ΝΑΥΔΕΤΟ 8

8

4

5

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΙΓΑΔΗΣ 16

ΕΧ-PRESSO 20

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ 22

ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ 24

FRANCESCO MORETTI 27

ΠΑΡΙΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ 32

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΤΣΑΓΓΕΛΟΣ 33

Α. ΧΡΟΝΗ 38

ΠΕΤΡΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ 39

Φ. Σ. ΚΥΘΗΡΩΝ 40 Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΚΑΦΕ ΜΠΑΡ 41

ΦΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ 50

ΘΕΑΤΡΟ ΦΟΡΟΥΜ 52

ΦΙΑΛΗ ΟΝΕΙΡΩΝ 82 Ο ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ 86

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ 92

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ 60

Το άσπρο κουνέλι, είναι ένας πλασματικός χαρακτήρας του Lewis Carroll στο βιβλίο «Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων». Εμφανίζεται στην αρχή του

© MOTIONTEAM/BEΡΒΕΡΙΔΗΣ

βιβλίου, στο κεφάλαιο ένα, που φορά ένα γιλέκο, και μουρμουρίζει «Αγαπητή μου, αγαπητή μου θα αργήσω...». Το κουνέλι παρουσιάζεται πάλι στα τελευταία κεφάλαια, ως υπάλληλος του βασιλιά και της βασίλισσας των καρδιών...

49ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 42

Tεύχος #8 ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2008

Eκδότες Eπιμέλεια έκδοσης Σχεδιασμός έκδοσης Εκτύπωση-Βιβλιοδεσία Δημόσιες σχέσεις

Τ. Μπάτας, M.Πετρόπουλος Γιάννα Κυριακοπούλου Μιχάλης Πετρόπουλος «ΙΚΟΝΑ» Ν.Γ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ALPHA LINE COMMUNICATIONS

Ναύδετο Τ. & Κ. Παπανικολάου 22 (Ιστορικό Κέντρο Ναυπλίου) Ναύπλιο 21100, Τ.Θ. 59 Τηλ. - Fax 27520 28630, 6972 77 60 60, 6947 86 88 58 www.navdeto.blogspot.com • e-mail: navdeto@hotmail.com

Α. Κούρια Λ. Καρακούρτη Κ. Λεούδη Μ. Γιανναδάκης A. I. Πρωτoπαπάς Γ. Ρούβαλης

Χ. Ζώνιου Θ. Πίκη Κ. Διακουμάκου Ι. Μακρής Κ. Σάμιος Κ. Μακρής

5 ευρώ

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ (4 ΤΕΥΧΗ) IΔIΩTEΣ ΔHMOΣIO / TPAΠEZEΣ / EΠIXEIPHΣEIΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΣΤΗΡΙΞΗΣ-ΧΟΡΗΓΙΑΣ

Συνεργάτες τεύχους Iδιοκτησία:

TIMH TEYXOYΣ

20 ευρώ 80 ευρώ 200 ευρώ

Παρακαλούμε όλα τα κείμενα και οι φωτογραφίες να παραδίδονται σε ψηφιακή μορφή στην Τ.Θ. ή στην ηλεκτρονική διεύθυνση που αναγράφονται στην ταυτότητα. Τα ενυπόγραφα άρθρα δεν εκφράζουν απαραίτητα την άποψη του εκδότη. Το έντυπο αποτελεί πνευματική και καλλιτεχνική σύνθεση και προστατεύεται από τη σχετική νομοθεσία.

8 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

ΕΡΓΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΩΣΤΑΚΗ ΤΟΥ Κ.Μ.Σ.Τ. ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

Vers de Nouveaux Rivages

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Κολοκοτρώνη 21, Σταυρούπολη 56430 Θεσσαλονίκη Vers de Nouveaux Rivages Έργα από τη συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ, Θεσσαλονίκη Ίδρυμα Dina Vierny – Μουσείο Maillol 61, rue de Grenelle, Paris Εγκαίνια: 12 Νοεμβρίου 2008, 18:00 – 21:00 Διάρκεια έκθεσης: 13 Νοεμβρίου 2008 έως 2 Μαρτίου 2009 Επιμελητές: Μαρία Τσανσάνογλου, Yves Kobry Γραφείο Τύπου Κ.Μ.Σ.Τ. Γιώτα Σωτηροπούλου κιν. 6972336261 Τ.2310589152, Φ.2310589210 press@greekstatemuseum.com

«Προς Νέες Ακτές» βάζει πλώρη το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, καθώς για πρώτη φορά έκθεση της Συλλογής Κωστάκη του Μουσείου παρουσιάζεται στο Παρίσι. Πρόκειται για 179 έργα, καθώς και αρχειακό υλικό, τα οποία θα παρουσιαστούν υπό τον τίτλο «Vers de Nouveaux Rivages» («Προς Νέες Ακτές») από 12 Νοεμβρίου του 2008 μέχρι 2 Μαρτίου του 2009, στο Μουσείο Maillol στο Παρίσι. Ο τίτλος και το λογότυπο της έκθεσης, είναι δάνειο από το σχέδιο της καλλιτέχνιδας Λιουμπόβ Ποπόβα που ανήκει στη συλλογή Κωστάκη του Κ.Μ.Σ.Τ. και προοριζόταν για την εικονογράφηση ρωσικού μουσικού περιοδικού (1923). Οι επισκέπτες της έκθεσης θα έχουν την ευκαιρία να δουν ενότητες που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως υποσύνολο της ενιαίας συλλογής. Ιδιαίτερη παρουσία έχουν τα καθαρά αφαιρετικά και μη-αντικειμενικά έργα και δίδεται έμφαση στα κινήματα του σουπρεματισμού και του κονστρουκτιβισμού. Επίσης προβάλλονται καλλιτέχνες το έργο των οποίων στη συλλογή Κωστάκη αντιπροσωπεύεται με ολοκληρωμένο τρόπο, όπως η Λιουμπόβ Ποπόβα, ο Αλεξάντρ Ρότσενκο. ο Ιβάν Κλιουν, οι Έντερ. «Όταν το 1980 η Margit Rowell, επιμελήτρια του Μουσείου Guggenheim της Νέας Υόρκης έβγαλε από τα κιβώτια και αντίκρισε για πρώτη φορά τα έργα ρωσικής πρωτοπορίας της συλλογής Κωστάκη είπε πως αμφισβητεί τις έως τότε γνώσεις της για την ιστορία της τέχνης και πως σίγουρα η ιστορία πρέπει να ξαναγραφεί» αναφέρει η διευθύντρια του ΚΜΣΤ και συνεπιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία Τσαντσάνογλου και συμπληρώνει σχετικά με το συλλέκτη: «Ο Κωστάκης έσωσε από την καταστροφή και την αφάνεια μία από τις πιο σημαντικές περιόδους στην ιστορία της τέχνης. Μεταξύ 1900 και 1930 στη Ρωσία τα κινήματα διαδέχονταν το ένα το άλλο και ανταγωνίζονταν μεταξύ τους στη ρήξη με το παρελθόν και τις συμβάσεις, στις καινοτόμες προτάσεις, στους πειραματισμούς της φόρμας, στην διαμόρφωση μιας νέας αισθητικής για τον νέο άνθρωπο του 20ου αιώνα. Από το 1980 έχουν γραφτεί αρκετές μελέτες για την

περίοδο αυτή. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία σημαντική έκθεση για τη ρωσική πρωτοπορία που να μην παραπέμπει έστω και αναφορικά σε έργα από τη συλλογή Κωστάκη. Αυτό καταδεικνύει την εξαιρετική σημασία της συλλογής αλλά και τον υψηλό ρόλο του συλλέκτη. Μεγάλα τμήματα της συλλογής περιόδευσαν σε πολλά μουσεία του κόσμου, στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Μ. Βρετανία, την Γερμανία, την Αυστρία, τη Σουηδία και την Φινλανδία». Με την έκθεση αυτή αρχίζει μία περίοδος συμπαραγωγών του Κ.Μ.Σ.Τ. με τα μεγαλύτερα μουσεία της Ευρώπης στη βάση της συλλογής Κωστάκη η οποία ως το 2012 θα ταξιδέψει στην Γαλλία, την Αγγλία, την Ισπανία, την Ολλανδία, την Αυστρία, την Ιταλία, τη Γερμανία και αλλού, αποδεικνύοντας έμπρακτα ότι το Κ.Μ.Σ.Τ. είναι ενταγμένο στον διεθνή χάρτη μουσείων. Επιμελητές της έκθεσης είναι η διευθύντρια του ΚΜΣΤ, Μαρία Τσαντσάνογλου και ο Γάλλος ιστορικός τέχνης Yves Kobry. Στο πλαίσιο της έκθεσης θα τυπωθεί συνοδευτικός κατάλογος -223 σελίδες στα γαλλικά- από τις εκδόσεις Gallimard με πρωτότυπα κείμενα των Μαρίας Τσαντσάνογλου, του Yves Kobry, του Jean-Claude Marcade και του Vassily Rakitin.

9

ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Κ.Μ.Σ.Τ.-Κ.Σ.Τ.Θ. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008 7-12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ Κ.Μ.Σ.Τ. ΩΣ ΕΤΑΙΡΟΣ ΣΤΗ ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΑΡΜΕΝΙΑΣ. ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ: ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΓΕΓΗΣΙΑΝ/ ΛΙΖΗ ΚΑΛΛΙΓΑ/ ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΝΤΣΑΝΟΓΛΟΥ 9 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΛΗΞΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ “BREATHING CIRCLE” ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΟ SANI RESORT. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΕΤΗ ΛΕΟΠΟΥΛΟΥ, ΘΟΔΩΡΗΣ ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ 14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ -4 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: «ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ: ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ 1Η ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ «ΜΕΛΙΝΑ», ΔΡΑΜΑ, ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΑΙΝΙΩΝ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ ΔΡΑΜΑΣ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΤΕΛΟΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΦΑΚΕΛΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΚΣΤΘ «ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ». ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΟΜΝΑ ΓΟΥΝΑΡΗ, ΑΡΕΤΗ ΛΕΟΠΟΥΛΟΥ 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ -15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ Ή ΟΛΙΚΗ ΑΠΩΛΕΙΑ ΟΡΑΣΗΣ «ΑΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ» ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ «ΠΕΝΤΕ ΕΠΟΧΕΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ» ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: ΧΡΥΣΑ ΖΑΡΚΑΛΗ 20 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ. ΑΡΧΕΙΑ-ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣΑΠΕΙΛΕΣ-ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ-ΑΝΑΔΕΙΞΗ» ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ “LOST VANGUARD FOUND”. HOTEL LES LAZARISTES ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΑΡΙΣΤΟΥ

ΜΠΗΣ ΒΕΝΕΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ RICHARD WHITLOCK. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΝΤΣΑΝΟΓΛΟΥ 30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΤΕΛΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ “LOST VANGUARD FOUND” ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ ΚΑΙ “ NO BORDERS-JUST N.E.W.S” ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΩΝ ΨΥΓΕΙΩΝ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ.

1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: ΑΝΟΙΓΕΙ Η ΔΑΝΕΙΣΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ Κ.Μ.Σ.Τ ΣΤΟ ΚΟΙΝΟ. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΝΙΗΛ 28 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ - 30 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΙΜΑΙΑ 16 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΑΠΟ 4 ΧΩΡΕΣ ΡΩΣΙΑ-ΟΥΚΡΑΝΙΑ-ΕΛΛΑΔΑ-ΤΟΥΡΚΙΑ. ΕΚΘΕΣΗ «ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΜΠΑΧΤΣΙ ΣΑΡΑΪ» (“CAPTIVATED BY BAKHCHI SARAI”). ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ: ΝΙΚΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ, ΕΛΛΗ ΧΡΥΣΙΔΟΥ, ΜΠΑ-

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008 7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ: ΛΗΞΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ «ΔΕΣΜΟΙ ΥΛΗΣ», 20 ΚΙΝΕΖΟΙ ΚΑΙ 29 ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ 14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008- ΑΡΧΕΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 2009: «ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3» ΜΟΝΗ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΗ Β1 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΕΤΡΗΝΟΥ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ». ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΟΜΝΑ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ - 7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ: ΕΚΘΕΣΗ «ΔΕΣΜΟΙ ΥΛΗΣ», 16 ΚΙΝΕΖΟΙ ΚΑΙ 29 ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ. ΑΠΟΘΗΚΗ Β1-ΚΣΤΘ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΙΡΙΣ ΚΡΗΤΙΚΟΥ 22 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-ΑΡΧΕΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ: ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΛΑΖ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ «ΚΟΛΑΖ. ΑΠΟΚΟΠΗ, ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ»: ΠΙΘΑΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ- ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΕΡΓΑ ΚΟΛΑΖ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥΣ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΣΤΑ ΔΙΑΒΑΤΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΟΔΩΡΗΣ ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: ΑΝΝΑ ΜΥΚΟΝΙΑΤΗ 4,11,18,25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ PICTOR: Εξερευνώντας το Οικείο. ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Κ.Σ.Τ.Θ. & ΤΕΤΑ ΜΑΚΡΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: ΔΟΜΝΑ ΓΟΥΝΑΡΗ ΑΠΟΘΗΚΗ β1, ΚΣΤΘ 20 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: ΛΗΞΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ «ΠΕΝΤΕ ΕΠΟΧΕΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ» ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008 13 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008 - 3 ΜΑΡΤΙΟΥ: ΕΚΘΕΣΗ ΜΕ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΩΣΤΑΚΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΣ TRETYAKOV ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ MAIOLLE ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΝΤΣΑΝΟΓΛΟΥ, YVES KOBRY

ΓΟΥΝΑΡΗ-ΑΡΕΤΗ ΛΕΟΠΟΥΛΟΥ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2009 Συνεχίζεται «ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3» ΜΟΝΗ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ & ΑΠΟΘΗΚΗ Β1. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΕΤΡΗΝΟΥ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «ΤΟ ΠΟΜΟΛΟ ΣΤΗ ΓΛΑΣΤΡΑ», ΒΑΣΙΣΜΕΝΟ ΣΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΔΙΗΓΗΜΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΑΜΑΝΑΤΙΔΗ ΣΤΟ Κ.Σ.Τ.Θ., ΑΠΟΘΗΚΗ Β1, ΛΙΜΑΝΙ ΘΕΑΤΡIΚΗ ΔΙΑΣΚΕΥΗ- ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ- ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ: ΘΑΝΟΣ ΜΠΟΥΛΟΥΓΡΑΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2009 Συνεχίζεται «ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3» ΜΟΝΗ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΗ Β1. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΕΤΡΗΝΟΥ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ- 20 ΜΑΪΟΥ: ΕΚΘΕΣΗ «POPOVA & ROCHENKO: TWO FACES OF CONSTRUCTIVISM”. Συμμετοχή 75 έργων από τη συλλογή Κωστάκη του Κ.Μ.Σ.Τ. TATE MODERN, ΛΟΝΔΙΝΟ. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: VICENTE TODOLI, MARGARITA TUPITSYN ΜΑΡΤΙΟΣ 2009 ΤΕΛΟΣ ΓΙΑ ΤΟ «ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3»ΕΚΘΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΕΡΑΝΤΖΑ ΚΑΙ IRFAN ONURMEN. ΜΟΝΗ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΟΛΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2009 ΕΚΘΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ «GREATEST KITSCH 2008. ΤΟ ΚΙΤΣ ΣΗΜΕΡΑ» Συνεχίζεται ΕΚΘΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΕΡΑΝΤΖΑ KAI IRFAN ONURMEN ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΟΛΗΣ ΜΑΪΟΣ 2009 – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 22 ΜΑΪΟΥ-30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: 2Η ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΓΕΝΙΚΟ ΤΙΤΛΟ: ΠΡΑΞΙΣ / PRAXIS. ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: BISI SILVA, GABRIELA SALGADO ΚΑΙ ΣΥΡΑΓΩ ΤΣΙΑΡΑ RODCHENKO-POPOVA: TWO FACES OF CONSTRUCTIVISM Η ΕΚΘΕΣΗ ΜΕΤΑΦΕΡΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ TATE MODERN ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ.

10 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

«Μια νύχτα στην πόλη»

Μέχρι τις 4 Δεκεμβρίου παρατείνεται η διάρκεια της έκθεσης «Μια νύχτα στην πόλη», με έργα των καλλιτεχνών που κέρδισαν το βραβείο της Pilsner Urquell / Photomuseum στο πλαίσιο της Photobiennale / 20ής Φωτογραφικής Συγκυρίας, Απρίλιος – Μάιος 2008. Νύχτα στην πόλη. Νύχτα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Για πρώτη φορά φέτος, στο πλαίσιο της Photobiennale / 20ής Φωτογραφικής Συγκυρίας, Απρίλιος – Μάιος 2008 εγκαινιάστηκε το βραβείο της Pilsner Urquell / Photomuseum με τη θεματική «City nights», όπου οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες αποτύπωσαν με το φακό τους εικόνες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης τη νύχτα. Σήμερα, στην έκθεση «Μα νύχτα στην πόλη» παρουσιάζονται τα έργα

των καλλιτεχνών που κέρδισαν το βραβείο για την πόλη της Θεσσαλονίκης (Στέλιος Σκούλος, Έφη Παναγούλα, Γιώτα Μαστρογιαννοπούλου) και αυτών για την πόλη της Αθήνας (Θωμάς Γερασόπουλος, Θοδωρής Φράγκος, Σπύρος Στάβερης). Κατά τη διάρκεια της έκθεσης πραγματοποιούνται επίσης προβολές με τα έργα των συμμετεχόντων φωτογράφων που πέρασαν στη short list για το βραβείο, δηλαδή των δέκα καλύτερων φωτογράφων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Το θέμα του βραβείου Pilsner Urquell / Photomuseum αναφέρεται στην εικόνα της πόλης τη νύχτα και οι εργασίες των συμμετεχόντων έπρεπε να σχετίζονται με την πόλη της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης. Μέσα από μια σειρά μικρών αφηγήσεων ή μεμονωμένων περιστατικών οι συμμετέχοντες φωτογράφισαν τις δύο πόλεις τη νύχτα.

Χώρος: Booze Cooperativa, Κολοκοτρώνη 57, Αθήνα (τηλ. 211 4000863) Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά από τις 13:00, Κυριακή από τις 15:00 Επιμέλεια σχεδιασμού και υλοποίησης: Ελίνα Δάλλα

11

12

10 ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

Σύγχρονες τάσεις δημιουργίας

Επιμελητές: Jean-Pierre Giusto (Διευθυντής του TPI), Βαγγέλης Ιωακειμίδης (Διευθυντής του ΜΦΘ) Διάρκεια: 18/09-09/11 Χώρος: Théâtre de la Photographie et de l’Image. 27, boulevard Dubouchage, Νίκαια, τηλ. +33 (0)4 97 13 42 20

©E. KΡΑΝΙΩΤΗ

ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

1998: Στο πλαίσιο του «Σεπτεμβρίου της Φωτογραφίας της Νίκαιας» (Septembre de la Photo Nice), το Δημοτικό Κέντρο Φωτογραφίας (Centre Municipal de la Photographie) διοργάνωσε ένα αφιέρωμα για την ελληνική φωτογραφία από τις αρχές της μέχρι τις μέρες μας, σε συμπαραγωγή με το Δήμο της Νίκαιας στη Γαλλία και το ελληνικό Υπουργείου Πολιτισμού. Yπό το γενικό τίτλο «Όψεις της ελληνικής φωτογραφίας», παρουσιάστηκαν 800 έργα 35 Ελλήνων δημιουργών μέσα από 24 εκθέσεις: από τους πρωτοπόρους του 19ου αιώνα (1855- 1920) μέχρι τη σύγχρονη ελληνική δημιουργία (1960-1998), καλύπτοντας παράλληλα και τους Κλασικούς του Μεσοπολέμου (1920-1960).

του προσωπικού χρόνου (μέσα από επινοημένες εικόνες, αναμνήσεις, ή αυτοτελείς ιστορίες) και στην εξερεύνηση των αυτοβιογραφικών ορίων. Σε αυτή την έκθεση δεν υπογραμμίζεται το θεματικό περιεχόμενο, όσο η γραφή του κάθε δημιουργού η οποία ουσιαστικά διαμορφώνει τη θεματολογία.

2008: Δέκα χρόνια αργότερα, το Théâtre de la Photographie et de l’Image (η μετεξέλιξη του Δημοτικού Κέντρου Φωτογραφίας) ανέθεσε στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης να διοργανώσει ως συμπαραγωγός μία έκθεση που να αναφέρεται στη σημερινή ελληνική φωτογραφική σκηνή. Η έκθεση «Δέκα όψεις της ελληνικής φωτογραφίαςΣύγχρονες τάσεις δημιουργίας» αποτελείται από 100 έργα δέκα φωτογράφων γεννημένων ως επί το πλείστον στα τέλη της δεκαετίας του ’60, διαμορφώνοντας μία αφήγηση της πρόσφατης ελληνικής δημιουργίας από το 1995 μέχρι σήμερα.

Η έκθεση αποτελεί μία συμπαραγωγή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και του Théâtre de la Photographie et de l’Image, με την οικονομική υποστήριξη του ΥΠ.ΠΟ (Υπουργός Πολιτισμού: Μιχάλης Λιάπης, Γενικός Γραμματέας: Θεόδωρος Δραβίλλας, Γενική Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού: Λουκάς Ιακωβάκης, Διεύθυνση Εικαστικών: Μαρία Μαχαίρα, Τμήμα Φωτογραφίας: Παρασκευή Βασιλάκη, Σύμβουλοι Υπουργού: Βένια Μπεχράκη, Ελένη Σουράνη, Δημόσιες Σχέσεις Υπουργού: Νέλλη Φίλη), του Ιδρύματος ΙΩΑΝΝΗ Φ.ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ και την ευγενική χορηγία της Ορφεύς Βεϊνόγλου.

Οι προβληματικές που αναδεικνύονται μέσα από τα έργα των επιλεγμένων δημιουργών αναφέρονται στη σχέση με τον ανοιχτό χώρο και τον επαναπροσδιορισμό της ελληνικής υπαίθρου, στην αντίληψη του υποκειμένου ως μονάδας στο πλήθος, στη θέση του σε χώρους κενού ιστορίας, στην επινόηση χώρων μέσα από αντιθετικά σύμβολα, στην καταγραφή του προσωπικού χρόνου μέσα από την περιγραφή άλλων προσώπων και τέλος στην εξερεύνηση των ορίων του ιδιωτικού χώρου, των αντικειμένων και των αναμνήσεων. Πρόκειται δηλαδή για θεματικές που εντάσσονται ουσιαστικά σε τρεις γενικές κατηγορίες: στη σχέση προς τον περιβάλλοντα χώρο (φυσικό ή ανθρωπογενή), στην αφήγηση

H διοργάνωση πραγματοποιείται στο πλαίσιο της Περιόδου Ευρωπαϊκού Πολιτισμού (Saison Culturelle Εuropéenne) στη Γαλλία (01 Ιουλίου-31 Δεκεμβρίου 08). H Saison Culturelle Εuropéenne οργανώνεται από το Υπουργείο Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και το Υπουργείο Πολιτισμού και Επικοινωνίας, με την υποστήριξη της Γενικής Γραμματείας της Γαλλικής Προεδρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και υλοποιείται από την Culturesfrance.

Renaud Donnedieu de Vabres: Υπεύθυνος πρέσβης για τα πολιτιστικά θέματα της Γαλλικής Προεδρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Laurent Burin des Roziers: Γενικός επίτροπος

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Γιώργης Γερόλυμπος, Χριστίνα Δημητριάδη, Γιάννης Θεοδωρόπουλος, Στράτος Καλαφάτης, Πάνος Κοκκινιάς, Γιώργος Κορδάκης, Ευαγγελία Κρανιώτη, Δήμητρα Λαζαρίδου, Νίκος Μάρκου, Πάρις Πετρίδης

13

© Σ. ΚΑΛΑΦΑΤΗΣ

Τα έργα είναι courtesy των γκαλερί και των καλλιτεχνών. Γιώργης Γερόλυμπος Mare Liberum / Antonopoulou Art Αθήνα Χριστίνα Δημητριάδη Living leaving, private spaces / Eleni Koronaiou Gallery Αθήνα Γιάννης Θεοδωρόπουλος Μερικές μέρες μετά/ AD gallery Αθήνα Στράτος Καλαφάτης Journal 1998-2002, Saga/ Κalfayan Galleries Αθήνα-Θεσσαλονίκη Πάνος Κοκκινιάς Visitors/ Xippas Gallery Αθήνα-Παρίσι Γιώργος Κορδάκης Global Summer 20052008/ Thanassis Frissiras Art Gallery Αθήνα Ευαγγελία Κρανιώτη Au moment X Δήμητρα Λαζαρίδου AD gallery – Grimaldi’s Gallery Βαλτιμόρη Nίκος Μάρκου 20032008 AD gallery Αθήνα Πάρις Πετρίδης Σημειώσεις στην άκρη του δρόμου/AD gallery Αθήνα

14 ΔΕΛΤΙA ΤΥΠΟΥ

CATS&MARBLES

Xριστούγεννα με σύγχρονες χειροτεχνίες

Εγκαίνια: Σάββατο 6 Δεκεμβρίου στις 13.00 Διάρκεια: έως Τετάρτη 31 Δεκεμβρίου 2008 Ωρες λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 11.00 – 20.00 Τετάρτη, Σάββατο 11.00 – 16.00 Εορταστικό ωράριο από Τρίτη 16 Δεκεμβρίου έως καιΤετάρτη 31 Δεκεμβρίου.

Φέτος το cats&marbles γιορτάζει τα χριστούγεννα με μοναδικές δημιουργίες από σύγχρονους χειροτέχνες, γεμάτες χρώμα και έμπνευση. Σ’ αυτό το χριστουγενιάτικο bazaar, συμμετέχουν οι: cathy calvanus, πίνακες-κολάζ inger carlsson, δημιουργίες από χαρτοπολτό και ύφασμα σοφία γάλη, δημιουργίες από ύφασμα (ζώα) νατάσα γκάνα, δημιουργίες από χαρτοπολτό (ζώα) γιάννης ζαγοριανάκος, δημιουργίες σε μέταλο με ζωγραφική και οξειδώσεις τίνα καραγεώργη, κεραμικές δημιουργίες (μπωλ και κοσμήματα) γιάννης μαργέτης, δημιουργίες από χαρτί και χαρτόνι (μικρογλυπτά και κοσμήματα) μαριάννα παπαγεωργίου, ζωγραφική σε κεραμική (μπωλ, ποτήρια, δοχεία...) νίκος χαριτάκης, δημιουργίες από γυαλί (μπουκάλια, ποτήρια...) ανδρέας ψαράκος, δημιουργίες από χαρτοπολτό (ποδήλατα) Eπίσης στο γιορτινό cats&marbles θα φιλοξενηθεί και μια μικρή βραζιλιάνικη γωνιά με μικρογλυπτά από ξύλο και ανακυκλωμένα υλικά, ξυλογραφίες, πίνακες ζωγραφικής και υφαντά από χειροτέχνες της Βραζιλίας.

15

ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

CORBU Διάρκεια έκθεσης έως 8 Δεκεμβρίου 2008 Ώρες λειτουργίας Δευτ, Τετ, Σαβ:10.30-2 Τρ, Πεμ, Παρ:10.30-2 & 5.30-9 Ζήνα Αθανασιάδου Gallery, Π.Π.Γερμανού 5, 546 22 Θεσσαλονίκη Τ: 2310 275 985 F: 2310 233 093

Η γκαλερί Ζήνα Αθανασιάσου φιλοξενεί από την Παρασκευή 14 Νοεμβρίου στις 8.30 το βράδυ την δεύτερη ατομική έκθεση της Μαρίας Παπαδημητρίου. Από τα τέλη τις δεκαετίας 90 η δουλειά της Μαρίας Παπαδημητρίου έχει παρουσιαστεί σε διεθνείς ομαδικές και ατομικές εκθέσεις: Sao Paulo Biennial, Puerto Rico Biennial Reina Sofia Museum,Venice Biennial, Olivetti Foundation Rome, Deste Foundation, Kunsthaus Graz, Design Biennial Guangzhou. Η Τέχνη της Μαρίας είναι διαδραστική ποικιλόμορφη με κοινωνικοπολιτικές αναφορές και κύριο άξονα τον τόπο και τον άνθρωπο. Το 2003 της απονεμήθηκε το βραβείο ΔΕΣΤΕ για την ικανότητά της να ενεργοποιεί συνεργασίες και συλλογικές δραστηριότητες που συνδέουν άμεσα την τέχνη με την κοινωνία. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα και τον Βόλο. Είναι Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η έκθεση CORBU είναι ένα σχόλιο στην κουλτούρα του μοντέρνου μέσα από ένα πρόσωπο κλειδί όπως ο αρχιτέκτονας, ζωγράφος και συγγραφέας Le Corbusier ο οποίος σχετίστηκε και επηρέασε αρκετούς Έλληνες αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες. Η έκθεση αποτελεί ένα hommage σ αυτήν την γενιά δημιουργών που συνέδεσε αρχιτεκτονικές ουτοπίες με χειροτεχνική επιδεξιότητα , οπτικές φαντασμαγορίες την επανερμηνία της παράδοσης και μοντέρνους τρόπους ζωής. Η Μαρία Παπαδημητρίου επιχειρεί ένα ταξίδι σ αυτήν την κουλτούρα αναμιγνύοντας υψηλές (high) και χαμηλές (low) εκδοχές της ματωμένης νεοτερικότητας. Την έκθεση θα προλογίσει ο καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Λόης Παπαδόπουλος.

16 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Γιάννης Μιγάδης

Το χρώμα της μνήμης Ο Γιάννης Μιγάδης στο ατελιέ του, Ιούλιος 2008 Φωτ. Λεωνίδας Κουργιαντάκης

Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Σταμάτης Ζάννος Σχεδιασμός καταλόγου: Χάρης Σπυρόπουλος Συντονισμός έκθεσης: Ξένια Πολίτου, Μαρία Σαρρή Μουσείο Μπενάκη Κουμπάρη 1 & Βασιλίσσης Σοφίας, Τηλ. 210 3671000 Ωράριο Λειτουργίας Τρίτη: ΚΛΕΙΣΤΑ Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 9.00-17.00 Πέμπτη: 9.00-24.00 Κυριακή: 9.00-15.00

Το Μουσείο Μπενάκη διοργανώνει αναδρομική έκθεση του Γιάννη Μιγάδη, η οποία καλύπτει ολόκληρο το φάσμα της δουλειάς του, με έμφαση στους τρεις μεγάλους θεματικούς κύκλους της ζωγραφικής του: πορτρέτα εμπνευσμένα κυρίως από παλιές φωτογραφίες, αντικείμενα του ιδιωτικού χώρου και του μικρόκοσμου της καθημερινότητας, τοπία (αστικό και φυσικό περιβάλλον). Πρώιμα έργα, σχέδια, καθώς και μακέτες σκηνικών και κοστουμιών για το θέατρο πλαισιώνουν τον κορμό της έκθεσης, μαζί με κείμενα του ίδιου του καλλιτέχνη που φωτίζουν από πολλές απόψεις την προσωπικότητά του και το έργο του. Ο Γιάννης Μιγάδης χάραξε με συνέπεια έναν πολύ αναγνωρίσιμο δρόμο, που έχει ενσωματώσει δημιουργικά τους προσωπικούς και τους ιστορικούς χρόνους. Οι οξύτατες κεραίες μιας δεκτικής όσο και καλλιεργημένης ευαισθησίας, ένα γερό ένστικτο, ένα διεισδυτικό και συχνά κριτικό βλέμμα σε καταστάσεις και πράγματα, ένα πλούσιο ιδιοσυγκρασιακό υπόστρωμα, αλλά και φίλτρα που ελέγχουν και επεξεργάζονται την πρωτογενή συγκίνηση, όλα αυτά είναι ευανάγνωστα μέσα στο έργο του Μιγάδη. Ένα έργο που στοιχειοθετεί μια σύνθετη, πολυδιάστατη σχέση με τον άνθρωπο και με τον κόσμο. Ένα έργο που οξύνει τη νεοελληνική ευαισθησία μας, που ενεργοποιεί τη βιωματική και πολιτισμική μας μνήμη. Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσος κατάλογος με αναλυτική παρουσίαση της δουλειάς του, πλούσια εικονογράφηση και τεκμηρίωση. Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει η ιστορικός τέχνης Αφροδίτη Κούρια, σε συνεργασία με τον καλλιτέχνη.

Βιογραφικό 1926:Γεννιέται στο Ηράκλειο Κρήτης. Είναι το τρίτο παιδί του εμποροράπτη Γιώργου Μιγάδη και της Ελένης, το γένος Βαρούχα. Το καλλιτεχνικό του ταλέντο εκδηλώνεται πρώιμα.

1945:Πρώτες σκηνογραφίες σε ερασιτεχνικές παραστάσεις.

1945-47: Εγγράφεται στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Παρακολουθεί το εργαστήριο του Παρθένη έως την αποχώρηση του τελευταίου από τη Σχολή, το 1947.

1947-51:Υπηρετεί τη θητεία του στα τεθωρακισμένα, στο Μενίδι, όπου ζωγραφίζει τοιχογραφίες σε στρατιωτικό παρεκκλήσι και στο ΚΨΟ. Ολοκληρώνει τις σπουδές του και αποφοιτά από το εργαστήριο του Ουμβέρτου Αργυρού. Δουλεύει ως βοηθός σκηνογράφος με τον Γιώργο Ανεμογιάννη και τον Γιάννη Τσαρούχη.

1953:Πρώτη ατομική έκθεση στην Αθήνα (αίθουσα Στρατηγοπούλου).

1955-59:Συνεργάζεται με το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος.

1956:Εικονογραφεί παιδικά βιβλία και ποιητικές συλλογές. Συνεργάζεται με τον Γιάννη Τσαρούχη για τα κοστούμια της ταινίας Ο Χριστός ξανασταυρώνεται του Jules Dassin στην Κρήτη.

1957:Ταξιδεύει στην Αίγυπτο και στη Συρία, όπου φτιάχνει αρκετά σχέδια. Στο ταξίδι γνωρίζεται και συνδέεται με τον ποιητή Νίκο Καββαδία.

1958-60: Συνεργάζεται ως σκηνογράφος με το νεοσύστατο «Ελεύθερο Θέατρο» του Λεωνίδα Τριβιζά. Στο πλαίσιο ανάλογης συνεργα-

17

Άγιος Νικόλαος, Κρήτη, 1957, σινική μελάνη σε χαρτί, 22,3 x 34,5 εκ., ιδιωτική συλλογή

18 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Κολάζ, 1966, 22,5 x 34 εκ., συλλογή Μαρίνας Καραγάτση

Ο μοναχογιός, υδατογραφία σε χαρτί, 44,5 x 58 εκ., ιδιωτική συλλογή

σίας με τα μπαλέτα της Δώρας Στράτου περιοδεύει στην Ιταλία και τη Γαλλία. Σκηνογραφεί ελληνικά θεατρικά έργα για τη «Δωδεκάτη Αυλαία» και επιμελείται τα σκηνικά για την ταινία Φαίδρα του Jules Dassin.

