SOCIALE INNOVATIE WAT LEVERT HET MIJ OP?
SAMENWERKEN INNOVATIECULTUUR
TRANSPARANTIE
PATIﾃ起T CENTRAA LEF
OUTPUT
RENDEMENT
LEIDERSCHAP VERNIEUWING
MULTIDISCIPLINAIR COCREATIE
MA
LE E A I C SO OVATI INN
THE
SOCIALE INNOVATIE WAT LEVERT HET MIJ OP? Deze uitgave is uitgebracht ter gelegenheid van de uitreiking van de Sociale Innovatieprijs 2010. Het is een gezamenlijk initiatief van de netwerkgroep Sociale Innovatie Medical Sciences (SIMS). Betrokken partijen zijn: ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Nefarma, Niaba, Philips, Sorgtervor en Tulser. Juryleden voor de Sociale Innovatieprijs: Hans Hofstraat, vice-president Philips Research, Justin Jansen, Hoogleraar Ondernemerschap Erasmus Universiteit, Marcel Joachimstahl, algemeen directeur GSK Nederland BV (voorzitter), Marjolein Lotsy, partner Vernieuwend veranderen en Rein Strijker, Biofarmind. Productie: Nefarma 2011 Coรถrdinatie en eindredactie: Elise de Kruijf, Nefarma Interviews: Roel Smit, Hoeksjan redactie en communicatie Beeld: Bart Versteeg, Den Haag Vormgeving: zonder boter, Hoofddorp Druk: Drukkerij De Bink, Leiden
MEER RENDEMENT UIT R&D INVESTERINGEN NOODZAKELIJKE STAP VOORWAARTS
PROF.DR. JUSTIN JANSEN ROTTERDAM SCHOOL OF MANAGEMENT ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM
Het ontwikkelen van nieuwe medicijnen wordt
jaren met meer dan 12% per jaar zijn gestegen,
steeds ingewikkelder en kostbaarder. Nieuwe
blijft de omzet die wordt behaald uit nieuwe
wet- en regelgeving, internationale concurrentie,
geneesmiddelen steken op ongeveer 15% van de
kortere patentbescherming en de opkomst van
totale omzet. Omzetgroei binnen de sector is de
generieke geneesmiddelen zorgen voor een conti-
afgelopen jaren dan ook grotendeels behaald door
nue druk om kostenefficiënt te opereren. Nieuwe
bestaande geneesmiddelen en toepassingen. De
medicijnen zullen daardoor niet alleen sneller,
belangrijkste oorzaak hiervan is de stagnerende
maar ook tegen lagere kosten ontwikkeld dienen
productiviteit van het R&D proces. Verandering is
te worden. En juist daar wringt de schoen bleek
noodzakelijk. En dat vraagt om vernieuwend leider-
uit ons onderzoek ‘Meer Rendement uit R&D’.
schap met liefde voor de wetenschap, drang om te
We hadden verwacht dat de oplossing voor het
winnen en passie voor samenwerking binnen - en
grootste deel zou samenhangen met technologi-
buiten - de eigen organisatie.
sche innovatie - het opvoeren van investeringen in R&D. Echter, uit ons onderzoek bleek dat er veel
Het verbeteren van het rendement uit R&D vraagt
meer te winnen valt door sociale innovatie - het
om een cultuurverandering. Bedrijven moeten
coördineren van succesvolle samenwerking tus-
inzien dat de benodigde kennis niet alleen intern
sen universiteiten en bedrijfsleven, het ontwikke-
kan worden ontwikkeld. Er zal meer aandacht
len van vernieuwend leiderschap en het opzetten
moeten komen hoe de Nederlandse Life Sciences
van een professioneel middenkader voor het
haar kennis beter beschikbaar kan stellen. Goede
toepassen van hoogwaardige kennis in nieuwe
voorbeelden van samenwerking dienen verspreid
medische oplossingen.
en gekoesterd te worden. Goed presterende organisaties verdienen het dan ook om in het zonnetje
De Nederlandse Life Sciences wordt gekenmerkt
te worden gezet. Ik ben daardoor zeer verheugd
door een enigszins haperende innovatiemotor.
met het initiatief en de uitreiking van de Sociale
Hoewel de investeringen in R&D in de afgelopen
Innovatie Prijs op 12 april 2011.
4 | SO C I A LE I NN OVAT I E
INHOUD: LEON VAN HALDER MINISTERIE VAN VWS
6
RENDEMENT
GEZONDHEIDSZORG HEEFT MEER INNOVATIE KEIHARD NODIG
DIANA MONISSEN DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR
12
LEIDERSCHAP
ER IS IN DE ZORG GEBREK AAN LEF EN LEIDERSCHAP
SLIM ZIJN IS NIET GENOEG
Dat was slecht nieuws. Het goede nieuws is dat
We hebben kennis genoeg in Nederland. Fantasti-
lende bedrijven en organisaties meer met elkaar
sche universiteiten, geweldige onderzoekers. Als
samenwerken. Door meer samenwerking, meer
het echter gaat om vernieuwing van de gezond-
flexibiliteit en meer modern management kan het
heidszorg, om échte innovatie, is meer nodig.
succes van innovatie sterk toenemen. Dat succes
het veel beter kan als mensen vanuit verschil-
wordt namelijk slechts voor 30 procent bepaald Er wordt veel geïnvesteerd in onderzoek en ont-
door onderzoek en ontwikkeling (R&D) en maar
wikkeling op het gebied van life sciences en me-
liefst voor 70 procent door management, organisa-
dische technologie, maar het rendement daarvan
tie en samenwerking.
(in de vorm van nieuwe producten) is maar klein. Veel kleiner in elk geval dan in andere sectoren.
Sociale innovatie noemen we dat. Een aantal par-
Dat was een kleine drie jaar geleden de conclusie
tijen uit de zorg heeft het initiatief genomen voor
van een onderzoek van de Rotterdam School of
een campagne om dit onderwerp niet alleen op de
Management (Erasmus Universiteit, Rotterdam).
agenda te krijgen, maar te bevorderen dat we er
SOCI A L E I N N OVAT I E | 5
HANS HOFSTRAAT PHILIPS RESEARCH
18
MARCEL JOACHIMSTHAL GLAXOSMITHKLINE
24
COCREATIE
NOT INVENTED HERE? NOU EN? SAMEN KUN JE MEER DAN ALLEEN
PATIËNT CENTRAAL
LATEN WE VEEL MEER LETTEN OP DE ECHTE BEHOEFTE VAN DE PATIËNT KEES GROEN KINESIS PHARMA
30
OPENHEID
BIG PHARMA IS ONGESCHIKT VOOR DE ECHTE INNOVATIE
ook echt mee aan de slag gaan. Het ministerie van
“Ik maak me wel eens boos”, zegt Diana Monissen
Volksgezondheid, Welzijn en Sport ondersteunt dit
(bestuursvoorzitter De Friesland Zorgverzekeraar)
initiatief, onder andere via de instelling van een So-
in het vraaggesprek dat met haar werd gehouden.
ciale Innovatie-Prijs. Hiermee worden de beste initi-
“Ik maak me wel eens boos dat het in de zorg zo-
atieven op het gebied van sociale innovatie beloond.
veel moeite kost om partijen over de eigen schut-
In 2009 werd de prijs voor de eerste keer uitgereikt,
ting heen te laten kijken. Om met elkaar aan tafel
op 12 april 2011 reikt minister Edith Schippers van
te gaan en werkelijk open te staan voor ideeën van
VWS de trofee voor de tweede keer uit.
anderen.”
Ter gelegenheid van de prijsuitreiking verschijnt
Met dit boekje hebben we die oproep in elk geval
deze publicatie met eerlijke, openhartige inter-
ter harte genomen. Hopelijk vormt de verschijning
views. Vijf direct betrokkenen vertellen wat ze
ervan een goede aanzet tot meer samenwerking
verstaan onder sociale innovatie. We hebben ze
en tot echte vernieuwing in onze sector. De ge-
gevraagd kritisch te zijn en - waar mogelijk - aan
zondheidszorg zit er om te springen.
te geven wat beter kan in de gezondheidszorg.
6 | SO C I A LE I NN OVAT I E
GEZONDHEIDSZORG HEEFT MEER INNOVATIE KEIHARD NODIG Het is geen typisch Nederlands probleem en het is ook niet op te lossen in een handomdraai. Leon van Halder, topambtenaar op het ministerie van VWS, is realistisch. Bij innovatie in de zorg moet veel meer samengewerkt worden. Zijn ministerie bond de kat de bel aan. Nu moet de sector zelf aan de slag. “Ik ben benieuwd wie het voortouw zal nemen.”
Is het bevorderen van innovatie in de gezond-
van die R&D-investeringen is echter betrekkelijk
heidszorg een taak voor de overheid?
laag. Slechts 14 tot 15 procent van de omzet
“Niet primair natuurlijk, maar de overheid kan
komt uit producten die de afgelopen drie jaar zijn
het onderwerp wel aan de orde stellen, er aan-
ontwikkeld. Dat is weinig vergeleken met andere
dacht voor vragen. Minister Edith Schippers van
bedrijfstakken.”
VWS heeft dat ook gedaan door te stellen dat innovatie noodzakelijk is voor de zorg. Hiermee
Is dat een typisch Nederlands probleem?
kunnen we namelijk drie uitdagingen het hoofd
“Die indruk hebben we niet. Het zal ook in het
bieden: toekomstige personeelstekorten, finan-
buitenland aan de orde zijn. Wat ongetwijfeld wel
ciële tekorten en het handhaven van de kwaliteit
meespeelt is de complexiteit van de sector van
van zorg. Er gaat veel geld om in life sciences
de gezondheidszorg. Er zijn altijd veel partijen bij
en in medische technologie, jaarlijks bedraagt
betrokken: behandelaren, ziekenhuizen, industriële
de omzet van deze sectoren ongeveer 8 miljard
bedrijven, verzekeraars, patiënten; dat maakt de
euro, waarvan 1 miljard opgaat aan investeringen
omstandigheden in deze sector wel anders dan in
in onderzoek en ontwikkeling. Het rendement
andere sectoren.”
