ΝΑΥΔΕΤΟ 5 by navdeto magazine

5 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΑΛΑΦΑΣ 42

“ΦΩΤΟΠΟΡΟΙ” 46

ΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ 53

ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΛΕΦΑΝΤΟΥ 54

ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ 65

L’ ATELIUR DU ROMAN 68

ΦΑΝΗΣ ΛΕΛΕΜΨΗΣ 81 ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΠΑΡΟΚ 82

ΚΑΜΙΛΟ ΝΟΛΛΑΣ 48

ΕΘΝΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ 52

ΔΗ.ΘΕ.ΝΑ. 60 ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΠΗ Ν. ΚΙΟΥ 64

ΑΡΓΥΡΟΣ Ι. ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΣ 72

ΝΤΟΡΙΑ ΜΑΡΝΕΡΗ 79

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 86 Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 104

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Τζάκσον Πόλοκ ήταν Αµερικανός ζωγράφος και ένας από τους σηµαντικότερους εκπροσώπους του κινήµατος του αφηρηµένου εξπρεσιονισµού. Τα πρώτα έργα του Πόλοκ θεωρούνται επηρεασµένα από τους Μεξικανούς ζωγράφους Νταβίντ Αλφάρο Σικέιρος και Ντιέγο Ριβέρα, ωστόσο µετά από την πρώτη του επαφή µε έργα του Πικάσο και των υπερρεαλιστών, οι πίνακες γίνονται περισσότερο συµβολικοί. Eπινοεί την τεχνική του dripping, κατά την οποία στάζει µε σχεδόν τυχαίο τρόπο τη µπογιά πάνω στον καµβά, ο οποίος τοποθετείται στο έδαφος. Οι τεχνικές που αναπτύσσει καλούνται συχνά και µε τον ευρύτερο όρο action painting.

Tεύχος #5 ΙΟΥΛΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

DESTROY ATHENS 28

TO KOYKΛΟΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ 98

Eκδότες Τ. Μπάτας, M.Πετρόπουλος Eπιµέλεια έκδοσης Γιάννα Κυριακοπούλου Σχεδιασµός έκδοσης QUARK Εκτύπωση-Βιβλιοδεσία IKONA N. Γ. Xριστόπουλος A.E.B.E. ALPHA LINE COMMUNICATIONS Δηµόσιες σχέσεις

Ναύδετο Τ. & Κ. Παπανικολάου 22 (Ιστορικό Κέντρο Ναυπλίου) Ναύπλιο 21100, Τ.Θ. 59 Τηλ. - Fax 27520 28630, 6972 77 60 60, 6947 86 88 58 www.navdeto.blogspot.com • e-mail: navdeto@hotmail.com

Γ. Ρούβαλης Μ. Βελιώτη A. I. Πρωτoπαπάς Γ. Σταθάτος Φ. Λελεµψής Ν. Μαρνέρη

Ι. Μακρής Κ. Μακρής Γ. Αλεφάντου Θ. Πίκη Μ. Κυµπούρη Φ. Σαργολόγος

5 ευρώ

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ (4 ΤΕΥΧΗ) I∆IΩTEΣ ∆HMOΣIO / TPAΠEZEΣ / EΠIXEIPHΣEIΣ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗ ΣΤΗΡΙΞΗΣ-ΧΟΡΗΓΙΑΣ

Συνεργάτες τεύχους Iδιοκτησία:

TIMH TEYXOYΣ

20 ευρώ 80 ευρώ 200 ευρώ

Παρακαλούµε όλα τα κείµενα και οι φωτογραφίες να παραδίδονται σε ψηφιακή µορφή στην Τ.Θ. ή στην ηλεκτρονική διεύθυνση που αναγράφονται στην ταυτότητα. Τα ενυπόγραφα άρθρα δεν εκφράζουν απαραίτητα την άποψη του εκδότη. Το έντυπο αποτελεί πνευµατική και καλλιτεχνική σύνθεση και προστατεύεται από τη σχετική νοµοθεσία.

8 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ

Νέο, πρότυπο βιβλιοπωλείο

Ένα νέο, πρότυπο βιβλιοπωλείο όπου διατίθενται οι εκδόσεις όλων των αξιόλογων µηκερδοσκοπικών ιδρυµάτων, δηµιούργησε το Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) στο κέντρο της Θεσσαλονίκης (Τσιµισκή 11). Πρόκειται για ένα ευρύχωρο κατάστηµα, καλόγουστα διαµορφωµένο, σε χώρο που γενναιόδωρα παραχώρησε για τον σκοπό αυτό η ∆ιοίκηση της Εθνικής Τράπεζας. Όπως τόνισε στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου ο διευθυντής του ΜΙΕΤ, ∆ιονύσης Καψάλης, το νέο βιβλιοπωλείο αποτελεί τη συνέχεια του επιτυχηµένου, όπως αποδείχτηκε, εγχειρήµατος που ήταν η δηµιουργία του αντίστοιχου καταστήµατος του ΜΙΕΤ στην οδό Αµερικής, στην Αθήνα. Και στα δύο αυτά βιβλιοπωλεία του Ιδρύµατος διατίθενται, για λιανική µόνο πώληση, οι εκδόσεις πολλών µη κερδοσκοπικών ιδρυµάτων και οργανισµών, οι περισσότερες από τις οποίες είναι δυσεύρετες (αν όχι ανεύρετες) στα περισσότερα βιβλιοπωλεία. Από τη δική µας τουλάχιστον πείρα, συµπλήρωσε ο κ. Καψάλης, προκύπτει ότι πολύ συχνά µια καθ’ όλα σοβαρή έκδοση γνωρίζει µια φευγαλέα δόξα ολίγων εβδοµάδων -καµιά φορά και ηµερώνστους πάγκους των εµπορικών βιβλιοπωλείων και ύστερα κατατάσσεται αυτοµάτως και απηνώς στα βιβλία «ειδικού ενδιαφέροντος», εξαφανίζεται από τα ράφια και συνεχίζει την

ηµιλαθραία µεταβίωσή της σε σκονισµένους καταλόγους, προσδοκώντας τον ειδικευµένο αναγνώστη που θα την παραγγείλει. Είναι πεποίθησή µας πως πολλές από τις εκδόσεις αυτές, τις στιγµατισµένες ως «ειδικού ενδιαφέροντος», δεν είναι στην πραγµατικότητα τόσο ειδικού ενδιαφέροντος όσο συνήθως θεωρείται αλλά και ότι οι απανταχού «ειδικοί», συµποσούµενοι, ενδέχεται να αποτελούν µια καθ’ όλα αξιοσέβαστη και πάντως υπολογίσιµη µερίδα του αναγνωστικού κοινού. Η εµπειρία της Αθήνας απέδειξε πως είναι βιώσιµο ένα τέτοιο βιβλιοπωλείο, όπου ο φιλαναγνώστης µπορεί να βρει, προσιτά και σε κοινή θέα, όχι µόνο τα τρέχοντα βιβλία αλλά και, ει δυνατόν, το σύνολο των εκδόσεων και των δηµοσιευµάτων ενός σοβαρού µη κερδοσκοπικού Ιδρύµατος: να τα βρει, να τα ξεφυλλίσει µε την ησυχία του, να ενηµερωθεί και να τα αποκτήσει, εφόσον το επιθυµεί.

Στον χώρο του βιβλιοπωλείου προβλέπεται να πραγµατοποιούνται, κατά καιρούς, παρουσιάσεις βιβλίων είτε του ΜΙΕΤ είτε των συνεργαζόµενων ιδρυµάτων αλλά και µουσικές εκδηλώσεις, προβολές, καθώς και εκθέσεις εικαστικών στον ειδικά διαµορφωµένο χώρο του 1ου ορόφου του βιβλιοπωλείου.

9 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Η αρχή γίνεται µε την έκθεση ζωγραφικής του Γιώργου Χατζηµιχάλη: «Ο ∆ρόµος του Ανδρέα Εµπειρίκου», που θα διαρκέσει µέχρι τις 27 Οκτωβρίου και θα λειτουργεί κατά το ωράριο του βιβλιοπωλείου: ∆ευτέρα, Τετάρτη, Σάββατο 10.00 π.µ. - 3.00 µ.µ. Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή 10.00 π.µ. - 9.00 µ.µ. Ο καλλιτέχνης Γιώργος Χατζηµιχάλης ζωγράφισε 64 έργα 12×12 εκ., βασισµένα πάνω στο πεζό ποίηµα «Ο ∆ρόµος» του µεγάλου υπερρεαλιστή ποιητή Ανδρέα Εµπειρίκου, που περιέχεται στη συλλογή Οκτάνα. Σηµειώνει ο ζωγράφος γι’ αυτό το έργο του: Τον «∆ρόµο» τον άκουσα στις αρχές της δεκαετίας του ‘70 ηχογραφηµένο, και το 1974 τον πρωτοδιάβασα όταν τυπώθηκε από το «Τράµ». Η ανάγνωσή του µου δηµιούργησε µια άλλη σχέση µε το κείµενο. Βλέποντας τυπωµένα όλα αυτά τα τοπωνύµια και τα ονόµατα, οι λέξεις αυτές, απλά σαν λέξεις, ήταν εικόνες. Λίγο αργότερα αποφάσισα να κάνω ένα έργο φτιάχνοντας 39 µικρές ζωγραφιές αποκλειστικά µε τα ονόµατα και τα τοπωνύµια που αναφέρονται στο ποίηµα. Έκανα 2 ή 3 µικρά πορτρέτα αλλά δεν το συνέχισα, άλλες προτεραιότητες µπήκαν τότε στη ζωή µου και τη δουλειά µου. Το 2006, δουλεύοντας για την έκθεση του Βάσου Καπάνταη για το Μουσείο Μπενάκη, αποφάσισα, ύστερα από σχεδόν τριάντα χρόνια, να συνεχίσω ό,τι είχα αρχίσει. Βρήκα τις σηµειώσεις µου του 1976 [;]. Αποφάσισα να συµπληρώσω εκείνον τον κατάλογο και να κάνω τελικά 645 εικόνες. Ο σκελετός και η ιδέα παρέµειναν ίδια, απλώς προσέθεσα πρόσωπα χωρίς όνοµα, π.χ. γονδολιέρης, άγνωστος ποιητής κτλ., και συµπλήρωσα κάποια κενά του πρώτου καταλόγου. Το έργο αποτελείται από 64 εικόνες 12×12×1,2 εκατοστά και είναι ακρυλικά και λάδια πάνω σε ξύλο. Το συνολικό µέγεθός του είναι 12×768 εκατοστά. [...] Τελειώνοντας αυτό το σηµείωµα, πρέπει να πω κάτι. Χρωστάω πολλά, πάρα πολλά, στον Ανδρέα Εµπειρίκο.

©Χατζηµιχάλης «το Κανάλε Γκράντε»

©Χατζηµιχάλης «η Βενετία»

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

©Χατζηµιχάλης «σιτροέν»

ΒΑΣ. ΟΛΓΑΣ 108, Τ.Θ. 50.742, 540 14 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 22 TEL. 2310 295.170, 2310 295.171, FAX 2310 295.276 mietthe2@otenet.gr, www.miet.gr

10 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

KΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Έκθεση µε έργα από τη Συλλογή Κωστάκη

ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Κολοκοτρώνη 21-Μονή Λαζαριστών, 56430, Θεσσαλονίκη ∆ιάρκεια έκθεσης: 24 Οκτωβρίου30 Νοεµβρίου 2007 Εκθεσιακός χώρος: 1ος και 2ος όροφος στη Μονή Λαζαριστών Τ: 2310 589140

Έκθεση µε έργα από τη Συλλογή ΚωστάκηΡωσική Πρωτοπορία παρουσιάζονται στην έκθεση που θα ξεκινήσει στις 24 Οκτωβρίου και θα διαρκέσει µέχρι και τις 30 Νοεµβρίου, στους χώρους του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, στη Μονή Λαζαριστών. Πρόκειται για 100 έργα που προέρχονται από τη Συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης -µια από τις σηµαντικότερες ανά τον κόσµο συλλογές Ρωσικής Πρωτοπορίας- που αριθµεί περισσότερα από 1270 έργα. Έργα που καλύπτουν τους σταθµούς και τα πιο σηµαντικά κινήµατα της Ρωσικής Πρωτοπορίας: Συµβολισµός, Κυβοφουτουρισµός, Σουπρεµατισµός, Κονστρουκτιβισµός, Παραγωγική Τέχνη, Οργανική Παιδεία, Αναλυτική Τέχνη, Ηλεκτρο-οργανισµός.

ευρωπαϊκού µοντερνισµού. Οι επισκέπτες της έκθεσης θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν πίνακες, σχέδια, τυπώµατα, κατασκευές, πορσελάνες και αρχειακό υλικό, που παραπέµπουν σε µια πολυεδρική και πολύµορφη έκφραση, που έχει όλα τα γνωρίσµατα µιας επαναστατικής, ανατρεπτικής και εξαιρετικά ενδιαφέρουσας εποχής. Έργα που φιλοτέχνησαν µεταξύ άλλων οι Καζιµίρ Μαλέβιτς, Βλαντίµιρ Τάτλιν, Αλεξάντερ Ρότσενκο, Ιβάν Κλιούν, Γκούσταβ Κλούτσις, Λιουµπόβ Ποπόβα, Σόλοµον Νικρίτιν, Κλίµεντ Ρέντκο, Μιχαήλ Ματιούσιν, Ιλιά Τσάσνικ, Βαρβάρα Στεπάνοβα, Ολγα Ροζάνοβα, Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, Μπόρις, Μαρία και Ξένια Έντερ, Μιχαήλ Πλαξίν και Βσεβολοντ Σουλίµο- Σαµουίλο.

Έργα- καρπό µιας επαναστατικής κοινωνίας µε κύριο σύνθηµα την ανατροπή των απαρχαιωµένων δοµών και την αλλαγή. Η δοµή της έκθεσης επικεντρώνεται στην παρουσίαση αυτών των κινηµάτων µέσα από αντιπροσωπευτικά έργα, επιδιώκοντας να αναδείξει το ρηξικέλευθα νέο, πειραµατικό και δυναµικό χαρακτήρα, τους ιδεολογικούς προσανατολισµούς και τις οπτικές εµπειρίες µιας τέχνης που αναπτύχθηκε στη Ρωσία τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, µια τέχνης που κατέχει ιδιαίτερη θέση στο πλαίσιο του

Κινητήρια δύναµη των καλλιτεχνών-εκπροσώπων της Ρωσικής Πρωτοπορίας δεν ήταν µόνο ο διαρκής πειραµατισµός σε νέες µορφές έκφρασης και υλικών, αλλά και η ουτοπική επιδίωξη της αλλαγής του κόσµου µέσα από καλλιτεχνικές διαδικασίες που ξεπερνούν και αυτά τα όρια της τέχνης και επεκτείνονται στις κοινωνικές και πολιτικές δοµές. Αξίζει να σηµειωθεί ότι στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγµατοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράµµατα - για παιδιά προσχολικής ηλικί-

ας µέχρι και παιδιά ΣΤ’ ∆ηµοτικού- καθώς και ξεναγήσεις σε οργανωµένες οµάδες κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας στο 2310 589140. Παράλληλα, ξεναγήσεις στο ευρύ κοινό θα πραγµατοποιούνται κάθε Σάββατο και Κυριακή στις 12:00.

11 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

12 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

Επισκεψιµότητα- Δηµοσιεύµατα

1η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης: «Ετεροτοπίες»

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 1η ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ www.thessalonikibiennale.gr

Γραφείο Τύπου Κ.Μ.Σ.Τ. Γιώτα Σωτηροπούλου 6972336261 [τ] 2310 589152 [f] 2310 589210

«∆εδοµένου ότι γνωρίζω ότι είναι η πρώτης σας Μπιενάλε η αλήθεια είναι ότι δεν περίµενα τόσο εύρος ούτε αυτή την πληθώρα των έργων». Αυτό δήλωσε κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στη Θεσσαλονίκη και στο Κρατικό Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης ο διευθυντής της Tate Modern, Vincente Todoli και συµπλήρωσε «Πρέπει να πω ότι µου άρεσε ιδιαίτερα ότι στους εκθεσιακούς χώρους της Μπιενάλε δε συνάντησα τους… «συνήθεις υπόπτους», αλλά ότι το 80% ήταν καλλιτέχνες και δουλειές που δεν είχα ξαναδεί, ρόλος τον οποίο καλείται να παίξει µια Μπιενάλε. Τέλος υπάρχει µια εµφανής ενότητα και σύνδεση των εκθεσιακών χώρων, κάτω από τη συγκεκριµένη θεµατική». Σε µια πόλη περίπου ενός εκατοµµυρίων κατοίκων που το κοινό των εικαστικών και δη της σύγχρονης τέχνης είναι συγκεκριµένο, αν όχι και περιορισµένο, αυτός ήταν ένας από τους περισσότερους από 40.000 επισκέπτες της 1ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, που διοργάνωσε το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης µε την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισµού (η διοργάνωση εντάσσεται στο επιχειρησιακό πρόγραµµα «Πολιτισµός»- συγχρηµατοδοτείται από την ΕΕ (ΕΤΠΑ 80% και από το ΥΠΠΟ 20%). Και το νούµερο αυτό περί επισκεπτών ισχύει για µέχρι και τις 30 Σεπτεµβρίου που έπεσε η

αυλαία στην πλειοψηφεία των εκθέσεων –του κεντρικού και παράλληλου προγράµµατοςκαι ενώ τρεις ακόµα δράσεις –«Εις το Όνοµα» της Λήδας Παπακωνσταντίνου και «Public Screen» στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης (11/11) και «Άλλοι Τόποι» στο Κτίριο των Παλιών Ψυγείων στο λιµάνι (11/10)- συνεχίζονται. Πιο αναλυτικά η επισκεψιµότητα ανά εκθεσιακό χώρο ήταν η εξής: ·Αποθήκη Β1 (22/05-30/09): 6247 ·Αποθήκη Γ΄ (22/05-30/09): 5030 ·Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού (22/05-23/ 09): 2.575 ·Τελλόγλειο Ιδρυµα Τεχνών (23/05-30/09): 931 ·Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (22/05 -20/07): 3.800 ·Παζάρ Χαµάµ (24/05-30/09): 12683 ·Γενί Τζαµί (25/05- 23/09): 1297 ·ΚΜΣΤ-Μονή Λαζαριστών (25/05-30/09): 2230 ·Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (26/ 05-22/07): 1485 ·Αλατζά Ιµαρέτ (25/05-12/09): 1257 ·Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης (12/07 30/09): 505 ·Κτήριο Παλιών Ψυγείων (11/9- 30/9): 944 ·Προβλήτα 1, Λιµάνι –Προβολή Λήδας Παπακωνσταντίνου (23/09-10/10): 1550 Υπήρξαν περισσότερα από 1.000 δηµοσιεύµατα στον ηµερήσιο και περιοδικό, ελληνικό

και ξένο Τύπου σχετικά µε τις εκδηλώσεις της Μπιενάλε. Ενδεικτικά αναφέρουµε: Ξένος Τύπος «Η έκθεση λειτουργία ως «πεδίο µάχης» για αντικρουόµενες ιστορικότητες, ένα µέρος, όπου οι διαιρέσεις µπορούν να γίνουν ορατές και παραγωγικές ως έκφραση της διαφορετικότητας» αναφέρει η Irene Gerogianni στο αµερικανικό περιοδικό τέχνης Artforum. «It’s all Greek to me»! ήταν ο τίτλος του άρθρου της αγγλικής εφηµερίδας “The Guardian” για την 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, όπου ανέφερε ότι «η δεύτερη σε πληθυσµό ελληνική πόλη «σκηνοθετούσε» τις δικές της εναλλακτικές, πολιτιστικές συναντήσεις. Η νεοσύστατη Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης καταφέρνει να υπογραµµίσει τη γεωγραφική θέση της πόλης, ως κοµβικό σηµείο των Βαλκανίων και της Μεσογείου, που συνδέει τρεις ηπείρους». Στην τουρκική εφηµερίδα “Radikal” ο τίτλος του άρθρου για την 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης ήταν «Ένα συλλογικό µανιφέστο για τις παγκόσµιες καταστροφές». Στο άρθρο γινόταν λόγος για την αρµονική συνεργασία ξένων και Ελλήνων επιµελητών, για την εξαιρετική διοργάνωση, αλλά και την συµµετοχή όλης της πόλης –µέσω φορέων και χώρων, καθώς και για την παρουσίαση έργων

13 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

πολιτικά συνειδητοποιηµένων. Για µια µεγάλη διοργάνωση, απλωµένη σ’ όλη την πόλη και µε εξαιρετικά ενδιαφέρουσες συµµετοχές κάνει λόγο και το άρθρο στο ρωσικό διαδικτυακό χώρο www.gif.ru (01.06.07). Υπό το γενικό τίτλο «Η Θεσσαλονίκη των Ετεροτοπικών» ο συγγραφέας του κειµένου σχολιάζει µε πολύ θετικό τρόπο πολλά έργα του κυρίως προγράµµατος και αναφέρεται και στο workshop νέων καλλιτεχνών. •Υπενθυµίζεται ακόµα ότι στο πλαίσιο της 1ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης το ΚΜΣΤ συµµετείχε σε εκδήλωση που πραγµατοποιήθηκε στο τοπικό κοινοβούλιο στο Βερολίνο, µε τιµώµενη χώρα την Ελλάδα, σε συνεργασία µε το Προξενείο της Ελλάδας εκεί, στη Φοιτητική Εβδοµάδα 2007 και µε ειδικό περίπτερο στη ∆ιεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, στην Art Athina/ restart και στην Αστροβραδιά 2007 (οργάνωση: Κέντρο ∆ιάδοσης Επιστηµών-Μουσείο Τεχνολογίας). Τέλος, πραγµατοποιήθηκε το Φεστιβάλ “Milano in contra Grecia”, σε συνεργασία µε το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στο Μιλάνο µε την υποστήριξη του ΚΜΣΤ και της 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Τέλος το ∆.Σ. του Κ.Μ.Σ.Τ., ο Πρόεδρός του Γιώργος Τσάρας και η διευθύντριά του Μαρία Τσαντσάνογλου ευχαριστούν θερµά τους καλλιτέχνες, τους επιµελητές, το προσωπικό

του Μουσείου, τους εκπροσώπους του Τύπου, καθώς και τους: ΒΑΣΙΚΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ 1ης ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΦΟΡΕΙΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ •ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ •∆ΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΑΝΤΙ∆ΗΜΑΡΧΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ •∆ΗΜΟΣ ΘΕΡΜΗΣ, ΑΝΤΙ∆ΗΜΑΡΧΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ •ΤΕΛΛΟΓΛΕΙΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΤΕΧΝΩΝ •ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ •ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ •ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ •ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ •ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ •ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ •ΚΕΝΤΡΟ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ “ΗΛΙΟΣ” ∆ΗΜΟΥ ΝΕΑΠΟΛΗΣ •ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΑΚΑ∆ΗΜΙΑ ΠΑΙ∆ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ •ΓΑΛΛΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ •ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΜΕΝΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ •ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ» •9η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ •16Η ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ •ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΕΛΛΑ-

∆ΟΣ •ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ •ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΣΧΟΛΗΣ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ •ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ •ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ •ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΜΟΝΗΣ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ •ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΚΗΣ •ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ •ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΙ∆ΗΡΟ∆ΡΟΜΩΝ ΕΛΛΑ∆ΑΣ •ΑΛΛΗΛΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ Ι∆ΙΟΚΤΗΤΩN •ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΙΣΤΩΝ ∆ΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΕΩΣ Β.ΕΛΛΑ∆ΟΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΥΝ.ΠΕ. •ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΧΟΡΗΓΟΙ •Ι∆ΡΥΜΑ ΙΩΑΝΝΟΥ Φ. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ •ALPHA ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ •Sociedad Estatal para la Acción Cultural Exterior/ SEACEX ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΝΩΝΙΑΣ EΡΤ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κ- ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ, REPUBLIC 100,3 FM Η 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός» και συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ 80%-Υπουργείο Πολιτισµου 20%).

14 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

Η Ελληνική φωτογραφία στο εξωτερικό

«Το Ηµερολόγιο της Κούβας» στον Μήνα Φωτογραφίας της Μπρατισλάβα

Ωράριο λειτουργίας έκθεσης: Καθηµερινά, εκτός ∆ευτέρας 11:00 – 18:00 Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε το site της διοργάνωσης: www.sedf.sk και στο site του Μ.Φ.Θ. www. thmphoto.gr

Η ατοµική έκθεση «Το Ηµερολόγιο της Κούβας» του Χάρη Κακαρούχα, µια παραγωγή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, παρουσιάζεται στο 17ο Φεστιβάλ του Μήνα Φωτογραφίας της Μπρατισλάβα (Σλοβακία) από τις 30 Οκτωβρίου έως τις 02 ∆εκεµβρίου 2007, στη Galeria mesta Bratislavy (διεύθυνση: Panska 19, τηλ. +421/2/54432160 ). Ο Χάρης Κακαρούχας µέσα από τη δουλειά του στην Κούβα αναζητούσε να παρουσιάσει έναν τόπο που ζει στον µύθο. Το έργο του αποτελεί ένα προσωπικό του ηµερολόγιο, αφηγούµενος, χωρίς να αναλύει ή να σχολιάζει τα άτοµα που επιλέγει να φωτογραφήσει στο οικείο περιβάλλον τους. Συνθέτει πορτρέτα από ανθρώπους όλων των ηλικιών που τους παρουσιάζει σε φυσικές στάσεις, ενώ παράλληλα στρέφει τη µατιά του σε κοινότοπα στοιχεία των χώρων, όπως απλωµένα πολύχρωµα υφάσµατα, αέρινες γάζες, εικόνες κρεµασµένες σε φθαρµένους τοίχους, πολύχρωµες ταπετσαρίες κα. Στα 41 φωτογραφικά έργα του κυρίαρχο ρόλο παίζει και το χρώµα, το οποίο πέρα από µια αισθητική εµπειρία, συνιστά έναν τρόπο κατανόησης του τρόπου που αισθάνθηκε και κατανόησε την εµπειρία αυτή ο δηµιουργός. Η έκθεση διοργανώνεται από το Μ.Φ.Θ., το FOTOFO Foundation, τη Galeria mesta Bratislavy, καθώς και µε την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισµού της Ελλάδας (Γενική

∆ιεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισµού, ∆ιεύθυνση Εικαστικών, Τµήµα Φωτογραφίας). Η έκθεση παρουσιάζεται σε επιµέλεια της κας Νίνας Κασσιανού, ιστορικού τέχνης.

Foundation, µε σκοπό τη συγκέντρωση πληροφοριών για την ιστορία και τις εξελίξεις στην τέχνη της φωτογραφίας στην περιοχή τους.

Το FOTOFO Foundation διοργανώνει κάθε χρόνο το Φεστιβάλ του Μήνα Φωτογραφίας της Μπρατισλάβα από το 1992, οπότε και συστήθηκε. Η Μπρατισλάβα έγινε ένα σηµαντικό σηµείο συνάντησης φωτογράφων από την Ανατολή και τη ∆ύση, παρουσιάζοντας κάθε χρόνο περισσότερες από 40 εκθέσεις καλλιτεχνών από διαφορετικές χώρες από όλο τον κόσµο, ενώ παράλληλα διοργανώνονται workshops, portfolio, conferences, φιλµ review σχετικά µε τη φωτογραφία κα. Οι εκθεσιακοί χώροι που χρησιµοποιούνται δεν είναι µόνο γκαλερί και µουσεία, αλλά και υπαίθριοι χώροι, ώστε να επιτευχθεί µεγαλύτερη επαφή µε το ευρύτερο κοινό. Το πρόγραµµα του φεστιβάλ επικεντρώνεται σε µια συστηµατική παρουσίαση στον τοµέα της φωτογραφίας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Από το 1995 το FOTOFO Foundation εκδίδει το µοναδικό Ευρωπαϊκό περιοδικό αφιερωµένο στις τάσεις της φωτογραφίας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Το «IMAGO» εκδίδεται δύο φορές τον χρόνο στην αγγλική γλώσσα. Το 2005 ιδρύθηκε το Central European House of Photography, ως µέρος του FOTOFO

Βιογραφικό Χάρη Κακαρούχα Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Χαρτογραφία, Θεωρία και Οπτική Αντίληψη του Χρώµατος στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήµιο της Γλασκώβης (M.Sc.). Τα τελευταία 16 χρόνια ασχολείται µε την καλλιτεχνική φωτογραφία. Είναι υποψήφιος ∆ιδάκτωρ στο τµήµα Art & Design του Πανεπιστηµίου του Derby. Έχει ασχοληθεί µε Art Therapy πάνω στο οποίο παραδίδει σεµινάρια. Κύριες Φωτογραφικές Εκθέσεις (Οµαδικές) •Πολιτιστικό Κέντρο Αθήνας, 1992, 1994, 1996 •Spilibergo, Βενετία, Ιταλία, 1997 •Σπίτι της Κύπρου, 1998 •Fototeca de Cuba, Αβάνα, 1998 •La Casa Elizalde, Βαρκελώνη, Ισπανία, 2000 •Περούτζια, Ιταλία, 2002 •National Portrait Gallery, Λονδίνο, 2003 Κύριες Φωτογραφικές Εκθέσεις (Ατοµικές) •Φωτογραφικός Κύκλος, Αθήνα, 1994 & 2000 •Σιδηροδροµικός Σταθµός Πελοποννήσου, Αθήνα, 1997 •Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, 2003 •Μουσείο Μπενάκη, 2006

15 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

16 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

Η εικόνα του/της επιστήµονα στην Ελλάδα, 1900-1980

(Εν)τοπισµένες ταυτότητες - ταυτότητες τόπων

Η εικόνα του/της επιστήµονα στην Ελλάδα, 1900-1980. (Εν)τοπισµένες ταυτότητες - ταυτότητες τόπων, µια παραγωγή και συνδιοργάνωση του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (Ερευνητικό Πρόγραµµα «ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ - Πυθαγόρας» της Ερευνητικής Οµάδας «Φύλο και Επιστήµη») και του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, παρουσιάζεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού (αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, Λεωφ. Στρατού 2, τηλ. 2310 868570) από τις 11 Οκτωβρίου µέχρι τις 18 Νοεµβρίου 2007. Την επιµέλεια υπογράφουν η Σάσα Λαδά, η Κατερίνα Χατζηκωνσταντίνου και ο Στέργιος Καράβατος. Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Πρόγραµµα «Πυθαγόρας» Κατερίνα Χατζηκωνσταντίνου τηλ: 2310-994163, 6947687852 fax: 2310-283280 e-mail: a.chatzikonstanti nou@gmail.com Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης τηλ: 2310-566716 fax: 2310-566717 e-mail: press. thmp@culture.gr, info.thmp@culture.gr · www.thmphoto.gr

Η έκθεση αναφέρεται στο συνεχώς µεταβαλλόµενο ρόλο των επιστηµόνων, ο οποίος γίνεται ορατός µέσα από φωτογραφίες αντρών και γυναικών που δούλεψαν και δουλεύουν στο χώρο του ελληνικού πανεπιστηµίου, των ερευνητικών κέντρων της χώρας και των εργαστηρίων τους. Στα ογδόντα χρόνια που καλύπτει η έκθεση, οι συνθήκες επιστηµονικής παραγωγής και διδασκαλίας, ειδικά των φυσικών επιστηµών, έχουν αλλάξει ριζικά, όπως έχει αλλάξει ριζικά και η έννοια του επιστηµονικού εργαστηρίου, είτε ως χώρος πρωτοποριακής και δηµιουργικής δουλειάς είτε ως χώρος µετάδοσης της

ήδη αποκτηµένης γνώσης. Σε κάθε περίπτωση οι φωτογραφίες της έκθεσης αποτυπώνουν, έµµεσα ή άµεσα, το ποιός είχε και έχει πρόσβαση στην επιστήµη, καθώς και τους έµφυλους ρόλους που ενσωµατώνουν γυναίκες και άνδρες επιστήµονες τον 20ο αιώνα στην Ελλάδα. Το φωτογραφικό υλικό της έκθεσης προέρχεται από αρχεία πανεπιστηµίων, όπως το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών, από αρχεία και συλλογές ιδρυµάτων, όπως το Μουσείο Μπενάκη και το Ε.Λ.Ι.Α., από αρχεία ιδιωτών συλλεκτών, όπως ο Νίκος Πολίτης και ο Άρης Παπατζήκας, και από πολυάριθµα προσωπικά αρχεία καθηγητών και παλιών φοιτητών. Η έκθεση συνοδεύεται από πλήρη κατάλογο µε πλούσιο εικονογραφικό υλικό και επιστηµονικά κείµενα. Στις 18 Οκτωβρίου, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού, διοργανώνεται ηµερίδα, στο πλαίσιο της έκθεσης, µε θέµα τα ζητήµατα που αναπτύσσονται στον κατάλογο. Από τις αρχές ∆εκεµβρίου 2007 και µέχρι τον Ιανουάριο του 2008 η έκθεση θα παρουσιαστεί στο Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών (Βασ. Κωνσταντίνου 48, Αθήνα, τηλ: 2310 7273700),

ύστερα από πρόσκληση της Γενικής Γραµµατείας Έρευνας και Τεχνολογίας. Aποσπάσµατα κειµένων καταλόγου που συνοδεύει την έκθεση Το Φύλο της Επιστήµης Στις δεκαετίες που µεσολάβησαν, κοινωνικές και οικονοµικές αλλαγές στο πλαίσιο των δύο Παγκοσµίων Πολέµων, που είχαν ως αποτέλεσµα πολιτισµικές ανακατατάξεις και νέους τρόπους σκέψης και δράσης, διαµόρφωσαν καινούργιες αντιλήψεις και πρακτικές σε µια σειρά από θέµατα, ανάµεσα στα οποία η µόρφωση και η κοινωνική θέση των γυναικών είχαν ξεχωριστή θέση. Έτσι, κάτω από την πίεση του φεµινιστικού κινήµατος αναθεωρούνται πολλές από τις προκαθορισµένες απόψεις για το τι είναι ανδρικό και γυναικείο και αναδιαµορφώνονται οι σχετικές νοµοθεσίες, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία σε ένα όλο και αυξανόµενο κοµµάτι του γυναικείου πληθυσµού να στραφεί προς τις σπουδές και την επιστηµονική γνώση. Ταυτόχρονα, η πρόσβαση των γυναικών στις πανεπιστηµιακές σπουδές έδωσε τη δυνατότητα στις νέες επιστηµόνισσες να έρθουν σε επαφή από πρώτο χέρι µε την έρευνα και τη γνώση, αλλά και να ασκήσουν κριτική στον τρόπο µε τον οποίο εξασκήθηκε η επιστήµη από τους άνδρες επιστήµονες ως

17 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

©Εργαστήριο βοτανικής και αίθουσα άσκησης φοιτητών, Α.Π.Θ., 1937. Αρχείο Τάσου Κουκιόγλου

18 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

τη συγκεκριµένη στιγµή. Πρόκειται για µια κριτική που ξεπήδησε µέσα από τη φεµινιστική οπτική για τις κοινωνικές σχέσεις των φύλων και αντιµετωπίζει την επιστήµη και την τεχνολογία ως τοµείς ενσωµατωµένους σε ένα κυρίαρχο πατριαρχικό σύστηµα. Σύµφωνα µε τη θέση αυτή, η επιστήµη ως τις µέρες µας θεωρείται ότι είναι προσδιορισµένη ως προς το ανδρικό φύλο, αποκλείει τις γυναίκες και διαµορφώνεται προς όφελος κατεξοχήν του ανδρικού πληθυσµού. Ποια είναι τα στοιχεία, σύµφωνα µε τα οποία προσδιορίσθηκε η κυρίαρχη επιστηµονική δράση ως µια ανδρική διαδικασία; Σάσα Λαδά Aναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τµήµα Αρχιτεκτόνων, Αριστοτέλειο Παν/µιο Θεσ/νίκης Το Οράν και το Φαίνεσθαι Παρακολουθώντας το φωτογραφικό υλικό αυτής της ωραίας έκθεσης συνεχίζει ο νους µου να σκέφτεται το πώς θεσπίζεται το οράν και το φαίνεσθαι, µέσα στη διδακτική διδασκαλία.[…] Εάν η θέα του πτώµατος είναι διδακτική, σε πολλές φωτογραφίες διαπιστώνουµε ότι στα πανεπιστηµιακά περιβάλλοντα φωτογραφίζονται ατοµικά ή οµαδικά οι επιστήµονες, ατενίζοντας λίγο-πολύ πολύπλοκα ή ανατοµικά παρασκευάσµατα ή, και πάλι, πολύπλοκα µηχανήµατα πειραµατισµού, όρασης, µικροσκόπησης, και πάει λέγοντας. Όλες αυτές οι σκηνές, παρόλα αυτά θυµίζουν ένα πάγωµα πάνω στην εικόνα, κάτι σαν νεκρές φύσεις. Έτσι, το φαίνεσθαι της επιστηµοσύνης, το σοβαροφανές ύφος και η κατάλληλη ένδυση καθιστούν αξιόπιστη επιστηµονικά την εικόνα και εντέλει το φαίνεσθαι είναι η επιβεβαίωση της επιστηµονικής σοβαρότητας του απεικονιζόµενου. Θανάσης Τζαβάρας Ψυχίατρος-Ψυχαναλυτής, Οµότιµος Καθηγητής, Παν/µιο Αθηνών

και άκρατου εµπειρισµού, ενσωµατωµένη πλήρως στο πνεύµα της πρώτης βιοµηχανικής επανάστασης, των µηχανών και της χηµείας. ∆εν είναι τυχαίο ότι η επίσηµη ανακοίνωση της νέας εφεύρεσης το 1839 στο Παρίσι έγινε στην Ακαδηµία των Επιστηµών. [...]Κοντά στην έκφραση «η φωτογραφία είναι ο αµφιβληστροειδής του επιστήµονα» υπήρξαν κι άλλες, όπως «αυτοµατοποιηµένη γραφή» «το χέρι της φύσης», εξίσου διαδεδοµένες στα πρώτα χρόνια της φωτογραφίας. [...] Η οργανωµένη επιστηµονική κοινότητα στην πορεία της εξέλιξής της πάντα επέβαλλε και συντηρούσε το ιδιαίτερο προφίλ της. Για παράδειγµα, η λατρεία της θετικής σκέψης και η εξιδανίκευση της ανθρώπινης κυριαρχίας πάνω στα φυσικά φαινόµενα είχαν ανάγκη τις δικές τους παραστάσεις, στον αντίποδα της εικονογραφικής παράδοσης που για αιώνες εξυµνούσε και έτρεφε το µεταφυσικό και την υποταγή του ανθρώπινου στο θείο. Ακολουθώντας την ίδια παράδοση, η φωτογραφία ήρθε µε τη σειρά της να δηµιουργήσει σύγχρονες «αγιογραφίες». Προσωπογραφίες για τον ακούραστο µοναχικό επιστήµονα, στιγµιότυπα από τη µεγαλοσύνη και αξιότητα των επιστηµονικών ιεραρχιών, τοπιογραφίες των ιερών και περιχαρακωµένων χώρων της επιστήµης µέσα στους οποίους η πνευµατικότητα και η ιδιοφυΐα προετοιµάζει το µέλλον της ανθρωπότητας. Η πλατιά κοινωνική διάχυση της φωτογραφίας κατά τον 20ο αιώνα και η εµφάνιση της ερασιτεχνικής φωτογραφίας απλώς διεύρυναν τη θεµατολογία, πολλαπλασίασαν την παραγωγή και χαλάρωσαν κάπως τις σοβαρές πόζες απέναντι σε µία διαδικασία που γινόταν ολοένα και πιο οικεία. Τα πρότυπα, όµως, είχαν ήδη διαµορφωθεί σε στερεότυπα. Στέργιος Καράβατος Βοηθός Επιµελητής, Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης

Η φωτογραφία µέσα στην επιστήµη, η επιστήµη µέσα από τη φωτογραφία Η φωτογραφία γεννήθηκε στους κόλπους της επιστήµης, σε εποχή ανερχόµενου θετικισµού

«Επιστήµονας στη Φωτογραφία» κατά το «Καλλιτέχνης στη Φωτογραφία» Η αρχιτεκτονική του εργαστηρίου και η πολεοδοµική του θέση απαντούν επίσης σε

ερωτήµατα που έχουν να κάνουν µε τους τρόπους που πολιτικές φύλου και παραγωγής γνώσης καθορίζουν και καθορίζονται από διευθετήσεις και διαχωρισµούς στο βιωµένο, καθηµερινό χώρο. Για παράδειγµα διαβάζοντας τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Μουσείου του Ulisse Aldrovandi (Ιταλός φυσιοδίφης του 16ου αιώνα) το οποίο και αποτελεί µέρος του οικογενειακού του µεγάρου, περνά κανείς από πραγµατικά ζητήµατα αποκλεισµού των γυναικών από το χώρο του εργαστηρίου-µουσείου στο σύνολο των συµβολικών εντυπώσεων που αποτυπώνονται στις ίδιες τις συλλογές φυσικής ιστορίας που περιλαµβάνονται στο χώρο και οι οποίες οδηγούν στην εδραίωση συγκεκριµένων έµφυλων στερεοτύπων µέσω των οποίων γινόταν κατανοητή η φυσική φιλοσοφία. Σ’ ότι αφορά τη φωτογραφία οι διαπιστώσεις είναι πιο άµεσες, πιο εµφανείς αλλά γι’ αυτό ακριβώς και κάποιες φορές πιο παραπλανητικές. Εµφανίζονται γυναίκες στο χώρο των εργαστηρίων ή είναι απούσες, βρίσκονται σε εργαστήρια ερευνητικά ή απλώς εκπαιδευτικά, χειρίζονται την εργαστηριακή τεχνολογία και πως, ποζάρουν ή αποφεύγουν το φακό, φορούν την άσπρη εργαστηριακή φόρµα ή εµφανίζονται µε ρούχα καθηµερινά, είναι τεχνικοί ή επιστήµονες όταν τις βλέπουµε να ποζάρουν στο χώρο του εργαστηρίου; Αν η φωτογραφία υπαινίσσεται απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήµατα, ωστόσο δεν αποτελεί απόδειξη παρά µόνο ένδειξη της προσωπικής µας ανάγνωσης. Μαρία Ρεντετζή Επίκουρη Καθηγήτρια, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

19 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

©Ηλεκτρονικοί υπολογιστές βιβλιοθήκης, τέλη δεκαετίας 60, “ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ”.