1961-63: Με υποτροφία από κληροδότημα του Πανεπιστημίου Αθηνών σπουδάζει στο Παρίσι σκηνογραφία και ενδυματολογία στην Ανωτάτη Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών, κυρίως στα εργαστήρια των Félix Labisse και Jacques Noël. Επιδίδεται στην τεχνική του κολάζ. Ταξιδεύει στην Ευρώπη, όπου επισκέπτεται μουσεία και εκθέσεις. Συνεργάζεται ως σκηνογράφος με τους θιάσους του Αλέξη Δαμιανού και της Μαριέττας Ριάλδη.

1964: Ατομική έκθεση στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο (Σχολή Δοξιάδη). Ομιλία του Τσαρούχη στα εγκαίνια. Η έκθεση αυτή τον καθιερώνει ως σημαντικό νέο ζωγράφο. Επισκέπτεται τη Μπιενάλε της Βενετίας, όπου «ανακαλύπτει» τον Robert Rauschenberg.

1965-66: Συνεργάζεται με το θίασο του Αλέκου Αλεξανδράκη, καθώς και με τον Μάνο Κατράκη στον Καπετάν Μιχάλη του Νίκου Καζαντζάκη. Σχεδιάζει τα κοστούμια για την Αγία Ιωάννα του George Bernard Shaw με την Έλλη Λαμπέτη.

1967: Σχεδιάζει σκηνικά για την ταινία Oedipus the King του Philip Saville με τον Orson Welles. Κυκλοφορεί από την ΑΓΕΤ Ηρακλής το ημερολόγιο της χρονιάς με έργα του από τα Επτάνησα.

1970: Ατομική έκθεση στο Καλλιτεχνικό – Πνευματικό Κέντρο «Ώρα», με έργα εμπνευσμένα από παλιές φωτογραφίες. Μεγάλη επιτυχία της έκθεσης.

1972: Αποσύρει τα έργα του και αρνείται, για πολιτικούς λόγους, τη συμμετοχή του στην έκθεση Ελλήνων καλλιτεχνών που οργανώνει η Εθνική Πινακοθήκη για το επόμενο έτος στο Λονδίνο.

1974: Ατομική έκθεση στην «Ώρα», συνέχεια της προηγούμενης θεματικής του, με ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία. Συνεργάζεται ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος με το Εθνικό Θέατρο και το ΚΘΒΕ.

1977-94: Ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα, στην Κρήτη, στο Βόλο. Συμμετέχει σε ομαδικές στην Εθνική Πινακοθήκη και στη γκαλερί Facchetti στο Παρίσι. Συνεργάζεται ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος με τη Μαριέττα Ριάλδη, την Αλίκη Γεωργούλη, τον Βασίλη Ζιώγα (Θεατρικό Εργαστήρι), το θίασο Μυλωνά – Βασιλάκου, τον Κώστα Μουρσελά (Εθνικό Θέατρο) κ.ά.

1994: Έκδοση του λευκώματος Γιάννης Μιγάδης από το Δήμο Ηρακλείου και τη Βικελαία Βιβλιοθήκη.

1996-98: Ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα, στην Κρήτη και στα Τρίκαλα.

1999: Βραβεύεται από την Ακαδημία Αθηνών.

2003: Του απονέμεται το Βραβείο «Πάνος Αραβαντινός» του Θεατρικού Μουσείου για το σκηνογραφικό και ενδυματολογικό του έργο. Αναδρομική έκθεση στα Ερμουπόλεια της Σύρου.

2004: Βραβεύεται για το σύνολο του καλλιτεχνικού του έργου από τη Λέσχη Κρητών «Κνωσσός».

2007: Του απονέμεται από το Δήμο Ηρακλείου το Βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης», σε επίσημη τελετή στην ενετική εκκλησία του Αγίου Μάρκου, στο Ηράκλειο Κρήτης.

19

Περιμένοντας, 1977, ακρυλικό σε χαρτόνι, 90 x 121 εκ., συλλογή Κώστα Μουρσελά

20 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

4 νέοι καλλιτέχνες

Ex-Presso

κείμενο Μανόλης Γιανναδάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Χαρακτικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ.

GALLERY ΠΑΠΑΤΖΙΚΟΥ Αγ. Αντωνίου 26, 591 00 Βέροια Τηλ. 23310 70325 vikypap@otenet.gr

Mε την ευκαιρία της έναρξης των καλλιτεχνικών εκθεσιακών δραστηριοτήτων της πε­ριόδου 2008-2009, κλήθηκα από την Βίκυ Παπατζίκου να εκφράσω μια άποψη για την οργάνωση μιας έκθεσης, στα πλαίσια της επιλογής της να ξεκινά τη σαιζόν με την πα­ρουσίαση νέων καλλιτεχνών στη γκαλερί που διαθέτει στη Βέροια. Έτσι προέκυψε η έκ­θεση «ex-presso». Η καθημερινή μου επικοινωνία ως καλλιτέχνη, αλλά και ως Δασκάλου με νέες και νέ­ους που μαθαίνουν να εμβαθύνουν στη γλώσσα των πλαστικών τεχνών, να ερευνούν τα όρια της Τέχνης, αλλά και τα όριά τους, κατεύθυνε την επιλογή μου στον ειδικότερο χώ­ρο μιας μορφοπλαστικής διαδικασίας, που παιδεύω και εκπαιδεύω, την Τέχνη της Χάρα­ξης και της εκτύπωσης. Η επιλογή αυτών των τεσσάρων καλλιτεχνών είναι μια από τις πολλές άλλες επιλογές που θα είχα να προτείνω, με άξονα πάντα τη συνύπαρξη στο διάλογο των θέσεων και των αντιθέσεων που κυριαρχούν σήμερα, στα ιδιοπροσωπικά χαρακτηριστικά της σύλληψης αυτής της ιδιαίτερης γλώσσας των εικαστικών τεχνών που είναι η τυπωμένη εικόνα για καθέναν από τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες. Ο Τάκης Καλογιάννης με τις ανάγλυφες χαράξεις πάνω σε μήτρες από λινόλεουμ. Ο Κωνσταντίνος Καρακώστας με τις βαθιές χαράξεις με την τεχνική της οξυγραφίας, ενδυ­ναμωμένη με τη χάραξη κατευθείαν πάνω στον τσίγκο-χαλκό, με τα εργαλεία της ξηρής χάραξης. Ο Γιάννης Μπελημπασάκης με τις φωτοχαράξεις στα θέματα του,

χρησιμοποιεί τη γλώσσα της τέχνης της φωτογραφίας και η Μαρία Παριανού με το σχεδιασμό και τη σύνθεση χώρων μέσω ηλεκτρονικής επεξεργασίας, θέτουν ερωτήματα και δίνουν απα­ν τήσεις με τα θέματα τους τόσο στην ανθρωποκεντρική θεώρηση όσο και στον ορισμό του χώρου. Επιπλέον αυτό που με ενδιέφερε ήταν μέσα από το έργο τους να επισημανθούν τα κοινά χαρακτηριστικά τους και οι διαφορές τους. Είναι σαφές ότι η Σύγχρονη Τέχνη ο­δήγησε και τη χαρακτική στην υπέρβαση των παραδοσιακών της ορίων. Η χαρακτική έ­παψε να είναι «το προπύργιο της αιώνιας χειροτεχνίας», δηλαδή ένα εσωστρεφές σύστη­μα. Σήμερα, αντίθετα, η χαρακτική αποτελεί ένα ανοικτό σύστημα, μέσα από την απελευ­θέρωση της χρήσης διαφόρων τεχνικών και το συνδυασμό της με άλλα μέσα. Οι τέσσερις αυτοί νέοι καλλιτέχνες ανήκουν σε δύο κατηγορίες. Ο Καλογιάννης και ο Καρακώστας χρησιμοποιούν παλιές τεχνικές με σύγχρονη νοηματική. Ο Μπελημπασά­κης και η Παριανού αντιπαραθέτουν νεότερες. Το σίγουρο είναι ότι και οι τέσσερις εν­διαφέρονται κυρίως για την πλαστική οργάνωση των ιδεών τους με τόλμη και διεκδικούν, όπως και πολλοί άλλοι νέοι καλλιτέχνες, τη διεύρυνση αυτής της τέχνης, τόσο στο επί­πεδο της μορφοπλαστικής οργάνωσης, όσο και στο επίπεδο της εκτύπωσης. Αυτό ήθελα, μια έκθεση που τα έργα των καλλιτεχνών να είναι ανοικτά στις συγκρί­σεις και παράδειγμα για τις εξελίξεις της χαρακτικής και εν γένει των εκτυπώσεων.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΣ Mestizia II, οξυγραφία και ξηρή χάραξη με μπιρέν σε πλάκα τσίγκου, 40χ30cm, 2004-05

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΕΛΗΜΠΑΣΑΚΗΣ Χωρίς τίτλο, φωτοχαρακτική σε τσίγκο, 57χ42cm, 2008

ΤΑΚΗΣ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ Πορτρέτο ΙΙ, λινόλεουμ, 60χ60cm, 2007

ΜΑΡΙΑ ΠΑΡΙΑΝΟΥ Untitled,ψηφιακή εκτύπωση 1,49χ69cm, 2007

21

22 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Ο πρωτομάρτυρας της νέας Ελλάδας

Iωάννης Καποδίστριας

κείμενο Λαμπρινή ΚαρακούρτηΟρφανοπούλου Ιστορικός Τέχνης

ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΟΥΤΖΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΝΑΥΠΛΙΟΥ Σιδηράς Μεραρχίας 23, T.K. 21100, Ναύπλιο, τηλ.27520 21915-21935

Το παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης και Μουσείο Αλ. Σούτζου στο Ναύπλιο, εγκαινίασε έκθεση μνήμης στον Ιωάννη Καποδίστρια, στις 27 Σεπτεμβρίου 2008, συμμετέχοντας στις εορταστικές εκδηλώσεις του Δήμου Ναυπλίου και του πνευματικού ιδρύματος «Ιωάννης Καποδίστριας» για την επέτειο των 180 χρόνων από την ανακήρυξη του Ναυπλίου ως πρώτης πρωτεύουσας της Ελλάδας και την άφιξη του πρώτου Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια στην πόλη. Με τα εκθέματα που ευγενικά μας παραχωρήθηκαν για την έκθεση αυτή , παρουσιάζουμε την πολυδύναμη δράση του αναδεικνύουμε το πολυσχιδές της προσωπικότητάς του σε μια κρίσιμη εποχή για την νεότερη Ελλάδα, με σκοπό την προσέγγισή τους από το ευρύ κοινό και κυρίως από τους νέους μας, με την πεποίθηση πως η ελπίδα να υπηρετείς αρχές και αξίες μετουσιώνεται σε βεβαιότητα για εμάς και για τις επόμενες γενιές. Το γραφείο και η καρέκλα του Ιωάννη Καποδίστρια, το ρολόι του, το χρυσό δακτυλίδι του , η σφραγίδα του ως Κυβερνήτης και η ταμπακοθήκη του, μαζί με λιθογραφίες και προσωπογραφίες του (ανάμεσά τους ένα πορτρέτο που εκτίθεται για πρώτη φορά και τον απεικονίζει να κρατά φάκελο, στον οποίο αναγράφεται ως παραλήπτης ο ίδιος ως Κυβερνήτης), έγγραφα εποχής που αναδεικνύουν το έργο του- όπως διατάξεις για την οργάνωση των Δικαστηρίων, των τελωνείων και των ταχυδρομείων-, ψηφίσματα των εθνοσυνελεύσεων , το Κώδικα των Όρκων της Καποδιστριακής Διακυβέρνησης, αλλά και το πρώτο εθνικό νόμισμα, ο αργυρός Φοίνικας, που κόπη-

κε επί των ημερών του είναι μερικά μόνο από τα αντικείμενα που παρουσιάζονται και ταξίδεψαν από τα μουσεία Μπενάκη, Εθνικό Ιστορικό, Νομισματικό, την Πινακοθήκη και Μητρόπολη Κέρκυρας και το Ίδρυμα Ευαγγελίστριας Τήνου. Σήμερα, σχεδόν δύο αιώνες μετά, κρίνοντας με νηφαλιότητα την προσωπικότητα και την προσφορά του Ιωάννη Καποδίστρια στη δημιουργία της νεότερης Ελλάδας , αναγνωρίζουμε την αγωνιστική και αφιλοκερδή φιλοπατρία του , τις προσωπικές του θυσίες , τις εκκλήσεις του προς τους ισχυρούς για οικονομική βοήθεια , κυρίως όμως το οργανωτικό του πνεύμα, που έβαλε τα θεμέλια για τη δημιουργία της νέας Ελλάδας. Η παρατηρούμενη άλλωστε, τα τελευταία χρόνια επικαιρότητα του Καποδίστρια οφείλεται στην ίδια την προσωπικότητα και πολιτική δράση του και στη βίαιη ανακοπή της ζωής και του έργου του. Διέθετε σφαιρική αντίληψη του πολιτικού και οικονομικού προβλήματος του νεοελληνικού κράτους και οι ενέργειές του στρέφονταν στη διασφάλιση της βιωσιμότητάς του, σύμφωνα βέβαια και με τις προσωπικές του απόψεις για τη μορφή της μελλοντικής ελληνικής κοινωνίας. Η έξοχη διπλωματική του ικανότητα, η παντελής έλλειψη προσωπικού συμφέροντος, η πολιτική του διορατικότητα και οι οργανωτικές του αρετές τον καθιέρωσαν ως μία από τις μεγαλύτερες μορφές της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής Ιστορίας.

23

Aγνωστος Προσωπογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια. Ελαιογραφία, 39χ31 εκ. Μητροπολιτικό Μέγαρο Κέρκυρας

Ρολόι τσέπης Ιωάννη Καποδίστρια Υλικό: χρυσό. Εσωτερικά στο σκέπασμα υπάρχει εγχάρακτη η απεικόνιση της Ελβετίας με όλα τα εργαλεία της ωρολογοποιίας. Δωρεά από το Εθνικό Παναπιστήμιο. Κατασκευαστής: Beutle et Moynier. Τεχνική κατασκευής: εγχάρακτο. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, Αρ. ευρ. 3341

Προσωπογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια Λιθογραφία ασπρόμαυρη 25χ20 εκ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα. Αρ. εργ. 25 (4181 Καλλιτέχνες: «von L. Brand v{on} R. Weber».

Δακτυλίδι χρυσό, Ρωξάνδρας Στούρτζα Έργο Ηλία Λαλαούνη, αντίγραφο του δακτυλιδιού που προσφέρθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια στη Ρ. Στούρτζα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, Αρ. ευρ. 14504

Δακτυλίδι Ιωάννη Καποδίστρια Χρυσό δώρο στον Ιωάννη Δομπόλη που δέρει χαραγμένα στη σφεδόνη τα αρχικά Ι.Κ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, Αρ. εργ. 3343

24 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Μιχάλης Κατζουράκης

Έργα 2002-2008

επιμέλεια Τάσος Κουτσουρής

Διάρκεια έκθεσης μέχρι 20 Δεκεμβρίου 2008 Ώρες λειτουργίας Τρ., Τετ., Πεμ., Παρ. 12-8μμ Σαβ. 12-4μμ Στάση Μετρό Μοναστηράκι. Αίθουσα Τέχνης Καππάτος Αθηνάς 12, Μοναστηράκι, τηλ. 210 3217931

Ο Μιχάλης Κατζουράκης εκθέτει την τελευταία ενότητα ζωγραφικών και γλυπτικών έργων του που δημιούργησε μετά τη μεγάλη Αναδρομική του Έκθεση στον Εκθεσιακό χώρο «Εργοστάσιο» της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας. Ο καλλιτέχνης έχει παρουσιάσει το έργο του σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις και έργα του έχουν τοποθετηθεί σε Δημόσιους χώρους και Συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Εχει επίσης ασχοληθεί με το δημιουργικό Design που πρόσφατα είδαμε στην Έκθεση “Design Routes” στο Μουσείο Μπενάκη. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Ο Μιχάλης Κατζουράκης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1933 και σπούδασε στο Παρίσι στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα άρχισε να εκθέτει τα έργα του καταθέτοντας τους προσανατολισμούς του που σχετίζονται με τη διερεύνηση των σχέσεων των εσωτερικών δομών των μορφών του υπαρκτού κόσμου και της εικαστικής μετάπλασης τους μέσα απο μια σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργική διαδικασία. Το έργο του Μιχάλη Κατζουράκη είναι άμεσα συνυφασμένο με τη ποιητική έκφραση της γεωμετρικής αφαίρεσης τόσο στην Ελλάδα όσο και στο διεθνή καλλιτεχνικό χώρο. Οι θεματικές καταγραφές των έργων του προέρχονται απο προσωπικές καταγραφές του καλιτέχνη απο τον κόσμο των καθημερινών αντικειμένων, οι οποίες απεκδύονται τις παραστατικές τους αναφορές εμμένοντας στην ουσία των δομών και στην ευαίσθητη χρωματιή απόδοση της λιτότητας της έκφρασης. Ο ορατός κόσμος αποτελεί για τον καλλιτέχνη

25

σχέσεις χρώματος, δομών, ισσοροπιών και συγκαλλυμένης αρμονίας που επιχειρεί να αποκαλύψει μέσα απο τα έργα του. Καθαρές μορφές και αγνές ενώσεις, το οικείο και το σύνηθες, το σκληρό και το λεπτό, γεωμετρική υποδομή, διαχωριστικές γραμμές, κάθετες, οριζόντιες και διαγώνιες, τετράγωνα και παραλληλόγραμμα ανοίγματα, καλυμμένα κενά και φραγμένες επιφάνειες, όλα αυτά αποτελούν μέρος της συμφωνίας της ζωγραφικής με τα αντικείμενα του Μιχάλη Κατζουράκη. Εγκαταλείποντας σταδιακά τη συμβατική αντίληψη της ζωγραφικής ως μέσο αναπαράστασης του χώρου ή της μορφής και θεωρώντας την μέρος μιας λειτουργικής εξέλιξης που προϋποθέτει την ενεργή συμμετοχή του θεατή, στα έργα της πρόσφατης περιόδου διερευνά με συνέπεια το εύρος των εκφραστικών δυνατοτήτων της ζωγραφικής και γλυπτικής μέσα από τη σύνθεση γεωμετρικών σχημάτων, τη χρήση βιομηχανικών, οργανικών ή ανόργανων, υλικών και νέων τεχνολογικών μέσων. Τμήματα δομικών και αρχιτεκτονικών στοιχείων εισάγονται αυτούσια, αντιπαραβάλλονται, επικαλύπτονται ή αποδίδονται εικονιστικά πάνω στην επιφάνεια, συνθέτοντας ένα πολυδιάστατο σύνολο γεωμετρικών και ελεύθερων σχημάτων, όπου η διάκριση και οι σχέσεις του χώρου και του χρόνου, της ζωγραφικής και της γλυπτικής, της αρχιτεκτονικής και των εφαρμοσμένων τεχνών, του χειροποίητου και του βιομηχανοποιημένου συνυπάρχουν αλλα και αναιρούνται. Συνδεδεμένα με καθορισμένες έννοιες και ιδιότητες τα στοιχεία αυτά συνθέτουν ένα καινούργιο περιβάλλον με εγκόσμια διάσταση και συνδυαζόμενα μεταξύ τους με ετερόκλητες τεχνικές αποκωδικοποιούνται, αποκτώντας συνειδητά ή ασυνείδητα διαφορετική σημασία και περιεχόμενο. Μέσα από την απo-δόμηση των στοιχείων του έργου, νέοι συνδυασμοί δημιουργούν νέα πρότυπα και ερμηνευτικές προοπτικές, ενώ επιπλέον η εισαγωγή φθαρμένων εγγραφών ή συμβόλων ανακαλούν μνήμες, παραπέμποντας σε ίχνη παλαιότερων δράσεων και συμπεριφορών.

26 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

27

Francesco Moretti

Πρόκες

Στην τελευταία δουλειά του ιταλού εικαστικού καλλιτέχνη Francescο Moretti ως πρώτη ύλη κυριαρχούν τα καρφιά, οι πρόκες συγκεκριμένα, και ακολουθούν το ξύλο, το σίδερο, μεταλλικά εργαλεία και σκουριασμένα εξαρτήματα μηχανών σε αχρηστία. Αυτό που εκπλήσσει με την πρώτη ματιά είναι η πλαστικότητα του υλικού. Οι πρόκες απεκδύονται στα χέρια του καλλιτέχνη το στιβαρό και άτεγκτο χαρακτήρα τους ταυτόχρονα με το χρηστικό τους ρόλο. Τα καρφιά μεταμορφώνονται: μαλακώνουν, κάμπτονται, διπλώνονται, συστρέφονται, τεντώνονται ξανά. Ελίσσονται και κινούνται προς τα όρια (του κόσμου;, του έργου;). Ορισμένες φορές καταφέρνουν να σπάσουν τα δεσμά και να δραπετεύσουν από τους συμβατικούς περιορισμούς του πλαισίου. Τα έργα παραπέμπουν σε φωτογραφικά στιγμιότυπα: εικόνες κίνησης που «πάγωσαν» στον απομακρυσμένο φακό. Εντυπώσεις ζωής: σπερματοζωάρια, ψάρια, δέντρα, νερό, καπνός…; Οι εικόνες επιδέχονται πολλαπλές αναγνώσεις. Η λιτότητα των υλικών σε αντιπαράθεση με τον πλούτο της φαντασίας και με μια αδιάκοπη ροή υποδηλώσεων της καθημερινότητας. Ζωογόνος και ενοποιός δύναμη όλων; Η Έλξη, που ελλοχεύει παντού, που μαγνητίζει την ύλη, τα άτομα` που συγκροτεί τη ζωή, που μεταλλάσσει συχνά τη μορφή ή τη συμπεριφορά των «στοιχείων». Κατά κύριο λόγο, όμως, τα συγκρατεί, τα ενώνει, τα διασώζει εν τέλει στο κενό και στο άπειρο, στο απροσδιόριστο του χώρου και του χρόνου και τα νοηματοδοτεί. Ο κόσμος και οι σχέσεις σε μικρογραφία. Σχόλιο και προβληματι-

κείμενο Κατερίνα Λεούδη Ιστορικός τέχνης

www.moretta-o-moretti. blogspot.com moretti.franc@gmail.com τηλ. 27520 25718

28 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

σμός. Οι αντιθέσεις που οργανώνουν τη ζωή: άπωση-έλξη, κενόπλήρες, θάμπος-στιλπνότητα, παλαιό-νέο, αιχμηρό-λείο, αναρχίατάξη, καμπύλη-γωνία, επιθετικότητα-συγκατάβαση, το φαίνεσθαι και το είναι. Τα εκφραστικά μέσα του Francesco Moretti πιθανόν αρχικά να ξενίσουν. Οι φόρμες του ωστόσο είναι απλές και εύγλωττες έτσι ώστε ενεργοποιούν άμεσα τη σκέψη και τη φαντασία ακόμη και του πιο «επιφυλακτικού» παρατηρητή, ωθώντας τον αβίαστα σε διάλογο με τα έργα. Ο Francesco Moretti γεννήθηκε στην Πίζα το 1973. Είναι απόφοιτος του Καλλιτεχνικού Λυκείου της Λούκκα (1992) και αριστούχος της Σχολής Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας (1997), με ειδίκευση στη ζωγραφική και διπλωματική εργασία πάνω στο έργο του Frank Stella. Ασχολείται με τη ζωγραφική, τη φωτογραφία, τη γλυπτική, τη χα-

29

ρακτική, τη βίντεο-τέχνη, τις εγκαταστάσεις, τη γραφιστική και τη διαφήμιση. Συνεργάστηκε με γνωστούς καλλιτέχνες (Keith Haring και Marco Eberle) και έχει στο ενεργητικό του 10 ατομικές εκθέσεις και συμμετοχές σε 19 ομαδικές και σε πολλά φεστιβάλ. Εξέθεσε τα έργα του σε γκαλερί, μουσεία και εναλλακτικούς χώρους στην Ιταλία, την Ελβετία, τη Γαλλία και την Ελλάδα. Δούλεψε επίσης ως διακοσμητής εσωτερικών χώρων στην Ιταλία και την Ελβετία και την Ελλάδα, ως σχεδιαστής φωτισμών και σκηνογράφος στο θέατρο και στον κινηματογράφο στην Ιταλία και ως επιμελητής εικαστικών εκθέσεων για λογαριασμό του Δήμου της Πίζας. Έργα του βρίσκονται σε δημόσιους χώρους στην Ιταλία και την Ελβετία, σε ιδιωτικές συλλογές και στη συλλογή του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Μουσείου στο Ναύπλιο. Από τον Αύγουστο του 2005 ζει στο Ναύπλιο όπου διατηρεί και το εργαστήρι του.

30 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Στράτος Καλαφάτης

Ημερολόγιο 1998-2002

Επιμελητής: Βαγγέλης Ιωακειμίδης Χώρος: Villa Audi Βηρυτός (Rue St. Nicolas, Tabaris, τηλ. +961 1 331600) Διάρκεια: 5/10-05/11 Συνδιοργάνωση: Ελληνική Πρεσβεία Βηρυτού / Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης / Τράπεζα AUDI Παραγωγή: ΜΦΘ Υποστήριξη: Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας Υπό την αιγίδα των Υπουργών Πολιτισμού της Ελλάδας και του Λιβάνου.

Courtesy: Kalfayan Galleries Αθήνα – Θεσσαλονίκη

Έγχρωμες εικόνες από το νησί της Σκοπέλου ταξιδεύουν για πρώτη φορά στη Βηρυτό για να παρουσιαστούν στην έκθεση «Ημερολόγιο 1998-2002» του Στράτου Καλαφάτη. Πρόκειται για φωτογραφίες που φέρνουν μνήμες χαράς, φόβου, περιέργειας, αισιοδοξίας και αλληλεγγύης με το χώρο και τους ανθρώπους. Πρόσωπα, τοπία, τοποθεσίες και διάφοροι άλλοι χώροι «περνούν» μπροστά από το φακό του καλλιτέχνη, που μας προτείνει έναν διάπλου των χρωμάτων του κόσμου, με το χρώμα να αποτελεί την ίδια την ύλη της φωτογραφίας του. Μέσα από το έργο του γεννιέται μια προβληματική για την ίδια τη φύση του πραγματικού, έτσι όπως το προσλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας. Παράλληλα, μας προτρέπει να σκεφτούμε τις αντιφάσεις στις σχέσεις μας με το πραγματικό και μαζί τη βαθιά ουσία της φωτογραφίας. O καλλιτέχνης θα ξεκινήσει επίσης μια φωτογραφική αποστολή με επίκεντρο την πόλη της Βηρυτού, σε συνεργασία με την Ελληνική Πρεσβεία. Βιογραφικό Στράτου Καλαφάτη Γεννήθηκε στην Καβάλα το 1966. Σπούδασε Φωτογραφία στο Art Institute of Philadelphia, στις ΗΠΑ, ενώ είναι και απόφοιτος των ΤΕΦΑ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στην Ισπανία και στην Αμερική, όπως έχει συμμετάσχει και σε δεκάδες ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έργα του έχουν βραβευτεί και διακριθεί και πολλά ανήκουν σε συλλογές δημόσιες και ιδιωτικές. Έχει εκδώσει τέσσερα βιβλία, με πιο πρόσφατο το «Ημερολόγιο 1998-2004» (εκδ. Άγρα), ενώ έργα του παρουσιάζονται και σε πολλές άλλες εκδόσεις. Ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη.

31 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Pilsner Urquell / Photomuseum

Μια νύχτα στην πόλη Θοδωρής Φράγκος

Νύχτα στην πόλη. Νύχτα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Για πρώτη φορά φέτος, στο πλαίσιο της Photobiennale / 20ής Φωτογραφικής Συγκυρίας, Απρίλιος – Μάιος 2008 εγκαινιάστηκε το βραβείο της Pilsner Urquell / Photomuseum με τη θεματική «City nights», όπου οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες αποτύπωσαν με το φακό τους εικόνες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης τη νύχτα. Σήμερα, στην έκθεση «Μα νύχτα στην πόλη» παρουσιάζονται τα έργα των καλλιτεχνών που κέρδισαν το βραβείο για την πόλη της

Έφη Παναγούλα

Θεσσαλονίκης (Στέλιος Σκούλος, Έφη Παναγούλα, Γιώτα Μαστρογιαννοπούλου) και αυτών για την πόλη της Αθήνας (Θωμάς Γερασόπουλος, Θοδωρής Φράγκος, Σπύρος Στάβερης). Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιούνται επίσης προβολές με τα έργα των συμμετεχόντων φωτογράφων που πέρασαν

Εγκαίνια: Τετάρτη 12 Νοεμβρίου, 20:00

στη short list για το βραβείο, δηλαδή των δέκα καλύτερων φωτο-

Χώρος: Booze Cooperativa, Κολοκοτρώνη 57, Αθήνα (τηλ. 211 4000863)

γράφων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Το θέμα του βραβείου Pilsner Urquell / Photomuseum αναφέρεται στην εικόνα της πόλης τη νύχτα και οι εργασίες των συμμετεχόντων

Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά από τις 13:00, Κυριακή από τις 15:00

έπρεπε να σχετίζονται με την πόλη της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης. Μέσα από μια σειρά μικρών αφηγήσεων ή μεμονωμένων περιστατικών οι συμμετέχοντες φωτογράφισαν τις δύο πόλεις τη νύχτα.

Στέλιος Σκούλος

Επιμέλεια σχεδιασμού και υλοποίησης: Ελίνα Δάλλα

32 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Πάρις Πετρίδης

Τα ρωμαίικα σχολεία της Πόλης

Επιμέλεια: Βαγγέλης Ιωακειμίδης Χώρος: Hôtel Mezzara, 60, rue la Fontaine, XVIe, τηλ. +33 1 40504343 Ώρες λειτουργίας: Τρ-Σα, 14:00-19:00 Διάρκεια: 14/11-20/12 Διοργάνωση: Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης / Maison Européenne de la Photographie Παραγωγή: Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης Courtesy: Γκαλερί AD Εκδόσεις Άγρα Η έκθεση πραγματοποιείται με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού

Τα περιώνυμα ελληνικά εκπαιδευτήρια της Κωνσταντινούπολης (Μεγάλη Σχολή του Γένους, Ζωγράφειο Λύκειο, Ζάππειο Λύκειο, Κοινοτική Αστική Σχολή Χαλκηδόνας, Αστική Σχολή Βλάγκας, Δημοτικό Σχολείο Γαλατά) αποτελούν το θεματικό πυρήνα της έκθεσης του Πάρι Πετρίδη, που παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Mois de la Photo στο Παρίσι. Στις φωτογραφίες ο καλλιτέχνης έχει καταγράψει με το φακό του τους εσωτερικούς χώρους των επιβλητικών αυτών οικοδομημάτων – τα οποία χτίστηκαν στο τελευταίο τέταρτο του 190υ αιώνα από την τότε ακμάζουσα ελληνορθόδοξη διασπορά – αποτυπώνοντας από τη μια τη συμβολή τους στη δημιουργία της συλλογικής συνείδησης του Ελληνισμού και από την άλλη τη μεγάλη αισθητική τους αξία. Οι φωτογραφίες είναι βασισμένες σε μετωπικές λήψεις μεγάλου format και πραγματοποιήθηκαν σε διάστημα ενός έτους (2006 – 2007).

O Πάρις Πετρίδης θα ξεκινήσει μια φωτογραφική αποστολή με θέμα του το Hôtel Mezzara, το οποίο κατασκευάστηκε το 1910-1911 από τον Hector Guimard και αποτελεί ένα από τα ιστορικότερα κτίρια της Γαλλίας.Σήμερα λειτουργεί ως παράρτημα ενός λυκείου θηλέων αλλά και ως εκθεσιακός χώρος. Ο Mois de la Photo στο Παρίσι που διοργανώνεται από τη Maison Européenne de la Photographie αποτελεί μια πολύ σημαντική διοργάνωση για τη φωτογραφία και ξεκίνησε το 1980. Κάθε δύο χρόνια το Νοέμβριο, δεκάδες εκθέσεις, κινηματογραφικές προβο-

λές, δημόσιες συζητήσεις και άλλες εκδηλώσεις λαμβάνουν χώρα σε διάφορους πολιτιστικούς χώρους και γκαλερί του Παρισιού. Το θέμα του για το 2008 είναι: «Ευρωπαϊκή φωτογραφία – παράδοση και αλλαγή». Βιογραφικό Πάρι Πετρίδη Ο Πάρις Πετρίδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1960. Σπούδασε οικονομικές επιστήμες στο ΑΠΘ και πολιτική οικονομία στο NYU στη Νέα Υόρκη. Ασχολείται επαγγελματικά με τη φωτογραφία από το 1992. Έργα του έχουν εκτεθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Έχουν εκδοθεί τα βιβλία του Καθ’ οδόν, Ιστός 1998, Γαμήλιο άλμπουμ, Ιστός 2002, Σημειώσεις στην άκρη του δρόμου, Άγρα 2006 και Τα ρωμαίικα σχολεία της Πόλης, Άγρα 2007.

33 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Γιώργος Κατσάγγελος

Ωριμάζοντας … πρόωρα

34 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Μικρά παιδικά σώματα, φορτωμένα το βάρος της επιβίωσης. Μάτια, πρόωρα ώριμα και σοβαρά που σε κοιτάνε με την κούραση αλλά και με την σιγουριά του εργαζόμενου. Η παιδική εργασία, εξαφανισμένη στον σύγχρονο δυτικό κόσμο από τις αρχές του 20ου αιώνα, στις υπανάπτυκτες αλλά και στις αναπτυσσόμενες χώρες αποτελεί δεκανίκι της οικονομίας τόσο της κρατικής όσο και της στενά οικογενειακής. Μικροί πωλητές –οι πιο τυχεροί-, μικροί αγρότες, εργαζόμενοι στην βιομηχανία και στα ορυχεία. Ένα στα δέκα παιδιά στην Τουρκία εργάζονται.

35 ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2008

36 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Απ’ αυτά τα μισά βοηθούν την οικογένειά τους χωρίς αμοιβή ενώ τα άλλα μισά αμείβονται δουλεύοντας εκτός σπιτιού. Για τα περισσότερα απ’ αυτά τα παιδιά η ζωή τους προδιαγράφει ένα δρόμο σκληρό και δύσκολο χωρίς εκπαίδευση, χωρίς παιχνίδι χωρίς ξενοιασιά. Όμως παρόλες τις αντιξοότητες η ζωή βρίσκει το τρόπο να υπερνικά τις δυσκολίες και να αποδεικνύει πως η άκαιρη εργασία συχνά δυναμώνει την θέληση και χτίζει την προσωπικότητα, πράγμα που εικονίζεται στα αισιόδοξα πρόσωπα των αιώνιων παιδιών.