SOCI A L E I N N OVAT I E | 7
IALE SOC
E: VATI INNO
DEREN T MEN
LEON VAN HALDER MINISTERIE VAN VWS
8 | SO C I A LE I NN OVAT I E
SOCIALE INNOVATIE IS VEEL BELANGRIJKER DAN TRADITIONELE R&D.
En dus besloot het ministerie van VWS drie jaar
dacht ik ook: ja, dat is toch logisch… eigenlijk gaat
geleden de kat de bel aan te binden.
het om zaken als het slim inzetten van je arbeids-
“Precies. We hebben de Rotterdam School of
potentieel, het slim gebruiken van je werkomge-
Management opdracht gegeven voor een onder-
ving, het slim organiseren van innovatie met de
zoek naar de vraag hoe meer rendement uit R&D
mensen die je hebt. Maar als je dan ziet hoe het
gehaald zou kunnen worden. Daaruit kwamen
in de praktijk werkt, hoe moeizaam die uitvoe-
fascinerende conclusies naar voren. Bijvoorbeeld
ringspraktijk soms is. Het heeft te maken met een
dat sociale innovatie veel belangrijker is dan
manier van werken die de sector zich in vele jaren
traditionele R&D. Binnen de sector life sciences
eigen heeft gemaakt. Dat patroon doorbreken is
en medische technologie wordt slechts 30 procent
lastiger dan het op het eerste gezicht lijkt.”
van het innovatiesucces bepaald door traditionele R&D, het bekende laboratoriumwerk, en maar
Wat heeft het ministerie daaraan gedaan?
liefst 70 procent door sociale innovatie. Dat wil
“We hebben alle betrokken partijen bijeenge-
zeggen: door de manier waarop het management
bracht om het onderwerp te bespreken. Een paar
zich opstelt en door de wijze waarop binnen de
bijeenkomsten met telkens 70 tot 100 personen.
eigen organisatie, maar ook met andere partijen
Verzekeraars, behandelaars, ziekenhuizen, farma-
wordt samengewerkt. Wie dus de klassieke route
ceutische industrie, iedereen die ermee te maken
blijft bewandelen, haalt dus hooguit een derde
heeft. In het begin keken sommigen wat vreemd
van het innovatiesucces dat anders geboekt kan
aan tegen het onderwerp, maar op een zeker mo-
worden. Wel iets om over na te denken.”
ment ontstond een aha-erlebnis. Ik geef overigens meteen toe dat je de mindset van een sector niet
Ligt zo’n conclusie niet heel erg voor de hand?
met behulp van een paar goede bijeenkomsten
“Dat maakt dit onderwerp juist zo boeiend. Toen ik
kunt veranderen, maar het is wel een begin. Daar-
er voor de eerste keer mee geconfronteerd werd,
naast heeft het ministerie de Sociale Innovatie-Prijs
SOCI A L E I N N OVAT I E | 9
in het leven geroepen, bedoeld voor het meest in-
Leiderschap en het motiveren van professionals.
novatieve en doeltreffende initiatief om via externe
Ik geloof erg in de voorbeeldrol van de leider;
contacten sociale innovatie te bevorderen.”
die moet laten zien wat hij belangrijk vindt. Ook dat komt bij het project van de thermoscan van
Is dat de kern van sociale innovatie?
Kleeven tot uiting. Innovatie moet in de poriën van
“Het gaat voor een groot deel inderdaad om
een organisatie zitten, volledig verweven zijn in
nieuwe vormen van samenwerking; soms binnen
het doen en laten van de leider. Je doet het er niet
de eigen organisatie, maar meestal ook met andere
even bij. Voor organisaties kan dat ook gevolgen
partijen. Een goed voorbeeld is Kleeven Medical,
hebben voor beloningssystemen en voor de mate
het bedrijf dat in 2009 de eerste Sociale Innovatie-
waarin men bereid is risico’s te accepteren.”
prijs kreeg voor onder andere een instrument om veiliger en gemakkelijker borstkanker op te sporen
Welke partij moet het meest overtuigd worden
bij vrouwen. Het werkt niet met röntgenstraling,
van het belang van sociale innovatie en van
maar met thermografie, waardoor het onderzoek
samenwerking met anderen?
een stuk minder belastend is. Het apparaat is in
“Ik denk de professional in het veld, de behande-
Nederland nog niet in gebruik, wel in Engeland en in
laar die zijn werk doet. De dokter die het vaak wel
Duitsland. Om introductie op de markt mogelijk te
weet en misschien toch wat minder open staat
maken, werkt Kleeven met een groot aantal partijen
voor vernieuwingen van buitenaf. Daarnaast denk
in binnen- en buitenland, waaronder de Universiteit
ik ook aan de bestuurders en managers van instel-
van Maastricht. Het gaat om een complex project,
lingen zoals medische faculteiten en zorginstel-
waarbij technici en medici moeten samenwerken.”
lingen. Zij hebben namelijk de taak om te zorgen dat innovaties goed worden georganiseerd. De
“Naast samenwerking speelt ook leiderschap een
besturen van zorginstellingen moeten de betrok-
belangrijke rol als het gaat om sociale innovatie.
ken partijen bij elkaar brengen: hulpverleners,
1 0 | SO C I A LE I NN OVAT I E
LEON VAN HALDER Leon van Halder is sinds 2009 directeur-generaal Curatieve Zorg op het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Na zijn studie Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht, werkte hij voor de gemeente (1982-1984) en voor de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten (1984-1989). De afgelopen twintig jaar vervulde Van Halder verschillende directiefuncties op verschillende departementen: Onderwijs, Binnenlandse Zaken en VROM. Voordat hij in 2009 naar VWS kwam was Leon van Halder directeur-generaal Wonen, Wijken en Integratie op het ministerie van VROM.
producenten, onderzoekers, zorgverzekeraars en
Voor diabetespatiënten is er nu bijvoorbeeld een
zij moeten de patiënt voorop stellen.”
internetplatform waarop alle functionaliteiten van goede diabeteszorg te vinden zijn. Opvallend
Heeft u daarvan een voorbeeld?
is de aandacht die bij dit project wordt gegeven
“Een mooi voorbeeld is het ParkinsonNet. Dit
aan zelfmanagement door patiënten en voor de
netwerk is ontstaan op initiatief van een aantal
dialoog tussen patiënt en zorgverlener, waardoor
wetenschappers, die proberen volledig vanuit de
de zorg beter kan worden.”
patiënt te redeneren. Je kunt via ParkinsonNet rechtstreeks contact krijgen met de behandelend
Is dat allemaal zo nieuw? Een zorgverlener
arts, maar ook met medepatiënten om bijvoor-
hóórt de patiënt toch altijd centraal te stellen?
beeld ervaringen uit te wisselen. Volledig gerede-
“Natuurlijk, dat doet hij of zij ook wel met een
neerd vanuit de vraag naar zorg en niet vanuit het
behandeling, maar mijn indruk is dat er in de zorg
aanbod. Verschillende partijen doen er aan mee;
vaak wordt geredeneerd vanuit het aanbod.
patiëntenverenigingen, verzekeraars, industrie.”
Er wordt geluisterd naar de patiënt, maar men
“Soms nemen de patiënten zelf het initiatief,
staat eigenlijk al klaar met het hulpaanbod. Een
zoals bij het Astma Fonds, de Diabetes Vereniging
initiatief als ParkinsonNet is bedoeld om net iets
Nederland en Good Care Support.
beter te luisteren: wat wil de patiënt eigenlijk
SOCI A L E I N N OVAT I E | 11
HET MINISTERIE VINDT DAT PARTIJEN ZICH IN DE MARKT KUNNEN ONDERSCHEIDEN DOOR DE PATIËNT CENTRAAL TE ZETTEN. DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR BRENGT PARTIJEN BIJ ELKAAR OM ONTWIKKELINGEN DE GOEDE RICHTING IN TE HELPEN. >
INNOVATIE MOET IN DE PORIËN VAN EEN ORGANISATIE ZITTEN, VOLLEDIG VERWEVEN ZIJN IN HET DOEN EN LATEN VAN DE LEIDER. JE DOET HET ER NIET EVEN BIJ.
echt? En heb ik daarvoor wel aanbod of moeten
Sociale innovatie: het staat op de agenda, hoe
we iets nieuws bedenken? Dat is net een slag
nu verder? Wat is nu de rol van de overheid?
anders, maar een groot verschil in benadering.”
“Die rol is beperkt. We zullen partijen in de sector erop blijven aanspreken en stimuleren. Ik denk
Tijd dus om patiëntenorganisaties te
daarbij niet aan subsidies. Sociale innovatie is geen
versterken?
kunstje dat je met een subsidie kunt leren. Daar-
“Daar zijn we als ministerie ook mee bezig. Het is
voor is het te fundamenteel. Nee, het is nu aan
belangrijk de zorg meer transparant te maken, zodat
de zorgsector zelf om aan de slag te gaan met het
patiënten goed geïnformeerd zijn over hetgeen ze
onderwerp. Ben benieuwd wie het voortouw zal
van zorgaanbieders mogen verwachten. Daarnaast
nemen: bedrijven, verzekeraars, wetenschappers
streven we ernaar de rol van patiëntenorganisaties
of misschien wel de patiëntenverenigingen.”
in het spel met zorgaanbieders en verzekeraars te versterken. De organisatiegraad van patiënten
“Ik denk overigens dat partijen zich op de markt
verschilt overigens sterk per ziektebeeld. Som-
kunnen gaan onderscheiden door echt vernieu-
mige verenigingen hebben een stevige organisatie,
wende, sociale innovatie, waarbij de patiënt echt
waarin de patiënten zelf een belangrijke rol spelen,
centraal wordt gesteld. Inderdaad, het markt-
bij andere is dat nog veel minder het geval.”
principe.”
