Krzyżowiec XX wieku - Plinio Corrêa de Oliveira

Page 1

R M Krzyżowiec XX wieku Plinio Corrêa de Oliveira

R M

Krzyżowiec XX wieku Plinio Corrêa de Oliveira

przekład: Jerzy Wolak

Instytut im. Ks. Piotra Skargi Kraków

Biblioteka Kontrrewolucji

Tytuł oryginału „Il crociato del secolo XX. Plinio Corrêa de Oliveira�

Š Robert de Ma ei

Š copyright for the polish edition by Fundacja Instytut Edukacji SpoĹ‚ecznej i ReligÄłnej im. Ks. Piotra Skargi

redakcja przekĹ‚adu Roman Mazurkiewicz redakcja merytoryczna Leonard Przybysz, SĹ‚awomir Skiba redakcja techniczna Piotr DĂśerre, Arkadiusz Stelmach, Agnieszka Stelmach opracowanie graďŹ czne, skĹ‚ad i druk AWR FINE www.ďŹ ne.pl

ISBN 83-89591-06-5

Fundacja Instytut Edukacji SpoĹ‚ecznej i ReligÄłnej im. Ks. Piotra Skargi - KrakĂłw ul. JĂłzeďŹ tĂłw / www.piotrskarga.pl

Spis treści

Przedmowa Apostoł Kontrrewolucji Wstęp Rozdział I „Juş jako młody chłopiec‌�

VIII XI XV

Rozdział II „‚‚Legionårio›› narodził się, by walczyć‌�

Rozdział III W obronie Akcji Katolickiej

Rozdział IV Rewolucja i Kontrrewolucja

Rozdział V Tradycja, Rodzina, Własność

Rozdział VI Męka Chrystusa męką Kościoła

Rozdział VII Ku Królestwu Maryi

Zakończenie

Indeks

Wykaz skrĂłtĂłw AAS

Acta Apostolicae Sedis, Vatican Press, Watykan Miasto-Rzym, .

BSS

Bibliotheca Sanctorum, Istituto Giovanni XXIII, Rzym - , tomĂłw.

CATHOLICISME Catholicisme hier, anjourd’hui, demain, wydane przez G. Jacquemet, Letouzey et AnÊ, Paryş . DB

Dictionnaire de la Bible, wyd. przez F. Vigouroux, Letouzey et AnĂŠ, ParyĹź

- , tomĂłw.

DDC

Dictionnaire de Droit canonique, Letouzey et AnĂŠ, ParyĹź - , tomĂłw.

DHBB

DicionĂĄrio HistĂłrico –BiogrĂĄďŹ co Brasileiro - wyd. przez Fundação GetĂşlio Vargas, Forense-UnitersitĂĄria-Finep, Rio de Janeiro , tomy.

DM

Dizionario di Teologia Morale, pod red. kardynałów Francesco Roberti e Pietro Palazzini,Studium, Rzym .

DENZ-H

Heinrich Denzinger, Enchiridion, wyd. przez Peter Hunermann, EDB, Bolonia .

DHGE

Dictionaire d’Histoire et de GÊographie EcclÊsiastiques, Letouzey et AnÊ, Paryş .

DIP

Dizionario degli Istituti di Perfezione, pod red. Guerriero Pelliccia i Giancarlo Rocca, Edizione Paoline, Rzym .

DR

Pius XII, Discorsi e Radiomessaggi, TipograďŹ a Vaticana, Watykan , tomĂłw.

DSp

Dictionnaire de SpiritualitĂŠ, Beauchesne, ParyĹź - , tomĂłw.

DTC

Dictionnaire de ThĂŠologie Catholique, Letouzey ĂŠt AnĂŠ, ParyĹź - , tomy.

EB

Encyclopaedia Britannica, H. Hemingway Benton Publisher, Chicago , tomĂłw.

EC

Enciclopedia Ca olica, Sansoni, Florencja - , tomĂłw.

ER

Enciclopedia delle Relligioni, Vallecchi, Florencja - , tomy.

GAF

Grande Antologia FilosoďŹ ca, wyd. przez Umberto Antonio Padovani, Marzorati, Mediolan .

GER

Gran Enciclopedia Rialp, Ediciones Rialp, Madryt - , tomy.

HKG

Handbuch der Kirchengeschichte, Herder, Freiburg im Bresgau - , tomĂłw.;

IP

Insegnamenti PontiďŹ ci, wyd. przez mnichĂłw z Solesmes. TamĹźe Paoline, Alba, - , tomĂłw.

LTK

Lexikon fĂźr Theologie und Kirche, Verlag Herder, Freiburg - , tomĂłw.

NDB

Neue Deutsche Bigraphie, Duncker & Humblat, Berlin .

PG

Patrologiae Cursus Completus, Series Latina, wyd. przez Jaques-Paul Migne, ParyĹź

-

, tomy.

PL

Patrologiae Cursus Completus, Series Latina, wyd. przez Jaques-Paul Migne, Migne, ParyĹź

-

, tomĂłw.

TRE

Theologische Realenzyklopädie, de Gruyter, Berlin-Nowy Jork .

P J E K . K A M S * W czasach kryzysu i zamÄ™tu – jakĹźe czÄ™sto powtarzajÄ…cych siÄ™ w dziejach – biograďŹ e wybitnych postaci niejednokrotnie znacznie lepiej odsĹ‚aniajÄ… i wskazujÄ… wĹ‚aĹ›ciwÄ… drogÄ™ postÄ™powania, aniĹźeli tomy abstrakcyjnej nauki o moralnoĹ›ci czy ďŹ lozoďŹ i. W istocie bowiem jednostki muszÄ… w konkretny sposĂłb urzeczywistniać zasady w praktyce. StÄ…d, o ile burzliwe czasy mniej sprzyjajÄ… historycznej realizacji zasad, o tyle konieczniejszym staje siÄ™ docenianie tych, ktĂłrzy owe zasady umieĹ›cili w centrum wĹ‚asnego Ĺźycia. W naszym stuleciu staĹ‚o siÄ™ to udziaĹ‚em Plinia CorrĂŞi de Oliveira, wielkiego brazylÄłskiego myĹ›liciela i czĹ‚owieka czynu, zmarĹ‚ego w Sao Paulo paĹşdziernika roku, ktĂłrego pierwszÄ… w Europie biograďŹ Ä™ napisaĹ‚ wĹ‚aĹ›nie profesor Roberto de Ma ei. CaĹ‚oĹ›ciÄ… swego autentycznie katolickiego Ĺźycia Plinio CorrĂŞa de Oliveira potwierdza nieustajÄ…cÄ… Ĺźyzność KoĹ›cioĹ‚a. TrudnoĹ›ci, jakie napotykajÄ… w dzisiejszych czasach prawdziwi katolicy, stanowiÄ… w rzeczy samej okazjÄ™ do wpĹ‚ywania na historiÄ™ poprzez gĹ‚oszenie wiecznych zasad Chrystusowych. To wĹ‚aĹ›nie czyniĹ‚ wybitny brazylÄłski myĹ›liciel, odwaĹźnie w epoce wszelkiej maĹ›ci totalitaryzmĂłw gĹ‚oszÄ…c niezachwianÄ… wiarÄ™ w fundamentalne nauczanie oraz instytucje KoĹ›cioĹ‚a. OprĂłcz wiernoĹ›ci papiestwu, charakterystycznym rysem * KardynaĹ‚ Alfons Maria Stickler, salezjanin, urodziĹ‚ siÄ™ w roku w austriackiej miejscowoĹ›ci Neuenkirchen. SzczegĂłlne powoĹ‚anie do studiĂłw prawniczych doprowadziĹ‚o go do katedry na Papieskim Uniwersytecie SalezjaĹ„skim, gdzie poczÄ…tkowo zajmowaĹ‚ stanowisko dziekana wydziaĹ‚u prawa kanonicznego, później zaĹ›, w latach - , rektora. Oddawszy swe wybitne talenty akademickie na sĹ‚uĹźbÄ™ Stolicy Apostolskiej, poczÄ…tkowo kierowaĹ‚ Papieskim Instytutem WyĹźszych StudiĂłw Ĺ aciĹ„skich, później mianowany zostaĹ‚ prefektem Biblioteki WatykaĹ„skiej. W roku papieĹź Jan PaweĹ‚ II podniĂłsĹ‚ go do godnoĹ›ci biskupiej, a w dalszej kolejnoĹ›ci – kardynalskiej, z koĹ›cioĹ‚em tytularnym San Giorgio w Velabro, by w koĹ„cu uczynić go Bibliotekarzem i ArchiwistÄ… ĹšwiÄ™tego KoĹ›cioĹ‚a Rzymskiego. KardynaĹ‚ Stickler jest autorem waĹźkich studiĂłw teologicznych i kanonicznych, przetĹ‚umaczonych na wiele jÄ™zykĂłw (nota wydawcy).