37 ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2008

38 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Αθηνά Χρόνη

Στερέοψις - Αυτοπορτραίτα

εγκαίνια-διάρκεια Τρίτη 20 Ιανουαρίου 2009 στις 19.30 έως Σάββατο 7 Φεβρουαρίου 2009 ώρες λειτουργίας Τρίτη,Πέμπτη,Παρασκευή 11.00-20.00 Τετάρτη,Σάββατο 11.00-16.00 Cats&marbles Φωκυλλίδου 12, Αθήνα 106 73 Τηλ. 210 3613942

Στερέοψις – η διαδικασία κατά την οποία οι δύο εικόνες που καταγράφονται στον αμφιβληστροειδή του κάθε ματιού, συνενώνονται και προβάλλονται στον εγκεφαλο ως μία εικόνα. Η φωτογραφική δουλειά της Αθηνάς Χρόνη παρουσιάζεται στερεοσκοπικά, δηλαδή σε ζεύγη όμοιων φωτογραφιών που ο θεατής βλέπει μέσα από ένα ειδικά προσαρμοσμένο στερεοσκόπιο. Η πρακτική αυτή δίνει τρισδιάστατο αποτέλεσμα, αλλά και κάτι άλλο: ο θεατής κοιτά την εικόνα από πολύ κοντά, διεισδύει στην εικόνα και απομονώνεται από το γύρω περιβάλλον του. Σ’ αυτή την έκθεση, οι στερεοσκοπικές εικόνες παρουσιάζονται σε σκοτεινή αίθουσα μέσα σε 7 φωτεινά κουτιά, ώστε η εμπειρία του θεατή να γίνει ακόμη πιο προσωπική, να μπορέσει να πλησιάσει τις εικόνες και να απομονωθεί. Η έκθεση συνεχίζεται με 10 μεγάλα αυτοπορτραίτα, ένα άνοιγμα για το θεατή, από την «κλειστή» εμπειρία της σκοτεινής αίθουσας στην «ανοιχτή» φωτεινή έκθεση των μεγάλων αυτοπορτραίτων. Η Αθηνά Χρόνη σε διπλό ρόλο, του μοντέλου και του φωτογράφου δημιουργεί ερωτήματα: «Μπορεί κανείς τελικά με την αυτοφωτογράφιση να αποκτήσει συνείδηση του εαυτού του και να εξοικειωθεί με την πολυπλοκότητά του; Μέχρι πού μπορεί να φτάσει αυτό το παιχνίδι; Και πόσο ευάλωτος μπορεί να γίνει κανείς φέρνοντας στην επιφάνεια κομμάτια της προσωπικότητάς του;» Ο θεατής μπορεί να δώσει τις δικές του απαντήσεις ή απλά να απολαύσει τη θέαση. Την έκθεση προλογίζει η συγγραφέας Μαρία Καραβία, η οποία γράφει μεταξύ άλλων:

«οι στερεοσκοπικές φωτογραφίες […] χαρακτηρίζονται από ένα βαθύ αίσθημα και μια τολμηρή αισθητική. Θα έλεγα ότι είναι μάλιστα έκφραση σεβασμού, hommage, σ' εκείνους τους καιρούς που η Φωτογραφία γινόταν τρισδιάστατο τεχνολογικό θαύμα και συνάμα παιχνίδι συναναστροφής με το κοίταγμά της σε ένα απλό, συνήθως ξύλινο στερεοσκόπιο που αύξησε τη μαγεία αλλά και τη δημοτικότητά της, ανοίγοντας το δρόμο για τις άπειρες και πολύπλοκες τεχνικές δυνατότητες σύλληψης της εικόνας, που έχουν φτάσει σήμερα σε ένα αξιοθαύμαστο όσο και επικίνδυνο σημείο. […] με το μαυρόασπρο φιλμ της που πολλές φορές, ως εκ θαύματος, ανακαλεί την εντύπωση του χρώματος πιο πιστά από το έγχρωμο, κρατώντας από το χέρι τον εύθραυστο νεανικό εαυτό της, παίζοντας με τις ρίγες ενός κοντού φουστανιού, καταγράφει τη συγκινητική και μοναχική πορεία της στην καλλιτεχνική αναζήτηση· ίσως και την ίδια τη ζωή. Για να δοξάσει τελικά με το φακό της για μια ακόμη φορά το ταπεινό, ενσωματώνει στις συνθέσεις τα μεγάλα σαρκώδη φύλλα του τροπικού φυτού αλοκάσια. Και τα μεταμορφώνει με τις λήψεις της σε εξωτικές ομπρέλες ή σε παλλόμενα φτερά πεταλούδας που συγχέονται με την ίδια της την εικόνα. Θριαμβευτική εικόνα ολοκληρωμένης γυναίκας τελικά, αποθέωση της ίδιας της ύπαρξής της [...]»

39 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Πέτρος Ευσταθιάδης Σπούδασε στο University for the Creative Arts (UCA) στο Surrey της

Τον Ιούνιο του 2007 δούλεψε στην Γαλλία( Παρίσι,Ρουέν) με τον φω-

Αγγλίας και αποφοίτησε τον Ιούνιο του 2008. Έχει εκθέσει στο Free

τογράφο Charles Freger και τον Μάιο του 2008 στην Αγγλία(Λονδίνο)

Range Festival (London 2008), FOTO8 summer show-Host gallery

με την φωτογράφο Anne Hardy ως βοηθός.

(London 2008), Φεστιβάλ Φωτογραφίας Αθηνών,- Γαλλικό Ινστιτού-

Από τον Ιανουάριο του 2008 είναι μέλος του POCPROJECT, ενός ευ-

το (2008).

ρωπαικού δικτύου νέων φωτογράφων.

40 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Φωτογραφικές Συναντήσεις Κυθήρων

Στο πέρας του διήμερου Συνεδρίου για την Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας και στο πλαίσιο όπως πάντα των Φωτογραφικών Συναντήσεων Κυθήρων, απονεμήθηκαν τα δύο σημαντικότερα εθνικής εμβέλειας φωτογραφικά βραβεία. Πρόκειται για το Βραβείο Δήμου Κυθήρων για το καλύτερο φωτογραφικό βιβλίο της χρονιάς και για το Βραβείο Φωτογραφικών Συναντήσεων Κυθήρων που απονέμεται σε νέο φωτογράφο κάτω των 35 ετών. Το αξίας 2.000 ευρώ Βραβείο Δήμου Κυθήρων απονεμήθηκε ομόφωνα στο λεύκωμα της φωτογράφου Νατάσσας Μαρκίδου, «Κατασκευές» (Ελληνικό Κέντρο Φωτογραφίας). Αναφερόμενος στο βραβευμένο βιβλίο, ο καλλιτεχνικός διευθυντής των ΦΣΚ, Γιάννης Σταθάτος, σημείωσε πως «η εξαιρετικά προσεγμένη και καλαίσθητη αυτή έκδοση παρουσιάζει για πρώτη φορά το έργο μιας σημαντικής Ελληνίδας φωτογράφου, συνοδευόμενο από εμπεριστατωμένο κείμενο του Ηρακλή Παπαϊωάννου». Ο κος Σταθάτος τόνισε επ’ ευκαιρίας πως και τα πέντε βιβλία που βρέθηκαν στην τελική επιλογή θεωρήθηκαν άξια βράβευσης: εκτός από το βραβευμένο, πρόκειται για τα λευκώματα «Μία Στιγμή» του Boris Kirpotin (εκδόσεις futura) και «Τα Ρωμαίικα σχολεία της Πόλης» του Πάρι Πετρίδη (Άγρα), για τη μελέτη «Σύγχρονη Ελληνική Φωτογραφία» του Κώστα Ιωαννίδη (εκδόσεις futura) και για το ιστορικό λεύκωμα της Μαρίας Ηλιού, «Το Ταξίδι. Το Ελληνικό Όνειρο στην Αμερική, 1890-1980» (Μουσείο Μπενάκη & Πρωτέας). Η κριτική επιτροπή έκανε επίσης ειδική μνεία στο σύγγραμμα της Liz Wells, «Εισαγωγή στη φωτογραφία» σε μετάφραση & επιμέλεια της Πηνε-

© Μαρίλη Παπαδοπούλου

λόπη Πετσίνη (Πλέθρον). Το Βραβείο Φωτογραφικών Συναντήσεων Κυθήρων, που αποτελείται από ατομική έκθεση κατά τη διάρκεια των επόμενων ΦΣΚ καθώς και τη δημοσίευση μονογραφικού καταλόγου από τις εκδόσεις tetarto, απονεμήθηκε παμψηφεί στην νεαρή φωτογράφο Μαρίλη Παπαδοπούλου, ενώ οι συμμετέχοντες στην ομαδική έκθεση Νέων Ελλήνων φωτογράφων Θανάσης Κασάπης, Άννα Μαραγκουδάκη και Γιώργος Μουτάφης βραβεύθηκαν με έπαινο. Την κριτική επιτροπή 2007 και για τα δύο βραβεία αποτέλεσαν η Αλίκη Τσίργιαλου, διευθύντρια του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη, η Ελένη Μαλιγκούρα, φωτογράφος και καθηγήτρια φωτογραφίας και ο Γιάννης Σταθάτος, φωτογράφος και καλλιτεχνικός διευθυντής των Φωτογραφικών Συναντήσεων Κυθήρων Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούμε απευθυνθείτε στην Πολιτιστική Εταιρεία Κυθήρων στο 27360 31718 ή στην ηλεκτρονική διεύθυνση info@photokythera.com. Ιστοσελίδα: www. photokythera.com

41 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Η φωτογραφία στα καφέ μπαρ της Θεσσαλονίκης

Η ομάδα «Φωτοπόροι» πρωτοσυστάθηκε την δεκαετία του 1980 και λειτούργησε για μερικά χρόνια. Επαναλειτουργεί από τον Οκτώβρη του 1996 με δάσκαλο τον Τάσο Σχίζα. Κάθε χρόνο πραγματοποιείται ένας βασικός κύκλος μαθημάτων στα νέα μέλη, ενώ παράλληλα γίνονται και οι συναντήσεις των παλαιών μελών. Η φωτογραφική ομάδα διαθέτει αίθουσα διδασκαλίας- στούντιο, βιβλιοθήκη, σκοτεινό θάλαμο και ψηφιακή μονάδα επεξεργασίας και εκτύπωσης. Τα μέλη της ομάδας βρίσκονται σε συνεχή επαφή με εβδομαδιαίες συναντήσεις, στις οποίες παρουσιάζονται συλλογές φωτογραφιών και φωτογράφοι, προγραμματίζονται φωτογραφίσεις, συζητούνται εκθέσεις, κλπ. Η ομάδα έχει μια σταθερή δραστηριότητα καθ’ όλη την διάρκεια της λειτουργίας της. Κάθε χρόνο παρουσιάζει μια μεγάλη ομαδική έκθεση με κοινό θέμα, καθώς και μια μικρή υπαίθρια, που συνοδεύεται με φωτογραφικά happenings. Παράλληλα πραγματοποιούνται ατομικές εκθέσεις των μελών της. Το 2006, μετά από 10 χρόνια ενεργής παρουσίας, πραγματοποίησε την μεγαλύτερη διοργάνωσή της, ένα φεστιβάλ φωτογραφίας με 21 ατομικές εκθέσεις των μελών της στα Καφέ Μπαρ της Θεσσαλονίκης και με στόχο να το θεσμοθετήσει για κάθε χρόνο. © Βασίλης Γιαγκόπουλος

Νοέμβριος 2008 Για τρίτη χρονιά φέτος και έχοντας την εμπειρία των δύο προηγούμενων διοργανώσεων, όλο τον Νοέμβρη τα Μπαρ και τα Καφέ της Θεσσαλονίκης θα γεμίσουν με φωτογραφίες της ομάδας. Κάθε μέλος της έχει επιλέξει τον χώρο του και εκεί θα παρουσιάσει μια

νέα ολοκληρωμένη δουλεία του. Η διοργάνωση έχει σαν στόχο να προβάλει την δουλειά της ομάδας, να φέρει το κοινό που συχνάζει στα μαγαζιά κοντά στην φωτογραφική τέχνη και να προσελκύσει τους ενδιαφερόμενους σ’ ένα φωτογραφικό ταξίδι σε φιλόξενους χώρους της πόλης.

42 KINHMATOΓΡΑΦΟΣ

49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Στον συναρπαστικό κόσμο της έβδομης τέχνης μας ταξίδεψε και φέτος το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, πιστό στο καθιερωμένο ραντεβού του με το κινηματογραφόφιλο κοινό. Για δέκα ημέρες, από τις 14 έως τις 23 Νοεμβρίου 2008, το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, με πρόεδρο τον Γιώργο Χωραφά και διευθύντρια τη Δέσποινα Μουζάκη, με ένα πολυσύνθετο μωσαϊκό ταινιών απ’ όλο τον κόσμο, σημαντικούς προσκεκλημένους, αφιερώματα, masterclasses, ανοιχτές συζητήσεις, παράλληλες εκδηλώσεις, αλλά και καινοτόμες δράσεις που υποστηρίζουν και ενισχύουν την κινηματογραφική παραγωγή και προβολή της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων, το Φεστιβάλ αποτέλεσε γι’ ακόμη μια φορά το κέντρο του κινηματογραφικού ενδιαφέροντος, έναν χώρο ανακάλυψης των πρωτοποριακών κινηματογραφικών τάσεων, έναν χώρο συνδιαλλαγής και διαλόγου δημιουργών και κινηματογραφόφιλων. Διεθνές πρόγραμμα Προσανατολισμένο στις πρώτες και δεύτερες ταινίες νέων δημιουργών απ’ όλο τον κόσμο, το Διεθνές Διαγωνιστικό, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Δέσποινας Μουζάκη, αναζητά εκείνους τους νέους κινηματογραφιστές που ξεχωρίζουν για την σκηνοθετική δεξιοτεχνία, την τόλμη και τη δύναμη της κινηματογραφικής τους γλώσσας. Οι ταινίες που επιλέγονται αποτελούν δείγματα των πλέον πρωτοποριακών κινηματογραφικών τάσεων της εποχής μας και, ανεξαρτήτως θεματολογίας, συνδέονται από μια κοινή δημιουργική

© MOTIONTEAM/BEΡΒΕΡΙΔΗΣ

43

44 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

ανάγκη να προκαλέσουν τη σκέψη και τον προβληματισμό, να σχολιάσουν την ανθρώπινη κατάσταση και να απελευθερώσουν τη φαντασία. Στο πρόγραμμα αυτό εντάσσονται το Διεθνές Διαγωνιστικό, με τις εντός και εκτός συναγωνισμού ταινίες, οι Ειδικές Προβολές και οι ταινίες Έναρξης και Λήξης. Στο επίσημο Διαγωνιστικό πρόγραμμα συμμετέχουν 14 πρώτες ή δεύτερες ταινίες μυθοπλασίας σκηνοθετών απ’ όλο τον κόσμο, οι οποίες θα διεκδικήσουν το Χρυσό και τον Αργυρό Αλέξανδρο, αξίας 37.000 και 22.000 ευρώ αντιστοίχως, καθώς και πέντε ακόμη βραβεία που θα απονείμει επταμελής διεθνής κριτική επιτροπή. Σημειώνουμε επίσης πως οι 2 από τις 14 ταινίες του Διαγωνιστικού είναι ελληνικής παραγωγής. Φέτος το Διαγωνιστικό τμήμα περιλαμβάνει 2 παγκόσμιες πρεμιέρες ( Τρεις στιγμές, Without), 3 διεθνείς πρεμιέρες (Μια σκούπα γίνεται χρυσόψαρο, Η κλεψύδρα, Ο θόρυβος των άλλων γύρω μας) και 3 ευρωπαϊκές πρεμιέρες (Εκεί πέρα, Ο τρόφιμος, Άνεμοι του Σεπτέμβρη). Η τελετή έναρξης του 49ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 14 Νοεμβρίου 2008, στο Ολύμπιον, με την προβολή της ταινίας Ο Παλαιστής του Ντάρεν Αρονόφσκι. Η διοργάνωση θα ολοκληρώθηκε την Κυριακή 23 Νοεμβρίου 2008, στο Ολύμπιον, με την ταινία του βραβευμένου με Όσκαρ Ρον Χάουαρντ, Frost/Nixon: Η αναμέτρηση. Ελληνικό πρόγραμμα Εκτός από την παρουσίαση του συνόλου της φετινής κινηματογραφικής παραγωγής και το καθιερωμένο πλέον Digital Wave, το φετινό Ελληνικό Τμήμα παρουσίασε ένα νέο πρόγραμμα, το Generation Next, αφιερωμένο στη νέα γενιά του ελληνικού κινηματογράφου, ενώ συμπληρώνεται από ένα μεγάλο αφιέρωμα στον Μάνο Ζαχαρία. Το πλήρες και αναδρομικό αφιέρωμα στον Μάνο Ζαχαρία, περιλαμβάνει το σύνολο του έργου του, ενός έργου που παρέμεινε για πολλά χρόνια άγνωστο στο ελληνικό κοινό. Ενός έργου με ρίζες ελληνικές, βάσεις σοβιετικές και ιδέες οικουμενικές. Συνολικά 11 ταινίες, 7 μεγάλου μήκους και 4 μικρού μήκους, θα προβληθούν στο πλαίσιο του αφιερώματος, δίνοντας στο κοινό την σπάνια ευκαιρία να ανακαλύψει τον κινηματογραφιστή Μάνο Ζαχαρία. Το 2004, το 45ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τίμησε τον Μάνο Ζαχαρία με Χρυσό Αλέξανδρο για το σύνολο της προσφοράς του στον κινηματογράφο, προβάλλοντας μια απ’ τις καλύτερες δημιουργικές

του στιγμές, την ταινία Ένας από το εκτελεστικό απόσπασμα. Είναι ωστόσο η πρώτη φορά που πραγματοποιείται παγκοσμίως πλήρης ρετροσπεκτίβα στο έργο του Μάνου Ζαχαρία, γεγονός που προσδίδει στο συγκεκριμένο αφιέρωμα ξεχωριστή σημασία, όχι μόνο για την ελληνική, αλλά και για την ρώσικη κινηματογραφία. Το αφιέρωμα, συνοδεύεται από δίγλωσση ειδική έκδοση και συμπληρώνεται με μια έκθεση με φωτογραφίες-ντοκουμέντα της κινηματογραφικής διαδρομής του Έλληνα δημιουργού. Δυναμικά επέστρεψε φέτος, για τρίτη συνεχή χρονιά και το DigitalWave, το διαγωνιστικό τμήμα του ελληνικού προγράμματος, που είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στη σύγχρονη ελληνική ψηφιακή δημιουργία. Το τμήμα ενισχύει χρόνο με το χρόνο τη θέση του, καθώς αποτελεί ένα απαραίτητο, υπαγορευμένο από τις σημαντικές αλλαγές που συντελούνται στο παγκόσμιο κινηματογραφικό σκηνικό, βήμα επικοινωνίας των Ελλήνων σκηνοθετών με το κοινό, αλλά και έναν καθρέφτη των πλέον πρωτοποριακών εγχώριων κινηματογραφικών τάσεων. Στο πλαίσιο της προσπάθειας υποστήριξης και προβολής των καινούριων δυνάμεων του ελληνικού σινεμά, το Ελληνικό Τμήμα παρουσιάζει φέτος κι ένα νέο, πιλοτικό πρόγραμμα με τίτλο Generation Next, που σκοπό έχει να φωτίσει το έργο των νέων ανερχόμενων ελλήνων δημιουργών. Φέτος το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης συγκεντρώνει επτά νέους Έλληνες σκηνοθέτες - τους Άρη Μπαφαλούκα, Σύλλα Τζουμέρκα, Παναγιώτη Φαφούτη, Μαργαρίτα Μαντά, Μπουγιάρ Αλιμάνι, Χρήστο Νικολέρη και Βαρδή Μαρινάκη - για να τους προτείνει και να τους αναδείξει, ένα βήμα πριν αναδειχθούν οι ίδιοι μέσα από το έργο τους. Τέλος, η πολυαναμενόμενη ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου Η σκόνη του χρόνου, θα παρουσιαστεί σε avant premiere στο 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Σάββατο 22 Νοεμβρίου 2008, στις 23.00 στο Ολύμπιον, ως ειδική προβολή του ελληνικού τμήματος, κλείνοντας έτσι το πρόγραμμά του. Στην προβολή της ταινίας στη Θεσσαλονίκη, εκτός από τον σκηνοθέτη θα παραβρεθεί και ο Γουίλεμ Νταφόε, ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές της, ο οποίος στη διάρκεια του 49ου Φεστιβάλ, θα παραδώσει κι ένα ξεχωριστό masterclass. Αφιέρωμα στους αδελφούς Νταρντέν Αφιέρωμα στο έργο δύο σπουδαίων εκπροσώπων του σύγχρονου παγκόσμιου σινεμά, των Βέλγων αδελφών Νταρντέν, διοργανώ-

45

3 MONKEYS

AFTER

THE TOUR

AHLAAM

νει το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ο Ζαν Πιερ Νταρντέν και ο αδελφός του Λυκ, οι οποίοι και θα παραβρεθούν στο Φεστιβάλ, έχουν πίσω τους μια δημιουργική διαδρομή τριάντα ετών και πλούσιες καλλιτεχνικές περγαμηνές, ανάμεσα τους και δύο Χρυσούς Φοίνικες για τα φιλμ Ροζέτα και Το παιδί. Οι ταινίες τους πατούν τόσο υφολογικά όσο και θεματολογικά στα ρεαλιστικά κινήματα του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού σινεμά, ανοίγουν, ωστόσο, ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ιστορία του. Το αφιέρωμα του 49ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το οποίο θα συνοδεύεται από ειδική δίγλωσση έκδοση για το έργο των δημιουργών, θα δώσει την ευκαιρία στο κοινό να ανακαλύψει τους πρώιμους Νταρντέν - τα σχεδόν άγνωστα και αρκετά διαφορετικά από ο,τι θα ακολουθούσε στη συνέχεια Falsch (1986) και Je pense a vous (1992) – αλλά και να απολαύσει την τελευταία τους δουλειά με τίτλο Le silence de Lorna, η οποία και απέσπασε το βραβείο σεναρίου στο πρόσφατο, 61ο Φεστιβάλ των Καννών. Επίσης, στη διάρκεια του Φεστιβάλ οι αδερφοί Νταρντέν θα δώσουν ένα masterclass στο οποίο θα μιλήσουν για τις τεχνικές του κινηματογράφου, για το σενάριο, αλλά και την παραγωγή, καθώς οι ίδιοι, εκτός από την σκηνοθεσία και το σενάριο, αναλαμβάνουν και τις παραγωγές των ταινιών τους. Αφιέρωμα στον κινηματογράφο της Μέσης Ανατολής Πολύπλευρο αφιέρωμα στον κινηματογράφο της Μέσης Ανατολής γίνεται για πρώτη φορά το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, χτίζοντας ένα ψηφιδωτό ταινιών - παραγωγής 2005 έως 2008 - από χώρες όπως η Αίγυπτος, το Ιράκ, το Ισραήλ, ο Λίβανος, η Παλαιστίνη, η Υεμένη, οι ΗΠΑ, η Ιορδανία, η Συρία και η Κύπρος. Τόσο γεωπολιτικά, όσο και πολιτισμικά, η Μέση Ανατολή είναι ένας τόπος αντιφάσεων και συγκρούσεων που μεταβάλλεται καθημερινά. Η εικόνα, αντανακλάται με τον πλέον γλαφυρό τρόπο στην κινηματογραφική της παραγωγή, σε έναν κινηματογράφο ποικιλόμορφο, τόσο θεματικά, όσο και υφολογικά, έναν κινηματογράφο που εστιάζει στην αξία της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα απ’ τις πιο αντίξοες συνθήκες. Από την Αίγυπτο, χώρα με μεγάλη κινηματογραφική παράδοση και ισχυρή βιομηχανία στον χώρο, που στρέφεται όλο και περισσότερο προς τον πολιτικό κινηματογράφο, μέχρι την Υεμένη, η οποία πραγματοποιεί τα πρώτα της κινηματογραφικά βήματα στο παγκόσμιο στερέωμα, η Μέση Ανατολή, έρχεται στο κινηματογραφικό προσκήνιο, μέσα από το αφιέρωμα του 49ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, που θα συνοδεύεται από

46 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

ειδική έκδοση. Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα πραγματοποιηθεί και μια έκθεση με θέμα τη Μέση Ανατολή. Ημέρες Ανεξαρτησίας Οι Ημέρες Ανεξαρτησίας συνεχίζουν για τέταρτη συνεχή χρονιά την περιπλάνησή τους στο απρόβλεπτο, ποικιλόμορφο τοπίο του παγκόσμιου ανεξάρτητου σινεμά, με σημαντικούς σταθμούς του φετινού τους ταξιδιού τα αφιερώματα στον ιδιοσυγκρασιακό Άγγλο σκηνοθέτη Τέρενς Ντέιβις αλλά και σε μια εμβληματική προσωπικότητα του αφρικανικού κινηματογράφου, τον Ουσμάν Σεμπέν. Ο Σεμπέν, που έφυγε από κοντά μας πλήρης ημερών αλλά και έργου τον περασμένο Ιούνιο σε ηλικία 84 ετών, θεωρείται ηγετική φιγούρα της αφρικανικής λογοτεχνίας του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, ενώ έχει χαρακτηρισθεί ως ο «πατέρας του αφρικανικού σινεμά». Η ρετροσπεκτίβα των Ημερών Ανεξαρτησίας θα είναι πλήρης και θα συνοδεύεται από ειδική, δίγλωσση έκδοση για τη ζωή και το έργο του δημιουργού, ενώ, αξίζει να σημειωθεί, πως το 49ο Φεστιβάλ έχει προσκαλέσει τον γιο του, Αλέν Σεμπέν, για να μιλήσει για τον πατέρα του και να παρουσιάσει τα σχέδια του Μουσείου Ουσμάν Σεμπέν που ετοιμάζεται στο Ντακάρ και αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στα επόμενα δύο χρόνια. Το αφιέρωμα των Ημερών Ανεξαρτησίας στον Τέρενς Ντέιβις που γίνεται με την υποστήριξη του Βρετανικού Συμβουλίου, θα παρουσιάσει για πρώτη φορά στην Ελλάδα την πλήρη φιλμογραφία του σκηνοθέτη, αρχίζοντας από το The trilogy -αποτέλεσμα της ένωσης των μικρού μήκους Children (1976), Madonna and child (1980) και Death and transfiguration (1983)- και κλείνοντας με την πιο πρόσφατη δουλειά του Of time and city. Στο πλαίσιο του αφιερώματος που θα συνοδεύεται από ειδική έκδοση, ο Τέρενς Ντέιβις θα παραδώσει κι ένα μοναδικό masterclass. Εκτός από τα αφιερώματα και τις ταινίες του βασικού κορμού ID 08, οι οποίες διαγωνίζονται και για το βραβείο Ανθρώπινες Αξίες της Βουλής των Ελλήνων, συνεχίζονται για τέταρτη χρονιά τα τμήματα Κάποιος να τους προσέχει και Νέοι Αμερικανοί. Στο πλαίσιο του πρώτου, παρουσιάζονται, ένα ξεχωριστό δημιουργικό δίδυμο από την Αγγλία, οι Desperate Optimists και ένας sui generis σκηνοθέτης από την Αμερική, o Azazel Jacobs, ενώ το δεύτερο αναδεικνύει, όπως πάντα, τις αμερικανικές ανεξάρτητες ταινίες που ξεχωρίζουν από το σύνολο. Μαζί κοντά μας και φέτος θα είναι και οι Ειδικές Προβολές αλλά και μια Παιδική Προβολή, το δανέζικο καρτούν, Ο εύθυμος Μπάρι και οι ντισκοσκώληκες.

Ματιές στα Βαλκάνια Την περιπλάνησή του στο πολύμορφο, σύνθετο και, ακριβώς γι’ αυτό, συναρπαστικό τοπίο των Βαλκανίων, συνεχίζει για 15η χρονιά το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια μέσα από μια επιλογή των σημαντικότερων βαλκανικών ταινιών της φετινής παραγωγής. Από το 1994, που θεσπίστηκε ως ξεχωριστή ενότητα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έως σήμερα, το πρόγραμμα αυτό συνάδει απόλυτα με την πολιτική του Φεστιβάλ για την προώθηση του βαλκανικού σινεμά στη διεθνή αγορά και τη διεύρυνση των δυνατοτήτων συνεργασίας των κινηματογραφικών δυνάμεων της ευρύτερης περιοχής. Πέρα από το καθιερωμένο, ετήσιο πανόραμα του κινηματογράφου των Βαλκανίων, με μια επιλογή από τις σημαντικότερες παραγωγές της χρονιάς, το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια πραγματοποιεί φέτος αφιέρωμα στον σύγχρονο τούρκικο κινηματογράφο παρουσιάζοντας ταινίες σημαντικών και καταξιωμένων δημιουργών όπως ο Νουρί Μπιλγκέ Τσειλάν, η Γιεσίμ Ουστάογλου και ο Σεμίχ Καπλάνογλου που έδωσαν μέσα από το έργο τους νέα ώθηση στην σύγχρονη τούρκικη κινηματογραφία. Άλλος ένας σημαντικός σταθμός των φετινών Ματιών στα Βαλκάνια είναι το αφιέρωμα στις ρουμάνικες ταινίες μικρού μήκους νέων σκηνοθετών που ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη αισθητική και την δυνατή θεματολογία τους.

Focus Αν οι «Σύγχρονοι Πόλεμοι», ο περυσινός θεματικός άξονας της ενότητας FOCUS, εστίαζαν σε εκείνα που μας χωρίζουν, το FOCUS του 49ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, κάτω από τον τίτλο «Κοινόβιο 2008», φιλοδοξεί να ρίξει φως σε εκείνα που, έστω και εφήμερα ή φαντασιακά, μπορούν να μας ενώσουν. Η δημιουργία εναλλακτικών και αυτοπροαίρετων κοινωνικών «υπο-συνόλων» δεν αποτελεί φυσικά παροδικό φαινόμενο της εποχής ή ενδεικτικό σημείο των καιρών μας. Μέσα από μια επιλογή ταινιών πρόσφατης παραγωγής (2007– 2008) απ’ όλο τον κόσμο, η ενότητα FOCUS θα επιχειρήσει να ερευνήσει τις σύγχρονες συνισταμένες του θέματος, αλλά και τη διαλεκτική του με ιστορικά-κοινωνικά προηγούμενα, όπως είναι ο χιπισμός ή τα ευρωπαϊκά κινήματα του ’68.

Experimental Forum Το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης εγκαινιάζει το Experimental Forum, ένα νέο πρόγραμμα που ξεκινά φέτος πιλο-

47 τικά και φιλοδοξεί να αναδείξει την avant garde πειραματική κινηματογραφική σκηνή, ότι πιο νέο, δημιουργικό και καινοτόμο, έχει να επιδείξει ο χώρος αυτή τη στιγμή. Το Experimental Forum ανοίγει ένα παράθυρο στον πειραματικό κινηματογράφο, ένα είδος δημιουργίας πιο προσωπικής, τόσο κατασκευαστικά όσο και αφηγηματικά, με απώτερο στόχο να αποκαλύψει τη διαλεκτική του με την ιστορία του παγκόσμιου σινεμά. Φέτος, στην πρώτη επαφή του με το κοινό, το Experimental Forum, παρουσιάζει ένα αφιέρωμα στον αντισυμβατικό Κροάτη δημιουργό Ivan Ladislav Galeta, ο οποίος θα παραβρεθεί στο Φεστιβάλ, καθώς και μια επιλογή 19 ταινιών από το περίφημο Béla Balázs Studio της Ουγγαρίας.

Industry Centre Νευραλγικό κομμάτι της διοργάνωσης, το Industry Centre, μέσα από τις καινοτόμες δραστηριότητές του, υποστηρίζει για τέταρτη χρονιά τη διεθνοποίηση των τοπικών κινηματογραφικών αγορών και διευκολύνει την ισχυρότερη οικονομική πρόσβασή τους στη διεθνή αγορά. Το Industry Centre, το οποίο θα φιλοξενηθεί φέτος στο Μουσείο Φωτογραφίας στο Λιμάνι, περιλαμβάνει:

A NEW DAY

ALEXANDRIA WHY

4η Αγορά Κινηματογραφικών Ταινιών- Agora Στο πλαίσιο του 49ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, διοργανώνεται η 4η Αγορά Κινηματογραφικών Ταινιών συνεχίζοντας το εξαιρετικά επιτυχημένο έργο της περυσινής διοργάνωσης, χάρη στην οποία 36 ταινίες από την ΝΑ Ευρώπη εξασφάλισαν διανομή σε 18 διαφορετικές περιοχές του κόσμου. H Agora ξεκινώντας τρία χρόνια πριν, ως αναπτυξιακή δράση με καθαρά καινοτόμο χαρακτήρα, έχει επιτύχει στη φετινή τέταρτη διοργάνωσή της να εξασφαλίσει τη μέγιστη συμμετοχή ελλήνων και ξένων επαγγελματιών του χώρου - παραγωγών, διανομέων, προγραμματιστών φεστιβάλ, εκπροσώπων ινστιτούτων και σωματείων. Χαρακτηριστικά πέρυσι στην 3η Αγορά, υποστηρίχθηκε η διανοµή 283 ταινιών εκ των οποίων, 73 από την Ελλάδα (αύξηση 93% από το 2006) και 80 από την ΝΑ Ευρώπη και Μεσόγειο (αύξηση 45,5% από το 2006).

Balkan Works in Progress Το πετυχημένο πρόγραμμα προβολών της Αγοράς, διοργανώνεται και φέτος για τρίτη χρονιά, σε συνεργασία με το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια. Απευθύνεται αποκλειστικά σε διανομείς, πράκτορες πω-

48 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

λήσεων και προγραμματιστές Φεστιβάλ. Προβάλλονται επιλεγμένες ταινίες από τα Βαλκάνια που βρίσκονται σε στάδιο πριν από την ολοκλήρωσή τους. Ελληνικά έργα «Προσεχώς» Φέτος για δεύτερη χρονιά περιλαμβάνονται, σε συνεργασία με το Ελληνικό Τμήμα και ταινίες από την Ελλάδα.

4Ο Φόρουμ Συμπαραγωγών Crossroads Το Crossroads, το οποίο ενισχύεται από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα MEDIA, έχει ως στόχο την υποστήριξη των παραγωγών με σχέδια κινηματογραφικών ταινιών μεγάλου μήκους που σχετίζονται με τις γεωγραφικές περιοχές της Μεσογείου και των Βαλκανίων, φέρνοντάς τους σε επαφή με ένα δίκτυο χρηματοδοτών, συμπαραγωγών και κορυφαίων επαγγελματιών της κινηματογραφικής βιομηχανίας από όλο τον κόσμο. Φέτος το Crossroads έχει επιλέξει 15 σχέδια κινηματογραφικών ταινιών με κριτήριο την ποιότητα του σεναρίου, την δημιουργική ομάδα και την δυνατότητα πραγματοποίησης τους. Επιπλέον φέτος το Crossroads θα εστιάσει στο νέο πρόγραμμα Greece: Generation Next, σε συνεργασία με το Ελληνικό Τμήμα. Το Crossroads θα παρουσιάσει εφτά (7) νέους σκηνοθέτες και τους παραγωγούς τους, οι οποίοι έχουν ήδη ξεκινήσει γυρίσματα της πρώτης τους μεγάλου μήκους ταινίας ή θα αρχίσουν πολύ σύντομα, στον κύκλο των ειδικών της κινηματογραφικής βιομηχανίας και προσκεκλημένων του Φόρουμ. Βαλκανικό Ταμείο Ανάπτυξης Σεναρίου-Balkan Fund Το Balkan Fund, το Βαλκανικό Ταμείο Ανάπτυξης Σεναρίων του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, συνεχίζει την επιτυχημένη λειτουργία του για έκτη συνεχή χρονιά. Φέτος, στο εργαστήριο που θα πραγματοποιηθεί από τις 15 έως τις 17 Νοεμβρίου, στο πλαίσιο του 49ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, επελέγησαν να συμμετάσχουν 12 σενάρια από 9 χώρες. Η διεθνής κριτική επιτροπή του Balkan Fund θα εξετάσει τα προεπιλεγμένα σχέδια σεναρίων, τα οποία θα παρουσιαστούν από τους σεναριογράφους, σκηνοθέτες και παραγωγούς τους, στη διάρκεια του τριήμερου εργαστηρίου. Στη συνέχεια θα βραβεύσει 4 από τα 12 σχέδια σεναρίων με 10.000 ευρώ το καθένα, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο την περαιτέρω ανάπτυξη του σεναρίου. To Balkan Fund έχει καθιερωθεί πλέον ως μια από τις σημαντικότερες κινηματογραφικές πρω-

τοβουλίες στη περιοχή των Βαλκανίων και διεθνώς, συμβάλλοντας στην καθιέρωση νέων σεναριογράφων και σκηνοθετών αλλά και στην προώθηση πρωτοποριακών τάσεων του σύγχρονου κινηματογράφου.