1 2 | SO C I A LE I NN OVAT I E
IE: OVAT N N I LE
IA SOC
RE D I LE AP SCH
DIANA MONISSEN DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR
SOCI A L E I N N OVAT I E | 13
ER IS IN DE ZORG GEBREK AAN LEF EN LEIDERSCHAP Ze is bevlogen en heeft een missie. De gezondheidszorg kan beter en efficiënter als beroepsgroepen écht naar elkaar luisteren en nieuwsgierig over de eigen schutting heen kijken. Bij De Friesland Zorgverzekeraar brengt bestuursvoorzitter Diana Monissen sinds 2009 in de praktijk wat ze daarmee bedoelt. Nu de rest van het land nog.
U wekt de indruk dat het onderwerp u een
gebruiken. De zorg moet radicaal vernieuwen en
beetje bozig maakt; waarom is dat?
we zullen vaak op een heel andere manier moeten
“Sorry, ik maak me inderdaad wel eens boos over
gaan werken.”
het feit dat het in de zorg zoveel moeite kost om partijen over de eigen schutting heen te laten kij-
Waarom lukt dat niet?
ken. Om met elkaar aan tafel te gaan en werkelijk
“Het kardinale punt is gebrek aan lef en leider-
open te staan voor ideeën van anderen. Om niet
schap. Sociale innovatie is wat mij betreft: samen-
gefocust te zijn op eigen belangen, maar op het
werken met verschillende partijen - ook partijen
beste resultaat voor de patiënt. Er is te weinig
met wie je dat niet gewend bent - om ervoor
een gevoel van urgentie. De komende jaren zal de
te zorgen dat innovaties ook werkelijk geïmple-
behoefte aan zorg explosief toenemen en als we
menteerd worden. Ik kom het ook tegen in mijn
op deze manier doorgaan, hebben we straks te
nevenfuncties in de zorg. Voortdurend rijst de
weinig mensen om die zorg te verlenen. We mis-
vraag: waarom komt innovatie toch zo moeizaam
sen bovendien de aansluiting bij nieuwe trends,
tot stand, waarom delen we de beschikbare ken-
zoals de ontwikkeling dat mensen beter geïnfor-
nis zo slecht met elkaar? Ik heb nog steeds geen
meerd zijn en internet voor veel meer doelen gaan
complete analyse van de oorzaken.”
1 4 | SO C I A LE I NN OVAT I E
Wat zou er dan moeten gebeuren?
maken heeft, maar als iets in Zuid-Limburg wordt
“Ik geef een voorbeeld. Valpreventie is heel
bedacht, zal een ziekenhuis in Amsterdam of Den
belangrijk bij ouderen. We weten ook dat verpleeg-
Haag het ook niet meteen oppikken; daar beden-
kundigen moeilijk worden bereikt met cursussen
ken ze liever hun eigen ding. En dan heb je nog te
en dat voorlichting bestemd voor oudere mensen
maken met een derde factor: de gezondheidszorg
ook onvoldoende helpt. Als verzekeraar zijn we
is een conservatieve branche, een branche die niet
nu betrokken bij een project waarbij we serious
gericht is op innovatie. Dus áls je iets bedenkt dat
gaming willen inzetten om het gedrag van oudere
vernieuwend is, een echte innovatie, dan kost het
mensen te beïnvloeden en te trainen. Een serieus
veel tijd en moeite om alle beroepsgroepen mee
computerspel dus, waarvan we veronderstellen
te krijgen.”
dat het wél resultaat zal opleveren. We doen dit samen met het bedrijf Motek Medical, dat hierin
“Ik heb in mijn loopbaan aan alle kanten van de
is gespecialiseerd, en de Noordelijke Hogeschool
tafel gezeten. Als je echt een innovatie, een
Leeuwarden. Dat is een van de zaken die van
vernieuwing, een verbetering wilt realiseren, dan
belang zijn: kan ik iets leren van een andere partij,
moet je dat zelf héél graag willen. Je moet je be-
kan ik iets leren van een andere branche?”
wust zijn van het feit dat er veel beren op de weg zullen verschijnen, dat ieder zijn eigen bezwaren
Wat zijn de belemmeringen?
heeft en dat het dus een hele tijd kan duren.
“Mensen zouden veel meer van elkaar kunnen le-
Hoeveel pilots hebben geen vervolg gekregen?
ren als ze er maar open voor zouden staan. Het is
Hoeveel experimenten zijn mislukt? Er is altijd wel
in de eerste plaats een kwestie van veel en goed
iets of iemand waarop het stuk loopt. En vraag niet
communiceren. Nederland is maar een klein land.
hoe het komt. Het ligt altijd aan een ander.”
En toch, als iets nieuws wordt bedacht in Zuid-Limburg, kan het vaak lang duren voordat het goede
De branche is conservatief.
nieuws ons in het Noorden heeft bereikt. Er wordt
“Ja, zo is het. Op congressen over dit onderwerp
vaak weinig bekendheid aan gegeven. Ten tweede
kom je steeds dezelfde mensen tegen. Vraag
heerst er ook een sfeer van vermeende concur-
eens in een medische beroepsgroep hoeveel er
rentie. Ik weet niet of het met marktwerking te
op LinkedIn zitten. Ik heb dat eens gedaan. Heel,
SOCI A L E I N N OVAT I E | 15
LEIDERS MOETEN VOORWAARDEN CREËREN, ZE MOETEN UITSTRALEN DAT ZE HET BELANGRIJK VINDEN.
heel weinig. Ik ben zelf lid van het Apollo Netwerk,
Leiderschap, daar gaat het om?
waarin professionals en bestuurders uit de zorg
“Voor een groot deel wel. Leiders moeten voor-
ideeën uitwisselen en gericht zijn op vernieuwing,
waarden creëren, ze moeten uitstralen dat ze het
maar we zijn met weinigen en het kost veel tijd
belangrijk vinden, ze moeten hun mensen in de
om zaken over het voetlicht te brengen.”
juiste mood brengen, ze moeten binnen en buiten met elkaar verbinden. Ze moeten het zo organise-
“Misschien zit het ook wel een beetje ingebakken
ren dat ruimte ontstaat voor echte vernieuwing.”
in de verschillende beroepsgroepen. Ik ben zeven jaar voorzitter geweest van de raad van bestuur van
De vernieuwing moet dus van de zorgaan-
Mentrum, een instelling voor geestelijke gezond-
bieders komen, wat kan een verzekeraar dan
heidszorg in Amsterdam. Mentrum had een kliniek
doen?
in Santpoort, u kent die misschien? Dat was een
“Ik denk toch heel wat. Je kunt ontwikkelingen
drama van eenvormigheid, grote zalen, echt om van
in de goede richting helpen. Vaak is dat meer een
te huilen. Ik heb ervoor gezorgd dat die kliniek ge-
kwestie van wilskracht, enthousiasme en ambitie
sloten werd, maar voordat het zover was… honderd
dan van geld. Partijen bij elkaar brengen, wat denk-
psychiaters in een zaal, die ik ging uitleggen dat de
kracht leveren, een goede voorzitter leveren, een
patiënt een klant is, en dat we op zijn minst voor
tafel om de bespreking mogelijk te maken.”
een menselijke omgeving moeten zorgen en voor keuzevrijheid als het om maaltijden gaat.”
“Vorig jaar kwam de Diabetesvereniging Nederland met een geweldig plan voor een portal waarop
“Ik werd destijds bijna gekeeld door de psychia-
patiënten alle informatie over hun ziekte kunnen
ters: wat denkt u wel, het zijn patiënten die lijden,
vinden en ook met anderen kennis en ervaringen
hoe kom je erop om die mensen klant te noemen?
kunnen uitwisselen. Daarvoor hebben wij een pro-
Het is bijna mijn aftocht geworden; gelukkig bleef
jectleider geleverd, zodat de integratie met de site
de raad van commissarissen kaarsrecht achter me
van De Friesland kon ontstaan. Nu zou je denken:
staan. Het heeft jaren geduurd voordat men het
waarom herhalen we dat recept niet gewoon voor
besef kreeg dat er ook andere aspecten aan een
alle groepen patiënten met een chronische ziekte,
mensenleven zitten dan patiënt zijn.”
dus multiple sclerose, reuma, noem maar op. Zo
1 6 | SO C I A LE I NN OVAT I E
IK ZOU ZO GRAAG ZIEN DAT DE BEDRIJFSTAK ECHT OVER DE SCHUTTING ZOU KIJKEN. DIANA MONISSEN Diana Monissen is sinds september 2009 voorzitter van de raad van bestuur van De Friesland Zorgverzekeraar in Leeuwarden. Daarvoor werkte ze anderhalf jaar als directeur-generaal Curatieve Zorg op het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, vanuit welke functie ze veel aandacht vroeg voor het onderwerp ‘sociale innovatie’ in de zorg.
