NoordZ juni 2023, editie Groningen

GOEDE VAKMAN IS GOUD WAARD IN DE BOUW

‘KLUSHEER’ WOUTER KIENHUIS

PAGINA 8

Voor DNN Groep is circulariteit de standaard

Dakdekkersbedrijf DNN Groep in Emmen pakt zaken vaak net even anders aan dan anderen en dat is onder meer terug te zien in de visie op duurzaamheid en circulariteit. „Voor ons is dat een doelstelling op zich en niet een middel om onderscheidend te zijn’’, zegt directeur Martijn Kerkdijk.

„Het gebruik van bitumen dat deels uit gerecycled materiaal bestaat is bij ons daarom geen optie, maar de standaard.’’ Kerkdijk doelt op de dakbedekkingsproductenserie Atelia van IKO, een partner waar DNN Groep al lang mee samenwerkt. IKO Atelia bestaat uit 20 procent gerecyclede grondstoffen, maar de producent verwacht dat dit over vijf jaar al 80 tot 100 procent kan zijn. Kerkdijk: „IKO is een fabrikant die, net als wij, voorop loopt in circulaire ontwikkelingen. In samenwerkingen zoeken we altijd naar echte partners, om gezamenlijk vooruitgang te kunnen boeken. We waren al met circulariteit bezig voordat het actueel was en dagen onze partners uit om met ons te blijven zoeken naar manieren om energiezuinig en duurzaam te bouwen. Om bij te dragen aan het versnellen van die ontwikkelingen wachten we niet af of een opdrachtgever vraagt naar circulair geproduceerde materialen, maar hebben we er onze standaard van gemaakt.’’

Lange levensduur

Daarmee maakt DNN Groep het voor opdrachtgevers tevens mogelijk om te voldoen aan steeds strengere eisen ten aanzien van duurzaamheid en energiebesparing. Niet alleen door te kiezen voor innovatieve leveranciers die dezelfde visie hebben, maar ook door uitsluitend hoogwaardige materialen te gebruiken met een lange levensduur. Het mes snijdt aan twee kanten. Salesmanager Marcel Murris: „De producten van nu zijn de grondstoffen voor later en een dak dat tientallen jaren meegaat, draagt ook bij aan het verstandig omgaan met grondstoffen. Met name voor grote daken blijft bitumen het meest geschikte materiaal. Het kan

weersinvloeden goed opvangen en gaat daardoor tientallen jaren mee. Het is een restproduct van aardolieverwerking en komt vaak uit landen als Venezuela, Saudi-Arabië en Rusland. Door de grondstoffen opnieuw te gebruiken, is transport uit verre landen niet meer nodig, waardoor dus ook de CO2-uitstoot verminderd wordt.’’ IKO maakt nieuwe bitumen van snij-afval dat medewerkers van DNN Groep na een klus meenemen naar Emmen. Ook isolatiemateriaal wordt gescheiden ingezameld en door de leverancier gebruikt voor de productie van nieuw isolatiemateriaal.

Een andere belangrijke partner van DNN Groep is Wédéflex. Kerkdijk: „Door te kiezen voor de kwaliteit van deze leverancier, kunnen we een lange levensduur van daken garanderen. Onlangs liet Wédéflex ons weten dat hun oudste dak al 42 jaar meegaat. Het is gelegd door twee medewerkers van ons, die dus ook al ruim 45 jaar bij ons werken. Terwijl zij binnenkort met pensioen gaan, ligt het dak er nog en dat gaat met gemak nog eens 42 jaar mee als er een nieuwe laag bitumen op komt.’’ Het voorbeeld laat meteen zien dat duurzaamheid ook betrekking heeft op medewerkers van DNN Groep. De zestig vaste medewerkers zijn loyaal aan het bedrijf en het bedrijf is tegelijkertijd zuinig op haar vakmensen. Daardoor is het verloop klein en slaagt DNN Groep er nog steeds in om jong talent aan zich te binden. „Dat doen we onder meer door te investeren in scholing en het werk uitdagend te houden. We houden van uitdagende klussen en

onze medewerkers zijn dan ook creatieve vakmensen. Ze hebben de bouwkundige kennis om met opdrachtgevers mee te denken en dat houdt het werk interessant.’’

Meer groendaken

Die creativiteit wordt onder meer ingezet bij het verplaatsen van natuur naar platte daken, een ontwikkeling waar DNN Groep toekomst in ziet. Steeds vaker worden groendaken gerealiseerd en ook op dat gebied heeft de Emmense dakspecialist een innovatieve partner gevonden die complete tuinen op daken creëert. Er kunnen zelfs bomen, windmolens, boomhutten, moestuinen en vijvers aangelegd worden. Het groen haalt stikstof uit de lucht, zorgt voor verkoeling van stedelijke gebieden en draagt bij aan de opvang van hemelwater, dat vanwege klimaatverandering overvloediger zal gaan vallen, terwijl in andere periodes juist droogte voor problemen zorgt. DNN Groep adviseert opdrachtgevers over het aanleggen van groendaken, onder meer door de draagkracht van het gebouw te berekenen en wortelwerende dakbedekking toe te passen. Plantenwortels die door bitumen groeien, veroorzaken immers lekkage en het voorkomen daarvan heeft voor het dakdekkersbedrijf nog altijd de hoogste prioriteit.

dnn.nl

‘We dagen onze partners uit om te innoveren’

Martijn Kerkdijk (links) en Marcel Murris.

Martijn Kerkdijk en Marcel Murris dragen een IKO Atelia dakrol in de productiehal van DNN Groep.

VOORWOORD

GROENE HUIZEN GROENER BOUWEN

Tel bij elkaar op: in 2030 moet de bouw 60 procent minder stikstof uitstoten plus de roep om zo energieneutraal mogelijk wonen en werken, en je weet dat er werk aan de winkel is. Innovatief werk. Deze bijlage verkent een aantal ontwikkelingen in Drenthe, Friesland en Groningen.

Want ja, hoe groen is de bouwplaats eigenlijk? Er worden steeds meer elektrische alternatieven gebruikt: hoogwerkers, graafmachines, trilplaten; het zijn vooral de lichtere apparaten. De zware machines moeten we het nog een tijdje op diesel doen. Bij Sijperda Verhuur denken ze dat het nog wel een jaar of tien duurt voordat de laatste diesel van de bouwplaats is verdwenen. Maar de druk neemt toe, signaleren ze bij Hunebouw in Hoogeveen. Straks mogen er geen diesels meer rijden in delen van de bebouwde kom om maar eens wat te noemen.

Bouwbedrijf Van Wijnen zoekt de verduurzaming in hun electricwoningfabriek in Heerenveen. Daar worden zo duurzaam mogelijk woningen in kant-en-klare delen gebouwd, zodat de uitstoot op de bouwplaats laag kan blijven.

Als futuroloog Chriet Titulaer (1943-2017) het in de vorige eeuw had over zijn Huis van de Toekomst dan ging het vooral over gadgets: robots die een eitje bakten, automatische stofzuigersystemen en nog veel meer dingen die ons leven vooral makkelijk moesten maken. Inmiddels is vooruitkijken vooral een zaak van: hoe kan het nog duurzamer? Hoe slaan we energie op, in de muur bijvoorbeeld? En: waar kunnen we nog bouwen met bijvoorbeeld de stijgende waterspiegel in gedachten. Meer huizen op het water? En plastic tegels aan de muur die de wereld schoonmaken? Dat heeft Leeuwarder Daan Levy met hulp uit Drachten eindelijk voor elkaar!

Maar dan de volgende vraag: wie moet dat werk allemaal doen? Een kwart van de bouwvakkers is 55-plus. We spreken met twee van hen. Het is niet zo vreemd dat columnist Ronald Mulder de hulp van de Koning inroept als het perfecte model voor veranderprocessen om het voor elkaar te boksen. Veel leesplezier.

JAN ROZENDAAL

I NHOUD

04

Huis van de toekomst: het klimaat gaat voor alles Het Huis van de Toekomst gaat steeds minder over technologische snufjes, het klimaat staat centraal

08

Kwart van de bouwvakkers is 55-plus ,,Ik ben fit voor mijn leeftijd, maar in de bouw boven de 64, 65 jaar nog volledig meedoen is echt lastig’’

11

Columnist Ronald Mulder roept de hulp in van de Koning ,,Hij is het perfecte rolmodel voor veranderprocessen’’

12

Start me up

Slimme Drentse software opent zakelijke autoleasemarkt

15

Column Eelko Huizingh

Kansen genoeg voor de bouw om een oplossing voor het klimaatprobleem te worden

17

Hoe groen is de bouwplaats?

Het duurt nog zeker tien jaar voordat de laatste diesel is verdwenen

22

Plastic tegels die de wereld schoner maken Dit is wél rocket science

26

Wido van den Bosch in De Spiegel ,,Ik vind duurzaamheid belangrijk, maar het is ook gewoon een economisch model’’

31

Dag van de bouw

Bij deze bouwprojecten kun je zaterdag een kijkje nemen

C OLOFON

noordz is een bijlage van Mediahuis Noord

Samenstelling & eindredactie Jan Rozendaal, Roel Snijder, Theo Zandstra Vormgeving Alie Veenhuizen

E-mail bijlagen@mediahuisnoord.nl

Advertenties/branded content Multiplus Media, Drachten

T: 06-44911263

E: s.osinga@multiplusmedia.nl

Volg noordz ook online op het blog: www.noordz.nl

TAFFIJN

JOB VAN DER MOLEN

De Jetsons de sciencefiction tekenfilm en strip uit de jaren 60 van Hanna-Barbera, liet een huisrobot zien, sprekende computers en mini-vliegmobielen. Anno nu hebben we het allemaal, al is de sprekende computer het enige futuristische element dat vrij algemeen is doorgedrongen. Of de rest ooit gemeengoed wordt, hangt vooral af van één vraag: helpen we er het klimaat en onze leefomgeving mee?

Tot pakweg de eeuwwisseling gingen woningbeurzen over technologie, over domotica. Communicerende koelkasten, zelfsluitende gordijnen, openende daken, sfeer brengende verlichting, zelfsturende camera’s, dat soort dingen. Die ontwikkeling gaat heus door, maar in de schaduw van een veel belangrijkere beweging. We moeten de klimaatverandering stoppen, dus iets aan de uitstoot van broeikasgassen doen. Dat is één. En twee: nu het klimaat verandert, moeten we de manier waarop we huizen ontwerpen en bouwen daarop aanpassen.

Chriet Titulaer – grondlegger van hét Huis van de Toekomst in Rosmalen – liet het in 1989 al zien, futuroloog als hij was. Op daken staan in de toekomst grote vaten om regenwater op te vangen waarmee het toilet kan worden doorgespoeld. Hij voorspelde toen ook al dat zonnepanelen een gewoon fenomeen zouden worden, net als het scheiden van afval. Al sneeuwden die goede ideeën destijds wat onder bij de robots die een eitje bakken, de ongekende beeldtelefoon en het stofzuigersysteem in holle wanden.

SAMEN EN GEZOND

Als de bekende Limburger – in 2017 overleden – nu nog een blik in de toekomst zou mogen werpen, dan zou hij het ongetwijfeld

hebben over energievoorziening, over kunstmatige intelligentie (AI), over nieuwe bouwmaterialen en constructiemethoden. Want dat is waar de grote veranderingen waarschijnlijk gaan plaatsvinden. Niet alleen in de huizen van straks, maar ook op de bouwplaats, in de huizenfabriek en bij de grondstoffenleverancier.

Ralph Steenbergen voegt daar graag een element aan toe: maatschappelijke cohesie. ,,Technologie heeft een belangrijke rol, maar een andere. Het gaat niet meer alleen om het gemakkelijker maken van het leven. Het gaat om behoud van de planeet, om natuurwaarde, om samen en gezond. De manier waarop woningen ontworpen en gebouwd worden, en zeker ook de locatie die wordt gekozen, speelt daarop in.’’

Steenbergen is een bekende in de noordelijke vastgoedwereld. Hij is de man achter startupbroeinest The Big Building in Groningen, adviseert overheden op het terrein van vastgoed, heeft zijn eigen ondernemingen en coacht. Altijd op het snijvlak van duurzaamheid, vastgoed en de menselijke maat. ,,Daarvoor wordt technologie wel gebruikt. Elke woning, elk kantoor wordt als het ware een mini-facebook. Daarin worden gedrag- en behoefteprofielen bijgehouden. En die kunnen worden ingezet om inzichtelijk te maken hoe de gebruikers kunnen verbeteren op het gebied van klimaat en sociale cohesie.’’

Die ontwikkeling is natuurlijk al gaande. Slimme meters vertellen dat het energieverbruik aan de hoge kant is. Allerlei tools geven mensen inzicht in hun huishoudpotje, verzekeringen, hypotheek en meer. Door kunstmatige intelligentie gaat dat verder. Het huis van de toekomst leert van zichzelf. Wanneer lichten aan en uit moeten, of de

verwarming een graadje lager kan, wanneer stroomvreters het best aan het werk kunnen.

FLEXIBILITEIT

,,Dat gaat gebeuren, maar de majeure verandering is meer low-tech. Ik denk dat we beter gaan nadenken over waar we woningen bouwen, en hoe we dat doen. Flexibiliteit is misschien wel het sleutelwoord. Daar bedoel ik niet alleen mee dat hele huizen zo recyclebaar zijn, dat we ze in delen uit elkaar kunnen halen en elders weer in elkaar zetten. De klimaatverandering noopt ons ook na te denken over de plekken die we voor woningbouw gebruiken. Misschien is de westelijke helft van Nederland vanwege de stijgende zeespiegel wel niet meer de plek. Of we bouwen daar drijvende woningen, zoals dat elders in de wereld allang gebeurt. We moeten rekening houden met van alles. Dat is evolutie: omgaan met de omstandigheden.’’

En die sociale component? Steeds duidelijker wordt dat sociale samenhang leidt tot gelukkiger mensen, tot minder ziekte. ,,Brede welvaart heet dat. Het huis van de toekomst staat in een fijne omgeving. Misschien is het huis wel zo mobiel, dat het verkast kan worden als de omgeving niet meer fijn is. De wereld is steeds veranderlijker, daar gaat het huis van de toekomst mee om.’’

Uiteraard worden voor de bouw zoveel mogelijk duurzame, liefst lokaal geproduceerde grondstoffen gebruikt. Vlas, hennep, lisdodde, van alles. Maar dan moet de overheid zelf ook een beetje flexibeler worden in het toekennen van vergunningen, zegt Steenbergen. ,,De regelgeving zet een rem op het gebruik van bijvoorbeeld gerecyclede materialen. Daar moeten we echt wat aan doen.’’

Datzelfde geldt voor de planologie. Steenbergen: ,,Dat is in feite het grootste probleem nu. Democratie is geweldig, maar door alle mogelijkheden voor participatie, inspraak en bezwaar, duurt de bouw van woningen heel lang. Als we vaart willen maken en in de toekomst sneller willen bouwen om flexibel te blijven, dan moet die planologie pragmatischer worden ingestoken. Wetten en regels remmen te veel af.’’

We hebben nú een uitgelezen kans om dat huis van de toekomst in al zijn glorie te ontwikkelen in Groningen, vindt Steenbergen. ,,Dat heeft de provincie verdiend. En dan geen smakeloze revolutiebouw zoals de tijdelijke woningen in dorpen in het aardbevingsgebied. Dat willen we niet meer. Pak deze kans nou om fraaie huizen neer te zetten in een goede context. Waar de mens centraal staat en prettig wonen uitgangspunt is.’’

HUISACCU’S

Dat we vaart moeten maken en regels moeten aanpassen, zou je ook kunnen zeggen van energie, hoewel de wal daar het schip al

HUIS VAN DE TOEKOMST: KLIMAAT VOOR ALLES

Het Huis van de Toekomst gaat niet (alleen) over technologische snufjes en hoogstandjes.

Eén uitdaging staat erin centraal: het klimaat.

Chriet Titulaer

„Dat geldt voor elk bouwproject en binnen elk bedrijf.” Dat zegt Lammert Meinema, samen met Suzan Wierenga, directeur-bestuurder van KUUB. Het bureau begeleidt bedrijven van bouw tot industrie, gemeenten en organisaties bij het creëren en behouden van veiligheid. Bijvoorbeeld tijdens een bouwproject of als onderdeel van de dagelijkse bedrijfsvoering. Dit doet zij onder andere met interim-projectveiligheidsmanagement, het uitvoeren RI&E’s, het opstellen van V&G plannen of een BLVC-plan.

KUUB bestaat sinds 2004 en is van oorsprong specialist in het begeleiden van CPO-projecten (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap).

„Mensen vormen samen een groep en bouwen hun eigen buurt. Zij zijn zelf opdrachtgever richting de aannemer. Wij adviseren, helpen de groep in het proces steeds een stap vooruit”, zegt Wierenga. zakenvrouw van het noorden en benoemd in de top 100 van meest invloedrijke vrouwen van Nederland. „Daarnaast werken we in het aardbevingsgebied, waar veiligheid natuurlijk ook een belangrijk en actueel thema is”, legt Meinema uit.

Raamwerk BLVC

In het aardbevingsgebied vinden er veel bouwprojecten dicht op elkaar plaats. Er wordt gebouwd terwijl er omheen nog mensen wonen. „Voor veiligheid binnen de bouwhekken is voldoende aandacht, buiten de bouwhekken is het belangrijk dat je nadenkt over bereikbaarheid, veiligheid en leefbaarheid voor omwonenden en dat gebeurt onvoldoende. Daarom hebben we zelf een raamwerk geschreven.” BLVC-plannen werden voorheen vooral opgesteld bij projecten met een omvang zoals de aanleg van de zuidelijke ringweg in Stad. Steeds vaker eisen gemeenten zo’n BLVC-plan ook voor andere projecten, bijvoorbeeld in het aardbevingsgebied bij de

aanpak van Opwierde-Zuid in Appingedam. „Een project dat samen met de gemeente Eemsdelta en uitvoerende partijen zonder ongevallen kon worden afgerond en vooral bij bewoners tot tevredenheid leidde.” Wierenga vult aan: „Van bewoners kregen we bijvoorbeeld terug dat ze hun kind weer veilig naar school durfden te laten gaan, sinds de komst van een verkeersregelaar. Veiligheid is daarmee een investering waarvan het resultaat niet in geld valt uit de drukken.”

Safetyroom

Inmiddels begeleidt KUUB overheden en bedrijven om de veiligheid van de uitvoering goed te organiseren, nog voordat een project begint. Meinema: „Veiligheid wordt grotendeels beïnvloed door gedrag en dat kun je trainen. Daarvoor hebben we de Safety Room ontwikkeld, in eerste instantie voor bedrijven in de petrochemie en daarna ook in de industrie en de bouw. De Safety Room is naast een veiligheidsintroductieruimte, een interactieve methode waarmee we alle betrokkenen veiligheidsbewust maken. Dat gaat verder dan het afspelen van een introductiefilm, wat vaak de standaard aanpak is. Het is dé plek waar medewerkers samenkomen en waar ze met elkaar in gesprek gaan over veiligheid en veilig gedrag. De veiligheidsintroductieruimte wordt altijd op

maat gemaakt en op locatie ontworpen en ingericht. We trainen de staf en lijnorganisatie zodat zij vervolgens medewerkers kunnen trainen.”

Sinds drie jaar zet Meinema z’n ervaring in voor KUUB, maar veiligheidsspecialist is Meinema al 34 jaar. Hij introduceerde destijds de Safety Room bij een project van de NAM. „Bij dit project hebben zo’n 7000 medewerkers zonder enig incident en letsel het werk kunnen uitvoeren.” Ook bij Friesland Campina was het een succes. „Zij waren zo tevreden met de resultaten, dat ze dit vervolgens voor alle vestigingen over de hele wereld hebben georganiseerd”.

Arbeidsrisico’s

Elk bedrijf met personeel is sowieso verplicht om een risico inventarisatie & evaluatie, inclusief een plan van aanpak met beheersmaatregelen te hebben. „Daarmee verklein je de arbeidsrisico’s en bescherm je medewerkers zo goed mogelijk tegen gevaar. Niet alle bedrijven hebben zo’n (actueel) plan en dat kan grote gevolgen hebben. We hebben het wel eens meegemaakt dat de arbeidsinspectie een fabriek of bouw stillegde, omdat de RI&E niet volledig was en de veiligheid niet op orde. KUUB is daarna gevraagd daarin te adviseren en zorgt ervoor dat de RI&E tijdig wordt aangepast en volledig is.”

Begeleiden

Terug naar het aardbevingsgebied waar KUUB betrokken is bij verschillende grootschalige projecten in Appingedam en Overschild. „We begeleiden bewoners van wie de woning moet worden vervangen tijdens het proces dat ze doormaken. Dan gaat het over psychosociale veiligheid. Je luistert naar hun zorgen en komt voor hun belangen op”, zegt Wierenga. „Ook hierbij draait het weer om bewustzijn”, legt ze uit. “Het effect van nieuwbouw heeft invloed op iedereen die daarbij betrokken is; van bewoner en omwonenden tot bouwers, nutsbedrijven en woningcorporaties. Voor ons staat het veiligheidsgevoel van bewoners bovenaan. Het is ons nog niet gelukt om dat vanzelfsprekend te maken, want bij gesprekken met wijkbewoners blijft het onderwerp steeds terugkeren. Daarom blijven we het op de agenda zetten.”

Vertrouwen

„Nakomen wat je zegt en belooft, dat is wat KUUB doet. Als je vertrouwen geeft, uitspraken waarmaakt en goed kunt luisteren, dan krijg je onderling overeenstemming, zo merken we in het aardbevingsgebied. We vertellen het eerlijke verhaal en zijn duidelijk over de kaders en de te nemen stappen. Dat is waar mensen behoefte aan hebben.”

www.kuub.info

‘Veiligheid wordt grotendeels beïnvloed door gedrag en dat kun je trainen

‘Veiligheid is een investering waarvan het resultaat niet in geld valt uit de drukken’

Lammert Meinema en Suzan Wierenga voor hun panden aan het Martinikerkhof 30 & 31 in Groningen

‘OP EEN ERF BIJ EEN BOER DIE EEN ZONNEVELD HEEFT

KUN JE OOK DENKEN AAN EEN ACCU VOOR HET HELE

DORP.

IN DUITSLAND WORDT DAARMEE AL GETEST’

gekeerd lijkt te hebben. Mensen produceren massaal hun eigen stroom. Maar hun energiecentraletjes zijn nog wel geïntegreerd in een groter geheel, dat van de energiemaatschappijen. Het huis van de toekomst houdt daar geen rekening meer mee. Die produceert voor zichzelf of zijn directe omgeving, en heeft geen ‘nationale energie’ meer nodig. Want dat is een van de belangrijkste veranderingen straks: de energievoorziening. Fossiele bronnen worden dan niet meer gebruikt, alles komt van de natuur. De zon vooral. Verbeterde collectoren wekken genoeg stroom op voor het huis. Overschotten gaan de accu in, klaar om gebruikt te worden als er geen daglicht is. Die zogeheten huisaccu’s bestaan al, maar zijn nog niet uitontwikkeld.

,,Ik vraag me sowieso af of elk huis straks een eigen accu heeft’’, zegt Moniek Tromp. De hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen is een van de belangrijkste autoriteiten in Europa als het aankomt op batterijtechniek. ,,Dat energie lokaal zal worden opgeslagen en verdeeld, lijkt me heel waarschijnlijk. De daken liggen vol panelen, de netten kunnen het nu al amper meer aan. En dan gaat de salderingsregel er ook nog af.’’

,,Terugleveren gebeurt in de toekomst niet meer. Opslaan is het antwoord, en ik zie voor me dat dat op centrale punten in de buurt gebeurt. In of bij transformatorkasten in de wijk bijvoorbeeld, kan prima een accu voor de buurt komen. Op industrieterreinen krijg je ook van die centrale plekken, denk ik.”

„Op industrieterreinen zou waterstof ook een oplossing kunnen bieden. Dat zie ik in wijken en huizen niet voor me. Op een erf bij een boer die een zonneveld heeft kun je ook denken aan een accu voor het hele dorp. In Duitsland wordt daarmee al getest.’’

VLIEGENDE AUTO’S

Batterijen en accu’s nemen razendsnel toe aan belang, vooral vanwege dit soort duurzaamheidsafwegingen. Probleempje: de grondstoffen die nodig zijn voor de bekende (en goed renderende) lithium-batterijen raken op. Bovendien lukt het niet erg goed om de batterijen te recyclen. Afgezien daarvan zijn de mijnen in handen van een handjevol landen. Dat is niet ideaal. ,,Mijn heilige graal is batterijen van ijzer. Daar werken we in onderzoeksgroepen hard aan. IJzer is in grote voorraden aanwezig en eenvoudiger te delven. De mogelijkheden voor recycling zijn veel groter. Hoe dan ook moeten we de mogelijkheden van batterijen en recycling op grote schaal verder onderzoeken. Naar mijn mening zouden we dat in het aardbevingsge-

bied moeten doen en dat proberen we ook voor elkaar te krijgen door middel van een aanvraag bij het Groeifonds.’’

Die vliegende auto’s komen er misschien ooit wel, maar eerst gaan we terug naar de basis met onze huizen. Isoleren en ventile-

ren, zorgen voor een prettig leefmilieu. Dan energie opwekken en zelf gebruiken in een huis dat meedeint op de golven van de klimaatverandering, maar zeker niet bijdraagt aan de verergering daarvan. Zoals het ooit was. We moeten terug in de tijd om te zien hoe we vooruit kunnen.

Moniek Tromp FOTO MARJORIE NOË

Ralph Steenbergen FOTO THE BIG BUILDING

Huis van de Toekomst in Rosmalen, een project van Chriet Titulaer, werd in de zomer van 1989 geopend. Het is inmiddels alweer vele jaren gesloten. FOTO P.J.L LAURENS

De bouw is de afgelopen tien jaar vergrijsd: bijna een kwart van alle werknemers is ouder dan 55 jaar, tegen amper 15 procent een decennium terug. Wouter Kienhuis (63) en Bennie Welleweerd (64) delen hun ervaring: ,,Ik ben natuurlijk óók op een leeftijd waarop ik niet meer zo gemakkelijk een dak op klauter.’’

KWART VAN BOUWVAKKERS IS 55-PLUSSER

De cijfers komen uit een analyse van Cobouw Insights op basis van data van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) en bouwadviseur Volandis.