The Salonica Studio Το 49o Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης συνεχίζει στη φετινή διοργάνωσή του σε συνεργασία με το Τμήμα Κινηματογράφου της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης την εκπαιδευτική πρωτοβουλία του Salonica Studio που ξεκίνησε το 2006 για ειδικευόμενους στην παραγωγή φοιτητές και εντάσσεται στις αναπτυξιακές δραστηριότητες του Industry Center. Η επιτυχής λειτουργία του προγράμματος Salonica Studio οδήγησε σε περαιτέρω επέκταση και διεθνοποίησή του, με αποτέλεσμα να δώσει το έναυσμα για τη δημιουργία του νέου, ευρωπαϊκού προγράμματος Four Corners και στη συνέχεια να αποτελέσει έναν από τους βασικούς πυλώνες του. Το Four Corners, το οποίο έχει επιτύχει χρηματοδότηση και υποστήριξη από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα MEDIA, ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2008 από την ESCAC στη Βαρκελώνη, συνεχίστηκε τον Ιούνιο στο Bournemouth της Μεγάλης Βρετανίας και θα ολοκληρωθεί φέτος τον Νοέμβριο στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο του 49ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με τη συμμετοχή του Τμήματος Κινηματογράφου του Α.Π.Θ.. Πράσινοι διάλογοι Λαμβάνοντας υπόψη τις δραματικές κλιματικές αλλαγές με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η γη μας και την έντονη κρίση που έρχεται ως επακόλουθο, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης αποφάσισε να αναλάβει την ευθύνη που του αντιστοιχεί. Στόχος του Φεστιβάλ, είναι αυτήν τη χρονιά να ευαισθητοποιήσει, να ενημερώσει και να κινητοποιήσει το κοινό του, προκειμένου το 50ο Φεστιβάλ να αποτελέσει έμπρακτη απόδειξη ότι η συλλογική μας δύναμη συνεισφέρει σε μια θετική αλλαγή. Φέτος, στο πρώτο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ξεκινά έναν «πράσινο διάλογο» με τους θεατές, έναν εποικοδομητικό διάλογο για το πιο βροντερό SOS που έχει εκπέμψει ποτέ ο πλανήτης μας. Και ταυτόχρονα, καλεί τους επισκέπτες του, να ακολουθήσουν τα Πράσινα Μονοπάτια, το εικαστικό κομμάτι αυτής της ενότητας, μια σειρά εκθέσεων και εκδηλώσεων στους χώρους του Φεστιβάλ και μέσα στην πόλη. Την διαδρομή αυτή θα ορίζει

49 ένας ειδικά διαμορφωμένος «πράσινος χάρτης» αναρτημένος στο Λιμάνι. Τελικός στόχος του Φεστιβάλ είναι να ανοίξει την επετειακή 50η διοργάνωση του θεσμού το 2009, δείχνοντας έναν δικό του «πράσινο δρόμο», αναλαμβάνοντας την ευθύνη για το δικό του οικολογικό αποτύπωμα μειώνοντας τις εκπομπές του και ελπίζοντας να εμπνεύσει και να ενθαρρύνει το κοινό του να κάνει το ίδιο. Παράλληλες εκδηλώσεις Εκτός από τις προβολές, σημαντικό κομμάτι στη διοργάνωση κατέχουν οι παράλληλες εκδηλώσεις, οι ανοιχτές συζητήσεις και τα masterclasses τα οποία ενισχύονται και διευρύνονται με στόχο την ευρύτερη λειτουργία του φεστιβάλ, ως βήμα διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών γύρω από την τέχνη του κινηματογράφου. Φέτος, στο πλαίσιο του 49ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσα7 ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΣ ©Σ. ΣΤΑΒΕΡΗΣ

λονίκης, πραγματοποιούνται: έκθεση φωτογραφίας του πολυβραβευμένου μεξικάνου διευθυντή φωτογραφίας Γκαμπριέλ Φιγκερόα (1907 – 1997), έκθεση ζωγραφικής, σχεδίων και προβολών του πολύπλευρου Ρώσου δημιουργού Ρουστάμ Χαμντάμοβ, εγκατάσταση – προβολή του αντισυμβατικού Κροάτη δημιουργού Ιβάν Λάντισλαβ Γκαλέτα, έκθεση φωτογραφίας για την κινηματογραφική διαδρομή του Μάνου Ζαχαρία, έκθεση με βίντεο και εγκαταστάσεις του Κωνσταντίνου Γιάνναρη, έκθεση ζωγραφικής του Κυριάκου Κατζουράκη, έκθεση με βιντεοπροβολές, σκίτσα και φωτογραφίες για την Μέση Ανατολή, έκθεση ζωγραφικής της Ράνιας Καπελιάρη, ομαδική έκθεση φωτογραφίας με θέμα το Νερό και τέλος μια εικαστική διαδρομή με τίτλο Πράσινα Μονοπάτια. Στο 49ο Φεστιβάλ, masterclasses, θα δώσουν ανάμεσα σε άλλους οι δημιουργοί Ζαν Πιερ και Λυκ Νταρντέν, Μάνος Ζαχαρίας, Τακέσι Κιτάνο και Τέρενς Ντέιβις, ο συνθέτης Γουστάβο Σανταολάγια, οι διευθυντές φωτογραφίας Γκιγέρμο Ναβάρο και Χάρης Ζαμπαρλούκος, η σεναριογράφος Ντιάμπλο Κόντι, ο ηθοποιός Γουίλεμ Νταφόε κ.α. Τέλος θα πραγματοποιηθούν ανοιχτές συζητήσεις με θέματα τον Κινηματογράφο της Μέσης Ανατολής, τον Σύγχρονο Τουρκικό Κινηματογράφο, αλλά και την δράση Πράσινοι Διάλογοι. Τα masterclasses και οι ανοιχτές συζητήσεις φέτος υποστηρίζονται

ΠΡΑΣΙΝΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΣΤΟ ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΟ ©ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ/ΤΡΥΨΑΡΗ

από το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων (ΙΟΜ).

50 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Φώτης Κωνσταντινίδης

«Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου» Ο σκηνοθέτης Φ. Κωνσταντινίδης

Το Ναύπλιο και η Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου, η θρυλική ηρωίδα της αντιοθωνικής επανάστασης του 1862, είχαν την τιμητική τους στην Αθήνα την Παρασκευή 17 Οκτωβρίου 2008. Στο Αμφιθέατρο του Νέου Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς, έγινε η πρεμιέρα του εξαιρετικού ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη Φώτη Κωνσταντινίδη για την Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου, που είχε παρουσιαστεί νωρίτερα στο Ναύπλιο. Πλήθος φίλων του Ναυπλίου κατέκλυσαν την αίθουσα και άκουσαν την προσφώνηση του Δημάρχου κυρίου Παναγιώτη Αναγνωσταρά, και τις ομιλίες της Βουλευτού και τέως Προέδρου της Βουλής Άννας Ψαρούδα Μπενάκη, του καθηγητή Τάσου Γούναρη και του ιστορικού Γιώργου Ρούβαλη. Σε συνδιοργάνωση με το Ναύδετο, η εκδήλωση περιείχε επίσης εκτός από την προβολή της ημίωρης ταινίας και έκθεση φωτογραφιών κτιρίων της εποχής και των πρωταγωνιστών της Ναυπλιακής Επανάστασης. Οι συμμετέχοντες έλαβαν ως δώρο το βιβλίο της Κούλας Ξηραδάκη για την Καλλιόπη, το DVD της ταινίας και το τελευταίο τεύχος αρ.7 του Ναύδετου. Στις ομιλίες τονίστηκε το πρωτοφανές γεγονός της ενεργούς συμμετοχής στα κοινά μιας μορφωμένης γυναίκας, σ’ εκείνη την παρωχημένη και ανδροκρατική κοινωνία. Ακόμα, η εξαιρετική μόρφωση, δημοκρατικά ιδεώδη, αρχηγικά προσόντα και φιλανθρωπική δράση της Καλλιόπης Παπαλεξοπούλου, μιας μοναδικής προσωπικότητας του Ναυπλίου, η οποία - μέσω της ταινίας - θα γίνει σίγουρα ευρύτερα γνωστή στους νεώτερους Έλληνες.

51

52 ΘΕΑΤΡΟ

«Θέατρο μπορούν να κάνουν όλοι, ακόμα και οι ηθοποιοί». «Θέατρο μπορεί να γίνει παντού, ακόμα και στο θέατρο» (Αυγκούστο Μποάλ).

Θέατρο Φόρουμ στο Ναύπλιο

κείμενο Χριστίνα Ζώνιου ΘεατρολόγοςΘεατροπαιδαγωγός, Μέλος το διδακτικού προσωπικού (Ε.Ε.ΔΙ.Π.) του τμήματος Θεατρικών Σπουδών Σχολής Καλών Τεχνών, Πανεπιστημίου Πελοποννήσου φωτογραφίες Alan Thompson

ΟΣΜΩΣΗ Κέντρο Τεχνών και Διαπολιτισμικής Αγωγής www.osmosis-intercultural.gr 210 5236706 nfo@osmosis-intercultural.gr

Νέοι και εκπαιδευτές νέων από την Ελλάδα (θεατρική ομάδα Ώσμωση, Ναύπλιο) και την Ιταλία (θεατρικές ομάδες Sottoteatro και Triboo, Φλωρεντία), συναντήθηκαν για 8 ημέρες στο πλαίσιο του Διαπολιτισμικού Θεατρικού Εργαστηρίου και παρουσίασαν το Σάββατο 30 Αυγούστου 2008 ( Πάρκο ΟΣΕ - Μουσείο Παιδικής Ηλικίας «Σταθμός») το προϊόν αυτής της συνάντησης, την πειραματική διαδραστική παράσταση Θέατρου Φόρουμ. Το Θ. Φ. είναι θεατρικό είδος που αποβλέπει στην κατάργηση του διαχωρισμού σκηνής και πλατείας και στη δημιουργία μιας νέας σκηνικής γλώσσας με την παρέμβαση του κοινού και την ανάδειξή του σε πρωταγωνιστή. Αποτελεί μία από τις τεχνικές του Θεάτρου του Καταπιεσμένου που γεννήθηκε στην Βραζιλία, με ιδρυτή τον Αουγκούστο Μποάλ, και στη συνέχεια διαδόθηκε σε όλον τον κόσμο σαν εργαλείο καλλιτεχνών, παιδαγωγών, ακτιβιστών και κοινωνικών λειτουργών, για να ενδυναμώσει με καλλιτεχνικό τρόπο τις αποδυναμωμένες φωνές των πολιτών. Το Θ. Φ. χρησιμοποιεί την εγγενή ανθρώπινη θεατρικότητα, βασιζόμενο στο αξίωμα ότι το θέατρο- όπως η γλώσσα- είναι προσιτό σε όλους, αρκεί να διδαχτεί κανείς τη μέθοδο. Στόχος είναι ο κριτικός αναστοχασμός, η διεύρυνση των προσωπικών ορίων και η ανακάλυψη των αναπάντεχα διαφορετικών εν δυνάμει προσωπικοτήτων που έχουμε μέσα μας φυλακισμένες. H συμμετέχουσα Αγλαϊα Τζόκα σχολιάζει μία από τις δραστηριότητες έτσι: «Αρχίζει να ξεκαθαρίζει το μήνυμα του «εγώ» που θέλει να περάσει ο καθένας μας προς τα έξω. Όταν βλέπουμε τον εαυτό μας μέσω των άλλων, τα συναισθήματα είναι ανάμεικτα: έκπληξη, φόβος, γέλιο, αυτοσαρκασμός,

άνεση. Ο άλλος βλέπει πράγματα σ’ εμάς που χαμπάρι δεν έχουμε πάρει για το ότι τα κουβαλάμε.» Το θέατρο γίνεται έτσι ένας προστατευμένος χώρος όπου στρατηγικές διαπολιτισμικότητας, ενδυνάμωσης, αποτίναξης της καταπίεσης και της αδικίας και κοινωνικής αλλαγής προβάρονται, για να χρησιμοποιηθούν ενδεχομένως και στην πραγματικότητα. Η αξία καταρχήν του Διαπολιτισμικού Θεατρικού Εργαστηρίου του Ναυπλίου (24 Αυγούστου – 1 Σεπτέμβρη 2008) έγκειται στο ότι νέοι και εκπαιδευτές νέων από δύο διαφορετικές χώρες ήρθαν σε επαφή και επικοινώνησαν ανάγκες, φόβους, επιθυμίες, όνειρα, προβλήματα με όχημα ένα καλλιτεχνικό γλωσσικό ιδίωμα που λειτούργησε ενωτικά για την ομάδα και ενδυναμωτικά για το κάθε άτομο χωριστά. Η συμμετέχουσα Δήμητρα Παπαδοπούλου αξιολογεί την εμπειρία της: «Από το διαπολιτισμικό θεατρικό εργαστήρι πήρα σίγουρα σημαντικά εφόδια: Όχι μόνο τα συγκεκριμένα παιχνίδια, αλλά και το γενικότερο πνεύμα δημοκρατίας, δηλαδή ότι το σημαντικό ήταν οι ανάγκες, οι προβληματισμοί της ομάδας χωρίς την καθοδήγηση των εκπαιδευτών π.χ. στο ποια θέματα θα τεθούν ή πώς θα παρουσιαστούν στην παράσταση (…) Γενικά στην καθημερινότητα μετά το εργαστήριο αναγνωρίζω πιο εύκολα κάποιες καταστάσεις όπου καταπιέζομαι «υπόγεια» και με έναν αυτονόητο τρόπο, οι οποίες πριν ίσως και να περνούσαν απαρατήρητες, και αντιδρώ πιο εύκολα σ’ αυτές.», ενώ η Ήρα Παπαγεωργίου γράφει: «Βίωση μιας πραγματικά δημοκρατικής εμπειρίας. Ιδιαίτερα όταν έπρεπε να αποφασίσω ποιο θέμα ήθελα να δραματοποιήσω. Δεν είναι απλά θέμα πλειοψη-

53

54 ΘΕΑΤΡΟ

φίας. Κάνεις αυτό που πραγματικά θέλεις. Αλλά δεν είναι και εύκολη διαδικασία. Πρέπει να αποφασίσεις πρώτα τι θέλεις. Δηλαδή πρέπει να βάζεις το μυαλό σου να δουλεύει.». Ανάλογες ήταν οι αξιολογήσεις όλων των ελλήνων και των ιταλών συμμετεχόνων. Παρόλο που επελέγη στο εργαστήριο αυτό να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην πρώτη «στιγμή» της δίστιγμης τέχνης του θεάτρου, στην εκπαιδευτική διαδικασία της υπέρβασης των πολιτισμικών διαφορών, της αυτογνωσίας και της σύνθεσης, ακόμα και η στιγμή της έκθεσης στο κοινό είχε μεγάλη σημασία. Η παράσταση Θ. Φ. στο Ναύπλιο είναι άλλωστε σημαδιακή γιατί αποτέλεσε την πρώτη παρουσίαση του θεατρικού αυτού είδους και μια πρώτη απόπειρα αναμέτρησης των εμψυχωτών και των ηθοποιών με το ελληνικό κοινό. Όλοι οι συμμετέχοντες βγήκαν για πρώτη φορά στη σκηνήκανείς δεν είναι επαγγελματίας- και μάλιστα σε ένα τόσο δύσκολο είδος θεάτρου όπου τα πάντα είναι απρόβλεπτα. Βέβαια να τονισθεί ξανά ότι αυτή η εμπειρία ήταν μόνο η μικρή ορατή κορυφή ενός παγόβουνου, ενώ η αόρατη πλευρά του είχε να κάνει με τα έντονα βιώματα που έζησαν οι συμμετέχοντες της διαπολιτισμικής θεατρικής συνεύρεσης κατά τις 8 ημέρες συμβίωσης και θεατρικής δουλειάς, κατά τις οποίες συνδυάστηκαν στιγμές χαλάρωσης και παιχνιδιού με τη διερεύνηση επίπονων ζητημάτων ταυτότητας, προσωπικών ιστοριών αδικίας και καταπίεσης που αφορούσαν τον ρατσισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό, την έλλειψη σεβασμού και την προσωπική και συλλογική ευθύνη για τα

κοινωνικά προβλήματα. Ως προς την τεχνική που χρησιμοποιήθηκε, παρόλο που το Θ. Φ. προβλέπει συνήθως κανονικές θεατρικές διαλογικές σκηνές, η συγκεκριμένη παράσταση βασίστηκε περισσότερο στην τεχνική του «Θεάτρου εικόνα», των «παγωμένων εικόνων» ή «ταμπλώ βιβάν», γιατί ακριβώς ως αποτέλεσμα ενός τρίγλωσσου καλλιτεχνικού - εκπαιδευτικού εργαστηρίου έπρεπε να χρησιμοποιήσει ένα θεατρικό ιδίωμα που να υπερβαίνει τα γλωσσικά όρια, για να θιχτούν τα θέματα (η έλλειψη σεβασμού προς τους άλλους και η πατριαρχική οικογένεια) που αναδείχτηκαν από προσωπικές ιστορίες των συμμετεχόντων. Η δυσκολία της γλωσσικής επικοινωνίας με το κοινό μέρους των εμψυχωτών και των συμμετεχόντων καθόρισε τη διάδραση με αυτό με μη γλωσσικούς όρους, αλλά τελικά όπως διαπιστώθηκε και την ελλιπή δυνατότητα εμβάθυνσης στις παρουσιαζόμενες ιστορίες. Η αίσθηση της ομάδας είναι ότι χρειάζεται ακόμα δουλειά για την επεξεργασία της τολμηρής αυτής μεθόδου. Όμως η μεγάλη προσέλευση και η θερμή συμμετοχή του κοινού της Αργολίδας στη «θεατρική» συζήτηση των θιγόμενων θεμάτων καθώς και η πολύτιμη υποστήριξη των τοπικών φορέων στην υλοποίηση του διαπολιτισμικού εργαστηρίου φανερώνουν την ιδιαίτερη δυναμική τέτοιων δράσεων. Η θεατής (σκηνοθέτης και ηθοποιός η ίδια) Μαρία Μάλλιου περιγράφει την εμπειρία της με τα παρακάτω λόγια: «Ο όρος «θεατές» δεν απηχεί την πραγματικότητα για όσους βρεθήκαμε το Σάββατο 30 Αυγούστου στο πάρκο του Ο.Σ.Ε. στο Ναύ-

πλιο, όπου έλαβε χώρα το δρώμενο της θεατρικής ομάδας της Ώσμωσης σε συνεργασία με την αντίστοιχη ιταλική ομάδα. Θεωρώ ότι ήμασταν ουσιαστικά «συμμέτοχοι». Η αρχική σηματοδότηση αυτής της διαπίστωσης δόθηκε από το χώρο, τόσο τον εσωτερικό όσο και τον εξωτερικό. Ο πρώτος δεν συνιστούσε το άδυτο των παρασκηνίων ενός συμβατικού θεάτρου. Είχαμε πρόσβαση και οι εκτός ομάδας. Μάλιστα τα μέλη της ομάδας μας φιλοξένησαν προσφέροντάς μας κρασί και παραδοσιακό φαγητό, πράγμα που λειτούργησε απελευθερωτικά με την έννοια της κατάργησης της προπαρασκευασμένης εικόνας του θεατή. Νοιώσαμε πιο χαλαροί και πιο οικείοι. Ο εξωτερικός χώρος, κατάλληλος όπως αποδείχτηκε για το συγκεκριμένο εγχείρημα, είχε το πλεονέκτημα της άμεσης επαφής της σκηνής με εμάς. Κατά την έναρξη της διαδικασίας, η προτροπή των εμψυχωτών (των «Τζόκερ» στο Θέατρο Φόρουμ) να χαιρετηθούμε το κοινό μεταξύ μας, δίνοντας τα χέρια (γνωστοί και κυρίως άγνωστοι) και δημιουργώντας μια ανθρώπινη αλυσίδα, είχε ως αποτέλεσμα να σπάσουμε τα στεγανά της απομόνωσης και να συνδεθούμε ενεργειακά. Η επικοινωνία του κοινού και της θεατρικής ομάδας ολοκληρώθηκε με το θεατρικό παιχνίδι που πήραμε όλοι μέρος και ήταν πολύ διασκεδαστικό. Η φάση της προετοιμασίας δημιούργησε τις προϋποθέσεις για καλύτερη επικοινωνία σε ό,τι ακολούθησε. Στις δραματοποιημένες ιστορίες που παραστάθηκαν από τους «ηθοποιούς», με την προτροπή των εμψυχωτών, το κοινό κινητοποιήθηκε πνευματικά και πολλοί εξέφρασαν τη δική τους εκδοχή και τον πιθανό τρόπο ανατροπής των δεδομένων σχετικά με τη δράση των καταπιεσμένων ατόμων των ιστοριών. Κάποιοι πραγματώσαμε την άποψή μας αναλαμβάνοντας ρόλους στη σκηνή (…)Θεωρώ ότι η παράσταση της Ώσμωσης αποτελεί θεατρικό γεγονός στον ελλαδικό χώρο, όσον αφορά το συγκεκριμένο είδος και συνιστά μια ελπιδοφόρα αρχή ως προς την κοινωνική λειτουργία του θεάτρου. Καταργεί τα όρια θεατή –σκηνής, δημιουργεί τις προϋποθέσεις «ώσμωσης» ιδεών με τη σύγχρονη δραματοποίησή τους, με προοπτική υπέρβασης του κατεστημένου και των καταπιεστικών κοινωνικών μηχανισμών που το συνιστούν. Με αυτή τη διαδικασία δίνεται η ευκαιρία μέσα από τη συλλογικότητα, να βρει ο καθένας που μετέχει τη δική του αλήθεια και να ανα-προσδιορίσει τη θέση του ως κοινωνικό ον. Η αίσθησή μου είναι ότι το κοινό έμεινε ικανοποιημένο και βρήκε πολύ ενδιαφέρον και απελευθερωτικό αυτό το είδος θεάτρου. Η ομαδικότητα που βίωσα είναι αυτό που με ωθεί να κάνω αξιολογήσεις τέτοιου είδους, δηλαδή να εκφράζω συνολικά την άποψη του κοινού.» Η διαπολιτισμική ανταλλαγή και

η εκδήλωση υποστηρίχθηκαν από τοπικούς φορείς, οι οποίοι με τη συνδρομή τους επέτρεψαν την άψογη διοργάνωση της ανταλλαγής και της παράστασης καθώς και τη δωρεάν συμμετοχή στο θεατρικό εργαστήρι προετοιμασίας και στη διαπολιτισμική θεατρική συνάντηση, καλύπτοντας έξοδα διαμονής, διατροφής και μεταφορικών των συμμετεχόντων από τις δύο χώρες, και την ελεύθερη είσοδο στην παράσταση για το κοινό. Ως συνέχεια αυτού του πειράματος η ομάδα των διοργανωτών και εμψυχωτών του εργαστηρίου έχει ως στόχο να παρουσιάσει κανονικής διάρκειας παραστάσεις θεάτρου φόρουμ με ενεργό συμμετοχή κατοίκων του Ναυπλίου στην επιλογή των θεμάτων προς εξερεύνηση και με ακόμη μεγαλύτερη και πιο «θεατρική» συμμετοχή του κοινού στην εξέλιξη της παρουσιαζόμενης ιστορίας και να προχωρήσει στη σύσταση μόνιμης θεατρικής ομάδας Θεάτρου Φόρουμ στο Ναύπλιο (πρώτη στην Ελλάδα), ανοιχτής σε όλους τους ενδιαφερόμενους κατοίκους Την ευθύνη για τη διοργάνωση είχε η Ώσμωση – Κέντρο Τεχνών και Διαπολιτισμικής Αγωγής, ΜΚΟ που δραστηριοποιείται Αθήνα και στην Αργολίδα, σε συνεργασία με διδάσκοντες από το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και με τις θεατρικές ομάδες Associazione Triboo και Associazione Sottoteatro από τη Φλωρεντία. Εμψυχωτές των εργαστηρίων ήταν οι εκπαιδευτές του Θεάτρου Φόρουμ και άλλων θεατρικών τεχνικών από την Ελλάδα η Χριστίνα Ζώνιου και η Άννα Τσίχλη από το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ο David Pammenter

από το Πανεπιστήμιο Winchester, Μ. Βρετανία, η

Serena Mannelli από τη θεατρική ομάδα Associazione Triboo, Ιταλία, ο Fabrizio Martini, ο Michele Redaelli και η Silvia Bocciolini από την ομάδα θεάτρου φόρουμ Associazione Sottoteatro, Ιταλία. Η εκδήλωση στηρίχθηκε από το Δήμο Ναυπλίου και τη ΔΕΠΑΝ, το κατάστημα Art Shop, τα εστιατόρια Αίολος, Ναύπλιος και Ημίωρο, το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα. Το Σχέδιο Δράσης «Διαπολιτισμικό Θεατρικό Εργαστήρι» της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας ΩΣΜΩΣΗ – Κέντρο Τεχνών και Διαπολιτισμικής Αγωγής εντάσσεται στο Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000-2006, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Απασχόληση και Επαγγελματική Κατάρτιση» του Υπουργείου Απασχόλησης & Κοινωνικής Προστασίας, Μέτρο 6: «Ενίσχυση της Απασχόλησης ανέργων με την ενεργό συμμετοχή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, Β’ Κύκλος».

55

56 ΘΕΑΤΡΟ

...Ημιθανείς υγροί κόκκοι άμμου...

κείμενο Κυριάκος Σάμιος

Στην άκρη του καλοκαιριού από διαφορετικά σημεία της παραλίας ανταμώνουν αρματωμένοι με παιχνιδιάρικη διάθεση ένα συμπαθητικό μοναχικό σκυλάκι, ο Άρης, η λαμπερή και φανερά ταξιδιάρικη γεννημένη για πολλές αποδράσεις ερωτεύσιμη, αλλά και η ίδια ερωτευμένη με την φύση Θωμαϊδα, ένας περαστικός βαρκάρης , και το πράσινο παπούτσι που τρεις μέρες πριν έγινε αφορμή να ζωντανέψει ένας ομαδικός θεατρικός αυτοσχεδιασμός ! Στην άκρη της παραλίας με τους αμμουδερούς διαδρόμους υπάρχει μια σπηλιά !!! Εδώ ανοίγει η αυλαία και ξεδιπλώνονται στιγμές απο-τυπωμένες τόσο στο θυμικό όσο και στον αμμόλοφο της σπηλιάς !!! Τόπος δράσης Μαρμάρι Λακωνίας !!! Απροσεξία; Άτυχη στιγμή ; Ίσως ! Όπως και να χει τα συντρίμμια του μικρού πύργου με τίποτα δεν προδίδουν τις προθέσεις του Άρη . Έτσι οι αμμόλοφοι κατασκευασμένοι από πιτσιρίκο αρχιτέκτονα, τώρα πια δεν είναι παρά ημιθανείς υγροί κόκκοι άμμου που αναμειγνύονται και συνεχίζουν να απολαμβάνουν το σούρσιμο των παπουτσιών και το αθώο πέρασμα της Θωμαϊδος. Μήτε ακόμη ο υπόγειος τριγμός της θάλασσας στάθηκε εμπόδιο στο συμπαθέστατο τετράποδο να διοχετεύσει την χαρά του, να «μιλήσει» με ανθρώπους, να επι-δοθεί σε άλματα επικοινωνίας, για δες; πως πηδά ψηλά στην άμμο , λες και «γράφει» στον αέρα άναρθρα μηνύματα! Παρά δίπλα η σπηλιά! Σημείο όπου το βύθισμα, η απογείωση,

το κλάμα, το γέλιο, η περιπλάνηση, το τραγούδισμα της θάλασσας, συνοδεύουν το ταξίδι της Θωμαϊδος. Ο Άρης αφουγκράζεται το άρωμα της τρέχει προς την είσοδο της σπηλιάς. Η βιασύνη του αποτυπωμένη στα τέσσερα πόδια του , θαρρείς πως αντιγράφει στον αέρα τα κύματα της θάλασσας, σκαρφαλώνει τον μικρό αμμόλοφο της σπηλιάς, κάνει δυο σάλτους μπροστά στην Θωμαϊδα! Και τότε συμβαίνει το εξής!!! Από το στόμα του Άρη γλιστρά ένα γυάλινο μπουκάλι βαπτισμένο στην αλμύρα του χρόνου και της θάλασσας! Η Θωμαϊδα με το απαλό της χέρι δωρίζει χάδια στον Άρη και με το άλλο περιεργάζεται το μπουκάλι! «Μπα !!! Τι να έχει μέσα;» Βολεύεται στην θέση οκλαδόν και καταπιάνεται με την καθαριότητα του... τινάζει την άμμο από την γυάλινη επιφάνεια και γυρίζει το μπουκάλι ανάποδα! Ένα πολυκαιρισμένο χαρτί προσγειώνεται στην τρυφερή παλάμη της. «Απίστευτο». Αυτό είπε. Το ξεδιπλώνει προσεχτικά . Οι κόκκοι της άμμου υγροί ημιθανείς μπερδεμένοι με τον χρόνο!!! Ο Άρης ξαποσταίνει πιο εκεί από την είσοδο της σπηλιάς, το αντάριασμα της θάλασσας, κάτι σαν νανούρισμα, κύμα το κύμα θεριεύει... θεριεύει...!!! Η Θωμαίδα αποσβολωμένη με ήρεμο βλέμμα διεισδύει στις αράδες, στην πραμάτεια του μπουκαλιού..... κρόταλα ηχούν δαιμονισμένα... συντροφεύουν την μνήμη.. άλογα ατίθασα οι σκέψεις

57

58 ΘΕΑΤΡΟ

σαρώνουν λέξεις φράσεις. Σε μηδέν χρόνο πέφτουν τα ξύλινα τείχη... οι ξύλινοι φράχτες...φράχτες ονείρων...τώρα πια όνειρα παντού... «..Κρόταλα ηχούν...» ψιθυρίζει ξαφνιασμένη η Θωμαϊδα και μαζεύει το μπουκάλι προσεχτικά ταχτοποιεί το χαρτί στον σάκο της, κρατά τα σανδάλια στο χέρι και ξυπόλυτη όπως είναι από τον μικρό αμμόλοφο της σπηλιάς, βουλιάζει, προχωρεί στην παραλία δροσίζοντας τα γυμνά πέλματα της. Τα κύματα δίνουν ρυθμό στο νωχελικό βήμα της, που και που παιχνιδίζει με τον αφρό, που σέρνει η άκρη του κύματος. Ο Άρης βλέπει το φευγιό της Θωμαϊδας, τρέχει κοντά της, ευκαιρία για καινούργια στάση. Πάντα έτσι γινότανε. Μόνο που αυτήν την φορά προστέθηκε στην συντροφιά τους το πολυκαιρισμένο χαρτί, το σημείωμα, η πραμάτεια του μπουκαλιού..! «κρόταλα ηχούν δαιμονισμένα..» έλεγε και ξανάλεγε και έμοιαζε σαν να ρώταγε το ανυποψίαστο σκυλάκι . Σε λίγο μια βαρκούλα με αλματώδη υγρά βήματα συμπληρώνει τον θαλάσσιο ορίζοντα, διασχίζει την γραμμή πλησιάζει και δένει σε ένα βατό σημείο σ’ ένα βράχο. Ο βαρκάρης έτσι όρθιος όπως είναι πάνω στην βάρκα χαιρετάει,

σκαρφαλώνει στον βράχο και πηδά στην παραλία. Ο μακρόσυρτος αυτός ήχος διακόπτει τις σκέψεις της Θωμαϊδος, παγιδεύει το βλέμμα της, γυρίζει, βλέπει τον βαρκάρη ... «Με συγχωρείται αστείο δεν είναι; Κάποιος θα το ξέχασε...». Στο μουσκεμένο χέρι του βαρκάρη, όμοιο εκκρεμές ένα παπούτσι λουσμένο με άμμο. Ένα πράσινο παπούτσι !!! «Ναί, έτσι είναι κάποιος θα το ξέχασε...». Αυτή ήταν και η απάντηση της Θωμαϊδος που αναδιπλώνεται ρίχνοντας το βλέμμα της στον ορίζοντα της θάλασσας χαϊδεύοντας ταυτόχρονα τον Άρη. Το πράσινο παπούτσι με την βοήθεια του βαρκάρη προσγειώνεται στην άμμο. Ο Άρης με μια επιδέξια κίνηση γλιστρά από την Θωμαϊδα. Πυκνά σύννεφα παντού! Η Θωμαϊδα ανοιγοκλείνει τα μάτια της. Δείχνει χαρούμενη και ρουφάει όσο γίνεται αυτήν την «σκονισμένη» εικόνα ! Με παρατεταμένο γάβγισμα ο Άρης κυλιέται στην άμμο παίζει με το πράσινο παπούτσι, μικρά και μεγάλα άλματα, παίζει και φαίνεται να απολαμβάνει αυτήν του την πράξη. Πυκνά σύννεφα άμμου παντού καθώς το «Παιχνίδισμα» στροβιλίζεται πάνω στους ημιθανείς υγρούς κόκκους !!! Στιγμές... Στην άκρη του καλοκαιριού...