Diana Monissen studeerde pedagogiek en sociale wetenschappen in Nijmegen en vervulde sinds eind jaren tachtig verschillende bestuurlijke functies bij instellingen voor mensen met een verstandelijke handicap en geestelijke gezondheidszorg en zorgverzekeraars.
gaat het jammer genoeg helaas niet. Ieder wil toch
is onzin te zeggen dat verzekerden alleen op de
het liefste zijn eigen ding doen. Dus dan begin je
prijs zouden letten.”
weer van voren af aan.” Daarom brengt u ook geld op tafel voor Er wordt wel gezegd dat verzekeraars alleen
innovaties?
oog hebben voor de kosten en niet voor de
“Zeker. We zorgen ook geregeld voor financiële
kwaliteit van de zorg.
ondersteuning van innovaties. Daarvoor hebben
“Daar ben ik het niet mee eens. Anders gezegd:
we een innovatiefonds en een participatiefonds.
ik weet gewoon dat het niet zo is. In elk geval
Uit het innovatiefonds worden bijdragen beschik-
niet bij ons.”
baar gesteld als partijen in de regio een concrete vraag stellen en een project aan onze criteria
Verzekerden letten toch ook vooral op de
voldoet. In dat kader werken we bijvoorbeeld
hoogte van de ziektekostenpremie?
met het Medisch Centrum Leeuwarden en de
“Langzamerhand gaat de verzekerde verder
Zorggroep Noorderbreedte aan een project voor
kijken dan zijn neus lang is. Dat blijkt in de
telecardiologie, waarmee we de behandeling van
praktijk. In december vorig jaar hebben we hier
hartpatiënten efficiënter, effectiever en plezieriger
een bijeenkomst gehouden voor 150 ad random
willen maken. Patiënten kunnen met eenvoudige
geselecteerde verzekerden. Daarbij kwam onder
apparatuur thuis periodieke controles uitvoeren,
andere de vraag aan de orde: wat verwachten
waarna de resultaten in het ziekenhuis worden
verzekerden van ons als het gaat om het inkopen
beoordeeld. En alleen als lijkt dat er iets aan de
van zorg? Het viel me op dat steeds meer men-
hand is, moet de patiënt ook echt langskomen bij
sen verder kijken dan de premiekosten alleen.
de specialist. Zo raak je af van veel standaardcon-
Het belangrijkste signaal was: koop kwaliteit in en
troles, die vaak overigens lang niet alles zeggen,
maak ook helder waarin die kwaliteit dan zit. Dat
zo win je aan doelmatigheid en aan kwaliteit van
laatste doen we, denk ik, nog te weinig. Daaraan
leven voor de betrokkene. Een bijkomend voor-
gaan we veel meer aandacht besteden. Maar het
deel van het feit dat je iemand meer zelf de regie
SOCI A L E I N N OVAT I E | 17
MONISSEN ROEPT DE BEDRIJFSTAK OP ECHT OVER DE SCHUTTING TE KIJKEN EN OPLOSSINGEN TE BEDENKEN IN HET BELANG VAN DE PATIËNT. PHILIPS WERKT AL JAREN MULTIDISCIPLINAIR EN MET DIVERSE BELANGHEBBENDE PARTIJEN. >
geeft, is dat het vaak tot een aanpassing van de
hier in Leeuwarden: bij alle mensen die 75 jaar
levensstijl zal leiden. Zo’n nieuwe ontwikkeling
worden gaat iemand uit de eerstelijnszorg, dus
faciliteren we graag en als het succesvol blijkt,
een arts of een verpleegkundige, op bezoek om
zetten we er straks ook vergoeding tegenover.
een test af te nemen. Zijn er tekenen van demen-
Past overigens ook prima in ons strategische
tie of niet? Op die manier denken we problemen
inkoopbeleid, dat er onder andere op gericht is
vroeg te kunnen signaleren en waar mogelijk al
meer regie bij de verzekerde zelf te leggen.”
handelend op te treden. Daarmee denken we mensen langer zelfstandig te kunnen houden en
“Een ander voorbeeld. We werken hier in een zeer
bijvoorbeeld latere valpartijen en kostbare medi-
landelijke omgeving; één derde van alle apotheek-
sche behandelingen te kunnen voorkomen.”
houdende huisartsen is in Friesland gevestigd. Daarom ondersteunen we samen met de provincie
Er gebeurt dus heel veel. Dan is er toch geen
Fryslân de farmacierobot; de eerste is eind 2009 in
reden voor somberheid.
Oude Bildtzijl geplaatst en de tweede op Ameland.
“Er gebeurt hier inderdaad veel. We boeken bij
Patiënten kunnen daar dag en nacht terecht met
De Friesland Verzekeraar goede resultaten, we
herhaalrecepten. Dit concept willen we graag
komen er wel. Al kost het soms ook veel, heel veel
verder uitrollen.”
energie. Kijk ik naar de landelijke ontwikkeling, dan moet er echt veel, veel meer gebeuren. Het lijkt
“Als verzekeraar maken we het mogelijk, maar de
wel in de haarvaten van de sector te zitten. Ik zou
ideeën komen vaak in een netwerk van betrokken
zo graag zien dat de bedrijfstak echt over de schut-
partijen naar voren. Er is een probleem, hoe kun-
ting zou kijken en echt veel meer nieuwe oplossin-
nen we dat het beste oplossen? De dementieke-
gen zou bedenken in het belang van de patiënt.”
ten is ook een goed voorbeeld. Uitgangspunt is dat je mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving
Succes met uw missie.
wilt houden. Om dat mogelijk te maken ondersteu-
“Ha ha, het is inderdaad wel een beetje een mis-
nen we verschillende projecten. Eén voorbeeld
sie. Dank u wel.”
1 8 | SO C I A LE I NN OVAT I E
Onderzoekers moeten zich meer en meer openstellen voor samenwerking. Met andere disciplines, maar ook met andere marktpartijen, zoals patiënten, artsen, verzekeraars. Dat is de mening van Hans Hofstraat (Philips Research). Zijn bedrijf heeft de muren - intern en extern - al lang afgebroken. “Het is de enige kans op meer succesvolle innovaties in de gezondheidszorg.”
NOT INVENTED HERE? NOU EN? SAMEN KUN JE MEER DAN ALLEEN De vertaling van nieuwe technologie in nieuwe
knopen doorhakt en het gezondheidszorgsysteem
medische producten gaat langzaam; is dit een
optimaal inricht voor iedereen.”
typisch Nederlands probleem? Hofstraat: “Ik denk het niet. Het is eerder kenmer-
Wat is daarom het recept?
kend voor de gezondheidszorg in veel westerse
“Ervoor zorgen dat je alle partijen vanaf het begin
landen. Kijk, Philips heeft natuurlijk veel ervaring
meeneemt in een innovatietraject, zodat je oplos-
met het ontwikkelen van producten die zijn afge-
singen vindt waaraan de hele sector behoefte
stemd op de wensen van consumenten, dat is niet
heeft. Doe je dat niet, dan bestaat de kans dat je
het punt. Maar in de gezondheidszorg spelen heel
producten ontwikkelt voor problemen die er niet
veel partijen een rol. Naast patiënten hebben we
zijn. Of producten die in verhouding tot hun toege-
te maken met artsen, die de producten moeten
voegde waarde een te hoge kostprijs hebben. Of
voorschrijven, en met verzekeraars die ervoor
producten waarmee een patiënt niet uit de voeten
moeten betalen. En dan zijn er allerlei overheids-
kan omdat hij ze niet kan bedienen. Patiënten
instanties die zich bemoeien met het toelaten van
zitten ook niet te wachten op producten die een
medische producten en is de overheid ook nog
minimaal positief effect opleveren in ruil voor heel
verantwoordelijk voor het totale zorgbudget. Het
veel vervelende bijwerkingen.”
naar de markt brengen van medische producten verloopt in westerse landen langs heel veel
Dat gaat vaak fout?
verschillende schijven. We leven hier nu eenmaal
“Eerlijk is eerlijk, er zijn in het verleden veel pro-
niet in China, waar de overheid op dit gebied de
ducten op de markt gebracht die iets vervangen
SOCI A L E I N N OVAT I E | 19
IE: OVAT
SOC
INN IALE
ATIE
RE COC
HANS HOFSTRAAT PHILIPS RESEARCH
20 | SO C I A LE I NN OVAT I E
dat er al is en die in zichzelf weinig toegevoegde
Dat is essentieel, maar toch slechts in beperkte
waarde hebben. Maar laat ik het positief benade-
mate verantwoordelijk voor het uiteindelijke suc-
ren: ik denk dat het steeds beter gaat. Ik denk dat
ces van de innovatie.”
steeds meer bedrijven ervan doordrongen zijn dat ze alle partijen moeten meenemen in het innovatie-
Heeft u een voorbeeld?
proces. Dus heel nadrukkelijk: óók de patiënt. Philips
“We zijn nu bezig met het ontwikkelen van een
stelt in alle innovatieactiviteiten de gebruiker, en dus
nieuwe techniek die voor een doorbraak kan
ook de patiënt centraal. Ik weet dat het vanzelfspre-
zorgen, onder andere op het gebied van chemo-
kend klinkt, maar er zijn in het verleden veel produc-
therapie bij de bestrijding van kanker. Het gaat
ten ontwikkeld zonder dat de patiënt naar zijn of haar
hierbij om een combinatie van MRI- en HIFU (High
mening was gevraagd. Dat zal in de toekomst steeds
Intensity Focused Ultrasound)-technologie. De
minder gebeuren. Ik voorzie ook dat patiëntenorgani-
MRI-scan kennen we allemaal. Daarmee kun je in
saties steeds belangrijker worden.”
het lichaam kijken en de structuur en de samenstelling van weefsels bestuderen. Vooral tumoren
De patiënt weet wat goed is?
zijn goed te zien met MRI. Met de HIFU-techno-
“Niet uitsluitend. Het is niet voldoende om je oor
logie kun je heel gericht en heel locaal energie in
te luisteren te leggen bij patiënten. Hadden we dat
het lichaam brengen. Nu is het idee om liposo-
gedaan, dan had imaging, het maken van echo’s,
men, synthetische bolletjes, geladen met een
röntgenfoto’s en scans, nooit zo’n belangrijke
geneesmiddel in de bloedbaan te brengen. Deze
plaats gekregen in de ziekenhuizen. Die ontwikke-
liposomen zijn stabiel bij lichaamstemperatuur.
ling komt niet rechtstreeks vanuit patiënten, maar
Zodra ze op een bepaalde plaats in het lichaam zijn
vooral vanuit behandelaren. Dat is voor ons ook
beland, bijvoorbeeld in een tumor, worden ze heel
een belangrijke categorie gebruikers. Je hebt dus
lokaal verwarmd met gericht ultrageluid, waardoor
al die partijen hard nodig.”
het geneesmiddel vrijkomt en zijn werk kan gaan doen. Met de MRI kun je zien wanneer de lipo-
“Kijk, het begint natuurlijk altijd met de technolo-
somen zich in de tumor bevinden. Verder kan de
gische vernieuwing zelf; het idee voor een nieuwe
MRI de locale temperatuur meten. De combinatie
medische techniek of voor het nieuwe molecuul
HIFU-MRI is dus in staat de tumor zeer gecontro-
dat de basis vormt voor een nieuw geneesmiddel.