De bouw telde vorig jaar ruim 88.000 55-plussers op een totaal van 353.000 werknemers. De grootste groep ouderen werkt als bouwarbeider in de ruwbouw of als timmerman. In de beroepsgroepen loodgieters/pijpfitters en lassers/plaatwerkers werken de minste 55-plussers. Vergrijzing in de bouw is een thema geworden dat werkgevers niet (meer) kunnen negeren.

De 55-plussers zijn niet vaker ziek dan andere leeftijdsgroepen, maar wel langduriger, aldus het EIB. Wat ook meespeelt, is een verminderde productiviteit. ,,Dat compenseren ouderen door ervaring en slimmer werken”, nuanceert Tjeerd Hobma, algemeen directeur van Volandis.

De kosten van verminderde vitaliteit liggen voor de groep 55-plus 40 procent hoger dan bij de groep van 40-55-jarigen. In vergelijking met de groep jonger dan 40 jaar zijn de kosten ruim drie keer zo hoog.

Hoe je het ook wendt of keert, werkgevers kunnen niet om de oudere werknemer heen. Daarvoor is het aandeel jongeren dat in de bouw aan de slag gaat simpelweg te laag. Jaarlijks stromen er tussen de 23.000 en 24.000 mbo’ers en hbo’ers de sector in, te weinig om het gat op te vullen dat 88.000 55-plussers achter zouden laten.

VITALITEIT

Werkgevers moeten daarom investeren in de vitaliteit van medewerkers, zeggen experts. Hulpmiddelen om de fysieke belasting te beperken bijvoorbeeld, of werknemers in koppels van oud en jong laten werken waarbij de jongere de oudere wat kan ontzien terwijl deze laatste als een soort mentor kan fungeren.

Volgens Rob Witjes, hoofd arbeidsmarktinformatie van het UWV, speelt leeftijd een steeds minder belangrijke rol door het personeelstekort in de bouw. ,,Het is alle hens aan dek en een goede vakman is goud waard. In andere sectoren zie je ook dat meer

ouderen worden aangenomen, maar nergens is de stijging zo groot als in de bouw. Dat is de voorbeeldsector.”

‘Klusheer’ Wouter Kienhuis (63): ‘Ik ben een jonkie’ Hij was ict-er en hielp zijn bedrijf met automatiseren. Dat ging goed – té zelfs: Wouter Kienhuis (63) uit Gasselte werd overbodig. Sinds vier jaar werkt hij als zelfstandige onder de vlag van Klusheeren, een landelijk opererend bedrijf dat (veelal gepensioneerde) vakmensen en allround klussers levert.

,,Ik ben een van de jonkies”, zegt Kienhuis lachend als hij vertelt over hoe het is om als 55-plusser in de bouwwereld te werken. De meeste van zijn circa 140 collega’s zijn de pensioenleeftijd al gepasseerd, maar werken nog graag één of meer dagen per week in het onderhoud of de technische dienst.

Zijn bezigheden zijn divers: van onderhoudsklussen en controles van apparatuur tot (technische) hand- en spandiensten. ,,Mijn werk is natuurlijk niet te vergelijken met dat van iemand die elke dag drieduizend stenen moet sjouwen, veel minder fysiek belastend”, aldus de Klusheer, die uitermate content is met zijn baan.

LUXE OM TE KIEZEN ,,Ik heb vrijheid, afwisseling en vooral géén baas meer. De vraag is groter dan het aanbod, dus ik heb de luxe om te kiezen. En

om te denken: morgen wordt het mooi weer, dan doe ik even helemaal niets.”

Kienhuis verzorgt onder meer de technische keuring van apparatuur van de Noordelijke locaties van speelparadijs Ballorig. Het komt niet op een dag aan; zolang hij alle filialen elke twee weken bezoekt, is het prima.

De klusser vindt zijn leeftijd een voordeel in dit werk. ,,Ik verbaas me over het arbeidsethos van jongeren, ze zitten vaak liever achter een beeldscherm in plaats van hun handen te gebruiken.”

De Drent is een ‘selfmade’ handige man, die niet bang is voor een karwei en alles wil aanpakken. ,,Dat is veelal de instelling van mijn leeftijdsgroep: ik krijg een probleem op mijn pad, dus ik los het op – linksom of rechtsom.”

Aan stoppen denkt hij nog lang niet. Dat hoeft ook niet bij Klusheeren, waar mensen tot op hoge leeftijd kunnen blijven – ze kunnen zelf beslissen wanneer en hoeveel ze werken door op klussen te reageren die hen via een app worden aangeboden. Kienhuis:

,,Dit werk houdt me in vorm. Ik blijf zo gemakkelijker fit dan wanneer ik in mijn stoel ga zitten.”

Timmerman Bennie Welleweerd (64): ‘Ik klauter niet zomaar meer een dak op’ ,,Ze zien me al aankomen, zo’n oldtimer.” Die gedachte schoot timmerman Bennie

Welleweerd (64) tegen wil en dank door het hoofd toen hij dit voorjaar weer ging solliciteren. Na vier jaar had het bedrijf waarvoor hij op uitzendbasis werkte geen klussen meer voor hem. Daarvoor was Welleweerd 38 jaar in dienst bij bouwbedrijf dat in 2015 failliet ging. De vakman meldde zich toen voor uitzendwerk.

,,Ik voelde wel dat ze aan het aftasten waren”, vertelt hij over zijn sollicitatie bij het uitzendbureau. ,,Tussen de regels door proefde ik wat twijfel; wat kan hij nog, hoe fit is hij nog?”

Bij de bouwbedrijven waar hij werkt, oogst hij waardering en respect voor zijn vakmanschap. ,,‘Je doet het zo gemakkelijk’, hoor ik dan. Maar ik ben natuurlijk óók op een leeftijd waarop ik niet meer zo gemakkelijk een dak op klauter of op een ladder spring.”

Zijn oudste collega nu is midden veertig, de anderen een flink stuk jonger. Geen probleem, vindt Welleweerd: ,,We leren van elkaar. Natuurlijk zijn er verschillen in aanpak tussen de generaties, maar een balk blijft een balk.”

SALARIS WAARD

Wel weet hij zeker dat hij in 2024 met pensioen zal zijn. Fysieke klachten vormen een belangrijke drijfveer bij die beslissing. Zijn knieën, zijn heup, zijn rug: ze werken niet altijd meer zo soepeltjes mee als in zijn jongere jaren. ,,Ik ben fit voor mijn leeftijd, maar in de bouw boven de 64, 65 jaar nog volledig meedoen is echt lastig. Je moet je salaris ook waard zijn.”

Hij heeft de pech dat hij, ondanks de bijna vier decennia vaste dienst, niet voor de zwaarwerkregel in aanmerking komt omdat hij de afgelopen acht jaar uitzendwerk deed. Zijn vervroegde pensioen moet daardoor uit eigen zak gefinancierd worden.

Nu werkt hij meestal vier dagen. ,,’s Avonds nog ergens een klusje doen is er niet meer bij, ik ga dan liever even een uurtje plat.

Total loss? Ja, soms wel. Ik heb plezier in mijn werk, maar het is goed zo – ik hoop per 1 december te stoppen. Voor de winter, want die wordt er niet gemakkelijker op als je een bouwvakker op leeftijd bent. En bovendien: je werkt om te leven, je leeft niet om te werken. Dat geldt in elk geval voor mij.”

BENNIE WELLEWEERD

Samen bouwen aan ruimte voor een beter leven

„Hoewel de bouw van nieuwbouwwoningen op dit moment stagneert, hebben wij de portefeuille de komende anderhalf jaar goed gevuld. Naast woningbouw en utiliteitsbouw zijn we onder andere bezig met de verduurzaming van woningen.” Dat zeggen Arnoud Gils en Balster Topper van Van Wijnen Groningen. Er is en blijft een enorme vraag naar woningen en daar speelt Van Wijnen Groningen een belangrijke rol in. Bij elke opdracht zit het bouwbedrijf het liefst zo vroeg mogelijk aan tafel. „Wij zijn sterk in het budget gestuurd ontwerpen”, legt Gils uit. „Daarbij blijven we niet alleen binnen de prijs, maar het voorkomt ook teleurstellingen achteraf.”

Van Wijnen ziet graag een rol als bouwteampartner weggelegd. „Het overschrijden van het budget is vaak een probleem in de bouw”, legt Topper uit. „Daarom zitten wij graag zo vroeg mogelijk aan tafel. Wij hebben de kennis, de ideeën en de vakmanschap om projecten tot een goed einde te brengen. We kijken op een innovatieve manier wat er wel of niet kan. Dat maakt het proces leuker, je doet technisch de juiste dingen en je verliest daardoor minder tijd.”

Samenwerken

Gils:” Wat kost een gebouw, hoe ga je samenwerken en op welke wijze kun je het proces zo snel mogelijk doorlopen, zonder in te leveren op kwaliteit. Daar gaat het om. Vertrouwen en transparantie spelen daarbij een voorname rol.

Van Wijnen komt met efficiënte voorbereidingsprocessen, die veel korter zijn en daardoor haalbaar en betaalbaar zijn.”

Niet voor niets wint Van Wijnen regelmatig een aanbesteding. „En daarnaast werken we veel samen met vaste opdrachtgevers”, voegt Gils toe. Een voorbeeld zijn de woningcorporaties die met een grote verduurzamingsopgave bezig zijn. „We zijn voor een aantal corporaties aan het werk. En verduurzaming betekent in dit geval vaak dat een complete woning wordt gestript en wordt voorzien van een nieuwe installatie, nieuw glas, kozijnen, gevels, vloeren en het dak wordt ook aangepakt. Vervolgens komt er eventueel nog een nieuwe keuken, badkamer en toilet in.

Omvangrijke klussen, waarvoor corporaties ons weten te vinden en dat is prettig. Dat betekent namelijk dat we zichtbaar zijn en dat we onze referenties op orde hebben.”

Veilig thuis

Samenwerken, kennis delen, bij Van Wijnen staat dat voorop. „Dat doen we bijvoorbeeld in het aardbevingsgebied”, geeft Topper aan. „We zitten daar in een consortium van zes aannemers die kennis van processen met elkaar uitwisselen. In het belang van de bewoners willen we met elkaar beter en efficiënter werken, zodat Groningers uiteindelijk een veilig thuis krijgen. Dat is waar het om gaat. We vinden dat mooi, goed en dankbaar werk.”

Transparantie

Daarnaast is Van Wijnen ook actief met het transformeren van panden. Bekend zijn wellicht de drie flats in Selwerd, die volledig werden gestript en weer klaar zijn voor de komende decennia. „We gaan datzelfde doen bij een andere grote flat in de stad Groningen, maar we mogen de naam daarvan nog niet bekend maken”, zegt Topper. „Onze efficiënte aanpak van de drie flats in Selwerd is opgevallen. Ook daar hebben we in een bouwteam gewerkt, waarbij iedereen gelijkwaardig aan tafel zat, zijn expertise kon inbrengen, maar waar we ook voor de gemeenschappelijke risico’s stonden. Transparantie en vertrouwen, zo staan wij erin, op die manier kom je tot het beste eindproduct.” Een ander werk dat binnenkort van start gaat is de bouw van een appartementencomplex in Meerstad, waarin 29 appartementen, van klein tot groot, komen. „Een hele mooie plek, met uitzicht op het water”, aldus Gils. „We moeten in de komende jaren huizen bouwen, want die zijn nodig. En ja, daar liggen uitdagingen, dat klopt. Een hoge grondprijs, een hoge energieprijs,

gestegen materiaalkosten en arbeidskosten, het draagt allemaal niet bij aan een markt waarop mensen snel een woning kunnen kopen. Onze verwachting is echter dat dit een tijdelijke situatie is. Zodra we aan de nieuwe situatie gewend zijn en de rente weer wat gaat dalen en de regels rondom de financiering van woonruimte worden verruimd, zal de vraag naar nieuwbouwwoningen weer heel snel op gang komen.”

De Baas van Morgen

In tegenstelling tot andere jaren doet Van Wijnen Groningen niet mee aan de Dag van de Bouw. Gils:” Dat klopt. Wij hebben dit jaar gekozen voor De Baas van Morgen. Een aantal kinderen van het VMBO mag een dag meelopen met de directie en zij krijgen op die manier een inkijkje in ons werk. We willen de kinderen enthousiasmeren voor de bouwwereld en rekenen erop dat ze ons kunnen inspireren. Zo hebben we het bijvoorbeeld over verduurzaming, we zijn nieuwsgierig hoe kinderen daar tegenaan kijken. De concrete opdracht is dan ook: hoe zou jij het doen als je ons was?”

„Bouwen gaat om mensen, ons werk gaat over mensen. Bij Van Wijnen krijgen mensen alle ruimte om dat werk zo goed mogelijk in te vullen en daarin past bijvoorbeeld ook flexibel werken. Wij veranderen mee met de maatschappij en dat kan alleen als je vertrouwen in elkaar hebt.”

www.vanwijnen.nl

Balster Topper en Arnoud Gils

KONING INNOVATIE COLUMN

Elke organisatie van enige omvang loopt op een gegeven moment tegen een dilemma aan. Aan de ene kant moet je blijven innoveren en vernieuwen, anders word je irrelevant en ingehaald door nieuwe producten. Aan de andere kant moet je efficiënt en met een betrouwbare kwaliteit blijven produceren, anders leg je het loodje nog voordat de innovaties vruchten afwerpen.

Dit is een dilemma, en niet simpelweg een tweevoudige opgave, omdat innovatie en efficiëntie elkaars tegenpolen zijn. Ze vereisen een verschillende manier van werken, verschillende regels, een verschillende bedrijfscultuur en verschillende soorten mensen. Innovatie vraagt om een omgeving waarin fouten gemaakt mogen worden, waar veel ruimte is voor eigen initiatief en waarin niet alles perfect hoeft te zijn zolang het maar de goede kant opgaat. Efficiëntie daarentegen vraagt om regels, procedures, standaardisering en kwaliteitsbeheersing. Efficiëntie wil het toeval uitsluiten, waar innovatie het toeval juist wil verleiden.

aansprekende voorbeeld. De overheid probeert iets soortgelijks met talloze proeftuinen, pilots en experimenten, maar de burger is zeer goed beschermd tegen rechtsongelijkheid, dus iedereen die er een beetje last van dreigt te hebben kan de boel eindeloos vertragen en frustreren. Niet zelden is een experiment eigenlijk zelf een vertragingstactiek: zolang de proef niet is afgerond, gebeurt er verder niets. Een goed voorbeeld is de wietproef, officieel het experiment gesloten coffeeshopketen. Drie jaar geleden aangekondigd, nog steeds niet van start gegaan, en ondertussen reden om niets aan het drugsbeleid te veranderen.

In een bureaucratie verliest de vernieuwer het bijna altijd van de regelneven en proceduretijgers. Slimme organisaties plaatsen daarom de vernieuwers onder leiding en bescherming van een belangrijke bestuurder, liefst de CEO zelf. Ik stel voor dat we in Nederland hetzelfde doen. Iedereen die zich bij de overheid bezighoudt met innovatie en experimenten, rapporteert voortaan direct aan de koning. Als je wilt benadrukken dat regels soms niet gelden, en dat je beter sorry kunt zeggen dan toestemming vragen, dan is de koning immers een perfect rolmodel.

RONALD MULDER

Ronald Mulder is ondernemer en econoom. Man van weinig woorden.

Steeds vaker denk ik dat deze bekende wetmatigheid uit de bedrijfskunde ook van toepassing is op Nederland als land. Nederland produceert goed en efficiënt: op lijstjes van gelukkige en welvarende landen staat het steevast in de top. Om dat te bereiken hebben we dikke boeken vol met regels en procedures op elk gebied. Of je nu, ik zeg maar wat, een school wilt beginnen of een festival wilt organiseren, de algemene regel is: dat gaat zomaar niet.

Het gekke is: ook de overheid zelf, die al die regels instelt en handhaaft, heeft hier last van. De overheid roept bijvoorbeeld wel dat het een miljoen woningen wil bouwen, of het belasting- en toeslagenstelsel vereenvoudigen, of de drugsmaffia oprollen, maar uiteindelijk komt er weinig van terecht. Dat is niet vanwege politieke onenigheid. Iedereen, van links tot rechts, wil die dingen. Nee, het is in de praktijk allemaal moeilijk of onmogelijk. Ons verandervermogen is buitengewoon beperkt. Als de omstandigheden wél veranderen, is dat een gevaarlijk gegeven.

In grote bedrijven wordt het dilemma opgelost door de innovatie zoveel mogelijk apart te zetten. Andere mensen, op een andere plaats en met andere regels. Het NatLab van Philips is misschien wel het meest

‘Ons verandervermogen is buitengewoon beperkt. Als de omstandigheden wél veranderen, is dat een gevaarlijk gegeven’

@ronaldmulder

Honderden start-ups zien jaarlijks het levenslicht. Veel daarvan groeien op tot een stabiele onderneming, sommige stranden vroegtijdig, een heel klein deel verovert de wereld. Wie zijn die starters, wat willen ze, wat doen en laten ze ervoor, waar willen ze heen? Start Me Up duikt in een wereld vol beloften, onzekerheid, doorzettingskracht, visie en hard werken.

IMPACD boats

Wie Marieke de Boer en Jörgen de Jong

Wat circulaire sloepen gemaakt door 3D-printers

Waar Woudsend

Waarom om de plezierscheepvaart duurzamer te maken

Hoe met behulp van circulaire materialen

Skillsuni

Hoe met behulp van een platform en app

Een boot voor de familie bouwen. Met dat idee begon het een paar jaar geleden. En nu is Impacd Boats al bezig met sloep nummer 25. Die rolden niet van de band, maar uit de 3D-printer. Marieke de Boer, haar partner Jörgen de Jong en haar vader Peter leven in een uit de hand gelopen hobby, die inmiddels zeer serieuze vormen aanneemt. Met een Impacd Center én een eigen jachthaven met assemblagehal in Woudsend.

,,Het is inderdaad hard gegaan’’, vertelt Marieke. Zij is samen met Jörgen eigenaar van het bedrijf. Vader Peter staat op de loonlijst. ,,We krijgen steeds meer aandacht, zeker sinds we een paar mooie prijzen wonnen, zoals de Dutch Startup of the year-award van HISWA te water. En ook de aflevering van Rock the Boat op RTL4 en Videoland hielp flink. Grote concerns willen partnerships, dat gaat heel mooi.’’

Impacd heeft ook nogal een afwijkend verhaal in de watersportwereld. De rompen worden geprint van gerecycled materiaal.

,,Als de boot ooit is afgeschreven, dan schroeven we er een paar dingen af en kunnen we hem omsmelten tot nieuwe grondstof voor de 3D-printer. Van elk stukje materiaal in en op de boot zoeken we uit hoe we het zo duurzaam mogelijk kunnen doen. Want dat is onze missie.’’

RADICAAL ANDERS

Dat lijkt best een eind weg van de carrière die Marieke en Jörgen vóór corona hadden. Zij reisde veel in en door Zweden om snoepfabrieken leaner te maken. Hij kwam op uithoeken van de planeet vanwege zijn technische kennis op het gebied van rvs. ,,Toch ergerde ik me toen al aan de processen die iedereen gewoon vindt. Duurzaamheid neemt een veel te magere plek in. We moeten dingen radicaal anders gaan doen. Dat besef groeide sterk de afgelopen jaren.’’

Als gevolg van de pandemie kwamen ze thuis te zitten en zochten ze naar iets nieuws, iets om hun passie voor natuur en klimaat in kwijt te kunnen ook. Marieke: ,,Varen, dachten we, eerst als leuke tijdbesteding. Dat was zo populair dat

SLOEPEN UIT DE 3D-PRINTER

bootjes bijna niet te krijgen waren, dus zeiden we: dan maken we er zelf één. Min of meer gekscherend vroegen we ons hardop af of we geen sloep uit een 3D-printer konden krijgen. Maar we doken er serieus in en vonden een paar partners die dat konden.’’

Na veel experimenteren lukte het om het proces in de vingers te krijgen en de boten flink te verbeteren. En dus kon de missie van start: mensen laten zien dat het anders kan, anders moet. Impacd levert sloepen van verschillende formaten, voorzien van een

elektrische motor. ,,We partneren met een leverancier van heel goede motoren. We prijzen elkaar aan en laten zoveel mogelijk mensen zien dat het anders kan zonder in te leveren op comfort en kracht. Onze prijzen zijn ook niet hoger dan die van traditioneel gebouwde sloepen.’’

74 PROCENT DUURZAMER

Volgens de Levenscyclusanalyse die de TU Delft deed, zijn de sloepen van Impacd momenteel 74 procent duurzamer dan het traditionele alternatief. ,,Die score willen we

elk jaar hoger. We zoeken andere stoffen voor de kussens, vloeren, touwen, kijken naar onze eigen bedrijfsvoering, alles. Zelfs mijn laptop is deels van oceaanplastic. Dat is wie we zijn en waar het om gaat. We willen andere bedrijven ook helpen om op een duurzamere manier te gaan werken.’’

Om de missie sneller te volbrengen, stapten onlangs investeerders in. Marieke: ,,We hebben momentum en willen nu doorpakken. We ontwikkelen nieuwe schepen, bijvoorbeeld voor het waddengebied, maar er zijn nog veel meer kansen. Focus houden is nu heel belangrijk.’’

Dat is vooral de taak van Marieke de Boer. Jörgen is het technische brein, Peter heeft een flink netwerk in de watersportindustrie en is dus de commerciële man. ,,We vullen elkaar geweldig aan’’, zegt CEO Marieke. ,,Maar we moeten wel altijd bepalen wanneer we een discussie over een project of concept eindigen. Je wilt het niet allemaal mee naar huis nemen.’’

Woudsend is waar het begon, maar zeker niet waar het eindigt, als het aan Impacd ligt. ,,Wij maken schepen van gebruikte frisdrankflessen en plastic uit keukens. Dat is een concept dat overal in de wereld tastbaar te maken is. Afval krijgt een nieuw doel. En nog iets: wist je dat er in Nederland alleen al jaarlijks duizenden afgedankte schepen uit het water worden gehaald en naar de stort gebracht? Dat voorkom je door ons concept van recycling. We willen impact maken.’’

Martin Garrix. Zo’n soort leven zag Tseard Verbeek uit Leeuwarden eigenlijk voor zich. Logisch, want vanaf zijn 12de rapt hij en produceert hij muziek, met eigen beats en eigen geluid. Later stapte hij over naar elektronische dancemuziek, het terrein van Garrix. Het werd toch een ander pad, uitmondend in de start-up Skillsuni, opgericht in en aangewakkerd door de coronacrisis. Het is een platform voor online muziektrainingen, gericht op professionals.

,,Een jaar of vijf geleden stond ik stil bij wat ik nou eigenlijk wilde. Mijn muziekproducties werden beter en ik had het gevoel dat ik op een driesprong stond. Of ik zou uitvoerend artiest worden, maar ik realiseerde me dat de nieuwe Martin Garrix worden een heel kleine kans is. Of ik zou mijn beats gaan verkopen, wat ik al deed, óf ik zou mijn kennis gaan doorgeven aan de volgende generatie. Ik heb voor het laatste gekozen, met af en toe een verkoop van beats.’’

Verbeek vertelt het in zijn nieuwbouwhuis in Leeuwarden, met daarin een goed geoutilleerde studio. Elektronische piano, mengtafels, schermen met camera. Muziek hangt in de lucht. Dat is niet zo raar. Vader is een gekend dirigent, oom is muziekleraar. Ze spelen in bands en korpsen, net als verschillende neven.

ENTERPRIJS

Tseard studeerde Media & Entertainment Management toen hij besloot zijn eigen bijbaan te creëren. ,,Ik richtte in 2016 de Producer School op, waarin ik mijn studenten in eerste instantie één op één begeleidde. Dat ging zo goed, dat het te druk werd en ik besloot het werk deels uit te besteden. Het bedrijf groeide verder en op zeker moment had ik een studio in Leeuwarden en dependances in Sneek en later Zwolle, Utrecht en Bolsward. Dat klinkt mooi, maar ik werd een manager, en dat wil ik gewoon niet zijn.’’

De Leeuwarder ging in op de vraag een workshop te ontwikkelen voor basisscholen. ,,Vond ik heel leuk. Ik gaf die workshops zelf en doe dat nog steeds. Maar het repeterende van één-op-éénlessen ging me irriteren. Dus besloot ik video’s te gaan maken die de basisstof behandelen. Gelukkig mocht ik in mijn eigen bedrijf stage lopen en kon ik een

LEKKER MUZIEK MAKEN

e-book ontwikkelen en online cursusonderwerpen uitwerken.’’

De basis van zijn huidige onderneming werd daarmee gelegd. Meer dan tachtig cursusvideo’s had Verbeek in de aanbieding, die gestaag meer werden gevonden en afgenomen. Tot maart 2020. Corona overviel het land. Muziekscholen sloten, zzpmuziekleraren zaten thuis. Een online alternatief had iedereen nodig. ,,Plotseling liep het heel hard. Zeker ook toen ik de Enterprijs won voor mijn Producer School en aandacht kreeg.’’

De laatste duw in de goede richting kwam toen Tseard van steeds meer muziekleraren hoorde hoe moeilijk ze het hadden. ,,De lockdowns bleven elkaar maar opvolgen en ze zaten allemaal thuis, zich af te vragen hoe ze de crisis konden overleven. Toen dacht ik: ik heb een platform, ik heb de technologie. Waarom gooi ik het niet open voor meer doelen? Kunnen de leraren zelf hun cursussen ontwikkelen en aanbieden.’’

LEVENDIGE COMMUNITIES

Dat is Skillsuni. De door Tseard gemaakte cursussen zijn er te koop, muziekleraren bieden hun lessen aan op het platform.

,,Fysieke lessen zijn niet te vervangen, maar corona leerde ons dat digitale ondersteuning goed werkt. Denk aan kinderen die thuis moeten oefenen voor de volgende muziekles bij hun leraar. Zo wil ik muziekscholen, culturele centra en individuele docenten ondersteunen. Als je niet op les zit, kun je cursussen via een abonnement afnemen’’

Nu moeten levendige communities ontstaan op het platform. „We zijn net live en bezig met het activeren van muzikanten.’’ Bandleden die elkaar vinden, tips en feedback die uitgewisseld worden, speelruimte die wordt gevonden, video’s die worden gedeeld, en zo veel meer. ,,De nieuwe gratis app is net gelanceerd om het allemaal nog gemakkelijker te maken. Het gaat me om het sluiten van de kloof. Creatieve mensen moeten elkaar en hun publiek beter kunnen vinden.’’

