Türkiye’de Çocuk Parklarında. Özel Egitime Gereksinimi Olan Çocukların Ihtiyaçları Nesibe İrem Erdem Park Kent Mobilyaları, Ar-Ge Merkezi Tasarım Bölümü, Ankara; irem.erdem@parkkentmobilyalari.com Çalışmamız Türkiye’de üretilen engelsiz parklarda özel eğitime gereksinimli çocukların ihtiyaçlarını karşılamak konusunda geliştirilmesi gereken unsurları belirlemek amacıyla yapılmıştır. Literatür taraması ve piyasa araştırması ile ABD, AB ve Türkiye’de engelsiz park üretim standartları ve sektöre yön veren firmaların ürettiği engelsiz parkların sahip olduğu elemanlar incelenmiştir. Bulgulara dair görüşleri değerlendirmek ve belirlenmiş gereklilikleri doğrulamak amacıyla Otizm Vakfı’nda 3 çalışma yürütülmüştür. Eğitmenleri gözetiminde 5 çocuk oyun alanında serbest oyun sırasında gözlemlenmiştir. 5 farklı uzmanla derinlemesine görüşme düzenlenmiştir. Vakıf öğrencilerinin velilerinden 6 kişi ile tarafımızdan yarı yapılandırılmış anket çalışması yapılmıştır Bir yanda Türkiye’deki 7 adet, diğer yanda ABD ve AB’deki toplam 7 adet başlıca oyun grubu üreticisi firmanın ürün kataloğu incelenmiştir. Bu iki grubun engelsiz oyun parkları konusunda kendi içlerindeki ortak özellikler belirlenerek birbiriyle kıyaslanmıştır.
1. Grup: “Türkiye”
2.Grup “ABD ve AB”
Engelli çocuklar için oyun alanları ‘engelsiz oyun parkı’ olarak adlandırılmaktadır.
Engelli çocuklar için oyun alanları ‘kapsayıcı oyun parkı’ olarak adlandırılmaktadır.
‘Engelsiz oyun parkları’ temalı seriler arasında bir alt kategoridir.
Kapsayıcı oyun ilkesi tasarımda genel yaklaşımdır ve kapsayıcı parklar ana kategorilerden biridir.
Oyun parklarının %10’undan azı engelsiz niteliktedir.
Oyun parklarının %50’sinden fazlası kapsayıcı niteliktedir.
Bir oyun parkının engelsiz olarak nitelenmesi tekerlekli sandalyeler için standartlara uygun rampa bulunmasına bağlıdır.
Bir oyun parkının kapsayıcı olarak nitelenmesi, farklı yetilere sahip çocukların oynayabilecekleri oyun öğeleri bulunmasına bağlıdır.
Engelsiz parklarda belirleyici faktör engelliler için evrensel standartlar kılavuzuna uygun olarak üretilmeleridir. ABD ve AB’deki öncü üretici firmaların bu kılavuza uymanın yeterli olmadığını beyan ettikleri ve kapsayıcı oyun alanları için ortak standartlar belirledikleri görülmüştür. ‘Olmazsa olmaz’ diye niteledikleri öğeler şunlardır:
a) erişim kolaylığı Transfer c) güvenlik ve geçişler, yönlendirme, Aşırı temkin ve risk. tek başına kullanabilme. b) duyusal oyunlar Sanatsal, bilişsel, müzikal öğeler (bulmaca, desen, keşif, deneysel öğrenme)
f) denge geliştirici elemanlar Zayıf denge kabiliyeti.
d) sakin güven alanları Kalabalık ve ses gibi yoğun girdilerden dinlenme yeri. e) kas geliştirici elemanlar Gücünün ayarını bilememe.