leerd te behandelen. Deze techniek is nu nog ex-
SOCI A L E I N N OVAT I E | 2 1
perimenteel, maar heeft als voordeel dat er minder
Tegenwoordig is de hele staalkaart aan weten-
bijwerkingen optreden omdat de chemotherapie
schappelijke disciplines aanwezig, dus ook medici,
zo locaal wordt toegepast. Een ander, mogelijk nog
biologen, gedragswetenschappers, noem maar op.
groter, voordeel is dat voor dit soort therapieën
Onze mensen zijn al jaren gewend multidisciplinair
straks ook nieuwe generaties biotechnologische
bezig te zijn. Sterker nog, vrijwel al onze projecten
geneesmiddelen ingezet kunnen worden die nu
zijn multidisciplinair van opzet. En dan kijken we
nog moeilijk kunnen worden toegepast, omdat
natuurlijk ook buiten het bedrijf. We werken samen
ze niet ter plaatse komen, bijvoorbeeld omdat ze
met farmaceuten, ziekenhuizen, gezondheidscen-
door het immuunsysteem van het lichaam worden
tra. Zo moet het ook gaan in de gezondheidszorg.
gedeactiveerd. MRI-HIFU kan echt leiden tot een
Bedrijven moeten over hun muren kijken en geen
spectaculaire therapeutische vernieuwing.”
gesloten silo’s zijn. Al jaren geleden zijn we hier
NU STAAN WE OP HET PUNT WEER EEN NIEUWE STAP TE ZETTEN: DE STAP NAAR COCREATIE. “Maar je hebt er wel iedereen voor nodig. Om te
afgestapt van het idee dat iets niets kan zijn als
beginnen vereist het multidisciplinaire samenwer-
het hier niet is uitgevonden. Not invented here?
king van producenten van medische technologie
Nou en? Het belangrijkste is dat in het hele bedrijf
en van geneesmiddelen, maar ook de medewer-
de overtuiging leeft dat je samen meer kunt dan
king van radiologen, oncologen en niet te vergeten
alleen. Het is de enige kans op meer succesvolle
de patiënten zelf.”
innovaties in de gezondheidszorg.”
Wat betekent dit voor onderzoekers; dat zijn
“Nogmaals, dit proces is al jaren gaande. In de ja-
traditioneel toch solistisch ingestelde types?
ren negentig werd al steeds meer multidisciplinair
“Dat betekent nogal wat. Kijk eerst maar even
gewerkt, ook in samenwerking met toeleveran-
naar het type onderzoekers dat hier rondloopt.
ciers. Rond 2000 ontstond het concept van open
Vroeger waren dat vooral wiskundigen, natuurkun-
innovatie, waarbij je intensief samenwerkt met
digen, soms een enkele verdwaalde chemicus.
andere marktpartijen, ieder vanuit zijn eigen rol.
22 | SO C I A LE I NN OVAT I E
HANS HOFSTRAAT Hans Hofstraat studeerde chemie en is vice president bij Philips Research in Eindhoven. Hij werkt bij deze onderneming sinds 1998, eerst als groepsleider Polymeren en Organische Chemie, daarna als groepsleider Bio-Molecular Engineering. Daarna leidde hij de sector Molecular Medicine. Nu is hij verantwoordelijk voor ‘Healthcare Strategic Partnerships’, en geeft hij invulling aan de
visie van Philips Research op het gebied van open innovatie in de gezondheidszorg. Eerder was Hofstraat onder andere deeltijd-hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam (1998-2008) en werkte hij als onderzoeker bij Akzo Nobel (1991-1998) en bij Rijkswaterstaat (1987-1991).
HET MANAGEMENT MOET HET UITDRAGEN, PAS DAN WORDT HET IN ALLE HAARVATEN VAN DE ORGANISATIE OOK UITGEVOERD.
En nu staan we - naar mijn waarneming - op het
moet het uitdragen, pas dan wordt het in alle haar-
punt weer een nieuwe stap te zetten: de stap naar
vaten van de organisatie ook uitgevoerd.”
cocreatie. Dat is een nog meer intense vorm van samenwerking op basis van gelijkwaardigheid.”
Hoe is te voorkomen dat het met al die partijen en al die disciplines een praatcircus wordt?
Hoe krijg je onderzoekers zover?
“Door doelstellingen helder te formuleren en het
“Dat vraagt in zekere zin een spagaat. Aan de ene
tijdpad te bewaken. De gezamenlijke motivatie
kant moet een onderzoeker op zijn eigen terrein de
moet de drijvende kracht zijn. Een bedrijf heeft er
top halen. Dat moet je ook zeker blijven beoorde-
uiteraard belang bij een innovatie zo snel mogelijk
len en blijven stimuleren. Een onderzoeker moet
te realiseren. Dat moet je voortdurend scherp voor
een kei zijn of worden op zijn gebied. Daarnaast
ogen houden.”
leren we onderzoekers al heel snel samenwerken en worden onze mensen ook beoordeeld op hun
Wat zijn op dit moment de belangrijkste belem-
toegevoegde waarde in de groep. Hoeveel doen
meringen voor succesvolle innovatie in de
ze in samenwerking met anderen? Wat is daarvan
gezondheidszorg en voor snelle implementatie
het resultaat? Een professioneel middenkader is
van nieuwe technieken en nieuwe middelen?
belangrijk om dit proces te bevorderen. Bij de jaar-
“Ik zie twee belemmeringen. De eerste is het
lijkse evaluatie meet dit niet alleen strikt persoon-
toelatingsbeleid dat we in Nederland kennen. Dat
lijke prestaties, maar ook de resultaten van sa-
geldt zeker voor vernieuwingen die een combinatie
menwerking en de bijdrage die een persoon daarin
zijn van nieuwe technologie en nieuwe geneesmid-
heeft gehad. De waarde van visionair leiderschap
delen. Het is natuurlijk belangrijk een mogelijke
mag ook niet onderschat worden. Open innovatie
nieuwe behandeling goed te demonstreren, en
is toch een soort van piramide. Het management
op een zorgvuldige en ethische manier te ontwik-
SOCI A L E I N N OVAT I E | 23
HOFSTRAAT PLEIT VOOR EEN INTEGRALE KIJK OP HET EFFECT VAN INNOVATIE OP DE MAATSCHAPPIJ ALS GEHEEL. GSK ZIT REEDS MIDDEN IN RADICALE VERANDERINGEN MET ANDERE DENKPATRONEN. >
kelen. Om dit te garanderen zijn controles en
We hebben toch allemaal hetzelfde belang,
formaliteiten nodig. Echter, te veel formaliteiten
namelijk kwalitatief betere gezondheidszorg?
kunnen leiden tot een onnodige vertraging van het
“Dat klopt, maar het is soms een uitdaging dat
innovatieproces, en kosten veel moeite en geld.
gezamenlijke belang scherp voor ogen te krijgen.
Er moet veel geïnvesteerd worden voordat een in-
Neem het voorbeeld van de HIFU-MRI, die ik zo-
novatie geld oplevert. Een goede balans moet ge-
juist noemde. Een nieuw kunstje: wat gaat ons dat
vonden worden om het noodzakelijke zorgvuldige
kosten, denken zij die het moeten betalen. Maar
ontwikkelingsproces te garanderen, en een snelle
hoe beoordeel je dat? De apparatuur is natuurlijk
en dynamische innovatiecultuur te behouden.
veel duurder. Het aantal ligdagen in het zieken-
Formaliteiten zijn zeker ook een reden waarom
huis wordt echter kleiner, het is prettiger voor de
nieuwe technieken zo traag in nieuwe producten
patiënt die minder bijwerkingen ondervindt, en die
worden vertaald.”
misschien dankzij deze behandeling wel weer een productieve bijdrage aan de maatschappij kan gaan
“Een tweede belemmering zit in gevestigde belan-
leveren. Het geïsoleerd analyseren van de effecten
gen. Innovaties in de zorg hebben vaak invloed op
van technologische vernieuwing geeft geen beeld
de werkwijze van behandelaren. Soms is opleiding
van wat het voor de patiënt of voor de maatschap-
nodig om met een nieuwe techniek te kunnen
pij betekent. Zijn we in staat dat allemaal in de af-
werken. Soms verschuift een behandeling van de
wegingen te betrekken? Het zal wel moeten, want
ene specialist naar de andere of van de specialist
alleen op die manier krijgen we een goed beeld
naar de huisarts. Soms heeft iets gevolgen voor
van kosten en opbrengsten. We moeten meer
vergoedingen die zijn afgesproken. Allemaal zaken
integraal kijken naar het effect van innovatie op de
waarmee je te maken kunt krijgen en die kunnen
zorg als geheel of beter nog: op de maatschappij
zorgen voor vertraging.”
als geheel.”
24 | SO C I A LE I NN OVAT I E
IE: OVAT
INN IALE
ﾃ起T AL I T A P TRA N E C
SOC
MARCEL JOACHIMSTHAL GLAXOSMITHKLINE
SOCI A L E I N N OVAT I E | 25
LATEN WE VEEL MEER LETTEN OP DE ECHTE BEHOEFTE VAN DE PATIËNT De patiënt moet centraal staan. Het klinkt logisch, maar zorgverleners wisten vele decennia zelf wel wat goed was voor de patiënt. Dat gaat veranderen, zegt Marcel Joachimsthal, algemeen directeur van GlaxoSmithKline (GSK) in Nederland, en dat vraagt ook van de farmaceutische branche andere denkpatronen. “We moeten reële gezondheidswinst kunnen aantonen, anders kunnen we er geen prijs voor vragen.”
Uw stelling is dat de farmaceutische industrie
Een beter geneesmiddel heeft toch altijd
radicaal moet veranderen.
toegevoegde waarde?