Muziek maken is nu weer vooral hobby voor Tseard Verbeek. Dagelijks pakt hij zijn gitaar er wel bij, bedenkt hij een goede beat, drumt en produceert hij erop los. ,,Dit is voor mij de ideale combinatie. Elke dag breidt het aanbod op het platform uit en weten meer mensen het te vinden. Ik houd me bezig met de ondersteuning en maak lekker muziek. Prachtig.’’

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN FOTO’S MARCO KEYZER NIELS WESTRA

MARIEKE DE BOER

‘Gelukkig mocht ik in mijn eigen bedrijf stage lopen en kon ik een e-book ontwikkelen en online cursusonderwerpen uitwerken’

TSEARD VERBEEK

Wie Tseard Verbeek Wat platform voor online muzieklessen en meer Waar Leeuwarden Waarom om vraag en aanbod van muziek te koppelen

Biobased materialen op het Alfa-college: Dit gebruikt de bouwer van de toekomst

Ze zijn ervan overtuigd dat ze de circulaire bouweconomie een boost kunnen geven vanuit hun positie. Alco Otten en Jos Dokter zijn docent bouwkunde bij het Alfa-college, in respectievelijk Hoogeveen en Groningen. Daar hebben ze direct invloed op welke materialen de bouwer van de toekomst gebruikt. Hun klassen zitten namelijk vol met die toekomstige bouwers.

De focus moet specifiek liggen op de toepassing van biobased materialen, als het aan Otten en Dokter ligt. Dat zijn materialen van natuurlijke afkomst die op een ecologisch verantwoorde manier geteeld, geoogst, gebruikt en hergebruikt worden. „Die geen impact hebben op de biologische cirkel die er bestaat,” zegt Otten.

Omdenken en omdoen

Het belang van duurzaamheid omwille van het behoud van een leefbare planeet is inmiddels breed bekend. Daarnaast is er nog een praktische reden waarom biobased bouwen volgens de twee docenten is wat we in de toekomst steeds vaker zullen moeten doen. „De grondstoffen raken ook op, los van het effect op de planeet. Dus je moet op zoek naar andere processen om toch nog huisvesting in de toekomst te kunnen garanderen voor je inwoners. Dan moet je toch gaan omdenken en omdoen”, zegt Dokter.

Traditioneel bouwen

Studenten die tijdens hun studie al kennis maken met biobased bouwen, nemen dat mee het bedrijfsleven in, zo redeneren Otten en Dokter.

„Op die manier kunnen we als Alfa-college de voortrekkers zijn om dat in de steigers te zetten”, meent Otten. Studenten houden namelijk vaak nog vast aan traditionele bouwmethodes, merkt

Dokter: „Vanuit hun omgeving krijgen ze een hele stabiele, traditionele manier van bouwen mee. Er moet dus best wel een cultuurverandering plaatsvinden bij de student.”

Biobased Tiny House

Hoe brengen de docenten die cultuurverandering teweeg bij studenten? „Vooral door ze te laten doen en te laten ervaren”, zegt Dokter. Daartoe krijgen studenten van het Alfa-college de kans bij het Biobased Tiny House project op het Suikerterrein in Groningen. Momenteel zijn ze daar twee ateliers aan het bouwen, een van traditionele bouwmaterialen en de ander van compleet biobased materialen. Zowel de constructie als de isolatie, binnenbekleding en gevelbekleding. „Dan kan je ook echt het verschil zien”, vertelt Dokter. „Want je stapt van de een in de ander. En eigenlijk is het hetzelfde gebouw.

Dus waarom kiezen we dan niet de biobased route? Dit project is mogelijk gemaakt vanuit het programma ‘Regionaal bouwen aan Human Capital’, een samenwerking met TKI Bouw en Techniek en TNO.”

Otten vult aan: „Al in 2020 is in Hoogeveen in samenwerking met Regio Deal Zuid- en OostDrenthe en Gemeente Hoogeveen een Waterstof Tiny House gebouwd met circulaire en biobased materialen. Studenten konden met deze producten experimenteren én uitvoeren. Het Tiny House is nog steeds in gebruik en staat bij de nieuw te bouwen waterstofwoonwijk in Hoogeveen. Wie overweegt over te stappen op waterstof kan hier de werking ervan zien. Samen met bedrijven en leveranciers werken we nu aan nieuwe innovatieve circulaire- en biobased projecten (Volta-boulevard). Een mooie uitdaging voor onze studenten.”

Circulariteit

Een voorbeeld van biobased isolatiemateriaal is cellulose-, vlas-, of hennepisolatie. Traditioneel zou er dan eerder steenwol of glaswol worden gebruikt. Naast dat de duurzame variant beter is voor het milieu, is het ook prettiger in het gebruik. „Bij steenwol of glaswol moet je altijd handschoentjes aan”, zegt Otten. „En dat is dan jeuk aan de oppervlakte, maar het gaat ook in je longen zitten”, vult Dokter aan. „Als dat materiaal verwijderd wordt, dan komt het weer terug in de open lucht. En ja, dat gaat net als asbest ook de wereld rond.” Ook vanuit het oogpunt van circulariteit en gezondheid krijgen biobased materialen dus de voorkeur.

Acceptatie

Toch zal het volgens de docenten nog enige tijd duren voor het merendeel van de huizen biobased gebouwd wordt. Dat komt omdat de industrie er nog niet op ingericht is. „De opschaling van de grondstoffenstroom, die moet nog plaatsvinden”, zegt Otten. „We kunnen nog niet zo snel kweken en oogsten om aan die grondstoffen te komen”, voegt Dokter toe. Daarnaast zal de regelgeving er nog op aangepast moeten worden, aldus Otten. „Want we hebben de mooiste oplossing, maar mogen het goede nu net niet doen. Terwijl je dat wel zou willen.”

Desondanks zijn de twee het erover eens dat de educatie van studenten het allerbelangrijkste is. „We kunnen aan de bovenkant een hoop regelgeving doorvoeren”, zegt Dokter. „Maar als het niet geaccepteerd wordt, dan heeft regelgeving een verminderd effect. Die regelgeving komt er. Maar wij moeten zorgen dat er een stuk acceptatie komt.”

www.alfa-college.nl

Alco Otten, Jos Dokter en student Bouwkunde Thomas Gritter

COLUMN

DE BOUW ALS KLIMAATOPLOSSING?

De bouw piept en kraakt. Naast een gebrek aan personeel en ruimte om te bouwen, zijn er problemen met stikstof en PFAS, zeker na het vervallen van de bouwvrijstelling voor stikstof eind vorig jaar. Bovendien hangt een fors deel van onze CO2-uitstoot samen met bouwen. Ook de bouw moet verduurzamen en juist voor deze sector zijn er veel kansen. Maar is de bouw in staat die te benutten?

Klimaatbelasting vindt plaats voor, tijdens en na de bouw van een pand. Zo’n 8 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot komt van de productie van cement. CO2-uitstoot na de bouw is vooral een gevolg van koelen en verwarmen. Geschat wordt dat 40 procent van het energieverbruik in de EU voor rekening komt van gebouwen. Niet verwonderlijk dat de bouw al eens is omschreven als een ‘CO2-bom’.

Toch zijn er volop kansen om dit beeld te laten kantelen. Voor duurzame oplossingen moeten we kijken naar de volledige levenscyclus van een gebouw – van het produceren van bouwmaterialen tot en met het bewonen en afbreken van het gebouw. Bouwen met hout in plaats van op de traditionele manier betekent al een halvering van de uitstoot van CO2. De CO2uitstoot daalt verder als voor isolatie bio-based materialen worden gebruikt, zoals houtvezels, vlas, hennep of kurk. De belangstelling voor dit soort toepassingen neemt snel toe. Zo meldde Gerrit Hiemstra onlangs te stoppen als weerman bij de NOS om een bedrijf te beginnen in biobased bouwen.

Een goed ontwerp maakt dat huizen minder energie nodig hebben, door het slim benutten van natuurlijk licht en zon, denk aan de ligging en grootte van ramen en een overstek om ’s zomers warmte buiten te houden. Goede isolatie is de logische volgende stap. Huizen hebben nog minder externe energie nodig als ze zelf energie opwekken, bijvoorbeeld via zonnepanelen.

Maar zonnepanelen wekken allemaal op hetzelfde ogenblik energie op waardoor het elektriciteitsnet overbelast raakt. Veel mooier zou zijn als de opgewekte energie in het gebouw blijft tot het daar nodig is. Ook daar is een oplossing voor: de Sun Tank is een rechthoekig buffervat om warmte in water op te slaan. De modulaire bouwelementen zijn gemaakt van glasvezel. Ze nemen geen extra ruimte in, maar maken als vloer, muur of dak deel uit van de constructie van een woning.

Als de bouw overstapt op biologische materialen wordt CO2-uitstoot vervangen door CO2-opslag. Slimme energieopwekking en -opslag vermindert de uitstoot tijdens het gebruik van de woning, desgewenst zelfs naar nul. Als bouwers dan ook nog zorgen dat materialen later hergebruikt kunnen worden is de circulaire cyclus rond. En heeft zich een aardverschuiving voorgedaan: in plaats van een belangrijk onderdeel te zijn van het klimaatprobleem biedt de bouw daarvoor een oplossing.

Gevestigde bedrijven wijzen graag op het experimente-

le en kleinschalige van innovatieve oplossingen, op tekortschietende regelgeving en conservatieve klanten. Natuurlijk is opschaling en grootschalige productie noodzakelijk, waarbij vaak ook het kip-en-ei vraagstuk speelt: voor grootschalig gebruik is grootschalige productie nodig, maar daarvoor is weer grootschalig gebruik nodig. Met zo’n redenering is het verleidelijk om op je handen te blijven zitten. Maar de ontwikkelingen gaan snel. In Rotterdam wordt al een houten flat van negentien verdiepingen gebouwd, alleen de kern en de begane grondvloer zijn nog van beton.

Ondanks dat de overheid jaarlijks 100.000 nieuwe woningen in Nederland wil valt op steeds meer plekken de nieuwbouw stil. Dat is natuurlijk slecht voor de mensen die wachten op een woning. Maar er zit ook een positieve kant aan. Laten we deze adempauze benutten voor het versnellen van de broodnodige omslag. De bouwsector staat niet bekend om zijn innovatieve vermogen maar er liggen wel veel kansen. Het mooie van een ‘goede’ bouwcrisis is dat klanten (particulieren, bedrijven en overheden) weer keuze krijgen uit architecten, aannemers en materialen. Laten we die ruimte benutten om de kleine, innovatieve bouwers, die er inmiddels volop zijn, tot bloei te

Het is volgens Eelko Huizingh niet verwonderlijk dat de bouw wordt omschreven als ‘CO2-bom’. Maar hij ziet kansen genoeg voor de bouw om een oplossing voor het klimaatprobleem te worden.

Dr. Eelko Huizingh werkt bij de vakgroep Innovatiemanagement & Strategie van de Rijksuniversiteit Groningen en is auteur van het boek Innovatiemanagement.

Particulier

Het huurmaterieel voor particulieren is vrijwel allemaal al in de accuvariant verkrijgbaar, aldus

André Buwalda van Sijperda Verhuur. ,,Alle handmachines en tuingereedschap zijn op accu verkrijgbaar. Op dat gebied is de verduurzaming al veel verder.

We willen laten weten wat er allemaal beschikbaar is. De duurzame artikelen hebben een prominente plek in onze winkels en we doen veel aan voorlichting. Nu moeten we de overstap maken in de bouw en dat is een heel interessante ontwikkeling.”

Dat de bouwsector moet vergroenen, ook op de bouwplaats, daar twijfelt niemand aan. Maar hoe ver is dat verduurzamingsproces of komt het nog maar net op gang? We maken een rondje langs enkele bouwbedrijven en een specialist in de verhuur van bouwmaterieel in het Noorden.

komt elke week wel een artikel bij.’’

HOE GROEN IS DE BOUWPLAATS?

Volgens André Buwalda, financieel manager met de portefeuille duurzaamheid bij Sijperda Verhuur, staat de bouw nog aan de vooravond van het verduurzamingsproces. ,,We staan voor een enorme uitdaging en ommekeer. Dat de bouw groen en duurzaam gaat worden, is wel duidelijk. Het door fossiele brandstoffen aangedreven materieel gaat eruit en daar komen duurzame alternatieven voor in de plaats”, voegt hij eraan toe.

,,Het proces komt langzamerhand op gang, maar zit wel in een stroomversnelling. Veel machines draaien nog op diesel, maar bij Sijperda Verhuur hebben we heel bewust gekozen voor een beleid waarbij we steeds meer overschakelen op duurzaam materieel. Ze zijn stiller en schoner. Maar die omschakeling hoeft niet in één of twee jaar.”

Het duurt nog wel tien jaar voordat de laatste dieselmachine het wagenpark gaat verlaten, verwachten ze bij Sijperda Verhuur met dertien vestigingen in NoordNederland en Noord-Holland. ,,We zitten niet alleen in de bouw. Je ziet ons duurzame materieel ook bij evenementen, in de industrie en scheepsbouw en ook bij veel particulieren. Maar de bouw en bouw-gerelateerde bedrijven zijn wel de grootste doelgroep.”

DRUK NEEMT TOE

De verduurzaming in de bouw krijgt steeds meer prioriteit en moet doorgezet worden, daar is ook directeur Klaas Graveland van bouwonderneming Hunebouw in Hoogeveen het over eens. De druk – ook vanuit de overheid – om over te schakelen op elektrische alternatieven neemt aan de ene kant toe, maar aan de andere kant ontbreken de randvoorwaarden voor een goede, snelle en effectieve energietransitie nog, vindt Graveland.

De Drentse bouwondernemer ziet met name problemen op het gebied van een

tekortschietende laadinfrastructuur. ,,Ons bedrijf werkt veel voor de overheid in zogenaamde zero-emissiezones, die gemeenten vanaf 1 januari 2025 mogen invoeren. Dit betekent dat je sommige binnensteden niet meer binnenkomt met bestelbusjes of vrachtwagens op fossiele brandstof.”

Er zijn meer en capaciteitskrachtigere laadpunten nodig – ook op de bouwplaatsen –waar bedrijfswagens snel opgeladen kunnen worden. ,,Met de komst van zero-emissiezones moeten die voorzieningen er ook in de grote steden liggen”, zo gaat Graveland verder. ,,Op het moment zijn er te weinig laadpunten en ook is er geen zicht op een goede planning wanneer de laadpunten er wel zullen komen. Het elektriciteitsnetwerk is overvol en daardoor zit je met lange wachttijden. Wanneer de laadinfrastructuur er ligt, dan gaan wij pas investeren.”

BEPERKTE TREKRACHT

Een tweede punt die een rem zet op een snelle verduurzaming, is de beschikbaarheid van goede elektrische alternatieven, vinden zowel Buwalda en Graveland. Hoe groter het voertuig of de machine hoe moeilijker het vaak wordt om een elektrisch alternatief te vinden. ,,Je zit met de beperkte rijafstand op een accu en ook met trekkracht. De ontwikkeling van nieuwe elektrische voertuigen gaat steeds sneller, maar wij zoeken naar de juiste timing om grote investeringen te doen. Ondertussen houden we het bij verduurzaming van licht bouwmaterieel”, aldus Graveland.

Ook bij Sijperda Verhuur wordt goed gekeken naar de ontwikkelingen op de elektrische markt. Zo verwacht het bedrijf binnenkort de eerste elektrische vrachtwagen aan te schaffen voor het vervoer van toiletten.

,,Dat heeft ook te maken met de zero-emissiezones in binnensteden. Deze wagens zijn niet echt heel zwaar en rijden geen enorme afstanden. Maar niet in alle gevallen is een

,,Er

TEKST YKE BREMER FOTO’S SIMON BLEEKER MARJORIE NOË

Intergas op een missie met hybride warmtepomp

De door Intergas ontwikkelde hybride warmtepomp kwam eind vorig jaar op de markt en inmiddels heeft het bedrijf in Coevorden de productie flink opgeschaald. In mei van dit jaar werden er drieduizend exemplaren van de Xtend afgeleverd, voor dit jaar staat de totale productie gepland op 30.000 stuks.

Technisch directeur Peter Cool overtuigt ondertussen zoveel mogelijk mensen, waaronder meer beleidsmakers in Den Haag, van de kansen die de hybride warmtepomp biedt voor de energietransitie. ,,Het is onmogelijk om de acht miljoen huizen in Nederland volledig gasloos te maken, daarvoor zijn de kosten van all-electric warmtepompen en bijbehorende maatregelen te hoog. Voor een kleine groep huishoudens is dat een oplossing, maar als we willen versnellen, hebben we iets nodig dat in alle woningen het gasverbruik drastisch terugbrengt. Met een hybride warmtepomp kunnen we voor 80 procent van het gas af en voor de overige 20 procent zijn oplossingen die de komende jaren doorontwikkeld worden, zoals groen gas en de opslag van elektriciteit. Die 20 procent gasverbruik is vooral nodig voor het verwarmen van warm water en de koude winterse weken. De ontwikkelingen volgen elkaar nu snel op en ik heb er alle vertrouwen in dat we die laatste stap tegen die tijd ook kunnen zetten. Laten we nu vooral de eerste grote stap zetten in wat wij de Hybride Route noemen. Daarin blijven wij ook werken aan doorontwikkeling.’’

Onderzoek

Cool vertelt bevlogen en is duidelijk op een missie. Hij voerde namens de zes fabrikanten die zich verenigd hebben in stichting Smart Energy Foundation (SEF) al diverse gesprekken met medewerkers van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, dat de stichting vervolgens verzocht in kaart te brengen wat de impact van de hybride warmtepomp is.

,,Bij tweehonderd huizen hebben we hybride

warmtepompen geïnstalleerd en de resultaten gemeten. Dat deden we bij zoveel mogelijk verschillende woningen, van een oud en groot studentenhuis tot een verbouwde boerderij en van een twee onder een kap-woning tot een tussenwoning. Het gemiddelde bouwjaar was 1977 en het gemiddelde gasverbruik voor plaatsing van de hybride warmtepomp was 1838 kuub per jaar. Dat is iets hoger dan het landelijke gemiddelde, omdat er geen flats in het onderzoek zijn meegenomen.’’

Op een groot scherm laat Peter Cool de cijfers zien die hij ook in Den Haag heeft gepresenteerd. Het onderzoek heeft er zelfs voor gezorgd dat minister Hugo de Jonge eerder dit jaar op bezoek kwam bij Intergas, om de productie van de hybride warmtepomp met eigen ogen te kunnen zien en één van de deelnemende huizen te bezoeken. In november 2022 had De Jonge al de eerste deelcertificaten ‘Installeren en in bedrijf stellen van hybride warmtepompen’ uitgereikt aan de eerste van de duizenden monteurs die de komende jaren worden klaargestoomd om warmtepompen te installeren. Hij zei daar destijds over: ,,2026 is het moment waarop we bij vervanging van de cv-ketel op zijn minst gaan kiezen voor de hybride warmtepomp. Daar houden we aan vast. Dat geeft duidelijkheid aan de installatiebedrijven.’’

Terugverdientijd

De cijfers laten het onomstotelijk zien: gemiddeld hebben de deelnemende huizen een gasbesparing van 76 procent bereikt. ,,Maar je ziet ook meteen dat het in de ene woning meer oplevert dan in de andere en dat is ook interessante data’’, zegt Cool.

,,Vaak is nog winst te behalen in radiatoren, leidingwerk of thermostaat.’’ De tweehonderd deelnemende huizen werden voorafgaand aan het onderzoek niet bouwkundig aangepast en uiteraard werd de besparing op gasverbruik afgezet tegen het elektriciteitsverbruik na installatie van de hybride warmtepomp. Cool rekent voor dat de hybride warmtepomp zichzelf in vier jaar terugverdient. ,,Voor ongeveer 6500 euro kun je hem, in een recht toe recht aansituatie, laten installeren. Je krijgt er 2500 euro subsidie op, dus je betaalt zelf 4000 euro. De gemiddelde besparing op de energierekening is duizend euro per jaar, dus na vier jaar is de investering terugverdiend. En ondertussen zetten we met elkaar een flinke stap in de energietransitie.’’

De missie van Intergas en de andere bij SEF aangesloten installateurs is nu vooral het ontkrachten van misverstanden over de hybride warmtepomp. Peter Cool: ,,We hadden onlangs een open dag waarop we drieduizend bezoekers mochten ontvangen. Toen hoorden we vaak het misverstand dat de hybride warmtepomp geen oplossing is voor oude huizen of voor huizen met radiatoren. Ons onderzoek laat het tegendeel zien.’’ Dat heeft het ministerie, bezoekers van de open dag en een groeiende groep installateurs al overtuigd.

www.intergas-verwarming.nl

‘Onderzoek laat een gasbesparing van 76 procent zien’

Peter Cool legt bevlogen uit hoe de hybride warmtepomp van Intergas werkt.

De buitenunit van de hybride warmtepomp op de R&D-afdeling van Intergas.

‘HET MOET

EEN A-MERK ZIJN DIE LANG MEEGAAT

EN DIE OOK LANGDURIG GEBRUIKT KAN WORDEN. DE KEUZE WORDT WEL STEEDS GROTER’

goede elektrische vervanging mogelijk. Soms is het raadzaam om nog even te wachten.’’

Met name in de lichtere bouwmaterialen zijn goede elektrische varianten beschikbaar. ,,Zo kijken we bij elke machine naar een elektrische vervanger met dezelfde vereisten”, zegt Buwalda van Sijperda Verhuur. ,,Het moet een A-merk zijn dat lang meegaat en dat ook langdurig gebruikt kan worden. De keuze wordt wel steeds groter. Zo hebben we diverse hoogwerkers en minigravers in de accu of elektrische variant. Er komt elke week wel een artikel bij en het aanbod wordt steeds groter. Op onze website hebben we een speciale pagina met ECO bewuste artikelen, zoals een schaftkeet op zonne-energie, een elektrische shovel, trilplaat of graafmachine, heftruck en hoogwerkers. Verder hebben we grote en kleine accupacks. Deze zijn geschikt op bouwplaatsen en geven minder lawaai, minder stikstofuitstoot en gebruiken geen diesel.”

SNELLER BOUWEN

Het landelijke bouwbedrijf Van Wijnen met 27 vestigingen in het hele land ziet verduurzaming hand in hand gaan met innovatie. ,,Wij hebben een all electric woningfabriek in Heerenveen. We bouwen daar zoveel mogelijk prefab, waardoor we minder op de bouwplaats zijn en op die manier minder uitstoot en afval produceren. Het snel assembleren is een andere vorm van duurzamer werken”, legt directeur Armand van der Waal van Van Wijnen Materieel uit.

,,We kunnen daardoor sneller bouwen met minder uitstoot. We bouwen een huis per dag en een straat per week.’’

Daarnaast werkt de bouwonderneming met zoveel mogelijk duurzame partners samen om werkzaamheden te verrichten.

,,We hebben zelf weinig grote voertuigen. Groot graafwerk besteden we uit, maar daarbij is duurzaamheid wel één van de criteria om een partnerschip aan te gaan. We investeren waar het moet, maar huren waar het kan.”

In de bouw moeten nog wel veel stappen worden genomen qua duurzaamheid, vindt Van der Waal. Zelf werkt het bedrijf mee aan de duurzaamheid door spaarzaam om te gaan met elektriciteit op de bouwplaats.

,,Waar zet ik een keet neer, waar liggen de kabels, waar plaats ik de stroomverdeelkasten en wat denken we nodig te hebben van nutsbedrijven. We maken hiervoor 3D tekeningen, waarop alles duidelijk en overzichtelijk staat. Je wilt zo weinig mogelijk verlies hebben aan elektriciteit door de

kabels. Zo kijk je aan de voorkant al naar een duurzame bouwplaats inrichting.”

Maar ook logistiek is er veel winst te behalen. ,,Zo kun je meer gebruikmaken van bouwhubs, waardoor je het transport naar de bouwplaats kunt bundelen. In plaats van iedere dag een vrachtwagen, komt er dan één keer een transport met spullen naar de bouwplaats.”

WATERSTOF Het zware transport is een verhaal apart, zo geven Van der Waal, Buwalda en Graveland toe. ,,Een elektrische variant in het zware transport zal er niet zo snel komen. Water-

Subsidie

Overheidssubsidies voor schoon en emissieloos bouwmaterieel (SSEB) kunnen soms de doorslag geven om de vaak duurdere, maar duurzame alternatieven aan te schaffen. ,,Je komt op een gegeven op het breekpunt dat er goede en betaalbare alternatieven beschikbaar komen.

Overheidssubsidies kunnen daar ook een rol bij spelen, zodat je niet genoodzaakt bent om de prijzen veel te verhogen voor de klant en toch duurzaam bouwmaterieel kunt aanbieden”, aldus André Buwalda van Sijperda Verhuur.

Met de SSEB wil de overheid bouw-

stof is wel een alternatief, maar de waterstofmarkt loopt achter qua ontwikkelingen. Wel zie je dat daarvan op het moment ook serieus werk wordt gemaakt”, aldus Buwalda.

De rol van waterstof zal in de toekomst verder groeien en over tien jaar staan elektriciteit en waterstof naast elkaar, denkt Van der Waal. ,,Het is erg geschikt voor de transportsector en de grote industrie. Maar ook op bouwplaatsen zullen er aggregaten op waterstof komen en op afgelegen bouwlocaties is het ook ideaal. Zo zal de rol van waterstof – naast elektriciteit – steeds meer in omvang toenemen.”

bedrijven stimuleren om over te stappen op schoon bouwmaterieel om zo een bijdrage te leveren aan het terugdringen van stikstof. De SSEB-regeling is een onderdeel van het programma Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB), waarin medeoverheden en stakeholders in de bouwsector een haalbare en effectieve routekaart opstellen om de verduurzaming van mobiele werktuigen en bouwlogistiek tot 2030 vorm te geven.

Bijna alle stikstofuitstoot op de bouw komt door het gebruik van mobiel bouwmaterieel op de bouw-

plaats. Bouwwerktuigen en bouwvoertuigen, waarvan er naar schatting zo’n tachtigduizend zijn in Nederland, draaien vaak op diesel, en stoten naast stikstof ook fijnstof en broeikasgassen uit. Het kabinet wil dat de bouw in 2030 60 procent minder stikstof uitstoot ten opzichte van 2018. De SSEB-regeling draagt ook bij aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord en het Schone Lucht Akkoord.