VIII

P jego duchowości – co z przyjemnością wspominam – było rzucające się w oczy nabożeństwo do Maryi, Wspomożenia Wiernych, Królowej Różańca Świętego, Zwyciężczyni spod Lepanto, której cześć oddawał w salezjańskim kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sao Paulo. Wciąż zachowuję w radosnej pamięci własne przewodniczenie rzymskiej uroczystości z okazji wydania znakomitej pracy Plinia Corrêi de Oliveira, zatytułowanej Szlachta i analogiczne elity tradycyjne w orędziach Piusa XII; książki, która wraz z Rewolucją i Kontrrewolucją stanowi w moim przekonaniu jeden z najwyższych wzlotów geniuszu brazylijskiego myśliciela. Krótko mówiąc, gratuluję profesorowi Roberto de Ma ei, z którym łączy mnie przyjaźń i zgodność ideałów, wyśmienitego sposobu, w jaki udało mu się przypomnieć sylwetkę i dokonania Plinia Corrêi de Oliveira, którego jest w Europie godnym uczniem. Wszyscy założyciele, jak również inni, którzy w jakikolwiek sposób wyróżnili się w dziejach Kościoła, musieli znosić kalumnie i niezrozumienie. Nie powinno zatem dziwić, iż Plinio Corrêa de Oliveira był i dalej będzie celem oszczerczych kampanii, zręcznie aranżowanych przez środowiska wrogie jego ideałowi rechrystianizacji społeczeństwa. W naszym stuleciu takie zniesławiające kampanie dotykały także innych stowarzyszeń katolickich, demonizowanych i oskarżanych o sekciarstwo. Co ciekawe, kampanie tego rodzaju charakteryzuje tym silniejsza agresywność, o ile gorętszą wierność Kościołowi katolickiemu deklarują atakowane stowarzyszenia. Wynika z tego jasno, iż prawdziwym obiektem owych oskarżeń i fałszerstw jest sam Kościół, oraz że organizuje się je po to, by zanegować jego rolę jako „nauczyciela prawdy”, rolę potwierdzoną niedawno przez Ojca Świętego Jana Pawła II w encyklice Veritaits splendor. Niepokojące jest to, że tego typu oszczercze kampanie, organizowane przez wrogów Kościoła, spotykają się często z poparciem katolików, którzy mienią się prawowiernymi. Mam nadzieję, że niniejsza biografia Plinia Corrêi de Oliveira przyczyni się do rozproszenia krytycyzmu i niezrozumienia, oraz że stanie się wzorcowym punktem odniesienia dla wszystkich, którzy wspaniałomyślnie zechcą ofiarować swą energię Kościołowi, służąc jemu i cywilizacji chrześcijańskiej. Wysiłek ukierunkowany na służenie Kościołowi wymaga nie tylko rzetelności doktrynalnej, lecz również osobistego praktykowania autentycznego życia wewnętrznego, któremu towarzyszy duch pokuty i poświęcenia proporcjonalny do powagi naszych czasów.

IX

K !" # XX $% Plinio Corrêa de Oliveira – przez swoje życie i dzieło – dostarcza nam w tym względzie wyrazistego przykładu. Zapewniam o modlitwie i błogosławię wszystkim, którzy podążają drogą naśladowania i propagowania takiego właśnie, autentycznie katolickiego ducha oraz katolickiej wizji świata. Alfons Maria Kardynał Stickler Rzym, lipca roku w Święto Nawiedzenia NMP

Apostoł Kontrrewolucji Plinio Corrêa de Oliveira nie jest – dzięki Bogu – postacią zupełnie nieznaną w naszej ojczyźnie. Przed kilku laty krakowskie „Arcana” wydały jego opus magnum – Rewolucję i Kontrrewolucję, a w miesięczniku pod tym samym tytułem opublikowano jego Autobiografię filozoficzną. Mamy także pięknie wydaną – przez Stowarzyszenie Kultury Chrześcijańskiej im. Ks. Piotra Skargi – Drogę Krzyżową. Również w innych czasopismach („Pro Fide Rege et Lege”, „Punkt Widzenia”) i opracowaniach (Encyklopedia „Białych Plam”) czytelnik polski znaleźć może fragmenty różnych prac „Doktora Plinio”, zwłaszcza niedocenionej subtelności wykłady z cyklu Środowiska – Zwyczaje – Cywilizacje, tudzież przyczynki mu poświęcone. Jednakowoż ukazanie się pracy profesora Roberta de Ma ei wytwarza zupełnie nową jakość w polskiej recepcji dzieła brazylijskiego bojownika sprawy Chrystusowej. Przede wszystkim dlatego, że jest to bez wątpienia najlepsza i najpełniejsza, jak dotąd, monografia, jaką o Plinio Corrêi de Oliveira napisano – lecz nie tylko dlatego. Mamy tu bowiem do czynienia z czymś znacznie większym, niż tylko spełniającą wszelkie standardy warsztatowe rozprawą naukową, albo – z innego punktu widzenia – zajmującą vie romancée. Książka profesora de Ma ei istotnie angażuje czytelnika, ale nie zaspokajaniem próżnej ciekawości tyczącej „sławnego człowieka”, lub choćby podniet intelektualnych. Przenika ona – chciałoby się rzec: „prześwietla” delikatnym i czułym, a jednocześnie niezwykle precyzyjnym aparatem poznawczym i empatycznym – niezmierzone bogactwo myśli, czynu i duchowości człowieka, który żył na tym świecie, ale był nie z tego świata; który żył tak, jak by już mieszkał „w domu Ojca swego”. Swoją opowieść o „krzyżowcu XX wieku” prowadzi de Ma ei w dopełniających się i systematycznie rozwijających, lecz ogniskujących wokół stałego jądra osobowości bohatera, koncentrycznych kręgach tematycznych. W kolejnych rozdziałach poznajemy środowisko społeczne i kulturowe arystokracji São Paulo, a także burzliwe tło polityczne Brazylii dawniejszej i współczesnej; wzrastanie oraz dojrzewanie młodego Plinia do rozpoznania sensu i specyfiki

XI

K !" # XX $% swojego powołania, zwieńczonego w pierwszym etapie służbą publiczną w parlamencie oraz redagowaniem „Legionário”; jego dramatyczną walkę o uratowanie Akcji Katolickiej przed ześliźnięciem się w lewicowy progresywizm; olśniewająco precyzyjną teorię rewolucji i kontrrewolucji; wypracowanie dynamicznej i nowatorskiej formy współczesnego ruchu krucjatowego w postaci Stowarzyszenia Tradycja – Rodzina – Własność; heroiczne zmagania o zachowanie wytyczonego przez Boskiego Założyciela kursu Łodzi Piotrowej, podmywanej zdradzieckimi prądami podczas i po Soborze Watykańskim II; wreszcie filozofię i teologię dziejów Corrêi de Oliveira – zarazem własną i oryginalną oraz zakorzenioną mocno w całej Tradycji katolickiej, a w szczególności w wizji zmagających się do kresu dziejów Dwóch Miast św. Augustyna i Hexameronu św. Bonawentury. Trzeba podkreślić, że gdyby nawet książka de Ma ei składała się tylko z pierwszych trzech rozdziałów, już stanowiłaby bezkonkurencyjne na naszym rynku wydawniczym kompendium wiedzy o Brazylii, jej historii, kulturze, życiu religijnym oraz oczywiście o samym bohaterze tego dzieła. Jakże bowiem nikłe miejsce w polskiej samowiedzy zajmuje ten największy przecież katolicki kraj na świecie! Cóż my wiemy o Brazylii, prócz kilku banalnych, szkolnych skojarzeń o ziemi trzciny cukrowej i kawy, albo – co gorsza – folderowych widokówek z orgiastycznego karnawału w Rio, kiczowatej telenoweli o „niewolnicy Izaurze” lub gazetowej, lewackiej politgramoty o złych „obszarnikach”, nędzarzach z podmiejskich faveli i ekoterrorystycznych wrzasków o niszczeniu puszczy Amazonii? A czyż lepszy jest stan świadomości nawet katolickich elit w naszym kraju, którym Kościół brazylijski kojarzy się na pewno nie z „Doktorem Plinio” czy biskupem de Castro Mayerem, lecz z nie-świętej pamięci „czerwonym purpuratem” Dom Helderem Câmarą – ulubieńcem „postępowych” mediów, które z powodu jego prokomunistycznych sympatii wybaczają mu łatwo nawet wcześniejszą słabość do faszyzmu? Iluż ludzi w Polsce zna i pojmuje światopoglądowy sens obalenia Cesarstwa w