59

60 ΠΡΟΣΩΠΑ

Αναγόρευση της διακεκριμένης λαογράφου, σε Επίτιμη Διδάκτορα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ

Ιωάννα Παπαντωνίου

κείμενο Ελεωνόρα ΣκουτέρηΔιδασκάλου Λέκτορας Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας (από την ομιλία της στην τελετή αναγόρευσης στην Αίθουσα Τελετών της Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ 9.10.2008)

«Έτσι θα αρχίσω τον έπαινο της τιμωμένης κυρίας Ιωάννας Παπαντωνίου: θα επικαλεστώ μιαν απλή αλλά έξοχη παρατήρηση της Άλκης Κυριακίδου-Νέστορος, Καθηγήτριας της Λαογραφίας στο Τμήμα μας -ανθρώπινο είναι, κι ας μου συγχωρεθεί που το κάνω, να προσφεύγουμε στα παλιά, αυτά που όσο γίνονται παλαιότερα τόσο πιο κοντά και τόσο πιο διδακτικά μας φαίνονται. Το 1988 άρχιζε το τελευταίο της, όπως θα αποδεικνυόταν, ολιγοσέλιδο κείμενο με τίτλο «Ο σύγχρονος ανθρωπισμός», με τούτη την παρατήρηση: «Σ’ ένα ταξίδι μου στην Κεφαλονιά, περνώντας από ένα χωριό που δεν θυμάμαι τ’ όνομά του, είδα το σχολείο του χτισμένο στ’ ωραιότερο μέρος του χωριού, απ’ όπου ξανοιγόταν μια μεγαλόπρεπη θέα. Μου είπαν πως ο ευεργέτης του χωριού που έχτισε το σχολείο ήθελε τα παιδιά να μεγαλώνουν με το θάμβος της φύσης». Ασφαλώς για άλλα πράγματα μιλούσε η δασκάλα, αλλά θα ταίριαζαν, θαρρώ, μια χαρά στη σημερινή εκδήλωση τιμής στο πρόσωπο της φίλης της Ιωάννας Παπαντωνίου, αν όχι για κάποιον άλλο λόγο, πάντως γιατί ο βίος και το σύμμετρο έργο της δείχνουν απλά τι σημαίνει στην πράξη «ευεργέτης του χωριού». Ξέρουμε δα από το έργο και τη διδασκαλία της Κυριακίδου-Νέστορος τι εννοούσε γράφοντας «ευεργέτης του χωριού»· εννοούσε, ευεργέτης του τόπου και των ανθρώπων. Στο πρόσωπο της τιμωμένης αναγνωρίζουμε τον «ευεργέτη του χωριού», αν το χωριό είναι το μεγάλο μας χωριό το ίδιο κάνει, γιατί πρόκειται για ευεργέτη που όταν ευεργετεί έχει όραμα και συνεπώς ευεργετεί με στόχο. Στόχος της Παπαντωνίου υπήρξε πιστεύω πάντα η παιδεία σε όλο της το εύρος, σε όλα της τα νοήματα και σε όλες της τις εκδοχές από τις πιο μικροσκοπικές στις πιο μακροσκοπικές, από την πιο θεσμική της σύσταση στην πιο

καθημερινή της πραγματικότητα. Δεν χρειάζεται να κάνουμε πολλά για να ταιριάξουν οι λέξεις στα πράγματα για τα οποία μιλούμε: μήπως ένα μουσείο ή ένα ερευνητικό κέντρο δεν είναι ή: δεν πρέπει να είναι «σχολείο»; και μήπως δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι παιδιά στο βαθμό που μεγαλώνουμε μαθαίνοντας και μαθαίνοντας μεγαλώνουμε; Και μήπως το θάμβος της φύσης ή μάλλον η κοινωνικά μαθημένη και βιωμένη ικανότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται και να αναγνωρίζει το θάμβος της φύσης δεν είναι τελικά (ή δεν πρέπει να είναι) το θάμβος και ο θρίαμβος του πολιτισμού ως τρόπου ζωής; Το τιμώμενο πρόσωπο, η Ιωάννα Παπαντωνίου, σκηνογράφος και ενδυματολόγος, Πρόεδρος του ΠΛΙ, Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Ναυπλίου «Βασίλειος Παπαντωνίου», Πρόεδρος του Εθνικού Αρχείου Φορεσιάς του ΥΠ.ΠΟ και μέλος του Συμβουλίου των Μουσείων του ίδιου Υπουργείου, Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Ενδύματος του ICOM, είναι πρόσωπο πολλαπλά και πολυσήμαντα καταξιωμένο και τιμημένο στη Ελλάδα με διεθνή αναγνώριση και κύρος. Όμως εδώ σήμερα η Ιωάννα Παπαντωνίου τιμάται με την ανώτατη διάκριση του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου ως λαογράφος. Για αυτήν την Παπαντωνίου θα σας μιλήσω την Παπαντωνίου της λαογραφικής πράξης. Κύρια Αντιπρύτανη, κύριε Κοσμήτορα, κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι και σπουδαστές του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, διπλή είναι η χαρά μου που έχω σήμερα να εκτελέσω την, τιμητική για μένα παρά το βάρος της ευθύνης, εντολή του Τμήματος Ιστο-

61

62 ΠΡΟΣΩΠΑ

ρίας και Αρχαιολογίας να παρουσιάσω στη δημόσια συνέλευσή του το λαογραφικό έργο της κυρίας Παπαντωνίου και να εξηγήσω τους λόγους για τους οποίους της απονέμεται ο τίτλος του επιτίμου διδάκτορος. Διπλή χαρά επειδή υποστηρίζοντας ότι το έργο της υπήρξε σύμμετρο με τη ζωή της αποδίδω εν ταυτώ φόρο τιμής από τη μεριά στην ερευνήτρια, τη συγγραφέα και τη δωρήτρια, στην επιστήμονα της πράξης και της εφαρμογής που τίμησε με το έργο της την επιστήμη της Λαογραφίας, αλλά και επιστήμη της Σκηνογραφίας και Ενδυματολογίας και της Μουσειολογίας, και, από την άλλη, στη δασκάλα (με τον τρόπο της) και φίλη (εκ των πραγμάτων), συνταξιδιώτισσα στους δρόμους και στα μονοπάτια που ανοίγονται από τη Λαογραφία, όπως τη συνέλαβε και την θεμελίωσε ο ιδρυτής της, ο Νικόλαος Πολίτης, όπως την συνέχισε στρέφοντάς την σε πιο ιστορική κατεύθυνση, ο Στίλπων Κυριακίδης και όπως την εφάρμοσαν, καθείς με τον τρόπο του και τις ιδέες του, ο Γεώργιος Μέγας και ο Δημήτρης Λουκάτος, στη λαογραφία ως ανθρωπιστική και κοινωνική επιστήμη, ως επιστήμη ιστορική, όπως την επεξεργάστηκαν η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, πιο ανθρωπολογικά, και ο Μιχάλης Μερακλής, πιο κοινωνιολογικά, και όπως εμείς οι νεότεροι την γνωρίσαμε και προσπαθούμε να την πράττουμε. Το επιστημονικό πεδίο μας έγινε ανοιχτός ορίζοντας για να απλώνουμε τα πανιά μας και ξεκινούμε την περιπέτεια της επιστημονικής πράξης, αγκυροβόλιο όπου στεκόμαστε να αναλογιστούμε το δρόμο που έχουμε διανύσει και χαράζουμε πάλι την πορεία μας. Είναι σ’ αυτό το συναρπαστικό ταξίδι που οι δρόμοι της Ιωάννας Παπαντωνίου διασταυρώθηκαν με την πορεία της Λαογραφίας στην Ελλάδα. Θα προσπαθήσω να περιγράψω το πώς έγινε αυτό στη δική της περίπτωσή της, να επισημάνω τι την καθιστά ξεχωριστή και ιδιαίτερη στον χώρο μας και να εξηγήσω τι σημαίνει κατά τη γνώμη μου. Ασφαλώς η επιστήμη έχει (ή: πρέπει να έχει) την ικανότητα να ανοίγει συνεχώς δρόμους διορθώνοντας εαυτήν. Η πραγματική της αποστολή δεν είναι (όπως μας θύμιζε πρόσφατα ο Umberto Eco) να υποστηρίζει ότι το καινούριο είναι πάντα σωστό, ούτε να μένει εφησυχασμένη στα κεκτημένα. Η πραγματική της αποστολή είναι να αναζητά απαντήσεις σε ερωτήματα διατυπώνοντας νέες υποθέσεις εργασίας και να τις δοκιμάζει ελέγχοντας τες στην πράξη. Τέτοιου είδους επιστημολογικά ζητήματα μάλλον δεν απασχολούσαν τη νεαρή Ιωάννα όταν, αστή αυτή, ξεκινούσε αποφασιστικά το ταξίδι της, αρχικά την περιδιάβασή της στους πιο απομακρυσμένους τόπους της μεταπολεμικής Ελλάδας. Βρέθηκε σ’ ένα εξακολουθητι-

κά ακόμη τότε ακαλλιέργητο πεδίο: η επιτόπια εθνογραφική έρευνα αφορούσε τους λίγους φωτισμένους «ερασιτέχνες» και μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού επιστήμονες της λαογραφίας και της ανθρωπολογίας, επαγγελματίες ερευνητές. Βρέθηκε στα όρη και στα λαγκάδια δίχως να έχει εξοπλιστεί με θεωρίες, μεθόδους και αναλυτικά εργαλεία, δίχως εργαλειοθήκη και οπλισμό, με μόνο εφόδιο τη διαίσθηση και την αγάπη για το έργο το μέγεθος του οποίου δεν είχε ακόμη συλλάβει. ξεκίνησε με προγράμματα, υποθέσεις εργασίας, θεωρίες, μεθόδους επαλήθευσης ή διάψευσης ή μεθοδολογίες και αναλυτικές έννοιες. Πήρε τους δρόμους και μονοπάτια, παρατηρώντας, συζητώντας και καταγράφοντας, όπως και οι άλλοι και οι άλλες από τους μεγάλους της έμπρακτης λαογραφίας: η Αγγελική Χατζημιχάλη, ο Δημήτρης Λουκόπουλος, ο Κίτσος Μακρής (επίτιμος διδάκτορας κι αυτός του Τμήματός μας), αλλά και ο εξοπλισμένος όμως διαφορετικά μεγάλος εθνομουσικολόγος Samuel Baud-Bovy (επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου μας και αυτός). Οι γνωστοί και οι επώνυμοι αλλά και εκείνοι και εκείνες που συχνά λησμονούμε να μνημονεύσουμε τα ονόματά τους ή δεν τα μαθαίνουμε ποτέ ενώ χρησιμοποιούμε το έργο τους, όλοι εκείνοι που δεν κάθισαν στ’ αυγά τους ούτε όμως και κινήθηκαν επιζητώντας τις δάφνες της αναγνώρισης του έργου τους από μιαν αποστασιοποιημένη ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά συνέχισαν να πορεύονται, ακολουθώντας μονοπάτια που είχαν από χρόνια ξεχαστεί, να ανοίγουν το δρόμο σε όσους θα ακολουθούσαν. Στη ζωή και στο έργο της Παπαντωνίου αναγνωρίζουμε την ικανότητα του ερευνητή της πράξης να ανοίγει συνεχώς δρόμους διορθώνοντας, επί του συγκεκριμένου και εξ αποτελέσματος, την πορεία. Αναγνωρίζουμε, με άλλα λόγια, ένα είδος επιστημονικής πρακτικής με στόχο, επάρκεια και ανοιχτούς ορίζοντες. Νομίζω ότι αυτό εννοούσε η Α. Κυριακίδου-Νέστορος όταν προσφωνώντας τον έπαινο σε μιαν ανάλογη τελετή αναγόρευσης του Κίτσου Μακρή σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Ι+Α σε τούτη δω την αίθουσα, το 1987 ένα χρόνο πριν τους χάσουμε και τους δύο, επισήμαινε «Ο Κίτσος Μακρής δεν είναι επιστήμων λαογράφος· είναι ερασιτέχνης –‘με την καλύτερη έννοια του όρου’». Δεν έχει νόημα να αναπαραγάγω εδώ την επιχειρηματολογία της. Έχει όμως νόημα να υποστηρίξω με τη σειρά μου ότι η συστηματική και επί του συγκεκριμένου κριτική αποτίμηση της διάκρισης (με άλλα λόγια, η αποτίμηση που προσμετρά τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες στις οποίες εγκαθίσταται και αναπαράγεται η διάκριση ανάμεσα στον επιστήμονα και τον

63

ερασιτέχνη, όταν μιλούμε για επιστήμονα με την κειμένη (δηλ. την κυριολεκτική αλλά και ζητούμενη) σημασία του όρου και για ερασιτέχνη, επίσης με την κυριολεκτική (και αποδεδειγμένη στην πράξη) σημασία του όρου, ενδέχεται να δείξει ότι τα όρια που υψώνονται ανάμεσά τους δεν είναι πάντα ή υποχρεωτικά σύνορα, κλειστά και φυλασσόμενα, αλλά μπορεί να μετασχηματίζονται σ’ ένα πιο ευρύ και πιο δυναμικό πεδίο όπου διασταυρώνονται και επικοινωνούν πράξεις που έχουν στόχο μια γνώση σε βάθος αλλά και την αφοσίωση σ’ αυτό έργο, όπου «η μία έρευνα γεννά την άλλη, η μία μελέτη την άλλη», όπου «κίνητρο είναι ο έρωτας για τα πράγματα» και η «πληρότητα που δίνει η χαρά της δημιουργίας», όπου κινητήρια

δύναμη είναι η περιέργεια που θρέφει τη σκέψη και όπου ο μόχθος, «διπλός και τρίδιπλος», χαρίζεται στην «αναγκαιότητα του έργου». Έτσι είναι επιστημονικό ή έτσι επιστημονικό είναι το «με την καλύτερη έννοια του όρου ερασιτεχνικό» λαογραφικό έργο της Ιωάννας Παπαντωνίου· είναι έργο εθνογραφικό-λαογραφικό, ανθρωπολογικό-ιστορικό, πολιτισμικό-διδακτικό είτε πρόκειται για τα πεπραγμένα της που σχετίζονται με την καταγραφή, την ταξινόμηση και την επεξεργασία του λαογραφικού εθνογραφικού και αρχειακού υλικού και την συγγραφική του παρουσίαση είτε πρόκειται για τα δημιουργήματά της που σχετίζονται με τη μουσειολογική-εκθεσιολογική χρήση και τη μουσειακή και πολιτιστική προβολή και αξιοποίηση

64 ΠΡΟΣΩΠΑ

των λαογραφικών δεδομένων. Το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας έρχεται σήμερα να τιμήσει αυτόν το γνήσιο ερασιτεχνισμό και πιστεύω ότι δεν πρόκειται για μιαν απλώς γενναιόδωρη πράξη αναγνώρισης, αλλά σκέφτομαι και ελπίζω ότι σ’ αυτήν τη χειρονομία του Τμήματός μας ενυπάρχει το θάμβος ενός θαυμασμού και γιατί όχι μιας λανθάνουσας νοσταλγίας για ποιότητες και ευαισθησίες για τις οποίες το έδαφος της επιστήμης συχνά αποδεικνύεται άξενο. Κυρία Αντιπρύτανη, κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι Πιστεύω ότι η συνεισφορά της Ιωάννας Παπαντωνίου, μπορεί να συνοψιστεί σε ένα τίτλο: «Ένα έργο ζωής, μια ζωή έργου». Και υποστηρίζω: «έργον ζωής εποίησεν από δόγματος ομοθύμου του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ». Κυρίες και κύριοι που τιμάτε με την παρουσία σας αυτήν τη δημόσια συνεδρίαση, Στο έργο της Ιωάννας διακρίνονται κεφάλαια και τομείς, όμως αυτό παραμένει ενιαίο. Η συστηματική ενασχόληση με τα ενδυματολογικά και την ιστορία της ένδυσης, με τις τοπικές φορεσιές και την προβιομηχανική τεχνολογία και ιδίως με τις τεχνικές και τις κοινωνικές πρακτικές και αντιλήψεις που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τις υφαντικές ύλες, την επεξεργασία τους και τις χρήσεις τους, οδηγούν σ’ ένα γενικότερο προβληματισμό σχετικά με ορισμένες καταστατικές όψεις της καθημερινής και της τελετουργικής ζωής στην ελληνική κοινωνία στο μεταίχμιο του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα και φωτίζουν με τον τρόπο τους τους διαμορφωτικούς μετασχηματισμούς της νεοελληνικής κοινωνίας στο επίπεδο της οικιακής αλλά και της κοινοτικής και κοινωνικής ζωής, για τη διερεύνηση των οποίων αποτελούν τεκμηριωμένα εθνογραφικά παραδείγματα. Αυτή η αναγωγή από το ειδικό στο γενικό καθιστά το έργο της επιστημονικό, αλλά και πολιτισμικό και πολιτιστικό συνάμα. Πολιτισμικό επειδή αναφέρεται στα μέγιστα minimalia του νεοελληνικού πολιτισμού· πολιτιστικό επειδή είναι ακριβώς τα minimalia που ασκούν εξακολουθητική επίδραση σε συγκεκριμένους ζωτικούς τομείς του καθημερινού μας βίου, αλλά και της τρέχουσας πολιτισμικής παραγωγής και, επιπλέον, της κοινωνικής και πολιτικής ζωής στη σύγχρονη Ελλάδα, όπως τουλάχιστον αυτή εκφράζεται σε ζητήματα πολιτιστικής πολιτικής, σε ζητήματα διαχείρισης της κοινωνικής μνήμης, της προφορικής ιστορίας και της μικρο-ιστορίας, σε ζητήματα που εστιάζουν στην τοπική ιστορία, ή σε ζητήματα που αναδεικνύουν τη

δυναμική των κοινωνικών ταυτοτήτων, το εύρος των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων, τις συνέχειες αλλά και τις ασυνέχειες ή και τις τομές, τον υλικό πολιτισμό και στο άρρηκτο δέσιμο του με νοοτροπίες και συμπεριφορές. Παραθέτω ενδεικτικά τους τομείς που σχετίζονται με το πολιτιστικό-συνάμα-και-πολιτισμικό έργο της Ιωάννας Παπαντωνίου: Ιδού: ένα δίδυμο Μουσείο εκλεκτό (με μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις πρωτοπόρες, με αποθήκες που λάμπουν σαν προθήκες, με πράγματα που συγκεντρώνονται, φυλάσσονται, καταγράφονται και μελετούνται επιμελώς, με χώρους που ανασυντάσσονται, με δράση ανήσυχη δημιουργική, αναγεννητική Ιδού: ένα ίδρυμα, το Λαογραφικό Μουσείο «Β. Παπαντωνίου» του Πελοπννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος, βραβευμένο με την υψηλότερη διάκριση (1981: το Ευρωπαϊκό Βραβείο του Μουσείου της Χρονιάς) για την τότε μόνιμη έκθεσή του με θέμα την παραγωγή, επεξεργασία και χρήση των φυσικών υφαντικών υλών στον ιστορικό ελληνικό χώρο από τα μέσα του 14ου έως τα μέσα του 20ού αιώνα. Μουσείο προικισμένο με προικιά, δωρισμένο με τα πολύτιμα μικρά και μεγάλα της Παράδοσης, τα μουσειακά αντικείμενα που συλλέχτηκαν με δουλειά και μεράκι, αλλά και με πράματα και θάματα μουσειακά: εξοπλισμό, τεχνογνωσία και συστηματική εργασία, που δεν περιορίζονται στις δραστηριότητες μόνο του Μουσείου, στις εκθέσεις, στα εκπαιδευτικά προγράμματα ή στα εργαστήρια και τις αποθήκες του, αλλά απλώνονται στα αρχεία του Ιδρύματος, στα επιστημονικά συνέδρια και τις συναντήσεις που οργανώνει, στην εκδοτική του δραστηριότητα, στους ερευνητές και τους συνεργάτες που υποστηρίζει με στόχο την καταγραφή και τη μελέτη του παραδοσιακού υλικού πολιτισμού, της προβιομηχανικής και της πρωτοβιομηχανικής τεχνολογίας και της λαϊκής ζωής γενικότερα. Ιδού: συνεργασίες πρωτοπόρες και καρποφόρες με όλα τα μεγάλα ιδρύματα, εκθέσεις ευρηματικές (Οι τρεις κύκλοι της ζωής, Η ελληνική φορεσιά και το κόσμημα άλλοτε και τώρα (1985), Κρόσια, Χιτώνες, Ντουλαμάδες, Βελάδες (1999), Πτυχώσεις (2004), Άμφια, το ένδυμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Τα καλύτερα του ΠΛΙ, Το ελληνικόν άστυ: Ναύπλιο 1822-1922» ή πρόσφατα στη Λεμεσό «Ενδύεσθαι: για ένα Μουσείο Πολιτισμού του Ενδύματος» Ιδού: συμμετοχή και δράση συλλογική σε διεθνή ιδρύματα και οργανισμούς Ιδού ένα πλούσιο συγγραφικό έργο με σπουδαίες μελέτες για την ιστορία του ενδύματος, για τις ελληνικές παραδοσιακές φορεσιές,

65

για την υφαντική τεχνολογία και δημιουργία. Παντός του εγχειρήματος ψυχή είναι η Ιωάννα Παπαντωνίου, ετών 72, γεννημένη στην Αθήνα και κάτοικος Ναυπλίου, επάγγελμα: σκηνογράφος-ενδυματολόγος συνταξιούχος, λειτούργημα (κατ’ εκτίμηση μου και όχι μόνον): λαογράφος-εθνογράφος-μουσειολόγος, διά βίου. Διά βίου, δηλαδή πάντα έτοιμη να ξεκινήσει κάτι καινούριο τη στιγμή που τελειώνει κάτι άλλο ολοκληρώνοντάς το και παραδίδει το έργο για να το χαρούμε· έτοιμη να ξεκινήσει μια νέα έκθεση στο Μουσείο Ναυπλίου «Βασίλειο Παπαντωνίου», στο Μπενάκη, στην Κύπρο, στην Θεσσαλονίκη ή όπου αλλού· έτοιμη να προστατέψει και να ενθαρρύνει το μικρό της παιδί, το Παιδικό Μουσείο Ναυ-

πλίου και τα πλούσια εκπαιδευτικά του Προγράμματα, έτοιμη να υποστηρίξει το δημιούργημά της, το Εθνικό Αρχείο Φορεσιάς που ίδρυσε στο ΥΠ.ΠΟ. η Μελίνα Μερκούρη, και να εξορμήσει σε νέες σταυροφορίες για την ίδρυση του δίδυμης έμπνευσης Μουσείου Ενδύματος. Εγκαινιάζοντας, το 1999, τις δύο εκθέσεις (μία στο Ναύπλιο «Τα καλύτερα του ΠΛΙ» και μία στην Αθήνα σε συνεργασία με το Μπενάκη «Άμφια, το ένδυμα της Ορθοδοξίας», με τις οποίες γιορτάστηκε η πρώτη εικοσιπενταετία στη ζωή του ερευνητικού κέντρου και του μουσείου του, έλεγε: «Κάναμε απλώς το κέφι μας». Σεμνά ειπωμένο αλλά τόσο αληθινό· έτσι είναι και η Ιωάννα και το ΠΛΙ: «κάνουν το

66 ΠΡΟΣΩΠΑ

κέφι τους», δηλαδή (για να συνεννοούμαστε) κάνουν ό,τι κάνουν με κέφι –αλλιώς το λέμε μεράκι, όραμα, πάθος. Λοιπόν; μια ιδρύτρια ιδρύματος, μια πρόεδρος αυτού του ιδίου και, επιπλέον, διευθύνουσα ενός μουσείου, μια ερευνήτρια, μια εθνογράφος, μια συγγραφέας, μια χορηγός και χρηματοδότης; Όλα, αλλά όλα μαζί σε ένα σύνολο, σε έναν συνολικό τρόπο ζωής και αντίληψης, που δείχνει αφοσίωση στο έργο –το είπαμε ήδη. Ας πούμε και τούτο που μοιάζει ανεκδοτολογικό: το σπίτι του παππού της στο Ναύπλιο στεγάζει το Μουσείο, το μερίδιό της στην πατρική κληρονομιά είναι το κληροδότημα που επιτρέπει στο ΠΛΙ να λειτουργεί και να παράγει. Θα μπορούσα να συνεχίσω, αλλά θα περιοριστώ στο ότι δεν θα πίστευα ότι έδωσε στο Μουσείο ακόμη κι ένα σπίτι που αγόρασε με την αμοιβή της από την τελευταία της δουλειά στο θέατρο το 2006, αν δεν είχα ένα πρόσφατο, μικρότερου βέβαια διαμετρήματος αλλά χαρακτηριστικό, παράδειγμα για να κρίνω και να αποτιμήσω τη στάση της. Της είπα, πάει λίγος καιρός, ότι υπάρχει μια μικρή συμβολική αμοιβή για τη διάλεξη που θα δώσει –προβλέπεται για όλους τους καλεσμένους ομιλητές του Πανεπιστημίου, και μου είπε αμέσως: «Δώστε τα στο Μουσείο» -δεν ξέρω, βέβαια, τι ποσό φανταζόταν, η στάση της είναι που έχει σημασία. «Αντί στεφάνου τον οβολόν σας για το π’λι, παρακαλώ» απαντούσε όταν την ρωτούσαν τι δώρο να της κάνουν για τα 70κοστά της γενέθλια που τα γιόρτασε στο Μουσείο Μπενάκη με φίλους και συνεργάτες. Και συμπλήρωνε σεμνά «και μάζεψα αρκετά για το π’λι». Το ΠΛΙ, με έμβλημα του τα δύο αντικριστά πουλάκια και καταμεσής ανθισμένο κλαδί το δέντρο ζωής, κλεισμένα στο στεφάνι του ιδρύματος, το ΠΛΙ, το ξέρουμε καλά δα, δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς το π’λι της βιομηχανίας «Κύκνος». Με έτσι ειπωμένα τα πράγματα, δηλώνουν την φανερωμένη αξία και τις κρυφές αρετές του έργου, όμως και του προσώπου. Γιατί τα έργα άνθρωποι τα πράττουν, πρόσωπα τα αποφασίζουν, χέρια τα κινούν. Όταν πετύχουν να κινήσουν τα νήματα και να συγκινήσουν κυριολεκτικά και μεταφορικά η περίπτωσή τους δεν είναι υπόθεση αυστηρά προσωπική, ούτε το έργο τους μπορεί να θεωρηθεί τετελεσμένο. Είναι έργο τελειούμενο και όχι τελειωμένο, είναι κάπως, για να το καταλάβουμε, σαν εκείνα τα έργα τέχνης που λέει ο Γιάννης Τσαρούχης «που δείχνουν μη τελειωμένα και τελειώνουν μόνα τους με τον καιρό». Βλέπετε, η ιστορία του έργου της είναι ακατάλυτα δεμένη με την

ιστορία της, σαν ύφασμα από εκείνα που τόσο της αρέσει να πιάνει στα χέρια της, να τα ψαύει για να βρει τα νερά και να καταλάβει τις αντοχές και ιδιότητές τους για φτιάχνει φτιάχνει πράγματα μ’ αυτά, να λέει ιστορίες για αυτά με αυτά. Τούτο το ύφασμα είναι καλοϋφασμένο, με καλά διασμένο το στημόνι, στιβαρά περασμένο στο κατεξοχήν εργαλείο: τον αργαλειό, με ομορφογνεσμένο το υφάδι, δουλεμένο με με μεράκι και με γνώση. Ναι, το πρόσωπο δεν χωρίζει από το έργο. Νά την, εδώ η Ιωάννα αρματωμένη με κρόσια και χιτώνες, με ντουλαμάδες και βελάδες, με πουκάμισα και κωλοβόλια, με φουστανέλες και με πλήθος τις πτυχές και τις πτυχώσεις. Ολόγυρα οι κλωστές, τα μετάξια και τα χρυσονήματα. Απεδώ, μια Αμαλία και παρέκει η Όλγα βασιλικά στημένη, παραδίπλα η «όλγα», η ραπτομηχανή κι άλλα εργαλεία και πράγματα και πραγματάκια και πάνω δουλευτάρικα τα χέρια να δείχνουν τέχνες παλιές. ‘Όλα πράγματά της, όχι επειδή τα συνέλεξε ή επειδή κάποτε ήταν ιδιοκτησία της, αλλά τα έκανε πράγματά της με το έργο της. Όπως κάνει δικούς της ανθρώπους αυτούς που συνεργάστηκαν και συνεργάζονται μαζί της. Όπως έκανε δικούς της ανθρώπους εκείνους με τους οποίους συνεργάστηκε: ο Κάρολος Κουν, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Αλέξης Σολωμός, η Αγγελική Χατζημιχάλη, ο Δημήτρης Χορν, η Μελίνα Μερκούρη, ο Στέλιος Παπαδόπουλος, η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος. Ή η Ιωάννα Γενναροπούλου που τότε παλιά στο Λύκειο Ελληνίδων της Αθήνας δίδασκε στα παιδιά του χορευτικό τους τοπικούς χορούς, την εποχή που η 17χρονη Ιωάννα άρχισε να παίρνει μέρος στις παραστάσεις του Λυκείου, ντυμένη τη «στολή της Καραγκούνας», που της χάρισε για την περίσταση η μητέρα της και που ταίριαζε όπως τη βεβαίωναν στον σωματότυπό της (αυτό ήταν το πρώτο και ξεχωριστό κομμάτι της λαογραφικής της συλλογής και το πρωτοβάθμιων μουσειακών και ερευνητικών της στοχασμών, έλεγε αργότερα) χόρευε φορώντας κι έτσι άρχισε να ρωτά: «τι είσαι;», «πώς έγινες; ποια είναι η ιστορία σου;», όμως και: «ποιο σώμα σε φόρεσε;», «ποιο πρόσωπο σε έφερε φέροντας την ταυτότητά του;», και βέβαια τι είσαι για μένα, για τώρα, για αύριο; Η άγνωστη Καραγκούνα της φορεσιάς έγινε δικός της άνθρωπος μέσα από τα πράγματά της. Όπως και η Σταματίνα Αλεξανδρή από τα Δίδυμα Ερμιονίδας που της έλεγε (χρόνια πίσω) για τη ραπτομηχανή της που την είχε αγοράσει από ένα Aθηναίο μηχανικό το 1903 ή η Μαρίνα Στάθη που είχε πάρει τη δική της στο μεσοπόλεμο, σκόντο για μόνο 6.000 δραχμές, ή αργότερα, στο Μέτσοβο της δεκαετίας του

67

’60, η γερόντισσα υφάντρα Λουίζα Γκίκα που της έμαθε κοντά στα μυστικά της μετσοβίτικης υφαντικής, στίχο στίχο «τραγουδιστικά», το τραγούδι που αρχίζει «μ’ αυτά τα μάτια Δήμου μ’ τα έμορφα» και τον τοπικό χορό «Λίτσα Λίτσα βεργουλίτσα». Θυμάται η Ιωάννα: «Άρχισα σιγά σιγά να μαζεύω φορεσιές που μου άρεσαν, αλλά ευτυχώς δεν άργησα να καταλάβω ότι μια σωστή συλλογή οργανώνεται με σύστημα.» Μάθημα-πάθημα; Ίσως. Γιατί στα αμέσως επόμενα χρόνια η Ιωάννα άρχισε συστηματικά να βλέπει (να βλέπει, όχι να χαζεύει), να μελετάει (να μελετάει, δηλαδή να διαβάζει για να βρει απαντήσεις και να συνεχίζει να διαβάζει για να ρωτάει και να ζει (με τις όποιες δυσκολίες και τα όποια εμπόδια) το πιο υπέροχο πράγμα που ζουν διά βίου όσοι και όσες ασχολούνται όχι σαν πάρεργο αλλά ως έργο με αυτό που αγαπούν. Φαίνεται πως όντως δεν ήταν απλώς «ένα κορίτσι της καλής κοινωνίας», αλλά μια γυναίκα που έδειξε πως «είχε τον σωστό τύπο» όχι μόνο για την καραγκούνικη φορεσιά αλλά και για την φορεσιά όλων των φορεσιών. Μια γυναίκα που ποτέ δεν θέλησε τα εύκολα (καλό γάμο, καλή ζωή, καλή κοινωνία –ακόμη και τώρα εφησυχασμό στο καλό της ίδρυμα, στο καλύτερό της μουσείο και στις καλυτερότερές της δόξες). Πάντα ανήσυχη: τότε ήθελε να σπουδάσει –κα σπούδασε και δεν σταμάτησε στιγμή να σπουδάζει. Ήθελε να δουλέψει –και δούλεψε και δουλεύει ακάματα. Ήθελε να φτιάξει πράγματα για πράγματα παραμελημένα, ξεχασμένα, χαλασμένα (όλα αυτά που άφηνε βιαστικά κι απρόσεκτα πίσω της η μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα, όλα εκείνα που έτρεχαν να συμμαζέψουν για χάρη των επόμενων γενεών οι λίγοι φωτισμένοι που αφουγκράζονταν τη ζωντανά παραδομένη μνήμη που διέβλεπαν στη βιωμένη και κοινωνικά μαθημένη κοινωνική ζωή, αυτήν που τη λέμε πολιτισμό ή παράδοση, τις σημασίες της για την ιστορία. Συλλέγει επιτοπίως και εκ του σύνεγγυς (το λέμε εθνογραφία και είναι το ειδοποιό συστατικό της επιστήμης μας της Ανθρωπολογίας), μαρτυρίες και τεκμήρια, τη σημασία των οποίων διαβλέπει την ίδια πάνω κάτω εποχή που κάποιες μοναχικές φωνές νεότερων φωτισμένων επιστημόνων, επισημαίνουν αυτό που και σήμερα οδηγεί το δικό μας έργο και το έργο των νεότερων από εμάς: ότι οι μαρτυρίες ήταν και είναι, τότε και τώρα εκεί, ζώσες· ότι ψιθυρίζουν, φωνάζουν, μιλούν· ότι παρίστανται. Και έργο μας είναι να τις ακούσουμε, αν θέλουμε μιαν αλλιώτικη λαογραφία. Εδώ έχουμε έναν χαρισματικό άνθρωπο που δίνει απλόχερα τα χαρίσματά του, τα δώρα του. Έχουμε ένα άνθρωπο του διαλόγου, της επικοινωνίας που τη λέμε

κοινωνία, της πράξης που την λέμε πολιτισμό. Έχουμε ένα άνθρωπο που έχει καταλάβει στην πράξη ότι το μεγαλείο του ανθρώπου δεν είναι απλώς να ζει ή να ζει καλά και ευχάριστα· είναι να υπάρχει ως άνθρωπος και να κατακτά (με κοινωνικούς όμως όρους) τη συνθήκη της ύπαρξης του/της με την ανθρωπιά του λόγου και του έργου του/της. Αυτό το πρόταγμα, αυτό το διεκδικούμενο που το ορίζουμε συνήθως ως διακύβευμα (εκείνη μόλις άκουγε την παιχνιδιάρικη λέξη θα έβαζε κατανού πώς να την κάνει κομμάτι της συλλογής του Παιδικού Μουσείου της) η Παπαντωνίου το λέει πολύ απλά και προσωπικά: «Έπεσα στη δουλειά σα σκηνογράφος-ενδυματολόγος. Το όνειρό μου να δουλέψω έγινε πραγματικότητα. Πάντα ντρεπόμουν που ζούσα από την περιουσία που είχα κληρονομήσει από τον πατέρα μου... Η περιουσία του πατέρα μου είχε ολοκληρώσει τον προορισμό της για μένα… Τώρα ήταν η σειρά μου να κάνω κάτι με κείνην. Την αφιέρωσα στο μουσείο…». Θα ήθελα να παραθέσω, κλείνοντας, τούτο το χαρακτηριστικό σχόλιο του Βασίλη Αγγελικόπουλου στην Καθημερινή (Μάιος 2006): «Πρωτοπόρο μουσείο το ΠΛΙ με κορυφαία βραβεία…, αλλά [στην Ελλάδα ζούμε] της ρούφηξε τη ζωή. Την ξεζούμισε. Περιουσία, προσωπική ζωή, η τέχνη της -σκηνογραφίας και ενδυματολογία, όπου από την αρχή έκανε μπαμ η παρουσία της-, όλα ταλαιπωρήθηκαν και μπήκαν σε δεύτερη μοίρα για χάρη του ΠΛΙ…». Το σχόλιο συνόδευε μιαν εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη με τη δημιουργό του θεατρικού κόσμου, την υφάντρα των εκθέσεων, την τεχνίτρα των λαογραφικών και μουσειακών πραγμάτων. Την Ιωάννα Παπαντωνίου. Εκείνην που χρόνια πίσω έκρινε πως «ήταν σειρά της να κάνει κάτι». Και, έτσι απλά, αφιέρωσε τη ζωή της στο Ίδρυμα και στο Μουσείο, όπως έτσι απλά αφιέρωσε τη ζωή της στη λαογραφία. Κύρια Αντιπρύτανη, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, κυρίες και κύριοι, Αυτό και μόνο το μάθημα ζωής και πράξης αξίζει. Αξίζει γιατί στο «ξέφραγο αμπέλι της ελληνικής λαογραφίας», όπως το χαρακτήριζε η Αλκη Κ-Ν, αλλά έμελλε να αποδειχτεί πως πολλά πράγματα είναι ξέφραγα, η Ιωάννα Παπαντωνίου δεν πέτυχε απλώς «κάτι σοβαρό»· πέτυχε το, κατά τη γνώμη μου, σοβαρότερο: να δηλώσει οδηγητικά την παρουσία της ως στάση ζωής απέναντι στην κοινωνία και την ιστορία. Το πέτυχε επειδή πίστεψε πως άξιζε το έργο».