Het totale SSEB-budget voor 2023 bedraagt 60 miljoen euro, een verdrievoudiging van het budget vergeleken met 2022.

ARMAND VAN DER WAAL

Werktijd Uitzendburo: we houden van uitzenden

Korte lijnen, persoonlijke aanpak, de tijd nemen voor ieder gesprek. Werktijd Uitzendburo is een club van nuchtere mensen die houden van het uitzendwerk. Doe je ding en doe het goed. Regiomanager Maria Boelens en Bouw & Techniekspecialist Peter Binnema over Werktijd anno 2023.

Werktijd Uitzendburo bestaat meer dan twintig jaar. Sinds de oprichting in 2001 is het gestaag gegroeid. Van de oorspronkelijke vestiging in Buitenpost breidde het allround uitzendbureau zich ook uit naar Heerenveen, Wolvega, en Sneek. In Heerenveen is ook WerktijdZorg gevestigd, dat zich specifiek richt op de zorgsector. Vorig jaar juni is Werktijd overgenomen door de Abeos Groep, in 1963 opgericht in Oost – Nederland en met tien vestigingen in het oosten en noorden van het land stevig verankerd in de industrie, logistiek, food en groensector. Hun motto ‘gewoon werken’ vanuit een nuchtere aanpak, past wat dat betreft prima bij Werktijd. Gaat er met die overname veel veranderen bij Werktijd? Werktijd regiomanager Maria Boelens: „Nee, feitelijk niet. Werktijd is een succesvol uitzendbureau door wie ze is en hoe ze werkt en dat blijft zo. De veranderingen betreffen vooral de digitalisering van interne processen.”

Wat maakt Werktijd tot dat al jarenlang succesvolle uitzendbureau voor werkgevers en werkzoekenden? „We houden van uitzenden, dit is wat we leuk vinden. Het gesprek aangaan en kijken wat je kunt betekenen. Het zorgen voor een perfecte match is het mooiste dat er is”, zegt Peter Binnema van de Werktijd- vestiging in Wolvega aan en gespecialiseerd in Bouw & Techniek met specifieke kennis over processen, wetten en administratieve regelgeving in die sectoren. Na bijna dertig jaar in de uitzendwereld en ooit zelf opgeleid als meesterschilder, verbindt hij zijn eigen vakmanschap en passie met het uitzenden: bedrijven aan mensen helpen en mensen aan werk. „Werktijd levert heel veel handen, mensen die graag hun werk willen doen. Ik vind het heerlijk om daar aan bij te dragen.”

Beginnen en doorgroeien

„Als je ziet wat het voor mensen betekent om aan het werk te zijn en deel uit te maken van een werkomgeving: dat geeft enorm veel voldoening. Dat is de kracht van Werktijd en daarom ben ik zes jaar terug met de vestiging Wolvega begonnen: werkgevers en werkzoekenden matchen. Zorgen dat het werk gedaan kan worden, dat mensen op die werkplek terecht komen, waar ze zich thuis voelen. Daar slagen we goed in, want er zijn heel veel mensen die al lang via Werktijd aan de slag zijn. We zijn er voor die mensen, we helpen ze waar het kan. En een deel van die mensen komt inderdaad nog graag even naar de vestiging: prima zeggen wij, want we willen graag dat je je bij ons thuis voelt. Evenzogoed zijn er op de vestigingen veel mensen die al lang voor Werktijd werken. Dat maakt het mogelijk om relaties op te bouwen en te onderhouden. We hebben korte lijnen, we hebben vaste contactpersonen en vaste vervangers. Als werkgevers bellen, weten we van de hoed en de rand.”

„Het gaat er om dat je binnenkomt”, vult Maria Boelens aan. „Als je eenmaal binnen bent, kun je gaan bouwen aan een relatie en zorgen dat je uitbouwt.” Nuchter en gedreven als ze is, ontdekte ze de combinatie van dienstverlening en mensen aan het werk helpen. Ze stapte een aantal jaar geleden over naar de uitzendwereld in Groningen en Friesland. Sinds september afgelopen jaar stuurt ze het Friese Werktijd aan. „Ik hou van uitdagingen. Daarom vind ik het geweldig om nu als regiomanager van Werktijd te zien hoe we het beste van twee werelden samenbrengen. Vanuit Abeos stroomlijnen we de digitale processen en verbeteren we de efficiency van dienstverlening naar de klant.”

Ambitie om te groeien

„Werktijd is altijd een betrouwbare partner geweest voor haar klanten en mensen. Niet voor niets hebben we mooie, grote werkgevers in ons bestand waar sinds jaar en dag mensen leveren, in de bouw en techniek, industrie, productie en in de zorgsector. Daar ben ik heel trots op. Zeker omdat we er nog iedere dag in slagen de planningen voor bedrijven en mensen rond te krijgen, ondanks de krapte op de markt. Ik zeg wel eens, Werktijd is klein maar groots in wat ze doet. We zijn niet de grootste uitzender, maar we hebben veel goede klanten en we hebben veel mensen die graag via Werktijd werken. Omdat we doen wat we moeten doen en dat goed doen. Zorgen dat het werk gedaan wordt, afspraken nakomen, bereikbaar zijn, aanspreekbaar zijn. Groot genoeg om betekenis te hebben, klein genoeg om met alle kandidaten nog het persoonlijke gesprek te voeren. Werktijd mag trots zijn op wat ze betekent, dat mag gezegd worden. Soms vind ik dat we iets minder bescheiden mogen zijn over wat we iedere dag doen en betekenen. Maar dat hoort ook bij de Friese volksaard. En we willen het succes uitbouwen, we hebben de ambitie om te groeien.”

Wat betekent dat? „Als je ziet waar we zitten, zie je ook waar we nog niet zitten. Als ik zeg dat we de ambitie hebben om te groeien, betekent dat in klanten, in mensen die we aan werk helpen en in vestigingen. Friesland is een prachtige werkomgeving waar veel handen nodig zijn. En waar veel mensen zitten die graag in en voor de zorg de handen uit de mouwen steken. Dus er is genoeg aanleiding voor Werktijd om daarmee aan het werk te gaan!”

werktijdbv.nl

Peter Binnema en Maria Boelens

Van de bouw. Voor de bouw.

Dat is waar SSPB Praktijkcentrum Bouw voor staat. SSPB is een opleidingscentrum voor iedereen die graag timmerman wil worden. Vier dagen per week praktijk, één dag leren en op die manier in 2 jaar een vak leren. Het opleidingsbedrijf werkt daarvoor samen met bijna alle bouwbedrijven, groot en klein, in de provincie Groningen en de ROC’s Alfa College en Noorderpoort. „Iedereen die bij ons slaagt, heeft een baan, dat kunnen we garanderen”, zegt directeur Eddy Schreijer.

SSPB, een Stichting zonder winstoogmerk, werd 40 jaar geleden opgericht door de gezamenlijke bouwbedrijven in de provincie Groningen. Ook toen al was er een tekort aan vakkrachten en met de oprichting van het SSPB hoopte men daar iets aan te kunnen doen. De aanpak mag uniek worden genoemd. Schreijer:„ Iedereen die het vak via SSPB wil leren, krijgt een arbeidsovereenkomst voor twee jaar, waardoor je tijdens je studie al verzekerd bent van een inkomen. Dat geeft zekerheid.”

Match Het vinden van een geschikte werkplek is een belangrijk onderdeel in het voortraject. „Als mensen het naar hun zin hebben, dan gaat de opleiding vaak ook goed. En blijkt de match niet goed te zijn, dan kun je altijd switchen. We werken samen met circa 150 bouwbedrijven, dus we kunnen er altijd voor zorgen dat een leerling op de juiste plaats terecht komt.”

Om jongeren te interesseren voor een baan in de bouw bezoekt SSPB jaarlijks talloze VMBO-

opleidingen. „En we halen groepen leerlingen naar onze werkplaats toe”, legt Schreijer uit. „Dan organiseren we bijvoorbeeld doe-activiteiten, zodat ze kunnen ontdekken wat het werken in de bouw inhoudt. En ja, dan hoop je dat het zaadje wordt gepland.”

Voordat een leerling wordt aangenomen, wordt goed gekeken naar de vaardigheden waarover iemand beschikt en wat zijn of haar motivatie is. „Een gesprek met een bemiddelaar maakt altijd onderdeel uit van dit traject. Wij willen eerlijk zijn tegenover de mensen die we aannemen, ook als wij denken dat je niet geschikt bent voor het vak.”

Zij-instromers

Naast jongeren ziet het SSPB het aantal zijinstromers sterk toenemen. „Dat zijn mensen die na jaren een bewuste keuze maken voor de bouw. Ze zijn uit allerlei beroepen afkomstig en zorgen voor een leuke dynamiek in de groep waar ze deel van uitmaken.” Voor zij-instromers heeft het SSPB een speciaal programma opgezet. „In een

periode van 16 weken kun je ontdekken of de bouw echt iets voor je is. De praktijk wijst uit dat dit vaak het geval is, maar ook hier willen we teleurstellingen voorkomen.”

‘Voor zij-instromers heeft het

SSPB een speciaal programma opgezet’

SSPB heeft in de afgelopen 40 jaar al duizenden mensen opgeleid. Schreijer:„ Iedereen die in twee jaar een vak in de bouw wil leren is van harte welkom. SSPB zorgt voor het loon en de persoonlijke begeleiding, zodat iedereen gewoon lekker aan het werk kan en in korte tijd een vak kan leren dat er toe doet.”

www.sspbgroningen.nl

Beter voor het klimaat, beter voor het milieu, beter voor de

PLASTIC TEGELS DIE DE WERELD SCHOON MAKEN

Een wereldwijd probleem oplossen door er een economisch model aan te hangen. Dat is in wezen waar Leeuwarder Daan Levy mee bezig is. Altijd al, eigenlijk. De start-up De Tile is daarvan het ultieme voorbeeld. In samenwerking met een innovatief spuitgietbedrijf in Drachten maakt hij sinds kort wandtegels die gemaakt zijn van plastic afval. En nu vormen ze samen een bv. De interesse uit de markt is alvast groot.

,,Dit is wél rocket science’’, zegt Levy, die al vijf jaar bezig is met de ontwikkeling van zijn idee. Een paar jaar geleden nog dreigde hij de handdoek in de ring te gooien, omdat zijn schijnbaar eenvoudige idee technisch niet haalbaar leek. Totdat de start-up in Drachten zich erop stortte. Simpel gezegd is het gelukt om een specialistische mal te maken waarmee een plat object als een tegel uit de spuitgietmachine kan komen.

,,Mallen maken is wat wij doen’’, zegt Dennis Mous, co-founder. ,,Het liefst mallen die nog niet bestaan, zodat we nieuwe producten kunnen maken voor gedreven uitvinders. Net als Daan zoeken wij altijd manieren om maatschappelijke impact te verbinden aan commercieel rendement. Omdat dat nodig is om echt grote stappen te maken. Verder kijken dan wat er al is. Daar gaat het om.’’

IMPACT MAKEN

En de mal is precies de doorbraak die Levy nodig heeft. ,,Kijk, het gaat mij om impact maken. Dan wil je dus zo snel mogelijk kunnen opschalen. En dat lukt alleen als je op industriële schaal de tegels kunt spuitgieten. De eerste honderden zijn met succes gemaakt, straks willen we naar 20.000 vierkante meter per jaar. Dat is nodig om een eigen fabriek te kunnen bouwen en dat is het doel.’’

Aan ambitie geen gebrek bij Levy, die behalve ondernemer (Speelkracht, Causatives) ook docent Ondernemerschap is aan NHL Stenden Hogeschool in Leeuwarden. In alles wat hij doet, wil hij een verschil maken. Dat is bij De Tile niet anders. ,,Ik ben dit avontuur begonnen om het wereldwijde afvalprobleem aan te pakken. Het antwoord is eenvoudig: zorg dat afval waarde krijgt, dan laten mensen het niet slingeren, of gaan ze het opruimen. De afvalberg slinkt zo, de mensen hebben een nieuw verdienmodel. Het idee is geboren tijdens een reis door Angola. Daar zie je wat dit zou kunnen betekenen voor mens en milieu. Via BeStart vond het idee zijn weg naar Nederland.’’

Dat afval wordt ge-upcycled naar tegels, is niet

zo onlogisch. Bij de energierijke productie van keramiek komt flink wat CO2 vrij. Omdat de kunststof tegels veel lichter zijn, wordt bespaard op brandstofkosten en mankracht. Levy: ,,Met ons product bespaar je daarnaast 319 kilo tegellijm per honderd vierkante meter. Dat tikt aan.’’

De tegels worden niet verlijmd, maar in strips geplaatst. ,,Op die manier kunnen we ze gemakkelijk loshalen en recyclen. Dat is voor mij een absolute voorwaarde. Dat zou voor elk nieuw product op de markt moeten gelden, vind ik.’’ Zijn idee van circulariteit gaat verder. ,Onze tegel kun je gemakkelijk op maat snijden. De snijresten komen bij ons terug en zijn weer grondstof voor nieuwe tegels. De cirkel is zo rond, afval bestaat niet meer.’’

De Tiles worden gemaakt van onder meer oude PET-flessen, waarvan er over de wereld veel te veel rondzwerven. Plastic afval uit onder meer de horeca is ook een prima grondstof. Maar Levy is constant op zoek naar nieuwe reststromen die gebruikt kunnen worden. ,,Als je afval wilt opruimen, dan moet je je op meer richten. Ik experimenteer bijvoorbeeld samen met partners met polyester in kleding. Die proberen we terug te brengen tot de korrels die we nu in de spuitgietmachine gebruiken. Dat zou een geweldig verschil kunnen maken en we gaan de goede kant op. Een paar grote namen uit de modewereld kijken met me mee.’’

CIRCULARITEIT

De eerste experimenten om van afval tegels te maken – toen nog onder de naam New Marble

– waren destijds weliswaar beloftevol, maar nog niet uitontwikkeld. ,,Opschalen bleek een groot probleem omdat de juiste techniek daarvoor niet bestond. De tegels hadden daarnaast de kleur van het gebruikte materiaal. Vond ik prachtig, dat je de circulariteit er direct aan af kon zien, maar de markt zat er nog niet op te wachten. Mensen willen best veranderen, maar niet te rigoureus. Dus hadden we een product nodig dat lijkt op wat ze kennen. Dat hebben we nu. We kunnen kleur toevoegen.’’

En dus is er nu meer belangstelling vanuit de ndustrie. Een grote aannemer uit Nieuwegein participeert in De Tile, net als een bouwonderneming uit Naarden. Allebei partijen die duurzaamheid en circulariteit voorop hebben staan en de bouwwereld willen veranderen. Levy: ,,Alleen de keten maakt een verschil, en de keten betekent eenheid. Dat is essentieel, maar voor veel bedrijven lastig. Ik ben blij dat wij de goede partners gevonden hebben, die er net zo over denken. Samen zijn we het team van De Tile.’’

,We hebben veel meer contacten, bijvoorbeeld vanuit de hoek van woningbouwverenigingen en de zorg. Onze tegels zijn ideaal voor het betegelen van nieuwe of het opknappen van oude badkamers en toiletgroepen. Zeker ook op grote schaal. Scheelt tijd, geld, mankracht, klimaatlast en milieuproblematiek. Denk ook aan de nieuwe woningfabrieken, waar badkamers prefab worden ingebouwd. De markt is enorm, de potentie om veel afval op te ruimen daardoor ook.’’

HAMBURGERS

Het circulaire karakter van de tegels wekt ook nteresse uit iets onverwachtere hoek. Een zekere multinational in hamburgers ziet in De Tile een perfecte invulling voor de talloze lege vetcontainers die nu nog worden afgevoerd. ,Dat vind ik schitterend. Je ziet hier de oude en de nieuwe wereld in elkaar schuiven. Wij halen de vetcontainers op, reinigen ze en maken er korrels van die de basis vormen van nieuwe tegels die de restaurants gebruiken in de toiletgroepen. Nog precies in de kleur van de containers, om de duurzaamheid aan te geven. Dat is nog eens afval opruimen en upcyclen.’’

De reis die Daan Levy zolang geleden al begon, s nu goed op koers. De tegels zijn er, de markt s wakker. ,,En nu? In Nederland gaan we zelf de tegels produceren. Voor het buitenland gaat het om de mal die in Drachten is gemaakt. Spuitgietmachines heb je werkelijk overal in de wereld. Met deze mal kunnen mensen daarmee van afval mooie producten maken om duurzaam mee te bouwen. Dat is de volgende stap op weg naar serieuze impact.’’

mens. In Drachten rollen unieke tegels van de band, die – als het aan bedenker Daan Levy ligt – snel niet meer uniek zijn.

Xperience; alles onder één dak voor de installateur en zijn klant

„In de basis zijn we de leverancier van alle mogelijke materialen en onderdelen voor installateurs, maar onze dienstverlening gaat wel verder dan alleen het leveren van materialen! We helpen installateurs bij het optimaal uitvoeren van hun werkzaamheden. We zijn hun adviseurs, calculators en hun magazijn. Inmiddels hebben we ook een showroom en een Xpress shop voor de installateur beschikbaar.”, zegt Wiebe de Vries, regiomanager bij ThermoNoord. „Na de zomer is de Xpress zelfs 24 uur per dag en 7 dagen per week open voor installateurs; handig als je buiten de standaard openingstijden nog een essentieel onderdeel nodig hebt.”

Meer mogelijkheden, meer keuzes „Vroeger waren de installatiemogelijkheden beperkter. Dat maakte het eenvoudiger. Tegenwoordig zijn er zoveel mogelijkheden om je huis te verwarmen, koelen en te verduurzamen. Meer mogelijkheden betekent dat je veel meer keuzes moet maken die leiden naar de meest ideale en efficiënte duurzaamheidsoplossing voor de situatie. Heb je 10 rijtjeshuizen naast elkaar waar verduurzaming plaatsvindt, dan kan dat betekenen dat je 10 verschillende oplossingen krijgt. De woningen zijn dan wel gelijk, maar het gebruik, de ideeën en de wensen van de bewoners et. Hoe wordt er geleefd? Wat is het energieverbruik? Wat is het comfortniveau wat men wenst? Wordt er elke dag gebruik gemaakt van een bad, dan vraag je iets van je installatie en opslagcapaciteit.”

Een dergelijke kosten-batenanalyse vraagt know how. Niet elk installatiebedrijf heeft dat zelf in huis. „Nadat we het verbruik en de (comfort) wensen van de bewoners kennen, analyseren we de isolatiewaarde, ventilatiemogelijkheden en andere specifieke variabelen. Het budget is daar ook één van.”

„We hebben het nu over woningen gehad. Je kunt begrijpen hoe complex de vraagstukken zijn bij bijvoorbeeld bij oude woonboerderijen, sportcomplexen, industriële hallen of bij kerken waarbij slechts op enkele piek momenten verwarmd hoeft te worden. Wij kunnen voor elke situatie een advies maken. Uiteindelijk komt daar een duurzaam, maar vooral ook, een op maat gesneden advies uit.”

Xperience center

„Berekenen alleen is niet genoeg”, zegt Wiebe. „De gebruiker moet zich er goed bij voelen. Een

boiler van 500 liter is misschien wel dé oplossing; het beantwoordt aan de warmwatervraag, het geeft het hoogste rendement en het past, maar wat betekent dat in de praktijk? Hoe ziet zo’n warmtepompinstallatie met een boiler er dan uit? Daarin willen we gebruikers in een vroeg stadium meenemen. Daarvoor hebben we ons pand verbouwt en we zijn zo goed als klaar met onze Xperience centrum. Al die nieuwe, duurzame verwarmingsoplossingen zijn dan in werkende staat te zien en te horen. Een installateur kan zijn

klant meenemen en laten zien hoe groot een boiler van 500 liter is. Dat voorkomt veelal verrassingen achteraf.”

„Naast het technische gedeelte kan de installateur binnenkort ook voor sanitair bij ons terecht: want naast opstellingen met sanitair in de Xperience hebben in ons team ook een sanitair specialist die kan adviseren en ontwerpen op maar kan maken. Alles onder één dak is wel zo makkelijk. Het is weer een stap verder in het partnerschap dat we nastreven met onze klant; de installateur.”

24/7 open

„Bij installatie hoort ook service en onderdelen kunnen het ook begeven buiten kantooruren. Niet elke installateur heeft elk onderdeel op voorraad. Wij zien onze Xpress ook als magazijn voor de installateur en dus willen we ook te allen tijde kunnen leveren. Na de zomer starten we met een systeem waarbij de installateur 24 uur per dag en 7 dagen in de week deze materialen zelf kan komen ophalen in onze Xpress. Met deze formule voor de installateur zijn we als ThermoNoord uniek in Nederland!”

„We zijn techneuten en we houden van ons vak en klanten. Daar horen stappen richting toekomst bij. Wat is er tegenwoordig mogelijk, waarmee kunnen we onze klanten, de installateurs, helpen zodat we een meerwaarde hebben. Dat is de drijfveer van ons team!”

thermonoord.nl

Bartele Kooistra en Wiebe de Vries (rechts)

Duurzaam huren met gemak

Ruim 33 jaar geleden openden de deuren van Sijperda Verhuur. Sindsdien weten zowel professionals zoals aannemers, schilders, stratenmakers en hoveniers alsook de particuliere klussers dit bedrijf te vinden. Sijperda verhuurt feitelijk alles wat je op een bouwplaats of in en om huis nodig kunt hebben. De missie van Sijperda is om geruisloos en snel te leveren.

Het juiste materieel

Het bedrijf heeft voor elke denkbare klus het juiste materieel in huis. Of het nu gaat om accommodaties, sanitair, stroomvoorzieningen, graafmachines, hoogwerkers, steigermateriaal, hef- of hijsmiddelen, verwarming, valbeveiliging of gereedschappen voor het bewerken van tuin, hout, metaal en beton.

Deskundige service

Naast de verhuur kun je ook een beroep doen op de specialismen van Sijperda. Dit betekent dat ze je zowel van materieel als services kunnen voorzien en van A tot Z met je meedenken. Het gaat dan bijvoorbeeld om de berekening en constructie van steigers of bouwliften, het reinigen van toiletten of montage van klimaatinstallaties. En ook de complete inrichting van bouwplaatsen en evenementen behoort tot hun specialismen.

Duurzaam

Sijperda Verhuur volgt ontwikkelingen op de voet en springt in op nieuwe, innovatieve oplossingen. Daarbij is de focus de afgelopen jaren steeds meer op duurzaamheid komen te liggen. Bij de samenstelling van het assortiment houden ze bij Sijperda Verhuur rekening met energieverbruik, uitstoot, geluidsproductie, recyclebaarheid en veiligheid.

Een voorbeeld is de komst van de nieuwe 50kWh accupacks, waarmee ze een volgende stap maken in de verduurzaming van bouwplaatsen. Hiermee kunnen hun klanten flinke brandstofbesparing en CO�-reductie realiseren. Standalone is dit accupack de ideale oplossing voor locaties waar tijdelijk geen stroomvoorziening beschikbaar is. In combinatie met zonnepanelen of een aggregaat kan dit accupack ingezet worden als langdurige, zelfvoorzienende of hybride stroomvoorziening. Sijperda voorziet je graag van advies voor jouw specifieke situatie. En het bedrijf heeft nog veel meer oplossingen om emissieloos te werken.

Gemak

Met 12 vestigingen in de noordelijke helft van Nederland en een eigen expeditie zijn de lijnen

kort en kan Sijperda snel schakelen. Echt handig is dat je 24/7 online kunt reserveren via de webshop; op het moment dat het jou uitkomt.

I: www.sijperda.nl

E: info@sijperda.nl

T: 0900 -7474747

Bouwplaats Jorritsma

DE SPIEGEL

Elke ondernemer kent ze: van die momenten waarop je moeite hebt te ontdekken wat de juiste keuze is. In zo’n geval is het handig als je een groot voorbeeld hebt, iemand aan wie je je even kunt spiegelen. De Spiegel gaat over grote voorbeelden en inspiratiebronnen. Vandaag aflevering 32: Wido van den Bosch, directeur-eigenaar van Brink Industrial en Lune in Hoogeveen.

LEF OM VOL VOOR

CIRCULARITEIT EN DUURZAAMHEID TE GAAN

De laatste keer dat ik je sprak, was het hoogcorona en waren de tijden onzeker. Hoe gaat het nu?

,,Heel goed eigenlijk. Toen hadden we net fors geïnvesteerd in onze eerste autonome productielijn, die op de stoep bleef staan omdat de Finse monteurs terug werden geroepen. Sinds januari loopt de tweede autonome lijn, en de derde is in bestelling. Die lijnen brengen ons precies waar we zijn willen: duurzaam in een concurrerende markt.’’

De circulariteit en duurzaamheid worden steeds belangrijker voor je bedrijf. Jij noemt het Industry 5.0. Wat betekent dat?

,,We brengen smart industry en duurzaamheid bij elkaar. Dat is waar ons hele bedrijf op is gestoeld. We willen zo slim mogelijk produceren, aan de hand van ongelooflijk veel data. Tegelijkertijd letten we in het productieproces continu op onze footprint. We willen daar steeds verder in gaan en dat lukt. De autonome lijnen gebruiken maar een fractie van de energie die conventionele machines nodig hebben. We zijn benoemd tot Koploper Circulaire Industrie en zijn een voorbeeld in Europa.’’

Heb je zulke diepe idealen op het gebied van duurzaamheid?

,,Ik vind het belangrijk, maar het is ook gewoon een economisch model. De wereld móet wel deze kant op bewegen, dan kun je beter voor op de golf zitten. Bedrijven zijn aan het reshoren en uitbesteden, iedereen heeft te kampen met personeelstekorten. Leveringsbetrouwbaarheid, kwaliteit en flexibiliteit worden steeds belangrijker. En ook circulariteit en duurzaamheid worden door meer klanten gevraagd. Wij hebben een oplossing voor dat allemaal. Dat heb-

ben we al vóór corona in onze visie vastgelegd. Daarom groeien we zo hard.’’

Hoe kwam je er tien jaar geleden eigenlijk bij om een fabriek te kopen. Je bent jurist eigenlijk toch?