©Πανεπιστήµιο Αθηνών, δεκαετία 1900 Συλλογή Νίκου Πολίτη

©Αµφιθέατρο Φυσιολογίας, Πανεπιστήµιο Αθηνών, αρχές δεκαετίας 1930. Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστηµίου Αθηνών

20 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

1ο Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηµατογράφου

AZA DIGITAL CINEMA FESTIVAL

Με επιτυχία περατώθηκε το 1ο Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηµατογράφου που οργανώθηκε από το Μουσείο Κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης, µε τον τίτλο «1ο AZA DIGITAL CINEMA FESTIVAL». Την εκδήλωση υποστήριξε ενεργά το Α΄ ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα του ∆ήµου Θεσσαλονίκης. Ιδιαίτερα µεγάλη συµµετοχή σε αριθµό δηµιουργιών, καθώς και η αναπάντεχα πολυάριθµη συµµετοχή του κοινού, καθόλη τη διάρκεια του φεστιβάλ, µαρτυρά το ευρύτερο ενδιαφέρον για τη καθιέρωση «αυτής της συντροφιάς, που θέλουµε κάθε χρόνο να διευρύνεται», όπως χαρακτηριστικά είπε στην τελετή λήξης ο διευθυντής του Μουσείου Κινηµατογράφου, Βασίλης Κεχαγιάς. Η κριτική επιτροπή του 1ου Φεστιβάλ Ψηφια-

κού Κινηµατογράφου απαρτίζονταν από τους κ.κ.: Παναγιώτη ∆όικο, Πρόεδρο της Κριτικής Επιτροπής- Καθηγητή Φιλοσοφίας ΑΠΘ. Αλέξη Ζαχόπουλο , ιδιοκτήτη βίντεοκλαµπ ΑΖΑ. Νίκο Κουτσογιάννη, εκπρόσωπο ∆ιεθνούς Φεστιβάλ ταινιών Φιλµ και βίντεο µικρού µήκους Νάουσας. Χρήστος Νικολέρης, Σκηνοθέτη. Παπαδάκη Μάνο, Σκηνοθέτη Τα βραβεία 1ο βραβείο για την ταινία «Σ΄ ΑΓΑΠΩ» της Ειρήνης Κωνσταντινίδου. 2ο βραβείο για την ταινία «MERRY CHRISTMAS» του Πάνου Σπινθιρόπουλου. 3ο βραβείο για την ταινία «ΣΤΟΝ ΠΑΓΚΟ ΤΟΥ ΧΑΣΑΠΗ» του Χάρη Ραφτογιάννη. Επίσης απονεµήθηκε εύφηµος µνεία στις ταινίες: ΖΑΛΟΡΑ , του ∆ηµήτρη Στρατάκη, Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΑΝΑΠΟΦΑΣΙΣΤΩΝ, του ∆ηµήτρη ∆ηµητριάδη καιSPRAY,του Μέντη Μέγα. Κατά την απονοµή ο Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής κ. Παναγιώτης ∆όικος επεσήµανε ότι παρά την ελλιπή κατοχή των κινηµατογραφικών εκφραστικών µέσων, εντύπωση προκάλεσε το ιδιαίτερο πάθος για δηµιουργία.

21 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Φωτογραφική Λέσχη Λάρισας

«Καλοκαιρινές αναµνήσεις»

του 2008.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΛΕΣΧΗ ΛΑΡΙΣΑΣ:

Η Φωτογραφική Λέσχη Λάρισας ανακοινώνοντας την έναρξη του νέου κύκλου µαθηµάτων, παρουσιάζει και την πρώτη οµαδική έκθεση φωτογραφίας των µελών της για φέτος, µε θέµα «Καλοκαιρινές αναµνήσεις», στο Πνευµατικό Κέντρο ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΖΙΑΖΙΑ (τέρµα Ροδόπης), Χαραυγή, Λάρισα.Είκοσι δύο µέλη της λέσχης θα παρουσιάσουν στο κοινό της πόλης τις καλοκαιρινές τους αναµνήσεις. Εικόνες που κουβαλάνε µέσα τους όλο το «χρώµα» και την «µυρουδιά» του καλοκαιριού. ∆ιάρκεια έκθεσης: από Πέµπτη 18 Οκτωβρίου έως και Παρασκευή 2 Νοεµβρίου 2007 Ωρες επισκέψεως για το κοινό: Τρίτη, Πέµπτη και Παρασκευή 18:00 – 22:00, Σάββατο και Κυριακή 17:00 – 22:00 Τα εγκαίνια θα γίνουν την Πέµπτη 18 Οκτωβρίου στις 20:30. Αµέσως µετά θα ακολουθήσει γνωριµία µε τα νέα µέλη, στα οποία θα ανακοινωθεί το πρόγραµµα µαθηµάτων και εκδηλώσεων για την νέα χρονιά. Η Φωτογραφική Λέσχη Λάρισας θα φιλοξενήσει και φέτος στον εκθεσιακό της χώρο, πολλές ατοµικές και οµαδικές εκθέσεις, επίσης θα πραγµατοποιήσει σεµινάρια, διαλέξεις και φωτογραφικές συζητήσεις που θα πραγµατοποιηθούν από τον Οκτώβριο έως και τον Μάιο

Πνευµατικό Κέντρο ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΖΙΑΖΙΑ, Τέρµα Ροδόπης, συνοικία Χαραυγής, Τ.Κ. 41335,Λάρισα. http://www.ﬂl.gr/ E-mail: ﬂlinfo@gmail.com

22 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

Βραβεία του 9ου Διεθνούς Πανοράµατος Ανεξάρτητων Δηµιουργών

217 ταινίες, 56 χώρες

Μέσα σε ένα επιτυχηµένο και εορταστικό κλίµα έπεσε η αυλαία του «9ου ∆ιεθνούς Πανοράµατος Ανεξάρτητων ∆ηµιουργών» το Σάββατο 29 Σεπτεµβρίου, που διοργάνωσε η Μη Κερδοσκοπική Εταιρία «∆ιεθνές Πανόραµα Ανεξάρτητων ∆ηµιουργών» σε συνεργασία µε την Συντακτική Επιτροπή του διαδικτυακού περιοδικού «Cineek magazine-online περιοδικό Εναλλακτικού Πολιτισµού» www.cineek.gr από τις 21/9 έως τις 29/9/2006 στην Πάτρα, στο θέατρο «Λιθογραφείον». Η βραδιά περιλάµβανε την απονοµή των βραβείων και των ειδικών διακρίσεων του 9ου ∆ιεθνούς Πανοράµατος καθώς και του ∆ιαγωνισµού Φωτογραφίας που είχε θέµα “Φωτογραφίζοντας σαν …σινεµά”. Το ∆ιεθνές Πανόραµα Ανεξάρτητων ∆ηµιουργών Φιλµ και Βίντεο που µε την παρουσία του στην Πάτρα πλέον δείχνει ότι υπάρχει συνέχεια και συνέπεια στο θεσµό, δίνοντας ένα βήµα ελεύθερης έκφρασης σε νέους Έλληνες και ξένους δηµιουργούς, χωρίς αποκλεισµούς και µικροσυντεχνιακές σκοπιµότητες. Αυτή η προσπάθεια είναι πρωτοπόρα για την χώρα µας, µιας και το ∆ιεθνές Πανόραµα είναι το µοναδικό κινηµατογραφικό φεστιβάλ στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη χωρίς προκριµατική επιτροπή, χωρίς λογοκρισία και έλεγχο. Οι ταινίες που βραβεύτηκαν είναι οι εξής:

Διεθνές Διαγωνιστικό τµήµα •Καλύτερη µεγάλου µήκους «The High Cost of Living» Leonard Lai Yok Wai, Σιγκαπούρη 96’ •Καλύτερη µικρού µήκους «The market» Ana Husman, Κροατία , 10’ •Καλύτερο ντοκιµαντερ «Human development» David Munoz Νορβηγία / Νιγηρία 30’ •Καλύτερο video art «Labirint» Krunoslav Pticar Κροατία 9’ 56’’ •Καλύτερo animation «The Bungee Jump Skeleton man» Rune Eriksson & Erik Eriksson, Νορβηγία 3’ •Ειδική διάκριση video art «Traﬃc» Eytan Ipeker Τουρκία 6’ 40’’ •Ειδική διάκριση µεγάλου µήκους «The summer solstice» Li RuiJun Κίνα 106’ (Το βραβειο στον σκηνοθέτη έδωσε ο κ. Γεώργιος Αγγελόπουλος, Πρόεδρος της Νοµαρχιακής Εταιρείας Πολιτιστικής Ανάπτυξης •Ειδική διάκριση ντοκιµαντέρ, «Iranian Kidney, Bargain Sale» Nima Sarvestani Σουηδία 52’ •Ειδική διάκριση για ταινία µικρού µήκους που αφορούν άτοµα µε αναπηρία, «And you?» Ferenc Boldvai Hungary 10’ 12’’ µικρού µήκους 2006

Ελληνικό Διαγωνιστικό τµήµα Τα βραβεία απονεµήθηκαν από τους κ.κ.: ∆ηµήτριο ∆ουγένη, Αντιπρύτανη Ακαδηµαϊκών Υποθέσεων & Προσωπικού και Πρόεδρο της Επιτροπής Πολιτιστικής Ανάπτυξης του Παν/µίου Πατρών. Γεώργιο Αγγελόπουλο, Πρόεδρο της Νοµαρχιακής Εταιρείας Πολιτιστικής Ανάπτυξης. Γεώργιο Ζεπάτο, Πρόεδρο του Τ.Ε.Ε – Τµήµα ∆υτικής Ελλάδος. Ανδρέα Σπηλιώτη, εκπρόσωπος της Μ.Κ.Ο «Πολίτες εν ∆ράσει». •Καλύτερη µεγάλου µήκους «Κι αν φύγω…θα ξανάρθω» ∆ώρα Μασκλαβάνου 87’ •Καλύτερη µικρού µήκους «Πυραµίδα» Παπαθανάσης ∆ηµήτρης18’ •Καλύτερο ντοκιµαντερ «Μια ζωή στην ιστορία» Ζάχος Σαµολαδάς 60’ •Καλύτερο video art «Dream within a dream» Αναστασία Χρυσανθακοπούλου α.κ.α natrYX Ελλάδα/ Σλοβενία 5’ 17’’ •Καλύτερο video dance «Liebestod - Τέσσερις Πράξεις» Στάθης Αθανασίου14’ 35’’ •Ειδική διάκριση για το οικολογικό µήνυµα της ταινίας «Under the surface - Gulf of Kavala» Γιώργος Καγιαλεδάκης 25’ ντοκιµαντέρ •Ειδική διάκριση video art Pixel:ah Μάρθα Κουµαριανού 00.50’’ •Ειδική διάκριση για γυναικείο ρόλο στην Ευαγγελία Ανδρεαδάκη στην «Πυραµίδα» του Παπαθανάση ∆ηµήτρη18’ µικρού µήκους.

23 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Την αυλαία του φεστιβάλ έκλεισε ο καλλιτεχνικός διευθυντής κ. Χιονιδης Παναγιώτης ευχαριστώντας τα Πατρινά Μέσα ενηµέρωσης και το σύνολο των δηµοσιογράφων που µε θέρµη υποστήριξαν το φεστιβάλ, καθώς και τη Νοµαρχιακή Εταιρεία Ανάπτυξης για την προσφορά των dvd που παρουσίαζαν την ιστορία και τη πολιτιστική παράδοση του Νοµού Αχαΐας, και τα οποία η Οργανωτική Επιτροπή έδινε στους σκηνοθέτες που ήρθαν από το εξωτερικό αλλά και στους Έλληνες σκηνοθέτες. Συνεχίζοντας µεταξύ άλλων ανέφερε ότι το 9ο ∆ιεθνές Πανόραµα πραγµατοποιήθηκε αποκλειστικά µε τη βοήθεια εθελοντών σκηνογράφων, σκηνοθετών, φωτογράφων, µουσικών. Τόνισε ιδιαίτερα το ρεκόρ συµµετοχών (217 σκηνοθέτες από 56 χώρες) που κανένα άλλο φεστιβάλ στα Βαλκάνια δεν έχει, καθώς και στις πρωτοποριακές συνεργασίες που το Πανόραµα είχε, δηλαδή την συνεργασία µε την Ακαδηµαϊκή κοινότητα (Πανεπιστήµιο Πατρών) την συνεργασία του επιστηµονικού κόσµου (Τ.Ε.Ε Τµήµα ∆υτικής Ελλάδος) και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Νοµαρχία Αχαΐας) κάτι που πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα κινηµατογραφικό φεστιβάλ επιτυγχάνει. Στο τέλος ο καλλιτεχνικός διευθυντής παρέδωσε το σύνολο των υπογραφών των Πατρινών πολιτών (πάνω από 3.500) που ζητούν την θεσµοποίηση του φεστιβάλ από τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στον εκπρόσωπο του Νοµάρχη Αχαΐας κ. Γεώργιο Αγγελόπουλο, (Νοµαρχιακό Σύµβουλο και Πρόεδρο της Νοµαρχιακής Εταιρείας Πολιτιστικής Ανάπτυξης. Ο κ. Γεώργιος Αγγελόπουλος ανταπάντησε ότι θα τις παραδώσει στο Νοµαρχιακό Συµβούλιο που θα είναι πλέον αρωγός και συµπαραστάτης σε αυτή τη πρωτοποριακή προσπάθεια δίνοντας ραντεβού τον επόµενο χρόνο στο ∆ΙΕΘΝΕΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ της ΠΑΤΡΑΣ πλέον.

Ο κ. Γ. Αγγελόπουλος παραδίδει τη διάκριση για την ταινία µεγάλου µήκους

Ο κ. Παναγιώτης Χιονίδης δ’ινει το βραβείο συναισθήµατος

24 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

Φωτογραφική Λέσχη Λάρισας «Όρια»

Αίθουσα Τέχνης Ναυπλίου Γεωργία Μπλιάτσου

Πινακοθήκη “Ναύδετο” Μπίρτε Κέρσγορ

Στον 2ο σταθµό που είναι η Λιβαδειά, φτάνει η 1η Πανελλαδική Έκθεση Φωτογραφίας µε θέµα «Όρια» που διοργάνωσε η Φωτογραφική Λέσχη Λάρισας. Η έκθεση παρουσιάζεται στα πλαίσια των εκδηλώσεων ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ 2007 (Μέρες φωτογραφίας) που διοργανώνονται από τη Φωτογραφική Λέσχη Λιβαδειάς από 1 έως 30 Οκτωβρίου 2007. Η συγκεκριµένη θεµατική ενότητα «όρια» είναι µία πρόκληση απεικόνισης της πραγµατικότητας, την οποία ζούµε όλοι µας, κάθε στιγµή και κάθε ώρα της ζωής µας. Η µόνιµη πάλη του ανθρώπου είναι προσανατολισµένη προς την κατάκτηση και υπέρβαση των ορίων. Μόνο µε όρια, η φυσική & ανθρώπινη ύπαρξη πάνω στην γη δύναται να επιζήσει. Χωρίς αυτά θα επικρατούσαν χαοτικές καταστάσεις και βέβαιος θάνατος, της φύσης, των ανθρώπων των ζώων και των φυτών. Τα όρια τοποθετούνται είτε εκ φύσεως, είτε εξ ανάγκης. Και στις δύο περιπτώσεις πρέπει να εφαρµόζονται, µε σκοπό την ποιοτική µακροηµέρευση και συγκατοίκηση των ενοίκων αυτού του πλανήτη. Η έκθεση Φωτογραφίας θα πραγµατοποιηθεί στον ισόγειο εκθεσιακό χώρο του Νερόµυλου στη περιοχή της ΚΡΥΑΣ στη Λιβαδειά, από 8 έως 14 Οκτωβρίου 2007. Επιµέλεια Έκθεσης : Ζαφειρίου Βασίλης, Σάµπρης Κωνσταντίνος (Φ.Λ.Λ. ) http://www.ﬂl.gr E-mail: ﬂlinfo@gmail.com

Το Σάββατο 27 Οκτωβρίου στις 8 το βράδυ η Αίθουσα Τέχνης Ναυπλίου παρουσιάζει την έκθεση ζωγραφικής της Γεωργίας Μπλιάτσου. Πρόκειται για την πρόσφατη δουλειά της δηµιουργού, µε θέµα «απούσες παρουσίες» και όπως σηµειώνει ο καθηγητής πολιτικής επικοινωνίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών Γιάννης Μεταξάς, πρόκειται για µία σώρευση από ζωγραφισµένα γυναικεία «ακατοίκητα» παπούτσια που εκτίθενται µπροστά µας. Το κορµί, το παράστηµα, Αυτή, µε τα οποία δήλωνε έτσι προς τη γη επαφή της, απουσιάζει. Είναι όµως µία πρόκληση για το ποια µπορεί να είναι η Κυρία που έχει κάνει αυτές τις συγκεκριµένες χρωµατικές και σχηµατικές επιλογές. Πόσο µπορούµε να τη… φανταστούµε;

Στην πινακοθήκη “Ναύδετο” θα παρουσιαστεί η καινούργια δουλειά της ∆ανής ζωγράφου Μπίρτε Κέρσγορ που τιτλοφορείται «χρωµατογραφίες» και αποτελείται από ζωγραφικά έργα όπου το χρώµα γίνεται γραφή που τέµνει τη φόρµα, δηµιουργώντας εικόνες µε µοναδικούς χρωµατικούς συνδυασµούς. Η Μπίρτε Κέρσγορ ((Birthe Kjaersgaard) είναι απόφοιτος της Σχολή Καλών Τεχνών του Όρχους ∆ανίας και εξειδικευµένη στη διακόσµηση. Ζει από τη ζωγραφική 30 χρόνια τώρα. Τα τελευταία 12 χρόνια ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα, παρέα µε το καβαλέτο και τα χρώµατα της. Πέρυσι έµεινε 3 µήνες µε υποτροφία στο Ινστιτούτο της ∆ανίας και η Αθήνα την ενέπνευσε τόσο πολύ ώστε αποφάσισε να µείνει.

∆ιάρκεια έως 18/11/2007 Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Παρασκευή 10:30πµ - 14:00µµ και 17:30µµ - 20:30µµ Σάββατο-Κυριακή 11:00πµ - 17:30µµ ∆ευτέρα Κλειστά Επικοινωνία: ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΧΝΗΣ ΝΑΥΠΛΙΟΥ Βασ. Αλεξάνδρου 5 Ναύπλιο 21100 Τηλ./Fax: 27520-25385 E-mail: atnafpliou@mail.gr

Εγκαίνια: Σάββατο 10 Νοεµβρίου 2007 στις 18.00 ∆ιάρκεια έκθεσης: έως 25 Νοεµβρίου 2007 Ώρες λειτουργίας: ∆ευτέρα-Κυριακή 11.00 -13.30 και 18.00 – 21.00 Πληροφορίες: «Ναύδετο» Τ. & Κ. Παπανικολάου 22, 21100 Ναύπλιο (παλιά πόλη) Τηλ.-Fax 27520 28630, navdeto@hotmail. com, www.navdeto.blogspot.com

25 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Δηµήτρης Γαλάνης Προσοχή στην «τρύπα»

Μαργιάν Σατραπί «Περσέπολις 2, η επιστροφή»

«Αρχιτεκτονικές διαδροµές ενός παραδοσιακού οικισµού»

Aπό τις 25 Οκτωβρίου η free press εφηµερίδα

Από τις εκδόσεις Ηλίβατον κυκλοφορεί τώρα το δεύτερο βιβλίο της ελληνικής έκδοσης της οµώνυµης σειράς κόµικς της Ιρανής συγγραφέως και κοµίστριας Μαργιάν Σατραπί, µε το οποίο ολοκληρώνεται η αυτοβιογραφία της από την ηλικία των 6 έως εκείνη των 24 ετών. Αποτελεί τη συνέχεια του βιβλίου Περσέπολις, µια αληθινή ιστορία, που κυκλοφόρησε το 2006 και ανατυπώθηκε ήδη. Στο παρόν βιβλίο, περιλαµβάνονται οι τόµοι 3 και 4, οι οποίοι επίσης εκδόθηκαν αρχικά στη Γαλλία από τον εκδοτικό οίκο L’ Association, µε τίτλο Περσέπολις 3 και Περσέπολις 4, το 2003. Ο πρώτος αναφέρεται στη ζωή της στην Αυστρία ενώ, ο δεύτερος, στην επιστροφή της στο Ιράν και τη ζωή της εκεί, µέχρι την οριστική αναχώρησή της για τη Γαλλία, το 1994. Η Περσέπολις κινηµατογραφική ταινία Όπως είναι ήδη γνωστό, τo πολυβραβευµένο βιβλίο Περσέπολις της Μαργιάν Σατραπί έγινε κινηµατογραφική ταινία κινουµένων σχεδίων, σε σενάριο και σκηνοθεσία της ίδιας και του Βενσάν Παρονό. Συµµετείχε στο Κινηµατογραφικό Φεστιβάλ των Καννών και κέρδισε το Βραβείο Κριτικής Επιτροπής. Η ταινία θα προβληθεί στην Ελλάδα, από τον Νοέµβριο. Υπό έκδοση: «Κεντήµατα», 2003. «Κοτόπουλο µε δαµάσκηνα» 2004.

Μία ξεχωριστή έκδοση για το Άνω Βαθύ, µόλις

«στην µπρίζα» έχει σκοπό να αποκτήσει µια... τρύπα. Μια τρύπα που όποιος κατρακυλήσει µέσα της… σαν την Αλίκη, θα καταλήξει… σε ένα κόσµο µαγικό! Στον κόσµο των comics! Η «τρύπα», θα είναι µια ειδική, τετρασέλιδη, εβδοµαδιαία, ένθετη έκδοση (στην χάρτινη υπόστασή της, γιατί στο διαδίκτυο θα µπλογκάρει καθηµερινά!) που θα περιέχει γελοιογραφίες, κόµικς, συνεντεύξεις και ειδήσεις από τον χώρο. Ο σχεδιασµός της θα γίνεται από τον ∆ηµήτρη Γαλάνη.∆εν θα εστιάσει µόνο σε γνωστούς και µεγάλους καλλιτέχνες, αλλά θα είναι ανοικτή (ως αυθεντική τρύπα) σε όλους τους σχεδιαστές κόµικς, σκιτσογράφους, εκδότες κ.λπ. που θα έχουν την διάθεση να έρθουν σε επαφή µαζί της. Πληροφορίες: ∆ηµήτρης Γαλάνης Τηλ.: 2721095642 - 6936994870 stintripa@gmail.com http://stintripa.wordpress.com http://myspace.com/stintripa

κυκλοφόρησε από το ∆ήµο Βαθέος. Ένα δίγλωσσο λεύκωµα µε τίτλο «Αρχιτεκτονικές διαδροµές ενός παραδοσιακού οικισµού» ξεναγεί τον επισκέπτη στην ιστορία του Βαθέος µέσα από τα ιδιαίτερα µορφολογικά και αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά. Η µορφολογία του οικισµού µε τα στενά δροµάκια, η εκκλησιαστική και η ανώνυµη κοσµική αρχιτεκτονική, οι πλατείες, οι κρήνες αλλά και µοναδικά αρχιτεκτονικά στοιχεία του οικισµού ξεδιπλώνονται στις σελίδες του λευκώµατος µέσα από πλούσιο φωτογραφικό υλικό και έγκυρα επιστηµονικά κείµενα από το µουσειολόγο - ερευνητή Ξενοφώντα Παπαευθυµίου που πραγµατοποίησε γι’ αυτό το σκοπό και επιτόπια έρευνα στην περιοχή. Η έκδοση φιλοδοξεί να αναδείξει το Άνω Βαθύ και την ευρύτερη περιοχή προβάλλοντας στη συγκεκριµένη έκδοση την ιστορία του έτσι όπως αποτυπώνεται στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του οικισµού. Η επιµέλεια της έκδοσης έγινε από τις εκδόσεις ΤΟ ∆ΟΝΤΙ, η καλλιτεχνική επιµέλεια από την roussis creative ενώ η µετάφραση των κειµένων στα αγγλικά από τον Stephen John Taylor.

26 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

Μία ταινία µικρού µήκους µε µεγάλο περιεχόµενο

«Τελεία»

Τελεία. Μία λέξη που δηλώνει ότι µία πρόταση έχει φθάσει στο τέλος της. Τί θα γινόταν όµως αν προηγούνταν η τελεία της πρότασης; Μέσα σε αυτό το πνεύµα έγινε η παραγωγή της ταινίας µικρού µήκους « Τελεία», η οποία γυρίστηκε εξ’ ολοκλήρου στο Ναύπλιο µε την οµάδα δηµιουργίας να αποτελείται αποκλειστικά από φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου. Πρόκειται για την πρώτη παραγωγή που πραγµατοποιείται σε ηµιεπαγγελµατικό επίπεδο η οποία είναι απόρροια φοιτητών του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών και χρίζει της υποστήριξης του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου και πολλών χορηγών-επιχειρηµατιών του Ναυπλίου . Το trailer της ταινίας βρίσκεται στον δικτυακό τόπο: www.teleiathemovie.tk, όπου µπορεί κανείς να το κατεβάσει ακόµα και στο κινητό του. Η υπόθεση της ταινίας είναι η εξής: Ο Άγγελος(Φραγκίσκος Αλέξανδρος Σαργολόγος) αγοράζει έναν πίνακα, για να γεµίσει τους τοίχους του σπιτιού του στο οποίο έχει µόλις µετακοµίσει. Ο αδερφός του , Βένος(Ζαχαρίας Χιώτης), ζει µια ευτυχισµένη ζωή µε την σύντροφό του Στέφη(Ελεάνα Παπαχρήστου). Η ζωή των δύο αδερφών αλλάζει δραµατικά όταν ο Βένος τραυµατίζεται σε ατύχηµα και µόνο µία απόφαση ζωής που πρέπει να πάρει

ο Άγγελος µπορεί να τον σώσει. Η ταινία είναι µία παραγωγή του Φραγκίσκου Αλέξανδρου Σαργολόγου σε σκηνοθεσία Ιωσήφ Μάινα. Η «Τελεία» αποτελεί και µία κίνηση ευαισθητοποίησης και παρακίνησης ώστε να ασχοληθούν µε τον κινηµατογράφο -και όχι µόνοακόµα περισσότεροι νέοι, φοιτητές ή ακόµη και άνθρωποι που αγαπούν τις τέχνες. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η ανάπτυξη των τεχνών, ο πειραµατισµός και η ευγενής δηµιουργία, πράγµατα που δίνουν σάρκα και οστά για µία πρωτότυπη καλλιτεχνική δηµιουργία. Η εποχή µας, εποχή της τεχνολογίας, µπορεί να γίνει και αρωγός για τους νέους ώστε να γίνουν ποµποί πάµπολλων πολιτιστικών στοιχείων που προκαλούν το ενδιαφέρον των αποδεκτών. Μέσα από τα βιώµατα ενός νέου διαφαίνεται η τάση της εκάστοτε κοινωνίας να προοδεύσει ή να καταλήξει στην αδράνεια. Όπου υπάρχουν νέοι που δηµιουργούν, νέοι επαναστάτες, νέοι δηµιουργοί τότε στο µέλλον σίγουρα θα θαυµάσουµε µεστωµένες καλλιτεχνικές δηµιουργίες µε κύρος και αξιοπρέπεια. Ο κινηµατογράφος λοιπόν κάνει γνωστούς τρόπους συµπεριφοράς των ανθρώπων, ανακαλύπτει και µεταφέρει άγνωστες πτυχές της πραγµατικότητας, άγνωστους τόπους, ήθη και έθιµα, παρουσιάζοντας µέσω των σκηνών

και την εξέλιξη της τεχνολογίας που υπάρχει στα µέσα εικονοληψίας, στα µέσα φωτισµού, στο µοντάζ-εφέ κλπ. Είναι ευχάριστο το γεγονός να υπάρχουν νέοι δηµιουργοί, µε δυνατά οράµατα και σωστές λήψεις αποφάσεων, κάτι που διαφαίνεται και από το µότο της ταινίας «Τελεία»: «Αν µπορούσες να αποφασίσεις πολλές φορές για κάτι θα έκανες το σωστό. Αν µπορούσες να αποφασίσεις µόνο µία φορά για όλα τί θα έκανες;»

28 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

1η Μπιενάλε της Αθήνας 2007

Destroy Athens

Η 1η Μπιενάλε της Αθήνας 2007 Destroy Athens άνοιξε για το κοινό στις 10 Σεπτεµβρίου 2007 και θα διαρκέσει ως τις 18 Νοεµβρίου 2007. Η έκθεση πραγµατοποιείται σε έναν κύριο χώρο στο κέντρο της Αθήνας. Ο κύριος χώρος είναι η Τεχνόπολις του Δήµου Αθηναίων. Η Τεχνόπολις αποτελεί ένα ζωντανό βιοµηχανικό µουσείο απαράµιλλης αρχιτεκτονικής, από τα πιο ενδιαφέροντα της Ευρώπης. Στεγάζεται στο παλιό εργοστάσιο Φωταερίου της Αθήνας, γνωστό ως Γκάζι, δίπλα στον Κεραµεικό και κοντά στην Ακρόπολη. Η Τεχνόπολις µπορεί να παραλληλιστεί ποικιλοτρόπως µε την εξέλιξη του νεότερου ελληνικού κράτους. Ιδρύθηκε ως το Αθηναϊκό εργοστάσιο της Γαλλικής Εταιρείας Αεριόφωτος το 1857, µε βασιλικό διάταγµα του Βασιλέα Όθωνα, µετά από οµόφωνη απόφαση του Δηµοτικού Συµβουλίου Αθηναίων. Ήταν η εποχή που η βιοµηχανική επανάσταση άρχιζε να αναδύεται στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος, ηλικίας µόλις τριών δεκαετιών. Το 1983 διακόπηκε η διαδικασία παραγωγής αερίου από κάρβουνο και το δίκτυο ενώθηκε µε τα Ελληνικά Διυλιστήρια Ασπροπύργου, όπου καθιερώθηκε η παραγωγή µε την τεχνολογία της νάφθας. Ένα χρόνο αργότερα η λειτουργία του αθηναϊκού εργοστασίου θεωρήθηκε αναχρονιστική, µε αποτέλεσµα την αναστολή της λειτουργίας του, όχι µόνο εξαιτίας της ρύπανσης που προκαλούσε, αλλά κυρίως λόγω της τοποθεσίας του στο κέντρο της Αθήνας, κοντά στην Ακρόπολη. Σήµερα, η Τεχνόπολις είναι ένα ζωντανό µουσείο βιοµηχανικής αρχαιολογίας και αρχιτεκτονικής, ένας πολιτιστικός χώρος µε µεγάλη

κοινωνική και ιστορική σηµασία, και ένα από τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν την σύγχρονη εικόνα της πόλης της Αθήνας. Η έκθεση Destroy Athens (Καταστρέψτε την Αθήνα) αφηγείται µια ιστορία. H ιστορία προέκυψε από µια εντελώς εµπειρική διαπίστωση. Εµείς, ο καθένας, το υποκείµενο κάθε δράσης και κάθε συνείδησης χτίζεται µε τα µάτια των άλλων. Αυτό που έχει σηµασία εδώ είναι ότι δεν το χτίζουν οι άλλοι – πρόκειται για εσωτερική υπόθεση: το υποκείµενο οικοδοµείται µόνο του, όµως οικοδοµείται µε υλικό την αντίληψη των άλλων. Και είναι αυτό το γεγονός που αποτελεί την προϋπόθεση κάθε αναγνώρισης, συλλογικότητας, σύνδεσης, συµµετοχής, αίσθησης κοινότητας. Η προϋπόθεση αυτή είναι απαραίτητη αλλά, την ίδια στιγµή που τη νιώθει, τη ζει και εξαρτάται από αυτήν, το υποκείµενο δεν πρόκειται να την αποδεχτεί ποτέ. Θα µπορούσε να το θέσει κανείς ως εξής: δεν θέλουµε ποτέ να είµαστε αυτό που είµαστε, διεκδικούµε να µην είµαστε αυτό που είµαστε. Υπό κάποιες συνθήκες, απρόβλεπτες και περίπλοκες, ανάµεσα στις δύο αυτές υποστάσεις του καθ’ όλα οµοουσίου υποκειµένου – δεν έχουµε να κάνουµε µε κανέναν διχασµό – επέρχεται ρήξη. Ακόµη περισσότερο, η ρήξη δεν είναι ακριβώς σύµπτωµα µιας αντίφασης αλλά στοιχείο της ίδιας της σύστασής µας. Είτε αναφαίνεται είτε όχι, η ρήξη είναι δυνητικά εκεί, ελλοχεύει στην ίδια τη δυνατότητα διεκδίκησης της άρνησης: κάθε στιγµή, µπορούµε να µην αποδεχτούµε την προϋπόθεση της συλλογικότη-

29 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Η έκθεση πραγµατοποιείται σε έναν κύριο χώρο στο κέντρο της Αθήνας. Ο κύριος χώρος είναι η Τεχνόπολις του ∆ήµου Αθηναίων.

30 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

τας και να καταλύσουµε κάθε σύνδεση και κάθε σχέση. Πώς θα µπορούσαµε, αναρωτηθήκαµε, να δοµήσουµε µια ιστορία όπου κανείς έρχεται αντιµέτωπος µε αυτή τη διαπίστωση; Η αλήθεια είναι ότι προσπαθώντας να την δοµήσουµε, διατρέξαµε δύο τουλάχιστον στάδια. Στην αρχή, φτιάξαµε ένα µικρό βιβλιαράκι, τις Προτάσεις για την καταστροφή της Αθήνας, ως απόπειρα οικοδόµησης ενός αφηγηµατικού κανάβου και ενός θησαυρού ιδεών για την έκθεση. Ύστερα, ακολουθώντας αυτόν τον αφηγηµατικό κάναβο, διοργανώσαµε ένα συνέδριο, προτείνοντας την ανάπτυξη των αφορµών που προέκυπταν από το πρωτόλειο σκεπτικό µας. Το συνέδριο, µε τίτλο Προσευχή για (παθητική;) αντίσταση, οδήγησε σε ένα δεύτερο βιβλίο. Στην εισαγωγή του, εξηγώντας τη συλλογιστική των δύο αυτών σταδίων, τα οποία θα οδηγούσαν στο τρίτο, δηλαδή στη δοµή της έκθεσης, γράψαµε: ο στόχος δεν είναι ο σχεδιασµός ενός χάρτη πλοήγησης ή η κατασκευή µιας πυξίδας για τους απορηµένους θεατές µιας έκθεσης· θα θέλαµε η έκθεση να παραµείνει έξω από τα όρια του χάρτη – εκεί όπου κατοικούν τα τέρατα. Με έναν τρόπο, λοιπόν, η προετοιµασία µας δεν ήταν τόσο να φορτώσουµε ακόµη περισσότερα καθήκοντα στην πλάτη της έκθεσης αλλά να αποθέσουµε κάτω αυτά που ήδη µας βασάνιζαν. Προσπαθήσαµε να ξεφορτωθούµε κάθε ενοχική τάση να παράσχουµε πεδίο εκπροσώπησης σε ιδέες, κάθε υποννοούµενη υποχρέωση να οικοδοµήσουµε µια καταγραφή ή να επιδιώξουµε µια επιστηµονικότητα, καθετί που θα δυσκόλευε µια εξιστόρηση, που θα µας εξανάγκαζε να κρατήσουµε έναν και µόνο τόνο φωνής, που θα µετρίαζε τη δυνατότητά µας να φωνάξουµε ή να ψιθυρίσουµε. Ως τόπο όπου η ιστορία εκτυλίσσεται επιλέξαµε την Αθήνα, ίσως κάπως αυτονόητα στην αρχή, εφόσον εδώ ζούµε. Όµως είµαστε από µια άποψη τυχεροί επειδή η Αθήνα αποτελεί πρόσφορο έµβληµα για αυτό που επί µακρόν, για όσον καιρό δηλαδή η ιστορία διαµορφωνόταν, ονοµάσαµε στερεότυπο, την αίσθηση δηλαδή του ετεροπροσδιορισµού που αποτελεί την ακραία έκφραση της αυτοοικοδόµησης του υποκειµένου, για την οποία µιλήσαµε πιο πάνω. Ίσως θα µπορούσε µε τον ίδιο τρόπο να χρησιµοποιηθεί µια άλλη πόλη – και όχι µόνον η Ρώµη ή η Κωνσταντινούπολη αλλά και η Λούιβιλ, το Ναϊρόµπι, το Πεσάβαρ ή ο Βόλος. Κάθε τόπος, κάθε αίσθηση ιστορικότητας, κάθε καταβολή, κάθε εθνικιστική ή πολιτιστική

κατασκευή, κάθε πολιτική συγκρότηση, ατοµική ή συλλογική, είναι εξίσου ευάλωτη στην ταυτότητα που χτίζεται µε τα µάτια των άλλων. Αλλά, βλέποντας κανείς την Αθήνα ως τη σκηνή όπου η ιστορία εκτυλίσσεται, είναι αναγκασµένος να δεχτεί και τον αναπόφευκτο – και λυτρωτικό – βαθµό αυθαιρεσίας οποιασδήποτε ιστορίας: αν η ιστορία εκτυλισσόταν στο Λονδίνο µπορεί πράγµατι να έβρεχε, όµως και πάλι το τι θα συνέβαινε από εκεί και πέρα θα ήταν αυτό που έχει σηµασία. Και αυτό είναι το σπουδαίο µε µια ιστορία: τίποτε δεν είναι δεσµευτικό, όλα όµως είναι συγκεκριµένα. Θα µπορούσε το ένα ή το άλλο να συµβαίνει αλλού ή αλλιώς, όµως συµβαίνει εδώ και συµβαίνει έτσι. Δεν θα κοπίαζε βέβαια κανείς για να βρει στη σύγχρονη τέχνη – και αλλού – περιπτώσεις πραγµάτευσης της διαπίστωσης στην οποία αναφερόµαστε. Αναρωτηθήκαµε, ωστόσο, πολλές φορές στη διάρκεια της προετοιµασίας, αν η πραγµάτευσή της – µια πρακτική που συχνά ονοµάζεται, µάλλον πρόχειρα, πολιτική – δεν ήταν στην πραγµατικότητα ένας τρόπος να µην παραδεχτεί κανείς την πιθανότητα κατάλυσης της συναίνεσης, να προσποιηθεί ότι ρήξη δεν υπάρχει την ίδια τη στιγµή που ανενδοίαστα τη διαλαλεί, ένας τρόπος να τρυπώσει στα κρυφά λίγη αισιοδοξία, µια αίσθηση ότι όλα θα πάνε καλά. Μια ιστορία όµως δεν είναι µια πραγµάτευση. Μια ιστορία µπορεί να είναι µια ιστορία για µια ρήξη όπως µπορεί να είναι µια ιστορία για οτιδήποτε. Μια ιστορία είναι κάτι που συµβαίνει σε ένα υποκείµενο, σε έναν δυνητικό «κάποιον». Μια ιστορία µπορεί να αντιµετωπίσει το ερώτηµα: τι κι αν όλα δεν πάνε καλά; Τι κι αν κάποιος προσπαθήσει να δοκιµάσει την τύχη του, να υψώσει τη φωνή του, να συγκρουστεί, να καταλύσει τη συναίνεση, να καταστρέψει την Αθήνα; Έτσι, ας έλθουµε στα τέρατα. Η ιστορία αυτή είναι χωρισµένη σε έξι κεφάλαια. H δραµατουργία της ακολουθεί µια µέθοδο µεταπτώσεων, όπου ενώ µια θέση οικοδοµείται για ένα διάστηµα, αµέσως µετά είτε διαστρέφεται προς κάτι άλλο είτε καταλύεται. Η αφήγηση είναι γραµµική αλλά συγκοπτόµενη, ώστε από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, η ατµόσφαιρα να αλλάζει δραστικά. Η έκθεση Destroy Athens είναι λοιπόν δοµηµένη