roku przez ludzi wyznających antychrześcijańską ideologię pozytywizmu? Kto zna, już nie twórczość, lecz choćby nazwisko, „brazylijskiego Veuillota”, konwertyty Jacksona de Figuereidy? Kto u nas próbował przeprowadzić spokojny i uczciwy examen critique natrętnie wtłaczanej tezy jakoby źródłem biedy części Brazylijczyków – a przeto moralnym usprawiedliwieniem tzw. reformy rolnej, w istocie wywłaszczenia i kolektywizacji – była rzekoma

XII

A+ 2 4 K 7 <%#= nieproduktywność latyfundiów, w kraju, w którym ponad procent areału ziemi i lasów zawsze naleşała do państwa! Na te, i wiele innych pytań Czytelnik znajdzie wyczerpującą odpowiedź w ksiąşce profesora de Ma ei. Będzie teş miał radość odkrywania bogatej, subtelnej, wytwornej kultury „sanpaulińskiej� belle epoque, tego „brazylijskiego Paryşa�, w którym arystokratyczny rytuał uprzejmości, traktowanej jak liturgia, nie wykolejał się w zmysłowość, lecz przeciwnie: był szczeblem umoşliwiającym otwarcie się duszy na dar łaski i jej wspięcie się ku nadprzyrodzoności. Nie przypadkiem Włoch de Ma ei, a więc reprezentant innego, wspaniałego odgałęzienia cywilizacji łacińskiej, tak plastycznie umie odtworzyć ten cudowny fenomen świata romańskiego, którego Plinio Corrêa de Oliveira – arystokrata i wróg egalitaryzmu oraz pokorny niewolnik Chrystusa i Maryi zarazem – był niepowtarzalnym uosobieniem, a który polega na szczególnej harmonii natury i nadnatury, woli i łaski; harmonii przejawiającej się w tym, şe nadprzyrodzoność nigdy nie pognębia natury, tylko ją podnosi, a natura nigdy nie usiłuje zajmować miejsca transcendencji, lecz słuşy jej ozdabiając ją pięknem zmysłowym i zakorzeniając ją w doczesności. Przecieş jednak wspomniane zalety stanowią zaledwie przedsmak treści zawartych w ksiąşce, których radości poznawania nie będziemy odbierać Czytelnikowi. Napomknijmy jedynie, czego moşe się spodziewać, i dzięki temu wzbogacić i odrodzić – kto wie? – nie tylko własny intelekt, lecz takşe własną duchowość. To na przykład wiedza o tym, dlaczego autentyczny katolik moşe być tylko na prawicy, ale nie byle jakiej, lecz tylko na „prawicy Boga�, prawicy Boskiego ordo i Boskiej caritas. To dogłębne rozpoznanie natury, warstw, faz i psychologicznego podłoşa (nieuporządkowanych namiętności i pychy) szatańskiej rewolucji, a dzięki temu – uzbrojenie się w niezniszczalny pancerz wiary, dogmatu i doktryny kontrrewolucji. To odkrycie, w jaki sposób mądrościowa estetyka „miary, wagi i liczby�, podług których Bóg stworzył świat, staje się drogą człowieka do Boga – Piękna Absolutnego. To pouczenie jak przetrwać ten straszliwy „Wielki Piątek� Kościoła, sprowadzony nań przez fałszywych proroków, co otworzyli okno, przez które wśliznął się „dym szatana� – w absolutnym posłuszeństwie Bogu, będącemu całą Prawdą, a jednocześnie w niezachwianym, lecz autentycznym posłuszeństwie widzialnej hierarchii; autentycznym – to znaczy takim, które nigdy nie moşe przeczyć Prawdzie i dobru najwyşszemu, czyli zbawieniu dusz.

XIII

K !" # XX $% To uprzytomnienie sobie złowrogiej pułapki fałszywego ekumenizmu, jaką jest prowadzenie niekonkluzywnego „dialogu”, opartego o relatywistyczną dialektykę równowartościowości cząstkowych „prawd”. To wreszcie przeniknięcie opatrznościowego wymiaru dziejów – historia salutis – i wyprostowanie błędnych ścieżek nazbyt doczesnego millenaryzmu (który zwiódł nawet wielu świątobliwych chrześcijan, jak Joachim de Fiore), a odsłonięcie prawdziwie ortodoksyjnej apokaliptyki, w której odrodzona Christianitas średniowieczna, zapowiedziane w Fatimie „Królestwo Maryi”, nie będzie, bo nie może być, identyczne z Paruzją Chrystusa i Królestwem Bożym, lecz tylko jego wspaniałą zapowiedzią i przygotowaniem, po której jeszcze nastąpi czas ostatniej i największej próby – panowania Antychrysta. Historia kontrrewolucji stającej do walki z niepoliczalnymi hufcami Mordoru, z zastępami ziemskich sług Księcia Ciemności, ma wielu bohaterów. Zważmy jednak, że zazwyczaj działali oni na różnych polach, i bardzo często – niestety – czyny ich kłamały słowom, albo przynajmniej im nie dorównywały. Kontrrewolucja ma swoich wielkich „doktorów” – od de Maistre`a i Bonalda po Maurrasa (szczególnie jaskrawy przypadek „dramatu duszy”, nazbyt może surowo przez Corrêę i jego biografa potraktowany). Ma swoich dzielnych żołnierzy i wodzów – od „woźnicy z Andegawenii” po generała Franco. Ma wreszcie natchnionych kapłanów i mistrzów życia duchowego – od ojca de Clorivière`a po ojca Pio. Nie znam jednak w całej historii kontrrewolucji osoby, w której te trzy wymiary: wyborny intelekt, niezmordowany czyn i podniosła, mistyczna wręcz duchowość, spotkałyby się i złączyły w tak doskonałej harmonii, jak w „Doktorze Plinio”. To był „człowiek kompletny”, apostoł kontrrewolucji, w którego duszy była powaga Piotra, mądrość Pawła, i wizjonerstwo Jana; intelekt Doktora Anielskiego, słodycz Doktora Serafickiego i mistyczny żar Doktora Miodoustego. I na tym właśnie polega wyjątkowość tego niezwykłego bojownika Ecclesia Militans, która nas – słabych i błądzących – może tylko w najwyższym stopniu zawstydzać. Także jako wyzwanie do podniesienia się z duchowej nędzy i brudu, w których tkwimy, i odwagi pójścia tą samą drogą. Jacek Bartyzel

WstÄ™p „KaĹźdy z nas, czy mu siÄ™ to podoba czy nie, pisze wĹ‚asnÄ… biograďŹ Ä™. W dzieĹ„ sÄ…du ksiÄ™ga ta zostanie otwarta i odczytanaâ€?.