,,Zo ben ik afgestudeerd, maar ik wilde eigenlijk altijd al ondernemen. Via het ondernemingsrecht kwam ik terecht bij een grote club en hielp ik bij de aan- en verkoop van bedrijven. Op zeker moment was ik directeur van Ubbink, onderdeel van dezelfde groep als Brink Climate Systems. Tegelijkertijd hielp ik Guido Krass en Wim Brink –zeer succesvolle zakenmensen – met hun zaken. Toen had ik eigenlijk drie banen tegelijk. In de crisisjaren was Wim Brink op zoek naar een nieuwe directeur voor Brink Industrial en ik was op zoek naar een bedrijf om voor mezelf te kopen. Dat kwam toen perfect samen. Ik had Wim Brink wel nodig voor advies en financiering en hij mij voor het leiden van het bedrijf.’’

Waar komt die drang om te ondernemen vandaan?

,,Mijn oom Joop had een handelsmaatschappij in Hongkong. Als hij weer eens langskwam, dan was het feest, had hij alle-

Fabriek

maal van die typisch Chinese spulletjes die ik geweldig vond. En de mooiste verhalen, echt avontuur. Ik dacht: dat wil ik ook. Onbewust maar heel zeker heeft hij een zaadje in mijn hoofd geplant.”

Toch duurde het daarna nog even … ,,Het gaat soms zoals het gaat. Door Guido Krass en Wim Brink zag ik de business van steeds dichterbij. Heb ik heel veel van hen beiden geleerd. Wim Brink spreek ik nog steeds regelmatig, omdat hij aandeelhouder is. Die man heeft gewoon zóveel ervaring. Dan móet je wel dingen oppikken. En Krass (Parigroup, Centrotec, Silveryachts, red) heeft het al helemaal gezien allemaal. Hij is een zeer vermogende Duitse zakenman. Ik deed op zeker moment zijn family office, dus zijn hele vermogen. Tientallen bedrijven, een scheepswerf, superjachten, huizen, het hoorde er allemaal bij. Bij hem zag ik dingen die ikzelf nu nog nastreef.’’

Net zo rijk worden?

,,Dat vind ik helemaal niet zaligmakend. Integendeel. Nee, meer zijn manier van zaken doen. Lef, altijd vol erin, op het randje van de financiële mogelijkheden. Maar dan gecombineerd met geloof in eigen kunnen en een duidelijke visie. Dat heb ik echt van hem. Dat je tijd moet nemen om over je visie na te denken, over de langere termijn. Het grootste risico is dat je zo in de dagelijkse praktijk wordt gezogen, dat je de koers uit ogen verliest. Daar was Guido Krass extreem goed in, in dat voorkomen. En in het zien van kansen. Hij zet ook vol in op duurzaamheid. Voordat ik Brink Industrial en Lune kocht, heb ik iedereen hier gesproken en een hele strategie uitgeschreven. Die is nu voor het grootste deel nog steeds actueel.’’

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN FOTO MARJORIE NOË

WIDO VAN DEN BOSCH

Bouwen met gevoel: Hoe Nijhuis vliegensvlug wijken vernieuwd

Verhuizen, slopen en nieuwbouwen en terugverhuizen in 40 werkdagen per woning Deze opdracht kreeg bouwbedrijf Nijhuis van Actium voor een woonwijk van 170 woningen in Oosterwolde. Een bijzondere uitvraag maar ze besloten het gigantische project aan te gaan.

Op dag één trokken de bewoners de voordeur achter zich dicht, met een koffer onder de arm om naar een door Nijhuis volledig ingerichte wisselwoning te gaan. Meubels bleven staan, want ook de verhuizing en opslag daarvan deed het bouwbedrijf. Wonderlijk genoeg, op dag 40 stonden de bewoners weer op de stoep en ontvingen ze de sleutel van hun gloednieuwe woning. “In het begin waren bewoners sceptisch, dat gaat nooit lukken’”, vertelt Jille Jan Reitsma, manager planontwikkeling bij Nijhuis. “Maar toen de realisatie van het eerste blok lukte binnen 40 dagen kregen we bewondering. Zo’n prestatie valt en staat met de wil om echt samen te werken, een goede planning en afspraken nakomen.”

Strakke planning

Bij een hoge bouwsnelheid komen uitdagingen om de hoek kijken. Met name op het gebied van volgordelijkheid “Je gaat in een bewoonde woonwijk woningblokken stuk voor stuk slopen en nieuwbouwen. Aan- en afvoer van bouwmaterialen moet georganiseerd plaatsvinden. Leefbaarheid staat voorop, we werken in wijken terwijl daar mensen wonen. De routing is dus erg belangrijk voor de veiligheid”, legt Albert Jan de Ruiter uit, directeur vestiging Nijhuis Noord.

Daarnaast is een strakke planning van belang om een project als dit klaar te spelen. “Tot op het uur gepland, bij wijze van spreken”, zegt De Ruiter.

“Je kunt niet zeggen, het lukt vandaag niet en we gaan morgen verder. Vooruitdenken en communiceren met bewoners is onderdeel van het dagelijks werk. Op die manier kun je tijdig anticiperen op bewoners die extra hulp nodig hebben. Het is continu met iedereen in gesprek blijven”, aldus de directeur.

Betrokken

Nijhuis is betrokken bij de bewoners en luistert goed naar hun wensen en overwegingen. ‘Bouwen met gevoel’, noemen ze dat ook wel. “Iedere

woning is een éigen woning”, zegt Reitsma. “Mensen wonen daar al jaren, hebben er lief en leed gedeeld. We zijn dan ook met iedereen in gesprek gegaan, in samenwerking met de coöperatie. En als mensen dan weer terugkeren in hun nieuwe huis en letterlijk hun stoel op dezelfde plek neer kunnen zetten, is dat prachtig.”

Nijhuis verzorgt dus ook alle communicatie met de bewoners van een wijk die wordt vernieuwd. Er wordt van alles geregeld, van bewonersavonden tot volledige websites met uitlegvideo’s. “Wij doen meer dan alleen bouwen”, vat Reitsma het mooi samen. “Wij maken zelf de puzzel compleet.”

Prefab

Het project in Oosterwolde afgerond. Nijhuis werkt nu met dezelfde energie aan de vernieuwing van Opwierde 1 in Appingedam. Inmiddels worden in Appingedam door Nijhuis in hoog tempo ruim 600 woningen gesloopt en worden er evenveel woningen aardbevingsbestendig nieuw gebouwd.

Om met zo’n hoge snelheid volledige wijken te vernieuwen, maakt Nijhuis gebruik van geprefabriceerde woningen. Dit houdt in dat alle ‘bouwstenen’ van de woning in de fabriek al gereed gemaakt worden, zodat deze op de bouwplaats alleen nog maar gemonteerd te hoeven worden. Binnen het prefab bouwen is nog steeds veel ruimte voor variatie. Voor alle projecten wordt er een architect betrokken. Zo is ieder project uniek en passend ontworpen in relatie tot de omgeving.

“Als je in een door ons gerealiseerde in wijk staat, kan je herkennen dat je in Appingedam of Oosterwolde staat en niet in wijk in bijvoorbeeld in Almere”, zegt Reitsma. Dat gaat zelfs zo ver als op woningniveau. “Zodat je kunt zeggen: ‘Ik woon in die woning met de blauw geglazuurde stenen”, dan heeft het echt een eigen identiteit.”

Duurzaamheid

In alle nieuwbouwplannen wordt rekening gehouden met flora en fauna. Zo worden er in de nieuwe woningen voldoende nestkasten geplaatst voor bijvoorbeeld de huismus. Daarnaast streeft Nijhuis naar volledige losmaakbaarheid van zijn woningen om circulariteit te bevorderen. www.nijhuis.nl

Jille Jan Reitsma en Albert Jan de Ruiter

Verbijzonderde kopgevel met nestkasten

Sonac: de waarde van circulariteit

Wij consumeren maar zestig procent van de geslachte dieren. En het overige dan? In Burgum kennen ze het antwoord. Sonac mag zich inmiddels een van de meest circulaire bedrijven van het noorden noemen. Vestigingsdirecteur Richard Dijkstra over een wereld zonder afval, duurzame producten en energie voor huishoudens.

Als zoon van een Friese melkveehouder liggen zijn roots boven Dokkum. Zijn werk bracht hem in de wereld van de mengvoeders en sinds anderhalf jaar is hij directeur van de Friese vestigingen van Sonac in Burgum, Harlingen en Sint Nicolaasga (De Jong Recycling). Het bijna 100 jaar oude Sonac Burgum maakt sinds 2014 deel uit van het Amerikaanse beursgenoteerde bedrijf Darling Ingredients. Het geldt wereldwijd als innovatief bedrijf dat gespecialiseerd is in het omzetten van dierlijke bijproducten en restproducten van voedingsmiddelen in waardevolle grondstoffen. Daarnaast is het een groeiende producent van hernieuwbare energie. Sonac Burgum is een van die toonaangevende bedrijven, dat zich met richt op circulariteit en hernieuwbare energie. Richard Dijkstra: „We maken al bijna 100 jaar deel uit van deze omgeving, een groot deel van onze mensen komt uit de buurt en veel van hen zijn al de tweede, derde of zelfs vierde generatie die hier werkt.”

Hij beseft dat in die lange geschiedenis de fabriek ook wel eens negatief in het nieuws kwam door geluid of geuroverlast. „Dat hoort bij onze historie van oorspronkelijk destructiebedrijf voor kadavers en dierlijke bijproducten. De laatste twintig jaar is hier veel verandert; zo komen er in Burgum al sinds 2001 geen kadavers meer door de poort en zijn we inmiddels een van de meest circulaire bedrijven van het noorden. Wij verwerken wat niet gegeten wordt: de veertig procent van het vee dat niet naar vleesproducten gaat. Al die dierlijke bijproducten uit de veehouderij en de vleesverwerkende industrie die niet geschikt zijn voor menselijke consumptie, zetten wij via hoogwaardige verwerking om in nuttige producten zoals eiwitten, vetten en mineralen. Dat maakt ons tot grondstofproducent voor diervoeding (voeding voor huisdieren en veehouderij), van meststoffen en van grondstoffen ten behoeve van antistollingsmiddel voor de farmaceutische industrie. Onze producten vinden hun weg in Nederland, Europa en deels wereldwijd.”

Denken in oplossingen

Richard Dijkstra en zijn 130 collega’s in Burgum zijn dag in dag uit bezig met een volgende stap naar een afvalloze wereld, het creëren van waarde, tegengaan van verspilling en het inperken van mogelijke overlast. „We zijn ons zeer bewust van wat we doen en hoe we alles veilig en hygienisch kunnen verwerken. De bijdrage aan een circulaire wereld is voor ons daarom heel gewoon, want het is in de loop van de tijd ontstaan door wat we deden. We verwerken op het oog waardeloze dierlijke bijproducten en restafval tot hoogwaardige producten. De manier waarop we dat doen heeft, heel terecht, in de loop van de tijd gezorgd voor hele schone processen waar de wereld om ons heen nagenoeg niets van merkt. En het is voor ons gewoon om te denken in de waarde van bijproducten uit de veehouderij. Daarom denken we graag in oplossingen en waardecreatie. Wat kan er beter, wat kan er nog meer? Bedenk dat we alleen miljoenen liters water halen uit alle dierlijke reststromen: net als de mens bestaat een dier voor een groot deel uit water. Al dat water dat vrijkomt tijdens de verwerking, gaat naar onze eigen

waterzuiveringsinstallatie. En wat gezuiverd is, is schoon water dat we mogen lozen op het Prinses Margrietkanaal. Een volgende stap waar we nu mee bezig zijn, is te kijken of we samen met een collega bedrijf op het industrieterrein de aanwezige warmte uit dat water kunnen gebruiken in hun productieproces.”

Circulariteit prikkelt nieuwsgierigheid

„Naast wat we nu doen, willen we graag de volgende stap zetten in het omzetten van reststromen naar groene energie voor 12.000 huishoudens. Het gaat om reststromen die we nu nog afvoeren naar onze collega’s bedrijven om daar te verwerken en om voedselreststromen en over datum producten uit de vestiging in Sint Nyk. Via vergisting en opwaardering in de nieuwe groen gasinstallatie kan er groen gas worden geproduceerd voor circa 12.000 huishoudens in de omgeving. Dat plan ligt nu bij de provincie en gemeente en de eerste signalen zijn positief.

Naast het opwekken van groen gas en dus het verminderen van de lokale vraag naar aardgas, betekent het ook dat we veel minder transportkilometers maken. Als die installatie staat, hopen we op termijn ook nog de CO2 te kunnen afvangen. En die kan daarna dienen als technische toepassing of in de tuinbouw voor een optimale groei van planten. De 10.000 ton meststof die ook overblijft uit de gasinstallatie, kan weer dienen als biobrandstof. Samengevat: wij willen niet dat er hier iets verloren gaat. De voortdurende verduurzaming naar een wereld

zonder afval, optimaal hergebruik en circulariteit prikkelt onze nieuwsgierigheid.”

Innovatief in primaire processen Sonac, zegt Richard Dijkstra, is een sterk innovatief bedrijf dat meebeweegt met de tijd. „Daarin past dat we net als ons moederbedrijf Darling Ingredients continu kijken naar de concrete mogelijkheden van hernieuwbare energie. En daarbij hoort ook dat we weten dat in de loop der tijd meer plantaardige producten in de voedselketen hun intrede zullen doen. Voor ons verandert er uiteindelijk niet veel: we verwerken nu ook al plantaardige reststromen op onze locatie in Sint Nicolaasga tot nieuwe grondstoffen ten behoeve van hernieuwbare energie en we zullen verder groeien in hernieuwbare energie en hernieuwbare brandstoffen. We maken met Sonac als innovatief bedrijf deel uit van de primaire processen die horen bij de cultuur en de ontwikkeling van het sterk agrarisch bepaalde Friesland. Daar ben ik trots op. En dat betekent dat we hier als Sonac gewoon om de hoek ook blijvend een verscheidenheid aan prachtige banen bieden voor veel mensen. Mensen die iedere dag bezig zijn met het zo goed en efficient mogelijk verwaarden van dierlijke bijproducten en reststromen naar hoogwaardige producten en energie.”

www.sonac.biz

Directeur Richard Dijkstra

Natural ingredients. Smart solutions.

Gezond, vitaal en energiezuinig bouwen met natuurlijke materialen: ECOhûs

Fryslân doet het voor!

Siebe Baints en Jouke Abe Tilstra bouwen prefab houtskeletbouwwoningen waarbij het gebruik van natuurlijke bouwmaterialen de basis vormt. Voorop staat een gezond binnenklimaat en als bijeffect een zeer energiezuinige woning. Siebe geeft aan dat het bouwen in hout oneindige mogelijkheden kent, het motto luidt dan ook “maximale vormvrijheid in het bouwen met hout”.

Zij bouwen maatwerkwoningen en begeleiden de opdrachtgevers van ontwerp tot aan oplevering. Hierbij gaan ze bij ECOhûs Fryslân een stap verder in het ontzorgen en begeleiden. Er moeten heel veel keuzes gemaakt worden en de materiaalkennis is ook bij de afwerking en aankleding belangrijk.

“Mensen hebben vaak het gevoel dat wij iets heel spannends en vernieuwends doen”, vertelt Siebe. “Maar wij doen niks nieuws. Wij vervangen gewoon alle chemische materialen voor natuurlijke producten.” Denk daarbij aan producten als hout voor de constructie, kurkisolatie, schapenwol, houtvezel, cellulose, hennep en leem. Veel van deze producten werden vóór de komst van chemische bouwmaterialen al veel gebruikt in de woningbouw. “Dat zijn we vergeten. In de afwerking van de woning ziet men geen verschil, maar voelt men dit wel door het aangename klimaat. Dit wordt dampopen bouwen genoemd”. Siebe en Jouke Abe geven aan dat de focus te veel op energiezuinigheid wordt gericht en een gezond binnenklimaat te weinig aandacht krijgt, “een gezond binnenklimaat is de basis voor een fijn comfort in de woning”

Dampopen betekent “ademen” Het verschil tussen een traditioneel gebouwd huis en een Ecohûs is dat een Ecohûs kan ademen en een traditioneel bouwsysteem niet. Een traditionele woning wordt luchtdicht en dampdicht gebouwd door middel van vochtremmende folies. Dit verhoogt de kans op schimmelvorming en een ongezond woonklimaat. Hoewel een Ecohûs ook luchtdicht wordt gebouwd, is de schil van de woning dampopen. Dat kan alleen door het gebruik van die natuurlijke materialen. Die kunnen zowel vocht opnemen als afgeven en op die manier dus ‘ademen’.

Energiezuinig

Naast het vochtregulerend en geluidsabsorberend vermogen van de natuurlijke materialen, bouwen ze zeer energiezuinige woningen. De woningen zijn zeer goed geïsoleerd waardoor er heel weinig energie nodig is om de woningen te verwarmen en te koelen. “Wij bouwen energiezuinige woningen, zodat je woning geld oplevert in plaats van dat het geld kost. Ik heb nog nooit een energierekening gehad, ik krijg altijd geld terug”, besluit Siebe met een lach”.

Sneller bouwen

Wel is het zo dat natuurlijke materialen iets duurder zijn dan traditionele bouwmaterialen. Gelukkig hebben Siebe en Jouke Abe een manier gevonden waardoor de woningen die zij bouwen evenveel kosten als traditioneel gebouwde woningen: van de waterleidingen, ventilatie, riolering tot de elektra, alles wordt voor het bouwen in een uniek 3D-model getekend en opgenomen in het casco. Vervolgens worden alle onderdelen geprefabriceerd in de eigen werkplaats inclusief de installatie en op de bouwlocatie in elkaar gezet. Dit heeft veel invloed op de werkuren van de timmermannen en dit bespaart op die manier veel kosten, meent Siebe. Gemiddeld duurt het opzetten van een wind- en waterdicht casco zo’n twee tot vijf dagen.

Door de kosten op deze manier lager te houden, hopen Siebe en Jouke Abe ecologisch wonen mogelijk te maken voor iedereen. “Wij willen een product leveren voor elke laag van de bevolking”, vertellen zij. “concreet betekend dit voor ons huur, starters, mantelzorg, vakantiewoningen etc.

Flinke ambitie

Dat is een flinke ambitie. Om dat mogelijk te maken zal het bedrijf van Siebe en Jouke Abe verder moeten groeien. Daarom zijn zij dan ook op zoek naar enthousiaste vakmensen die zich kunnen vinden in de visie van Ecohûs. In het team is nog ruimte voor 3D-tekenaars, een werkvoorbereider, calculator en een timmerman of -vrouw. Los van goede vakmensen, zijn Siebe en Jouke Abe op zoek naar mensen die trots zijn op de woningen die gebouwd worden en met plezier werken. “Bouwen doen we samen met een geweldig team en fantastische opdrachtgevers, wij mogen dromen verwezenlijken!”

www.ecohusfryslan.nl

www.facebook.com/ecohusfryslan.nl

www.linkedin.com/company/ecohusfryslan

www.instagram.com/ecohusfryslan

Siebe Baints

Komende zaterdag 17 juni is het de Dag van de Bouw. Bouwlocaties in heel Nederland zetten hun hekken open voor een kijkje achter de schermen. De dag is onderdeel van de imago-campagne De bouw maakt het van Bouwend Nederland. In het Noorden zijn dertien locaties te bezoeken; vijf in Groningen, vijf in Friesland en drie in Drenthe. We zetten de opties voor je op een rij.

FRIESLAND

NIEUW CAMBUURSTADION

Aan de westzijde van Leeuwarden verrijst het nieuwe Cambuurstadion. In het gebouw krijgt niet alleen het stadion van de voetbalclub een onderkomen, maar ook een onderwijsgebouw van ROC Friese Poort (onlangs gefuseerd met het Friesland College en nu samen Firda geheten) en commerciële ruimtes. Het gebied rondom het stadion krijgt de naam Elfstedenpark, omdat ook de Elfsteden-(schaats)hal hier ligt.

Bezoekers kunnen de bouwplaats bezoeken. Hoofdaannemer Van Wijnen, de onderaannemers en de toekomstige gebruikers tonen op een informatiemarkt wat de bouw en dit stadion te bieden hebben. Ook kun je zien met wat voor kranen en machines elke dag wordt gewerkt aan het stadion en een looproute over de bouwplaats volgen. Voor kinderen zijn er knutsel- en doe activiteiten.

HERSTEL A7 PRINSES MARGRIETTUNNEL

Het was landelijk nieuws: in december vorig jaar kwam een deel van de noordelijke oprit van de Prinses Margriettunnel in de rijksweg A7 centimeters omhoog. Zowel de tunnel als de A7 werden afgesloten en een enorme hoeveelheid zakken zand op het wegdek moesten erger voorkomen.

Door het afsluiten van de A7 weken weggebruikers uit naar de oude rijksweg die parallel aan de snelweg loopt. Dat veroorzaakte veel overlast voor dorpen als Oppenhuizen en Uitwellingerga. Bovendien versleet de brug op die route versneld door het vele verkeer.

In januari begonnen Van Hattum en Blankevoort en Rijkswaterstaat met onderzoek naar manieren van herstel. Op de Dag van de Bouw krijgen bezoekers inzicht in de stappen die daarbij doorlopen zijn en de complexiteit die ermee samenhangt. Als het qua veiligheid mogelijk is, volgt daarna een rondleiding in de tunnelbak.

REALISATIE MIDDELSEEFEART TE LEEUWARDEN

De Middelseefeart is een water rond Middelsee, een nieuwe woonwijk van Leeuwarden direct ten zuiden van het Van Harinxmakanaal. Het nieuwe stuk stad met zo’n 3200 woningen heeft veel water en groen. Van Spijker Infrabouw B.V. is in deze woonwijk verantwoordelijk voor de aanleg van kades en bruggen en voor het grondwerk van de Middelseefeart; de aanleg van 2,2 kilometer kademuur, het maken van acht betonbruggen met overspanning en het ontgraven en afvoeren van 300.000 kuub grond.

BOUWRIJP MAKEN MIDDELSEE LEEUWARDEN

Een bezoek aan de nieuwbouwwijk Middelsee is een logische combinatie met het voornoemde. Aannemersbedrijf Oosterhuis verzorgt daar het bouwrijp maken van het terrein: het aanbrengen van grondwerk, riolering en (tijdelijke) wegverharding voordat met de bouw van de woningen gestart kan worden.

HET BUREAU IN GROU

In watersportdorp Grou krijgt het voormalige politiebureau een tweede leven als woon-

DAG VAN DE BOUW:

WAAR MOET JE ZIJN??

gebouw. Het ovaalvormige pand herbergt straks twaalf appartementen en twee penthouses. Bekijk hier de vorderingen van de make-over.

DRENTHE

BIOCHRON

Het Biochron in Emmen wordt getransformeerd tot culturele hotspot, waarbij de ondergrondse ruimten in het Rensenpark een Centrum voor Beeldende Kunst gaan vormen.

Het bestaande gebouw, ooit het onderkomen van de aquaria van het Noorderdierenpark, wordt gestript. In de ruimten onder het maaiveld wordt de constructie gewijzigd. Bovengronds komt een waterpartij. Om ruimte te maken voor expositieruimtes wordt de basis van de ondergrondse ruimten er een van stalen kozijnen, glazen wanden en mooie zichtlijnen.

Bezoekers krijgen aan de hand van visualisaties een beeld van hoe het er straks uit zal zien.

HUUS VOOR SPORT & CULTUUR IN ZUIDWOLDE

Het Huus voor Sport & Cultuur in Zuidwolde biedt onderdak aan een breed scala van verenigingen en publieke voorzieningen. Het wordt een ontmoetingscentrum voor de inwoners van Zuidwolde en omstreken en staat straks zowel letterlijk als figuurlijk centraal in het dorp. Hesco Bouw laat tijdens de

open dag verschillende facetten van het ontwerp en de bouw zien.

APPARTEMENTEN THORBECKELAAN IN ASSEN

In Assen kun je een kijkje nemen bij de bouw van tachtig appartementen aan de Thorbeckelaan. De hoofd- en onderaannemers verzorgen een rondgang over het bouwterrein.

GRONINGEN

Wie weleens in Groningen moet zijn, kon er niet omheen de afgelopen tijd: er wordt langdurig en intensief gewerkt aan de ringweg rondom de stad. Op de Dag van de Bouw kun je een kijkje nemen op drie bouwplaatsen bij het grootste infraproject van Groningen.

Tussen de Hereweg en het Oude Winschoterdiep ligt de ringweg straks 8 meter onder de grond. Boven op het uit vier rijstroken bestaande wegdek komt een nieuw park, het Zuiderplantsoen. Zaterdag kun je 1,7 kilometer lopend afleggen over de verdiepte ringweg.

Het Julianaplein is de grootste en drukste kruising van Noord-Nederland. Hier komt het verkeer uit de richtingen Assen, Drachten, Hoogezand en de Groninger binnenstad samen. De verkeerslichten op dit plein zorgden in de spits voor files. Nu wordt het Julianaplein ongelijkvloers, zodat het verkeer vanuit elke richting kan doorrijden. Op het plein zijn twee grote torenkranen te zien.

Deze verplaatsen de wapening naar de tunnels. Om efficiënter te kunnen werken wordt de wapening niet altijd in de tunnel gevlochten, maar zijn de vlechters ook naast de tunnels aan het werk. Als je Groningen binnenkomt vanuit het westen op de A7 zie je het iconische gebouw van de Gasunie. De kruising hier, het Vrijheidsplein, wordt net als het Julianaplein ongelijkvloers. Elke verkeersstroom krijgt zijn eigen rijbaan waardoor het verkeer beter kan doorstromen en de veiligheid verbetert.

HOOFDSTATION GRONINGEN

De komende jaren wordt het Hoofdstation van Groningen toekomstbestendig gemaakt. Er komt een ondergrondse voetgangerspassage, een fietstunnel en een grote fietsenstalling. Het busstation verhuist naar de zuidzijde en er komt er een onderdoorgang voor bussen. De hal wordt weer de logische in- en uitgang van het monumentale stationsgebouw. Je kunt ter plaatse kijken hoever het proces nu is.

HERINRICHTING GROTE MARKT GRONINGEN

Midden in het stadscentrum komt een mix van zitplekken, speelplekken, een waterbassin en groen. Ook de ondergrondse infrastructuur wordt aangepakt. Op de Dag van de Bouw is er een rondleiding over de Grote Markt met de uitvoerder die over het project vertelt. Bekijk de archeologische vondsten of probeer op een elektrische minikraan een parcours af te leggen zonder de tennisballen te raken.

TEKST WILLY SCHOUWSTRA FOTO PETER WASSING

Kostbare spullen zijn beveiligd met cameratoezicht

„Eigenlijk is het allemaal begonnen met het grondverzetbedrijf Gebr. Algra”, legt Klaas Algra, operationeel directeur van BUKO Waakt, uit. „We hebben in de jaren dat we dat bedrijf hadden de criminaliteit zien toenemen.