‘Kapsayıcı alan’da temel özellik, her çocugun oynayabilecegi oyunların birarada bulunması, farklı yetilerde çocukların oyunda bulusması. Kapsayıcı oyun alanı için gerekli görülenlerden‘a’, ‘c’ ve ‘e’ Türkiye’de üretilen engelsiz parklarda mevcuttur. ‘b’, ‘d’ ve ‘f’ geliştirilmesine ihtiyaç duyulan unsurlar arasındadır.
Otizm Vakfı’nda Yapılan Arastırma Çalısması Otizm Vakfı’nda yapılan çalışmada eğitmenler, ince motor kas grubunu destekleyen faaliyetlerin öğrencilerin gelişiminde olumlu etkisi olduğunu belirtmişlerdir. Derinlemesine görüşme sırasında 5 eğitmen özel eğitim teknikleriyle fiziksel egzersizlerin birleştirilebildiğini, öğrenme sürecini oyunlaştırmanın öğrencinin motivasyonunu arttırdığını ve öğrenmeyi hızlandırdığını belirtmiştir. Çocuklar oyun alanında serbest şekilde bırakıldıklarında yönlendirme ve fiziksel destek olmaksızın oyun elemanlarıyla beklenen etkileşime girmekte başarısızlık yaşamışlardır. 6 öğrenci velisi ile yapılan anketlerden 4’ü akran iletişimini karşılanmayan bir ihtiyaç olarak belirtmiştir. Eğitmenlerle yapılan 5 derinlemesine görüşmeden 3’ünde akran iletişiminin öğrencinin gelişiminde fark edilebilir olumlu etkiye sahip olduğu ifade edilmiştir.
Otizm vakfında yapılan 3 çalısmadan çıkarılan ortak sonuçlara göre oyun parklarında bulunması gereken ana unsurlar:
1 2
Çalışmalardan derlediğimiz notlara göre yönelinmesine ihtiyaç duyulan hedefler:
* Bir kolay - bir zor görevlerle kendine güvenini yüksek tutarak çeşitli yetenekleri geliştirmek * Süreç boyunca pekiştirici geri bildirimlerle ödüllendirmek * Bedensel ve zihinsel olarak kendini tanımasını sağlamak * Akran iletişimini geliştirmek * Tek başına hareket kabiliyetini arttırmak * Özel yeteneklerin ortaya çıkmasına alan sağlamak
Duyusal ve Bilissel .
Fiziksel Büyük Motor Kasların Gelişimi
(Kol, bacak, omurilik...)
Küçük Motor Kasların Gelişimi
(El ve bilek kasları - döndürme, çevirme, tutma, sıkma)
1
Duyusal Boşluğun Doldurulması
(Farklı yüzeylere temas ile duyuların uyarılması)
Eşleştirme, Ayrık Kavramları Bağdaştırma
2
(Renk, sayı, şekil, eşya, eylem...)
3
Denge Gelişimi
3
Sınırlandırılmış, Tanımlı Alanlar
4
Beynin Çift Taraflı Kullanımı için Hareketler
4
Duyguları Anlama ve İletişim (Kendini anlama, ifade etme ve empati)
5
El-Kol-Göz Koordinasyonu
5
Özel Yetenekleri Ortaya Çıkarma (Müzik, matematik, el becerisi, hafıza...)
Yasal standartlara asgari olarak uymak bir oyun alanında özel eğitime gereksinimli çocukların ihtiyaçlarını karşılamamaktadır. Oyun parklarının tüm gelişimdeki çocukları dahil edebilmesi için fiziksel, duyusal ve bilişsel unsurların birarada bulunması gerekmektedir. Özel eğitim yöntemleri çocuk parklarına oyunlaştırılmış biçimde entegre edilerek tüm çocukların gelişimsel ihtiyaçları karşılanabilir ve birarada oynamaları sayesinde kaynaştırma sağlanabilir. Türkiye’de çocuk parklarının tüm çocukların ihtiyaçlarına yönelik elemanlar içerecek şekilde üretilmesi için yasal yönetmeliklerde zorunluluk oluşturulması konusunda çalışmalar yürütülebilir.