“Dat klopt en dat proces is de laatste jaren bij
“Volgens de traditionele manier van denken wel,
GlaxoSmithKline ook volop aan de gang. Volgens
maar waar het natuurlijk om gaat is of de pati-
het traditionele businessmodel, dat tot in de jaren
ënt ook werkelijk toegevoegde waarde ervaart.
negentig heeft bestaan, waren farmaceutische be-
We meten de kwaliteit van de zorg vaak aan de
drijven goed in het ontwikkelen van geneesmidde-
hoeveelheid zorg die we in een patiënt stoppen,
len die - als ze werden vergeleken met placebo’s -
om het oneerbiedig te zeggen. Dat is de input: de
een significant positief gezondheidseffect ople-
voorlichting, de diagnostiek, de therapieën en de
verden. Dat werd bepaald op basis van onderzoek
geneesmiddelen die we leveren. Mijn pleidooi is
en het was de kunst dit positieve effect door de
echter dat we veel meer inzicht moeten krijgen
registratieautoriteiten te laten onderkennen. Als je
in de output, in de vraag: hoe renderen onze
dat eenmaal had bereikt, dan moest het nieuwe
interventies in het dagelijks leven van de patiënt.
geneesmiddel met kracht in de markt gezet
Wat ervaart hij of zij echt als toegevoegde waarde
worden. Behandelaren, voorschrijvers, apothekers,
en wat niet?”
iedereen moest van de waarde ervan overtuigd worden. Daarbij zijn we vergeten wat het allemaal
“Laat ik een voorbeeld nemen uit de eigen prak-
betekent voor de patiënt. Of zo’n nieuw genees-
tijk. Ik was tot voor kort, met uitzondering van de
middel voor het leven van de patiënt inderdaad
Verenigde Staten, verantwoordelijk voor het pakket
toegevoegde waarde heeft.”
respiratoire geneesmiddelen van GSK, de midde-
26 | SO C I A LE I NN OVAT I E
len tegen longziekten. In die rol heb ik me ingezet
mistige, regenachtige dag voelen ze zich zo be-
voor onderzoek naar de gemiddelde kwaliteit van
roerd dat ze maar niet naar de supermarkt gaan.”
leven van COPD-patiënten in zeven Europese landen. Circa 2.500 patiënten die onder behande-
Astma
ling zijn van hun huisarts, werden ondervraagd.
Hij weet waar hij over praat. De samenloop van
De uitkomst was miserabel: bij 80 procent had
omstandigheden is te groot om toevallig te zijn.
de ziekte een significante impact op de dagelijkse
Geneesmiddelen tegen longziekten vormen de
kwaliteit van leven en - surprise, surprise - dat was
belangrijkste productgroep voor GSK, waar hij
relatief onafhankelijk van de ernst van de ziekte.
sinds begin 2010 de algehele leiding heeft over de
Ja, dat hoort u goed: onafhankelijk van de ernst
Nederlandse landenorganisatie. Daarnaast is zijn
van de ziekte.”
vrouw longspecialist. En zelf lijdt hij nog altijd aan een serieuze vorm van astma. Toen hij drie jaar
Patiënten met lichte COPD voelen zich niet
oud was, kreeg zijn moeder te horen dat de kleine
veel beter dan patiënten die behoorlijk ziek
Marcel hoogstwaarschijnlijk de twintig niet zou
zijn? Hoe kan dat?
halen. “Ik heb gevoeld wat het is als je vanwege je
“De problemen worden niet goed herkend door
lijf niet mee kunt spelen. Ik wilde graag in de spits
de behandelend arts en patiënten denken dat ze
voetballen, maar ik eindigde in het doel.” Altijd een
zélf een deel van hun problemen zijn bijvoorbeeld
stapje extra zetten om bij te blijven.
omdat ze nog altijd roken. Ze klagen niet en komen een paar keer per jaar bij de huisarts. Gaat het nog,
Nu kan hij prima leven met astma, kan hij de ziekte
meneer Jansen? Ach dokter, het gaat wel hoor. De
goed “managen” zoals hij dat zelf noemt. Vooral dank-
dokter schrijft een herhaalrecept uit en de patiënt
zij de geneesmiddelen die in de loop der jaren zijn ont-
blijft rondlopen met een gezondheidsstatus die
wikkeld. Hij roeit, fietst en loopt zelfs nu en dan een
veel beter zou kunnen.”
tien kilometer. Sinds hij begin jaren negentig bij GSK begon heeft hij maar twee dagen door ziekte gemist.
Marcel Joachimsthal kijkt door het raam van zijn
De drijfveer is dus enorm en persoonlijk: “Ik vind het
werkkamer in Zeist naar buiten waar het verkeer
belangrijk dat dit bedrijf geneesmiddelen ontwikkelt
voorbijraast op een kletsnatte A28. “En op een
die echt iets toevoegen aan een mensenleven.”
SOCI A L E I N N OVAT I E | 27
WE MOETEN VEEL MEER INZICHT KRIJGEN IN DE VRAAG: HOE RENDEREN ONZE INTERVENTIES IN HET DAGELIJKS LEVEN VAN DE PATIËNT.
Hoe krijg je meer inzicht in de echte
Wat is de drijfveer, wat is het motief van
problemen van een patiënt?
deze onderneming?
“Door er gericht naar te vragen. En door de juiste
“Er zijn twee motieven die elkaar versterken. Het
vragen te stellen. Samen met een groot aan-
eerste is de intrinsieke behoefte van de onderne-
tal deskundigen heeft GSK de afgelopen jaren
ming. Dat merk ik ook heel duidelijk bij Andrew
gewerkt aan een korte, effectieve vragenlijst
Witty, onze CEO met wie ik jaren van nabij heb
die behandelaren kunnen gebruiken bij COPD-
mogen samenwerken. Hij vindt onze aandeelhou-
patiënten. In korte tijd kunnen ze alle onderwerpen
ders belangrijk, maar het klinkt misschien wat
aan de orde stellen, waarvan wetenschappelijk is
pathetisch en daarom blazen we ook niet altijd
vastgesteld, op basis van diepgaand onderzoek on-
hoog van de toren, maar het is echt gemeend: dit
der heel veel patiënten, dat ze bepalend zijn voor
bedrijf wil iets betekenen voor mankind. Zo voel ik
de kwaliteit van het leven. Het zijn vragen over
het persoonlijk ook en met mij alle medewerkers.”
benauwdheid, sputumproductie, psychosociaal welbevinden; hoe beter we dat allemaal begrijpen,
“Daarom nemen we ook onze rol in de bestrijding
hoe meer inzicht we hebben in de echte medical
van ziekten in ontwikkelingslanden. Daarom zijn
need van de patiënt. Als een patiënt op één van
we niet alleen geïnteresseerd in het ontwikkelen
aspecten slecht scoort, dan moet je daarop als be-
van goed verkopende blockbusters, maar vin-
handelaar het accent leggen in de beperkte tijd die
den we ook dat de paar honderd mensen die in
je vaak beschikbaar hebt. Daaraan moet je werken,
Nederland lijden aan de Ziekte van Duchenne, een
want dat levert de meeste gezondheidswinst op.”
ernstige vorm van spierdystrofie, een beter leven verdienen.”
Dat zouden artsen toch al lang moeten doen? “Ik maak geen verwijten. Je kunt het ook op het bord-
En wat is de business case?
je van de farmaceutische branche leggen: waarom zou
“Er is inderdaad ook een andere kant aan het
je doorgaan met het ontwikkelen van geneesmiddelen
verhaal. Behandelaren zullen de komende jaren
als je niet eens precies weet van de behoeften van de
belangrijk blijven als het gaat om het voorschrijven
patiënt zijn? Ik denk dat het een gemeenschappelijke
van geneesmiddelen, maar de invloed van patiën-
uitdaging is: we moeten de patiënt centraal stellen.”
ten groeit snel. Over tien jaar zal, veel meer dan
28 | SO C I A LE I NN OVAT I E
ALS WE DE PATIËNT ECHT CENTRAAL STELLEN, HEEFT DAT ZEER INGRIJPENDE GEVOLGEN VOOR DE FARMACEUTISCHE BEDRIJFSTAK. MARCEL JOACHIMSTHAL Marcel Joachimsthal is sinds 1 januari 2010 vice president en general manager GlaxoSmithKline (GSK) in Nederland. Joachimsthal heeft sinds 1992 ervaring bij diverse afdelingen van GSK. Nadat hij elf jaar diverse functies had vervuld bij GSK Nederland, werd hij in 2003 in Duitsland head Marketing & Sales CNS en later ook Anaesthesiology. In 2005 is Joachimsthal benoemd tot head of
European Commercial Operations in Londen en in 2007 is hij voor zijn laatste functie in het buitenland verhuisd naar Parijs waar hij de leiding had over het Centre of Excellence Respiratory. In deze functie was hij wereldwijd (exclusief Verenigde Staten) verantwoordelijk voor de medische en commerciële strategische activiteiten met betrekking tot het respiratoire portfolio van GSK, zowel voor de geregistreerde als voor de pijplijnproducten.
nu, de patiënt bepalen of een nieuw geneesmiddel
autoriteiten toegevoegde waarde heeft of een
zijn extra geld wel waard is. De patiënt is beter op-
middel dat volgens de patiënt echte gezondheids-
geleid, krijgt steeds meer kennis, onder andere via
winst oplevert. We moeten gezondheidswinst
internet. Ook patiëntenorganisaties spelen, zeker
kunnen aantonen, anders kunnen we er geen
in Nederland, een steeds belangrijker rol. Vroeger
prijs voor vragen. Dat vraagt een heel andere
werden zorgstandaarden ontwikkeld door artsen,
mindset van klinische experts. Als een middel
apothekers en andere experts, maar voor de
een klein, positief verschil oplevert vergeleken
behandeling van astma, COPD en diabetes hebben
met een placebo, dan kán dat waardevol zijn,
patiënten terecht hun rol aan tafel opgeëist. Ik vind
maar het hoeft niet per se. Het ligt er maar aan
dat een fantastische ontwikkeling; heel spannend
hoe de patiënt het ervaart. Soms is het een
om mee te maken. Nederland loopt daarin voorop,
merkbare verbetering, soms ook niet. Soms zal
ook door de manier waarop marktwerking in de
de patiënt bereid zijn bijwerkingen op de koop toe
zorg hier vorm krijgt. Dat proces zal verder gaan,
te nemen, soms beschouwt hij of zij de bijwerkin-
bij ons en in het buitenland.”