Als het personeel ’s avonds het werkterrein verliet, dan kon het op een gegeven moment maar zo zijn dat je niet zeker wist of je de volgende dag verder kon werken of dat, bijvoorbeeld, de diesel uit je werkvoertuig was gestolen. We bedachten dat we ons materieel moesten gaan beveiligen. We maakten een container, een paal erbij en daarop een toen nog wat primitief soort van bewakingscamera. We hadden direct succes. Iemand meende de gasolie uit de kraanwagens te moeten halen voor eigen gebruik. We zagen het en schakelden de politie in die de man in de kraag kon vatten. Dat succes stimuleerde ons tot het zetten van vervolgstappen.” We weten wat nodig is Die spontane actie was het begin van InfraWatch en dat is nu BUKO Waakt geworden. „Wij hadden de kennis en ervaring voor optimale beveiliging. Wij zagen immers hoe onze eigen spullen verdwenen van de werkplek. Wil je die strijd winnen, dan moet je continu blijven ontwikkelen. We creëerden een team die de technische ontwikkelingen omzetten naar steeds verfijndere bewakingsunits.”

In de controlekamer staan 24/7 observanten paraat die direct tot actie overgaan bij verdachte omstandigheden. „Van politiediensten, tot kantoorpanden, tot benzinestations, tot fabrieksterreinen, er is niets wat we niet kunnen bewaken. Uiteraard zijn er korte lijntjes met de politie. Bovendien worden alle beelden opgeslagen. Dat levert aanknopingspunten en bewijsmateriaal op

voor politie en justitie. Vrij uniek aan onze software is dat onze klanten zelf via een portal kunnen meekijken.”

‘Nu we de handen ineen hebben geslagen hebben we nog meer kennis in huis.’

Van InfraWatch naar BUKO Waakt

Niet alleen hightech bewakingsunits maakten het verschil, maar ook de grote flexibiliteit en slagkracht deed het bedrijf groeien. „We gingen aan de slag met een eigen groep professionals”, zegt Klaas, „waarmee we alles in eigen hand hielden. Van het opbouwen van de mast tot aan het installeren van de software het vindt hier allemaal plaats. We hebben transportmiddelen, monteurs en ander personeel paraat staan om de aannemer te ontlasten van verder denk- en regelwerk. Als ik ’s nachts gebeld wordt door de politie waar dan ook in Nederland voor een bewakingscamera dan staat er binnen enkele uren eentje operationeel.”

Sinds 1 juli 2022 is InfraWatch BUKO Waakt en onderdeel van de BUKO groep waaronder ook Infrasupport valt. Bij Robert Emmerich, algemeen directeur van BUKO Waakt en Infrasupport was het de slagkracht en professionele en innovatieve werkwijze van InfraWatch die hij zocht.

„Met één telefoontje heb je nu Infrasupport en bewaking van je materieel.”

Artificial Intelligence

„Nu we de handen ineen hebben geslagen hebben we nog meer kennis in huis. Waar we nu onze innovatieve kracht op inzetten is Artificial Intelligence (AI). Hiermee wordt de efficiëntie vergroot en loze alarmen verder teruggedrongen. AI maakt onderscheid tussen echte bedreigingen en ongevaarlijke veranderingen op een terrein. Een druppel op de lens of een hond die over een bedrijventerrein loopt hoeft niet meer tot loos alarm te leiden. Bovendien kunnen we AI ook inzetten om de veiligheidsvoorschriften te bewaken. Dat motiveert de werknemers nog meer om hun bouwhelm en veiligheidsbril op te zetten.”

Waterstof

Zonne-energie was al standaard geworden onder Klaas: „40 uur zonnestraling per week heeft de BUKO Waakt Solar unit nodig om volledig autonoom te kunnen functioneren. Dat is goed voor het milieu, maar ook handig als er geen stroom voorhanden is. Neerzetten, mast omhoog, contact met de beveiligde site en de kostbare spullen zijn beveiligd met cameratoezicht”, zegt Klaas. „In steden met hoogbouw en veel schaduw kan het wel een probleem zijn. Daarom zijn we nu ook begonnen met energievoorziening op waterstof. Innoveren doen we ook met oog voor een duurzame toekomst.”

www.bukowaakt.nl

Klaas Algra, operationeel directeur van BUKO Waakt

Uniek project in Zuidwolde

Een schitterend gebouw, dat wordt het Huus voor Sport en Cultuur in het Drentse Zuidwolde, gebouwd door Hesco Bouw uit Stadskanaal. Een uitdagende klus, omdat oud en nieuw bij elkaar komen, maar ook vanwege de bijzondere gevels. Zo is er veel glas en hout in het ontwerp verwerkt en van de buitenkant lijkt niets recht. „Het gebouw moet opgaan in de omgeving, is de bedoeling van de architect (bct architecten, ingenieurs en adviseurs en The ArchiTech Company – red)”, zegt projectleider Anton Brinkman. „Het is een uitdaging om de verschillende bouwmethoden goed op elkaar af te stemmen. Ja, voor ons is dit een unieke opdracht, juist vanwege de complexiteit van de bouw.”

zitten er veel verschillende materialen in het gebouw. Ook hebben we bepaalde onderdelen uit het oude gebouw hergebruikt, zoals het hout. Dat alles vraagt om een goede afstemming en maakt het net even anders dan we normaal gewend zijn.” Vanzelfsprekend wordt het Huus voor Sport en Cultuur energieneutraal. „Zo zijn de gevels en de vorm van het gebouw opgezet vanuit een zonnestudie, waardoor je optimaal profiteert van de zon. Daarnaast komt er groen op de platte daken.” Om alles van tevoren goed te visualiseren is elk onderdeel van het gebouw in 3D getekend. „Dat kan aan de voorkant extra vragen oproepen, maar helpt ook om eventuele faalkosten eruit te halen”, weet Weitering.

Maar, het is een uitdaging die men bij Hesco Bouw (85 medewerkers) graag aangaat. De bouw startte in september vorig jaar en eind dit jaar hoopt men het Huus voor Sport en Cultuur op te leveren. De oude gymzaal, sporthal en bibliotheek zijn dan opgegaan in een gebouw dat nog veel meer functies herbergt. Zo komt er een theater, diverse zalen en kantoren voor werk en vergaderingen, een fysiotherapeut, een biljartzaal en wordt het aantal kleedkamers uitgebreid. Op de eerste verdieping komen welzijnsinstellingen. „Dit wordt het ontmoetingspunt voor sportief, sociaal, cultureel en maatschappelijk De Wolden”, aldus werkvoorbereider Ruurd Keizer.

Complexiteit

Het wekelijkse werkoverleg is net achter de rug en iedereen weet wat hem te doen staat. Het is intussen een komen en gaan van bedrijven die een bepaald onderdeel van de bouw voor hun rekening nemen. „Dat gaat de hele week door”, geeft uitvoerder Mischa Weitering aan. Hij vertelt dat de bestaande sporthal is blijven staan en in de nieuwe situatie veel groter wordt. „Oud en

Wie nu al wil zien hoe het Huus voor Sport en Cultuur eruit komt te zien, is op zaterdag 17 juni a.s. tussen 9.00 uur en 14.00 uur welkom tijdens De Dag van de Bouw. Het Huus in aanbouw is dan toegankelijk en een delegatie van het stichtingsbestuur is aanwezig om uitleg te geven en vragen te beantwoorden.

nieuwbouw komen daar samen en daardoor moesten we met name op het gebied van de draagconstructies, de belasting van de verschillende elementen, veel uitzoeken. Dat maakt het leuk, maar niet altijd gemakkelijk. Vanuit de complexiteit moet je oppassen dat iemand niet z’n eigen weg gaat. Er moet veel overlegd worden over hoe we bepaalde zaken kunnen oplossen. Daar komen we steeds goed uit.”

Afstemming

Ook de gevel is uniek. „Dit is volgens mij voor de tweede keer dat zo’n gevel in ons land wordt gebouwd”, zegt Brinkman. „Daarnaast moeten er diverse bouwmethodes worden toegepast en

„Hesco, jaarlijks goed voor de bouw van 150 woningen en appartementen en 20 utiliteitsprojecten, streeft altijd naar slim en efficiënt bouwen”, besluit Keizer. „Bijvoorbeeld door bepaalde zaken te vereenvoudigen, zonder in te boeten aan kwaliteit. Want, dat staat bij alles wat we doen altijd voorop.”

www.hescobouw.nl

‘Het is een uitdaging om de verschillende bouwmethoden goed op elkaar af te stemmen’

V.l.n.r.: Anton Brinkman, Mischa Weitering en Ruurd Keizer

Dat zegt Ger Wessel van BBC Bouwmanagement, gespecialiseerd in bouwadvies, projectmanagement en bouwplaatsmanagement. In Groningen was BBC Bouwmanagement onlangs nauw betrokken bij de realisatie van Crossroads aan het Reitdiep (kleine 200 appartementen en woningen) en het Ben Feringa gebouw op Zernike.

In de Eemshaven wordt momenteel druk gewerkt aan de nieuwbouw van de Twentsche Kabelfabriek, waar BBC Bouwmanagement de kwaliteitsbewaking verzorgt. Voorbeelden die de diversiteit van BBC Bouwmanagement weergeven.

„Juist de combinatie van werkzaamheden die wij kunnen bieden, draagt bij aan onze groei”, zegt Wessel.

Wat in 1990 letterlijk op een zolderkamer begon is uitgegroeid tot een gerenommeerd bouwkundig adviesbureau met meer dan 100 medewerkers, met naast Groningen, vestigingen in Etten-Leur en Utrecht. „Het begon destijds als toezichthoudend bedrijf, maar dat dekte allang de lading niet meer. Vanaf de eerste ideeën voor een project tot en met de oplevering en ook daarna, is BBC Bouwmanagement de juiste partner.”

Met name het vroegtijdig inschakelen van deskundigen van BBC Bouwmanagement heeft volgens Wessel bouwkosten beperkende gevolgen.

“„De kans op het maken van fouten, hoe klein ook, wordt daarmee beperkt en dat leidt tot lagere kosten en hogere kwaliteit. Het kwam vroeger regelmatig voor dat we pas werden ingeschakeld als de bouw van een project al van start was gegaan. Dat leidde regelmatig tot allerlei correcties die extra kosten met zich meebrachten.”

Team Het verschil maakt BBC Bouwmanagement met het inzetten van teams. Wessel:„ Wij detacheren geen mensen, als je bij ons iemand inhuurt dan

krijg je er een team bij. De eerste reactie van een opdrachtgever is dan meestal dat men dat niet wil. Immers, een team bestaat uit meer mensen en dat kost dan meer geld, zo is de gedachte. Echter, wanneer we uitleggen hoe we dit aanpakken, dan wordt de opdrachtgever enthousiast. Hoe we dat doen? Wij laten iemand die voor bijvoorbeeld 20 uur wordt ingehuurd, geen relatief eenvoudig werk doen dat ook door andere mensen van ons bureau kan worden uitgevoerd. Denk aan het plannen, contracten in de gaten houden, de kosten beheersen, enzovoort. Dat wordt dus door andere mensen binnen een team verzorgd.”

„Bijkomend voordeel is dat de klant altijd kan terugvallen op meerdere mensen die op de hoogte zijn van het project en er meer kennis en ervaring beschikbaar is. Een team leidt uiteindelijk niet tot meer kosten. Integendeel, de ervaring laat het tegenovergestelde zien.”

Bouwadvies

BBC Bouwmanagement was in de afgelopen jaren, en is nog steeds, heel actief in het aardbevingsgebied. De kennis die het bureau daar heeft opgedaan, is ondergebracht in de vestiging Groningen. „We misten nog iets binnen ons bureau, namelijk bouwadvies”, geeft Wessel aan. „Veel ondernemers hebben bestaand vastgoed en hebben behoefte aan een partij die conditiemetingen kan verrichten, onderhoud van het vastgoed verzorgt en de waarde bepaalt. Die activiteiten zijn in de vestiging Groningen ondergebracht. Mede dankzij onze ervaringen in het aardbevingsgebied zit daar heel veel kennis. Inmiddels verrichten we vanuit Groningen allerlei vastgoedopdrachten in heel Nederland.”

Inmiddels is BBC Bouwmanagement op allerlei terreinen van het bouwkundig proces actief. „De ene keer zitten we aan de voorkant van een project, bijvoorbeeld om vergunningen te regelen,

de andere keer worden we ingeschakeld tijdens de realisatie. Maar steeds vaker worden we voor het totaalproject gevraagd.”

Efficiency Veel onderdelen van een project worden tegenwoordig in fabrieken gemaakt en dat vraagt volgens Wessel een nauwkeurige aanpak in het voortraject. „Dat is intensiever en uitdagender, juist omdat we weten hoe hoog faalkosten kunnen oplopen. Deze manier van werken vraagt erom dat je het hele proces nog nauwkeuriger op elkaar afstemt. Daarom kijken we graag in de voorfase mee, omdat dit leidt tot meer efficiency. Bouwen lijkt op het stapelen van stenen, maar het is zoveel meer en daarvoor heb je goed advies nodig.”

Ook nadat een project is opgeleverd, kan BBC Bouwmanagement betrokken blijven. Wessel:„ Dat is afhankelijk van de wens van de opdrachtgever. Soms wordt een gebouw overgedragen aan de beheer- en onderhoudsafdeling van een bedrijf, maar het komt ook voor dat wij een meerjarenplan voor beheer en onderhoud mogen maken. Kortom, geen enkele opdracht is hetzelfde.”

Mensen

„Niet voor niets vinden wij dat het bij ons niet draait om techniek of het bouwen, maar om mensen. Onze medewerkers hebben kennis van techniek en van bouwen. Dit vertalen we in goede communicatie en proactief handelen, waarmee we de belangen van onze klanten behartigen en waarde aan een project toevoegen. Zo wil BBC Bouwmanagement bekend staan en gezien de groei die we realiseren, slagen we daar goed in.”

www.bbcbouwmanagement.nl

‘We kijken graag in de voorfase mee, omdat dit leidt tot meer efficiency’

‘We onderscheiden ons door het inzetten van teams’

Ger Wessel

De Mar: hout is goud

Kennis en kunde in houtskeletbouw. Van engineering en productie tot en met montage op de bouwplaats. De Mar in Grou. Innovatief bedrijf in houten oplossingen. Commercieel directeur Pieter van der Bas en accountmanager Regio Noord Niels Rodenhuis over goud van hout.

Bouwen in hout staat volop in de belangstelling. Meer dan ooit wordt gekeken naar de mogelijkheden om meer met hout te doen in de reguliere woningbouw. Hout is nu eenmaal een CO2- neutraal product. Steeds vaker kiezen overheden ervoor om klimaateisen een zwaardere rol te laten spelen in toewijzing en vergunningverlening. Ook in het bouwen van woningen en dus ligt de keuze voor bouwen in hout steeds vaker voor de hand. En dat past De Mar in Grou met haar dertig jaar ervaring in houtskeletbouw. Het Grouster bedrijf waar zo’n honderd mensen werken, heeft de wind wat dat betreft mee. Dat beseft ook het managementteam. Naast eigenaar Klaas Droog bestaat dat sinds vorig jaar uit operationeel directeur Niek van der Werf, controller John Kruitbosch en commercieel directeur Pieter van der Bas. „De Mar is een gepassioneerde houtbouwer”, stelt Van der Bas. „Veel ervaring, kennis en kunde. Wat begon met daken en wanden vooral voor vrijstaande villa’s is in de loop der tijd gegroeid naar een breed assortiment. Houtskeletbouw voor de recreatiemarkt en voor de reguliere woning- en utiliteitsbouw in opdracht van aannemers, ontwikkelaars en woningbouwcorporaties. Van scharnierdaken en bovenverdiepingen, gevelsluitende elementen, dakkapellen en complete HSB cascowoningen.”

„Aannemers met complexe kappen weten De Mar nog steeds te vinden ”, stelt Niels Rodenhuis, accountmanager Regio Noord bij De Mar. De mooiste villa’s in Blaricum hebben een dak van De Mar. Onze herkenbare producten worden door heel het land verwerkt, van Groningen tot

Zeeland. Op dit moment leveren en monteren we 46 complete casco’s in Almere, leveren we maatwerk voor aardbevingbestendige casco’s in Groningen en is ons recent een nieuwe opdracht gegund voor de casco’s van 23 recreatiewoningen te Heeg.”

Van daken naar complete casco’s Van befaamd dakleverancier naar complete casco’s. Hoe zit dat? Pieter van der Bas: „We hebben inderdaad veel onderdelen geleverd voor vrijstaande villawoningen, vooral complexe dakconstructies voor luxe woningen. Vanuit die bekendheid en erkende kwaliteit is belangstelling gekomen naar complete producten en casco’s. Bovendien komt er vanuit een bredere markt meer vraag naar houtskeletbouw. Zowel vanwege verduurzaming in de bouw, de stikstofcrisis en de enorme opgave in aantallen. Zo zijn we nu ook bezig met renovatie van eengezinswoningen in opdracht van woningbouwcorporaties. Ook in de enkelvoudige bouw en voor rijtjeswoningen neemt de belangstelling voor houtskeletbouw enorm toe. Dat betekent dat we ons assortiment hebben uitgebreid: we leveren losse houtskeletbouw- producten zoals daken, wanden en dakkapellen tot en met complete casco’s in drie verschillende uitvoeringen, van basis tot excellent. Van berekening, engineering en productie hier in Grou tot en met de montage op locatie: we hebben alles in eigen hand. Van de eerste stap tot en met de laatste: we hebben de passie, kennis en kunde om het goed te doen. Dan hou je controle op wat je levert en dat garanderen. Dat laatste wordt straks nog belangrijker met de nieuwe Wet Kwaliteitsborging

Bouw. Wij zijn er klaar voor. Het hoort bij wie we zijn: voorop lopen in ontwikkeling van houtskeletbouw. De markt schuift, de opgaven zijn groot, verduurzaming speelt in steeds meer beslissingen mee. Dat betekent voor De Mar blijven meedenken met opdrachtgevers, nog meer ontzorgen op de bouwplaats, meedenken in verminderen van logistieke stromen en afvalstromen.”

Voordelen houtskeletbouw beter benutten Niels Rodenhuis: „De voordelen van houtskeletbouw kunnen beter benut: hoe meer je aan het casco in de optimale omstandigheden van je fabriek kunt aanbrengen, zoals installaties en leidingen, hoe minder dat op de bouwplaats hoeft. Kortere doorlooptijden, minder beweging naar de bouwplaats. Het past in deze tijd van anders leren denken over hoe we samen kunnen voldoen aan grote bouwopgaven tegen veel lagere milieubelasting. Houtskeletbouw is daar zeer geschikt voor.”

Even voor de duidelijkheid: worden jullie straks ook nog een woningfabriek? „Nee hoor, we zijn wie we zijn, we doen waar we goed in zijn. De Mar staat voor perfectie en innovatie in houtskeletbouw, van dakkapel tot en met prefab casco op het door de klant gewenste niveau.” Dat is dan maar duidelijk. Dus heeft u een vraag over een project, neem dan contact met De Mar op! www.demar.nl

Niels Rodenhuis

zijn zuinig op onze materialen’

Waterschap Noorderzijlvest werkt steeds duurzamer en stimuleert ook aannemers en bouwbedrijven om dit te doen. Zodat er minder CO2.-uitstoot is en schadelijke gevolgen voor mens en natuur zoveel mogelijk worden beperkt. Juist door samen op te trekken, kan milieuvriendelijk bouwen en werken de norm worden. Met hergebruik als uitgangspunt.

„De eerste stappen zijn gezet”, vertelt Margit Akkerman, adviseur duurzaamheid bij Noorderzijlvest. „We werken toe naar een circulair waterschap. In de circulaire economie bestaat geen afval en worden grondstoffen steeds opnieuw gebruikt. Zo gebruiken we opgegraven bagger als bouwproduct. En ook de restproducten van onze rioolwaterzuiveringen kunnen weer van nut zijn. Uit afval en slib kun je mineralen en grondstoffen terugwinnen. En met de warmte die vrijkomt bij de zuivering kun je opnieuw energie opwekken.”

Duurzame dijk

Een ander voorbeeld van hergebruik vindt Margit Akkerman de dijk bij Lauwersmeer. „Daar gebruiken we bijna 100% van het asfalt, de klei en koperslakblokken van de bestaande dijk in de nieuwe dijk. Verder vragen we bedrijven met wie we samenwerken aan de dijk om te investeren in schonere machines met minder uitstoot. Hier dragen we financieel ook zelf aan bij vanuit het Hoogwaterbeschermingsprogramma en het waterschap. Zo geven we een belangrijke stimulans aan de verduurzaming van materieel in de grond-, weg- en waterbouwsector.”

Overheid heeft een verantwoordelijkheid

Hergebruik beperkt zich overigens niet tot dijken. Mark Pietersen, projectmanager bij Noorderzijlvest: „We kijken ook naar renovatie van gemalen, stuwen en waterkeringen. Sloop en nieuwbouw is niet altijd nodig. En slopen we wel, dan inventariseren we of er onderdelen zijn die we kunnen hergebruiken. We zijn zuinig op onze materialen.”

„Staal en beton zijn bijvoorbeeld goed opnieuw te gebruiken. Denk aan damwanden uit een kanaal of betongranulaat uit een oud gemaal. Als straks in Zoutkamp het nieuwe gemaal Hunsingo staat, beslissen we wat we met het oude gemaal doen. Dit kan een nieuwe bestemming krijgen of worden afgebroken. We inventariseren nu al welke onderdelen en materialen dan wellicht geschikt zijn voor hergebruik. Als overheid hebben we hier een verantwoordelijkheid in.”

Ontwerpen voor hergebruik En die verantwoordelijkheid gaat nog verder, vindt Mark Pietersen: „Bij nieuwbouw moeten we zorgen voor demontabele ontwerpen. Dus aan de voorkant al rekening houden met herbruikbare materialen. Dat vergt standaardisatie. Het is dan van belang om al vooraf met ontwerpers en bouwers om de tafel gaan. Samen kunnen we echt een verschil maken.”

Voordeel voor klimaatvriendelijke bedrijven

Margit Akkerman is het met hem eens: „Het werkt alleen als we gezamenlijk optrekken. De overheid heeft hierin een voortrekkersrol.

Tweede kans voor gemaal

H.D. Louwes?

Robin van der Kolk, student civiele techniek aan de Hanzehogeschool Groningen, deed zijn afstudeeronderzoek bij Waterschap Noorderzijlvest. Hij onderzocht afgelopen half jaar welke onderdelen van gemaal H.D. Louwes in aanmerking kunnen komen voor hergebruik.

„Als het nieuwe gemaal Hunsingo gereed is, krijgt het oude gemaal H.D. Louwes een andere bestemming of wordt het afgebroken. We bekijken nu al welke elementen en materialen geschikt zijn voor eventueel hergebruik. Dat doen we zo vroeg mogelijk, zodat andere overheden of bouwers die interesse hebben, bij hun eigen ontwerpen alvast rekening kunnen houden met het hergebruik van onderdelen.

Een uitdaging is wel dat gemaal H.D. Louwes nooit is ontworpen voor hergebruik. Veel

Daarom zijn we sinds kort ook gecertificeerd voor de CO2 -prestatieladder. Dit instrument helpt bedrijven en overheden bij het verminderen van CO2.. Bedrijven die werk maken van klimaatvriendelijk ondernemen en gecertificeerd zijn, geven we een voordeel bij het gunnen van opdrachten. Zo stimuleren we bouwbedrijven om minder CO2 uit te stoten bij hun werkzaamheden en binnen de keten.”

Meer informatie www.noorderzijlvest.nl/duurzaam-werken

onderdelen zijn op maat gemaakt. Daar moet je dan maar net een nieuwe bestemming voor kunnen vinden. Maar we proberen het wel. De tandwielkasten, bronsmotoren en vijzels zijn van zeer goede kwaliteit. Hier is ook al interesse voor. En ook ijzer kan worden hergebruikt. Soms als geheel en anders door het te repareren of te laten omsmelten. Bij beton is het soms mogelijk wanden op maat te zagen. En anders kun je bruikbare bestanddelen terugwinnen, zoals zand, grind en cement. De betonketen bestaat al. Die zorgt dat hergebruik op verschillende manieren mogelijk is.

Mijn advies is eerst intern te kijken of je materialen kunt hergebruiken. Daarnaast zijn er vraag en aanbod platforms voor hergebruik, zoals DuSpot. Noorderzijlvest is daar sinds kort bij aangesloten, net als een aantal andere waterschappen, aannemers en adviseurs.”

‘We

Margit Akkerman en Mark Pietersen van Waterschap Noorderzijlvest bij gemaal H.D. Louwes in Zoutkamp. Het waterschap kijkt of hoogwaardige materialen van dit gemaal herbruikbaar zijn.

Afstudeerder Robin van der Kolk: „Deze tandwielkasten zijn van zeer goede kwaliteit en kunnen nog tientallen jaren mee.”

Vakmanschap dat staat

Al meer dan een eeuw is Bouwonderneming Gebroeders Benus actief in met name de provincies Groningen en Drenthe. Momenteel wordt onder andere gewerkt aan de realisatie van 4 gebouwen in Assen, waarin 80 appartementen beschikbaar komen voor de nog altijd overspannen woningmarkt. „Voor ons is dit een groot project, dat we in het voorjaar van 2024 hopen af te ronden”, zegt Paul Benus, die samen met broers Wouter en Jeroen de directie voert. Naast nieuwbouw van woningen, bedrijfspanden en projecten is Bouwonderneming Gebroeders Benus actief in onderhoud en renovatie, zowel van woningen als utiliteitsgebouwen.

vervangende nieuwbouw voor winkels. Dit zijn vaak lange trajecten, maar wel mooi om te doen, zeker als je ziet dat de eigenaren content zijn met de nieuwbouw. Zij hebben vaak een vervelende periode achter de rug, dat kun je je nauwelijks voorstellen als je het zelf niet hebt meegemaakt.”

„Naast de vervangende nieuwbouw doen we ook allerlei andere werkzaamheden in het aardbevingsgebied, zoals versterkingsopgaves. Ik verwacht dat deze werkzaamheden de komende vijf à zes jaar nog wel doorgaan. En tegen die tijd is de dip in de woningmarkt ook wel weer voorbij en verwachten we dat die markt weer aantrekt.”