PoniĹźsze stronice napisano w celu przybliĹźenia europejskiemu czytelnikowi postaci Plinia CorrĂŞi de Oliveira – wybitnego myĹ›liciela i czĹ‚owieka czynu, ktĂłry pozostanie w naszej pamiÄ™ci jako wielka postać koĹ„czÄ…cego siÄ™ stulecia.1 Pomimo faktu, iĹź dzieĹ‚o Plinia CorrĂŞi de Oliveira znane jest dziĹ› w dwudziestu szeĹ›ciu krajach na piÄ™ciu kontynentach, a jego pisma przetĹ‚umaczono na wiele jÄ™zykĂłw, w wielkich encyklopediach czy pracach naukowych trudno znaleźć jakÄ…kolwiek o nim wzmiankÄ™; nie rozprawiajÄ… teĹź na jego temat ani media, ani intelektualiĹ›ci. To niezbity dowĂłd, jak obcy byĹ‚ on kulturalnym modom naszych czasĂłw, a zarazem zasadnicza przyczyna, dla ktĂłrej podjÄ…Ĺ‚em siÄ™ napisania i opublikowania niniejszej ksiÄ…Ĺźki. Nie roszczÄ™ sobie pretensji do zaprezentowania kompletnej biograďŹ i Plinia CorrĂŞi de Oliveira; biograďŹ i, ktĂłra – aby wyczerpać temat Niniejsza praca, utrzymana w duchu naukowego obiektywizmu, powstaĹ‚a jako rezultat skrupulatnego przestudiowania materiaĹ‚Ăłw ĹşrĂłdĹ‚owych, na ktĂłre zĹ‚oĹźyĹ‚o siÄ™ m.in. dziewiÄ™tnaĹ›cie ksiÄ…Ĺźek napisanych przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira oraz ponad artykuĹ‚Ăłw i esejĂłw opublikowanych w tygodniku „O LegionĂĄrioâ€? ( - ), w miesiÄ™czniku „Catolicismoâ€? ( - ) oraz w dzienniku „Folha de SĂŁo Pauloâ€? ( - ). WstÄ™pny oglÄ…d jego podstawowej dziaĹ‚alnoĹ›ci znaleźć moĹźna w pracach: Tradition, Family, Property: Half a Century of Epic Anticommunism, The Foundation for a Christian Civilization, Inc., Mount Kisco, New York

; Um Homem, uma Gesta. Homenagem das TFPs a Plinio CorrĂŞa de Oliveira, Ediçoes Brasil de Amanha, SĂŁo Paulo bdw. WaĹźnÄ… pozycjÄ… jest takĹźe: JoĂŁo S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, Artpress, SĂŁo Paulo , praca poĹ›wiÄ™cona Lucilii Ribeiro dos Santos, matce naszego bohatera. Na specjalnÄ… uwagÄ™ zasĹ‚uguje pogĹ‚Ä™biona analitycznie praca doktorska Lizaniasa de Souzy Limy pt. Plinio CorrĂŞa de Oliveira, Um cruzado do sĂŠculo XX, Faculdade de FilosoďŹ a, Letras e CiĂŞncias Humanas, SĂŁo Paulo . Rzecz jasna, wielkÄ… wagÄ™ posiadajÄ… rĂłwnieĹź ĹşrĂłdĹ‚a nie wydane drukiem za Ĺźycia autora, m.in. „Autoportret ďŹ lozoďŹ czny“, opublikowany poĹ›miertnie na Ĺ‚amach „Catolicismoâ€? (nr , maj ), jak rĂłwnieĹź liczne Ĺ›wiadectwa tych, ktĂłrzy mieli okazjÄ™ i zaszczyt osobiĹ›cie znać Plinio CorrĂŞÄ™ de Oliveira.

1

XV

K !" # XX $% – musiałaby przyjąć formę monumentalnej syntezy. Nie usiłuję też wykładać jego dorobku „doktrynalnego”, który nadal przecież jest publikowany. Co więcej, nie zamierzam tu także pisać historii, równie bogatej i wciąż dynamicznej, Stowarzyszeń Obrony Tradycji, Rodziny i Własności (TFP), zakładanych z jego inspiracji na całym świecie i do dziś prężnie działających. Brak na to wszystko i czasu, i sił. Proponuję po prostu Czytelnikowi wprowadzenie do myśli i dzieła Plinia Corrêi de Oliveira; wprowadzenie, które pozwoli mu sformułować własny sąd na temat tej wielkiej postaci, z równą pasją kochanej, co zwalczanej, najczęściej jednak nieznanej lub celowo ignorowanej. To jedynie wstępna zachęta do bliższego poznania człowieka; kwestię szczegółowej analizy wszystkich aspektów jego osobowości – niewiarygodnie wszechstronnej i bogatej – pozostawiam innym autorom. „Każdy z nas, czy mu się to podoba czy nie – napisał kiedyś Plinio Corrêa de Oliveira – pisze własną biografię. W dzień sądu księga ta zostanie otwarta i odczytana”.2 Każdy z nas musi starać się nadawać sens księdze swego żywota, której pierwszym prawdziwym autorem jest Bóg. Nasze istnienie ma znaczenie o tyle, o ile koresponduje z tajemniczym planem zarysowanym dla nas w wieczności. Pożytek płynący z literatury biograficznej przejawia się w pomocy, jakiej może nam ona dostarczyć na naszej trudnej drodze, oferując żywy przykład tych, którzy podążali tą drogą przed nami. Verba movent, exempla trahunt:3 wzorcowe przykłady ludzi piszących swe biografie „żywym chrześcijaństwem” własnego istnienia mogą także oddziaływać na ukierunkowanie naszego życia i naszej przyszłości. Mam nadzieję, iż to właśnie okaże się głównym owocem lektury mojej książki poświęconej Plinio Corrêi de Oliveira. Pragnę z całego serca podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do opublikowania tej pracy. Za nieocenioną pomoc i szczodrze ofiarowane sugestie zechcą przyjąć szczególne podziękowania Armando Alexandre dos Santos, Julio Loredo, José Messias Lins Brandão, Juan Miguel Montes, Stefano Nitoglia, Francisco Javier Tost Tores, José Antonio Ureta oraz Guido Vignelli. W związku z wydaniem angielskim specjalne podziękowania kieruję pod adresem Barbary Donovan za trud tłumaczenia, Mario Navarro da Costa Plinio Corrêa de Oliveira, Seriedade, „Catolicismo”, nr , maj . Adolfo Tanquerey, Compendio di Teologia Ascetica e Mistica, tłumaczenie włoskie, Desclée, Roma , s. .

2 3

XVI

W2 >+ oraz Filipa Morana za ich recenzję, a także Brytyjskiego Biura TFP, bez którego wsparcia angielska wersja książki nie ujrzałaby światła dziennego. Za dar Opatrzności uważam liczne osobiste spotkania z Plinio Corrêa de Oliveira w latach - . Bez tej bezpośredniej z nim znajomości powstanie niniejszej książki nie byłoby możliwe. Roberto de Ma ei

Rozdział I „J ‌� „Juş jako młody chłopiec z podziwem patrzyłem na ruiny chrześcijańskiego świata, im oddałem swoje serce, odwróciłem się od wszystkiego, czego mógłbym oczekiwać i z tej pełnej błogosławieństw przeszłości uczyniłem mą przyszłość�.

. Ostatnie promienie „sĹ‚odyczy Ĺźyciaâ€? Zdanie Talleyranda, zgodnie z ktĂłrym ten, kto nie ĹźyĹ‚ przed rokiem , nie doĹ›wiadczyĹ‚ „sĹ‚odyczy Ĺźyciaâ€?, moĹźna z powodzeniem zastosować do belle epoque – okresu bezpoĹ›rednio poprzedzajÄ…cego pierwszÄ… wojnÄ™ Ĺ›wiatowÄ….1 CzĹ‚owiekowi dwudziestego wieku trudno pojąć zarĂłwno znaczenie, jak i wagÄ™ tego sĹ‚ynnego stwierdzenia. W rzeczy samej bowiem nasz wiek upĹ‚ynÄ…Ĺ‚ pod znakiem „goryczy Ĺźyciaâ€?, ktĂłrej najbardziej oczywisty wyraz znajdujemy dziĹ› w nowej chorobie spoĹ‚ecznej zwanej „depresjÄ…â€? oraz w koszmarnym rozpowszechnieniu samobĂłjstw, nawet wĹ›rĂłd ludzi bardzo mĹ‚odych. Dla nowoczesnego czĹ‚owieka zanurzonego w hedoniĹşmie i niezdolnego do odczuwania autentycznej radoĹ›ci duchowej wyraĹźenie „sĹ‚odycz Ĺźyciaâ€? niesie znaczenie stricte materialne i ogranicza siÄ™ do gorzkiej satysfakcji zrodzonej z komsumeryzmu i czysto ďŹ zycznego uĹźycia. Do sĹ‚ynnego zdania Talleyranda odwoĹ‚uje siÄ™ m. in. francuski historyk Guizot w swych wspomnieniach. François Guizot, MĂŠmoires pour servir Ă l’histoire de mon temps, t. I-VIII, M. LĂŠvy, Paris

- , t. I, s. . JuĹź u schyĹ‚ku siedemnastego stulecia, jak zauwaĹźa Paul Hazard, „Francja jest w peĹ‚nym tego sĹ‚owa znaczeniu ojczyznÄ… wytwornych manier, dobrego wychowania i intelektualnego wyraďŹ nowania, a takĹźe sztuki Ĺźycia, kurtuazji i kultury oraz wszelakich cnĂłt spoĹ‚ecznych.â€?, P. Hazard, The European Mind, - , Penguin, Harmondsworth , s. .