31 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Florian Sussmayr, Bökelberg, Mönchegladbach, 2007 Λάδι σε καµβά 230 x 180 εκ. Συλλογή HypoVereinsbank Παραχώρηση Γκαλερί Rüdiger Schöttle

32 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

και χωροταξικά ως ιστορία. Αποτελεί µια πορεία στον χώρο, η οποία επιτρέπει µια συγκεκριµένη αλληλουχία και συνεπώς µια ανάγνωση. Δεν έχουµε τρόπο να γνωρίζουµε – όντας πλέον εντελώς βυθισµένοι στην ιστορία µας – πόσο παράξενη φαίνεται από έξω η απόφαση να πει κανείς µια ιστορία ρήξεων και αδιεξόδων. Το βέβαιο είναι ότι η σύγχρονη ζωή µας βρίθει εικόνων µε βίαιες συγκρούσεις, τεράστιες καταστροφές και σχεδόν διαρκή αγριότητα. Ταυτόχρονα, στο πλαίσιο του δηµόσιου λόγου, όλα τούτα εξοβελίζονται στη σφαίρα του αφύσικου, του παράλογου ή απλώς του παρεκλίνοντος: ακόµη κι όταν δεν συµβαίνουν αλλού ή σε άλλους, συµβαίνουν κατά παρέκκλιση από το φυσιολογικό, σε πείσµα της λογικής, στο περιθώριο του ορθού και ορθολογικού δικού µας κόσµου. Αισθανόµαστε ότι αυτή η επίµονη προσπάθεια να εµφανιστεί κάθε ρήξη, κάθε βία και κάθε αδιέξοδο ως κάτι που δεν θα έπρεπε να υφίσταται, ως κάτι που δεν ανήκει στη σύσταση του κόσµου και των υποκειµένων που τον κατοικούν, αποτελεί ίσως το µεγαλύτερο ψεύδος της εποχής µας. Αν υπάρχει κάτι που η έκθεση Destroy Athens δεν είναι, τότε δεν είναι µια επισκόπηση. Δεν στοχεύει να αποτελέσει βαρόµετρο της καλλιτεχνικής παραγωγής αυτή τη στιγµή ούτε να διδάξει κανέναν τι είναι το σηµαντικό σήµερα στη σύγχρονη τέχνη ή στη γεωπολιτική συγκυρία. Δεν θέλει καν να εκφράσει µια άποψη για το τι είναι σηµαντικό, καίριο, παρεµβατικό ή νέο, δεν θέλει να επιχειρηµατολογήσει υπέρ µιας πρακτικής ή κατά µιας άλλης, δεν θέλει να προβλέψει πού πηγαίνουν τα πράγµατα τώρα ή πού θα βρίσκονται αύριο. Είναι µια ιστορία. Ως ιστορία, ελπίζουµε ότι έχει νόηµα ανάµεσα στη στιγµή όπου αρχίζει και στη στιγµή όπου τελειώνει. ΧΥΖ (Απόσπασµα από το κείµενο των επιµελητών για τον κατάλογο της έκθεσης) Εκδόσεις Η 1η Μπιενάλε της Αθήνας 2007 Destroy Athens συνοδεύεται από κατάλογο, ο οποίος έχει συνταχθεί ως οδηγός για την έκθεση. Ο κατάλογος περιλαµβάνει εισαγωγή από τους επιµελητές και βιογραφική ανάλυση του έργου των καλλιτεχνών της έκθεσης Destroy

Athens, εισαγωγή από τους επιµελητές των παράλληλων εκθέσεων και πληροφορίες για τους καλλιτέχνες που συµµετέχουν, καθώς επίσης υλικό για το κινηµατογραφικό και το µουσικό πρόγραµµα που πλαισιώνουν την έκθεση. Επιµέλεια καταλόγου: Ξένια Καλπακτσόγλου, Poka-Yio, Αυγουστίνος Ζενάκος, Θεόφιλος Τραµπούλης | Συντονιστής επιµέλειας: Θεόφιλος Τραµπούλης | Αναπληρώτρια συντονίστρια: Ευαγγελία Λεδάκη | Κείµενα: Μανώλης Ανδριωτάκης, Νάντια Αργυροπούλου, Γιάννης Αρβανίτης, Νεφέλη Γεωργακοπούλου, Πατρίτσια Γιαννοπούλου, T.J. Demos, Ευαγγελία Λεδάκη, Κωστάντια Μάνθου, Χριστόφορος Μαρίνος, Ελεάννα Ποντικάκη, Richard Salmon, Δέσποινα Σεβαστή, Θάνος Σταθόπουλος, Θεόφιλος Τραµπούλης, Όλγα Χατζηδάκη | Μεταφράσεις: Χρήστος Χάνιος | Επιµέλεια/ Τυπογραφικές διορθώσεις: Έφη Γιαννοπούλου | Σχεδιασµός: Εκδόσεις futura – Μιχάλης Παπαρούνης Έκδοση της Μπιενάλε της Αθήνας και των Εκδόσεων futura, σε δύο εκδοχές, µία στα ελληνικά και µία στα αγγλικά. Μπορείτε να παραγγείλετε το βιβλίο από τις Εκδόσεις futura (Βίκτορος Ουγκώ 15, 104 32, Αθήνα | T: 210 5226361 | E: futura@ath.forthnet.gr) ή να το βρείτε σε επιλεγµένα βιβλιοπωλεία. Ελληνική εκδοχή: 15εκ x 23.5εκ, 216 σελίδες, τιµή: 10 ευρώ (+ ταχυδροµικά και συσκευασία) ISBN: 978-960-6654-58-9 Αγγλική εκδοχή: 15εκ x 23.5εκ, 216 σελίδες, τιµή: 10 ευρώ (+ ταχυδροµικά και συσκευασία) ISBN: 978-960-6654-57-2 • Η πρώτη συνοδευτική έκδοση για την 1η Μπιενάλε της Αθήνας 2007 Destroy Athens τιτλοφορείται Προτάσεις για την καταστροφή της Αθήνας – Ένας οδηγός και αποτελεί ένα εννοιακό εγχειρίδιο για την διαδικασία που θα οδηγήσει στην έκθεση Destroy Athens, τον Σεπτέµβριο 2007. Οι επιµελητές της έκθεσης σηµειώνουν στην εισαγωγή: «Ως αρχικό βήµα στην επιµέλεια της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας 2007, Destroy Athens, αυτή η οικειοποίηση αποσπασµάτων έχει την πρόθεση να αποτελέσει µια ανοιχτή αφήγηση. Ταυτόχρονα, είναι µια εννοιακή εργαλειοθήκη, ένας κρυψώνας θησαυρών, ή ένα βιβλίο µε ξόρκια. Πρέπει να διαβαστεί ως µια ακολουθία προτάσεων που υπονοούν σε κάθε καµπή τους διαφορετικές – ακόµη και αντιφατικές – δυνα-

33 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Aidas Bareikis Easy Times, 2007 Μικτή τεχνική, µεταβλητές διαστάσεις Παραχώρηση: Leo Koening και ο καλλιτέχνης

34 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Ο κατάλογος “Destroy Athens” και τα εξώφυλλα των δύο συνοδευτικών εκδόσεων

τότητες και ασπάζονται – ακόµη και απρόθυµα – τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιµετωπίσει κανείς όταν αποπειράται να υποστηρίξει ή να προωθήσει εναλλακτικές κατευθύνσεις». Επιλογή: Ξένια Καλπακτσόγλου, Poka-Yio, Αυγουστίνος Ζενάκος Επιµέλεια: Αυγουστίνος Ζενάκος, Σχεδιασµός: Χρήστος Λιάλιος, Συντονισµός έκδοσης: Θεόφιλος Τραµπούλης, Μετάφραση: Ελεάννα Πανάγου, Επιµέλεια/ Διορθώσεις: Μαργαρίτα Κρεµµυδά. Έκδοση της Μπιενάλε της Αθήνας και των Εκδόσεων futura, σε δύο εκδοχές, µία στα ελληνικά και µία στα αγγλικά. Μπορείτε να παραγγείλετε το βιβλίο από τις Εκδόσεις futura (Βίκτορος Ουγκώ 15, 104 32, Αθήνα | T: 210 5226361 | E: futura@ath.forthnet.gr) ή να το βρείτε σε επιλεγµένα βιβλιοπωλεία. Ελληνική εκδοχή: 12εκ x 17.5εκ, 54 σελίδες, τιµή: 10 ευρώ (+ ταχυδροµικά και συσκευασία)ISBN: 960-6654-31-1. Αγγλική εκδοχή: 12εκ x 17.5εκ, 48 σελίδες, τιµή: 10 ευρώ (+ ταχυδροµικά και συσκευασία) ISBN: 960-6654-30-3 • Η δεύτερη συνοδευτική έκδοση της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας 2007, Destroy Athens, µε τίτλο Προσευχή για (Παθητική;) αντίσταση, αποτελεί µια απόπειρα εξέτασης του σκεπτικού της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας 2007, Destroy Athens, σε σχέση µε τις προθέσεις και τις φιλοδοξίες της νεοσύστατης µπιενάλε σύγχρονης τέχνης. Τα κείµενα εστιάζονται σε ζητήµατα όπως οι νέες πολιτικές συνθήκες πλαισίωσης της σύγχρονης τέχνης, οι όροι άρθρωσης πολιτικού λόγου µέσα από τους µηχανισµούς των µεγάλων εκθέσεων ή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πόλης της Αθήνας ως ιστορικού φορέα πολιτι-

κών, εικαστικών και αρχιτεκτονικών στερεοτύπων. Η νέα αυτή έκδοση περιλαµβάνει τις εισηγήσεις και τις συζητήσεις του Συνεδρίου της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας 2007, Προσευχή για (Παθητική;) αντίσταση, το οποίο διεξήχθη στην Παλαιά Βουλή, τον Φεβρουάριο του 2007, δηλαδή τις συµµετοχές των Catherine David, Evelyne Jouanno, Per Hasselberg, Viktor Misiano, Neil Mulholland, Παναγή Παναγιωτόπουλου, Κωστή Σταφυλάκη, Γιάννη Σταυρακάκη, Μαρίας Θεοδώρου και Jeremy Valentine. Περιλαµβάνει επίσης ένα δοκίµιο της Renata Salecl, µια εισαγωγή των επιµελητών της έκθεσης Destroy Athens Ξένιας Καλπακτσόγλου, Poka-Yio και Αυγουστίνου Ζενάκου, καθώς και την καταγραφή της ανοικτής συζήτησης, µε συντονιστές τους Κατερίνα Κοσκινά και Γιώργο Τζιρτζιλάκη. Το βιβλίο Προσευχή για (Παθητική;) αντίσταση αποτελεί τη δεύτερη συνοδευτική έκδοση της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας 2007, Destroy Athens. Η πρώτη, Προτάσεις για την καταστροφή της Αθήνας – Ένας οδηγός, κυκλοφόρησε ως αρχική δήλωση των επιµελητικών προθέσεων και σύντοµος οδηγός για το σκεπτικό της έκθεσης, τον Οκτώβριο του 2006. Η τρίτη συνοδευτική έκδοση είναι ο κατάλογος της έκθεσης, που κυκλοφόρησε στα εγκαίνια της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας 2007, Destroy Athens, τον Σεπτέµβριο 2007. Έκδοση της Μπιενάλε της Αθήνας και των Εκδόσεων futura, σε δύο εκδοχές, µία στα ελληνικά και µία στα αγγλικά. Μπορείτε να παραγγείλετε το βιβλίο από τις Εκδόσεις futura (Βίκτορος Ουγκώ 15, 104 32, Αθήνα | T: 210 5226361 | E: futura@ath.forthnet.gr) ή να το βρείτε σε επιλεγµένα βιβλιοπωλεία.

35 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Julian Rosefeldt Detonation Deutschland (Ανατίναξη Γερµανία), 1996 7κάναλη εγκατάσταση βίντεο 54΄ σε λούπα Στιγµιότυπα από το έργο Παραχώρηση του καλλιτέχνη

36 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Κωστής Βελώνης

The folklore of the Universe

∆ιάρκεια έκθεσης µέχρι τις 24 Νοεµβρίου 2007 Ώρες λειτουργίας: Δευτ, Τετ, Σαβ:10.30-2 Τρ, Πεµ, Παρ:10.30-2 & 5.30-9 Ζήνα Αθανασιάδου Gallery, Π.Π.Γερµανού 5, 546 22 Θεσσαλονίκη Τ: 2310 275 985 F: 2310 233 093 Email: artgalleryz-a@the. forthnet.gr, www. zinaathanassiadou.com

Η γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου εγκαινιάζει την Παρασκευή 2 Νοεµβρίου 2007 στις 8.30 µ.µ. την πρώτη ατοµική έκθεση του Κωστή Βελώνη στη Θεσσαλονίκη. Η γλυπτική και τα σχέδια του Κωστή Βελώνη είναι δοχεία της αισθησιακής δοµής των πραγµάτων. Αντανακλούν τη ζωτικότητα της ύλης και των συγκρούσεων που αυτή επιφέρει µέσα από τις ανθρώπινες σχέσεις. Το σηµείο αφετηρίας του καλλιτέχνη είναι η γλώσσα της νεωτερικότητας και οι θεωρητικές και ουτοπικές αναζητήσεις της. Εστιάζει στην «αποτυχηµένη» modernité και στις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις της. Η επιλογή του καλλιτέχνη στη χειροτεχνία ακόµα και µε τη µορφή του έτοιµου αντικειµένου που επεξεργάζεται, προσφέρεται ως ένας τρόπος αντίδρασης στη σχεδιαστική νοµιµοποίηση του άψογου και κονφορµιστικού προϊόντος. Στο έργο του Βελώνη η pop art είναι το κόκκινο πανί αφού το αντικείµενο αγωνίζεται για την ατοµικότητά του και την ιδιοσυγκρασιακή του ατέλεια. Τα υλικά που χρησιµοποιεί αντλούν από τους εφήµερους χώρους της µετανάστευσης και από τα καταλύµατα των σύγχρονων νοµάδων στους δρόµους φέροντας το ίχνος της αναγκαίας κατασκευής. Από τις ιστορίες των υλικών κατασκευάζονται οι µαρτυρίες των καταβεβληµένων, µοναχικών και «αδέσποτων» αισθηµάτων όπως και των ερωτευµένων που δε συναντήθηκαν ποτέ η διασταυρώθηκαν τη λάθος στιγµή. Ο γλύπτης Brancusi ως χίπι ξυλουργός, η γκροτέσκ σύλληψη του σύµπαντος µέσα από µία γερµένη µύτη, η καφεκόκκινη λασπωµένη µακέτα ως αποτέλεσµα της µπεκετικού στοχασµού, ο σοβιετικός

υπεράνθρωπος του Lissitzky στη συνάντησή του µε το αµερικανικό φολκ, ο «απελευθερωτής» που περιµένει στην εξέδρα είναι κάποιες από τις σκηνές-κατασκευές που θα απολαύσει ο επισκέπτης. Έργα του Κωστή Βελώνη υπάρχουν σε πολλές συλλογές σύγχρονης τέχνης στην ελλάδα και το εξωτερικό. Ενδεικτικά αναφέρονται: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Αθήνα, Συλλογή Πρόδροµου Εµφιετζόγλου-Αθήνα, Συλλογή Δάκη Ιωάννου-Αθήνα, Συλλογή Λεωνίδα Μπέλτσιου-Τρίκαλα, DekaBank-Frankfurt am Main, Cigrang Freres Collection-Βέλγιο, Collection E.Leme-Σάο Πάολο, Le PlateauΠαρίσι και άλλες. Την έκθεση θα προλογίσει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, αρχιτέκτονας, επιµελητής ελληνικού περιπτέρου Μπιενάλε Βενετίας 2007. Επιµέλεια έκθεσης: Μαρίνα Αθανασιάδου, ιστορικός τέχνης, µουσειολόγος.

37 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Θανάσης Μανούσης

«Φως»

Στην γκαλερί ΖΗΤΑ-ΜΙ, ο Θανάσης Μανούσης θα παρουσιάσει σε ατοµική έκθεση µια σειρά από παλαιοτέρα και νεότερα σχέδια, collage και 25 ψηφιακές εικόνες µε τίτλο «φως», που την ίδια περίοδο θα προβάλλονται στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης συνοδεύοντας την παρουσίαση 24 κατασκευών µε τίτλο «µάθε παιδί µου γράµµατα». Αναφερόµενος στο έργο του ο συγγραφέας και κριτικός τέχνης Brian Nelson (Cambridge University) γράφει: «Ή τέχνη του Θανάση Μανούση αποτελεί ένα παράδειγµα σύγχρονης τέχνης στην πιο διακριτική και εκφραστική της µορφή. Στις καλύτερες στιγµές της οι αφαιρετικές και παραστατικές του µορφές συνδέονται µε απόλυτη επιτυχία. Είναι µια τέχνη που συνεισφέρει µε κάτι δυνατό και πρωτότυπο στην έκταση και το βάθος της έκφρασης που µας προσφέρουν οι οπτικές παραστάσεις. Απελευθερώνοντας τη καλλιτεχνική του δηµιουργία από την προσκόλληση των οπτικών παραστάσεων σε µια συγκεκριµένη µορφή αυξάνει σηµαντικά τις δυνατότητες ανάπτυξης µιας τέχνης εµπλουτισµένης µε διφορούµενες παραστάσεις, οπτικό ρεµβασµό και έναν πλούτο υπαινιγµών για την ανθρώπινη φύση και εµπειρία, και όλα αυτά µέσα από τη γλώσσα της γραµµής, του όγκου, του χώρου , της υφής του φωτός και του χρώµατος. Τα θέµατα δε προσφέρονται εξ αρχής από τον εξωτερικό κόσµο, αλλά από συναισθήµατα και ιδέες που σχετίζονται µε τη προσωπική ζωή του καλλιτέχνη και τους δεσµούς του µε τον πολιτισµό στον οποίο ανήκει. Κάτω από αυτή την έννοια, µπορούµε να πούµε

ότι η δουλειά του έχει ένα και µοναδικό θέµα, και οι διαφορετικές εµπειρίες που διαµορφώνουν τα έργα του συνιστούν τους διαφορετικούς τρόπους που χρησιµοποιεί για να πλουτίσει το θέµα του. Αφού έχουµε ήδη αντιληφθεί τις µορφές, µας προκαλεί κατάπληξη ο υψηλός βαθµός οργάνωσης των έργων. Όχι µόνο οι φιγούρες και οι άλλες µορφές και τα χρώµατα και οι υφές είναι όµορφα καλοζυγισµένες, αλλά επιπλέον µέσα από γεωµετρικά σαφείς γραµµές και σχήµατα γεννιέται και µια αίσθηση τάξης. Όλες αυτές οι εκφράσεις τάξης και διαύγειας, µαζί µε την οµορφιά του ιδίου του ανθρώπινου κορµού, δηµιουργούν µια αίσθηση Απολλώνιας οµορφιάς, τάξης και διανόησης. Έτσι, καθώς οι οπτικές παραστάσεις µαζί µε τις τυπικές ποιότητες των δηµιουργηµάτων του συνθέτουν αισθητικά ολοκληρωµένα έργα όπου οι ιδέες που σχετίζονται µε την οµορφιά και την τάξη συµπλέκονται µε ιδέες που σχετίζονται µε τη φύση και το ένστικτο, έχουµε ένα σµίξιµο του Απολλώνιου µε το Διονυσιακό».

∆ιάρκεια έκθεσης: 1-25 Νοεµβρίου 2007. Εγκαίνια: Πέµπτη 1 Νοεµβρίου και ώρα 8.30 µµ ΖΗΤΑ-ΜΙ Προξένου Κοροµηλά 1, τηλ. 2310 270636 Θεσσαλονίκη

38 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

∆ηµητράκης, Καρυδάκης, Κοµπόκης, Μπάτας

4 Έλληνες στη Δανία

Στην πόλη Λέγστερ της Δανίας, λιµάνι των Βίκινγκς, τέσσερις έλ-

διοργάνωση συνέβαλαν στη µεγάλη επισκεψιµότητα αλλά και στο

ληνες καλλιτέχνες προσκλήθηκαν να συµµετάσχουν µε εικαστικές

ενδιαφέρον των ΜΜΕ.

πράξεις στο ετήσιο φεστιβάλ που διοργανώνεται στην περιοχή.

Πρέπει να σηµειωθεί ότι παραβρέθηκαν οι προξενικές αρχές της

Πρόκειται για τους Γιάννη Δηµητράκη, Γιάννη Καρυδάκη, Ανέστη

δανέζικης πρεσβείας στην Ελλάδα όπου τίµησαν ιδιαιτέρως µαζί µε

Κοµπόκη και Τάσο Μπάτα οι οποίοι µε τα έργα τους κοσµούν διά-

τις τοπικές και περιφερειακές αρχές την οµάδα των ελλήνων καλλι-

φορα σηµεία της πόλης, όπως κεντρική πλατεία, βιβλιοθήκη, πάρκο

τεχνών.

στο ναυτικό µουσείο κλπ.

Οι καλλιτέχνες µε τη σειρά τους δώρισαν τα έργα τους ώστε να

Η εντυπωσιακή παρουσίαση των έργων τέχνης αλλά και η άριστη

κοσµούν για πάντα τους παραπάνω χώρους.

39 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

40 ΚΟΣΜΗΜΑ

Κατερίνα Καράµπελα

Η Κατερίνα Καράµπελα γεννήθηκε στην Αθήνα το 1982. Ξεκίνησε τις σπουδές της στη Θεσαλλονίκη στη σχολή κοσµήµατος «MOKUME» όπου απέκτησε τις βάσεις στη δηµιουργία κοσµήµατος. Αφού αποφοίτησε συνέχισε τις σπουδές της στη σχολή σχεδίου κοσµήµατος «LE ARTI ORAFE» στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Τώρα ζεί στο Ναύπλιο όπου έχει δηµιουργήσει το χώρο «ΑΕΡΗ∆ΕΣ». Εκεί σχεδιάζει, υλοποιεί και εκθέτει την προσωπική της δουλειά. αλλά και άλλων καλλιτεχνών τόσο του κοσµήµατος όσο και άλλων µέσων. «ΑΕΡΗ∆ΕΣ»: Κωτσονοπούλου 8 (Παλιά πόλη) 21100 Ναύπλιο. Τηλ.+30 27520 9609,2 www.aerides.eu

41 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

42 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Κώστα Μπαλάφας

Φωτογραφικές µνήµες από τη σύγχρονη Ελλάδα

Ο Σύλλογος Ηπειρωτών Αργολίδας σε συνεργασία µε το Μουσείο Μπενάκη, διοργανώνουν στη Δηµοτική Πινακοθήκη Ναυπλίου έκθεση φωτογραφίας του µεγάλου Ηπειρώτη καλλιτέχνη Κώστα Μπαλάφα, µε την υποστήριξη της ΔΕΠΑΝ, του ΟΠΑΝΑΑΡ και του Νέου Σχολείου.

∆ιάρκεια έκθεσης: από 30/9/2007 έως 21/10/2007 Παράλληλες εκδηλώσεις: -Την Κυριακή 7 Οκτωβρίου 2007 και ώρα 8µ.µ. θα πραγµατοποιηθεί οµιλία από την Δ/ντρια του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη κ. Φάνη Κωνσταντίνου. -Την Κυριακή 14 Οκτωβρίου 2007 και ώρα 8µ.µ. θα πραγµατοποιηθεί συναυλία του συνόλου µουσικής δωµατίου «Trio da Camera», (φλάουτο, βιολοντσέλο, πιάνο). Θα παιχτούν µεταξύ άλλων και έργα εµπνευσµένα από την ηπειρωτική µουσική παράδοση.

Ο Κώστας Μπαλάφας ανήκει στους σηµαντικούς Έλληνες φωτογράφους του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε το 1920 στην Κυψέλη της Άρτας, ορεινό χωριό της Ηπείρου, από γονείς αγρότες. Βρέθηκε από µικρός στην Αθήνα, βιοπαλαιστής ετών δέκα, στη δουλειά την ηµέρα και στο σχολείο το βράδυ, ως το 1936, όταν γύρισε στα Γιάννενα για σπουδές στη Γαλακτοµική Σχολή, στην οποία και προσελήφθη στη συνέχεια. Εκεί τον βρήκε ο πόλεµος. Εχοντας ήδη αποκτήσει την αγάπη για τη φωτογραφία και κρατώντας στα χέρια του µια «Ροµπότ» φωτογράφισε τα εγκλήµατα των Γερµανών στα Ιωάννινα και εν συνεχεία, περνώντας στις τάξεις του ΕΛΑΣ, τον αγώνα των ανταρτών. Ένα µεγάλο µέρος της δουλειάς του είναι καταχωρηµένο σε κινηµατογραφική ταινία στα 16mm. Από το 1951 εργάστηκε στη ΔΕΗ και τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο του τον διέθεσε στη φωτογραφία. Οι σκληρές συνθήκες ζωής των παιδικών του χρόνων και οι αγώνες του ελληνικού λαού εκείνο τον καιρό για ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια επέδρασαν στον ευρύτερο ψυχισµό του και διαµόρφωσαν το ύφος της φωτογραφικής του δουλειάς, ιδίως σε θέµατα

κοινωνικού προβληµατισµού, τα οποία κυρίως τον απασχόλησαν. Κατά καιρούς περπάτησε όλη σχεδόν την Ελλάδα και την απέδωσε µε τον δικό του τρόπο σε φωτογραφική εικόνα. Ο Κώστας Μπαλάφας για τον Κώστα Μπαλάφα* «…Γεννήθηκα σ’ ένα κακοτράχαλο ηπειρώτικο χωριό που λες πως και το ίδιο γεννήθηκε για αγώνες πρώτα µε την ίδια τη φύση, για να µπορέσει να επιβιώσει στην κακοτράχαλη γη που γεννήθηκε. Και ένα µεγάλο µαράζι ήταν ο ξενιτεµός. Ξενιτεύτηκα νωρίς κι εγώ για λόγους βιοπορισµού, µόλις τέλειωσα το Δηµοτικό - το τέλειωσα και δεν το τέλειωσα. Ήµουν τότε έντεκα χρονών και δούλευα σ’ ένα γαλακτοπωλείο. Πριν πιάσω τη µηχανή, είχα γράψει λίγα πράγµατα µε το µολύβι σ’ ένα µπλοκάκι, τα βιώµατά µου. Επειδή έγραφα και για το αφεντικό µου πράγµατα όχι τόσο ευχάριστα, µου σκίσανε το µπλοκάκι και στενοχωρήθηκα πολύ γι’ αυτό, γιατί είχα γενικά όλα µου τα βιώµατα, πως έφυγα από το χωριό µου, πως κατέβηκα σε µια πολιτεία όπου είδα φώτα που δεν τα έσβηνε η βροχή και ο αέρας, πως, τέλος πάντων, µπόρεσα να βοηθήσω τον εαυτό µου και την οικογένειά µου. Στο αφεντικό µου αυτό είχαν έρθει κάτι συγγενείς του από την Αµερική, οµογενείς, και θεώρησε υποχρέωσή του να τους ξεναγήσει σε διάφορα µέρη. Μια µέρα σκέφτηκαν να ανέβουν στην Πάρνηθα, είπανε µάλιστα, να πάρουν και µιαν αναµνηστική φωτογραφία. Τότε ήταν τα κουτάκια αυτά τα Brownie της Kodak που στοίχιζαν πολύ φτηνά, ήταν εύκολα στη χρήση, γιατί είχαν aplanar φακό και δεν είχε απαιτήσεις για ειδικούς χειρισµούς. Κάποιος θα έπρεπε

IOYΛ-ΟΚΤ 2007

44 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Κώστας Μπαλάφας σε νεαρή ηλικία (άγνωστος φωτογράφος)

όµως να κρατάει αυτό το κουτί για να φωτογραφηθούν αυτοί, και αγγάρεψαν εµένα. Όταν είδα εγώ ότι αυτό που βλέπω µπροστά µου µπορώ να το αποτυπώσω στο χαρτί, µε µάγεψε και είπα «ένα τέτοιο εργαλείο θα’ θελα για να αποτυπώσω τα βιώµατά µου και να καταχωρίσω τους ανθρώπους που έζησα και µόχθησα µαζί τους, που έζησα χαρές και λύπες. Και ήρθε το πλήρωµα του χρόνου κάποτε, ώστε µε ένα ρολόι και λίγες οικονοµίες να αποκτήσω µια µηχανούλα. Ήταν µια junior Kodak µε 7.7 φακό. Μετά από αυτό αγόρασα µιαν άλλη. Πουλώντας τη µηχανή αυτή και πάλι µε κάτι οικονοµίες πήρα µια Robot. Με τη Robot και µ’ ένα φιλµ που έπεσε κυριολεκτικά από τον ουρανό, µέσα σ’ ένα βοµβαρδιστικό ιταλικό που το ‘ριξαν τα αντιαεροπορικά µέσ’ τα Γιάννενα, κατάφερα να συνεχίσω. Έκοβα κοµµατάκια, γέµιζα τις µποµπίνες κι έτσι φωτογράφισα τον Αγώνα. …» Βιβλία του Κώστα Μπαλάφα •«Φωτογραφικό οδοιπορικό στο Άγιον Όρος 1969-2001» •«Μετέωρα» •«Τα αντίρροπα ρεύµατα του Αχελώου» •«Φωτογραφικές µνήµες από τη σύγχρονη Ελλάδα» •«Το αντάρτικο στην Ήπειρο» •«Ήπειρος» •«Τα νησιά» •«Μέτσοβο» •«Διαλέξεις για τον κινηµατογράφο» •«Διαλέξεις για την φωτογραφία» •«Διαλέξεις για την πολιτιστική µας κληρονοµιά»

«…Εµένα, σε όλη µου τη δουλειά, κεντρικός άξονας της θεµατολογίας µου είναι ο άνθρωπος και οι αντιδράσεις του στη ζωή. Ο αγώνας του για επιβίωση, και περισσότερο οι άνθρωποι του πόνου, γιατί έχουµε σχηµατίσει κακή ιδέα για τον πόνο. Ο πόνος είναι σύµµαχός µας, είναι ο φίλος µας, µας ειδοποιεί πως αν το χέρι µας πονάει, κάτι συµβαίνει εκεί πέρα, και πρέπει να το δούµε. Έπειτα και στην ίδια τη ζωή, ο άξονας της ζωής κινείται µεταξύ πόνου και ανίας. Ή θα πονάς ή θα ανιάς στη ζωή. Επειδή ακριβώς σ’ αυτή την ψυχολογία των ανθρώπων ήθελα πάντοτε να µπαίνω, στο πετσί τους δηλαδή, και να βγάζω κάτι εσωτερικό δικό τους, το ίδιο θέλησα να κάνω κι εδώ, στο Όρος. Ότι θέλω να φωτογραφίσω, γίνεται στη φαντασία µου πρώτα

και µετά το παίρνω. Δεν παίρνω στην τύχη φωτογραφίες, τακ, τακ, τακ, ετούτο, το άλλο. Παίρνω ορισµένες λειτουργικές ενότητες που µε εντυπωσιάζουν, αλλά που έχουν και κάποιο βαθύτερο νόηµα. Γι’ αυτό και δεν µπορώ να πω, ξέρεις, θα κάνω αυτό και αυτό και γι αυτόν το λόγο. Εφόσον βρεθώ στο χώρο όπου το θέµα µε συγκινεί, τότε σχηµατίζω εικόνες στο µυαλό. Και αυτές τις εικόνες καραδοκώ τη στιγµή και τη θέση που θα τις πάρω. Αγαπάω τον κόσµο και τον κόσµο φωτογραφίζω. Μου έκανε µια κριτική µια εφηµεριδούλα στην Έδεσσα, και αναφέροµαι σ’ αυτήν όχι γιατί µε κολακεύει, αλλά είναι µια αλήθεια. Λέει σ’ ένα σηµείο: «Στο ναό του Κώστα Μπαλάφα να βγάζεις τα παπούτσια σου, γιατί ο φιγούρες του είναι εξαγνισµένες από το µόχθο και τη στέρηση». Και είναι πράγµατι έτσι. Όλοι µε κατηγόρησαν στην αρχή ότι φωτογραφίζω την αθλιότητα και τη µιζέρια. Δεν έδειχνα σε κανέναν τις φωτογραφίες µου. Πήρα το δικό µου δρόµο, αυτός είµαι. Και νοµίζω πως δεν έκανα άσχηµα. Το να βγάλεις λίγα χρυσάνθεµα, ακόµα και µια βαρκούλα που κουνιέται, δεν λέει και σπουδαία πράγµατα. Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός, που πέρασε δια πυρός και σιδήρου. Από το γιαταγάνι του Γιουσούφ αράπη και από το σκοινί του πατρο-Κοσµά. Αυτόν το λαό φωτογραφίζω…».

*Απόσπασµα από το λεύκωµα Κώστας Μπαλάφας, Φωτογραφικό οδοιπορικό στο Άγιον Όρος 1969-2001. Εκδ. Αγιορείτικη Φωτοθήκη – Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Άγιον Όρος - Αθήνα 2006.

IOYΛ-ΟΚΤ 2007

46 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Φωτοπόροι

www.fotoporoi.gr ∆ήµος Ελευθερίου Κορδελιού: 2310 770212 Πολιτιστικό Κέντρο: 2310 757272.

Η Φωτογραφία στα Καφέ Μπαρ της Θεσσαλονίκης

Η οµάδα «Φωτοπόροι», του Πολιτιστικού Οργανισµού του Δήµου Ελευθερίου Κορδελιού Μελίνα Μερκούρη, παρουσιάζει την µεγαλύτερη διοργάνωσή της: Την Φωτογραφία στα Καφέ Μπαρ. Για δεύτερη χρονιά φέτος και έχοντας την εµπειρία της περσινής ιδιαίτερα πετυχηµένης πιλοτικής διοργάνωσης, όλο τον Νοέµβρη τα Μπαρ και τα Καφέ της Θεσσαλονίκης θα γεµίσουν µε φωτογραφίες της οµάδας.Κάθε µέλος της έχει επιλέξει τον χώρο του και εκεί θα παρουσιάσει µια νέα ολοκληρωµένη δουλεία του. Η διοργάνωση έχει σαν στόχο να προβάλει την δουλειά της οµάδας, να φέρει το κοινό που συχνάζει στα µαγαζιά κοντά στην φωτογραφική τέχνη και να προσελκύσει τους ενδιαφερόµενους σ’ ένα φωτογραφικό ταξίδι σε φιλόξενους χώρους της πόλης. Η διοργάνωση πραγµατοποιείται στα πλαίσια των Δηµητρίων του Δήµου Θεσσαλονίκης. Η οµάδα πρωτοσυστάθηκε την δεκαετία του 1980 και λειτούργησε για µερικά χρόνια. Επαναλειτουργεί από τον Οκτώβρη του 1996 µε δάσκαλο τον Τάσο Σχίζα. Κάθε χρόνο πραγµατοποιείται ένας βασικός κύκλος µαθηµάτων στα νέα µέλη, ενώ παράλληλα γίνονται και οι συναντήσεις των παλαιών µελών. Η φωτογραφική οµάδα διαθέτει αίθουσα διδασκαλίας- στούντιο, βιβλιοθήκη, σκοτεινό θάλαµο και ψηφιακή µονάδα επεξεργασίας και εκτύπωσης. Τα µέλη της οµάδας βρίσκονται σε συνεχή επαφή µε εβδοµαδιαίες συναντήσεις, στις οποίες παρουσιάζονται συλλογές φωτογραφιών και φωτογράφοι, προγραµµατίζονται φωτογραφίσεις, συζητούνται

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΕΓΚΑΙΝΙΑ: ΠΕΜΠΤΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2007 1. Gerd Matschek & Τζένη Σγουρόγλου, 7.00 µ.µ.- UZZ (Π. Μελά 17) 2. Ηλίας Πολίτης, 8.00 µ.µ.-ΣΑΧΑΡΑ (Ικτίνου 8, Πεζόδροµος) 3. Δηµήτρης Ταµπακιώτης, 9.00 µ.µ. - ΑΣΤΟΡΙΑ (Πλ. Ναυαρίνου 17) ΕΓΚΑΙΝΙΑ: ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2007 1. Γιώργος Κοκκινίδης, 7.00 µ.µ. - ΗΜΑΡ (Αριστοτέλους 14) 2. Βασίλης Γιαγκόπουλος, 8.00 µ.µ. - STRETTO (Κ. Ντήλ 18) 3. Ανδρέας Κατσάκος, 9.00 µ.µ. - COFIX (Λώρη Μαργαρίτη 11) 4. Τάσος Σχίζας & Αναστασία Μιχαήλογλου, 10.00 µ.µ.-CAFE DEL ARTE ΕΓΚΑΙΝΙΑ: ΣΑΒΒΑΤΟ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2007 1. Σταύρος Νταγιούκλας, 7.00 µ.µ. - ΣΤΟΑ (Βασ. Ηρακλείου 31-33) 2. Βασίλης Μπακαλούδης, 8.00 µ.µ. - DELICIOSO (Τσιµισκή 43, Εµπορικό κέντρο Πλατεία) 3. Κώστας Κωνσταντινίδης, 9.00 µ.µ. - BLA BLA (Τσιµισκή 43, Εµπορικό κέντρο Πλατεία,) 4. Θεόδωρος Εσέρογλου & Μαρία Κόκκινου, 10.00 µ.µ. - BALKAN (Πρ. Κοροµηλά 3) ΕΓΚΑΙΝΙΑ: ΚΥΡΙΑΚΗ 4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2007 1. Πέτρα Εκατό, 7.00 µ.µ. - ΦΟΙΤΗΤΗΣ.GR (Σβώλου 44) 2. Παναγιώτης Λαλίδης, 8.00 µ.µ. - ΕΝΤΕΧΝΟΝ (Ι. Δέλλιου 4, Πλ. Συντριβανίου ) 3. Κώστας Κίτσος, 9.00 µ.µ. - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ (Πλ. Αγ. Γεωργίου 4) ΕΓΚΑΙΝΙΑ: ∆ΕΥΤΕΡΑ 5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2007 1. Αλεξάνδρα Κυρλή, 7.00 µ.µ. - ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ (Ιουστινιανού 3) 2. Γιάννα Λαζαρίδου & Θεανώ Χατζηαβραάµ, 8.00 µ.µ. - SANTE (Ίωνος Δραγούµη 31) 3. Κώστας Παπούκας, 9.00 µ.µ. - ΔΩΜΑΤΙΟ ΜΕ ΘΕΑ (Ολύµπιον, Μητροπολεως & Αριστοτελους)

εκθέσεις, κλπ. Η οµάδα έχει µια σταθερή δραστηριότητα καθ’ όλη την διάρκεια της λειτουργίας της και έχει πραγµατοποιήσει εκθέσεις στην Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα στην Μυτιλήνη και στην Φιλιππούπολη. Κάθε χρόνο παρουσιάζει µια µεγάλη οµαδική έκθεση µε κοινό θέµα, καθώς και µια µικρή υπαίθρια, που συνοδεύεται µε φωτογραφικά happenings. Παράλληλα πραγµατοποιούνται ατοµικές εκθέσεις των µελών της.