Paul Benus omschrijft de Bouwonderneming als een no nonsense bedrijf. Doen wat je zegt en zeggen wat je doet, daar gaat het om. „Dat doen we op een doordachte manier. En nee, we kloppen ons niet op de borst. We vinden het vanzelfsprekend om ons werk goed te doen, de kwaliteit staat voorop.” Dat begint al voor aanvang van een project. „De directie is vaak zelf bij de bouwvergaderingen aanwezig, waardoor we direct betrokken zijn en snel beslissingen kunnen nemen. Dat vinden de opdrachtgevers prettig.”

Korte lijnen

De forse prijsstijgingen van de materialen zijn een groot probleem in de bouw. Paul:„ Je kunt niet alles doorberekenen, dat is wel eens lastig. Gelukkig hebben we met de woningcorporaties goede afspraken kunnen maken. Daarnaast proberen we materiaal zo snel mogelijk in te kopen, ook wanneer een klus nog niet gestart is. Vaak is de opdrachtgever wel bereid hiervoor te betalen, omdat hij ook beseft dat de prijs een week later al weer hoger kan zijn. Onze korte lijnen spelen ook hierin weer een rol. Overigens zien we de prijsstijgingen momenteel weer afvlakken. Hier en daar is zelfs al sprake van lichte prijsdalingen, dus dat is nu wel onder controle.”

Meer problemen heeft de Bouwonderneming met het vinden van voldoende vakbekwaam personeel. „Dat is gewoon extreem. En het probleem doet

Dag van de Bouw

Het project in Assen doet op zaterdag 17 juni

a.s. mee aan de Dag van de Bouw. Bezoekers krijgen een rondleiding en een korte presentatie van het project. Daarnaast is er gelegenheid tot het stellen van vragen, onder het genot van de kopje koffie of thee of andere versnapering. Het project in Assen, aan de Thorbeckelaan is van 10.00 uur tot 14.00 uur te bezoeken.

zich niet alleen in de bouw voor, je ziet het in allerlei sectoren. Gelukkig hebben wij nog een redelijke instroom van jongeren. Als de voorwaarden aantrekkelijk zijn, kun je ze ook vasthouden.”

Huurappartementen

Terug naar het project in Assen, waar 4 torentjes met 80 appartementen worden gebouwd, in opdracht van woningcorporatie Actium. „Het worden allemaal huurappartementen”, weet Paul.

“De appartementen verschillen wel wat in grootte, maar het gaat om nuanceverschillen.”

Naast Assen is Bouwonderneming Gebroeders

Benus op meer plaatsen actief, zoals al langere tijd in het bevingsgebied in Groningen. „We doen daar met name bijzondere projecten, zoals

Eisen

Hij hoopt dat dan ook de prijzen voor een koopwoning zijn gestabiliseerd. „We stellen de eisen steeds hoger, denk aan duurzaamheid en het circulair bouwen, dat zorgt voor hogere bouwkosten. Daarnaast hebben we vaak te maken met lange procedures, waardoor de bouw stagneert. Ik denk dat het tijd wordt dat we ook eens naar het algemeen belang kijken. Veel mensen zijn op zoek naar een woning, dus er moet veel gebouwd worden, daar ontkomen we niet aan.”

Bouwonderneming Gebroeders Benus heeft de orderportefeuille in elk geval goed gevuld. Zo zijn onder andere projecten in Assen, Groningen, Hoogezand, Loppersum, Musselkanaal, Sellingen, Stadskanaal, Vlagtwedde en Vries in voorbereiding. Ook op het gebied van duurzaamheid en innovaties in de bouw doet de meer dan 100 jaar oude bouwonderneming volop mee.

www.benusbenus.nl

‘Doen wat je zegt en zeggen wat je doet, daar gaat het om’

‘Houtskeletbouw heeft toekomst’

Dat houtskeletbouw aan populariteit wint, verbaast Alex Dees, bedrijfsleider bij Bouwderij in Groningen, niet. “Houtskeletbouw (HSB) is circulair en de footprint is laag, dat spreekt veel mensen, zeker in deze tijd, aan.” Andere voordelen zijn de flexibiliteit, snelle bouwtijd, duurzaamheid, droge bouwmethode, het comfort en de energieprestaties. eerste tekening tot en met het eindproduct.”

Van tuinhuis tot complete woning en van dakkapel tot aan- of opbouwen, bij Bouwderij pakken ze elke opdracht met even veel plezier aan. “We leveren maatwerk en kwaliteit staat altijd voorop, van de eerste tekening tot en met het eindproduct.”

Van elke opdracht, zowel van aannemer als particulier, maakt Bouwderij een Tekla 3D modeltekening zodat voor iedereen die betrokken is exact duidelijk is hoe het bouwwerk eruit komt te zien. “Zodra het plan compleet is, communiceert het 3D model met de zaagmachines in onze fabriek”, legt Dees uit. “Alle HSB-elementen worden vervolgens zo efficiënt mogelijk gezaagd, zodat het afval tot een minimum wordt beperkt. Bijkomend voordeel is dat dankzij het 3D-model en de directe communicatie met de machines, fouten tijdens het zagen worden voorkomen.” Op het moment dat alle onderdelen gereed zijn, transporteren we het geheel naar de bouwplaats. “Daar duurt het gemiddeld enkele dagen voordat het bouwwerk (bijvoorbeeld een woning) staat.”

Isolatie

Zoals aangegeven biedt houtskeletbouw veel voordelen. Dees:” Denk bijvoorbeeld aan het comfort in een HSB-woning, dat voelt anders aan

isolatie zorgt ervoor dat het in de zomer lange koel blijft in de woning.” De opdrachtgever kan kiezen voor dampdichte isolatie, wat meestal uit glaswol bestaat. “Maar, mede vanwege het milieu, kiest men steeds vaker voor alternatieven, zoals cellulose, ook wel bekend als papiervlokken. Daarmee waren we één van de eersten in Nederland die dat konden leveren. Cellulose heeft ook een hoge isolatiewaarde. Ook stro, hennep en vlas behoren tot de isolatiemogelijkheden bij Bouwderij.”

Aardbevingen Mede omdat hout een lichter product is dan steen, flexibeler en minder gevoelig is, is het zeer

Nederland dat onder het KOMO keurmerk aardbevingsbestendig mag produceren en bouwen. Daar zijn we trots op. Sowieso valt onze gehele productie onder het KOMO keurmerk. We zijn tevens STIP gecertificeerd, wat betekent dat we uitsluitend hout uit verantwoord en duurzaam beheerde bossen in- en verkopen.”

Hout heeft de toekomst, is de overtuiging van Dees. “Zeker gezien de huidige discussie in ons land, is duidelijk dat bouwen met hout beter is voor het milieu. Intern doen wij er alles aan om zo milieuvriendelijk mogelijk te produceren. Wij proberen bij te dragen aan zero waste op alle gebieden.”

Welkom

Wie nieuwsgierig is naar de werkzaamheden in de fabriek van Bouwderij is op zaterdag 17 juni aanstaande welkom. “We laten zien hoe we met een project bezig zijn dat we in opdracht van Bouwbedrijf Kooi Appingedam produceren. Bezoekers kunnen kennis maken met houtskeletbouw, en doordat een deel van de fabriek operationeel is, laten we zien wat we zoal doen.”

Bouwderij B.V.

Jeverweg 4

Groningen

MENZIS 4 MIJL VAN GRONINGEN BEDRIJVENLOOP

ZONDAG 8 OKTOBER 2023

SCHRIJF HIER JE TEAM IN!

Sportieve uitdaging met collega’s en relaties

Gezellige naborrel in één van de horecalocaties

Reclamedoeken langs het parcours

Alex Dees

Onrust: van top tot teen klaar voor de klus

Alberta Engelkes van Onrust in Nieuw-Buinen was in een vorig leven turntrainster. En ze verkocht heel lang boeken. ,,Ik kende alle klanten, ik wist precies wie wat las. Maar toen ik parttime ging werken, kon ik het niet meer bijhouden. Ik moest steeds vaker dingen opzoeken op de computer als ze iets vroegen over hun favoriete auteur. Dat vond ik jammer.”

Inmiddels is ze al tien jaar, zes dagen per week, inclusief de donderdagavond, compleet ondergedompeld in de wereld van de werkkleding. Samen met man Arno. Er zijn weinig vragen waar ze geen antwoord op weet en weinig problemen die ze niet op kan lossen qua werk- en bedrijfskleding. Het enorme filiaal aan de Drentse Poort biedt een uitgebreid assortiment aan werk- en bedrijfskleding en herbergt daarnaast afdelingen met tuinmachines engereedschappen, een jachtsectie met een keur aan outdoor-kleding én een verhuurafdeling.

Grote voorraad, snelle levering ,,We onderscheiden ons doordat we veel op voorraad hebben”, legt Engelkes uit. Die gewoonte is ontstaan in de coronatijd waarin sommige zaken lange tijd amper leverbaar waren. De grote voorraad zorgt er nu voor dat er snel geleverd kan worden. Voor veel klanten is het een verademing in tijden waarin online bestellen weliswaar populair is, maar lang niet altijd zo handig als het lijkt. ,,Ik had hier laatst een vrouw in de winkel die in de installatiebranche werkt en vijf keer een broek online had besteld. Steeds niet goed.” Engelkes luistert goed naar wat de klant wil en stelt dan de ideale kledingset samen. ,,Het kan best zijn dat broek en jas vervolgens niet van hetzelfde merk zijn.” Zoveel mensen, zoveel wensen: ,,Het is maar net wat je nodig hebt. Wil

je spijkerzakjes? Kniestukken? Werk je onder wat zwaardere omstandigheden, dan houden we daar rekening mee. Stretch of niet? Als het moet, spring je zo over de heg hoor”, grapt de oudturntrainster. In negen van de tien gevallen gaat de klant tevreden de winkel uit, met de gezochte kledingstukken in de tas. Dat is het voordeel van de fysieke winkel, zegt Engelkes: ,,De klant ziet en voelt precies wat er te koop is en of het lekker zit.”

Bij Onrust kunnen ze het zich permitteren om een wat grotere voorraad aan te houden, want echt modegevoelig is de werk- en bedrijfskleding niet. Hoewel steeds meer particulieren de winkel weten te vinden voor prettig te dragen stoere, tijdloze kleding die tegen een stootje kan.

Van twee tot zestig man

Inmiddels kleedt Engelkes complete bedrijven en afdelingen. Van twee tot zestig man. ,,Ik heb laatst zestig personeelsleden van hetzelfde bedrijf in de kleren gestoken. Ook nog verdeeld over negen afdelingen. Dan kom ik met een bus vol kleding voorrijden. We zijn twee dagen aan het passen geweest. Natuurlijk had ik met de inkoper van dat bedrijf al wel veel voorbereid. Vaak stellen we dan pakketten samen waar de medewerker uit kan kiezen.”

Voor veel bedrijven is de werkkleding een randverschijnsel. ,,Maar het is wel heel belangrijk.

Als je voor komt rijden bij een klant in een mooie bus en je hebt een werknemer in een sjofel kloffie, dan is dat toch jammer. We ontzorgen de klant op het gebied van de bedrijfskleding. Dus we zorgen dat het past, dat het functioneel is, we bedrukken de kleding zelf met het logo, zodat we snel kunnen leveren. Verder zorgen we, als dat nodig is, voor de helmen, oogbescherming, gehoorbescherming, handschoenen, en veiligheidsschoenen. We hebben zelfs ondergoed en hemden. Kortom, we ontzorgen de klant en de medewerker is van top tot teen klaar voor de klus.”

Steeds meer werkkleding voor dames Interessante trend in de wereld van de werk- en bedrijfskleding, is dat er steeds meer vrouwen op de bouw en in de installatiebranche te vinden zijn. Dat heeft natuurlijk ook gevolgen voor het assortiment bij Onrust. ,,We verzorgen ook de werkkleding van de studenten aan het Noorderpoort in Stadskanaal. Vorig jaar hebben we heel veel meisjes gehad die kozen voor een studierichting in mobiliteit en transport en in de bouw- en installatietechniek. Ontzettend leuk om te zien.”

www.onrust.net

Alberta Engelkes

Over kamelen, zebra’s, zonnepanelen en meer

Altijd blijven meedenken met de klant staat bij de dienstverlening van Van Braak Accountants voorop. En dat gaat heel ver. Toch duurt een goed gesprek met één van de specialisten van Van Braak Accountants in de regel nooit meer dan één uur. „Een kwestie van de juiste vragen stellen”, zegt Hennie van Braak. „Ondernemers verdienen hun geld met hard werken, maar ze hebben vaak minder kennis van fiscale, juridische- en verzekeringsaangelegenheden. Daarvoor mag hij op zijn accountant rekenen.”

Neem nu de FOR, de Fiscale Oudedagsreserve. Inmiddels afgeschaft, maar veel ondernemers hebben de voordelen van deze fiscale regeling gemist, zo weet Van Braak. „En dat is zonde, het was een aantrekkelijke manier om geld te (be)sparen. Gelukkig zijn er nog wel andere mogelijkheden voor ondernemers om rendement te maken.”

Zonnepanelen

Bijvoorbeeld via zonnepanelen. Waar de particulier in het verleden nog BTW moest betalen, is dit inmiddels BTW-vrij. Dat geldt natuurlijk feitelijk ook voor ondernemers. Hoe aantrekkelijk de aanschaf van zonnepanelen ook lijkt, zeker nu de zon in ons land zo vaak schijnt, Van Braak geeft ondernemers wel een waarschuwing mee. „Wanneer je zonnepanelen laat leggen, denk er dan om vooraf de verzekeringsmaatschappij te informeren. In de meeste gevallen zal de premie brandverzekering sterk omhoog gaan. Het komt zelfs voor dat sommige gebouwen niet eens meer te verzekeren zijn.” Als voorbeeld noemt hij stallen. „Dat heeft vooral te maken met het feit dat er bij eventuele brand hele kleine deeltjes van de zonnepanelen in de omliggende weilanden kunnen komen, waardoor vee er niet meer kan grazen.”

Daarnaast is het van belang om bij de aanschaf van zonnepanelen na te denken of ze tot een gebouw gaan behoren of als aparte investering kunnen worden gezien. „Wanneer je zonnepanelen op je eigen pand legt, is dat een investering in het gebouw en zegt de wetgever dat je deze investering in 20 jaar mag afschrijven.

Zijn de zonnepanelen echter geen eigendom van de gebouweigenaar en huurt hij het dak via een aparte BV, die dan eigenaar is van de panelen, dan mag je de investering in een kortere periode, zeg 5 jaar, afschrijven.”

„Waar je op moet letten? Denk er bijvoorbeeld aan dat de facturen op de juiste naam staan, zeker als de rechtsvorm gewijzigd is. En pas het juiste BTW-percentage toe. Zorg er ook voor dat de verleggingsregeling goed wordt toegepast. Zo hoeft een onderaannemer die een factuur naar de aannemer stuurt, geen BTW in rekening te brengen. Hij verlegt de BTW naar de aannemer. Maak daarover vooraf duidelijke afspraken.”

Auto van de zaak

Bedrijfsopvolging

Een ander advies heeft Van Braak inzake de BOR, de bedrijfsopvolgingsfaciliteit. „Als er een bedrijfsopvolger is, in de praktijk is dat vaak een kind, sluit dan op tijd een forse risicoverzekering af. Dat heeft de opvolger onder andere nodig wanneer er grote bankschulden ontstaan, veelal ten gevolge van investeringen. Wanneer je deze verzekering op relatief jonge leeftijd afsluit, weet je bijna zeker dat je hem krijgt. En neemt het kind het bedrijf vervolgens over, zorg er dan voor dat het testament en het levenstestament goed op orde is.”

Belastingaangiften

Goed op orde moeten ook de belastingaangiftes zijn, temeer omdat de Belastingdienst weer meer boekenonderzoeken doet dan voorheen, zo blijkt uit cijfers. In 2022 verhoogde de Belastingdienst van gecontroleerde bedrijven en personen het belastbare bedrag op de oorspronkelijke aanslagen namelijk met bijna 840 miljoen euro.

Ook voor mensen met een auto van de zaak heeft Van Braak nog een interessante tip. „Uiteraard krijg je bij een auto van de zaak, wanneer je meer dan 500 kilometer per jaar rijdt, met bijtelling te maken. Maar, als je straks bijvoorbeeld één maand op vakantie gaat en de auto staat niet ter beschikking, dan hoef je over die maand geen bijtelling te betalen.”

Kameel en zebra

Dat de regels voor BTW soms ingewikkeld in elkaar zitten, behoeft geen nader betoog. Dat blijkt bijvoorbeeld wanneer je als bedrijf eerst een kameel en later een zebra koopt. Voor het kameel betaal je het lage BTW-tarief, voor de zebra het hoge. „Het lage BTW-tarief geldt alleen voor landbouwhuisdieren en een kameel wordt gezien als een Egyptisch landbouwhuisdier”, zegt Van Braak glimlachend. “Dit geeft eens te meer aan dat het belangrijk is om vooraf goed uit te zoeken hoe het zit met de BTW, want wat dat betreft is er niets vanzelfsprekend.”

‘Wanneer je zonnepanelen laat leggen, denk er dan om vooraf de verzekeringsmaatschappij te informeren’

Hennie van Braak

Prefab bouwen met staalframe neemt een vlucht

Een stevig, duurzaam en comfortabel huis betaalbaar bouwen. Dat kan met staalframebouw. ATLANTA MBS in Klazienaveen is gespecialiseerd in dit bouwsysteem en wekelijks levert de fabriek complete woningen af. Prefab bouwen is volgens eigenaren Dennis en Jeroen Arends en Rico Oosting het antwoord op tal van actuele vraagstukken.

,,Er is bijvoorbeeld minder bouwpersoneel nodig voor deze manier van bouwen en iedereen weet dat er een tekort is aan geschoolde medewerkers in de bouw’’, zeg Dennis Arends. ,,Verder wordt met staalframebouw minder CO2 uitgestoten en ook dat is een actueel onderwerp in de bouwsector.’’ Ondertussen wordt volgens de ondernemers niets ingeleverd op kwaliteit en stevigheid. Staalframebouw levert een constructie op die superlicht, maar ook ijzersterk is. ,,Het combineert de pluspunten van houtskeletbouw met die van staal. De basis van onze prefab bouwconstructies is een staalframe, dat wordt geproduceerd met moderne CNC machines. Dankzij de lichte constructie en de onderlinge verbondenheid van de bouwdelen zijn de woningen zelfs bestand tegen aardbevingen. We hebben de afgelopen jaren dan ook al verschillende woningen opgeleverd in het aardbevingsgebied in de provincie Groningen.’’

Maatvast

Een prefab woning is eenvoudig te bouwen en bovendien maatvast. Bouwonderdelen als gevels, binnenwanden en verdiepingsvloeren sluiten goed op elkaar aan, wat een goede luchtdichting oplevert. ,,En een luchtdichte woning verliest nauwelijks energie bij verwarmen en koelen’’, aldus Jeroen Arends. ,,Installaties voor verwarmen en koelen kunnen daardoor kleiner zijn en hoeven minder hard te werken. Het aanbrengen van installatieleidingen gaat ook een stuk eenvoudiger. Met staalframebouw ontstaan energie-arme woningen, die onder meer twaalf jaar geleden al werden geplaatst in de eerste energieneutrale straat van Nederland, Meerstad Groningen.’’ De woningen zijn tevens circulair: bouwonderdelen kunnen gerecycled worden.

Met het ATLANTA bouwsysteem zijn verschillende unieke woningen te bouwen. Op de

website van het bedrijf zijn diverse opgeleverde projecten te vinden en die laten een keur aan ontwerpen zien. Van kubistische woningen tot woningen met een kap en van gelijkvloerse woningen tot traditionele woningen met meerdere verdiepingen. Rico Oosting: ,,De ontwerpen komen meestal tot stand door een intensieve samenwerking tussen opdrachtgevers, architecten en ATLANTA MBS. Elke partij brengt wensen en kennis mee in het bouwteam. Daardoor ontstaan ontwerpen die voldoen aan de wensen en eisen van de opdrachtgever, actuele wet- en regelgeving en de eventuele eisen van een welstandscommissie. Er wordt rekening gehouden met wensen ten aanzien van uiterlijk, maar ook budget en het gebruik van de woning.’’ Het uiterlijk van de woning wordt onder meer bepaald door de gevelafwerking en daarin biedt ATLANTA MBS diverse mogelijkheden, zoals

traditioneel metselwerk, steenstripsystemen, gevelstuc, vezelcementplaten, Rockpanel, trespa en verschillende afwerkingen met hout en natuursteen.

Zelf bouwen

Volgens Arends is er steeds meer vraag naar mogelijkheden om zelf een huis te bouwen of af te bouwen en ook dat is mogelijk dankzij staalframebouw. ,,In eigen beheer een woning bouwen of afbouwen kan door ons de bouwconstructie te laten produceren en opbouwen. Eventueel kunnen ook de fundering en de vloerplaat door ons worden gemaakt. Daarna kan de opdrachtgever eenvoudig en betaalbaar zelf verder bouwen.’’ ATLANTA levert ook bouwelementen voor het optoppen van gebouwen, oftewel het verhogen van een bestaand gebouw met een bouwlaag. Zo is onlangs bij een grootschalige renovatie in Haarlem nog gebruikgemaakt van de kennis en producten van het bedrijf in Klazienaveen. Voor opdrachtgevers in Nederland en Duitsland worden tevens vakantiewoningen gemaakt. Arends: ,,Voor het Noorden en Oosten van het land kunnen we volledige woningbouwprojecten verzorgen dankzij een uitgebreid netwerk. We werken intensief samen met verschillende aannemers en vanwege groei breiden we dat netwerk graag uit, zodat we ook in andere delen van het land complete projecten kunnen opleveren. We zien dat ook aannemers buiten ons netwerk prefab casco’s bestellen om zelf af te bouwen.’’

Particuliere opdrachtgevers, bouwers en ontwikkelaars zijn van harte welkom in Klazienaveen om hun plannen en de mogelijkheden van staalframebouw te bespreken. www.atlanta-mbs.com

‘Staalframebouw levert een superlichte, maar ijzersterke constructie op’

Heigro biedt compleet aanbod afbouwwerkzaamheden

Heigro in Klazienaveen is met een compleet aanbod van afbouwwerkzaamheden een echte partner voor opdrachtgevers. Het bedrijf levert stuc-, spack-, schilder- en tegelwerk, cementdekvloeren, scheidingswanden, systeemplafonds en -wanden. De vele mogelijkheden op dat gebied zijn te zien in de eigen showroom.

„Dat complete aanbod zorgt ervoor dat we opdrachtgevers volledig ontzorgen’’, vertelt Rob Groote, die het bedrijf samen met zijn broer Tim

leidt. „Ze hebben één aanspreekpunt voor de hele afwerking en wij dragen de verantwoordelijkheid.’’ Heigro doet dat efficiënt door een team van vakmensen samen te stellen, dat bestaat uit vaste medewerkers en onderaannemers waarmee al jaren wordt samengewerkt.

‘Met ons complete aanbod ontzorgen we opdrachtgevers

volledig’

Betrokken partner

Heigro werd in 1992 opgericht door Thieme Groote, de vader van tweelingbroers Rob en Tim. Vorig jaar werd het 30-jarig jubileum van het bedrijf gevierd en droeg Thieme het bedrijf over aan zijn zoons, die er beiden al jaren werken. Rob en Tim zetten de visie van hun vader graag voort en dat betekent dat Heigro vooral een betrokken partner is, voor opdrachtgevers en medewerkers. „We hebben een trouw team van zo’n 70 vaste medewerkers’’, zegt Tim. „De informele sfeer zorgt ervoor dat ze iets voor elkaar over hebben. Afspraken nakomen vinden we allemaal belangrijk.’’

Heigro was de laatste jaren betrokken bij tal van toonaangevende opdrachten, IBG Groningen ook wel DUO, The Market Hotel Groningen, COA Ter Apel, 30 woningen en 80 appartementen Assen, Vakantievilla's PUUR Exloo, woontorens Atlas en House of Groningen en renovatie Stadhuis Groningen. Het bedrijf is voornamelijk actief in het Noorden van het land en is onderaannemer van onder meer Bouwonderneming Gebroeders Benus, Brands Bouw, Plegt-Vos en VolkerWessels.

De specialist in afbouwwerkzaamheden wil graag bijdragen aan een positieve en betere woon-, werk- en leefomgeving. Vanuit de kernbegrippen betrouwbaarheid, kwaliteit en betrokkenheid hebben Tim en Rob hun organisatie ingericht. „Deze begrippen vormen het uitgangspunt voor de manier waarop we met onze opdrachtgevers en medewerkers omgaan en hoe we werken.’’ www.heigro.nl

Altijd een oplossing voor uw vloeren raamdecoratie

Het begon ruim 10 jaar geleden met een online shop voor vloeren en gordijnen. Niet veel later volgde de eerste fysieke winkel, 650 m2, in Assen en 2 jaar geleden kwam er een winkel met een oppervlakte van maar liefst 1.500 m2 in Groningen bij.

PVC vloeren, laminaat, tapijt, vinyl, marmoleum, tapijttegels, plinten, ondervloeren, echt alles op het gebied van vloeren is bij Vloer en Gordijn.nl te vinden. Datzelfde geldt voor gordijnen, die in allerlei kleuren en patronen te krijgen zijn. Eigen stoffeerders, een goede klantenservice en interieurstylisten doen de rest.

Het is niet voor niets dat zowel ondernemers als particulieren Vloer en Gordijn.nl weten te vinden. Toen het bedrijf begon was het een hype om via internet te bestellen en de vloeren en gordijnen rechtstreeks via de leverancier te leveren.

„Maar steeds vaker werden we door klanten gevraagd of ze onze zaak konden bezoeken. Ze wilden datgene wat ze bestelden voelen, zien en ervaren”, zegt Patrick de Graaf in de prachtige, ruime winkel in Groningen.

„Hier kunnen klanten ervaren hoe een vloer

eruit ziet, hoe het in een bepaalde ruimte lijkt. Dat betekent niet dat online naar de achtergrond is verdwenen. Er zijn ook mensen die precies weten wat ze willen en dat tegen aan aantrekkelijke prijs bij ons bestellen.”