1

K !" # XX $% „Słodycz şycia� w rozumieniu Talleyranda posiada znaczenie głębsze i bardziej duchowe. Moşna ją interpretować jako atmosferę, która przesycała społeczeństwo od Wieków Średnich. Korzenie owej słodyczy şycia sięgają średniowiecznej cywilizacji chrześcijańskiej, a opierają się o chrześcijańską koncepcję bytu, w sposób nierozerwalny łączącą szczęście człowieka z chwałą Boga. Doktryna katolicka oraz codzienne doświadczenie uczą, jak dramatyczne jest ludzkie şycie. A jednak wysiłek, cierpienie, poświęcenie i walka są w stanie przynieść wewnętrzną radość zdolną wypełnić słodyczą ten padół łez, jakim jest nasze istnienie. Poza Krzyşem prawdziwe szczęście i słodycz stają się niemoşliwe – jest tam tylko pogoń za ślepą przyjemnością, która z racji swego nieuporządkowania nieuchronnie wiedzie do goryczy i rozpaczy. „O radości rzec moşna to samo, co święty Bernard powiedział o chwale – şe jest jak cień. Jeşeli ją gonimy – ucieka; jeśli zaś przed nią uciekamy – podąşa za nami. Nigdzie nie znajdziemy prawdziwej radości, jedynie w Panu naszym Jezusie Chrystusie, czyli w cieniu Krzyşa. Im więcej człowiek się umartwia, tym jest szczęśliwszy. Im więcej zaś szuka przyjemności, tym jest smutniejszy. Dlatego w wiekach, w których rozwój cywilizacji chrześcijańskiej osiągnął swój punkt szczytowy, człowiek był szczęśliwy: wystarczy odwołać się do Średniowiecza. Im bardziej zaś oddalał się od katolickiej wiary, tym smutniejszy się stawał. Proces ten nasilał się z pokolenia na pokolenie. Na przykład człowiek dziewiętnastego stulecia nie był juş w stanie doświadczać tak zachwycającego douceur de vivre, jak jego przodek z wieku osiemnastego, z drugiej jednak strony, o ileş większym spokojem wewnętrznym i dobrym samopoczuciem cieszył się w porównaniu z człowiekiem naszych czasów!�2 „Słodycz şycia� nie oznaczała nieograniczonego uşycia czy czegoś na kształt współczesnego „luzu�. Była ona odbiciem Boşej Miłości w społeczeństwie, promieniem nadprzyrodzonego światła rozjaśniającym i wypełniającym duchową radością społeczeństwo wciąş oddane Bogu, przynajmniej w swej zewnętrznej strukturze. Atmosfera „słodyczy şycia�, która – zdaniem Talleyranda – zamarła wraz z wybuchem rewolucji francuskiej, dalej unosiła się nad Europą aş do wybuchu pierwszej wojny światowej. 2

P. CorrĂŞa de Oliveira, Ambientes, Costumes, Civilizaçþes, „Catolicismoâ€?, nr , maj .

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ Belle epoque oznaczaĹ‚a optymizm i euforycznÄ… wiarÄ™ w mity Rozumu i PostÄ™pu symbolizowane przez choreograďŹ Ä™ baletu Excelsior.3 Ale belle epoque to rĂłwnieĹź arystokratyczny, uporzÄ…dkowany styl Ĺźycia, ktĂłry nawet u progu dwudziestego wieku odzwierciedlaĹ‚ sposĂłb Ĺźycia ancien rĂŠgime. Belle epoque to sen o „konstruowaniuâ€? nowoczesnej cywilizacji, ale zarazem – ciÄ…gle Ĺźywe spoĹ‚eczeĹ„stwo patriarchalne, ktĂłrego gasnÄ…ce promienie odbÄłaĹ‚a monarchia austro-wÄ™gierska, spadkobierczyni korony Ĺ›wiÄ™tego Cesarstwa Rzymskiego. U zarania wieku dwudziestego obok Europy pozytywistycznej istniaĹ‚a Europa katolicka i monarchiczna, wciÄ…Ĺź obejmujÄ…ca cztery imperia i piÄ™tnaĹ›cie wielkich monarchii.4 AtmosferÄ™ owych lat odbÄła intensywne Ĺ›wiatĹ‚o malarstwa impresjonistĂłw oraz psychologiczne powieĹ›ci Paula Bourgeta. Podstawowe narzÄ™dzie tamtego kosmopolitycznego spoĹ‚eczeĹ„stwa stanowiĹ‚a rozmowa – sztuka wymagajÄ…ca taktu, uprzejmoĹ›ci, dyplomacji, sztuka wyraĹźajÄ…ca „autentyczny savoir-vivreâ€?.5 Symbolem owej ery jest ParyĹź, Ville-Lumière, uznany za stolicÄ™ Ĺ›wiata rozciÄ…gajÄ…cego swe granice daleko poza FrancjÄ™, a nawet poza EuropÄ™. Gdziekolwiek siÄ™ga wpĹ‚yw cywilizacji europejskiej, tam prymat w dziedzinie jÄ™zyka, kultury i mody dzierĹźy Francja. PoĹ›rĂłd tych rozsianych po Ĺ›wiecie „francuskich wyspâ€?, na poczÄ…tku dwudziestego stulecia jedna lĹ›niĹ‚a jaĹ›niej niĹź pozostaĹ‚e: SĂŁo Paulo w Brazylii, jedno z tych miast, ktĂłre wiedziaĹ‚y najlepiej, jak poĹ‚Ä…czyć wartoĹ›ci wĹ‚asnej tradycji z wartoĹ›ciami francuskiej kultury. Wszystko, co najlepsze w belle epoque – dobry smak, wyraďŹ nowane maniery i elegancja nie majÄ…ca nic wspĂłlnego z dandyzmem – kwitĹ‚o wĂłwczas na drugiej półkuli, pod zwrotnikiem. Na tle horyzontu rozĹ›wietlonego KrzyĹźem PoĹ‚udnia ostatnie przebĹ‚yski ancien rĂŠgime rozjaĹ›niaĹ‚y serca, ktĂłre z prostotÄ… – matkÄ… wszelkich cnĂłt – zachowywaĹ‚y „Excelsiorâ€? to tytuĹ‚ naiwnej opery alegorycznej autorstwa Luigi Menzo iego (

- ), z muzykÄ… Romualdo Marenco (

– ) zachwycającej publiczność, nie tylko włoską, przez z górą dwie dekady od swej mediolańskiej premiery w roku

. Pośród tanecznych piruetów celebruje ona budowę Kanału Sueskiego i tunelu pod Mont Cenis oraz Pokój Narodów jako wywyşszenie i apoteozę Postępu. 4 Zob. Roberto de Ma ei, - . Due sogni si succedono: la construzione, la distruzione, Edizioni Fiducia, Roma , s.

- . 5 KsiÄ…Ĺźe de LĂŠvis-Mirepoix, hrabia FĂŠlix de VogĂźe, La politesse. Son rĂ´le, ses usages, Les Editions de France, Paris , s. . Zob. teĹź Verena von der Heyden-Rynsch, Europäische Salons, Artemis & Winkler Verlag, MĂźnchen , s. ; oraz ujÄ™cie bardziej ogĂłlnie: Camille Pernot, La politesse et sa philosophie, PUF, Paris . 3

!