68 ΠΡΟΣΩΠΑ

«Το ένδυμα ως αντικείμενο έρευνας και ως μουσειολογικό πρόβλημα»

Το ένδυμα αποτελεί ένα από τα στοιχεία του πολιτισμού, ίσως το πιο συναρπαστικό ως αντικείμενο έρευνας. Αναπόφευκτα είναι τα ερωτήματα, όπως γιατί πρωτοντύθηκε ο άνθρωπος; Πρώτα στολίστηκε και μετά ντύθηκε; Ποιος ο ρόλος της σωματογραφίας και του στιγματισμού στην ερμηνεία της διακόσμησης των προϊστορικών ειδωλίων; Ποια ήταν τα πρώτα ενδύματα; Η ζωγραφική του προσώπου οδηγεί μέσα από τη μαγεία στη μάσκα, στη μεταμφίεση και στο θεατρικό ένδυμα; Ο ενδυματολόγος καταπιάνεται με κάθε πτυχή του θέματος – ιστορική, γεωγραφική, τεχνολογική, κοινωνιολογική, ψυχολογική κλπ. – με πηγές τα κείμενα, την κάθε είδους εικονογραφία, τα ενδύματα αυτά καθαυτά και τις μαρτυρίες των ζωντανών φορέων. Την έρευνα γύρω από τις παραδοσιακές ή καλύτερα τις τοπικές φορεσιές του ελληνικού χώρου, που είχε ξεκινήσει κατά κύριο λόγο η Αγγελική Χατζημιχάλη, ανέκοψε ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος. Η έρευνα δεν ξανάρχισε ποτέ, κυρίως από έναν κεντρικό φορέα, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στον κάθε αυτοαποκαλούμενο λαογράφο. Τροχοπέδη για τους περισσότερους, που έχουν ασχοληθεί με τη διαχρονικότητα της ελληνικής φορεσιάς, είναι οι ελλιπείς γνώσεις τους στη γενική ενδυματολογία. Η ενδυματολογική έρευνα προσεγγίζει το ένδυμα ή το ενδυματολογικό σύνολο από όλες τις πλευ-

Η Αγγελική Χατζημιχάλη

69 Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ κας ΙΩΑΝΝΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

«Το ένδυμα ως αντικείμενο έρευνας και ως μουσειολογικό πρόβλημα»

ρές. Όταν κάποια στοιχεία δεν καλυφθούν, προκύπτουν προβλήματα ερμηνείας, ώστε τα πορίσματα μιας έρευνας ή κι ακόμα μιας περιγραφικής καταγραφής να είναι αμφισβητήσιμα. Στις δυσκολίες για το σημερινό ερευνητή των ελληνικών ενδυματολογικών τοπικών συνόλων σημειώνουμε τη μεσολάβηση δύο πολέμων, που κατάστρεψαν και εξαφάνισαν πολλά συγκεκριμένα αντικείμενα, την αναξιοπιστία των περισσότερων από τις γραπτές πηγές και την ανακρίβεια που συχνά παρατηρείται στις καλλιτεχνικές ή ακόμα και στις φωτογραφικές απεικονίσεις, καθώς και τελευταία στην επικράτηση του φολκλορισμού. Σημειώνουμε την ηλικία του πληροφοριοδότη σήμερα, που, ακόμα και όταν ξεπερνά τα ογδόντα, δεν μπορεί να θυμάται ούτε καν γεγονότα των αρχών του 20ου αι., ημερομηνία που σηματοδοτεί την παρουσία της ελληνικής βιομηχανικής επανάστασης να έχει περάσει στα τοπικά ενδύματα.

ταφής με τη νυφική, γαμπριάτικη ή άλλη νεκρική φορεσιά, «το ταξίδι», όπως πολλοί λένε, συντέλεσε στο να χαθούν πολλά από τα παλαιότερα ενδύματα. Tις καθημερινές φορεσιές, όπως και τα εργατικά ενδύματα, τις φορούσαν μέχρι την πλήρη καταστροφή τους. Σημειώνουμε ότι από τις γραπτές και ζωγραφικές ειδικές μαρτυρίες μόνο μικρός αριθμός μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστος. Κυρίως, ο ερευνητής πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός σε ό,τι αφορά την ενδυματολογική ορολογία των παλαιότερων κειμένων, ειδικά τα προικοσύμφωνα, γιατί οι διάφοροι, χαμένοι πια, ενδυματολογικοί όροι είναι τόσο περίεργοι, σχεδόν εξωτικοί, ώστε μπορεί να δημιουργήσουν πολλές παρερμηνείες. Συχνά, στον ονοματισμό των ενδυμάτων, ένας παλιός όρος παραμένει σε ένα άλλο νεότερο ένδυμα ή ένας νεότερος όρος ονοματίζει ένα παλιό ένδυμα, που κάποια στιγμή επανεμφανίζεται. Φαινόμενα που δύσκολα εντοπίζονται και ερμηνεύονται.

Οι φορεσιές τις οποίες συχνά θεωρούμε στατικές, παρατηρούμε ότι έχουν άλλη μορφή στα τέλη του 18ου αι., διαφορετική μορφή στις αρχές του 19ου, στα μέσα του 19ου, στα τέλη του 19ου και τελείως διαφορετική στις αρχές του 20ου αι., ενώ σταδιακά καταργούνται.

Υφάσματα γνωστά στους παλιούς όπως το «ταρακλί», το «κουτνί», το «ράσικο» κ.ά. δεν είχαν για τη δική μου γενιά οπτική ταύτιση. Για τον ίδιο λόγο η νεότερη γενιά αγνοεί το χασέ, το κάμποτ, το κρεπ σατέν, το κρεπ ντεσιν και πολλά άλλα που εμείς τα βιώναμε στην καθημερινότητά μας.

Τα ενδύματα, φτιαγμένα από υλικά που φθείρονται ή μετατρέπονται, δύσκολα επιζούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το έθιμο της

Στις καλλιτεχνικές απεικονίσεις ενδυμάτων έχουμε το πρόβλημα του προσωπικού ύφους του καλλιτέχνη, τις αλλοιώσεις που αυτός

70 ΠΡΟΣΩΠΑ Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ κας ΙΩΑΝΝΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

«Το ένδυμα ως αντικείμενο έρευνας και ως μουσειολογικό πρόβλημα»

επιφέρει προκειμένου να πετύχει μια σωστή σύνθεση και την τυποποίηση, που συχνά μετατρέπει τις ενδυμασίες και τα άλλα εξαρτήματα σε στοιχεία μιας συμβολικής γλώσσας. Πολλοί ζωγράφοι χρησιμοποίησαν κουστούμια που τους ήταν γνωστά, άσχετα όμως με το γεγονός που ήθελαν να απεικονίσουν. Όπως συνήθιζε να λέει ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, ο Delacroix ζωγράφισε «τη σφαγή της Χίου» χωρίς να έχει επισκεφθεί την Ελλάδα και χωρίς να γνωρίζει τι φορούσαν οι Χιώτες. Έτσι, έντυσε τα μοντέλα του με ανατολίτικες φορεσιές από κάποιο θεατρικό βεστιάριο. Στα χαρακτικά των περιηγητών του ελληνικού χώρου, από τον 15ο αι. και μετά, βλέπουμε φορεσιές που έχει ένας καλλιτέχνης απεικονίσει ως ενδυμασίες μιας περιοχής, να παρουσιάζονται και αλλού με διαφορετικό προσδιορισμό, θέμα που έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την ιστορικό της τέχνης Αφροδίτη Κούρια. Παρατηρούμε ότι, ο περιηγητής Baron Otto Magnus von Stackelberg είναι ο εμπνευστής πολλών περιηγητών για τέτοιες φορεσιές. Πολλοί άλλωστε περιηγητές του ελληνικού χώρου περιέγραψαν τις ενδυμασίες σε σκιτσογράφους, που δεν τις είχαν δει ποτέ, με πολύ χαριτωμένα αποτελέσματα. Οι φωτογραφίες ήρθαν πολύ αργά. Μόλις το 1839, θεωρούμε ότι έγινε η επίσημη εισαγωγή της φωτογραφίας στην καθημερινή ζωή. Στην Ελλάδα έφτασε ανάμεσα στο 1850 και

1860. Μόνο οι φωτογραφίες που έχουν βγει από πλανόδιους φωτογράφους στα χωριά από το 1910 και μετά είναι ανεκτίμητες πηγές πληροφοριών. Σημειώνουμε ότι στα φωτογραφικά στούντιο, ήδη από τα τέλη του 19ου αι., οι γυναίκες ντύνονταν την καλή τους φορεσιά για να φωτογραφηθούν ή δανείζονταν μια, συνήθως «Αττικής», που διέθετε ο φωτογράφος. Στις φωτογραφίες αυτές σπάνια αποτυπώνεται η πλάτη της φορεσιάς. Σημειώνουμε το πόσο σημαντική είναι η πίσω όψη στις τοπικές αγροτικές ενδυμασίες, αφού, αν δεν ελέγχεται μαγικά, είναι «ευάλωτη» στη βασκανία και γι’ αυτό πρέπει να προστατεύεται με κάθε είδους αποτρεπτικά στοιχεία, σταυρούς, κροτούντα κοσμήματα, «κρεματζούλια», χαϊμαλιά κ.ά. Οι ενδυματολόγοι ερευνητές πρέπει να λαμβάνουν ακόμα υπόψη τις τεχνολογικές δυνατότητες κάθε πολιτισμού, με κύρια στοιχεία την υφαντική και τον αργαλειό, το φάρδος και την υφή του υφάσματος, σε σχέση με το πώς συμπεριφέρεται στη χωρίς σπατάλη κοπή και τη σύνθεση του ενδύματος. Το εφαρμοστό μανίκι, το παντελόνι όπως το γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, ο μπούστος που διαγράφει το στήθος, υπήρξαν τα πιο δύσκολα προβλήματα που λύθηκαν, τότε μόνο όταν ο ράφτης κατανόησε την ανατομία του ανθρώπινου σώματος. Πολύ σημαντική ημερομηνία για τη χρονολόγηση των ενδυμάτων είναι η ευρύτερη διάδοση της ραπτομηχανής, που ειδικά στην Ελλάδα βρήκε αμέσως το δρόμο της προς τα χωριά, γύρω στα 1900,

71 Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ κας ΙΩΑΝΝΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

«Το ένδυμα ως αντικείμενο έρευνας και ως μουσειολογικό πρόβλημα»

Η Ιωάννα Παπαντωνίου (πλάτη) στην επισκοπή Ημαθίας το 1976

τότε που περίπου άνοιξαν πολλές σχολές ραπτικής και κεντητικής, ενώ κυκλοφόρησαν τα πρώτα «φιγουρίνια» για τα ενδύματα και οι πρώτες «καλλιγραφίες» για τα κεντήματα. Σημαντικό είναι ακόμα ότι οι χημικές βαφές έφθασαν στον τόπο μας γύρω στο 1883. Κι όμως, πολλές γυναίκες δεν έπαψαν να βάφουν με διάφορα φυτά ή να ράβουν με το χέρι και ειδικά στην Ανατολή, όπου η παλιά τεχνολογία και διακοσμητική διατηρήθηκαν ίδιες πολλές φορές μέχρι σήμερα, κάνοντας τη χρονολόγηση ενός αντικειμένου δύσκολη. Σήμερα, όποιοι ασχολούνται σοβαρά με το θέμα, μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ειδικά κέντρα μελέτης και χρονολόγησης υφασμάτων στο εξωτερικό, για παράδειγμα στο Λούβρο, όπως πρόσφατα και

στην Ελλάδα, μέσα από ειδικά ψηφιακά προγράμματα του Κέντρου Έρευνας και Συντήρησης Αρχαιολογικού Υφάσματος. Το εμπόριο, οι εποχικές μετακινήσεις, οι επικοινωνίες εξηγούν την παρουσία κάποιων ενδυμάτων, εξαρτημάτων, διακοσμητικών θεμάτων, καθώς και τεχνικών. Σημειώνουμε ακόμα την παρουσία ενδυματολογικά κατάλοιπα, όπως η πιέτα κοντά στον ποδόγυρο του παλαιού τύπου φουστανιών, που πιστεύω ότι αποτελεί τη σταδιακή μετατροπή του τρόπου με τον οποίο ανασκούμπωναν οι γυναίκες αρχικά το χιτώνα, στη συνέχεια τη δαλματική και το πουκάμισο, δημιουργώντας ένα τεράστιο «κόλπο» που όλο γινόταν πιο ρηχός,

72 ΠΡΟΣΩΠΑ Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ κας ΙΩΑΝΝΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

«Το ένδυμα ως αντικείμενο έρευνας και ως μουσειολογικό πρόβλημα»

για να επιβιώσει ως μια πιέτα. Το πόσο σημαντικό ήταν αυτό το ανασκούμπωμα γίνεται κατανοητό όπου έχει επιβιώσει, π.χ. μέχρι πρόσφατα στην Ιορδανία, όπου χρησιμοποιείτο ως τσέπη, ως υπνοσακούλα και ως μάρσιπος.

πριν χαθούν και αποφασίστηκε ότι χαρακτηρίζουν έθνη μέσα από τα ρομαντικά και πατριωτικά κινήματα του 19ου αι., δεν είναι άλλο από την κατά τόπους ιστορική εξέλιξη του ενδύματος, βάζοντας τεχνητά όρια, εκεί όπου άλλοτε δεν υπήρχαν.

Τίποτα δεν είναι στάσιμο, έστω και αν η χρονική διάρκεια ενός φαινομένου διαφέρει από τη διάρκεια ενός άλλου. Η από χρονική απόσταση παρατήρηση δίνει την εντύπωση πιο αργών αλλαγών απ’ ό,τι πράγματι είναι.

Αν αφαιρέσουμε το χρώμα και τα διακοσμητικά στοιχεία από τις διάφορες τοπικές φορεσιές, παρακολουθούμε σε στρώματα τη σχηματική χρονική εξέλιξη των ενδυμάτων. Πάνω από τα παλαιά ενδύματα τίθενται τα νέα και ούτω καθεξής, αποκαλύπτοντας απλά έως πιο περίπλοκα αχνάρια. Έχουν τοπικές ιδιαιτερότητες έντονες και όσο περνά ο χρόνος – έχουν σημαντικές διαφορές από ανατολή σε δύση, ανακαλύπτοντας τα πρότυπα (ICONS) αλλά και τα διασταυρούμενα στοιχεία που στην κάθε περίπτωση μοιάζουν με γραφικές παραλλαγές. Κάπως έτσι διαμορφώνονται σταδιακά τα τοπικά αγροτικά ενδύματα, η διαστρωματική εξέλιξη μέχρι το πιο σύνθετο απόγειο μιας φορεσιάς γίνεται πιο θεαματική στο τελετουργικό σύνολο, με την προσθήκη μικρών εξαρτημάτων, που σε αυτά κυρίως αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία όπως π.χ. ποδιές, πετσέτες, κορδέλες, κοσμήματα, φτερά και άνθη, που κάνουν να ξεχωρίζουν κυρίως οι νύφες. Οι νυφικές φορεσιές θέλουν να μοιάσουν με τις αστικές, τις αρχοντικές, έτσι που η νύφη να μετατρέπεται σε μια βασίλισσα.

Οι τοπικές φορεσιές είναι σύνολα ενδυμάτων, που χαρακτηρίζουν ομάδες ανθρώπων οι οποίες ζουν στον ίδιο χώρο. Λειτουργούν όπως κάθε ένδυμα, δηλ. ντύνουν και στολίζουν το κορμί, προβάλλοντας την επιθυμητή όψη στους τρίτους, παρέχοντας έτσι σιγουριά και άνεση. Στη συντηρητική κοινωνία του χωριού, τη σιγουριά κι άνεση προσφέρει η ομοιομορφία μιας «στολής». Η στολή βασίζεται στην παράδοση και τη συντηρητικότητα και διαφέρει ριζικά από τη μόδα, που βασίζεται στην «αλλαγή». Η τοπικότητα και η εθνότητα, πάντως, είναι πιο διακριτές στις συντηρητικές κοινωνίες, όταν φυσικά ίσχυε η αυστηρή κοινωνική κριτική. Ακόμα τώρα, όπου δεν έχει χαλαρώσει, είναι βέβαιο ότι λειτουργεί με διαφορετικά κριτήρια. Όλ’ αυτά πλέον στην Ελλάδα και αλλού τείνουν να αποτελέσουν ενδυματολογικό παρελθόν. Τοπικές, εθνικές ή παραδοσιακές φορεσιές, όπως αποτυπώθηκαν λίγο

Τα ενδύματα ή σύνολα που βρίσκουν το δρόμο πλέον προς τα μουσεία, δεν έχουν συνήθως παρά ελάχιστη σχέση μ’ αυτά που προσφέρονται ως αυθεντικά στο πλατύ κοινό.

73 Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ κας ΙΩΑΝΝΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

«Το ένδυμα ως αντικείμενο έρευνας και ως μουσειολογικό πρόβλημα»

Μία από τις προθήκες της έκθεσης «Το ελληνικόν άστυ: Ναύπλιον 1822-1922», στο Π.Λ.Ι.

Οι τοπικοί ή άλλοι πολιτιστικοί σύλλογοι – τα ΚΑΠΗ, τα χορευτικά συγκροτήματα, οι κατασκευαστές «παραδοσιακών» ενδυμασιών, τα «παραδοσιακά μοδιστράδικα», όπως σημειώνει ο φίλος μου, Γιάννης Ζέρβας, και ένας μεγάλος αριθμός εκδόσεων με λάθος εικονογραφία, κείμενα κλεμμένα και σερβιρισμένα με νέα φρασεολογία και διανθισμένα συχνά με ανοησίες, παραπληροφορούν τον ενδιαφερόμενο, που σίγουρα κοιτάζει και πιο σπάνια διαβάζει. Οι εικονογραφημένες εκδόσεις που κυκλοφορούν, σοβαρές και άλλες, χρησιμεύουν λοιπόν σαν φιγουρίνια επιλογής ενδυμασιών για

τα χορευτικά συγκροτήματα και φορείς, που αυτοαναγορεύονται ως διασώστες και συνεχιστές της παράδοσης. Πολλοί φορείς, που προέρχονται από τα ίδια τα χωριά καταγωγής τους, παραπλανούν πιο πειστικά - μια και μόλις ενδυθούν τα τοπικά, έστω τροποποιημένα, ενδύματα εκπέμπουν ένα είδος οικογενειακής – πειστικής αυθεντικότητας (air de famille) - ενώ σημειώνουμε το φαινόμενο οι παρατηρητές να αποτυπώνουν όσα κάποιος εμψυχωτής των ΚΑΠΗ έχει διδάξει στις γερόντισσες και τους γέρους, που όταν ήταν κοπέλες και νέοι αρνούνταν όχι μόνο να φορέσουν τα τοπικά ενδύματα, αλλά και να ασχοληθούν με τις τοπικές παραδόσεις. Έχω τη γνώμη ότι γίνεται κατανοητό πως αυτό μπορεί να είναι ένα πεδίο ενδυματολογικής έρευνας, στο πλαίσιο του φολκλορισμού και μόνο, ενώ μπορεί αργότερα να αποτελέσει ένα νέο κεφάλαιο της ιστορίας του θεατρικού ενδύματος. Ο παλαιότερος ερευνητής θα πρέπει να σταθεί με αυστηρή κριτική διάθεση απέναντι σε φαινόμενα αυτού του είδους. Τα ενδύματα και ενδυματολογικά σύνολα, που καταλήγουν στις συλλογές και τα μουσεία, προέρχονται κατά κύριο λόγο από παλαιοπώλες ή απληροφόρητους δωρητές ή συλλέκτες. Δεν συνοδεύονται από στοιχεία ταυτότητας, ενώ οι φορεσιές συχνά συντίθενται από ετερόκλητα τμήματα και εξαρτήματα ή ακόμα είναι ελλιπείς κυρίως ως προς τα μικρά ειδικά εξαρτήματα απαραίτητα για τη σωστή παρουσίαση μιας ενδυμασίας.

74 ΠΡΟΣΩΠΑ Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ κας ΙΩΑΝΝΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

«Το ένδυμα ως αντικείμενο έρευνας και ως μουσειολογικό πρόβλημα»

Σπάνια καταλήγουν στα μουσεία ονοματισμένες φορεσιές. Έτσι, όποιος αναλάβει τη συμπλήρωση των δελτίων και δελτιοκαταλόγων, μοιάζει με ντετέκτιβ που προσπαθεί να μαντέψει, να προσδιορίσει, να χρονολογήσει κάποιο ένδυμα, ιδιαίτερα όταν ανήκει στον τύπο των Ευρωασιατικών συνόλων. Το ένδυμα χρειάζεται το ανθρώπινο σώμα για να αναδειχτεί, δηλ. το σωστό για κάθε περίπτωση μανεκέν, με σωστή διάπλαση, ύψος, αναλογίες, χρώμα δέρματος κλπ. Έτσι τα μανεκέν ή κούκλες θα καλύπτουν ολ’ αυτά, αλλά και θα πρέπει να είναι εύκολα στην ένδυση και φιλικά στα ενδύματα, ώστε να μην τα ταλαιπωρούν, κυρίως την ώρα που περνούν στο σώμα. Ο ψυχρός anti uv φωτισμός και ο σταθερός κλιματισμός των προθηκών που θα επιλεγούν, πρέπει να είναι κι αυτός φιλικός. Κάθε ένδυμα για να εκτεθεί, πρέπει να είναι τουλάχιστον καθαρό και νοικοκυρεμένο. Στην καλύτερη των περιπτώσεων πρέπει να έχει συντηρηθεί από ειδικό συντηρητή. Όσα ενδύματα και ότι άλλο δεν εκτεθεί φυλάσσεται σε ειδικές αποθήκες που για ένα μουσείο είναι τόσο σημαντικές όσο και η έκθεση. Τέλος, η γενικότερη αισθητική ενός μουσείου, μιας προθήκης και του απαραίτητου συνοδευτικού καταλόγου είναι τόσο σημαντική όσο και τα προηγούμενα.

Η ποιότητα μιας έκθεσης, και κάθε τι που τη συνοδεύει, αποκαλύπτει το σεβασμό για τον επισκέπτη, που θα πρέπει ακόμα να πληροφορείται και να μην παραπληροφορείται, χωρίς να πλήττει. Ένα καλό σενάριο, σωστά εκθέματα, περιεκτικά κείμενα και αξιοπρεπώς γραμμένες και ευανάγνωστες λεζάντες μπορούν ν’ αποτελέσουν μια συνταγή. Μιλώντας σαν άνθρωπος του θεάτρου, ο μουσειολόγος, ο οποίος έχει αναλάβει το ρόλο του σκηνοθέτη, θα πρέπει, να στοχεύει σε ό,τι θεατρικό με γνώση και φαντασία, έχοντας ως συνεργάτες έναν καλό σκηνογράφο, έναν καλό ενδυματολόγο – συντηρητή κι έναν καλό φωτιστή και ηχητικό, που όλους αυτούς θα στηρίζει ένα άρτιο τεχνικό επιτελείο. Τα μουσεία δεν έχουν καταφέρει ν’ αρέσουν σε όλους, παρόλο που, μέρα με τη μέρα, γίνονται χώροι ανάσας, με πωλητήρια, κυλικεία, εστιατόρια και χώρους για τα παιδιά. Όλα αυτά προϋποθέτουν ότι ένα μουσείο σήμερα, θα πρέπει να έχει πόρους όχι μόνο για να επιβιώσει, αλλά και για να μπορεί ν’ αναπτυχθεί. Για να το πετύχει αυτό ίσως θα πρέπει να μπει στη φιλοσοφία μιας επιχείρησης με την καλή έννοια. Η συλλεκτική πολιτική ενός μουσείου με ενδύματα θα καθορίσει πόσο θέλει να είναι ένα απλό θεματικό μουσείο ή συλλογή ή κατά πόσο θέλει, και μπορεί, να είναι ένα μουσείο πολιτισμού του ενδύ-

75 Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ κας ΙΩΑΝΝΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

«Το ένδυμα ως αντικείμενο έρευνας και ως μουσειολογικό πρόβλημα»

ματος. Στη δεύτερη περίπτωση, συλλεκτικά δεν απορρίπτεται τίπο-

δημιουργική του σκέψη, τη φαντασία του, τη δεξιοτεχνία του και τον

τα. Κάθε ένδυμα, κάθε εξάρτημα - πολλές φορές απροσδιόριστα

πολιτισμό του. Το ένδυμα (η φορεσιά) είναι πολιτισμικό αγαθό.

σημαντικό ή ασήμαντο - κάθε έντυπο, ή αντικείμενο, είναι βέβαιο

Γι’ αυτό, κυρίες και κύριοι, επιτρέψτε μου, απευθυνόμενη ιδι-

ότι κάποια στιγμή θα συμβάλλουν σε κάποια έρευνα. Για παράδειγ-

αίτερα στους νέους ερευνητές, που ενδεχομένως έχουν ανάλογο

μα η «γκαρνταρόμπα» ενός ατόμου, η συστηματική παρακολούθη-

επιστημονικό ενδιαφέρον, να τους προτρέψω και να τους δώσω την

ση της ενδυματολογικής εξέλιξης παιδιών από επιλεγμένες περιοχές

καλύτερή μου ευχή, να ασχοληθούν με προσοχή, μεράκι και αφοσί-

σε όλη τη χώρα, όπως συμβαίνει στη Σουηδία, θα είναι και αυτή

ωση με το ένδυμα. Πιστέψτε με, αξίζει τον κόπο.

πολύτιμη για τους μελλοντικούς ερευνητές.

Με την ευχή Το «Μουσείο Πολιτισμού του Ενδύματος» να μην μείνει

Κλείνοντας, όπως είπα στην αρχή της ομιλίας μου, η μελέτη του εν-

στο χώρο του ευκταίου, αλλά να αποτελέσει στόχο του μέλλοντος.

δύματος είναι συναρπαστική, διότι έχει να κάνει με τον άνθρωπο, τη

Ιωάννα Παπαντωνίου

Βιογραφικό Iωάννας Παπαντωνίου Η Ιωάννα Παπαντωνίου, γεννημένη στην Αθήνα, κάτοικος Ναυπλίου, απ’ όπου και κατάγεται, είναι Πρόεδρος του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος (Π.Λ.Ι.), Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Ναυπλίου «Βασίλειος Παπαντωνίου» και Πρόεδρος του Εθνικού Αρχείου Φορεσιάς (ΥΠ.ΠΟ). Σπούδασε στην Αγγλία (Λονδίνο, Wimbledon School of Art, 1967-1970). Συνεργάσθηκε, ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος με το θέατρο Τέχνη του Κάρολου Κουν, τον θίασο Μινωτή-Παξινού, το Προσκήνιο του Αλέξη Σολωμού, με τα Κρατικά θέατρα, περιφερειακές σκηνές και ελεύθερους θιάσους, με κινηματογραφιστές και με το Royal Exchange Theatre του Michael Eliot. Δίδαξε στα Τμήματα θεατρολογίας των Πανεπιστημίων τns Aθήνας και της Πάτρας. Για τη συνολική προσφο-

ρά τns στο θέατρο και τη σκηνογραφία τιμήθηκε με το βραβείο «Πάνος Αραβαντινός» (2004). Ασχολείται με την ιστορία του ενδύματος και τη μελέτη των τοπικών ελληνικών ενδυμασιών, την προβιομηχανική τεχνολογία και τη λαϊκή δημιουργία. Η έρευνά τnς την οδήγησε στη συστηματική τεκμηρίωση των εθνογραφικών - λαογραφικών, ιστορικών και αρχειακών δεδομένων και στη συγκρότηση μιας μοναδικής στο είδος τnς μουσειακής συλλογής. Το 1974 ίδρυσε με προσωπική χρηματοδότηση το Π.Λ.Ι. και το Λαογραφικό Μουσείο Ναυπλίου, που ανέπτυξαν πολυσχιδή δραστηριότητα στο πεδίο τnς λαογραφικής έρευνας και μουσειολογίας. Το1981, το Π.Λ.Ι. τιμήθηκε με το «Ευρωπαϊκό Βραβείο του Μουσείου τnς Χρονιάς». Έχει δημοσιεύσει σημαντικές μελέτες, όπως: Συμβολή στη μελέτη της ελληνικής παραδοσιακής φορεσιάς, Μακεδονικές φορεσιές, Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα άλλοτε και τώρα, Η ελληνική

ενδυμασία από την Αρχαιότητα στον 20ό αιώνα κ.ά. και έχει επιμεληθεί ορισμένες από τις πιο ενδιαφέρουσες εκθέσεις της τελευταίας 30ετίας: «Παραγωγή, επεξεργασία και εφαρμογή φυσικών υφαντικών υλών», «Ελληνικές φορεσιές», «Ο Γ. Τσαρούχης ζωγράφος της λαϊκής ενδυμασίας», «Άμφια», «Κρόσια, Χιτώνες, Ντουλαμάδες, Βελάδες», «Οι τρεις κύκλοι της ζωής», «4000 χρόνια ελληνικής φορεσιάς», «Πτυχώσεις», «Το ελληνικόν άστυ: Ναύπλιον 1822-1922» κ.ά. Το έργο, η αφιλοκερδής προσφορά της, το ήθος και η καταστατική τnς παρουσία στο νεοελληνικό πολιτιστικό και επιστημονικό γίγνεσθαι, ενέπνευσαν τη σύγχρονη λαογραφική έρευνα οδηγώντας την σταθερά σε πρωτοποριακές μουσειολογικές εφαρμογές. Το 1981 η Ακαδημία Αθηνών την βράβευσε για την προσφορά της στη Λαογραφία και το Θέατρο και το 2000 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της απένειμε τον Χρυσό Σταυρό του Φοίνικος.