IOYΛ-ΟΚΤ 2007

48 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Καµίλο Νόλλας

Καπνοµάγαζα

Επιµελητής: Θανάσης Μουτσόπουλος ∆ιοργάνωση: Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράµας - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης Παραγωγή: Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης ∆ιάρκεια έκθεσης: 17-23 Σεπτεµβρίου Χώρος: Κεντρική Βιβλιοθήκη Δράµας (Αγ. Βαρβάρας 5, τηλ. 25210 47575) Ώρες Λειτουργίας: Δευτέρα – Κυριακή: 09:00 – 21:00 Χορηγός έκθεσης & έκδοσης: Scandinavian Tobacco Hellas

Στην Κεντρική Βιβλιοθήκη Δράµας έλαβε χώρα από τις 17 έως και τις 23 Σεπτεµβρίου η έκθεση φωτογραφίας του Καµίλο Νόλλας µε τίτλο “Καπνοµάγαζα” σε συνδιοργάνωση του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράµας. Ο Καµίλο Νόλλας σηµειώνει για τη φωτογραφική του εργασία: «Το Σεπτέµβριο του 2003 προσκλήθηκα από το Δήµο Αγρινίου να φωτογραφίσω τις καπναποθήκες που βρίσκονται µέσα στην πόλη. Ξεκίνησα την εργασία χωρίς να έχω ιδιαίτερη γνώση, σχετική µε την ιστορία του καπνού. Η φωτογράφηση και η έρευνα µε οδήγησαν αργότερα στο Βόλο κι από εκεί στη Δράµα, στην Καβάλα και στην Ξάνθη. Στη Βόρεια Ελλάδα, τα καπνεργοστάσια τα λένε καπνοµάγαζα. Η περιπλάνηση µέσα στις αχανείς αίθουσες, που κάποτε έσφυζαν από ζωή, µε έκανε να ανακαλύψω πόσο σηµαντική υπήρξε στην Ελλάδα, όχι µόνο η καλλιέργεια του καπνού, αλλά και το εµπόριό του. Σε κάθε αποθήκη που έµπαινα εκείνο που µε εντυπωσίαζε ήταν το µέγεθος. Αυτά τα πολυώροφα κτίρια, µε τα ψηλοτάβανα µονόχωρα σαλόνια, τα κλιµακοστάσια, τα αναβατόρια, τους ατελείωτους διαδρόµους και τις εκτός λειτουργίας µηχανές, κέντρισαν το ενδιαφέρον µου. Ο τρόπος που έµπαινε το φως από τα µισάνοιχτα παντζούρια, η πατίνα στα πέτρινα ντουβάρια, τα νοτισµένα πατώµατα από την υγρή µυρωδιά του καπνού µε οδήγησαν στην απόφαση να επικεντρώσω τη φωτογράφησή µου στους εσωτερικούς χώρους. Πρόκειται για µία εργασία, για την οποία χρειάστηκε χρόνος έως

ότου ολοκληρωθεί. Αφιέρωσα τον απαιτούµενο χρόνο, φωτογραφίζοντας µε φιλµ. Αν και το φιλµ είναι φθαρτό, µε ένα κλικ το θέµα µπορεί να περάσει στην αιωνιότητα. Η λήψη κάθε φωτογραφίας δεν έχει ανοχές σε τεχνικά λάθη και απαιτεί προσοχή. Η συγκέντρωση είναι έντονη. Η ενότητα των φωτογραφιών καθορίστηκε από την προηγούµενη κοινή χρήση αυτών των κτιρίων, αλλά και από τη σηµερινή τους, η οποία είναι διαφορετική κατά περίπτωση. Αποτελεί τµήµα ενός ευρύτερου σχεδίου καταγραφής όλων των καπναποθηκών της Ελλάδος, στο οποίο θα παρουσιάζεται η βιοµηχανική κληρονοµιά που µας άφησε η καλλιέργεια του καπνού. Απώτερος σκοπός είναι να διατηρηθούν προτού καταρρεύσουν ή γκρεµιστούν αυτά τα µνηµεία, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι το εµπόριο του καπνού συνιστά αναπόσπαστο κοµµάτι της οικονοµικής και πολιτιστικής ιστορίας του τόπου µας». Αινίγµατα, Τάξη και Κενότητα Οι φωτογραφίες του Καµίλο Νόλλα από παλιά καπνεργοστάσια 1.«Κάτι υπήρχε εδώ…»: αινιγµατικά στοιχεία από τον τόπο του εγκλήµατος. «Αν η Αρµίλα φαίνεται έτσι επειδή είναι µισοτελειωµένη ή επειδή έχει κατεδαφιστεί, αν κρύβει πίσω της µια µαγγανεία ή µονάχα ένα καπρίτσιο, το αγνοώ. […] Εγκαταλειµµένη πριν ή αφού κατοικήθηκε, κανένας δεν µπορεί να πει πως η Αρµίλα είναι έρηµη.» Italo Calvino, Οι Αόρατες Πόλεις.

49 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

∆ηµοτική καπναποθήκη οδού Περδίκα, ∆ράµα, 09/2006 © Καµίλο Νόλλας

50 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Πλάτων στους Νόµους αναγνωρίζει ότι η ιστορία των ανθρωπίνων κοινωνιών καθορίζεται σε µεγάλο βαθµό από φυσικές καταστροφές έτσι ώστε να µπορεί να πει κανείς ότι «τύχας είναι σχεδόν άπαντα τα ανθρώπινα πράγµατα» (709b) –αν και προσθέτει προσεκτικά ότι και η πρόνοια και η διάνοια παίζουν κι αυτές κάποιο ρόλο. Εδώ, στα εσωτερικά κτηρίων που στέγαζαν καπνεργοστάσια που φωτογραφίζει ο Καµίλο Νόλλας άγνωστοι σε µας λόγοι (πέραν της γνωστής κρίσης της βιοµηχανίας καπνού στην Ελλάδα) οδήγησαν τα πράγµατα στην καταστροφή. Κάποτε ανθούσες επιχειρήσεις εγκαταλείφθηκαν. Κάποιες µεταστεγάστηκαν, άλλες ξεπούλησαν τα περιεχόµενά τους, ορισµένες µοιάζουν να πάγωσαν στον χρόνο σαν ο χρόνος να σταµάτησε απότοµα. Το γραφείο του διευθυντή ή του επιστάτη: πάνω του υπάρχουν ακόµη έγγραφα, τετράδια, σφραγίδες, µολύβια, αποδείξεις…Αλλού έχουν µείνει ακόµη µηχανήµατα επεξεργασίας καπνού, δειγµατολόγια,… Όλα µοιάζουν σαν να εγκαταλείφθηκαν βιαστικά, χθες, σαν Ποµπηίες της σύγχρονης εποχής. Οι φωτογραφίες του Καµίλο Κόλα ερεθίζουν στον θεατή το αίσθηµα του ερασιτέχνη Σέρλοκ Χολµς ο οποίος αναζητά να βρει τι, περίπου, έγινε: Πόσοι εργάτες δούλευαν εδώ, πόσο πληρωνόντουσαν, πόσο «στριµµένος» ήταν ο επιστάτης, πέθανε ποτέ κανείς µέσα εδώ κατά τη διάρκεια της εργασίας του; Χωρίς ν’ αποκαλύπτεται πουθενά η µετάβαση, βρισκόµαστε µέσα σε χώρους που δύσκολα µπορούµε να αισθανθούµε ως οικείους (ποιος θα µπορούσε να το κάνει άραγε –µε την εξαίρεση των πρώην εργαζοµένων και των συγγενών τους;), χώρους που µοιάζουν να κατασκευάστηκαν ώστε να είναι µυστηριώδεις . 2.Μια περίεργη τάξη πραγµάτων: τα αντικείµενα σε πλήθος. Auch das Chaotische hat sehr viel kreatives und liebenswertes an sich. Even in Chaos, there is much that is creative and much to be appreciated. Ακόµη και στο Χάος υπάρχει πολλή δηµιουργικότητα και υλικό που αξίζει να εκτιµηθεί. Αν πολλά από τα πρώην καπνεργοστάσια έχουν αδειάσει τελείως και άλλα απλώς «πάγωσαν» στον χρόνο, ορισµένα έχουν βρει µια περίεργη ισορροπία όντας γεµάτα µε αντικείµενα. Αυτά τα αντικείµενα άλλοτε βρίσκονται εκεί από την εποχή του καπνεργοστασίου

και άλλοτε βρήκαν φιλοξενία στις µεταγενέστερες χρήσεις του κτίσµατος. Άλλοτε πρόκειται για πραγµατικές αντίκες που θα µπορούσαν (και θα έπρεπε) να έχουν θέση σε ένα µουσείο βιοµηχανικού πολιτισµού και άλλοτε είναι απλά και κυριολεκτικά σκουπίδια που επιτακτικά ζητούν την αποµάκρυνσή τους, δίνοντας όµως µέχρι τότε πλούσιο υλικό στον φωτογράφο. Άλλοτε το πρώην καπνεργοστάσιο χρησιµοποιείται ως εργαστήριο ή µηχανουργείο από κάποιον επαγγελµατία και άλλοτε η αποθήκευση καρναβαλικού υλικού δίνει στις φωτογραφίες έναν σουρεαλιστικό χαρακτήρα. Ή µήπως µια υπόνοια ταινίας τρόµου; Εδώ η παράταξη των αντικειµένων παραπέµπει τόσο στα Wunderkammern, τις πρώτες ιδιωτικές συλλογές αντικειµένων του 17ου αιώνα –προάγγελο των µουσείων του Διαφωτισµού όσο και στις σύγχρονες εικαστικές εγκαταστάσεις [installations]. Σε σχέση µε τα πρώτα οι φωτογραφίες του Νόλλα αποτυπώνουν συνυπάρξεις καταπληκτικά ετερώνυµων αντικειµένων ενώ σε σχέση µε τις δεύτερες οι παρατάξεις τυχαίου (;) υλικού οδηγεί το µυαλό στα πιο σύγχρονα µουσεία τέχνης και Kunsthallen. Η εµµονή µε την τυπολογία, η παράταξη υλικού και η ίδια η διαδικασία της εγκατάστασης του εκθέµατος µοιάζουν να είναι µερικές από τα πιο επίµονα ενδιαφέροντα τόσο των σύγχρονων εικαστικών όσο και της φωτογραφίας. Όπως γράφει ο Σταύρος Σταυρίδης, η φωτογραφία είναι από την αρχή συλλέκτρια και συλλεκτική. Ταξινοµεί το ορατό για να ταξινοµηθεί ως δυνητική τυπολογία του ορατού. Ο Καµίλο Νόλλας κάνει ένα βήµα ακόµη, ταξινοµώντας µια τυπολογία του τυχαίου… 3. «∆εν υπάρχει τίποτε πια»: κενοί χώροι. «…Δεν τίθεται ζήτηµα αποτελεσµατικότητας ή συναισθήµατος για το αν θα πρέπει ή όχι να διατηρήσουµε τα κτίσµατα του παρελθόντος. Απλούστατα δεν έχουµε το δικαίωµα να τα καταστρέψουµε. Δεν µας ανήκουν. Ανήκουν εν µέρει σ’ αυτούς που τα έκτισαν και εν µέρει στις γενεές που πρόκειται να ακολουθήσουν. Οι νεκροί διατηρούν τα δικαιώµατα τους σ’ αυτά και εµείς δεν µπορούµε να καταστούµε χειριστές της λήθης…» John Ruskin, ΟιΕπτά Λυχνίες της Αρχιτεκτονικής. Αυτοί οι χώροι (οι πιο πολλοί απ’ αυτούς) έχουν αδειάσει. Από τη στιγµή που αφαιρέθηκαν τα αντικείµενα έπαψαν να είναι καπνεργοστάσια και, εκτός από το να είναι απλώς άδειοι χώροι, παραµέ-

51 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Αυστροελληνική, ∆ράµα, 09/2006 ©Καµίλο Νόλλας

©Καµίλο Νόλλας

νουν χώροι χωρίς καµιά λειτουργία. Πιθανότατα πολλοί απ’ αυτούς θα γίνουν στο µέλλον πολυχώροι, µουσεία (για τον καπνό ή για άλλα θέµατα), θέατρα, µπαράκια, δηµοτικά καταστήµατα, µπουτίκ ή shopping malls όµως, µέχρι τότε, θα παραµένουν άδειοι χώροι, χώροι χωρίς λειτουργία, χώροι κυριολεκτικά άχρηστοι. Είναι κακό αυτό; Όσο εφιαλτική κι αν είναι αυτή η προοπτική για τους αρχιτέκτονες ίσως χρειαζόµαστε περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο στη ζωή πράγµατα χωρίς χρήση, χώρους χωρίς χρήση/ Θα ήταν ευχής έργο αν είχαµε στα σπίτια µας κάποιον (-ους;) χώρο (-ους;) χωρίς καµία απολύτως χρήση, ούτε αποθηκευτική, ούτε δευτερεύουσα, ούτε τίποτα. Εντελώς άχρηστοι χώροι. Εξάλλου, ας µην το ξεχνάµε, η τέχνη είναι ίσως η µόνη ανθρώπινη λειτουργία που παραµένει άχρηστη, χωρίς καµιά χρήση. Επιπλέον είναι Μη-Τόποι (Non-places), τόποι, δηλαδή, που δείχνουν πανοµοιότυποι και λειτουργούν παρόµοια, άσχετα µε το πολιτιστικό περιβάλλον, όπως τα βενζινάδικα, τα αεροδρόµια, οι αλυσίδες ξενοδοχείων, τα φαστ φουντ εστιατόρια, τα σουπερµάρκετ, τα κλαµπ. Μόνο που τα βιοµηχανικά «ερείπια» χωρίς να στερούνται αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες έχουν µετατραπεί σε τέτοιους τόπους µέσα από την απογύµνωσή τους. Έτσι, τελικά, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να ξεχωρίσεις αν τα συγκεκριµένα κενά δωµάτια βρίσκονται στο Αγρίνιο, τον Βόλο ή τη Σικελία. Υπέροχες κενότητες γεµίζουν τις φωτογραφίες του Καµίλο Νόλλα,

γεγονός λυτρώτικο µέσα σε µια ζωή γεµάτη πληθωρισµό, σε όλα τα επίπεδα. Οι φωτογραφίες του Καµίλο Νόλλα αποτυπώνουν σχέσεις χώρου σαν ενδείξεις, σαν ίχνη, σαν αποκαΐδια του χρόνου. Ίσως σε κάποια χρόνια, κάποιος ανακαλύψει αυτό το βιβλίο. Οι σελίδες θα έχουν πιθανότατα κιτρινίσει (εκτός αν πλέον χρησιµοποιείται χαρτί χωρίς οξέα). Το ίδιο το βιβλίο, οι φωτογραφίες θα είναι ερείπια (των αρχών του 21ου αιώνα) που θ’ απεικονίζουν ερείπια (των αρχών του 20ου αιώνα)… Θανάσης Μουτσόπουλος

Κατάλογος “Καπνοµάγαζα: Αγρίνιο, Βόλος, Δράµα, Καβάλα, Ξάνθη” φωτογράφηση Καµίλο Νόλλας µετάφραση Michael Eleftheriou, Eliane Pauwels 1η έκδοση Καστανιώτης (Αθήνα 2007). 203 σελίδες, 30 Χ 27εκ.

52 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Φωτογραφικές Συνατήσεις Κυθήρων

Το Σάββατο 29 Σεπτεµβρίου, στο πέρας το διήµερου Συνεδρίου για την Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας και στο πλαίσιο όπως πάντα των Φωτογραφικών Συναντήσεων Κυθήρων, απονεµήθηκαν τα δύο σηµαντικότερα εθνικής εµβέλειας φωτογραφικά βραβεία. Πρόκειται για το Βραβείο Δήµου Κυθήρων για το καλύτερο φωτογραφικό βιβλίο της χρονιάς και για το Βραβείο Φωτογραφικών Συναντήσεων Κυθήρων που απονέµεται σε νέο φωτογράφο κάτω των 35 ετών. Το αξίας 2.000€ Βραβείο Δήµου Κυθήρων απονεµήθηκε οµόφωνα στο λεύκωµα «Η φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου» (Μουσείο Μπενάκη & Άγρα). Το βραβείο παρέλαβε από τον Δήµαρχο Κυθήρων Θεόδωρο Κουκούλη η επιµελήτρια του τόµου και διευθύντρια του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη, Φανή Κωνσταντίνου. Αναφερόµενος στο βραβευµένο βιβλίο, ο καλλιτεχνικός διευθυντής των ΦΣΚ, Γιάννης Σταθάτος, το χαρακτήρισε ως «παράδειγµα προς µίµηση καλλιτεχνικής αλλά και σωστά εµπεριστατωµένης επιστηµονικής δηµοσίευσης» και επαίνεσε τόσο το συνοδευτικό κείµενο της κας Κωνσταντίνου όσο και τα πολύτιµα επίµετρα, καρπός κοπιώδους έρευνας από µέρους των συνεργατών της στο Μουσείο Μπενάκη. Ο κος Σταθάτος τόνισε επ’ ευκαιρίας πως και τα πέντε βιβλία που βρέθηκαν στην τελική επιλογή θεωρήθηκαν άξια βράβευσης: πρόκειται για τα λευκώµατα «Α-πορίες» του Γιάννη Κόντου, «Καπνοµάγαζα» του Καµίλο Νόλλας και «Σηµειώσεις στην άκρη του δρόµου» του Πάρι Πετρίδη, καθώς και τον τόµο «Παλαιά & Νέα Κόρινθος,

©Έλενα Πανούλη

Εθνικά βραβεία φωτογραφίας

1850-1980» σε επιµέλεια Βασίλη Ξύδη. Το Βραβείο Φωτογραφικών Συναντήσεων Κυθήρων, που αποτελείται από ατοµική έκθεση κατά τη διάρκεια των επόµενων ΦΣΚ καθώς και τη δηµοσίευση µονογραφικού καταλόγου από τις εκδόσεις tetarto, απονεµήθηκε παµψηφεί στην νεαρή φωτογράφο Έλενα Πανούλη, ενώ οι συµµετέχοντες στην οµαδική έκθεση νέων Ελλήνων φωτογράφων Στεφανία Μιζάρα και Χρήστο Κοτσίνη βραβεύθηκαν µε έπαινο. Την κριτική επιτροπή 2007 και για τα δύο βραβεία αποτέλεσαν ο φωτογράφος και δάσκαλος φωτογραφίας Γιώργος Δεπόλλας, ο φωτογράφος και επιµελητής του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης Ηρακλής Παπαϊωάννου και ο φωτογράφος και ερευνητής Γιάννης Σταθάτος.

53 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Νίκος Πολίτης

Τα «Παιδιά» στα Κύθηρα

Την έκθεση «Φωτογραφίες µιας ξεχωριστής µέρας, Παιδικά πορτρέτα από τη συλλογή του Νίκου Πολίτη (1880-1950)», σε επιµέλεια του Κωστή Αντωνιάδη, παρουσιάζει το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης σε συνδιοργάνωση µε τις Φωτογραφικές Συναντήσεις Κυθήρων από τις 27 Σεπτεµβρίου έως τις 15 Οκτωβρίου 2007 στο Πνευµατικό Κέντρο Ποταµού Κυθήρων (Ποταµός Κύθηρα, τηλ. 27360 31 718). Τα 44 πορτρέτα από τη συλλογή του Νίκου Πολίτη ξεκινούν ένα ταξίδι στις δικές µας αναµνήσεις, µια αναδροµή στις προσωπικές οικογενειακές µας φωτογραφίες. Τα πρόσωπα αυτά θα µπορούσαν να είµαστε εµείς, οι γονείς µας, οι συγγενείς µας. Οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν το αποτύπωµα µιας συλλογικής οικογενειακής µνήµης, µιας ξεχωριστής µέρας, την οποία ήθελαν να κρατήσουν ζωντανή… Ο Κωστής Αντωνιάδης µεταξύ άλλων αναφέρει: “Η συχνή παρουσία των παιδιών στις οικογενειακές φωτογραφίες επιβεβαιώνει την ιδιαίτερη θέση την οποία κατέχουν αυτά στην απεικόνιση της ενότητας και της συνέχειας ως προς την ιστορία της οικογένειας. Πρόκειται για φωτογραφίες που απευθύνονται κυρίως στα µέλη της οικογένειας, περνούν από γενιά σε γενιά και συχνά αποστέλλονται σε φίλους και συγγενείς, οι οποίοι ζουν µακριά. Φθαρµένες εξαιτίας της χρήσης τους, µοιάζουν σήµερα µε δυσανάγνωστα ιστορικά ευρήµατα, διάσπαρτα ψήγµατα της συλλογικής οικογενειακής µνήµης. Σε ορισµένες µόνον περιπτώσεις, ενδείξεις, όπως σηµειώσεις, αριθµοί ή βέλη, που υποδεικνύουν πρόσωπα, ή

Η «Έλενα» µε σκυλάκι, 6 Μαΐου 1916

ακόµα ίχνη από φυσικές φθορές, τα οποία είναι δυνατόν να αναγνωριστούν, µας οδηγούν σε υποθέσεις για την ιστορία τους ή την προέλευσή τους. Η συλλογή τους από τον Νίκο Πολίτη έχει σηµασία όχι µόνον γιατί τις διαφύλαξε, αλλά και επειδή διέγνωσε πως το αξιοσηµείωτο σε τούτες είναι πως δεν περιγράφουν τίποτε σηµαντικό, πως είναι ανώνυµες και ανεπιτήδευτες και πως σε αυτήν την κατάσταση η απεικόνιση του «οτιδήποτε» προσφέρεται ως πεδίο µυθοπλασίας µιας ξεχωριστής µέρας, όταν τα εικονιζόµενα πρόσωπα για τον έναν ή τον άλλον λόγο φωτογραφήθηκαν”.

Ώρες λειτουργίας έκθεσης: Καθηµερινά (εκτός Σαββάτου) 09:00 – 14:00 Aποθήκη A’, Λιµάνι Θεσσαλονίκης, C/O Tαχυδροµείο Θεσ/νικης 23, 540 15 Θεσσαλονίκη τηλ: 2310-566716 / fax: 2310-566717 / e-mail: info@thmphoto.gr

55 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Γιάννης Αλεφάντου

Φωτογραφίζοντας το ταξίδι της επιστροφής Aπό την παράσταση «Αργώ, ταξίδι επιστροφής» στο παλιό εργοστάσιο «Πελαργός» Νέας Κίου (κεντρική εκδήλωση του εορτασµού των 80 χρόνων από την ίδρυση της Ν. Κίου)

56 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

57 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

58 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

59 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

60 ΘΕΑΤΡΟ

Από τις πρόβες του “Λαίδη Φθειροζόλ” ©Ναύδετο

61 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

∆ηµοτικό Θέατρο Ναυπλίου

Οι παραστάσεις 2007-2008

Το 2008, το Δηµοτικό Θέατρο Ναυπλίου κλείνει τα δεκαπέντε του χρόνια. Η καλλιτεχνική του επιτροπή, αξιοποιώντας την εµπειρία του παρελθόντος, έκρινε ότι πια υπάρχουν οι δυνατότητες για ένα τολµηρότερο άνοιγµα του Θεάτρου σε µεγαλύτερο αριθµό κατοίκων της πόλης και για την οργάνωση παραγωγών, οι οποίες θα εξασφαλίσουν τη συµµετοχή όλων όσοι ενδιαφέρονται. Το πρόγραµµα του Δηµοτικού Θεάτρου ξεκινά τον Οκτώβριο µε το µονόπρακτο του Τενεσσή Ουίλλιαµς «Η ΛΑΙΔΗ ΦΘΕΙΡΟΖΟΛ» και συνεχίζεται µε το «ΕΚΕΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΕΙΝΟΣ» του Κώστα Μουρσελά το Νοέµβριο. «Η ΛΑΙΔΗ ΦΘΕΙΡΟΖΟΛ» Η Βάλια Ρεντούλη που σκηνοθετεί τη «ΛΑΙΔΗ ΦΘΕΙΡΟΖΟΛ» µας µιλάει για το έργο: «Το Σάββατο 27 και την Κυριακή 28 Οκτωβρίου θα παρουσιάσουµε στο Τριανόν κάποια δείγµατα της δουλειάς που ξεκινήσαµε από τις αρχές του χρόνου, µια οµάδα εφήβων και εγώ ύστερα από πρόσκληση του Δηµοτικού Θεάτρου. Πρόκειται για ένα µονόπρακτο του Τενεσσή Ουίλλιαµς, «Η Λαίδη Φθειροζόλ» και µια χορογραφία, που προέκυψε από το ταλέντο και τη φαντασία ενός µέλους της οµάδας µας, πάνω σε µια δοσµένη άσκηση. «Η Λαίδη Φθειροζόλ» ίσως δεν είναι και το πιο αναµενόµενο έργο να παρουσιάζεται από µια οµάδα εφήβων. Οι ήρωές του είναι ακραίοι άνθρωποι που απέτυχαν να εκπληρώσουν τα όνειρα και τους στόχους τους είτε από αδυναµία ή και από δειλία ίσως…

Είναι όµως είναι γεννήµατα µιας πραγµατικότητας που την αντιµετωπίζει ο καθένας µας και ίσως πιο έντονα τούτη την εποχή. Μια πραγµατικότητα που θέτει ερωτήµατα και ζητά απαντήσεις. Μέσα απ’ αυτούς τους ανθρώπινους τύπους του Τενεσσή Ουίλλιαµς, ψάξαµε στους δικούς µας καιρούς ανάλογους τρόπους και συµπεριφορές. Κάνοντας τους ξένους γνωστούς προσπαθήσαµε να προσεγγίσουµε το έργο αντλώντας υλικό από τις εµπειρίες και το περιβάλλον µας. Τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα µας προκαλούσαν και συγχρόνως λειτουργούσαν σα «µήτος της Αριάδνης» σε αυτό το ταξίδι. «Δεν υπάρχουν κακοί και καλοί άνθρωποι. Κάποιοι είναι ίσως λίγο καλύτεροι και κάποιοι λίγο χειρότεροι. Οι πράξεις όµως όλων µας παρακινούνται περισσότερο από δυσκολία κατανόησης παρά από κακότητα. Τη δυσκολία και αδυναµία µας να καταλάβουµε τί συµβαίνει στις καρδιές µας και τις καρδιές των συνανθρώπων µας». Τέλος θέλω να ευχαριστήσω τα παιδιά του Δηµοτικού Θεάτρου για τη στέγη που µας προσέφεραν. Την Ελπίδα, τη Γιάννα, τη Μαρία και το Σέργιο που ήταν δίπλα µας όποτε τους χρειαστήκαµε καθώς και το Φώτη που έντυσε µε µουσική την παράσταση». «ΕΚΕΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΕΙΝΟΣ» Η επόµενη παράσταση που είναι µια συµπαραγωγή του ΔΗ.ΘΕ.ΝΑ µε φοιτητές του τµήµατος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου ξεκινά το Νοέµβριο και θα συνεχιστεί για όλη τη χειµερινή περίοδο.

Για το πρόγραµµα των παραστάσεων επικοινωνήστε µε το ΔΗΘΕΝΑ τηλ. 27520 27226

62 ΘΕΑΤΡΟ

Από τις πρόβες του “Λαίδη Φθειροζόλ” ©Ναύδετο

Πρόκειται για το «ΕΚΕΙΝΟΣ ΚΑΙ …ΕΚΕΙΝΟΣ», ένα διαχρονικό έργο του Κώστα Μουρσελά, σε ελεύθερη απόδοση Φραγκίσκου Αλέξανδρου Σαργολόγου και Χάρη Χιώτη. Η πρωτοβουλία ανήκει σε φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου οι οποίοι συναθροίστηκαν στην θεατρική οµάδα «Περί στιγµής» και σε συνεργασία µε το ΔΗ.ΘΕ.ΝΑ θα παρουσιάσουν στο κοινό του Ναυπλίου ένα έργο διαφορετικό από τα άλλα, ίσως τόσο διαχρονικό, όσο και περιεκτικό µε πολλά «κρυφά» µηνύµατα πίσω από τις λέξεις των ηθοποιών. Το θεατρικό έργο «Εκείνος και…Εκείνος», έχει γράψει ο Κώστας Μουρσελάς, συγγραφέας πολλών διηγηµάτων, νουβελών, µυθιστορηµάτων και θεατρικών έργων. Το θεατρικό έργο «Εκείνος και …Εκείνος» έχει γραφτεί το 1973 και κατέληξε στα χέρια δύο φοιτητών του Φραγκίσκου Αλέξανδρου Σαργολόγου και του Ζαχαρία Χιώτη περίπου τριάντα χρόνια µετά. Πόσο µπορεί να έχει αλλάξει το κοινωνικό γίγνεσθαι και το ατοµικό πράττειν µέσα σε τριάντα χρόνια; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτηµα πρέπει να ανατρέξουµε στην υπόθεση του έργου: Ο Σόλων και ο Λουκάς είναι δύο απροσάρµοστοι της ζωής, δύο συµπαθητικοί αλήτες, που δείχνουν απαξίωση ως προς την κοινωνία και τον εσωτερική δοµή της, ενώ φαίνονται σαν να µην τους αγγίζει ο χρόνος και η πνευµατική φθορά που τον ακολουθεί. Παρόλα αυτά, µε πλήρη ευαισθητοποίηση µπορούν και κρίνουν την πραγµατικότητα της κοινωνίας αφού είναι δύο άνθρωποι που

την βλέπουν από ένα άλλο πρίσµα, αυτό του «τρίτου µατιού», προσπαθώντας να κατανοήσουν το άγχος της ζωής και το παράλογο που την περικλείει. Μία ολόκληρη θεώρηση των πραγµάτων αλλάζει και διαφοροποιείται όταν µιλούν ο Σόλων και ο Λουκάς µεταξύ τους και µαζί µε άλλους ανθρώπους και ως συνέπεια βλέπουµε µία δυσδιάκριτη έννοια για το ποιος είναι «κανονικός» άνθρωπος και ποιος όχι. Μέσα σε αυτό το πνεύµα ο Σόλων (Φραγκίσκος Αλέξανδρος Σαργολόγος) και ο Λουκάς (Ζαχαρίας Χιώτης) προσπαθούν να ανακαλύψουν κατά πόσο έχουν αλλάξει τα πράγµατα στην σηµερινή «κανονική» µας κοινωνία, θέτοντας τους εαυτούς τους πολλές φορές στο περιθώριο των απόψεων και της θεώρησης για το τι είναι κανονικό και τι δεν είναι. Μέσα από τα µάτια ενός νέου διαφαίνεται η ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύψει κάτι πέρα από το δεδοµένο, κάτι πέρα από το διαχρονικό, κάτι που να ακολουθεί την αιωνιότητα , ώστε να βρίσκεται πάντα ένα βήµα πίσω της. Μία τέτοια ανάγκη είναι το θέατρο, η τέχνη του θεάτρου… Ο Σόλων και ο Λουκάς είναι ο Εκείνος και… Εκείνος. Ή µήπως τελικά είµαστε όλοι εµείς…; Πρόκειται για την πρώτη παράσταση η οποία παίζεται χειµερινή περίοδο στο θέατρο «Τριανόν» από θεατρική οµάδα φοιτητών της Σχολής Καλών Τεχνών του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου σε συνεργασία µε το Δηµοτικό Θέατρο Ναυπλίου. Θερµός υποστηρικτής στην πραγµατοποίηση της παράστασης είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗ.ΘΕ.ΝΑ,

63 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Από τις πρόβες του “Εκείνος και Εκείνος” ©Ναύδετο

Σέργιος Γκάκας. Τον Σόλων ενσαρκώνει ο Φραγκίσκος Αλέξανδρος Σαργολόγος και τον Λουκά ο Ζαχαρίας Χιώτης. Στον ρόλο του αστυνόµου και του κυρίου Κλήµη συναντάµε τον Απόστολο Αποστολόπουλο και στον ρόλο της Ελένης, της πόρνης και της κοπέλας την Νατάσσα Αναγνώστου. Το έργο είναι σε σκηνοθεσία του Φραγκίσκου Αλέξανδρου Σαργολόγου, µε ενδυµατολόγο, υπεύθυνη σχεδιασµού σκηνής, σκηνογραφικού χώρου, σκηνογραφικών αντικειµένων και σχεδιάστρια σκηνικών την Πέρσα Ζαχαριά, βοηθό σκηνοθέτη τον Ζαχαρία Χιώτη και σκηνογράφο-φωτιστή τον Γιώργο Γιουρέλη. Ελεύθερη απόδοση έργου: Φραγκίσκος Αλέξανδρος Σαργολόγος και Ζαχαρίας Χιώτης. Οι υπόλοιπες παραστάσεις- δράσεις του ΔΗΘΕΝΑ για την περίοδο 2007-2008 «ΤΡΙΟ ΣΕ ΜΙ ΜΠΕΜΟΛ» του Ερίκ Ροµέρ Ένας άνδρας περιµένει υποµονετικά την αγαπηµένη του να επιστρέψει κοντά του, ακούγοντας µε προσοχή τις ερωτικές της περιπέτειες. Τους δύο ρόλους ερµηνεύουν 12 ηθοποιοί. Πρώτη παράσταση: Φεβρουάριος 2008

να αυτοπροσδιοριστούν, στην ανάγκη τους να αγαπηθούν. Χωρίς να ξέρουν τον τρόπο. Τους δύο ρόλους ερµηνεύουν 6 ηθοποιοί. Πρώτη παράσταση: Μάρτιος 2008 ΗΜΕΡΕΣ ΘΕΑΤΡΙΚΟΥ ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΟΥ Εργαστήρια θεατρικού παιχνιδιού για παιδιά 7-12 ετών. Η Γιάννα Βασιλείου και η Δέσποινα Φλεβάρη, παίζουν µε τα παιδιά το πιο παλιό παιχνίδι του κόσµου, το θέατρο. Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, 18.00-20.00, στο Μουσείο Παιδικής Ηλικίας «Σταθµός» (Πάρκο ΟΣΕ). ΠΑΡΑΜΥΘΕΝΙΑ ΣΚΗΝΗ Η Παραµυθένια Σκηνή του Δηµοτικού Θεάτρου θα συνεχίσει την παρουσίαση γνωστών και άγνωστων παραµυθιών στο Τριανόν. Στα σχέδια του Δηµοτικού Θεάτρου περιλαµβάνεται επίσης η συµµετοχή στις εκδηλώσεις του Καρναβαλιού σε συνεργασία µε το Π.Λ.Ι. και τη Δ.Ε.Π.Α.Ν. καθώς και η οργάνωση σεµιναρίων και ηµερίδων µε καλεσµένους, ανθρώπους του θεάτρου. Η καλλιτεχνική επιτροπή του Δηµοτικού Θεάτρου, πιστεύει ότι η ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής, είναι άµεσα συνδεδεµένη µε τη

«ΝΤΕΣΤΙΝΥ» του Άκη ∆ήµου Δυο γυναίκες, µόνες, πεισµατικά προσηλωµένες στην επιθυµία τους

συµµετοχή των κατοίκων της πόλης και γι’ αυτό είναι ανοιχτή και πρόθυµη να ενισχύσει κάθε ιδέα και πρόταση.

64 ΘΕΑΤΡΟ

Θεατρική οµάδα KAΠΗ του ∆ήµου Νέας Κίου

Στο δρόµο για τη «χώρα χωρίς γάτες»

κείµενο Κυριάκος Σάµιος

Τώρα που ο Τρεµοσβύνης διαβάζει την εφηµερίδα του, ο Τυριµπίκος µετράει την ουρά του ανέµελα!!! πατέρας και γιος αντίστοιχα!!! Δύο πεινασµένα ποντίκια. Ό Πανζούρλοβιτς και ο Παλαβοµάρ επιστήµονες ψυχίατροι περιµένουν την πελατεία τους. Ο εφευρέτης θριαµβολογεί για το καινούργιο ποντικοφάρµακο!!! Τα περαστικά ποντίκια και οι γάτες πηγαινοέρχονται. Τώρα που ο αγνοούµενος λεβέντης ποντικός θείος Πολυφόντης µετράει τα χασµουρητά του και βαριέται να µιλήσει!!! Τώρα που συµβαίνουν όλα αυτά, «κλέβω» λίγο από το διάλειµµα των δοκιµών για να βάλω δύο λέξεις στο χαρτί. Μία προαναγγελία για το θεατρικό κείµενο του Ευγένιου Τριβιζά «η χώρα χωρίς γάτες», που δίνει την αφορµή στην θεατρική οµάδα του ΚΑΠΗ του Δήµου Νέας Κίου να γεµίσει τις αποσκευές της µε «…υδρόγειο και µια πυξίδα», να ξεκινήσει για µακρινό απολαυστικό ταξίδι. Απανωτές εκπλήξεις και ανατροπές σε όλη τη διαδροµή. Η περιπέτεια του Τρεµοσβύνη και του Τυριµπίκου προκαλεί άφθονο γέλιο. «Η κωµική τυριγωδία», όπως την αποκαλεί ο ίδιος ο συγγραφέας Ευγένιος Τριβιζάς απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 8 έως 108 ετών. Ας σηµειωθεί πως η θεατρική οµάδα του ΚΑΠΗ του Δήµου Νέας Κίου διανύει την τέταρτη θεατρική περίοδο. Ο χρόνος όµως κυλά! Ο Τυριµπίκος µου κάνει σινιάλο, ο Τρεµοσβύνης το ίδιο… Ωστόσο πριν καταπιαστούµε στην πράξη µε την πέµπτη σκηνή, κάποιες σκέψεις, κάποια σχόλια κάτι σαν υστερόγραφο.

Παράσταση ή παρά(σ)ταση; Όταν συνδηµιουργείς µε ευπαθή οµάδα, εκείνο που έχει πολλαπλασιαστική αξία είναι η συµµετοχή, η διαδροµή και η διάθεση για έκφραση και επικοινωνία. Βέβαια στον θίασο διακρίνουµε κράµα ηλικιών. Μπορεί στην πλειοψηφία τους να προέρχονται από το ΚΑΠΗ, πλην όµως στο στίβο της θεατρικής πράξης εµπλέκονται και ανταµώνουν και νεότερες ηλικίες. Έτσι «ανατροφοδοτείται» η ενέργεια, λειτουργεί µέσα στην οµάδα κάτι σαν συγκοινωνούντα δοχεία. Και αυτή είναι µια καθόλα βιωµατική γόνιµη και ανθρώπινη διεργασία. Όµως φοβάµαι πως η πολιτιστική ενδοχώρα της Νέας Κίου (θεατρικές οµάδες;) δεν έχουν κατανοήσει την σηµαντικότητα, την χρησιµότητα, τον συµβολισµό και τις θετικές παρενέργειες που εκπέµπει το κοινωνικό θέατρο, τόσο στα ίδια τα µέλη της οµάδας αλλά και στην ευρύτερη κοινωνία. Αν αυτό δεν κατανοηθεί, θα παραµένει ορατός ο κίνδυνος συρρίκνωσης και «ακρωτηριασµού» ενός πολιτιστικού πυρήνα. Η θεατρική οµάδα του ΚΑΠΗ του Δήµου Νέας Κίου ας αποτελέσει τόπο συνάντησης, σύνδεσης γενεών και σηµείο αναφοράς για τους ανθρώπους της Νέας Κίου. Δικαιούται την ανάλογη αν µη τι άλλο τεχνική στήριξη και το πραγµατικό ενδιαφέρον από τους αρµοδίους στα του πολιτισµού. Να όµως που ο Τρεµοσβύνης και ο Τυριµπίκος περίµενουν το σινιάλο µου!! Έτοιµοι;; Πάµε λοιπόν την πέµπτη σκηνή µε περισσότερη ενέργεια.

65 IOYΛ-ΟΚΤ 2007 ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ

Γιώργος Ρούβαλης,

Στ΄ Ανάπλι (διηγήµατα), εκδ. Γαβριηλίδης, 2005, Αθήνα, 189 σελ, 10,40Є

Ιστορίες µε επίκεντρο την ανθρώπινη καθηµερινότητα Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη το βιβλίο του Γιώργου Ρούβαλη, µε τον τίτλο «Στ’ Ανάπλι», το οποίο περιέχει 21 διηγήµατα. Να τονίσουµε εκ των προτέρων ότι, τα διηγήµατα αυτά, αν και σύντοµα στην µορφή τους, είναι πληθωρικά ως προς τα νοήµατα που υποκρύπτουν, τη συγκίνηση που µεταδίδουν και την δράση που ξεδιπλώνουν, έτσι ώστε να προσφέρουν απλόχερα και έντιµα την αισθητική ευχαρίστηση που προσµένει ο υποψήφιος αναγνώστης. Καταρχήν, δεν είναι τυχαίο, βέβαια, που και η συλλογή αυτή, σε αντιστοιχία µε την ποιητική, τιτλοφορείται «Στ’ Ανάπλι», αφού τ’ Ανάπλι, ή το Ναύπλιο, αν προτιµάτε, είναι το κοµβικό σηµείο αναφοράς, γύρω από το οποίο περιστρέφονται δορυφορικά οι ζωές των απλών, ως επί το πλείστον, ανθρώπων, που πρωταγωνιστούν στις ιστορίες του βιβλίου, σε µια µάλλον ανελέητη τροχιά που οδηγεί αναπόφευκτα είτε στην απογείωση είτε στον µοιραίο εκτροχιασµό. Τ’ Ανάπλι είναι λοιπόν, ο εµβληµατικός τόπος του συγγραφέα Γιώργου Ρούβαλη, η πόλη σταθµός, η πόλη-φετίχ, η πόλη-ορόσηµο, όπως λόγου χάρη - ενδεικτικά - η Σκιάθος είναι ο εµβληµατικός τόπος για τον Αλέξανδρο Παπαδιαµάντη, η Χαλκίδα για τον Γιάννη Σκαρίµπα, η Δράµα για τον Βασίλη Τσιαµπούση κ.λ.π. Θεωρώ ότι η σταθερή εµµονή και το πάθος για τον τόπο καταγωγής παρατηρείται κυρίως στους αποκαλούµενους επαρχιακούς συγγρα-

φείς, δηλαδή εκείνους που ο συναισθηµατικός δεσµός που έχουν αναπτύξει µε την γενέτειρά τους είναι αισθητά ισχυρότερος από εκείνων των συγγραφέων του κέντρου. Έτσι, µέσω µιας συµβολικής διαδικασίας µετουσίωσης, οι τόποι αυτοί εµφανίζονται ως τόποι σηµαδεµένοι στη συνείδηση των δηµιουργών και σηµαδιακοί στο ιστορικό γίγνεσθαι. Μπορεί αντικειµενικά να φαντάζουν µικροί κι ασήµαντοι στο µέγεθος, στο λογοτεχνικό έργο όµως διαστέλλονται και µεγεθύνονται σε παγκόσµια σκηνή. Συνεπώς, τα εντός τους διαδραµατιζόµενα αποκτούν οικουµενική σηµασία και τα συµβολικά µηνύµατα που εκπέµπουν διεκδικούν πλανητική καταξίωση. Εκτιµώ ότι ο Γιώργος Ρούβαλης εκτείνει τη φιλοδοξία του και τις προσδοκίες του ακόµη περισσότερο : δεν επιθυµεί ως λογοτέχνης να στήσει απλώς ορισµένες µυθοπλασίες µε φόντο την πόλη του Ναυπλίου, αλλά να σφυρηλατήσει τη µυθολογία του. Μ’ άλλα λόγια, δηλαδή, ο πόθος του συγγραφέα είναι να εκτινάξει τον φωτοστέφανο του µύθου, που ήδη περιβάλει την πόλη του Ναυπλίου, χάρη στην ουσιαστική συµβολή της µακρόχρονης Ιστορίας του, στα ουράνια. Αυτό όµως µόνο του δεν αρκεί : αγωνιά κυριολεκτικά ώστε ο µύθος του παρελθόντος να αναζωογονηθεί, να εµπλουτισθεί, να επεκταθεί και να δρέψει τις δάφνες και της σύγχρονης εποχής. Ο πόλεµος ενάντια στην πνευµατική αποτελµάτωση και την ιστορική λήθη : αυτό είναι το κύριο µέληµά του. Κατά τη γνώµη µου απόλυτα δικαιολογηµένα αφού και οι µύθοι συνηθίζουν να φθείρονται σαν την ανθρώπινη ψυχή : αργά αλλά αδυσώπητα.

