5 minute read
Muziek en dementie
interview met prof. Hans Jeekel
De Muziek als Medicijn-groep doet onder leiding van professor Hans Jeekel onderzoek naar de rol die muziek kan spelen bij het verlichten van dementie. Het is gebaseerd op eerdere bevindingen dat stress en angst rondom operaties verminderen door patiënten naar muziek te laten luisteren. Jeekel was gegrepen door het project Vergeten van het Nederlands Kamerkoor, dat in september 2021 in reprise gaat in de Nederlandse theaters en concertzalen.
Advertisement
tekst RENÉ VAN PEER
Het onderzoek draait om de vraag wat muziek kan betekenen voor mensen met dementie. Het ligt in het verlengde van eerder onderzoek van professor Jeekel, verbonden aan Erasmus MC, dat acht jaar geleden leidde tot het oprichten van Muziek als Medicijn (MAM). Als hoogleraar en hoofd van de afdeling Chirurgie van het ziekenhuis zag hij hoeveel medicatie patiënten kregen die een operatie ondergaan. “Die krijgen ze toegediend om angst, stress en pijn te bestrijden”, zegt hij. “Nadeel is dat de gebruikte medicijnen bijwerkingen hebben, met name de opioïden. Ik vroeg me af of muziek in te zetten zou zijn als behandeling. Hoe zouden mensen reageren als ze voor, tijdens en na een operatie kunnen luisteren naar muziek waar ze affiniteit mee hebben? Heeft muziek een positieve werking waardoor ze met minder pijnstilling toe kunnen? Het was een nieuwe benadering, waarvoor ik wetenschappelijk onomstotelijk bewijs wilde hebben.”
Het onderzoek werd in verschillende fasen uitgevoerd, en leverde inderdaad resultaat op. Tegenwoordig werken vierentwintig Nederlandse ziekenhuizen ermee. In het Erasmus MC wordt de behandeling bij veel afdelingen onderzocht. Ook Diederik Gommers participeert in het onderzoek met muziek op de IC. Er zijn overeenkomsten tussen mensen die een operatie ondergaan en mensen met dementie, stelt professor Jeekel. Het draait om wat hij ‘The Big Five’ noemt, met een knipoog naar de Afrikaanse diersoorten die iedere safariganger gezien wil hebben. “Dat zijn angst, stress, pijn, slaapontregeling en delier. Angst en stress nemen de dag voor de opname toe. Patiënten moeten slapen in een vreemde omgeving, in een vreemd bed en met vreemde mensen om hen heen. Door die factoren slapen ze slecht, wat hun genezing in de weg staat. Een behoorlijk percentage krijgt bovendien door acute angst en stress te maken met delier. Ze verliezen het contact met de objectieve realiteit. De behandeling met muziek is een methode om die complicaties tegen te gaan. Hetzelfde geldt voor mensen die op intensive care afdelingen terechtkomen.”
“Bij dementie treedt desoriëntatie op. Als mensen dement worden, zijn ze zich daarvan bewust. Dat levert angst en stress op, waardoor hun slaap ontregeld wordt. Ze kunnen probleemgedrag gaan vertonen, waardoor het moeilijk wordt hen nog thuis te verzorgen. Van de 290.000 mensen met dementie in Nederland woont zeventig procent thuis. Hun zorg is voor een belangrijk deel in handen van mantelzorgers. Meestal gaat het dan om familie, alles bij elkaar zo’n achthonderdduizend mensen. En ook zij krijgen te maken met angst en stress. Als behandeling met muziek inderdaad angst en stress terugdringt bij mensen met dementie, en daarmee de kans op een delier en probleemgedrag, verbetert dat de kwaliteit van leven. En kan het betekenen dat ze minder gauw opgenomen hoeven te worden in een verpleeghuis of ziekenhuis. Dat is niet alleen voor de betrokkenen veel beter, het drukt ook de kosten die voor deze mensen gemaakt moeten worden.”
Tot nu toe zijn er wel onderzoeken gedaan in verpleeghuizen, maar nog nauwelijks bij thuiswonende mensen met dementie. Arts-onderzoeker Florine Bax, promovenda bij de MAM-groep, doet nu, samen met dr. Anna Eva Prick, het eerste grote onderzoek naar het effect van muziek op de levenskwaliteit van deze mensen en hun mantelzorgers, de Decare studie. “De resultaten van onderzoeken in verpleeghuizen zijn positief”, zegt ze. “Mensen vertonen minder probleemgedrag, hebben minder last van angst en stress. Ze zijn meer ontspannen. Iedereen merkt dat op, ook de familie. Wij willen meer specifiek onderzoek doen, bij mensen thuis. Dat is toch de grootste groep.”
In het onderzoek gaat het om het effect van muziek waar deze mensen zich emotioneel mee verbonden voelen. Vaak is dat muziek uit hun jeugd. Ze krijgen tijdens een oriënterend bezoek een vragenlijst voorgelegd. Op basis daarvan wordt een persoonlijke playlist samengesteld. “Dat is de sleutel tot succes”, verwacht Bax. “Bij mensen met dementie blijft het langetermijngeheugen het meest gespaard. Ze kunnen dingen uit hun dagelijkse omgeving niet meer goed plaatsen, nieuwe informatie kunnen ze niet goed verwerken. Probleemgedrag is vaak een gevolg van het feit dat ze zich niet goed meer kunnen uiten. Muziek kan emoties opheffen die hen dwarsgezeten hebben, en zo voor meer rust zorgen.”
Florine Bax gaat vanuit de MAMgroep een groot wetenschappelijk onderzoek uitvoeren naar het effect van muziek op dementie, waar 460 mensen aan deelnemen. In de eerste twaalf weken luisteren ze per dag twee keer een half uur naar muziek uit hun playlist die vanaf een tablet wordt afgespeeld. In de volgende zes weken stoppen de luistersessies, en houden mantelzorgers een dagboek bij om te zien of de eventuele effecten blijven aanhouden. De verwachting is dat het luisteren naar de persoonlijke afspeellijsten positieve effecten heeft op zowel de mensen met dementie als de mantelzorgers, en zo voor beiden zorgt voor het behoud van een goede kwaliteit van leven. Het onderzoek moet de komende zomer van start gaan, aldus Bax. “Het onderzoek gaat wel even duren. We kunnen niet alle deelnemers tegelijk laten deelnemen aan het onderzoek. Zoveel tablets hebben we niet. Het zal niet binnen een half jaar gepiept zijn.”