K !" # XX $% peĹ‚nÄ… saudade (nostalgii) wierność cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej, niosÄ…cej Ĺ›wiatĹ‚o ich ojczyĹşnie i caĹ‚emu Ĺ›wiatu. SĹ‚owo saudade wyraĹźa coĹ› wiÄ™cej niĹź nostalgiÄ™. Oznacza zarazem wspomnienie i upragnienie rzeczy nieobecnej. To sentyment nie dajÄ…cy siÄ™ wyrazić, a przy tym owiany melancholiÄ… charakterystycznÄ… dla kontemplacyjnej i intuicyjnej duszy PortugalczykĂłw i BrazylÄłczykĂłw.6 DokĹ‚adnie wtedy, gdy Stany Zjednoczone zaczynaĹ‚y doĹ›wiadczać kuszÄ…cego zewu „nowoczesnoĹ›ciâ€?, Paulista (mieszkaniec stanu SĂŁo Paulo) odczuwaĹ‚ saudade za BrazyliÄ… chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… i europejskÄ…; saudade wobec starych obyczajĂłw oraz poczucie wiernoĹ›ci dawnym zasadom, ktĂłrych ostatnie, gasnÄ…ce odbicie zdawaĹ‚a siÄ™ oďŹ arować mu Europa.

. Brazylia: powołanie do wielkości Stefan Zweig zwiedzający Brazylię w latach trzydziestych XX w., zdumiewał się krajem, który – jak przewidywał – „odegra jedną z najistotniejszych ról w przyszłym rozwoju świata�.7 Pierwsze wraşenie, jakie wywołuje Brazylia, związane jest z jej ogromem. Kraj rozciągający się na

kilometrów kwadratowych zajmuje ponad połowę całkowitej powierzchni Ameryki Południowej. Potęşne góry opadające urwiskami do morza, puszcze pełne bujnej roślinności oraz burzliwa Amazonka, która wraz z dorzeczem zajmującym ponad pięć milionów kilometrów kwadratowych tworzy najrozleglejszy na świecie system rzeczny – ewokują obraz kraju, który wszystkiego posiada w nadmiarze: przyrody, światła, barw; do tego stopnia, iş myślimy o nim – zgodnie z wizerunkiem, który przekazał Sebastiao da Rocha Pita – jako o prawdziwym „ziemskim raju�.8

Zob. hasĹ‚o Saudade w: Grande EnciclopĂŠdia Portuguesa e Brasileira, Editorial EnciclopĂŠdia, LisbĂ´a-Rio de Janeiro , t. , s. - . Portugalski ďŹ lolog, Carolina Michaelis de Vasconcelos (

- ) podkreĹ›la peĹ‚nÄ… zgodność pomiÄ™dzy portugalskim terminem saudade a niemieckim Sehnsucht. Zob. A Saudade portuguesa, Renascença portuguesa, Porto . 7 Stefan Zweig, Brazil. Land of the Future, Cassell, London , s. . Zob. teĹź Ernani Silva Bruno, Historia e Tradiçoes da Cidade de SĂŁo Paulo, t. - , Livraria JosĂŠ Olympio Editora, Rio de Janeiro ; Aonso A. de Freitas, Tradiçoes e reminiscencias paulistanas, wyd. , Governo do Estado de SĂŁo Paulo, SĂŁo Paulo ; Luiz Gonzaga Cabral SJ, Inuencia dos Jesuitas na colonizaçao do Brasil, w: Jesuitas no Brasil, Companhia Melchoramentos de S. Paulo, SĂŁo Paulo , t. . 8 Sebastiao da Rocha Pita ( - ), HistĂłria da AmĂŠrica Portuguesa, w: E. Verneck, Antologia Brasileira, Livreria Francisco Alves, Rio de Janeiro , s. . 6

"

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ „W Ĺźadnym innym regionie niebo nie jest tak pogodne ani ranek tak piÄ™knie nie wschodzi; na Ĺźadnej innej półkuli promienie sĹ‚oneczne nie sÄ… tak zĹ‚ote a blask księşyca tak olĹ›niewajÄ…cy; zawsze szczęśliwe gwiazdy lĹ›niÄ… tutaj najdelikatniej; widnokrÄ…g – czy to o Ĺ›wicie, czy o zachodzie – jest niezmiennie przejrzysty, a woda – czy to z wiejskiego strumyka, czy teĹź z miejskiego wodociÄ…gu – krystalicznie czysta. KrĂłtko mĂłwiÄ…c: Brazylia to na nowo odkryty ziemski raj.â€?9 Niezmierzony kontynent brazylÄłski sprawia wraĹźenie nieustannie skÄ…panego w sĹ‚oĹ„cu „niby poĹ‚yskujÄ…cy diament w cieniu NieskoĹ„czonoĹ›ci. (‌) Jego blask otwiera w ciszy przestrzeni nieugaszonÄ…, pĹ‚owÄ…, Ĺ‚agodnÄ…, gorejÄ…cÄ… lub bladÄ… – przejrzystość. Wszystko nieustannie jaĹ›nieje. Wraz z falami oĹ›lepiajÄ…cego Ĺ›wiatĹ‚a sĹ‚oĹ„ce zsyĹ‚a na ziemiÄ™ gĹ‚Ä™boki spokĂłj. ĹšwiatĹ‚o zalewa wszystko i wszystko pochĹ‚ania.â€? Owo Ĺ›wiatĹ‚o, ktĂłre rozsiewa swe nieugaszone promienie jakby po to, by utrzymywać ziemiÄ™ w atmosferze przejmujÄ…cego spokoju, nadaje niezmierzonym przestrzeniom tajemniczy wymiar duchowy. MoĹźna odnieść wraĹźenie, iĹź Ĺ›wietlista szerokość widnokrÄ™gu przygotowuje duszÄ™ do wielkiego i gĹ‚Ä™bokiego powoĹ‚ania. Data narodzin Brazylii przypada na kwietnia roku, kiedy to u wybrzeĹźy nieznanego lÄ…du pojawiĹ‚y siÄ™ biaĹ‚e Ĺźagle portugalskiej eskadry dowodzonej przez Pedra Alvaresa Cabrala. Pierwszym gestem descobridores (odkrywcĂłw) byĹ‚o wzniesienie na plaĹźy krzyĹźa oraz celebracja na nowym lÄ…dzie bezkrwawej oďŹ ary Kalwarii. OdtÄ…d Brazylia stanie siÄ™ „Terra de Santa Cruzâ€?.10 Konstelacja KrzyĹźa PoĹ‚udnia niejako przypieczÄ™towaĹ‚a tÄ™ scenÄ™ na niebie; scenÄ™, ktĂłra na wieczność pozostanie odciĹ›niÄ™ta na brazylÄłskiej duszy. „KrzyĹź PoĹ‚udnia, godĹ‚o kraju ojcĂłw, swym sĹ‚odkim nocnym blaskiem nieprzerwanie przypomina o ciÄ…gĹ‚oĹ›ci zawartego przymierza. MĂłwi o nieĹ›miertelnej JosĂŠ Pereira da Graça Aranha (

- ), A esthetica da vida, Livraria Garnier, Rio de Janeiro-Paris , s. . 10 „Brazylia narodziĹ‚a siÄ™ jako chrzeĹ›cÄłaĹ„ska. Jej pierwszy dziejopis, a zarazem jeden z jej odkrywcĂłw nazwaĹ‚ jÄ… WyspÄ… Prawdziwego KrzyĹźa.â€? O. SeraďŹ m Leite SJ, PĂĄginas de HistĂłria do Brasil, Companhia Editora Nacional, SĂŁo Paulo , s.