κείµενο Αλέξανδρος Αραµπατζής*

66 ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ

Η ιστορική βαρύτητα του Ναυπλίου είναι ασφαλώς δεδοµένη. Μια χρήσιµη σύντοµη ιστορική αναδροµή περιέχεται στο διήγηµα «Η ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΗΣ ΗΡΩΪΔΟΣ», ένα διήγηµα στο οποίο η αγωνία και ο µόχθος ενός µόνου ανθρώπου για το στήσιµο της προτοµής µιας ηρωΐδος του ‘21 οδηγεί τον αφηγητή, εν είδει εσωτερικού µονολόγου, σε πικρές διαπιστώσεις και σχόλια για τους νεότερους κατοίκους του Ναυπλίου «που αδιαφορούν ή αγνοούν το παρελθόν της πόλης». Αντιγράφω σελ. 21 «Η ιστορικότητα του Ναυπλίου είναι αποδεδειγµένη. Κατοικείται εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια και ο ηγεµών του, ο Παλαµήδης ήταν ένας από τους βασιλείς των Ελλήνων που πήραν µέρος στον Τρωϊκό Πόλεµο, αντίπαλος του Οδυσσέα. Λαµπρές σελίδες έγραψε στην Αρχαιότητα, στη Βυζαντινή εποχή και στη Φραγκοκρατία. Ιδιαίτερη λάµψη είχε στις δύο Ενετοκρατίες όταν κατέστη πρωτεύουσα του Μορέως, έχοντας το πιο ασφαλές λιµάνι και τα ισχυρότερα φρούρια. Ήταν σταθµός κεφαλαιώδης στον εµπορικό δρόµο της Ανατολής. Οι Οθωµανοί το κατέκτησαν και νεµήθηκαν για πολλά χρόνια τον πλούσιο κάµπο του. Και η Ελληνική Επανάστασις το απελευθέρωσε από την αρχή της κιόλας, στα 1822. Έκτοτε, ήταν πρωτεύουσα της Νέας Ελλάδος, έδρα της Κυβερνήσεως και αργότερα του Βασιλέως». Ωστόσο και η αισθητική υπεροχή του Ναυπλίου - η ωραιότερη πόλη της Ελλάδος κατά τον συγγραφέα - είναι δεδοµένη. Ο ίδιος, µε κάθε ευκαιρία φροντίζει να τονίζει την µοναδική οµορφιά της πόλης του, από το Παλαµήδι - αυτός ο βράχος δέχεται πολύ ήλιο και

βγάζει πίσω µια δύναµη, που είναι η αγάπη - µέχρι και το παραµικρό σοκάκι… Φοβάµαι µήπως από τα προλεχθέντα προκύψει ο κίνδυνος να υποθέσει κάποιος ακροατής ότι στα διηγήµατα αυτά κυριαρχεί ένας, ας µου επιτραπεί η έκφραση, «µεγαλοϊδεατισµός για το πάτριο έδαφος» που οδηγεί στην απόλυτη εξιδανίκευση. Κι όµως θα βεβαίωνα για το αντίθετο. Ο συγγραφέας είναι και ρεαλιστής και κριτικός παρατηρητής. Χειρίζεται το υλικό του µε µαεστρία και σύνεση, δεν υπερβάλει εκ προθέσεως για να επιτύχει και υπερβολικές εντυπώσεις. Είναι γνώστης του γεγονότος ότι το Ναύπλιο είναι µια αστική επαρχιακή κοινωνία, στην οποία κυριαρχεί η µικροαστική τάξη, η πολυπληθέστερη τάξη στη χώρα µας, παιδί της οποίας υπήρξε κι ο ίδιος και συνεπώς την γνωρίζει καλά, εκ των έσω. Γνωρίζει επίσης ότι όταν υπογραµµίζουµε τον «επαρχιακό» χαρακτήρα της πόλης, υπονοούµε το κλειστοφοβικό προφίλ µιας κοινωνίας που δεν ευνοεί τη νεωτερικότητα, απουσιάζει το δυναµικό γίγνεσθαι, επικρατούν οι τυπικές, σχεδόν στατικές διαδικασίες και κατά συνέπεια ευνοούνται η µικρότητα, οι µικροκακίες, το κουτσοµπολιό, η γκρίνια, η αποθάρρυνση και η άρνηση. Από την άλλη µεριά όµως εννοούµε µια κοινωνία που ευνοεί τους στενότερους δεσµούς µε τις παραδοσιακές αξίες, παραχωρεί πεδίο δράσης για την απρόσκοπτη ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων και διαθέτει ένα στέρεο ηθικό υπόβαθρο µε σταθερές ανθρώπινες αξίες. Η αντίφαση αυτή είναι αισθητή στις σελίδες του βιβλίου και αρκούντως αποκαλυπτική. Θα παραθέσω δυο χαρακτηριστικά παραδείγµατα. Το πρώτο από το διήγηµα «ΕΡΩΣ ΔΙ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ» σ. 121 που θα ξυπνήσει πολλές µνήµες στους µεγαλύτερους. «Τότε το Ναύπλιο ήταν µια µικρή πόλη, πολύ κουτσοµπολίστικη. Όλοι σε παρακολουθούσαν τι έκανες, µε ποιον µίλαγες, πού πήγαινες. Πως να γνωρίσεις κάποιον έτσι ; Και τ’ αδέλφια ήταν αυστηρά τότε µε τα κορίτσια, από κοντά τα είχαν στη βόλτα, στην παραλία το καλοκαίρι, το χειµώνα στο Μεγάλο Δρόµο, να µην φλερτάρουν και σχολιάζει την οικογένεια ο κόσµος. Τι µας έµενε λοιπόν ; Οι βόλτες στο “νυφοπάζαρο”, κανένα ζαχαροπλαστείο, καµιά ονοµαστική εορτή, κανένα πανηγύρι. Το σχολείο αυστηρότατο, απαγόρευση κυκλοφορίας µετά τις 8 το βράδυ, σινεµά απαγορευόταν παρά µόνο σε ειδικά έργα, υπήρχε η χορωδία και σπάνια κανένα πάρτι».

67 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Και το δεύτερο είναι απόσπασµα από το διήγηµα «ΚΟΥΡΕΑΣ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΓΕΝΕΩΝ», όπου δυο ξενιτεµένοι Ναυπλιώτες, που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό πολλά χρόνια, σπεύδουν, όταν επισκέπτονται το Ναύπλιο να κουρευθούν στον ίδιο κουρέα που τους κούρευε όταν ήταν πιτσιρίκια, θεωρώντας ότι αυτός είναι ένας τρόπος να αναβιώσουν το παρελθόν. «Δικοί µας άνθρωποι (εννοείται οι κουρείς), σχεδόν µέλη της οικογένειας. Αλλά τότε στις µικρές πόλεις µια οικογένεια είµαστε και αυτό αναζητούµε τώρα όταν γυρίζουµε στα µέρη µας, την καληµέρα, τον παλιό συµµαθητή που θα δεις στο δρόµο, την κοπέλα που πρωτοαγάπησες (έστω και αν πήρε άλλον) και τα µικρά δροµάκια και πλατείες όπου έπαιζες µικρός. Η ζωή σου από δω ξεκίνησε κι αν έχεις σπίτι εδώ, ίσως κι εδώ να τελειώσει». Από την ανάγνωση του βιβλίου αποδεικνύεται πως στόχος του συγγραφέα είναι να καταγράψει, όπως υπογραµµίζεται στο υστερόφυλλο, τον απόηχο της κοινωνίας αυτής αλλά και µιας εποχής - δεκαετίες του ‘50 και του ‘60, αλλά και τα πρόσφατα χρόνια - που σβήνουν σιγά-σιγά, µε το µάτι ενός παρατηρητή, που σηµειώνει το κάθε τι : τους χώρους, τις συνήθειες, τους έρωτες, τα τραγούδια, τους χορούς, τη διατροφή, τις διαστροφές τους. Εκείνο που διακρίνει τις ιστορίες αυτές είναι ότι έχουν ως επίκεντρό τους την ανθρώπινη καθηµερινότητα, και τι είναι η καθηµερινότητα αν δεν είναι ο χρόνος που αγκιστρώθηκε πάνω µας και µας παρασύρει στο πεπρωµένο µας ; Καθηµερινότητα και σκληρός αγώνας. Αγώνας για επιβίωση, για δουλειά, για ένα κρεβάτι στο νοσοκοµείο, για τρεχούµενο νερό

στο σπίτι. Αγώνας ενάντια σ’ αυταρχικούς γονείς, στο σκοταδιστικό σχολείο, στην κουτσοµπολίστικη κοινωνία. Στα περισσότερα διηγήµατα παρακολουθούµε ένα αφηγητή που διηγείται την ιστορία του ή την ιστορία άλλων, σχεδόν «απνευστί», µ’ έναν τόνο εξοµολογητικό κι απολογιστικό και τα βιώµατα αγώνα, πόθων και παθών που µας εκµυστηρεύεται είναι αδύνατον να µην µας αγγίξουν και µας συγκινήσουν. Όλοι οι αφηγητές είναι γλαφυροί, έξυπνοι, συναισθηµατικοί, λυρικοί και µε αίσθηση του χιούµορ. Η αφήγησή τους θυµίζει την µορφή µιας βεντάλιας, που καθώς σταδιακά ανοίγει ανοίγουν και νέα µέτωπα νοηµατοδότησης. Έτσι συµβαίνει η κύρια ιστορία να διακόπτεται και να παρεµβαίνουν άλλες, ίσως πιο ασήµαντες, αλλά το ίδιο ενδεικτικές της διαµόρφωσης του κλίµατος που θέλει να µεταδώσει ο συγγραφέας. Επιπλέον κάθε ιστορία είναι και µια καταβύθιση στην µνήµη, ή αλλιώς, αποστάγµατα µιας βαρυφορτωµένης µνήµης, και κατά συνέπεια αναρρίχηση στον χαµένο χρόνο, καθόσον, σύµφωνα µε τον Ντελέζ ο χαµένος χρόνος δεν είναι µονάχα ο χρόνος που πέρασε˙ είναι ακόµα και ο χρόνος που χάνουµε - όπως όταν λέµε «χάνει κανείς τον καιρό του». Και µην ξεχνάµε ότι ο Γιώργος Ρούβαλης υπήρξε κοσµοπολίτης και ξενητεµένος και η βασανιστική νοσταλγία για την πατρίδα του είναι φυσική και έντονα διακριτή στα κείµενά του. Αλλά και η τεχνική της γραφής του, µε τις σύντοµες και κοφτές φράσεις, τη ζωηρή αµεσότητά τους, µε παραπέµπει στην επισήµανση του Σαρτρ για το Χεµινγουέι : «Κάθε µια τους αρνείται να επωφεληθεί από την ορµή των προηγούµενων, καθεµιά τους είναι και µια νέα αρχή. Κάθε µια είναι σαν κινηµατογράφηση µιας χειρονοµίας, ενός αντικειµένου. Σε κάθε νέα χειρονοµία, σε κάθε νέο αντικείµενο, ανταποκρίνεται µια νέα φράση».

* Το κείµενο είναι η οµιλία του ποιητή κ. Αλέξανδρου Αραµπατζή, για την παρουσίαση του βιβλίου στην αίθουσα συναυλιών του Δηµοτικού Ωδείου Δράµας.

68 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

9η διεθνής συνάντηση

L’ Ateliur du Roman

Στο Πνευµατικό Κέντρο του Δήµου Ναυπλίου πραγµατοποιήθηκε στις 29 και 30 Σεπτεµβρίου 2007 η 9η διεθνής συνάντηση του Αtelier du Roman µε θέµα «Λογοτεχνική γαλλοφωνία: από την προσωπική εµπειρία στον διάλογο». Η όλη εκδήλωση έγινε υπό την αιγίδα της Δηµοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ναυπλίου, τη συµπαράσταση του Οργανισµού Πολιτισµού και Αθλητισµού της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αργολίδας και συντονίστηκε από τις κυρίες Μαρία Γκούµα και Ντόρις Σακλαµπάνη. Συµµετέχοντες συγγραφείς Βασίλης Βασιλικός, µυθιστοριογράφος, Ελλάδα, • Φίλιππος ∆ρακονταειδής, πεζογράφος, δοκιµιογράφος, µεταφραστής, Ελλάδα • Βασίλης ∆ωροβίνης, δικηγόρος, Ελλάδα • Τζούλιαν Έβανς, δοκιµιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, Αγγλία • Λάµπρος Καµπερίδης, δοκιµιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, Καναδάς • Άντριαν Μιχαλάκε, κριτικός θεάτρου, δοκιµιογράφος, Ρουµανία • Άννα Μόι, µυθιστοριογράφος, Βιετνάµ • Μπονιφάς Μόνγκο-Μπούσα, δοκιµιογράφος, Κογκό - Μπραζαβίλ • Μάρεκ Μπιέντσυκ, µυθιστοριογράφος, δοκιµιογράφος,µεταφραστής, Πολωνία • Νήλ Μπισουντάθ, µυθιστοριογράφος, δοκιµιογράφος, Καναδάς • Κήθ Μπότσφοντ, µυθιστοριογράφος, Ηνωµένες Πολιτείες • Γιοσινάρι Νισινάγκα, δοκιµιογράφος, µεταφραστής,Ιαπωνία • Αντρέας Παγουλάτος, ποιητής, δοκιµιογράφος, Ελλάδα • Λάκης Προγκίδης, δοκιµιογράφος, Ελλάδα, Γαλλία

Προσκεκληµένοι Φρανσουά Ταγιαντιέ, µυθιστοριογράφος, δοκιµιογράφος,Γαλλία • Τάκης Θεοδωρόπουλος, µυθιστοριογράφος, δοκιµιογράφος, Ελλάδα • Γιάννης Κιουρτσάκης, µυθιστοριογράφος, δοκιµιογράφος, Ελλάδα • Σεµπαστιάν Φουµαρολί, δοκιµιογράφος, Γαλλία • Βίκτωρ Ιβανοβίτσι, δοκιµιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, Ελλάδα. Λίγα λόγια για το θέµα «Λογοτεχνική γαλλοφωνία: από την προσωπική εµπειρία στο διάλογο» «Στο 40ο τεύχος του Atelier du Roman (Δεκέµβριος 2004) δηµοσιεύτηκε, υπό τον τίτλο «Για µία λογοτεχνική γαλλοφωνία», το συλλογικό κείµενο τριαντα-έξι συνεργατών και φίλων του περιοδικού. Το κείµενο καλούσε κυρίως σε συζήτηση τους συγγραφείς που ενδιαφέρονται για την ακτινοβολία της γαλλικής γλώσσας σ’ όλο τον κόσµο. Δεν επρόκειτο για κάλεσµα υποστήριξης της γαλλικής γλώσσας εις βάρος άλλων γλωσσών. Αντίθετα, ετίθετο το θέµα της πολιτισµικής αξίας µιας γλώσσας, στην προκειµένη περίπτωση των γαλλικών, ανεξάρτητα και πέρα από τους περιορισµούς που επιβάλλουν τα εκάστοτε εθνικά ή γεωπολιτικά συµφέροντα. Πιστό στον κοσµοπολίτικο του χαρακτήρα, Atelier du Roman θέλησε να δει τη γαλλοφωνία να ξεπερνάει τα ιστορικά πλαίσια της. Όχι σαν αποτέλεσµα κρατικών πρωτοβουλιών ή εντυπωσιακών εκδηλώσεων του πολιτιστικού µάρκετινγκ. Αλλά ουσιαστικά. Σαν ανάγκη που την αισθάνονται και την ζουν οι γαλλόφωνοι συγγραφείς

69 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

της οποιαδήποτε χώρας, γαλλόφωνης ή µη. Γι’ αυτό και είµαστε φέτος εδώ στο Ναύπλιο. Για να κουβεντιάσουµε για τούτη την ανάγκη. Για ν’ ανταλλάξουµε τις προσωπικές µας εµπειρίες. Για να µιλήσουµε για τους δεσµούς µας µε τη γαλλική γλώσσα. Τί σηµαίνει σήµερα το γεγονός ότι γράφουµε και ότι διαβάζουµε στα γαλλικά ή και στα γαλλικά; Ποιες αξίες κατέχουµε από κοινού χρησιµοποιώντας τούτη τη γλώσσα; Και, τέλος, στην εποχή της αποκορύφωσης όλων των φανατισµών, µπορούµε να φανταστούµε µια κοινή δράση υπέρ της γαλλικής γλώσσας, όχι σε όρους ηγεµονίας αλλά πολιτισµού; Κάθε µας Συνάντηση είναι ένα πείραµα. Τούτη τη φορά επιλέξαµε ως αντικείµενο την ίδια τη γλώσσα στην οποία γράφεται το περιοδικό. Με την πεποίθηση ότι ο προβληµατισµός µας αφορά σήµερα όλες τις άλλες γλώσσες.» H εναρκτήρια οµιλία του κ. Λάκη Προγκίδη Κυρίες και Κύριοι, Η πρώτη Συνάντηση µας έγινε πριν εννιά χρόνια στην Κοζάνη. Τίτλος: «Μυθιστόρηµα, µία τέχνη, πολλά ονόµατα». Πολλά ονόµατα γιατί είχαµε κατά νού τις λέξεις που χρησιµοποιούν οι διαφορετικές γλώσσες για να πουν µυθιστόρηµα. Ξεκινήσαµε λοιπόν τις ετήσιες Συναντήσεις του Atelier du roman εκδηλώνοντας το ενδιαφέρον µας για την ίδια τη λέξη που χρησιµοποιούµε στον τίτλο του περιοδικού µας. Το ερώτηµά µας ήταν το εξής: λέγοντας οι Έλληνες «µυθιστόρηµα», οι Γάλλοι «roman», οι Άγγλοι «novel» και οι Ισλανδοί «skaldsaga» – για να περιοριστώ σ’αυτές τις τέσσερεις περιπτώσεις

– εννοούν το ίδιο πράγµα; Και ναι και όχι. Ναι στο βαθµό που προσβλέπουν όλοι στην ίδια τέχνη, που έχουν ως απώτερο σκοπό να υπηρετήσουν την ίδια Μούσα. Όχι στο βαθµό που ο καθένας τους, ως ξεχωριστός και διακεκριµένος λαός, αποτυπώνει πάνω στην τέχνη του µυθιστορήµατος, χάρη στη γλώσσα του, χάρη στη λέξη που επέλεξε για να το ονοµάσει, τη δική του ευαισθησία. Για παράδειγµα, οι λέξεις «roman» και «skaldsaga», ενώ χρησιµοποιούνται για να δηλώσουν το ίδιο πράγµα, ιστορικά και αισθητικά το χρωµατίζουν διαφορετικά. Δεν θα µπω σε λεπτοµέρειες. Σας θυµίζω µόνο ότι οι Ισλανδοί ονόµαζαν saga τις µεσαιωνικές τους ιστορικο-µυθικές αφηγήσεις. Στα τέλη όµως του 19ου αιώνα, ένιωσαν ότι τούτος ο όρος δεν αντιστοιχούσε στην τέχνη η οποία στην Γαλλία ονοµαζόταν ήδη «roman», στην Αγγλία «novel», κλπ. Τι κάνουν λοιπόν; Εφεύραν έναν καινούργιο όρο, φτιάξαν µία σύνθετη λέξη. Με δεύτερο συνθετικό την παλιά saga και µε πρώτο το skald, το οποίο εν είδει επιθετικού προσδιορισµού, έφερνε, κατά τη γνώµη τους, την πατροπαράδοτη αφηγηµατική µορφή, την saga, κοντά στις απαιτήσεις της νέας τέχνης, δηλαδή του µυθιστορήµατος. Skald στα ισλανδικά θα πει ποίηση. Ονόµασαν λοιπόν οι Ισλανδοί το µυθιστόρηµα «ποιητική σαγκά». Είναι φανερό ότι η λέξη «skaldsaga» δεν αποδίδει επακριβώς κανέναν από τους καθιερωµένους στις άλλες γλώσσες όρους για το µυθιστόρηµα. Αποκλίνει µάλιστα. Αλλά αποκλίνει σε σχέση µε ποιά ορθότητα; Έχουν λάθος οι Ισλανδοί; Και εάν ναι, πώς εξηγείται το γε-

70 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

γονός ότι ο Ισλανδός Laxness, βραβείο Νόµπελ, γράφοντας τα έργα του ως skaldsaga, ως «ποιητικές ιστορίες», συγκαταλέγεται ανάµεσα στους µεγαλύτερους µυθιστοριογράφους του 20ου αιώνα; Οι Ισλανδοί είναι σήµερα λιγότεροι από 300.000. Επαναλαµβάνω τον αριθµό: 300.000. Πριν από έναν αιώνα ήταν λιγότεροι από 200.000. Δεν αντέγραψαν όµως. Ανάπλασαν το γλωσσικό τους παρελθόν για να οικειοποιηθούν, κατά τον καλύτερο στα µάτια τους τρόπο, το νεωτερισµό που τους ερχόταν από τα έξω. Με µία λέξη, δηµιούργησαν. Το αξιοσηµείωτο είναι – όπως συµβαίνει πάντα µε κάθε αληθινή δηµιουργία – ότι δεν δηµιούργησαν µόνο για τον εαυτό τους. Κατάφεραν µε το νεολογισµό τους να φέρουν στο φως την ποιητική διάσταση της πρωτοφανέρωτης γι’αυτούς τέχνης. Διάσταση που ίσως βρισκόταν από πάντα στον αισθητικό της πυρήνα, αλλά που καµιά άλλη γλώσσα δεν είχε την τύχη ή δεν µπόρεσε να καταδείξει. Γιατί τα λέω όλα αυτά; Όχι βέβαια για να επαναλάβω αυτά που συζητήσαµε στην πρώτη µας Συνάντηση. Όπως θα είδατε από το πρόγραµµα, τούτη η εναρκτήρια παρέµβαση τιτλοφορείται: «Ποιοι ενδιαφέρονται για την τύχη της γλώσσας;» Χρησιµοποίησα το ζωντανό παράδειγµα της Ισλανδίας για ν’απαντήσω ακριβώς σε τούτο το ερώτηµα. Ενδιαφέρονται λοιπόν για την τύχη της γλώσσας όσοι, έχοντας τις αισθήσεις τους στραµµένες προς τους άλλους, δεν σταµατούν να δηµιουργούν µε βάση το δικό τους γλωσσικό υλικό. Πράγµα βέβαια που έρχεται σε σύγκρουση µε την όλο και πιο διαδεδοµένη δυστυχώς αντίληψη ότι η τύχη της γλώσσας είναι υπόθεση κάποιων τάχα ειδικών. Και όµως – και µη το πάρετε σας παρακαλώ

σαν πρόκληση, αυτή είναι η βαθειά πεποίθησή µου – ο µανάβης της λαϊκής αγοράς όταν διαλαλεί τα ζαρζαβατικά του µετράει περισσότερο για την τύχη της γλώσσας απ’ότι οι γλωσσολόγοι µας. Γιατί ο πρώτος εµπιστεύεται το γλωσσικό του υλικό µε µιαν αξιοζήλευτη αυτοπεποίθηση, ενώ οι δεύτεροι χειρίζονται απλά έννοιες και γνώσεις λίγο ως πολύ απονευρωµένες. Ο πρώτος αλλοιώνει δηµιουργικά τη γλώσσα. Οι δεύτεροι την κρατούν δέσµια των θεωριών τους. Και ποιος είναι ο τελικός κριτής; Ποιος µας εγγυάται για παράδειγµα ότι το skaldsaga είναι δηµιουργία και όχι αυθαιρεσία; Μα προφανώς η περιέργεια των άλλων, των µη Ισλανδών, και ο από κοινού διάλογος. Μόνο σαν αποτέλεσµα αυτού του διαλόγου αντιλαµβανόµαστε τι το µοναδικό και ανεπανάληπτο έφερε η ισλανδική γλώσσα στην ιστορία της αισθητικής του µυθιστορήµατος. Στο βασίλειο των γλωσσών δεν ισχύει ο νόµος της ζούγκλας, «ο θάνατός σου, η ζωή µου», νόµος που φαίνεται να διέπει τον σηµερινό κόσµο σε όλες τους τις εκφάνσεις. Εδώ, σε τούτο το βασίλειο, ισχύει ο αντίθετος νόµος: η ζωή σου, η ζωή µου. Και κάτι ακόµα: εδώ δεν ισχύουν τα ποσοτικά κριτήρια. Το skaldsaga που ανήκει σε µια γλώσσα 300.000 ανθρώπων είναι εξ ίσου σηµαντικό και πολύτιµο µε το roman των δεκάδων εκατοµµυρίων γαλλόφωνων ανά τον κόσµο. Εξ ίσου σηµαντικό γιατί, όπως είδαµε, η µία γλώσσα συµπληρώνει την άλλη. Και εξ ίσου πολύτιµο γιατί η κάθε γλώσσα κερδίζει πάντα από την δηµιουργική δύναµη που ενυπάρχει στην άλλη γλώσσα, είτε αυτή µιλιέται από πολλούς, είτε από λίγους. Δυστυχώς, στις µέρες µας, απέχουµε πολύ από τούτη την ειδυλλιακή εικόνα. Για την ακρίβεια, για να είµαστε πιο κοντά στη σηµερινή πραγµατικότητα, ο νόµος που µόλις ανέφερα σχετικά µε τις γλώσσες θα έπρεπε να

71 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

διατυπωθεί αντεστραµένος: ο θάνατός σου, ο θάνατός µου. Πράγµα που θέλει να πει ότι καµιά γλώσσα, απ’όσα δισεκατοµµύρια κι αν µιλιέται, δεν δικαιούται να θριαµβολογεί. Γιατί, όταν πεθαίνει το δηµιουργικό στοιχείο µιας οποιασδήποτε γλώσσας, πεθαίνει κάτι στο εσωτερικό όλων των γλωσσών του κόσµου. Και το πράγµα δεν σταµατάει στην αλληλο-εξασθένιση, στην αλληλο-απονέκρωση. Όταν λέµε γλώσσα, δεν εννοούµε µόνο το συγκεκριµένο µέσο επικοινωνίας που χρησιµοποιεί ένα σύνολο ανθρώπων, αλλά και την αξία που χαρακτηρίζει βαθύτερα τον άνθρωπο, την ικανότητά του δηλαδή να συνδιαλέγεται µε τον άλλο άνθρωπο. Οπότε, όταν χάνεται η δηµιουργική πνοή από µια διακεκριµένη γλώσσα, πλήττονται όχι µόνο όλες οι υπάρχουσες γλώσσες, αλλά πλήττεται η ίδια η έννοια της γλώσσας και, κατ’επέκταση, πλήττεται η ύπαρξή µας σαν ανθρώπινα όντα.

παίρνοντας όµως ως αντικείµενο όχι µία λέξη αλλά τη γλώσσα του περιοδικού: τα γαλλικά. Δεν είµαστε γλωσσολόγοι. Είµαστε συγγραφείς και, κατά τεκµήριο, είµαστε από την πλευρά του µανάβη της λαϊκής αγοράς: έχουµε κι εµείς, όπως και αυτός, απέραντη εµπιστοσύνη στις κρυφές δυνατότητες της γλωσσικής µας παράδοσης. Και καλούµαστε νοµίζω σήµερα, σε τούτο το ρευστό κόσµο, να διασταυρώσουµε τους βαθείς δεσµούς µας µε τις γλώσσες µας αν θέλουµε πράγµατι να σκεφτούµε την τύχη της οποιασδήποτε άλλης γλώσσας. Τελειώνοντας σας ευχαριστώ όλους για την παρουσία σας και ευχαριστώ ιδιαίτερα όλους τους συνεργάτες του περιοδικού που είχαν την καλοσύνη να έρθουν ή να ξανάρθουν και όλους όσους θα πάρουν το λόγο. Ας µη το ξεχνάµε, ήρθαµε εδώ για να κουβεντιάσουµε, όχι για να κάνουµε ανακοινώσεις.

Κυρίες και κύριοι, ενιά χρόνια πέρασαν από την πρώτη µας Συνάντηση. Στο µεσοδιάστηµα φάνηκε ότι το ενδιαφέρον µας για την γλώσσα δεν είναι ούτε ευκαιριακό ούτε επίπλαστο. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το Atelier du roman συµµετέχει στις ανησυχίες και τους προβληµατισµούς όλου του κόσµου µπροστά στα φαινόµενα της απαξίωσης της γλώσσας. Αλλά πέρα από τις συγκεκριµένες πρωτοβουλίες, η πολυεθνική µας τολµώ να πω σύνθεση και η προσπάθειά µας να κρατήσουµε ζωντανό τον υπερεθνικό αισθητικό διάλογο, αρκούν για να καταδείξουν τούτο το ενδιαφέρον. Ξεκινήσαµε λοιπόν τις Συναντήσεις µας σκύβοντας πάνω σε µία λέξη, πλουτίζοντάς την, ο καθένας µας, σύµφωνα µε τη γλωσσική του κληρονοµιά. Το ίδιο περίπου πράγµα θα κάνουµε και τώρα,

Την πρώτη µας συνεδρίαση θα διευθύνει ο παλιός πια Ναυπλιώτης Boniface Mongo-Mboussa. Έφυγε από την πατρίδα του, το Κονγκό, για να κάνει σπουδές στο Λένιγκραντ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, το Λένιγκραντ ξαναβαφτίστηκε Αγία Πετρούπολη. Επιστρέφοντας στην Αφρική µέσω Γαλλίας, έµαθε ότι η χώρα του δεν υπήρχε πια. Αποφάσισε λοιπόν να εγκατασταθεί στο Παρίσι. Δεδοµένης της ρευστότητας του κόσµου µας, την οποία έζησε σε όλο της το µεγαλείο, δεν νοµίζω ότι θα υπήρχε πιο κατάλληλος από τον Boniface άνθρωπος για να διευθύνει το πρώτο µέρος του γλωσσικού µας κοντσέρτου. Λάκης Προγκίδης

72 ΠΟΙΗΣΗ

Αργυρός Ιωάννης Πρωτοπαπάς

Ζήτα Ωµέγα και Το Ηλιοβασίλεµα της Οίας Από το Λυκαυγές του Πολιτισµού Ως τις Υπαρξιακές Μεταλλάξεις του Αιγαίου Λυκόφωτος

Πάνω σε βράχους θεόρατους, πολλές εκατοντάδες µέτρα πάνω από τη Θάλασσα των Ηφαιστείων, είναι χτισµένα το Μεροβίγλι και η Οία, δύο απόκρηµνες αετοφωλιές αιωρούµενες µεταξύ της απέραντης διαφάνειας των θαλάσσιων και ουράνιων οριζόντων και του Αιωνίου Παρόντος των σωµάτων. Κάτω από το ανάλαφρο στερέωµα του πανάρχαιου Αιγαίου Κόσµου, που κάθε δειλινό σβήνει σε µια γλυκιά παλίρροια λεπτών αποχρώσεων, η νοσταλγία και το δάκρυ του έρωτα

σµίγουν µε το γλυκόπικρο φιλί του θανάτου σε ένα οριακό µεταίχµιο: µιαν έκσταση υπαρξιακού βάθους απύθµενου, που ανοίγει στην ανθρώπινη συνειδητότητα τις πύλες προς µιαν απροσδόκητη, µοναδική κατανόηση. Μια τέτοια ευλογηµένη ώρα, η άµεση επικοινωνία µιας συνειδητότητας, σε εγρήγορση ύπαρξης, µε το Συµπαντικό Γίγνεσθαι, µιας συνειδητότητας που αφυπνίζεται και ορθώνεται, διαρρηγνύοντας τα σύνορα του συµβατικού χρόνου και

73 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

εισβάλλοντας στις απέραντες εκτάσεις µιας άχρονης διάρκειας, αποκαλύπτει τις επιβλητικές πύλες προς µια συνταρακτική εµπειρία αισθητικής και µεταφυσικής κατηγορίας. Η εµπειρία αυτή εκφράστηκε σε τούτο το χώρο του Αιγαίου και της Μεσογείου, από τους αρχαίους χρόνους, κυρίως µέσω της ποίησης, αλλά και της Πλατωνικής και Νεοπλατωνικής φιλοσοφίας. Είναι, πράγµατι, κάποιες σπάνιες συγκυρίες, όπως αυτές που ενέπνευσαν το Ζήτα Ωµέγα και Το

Ηλιοβασίλεµα της Οίας, που η συνειδησιακή προθετικότητα του δηµιουργού τολµά να ατενίσει το Απόλυτο. Απλώνει αιφνίδια, τότε, ένα αόρατο χέρι µέσα στο χάος του χωρόχρονου για να καρπωθεί τον κατάλληλο καιρό, την πιο κατάλληλη στιγµή, και να ψηλαφίσει – και ταυτόχρονα να απαθανατίσει – τις πρώτες µορφές που δυσδιάκριτα αναδύονται πίσω από τα σύνορα της φθοράς και της θνητότητας, στα µονοπάτια προς το Άγνωστο Επέκεινα.

74 ΠΟΙΗΣΗ

Ζήτα Ωµέγα1 Είναι στο σβήσιµο της µέρας µια στιγµή Που κάθε ήχος παύει

Κι ως στιγµατίζονται του ορίζοντα οι απέραντες οθόνες από τα πορφυρά αιµοσφαίρια του Φωτός Και τέλεια στην ακύµαντη γαλήνη διαγράφονται τα περιγράµµατα των διάφανων µελών σου Νεαρό κι ευαίσθητο το σώµα σου παλλόµενο ανασαίνει

Αιφνίδια τότε Σ’ έναν ίλιγγο αναπάντεχο Σηµαίνει η ώρα που βυθίζοµαι στο χάος Ηδονικά διαχέοµαι Νοώ δραµατικά και ξεµακραίνω Και γοερά, αθεράπευτα αγαπώ Καθώς πλανιέται στις αβύσσους η ηχώ Της σάρκας σου που ρόδινη κραυγάζει

Ζω

Σ’ έναν βοώντα συµφυρµό φωνών Συµπαντικό Σπαρακτικά

Καθώς του Ήλιου η φλέβα διαµπερής κι ανεξερεύνητη Μπρος στους εξώστες των µατιών µας διαρρηγµένη αιµορραγεί Τραυµατισµένοι οι σκοτεινοί µανδύες του Χρόνου υποχωρούνε Κι εκεί που πνίγονται οι παλίρροιες της σιωπής αργά αναδύονται Πυρακτωµένα χέρια απ’ τους βυθούς της νοσταλγίας Που ψηλαφούνε τους παλµούς της προσµονής

Στεντόρια

Ζω

Κι όπως απόµακρη έτσι και γυµνή εγκαταλείπεσαι Να κατακλύζεσαι απ’ το θέαµα του Κόσµου Απ’ τις ληκύθους των καιρών ανεξιχνίαστοι Φυσούν οι πλάνητες του απόβραδου οι ανέµοι Θροΐζοντας µες στα µαλλιά σου ερωτικοί

...και ύστερα πάλι εθιζόµαστε στο θάνατο και µε φωνές φθαρτές, εκφράσεις τετριµµένες το κάλλος των χρωµάτων περιγράφουµε του δίσκου που ακατάσχετα πεθαίνει ....

© Αργυρός Ιωάννης Πρωτοπαπάς 1985 1. Το Ζήτα Ωµέγα, όπως και Το Ηλιοβασίλεµα της Οίας, γράφτηκαν στη Σαντορίνη, στο Μεροβίγλι και στην Οία αντίστοιχα, το θέρος του 1985. Άν και δουλεύτηκαν αρκετά στη συνέχεια, η περισσότερη δουλιά έγινε σε κάποια, κυριολεκτικά, αρχαία υπόσκαφα (υποτυπώδη καταλύµατα σκαµµένα στο βράχο) πάνω από την Καλντέρα, στο Μεροβίγλι. Ανήκουν και τα δύο στον κύκλο Η Ερµηνεία των Ανοίξεων (1980-1987). Αυτός

ο κύκλος είναι πολύ σηµαντικός, αφού σ’αυτά τα ποιήµατα εδραιώνεται το γλωσσικό ιδίωµα του Αργυρού, τουλάχιστον όσον αφορά την ελληνική γλώσσα, όπως και η θεωρία της ποιητικής του γραφής και του ύφους του, που έχει επηρεαστεί από τον Πλατωνισµό και Νεοπλατωνισµό και έχει συνοπτικά περιγραφεί ως «Μεταφυσικός Ερωτισµός». Το Ζήτα Ωµέγα είχε δηµοσιευθεί το 1987στο περιοδικό Αιγαιοπελαγίτικα (τεύχος 6).

75 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Το Ηλιοβασίλεµα της Οίας2

Βαθιά στο δειλινό το ροδογάλανο βουλιάζει Σε µιαν απόκοσµη του Αιγαίου µουσική Ως τα ακρωτήρια που λάµνει η σιωπή Το ανάγλυφο κι αιώνια ηδύ όραµα Των γραφικών και πάλλευκων µικρών σπιτιών της Οίας Καθώς αρχίζει να αστραφτοκοπά ο ακριβός µανδύας της Κατάσπαρτος απ’τα σαπφείρινα και χρυσά ψήγµατα Των πρώτων φώτων

Έτσι, µες στο λυκόφως, πάλι ξεπροβάλλοντας Πανέµορφη κι ανάλαφρη, ψηλά αιωρούµενη, η ανάερη πολιτεία Με µια ανεπίκαιρη, µα απόλυτη, ευφορία τραγική Από ψηλά ζυγιάζεται, σε συναισθήµατα βαθιά καταποντίζεται Κι αιφνίδια γλιστρά κι εξακοντίζεται σε µια βουτιά µοιραία, απύθµενη Στα µαβιά κύµατα, στα υγρά στερεώµατα, στα δύοντα χρώµατα Πολιτισµών που αιµορραγώντας ψιθυρίζουν τρυφερά Μες στα πανάρχαια αντηχεία του Χρόνου

Και τώρα, πια, χωρίς επιστροφή Με µια δραµατικήν αποστροφή Ανάµεσα νερό κι αέρα κάπου πλέοντας Η Οία προς το σκοτάδι ταξιδεύει

© Αργυρός Ιωάννης Πρωτοπαπάς 1985-2005 2. Το Ηλιοβασίλεµα της Οίας, που δηµοσιεύεται εδώ για πρώτη φορά, γράφτηκε σε δύο χρονικά διαφορετικές φάσεις. Το 1985, στη Σαντορίνη, είχε συντεθεί ένα, σχεδόν, τελειωµένο ποίηµα. Το κοµµάτι αυτό, όµως, έφθασε στην τελική του µορφή είκοσι χρόνια µετά, το θέρος του 2005, για την παρουσίασή του, µαζί µε το Ζήτα Ωµέγα, στον γιορτασµό των τριάντα ετών παρουσίας του ποιητή,

στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Ο τίτλος εκείνης της εκδήλωσης, που έλαβε χώρα στην αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων του Πηλαίον, στην Τσαγκαράδα Πηλίου, περιέκλειε και τον τίτλο από το οµώνυµο, κυρίαρχο ποίηµα της συλλογής: «Η Ερµηνεία των Ανοίξεων, Το Ποιητικό Όραµα του Αρχιπελάγους από το Βουνό των Κενταύρων» (16/08/2005).

Ευχαριστίες Από τη θέση αυτή ο γράφων θα επιθυµούσε να ευχαριστήσει την Οικογένεια Στάθη και Στέλλας Χελιώτη και τα εξαδέλφια του Μάκη και Φραγκίσκο, και τις δικές τους οικογένειες, για τη φιλική τους υποστήριξη και βοήθεια σε πρακτικά θέµατα σχετικά µε τα Αιγαία νησιά, για πολλά χρόνια τώρα, κυρίως τη Νάξο και τη Σαντορίνη. Χωρίς τη βοήθεια αυτή, άλλωστε, η µακρόχρονη διαµονή του στα υποβλητικά υπόσκαφα της Καλντέρας θα ήταν αδύνατη. Σε ένα άλλο, όµως, βαθύτερο επίπεδο, η ευγνωµοσύνη του απευθύνεται προς τους µεγάλους του δασκάλους, οι δύο πρώτοι από τους οποίους ήδη πέταξαν για πάντα µακριά προς την επικράτεια της άχρονης αιωνιότητας, το λογοτέχνη Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο, το γλωσσολόγο Γιάννη Θωµόπουλο, και, κυρίως, το φιλόσοφο Ευάγγελο Μουτσόπουλο, πάνω στη γνώση και το έργο οποίων έχτισε τον ποιητικό του λόγο.