76 ΔΙΗΓΗΜΑ

Γιώργος Ρούβαλης

Γάμος αλλά ελληνικά

Καλώς το κορίτσι! Τι θέλετε; Α, ο Κρανιάς σε στέλνει; Για γάμο; Για γάμο, ντιτζέυ. Πολύ καλά. Ηρθατε στον κατάλληλο άνθρωπο. Από πού είστε, αν επιτρέπετε; Πατέρας από το Αργος, μαμά Γαλλίδα και ο σύζυγος Γερμανός. Κατάλαβα. Πού θα το κάνετε το γλέντι σας; Στο Κεφαλάρι του Αργους; Πολύ ωραίο μέρος, όλο νερά και πλατάνια. Σε ποιό κέντρο; Στον Ποσειδώνα. Πολύ καλό κέντρο, αν και εγώ είμαι συνέχεια στο απέναντι. Και πότε με το καλό ο γάμος; Σάββατο 2 Σεπτεμβρίου; Πολύ το αργήσατε. Σήμερα έχουμε 8 Αυγούστου. Δεν ξέρω αν είμαι ελεύθερος. Για να δούμε την ατζέντα, τα γράφω όλα για νάμαι εντάξει, να μη σας λέω μετά το ξέχασα και τα λοιπά, είμαι επαγγελματίας εγώ, το μαγαζί υπάρχει από το 1970, έχω σοβαρότητα. Λοιπόν, για να δούμε: έχω κάτι την Πέμπτη, την Παρασκευή και την Κυριακή. Σάββατο έχω μια σημείωση για ένα γάμο μακριά, με πήρε μια οργανώτρια και μ’ έκλεισε εδώ και μήνες αλλά πλησιάζει η μέρα και δεν μου έχει επιβεβαιώσει, μάλλον θα μου το αναβάλλει αυτή. Πέσατε σε δύσκολες μέρες. Να το ξέρεις πάντως, πριν τα Χριστούγεννα, μετά το Πάσχα και μετά της Παναγίας τον Αύγουστο, γίνονται όλοι οι γάμοι. Είναι έθιμο, τα ζευγάρια προτιμούν αυτές τις ημερομηνίες. Λοιπόν, το θέμα της μουσικής είναι λίγο δύσκολο, γιατί είστε και εσείς ειδική περίπτωση. Γι’ αυτό σε ρώτησα από πού είσαι και πόσοι θα είναι οι προσκαλεσμένοι. Μόνο 120-150; Λίγοι είναι, αλλά δεν πειράζει. Το θέμα είναι να έρθεις εσύ μαζί με το Γερμανό, να δείτε τί είδους μουσική θέλετε να βάλουμε. Αν ήσουν βέρα Ελληνίδα, δεν θα δίσταζα λεπτό. Ξέρω πολύ καλά τι χρειάζονται. Κατ’ αρχήν βάζουμε, ξέρεις τώρα, τα κλασσικά τραγούδια του γάμου: Στην αρχή Ας είν’ η ώρα η καλή. Μετά, Να ζήσ’ η νύφη κι ο γαμπρός, Ωραία πουν’ η νύφη μας,

Σ’ αυτό το σπίτι πούρθαμε, Χορεύει η νύφη κι ο γαμπρός κι οι συμπεθέροι χαίρονται για το καινούργιο ταίρι, Σήμερα γάμος γίνεται (ορχηστρικό) και τα λοιπά. Μετά πολλά ελληνικά, καλαματιανά ή συρτά και συρτοτσιφτετέλια, τσάμικα, χασαποσέρβικα, ζεϊμπέκικα. Ύστερα λίγο ροκ και τέλος διάφορα ευρωπαϊκά και τέτοια, ας πούμε κανάδυο βαλσάκια, κανά ταγκό και τα λοιπά, ανάλογα με τα γούστα της νύφης. Υπάρχουν τραγούδια που είναι στάνταρ σε τέτοιες περιπτώσεις. Ας πούμε τα τοπικά: Ομορφη Αργειτοπούλα μου, Τ’ Αναπλιού το Παλαμήδι, Κάστρο της Μονεμβασιάς και Παλαμήδι τ’ Αναπλιού και το ζεϊμπέκικο της Μπέλλου για την Ακροναυπλία και την Φιλιώ Πυργάκη και το Ζαγοραίο. Οταν οι Αργείτες θ’ ακούσουν την Αργείτισσα, θα σηκωθούν όλοι πάνω και θα χοροπηδούν σαν τα κατσίκια. Με τους Γερμανούς όμως, είναι πολύ δύσκολο, πρέπει να βρούμε τα κατάλληλα να μη βαρεθούν, να διασκεδάσουν κι αυτοί και οι Έλληνες. Από Γερμανούς ξέρω. Έχω έναν κολλητό, Αυστριακό γιατρό, που έχει σπίτι εδώ στην Αργολίδα κι έρχεται κάθε καλοκαίρι. Τούχω βαφτίσει και το παιδί. Στο χτήμα του, τον Αύγουστο, έχουμε κάνει κάτι γλέντια, άλλο να σου λέω, μέχρι πρωίας. Και φυσικά τη μουσική, όλην εγώ την διαλέγω. Μετά, ήρθε άλλο ένα ζευγάρι Γερμανών και μου λένε θέλω πρόγραμμα ελληνικό. Αυτοί λένε ελληνικό και εννοούν εκείνα που βλέπουν στις ταινίες, το Ζορμπά και τα τοιαύτα, δεν ξέρουν τι σημαίνει καθαρό ελληνικό. Άμα τους ρίξουμε τίποτα κλαρίνα θα προγκίξουνε... Λες ότι θάθελες κι εσύ ελαφρά μουσική, ροκ κι έτσι. Θα τα βρούμε. Έχω και Μπητλς, έχω και Σαββόπουλο, έχω ό,τι θέλεις, όλη τη γκάμα, ανάλογα με τη δεκαετία που θέλεις. Πρέπει νάρθετς με τον σύζυγο να κάτσετε εδώ να τα δούμε με την ησυχία μας, να μη γίνει

77 κανά λάθος και με κυνηγάτε μετά κι εμένα, όλα κι όλα, εγώ θέλω ο πελάτης να μείνει ευχαριστημένος. Θα βάλω βέβαια και μερικά παραδοσιακά. Α, εσύ δεν ξέρεις από τέτοια, μένεις στο Μόναχο, αλλά όταν θάρθει η στιγμή να σε μελώσει η γιαγιά η Αργείτισσα, μετά το γάμο, θα με θυμηθείς. Πώς γίνεται το μέλωμα; Κατ’ αρχήν, σε υποδέχονται στο σπίτι των πεθερικών που υποτίθεται ότι θάναι μετά δικό σου. Σου δίνουν ένα ρόδι κι εσύ σταυρώνεις την πόρτα και μετά το σπας στο έδαφος με δύναμη, να σκορπιστούν οι κόκκοι. Το ρόδι συμβολίζει την ευτυχία, τη γονιμότητα, το νοικοκυριό, τον πλούτο της καρδιάς. Μετά πετάς ένα σίδερο, για νάσαστε σιδερένιοι και η πεθερά σας μελώνει, σου δίνει να φας μέλι με καρύδια, εσένα και του γαμπρού κι ύστερα δίνει το βαζάκι πίσω της, να φάει κι ο κουμπάρος. Μετά, σε βάζουν στο σαλόνι μ’ ένα μαντήλι πάνω σας, πάνω απ’ τα κεφάλια σας και σας φέρνουν βόλτα γύρωγύρω, ότι πιάσατε ας πούμε το σπίτι που θάναι και δικό σας. Αυτά. Εδώ πιο κάτω, στα χωριά στο νότο της Αργολίδος, βάζουν μια λεκάνη με νερό, ανάμεσα στα πόδια του γαμπρού και μετά πετάνε μέσα νομίσματα και τον σκαμπιλίζουν, νάχει την υγειά του. Ναι, σκαμπίλι κι άγιος ο Θεός, μη γελάς! Α, δεν θα γίνει θρησκευτικός γάμος; Μόνο πολιτικός; Σε συμβουλεύω να κάνεις και θρησκευτικό γιατί με τον πολιτικό θα έχετε πρόβλημα μετά με τα παιδιά σας, οι παπάδες δεν θα σας τα βαφτίζουν. Πολλοί πάνε τότε και παντρεύονται και στην εκκλησία, δηλαδή βρίσκουν καμιά εκκλησία Ρώσικη εκεί πέρα, τους δίνουν λίγα λεφτά κι έτοιμος ο γάμος. Αν θέλεις, εγώ ξέρω ένα παπά Γερμανό, εδώ στο Ναύπλιο. Ναι, ορθόδοξο. Θα πάρει τον άντρα σου, θα του κάνει κάποια κατήχηση και θα τον βαφτίσει και μετά θα σας παντρέψει. Καθολικός ο σύζυγος; Α, προτεστάντης. Και δεν θέλει ν’ αλλάξει θρήσκευμα, ε; Μα τι διάβολο, ολόκληρη κούκλα παίρνει ορθόδοξη, τι να το κάνει το προτεστάντης! Καλά-καλά, δεν επιμένω, αφού θέλετε μόνον πολιτικό, ας γίνει έτσι, αν και αυτό είναι ένα ψεύτικο πράμα, δέκα λεφτά εκεί πέρα στη Δημαρχία, περίεργο πώς τον καταφέρατε τον Δήμαρχο να σας παντρέψει Σάββατο απόγευμα, συνήθως βαριούνται κάτι τέτοια, μόνο καθημερινές θέλουνε, δεν χαλάνε τη ζαχαρένια τους. Πάντως, αν τελικά κάνετε θρησκευτικό γάμο, κι αν μου επιτρέπετε, μερικές συμβουλές ακόμα. Προτού πας στην εκκλησία, τράβα κανά δυο κονιακάκια να φτιαχτείς, βγάλτους όλους έξω απ’ το δωμάτιο, νάσαι μόνη σου με την κομμώτρια και τον μακιγιέρ, για να μη σου λέει η κάθε μία το κοντό και το μακρύ της. Μην ξεχάσεις να πας και στην τουαλέτα προτού φύγεις και μετά το μέλωμα, στο σπίτι, να πας πάλι προτού πας στο κέντρο. Ο παπάς θα σας ενώσει τα χέρια: θα προσέ-

ξεις να μην τα λύσεις γιατί ο ίδιος θα σας τα λύσει με το Ευαγγέλιο. Την ώρα που σε χαιρετάνε, να προσέξεις να μη μουδιάσει το χέρι σου και πέσει η βέρα κάτω, δεν κάνει, είναι κακό σημάδι. Μόλις πιεις το κρασί, ανάμεσα στα στήθια σου, σφίξε την ανθοδέσμη γιατί αν το νυφικό είναι ντεκολτέ, είναι σκέτη απόχη για το ρύζι που θα σου ρίξουν: θα μπει στο σουτιέν και θα σε τσιμπάει! Το γαμπρό, άστονε, το ρύζι θα του φτάσει από το σβέρκο μέχρι το σώβρακο! Το βράδυ που θα πάτε σπίτι, θα δεις ότι έχω δίκιο για το ρύζι, προσέξτε όμως μην έχετε βάλει πάτωμα καινούργιο και το πατήσετε και κάνει γούβες. Οι πεθερές συμβουλεύουν να φορέσεις μια παλιά κυλόττα πριν πας στην εκκλησία και νάχεις κλεμμένο δίχτυ πάνω σου, σαν φυλαχτό. Αυτά που σου λέω δεν τα έδειξε η ταινία «Γάμος αλά ελληνικά», εκείνη η αμερικανική ταινία. Πόσο θα κοστίσει; Όλα μαζί 300 ευρώ. Είναι ακριβά; Κοίτα να δεις, ακριβά δεν είναι. Ο τεχνικός πρέπει να βρίσκεται εκεί δυο ώρες τουλάχιστον νωρίτερα, ας πούμε στις έξη. Πρέπει να εγκαταστήσω τα μηχανήματα, να τσακωθώ με το μαγαζάτορα, να διαμορφώσω το χώρο όπως συμφέρει για τον ήχο και όχι όπως θέλει εκείνος, να μείνω μέχρι αργά κι ύστερα είναι και οι ώρες της προετοιμασίας, της επιλογής μαζί σας νωρίτερα, αυτές οι ώρες δεν θα πληρωθούν; Μια χαρά είναι 300 ευρώ! Τώρα, αν θέλετε, λέω αν, εγώ μπορώ να σας κανονίσω και τις φωτογραφίες, η κόρη μου είναι φωτογράφος, έχει βγάλει την Ακτο, στην Αθήνα. Λέω, αν δεν έχετε κανονίσει τίποτα με άλλον. Πόσο θα κοστίσει; 2 ευρώ η μία. Εμείς θα βγάλουμε πολλές, ψηφιακές, τουλάχιστον 100, να μη σου πω 500. Εσύ όμως θα τις δεις μετά με την ησυχία σου και θα μου πεις τουλάχιστον 40-50, που μπορεί να είναι 5 από αυτήν, δέκα από κείνην, σύνολο 50. Και τις υπόλοιπες θα τις πάρεις σπίτι σου σ’ ένα Σι-ντί. Αν θέλετε, μπορούμε να κάνουμε κι ένα βίντεο, είναι πολύ καλό γιατί θάχετε ζωντανή όλη την τελετή κι όλο το γλέντι. Δεν θέλετε βίντεο, δεν πειράζει. Λοιπόν αυτά κοπέλα μου. Δώσε μου το τηλέφωνό σου, να σε πάρω μόνο αν δεν μπορώ και τ’ όνομά σου. Πού μένετε; Μέσα στο Άργος; Εκεί όλοι με ξέρουν, κι εγώ Αργείτισσα έχω πάρει, να ρωτήσετε για μένα, ο Κομνηνός ο Μάκης, είμαι πασίγνωστος, είμαι από τους πιο παλιούς εδώ, αφού σου λέω από το 1970. Κι αν δεν θυμηθείς τ’ όνομά μου, πες ένας χοντρός με μούσι κάνει καλή δουλειά; Θα δεις τι θα σου πούνε... Λοιπόν, έλα, καμάρι, γειά σου και σε περιμένω πάλι με το Γερμανό να διαλέξουμε τα τραγούδια. Να πας στο καλό μανάρι μου, ευχαριστώ που με προτίμησες, μείνε ήσυχη θα σου κάνω πολύ καλή δουλειά. Κι άμα βαφτίσεις τα παιδιά σου αργότερα, πάλι σ’ εμένα θάρθεις....

78 ΝΟΥΒΕΛΑ

Κατερίνα Διακουμάκου

Τα παιχνίδια της ζωής*

Σήμερα ο παντοκράτωρ ήλιος ανοίγει το παράθυρο κλείνοντας το μάτι σε όλους εμάς τους αδαείς, οι οποίοι δεν είμαστε ακόμα έτοιμοι να κατανοήσουμε πλήρως τις διαθέσεις του. Αντίθετα έχει την δύναμη να επηρεάζει την ψυχολογική μας κατάσταση ανάλογα με τα δικά του θέλω. Μπορούμε να κάνουμε πραγματικά αυτό που θέλουμε χωρίς να δεχόμαστε επιδράσεις από τους γύρω μας; Η ιστορία θα μας φανερώσει την «αληθινή» πραγματικότητα. Η φύση ετούτη τη στιγμή βρίσκεται στην καλύτερη της φάση. Έχει βγει σεργιάνι με το νυφιάτικο φόρεμα της και γυρεύει με σαγήνη το ταίρι της. Παίζει και αυτή το παιχνίδι της τυφλόμυγας, που διατρέχει την ύπαρξη του αρσενικού και του θηλυκού ˙ αναγκαίο για την συνέχεια του. Η ανοιξιάτικη μέρα δεν εμποδίζει τον Αλέξη να αποκαλύψει το «ένοχο» μυστικό στην Άννα, που κρύβει εδώ και καιρό. Θα ήταν από τότε, όταν την συνάντησε για πρώτη φόρα σ’ ένα συνοικιακό καφέ κοντά στο πανεπιστήμιο, που άνοιξε το βιβλίο της κοινής τους πορείας. Εκείνος τελειόφοιτος της Ιατρικής και εκείνη μια φιλόδοξη φοιτήτρια της Φιλολογικής σχολής.

O Aλέξης ζούσε εδώ και εικοσιπέντε χρόνια στην Αθήνα, ενώ η Άννα είχε έρθει από ένα ορεινό χωριό πριν από δύο χρονιά με μια βαλίτσα γεμάτη όνειρα και προσδοκίες.

* Η συγγραφέας έλαβε με τη νουβέλα Τα παιχνίδια της ζωής το 2006 το ΕΙΔΙΚΟΤΙΜΗΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΕΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ στον Πανελλήνιο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό Νουβέλας.

Η συνάντηση Τα μαθήματα είχαν ξεκινήσει και η Άννα αισθανόταν έντονο το αίσθημα της μοναξιάς, διότι βρισκόταν σε μια άγνωστη γι’ αυτήν μεγαλούπολη, ξένη ανάμεσα στους ξένους. Όμως από το ξύπνημα αυτής της ηλιόλουστης μέρας φαινόταν κάτι να είχε αλλάξει. Τίποτα δεν ήταν όπως εχθές. Σηκώθηκε, ντύθηκε και έφυγε αφήνοντας πίσω της την υγρή υπόγεια γκαρσονιέρα της. Χάθηκε στην βοή των δρόμων κατευθυνόμενη προς το πανεπιστήμιο. Έτοιμη να λάβει το βάπτισμα του πυρός, αφού έγραφε το πρώτο της μάθημα και είχε πολύ άγχος, αλλά ήταν σίγουρη για τον εαυτό της. Η εξέταση του μαθήματος ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε χωρίς κανένα πρόβλημα, αντίθετα όλα είχαν πάει καλά. Μια ακόμα στιγμή από τη φοιτητική της ζωή βρισκόταν στο παρελθόν. Αγνοώντας ότι επρόκειτο να ακολουθήσουν άλλες μαγευτικότερες στιγμές, οι οποίες θα χαράζονταν για πάντα μέσα στη ψυχή της. Αποφάσισε, επειδή ήθελε να χαλαρώσει για λίγο από την πίεση του διαβάσματος, να καθίσει στο αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης της σχολής, άλλωστε εκεί ήταν πιο ζεστά από το δωματιάκι της. Στη συνέχεια πήγε και πήρε ένα βιβλίο στα χέρια της, τότε θυμήθηκε ένα άλλο βιβλίο, που της είχε προτείνει ο καθηγητής της. Έπρεπε να το διαβάσει οπωσδήποτε, όμως ήταν αδύνατον να το βρει παρότι έψαχνε μανιωδώς και τότε πήγε στην βιβλιοθηκονόμο για να την βοηθήσει. Πριν προλάβει να ολοκληρώσει την ερώτηση της αισθάνθηκε ένα άγγιγμα στον ώμο της και γυρίζοντας αντίκρισε έναν νεαρό άνδρα με πράσινο-γαλανά μάτια, που από τότε δεν

79 τα ξέχασε ποτέ.

- Να με συγχωρείτε, να το βιβλίο που ζητάτε. Αυτό δεν είναι; - Μα, ναι. Αυτό είναι που έψαχνα. Σας ευχαριστώ πολύ πραγματικά. ( Όμως δεν ήξερε αν ήταν αυτό που έψαχνε!).

- Μη με ευχαριστείς. Το μόνο που θα ήθελα είναι…..

- Είναι; - Είναι, να μου μιλάς στον ενικό, αν και συ το θέλεις φυσικά.

- Ναι. Γιατί όχι; - Με λένε Αλέξη. Εσένα; - Με λένε Άννα. Η Άννα επέστρεψε στο σπίτι της αλλά τίποτα δεν ήταν όπως πριν. Τότε τηλεφώνησε στην Έλενα για να της τα πει όλα. Η Έλενα ευτυχώς ήταν εκεί και απάντησε αμέσως.

- Έλενα, επιτέλους σε βρίσκω. Πού ήσουν τόσες μέρες; Έχω να σου πω τόσα πολλά. Έλα, έλα γρήγορα. Σε περιμένω να τα πούμε από κοντά οπωσδήποτε! Κλείνει το τηλέφωνο, ενώ η Έλενα έχει μείνει με το ακουστικό στο χέρι χωρίς να έχει προλάβει να πει ούτε λέξη ˙ πηγαίνει στην Άννα.

- Επιτέλους ήρθες! Κάθισε και θα σου τα πω όλα …

- Τι συμβαίνει; Είσαι καλά; Δε βλέπω να έχεις χτυπήσει κάπου; - Όχι… Είμαι ερωτευμένη! Τους αγαπώ όλους απόψε. Γνώρισα δυο γαλαζοπράσινα μάτια και αυτό μου είναι αρκετό. Αισθάνομαι ότι τον αγαπούσα από πάντα. Ακούς από πάντα υπήρχε μέσα μου από τότε που γεννήθηκα.

- Είσαι σίγουρη; Mα πότε τον γνώρισες;

- Σήμερα. Ξεκίνησε και της τα είπε με το ν και το σ. Η Έλενα αισθάνθηκε μια παράξενη δυσφορία, που ήταν αταίριαστη με όσα της περιέγραφε η Άννα. Το μυστικό Από εκείνη τη νύχτα, τίποτα δεν θύμιζε την ωραία ατμόσφαιρα του παρελθόντος και όλα είχαν ανατραπεί για την Άννα, που επέστρεφε στο σπίτι της μέσα από ένα μισό φωτισμένο σοκάκι. Τότε δεν πρόλαβε να δει αλλά σίγουρα αισθάνθηκε την ανάσα τους και το παγωμένο άγγιγμα τους. Η Άννα είχε πέσει θύμα βιασμού και ήταν απλά μια ακόμη γυναίκα θύμα για τη κοινωνία, χωρίς ενδιαφέρον πλέον ήταν μια ανάμεσα στις πολλές που είναι αβέβαιο εάν καταφέρνουν ποτέ να το ξεπεράσουν.

- Επέστρεφα στο σπίτι μου, λέει στους αστυνομικούς, και λίγο

πριν φτάσω αισθάνθηκα δυο ανθρώπους να με πλησιάζουν. Δεν κατάλαβα τι ήθελαν από μένα και αναρωτιέμαι γιατί το έκαναν αυτό… Στη συνέχεια βρέθηκα στο χώμα ριγμένη και έναν άγνωστο πάνω μου, χωρίς να του το έχω επιτρέψει, ποτέ δεν του είχα δώσει το δικαίωμα να με κάνει να αισθανθώ τόσο βρώμικη σαν ένα σκουπίδι σε κάδο απορριμμάτων. Αυτή όμως τη βρωμιά και τα κουρελιασμένα ρούχα μου δεν μπορώ να τα βγάλω από πάνω μου και δε θα βγουν ποτέ, μα ακούτε ποτέ!(Η Άννα χάνει τη ψυχραιμία της και ξεσπάει σε δάκρυα). Θέλω να ξεχάσω, πάψετε πια να με κάνετε να φέρνω ξανά και ξανά στη μνήμη μου τον ίδιο εφιάλτη, που με βασανίζει σαν δαίμονας ˙σιγοτρώει τη ψυχή και το μυαλό μου κάθε μέρα από εκείνη την απαίσια νύχτα που μου έκλεισε το δρόμο και μου είπε: έως εδώ αρκετά έζησες τώρα μπορείς να θαφτείς ζωντανή και μου έστειλε αυτούς. Γιατί; Ποιος από όλους εσάς μπορεί να μου απαντήσει και όχι να δείξει απλά τη συμπόνια του λέγοντας: «κοίτα τι έπαθε η κακομοίρα, κρίμα το κορίτσι» και να βλέπω τον οίκτο στα μάτια τους(σηκώνει το βλέμμα της) στα μάτια σας. Δε θέλω άλλο πια να με σταυρώνετε, γιατί εκείνοι με βίασαν μια φορά αλλά εσείς με σκοτώνετε κάθε μέρα. «Να αυτή είναι. Αυτή». Δε μπορώ να σας ακούω… Πάψτε, πάψτε! Η Άννα μετά το συμβάν βρέθηκε να ταλαντεύεται ανάμεσα στη λογική και τη τρέλα, τη ζωή και το θάνατο μα πάνω απ’ όλα μόνη όσο ποτέ χαμένη στα αναπάντητα ερωτήματα της. Θα μπορούσε να δειλιάσει κάτω από το βάρος της κομματιασμένης ζωής της και να δώσει το τέλος, όμως αυτή συνέχισε, χωρίς να ξεχάσει ποτέ, αφού εκείνοι είχαν χαράξει το αποτύπωμα τους στη ψυχή της για πάντα. Έθαψε το μυστικό της καλά όπως νόμιζε και ξεκίνησε το ταξίδι για να επιστρέψει πίσω στη ζωή. Εδώ και μια εβδομάδα δεν έχει επικοινωνήσει με κανέναν γιατί απλά δεν υπάρχει κανένας που να μπορέσει να του πει την αλήθεια. Όμως ένα γράμμα έρχεται να αλλάξει ό,τι αισθάνεται και …τη φέρνει πιο κοντά με ένα κομμάτι που βρίσκεται μέσα της. Η Άννα κάθεται σε μια άβολη καρέκλα στη κουζίνα και αρχίζει να διαβάζει ένα γράμμα από τη μητέρα της. Αγαπημένη μου Άννα, Ελπίζω να είσαι καλά! Εμάς μας λείπεις πολύ και ανησυχούμε. Παιδί μου, γιατί δε μας έχεις πάρει ένα τηλέφωνο και δεν απαντάς, όταν σου τηλεφωνώ; Σε παρακαλώ… αφού δε μπορώ να σε σφίξω στην αγκαλιά μου, τουλάχιστον θέλω να ακούσω τη φωνή σου να ηχήσει δυνατά στα αυτιά μου, για να καταλάβω ότι είσαι καλά. Σκέφτομαι

80 ΝΟΥΒΕΛΑ

ότι μπορεί να έχεις διάβασμα, αλλά μη μας ξεχνάς! Σε παρακαλώ απάντησέ μου δώσε μου ένα σημάδι της ύπαρξης σου. Όσο για εμάς είμαστε καλά και σε θέλουμε κοντά μας. Σε γλυκοφιλώ, η μητέρα σου Μαρία. Τότε έτρεξαν δάκρυα από τα μάτια της. Δεν είχε το κουράγιο, να έρθει σ’ επικοινωνία με την οικογένεια της, που την είχε στηρίξει όλα αυτά τα χρόνια σε κάθε της προσπάθεια. Οι μοναδικοί άνθρωποι που στάθηκαν δίπλα της, όσο ζούσαν, χωρίς να διαμαρτύρονται! Μα πώς να τους πει τι της είχε συμβεί και έχει χαθεί στο δικό της κόσμο; Ύστερα θυμάται τον Αλέξη. Η Άννα και ο Αλέξης από εκείνη τη μέρα της πρώτης τυχαίας συνάντησης, βγήκαν πολλές φορές έξω μαζί, από τότε ο ένας είναι πλάι στον άλλον και όλα φαίνονταν να κυλούν αρμονικά μέχρι πριν από μια εβδομάδα. Εκείνο το βράδυ που χάραξε την κοινή τους ζωή δίχως να το γνωρίζει εκείνος, όμως εκείνη ξέρει και δε θα ξεχάσει. Ξαφνικά, το κουδούνι της πόρτας χτυπάει επίμονα.

- Αχ, είναι ο Αλέξης! Πλησίασε να του ανοίξει.

- Όχι, δεν πρέπει να του ανοίξω, σκέφτηκε. Ο Αλέξης συνέχισε να χτυπάει και να φωνάζει.

Βιογραφικό της Κατερίνας Διακουμάκου H Κατερίνα Διακουμάκου γεννήθηκε το 1985 στη Σπάρτη. Είναι αριστούχος απόφοιτος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών στο Ναύπλιο. Έχει αναλάβει την επιμέλεια εκπαιδευτικού εγχειριδίου και θεατρικών προγραμμάτων. Έχει παρακολουθήσει θεατρικά εργαστήρια, ημερίδες, διημερίδες και επιστημονικά σεμινάρια σχετικά με την εφαρμογή ποικίλων θεατρικών τεχνικών στην εκπαίδευση και το νεοελληνικό θέατρο, παράλληλα έχει διοργανώσει και συμμετάσχει σε επιτροπές διοργάνωσης ημερίδων. Επίσης, εθελοντικά συμμετείχε ως εμψυχώτρια στη διημερίδα «Θεατρικό παιχνίδι για παιδιά δημοτικού»

- Άννα, Άννα …ο Αλέξης είμαι άνοιξε μου. Ξέρω ότι είσαι μέσα. Σε είδα ότι είσαι μέσα! Συνέχισε να την εκλιπαρεί, όμως αυτή δεν έδινε κανένα σημάδι και ας ήθελε να τον σφίξει στην αγκαλιά της, να του πει ότι το μόνο που είχε μείνει σταθερό ανάμεσα στα συντρίμμια που άφησε ο οδοστρωτήρας ήταν η αγάπη της γι΄ αυτόν. Ήθελε, να μιλήσει σε κάποιον μα δεν ήθελε να τον πληγώσει, τι θα πίστευε άραγε απ’ όσα θα του έλεγε.

- Άννα, άνοιξε μου, αλλιώς θα φύγω για πάντα από κοντά σου!

- Αλέξη, άκουσε με, δεν μπορώ να…

- Τι δεν μπορείς; Πες μου.

- Να μιλήσω τώρα αλλά θα τα πούμε ίσως μια άλλη φορά! Αντίο…

- Μα γιατί; Με έχεις τρελάνει το καταλαβαίνεις!

- Σε παρακαλώ φύγε…φύγε δεν μπορώ να σε ακούω.(παύση) Το μυαλό της πλημμυρίζουν εκείνες οι σκηνές και βυθίζεται στο εαυτό της. Μετά από λίγο τη σιωπή ταράσσει η φωνή του – Θα φύγω, αφού το θες. ….(παύση) -Συγχώρεσε με. …(παύση)

στο Κυβέρι Ναυπλίου, εθελοντικά έχει διδάξει Θεατρική Αγωγή στο Δημοτικό Βρεφονηπιακό Σταθμό Άργους, στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ στη Πυργέλα Άργους σε άτομα με ειδικές ανάγκες το 2006 και συμμετάσχει στο πρόγραμμα του παιδικού τμήματος του Π.Λ.Ι “Σταθμός” το 2003-2004. Έχει εργαστεί σε πολιτιστικούς φορείς (στα Γ.Α.Κ Αργολίδος και στην Ώσμωση - Κέντρο Τεχνών και Διαπολιτισμικής Αγωγής). Έχει συγγράψει ερευνητικές εργασίες για το αρχαίο δράμα και το νεοελληνικό θέατρο, ενώ γράφει επιστημονικά άρθρα και κριτικές στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Τέλος, έχει γράψει δύο θεατρικά έργα, μια νουβέλα και τέσσερα διηγήματα, για μέρος των οποίων έχει λάβει βραβεία και επαίνους.

Η συνέχεια στο επόμενο τεύχος

Θεατρικά 2008 Μονόπρακτο θεατρικό έργο με τίτλο «Ένα παιχνίδι για δύο. Δοκιμή σε τρία μέρη».

2008 Μονόπρακτο θεατρικό έργο με τίτλο «Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου. Η Ιστορία μιας γυναίκας». Διηγήματα 2008 Το πλήρωσα ακριβά το Σ’ αγαπώ 2007 Είσαι γυναίκα εσύ τώρα; 2003 Μια σχέση αμφίδρομη 2001 Ο Επιμένων νικά Νουβέλα 2006 Τα παιχνίδια της ζωής

81 ΠΟΙΗΣΗ

Μαρία Ροδοπούλου

Μια θάλασσα είμαι Κι εγώ αφέθηκα με τις ξέμπαρκες βάρκες στην αγκαλιά μου, ενώ αυτές μοιρολογούσαν τα πανιά τους βάφοντας μωβ την κατάλευκη ποδιά μου, οι άλλοι πάλι ανηφόρισαν προς το πεσμένο βουνό , σωστός γέροντας θλιμμένος , στα γένια του τα λευκά σπίτια σαν πεταλίδες απομυζούν τις αρμυρές φλέβες του

με θαλασσινά χτένια θα καθαρίσουν,λένε , το γερο-Ποσειδώνα και θα πάρουν σβάρνα τις γοργόνες που στ’αυτιά του κρύβονται, ξεδιάντροπες σειρήνες βουνίσιες γίνηκαν σαν στέρεψε η θάλασσα μέσα στη ματιά του φεγγαριού, και θα σκοτώσουν τα τρία δελφίνια, κρεμασμένα στα δασιά φρύδια του, με το αίμα τους θα ζωντανέψουν τη Νεκρή Θάλασσα

κι εγώ ξέμεινα με το μαύρο νερό δεμένο στη μέση μου , κάποια στιγμή θα το αδειάσω όλο μέσα στην κοιλάδα μου, το αλάτι θα ρουφήξω σ’ όλες τις χαραμάδες , γαλάζιο αίμα θα γεννήσω, να δεις που τελικά μια θάλασσα είμαι!

H Μαρία Ροδοπούλου ασχολείται τα τελευταία 5 χρόνια με το είδος της θεατρικής σκοτεινής ποίησης. Λάτρης των παραστάσεων και των δραμάτων επηρεασμένη απο τον Έντγκαρ Άλαν Πόε, την Σύλβια Πλαθ και τον Σοφο-

κλή προσπαθεί να δώσει μέσα από την υπερβολή της ποίησης την υποκειμενική της Αλήθεια. Ότι ο μοναδικός τρόμος στην ζωή είναι ο άγνωστος που κάθε πρωί συναντούμε στον καθρέφτη.

82 ΠΟΙΗΣΗ

Αργυρός Πρωτοπαπάς

Φιάλη Ονείρων «Όταν σου χάρισα πολλά μικρά όστρακα, βότσαλα, κοχύλια σε παλιά φιάλη με διάφανο νερό» Κοχύλια απέριττα, πολύμορφα, πολύχρωμα, διάφανα Κρυσταλλωμένη ανάσα που αναδύεται μες από ζωές παλιές, θαλασσινές Βότσαλα υγρά, που αποτυπώνουν τις ατέρμονες ροές λησμονημένων αισθημάτων Τις μυθικές παλίρροιες μες απ’ τους πόρους των πολλαπλών σωμάτων του Αστερία Στου χαλαζία το βυθό, στα έγκατα του βασάλτη, στην αρτηρία του αλάβαστρου Μες στα νερά των κυανών ιριδισμών πίσω απ’ την άστατη πορεία των μεδουσών, Σάρκα Θεών πεποικιλμένη μ’ ευτυχισμένων παιδικών καλοκαιριών την Πρωϊνή Δόξα Τούτα τα, νωπά ακόμα, θαύματα, οπού στραφτάλιζαν στης πρωταχτίδας την αφή Σε περισυλλογή, σιμά στης άμμου τ’ αρμυρίκια, κάθε αυγή – οδοιπορώντας Ώρα πολλή, σε ακτή απέραντη – μάζευα και θησαύριζα για σένα. Όταν θα τα κοιτάς, στην κόρη σου θα θάλλει, ακόμα, η όντως Ζωή μου: Ζώντων μορφών ενυάλιο κύμα, όταν φτερούγιζες στον νού μου. Το κορμί μου Θα σκιρτά στην Ίριδά σου πάλι, μια διάφανη Φιάλη Ονείρων, που διαστέλλεται ξανά Ως των Ουράνιων οραμάτων τ’ αργυρά κράσπεδα, στο Φως μυστήριων εμβλημάτων Εγκεκαυμένων στα περίτεχνα κελύφη των οστράκων, όπου γυμνός, αιφνίδια, άναυδος Πλάι σε πανάρχαιων λιθωμάτων κι εκμαγείων τα ίχνη, θυμήσου, γνώριζα και σώρευα – Σε λαμπρές γυάλες μες στις κόγχες των ματιών, στις ζεστές φούχτες των χεριών Βαθιά, στων σπλάγχνων μου τις ερεβώδεις, ροδόχροες άφουρες – Το έκπαγλο τούτο, κατακερματισμένο, μα ακέραιο, ολάκερο Το Αεί Ζον, Θέαμα του Κόσμου © Αργυρός Αύγουστος-Σεπτέμβρης 2008 Θησαυρισμένα απ’ τις απέραντες ακτές Των Νάξιων Αλυκών των Μυθικών Κυκλάδων Κάποιο καλοκαίρι, στις αρχές του από τους νυν θνητούς λεγόμενου 21ου Αιώνα

83

84 ΠΟΙΗΣΗ

Αγγελική Μάρκου

Στιγμές μοναδικές Ήταν κάποιες στιγμές μοναδικές που θέλαμε οπωσδήποτε να διασώσουμε φωτογραφίες πιστότητας, για την ακριβή των εκφράσεων απεικόνιση. Θέλαμε βασικά να διασώσουμε, την μνήμη των αισθημάτων αλλά και την αισθητική των βιωμάτων, Θέλαμε να καταγράψουμε τους ήχους, χωρίς να τους γυμνώσουμε από το τι νοιώθαμε.

Θεσσαλονίκη Θεσσαλονίκη - Χειμώνας - Μέρα Βροχερή Φλεβάρης 2000 Στιλπνή παραλία, γκρίζος ορίζοντας Θάλασσα κι ομίχλη ένα. Γλαροπούλια ξεκουράζονται για λίγο Και μετά πετούν. Μες στο σταχτί, μαύρες φιγούρες Οι άνθρωποι με τις ομπρέλες και παραδίπλα ο πύργος ο λευκός Βαμμένος με τα χρώματα της ψυχής μας.

Εκείνες τις μοναδικές στιγμές της χάριτος. Αναλώσαμε τον χρόνο μας στην αναζήτηση μηχανημάτων, τεχνικών και κατεργαστήκαμε τρόπους.

Αξιωματικοί με κολάρα Ξέκλαροι γεμάτοι ξιπασιά. Βιαστικά περπατούν και πηγαίνουν. Και πιο κει, ΕΚΕΙΝΟΣ! Ο καπετάν Ζέζας ! Χαλκή στολή μακεδονομάχου φορώντας.

Ψάχνοντας όμως πέρασε έτσι η ζωή μας και τώρα που καταρτιστήκαμε στην υψηλή πιστότητα, τώρα, δεν υπάρχουν πια μοναδικές στιγμές δεν υπάρχουν πια μοναδικά αισθήματα.

Σκιές αγίων περνούν. Μαρτύρων αύρα. Ψηλά το κάστρο με το επταπύργιο Στην Πύλη μια Άννα αλλιώτικη. Μια ρήγισσα, μια Παλαιολογίνα.

Kαλοκαίρι 1999, Αύγουστος

Ένα κιονόκρανο ιωνικό Του Αϊ Δημήτρη, και στις θέρμες Ο τόπος του μαρτυρίου. Η κρήνη ρέουσα «μύρον» Για δύο αιώνες.

Πήρα μαζί μου από την Φλωρεντία σαν ανάμνηση, Τη θέα ενός μικρούλη κάστορα Που κολυμπούσε γρήγορα στον Άρνο. Και το χαμόγελο της Άνοιξης του Μποτιτσέλι Μα πιο πολύ το βλέμμα της μελλοθάνατης Από τα δηλητηριώδη βότανα. Είχε τόση αγωνία, τόση οδύνη, τόσο πόνο!