Oplossingen

Vanzelfsprekend stellen zakelijke klanten andere eisen aan de vloer dan de particulier. „Bij bedrijven en organisaties wordt de vloer meestal intensiever belopen en dat vraagt om andere oplossingen. De particulier kiest vaak voor een vloer waarbij de vloerverwarming goed tot z’n recht komt. Ja, pvc is populair, en veel klanten kiezen daarbij voor het visgraatmodel.” De trends worden vaak bepaald door wat mensen op internet, op televisie, instagram, pinterest en de vakbladen zien. „We zien dat altijd in de vraag terug.”

Veel keuze

Vloer en Gordijn.nl wil elke klant kunnen bedienen. „We hebben voor elke portemonnee een oplossing, omdat we vinden dat iedereen een mooie vloer en fraaie gordijnen in huis moet kunnen hebben. Daarom hebben we hier in Groningen ook zoveel keuze. Als je hier niet kunt slagen, dan slaag je nergens.” Het opvallende is dat de prijzen op internet, waar scherpe prijzen noodzakelijk zijn, ook in de winkel worden gehanteerd. „Daarin maken we inderdaad geen onderscheidt.”

Voordat vloeren worden gelegd of gordijnen worden opgehangen, meten de stoffeerders van Vloer en Gordijn.nl de maten zelf in. „Daarover mogen geen misverstanden bestaan en dat inmeten doen we gratis”, zegt De Graaf. Vloer en Gordijn.nl is aangesloten bij het CBW en de garantiebepalingen worden naadloos overgenomen. „Dat biedt de klant zekerheid en dat, in combinatie met de uitgebreide keuze die men bij ons heeft, zorgt ervoor dat we ons prima op deze markt kunnen onderscheiden.”

www.vloerengordijn.nl

Ketellapperstraat 3K | 9403 VS ASSEN 0592-421214

Peizerweg 86A | 9727 AK GRONINGEN 050-2600289

Rob en Tim (rechts) zorgen ervoor dat Heigro een betrokken partner blijft.

Schildersvakopleiding Assen leidt trotse,

“Dit is een Engels plamuurmes, en dit is een stopmes.” Jon Bakema, directeur van Schildersvakopleiding Assen, haalt ze één voor één uit de gereedschapskist die voor hem op tafel staat. Het zijn tools die niet veel meer gebruikt worden tegenwoordig, maar toch is het belangrijk dat de studenten ermee om leren gaan, vindt Bakema. “Bijvoorbeeld bij een monumentaal pand, daar wordt nog steeds met een stopmes gewerkt.”

Het doel van de opleiding in Assen is namelijk om allround vakmensen af te leveren die trots zijn op hun beroep en plezier hebben in wat ze doen. “De uitspraak: ‘ik ben maar een schilder, dat mag hier niet”, zegt Bakema met een glimlach. “Er staan natuurlijk geen lijfstraffen op, maar wij hebben een heel mooi beroep.”

Meerdere beroepen

Niet alleen de traditionele schildertechnieken komen aan bod, ook moderne aanpakken zoals het spuiten van verf krijgen veel aandacht. Spuiten is het schilderen van de toekomst, denkt Bakema. “Je kunt met spuittechnieken bepaalde handelingen sneller doen. Dus waar je met een kwast een bepaalde ondergrond misschien wel drie keer moet behandelen om van licht naar donker te gaan, zou je dat met spuiten in één handeling kunnen doen. Dus wij investeren daar veel tijd in en besteden er veel aandacht aan om leerlingen daarmee bekend te maken, zodat er geen angst meer is om die verfspuit te pakken.”

De directeur loopt door de werkplaats tussen de leerlingen door. Ze zijn met opperste concentratie aan het schilderen. Een jongeman zit gehurkt op één knie en haalt heel precies zijn kwast langs een potloodstreep. “We beginnen echt bij de basis”, vertelt Bakema. En niet alleen wat betreft het schilderen, ook de beroepen behanger, glaszetter en houtreparateur komen aan bod. Zodra de basis daarvan goed is, krijgt de leerling ook nog de mogelijkheid zich te specialiseren, bijvoorbeeld in restauratieschilderwerk.

‘Het goud van de opleiding’

Een belangrijk aspect van de opleiding is leren bij een leermeester. “Ik zeg altijd, de leermeester is het goud van de opleiding en ook voor de leerling. Een leerling is 75% van de opleidingstijd aanwezig bij zijn leermeester”, aldus Bakema. Schildersvakopleiding Assen is een coöperatieve vereniging met 150 aangesloten erkende leerbedrijven in Groningen en Drenthe. Daarmee kan worden gegarandeerd dat leerlingen bij kundige en gemotiveerde leermeesters terechtkomen. “Een goede match is voor iedereen bepalend”, meent Bakema.

Voor elke leerling wordt dus goed afgewogen welk leerbedrijf het beste bij hem of haar past. “Bij ons staat de leerling op nummer één”, licht Bakema toe. “Waar je goed in bent, ga je leuk vinden. En wat je leuk vindt, daar word je ook vaak heel goed in.” Vandaar dat de leerlingen breed worden opgeleid. De één vindt houtrotreparatie ontzettend leuk, en stort zich daar helemaal op, terwijl de ander liever een beetje afwisseling heeft en alle facetten van het vak blijft beoefenen na de opleiding.

Enthousiasmeren

Hoewel het in de werkplaats wemelt van de aspirant-schilders, zou Bakema het liefst zien dat meer jongeren voor een opleiding tot schilder kiezen. Daarom doet de opleiding in Assen z’n best om zichtbaar te zijn bij scholen en op evenementen. Bijvoorbeeld op het Zoo Werkt ‘t festival in Emmen twee weken geleden. Daar

konden bezoekers kennis maken met bepaalde schildertechnieken door ze zelf uit te proberen. Zelfs het verf spuiten kon uitgetest worden. “Wij merken gewoon dat zo gauw mensen iets hebben gedaan op het gebied van schilderen, of dat nou op zo’n evenement is of het kippenhok van opa en oma in de verf zetten, ze ontdekken dat ze het leuk vinden. ‘Ik maak iets mooi, daar ben ik trots op’.”

Los van het feit dat Bakema het enthousiasme voor zijn vak graag verder wil verspreiden, is er volgens hem ook een praktische reden waarom meer jongeren tot schilder opgeleid zouden moeten worden. “We hebben personeelstekorten in de sector. De oplossing begint bij leerlingen opleiden. Dat is de toekomst.” onderhoudnlopleidingen.nl

allround vakmensen op: ‘Je bent niet ‘gewoon’ een schilder’

Jon Bakema

Bentacera en Harrier: versterken van duurzame dienstverlening

De accountantskantoren Bentacera en Harrier gaan samen verder als Bentacera. Daarnaast neemt Bentacera een belang in duurzaamheidsplatform Zero CO2. Een match met perspectief. Kennis delen en mensen aansluiten voor meer positieve impact, zeggen Harry Marissen en Ronald de Jong.

Oprichter en mede- vennoot Harry Marissen van het Groningse accountantskantoor Harrier accountancy- en bedrijfsadvies en Bentacera zitten eind 2022 om tafel voor werkafspraken in een project. Bentacera is dan al een van de twee bij Zero CO2 aangesloten organisaties. Zero CO2 is het platform voor duurzaam ondernemen, opgericht door Harry Marissen, zijn vrouw Henriëtte en schoondochter Sanne MarissenVogel. Het platform biedt ondernemers op een concrete en realistische manier inzicht in de kansen van investeren in duurzaamheid.

Continuïteit in dienstverlening

„Onze eerste gesprekken gingen over de samenwerking met Zero CO2. Het was kennismaken op inhoud en over de manier van samenwerken”, blikt Ronald de Jong terug. Van het een kwam het ander in de eerste maanden van 2023. En ja, het van oorsprong Friese Bentacera opende niet voor niets vorig jaar een kantoor in Groningen. „Onze blik is altijd op de toekomst gericht. We willen een kantoor voor het noorden zijn en dan moet je ook buiten Friesland gevestigd zijn. We willen een zekere omvang met alle expertises om onze klanten nu en in de toekomst zo goed mogelijk te kunnen blijven bedienen. En we willen een aantrekkelijk werkgever blijven voor bestaande en voor nieuwe mensen.” Harry Marissen: „Om continuiteit in kwalitatieve dienstverlening te kunnen blijven garanderen, keken wij wel om ons heen. Je wilt perspectief voor je mensen, je wilt de aansluiting met nieuwe mensen en inzichten die bij ons passen. Als bescheiden organisatie is dat niet altijd eenvoudig. Maar ik wist ook dat het niet zomaar matcht met een ander bedrijf. Door die gesprekken en samenwerking kwam er iets los. Ik heb er de tijd voor genomen. Kunnen we eerst dansen voor we verliefd worden, zei ik gekscherend tegen Ronald. Die stap naar samengaan zet je maar een keer. Maar zonder gekheid, het voelde goed. We delen de nuchtere klantgerichte inslag, we houden van ons vak. Onze cultuur en mensen passen bij Bentacera, dat ook een zelfstandig bedrijf is. We werken met een jong team vanuit persoonlijke aanpak, goede relaties en teamwork. We willen voor onze klanten het verschil maken, nu en straks. Betrouwbaarheid met een rechte rug noem ik dat.”

Harrier heeft zeventien medewerkers en een specifiek mkb- klantenbestand dat zich uitstrekt van Delfzijl en Assen tot Lemmer en de stad Groningen tot Drachten. Bentacera heeft meer dan driehonderd medewerkers over zeven vestigingen met klanten in het hele noordelijke verzorgingsgebied en biedt een compleet dienstenpakket in accountancy en advies. „De kracht van Bentacera is altijd geweest dat we persoonlijk en lokaal betekenis hebben, we de juiste specialisten voor iedere klant hebben en dienstverlenend en ondernemend zijn vanuit de menselijke maat. Het team van Harrier past daar heel goed bij”, zegt Ronald de Jong. „Ik ben er trots op en blij mee. We breiden uit met goede en betrokken mensen die we perspectief kunnen bieden, we kunnen kwaliteit van dienstverlening aan onze klanten garanderen en zelfs uitbreiden. En we versterken hiermee nog meer ons netwerk

in het Groningse onderwijs van universiteit en onder andere de Hanze Hogeschool.”

Harrier en Bentacera gaan straks verder als Bentacera. In de loop van het jaar gaan ze samen aan de slag vanuit de vestiging aan de Leonard Springerlaan. Is het daarna business as usual?

Duurzame koplopers

Niet bepaald zeggen ze. Er is werk aan de winkel. Het samengaan neemt tijd, mensen moeten hun plek vinden. En er gebeurt in de wereld om ons heen veel dat de aandacht en inspanning vereist. Ronald de Jong: „We willen de tijd nemen om het goed te doen. Het is altijd onze missie om te adviseren en te inspireren om ambities te realiseren. Deze stap biedt kansen voor ons allemaal, voor medewerkers en klanten, voor nieuwe mensen in het vak. Met ons belang in het platform ZeroCO2 halen we bovendien veel expertise in huis. Dat willen we graag uitbreiden, omdat we geloven dat verduurzaming een van de wezenlijke thema’s voor de komende jaren is.”

Positieve impact

Wat wordt de rol van Harry Marissen? „Het geeft rust als we onze mensen de ontwikkelingsruimte en het carrièreperspectief kunnen bieden die zij verdienen. Ik blijf het betrokken aanspreekpunt dat ik nu ook ben. Dit geeft mij de ruimte me

verder te ontwikkelen op het gebied van duurzaamheid, binnen de nieuwe organisatie Bentacera, landelijk binnen de stuurgroep duurzaamheid van onze beroepsorganisatie NBA en in het onderwijs. Nu is maar een beperkt aantal mensen binnen de accountancy en advies gespecialiseerd in duurzaamheid. Gezien de snelheid waarmee die complexe transitie plaatsvindt is moet dat aantal omhoog. Zeker als je bedenkt dat het loont om te investeren in verduurzamen van je bedrijf en bedrijfsvoering. Koplopers op duurzaam gebied blijken steeds vaker ook financieel koploper. Ronald en ik hebben ook daarom de wens en ambitie uitgesproken om meerdere collega’s op te leiden tot specialisten in duurzaamheid. Daarnaast geef ik vanaf dit najaar ook gastcolleges op de Hanze Hogeschool, gericht op duurzaamheidsverslaggeving zoals ESG en verplichte rapportages.”

Het is een mooie match zeggen Harry Marissen en Ronald de Jong aan tafel in Groningen. “Er ontstaat een mooi bedrijf en dat willen we verder uitbouwen. Samen doelen realiseren. Meer kennis delen, meer mensen enthousiasmeren en laten aansluiten. Met Bentacera en Zero CO2 maken we meer positieve impact.”

www.bentacera.nl

Ronald de Jong en Harry Marissen

Stappenplan geïntegreerde ziektebeheersing suikerbieten

Na een late start van de zaai van de bieten, zagen we een snelle ontwikkeling in de groei van de bieten. Om ziekten in suikerbieten te beheersen, heeft ADAMA een ‘stappenplan geïntegreerde ziektebeheersing’ voor u ontwikkeld voor suikerbieten. Een zeer belangrijke basis voor een geslaagde teelt!

Als teler heb je een heel aantal zaken in de hand. De gemaakte keuzes bepalen de noodzaak van de inzet van gewasbescherming. Zo zorgt bijvoorbeeld een krappe teeltrotatie en de keuze voor een ras met een laag gezondheidscijfer, dat een eerdere inzet noodzakelijk is.

Stap 3

Verdeeld over Nederland staan BAS-palen (Bieten Advies Systeem). Deze palen meten het klimaat in het gewas en kunnen op basis daarvan berekenen wanneer er infectiemomenten zijn. Zo kunt u goed zien wat de gevaarlijke momenten zijn en kunt u, in combinatie met een visuele beoordeling, het belang van de inzet bepalen.

Stap 4

De gewasbescherming beschrijft mogelijkheden tot inzet van zowel groene middelen als chemie. De inzet van een groen product is anders dan van chemie, maar beiden moeten preventief ingezet

worden. Charge is ADAMA’s natuurlijke oplossing op basis van 100% chitosan hydrochloride. Het werkt als een elicitor: het stimuleert de natuurlijke afweer van uw biet tegen Cercospora. Charge wordt op het T0-moment ingezet. Daarnaast zijn er ook chemische fungicides. Denk hierbij aan Spyrale: het sterkste middel tegen Cercospora. Spyrale heeft als werkzame stoffen difenoconazool en fenpropidin. Beide stoffen zijn sterk in de beheersing van Cercospora en hebben, volgens het IRS, een nevenwerking bij de beheersing van Stemphylium (Stemphylium beticola).

Een ander chemisch product is Borgi; dat is een goede mixpartner voor onder andere Balanty van BASF.

Stap 5

Na een geslaagde teelt, volgt een goede oogst. Houdt zowel bij de oogst als bij de grondbewerking rekening met gewasresten.

Deze gewasresten kunnen een belangrijke bron zijn voor infectie in het nieuwe seizoen. Het is van belang om gewasresten onder te werken of te beheersen met een herbicide om overdracht naar de nieuwe teelt te voorkomen.

www.adama.com

Regts | Isero, innovatief logistiek dienstverlener voor de bouw

Sinds begin dit jaar maakt de Friese groothandel Regts deel uit van Isero, landelijke groothandel voor hang- en sluitwerk, gereedschap, ijzerwaren & bevestigingsmiddelen en werkkleding & PBM’s met 67 vestigingen. „Schroeven kopen kun je overal”, zeggen Jos Brink en Marco Bergsma. „Onze kracht ligt in logistieke dienstverlening voor de bouwprofessional en technische diensten.”

Samen met 110 Friese collega’s zijn ze het vertrouwde gezicht van de bijna honderd jaar oude Friese groothandel Regts. In de winkels, op de bus, aan de telefoon. „De stap van Regts naar Regts | Isero voelt goed. Er verandert veel, maar dat was in de geschiedenis van Regts ook zo. Regts en Isero zijn allebei in hun lange bestaan autonoom gegroeid en door overnames. Wat is ontstaan is een keten van gelijkgestemde familiebedrijven. Met het dna van praktisch en pragmatisch dienstverlenen. Het grote verschil op het eerste gezicht? Het blauw van Regts wordt zwart. En we heten Regts | Isero”, vertelt commercieel manager Jos Brink van Regts. „En een veel groter assortiment: van 20.000 naar 50.000 artikelen, waarvan 12.000 direct op de vestiging op voorraad. En van vier vestigingen in Joure, Sneek, Leeuwarden en Franeker naar 67 in het hele land. Dat is van groot belang, omdat ook steeds meer klanten groeien naar bedrijven die in meerdere regio’s of landelijk werken. Waar onze klanten ook aan het werk zijn, Regts | Isero is heel dichtbij. Ben je klant, dan kun je overal je in het land terecht”, vult Marco Bergsma aan, verantwoordelijk voor zowel de Friese vestigingen als het regionale Regts | Isero distributiecentrum in Joure.

Regts | Isero Noordoost. Jos Brink over de betekenis van die naam: „Isero zat niet boven Lelystad, maar nu wel en het betekent ook dat we uitbreiden naar een groter gebied. Vanuit Friesland zetten we de stap verder naar met name Groningen en Drenthe. Dat past bij de Iserogedachte van landelijke dekking en regionaal ondernemerschap. Ook voor ons is dat een prachtige uitdaging, want zo kunnen we

meerwaarde bieden aan bestaande en nieuwe klanten. Daarbij hoort ook dat we kritisch blijven tijdens de integratie van Regts en Isero. Veel gaat goed, maar soms ontstaan er fouten, bijvoorbeeld in de prijzen van artikelen. Onze oproep: mocht je dat een keer merken, zeg het ons dan. Dan lossen we het samen op!”

Slimme oplossingen voor de bouw Veel meer producten in veel meer vestigingen en een sterkere online propositie. Is dat de kracht van Regts | Isero? „Schroeven kun je overal kopen”, stelt Jos Brink. „Waar het in wezen om gaat, is of je de behoefte van je klant goed kent. Luister naar wat hij vraagt of nodig heeft. Kunnen we meehelpen het werk of het proces beter en efficiënter uit te voeren? Onze samenwerking met WoonFriesland is daar een goed voorbeeld van. Met hun wensen voor snellere klantbediening bij onderhoud en service, beter voorraadbeheer en verduurzaming zijn ze met ons in gesprek gegaan. Dat heeft er toe geleid dat wij het voorraadbeheer en de bevoorrading hebben overgenomen. Wat wanneer nodig is, weten we omdat wat een monteur gebruikt, door hem gescand wordt. Omdat we via satellieten kunnen zien waar de onderhoudsbussen zijn, kunnen we leveren op locatie. En we hebben de sleutels, dus kunnen we de spullen afleveren in de bus, ongeacht waar de monteur bezig is. Het scheelt WoonFriesland heel veel tijd, die ten goede komt aan de huurders en hun woning. En ze besparen enorm op kilometers en brandstof. Co-creatie: vanuit de behoefte van een specifieke klant, in goed overleg slimme oplossingen bedenken. Van groothandel zijn we logistiek dienstverlener voor de bouw geworden.”

„Met Isero kunnen we veel meer stappen zetten

naar gereedschapsbeheer, voorraadbeheer, mobiele busbevoorrading en de automatische koppeling tussen voorraadsystemen van de klant en onze Isero-webshop. Dat is een van de voordelen van schaalvergroting: beter kunnen inspelen op de wensen van klanten. Het is de concrete invulling van Isero doet meer en helpt meer. Of het nu om kleine, eenvoudige projecten gaat of om grote complexe.” In die rol van logistiek dienstverlener en kenniscentrum voor de bouw past de wens naar meedenken en meedoen met verduurzaming en circulariteit. „Kijk naar werkkleding en PBM’s, de persoonlijke beschermingsmiddelen. Dat gaat niet alleen over veiligheid op de bouw en bescherming van mensen. Er gaan enorme aantallen in om, maar waar blijven ze? Isero heeft de keuze gemaakt niet alleen producten te willen leveren, maar er ook verantwoordelijkheid voor te nemen. Daarom heeft iedere vestiging een inleverpunt, zodat kleding en PBM’s centraal veilig ontmanteld kunnen worden en geschikte materialen weer hergebruikt.”

De vestiging: van keuring en workshop tot coffee-to-go

„In het totaal van die logistieke dienstverlening blijven onze vestigingen een belangrijke rol spelen”, vertelt Marco Bergsma. „Toegankelijk, goed bereikbaar, overzichtelijk, direct kunnen vinden wat je nodig hebt. Weten dat je om advies kunt vragen. Daarom zijn die vertrouwde gezichten in de vestigingen ook zo belangrijk. Betrokken mensen met praktische en theoretische kennis, die gewend zijn mee te denken. Waar is een klant mee bezig, welke klus pakt hij morgen aan? Heeft hij aan alle materialen of machines gedacht? Als iemand een machine brengt voor onderhoud, kunnen onze mensen van de technische dienst zien waarom misschien een mankement optreedt. Heeft iemand de juiste machine voor de klussen die hij doet? Het keuren is trouwens een van de dingen die we sinds jaar en dag doen en blijven doen: NEN- keuringen voor alle merken machines, zowel in de vestiging als op locatie. Het maakt deel uit van onze kennis en kunde. Onze vestigingen zijn winkelvloer, servicepunt, werkplaats voor de Technische Dienst en locatie voor workshops voor je kennismaking met innovatieve producten. En het zijn plekken waar mensen graag komen. Omdat je elkaar kent en wat gunt en samen kunt lachen onder genot van een bakje koffie. En als je weg moet, een coffee-to-go voor in de bus. Verder nog iets nodig?”

www.isero.nl

Marco Bergsma en Jos Brink

Familiebedrijf Paas’ Groot(S)’ in Totaalafbouw

Paas Totaalafbouw ontzorgt haar opdrachtgevers door de volledige binnenafbouw voor haar rekening te nemen. Het Emmer bedrijf levert en plaatst binnenwanden en cementdekvloeren in onder meer kantoorgebouwen en woningen.

Ook zijn ze expert als het gaat om stukadoor, spackspuit- en tegelwerk. Ook voor vastgoedonderhoud zijn ze de Emmenaren in te schakelen. Daarnaast is Paas gecertificeerd buitengevelisolatie-specialist. ‘Groot(s) in totaalafbouw is daarom ons motto', aldus directeur Hendri Paas.

De Emmenaar (51) vormt samen met broer Johnny (47) de directie van Paas Totaalafbouw aan de Cornelis Houtmanstraat in Emmen. Hendri neemt het commerciële deel voor zijn rekening. Zijn broer is verantwoordelijk voor de technische gang van zaken binnen het bedrijf. De broers zijn op de werkvloer begonnen en kennen dus het klappen van de zweep. ‘Van stukadoorswerk tot werkvoorbereiding tot management, we hebben alles gedaan,’ aldus Paas. Het bedrijf richt zich vooral op de zakelijke markt, maar ook particulieren opdrachtgevers zijn welkom. Zij kunnen terecht in de showroom aan de Cornelis Houtmanstraat.

Aanspreekpunt

Het inschakelen van Paas Totaalafbouw scheelt de opdrachtgever veel tijd en moeite. ‘Je hebt dankzij ons maar een aanspreekpunt nodig voor bijvoorbeeld wanden, vloeren, plafonds en gevelafwerking. Van de cementdekvloer tot het laatste stukje behang, wij regelen het. Je moet er niet aan denken dat hier verschillende bedrijven ingeschakeld voor moeten worden. Dat is niet efficiënt en maakt de kans op vertragingen en budgetoverschrijdingen groot. Wat we doen scheelt dus niet alleen tijd, maar voorkomt ook veel kopzorgen. Dit is echt een toegevoegde waarde van ons bedrijf.’

De innovatieve onderneming is actief in heel Noord en Oost-Nederland en er werken bijna 100 mensen. In Emmen was het onder meer betrokken bij de transformatie van het voormalige belastingkantoor in het centrum. Het markante kantoorgebouw kreeg een woonbestemming met

82 appartementen. Een klus waarbij de mannen van Paas Totaalafbouw metalstudwanden en plafonds plaatsten. ‘Een uitdagende opdracht waar ook veel werkvoorbereiding inzat. We zijn als Emmenaren trots daarbij geholpen te hebben,’ aldus de directeur. Een nog grotere klus was de afbouw van het voormalige AMC-complex aan het Reitdiep in Groningen. Hier ging het om 290 appartementen. De Emmenaren verzorgden hier onder meer in een strakke planning ongeveer 13.000 m² cellenbetonwanden, 24.00 cementdekvloeren, 50.670 m² stukadoorswerk, 19.450 m² spackspuitwerk, 6500 m² tegelwerk en 1000 m² buitengevelisolatie. Ook voor bijvoorbeeld een kleine aanbouw Kan de klant bij

Paas terecht. Het bedrijf hoort bij een select groepje dat beschikt over het SKG-IKOB keurmerk. Daarmee voldoet ze aan de hoogste eisen op het gebied van veiligheid en betrouwbaarheid.

Hypermodern

Trots is Hendri Paas op de vier hypermoderne volautomatische mortelinstallaties van het bedrijf. Deze wagens rijden voor, storten een perfecte cementdekvloer en vertrekken. Groot voordeel hiervan is dat er geen restzand of lege cementzakken op het bouwterrein blijven zwerven ‘Wat dat betreft, is er veel veranderd vergeleken met de tijd van mijn vader, hij moest met nog specie de steiger op. Wij gebruiken waar mogelijk de nieuwste technieken. Onze mortel installaties zijn hier een goed voorbeeld van. We lopen hiermee echt voorop,’ aldus de directeur. Niet alleen het materiaal van Paas Totaalafbouw voldoet aan de modernste eisen. Ook de medewerkers zijn uitstekend opgeleid. Ze zijn de visitekaartjes van het bedrijf, dus is er veel aandacht voor scholing. De kennis komt niet alleen uit boeken. Paas: ’Onze ervaren krachten geven hun ervaring zoveel mogelijk door aan jongeren. Dat is een goede combinatie van theorie en praktijk, ’constateert hij.

Nuchter

De totaalafbouwspecialist is geworteld in Zuidoost-Drenthe. De nuchtere mentaliteit in deze regio is ze op het lijf geschreven. ‘We voelen ons betrokken en sponsoren daarom bijvoorbeeld de Wielersport vereniging Emmen, FC Emmen en andere sportclubs. Sport is belangrijk voor ontspanning. Ik stap zelf na werktijd daarom graag op de mountainbike. Na zo’n pittig tochtje ben ik weer klaar voor een nieuwe werkdag, ‘besluit de directeur.

www.paastotaalafbouw.nl

Hendri Paas

BOUWMATERRIALEN NODIG?