76 ΠΟΙΗΣΗ

τα µεγάλα οράµατα του Παλαµά και του Σικελιανού. Την τελευταία χρονιά της φοίτησής του στη Μέση Εκπαίδευση βρέθηκε κάτω από την επιρροή του φιλολόγου του, διεθνούς κύρους γλωσσολόγου, Γιάννη Θωµόπουλου, που τον βοηθά να διευρύνει τους ορίζοντές του προς έναν απέραντο πλούτο γλωσσικών συνδυασµών.

Ποιητικό oδοιπορικό Με τη συµπλήρωση εικοσαετίας από την πρώτη δηµοσίευση του Ζήτα Ωµέγα (1987), ποιητικού και φιλοσοφικού επίκεντρου της συλλογής Η Ερµηνεία των Ανοίξεων, η Θ. Π. επιχειρεί µια σύντοµη σκιαγράφηση της πορείας του ποιητή. Ο Αργυρός Ιωάννης Πρωτοπαπάς, ή απλά «Αργυρός», γεννήθηκε στην ακόµα νεοκλασική Αθήνα της δεκαετίας του ’50. Οι µουσικές οικογενειακές του καταβολές και οι πρώιµες σπουδές του κοντά στον συνθέτη Γιάννη Αργυρό (συνωνυµία), σηµάδεψαν την ποιητική του έκφραση µε ένα βαθιά µουσικό στίχο. Αυτό είναι εµφανές από τα πρώτα του σχεδιάσµατα στα σχολικά περιοδικά της εποχής και τα πρώϊµα φοιτητικά του χρόνια, που περιέχονται στην ανέκδοτη συλλογή Του γλυκού Φλεβάρη (1966-1976). Αρχικά, επηρεάστηκε από το έργο των Χρήστου Κουλούρη και Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, δασκάλων του στα πρώτα σχολικά του χρόνια. Ο στίχος του πρώτου χαρακτηρίζονταν από έναν διαυγή νατουραλισµό, στον απόηχο της ποίησης του Κώστα Κρυστάλλη, ενώ το έργο του δεύτερου διαπνέονταν από ένα µεταπολεµικό µείγµα όψιµου Ροµαντικού πεσιµισµού της «ηττηµένης γενιάς» του µεσοπολέµου και ενός αρκετά εύρωστου και ανερχόµενου αισθητικού ρεαλισµού. Το έργο του Παναγιωτόπουλου – µε την προτροπή του οποίου γρήγορα εγκατέλειψε οριστικά τον οµοιοκατάληκτο στίχο – αντανακλά και το γενικότερο πνευµατικό κλίµα της εποχής, όπου εξακολουθούν να κυριαρχούν

Με το τέλος των εγκύκλιων σπουδών του (1970), µια βαθύτερη κοινωνική συνειδητοποίηση εισχωρεί στον ποιητικό λόγο του Αργυρού µέσα από τα βιώµατα της επώδυνης εξέλιξης της πολιτικής ζωής στην Ελλάδα. Η πρώτη δηµοσιευµένη συλλογή, οι Εγκλωβισµένοι (1979), αν και, γενικά, διακρίνεται από οµοιογένεια ύφους και γλώσσας, θεµατολογικά αντανακλά µια αντίφαση, ένα αδιέξοδο – που διαφαίνεται και στον τίτλο – εκφραζόµενη µε την παρουσία, σε ξεχωριστές ενότητες, ποιητικού λυρισµού και κοινωνικής κριτικής. Με την αποφοίτησή του από την Νοµική Θεσσαλονίκης και την είσοδό του στην Φιλοσοφική Αθήνας, η αντίφαση προσωρινά υποχωρεί µετά τη µύησή του στην Νεοπλατωνική Αισθητική, µέσα από τα Μεταπτυχιακά Σεµινάρια (1980-1987) του φιλόσοφου Ε. Μουτσόπουλου. Τότε γράφονται τα σηµαντικά ποιήµατα της συλλογής Η Ερµηνεία των Ανοίξεων, όπου κυριαρχεί µια σαρωτική µεταφυσική πνοή σε ένα σύµπαν συνεχούς ενσάρκωσης και εξαΰλωσης. Εδώ, αρχίζει προοδευτικά να εδραιώνεται το χαρακτηριστικό γλωσσικό του ιδίωµα, µαζί µε την ανάδυση µιας αντίστοιχης ποιητικής θεωρίας. Η σύντοµη πραγµατεία του στην Νεοπλατωνική Αισθητική, ήδη από το 1982, αντανακλά και µια προσπάθεια διερεύνησης των θεωρητικών προϋποθέσεων µέσα στα πλαίσια µιας ποιητικής πρακτικής. Ένας από τους βασικούς λόγους της αναχώρησής του, για τη Βρετανία, το 1987, πάντως, είναι το γεγονός, ότι ο Νεοπλατωνισµός στο στίχο του αρχίζει να αγγίζει τα όρια της υπερβολής και αναζητούνται νέοι πνευµατικοί δρόµοι. Οι σπουδές του, άλλωστε, στο τµήµα Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών, πάνω στο έργο των ποιητών του µαχητικού Αγγλικού Ροµαντισµού, όπως του Byron και, κυρίως, του Shelley – στη µελέτη της ποίησης του οποίου θα αφιερώσει, τελικά, δύο ολόκληρες δεκαετίες – σηµατοδοτούν τη στροφή προς ένα λιγότερο υποκειµενικό σύστηµα αναφοράς και

77 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

επαναφέρουν στην επιφάνεια τους προβληµατισµούς που εµφανίστηκαν στη συλλογή Εγκλωβισµένοι. Οι σπουδές του στην Αθήνα, όµως, διαµόρφωσαν, επίσης, τη στιχουργία και την ποιητική του τεχνική. Η σχεδόν αχαλίνωτη διανοητική και αντίστοιχη γλωσσική επέκταση στο έργο του Αργυρού τη δεκαετία του ’80, µέσα στις Νεοπλατωνικές παραµέτρους της συλλογής Η Ερµηνεία των Ανοίξεων, ίσως να ήταν µορφικά αδύνατη χωρίς την υποστήριξη και κατάλληλη τροποποίηση συγκεκριµένων, προγενέστερων τεχνικών. Συχνά, η οργάνωση ολόκληρων ποιηµάτων βασίζεται στη χρήση ενός αναβαθµισµένου είδους σύνθετης µεταφοράς (conceit), των Άγγλων Μεταφυσικών ποιητών του 17ου αιώνα, όπως των John Donne και Andrew Marvell. Εδώ, όµως, η συναισθηµατική ορµή ενός σαρωτικού µεταφυσικού ερωτισµού, διαφοροποιεί τελείως τη χρήση της σύνθετης µεταφοράς, εάν συγκριθεί µε τη χρήση της στη λογική και διανοητική, κυρίως, διάσταση από τους Μεταφυσικούς ποιητές. Η τεχνική αυτή επεκτείνεται µετά την µετάβασή του στη Βρετανία, όπου σπουδάζει Ροµαντισµό και Μοντερνισµό στο Πανεπιστήµιο του Southampton. Εκεί, κοντά στην Isobel Armstrong, σηµαντική µορφή στη Ροµαντική και Βικτοριανή λογοτεχνία, γνωρίζει, στην πορεία προς την κατανόηση του έργου του Shelley, τις θεωρητικές απόψεις του De Quincy, αναφορικά µε την σύνθετη µεταφορά, ως σύνθετης και πολύπλοκης, συναρπαστικής εµπειρίας (involute). Η εµπειρία αυτή, κατά τον De Quincy, εκτυλίσσεται ταχύτατα και

απρόβλεπτα σε πολλά επίπεδα, εν είδει οµόκεντρων κύκλων (βουστροφηδόν). Η εφαρµογή της τεχνικής αυτής, που εµφανίζεται συχνά στο έργο του Shelley, αποτελεί και ένα χαρακτηριστικό στοιχείο αρκετών ποιηµάτων από τη συλλογή The Bassett Notebooks (Τα Τετράδια του Bassett, 1988-1995). Μεταξύ πολλών άλλων ποιηµάτων, που προσφέρονται για σύγκριση, η παράλληλη ανάγνωση του Ανα-Δυοµένη (1984), από τη συλλογή Η Ερµηνεία των Ανοίξεων, και του Wings of α Headless Victory (Φτερά Νίκης Ακεφάλου), από Τα Τετράδια του Bassett, µπορεί να αποκαλύψει ανάγλυφα την εξέλιξη της τεχνικής της σύνθετης µεταφοράς στο έργο του Αργυρού. Το τελευταίο από τα ανωτέρω δύο ποιήµατα γράφτηκε στο Παρίσι, σε µια επίσκεψη στο Λούβρο το 1991, για το επιβλητικό, ακέφαλο άγαλµα της Νίκης της Σαµοθράκης και είναι, πράγµατι, ένα χαρακτηριστικό δείγµα εµµονής στο θέµα της ενσάρκωσης-ανάστασης, µέσω µιας δηµιουργικής, ερωτικής πνοής µε Νεοπλατωνικές καταβολές. Η διερεύνηση των δυνατοτήτων του µεταφυσικού αυτού είδους ερωτισµού, σε ψυχολογικά βαθύτερα επίπεδα, θα οδηγήσει σύντοµα και στην παράλληλη έρευνα πτυχών της Φροϋδικής θεωρίας, µε την οποία ασχολήθηκε συστηµατικά µετά την παρακολούθηση των παραδόσεων της Maud Ellmann, ειδικής στην Φροϋδική προσέγγιση της λογοτεχνίας. Έτσι, συµπληρώνεται η µελέτη της διττής διάστασης του ερωτισµού αυτού: πνευµατική (Νεοπλατωνική) και σωµατική-ψυχολογική (Φροϋδική), που θα έχει σηµαντική επίδραση στην εξέλιξη της ποίησής του. Τα Smile Ahoy (1990) και Birth in a Paper Universe (1991) αποτελούν εδώ διακριτά παραδείγµατα. Σχετική είναι και η θεµατική της µεταπτυχιακής του εργασίας, όπου αναλύεται το σηµαντικό έργο του Shelley Prometheus Unbound (Προµηθέας Λυόµενος) βάσει της Φροϋδικής θεωρίας. Με το στάδιο αυτό, η ποιητική του Αργυρού θεωρείται συµπληρωµένη. Παρ’ όλα αυτά, η έρευνά του θα συνεχισθεί σε θεωρητικό, κυρίως, επίπεδο. Στη Διδακτορική του διατριβή µε θέµα Love and Self-Consciousness in Shelley’s Poetry (Έρωτας και Αυτοσυνειδησία στην Ποίηση του Shelley), θα ασχοληθεί, πλέον, µε τον τρόπο που σωµατικά στοιχεία αναδύονται στον στίχο, αλλά και τον διαµορφώνουν. Εδώ, η έρευνα εκτείνεται σε βάθος, στους χώρους της αισθητηριακής αντίληψης

78 ΠΟΙΗΣΗ

Concert Hall σε Μουσική Ric Graebner, υπό την αιγίδα του Πανεπιστηµίου του Southampton τη δεκαετία του ΄90, Πρύτανης του οποίου ήταν, τότε, ο γνωστός υποστηρικτής των τεχνών, Λόρδος Jellicoe, ανέδειξε, και πάλι, το έντονα µουσικό και δραµατικό στοιχείο στο στίχο του. Το στοιχείο αυτό επαναφέρει στην ποίηση, µετά από πολύ καιρό, τη διάκριση µεταξύ ανάγνωσης και δραµατικής απαγγελίας. Συχνά, ολόκληρες στροφές, ή ακόµα και ολόκληρα ποιήµατα, αποτελούν τεράστιες, σπλαγχνικά εκφερόµενες, προτάσεις, που είναι αδύνατον να αποδοθούν, απλά και µόνον, βάσει στίξης ή νοήµατος. Ο καταλληλότερος τρόπος απόδοσης είναι µια ηθεληµένη εγκατάλειψη στη µουσική εµπειρία, η οποία, σε κάποιο και Γνωσιολογίας (epistemology), αλλά και Ανατοµίας και Φυσιολογίας, που σχετίζονται µε παλαιότερη ενασχόλησή του µε Ιατρικές σπουδές. Μετά την επιστροφή του από την Αγγλία στην Ελλάδα (1996), η σύνθετη µεταφορά, κυρίως στη συλλογή Ελύµνια Σίβυλλα (2000-2004), που είναι, ίσως, πιο ανορθόδοξη, αλλά και πιο οµοιογενής, σε σχέση µε τη συλλογή Οδυσσεύς Άναξ (1995-1999), αναβαπτίζεται σε έναν σχεδόν σπλαχνικής κατηγορίας αισθησιακό παλµό. Βέβαια, σε πιο πρόσφατα κοµµάτια, όπως στο Ψυχή της Άνοιξης, Χαρά (βλ. Ναύδετο 4), το κεντρικό ποίηµα της τριλογίας Το Απόλυτο κι Άφθαρτο (2004-2007), αλλά και σε πολλά ποιήµατα της συλλογής Lost Arion (Χαµένος Αρίων, 2004-), όπως το Cap-a-pe (Απ’ την Κορφή ως τα Νύχια) και Night Readings (Νυχτερινές Αναγνώσεις), η σύνθετη µεταφορά εµφανίζεται να διαµορφώνει την έκφραση και να διαµορφώνεται αµοιβαία, µέσα σε µια δαιδαλώδη, ίσως σουρεαλιστική, πολυπλοκότητα. Συχνά, µάλιστα, φθάνει να γίνεται, γι’ αυτό το λόγο, δυσδιάκριτη. Παραµένει πάντα, όµως, ως µια δοµή αναφοράς, που περιέχει πάµπολλες µεταφορές µικρότερης κλίµακας (µεταφορές εντός µεταφοράς), οπότε η «βουστροφηδόν» δοµή (involutic structure) εξακολουθεί, σε γενικές γραµµές, να διατηρείται. Πάντως, η εν µέρει σουρεαλιστική χροιά των ποιηµάτων αυτών, θα πρέπει να αναχθεί και στη µελέτη και διδασκαλία του Μοντερνισµού και Μεταµοντερνισµού κατά την παραµονή του στη Βρετανία.

βαθµό, φαίνεται να επιχειρεί να αναβιώσει την αρχαία προσωδία, αν και φιλτραρισµένη µέσα από µια αντιστικτική δοµή, που, αρχικά, θυµίζει το High Baroque του 17ου αιώνα. Πάντως, η εισαγωγή στην ποίηση µιας τόσο έντονα µουσικής χροιάς, ιδίως στα τελευταία ποιήµατα, αποτελεί µια προσπάθεια δραµατικής πληρότητας στην ανθρώπινη έκφραση, που θυµίζει κάτι σαν αναστροφή του Βαγκνερικού προτύπου: εδώ επιχειρείται η µεγέθυνση του δραµατικού αποτελέσµατος µε βάση το λόγο, όχι την µουσική, όπου ο ήχος, όµως, υποστηρίζει το κείµενο µε πρωτόγνωρη ένταση. Οι τεράστιες γραµµές στα πρόσφατα δείγµατα γραφής του Αργυρού, που απειλούν και απειλούνται από τα όρια και τα περιθώρια, θυµίζουν τις, συχνά, πολύ εκτεταµένες µουσικές φράσεις ενός Brahms ή ενός Rachmaninov, όπου η ενότητα και η πληρότητα επιτυγχάνονται ευχερέστερα µέσα στην πολλαπλότητα. Τα προβλήµατα που υπάρχουν σε µια προσπάθεια συνολικής αποτίµησης του έργου αυτού έγκεινται στην έκφραση του ποιητή σε δύο γλώσσες ταυτόχρονα και τη διασπορά της δουλειάς του διαχρονικά σε διάφορα έντυπα, ενώ ένα µεγάλο κοµµάτι της παραµένει ακόµα αδηµοσίευτο. Θα πρέπει, πάντως, να τονισθεί, ότι ο λεγόµενος «µεταφυσικός ερωτισµός» του Αργυρού έχει µια πολύ τρυφερή, ανθρώπινη πλευρά. Αυτό φάνηκε ακόµα και σε σχετικά πρόσφατα δείγµατα µεταφραστικής του δουλειάς, όπου κάποια συναισθηµατική ακαµψία στην έκφραση του πρωτότυπου διηθείται µέσα σε πιο

Το επανειληµµένο ανέβασµα έργων του Αργυρού στο Turner Sims

τρυφερούς τόνους και, οµολογουµένως, µετριάζεται.

79 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Ντόρια Μαρνέρη

Η Ντόρια Μαρνέρη γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στο τµήµα Literature et Lettres στο Πανεπιστήµιο της Σορβόννης. Από το 1982 εργάζεται στο κρατικό ραδιόφωνο, στο δηµοτικό και αργότερα στο ιδιωτικό. Έχουν εκδοθεί δύο βιβλία της, «Μην πουλήσεις ποτέ το πιάνο σου» και «Άγιες Κατίνες». Κείµενά της έχουν δηµοσιευτεί σε λογοτεχνικές περιοδικές εκδόσεις και εφηµε-

ρίδες. Από το 2000 κατοικεί στο Ναύπλιο και από το 2004 συνεργάζεται µε το ραδιόφωνο «101 Αργειακή ραδιοφωνία». Η εξοµολογητική και νεωτερική ποιητική γραφή της Ντόριας Μαρνέρη, εκπηγάζει από την αγωνιούσα ύπαρξη που «χειµάζεται» µέσα σε ένα αποπροσωποποιηµένο κόσµο και υποµένει…

[...] Στο νεκροταφείο η Βέρα να εξηγεί σ΄ ένα κοπάδι µαυροντυµένων γυναικών πως δεν µπορεί να έρχεται. «Θέλω µε τα χέρια µου να τον βγάλω από κει µέσα». Και ο σπαραγµός µας καθηλώνει. Στην Εκκλησία, ένα σκαθαράκι στα µαλλιά της. Το παίρνω και της το δείχνω να περπατάει στο δάχτυλό µου. Με το δάχτυλό της αγγίζει το δικό µου, το σκαθάρι να έρθει σ΄ αυτήν. Για να µην κλάψω - τόσα µάτια πάνω µου - πηγαίνω στην Καπέλλα Σιστίνα, πάνω ψηλά ο Θεός µε το δάχτυλό του αγγίζει το δάχτυλο του Αδάµ, δίνοντάς του έτσι τη ζωή. (Από τη συλλογή «Μην πουλήσεις ποτέ το πιάνο σου»)

80 ΠΟΙΗΣΗ

Ένα φτερούγισµα αγγέλου Στο Λουτράκι µε τη χορωδία Το παιδί µας, δεκαπέντε χρόνων τώρα Μεγάλωσε Μου λένε δίπλα οι µαµάδες Σου µοιάζει Συνεχίζουν Ίδιος είναι. Η απουσία σου καραδοκεί, µε απειλεί Εκείνες µετά των συζύγων Παρουσία σε κάνω Νιώθοντας πάντα την απώλεια Τόσα χρόνια Κι ακόµα να τη ζω. Μοιάζαµε πολύ µε τον πατέρα του Παγώνουν οι καϋµένες Το χαίροµαι σχεδόν σαδιστικά Το ίδιο οβάλ. Σε βλέπω κάθε µέρα Στις εκφράσεις του παιδιού µας Όταν κοιµάται, όταν ξυπνά Όταν θυµώνει, όταν γελά. Πού νάσαι, πώς να τα περνάς Σα νάταν χθες Με το παιδί µωρό Στο ίδιο µέρος. Ένα φτερούγισµα αγγέλου η ζωή µας Και το κάναµε. Κοιµήσου αγγελούδι µου Με τον πατέρα το δικό µου Τότε στην κιθάρα Κοιµήσου αγγελούδι µου Τώρα στη σκηνή Το τραγουδάει αυτό Και δεν το βλέπεις

Δεν τ΄ ακούς Μόνη µου από κάτω στην πλατεία. Της αγάπης αίµατα Είχες όµορφη φωνή κι εσύ Χρόνε των ανθρώπων Κάνε γρήγορα Στο άχρονο το µέλλον να συναντηθούµε Εκεί που δεν υπάρχεις να βρεθούµε Εκεί που πια δεν θα πονάµε. Φωτογραφίζω Γενέθλια και ονοµαστικές γιορτές Επετείους εθνικές και παρελάσεις Ταξίδια και ενσταντανέ. Φωτογραφίζω αναµνήσεις Και καµιά φορά Να, όπως τώρα Βλέπω εµάς τους τρεις Σκυµµένους πάνω τους Να ψάχνουµε να βρούµε την αρχή Για το ευτυχές το τέλος Που αφήσαµε στη µέση. Πέφτει η αυλαία Τόσο χειροκρότηµα Όταν το παιδί µας Ήθελε µόνο το δικό σου Την ώρα που υποκλίνεται Μπροστά στην απουσία σου. (Από την υπό έκδοση συλλογή «Η γάτα µε τα χίλια ονόµατα»)

81 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Φάνης Λελεµψής Ο Φάνης Λελεµψής γεννήθηκε στο Ναύπλιο το 1959. Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές. Εργάζεται στη Δηµοτική Πινακοθήκη Ναυπλίου.

∆ιδάχτηκα την ποίηση Διδάχτηκα την ποίηση από τον άνεµο από το κάµα από τη µυρωδιά του θεριστή από τον τρύγο από το πρωτοβρόχι από τον καστανά. Διδάχτηκα την ποίηση από του ποιµένα τη φλογέρα από το κελάρυσµα του ρυακιού. Διδάχτηκα την ποίηση από το σήµαντρο της ερηµιάς από την οµορφιά του φεγγαριού από τη συντροφικότητα των αστεριών από την κοινοκτηµοσύνη των δέντρων. Διδάχτηκα την ποίηση από το στόµα του ουρανού. Ο ουρανός ήταν η τροφή µου Μου φώναζε ο ουρανός. Νύχτα και µέρα µε ήλιο και µε βροχή. Μου είχε µεταγγίσει ο ουρανός το γαλανό του αίµα. Μέσα µου έρεε αρρενωπός σαν βαρβάτο ποτάµι. Ο ουρανός ήταν το σπίτι µου. Ο ουρανός ήταν το ρούχο µου. Ο ουρανός ήταν η τροφή µου. Άκουγα τις ηχηρές καµπάνες του που ζάλιζαν τη θάλασσα κι ανάσταιναν την ερηµιά.

Εγγεγραµµένος στα µητρώα του ουρανού Όταν φυσάει πουνέντης τα άστρα λάµπουν σαν παραµύθια. Η µοναξιά είναι χιτώνας. Ανάβω το µαγκάλι εις µνήµην των γιαγιάδων και των παππούδων. Εγγεγραµµένος στα µητρώα του ουρανού. Μιλώ Μιλώ µε τους αγγέλους στο σπίτι στους δρόµους. Μιλάω φαρσί τη γλώσσα της αθωότητας. Με τα γυαλιστερά ποδήλατα του αέρα (Στο Μιχάλη και στην Πόπη Γκανά) Μέσα στη ρεµατιά του χρόνου µε τα γυαλιστερά ποδήλατα του αέρα βυσσινιά φόρτη τα πάθη καθρέφτες φέγγη του παρόντος. Σκαλιά που ανεβαίνουν του Παλαµηδιού την αντρειοσύνη. Το όνειρο αθάνατο πλοκάµι της ψυχής. Το νήµα της βροχής µε δένει µε το παιδικό καιρό. Οι µέρες φρέσκιοι κελαηδισµοί.

82 ΜΟΥΣΙΚΗ

Ταξίδι από τους προϊστορικούς χρόνους έως και σήµερα (µέρος ε΄)

Η µουσική στην εποχή του Mπαρόκ

κείµενο Θεολένα Πίκη

Η καταγωγή της λέξης «Μπαρόκ» λογίζεται να είναι από την Πορτογαλία. «Βarocco» σηµαίνει ένα «κακοσχηµατισµένο µαργαριτάρι» και κατά προσέγγιση του αποδίδουµε τη σηµασία της λέξης «ασύµµετρο». Αρχικά «Μπαρόκ» ονοµάστηκε ένας διακοσµητικός ρυθµός στην ιταλική τέχνη. Αργότερα όµως, ο όρος αυτός χρησιµοποιήθηκε και για τη µουσική. Η περίοδος του µπαρόκ αρχίζει µε την εµφάνιση της όπερας τον17ο αιώνα και τελειώνει µε τον Βach και τον Haendel. Δυστυχώς, η έναρξη αυτής της εποχής, σηµατοδοτήθηκε µε το κάψιµο του Ιταλού φιλόσοφου Giordano da Bruno, που καταδικάστηκε ως αιρετικός. Ενώ στην Αναγέννηση είχαµε πλήθος από απελευθερωµένες ιδέες το ίδιο αυτό το γεγονός προκάλεσε ανατροπές στην κοινωνική ισορροπία. Την ίδια στιγµή η θρησκευτική διαίρεση στην Ευρώπη οριστικοποιήθηκε. Έτσι από πολλές απόψεις η εποχή του Μπαρόκ χαρακτηρίζεται ασταθής. Φυσικό επακόλουθο όλων αυτών των εντάσεων και των αντιθέσεων ήταν το αντίκτυπό τους και οι επιρροές τους πάνω στη µουσική. Έχει ειπωθεί πως «ο άνθρωπος του µπαρόκ αρέσκεται στην ανησυχία, την ένταση και το υπερβολικό πάθος». Στις πιο πολλές χώρες ιδρύθηκαν µουσικές λέσχες ή εταιρείες. Οι άνθρωποι είχαν αρχίσει να ενδιαφέρονται και να ξοδεύουν χρήµατα για τη µουσική και έτσι ήταν φυσικό να λαµβάνονται υπόψη οι προτιµήσεις τους. Το πρώτο δηµόσιο θέατρο όπερας, το θέατρο του Αγίου Κασσιανού (Jan Cassiano), άνοιξε 1637 στη Βενετία. Κατά τη διάρκεια του αιώνα άνοιξαν αλλά 11 θέατρα και ανέβηκαν 358 όπερες. Αυτή η κατεξο-

χήν δραµατική και θεαµατική µορφή είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του πνεύµατος του Μπαρόκ. Σηµαντικός σταθµός ήταν η καλλιτεχνική κίνηση προς την κατεύθυνση της πιθανής αναβίωσης των µεθόδων του αρχαίου ελληνικού θεάτρου και του µουσικού του µέρους. Το αποτέλεσµα αυτής της προσπάθειας ονοµάστηκε αργότερα συνοδευόµενο ρετσιτατίβο. Πρόκειται για µουσικό ύφος - µια µουσική απαγγελία θα λέγαµε - πιο κοντινό στο λόγο παρά στο συµβατικό τραγούδι. Σηµαντικοί συνθέτες αυτού του είδους ήταν ο Vincenzo Galillei, πατέρας του αστρονόµου Γαλιλαίου ο Giullio Caccini και ο Jacopo Peri. Ο πρώτος µεγάλος συνθέτης όπερας ήταν ο Claudio Mοnteveroli, µε την όπερα «Ορφέας» το 1607 σε 5 πράξεις. Μια άλλη παρεµφερής µορφή της όπερας αποτελεί το ορατόριο, που χρησιµοποιούσε θρησκευτικά θέµατα. Η καθιέρωση αυτής της µορφής οφείλεται στον Giacommo Carissini. Πρόκειται για µια ιστορία θρησκευτικού περιεχοµένου που εκτελείται σε εκκλησία ή σε αίθουσες συναυλιών, - αντί στο θέατρο -, χρησιµοποιεί σόλο φωνές, χορωδία και ορχήστρα και παρόλο που σε κάθε τραγουδιστή αντιστοιχεί ένας δραµατικός ρόλος, δεν υπάρχει σκηνική δράση. Παρατηρώντας τώρα τα µουσικά δρώµενα της Γαλλίας, βρίσκουµε τη µουσική να προορίζεται κυρίως για την αυλή και τα ανάκτορα του βασιλιά. Οι ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις (ή µασκαράτες) οδήγησαν στα χορευτικά αυλικά µπαλέτα και στα τραγούδια που λεγόταν αυλικές άριες. Σηµαντικότατη µορφή που έγινε τελικός ο κορυφαίος συνθέτης της Γαλλικής όπερας ήταν ο Jean

83 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Johann Sebastian Bach

Baptiste Lully.Την ίδια εποχή στη Γερµανία δεν παρατηρούµε ότι την πνευµατικότητά της Ιταλίας, ούτε τη µεγαλοπρέπεια της Γαλλίας, λόγω του τριακονταετή πολέµου που άρχισε το 1618 και απλώθηκε σε όλες τις γερµανόφωνες περιοχές. Έτσι οι συνθήκες ήταν ακατάλληλες για την ανάπτυξη της όπερας. Το αληθινό γερµανικό ύφος στην όπερα άργησε να έρθει µιας και η όπερα εκείνη την περίοδο αποτελούσε αποκλειστικά ιταλικό προϊόν. Μεγάλος γερµανός συνθέτης της όπερας του Αµβούργου είναι ο Reinhard Keiser. Παρόλα τα εµπόδια για την εξέλιξη της όπερας, το πνεύµα του Προτεσταντισµού εδώ λειτούργησε ανασταλτικά και ευνόησε την διαρκή ανάπτυξη της εκκλησιαστικής µουσικής. Το εκκλησιαστικό µουσικό δράµα του Μεσαίωνα ανανεώθηκε µε τις µελοποιήσεις των Παθών. Σπουδαίος συνθέτης υπήρξε τότε ο Schutz. Τα «4 Πάθη» του, ξεχώρισαν και προορίζονταν για χορωδία «α-καπέλα» (χωρίς οργανική συνοδεία). Το πιο γνωστό από αυτά ήταν το «Κατά Ματθαίον» του 1664. Ταυτόχρονα, στην Αγγλία, θα λέγαµε πως το ρετσιτατίβο «µετασχηµατίζεται» σε τραγούδι, όπως στην ιταλική όπερα. Άξιος αντιπρόσωπος της Αγγλίας, ένας σύγχρονος των Άγγλων µαδριγαλιστών, που όµως ειδικεύτηκε σε σόλο τραγούδια µε οργανική συνοδεία είναι ο John Dowland. Όσο για τις εξελίξεις στη µουσική της εκκλησίας αξίζει να αναφέρουµε τον Ηenry Purcell, οποίος έγραψε 62 ανθέµια, µια µουσική για τον Όρθρο και τον Εσπερινό, Ψαλµούς στα αγγλικά και τα λατινικά, ύµνους κ.α. Ως αυλικός συνθέτης έγραψε γιορταστικές ωδές για διάφορες τελετές.

Haendel

Επίσης αυτή την εποχή έγιναν καινοτοµίες και στην ενόργανη µουσική, όταν τα πνευστά και τα κρουστά συνδυάστηκαν µε έγχορδα. Ο Purcell, από την αποχή της αρµονίας προαναγγέλλει τον Handell και τον Βach. Πλέον η αρµονία καθιερώθηκε ως αναγκαίο µουσικό στοιχείο. Από εδώ και µπρος υπήρχε σίγουρα µελωδία µε φόντο ένα συγχορδιακό υπόβαθρο. Αχρηστεύθηκαν οι εκκλησιαστικοί τρόποι µιας και δεν ήταν κατάλληλη για εναρµόνιση και έµειναν πια µόνο δύο τονικότητες: Η µείζονα και η ελάσσονα. Επιπλέον, ο ρυθµός επηρεάστηκε από την αρµονία. Έχουµε εξισορρόπηση της µελωδίας µε το ρυθµό και την αρµονική συνοδεία. Με τη συνειδητοποίηση αυτής της νέας δοµικής αρχής φάνηκε πως σιγά σιγά η ενόργανη µουσική θα αποκτούσε αυτονοµία και πληρότητα συνεχίζοντας το δικό της δρόµο στην εξέλιξη της µουσικής. Φυσικά στην εξέλιξη της ενόργανης µουσικής συνετέλεσε και η κατασκευή οργάνων από την οικογένεια Ruckers, από τον Antonio Stradivari[us] µαζί µε τους Amati και Guarneri, καθώς και την οικογένεια Harris. Στο αναπτυσσόµενο τώρα επάγγελµα του µουσικού υπήρχαν επίσης και δάσκαλοι. Μορφές µουσικής αυτήν την εποχή είναι η «φαντασία», το «χορικό - πρελούδιο», η «τοκκάτα», η «χορευτική σουίτα», η «σονάτα» και αργότερα στο ώριµο µπαρόκ το «κοντσέρτο». Ένας σπουδαίος συνθέτης που έγραψε και τοκκάτες είναι ο Dietrich Buxtehude, που λόγω της φήµης του, ο τότε νεαρός Bach διανύσει 200 µίλια για να τον ακούσει. Κορυφαίοι συνθέτες σονάτας ήταν ο Biagio Marini, o Arcangello Corelli, o Purcell πάλι, και ο Giovanni Gabrieli. Ανατρέχο-

84 ΜΟΥΣΙΚΗ

Jean Baptiste Lully

ντας στο παρελθόν βρίσκουµε το ταυτόχρονο παίξιµο των µουσικών οργάνων. Όµως η ορχήστρα ως ένα οργανωµένο σώµα άρχισε ουσιαστικά να σχηµατίζεται στην εποχή του µπαρόκ και να έχει δική της υπόσταση. Αξίζει όµως να ασχοληθούµε και µε τη µορφή κοντσέρτου, που δεσπόζει, θα µπορούσαµε να πούµε στο «ώριµο» µπαρόκ. Ήταν η χαρακτηριστική ορχηστρική µορφή αυτής της εποχής. Η έννοια του κοντσέρτου (όπως και των περισσότερων µουσικών µορφών) άλλαζε κατά το πέρασµα του χρόνου. Στις αρχές του µπαρόκ είχαµε τα «εκκλησιαστικά κοντσέρτα» για φωνές και συνοδεία οργάνων. Αρχικά το κοντσέρτο ήταν µια συνάθροιση µουσικών δυνάµεων µε την έννοια µιας «από κοινού προσπάθειας». Το µπαρόκ «κοντσέρτο – γκρόσο», αποτελείτο από ένα σύνολο µερών, όπου γινόταν ένας µουσικός διάλογος µεταξύ µιας µικρής οµάδας σολιστών και του κυρίως σώµατος της ορχήστρας. Ο Αrcangello Corelli, συνέθεσε αρκετά έργα του είδους αυτού. Μη επίσης προοδευτική κίνηση ήταν η καθιέρωση της χρήσης ενός µόνο σολίστα. Συνήθως επιλεγόταν για την ορχήστρα ένας δεξιοτέχνης βιολιστής, που ήταν και συνθέτης παράλληλα. Σόλο - κοντσέρτα έγραψε ο Giuseppe Torelli. Ο Torelli επίσης έδωσε στο σολίστα τα δικά του θέµατα που συνόδευε διακριτικά η ορχήστρα. Άλλοι συνθέτες κοντσέρτων της εποχής ήταν ο Francesco Maria Veracini, o Giuseppe Tartini και ο Antonio Vivaldi. O Antonio Vivaldi υπήρξε ο πιο σηµαντικός ανάµεσα στους συνθέτες. Ήταν Βενετός και γιος ενός βιολιστή. Ανήκε στην εργατική

Schutz

τάξη αλλά ο ίδιος µορφώθηκε και ακολούθησε την ιεροσύνη αρκετά νέος, µόνο που µια πάθηση του στήθους του, τον εµπόδιζε να ιερουργεί. Εποµένως, µιας και ούτως ή άλλως το ταλέντο του το επέβαλλε, ακολούθησε µια µουσική σταδιοδροµία που ξεκίνησε µε τη θέση του διευθυντή µουσικής. Ήταν µανιώδης κι πληθωρικός συνθέτης γι αυτό και συνέθεσε πάνω από 400 σόλο κονσέρτα και πάρα πολλά άλλα έργα. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισµα της µουσικής του Vivaldi που οφείλουµε να αναφέρουµε είναι η ζωτικότητά του ρυθµού του, που γίνεται εντέχνως µέσω της ύφανσης της ορχήστρας και την κυµαινόµενη έκταση των φράσεων, οι οποίες ξεχώριζαν για την πλαστικότητα τους και τη λεπτότητά τους. Σηµαντική απήχηση επίσης είχε η περιγραφική ενόργανη µουσική του. Η γνωστότερη περιγραφική µουσική του ίσως είναι ένα σύνολο από 4 κοντσέρτα για βιολί, που αναπαριστάνουν τις 4 εποχές του χρόνου. Το κάθε κοντσέρτο προλογίζεται στην παρτιτούρα από ένα ποίηµα σχετικό µε την απεικονιζόµενη εποχή. Εξέχουσα θέση επίσης στα µουσικά δρώµενα της εποχής είχε και ένας συνθέτης γερµανικής καταγωγής που όµως καταξιώθηκε στην Αγγλία ο George Frideric Handel και έγινε και Άγγλος υπήκοος. Ξεκίνησε ως βιολιστής, συνέχισε ως τσεµπελίστας και «δοξάστηκε» ως συνθέτης. Έγραψε περίπου 40 όπερες σε ιταλικά λιµπρέτα, τρίο σονάτες, κοντσέρτα γκρόσσο, κοντσέρτα σόλο, ορατόρια και σουίτες. Διάσηµες σουίτες του είναι η «Μουσική των νερών» και η «Μουσική των Βασιλικών Πυροτεχνηµάτων». Αριστούργηµα στον τοµέα της

85 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Αφίσα όπερας του Haendel

θρησκευτικής µουσικής θεωρείται ο «Μεσσίας» του και ο «Βαλτάσαρ». Ήταν πράγµατι ένας κορυφαίος συνθέτης, που κυριάρχησε πάνω στο µεγαλειώδες και δραµατικό ύφος του ώριµου µπαρόκ. Ο θάνατος του µαζί µε το θάνατο του Βach θα σηµάνει και το τέλος της εποχής µπαρόκ. Ο Johann Sebastian Bach γεννήθηκε την ίδια χρονιά µε τον Handel στη Γερµανία, µα µεταξύ τους είχαν αρκετές διαφορές. Ο Bach ήταν παντρεµένος, δύο φορές µάλιστα, και είχε πολλά παιδιά. Καταγόταν από µουσική οικογένεια (οργανίστες, δασκάλους, εκτελεστές), για αυτό και η µουσική του κατάρτιση τελειοποιήθηκε, αφού όµως διδάχθηκε κι από άλλους γνωστούς µουσικούς. Έτσι έγινε τέλειος επαγγελµατίας. Η συνθετική του ικανότητα όµως ξεχώρισε. Είχε γράψει «χορικά πρελούδια» καθώς και ένα κοµµάτι προγραµµατικής µουσικής, το «Καπρίτσιο». Αλλά η περισσότερη από τη νεανική µουσική του Βach ήταν για εκκλησιαστικό όργανο. Συνέθεσε παραλλαγές, τοκκάτες, φούγκες και φαντασίες. Αργότερα προήχθη στη θέση του συνθέτη στην ορχήστρα του δούκα του Wilhelm Ernst, όπου πρωτύτερα είχε τη θέση του συνοδού της χορωδίας της. Η νέα του θέση του «επέβαλε» να συνθέτει κάθε µήνα και από µια καντάτα. Αυτό ήταν και το «ξεκίνηµά» του σύνθεση εκκλησιαστικής µουσικής, ειδικά της καντάτας. Συνέθεσε όµως και σουίτες, σονάτες, τα « 6 Βραδεµβούργια Κοντσέρτα» και τα «48 Πρελούδια και Φούγκες». Τα 48 αυτά Πρελούδια και οι φούγκες επιδεικνύουν τη χρήση όλων των κλιµάκων σε µείζονες και ελάσσονες ταυτότητες. Στο πρώτο βιβλίο όπου περιείχε τα 24 από αυτά δόθηκε ο

Antonio Vivaldi

τίτλος «Καλοσυγκερασµένο κλειδοκύµβαλο», γιατί ασχολείται µε το νέο σύστηµα κουρδίσµατος των πληκτροφόρων οργάνων, που υιοθετούσε 12 εντελώς ίσα ηµιτόνια µέσα σε µια οκτάβα. Μεγάλη φήµη απόκτησαν και οι Φούγκες του Bach. Η γραφή και η σύνθεση της Φούγκας βρήκε στον Βach τον τέλειο δηµιουργό της. Ο Bach συνέθεσε Φούγκες µε απαράµιλλη ύφανση και όχι σχεδίασµα, χρησιµοποίησε ποικιλία στις µεθόδους του και δεν ακολουθούσε απαραίτητα µόνο τους «κανόνες» της σύνθεσης του είδους. Μνηµειώδες έργο του αποτελεί η «Τέχνη της Φούγκας», που όµως έµεινε ηµιτελές. Άλλα σπουδαία έργα του είναι η «Λειτουργία σε Σι ελάσσονα» τα δύο µεγάλα «Πάθη» του, και το «Ορατόριο των Χριστουγέννων». Ο Βach αν έκανε χρήση του µουσικού ύφους της εποχής του υψώθηκε πάνω από αυτήν. Η υπεροχή του στην τεχνική και το µεγαλείο της σκέψης του, τον καθιέρωσαν ως µια παγκοσµίως µουσική µορφή, όπου το µήνυµα της ήταν ευρύ και διαχρονικό και συνδύαζε τη θρησκευτικότητα, την εθνικότητα και το χρόνο. Η µουσική του στάθηκε µια αποκάλυψη τόσο για τον Μozart όσο και για τον Beethoven. O Debyssy στον αιώνα µας παρατήρησε: «µόνο ο Βach µάντεψε την αιώνια αλήθεια».Άλλοι σηµαντικοί συνθέτες τέλος ήταν ο Ηasse, o Fux, o Couperin, o Carissini, o Stradella και ο Τelemann. Προς το τέλος αυτής της εποχής το ενδιαφέρον άρχισε να στρέφεται προς το ελαφρότερο ύφος του «ροκοκό» και το ακόµα νεότερο κλασικό ύφος. Η κίνηση για πιο πολύ γνώση τώρα πια συνέχιζε µε αυξανόµενη δύναµη και οδηγούσε σε νέα εποχή…