gen als een groter probleem dan de aandoening zelf. Het gaat er om dat je een geneesmiddel
Wat betekent deze ontwikkeling voor een
niet alleen op basis van klinische parameters op
farmaceutisch bedrijf?
de markt brengt, maar dat het echt iets toevoegt
“Laten we één ding voorop stellen: voor echte
voor degene om wie het gaat. Dat betekent: al in
innovatie in de gezondheidszorg is samenwerking
een vroeg stadium veel meer samenwerken met
tussen alle betrokken partijen altijd belangrijk
patiënten en jezelf voortdurend de vraag stel-
geweest. Je kunt in de zorg geen nieuwe dingen
len: so what? Wat levert dit straks op aan reële
bedenken vanachter je bureau. Sociale innovatie is
gezondheidswinst?”
dus wat dat betreft van alle tijden.” Ondernemen wordt riskanter? “Als we echter de patiënt echt centraal stellen,
“Er is inderdaad een risico, maar dat heb je ook
heeft dat zeer ingrijpende gevolgen voor de
eerder in het hele ontwikkelingstraject dan vroe-
farmaceutische bedrijfstak. Bij ons bedrijf is de
ger. We moeten veel rigoureuzer keuzes maken.
hele organisatie op de schop gegaan. Het maakt
Als een geneesmiddel in ontwikkeling niet of
een groot verschil of je doel is een geneesmid-
nauwelijks toegevoegde waarde gaat opleveren,
del te produceren dat volgens de registratie-
kun je het ontwikkelingsproces beter op tijd stop-
SOCI A L E I N N OVAT I E | 29
VOLGENS JOACHIMSTAHL ZAL DE FARMACEUTISCHE INDUSTRIE RIGOUREUZERE KEUZES MOETEN MAKEN IN HET ONTWIKKELTRAJECT VAN GENEESMIDDELEN EN GEZONDHEIDWINST VAN PATIËNTEN CENTRAAL ZETTEN IN DE TOEKOMST. GROEN ZIET GEEN INNOVATIEVE TOEKOMST VOOR GROTE FARMABEDRIJVEN. >
zetten. Killen dat project en er niet eindeloos mee
op de website; uitgangspunt is dat we patiënten-
doorgaan in de hoop dat de marketingmensen het
verenigingen enorm belangrijk vinden, maar dat
straks wel weten te slijten. De gebakken peren
we nooit een dominant belang in de financiering
waar veel farmaceuten nu mee zitten, is dat ze dat
willen hebben.”
niet gedaan hebben en dat ze honderden miljoenen hebben geïnvesteerd in producten waarvan
Zijn de andere partijen in de zorg al zover?
gebruikers en verzekeraars nu zeggen: ja, dáárvoor
Huisartsen, apothekers, medische specialisten,
gaan we niet betalen…”
ziekenhuizen, het zijn toch vaak gescheiden werelden?
U vindt ook dat de farmaceutische industrie
“Er is inderdaad nog teveel silo-denken in de
meer transparant te werk moet gaan.
gezondheidszorg, maar uiteindelijk hebben we
“Dat klopt. Dat staat ook in ons mission state-
er allemaal belang bij dat we de patiënt centraal
ment. Transparantie, respect, integriteit en focus
stellen. En dan moeten er soms harde keuzes
op de patiënt zijn de kernwaarden van deze onder-
gemaakt worden: wat doen we wel en wat doen
neming. Big Pharma heeft geen goede reputatie,
we niet meer? Er is veel overlap, er is veel dubbele
we worden gezien als een bedrijfstak die welis-
diagnostiek. Zorgverleners moeten zich kwetsbaar
waar goede geneesmiddelen heeft ontwikkeld,
durven opstellen en weten waar ze echt waarde
maar die de afgelopen dertig jaar toch vooral heeft
kunnen toevoegen. En voor landjepik is echt geen
gefunctioneerd in een weinig transparant model,
reden. Er is nog zoveel behoefte aan zorg en er
waarbij het de kunst was artsen te laten voorschrij-
worden nog zoveel zaken niet gediagnosticeerd en
ven wat Big Pharma wilde dat er werd voorge-
niet goed behandeld. Echt, er is werk genoeg voor
schreven. Dat beeld bestond, het was niet altijd
iedereen.”
terecht, maar de maatschappij heeft het als weinig transparant ervaren.”
U heeft een ideaal voor ogen. “Zeker, ik wil dit bedrijf transformeren naar een
Waarover wilt u transparant zijn?
onderneming waarvan de maatschappij ziet dat we
“Over alles. Bijvoorbeeld over hoe we als farma-
de patiënt echt centraal stellen. En ik wil dat we
ceutische bedrijf samenwerken met artsen. Over
geneesmiddelen en services ontwikkelen die het
wat we doen aan sponsoring van patiëntenver-
leven van patiënten werkelijk beter maken. We zijn
enigingen. Dat laatste staat nu allemaal keurig
goed op weg, maar er is nog veel te doen.”
30 | SO C I A LE I NN OVAT I E
Grote farmaceutische bedrijven zullen niet meer leidend zijn bij de ontwikkeling van innovatieve geneesmiddelen, zegt Kees Groen, eigenaar van een adviesbureau op dit gebied. Innovatie kan alleen nog maar in kleinere bedrijven plaatsvinden. Sanering en reorganisatie van Big Pharma is onafwendbaar. “Het worden pure marketing en sales organisaties, dat is waar ze ook goed in zijn.”
BIG PHARMA IS ONGESCHIKT VOOR DE ECHTE INNOVATIE Wilt u een voorspelling doen: hoe ziet de farma-
Waarom niet meer in eigen huis?
ceutische industrie er over tien, vijftien jaar uit?
“Omdat de grote farmabedrijven niet in staat zijn
“Nogal anders dan nu. Ik verwacht dat de grote
tot echte innovaties. Het grote ongeluk in deze
farmaceutische conglomeraten, de bedrijven met
bedrijven is dat ze verzamelingen van koninkrijkjes
10.000 tot meer dan 100.000 werknemers, de
zijn geworden, waarin de mensen veel meer ge-
komende jaren zullen verdwijnen. De wal keert
richt zijn op de eigen status en op machtspolitiek,
het schip. We zien het om ons heen al gebeuren.
op elkaar de vliegen afvangen, dan op het succes
Er wordt al sterk gesaneerd. Ik denk dat een paar
van de onderneming. Er wordt veel te veel verga-
grote bedrijven gaan omvallen of dat ze elkaar
derd en door veel te veel mensen. Mijn ervaring is
zullen opeten. In elk geval blijven er een stuk of
dat je in dit soort bedrijven gemiddeld een man of
vijf, zes over. Die zullen sterk afgeslankt zijn; mis-
twintig in de zaal hebt, van wie slechts een kwart
schien hebben ze nog maar 10 procent van hun
wel eens iets te melden heeft.”
huidige personeelsbestand over. Het worden pure marketing en salesorganisaties, die niets anders
U spreekt uit ervaring?
doen dan nieuwe producten oppikken bij kleinere
“Ik ben mijn loopbaan begonnen bij de overheid en
bedrijven en deze in de markt zetten. Dat is ook
stapte halverwege de jaren negentig over naar een
precies waar ze goed in zijn. Al het risicodragende
farmaceutisch bedrijf. Daar heb ik het nog geen
werk, de vroege ontwikkeling van nieuwe genees-
jaar uitgehouden. Wat een hiërarchie, wat een bu-
middelen, dat gebeurt allemaal buiten de deur, bij
reaucratie. Bij de overheid had ik veel vrijheid, kon
kleine, echt innoverende bedrijven.”
ik min of meer zeggen en doen wat ik wilde. In de
SOCI A L E I N N OVAT I E | 31
: ATIE NOV
SO
E IN CIAL
EID
NH OPE
KEES GROEN KINESIS PHARMA
32 | SO C I A LE I NN OVAT I E
meeste grote farmaceutische bedrijven wordt dat
Waarom zouden grote bedrijven dat niet
niet op prijs gesteld. Mijn chef duwde me in een
kunnen?
hokje en daar kon ik maar beter niet uitkomen.”
“Ik ben daarover heel pessimistisch. Het topmanagement is meestal niet het probleem, het zit veel
“Ik heb een andere managementopvatting. Ik
meer in het middenkader. Angst voor het onbeken-
vind dat medewerkers vooral hun eerlijke me-
de en rigiditeit zijn de grootste bedreigingen. Ik zou
ning moeten geven. Succesvolle bedrijven zijn
ook niet graag in de schoenen staan van de direc-
bedrijven waar de directie openheid toelaat en
ties van grote farmabedrijven. Het is moeilijk zo’n
mensen ook op de werkvloer kunnen zeggen wat
grote onderneming te veranderen. De lijnen zijn per
ze willen. Alsjeblieft, zég het gewoon als iets niet
definitie lang. Het is ook moeilijk te besturen.”
goed is. En werk niet aan zaken die weliswaar geld opleveren, maar die de volksgezondheid niet
“In de grote farmabedrijven krijgen onderzoekers
verder helpen.”
opdrachten als: er moeten per jaar minstens tien stoffen in de fase van het onderzoek onder
“Halverwege de jaren negentig mocht de farma-
vrijwilligers gebracht worden. Als je dat zegt tegen
ceutische onderneming waar ik werkte, niet meer
slimme mensen, krijg je gegarandeerd tien stoffen
bezig zijn met het ontwikkelen van geneesmid-
in die fase; het is gewoon een kwestie van slim in-
delen tegen HIV. Dat was in strijd met het baby
richten van studies. Dat kunnen ze echt wel. Maar
care imago van het bedrijf in de Verenigde Staten.
dat geeft geen enkele garantie dat die tien stoffen
HIV-geneesmiddelen, dat waren middelen voor
ook echt iets zullen worden. De stoffen komen ge-
slechte mensen, zo vonden de aandeelhouders en
woon daar waar de directie ze wil hebben. Je kunt
het senior management. Een aantal medewerkers
ook zeggen: twintig of nul. Dat is het punt niet.
begon vervolgens voor zichzelf om dit werk, dat
Maar kijk nu eens naar de praktijk: in 2010 heeft de
ze belangrijk vonden, voort te zetten. Met veel
Amerikaanse Food and Drug Administration niet
bevlogenheid en met succes. En zo zijn er veel
meer dan 21 nieuwe geneesmiddelen geregis-
meer kleine bedrijven die met passie werken aan
treerd; een-en-twintig! Dat is belachelijk weinig en
innovaties waarin ze echt geloven.”
eigenlijk een afgang voor de industrie.”