Τόση ενέργεια γύρω! Τα κτίρια βαριανασαίνουν Οι εκκλησιές μιλούν Και η ποτιστική βροχή Χλόη φυτρώνει Στου Γαλέριου το παλάτι.

85

Το Μπεζεστένι ζωντανεύει κόσμος αγοράζει και πουλάει Κι ένας αγάς για το χαμάμ τραβάει. Τόσοι λαοί, τόσες φυλές Τούρκοι, ρωμαίοι, άραβες και σλάβοι, Βούλγαροι, Φράγκοι, Νορμανδοί Πληβείοι, ελεύθεροι και σκλάβοι. Κι όμως ακόμη τώρα κι αν θελήσω Αθάνατη να γίνω στους ναούς να μπω να κοινωνήσω Πα-βου-γα-δι Πα-βου-γα-δι Μια λειτουργία βρεμένη με κρασί θα δοκιμάσω Κι απρόσμενα για μια στιγμή θα αγιάσω. Κι όλο πέφτει η βροχή Και οι γλάροι πετούν Και η παραλία μυρίζει κουλούρι.

Οι απροσπέλαστες πόλεις Βλέπω τον κόσμο στην οθόνη Απλώνω το χέρι στα πλήκτρα Ψυχή μου ηφαίστειο Δάκρυ μου λάβα. Θα μάθει ποτέ κανείς πόσο θέλω ν’ ανέβω τρέχοντας τον ιερό βράχο ,μια μέρα ντου ο ήλιος θα καίει τα μάρμαρα; η καρδιά μου θα σπάσει αγναντεύοντας τον Παρθενώνα, θα ‘ναι μια μέρα φωτεινή ένα μυρωμένο αγέρι θα μουρμουρίζει στην άνοιξη ένα λευκό περιστέρι θα με σηκώσει στις φτερούγες του εκείνη τη μέρα που η όμορφη πόλη μας, θα μοιραστεί σε ίσα μερτικά σ’ όλους σα νόστιμη πίτα. Τότε θα ξεχυθούμε στους δρόμους Θα μας οδηγούν οι αγαπημένοι μας Χωρίς ντροπή ,περήφανοι για όλα Χωρίς πόνο. Μαζί θα προσπελάσουμε τις απροσπέλαστες πόλεις.

Ένα χρυσό στεφάνι δρυός Μια γοργόνα κρατεί, και ρωτάει. «Είναι τούτος ο δικός μου αδερφός. ένας μπρούτζινος Αλέκος βουβός που τον βλέπει ο γιαλός και τρομάζει;»

Αυτό το ποίημα το χρωστάω σ’ ένα παραπληγικό αγόρι που μοιράστηκε μαζί μου τον πόθο του να πάει στην Ακρόπολη σε μια εποχή που αυτό ήταν ανέφικτο για παραπληγικά αγόρια. Ένας υπέροχος άνδρας τον οποίο αγάπησα βαθιά τον βοήθησα να πραγματοποιήσει το όνειρο του κουβαλώντας το μαζί με μαμά του στον ώμο. Αγγελική Μάρκου

Ένα Φρικιό η Ολυμπιάς Με χείλη βαμμένα Και τα μάπα στις κόγχες κρυμμένα Στα ασφυκτικά γεμάτα καφενεία γυρίζει Και σε γλώσσα αρχαία τους θαμώνες βρίζει Τα φαντάσματα γύρω πετούν Και τα σπρώχνει μοναχά ο αγέρας Μνήμες της νιότης

*Η Αγγελική Μάρκου γεννήθηκε το 1956 στο Λογγανίκο Λακωνίας.

Μνήμες μιας βροχερής ημέρας.

Σπούδασε Φαρμακευτική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

86 ΜΟΥΣΙΚΗ

Ταξίδι από τους προϊστορικούς χρόνους έως και σήμερα (μέρος Θ’)

Η μουσική στην εποχή του ρομαντισμού

κείμενο Θεολένα Πίκη

Ο ρομαντισμός αποτελεί καλλιτεχνικό κίνημα που εμφανίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στη Δυτική Ευρώπη και αναπτύχθηκε στη λογοτεχνία, στις εικαστικές τέχνες και τη μουσική. Περισσότερο όμως ξεκίνησε ως λογοτεχνικό κίνημα. Παρόλαυτα όμως είχε πολύ μεγάλες επιρροές πάνω στη μουσική. Χαρακτηριστικό των ρομαντικών συνθετών ήταν η φαντασία και το αίσθημα μέσα στην τέχνη τους, γενικότερα η απελευθέρωση του ύφους από τον ορθολογισμό και η εστίαση στην «κρυμμένη» ομορφιά της ζωής, που τόσοι άνθρωποι είχαν ανάγκη. Ο Γάλλος ποιητής Σαρλ Μπωντλαίρ είπε «ο ρομαντισμός δεν βρίσκεται ούτε στην επιλογή του θέματος ούτε στην ακριβή αλήθεια, αλλά περισσότερο σε έναν τρόπο να αισθάνεσαι τον κόσμο», ενώ παράλληλα ο Γερμανός συγγραφέας Jean Paul έγραψε πως «ο ρομαντισμός είναι ομορφιά χωρίς όρια». Έτσι λοιπόν, στόχος της ρομαντικής μουσικής ήταν να συγκινήσει τον ακροατή και να τον εισάγει σε μια πιο ονειρική ατμόσφαιρα. Σημαντικό ρόλο στην επίτευξη αυτού του στόχου έπαιξε η αντικατάσταση του κλειδοκύμβαλου (πρόγονος του pianoforte) από το πιάνο - έτσι ώστε οι εναλλαγές στις δυναμικές (ένταση του ήχου και χρώμα) να δίνουν μια βαθύτερη ερμηνεία των μουσικών έργων και περισσότερο χώρο για αυτοέκφραση - καθώς και η τροποποίηση άλλων οργάνων κατά παρόμοιο τρόπο. Παρατηρούμε επίσης πως οι συνθέτες επηρεάζονταν πολύ και στον τομέα της ενορχήστρωσης της ρομαντικής μουσικής. Χρησιμοποιούσαν τώρα περισσότερη τόλμη και ελευθερία και ξέφευγαν από το κλασικό ύφος.

87

Φρανσίσκο Γκόγια Γυμνή maja, λάδι σε μουσαμά, 97x190 εκ., Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

88 MOYΣΙΚΗ

Συχνά οι μουσικοί του ρομαντισμού προσπαθούσαν να διεγείρουν τα αισθήματα του λαού και να αφυπνίσουν τη συνείδησή του. Προσπαθούσαν να «παντρέψουν» τη μουσική με τη λογοτεχνία δημιουργώντας όπερες και lieder (τραγούδια) καθώς και, εμβόλιμα, έβαζαν στοιχεία από τη λαϊκή μουσική μέσα στα έργα τους. Γι’ αυτό και η ακρόαση μουσικών έργων αποτελούσε το πιο συνηθισμένο τρόπο ψυχαγωγίας στη μεσαία και αστική τάξη καθώς «πλησίαζε» στη συνείδηση τους. Παρόλο που η ρομαντική μουσική ακούγεται πιο «ελεύθερη» και γεμάτη φαντασία, στην πραγματικότητα ήταν γραμμένη και δομημένη πάνω σε στέρεους νόμους και αρχές. Ο ρομαντισμός τον 19ο πια αιώνα σήμαινε μια αλλαγή στη διάθεση, μα όχι στις βασικές αρχές της σύνθεσης. Ο ρομαντισμός κατά βάθος ήταν λιγότερο ανατρεπτικός και επαναστατικός απ ότι φαινόταν. Το τίμημα για ένα τέτοιο ιδεώδες ήταν ότι κάποιες φορές ο καλλιτέχνης απομονωνόταν από το κοινό. Γιατί παρόλο που το «αλλόκοτο» της νέας αυτής τάσης στη μουσική απέκλειε τη «ρουτίνα», από την άλλη μεριά απαιτούσε ένα «ξεβόλεμα» και δημιουργούσε μια «δυσφορία». Κυριότερες πηγές έμπνευσης των ρομαντικών συνθετών ήταν τρία θέματα. Η αγάπη, ο ηρωισμός και ο θάνατός. Γι αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο που όλοι τους εξιδανίκευσαν τον Σαίξπηρ. Παρατηρούμε πως όλη η έκταση της ρομαντικής μουσικής ήταν πλημμυρισμένη από το συναίσθημα και όχι από το νου, - όπως άλλωστε έλεγε και παρατηρούσε ο φιλόσοφος Καντ, γι αυτό και όρισε τη μουσική ως «η τέχνη του όμορφου παιχνιδιού των συναισθημάτων». Οι

σύνθετες λοιπόν της ρομαντικής μουσικής δεν αρκούνταν πια στο να γράφουν μια απλά ωραία μουσική αλλά προσέφεραν στον ακροατή μια άλλη, διαφορετικού είδους συναισθηματική εμπειρία. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι της ρομαντικής περιόδου στη μουσική ήταν οι: Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν, Φρανς Σούμπερτ, Φρεντερίκ Σοπέν, Ρόμπερτ Σούμαν, Φέλιξ Μέντελσον, Νικολό Παγκανίνι, Φρανς Λιστ, Ρίχαρντ Βάγκνερ, Γιόχαν Στράους και Γιόχαν Μπραμς. Προς το λυκόφως του ρομαντισμού βρίσκουμε και ως υστερορομαντικούς μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τους: Κλωντ Ντεμπυσύ, Μορίς Ραβέλ και Γκουστάβ Μάλερ, οι οποίοι σηματοδοτούν την αρχή της περιόδου του ιμπρεσιονισμού (τη συνέχιση της περιόδου του ρομαντισμού). Ο Μπετόβεν βρίσκεται στο μεταίχμιο της κλασικής και της ρομαντικής μουσικής, γι αυτό και τα τελευταία έργα του ήταν διαποτισμένα με ρομαντικά στοιχεία και θεωρούνται ως η αρχή του μουσικού ρομαντισμού, σε αντιπαράθεση με τα πρώτα του έργα που είχαν καθαρά κλασικό ύφος. Ο Μπετόβεν εξεγείρει στον ακροατή το φόβο, το δέος, τη δυστυχία και αφυπνίζει την επιθυμία για το άπειρο που είναι η ίδια ουσία του ρομαντισμού. Έργα χαρακτηριστικά του ρομαντικού του ύφους ήταν κάποια κοντσέρτα για πιάνο, κοντσέρτα για βιολί, κονσέρτα εγχόρδων, σονάτες για πιάνο, θέματα για πιάνο και ελαφρά κομμάτια, το τρίο σε μι μείζονα, η καντάτα για 4 σολίστες κ.α. Σημαντικός εκπρόσωπος του ρομαντισμού επίσης είναι ο Φρανς Σούμπερτ. Έγραψε κυρίως lieds, 8 συμφωνίες, τρία κουαρτέτα,

89

Φρανς Λιστ (αριστερά) και Φρεντερίκ Σοπέν (δεξιά) © wikipedia

90 ΜΟΥΣΙΚΗ

Ρόμπερτ Σούμαν

σονάτες και πολλές λειτουργίες για την εκκλησία. Ο Σούμπερτ ήταν κυρίως αυτοσχεδιαστής: είχε πηγαία έμπνευση και δεν ασχολιόταν με την επεξεργασία των έργων του, γεγονός που τον οδήγησε ή, θα μπορούσαμε να πούμε, τον «προόριζε» για το lied, μιας και μόνο σε μικρής έκτασης μουσικά κομμάτια θα έχει επιτυχία ένας αυτοσχεδιασμός. Οι υπόλοιπες μουσικές φόρμες θα απαιτούσαν περαιτέρω ενασχόληση με την ανάπτυξη της σύνθεσής τους. Γι αυτό και στον Σούμπερτ δεν έχουμε καθόλου εξέλιξη. Η αξία του αποκαλύπτεται και ολοκληρώνεται από την πρώτη στιγμή, δείγμα του αυθόρμητου της μεγαλοφυΐας του. Στη συνέχεια εμφανίζεται ο Φέλιξ Μέντελσον. Η μεγάλη του κλίση στη μουσική εμφανίστηκε από πολύ μικρή ηλικία και μόλις εννέα ετών έπαιξε μπροστά σε κοινό για πρώτη φορά. Έργα του Μέντελσον είναι αρκετές καντάτες και ορατόρια, σκηνική μουσική για το θέατρο, πολλά κομμάτια για μουσική δωματίου, για πιάνο και αρκετά lieds. Όμως, παρά το γεγονός ότι τα προτερήματα του στην τέχνη της σύνθεσης, αν και κοινά με των προηγούμενων συνθετών, ήταν ανεπτυγμένα σε υψηλότερο επίπεδο, τα ελαττώματά του ήταν κι αυτά μεγάλα. Παρασυρόμενος από τη ροπή του για υπερβολικό συναισθηματισμό έκανε κατάχρηση των μελωδικών τύπων, «μιμείτο» πολύ εύκολα άλλους μεγάλους και τέλος ο ακροατής κουραζόταν από την ευφάνταστη τάση του και τις λιγωμένες εκφράσεις των αισθημάτων. Δεν μπορούμε όμως να παραβλέψουμε τη χάρη και το κομψό στυλ των συνθέσεων του. Ένας άλλος ξεχωριστός ρομαντικό συνθέτης ήταν και ο Ρόμπερτ Σούμαν. Το πεπρωμένο του Σούμαν σφραγίστηκε από τη συνάντησή

Ρίχαρντ Βάγκνερ

του με τη γυναίκα που αγάπησε, την Κλάρα, μια εξαιρετική πιανίστρια που τον μάγευε. Δυστυχώς όμως και στην προσωπική του ζωή και στην οικογενειακή του τα γεγονότα ήταν δυσοίωνα. Ο Σούμαν πάλευε με τις ψυχοδιανοητικές του διαταραχές, το άγχος και την έντονη μελαγχολία του, που τον οδήγησαν σε δύο απόπειρες αυτοκτονίας και τελικά σε άσυλο όπου και πέθανε δίχως να ξανακερδίσει τη διανοητική του υγεία. Πιστά αφοσιωμένος σ΄αυτόν ο φίλος του Γιόχαν Μπραμς και η Κλάρα διέσωσαν και υπερασπίστηκαν με αυταπάρνηση και θαυμασμό το έργο του Σούμαν. Οι πρώτες του συνθέσεις ήταν μουσικά κομμάτια για πιάνο. Μετά το γάμο του με την Κλάρα, όντας σε συνθήκες ευφορίας έγραψε περίπου ογδόντα τραγούδια μέσα σε μια και μόνο χρονιά. Συνέθεσε επίσης έργα για φωνητικά σύνολα, για μουσική δωματίου, συμφωνίες, κοντσέρτο για πιάνο, σπουδές για πιάνο, lieder, φούγκες και ένα λεύκωμα για την νεότητα - για πιάνο πάλι - καθώς και έργα για τέσσερα χέρια. Η μουσική του Σούμαν χαρακτηρίζεται από το πάθος και τη ζωντάνια. Εξαιρετικός, αξίζει να επισημάνουμε, επίσης είναι ο πλούτος της πιανιστικής του γραφής. Από τα χρόνια της νεότητάς του μεγαλούργησε όσο αφορά τις συνθέσεις του για πιάνο, όπου ακόμα και τα έργα του μεγάλου Μπετόβεν φαίνονται «φτωχά» στην αρμονική και πιανιστική δομή τους. Ο Σούμαν έκανε το πιάνο να «τραγουδά», σαν βιολί, δημιουργούσε εκπληκτικά εφέ από το κλαβιέ που προανήγγειλαν τους νεότερούς του. Τέλος, οι κύκλοι τραγουδιών για φωνή που έγραφε ήταν τόσο μελωδικοί και συγκινητικοί που σημάδεψαν ολόκληρη τη φωνητική και πιανιστική φιλολογία του 19ου αιώνα. (η συνέχεια στο επόμενο).

91

Φρανσίσκο Γκόγια Mlle Rose, λάδι σε μουσαμά, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι

92 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 1831. Προς το δρόμο του θανάτου...

Ιωάννης Καποδίστριας

επιμέλεια Γιάννης Μακρής

Πενήντα χρόνια περιδιαβαίνω τα στενορύμια και τα καλντερίμια τ΄Αναπλιού κι ακόμα δεν τα χόρτασα. Αυτή η Πολιτεία σε συνεπαίρνει και σε πλανεύει. Κάθε σοκάκι και καημός κάθε της πέτρα και μια ιστορία.. Κάθε πλατεία και μαχαλάς κάτι έχουν να πουν για τα περασμένα.. Και τι περασμένα !! Ανηφορίζοντας καρσί το στενορύμι του Αϊ Σπυρίδωνα κοντοστέκομαι. Ακουμπώ στην πέτρινη τούρκικη κρήνη. Το βλέμμα μου πέφτει στο καντήλι , εκεί στη νοερή σκήτη του αδικοχαμένου Κυβερνήτη, μπρος στου Αϊ Σπυρίδωνα την Πύλη. Ευτυχώς είναι αναμμένο. Το φροντίζει κάποια κυρά της γειτονιάς, ίσως και το ξωτικό τ΄ Αναπλιού. Το ξωτικό τ΄ Αναπλιού; Ένα σύγκρυο περνάει το κορμί μου. Αφουγκράζομαι! Άκουω βήματα σταθερά να πλησιάζουν. Έπειτα δυο κουμπουριές. Κι ύστερα φωνές και σκουξίματα γυναικών. «Φονιάδες - φονιάδες...». …Το καντήλι καίει πάνω από την Πύλη της εκκλησιάς. Εκεί που στις 27 Σεπτέμβρη του 1831 σκοτώθηκε η Ελλάδα! Ναι εδώ στο έμπα της εκκλησιάς του Αϊ Σπυρίδωνα, ο Πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Ιωάννης Καποδίστριας έπεσε -σαν δρυκτυπημένος ύπουλα από τα άρματα των Μαυρομιχαλέων: τον μπαλλαρμά του Κωσταντή και το μαχαίρι του Γιωργάκη . Και να πως γένηκε τούτο το φονικό: 27 Σεπτέμβρη 1831 είναι έξι το πρωϊ . Ο Κυβερνήτης τελειώνει και την τελευταία δημόσια υπόθεση. Κατεβαίνει τα σκαλιά του Παλατιού αθόρυβα, μπας και τον αντιληφθεί ο αδελφός του Αυγουστίνος. Κάτω τον περιμένει ο σωματοφύλακάς του Γ. Κοζώνης και ο

στρατιώτης Δ. Λεωνίδας. Είναι Κυριακή και κατά πως το συνηθίζει ο Κυβερνήτης παγαίνουν στην εκκλησιά του Αϊ Σπυρίδωνα. Ο Ποσειδώνας το πιστό σκυλί του Μπάρμα-Γιάννη σκούζει αλλόκοτα. Μπαίνει μπρος στην εξώπορτα πασκίζοντας να εμποδίσει τον Κόντε. Με βαθυγάλαζη ρεντιγκότα, άσπρο λινό παντελόνι κασκέτο από τσόχα βαθυγάλαζο κι αυτό και λεπτό μπαστουνάκι, βγαίνει ο Καποδίστριας από την εξώθυρα ίσα στο δρόμο κάτω από τη στοά του Παλατιού. Προχωράει προς το Μεγάλο Δρόμο και κει στο σταυροδρόμι μια βουβή ζητιάνα βγαίνει μπρος του και με κινήματα και νοήματα προσπαθεί να του φράξει το δρόμο. Τίποτα! Εκείνος απλώνει το χέρι του να δώσει ελεημοσύνη αλλά η ζητιάνα πετά τα λεφτά και φεύγει τρέχοντας. Και ο Κυβερνήτης βαδίζει ελεύθερος προς το δρόμο που είχαν χαράξει «της τύχης τα γραμμένα». Σε λίγο προβάλλει στην πλατεία της εκκλησιάς. Ανηφορικά στο άνοιγμα του μικρού δρόμου βλέπει τους Μαυρομιχαλαίους – θείο και ανιψιό - να φυλάνε ύποπτα. Μπρος στην πόρτα ο ένας και ο άλλος στη γωνιά του σπιτιού απέναντι. Μια στιγμή διστάζει ταράζεται και κοντοστέκεται. Σκέπτεται να γυρίσει και να μπει στην πόρτα του Υπουργού των Στρατιωτικών Ρόδιου. Μα ντρέπεται να γυρίσει πίσω και προχωρά το δρόμο του. Έξω από τον Αϊ Σπυρίδωνα περιμένει τον Κυβερνήτη ο εκκλησάρης του Ναού Γούτος να τον αναγγείλει όπως πάντοτε. Μόλις πλησιάζει ο Καποδίστριας , ο Γούτος φωνάζει δυνατά: «-Προσοχή! Παραμερίστε ! Έρχεται ο Κυβερνήτης της Ελλάδος». Οι Μαυρομιχαλαίοι χαιρετούν πρώτοι τον Κόντε κι αμέσως μετά...

93

Λιθογραφία, Η Δολοφονία του Ι. Καποδίστρια, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 2746

94 Ο Κωσταντής σέρνει τον μπαλλαρμά του και τραβάει δυο κουμπουριές. Μία σφαίρα τον βρίσκει στο κεφάλι, μέσα στο μυαλό στο νού του Κυβερνήτη που δούλευε για τη Πατρίδα του και θαύμαζε όλη η Ελλάδα. Γι΄ αυτό λέγει και το τραγούδι: «Το νού σου, Καποδίστρια, θεοποιούσαν όλοι. Το νού σου πρωτοχτύπησε, Ταλαίπωρε το βόλι………» Την ίδια στιγμή ο Γιωργάκης ο Μπεηζαντές μπήγει δυο φορές το μαχαίρι στην κοιλιά του Κόντε. Και Κείνος, χωρίς να πει λέξη, λυγίζει τα πόδια και πέφτει νεκρός στην αγκαλιά του Κοζώνη. Ο Κωσταντής τρέχει για το Ιτς Καλέ παίρνοντας το μικρό δρομάκι απέναντι από το έμπα της εκκλησιάς, μα ο Κοζώνης τον πυροβολεί και τον κτυπά στο πόδι. Πληγωμένος χώνεται στο σπίτι μιας χήρας.

«-Σώσε με» της λέγει, δίνοντάς της το χρυσό του δαχτυλίδι. Η χήρα βλέποντας τα αίματα στο πόδι του φοβάται και βάζει τις φωνές. Αρχίζει πάλι ο δολοφόνος να τρέχει. Περνά απέναντι από του Σουλιώτη Χρήστου Φωτομάρα το σπίτι, όταν ακούγονται οι φωνές του κόσμου που τον κυνηγά. Βγαίνει ο Φωτομάρας στο παράθυρο.

«-Τσ΄ ίστ, ωρέ;» ρωτάει.

«-Σκοτώσανε τον Κυβερνήτη !» Αμέσως του ρίχνει κι αυτός από πάνω. Και φθάνει ο μανιασμένος κόσμος, πλήθος πολύ, τον πλακώνουνε με τα σπαθιά, τα ξύλα, τα λιθάρια και τον αποτελειώνουνε. Τον σέρνουνε απ΄ τα ποδάρια απάνω στα τούρκικα καλντερίμια τ΄Αναπλιού τον πηγαίνουν ίσαμε την Καζάρμα ( Τον Στρατώνα της Πλατείας ), όπου το σπίτι του Κολοκοτρώνη και το Βουλευτικό και κεί τον πετάν στις στοές της Καζάρμας. Ξεψύχησε λέγοντας: «-Μη με λερώνετε βρέ παιδιά. Δεν είναι κανένα παλικάρι να μου δώσει μια πιστολιά! Πηγαίνετε να ρίξετε λάδι στη πόρτα της εκκλησιάς...». Τον σέρνουν με βλαστήμιες και βρισιές μέχρι την παραλία και τον ρίχνουν στη θάλασσα . «Για μέρες -λένε- το λείψανο του Κωσταντή πρησμένο το έδερνε η θάλασσα στο βράχο ως που ένας παπάς Μανιάτης το έσυρε και το έθαψε.» Ο άλλος δολοφόνος, ο Γιωργάκης Μαυρομιχάλης, πετάει χάμω το μαυρομάνικο μαχαίρι και φεύγει τρέχοντας προς τα «Πέντε αδέλφια». Κατά τύχη βρίσκει ανοικτή την πόρτα του σπιτιού του συνταγματάρχη μηχανικού Βαλιάνου. Μπαίνει στην αυλή και από κει πηδά στο πλαϊνό σπίτι όπου είναι η Γαλλική Πρεσβεία. Ανεβαίνει τη σκάλα. Συναντά το φίλο του γάλλο συνταγματάρχη Πελλιόν . Σ΄ αυ-

95 τόν παραδίδει, βγάζοντας από το σελάχι του τα όπλα και με φωνή που τρέμει του λέγει: «-Ο τύραννος δεν ζει πια!!! Τον σκοτώσαμε εγώ και ο θείος μου ο Κωσταντής. Στη τιμή της Γαλλίας παραδίνω τον εαυτό μου και τα όπλα μου! Δώστε μου άσυλο!». Ο Γάλλος Πρέσβυς βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Το πλήθος που ακολούθησε το φονιά απαιτεί με άγριες φωνές την παράδοση του ένοχου. Φοβερίζει πως θα παραβιάσει το σπίτι και θα βάλει φωτιά να το κάψει. Ο Αντιπρέσβυς Ρουάν βγαίνει στον εξώστη και δηλώνει στο λαό ότι δεν μπορεί να παραδώσει άνθρωπο που κατέφυγε στην προστασία της Γαλλικής σημαίας παρά μόνο αν το ζητήσει η Νέα Κυβέρνηση που θα γίνει. Η Γερουσία καταρτίζει αμέσως νέα Κυβέρνηση και διατάζει τον Φρούραρχο τ’ Αναπλιού συνταγματάρχη Αλμέϊδα να πάει αμέσως στη Γαλλική Πρεσβεία και να ζητήσει έξ ονόματός της, τη παράδοση του φονιά. Ετσι και γίνεται. Ο Γιωργάκης Μαυρομιχάλης παραδίνεται στον Αλμέϊδα συνοδεία του Γάλλου συνταγματάρχη Πελλιόν. Οδηγείται στην αποβάθρα των «Πέντε αδελφών» και από κει με βάρκα μεταφέρεται πρώτα στο Μπούρτζι και τη νύκτα στην Ακροναυπλία από την πίσω πόρτα της Αρβανιτιάς. Στις 7 Οκτωβρίου ο Γιωργάκης Μαυρομιχάλης καταδικάζεται σε θάνατο και στην αποκοπή του δεξιού χεριού του (ποινή που επιβαλλόταν στους πατροκτόνους αλλά του χαρίστηκε κατά την εκτέλεσή του). Τα ξημερώματα του Σαββάτου, 10 Οκτωβρίου ο Γιωργάκης εκτελείται από το απόσπασμα στο πλάτωμα έξω από το Οπλοστάσιο (σημερινή πλατεία Καποδίστρια). Πεθαίνοντας φωνάζει : «Αδέλφια!! Ομόνοια, Αγάπη!!». Μόνος του δίνει το παράγγελμα : « Πύρ…» ‘Εντεκα σφαίρες τον κτυπούν. Η δωδέκατη αστοχεί... Το λείψανό του τοποθετείται προσωρινά στη μικρή εκκλησιά των Αγίων Πάντων. Αργότερα μεταφέρεται από τον πατέρα του στη Μάνη στον εκεί οικογενειακό τάφο. Αυτά με λίγα λόγια γένηκαν τότε εδώ.Μα ποιος τα θυμάται σήμερα; Το καντήλι, ακοίμητο έξω απ΄ την εκκλησιά του Αϊ Σπυρίδωνα ,σκίζει με το φως τ΄ αχνό του σοκακιού τ΄ ολόπηχτο σκοτάδι, φωτίζοντας στις νύκτες τις τρισκόταδες , τούτο το στενορύμι του αίματος. Στις 27 Σεπτέμβρη ελάτε με το ξωτικό τ΄Αναπλιού να δείτε και ν΄ ακούσετε τα τραγικά συμβάντα του Πρώτου Κυβερνήτη μας. Και σαν βρεθείτε στον Αϊ Σπυρίδωνα ανάψτε ένα κερί στη μνήμη του. Και ρίξτε λάδι στην Πόρτα της εκκλησιάς, συγχώριο στους φονιάδες.

96 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γαλλική Σχολή Ναυπλίου Αδελφών Ουρσουλίνων (1916-1920)

κείμενο Γιώργος Ρούβαλης

Η καλή κοινωνία του Ναυπλίου, ανέκαθεν επιθυμούσε την κατάλληλη διαπαιδαγώγηση των κοριτσιών. Ιδιωτικά παρθεναγωγεία βρίσκουμε ήδη από τον καιρό του Καποδίστρια, της Γαλλίδας Charlotte Volmerange 1. Δίδασκαν στα κορίτσια οικοκυρικά, μαγειρική, ξένες γλώσσες, εκτός από τα εγκυκλοπαιδικά μαθήματα. Στην Ενδεκάτη (σήμερα Αλφα μπανκ), γωνία 25ης Μαρτίου και Ασκληπιού, υπήρχε το κτίριο των καθολικών αδελφών Ουρσουλινών που λειτούργησε για λίγα μόνο χρόνια, από τον Ιούλιο του 1916 έως τον Ιούλιο του 1920, γνωστό ως «Γαλλική Σχολή» 2 . Το ίδιο μοναχικό τάγμα είχε σχολεία στη Νάξο (1739-1970), στην Τήνο (1862-1952) και από το 1952 έως σήμερα στο Ψυχικό της Αθήνας. Διευθύντρια στο Ναύπλιο ήταν η αδελφή Κλημεντίνη Carriére (Marie de l’enfant Jésus). Ο Μ. Ρούσσος Μηλιδώνης δημοσιεύει και αίτηση 139 οικογενειαρχών του Ναυπλίου, με ημερομηνία 1 Μαΐου (ή 14 Μαΐου) 1916 προς τον Καθολικό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών L. Petit, με την οποία ζητούν την σύσταση Γαλλικού Παρθεναγωγείου («καθόσον σπουδαίως θα συντελέσει εις την ταχείαν και τελείαν εκμάθησιν της γαλλικής γλώσσης υπό των τέκνων μας»). Οι πρώτες υπογραφές είναι του Γενικού Αρχίατρου ε.α. Σωτ. Κ. Παπαδόπουλου, του φαρμακοποιού Ιωάννη Οικονόμου, του υπολοχαγού Πυροβολικού Θεοδ. Λιάπη, του κτηματία Β. Χρονά, του δικηγόρου Ν. Κοντολέοντος, του καθηγητή Αρ. Κρήτη και του δικηγόρου Δ. Πασπαλιάρη. Από τους υπογράφοντες, μόνον ο Παναγιώτης Ιωάννου Ιατρός, ιδιοκτήτης – συντάκτης της εφημερίδας Σύνταγμα, ήταν καθολικός. Υπογράφουν ακόμη ο Σ. Θ. Σοφρώνης, Αρχίατρος και Δήμαρχος (1926-27),

η οικογένεια Καραπαύλου, ο Ι. Τερζάκης, βουλευτής Αργολίδος, ο Α. Πιλαφιτζής, δικηγόρος και πρόξενος της Γαλλίας, ο Κ. Παπαντωνίου και άλλοι ανώτεροι αξιωματικοί. Επτά μοναχές από την Τήνο και τη Νάξο φτάνουν στο Ναύπλιο τον Ιούλιο του 1916 για να υπηρετήσουν το σχολείο, οι οποίες έγιναν δεκτές με εχθρική διάθεση από τον Μητροπολίτη Αργολίδος Αθ. Λάσκαρη. Το 1920 εκδηλώθηκε επιδημία πανώλης στην Αργολίδα, το σχολείο επιτάχθηκε για τη στέγαση των ασθενών, ενώ ο ιδιοκτήτης του κτιρίου Νικ. Παπανικολάου ζητούσε αύξηση του ενοικίου, γεγονότα που οδήγησαν στο κλείσιμό του. Φοίτησαν 67 κορίτσια, 50 εσωτερικά και 17 εξωτερικά. Κατ’ έτος, ο αριθμός φοιτητριών ήταν 50 με 60. Το 1/3 ήταν εσωτερικές από το Άργος και άλλες πόλεις της Πελοποννήσου. Το μόνο αγόρι ήταν ο Καίσαρ Χειλέλης, μετέπειτα ξενοδόχος και κληρονόμος του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία στην Πλατεία Φιλελλήνων. Κατά το σχολικό έτος 1918-19 τα δίδακτρα ήταν 360 δραχμές και 40 επιπλέον για όσα κορίτσια έπαιρναν μαθήματα πιάνου. Το πρόγραμμα μαθημάτων περιελάμβανε γραφή και ανάγνωση στα ελληνικά και γαλλικά, αριθμητική, γεωγραφία, μουσική και ιδιαίτερα μαθήματα κλειδοκυμβάλου (πιάνου) και μαντολίνου, γραφικές τέχνες, κέντημα και εργόχειρο. Δύο φωτογραφίες μας θυμίζουν αυτή τη Γαλλική Σχολή, που υπήρξε παλιότερα Χάνι της Πρόνοιας3. Από το λεύκωμα «Το Ναύπλιο» της αρχαιολόγου Σέμνης Καρούζου εκδ. Εμπορικής Τραπέζης 1979, εικ. 72, το εσωτερικό χαγιάτι, φωτογραφία της δεκαετίας του 30.

97

Κι από το αρχείο του κυρίου Νίκου Σαββάκη, μια φωτογραφία φοιτητριών με την ποδιά και τα γιακαδάκια τους, όπου, δυστυχώς οι μόνες αναγνωρίσιμες δεσποινίδες είναι οι δύο κόρες του δικηγόρου Χαρδούβελη από τα Πούληθρα, Λούλα (Ελένη) και Μαρία. Η πρώτη αργότερα παντρεύτηκε τον ζάπλουτο καπνέμπορο Αθανασιάδη στην Αίγυπτο, ενώ η αδελφή της Μαρία παντρεύτηκε τον Μιλτιάδη Κόκκινο, πολιτικό μηχανικό και εργολήπτη μεγάλων δημοσίων έργων (κτίριο Αρχιεπισκοπής Αλεξανδρείας). Αργότερα, το κτίριο της Γαλλικής Σχολής στέγασε για πολλά χρόνια τους Μικρασιάτες πρόσφυγες και μετά το 1949 μετατράπηκε σε παγοποιείο Κοκκίνου, για να κατεδαφιστεί στην δεκαετία του 70.

Πηγές 1. Παγούνη Βασιλική Α. Η εκπαίδευση των θηλέων στο Ναύπλιο. Παρθεναγωγείο Charlotte Volmerange, στο Ναυπλιακά Ανάλεκτα V 2004, σελ. 317 – 329.

2. Ρούσσος Μηλιδώνης, Δρ. Μάρκος : Ανάλεκτα Καθολικής Εκκλησίας Ναυπλίου (75 μ.Χ. – 2004), έκδοση καθολικής εκκλησίας Ναυπλίου, 2004, σελ.

129 – 135.

3. Βλέπε και την μελέτη της καθηγήτριας αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ Μάρως Καρδαμίτση – Αδάμη με απεικόνιση κτιρίων της Πρόνοιας και του Χανιού, έκδοση Απόπειρας, Ναύπλιο δεκαετία 1990.

98

ISSN 1790-949X