86 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

87 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Η νεοκλασική αρχιτεκτονική στη πόλη του Ναυπλίου

Εισαγωγή Το θέµα που πραγµατεύεται η σύντοµη αυτή παρουσίαση είναι η έκφραση του νεοκλασικισµού στο Ναύπλιο και πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια της πτυχιακής µου ερευνητικής εργασίας στο ΑΠΘ. Το Ναύπλιο επιλέχθηκε εκτός από συναισθηµατικούς λόγους, χάρη στο ιστορικό και αρχιτεκτονικό του ενδιαφέρον. Είναι από τις πρώτες πόλεις που απελευθερώθηκαν κατά την ελληνική επανάσταση, έγινε πρωτεύουσα και έπαιξε από τότε σηµαντικό ρόλο στις ιστορικές εξελίξεις της χώρας. Προσφέρει, λοιπόν, την δυνατότητα να µελετηθει η εξέλιξη του ρυθµού, που ήταν η επίσηµη αρχιτεκτονική έκφραση της εποχής, ξεκινώντας από τα πρώτα κιόλας δείγµατα του, την εποχή του Καποδίστρια, έως και την ύστερη φάση, τέλη 19ου και αρχές του 20ου, όπου πια παρατηρούνται αποκλίσεις από το νεοκλασικό λεξιλόγιο. Η νεοκλασική αρχιτεκτονική στο Ναύπλιο Το Ναύπλιο κατοικείται από τα προιστορικά χρόνια όπως µαρτυρούν ανασκαφες, µε σχεδόν συνεχή ιστορική παρουσία, αποτυπωµένη στο χώρο και κατοχυρωµένη στο χρόνο. Το Ναύπλιο απελευθερωνεται το 1822 και γίνεται η πρωτεύουσα των ως τότε ελεύθερων περιοχών, συγκεντρώνοντας ένα ασυλληπτο πλυθησµό (30.000 κατ.) που περιλαµβάνει πολιτικούς, επισηµονες και λογιους, εµπόρους, διοιηκητικούς υπαλλήλους, τεχνίτες, αλλά και τυχοδιώκτες. Μετά το 1834, οπότε µεταφέρεται η πρωτεύουσα στην Αθήνα, το Ναύπλιο παραµένει µια σηµαντική πόλη µε εµπορικό και διοικητικό χαρα-

κείµενο Μαρίνα-Νώτα Κυµπούρη, Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc - Environmental Design and Engineering, UCL, Bartlett School of Architecture

88 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

κτήρα και έντονη οικοδοµική δραστηριότητα. Καθοριστική ήταν η συµβολή της πόλης στην έξωση του Όθωνα, το 1864, ο οποίος ήταν ουσιαστικά ο τελευταίος πρωταγωνιστικός ρόλος, στην ιστορία της. Ένας εµπορικός οδηγός στα τέλη του 19ου, του Μιλτιάδη Μπούκη, όταν Βασιλιάς της Ελλάδας ήταν πια ο Γεώργιος ο Α’, µαρτυρά αξιόλογη εµπορική και οικονοµική δραστηριότητα, εντονο διοικητικό χαρακτήρα, και δηµογραφική ανάπτυξη. Χαρακτηριστικά στοιχεία είναι η αύξηση των ατµοπλοϊκών πρακτόρων από το 1875 (1) έως το 1904 (3), καθώς και των τραπεζιτών από 7 σε 14! Δηλωτικό του οικονοµικού επιπέδου της πόλης είναι επίσης, ο αριθµός των γιατρών, των δικηγόρων, των υφασµατεµπόρων και των ξενοδόχων. Μάλιστα, αυτή η κατάσταση δεν κάµφθηκε ούτε µε τον ερχοµό του σιδηροδρόµου (1885) και της ατµοµηχανής, που λογικά θα επηρέαζε την κατανοµή του πλούτου και της ανάπτυξης. Από τις αρχές του 20ου, ακολουθεί την πορεία των υπόλοιπων επαρχιακών πόλεων. Η σηµερινή µορφή της πόλης (πολεοδοµικά και αρχιτεκτνικά) συνδέεται αρρηκτα µε την έξέλιξη της µορφής της χερσονήσου που από την εποχή της ενετοκρατίας (1389-1540) µεταβάλλεται µε διαδοχικές τεχνητες προσχώσεις. Μέχρι το τέλος της φραγκοκρατίας η θάλασσα έφτανε στους πρόποδες του λοφου και η χερσόνησος ήταν βραχώδης και δυσπρόσιτη. Προκειµένου να εντάξουµε χωρικά τα νεοκλασικά κτισµατα στον αστικό ιστο θα αναφερθούµε σύντοµα στις τρείς πολεοδοµικές ζώνες που διακρίνονται στο ιστορικό κέντρο, ως προς τα γεωγραφικά και µορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Πρόκειται για την αρχική περιοχή που κατοικηθηκε στο Ναύπλιο. Ουσιαστικά αρχισε να διαµορφώνεται επί Φραγκοκρατίας και οριστικοποιήθηκε επί Ά ενετοκρατιας (10.000 κατοικους). Xωρίς να αλλαξει σηµαντικά µορφή από τότε στην Β΄ενετοκρατία εως σηµερα. Εξαιτίας της µεγάλης κλίσης του εδάφους, οι περισσότεροι δρόµοι, στην κατεύθυνση Βορρά–Νότου, έχουν τη µορφή δροµόσκαλων. Τα περισσότερα κτίρια είναι λαϊκά, ενώ σώζονται και κάποια ενετικά. Παρατηρείται δε, το φαινόµενο, σε παλιότερα λαϊκά κτίρια να προστίθενται στις όψεις νεοκλασικά διακοσµητικά στοιχεία.πχ γεισα και παραστάδες. Προέκυψε από τις προσχώσεις που έκαναν οι Ενετοί από το υλικό των παλιών Βυζαντινών τειχών. Μετά την απελευθέρωση µε το σχέδιο του Βούλγαρη πραγµατοποιήθηκαν αρκετες επεµβασεις µε κυριoτερη την ανάδειξη του λεγόµενου µεγάλου δρόµου σε κύριο οδικό άξονα που οδηγούσε απο τη Πύλη της Ξηρας (δηλ.την είσοδο

της πόλης) στην πλ. Συνταγµατος, και το µνηµειώδες ενετικό κτιριο. Στο σύστηµα αυτό (άξονας-πλατεία) αγκιστρώνονται κι άλλες δυο πλατείες . Η πλατεία των 3 Ναυάρχων, στο αλλο ακρο του δρόµου, µάλιστα σχεδιάστηκε από τον Στ.Βούλγαρη και επιλέχθηκε ως η θέση τοποθέτησης του παλατιού του Κυβερνήτη, ενώ στον άξονα του µεγάλου δρόµου χτίστηκε επίσης το σηµερινο δηµαρχειο ( τοτε ελληνικό σχολείο στο ισόγειο και Γυµνάσιο στους ορόφους 1827 κτίστηκε1833 έγινε γυµνασιο) και δίπλα σε αυτό το φαρµακείο (απέναντι απ’ το παλατάκι του Καποδίστρια). Πολλά κτιρια στη ζώνη έχουν λοιπόν δηµόσιο χαρακτήρα, γενικά είναι πιο µεγάλα και µε αυστηρότερη µορφολογία. Συναντάµε ολη την γκάµα των τύπων : ενετικά, λαικά, τουρκικής αρχιτεκτονικής, και νεοκλασικά. Η βορεινή παραθαλάσσια ζώνη είναι η νεότερη σε ηλικία, που προέκυψε από επιχωµατώσεις κατά τη Β΄ Ενετική και έπειτα από ενισχυ-

89 τικες επεµβάσεις κατά την Καποδιστριακή περίοδο. Τότε, υπήρχαν σε επαφη µε το τείχος, εξωτερικα καποιες αποθήκες, εργαστηρια και ένα ή δυο καφενεία που εικάζεται οτι ανηκαν το ένα στον Κολοκοτρώνη και το άλλο στην Μπουµπουλινα και απογόνους. Είναι αποκλειστικά σχεδιασµενη από τον Στ. Βούλγαρη, στο Α’ ρυµοτοµικό σχεδιο, µε ιπποδάµειο σύστηµα, ενώ εως και τα χρονια του Γεωργιου Α΄συνεχίζονται οι ρυθµίσεις των πολεοδοµικων όρων της ζώνης. Το Ν-Δ δε µέρος οικοδοµείται µετα το 1866-68 µετά δηλαδη των Β τειχών. Τόσο πολεοδοµικά όσο και αρχιτεκτονικά αυτή η περιοχή, έχει καθαρά αστικό χαρακτήρα που δικαιολογείται από το γεγονός οτι ήταν η επέκταση της τότε πρωτεύουσας, ονοµαζόµενη «νέο προάστιο της παραλίας ή θαλασσόπεδα». Το νεοκλασικό ύφος είναι εµφανές, και συνάδει µε την επίσηµη έκφραση της ανερχοµενης αστικής τάξης στην Ελλάδα, και, προερχόµενο απο την κλασσική αρχαιοτητα, ικανοποιεί την ανησυχία της ως προς την αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας. Το 24% των κτιρίων στη ζώνη αυτή είναι νεοκλασικά (κυρίως των µεγαλυτερων Οικοδοµ. Τετραγώνων) ενώ πολλά είναι και τα κτίρια που φέρουν έντονα νεοκλασικά χαρακτηριστικά ανάµεικτα µε προγενέστερης αρχιτεκτονικής παραδοσης. Ο οικονοµικός και εµπορικός χαρακτήρας της περιοχής δικαιολογεί την υπάρξη πολλών νεοκλασικών µικτής χρήσης, ένα ιδιαιτερο µορφολογικό τυπο. Ο νεοκλασικισµός στο Ναύπλιο είναι το αποτέλεσµα µιας δηµιουργικής ανάµειξης και αφοµοίωσης στοιχείων του νεοκλασικισµού µε την τοπική παράδοση: • Ενετική • Λαϊκή παράδοση κατά την τουρκοκρατία Και αργότερα µε ρεύµατα που προέρχονται από τον ευρωπαϊκό χώρο γύρω στο 1900, αλλά και ιδιαίτερες αρχιτεκτονικές εκφράσεις από τον ελληνικό χώρο, όπως η αθηναϊκή αρχιτεκτονική κτλ. Η Ενετική επιρροή εντοπίζεται : • Κυβικοί συµπαγείς όγκοι • Τοξωτά αναγεννησιακά ανοίγµατα • Πέτρινα µεγαλοπρεπή θυρώµατα : τα οποια πολλές φορες µεταφερονται ατόφια στα νεοτερα νεοκλασικα κτισµατα. • Τεχνικές θεµελίωσης στις προσχωµένες περιοχές ( µε πασάλους εφαρµοσµένη κατά τη Β΄ενετοκρατία.) Η θεµελίωση έφτανε σε αρκετό βάθος, κάτω από το φυσικό έδαφος, στη νοτιότερη περιοχή του ιστορικού κέντρου, ενώ στις βο-

IOYΛ-ΟΚΤ 2007

90 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ρειότερες περιοχές, προς τη θάλασσα, ισχύει ένα ιδιότυπο σύστηµα θεµελίωσης, µε πασσαλώσεις . Ξεκίνησαν να χτίζουν πάνω σε πασσάλους κατά τη Β΄ ενετοκρατία, όταν χρειάστηκε να γίνει η επέκταση της πόλης προς τη θάλασσα και εξακολούθησαν να εφαρµόζουν αυτό τον τρόπο θεµελίωσης στην περιοχή. Τοποθετούσαν το θεµέλιο σε µια τάφρο, µε πλάτος 100% - 200% µεγαλύτερο από το πλάτος της ανωδοµής. Στον πυθµένα της, αν υπήρχε βούρκος τοποθετούσαν κάθετους πασσάλους από αγριοκυπάρισσο, κέδρο ή καστανιές, διαµέτρου 10 -15 εκ. και ύψους 1-1,5 µ. Οι πάσσαλοι αυτοί µπήγονταν στο έδαφος κάθετα, µέχρι το κεφάλι του πασσάλου να έρθει στην ίδια ευθεία µε το έδαφος της θεµελίωσης. Σε αυτή την επιφάνεια, τοποθετούσαν σταυρωτά ξύλα της ίδιας προέλευσης, σε δυο στρώσεις. Πάνω σε αυτή τη σχάρα, έχτιζαν σε όλο το φάρδος µε πέτρες, ασβέστη και θηραϊκή γη. Το κτίσιµο γινόταν κλιµακωτά, έως την επιφάνεια του εδάφους, εφόσον το βάθος της τάφρου ήταν αρκετό. Από κει και πάνω, έχτιζαν τους τοίχους του κτιρίου, σε σταθερό πλάτος. Γ. Αναγνωσταράς, «πώς γινόταν το χτίσιµο µε πασσαλώσεις στο Ναύπλιο», Ναυπλιακά Ανάλεκτα, 1993, σελ. 57-59. Επειδή δεν υπήρχαν τεχνίτες, που γνώριζαν αυτό τον τρόπο χτισίµατος, ο Βενετός προβλεπτής ζήτησε από την κυβέρνησή του, να στείλει τεχνίτες. Σιγά σιγά, έµαθαν την τέχνη και ντόπιοι, όπως οι Καστρίτες τη Κυνουρίας και οι Λαγκαδιανοί της Γορτυνίας. βλ. Γ. Αναγνωσταράς, ο.π, σελ. 57-59. Η γνώση της Λαικής παραδοσης χρησιµοποείται •Κατασκευη: ελαφριά κατασκευή ορόφου µε τσατµάδες, µπαγδατί • Ξύλινα πλαίσια των ανοιγµάτων, ταµπλαδωτά παντζούρια • Κοιλόκυρτο γείσο της στέγης • Παράδοση στη ζωγραφική διακόσµηση τµηµάτων των όψεων Αργότερα, από τις αρχές του 20 αιώνα και έπειτα, παρατηρούνται επιδρασεις από ρεύµατα που προέρχονται από τον ευρωπαϊκό χώρο γύρω στο 1900, όπως art nouveau, jugendstill, Beaux- Arts Παρισιού, της σχολής καλών τεχνών της Κωνσταντινούπολης κτλ µε ανάλογα φαινόµενα και σε άλλες πολεις. αλλά και από τον ελλαδικό χώρο, όπως η αθηναϊκή αρχιτεκτονική κτλ., οδηγώντας σε εντονότερη πλαστική έκφραση, διάσπαση των όγκων, εκλεκτικιστικο πνευµα Πάντως οφείλουµε να επισηµανουµε οτι αυτες οι αποκλίσεις από την αρχική µορφολογια ήταν µεµονωµένες όχι τόσο όσο σε άλλες

πολεις π.χ Αθήνα. Τα Νεοκλασικά χαρακτηριστικά εύκολα αφοµοιώθηκαν στο Ναυπλιο. Βρηκαν προσφορο εδαφος από στοιχεία ήδη γνωστά από Ενετούς όπως το συνεχές αστικό σύτηµα ή οι στοιβαροι όγκοι. Ωστόσο, εισάγνται ορισµένες εντελώς καινούριες σχεδιαστικές αρχές και µορφολογικά χαρακτηριστικά. Και κατ’ αρχήν ο ορθολογισµός στην οργάνωση των όψεων και των κατόψεων, στοιχείο αντιδιαµετρικά αντιθετο µε τον παραδοσιακό ακανόνιστο και ασύµµετρο, δυναµικό τρόπο σχεδιασµού των λαϊκών κτιρίων. Ετσι λοιπόν: • οι όψεις, και οι εσωτερικοι χώροι, ιεραρχούνται σε κύριους και δευτερεύοντες. • Οι όψεις αρχίζουν να διαµορφώνονται έτσι ώστε : Α. να τονίζεται η οριζόντια διάσταση µε διαχωριστικές ταινίες µεταξύ των ορόφων και ισογείου, Β. και να ακολουθείται τριµερης διάρθρωση του όγκου µε βάση – κορµό – στέψη, κατά τα πρότυπα της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής. Ο ρυθµός αναπτύσσεται στους ορόφους κυρίως, ενώ το ισόγειο διαφοροποιείται - έχει το ρόλο της βάσης του κτιρίου. • Ακολουθείται συµµετρία στην όψη, ως προς την κατακόρυφη αξονα όπου τοποθετείται γενικά ο εξώστης στον όροφο και η κεντρική θύρα στο ισόγειο. • Αντίστοιχα, η κάτοψη σχεδιάζεται µε συµµετρία, ως προς ένα κεντρικό χώρο υποδοχής και διανοµής κινήσεων. Ενώ στα πρώτα χρόνια µεγαλύτερη έµφαση δίνεται στην οριζόντια διάσταση, προς το τέλος του αιώνα παρατηρειται µια αντιστροφη τάση προβολής του κατακορυφου άξονα. Στα πλάισια της παρουσίασης της εξέλιξης των νεοκλασικής αρχιτεκτονικής αξίζει να αναφερθούµε και σε κάποια προγενέστερα κτιρια, ενετικής περιόδου η τουρκοκρατίας, που επισκευαστηκαν κατα την Καποδιστριακη και Οθωνική περίοδο (1825-1860). Είναι άξιο να σηµειωθεί οτι σε πολλα από αυτα τα κτισµατα διατηρειται η ρυθµολογία του υπάρχοντος , ενώ τα τµήµατα που προστίθενται (οροφος), διαφοροποιούνται διακριτικά. Συχνά, προστίθενται διακοσµητικά νεοκλασικά στοιχεία στην όψη όπως γωνιακές παραστάδες και διαχωριστικά γείσα. Το παράδειγµα του κτιρίου του Αρµανσµπεργκ είναι χαρακτηριστικο αυτού του ρυθµολογικού συγκερασµού, όπου στο ισόγειο διατηρείται η εµφανής λιθοδοµή και το ενετικό µαρµαρινο θύρωµα, στον όροφο, χρησιµοποιείται η κατασκευαστική γνώση της ελαφριας ξυ-

91 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

92 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

λινης κατασκευης και του κοιλόκυρτου γείσου, ενώ οι αναλογιες και τα πλάισια των ανοιγµάτων, τα µεταλλικά κάγκελα, η συµµετρικη οργάνωση της όψης και ο τονισµός της οριζόντιας διάστασης προδίδουν αρχές του πρώιµου νεοκλασσικισµού. Τα πρώτα νεοκλασικά έχουν λιτα χαρακτηριστικα, κυβικό και συµπαγή χαρακτήρα , και συµµετρική οργάνωση της όψης αλλά όχι απαραιτητα και της κάτοψης. Μεγαλύτερη σηµασία δίνεται στην καθαρότητα της µορφής, και του όγκου. Τα κτιρια χαµηλώνουν και πατούν στο έδαφος µε σταθερότητα. Λεπτές ταινιες τρέχουν κατα µήκος του κτιρίου και διαχωρίζουν τους ορόφους. Επίσης, διαφοροποιείται το υλικό κατασκευής: τις µικρες πέτρες της ενετοκρατιας συνδυασµένες µε πλίνθους αντικαθιστούν µαλακες πέτρες συνδεµένες µε πηλο σε ισόδοµη διαταξη. Ο ρυθµός χησιµοποιείται διακριτικά χώρις πλήρη εκµετάλλευση του δυναµικού του ενώ ειναι ακοµα εµφανεις οι επιρροες της προγενεστερης παραδοσης. Αξιοσηµείωτο ειναι το παραδειγµα του σηµερινού τελωνειου που ενώ χτιστηκε την περίδο του πρώιµου νεοκλασικισµού 1830-35 ( εικάζεται από τον Κλεάνθη) δεν έχει καθαρό ρυθµολογικό χαρακτήρα και η ενετική επιρροή είναι έκδηλη. Ο ρυθµός ωριµάζει µετά τα µέσα του 19ου , χωρίς όµως να ξεφεύγει δυναµικά από την πρώιµη κυβική του µορφολογία. Παρατηρείται µια πιο έντονη διακοσµητική διάθεση και µεγαλυτερη άνεση στη διαµορφωση των όψεων. Γενικά, προβάλλεται το κεντρικό τµηµα της όψης, µε ελαφριά προεξοχη ή άλλα µορφολογικά στοιχεία οπως παρασταδες και συχνά ενισχύεται µε τη στέψη (αέτωµα, ακροκέραµα κτλ) Ένα παράδειγµα της συνθετικής άνεσης του ώριµου νεοκλασικισµού είναι το κτίριο που στεγάζει σήµερα την Alpha Bank. Στην όψη προς την οδό Μπουµπουλίνας, τονίζεται το κεντρικό τµήµα µε παραστάδες στο ύψος των ορόφων και αετωµατική στέψη. Στην βόρεια όψη, αντιστρέφονται οι όροι, µε τα πλαϊνά κατακόρυφα µέρη της βόρειας όψης να προεξέχουν και να τονίζονται µε αέτωµα, πλαισιώνοντας το κεντρικό τµήµα, που είναι σε ελαφριά υποχώρηση και φέρει σε όλο το µήκος του, στους ορόφους, τον εξώστη. Μερικά απο τα χαρακτηριστικά στοιχεία : αυτόνοµα µορφολογικά σύνολα γυρω από τα ανοιγµατα-µπαλκόνι, ολοκληρωµενη πλαισίωση των ανοιγµάτων, επιµεληµένη στέψη µε Ακροκέραµα, πλήρεις θριγκους, η χαµηλωµένη στεγη µε µικρό ορθογωνικό γείσο. Πάντοτε όµως οι διακοσµητική τάση υπόκειται στο τυποποιηµένο

93 σοβαρό κλασικιστικό σύστηµα των όψεων Κατά τον όψιµο κλασικισµο χρησιµοποιούνται συχνά οι κυφωτές επιφάνειες κατά το συστηµα ρουστικο και η εφαρµογη της έντονης κυφωσης των ψευδόλιθων ονοµαζόµενων ως «µπόµπες», κάτω από τη καταλυτική επίδραση του εργου του Τσίλλερ στην Αθήνα. Στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου η τάση πλαστικής έκφρασης, καθώς και η επιδίωξη τονισµού της κατακόρυφης διάστασης, γίνονται εντονότερα. Χρησιµοποιούνται λοιπόν πολυ τα καµπύλα σχήµατα κυρίως ελλειπτικά, πλούσια διακοσµητικά µοτίβα, επηρεασµένα από τη φύση, πρόσωπα νυµφών κτλ. Και οι όγκοι διασπώνται πιο τολµηρα. Πάντως, ακόµα και αυτες οι αποκλίσεις ειναι συντηριτικές και µεµονωµένες σε σχεση µε άλλες πολεις.Μια τελευταια αναβίωση του ρυθµού, που ήταν άρρηκτα δεµένος µε την ελληνοκεντρική ιδεολογία, παρατηρείται σε όλη την ελλαδα στη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 20ου,, σε µια εποχή όπου η ελληνική αυτοπεποίθηση περνούσε σοβαρή κρίση, σε σχέση µε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής (µικρασιατική καταστροφήοικονοµική κρίση) π.χ. δικαστήρια. Το συνολο των κτιρίων µπορεί να διαχωριστεί σε δηµόσια κτιρια και ιδιωτικά, αµιγούς κατοικίας και µικτης χρήσης. Σε αντιθεση µε αλλες πόλεις της ελλάδας στο Ναυπλιο απουσιαζουν τα ιδιωτικά κτίρια τύπου µεγάρου, σε περίοπτη θεση, πιθανώς λόγω έλλειψης χώρου και οικονοµικής άνεσης. Στην Α΄ ζώνη - αµιγούς κατοικίας. Κτίρια µικτής χρήσης συναντώνται σε κεντρικούς δρόµους, στις ζώνες µε διοικητικό χαρακτήρα (Β’ ζώνη), κ κυρίως µε εµπορικό (Γ’ ζώνη). Το ισόγειο είχε χρήση αποθήκης ή µαγαζιού και οι όροφοι χρησιµοποιούνταν ως κατοικίες. Η εξακρίβωση της αρχικής χρήσης των ισογείων δεν είναι πάντα δυνατή. Σε µεγάλο τµήµα του ιστορικού Ναυπλίου σήµερα, τα ισόγεια έχουν υποστεί αρκετές µετατροπές στην εσωτερική τους οργάνωση. Πολλά συµπεράσµατα σχετικά µε τις χρήσεις προκύπτουν από διάφορα µορφολογικά χαρακτηριστικά των , όπως τα συνεχή ανοιγµατα. Μια ιδιαίτερη περίπτωση σύνθετης µορφής κατοικίας, που εµφανίζεται στο δεύτερο µισό του 19ου αιώνα, είναι ο τύπος της διπλοκατοικίας. Η εµφάνιση του τύπου αυτού έχει να κάνει ασφαλώς, µε µια αντίστοιχη τάση που παρατηρείται στην Αθήνα, αλλά σίγουρα

IOYΛ-ΟΚΤ 2007

υποστηρίζεται και από την βαθµιαία αύξηση του πληθυσµού του Ναυπλίου και τις αυξανόµενες στεγαστικές απαιτήσεις. Θεωρείται οτι στον τύπο της διπλοκατοικίας αποτυπώνονται, ως ένα βαθµό, ο τρόπος ζωής και οι ανάγκες της υπό διαµόρφωση «αστικής τάξης». Ο κάθε όροφος αποτελεί ένα αυτόνοµο διαµέρισµα, µε ανεξάρτητη είσοδο από το επίπεδο του δρόµου. Αξιοσηµείωτη είναι η δυνατότητα δηµιουργίας µεγάλων χώρων, µε το άνοιγµα των θυρών µεταξύ των δωµατίων και η ύπαρξη χώρου υποδοχης. Παράδειγµα διπλοκατοικία: το κτίριο του Βίγκα, στην Πλατεία Συντάγµατος, όπου σύµφωνα µε πληροφορίες των κληρονόµων, το ισόγειο και το υπόγειο λειτουργούσαν ως τυπογραφείο του ιδιοκτήτη . Τα περισσότερα κτίρια είναι διωροφα ή τριώροφα. Ταξινοµώντας ως προς η τυπολογία των όψεων καταλήγουµε σε πέντε κατηγορίες: Η απλούστερη οργάνωση ειναι η διάρθρωση σε 3-5 κατακόρυφους άξονες ανοιγµατων µε το µεσαίο τµήµα να φέρει 1 ή 3 άξονες, την είσοδο στο ισόγειο και τον εξώστη στον όροφο. Για τον τονισµό του κεντρικού τµηµατος στην πρώτη περίοδο διαφοροποιούνται οι αποστασεις µεταξυ των αξόνων ενώ τα επόµενα χρονια αυτό επιτυγχάνεται µε µια ελαφριά προεξοχή και χρήση παραστάδων. Η κατηγορία των κτιρίων µικτής χρήσης µε συνεχή ανοιγµατα στο ισόγειο, είναι µια ειδική κατηγορία. Τα ανοίγµατα του ισογείου είτε ακολουθούν το πλάτος των ανοιγµάτων του ορόφου, ορθογώνια ή τοξωτά, είτε τοποθετούνται απλά αξονικά ως προς τα υπερκείµενα τους ανοίγµατα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η αξονικότητα της εισόδου συχνά παρακάµπτεται στο ισόγειο, όπου η θύρα τοποθετείται έκκεντρα. Δεν είναι πάντως ασυνηθιστο να ακολουθείται διαφορετική ρυθ-

94 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

µολογία στο ισόγειο από οτι στους οροφους, µε µετατοπισµένους άξονες συµµετρίας. Σ΄ένα µικρό αριθµός κτιρίων συναντάµε πλαινή υπαίθρια πόρτα που οδηγει στον όροφο από εξωτερικη σκάλα, δηλ. έναν ακόµα κατακόρυφο άξονα στο επίπεδο της όψης. Σε αύτες τις περιπτώσεις, έχουµε παραλαγες στην οργάνωση: µπορεί να µετατοπίζεται ο άξονας συµµετριας σε σχέση µε τον όροφο. Ή να αποκολλάται η πλαινη πόρτα κ να τοποθετείται σε ελαφρια υποχώρηση ώστε να µην διαταρρασσει την ισορροπία της όψης. Τλειώνοντας, να επισηµάνουµε την σηµασία της αετωµατικής στέψης στην οργανωση της όψης. Συνήθως συνδυάζεται µε προεξοχη του κεντρικού τµηµατος. Επίσης χρησιµοποιείται για να ολοκληρώσει επιµέρους µορφολογικές ενοτητες της όψης όπως το σύστηµα παράθυρα-εξώστης ή πόρτες. Οι παραστάδες αποτελούν χαρακτηριστικά µορφολογικά στοιχεία του νεοκλασικού ρυθµού. Στα πρώτα νεοκλασικά, εφαρµόζονται πιο συντηρητικά, σε µικρή προεξοχή από το επίπεδο και µε επίστεψη µε απλό κυµάτιο. Στη συνέχεια, παίζουν σηµαντικότερο ρόλο στην οργάνωση της όψης, όπως αναφέρθηκε, και γίνονται πιο πλαστικές και µορφολογικά ολοκληρωµένες. Σταδιακά, καθιερώνονται τα απλά επίκρανα τραβηχτά πάνω στο κονίαµα και τα κορινθιακά επίκρανα, µάρµαρινα ή κεραµικά. Ο κορµός των παραστάδων µπορεί να είναι λείος ή µε ραβδώσεις. Ο τύπος του ιωνικού επικράνου, που συναντάµε σε άλλες περιοχές, δεν χρησιµοποιείται στο Ναύπλιο. Στις παραστάδες «πατάει» συνήθως ο θριγκός και το γείσο της στέγης, δηλ. η επίστεψη του κτίσµατος. Ο πλήρης θριγκός δεν είναι συνηθισµένο στοιχείο, ιδιαίτερα στα πρωιµότερα δείγµατα. Αργότερα, καθιερώνεται µια συνεχής ζώνη, που έχει αναφορά στην ιωνική ζωφόρο ή τα δωρικά τρίγλυφα και µετώπες. Η ζωνη ήταν µάλλον ζωγραφισµένη, αλλά ελάχιστα ίχνη έχουν σωθεί, και διακοσµηµένη µε επίπλαστα στοιχεία, όπως ρόδακες, µαιάνδρους κ.τ.λ. Στέφεται µε κυµάτιο ή σκοτία ορθογώνιας διατοµής. Πολλές φορές, στη βάση της έχει κυµάτιο ορθογωνικής ή κοιλόκυρτης διατοµής ή στην πλήρη της µορφή ολοκληρωµένο ιωνικό επιστύλιο. Τα γείσα της στέγης παρουσιάζον µεγάλη ποικιλοµορφία στην ναυπλιακη αρχιτεκτονική: ενα πρώιµο τύπο αποτελει το ξύλινο κοιλο γείσο. Συνηθως η επιφάνεια του είναι ζωγραφισµενη κατα την τούρκικη παράδοση. Σταδιακά εγκαταλείπεται το κοιλο και αντικαθισταται από ορθογωνικό ξύλινο ή χτιστό. Κατα το τελευταιο 4ο του 19ου,

το µέτωπο του κύριου γείσου επιµηκείνεται προς τα κάτω για να φιλοξενήσει τους γνωστούς γεισίποδες. Ένα µεγάλο µέρος του υλικού ήταν τυποποιηµενο, και µεταφερόταν στο εργοτάξιο σαν έτοιµα κοµµατια: παρασταδες, σιδεριες γυψινες διάκοσµησεις κτλ. Ορισµενες ωστόσο εργασίες γινονταν επιτόπου: επίπλαστος διάκοσµος στα γείσα, όπως κ τα επίκρανα παρασταδων, πλαίσια ανοιγµάτων. Μέσα στο γενικό σύστηµα ρυθµικής οργάνωσης των όψεων, αναπτύσσονται και µικρότερες µορφολογικές ενότητες. Ουσιαστικά, αυτές οι ενότητες αναπτύσσονται γύρω από τα ανοίγµατα της όψης, δηλ. τα παράθυρα και τις θύρες. Ο πιο βασικός τρόπος να τονιστούν τα παράθυρα ήταν το πλαίσιο τους, στοιχείο που προϋπήρχε από τα πρώιµα κτίρια. Αρχικά, τα πλαίσια ήταν απλά ξύλινα µε µικρό υπερκείµενο γείσο. Αργότερα, κατασκευάζονταν από λαξευµένη πέτρα

95 ή τραβηχτά στο κονίαµα – µιµούµενα, τουλάχιστον στην αρχή, τη µορφή των ξύλινων. Σε πολλά κτίρια, κυρίως κατά την περίοδο ακµής, τα ανοίγµατα έφεραν στη στέψη τους οριζόντια γείσα, που υποβαστάζονταν από µικρά πήλινα φουρούσια. Ένας άλλος, σπανιότερος, τρόπος πλαισίωσης των ανοιγµάτων ήταν η ανάδειξή τους µε παραστάδες, που έφεραν θριγκό. Συχνά, η ποδιά των παραθύρων προεξείχε ελαφρά από το επίπεδο του τοίχου και ήταν διακοσµηµένη. Αυτό γινόταν µε δύο τρόπους : 1. µε κατ’ ευθείαν έδραση του πλαισίου στο γείσο, αφήνοντας ένα κενό τύµπανο κάτω από την ποδιά του παραθύρου 2. µε έδραση πάνω σε ενός είδους «βάθρο», που στηριζόταν οπτικά στο διαχωριστικό γείσο των ορόφων. Τα παντζούρια ειναι ταµπλαδωτα κατά την λαικη παράδοση, γαλλικού ή γερµανικού τύπου. Οι εξώθυρες έπαιζαν ένα σηµαντικό ρόλο στην οργάνωση της όψης. Γι’ αυτό, διακοσµούνταν και πλαισιώνονταν έτσι, ώστε να αποτελούν αυτόνοµες µορφολογικές ενότητες. Μεγάλος αριθµός εξωθύρων, ιδιαίτερα στην οθωνική περίοδο, διαµορφώνεται µε τοξωτό υπέρθυρο, γνωστή τεχνική από την ενετική αρχιτ. που επιπλέον, προσέφερε το µεγάλο πλεονέκτηµα του φωτισµού από τον σταθερό φεγγίτη, πάνω από το κινητό τµήµα της πόρτας. Αρχές του 20ου η καθαρή ηµικυκλική µορφή του υπέρθυρου αντικαθίσταται από µια ελλειπτική ή από ορθογώνιο µε στρογγυλοποιηµένες άκρες. Οι θύρες συχνά εγγράφονταν σε ορθογώνια πλαίσια που ακολουθούσαν την αρχή: βάση – κορµό – στέψη, µε ορθοστάτες θριγκό και αετωµα. Ήταν κατασκευασµένα, είτε από λαξευτές πέτρες, είτε από µάρµαρο, είτε από σοβά και ξύλινα στοιχεία, είτε από συνδυασµό και των δυο. Άλλοτε πάλι ακολουθεί το σχήµα του ανοίγµατος, όπως και στα υπόλοιπα ανοίγµατα του κτιρίου. Παρατηρείται επίσης, το φαινόµενο µίµησης ή µεταφοράς ατόφιων θυρωµάτων ενετικών κτιρίων. Τα ανοίγµατα που συνθέτουν τις τοξοστοιχίες του ισογείου, ακολουθούν τις γενικές αρχές πλαισίωσης των ανοιγµάτων. Σε πολλές πάντως περιπτώσεις, µια οριζόντια ταινία, ορίζεται στο ύψος του ανωφλιού της πόρτας που είτε, διακοπτεται από τα ανοίγµατα κι είτε, συνέχιζει µε τη µορφή κουφώµατος ή σιδεριάς. Σε κτίριο της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου, χρησιµοποιείται ο δωρικός θριγκός µε τρίγλυφα και µετώπες. Εκτός από εκφραστής της κεντροβαρικής σύνθεσης της όψης, ο εξώστης αποτελεί και φορέα διακοσµητικής έκφρασης του ρυθµού.

IOYΛ-ΟΚΤ 2007

96 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Αποτελείται από τρία µέρη : τον πρόβολο, τα φουρούσια που τον υποστηρίζουν και το κιγκλίδωµα µε τους κατακόρυφους ορθοστάτες, που το συγκρατούν. Αρχικά, οι πρόβολοι ήταν ξύλινοι, πακτωµένοι στον τοίχο και υποστηρίζονταν στο κάτω µέρος από ξύλινα ή µεταλλικά φουρούσια. Αργότερα, οι ξύλινοι πρόβολοι αντικαταστάθηκαν από µαρµάρινους, επίσης πακτωµένους στον τοίχο. Συνήθως, είχαν ορθογώνιο σχήµα, αλλά συναντάµε και καµπυλόσχηµους. Οι πλευρικές επιφάνειές τους ήταν επίπεδες ή έφεραν ανάγλυφα κυµάτια και το κάτω τµήµα τους ήταν συνήθως διακοσµηµένο µε ανάγλυφα στοιχεία, όπως άνθη, φύλλα ή γεωµετρικά σχήµατα. Αποτελείται από τρία µέρη: Πρόβολο: ξύλινος, µαρµάρινος. Φουρούσια: ξύλινα, µεταλλικά, µαρµάρινα. Κιγκλίδωµα: σφυρήλατο, χυτοσιδηρό. Τα φουρούσια ήταν κι αυτά, αρχικά, ξύλινα αποτελούµενα από διαδοχικά δοκαρια, ή µεταλλικά σε διάφορα ελικοειδή σχήµατα. Αργότερα, γίνονται µαρµάρινα, όπως και οι πρόβολοι. Τα µαρµάρινα φουρούσια έχουν να προσφέρουν µια µεγάλη ποικιλία τύπων, που βοηθά, ως ένα βαθµό, και στην χρονολογική τεκµηρίωση του κτιρίου. Στην πρωιµη φάση ανήκουν τα λιτα, πλευρικά επίπεδα φουρούσια, µε καµπυλόσχηµη την κάτω επιφάνεια. Συναντώνται και µε εγχάρακτες διακοσµήσεις στις πλευρικες επιφάνειες. Οι διακοσµήσεις περιλάµβαναν έλικες, πλοχµούς και άνθη, γεωµετρικά σχήµατα. Ο τύπος, που καθιερώθηκε στα χρόνια της ακµής, ήταν αυτός µε τους δυο έλικες που αναδιπλώνονται και το φύλλο ακάνθας στη βάση του και τα άνθη και τους µίσχους, που εκφύονται από τη µασχάλη του µεγάλου έλικα. Σταδιακά, κατά την όψιµη περίοδο (περίπου 1880-1910), µειώνεται το µέγεθος των ελίκων και σε ορισµένα παραδείγµατα αντιστρέφεται και η φορά τους. Μετά το 1900, κάτω από την επιρροή του νέο-µπαρόκ, εφαρµόζονται και οι ελλειπτικές φόρµες των ελίκων. Στο κτίριο στην πλατεία Αγ. Γεωργίου, έχουµε ένα παράδειγµα ξύλινων φουρουσιών µε οργανικά σχήµατα, έργο ξυλουργικής τέχνης µε προέλευσή πιθανόν δυτική. Στα περισσότερα κτίρια του Ναυπλίου εφαρµόζονται µεταλλικά κιγκλιδώµατα. Σε όλη τη διάρκεια που µελετάµε, συναντάµε τόσο

σφυρήλατα, όσο χυτοσιδηρά κιγκλιδώµατα, που εναλλάσσονταν µεταξύ τους και διαφοροποιούνταν ως προς τη σχηµατική τους απόδοση. Σε πρώτη φάση, χρησιµοποιούνται ευρωπαικά κάγκελα: Συναντάται πολύ ένας φτηνός και εύχρηστος τύπος ευθυγραµµων σφυρήλατων κιγκλιδωµάτων, που δίνει γεωµετρικά σχήµατα ή συνδυάζεται µε τµήµατα κύκλου, αλλά και χυτοσιδηρά κιγκλιδώµατα, µε λεπτά διακοσµητικά µοτίβα σε γεωµετρική τάξη. Μετά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, χρησιµοποιούνται σφυρήλατο κάγκελα, προιόντα πια, της ελληνικής σιδηρουργίας. Αποτελούνται από καµπτόµενα βεργία σε έλικες, µε µίσχους να εκφύονται στα κενά., µε χαρακτηριστική λεπτότητα και η ακρίβεια στην απόδοση. Την ίδια περίοδο, περίπου, επικρατούν και οι χυτοσιδηρές κατασκευές, εγχώριας παραγωγής κι αυτές, βασισµένες σε θεµατολόγιο κυρίως από τη φύση και τη µυθολογία. Χαρακτηριστικές είναι οι τυποποιηµένες παραστάσεις, του όψιµου κλασικισµού, µε γρύπες, κύκνους, αγγέλους και ανθέµια, θεµατολόγιο που διέδωσε µε µεγάλη ποικιλία ο Τσίλλερ. Ο νεοκλασικισµός άκµασε στην Ελλάδα, για περισσότερο από ένα αιώνα, χωρίς ιδιαίτερες αποκλίσεις ή θεωρητικές αντιπαραθέσεις και επιβίωσε ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Μάλιστα, εφαρµόστηκε από όλα τα κοινωνικά στρώµατα. Η µοναδική αυτή προσήλωση για τόσο µεγάλο χρονικό διάστηµα, αντίθετα µε τον ευρωπαϊκό χώρο, δεν είναι παράλογη για τη χώρα µας, µια και εξυπηρετούσε, περισσότερο από κάθε άλλη µορφολογία, την ανάγκη αυτοπροσδιορισµού και ¨εθνικής¨συνείδησης. Τα µορφολογικά συστατικά του αφοµοιώθηκαν γρήγορα σε ένα οµοιογενές σύστηµα, επηρεασµένο από τις τοπικές παραδόσεις και συνθήκες, οδηγώντας σε διαφοροποιήσεις στην έκφραση του ρυθµού, από πόλη σε πόλη. Το Ναύπλιο είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα τοπικής έκφρασης του νεοκλασικισµού και αποκτά µεγάλο ενδιαφέρον, γιατί αφ’ενός είναι από τις πρώτες πόλεις όπου εφαρµόστηκε κ αφ’ετέρου είναι από τις λίγες πόλεις, που διατηρούν τον πολεοδοµικό ιστό και τα µορφολογικά χαρακτηριστικά των κτιρίων της, µνήµες από τις διαδοχικές ιστορικές φάσεις του, ανεξήτηλα γραµµένες στο χώρο. Είναι άξιο λόγου πόσο οι προγενέστερες ρυθµολογίες συνδιαµόρφωσαν την ιδιαίτερη έκφρασή του ναυπλίώτικου νεοκλασσικισµού.