SOCI A L E I N N OVAT I E | 33
SUCCESVOLLE BEDRIJVEN ZIJN BEDRIJVEN WAAR DE DIRECTIE OPENHEID TOELAAT.
Het wordt ook steeds moeilijker nog nieuwe
behandelen bent. Dat is duur en niet goed voor
geneesmiddelen te ontwikkelen.
de patiënt. De bijwerkingen van het middel krijgt
“Dat is ook zo. Er is minder te innoveren, zeker
de patiënten er namelijk wel gratis bij. Daarover
als het gaat om de traditionele small molecules.
maak ik me echt grote zorgen, vooral over de
Op dat terrein verwacht ik niet of nauwelijks
effecten die dat heeft op ouderen, van wie het
nog grote vernieuwingen. Misschien kunnen bij
buffermechanisme lang niet zo goed werkt als bij
bestaande stoffen nog wel nieuwe indicaties
jongeren.”
gevonden worden, maar ook dat brengt ons niet veel verder. Als er op een stof die goed werkt
Hoe is het zover gekomen?
tegen schimmelinfecties geen patent meer rust,
“Mag ik het heel blunt zeggen? Dat heeft alleen
kun je misschien ontdekken dat diezelfde stof ook
maar met geld te maken. Grote farmaceutische be-
werkt tegen schizofrenie, maar kun je dat dan nog
drijven zullen niet gauw zeggen: ons middel werkt
wel adequaat beschermen? Ik denk het niet. Nee,
maar bij 30 procent van de patiënten, dus pas een
de echt nieuwe middelen zullen nu niet zozeer uit
beetje op met voorschrijven. En de ontwikkelaars
de chemie voortkomen, maar bijvoorbeeld uit de
van diagnostica, dus van methoden om te bepalen
biotechnologie. En we moeten veel meer aan-
of een middel wel of niet zal werken, komen er bij
dacht gaan besteden aan diagnostica: methoden
die farmaceutische bedrijven vaak niet in. Dat kost
om te bepalen of een bepaald geneesmiddel nu
marktaandeel; het onnuttig gebruik van genees-
beter wel of beter niet op een patiënt kan worden
middelen levert een berg geld op.”
toegepast.” Kom, kom, er zijn ook farmaceutische bedrij“Ik vind dat er veel te veel geneesmiddelen op
ven die zeggen dat ze de klant, dus de patiënt,
de markt zijn waarvan de effectiviteit maar bij
centraal stellen.
een zeer beperkt aantal patiënten is gebleken.
“Dat hoor ik ook, maar in veel bedrijven is dat
Dan worden er percentages genoemd van 30
helaas nog niet het geval. Daar komt nog iets bij.
tot 40 procent, wat dus betekent dat je in 60 tot
De farmaceutische industrie heeft te lang in te veel
70 procent van de gevallen voor noppes aan het
luxe geleefd. Eind jaren tachtig, begin jaren negen-
34 | SO C I A LE I NN OVAT I E
tig kwam er een golf aan ontdekkingen van nieuwe
nog altijd een enorm superioriteitsgevoel. Not
geneesmiddelen. Het geld kon niet op, dat heb ik
invented here? Wat hier niet bedacht is, kan nooit
zelf gezien, de ogen vielen uit mijn hoofd. Ieder-
wat zijn. Dat merk ik vooral als die grote bedrijven
een vloog business class, iedereen logeerde in vijf-
geconfronteerd worden met het werk van kleinere
sterrenhotels, de congressen werden gehouden in
ondernemingen. Het is nooit goed genoeg.”
de mooiste resorts in Cancun of op de Bahama’s. Maar de golf aan ontdekkingen kwam geleidelijk
Is dat te doorbreken?
ten einde en van steeds meer geneesmiddelen
“Ik vrees van niet. Er moet veel meer gediversifi-
liep het patent af. Het kost bedrijven moeite zich
eerd worden. Niet focussen op small molecules,
aan te passen aan de nieuwe situatie.”
maar ook op biotech producten. Je hoeft het niet allemaal in eigen huis te doen. Liever niet zelfs.
Wat zou dan moeten gebeuren?
Kies voor samenwerking met kleinere onderne-
“Intelligente mensen zijn niet alleen slim, maar
mingen; verschillende bedrijven doen dat gelukkig
hebben ook het vermogen om te luisteren. Dat
al. Slank de eigen onderneming af om kosten en
is de essentie van sociale innovatie. Je moet
vooral ook risico’s te verkleinen. En kijk ook veel
naar iedereen kunnen luisteren: naar de medisch
meer naar nieuwe markten. Ik ontdekte laatst dat
directeur, maar ook naar de portier en naar de
een groot farmaceutisch bedrijf met een bepaald
poetsvrouw. Arrogantie is funest voor innovatie.
product nog helemaal niet op de Chinese markt
Je moet je ogen en oren open houden en voort-
actief was. Ik bedoel: een kwart van de wereldbe-
durend willen weten wat er leeft, wat mensen
volking en je laat die markt links liggen…”
vinden, en niet blind doorgaan met wat je de afgelopen twintig, dertig jaar steeds hebt gedaan. De
Er wordt ook wel gezegd dat innovatie wordt
onderlinge communicatie moet anders, de lijnen
geremd door teveel bureaucratische procedu-
moeten korter. Er heerst bij veel grote bedrijven
res bij de toelating van geneesmiddelen.
SOCI A L E I N N OVAT I E | 35
KEES GROEN Kees Groen is eigenaar van Kinesis Pharma in Breda, een bedrijf dat hij in 1997 oprichtte en dat nu 60 man personeel heeft. Kinesis Pharma geeft strategisch advies over ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Het heeft dertien van de twintig grootste farmaceutische bedrijven als klant, maar ook veel kleinere bedrijven. Kees Groen werkte voordat hij Kinesis Pharma oprichtte onder
andere bij het toenmalige Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (1991-1996). Naast zijn functie als ceo van Kinesis is hij ook mede-directeur of commissaris van een tiental andere bedrijven, alle in de medische sector..
DE ECHT NIEUWE MIDDELEN ZULLEN NU NIET ZOZEER UIT DE CHEMIE VOORTKOMEN, MAAR BIJVOORBEELD UIT DE BIOTECHNOLOGIE.
“Ik geloof er niets van. Iedereen gaat ervan uit dat
we erin steken? Moeten we doorgaan of moeten
het 8 tot 10 jaar duurt voordat een geneesmiddel op
we een ontwikkeling stopzetten? Er ontstaan ook
de markt gebracht kan worden. Ik heb echter in de
nieuwe modellen om dat proces te besturen. Je
praktijk gezien dat het veel sneller kan. Dat ligt niet
kunt immers van de directeur van een klein bedrijf,
aan de overheid, maar meestal aan de bedrijven
die zijn ziel en zaligheid heeft verbonden aan een
zelf. De interne processen verlopen vaak veel te
bepaalde werkzame stof, niet verwachten dat hij
traag, iedereen moet zijn plasje er overheen doen.”
over de toekomstige opbrengsten ervan nog een objectief beeld kan schetsen. Dus zie je steeds
“Ik denk dat we ervan uit moeten gaan dat de
meer dat investeerders werken met comités van
innovatie in de toekomst van kleinere bedrijven zal
deskundigen die ze dat laten beoordelen. Het
komen. Daar kunnen de lijnen nog kort zijn. Een
is een kwestie van voortdurend kijken naar de
ander voordeel is dat investeerders veel meer grip
resultaten van het onderzoek, maar ook naar de
kunnen hebben op zo’n klein bedrijf. Dat is ook es-
ontwikkelingen in de markt. Want wat heb je aan
sentieel. De risico’s in de farmaceutische industrie
een stof van prima kwaliteit als de markt intussen
zijn veel te groot geworden. Men investeert niet
verdwenen of verdeeld is?”
meer 40 tot 50 miljoen euro in een black box onder het motto ‘we zien wel wat het oplevert’. Daarvoor
U gelooft niet meer in Big Pharma?
zijn er teveel mislukkingen geweest. Bovendien
“Eerlijk gezegd niet als het gaat om innovatieve
kun je in andere sectoren dan de farmaceutische
geneesmiddelenontwikkeling. Teveel dollartekens
industrie sowieso veel sneller een behoorlijke
in de ogen. Veel grote bedrijven zijn echt ver-
return on investment realiseren.”
wend. Prima geschikt voor sales en marketing, maar ongeschikt voor innovatie. Kortom, het is
“Investeerders willen er daarom veel dichter op
goed als de grote farma zich richt op waar ze echt
zitten. Wat gebeurt er precies met het geld dat
goed in is.”
EITAVONNI ELAICOS ?PO JIM TEH TREVEL TAW
EITNARAPSNART
NEKREWNEMAS
ARTNEC TNËITAP
RUUTLUCEITAVONNI
FEL
TUPTUO
TNEMEDNER RIANILPICSIDITLUM
ELA AMEHT EITA ICOS VON NI
PAHCSREDIEL GNIWUEINREV