. Kronikarz ekspedycji, Pero Vaz de Caminha pisaĹ‚ do krĂłla: „Nie moĹźemy stwierdzić, czy jest tu zĹ‚oto, srebro, Ĺźelazo czy inne metale; nie widzieliĹ›my ich. Ale sama ziemia jest bogata. (‌) Jednak najlepszym owocem tego kraju moĹźe być, jak sÄ…dzimy, oďŹ arowanie jego mieszkaĹ„com zbawienia dusz.â€? Cyt. za: Roger Bastide, Brasil terra de Contrastes, tĹ‚umaczenie wĹ‚oskie Il Brasile, Garzanti, Milano , s. . Tekst listu Pera Vaz de Caminha w: Jaime CortesĂŁo, A expedição de Pedro Alvares Cabral, Livrarias Ailland e Bertrand, LisbĂ´a , s. - . 9

#

K !" # XX $% nadziei narodu chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego, ktĂłry roĹ›nie na ziemi KrzyĹźa ĹšwiÄ™tego.â€?11 „OdtÄ…d – jak zauwaĹźyĹ‚ pewien wĹ‚oski dyplomata – woĹ„ chrzeĹ›cÄłaĹ„stwa rozprzestrzeniĹ‚a siÄ™ na kaĹźdy zakÄ…tek brazylÄłskiej ziemi, niczym perfumy rozpylone raz na zawszeâ€?.12 KrzyĹź – przypomina ojciec Leite – „stanowiĹ‚ symbol i obietnicÄ™, jednak nie byĹ‚ jeszcze ziarnem. MiaĹ‚o siÄ™ ono pojawić, w wielkiej obďŹ toĹ›ci i róşnorodnoĹ›ci, dopiero pół wieku później, w roku , wraz z powoĹ‚aniem gubernatora generalnego i przybyciem jezuitĂłw.â€?13 W tym wĹ‚aĹ›nie roku w Ĺ›lad za gubernatorem TomĂŠ de Souza, wysĹ‚anym przez krĂłla portugalskiego Jana III w celu ewangelizacji nowych terytoriĂłw,14 przypĹ‚ynęło szeĹ›ciu misjonarzy z zaĹ‚oĹźonego niedawno przez Ĺ›w. Ignacego LoyolÄ™ Towarzystwa Jezusowego. Oni to – zgodnie z obserwacjÄ… Stefana Zweiga – przywieĹşli ze sobÄ… rzecz najcenniejszÄ… i najbardziej koniecznÄ… dla istnienia narodu i kraju: ideÄ™. Konkretnie – „ideÄ™ Brazyliiâ€?.15 Jezuici nadali duszÄ™ temu, co, choć bogate w potencjaĹ‚, dotychczas pozostawaĹ‚o bezksztaĹ‚tne. „Ta ziemia to nasze zadanieâ€?16 – zapowiedziaĹ‚ ojciec Manuel da NĂłbrega17, ktĂłrego wraz z ojcem JosĂŠ

11 Yves de la Brière, Le règne de Dieu sous la Croix du Sud, DesclĂŠe de Brouwer & C. Bruges-Paris , s. . 12 Roberto Cantalupo, Brasile euro-americano, Instituto per gli Studi di Politica Internazionale, Milano , s. . 13 S. Leite SJ, PĂĄginas de HistĂłria do Brasil, s. - . „Nie lekcewaşąc roli odegranej przez innych, moĹźna bez obawy pokusić siÄ™ o nastÄ™pujÄ…ce stwierdzenie: historia jezuitĂłw w szesnastowiecznej Brazylii to historia tworzenia samej Brazylii, w katechetycznym, moralnym, duchowym, edukacyjnym oraz – w ogromnej mierze – kolonialnym aspekcie zagadnienia. WkĹ‚ad innych czynnikĂłw religÄłnych jedynie nieznacznie zmienia powyĹźszy obrazâ€? (s. ). 14 W Regimento z grudnia r., w ktĂłrym krĂłl portugalski Jan III przedstawiĹ‚ gubernatorowi TomĂŠ de Souza reguĹ‚y rzÄ…dzenia, do ktĂłrych ten winien siÄ™ stosować w Brazylii, czytamy: „GĹ‚Ăłwnym powodem, dla ktĂłrego wysyĹ‚am ludzi, by zasiedlili wspomniane ziemie Brazylii, jest nawrĂłcenie krajowcĂłw na naszÄ… ĹšwiÄ™tÄ… WiarÄ™ KatolickÄ…â€?. Regimento de TomĂŠ de Souza, Biblioteca Nacional de LisbĂ´a, Arquivo da Marinha, liv. de oďŹ cios, de a . Zob. teĹź o. Armando Cardoso SJ, O ano de na historia do Brasil e da Companhia de Jesus, „Verbumâ€? nr , , s. - . 15 S. Zweig, Brazil, s. . Zob. Carlos SodrĂŠ Lanna, Genese da civilização cristĂŁ no Brasil, „Catolicismo„ nr , marzec , s. - ; Idem, A epopĂŠia missionĂĄria na formação da Cristandade luso-brasileira, „Catolicismoâ€? nr , maj , s. - . 16 Cyt. za: Antonio de Queiroz Filho, A vida herĂłica de JosĂŠ de Anchieta, Ediçþes Loyola, SĂŁo Paulo

, s. . 17 Ojciec Manuel da Nóbrega urodził się

października r. w Entre-Douro-e-Minho w Portugalii, a zmarł

paĹşdziernika r. w Rio de Janeiro. Doktor prawa kanonicznego i ďŹ lozoďŹ i na uniwersytecie w Coimbrze, w roku wstÄ…piĹ‚ do Towarzystwa Jezusowego, a w zostaĹ‚ wysĹ‚any przez Ĺ›w. Ignacego do Brazylii, gdzie zostaĹ‚ pierwszym przeĹ‚oĹźonym misji jezuickiej, później zaĹ› – prowincjaĹ‚em. MisjÄ™ swÄ… kontynuowaĹ‚ przez wiele lat, aĹź do Ĺ›mierci.

$

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ de Anchietą18 uwaşać naleşy za załoşyciela Brazylii. Od descobrimento (odkrycia) aş do czasów dzisiejszych misjonarze podejmowali „dzieło nie mające sobie równych w historii�19, dzieło chrystianizowania i jednocześnie cywilizowania brazylijskiej ziemi. Jezuici katechizowali tubylców gromadząc ich w specjalnie zakładanych wioskach (Aldeias), otwierali pierwsze szkoły, wznosili uniwersyteckie kolegia i kościoły, budowali drogi i miasta.20 Kiedy hugenoci usiłowali przejąć kolonię, ojcowie Nóbrega i Anchieta nadzorowali (jako orientadores) operacje militarne przeciwko francuskim protestantom, którzy dokonali desantu w Zatoce Guanabara.21 W centrum łukowato wygiętej linii brzegowej tej pięknej zatoki, odbitej Francuzom,22 załoşono niewielkie miasto, które w przyszłości miało stać się stolicą: Rio de Janeiro. W miejscu tym wszystkie naturalne uroki Brazylii – góry i pagórki, puszcza, wyspy i przesmyki – zdawały się splatać w niepowtarzalną syntezę.23 Początkowo miastem stołecznym portugalskiej kolonii był Salvador da Bahia, jedna z „komórek

18 Urodzony marca r. w La Laguna (Wyspy Kanaryjskie) bĹ‚. JosĂŠ de Anchieta zmarĹ‚ w Reritiba (obecnie Anchieta) czerwca r. W roku wstÄ…piĹ‚ do Towarzystwa Jezusowego, by dwa lata później udać siÄ™ do Brazylii z grupÄ… misjonarzy towarzyszÄ…cych portugalskiemu gubernatorowi, Duarte da Costa. WyĹ›wiÄ™cony w r. uczestniczyĹ‚ w zaĹ‚oĹźeniu SĂŁo Paulo ( ) i Rio de Janeiro ( ), a w roku zostaĹ‚ prowincjaĹ‚em Brazylii. Niezmordowana dziaĹ‚alność apostolska przyniosĹ‚a mu tytuĹ‚ „ApĂłstolo do Novo Mundoâ€?. ZostaĹ‚ beatyďŹ kowany przez Jana PawĹ‚a II w r. Zob. Alvares do Amaral, O Padre JosĂŠ Anchieta e a fundação da SĂŁo Paulo, Conselho Estadual da Cultura, SĂŁo Paulo . 19 SeraďŹ m Leite SJ, Historia da Companhia de Jesus no Brasil, Livraria Portugal, Lisboa , t. I. 20 RĂłwnolegle do jezuitĂłw wĹ‚asny apostolat rozwÄłali benedyktyni (od ), karmelici (od