97 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Ε Κ Θ Ε Σ Η

Z Ω Γ Ρ Α Φ Ι Κ Η Σ

Mπίρτε Κέρσγορ

χρωμα τογρα φίες διάρκεια 10 - 25 Νοεμβρίου 2007 ώρες λειτουργίας 11.00-13.30 και 18.00-21.00 ∆ευτέρα - Κυριακή Πινακοθήκη “Ναύδετο” Τ. και Κ. Παπανικολάου 22, Ναύπλιο (παλιά πόλη) τηλ. 27520 28630, navdeto@hotmail.com

98 ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ

Μικρό σηµείωµα για ένα µικροθέατρο

Το κουκλοθέατρο στην Ελλάδα µέσα από τις συλλογές των µουσείων

κείµενο Μαρία Βελιώτη – Γεωργοπούλου Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Tο κουκλοθέατρο, ως µικροθέατρο, διαθέτει και αυτό κάτι από τη µυστηριακή γοητεία του θεάτρου, στην οποία έρχεται να προστεθεί η χάρις του µικρού. Οι ηθοποιοί του είναι µικρογραφία των ανθρώπινων και ζωικών µορφών· τα κουστούµια τους και τα αντικείµενα που χρησιµοποιούν είναι µικρογραφία των πραγµατικών αντικειµένων και η σκηνή µια µικροσκηνή. Αλλά όπως το θέατρο έχει φώτα, µουσική, δράση… Λίγα πράγµατα, όµως, ξέρουµε γι’ αυτό το θεατρικό είδος1 που έφτασε στην Αθήνα το 1870, µέσω των Επτανήσων, από την Ιταλία. Κι όµως, το κουκλοθέατρο, µαζί µε το θέατρο σκιών, είχε φανατικούς λάτρεις στην Ελλάδα, καθώς στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα διασκέδαζαν ένα κοινό πιο µεγάλο από το κοινό όλων των άλλων θεάτρων µαζί. Σε αντίθεση, όµως, µε το θέατρο σκιών, το κουκλοθέατρο παρέµεινε σχεδόν ανεξερεύνητο και έτσι η ενασχόληση µε αυτό αποτελεί πάντα µια πρόκληση. Μια πρόκληση που µεγαλώνει, καθώς ένα σηµαντικότατο υλικό (κούκλες, σκηνικά και άλλα εξαρτήµατα), αντικείµενα δουλειάς των κουκλοπαιχτών αλλά και τέρψης των θεατών, ανήκει στις συλλογές των µουσείων και κάποιων ιδιωτών αλλά δεν έχει µελετηθεί. Με οδηγό τις σκέψεις αυτές και ως συνέχεια µιας παλιότερης µελέτης2 ξεκίνησε µια έρευνα για το νεοελληνικό κουκλοθέατρο

µε επίκεντρο τα αντικείµενα που σχετίζονται µε αυτό και που µέχρι στιγµής προέρχονται από τις συλλογές του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύµατος στο Ναύπλιο και τις συλλογές του Τµήµατος Παιχνιδιών και Παιδικής Ηλικίας του Μουσείου Μπενάκη και του Θεατρικού Μουσείου στην Αθήνα. Η µελέτη πρόκειται να εκδοθεί από το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυµα, τη διοίκηση και το προσωπικό του οποίου, όπως άλλωστε και των υπόλοιπων ιδρυµάτων, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά, για την προθυµία και τον ενθουσιασµό µε τον οποίο ανταποκρίθηκαν στο αίτηµά µου για τη µελέτη των συλλογών τους. Από σύνολο των αντικειµένων των συλλογών επιλέχτηκαν για µελέτη όσα ανήκουν στο πρώτο µισό του 20ου αιώνα µε το σκεπτικό ότι σε γενικές γραµµές µετά το 1950 περίπου το κουκλοθέατρο, που ως τότε ήταν ένα θέαµα που απευθυνόταν σ’ένα ευρύ κοινό, συρρικνώνεται στο παιδικό κοινό. Από την άλλη πλευρά, παλαιότερες κούκλες από το 1920 δεν έχουν µέχρι στιγµής εντοπιστεί. Στη µελέτη τα αντικείµενα εξετάζονται ως υλικά τεκµήρια από την σκοπιά της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Επιχειρείται, δηλαδή, µια όσο το δυνατόν σφαιρική προσέγγισή τους µε τη βοήθεια των µαρτυριών των κατόχων των συλλογών ή ανθρώπων που γνώρισαν τους δηµιουργούς τους, µε την ανάγνωση αρχειακών πηγών που αναφέ-

1. Puchner Walter, “Fasulis, Griechisches Puppentheater italienischer Herkunft in der zweiten Hafte des 19. Jahrhunderts”, PuppenspielKundliche Quellen und Forschungen (2), Bochum 1978. Βλ. επίσης, Μαγουλιώτης Απόστολος, Ιστορία του νεοελληνικού κουκλοθεάτρου “Φασουλής”, αδηµοσίευτη διδακτορική διατριβή, Τµήµα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστηµίου Αθηνών, 1997. Η διατριβή αναµένεται να δηµοσιευτεί σύντοµα. 2. Βελλιώτη Μαρία, “Οι κούκλες του Χρήστου Κονιτσιώτη στη συλλογή του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύµατος”, Εθνογραφικά (2), 1979-80, σελ. 47-56 (το ίδιο άρθρο αναδηµοσιεύτηκε στο περιοδικό Δρώµενα, (3-4), έτος Α, Ιούλιος-Σεπτέµβριος 1984, σελ. 52-55 και στο περιοδικό Εικαστική Παιδεία, 12, 1996, σελ. 92-100).

99 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

01. «Η ξύλινος οικογένεια του Χρ. Κονιτσιώτη», Εφηµερίς «Ο ΑΙΩΝ», Χανιά 17/3/1908.

100 ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ

ρονται στα παραπάνω πρόσωπα και στην κουκλοθεατρική δράση τους και, βέβαια, µε τη µελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας. Κάποιες κούκλες, σκηνικά και διάφορα άλλα εξαρτήµατα κουκλοθεάτρου είχαν την τύχη, όπως ήδη ειπώθηκε, να βρεθούν στις συλλογές διαφόρων µουσείων. Με άξονα τις συλλογές για τις οποίες έχει προχωρήσει περισσότερο η έρευνα, θα µιλήσουµε για τους δηµιουργούς τους και τη δράση τους και θα παρουσιάσουµε µερικά αντιπροσωπευτικά έργα τους Ο Χρήστος Κονιτσιώτης υπήρξε αναµφισβήτητα ο σπουδαιότερος από τους κουκλοπαίχτες που γνωρίζουµε. Τσάκωνας, σύµφωνα µε τις προφορικές µαρτυρίες, στην καταγωγή, θα πρέπει να γεννήθηκε γύρω στα 1870. Πέθανε το 1928. Η καλλιτεχνική του δραστηριότητα τεκµηριώνεται από το 1893 ως το 1928. Έδωσε παραστάσεις στην Αθήνα, όπου ήταν η βάση του, στον Πειραιά, περιόδευσε στην ελληνική επαρχία και έφτασε µέχρι την Κωνσταντινούπολη και τη Σµύρνη. Οι παραστάσεις του γνώρισαν τεράστια επιτυχία και του απέφεραν αρκετά χρήµατα. Η επιτυχία του οφειλόταν σε πολλούς λόγους: στην εξαιρετική εµφάνιση των κουκλών του-τα κεφάλια τους αποτελούν θαυµάσια έργα ξυλογλυπτικής και τα κουστούµια τους είναι εξαιρετικά φροντισµένα αντιγράφοντας λεπτοµερώς πραγµατικές φορεσιές-, στα θαυµάσια σκηνικά του, στη σωστή κίνηση των κουκλών του, καθώς και στη ζωντανή µουσική που συνόδευε πάντα τις παραστάσεις του. Ιδιαίτερα πλούσιο ήταν και το ρεπερτόριό του, που περιλάµβανε διασκευές έργων του Σίλλερ, του Μολιέρου, του E. Zola, διασκευές ελληνικών κωµωδιών και περιπετειωδών έργων του 19ου αιώνα αλλά και δικά του έργα....3 (φωτ. 1) Μετά το θάνατο του Χρήστου Κονιτσιώτη οι κούκλες του, που είχαν γίνει γνωστές στο θεατρόφιλο αθηναϊκό κοινό, νοικιάστηκαν και αργότερα αγοράστηκαν από διάφορους κουκλοπαίχτες, ανάµεσα στους οποίους υπήρξε και ο Απόστολος Καραστεργιόπουλος ή Μπάρµπα-Τόλιας. Οι κούκλες που αγόρασε ο Απόστολος Καραστεργιόπουλος (φωτ. 2-5) χρονολογούνται γύρω στα 1920 µε βάση την κόµµωσή τους, τα υφάσµατά των κουστουµιών τους και προφορικές πληροφορίες ότι είναι από τις τελευταίες του Χρ. Κονιτσιώτη. Είχαν όµως διάρκεια κουκλοθεατρικής ζωής πενήντα περίπου 3. Πούχνερ Βάλτερ, “Το παραδοσιακό κουκλοθέατρο στα Βαλκάνια και στην Ελλάδα”, στο Είδωλα και οµοιώµατα. Πέντε θεατρολογικά µελετήµατα, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 2000, σελ.26.

02.« Πασχάλης», Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυµα. Ο Πασχάλης, είναι η αντρική φιγούρα που επινόησε ο Χρ. Κονιτσιώτης και αντικατέστησε στο κουκλοθέατρο το Φασουλή. Ο Πασχάλης είναι άσχηµος, τυφλός από το ένα µάτι, έχει στραβό στόµα µε κόκκινα χείλη, αραιά δόντια και τεράστια µύτη. Στο κεφάλι φορά πάντα φέσι µε φούντα, που την κουνά επιδεικτικά την ώρα της παράστασης. Ο Πασχάλης είναι ο αντίστοιχος τύπος του Καραγκιόζη στο κουκλοθέατρο.

03.« Περικλέτος», Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυµα. Ο Περικλέτος είναι ο φίλος του Πασχάλη. Είχε τη µορφή νέου άντρα και ο ρόλος του στο κουκλοθέατρο ήταν ανάλογος µε το ρόλο του Χατζηαβάτη στον καραγκιόζη.

101 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

04. « Μάγισσα», Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυµα.

05.« Φουστανελάς», Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυµα.

χρόνων, αφού χρησιµοποιήθηκαν και από τον Μπάρµπα-Τόλια µέχρι που πέθανε το 1976. Ο Απόστολος Καραστεργιόπουλος (Μπάρµπα-Τόλιας) γεννήθηκε το 1892. Ήταν Μακεδόνας στην καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, αλλά έζησε πολλά χρόνια στην Αθήνα. Αρχικά ήταν καραγκιοζοπαίχτης και κατόπιν και κουκλοπαίχτης. Ήταν επίσης φακίρης και ταχυδακτυλουργός. Έπαιζε και κινηµατογράφο. Ως καραγκιοζοπαίχτης ήταν “σπινός”, δηλαδή αδύνατος. Η αδυναµία του οφειλόταν στην έλλειψη λαρυγγοφωνής, απαραίτητης για έναν καλό καραγκιοζοπαίχτη. Αγοράζοντας ο Απόστολος Καραστεργιόπουλος τις κούκλες του Χρήστου Κονιτσιώτη περί το 1930 καθιερώθηκε ως «κουκλοθεατράς», µόλο που δεν τον βοηθούσε η φωνή του. Διακρινόταν, όµως, στην κίνηση των κουκλών-ήταν άριστος στους χορούς, ιδίως στον καλαµατιανό-και στη ζωγραφική των σκηνκών (φωτ. 6-8). Με τις κούκλες τους Χρήστου Κονιτσιώτη, ο Απόστολος Καραστεργιόπουλος «έπαιξε» µέχρι το τέλος της ζωής του (1976) (φωτ. 9). Ο Νίκος Ακίλογλου (Νίκος Ακύλας) γεννήθηκε στα Σπάρτα (ή στη Σπάρτη) της Μ. Ασίας το 1914 ή 1915. Το 1922 ήρθε µε την οικογένειά του στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στη Ν. Ιωvία. Παιδί ακόµα έµαθε την τέχνη του µαραγκού, ενώ τη νύχτα πήγαινε σχολείο. Στη συνέχεια φοίτησε για τέσσερα χρόvια (1931-1935) στην Παπαστράτειο Δηµόσια Επαγγελµατική Σχολή Παιχvιδιώv και Διακoσµητικής, έχοντας ανάµεσα στους δασκάλους του τo ζωγράφο Σπύρο Βασιλείoυ και τo γλύπτη Αντώνιο Σώχο. Αργότερα, σπούδασε σκηνογραφία µε το Σπύρο Βασιλείου στη Δραµατική Σχολή του Καραντινού (19381941). Με το κουκλοθέατρο άρχισε να ασχολείται από το 1935, όταν τον κάλεσαν από τη Διεύθυvση τoυ Ζαππείoυ να αντιγράψει δύο µαριονέτες που είχε αφήσει γι’αυτό το σκοπό ο περίφηµος θίασος Picolli Podrecca, από τo Μιλάvo, ο οποίος είχε δώσει τις δύο προηγούµενες χρονιές παραστάσεις στo Ζάππειo. Ο Νίκος Ακίλογλου δηµιoύργησε έναν oλόκληρo θίασo µε τον οποίο έπαιξε στo Ζάππειo δύo χρόvια και στη συνέχεια µέχρι τo 1940 σε διάφορα αθηναϊκά θέατρα. Το 1940 επιστρατεύτηκε στον πόλεµο αφήνοντας το θίασό του στους συνεργάτες του που συνέχισαν να παίζουν µε αντιχιτλερικό και αντιφασιστικό ρεπερτόριo σε voσoκoµεία. Με την κατάρρευση του µετώπου ο θίασος διαλύθηκε. Όταν ο Νίκος Ακίλογλου επέ-

102 ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ

07. Σκηνικό ζωγραφισµένο σε ύφασµα. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυµα.

06. Διαφηµιστικό πανώ από ύφασµα µε ζωγραφισµένη τη σκηνή του κουκλοθέατρου του Μπάρµπα-Τόλια. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυµα.

στρεψε στην Αθήνα δεν βρήκε καµία από τις κούκλες. Από τον πρώτο καιρό της Κατοχής του ζητήθηκε από την Εθνική Αλληλεγγύη να παίξει κουκλοθέατρο «για τα παιδιά των συσσιτίων». Το ρεπερτόριο το δανειζόταν είτε από τον Καραγκιόζη είτε ήταν αυτοσχέδιο, συχνά εµπνευσµένο από τις καταστάσεις της εποχής. Μαθαίνοντας τη δραστηριότητα αυτή ο Βασίλης Ρώτας, σύµφωνα µε τα λεγόµενα του Νίκου Ακίλογλου, έγραψε για το θίασό του το «Πιάνο», 4 το οποίο παίχτηκε στα συσσίτια και στα νοσοκοµεία γνωρίζοντας παντού µεγάλη επιτυχία. Πρωταγωνιστές του ήταν ο Σπουργίτης, ο Γαρδέλης και ο Μπαρµπα-Γιώργος (φωτ. 10) και θέµα του η πείνα στην κατοχική Αθήνα. Τον Αύγουστο του 1943, ο Νίκος Ακίλογλου πέρασε στην ελεύθερη Ελλάδα, στο Καρπενήσι. Την ίδια εποχή πέρασε «στο βουνό» και ο Βασίλης Ρώτας. Κατά πάσα πιθανότητα ο Ρώτας, ως επικεφαλής του θιάσου της ΕΠΟΝ Θεσσαλίας, θα πρέπει να κάλεσε το Νίκο Ακίλογλου στο Καρπενήσι. Εκεί, µάθαινε κουκλοθέατρο στους δασκάλους και τις δασκάλες της Παιδαγωγικής Ακαδηµίας, που είχε ιδρυθεί «στο βουνό» και έπαιζε κουκλοθέατρο στα παιδιά (φωτ. 11). Ο θίασός του εµπλουτίστηκε την περίοδο αυτή (1943-1945) µε το «Mισελίνη» και το «Χιτλερίδη», κούκλες που σατίριζαν το Μουσολίνι και το Χίτλερ αντίστοιχα (φωτ. 12-13). Μετά το 1947 και κάτω από την πίεση του πολιτικού κλίµατος της εποχής ο Ν. Ακίλογλου δεν ξανασχολήθηκε µε το θέατρο. Πέθανε σε βαθιά γεράµατα το 2005. 4. Βασίλη Ρώτα, «Το Πιάνο. Κωµωδία για κούκλες», εκδ. Βιβλιοθήκη Θεατρικού Σπουδαστηρίου, αρ. 1, Αθήνα 1943.

08.«Καράβι», χαρτονένια επιζωγραφισµένη φιγούρα. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυµα.

09.Αναπαράσταση της σκηνής του Μπάρµπα-Τόλια µε τις κούκλες του Χρήστου Κονιτσιώτη σε έκθεση του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύµατος.

11.Ο Νίκος Ακίλογλου µε τις κούκλες του. Η λήψη είναι πιθανό να έχει γίνει «στο βουνό» (1943-1945). Η φωτογραφία προέρχεται από το άρθρο της Μαρίας Αργυριάδη, «Στην Κατοχή και την Απελευθέρωση. Το ελληνικό παιχνίδι», αφιέρωµα Το ελληνικό παιχνίδι, εφηµ. Η Καθηµερινή- Επτά ηµέρες, 21/12/1997, σελ. 28.

103 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Με σκοπό τη γνωριµία µε το κουκλοθέατρο και τη σύνδεσή του µε τη σύγχρονη θεατρική πραγµατικότητα, το Τµήµα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου, που εδρεύει στο Ναύπλιο, οργανώνει την Παρασκευή 30 Νοεµβρίου 2007 σεµινάριο µε θέµα «Η τέχνη του κουκλοθέατρου στο σύγχρονο θέατρο». Το σεµινάριο που θα πραγµατοποιηθεί στα διδακτήρια του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών στο Ναύπλιο (ώρα 10.00-21.30), περιλαµβάνει παράσταση, εισηγήσεις, συζήτηση και εργαστήριο µε αντικείµενο την εµψύχωση της κούκλας και απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους φοιτητές του Τµήµατος και στους εκπαιδευτικούς, αλλά είναι ανοικτό σε κάθε ενδιαφερόµενο. Την οργάνωση του σεµιναρίου έχει αναλάβει η Εµµανουέλα Βογιατζάκη-Κρουκόφσκι, Σκηνογράφος-Ενδυµατολόγος, διδάσκουσα του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών και θα διδάξουν ο Στάθης Μαρκόπουλος, κουκλοπαίχτης-Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου της ∆ιεθνούς Ένωσης Κουκλοθέατρου (Union Internationale de la Marionnette-UNIMA), ο Απόστολος Μαγουλιώτης, Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας µε αντικείµενο «Εικαστικά» και «Κουκλοθέατρο» και η Μαρία Βελιώτη-Γεωργοπούλου, 10.«Μπαρµπα-Γιώργος», Μουσείο Μπενάκη, Τµήµα Παιχνιδιών και Παιδικής Ηλικίας.

12.«Μισελίνης», Θεατρικό Μουσείο.

13.«Χιτλερίδης», Θεατρικό Μουσείο.

Κοινωνική Ανθρωπολόγος-διδάσκουσα του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών.

104 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

Η Δίκη και η εκτέλεση του Γιωργάκη Μαυροµιχάλη Επιµέλεια Γιάννης Μακρής Πηγές Σπηλιάδη: «Αποµνηµονεύµατα» Λαµπρινίδου: «Ναυπλία».

Όλοι µας γνωρίζουµε, άλλος λίγο, άλλος πολύ, τον τρόπο δολοφονίας του Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια. ‘Όµως πόσοι από µας γνωρίζουµε τα γεγονότα των αµέσως επόµενων ηµερών; Είναι αλήθεια πως τ’ Ανάπλι µας εκείνη τη χρονιά του 1831, από τις 27 Σεπτεµβρίου ηµέρα της δολοφονίας του Κυβερνήτη µέχρι τις 10 Οκτωβρίου που κλίνει τυπικά η αυλαία του δράµατος µε την εκτέλεση του Γιωργάκη Μαυροµιχάλη, έζησε συνταρακτικές στιγµές. Η Επόµενη Μέρα Την άλλη µέρα ακριβώς της δολοφονίας του Κυβερνήτη άρχισαν οι ανακρίσεις κάτω από την αυστηρή επιτήρηση του Υπουργού Δικαιοσύνης Σικελιανού και του Πορτογάλλου φρούραρχου τ’ Αναπλιού Αλµέϊδα. Ο ένας των εκτελεστών, ο Γιωργάκης Μαυροµιχάλης, που επέζησε µετά το δράµα, µέχρι του τουφεκισµού του επεχείρησε στην κατάθεση του να ρίξει εξ ολοκλήρου την ευθύνη του εγκλήµατος στον κατακρεουργηµένο από τον Λαό θείο του Κωσταντή. «Όταν φθάσαµε στην εκκλησία, -είπε- ο θείος µου µε είδε διστακτικό και µε ρώτησε : Δε πιστεύω να θέλεις να φύγουµε. Του είπα ότι δεν µπορούσα να το κάµω. Τότε, αυτός µου απάντησε : -Σε νόµιζα παλικάρι....Εµπρός....µην είσαι δειλός. Ήρθε ο Κυβερνήτης και ξαφνικά άκουσα τον πυροβολισµό που έριξε ο θείος µου...». Η προσπάθεια αυτή του Γιωργάκη, να ρίξει την ευθύνη στον θείο

του Κωσταντή, ανατράπηκε από τον επίτροπο της εκκλησίας του Αϊ Σπυρίδωνα Σωτήρη Μητρόπουλο. Ο µάρτυρας βρισκόταν στον µπάγκο της εκκλησίας, κοντά στην εξώπορτα, εκτελώντας τα επιτροπικά του καθήκοντα, όταν έφθασαν οι Μαυροµιχαλαίοι. Φορούσαν και οι δύο καπότες. Ο Γιωργάκης µπήκε στην εκκλησία, ασπάσθηκε το εικόνισµα, διέταξε τον ακόλουθο του να ανάψει ένα κεράκι και κάθισε κοντά στην εξώπορτα. Ο Κωσταντής κάθισε απ’ έξω. Όταν έφθασε ο Κυβερνήτης στην πόρτα της εκκλησίας και έβγαλε το καπέλο του, οι Μαυροµιχαλαίοι φάνηκε πως ήθελαν να υποκλιθούν και χαιρετήσουν τον Καποδίστρια, που τους είδε και µε χαµόγελο έκλινε και προς τους δύο το κεφάλι. «Ξαφνικά, καταθέτει ο επίτροπος Μητρόπουλος, άκουσα δύο βροντερές πιστολιές και από τα δύο µέρη της εξώπορτας. Πρόφθασα αµέσως και βγήκα τροµαγµένος από το πάγκο και είδα έξω, πεσµένο κάτω, τον Κυβερνήτη. Είδα επίσης τον Γιωργάκη που έτρεχε να φύγει.Την εικόνα της αναπαράστασης του δράµατος συµπληρώνει από τους αυτόπτες µάρτυρες, ο δεύτερος επίτροπος της εκκλησίας, Πολύκαρπος Νικολάου. «Μπήκε πρώτος στην εκκλησιά, λέγει, ο εκκλησάρης Γούτος και κατά τη συνήθεια του ανήγγειλε ότι έρχεται ο Κυβερνήτης της Ελλάδος κι’ ο κόσµος να παραµερίσει και να καθίσει σε προσοχή. Ταυτόχρονα ο Γιωργάκης Μαυροµιχάλης στράφηκε και δρασκέλισε το κατώφλι και βρέθηκε έξω. Όταν ο Κυβερνήτης τους χαιρέτησε, είδα από µέσα το Γιωργάκη να βγάζει από την καπότα του το χέρι του µ’ ένα γυαλιστερό µαχαίρι, ενώ ταυτόχρονα άκουσα κρότους πιστολιού. Βγήκαµε τότε αµέσως όλοι ταραγµένοι από την εκκλησία και είδαµε τον Κυβερνήτη πεσµένο κάτω.» Ο Γιωργάκης Μαυροµιχάλης , επειδή είχε το βαθµό του χιλίαρχου, παραπέµφθηκε στο Α’ διαρκές Στρατοδικείο των ελαφρών της Πελοποννήσου.Κατά τις 7 το βράδυ της 7ης Οκτωβρίου 1831, όλοι οι Αναπλιώτες που περίµεναν µε αγωνία έξω από τη παράγκα του Στρατοδικείου, πληροφορούνταν την παµψηφεί καταδικαστική απόφαση: Ο Γιωργάκης Μαυροµιχάλης καταδικάστηκε σε θάνατο και στην αποκοπή του δεξιού χεριού του (ποινή που επιβαλλόταν στους πατροκτόνους και του χαρίστηκε κατά την εκτέλεση του). Η εκτέλεση του αποφασίστηκε να γίνει την µεθεποµένη 10η Οκτωβρίου στη µικρή πλατεία έξω από τον προµαχώνα του Οπλοστασί-

105 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

ου (σήµερα πλατεία Καποδίστρια). Ετοιµασίες Μελλοθάνατου Η τραγωδία πλησίαζε στο τέρµα της. Κατά τα ξηµερώµατα του Σαββάτου της 10ης Οκτωβρίου 1831, ο κατάδικος φονιάς του Κυβερνήτη, που είχε ξυπνήσει από τις 2 µετά τα µεσάνυχτα, παρακάλεσε το φρούραρχο να του επιτρέψει και να τον διευκολύνει να συντάξει τη διαθήκη του και να την παραδώσει ο ίδιος στον Δηµόσιο Μνήµονα του Ναυπλίου (συµβολαιογράφο). Το χειρόγραφο της διαθήκης του Γιωργάκη Μαυροµιχάλη, που αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα ιστορικά κειµήλια του τµήµατος των χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης, συνοδεύεται και από σχετική πράξη του Δηµόσιου Μνήµονα Ναυπλίου Χαρ. Παπαδόπουλου, µε ηµεροµηνία 10η Οκτωβρίου 1831, ηµέρα Σάββατο και ώρα 7η πρωινή. «Αφού µε προσκάλεσαν - γράφει ο Δηµόσιος Μνήµων στην πράξη του - ανέβηκα στο Παλαµήδι και βρήκα τον Γιωργάκη Μαυροµιχάλη στην αρχή προσευχόµενο στο Ναό του Αγ. Ανδρέου, έπειτα να γράφει ιδιοχείρως τη διαθήκη του.» Η διαθήκη έκλεισε µε την τελευταία τυπική παράγραφο : «Εγγράφη παρ’ εµού του υποφαινοµένου ιδία χειρί και υπεγράφει 1831, Οκτωβρίου 10, Φρούριον Παλαµηδίου, Γεώργιος Μαυροµιχάλης, έγραψα και βεβαιώ.» Την παρέδωσε µετά στον Δηµόσιο Μνήµονα Χαρ. Παπαδόπουλο και, ενώ η ώρα της εκτέλεσης πλησίαζε , παρακάλεσε να του φέρουν ένα µπουκάλι ρούµι. Ολόκληρο το θλιβερό πρωί της 10ης Οκτωβρίου 1831 πέρασε µε τη προετοιµασία των απαραίτητων µέτρων για την εκτέλεση του κατάδικου και για τις σχετικές διατυπώσεις. Στο τόπο της εκτέλεσης Ένα τέταρτο ακριβώς, µετά το µεσηµέρι, ο αξιωµατικός της φυλακής, άνοιξε το κελί του κατάδικου και του ανήγγειλε ότι έφθασε η στιγµή της εκτέλεσης. Εκείνος προς στιγµή ταράχθηκε. Σηκώθηκε και άδειασε το µπουκάλι µε το ρούµι Έπειτα αναθάρρησε. Ετοιµάστηκε βιαστικά. Και σε δύο λεπτά της ώρας βγήκε από το κελί του θαρραλέος και περήφανος ακολουθώντας τον αξιωµατικό και τέσ-

σερις στρατιώτες στη µεγάλη σκάλα του Παλαµηδιού. Ένας γεροντάκος ιερέας της εκκλησιάς του Αγίου Γεωργίου, ακολουθούσε την πένθιµο συνοδεία του µελλοθάνατου ψιθυρίζοντας ψαλµωδίες και λόγια εκκλησιαστικά. Μετά είκοσι λεπτά η συνοδεία αντίκρισε το γέρο-Πετρόµπεη , τον πατέρα του κατάδικου, που περίµενε συντετριµµένος για να περάσει το αγαπηµένο του παιδί από τη δυτική πλαγιά του Ιτς-Καλέ, καπνίζοντας το τσιµπούκι του. Ο Γιωργάκης γονάτισε σιωπηλά αντίκρυ στον πατέρα του. Έκλινε το κεφάλι προς τα κάτω και κατόπι σηκώθηκε. Έβγαλε µια φωνή συγκινηµένη: «- Έχε γεια, Πατέρα!...» και έφυγε αποφασιστικά. Ξαναχαιρέτισε πιο πέρα τον πατέρα του κρατώντας το µαντήλι στα σιδεροδεµένα χέρια του. Στη 1 παρά 5 ακριβώς, ο κατάδικος και οι συνοδοί του, έφθασαν στον τόπο της εκτέλεσης µπροστά από έναν πλάτανο στη µικρή πλατεία. Πολύς, πάρα πολύς κόσµος είχε µαζευτεί στις ντάπιες των κάστρων και στα σπίτια της ανηφοριάς του Παλαµηδιού για να παρακολουθήσει το τραγικό θέαµα, που πλαισιωνόταν από τη στρατιωτική παράταξη. Όταν ο Μαυροµιχάλης τοποθετήθηκε µπροστά στο εκτελεστικό απόσπασµα, ένας στρατιώτης, αφού διαβάστηκε µέσα σε απόλυτη σιγή η καταδικαστική απόφαση, πλησίασε τον κατάδικο και επεχείρησε να του δέσει τα µάτια µ’ ένα µαντήλι. Εκείνος δήλωσε ότι δε θέλει, µόνο παρακάλεσε τον επικεφαλής του αποσπάσµατος ανθυπασπιστή Σκυλίτση να του επιτρέψει να διατάξει µόνος του το πύρ. Όλα ήσαν έτοιµα, όταν ο Γιωργάκης Μαυροµιχάλης, ατάραχος και θαρραλέος, στράφηκε πρώτα προς τον πατέρα που βρισκόταν ακόµη στην Ακροναυπλία και τον αποχαιρέτησε τρείς φορές µε το χέρι του. Έπειτα κοίταξε τον κόσµο και φώναξε : «Αδέλφια ! Οµόνοια, αγάπη !...» Και έδωσε αµέσως , µόνος του, το παράγγελµα : « Πύρ» Έπεσε κτυπηµένος από έντεκα σφαίρες. Η δωδέκατη ίσως αστόχησε η ρίφθηκε στον αέρα. Το λείψανο του Γιωργάκη Μαυροµιχάλη τοποθετήθηκε προσωρινά στη µικρή εκκλησιά των Αγίων Πάντων και αργότερα µεταφέρθηκε από τον αποφυλακισθέντα πατέρα του στη Μάνη και ετάφη στον εκεί οικογενειακό τάφο.

106 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Παραλία: τραπεζάκια έξω, τότε και τώρα Οι ασπρόµαυρες φωτογραφίες που παρουσιάζουµε σήµερα, µας παραπέµπουν σαράντα χρόνια πριν, στην παραλία του Ναυπλίου, και σε µια προσφιλή ενασχόληση όλων των Ελλήνων: το άπλωµα στα τραπεζάκια των καφενείων και την ψιλοκουβέντα περί ανέµων και υδάτων.

κείµενο φωτογραφική έρευνα Γιώργος Ρούβαλης φωτογραφίες από το αρχείο της κυρίας Τέτης Παπαντωνίου

Στο Ναύπλιο δυο-τρεις ήταν κυρίως οι τόποι όπου συγκεντρώνονταν τα καφενεία και οι θαµώνες τους. Πρώτον η πλατεία Συντάγµατος, η καρδιά της πόλης, όπου υπήρχαν από την απελευθέρωση κιόλας πολλά καφενεία. Ύστερα η πλατεία Δικαστηρίων, η κεντρική λεωφόρος της Πρόνοιας και βέβαια η παραλία µας. Στην τελευταία έχουµε βρει γραπτές αποδείξεις, στο τοπικό τύπο, εγκαινίων διαφόρων καφενείων από τη δεκαετία του 20 και 30 ήδη. Μπορεί να υπήρχαν και νωρίτερα. Αυτά που θυµόµαστε είναι µετά το πόλεµο, τα δύο καφενεία του Κουτσοµύτη, γωνιακό εκεί που βρίσκεται σήµερα το Napoli di Romania, στο ισόγειο του τότε ξενοδοχείου Νέον και δίπλα του, εκεί που βρίσκεται και σήµερα, στο ισόγειο του νεοκλασσικού της οικογενείας Τερζάκη το καφενείον Ακταίον του Γιάννη Κατσίγιαννη.

107 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Σ΄ένα από τα δύο λοιπόν κάθεται η παρέα που απεικονίζουν οι νυχτερινές φωτογραφίες. Μπροστά τους ο περίπατος και η θάλασσα. Οι καρέκλες τους είναι από πράσινο καραβόπανο είτε απλές ψάθινες. Ορισµένοι έχουν απλώσει την αρίδα τους, γελάνε, καπνίζουν, συζητάνε. Ανάµεσά τους διακρίνουµε γνωστούς παλιούς Αναπλιώτες όπως ο βιοµήχανος του Κύκνου Ηλίας Παπαντωνίου µε τη γυναίκα του Βρισηίδα δίπλα του, τις κυρίες Ρίτα Γκάτζιου και Άρσα Καρώνη, τον ποτοποιό Γιάννη Καρώνη, ζωντανή ακόµα µνήµη της πόλης µας, τον διευθυντή κοινωνικών υπηρεσιών κ. Τσιπόκα, τον ξενοδόχο κ. Κατσαίτη µε τη σύζυγό του και άλλους.

Κυριακή πρωί Τι ωραία πλήξις … Τι γλυκιά µονοτονία … Ποία αναµονή της Κυριακής Με ποια αγωνία… Στα «κεντρικά» της παραλίας καφενεία. Δίψα για νερό. Δίψα για νέα. - «Αφίκετο περικαλλής

Αυτό ήταν το κλίµα στα καφενεία της παραλίας τα καλοκαίρια εκείνων των δεκαετιών, γιατί προφανώς βρισκόµαστε στη δεκαετία του 60, για να µην πούµε του 50. Υπήρχαν µεγάλες παρέες που αντάµωναν σχεδόν κάθε βράδυ στα καφενεία για λίγο χαρτάκι, κουβεντούλα, πάντα µε εύθυµη διάθεση. Αυτό το ζωγραφίζει µε ενάργεια ο αξέχαστος ποιητής µας Α. Αναπλιώτης (Αντώνης Λεκόπουλος, 1885-1951) σ΄ένα ποίηµά του που δεν περιλαµβάνεται στο βιβλίο του Αναπλιώτικα, και που αναφέρεται βέβαια στις δεκαετίες του 20 ή 30.

και κοσµική Αθηναία…» (Ανάστατη η γαµπροπαρέα…) Να, και η «εβδοµαδιαία» - Του καινούργιου ελπίδα - Η µικρή µας – ντόπια – εφηµερίδα : - Το «Σσσσσύυυυυννννταγµααα ! Και τα νεώτερα του Ναυπλίουουουουου…» (Παληό καλοκαιράκι, µεσούντος Ιουλίου…)

108

Άλλες δύο φωτογραφίες που παρουσιάζουµε, θυµίζουν άλλη προσφιλή συνήθεια των Ελλήνων, το φαγοπότι. Έχουµε εδώ περίπου τους ίδιους, µε τη προσθήκη του δικηγόρου και ιστορικού Ηλία Παπαδάκη µε τη σύζυγό του, της κόρης του Ηλία Τέτης Παπαντωνίου και άλλων, δύο στιγµιότυπα, αφενός σε κάποιο αποκριάτικο γλέντι, πιθανόν πάλι είτε σ΄ένα από τα καφενεία της παραλίας είτε σ΄άλλο της Πρόνοιας είτε στους ευρύτατους χώρους των καπναποθηκών, που σήµερα είναι πάλι φαγάδικα, κι αφετέρου στο Τολό, δίπλα στο κύµα, µάλλον Καθαρή Δευτέρα.

109 IOYΛ-ΟΚΤ 2007

Τέλος µια πιο παλιά φωτογραφία, της δεκαετίας του 30 αυτή, που µαρτυρούν τα ψαθάκια των κυρίων, πάλι στο Τολό σε κάποιο καφενείο ή κέντρο Αύρα ο Ηλίας Παπαντωνίου στη µέση, νεώτερος, παρέα µε άλλους Αναπλιώτες.

Τον αυθορµητισµό, την ευθυµία, τη συντροφικότητα, το σκωπτικό πνεύµα, αν ψάξουµε, µπορεί να µην τα βρούµε σήµερα στα 6-7 καφενεία της παραλίας του Ναυπλίου. Έχουν βέβαια εκµοντερνιστεί πλήρως µε σκιερές τεράστιες οµπρέλες, αναπαυτικές πολύχρωµες πολυθρόνες και καναπέδες, προκλητικές σερβιτόρες και ένστολους σερβιτόρους (µε χρώµατα της µόδας όµως : πορτοκαλί, ροζ κ.λ.π.), µηχανήµατα θέρµανσης ή ριπίδες ψυχρού αέρα και βέβαια παντός είδους κρύους και ζεστούς καφέδες µε παγωτά και κρέµες, χυµούς φρούτων και γλυκά. Όµως, αν παρατηρήσεις, θα δεις ότι πρώτον σπανίζουν οι παρέες κι όταν υπάρχουν δεν κάνουν τόση φασαρία όπως πριν. Σοβαρά

τα ζευγάρια λένε τα δικά τους χαµηλόφωνα, ενώ οι µοναχικοί καπνίζουν αντικρίζοντας τη θάλασσα και το Μπούρτζι. Ο χώρος είναι πλήρως τακτοποιηµένος και περιχαρακωµένος. Δεν υπάρχει αυτή η ακαταστασία και η ανεµελιά του παρελθόντος. Αν επρόκειτο να συγκρίνουµε, σίγουρα θα προτιµούσαµε εκείνο το φιλοπαίγµον πνεύµα του τότε, όσο κι αν η ζωή να΄ταν σκληρή και δύσκολη εκείνα τα χρόνια. Όπως και να΄χει, η παραλία του Ναυπλίου, τόπος µαγικός και πανέµορφος εξακολουθεί να µας ελκύει σαν τις µέλισσες το µέλι. Μόνο που τώρα έχουµε και τους κατοίκους όλου του λεκανοπεδίου Αττικής, για να µην πούµε για τους ξένους, στα διπλανά τραπεζάκια…

110

ISSN 1790-949X