), kapucyni (od ) oraz inne zakony. Jezuici wypędzeni w roku przez markiza Pombal powrócili do Brazylii w

r. Na temat mÄ™czennikĂłw jezuickich z roku zob. Mauricio Gomes dos Santos SJ, Beatos Ignacio de Azevedo e companheiros martires, „Didaskaliaâ€?, nr , , s. - ; - (tĹ‚umaczenie rozprawy dla biura historycznego Kongregacji ds. Kanonizacyjnych). 21 DoradcÄ… ojcĂłw NĂłbregi i Anchiety byĹ‚ Giuseppe Adorno, wĹ‚oski arystokrata z rodu genueĹ„skich doşów, ktĂłry – wygnany z rodzinnego miasta – oddaĹ‚ wĹ‚asnÄ… fortunÄ™ i Ĺźycie na sĹ‚uĹźbÄ™ nowemu krajowi luzytaĹ„skiemu. W XVI stuleciu, podobnie jak rodzina Adorno, do Brazylii przeniosĹ‚y siÄ™ caĹ‚kowicie rody Acciaiuoli (Accioly), Doria, Fergoso i Cavalcanti (Cavalcanti d’Albuquerque). 22 Carlos SodrĂŠ Lanna, A expulsao dos franceses d Rio de Janeiro, „Catolicismoâ€?, nr , maj

, ss. - . 23 „Panorama dziejĂłw Rio de Janeiro pozwala postrzegać to miasto w kategoriach syntezy caĹ‚ej Brazylii. Serce Brazylii nie przestaje bić wĹ‚aĹ›nie tam, pomimo oďŹ cjalnego przeniesienia stolicy do BrasĂ­lii. Tam uwidacznia siÄ™ tajemnicza synteza caĹ‚ego kraju, zaproszenie do przyszĹ‚oĹ›ci peĹ‚nej tajemniczych obietnic.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, Meditando sobre as grandezas do Brasil, „Catolicismoâ€?, nr , paĹşdziernik

.

%

K !" # XX $% rozrodczychâ€?24 Brazylii, podobnie jak SĂŁo Paulo, Rio, Pernambuco i MaranhĂŁo. Olbrzymie terytorium zostaĹ‚o podzielone na dwanaĹ›cie dziedzicznych capitanias, z ktĂłrych z biegiem czasu wyksztaĹ‚ciĹ‚y siÄ™ stany tworzÄ…ce brazylÄłskÄ… federacjÄ™.25 Gubernatorzy obdarzeni bogatymi prerogatywami i hojnymi nadaniami byli wybierani przez krĂłla Portugalii spoĹ›rĂłd „najlepszych: byĹ‚ych Ĺźeglarzy, weteranĂłw, osobistoĹ›ci dworuâ€?.26 Brazylia pozostawaĹ‚a integralnÄ… częściÄ… KrĂłlestwa Portugalii nawet w okresie pomiÄ™dzy rokiem a , kiedy to koronÄ™ portugalskÄ… wiÄ…zaĹ‚a unia personalna z koronÄ… hiszpaĹ„skÄ…. BrazylÄłska Ĺ›wiadomość narodowa umacniaĹ‚a siÄ™ w zmaganiach z Holendrami, ktĂłrzy zdoĹ‚ali uchwycić przyczółek w Bahii ( - ), czy na nieco dĹ‚uĹźej ( - ) w Recife.27 W momencie kapitulacji Recife, ostatniego holenderskiego bastionu, istniaĹ‚ juĹź zjednoczony narĂłd brazylÄłski. „Wojny holenderskie przyniosĹ‚y korzyść w postaci nieznanej wczeĹ›niej konsolidacji rozmaitych elementĂłw kolonizacji w jeden jej typ.â€?28 Pierwszy typ brazylÄłskiej arystokracji stanowili senhores de engenho, czyli plantatorzy trzciny cukrowej – podstawowej uprawy „JoĂŁo Ribeiro, wybitny historyk zajmujÄ…cy siÄ™ BrazyliÄ…, niezwykle trafnie okreĹ›la mianem ÂŤkomĂłrek rozrodczychÂť brazylÄłskiej tkanki nastÄ™pujÄ…ce miejscowoĹ›ci: Bahia, Pernambuco, SĂŁo Paulo, Rio i Maranhao. Z owej piÄ…tki dwie (‌) stanowiÄ… owoc wyĹ‚Ä…cznej inicjatywy jezuitĂłw: SĂŁo Paulo, ktĂłre zaĹ‚oĹźyli ÂŤwĹ‚asnymi rÄ™kamiÂť, oraz Rio de Janeiro, ktĂłre zdoĹ‚ali zaĹ‚oĹźyć wbrew wszelkim przeciwnoĹ›ciom. PozostaĹ‚e trzy: Bahia, Pernambuco i Maranhao takĹźe zawdziÄ™czajÄ… swĂłj rozwĂłj jezuitomâ€?. L. G. Cabral SJ, Jesuitas no Brasil (sĂŠculo XVI), Companhia Melhoramentos de SĂŁo Paulo, SĂŁo Paulo , s. . 25 Homero Barradas, As capitanias hereditĂĄrias. Primeiro ensaio de um Brasil orgânico, „Catolicismoâ€?, nr , listopad . 26 Pedro Calmon, HistĂłria do Brasil, Livraria JosĂŠ Olympio Editora, Rio de Janeiro , t. I, s. . 27 Zob. Lucio Mendes, Calvinistas holandeses invadem cristandade luso-americana, Catolicismo, nr , lipiec , s. - ; Idem, MartĂ­rio e heroismo na resistĂŞncia ao herege invasor, „Catolicismoâ€?, nr , wrzesieĹ„ , s. - ; Diego Lopes Santiago, Historia da Guerra de Prnambuco, Fundação do Patrimonio HistĂłrico e ArtĂ­stico de Pernambuco, Recife . Do Brazylii przybyĹ‚o wĂłwczas wielu oďŹ cerĂłw wĹ‚oskich, gĹ‚Ăłwnie neapolitaĹ„skich (zob. Gino Doria, I soldati napoletani nelle guerre del Brasile contro gli olandesi ( - ), Ricardo Ricciardi Editore, Napoli ). Kiedy w roku holenderska Kompania Zachodnioindyjska zajęła BahiÄ™, Filip IV wysĹ‚al otÄ™, w ktĂłrej znalazĹ‚ siÄ™ kontyngent z Neapolu dowodzony przez Carla AndreÄ™ Caracciolo, markiza Torrecuso. W roku inny neapolitaĹ„ski dowĂłdca, Gian Vincenzo Sanfelice, hrabia Bagnoli, skutecznie broniĹ‚ Bahii przed holenderskimi kalwinistami usiĹ‚ujÄ…cymi utworzyć protestanckie paĹ„stwo w Ameryce PoĹ‚udniowej. BrazyliÄ™ Ĺ‚Ä…czyĹ‚a z KrĂłlestwem Neapolu staĹ‚a, owocna współpraca. Zob. np. Paolo Scarano, Rapporti politici, economici e sociali tra il Regno delle Due Sicilie e il Brasile ( - ), Societa Napoletana di Storia Patria, Napoli . 28 P. Calmon, Storia della CiviltĂ brasiliana, tĹ‚um. wĹ‚oskie, Industria TipograďŹ ca Italiana, Rio de Janeiro , s. . 24

&

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ brazylÄłskiej, wszechobecnej w obrazie feudalnej capitanii przez caĹ‚y okres kolonialny.29 Plantacje trzciny cukrowej, mĹ‚yny i maĹ‚e raďŹ nerie obsĹ‚ugiwane przez niewolnikĂłw, budowane nieopodal ciÄ…gĂłw wodnych, tworzyĹ‚y pierwociny brazylÄłskiej cywilizacji rolniczej. Wielki Dom (Casa-grande), dwĂłr wĹ‚aĹ›ciciela plantacji, przypominaĹ‚ fortecÄ™; 30 wszak to wĹ‚aĹ›nie senhores byli siĹ‚Ä… odpierajÄ…cÄ… inwazje HolendrĂłw, FrancuzĂłw i AnglikĂłw, nieprzyjaciół Wiary i KrĂłla.31 Uprawa i przetwarzanie trzciny cukrowej wyczerpywaĹ‚y aktywność rolniczo-przemysĹ‚owÄ… w ciÄ…gu dwĂłch pierwszych stuleci Ĺźycia narodowego Brazylii. W wieku osiemnastym, po nieoczekiwanym odkryciu zĹ‚ota w stanie Minas Gerais, staĹ‚o siÄ™ ono gĹ‚Ăłwnym produktem brazylÄłskiej gospodarki. Okres dominacji zĹ‚ota i szlachetnych kamieni wysunÄ…Ĺ‚ na pierwszy plan grupÄ™ bandeirantes (zbrojnych poszukiwaczy), 32 z odwagi i niespokojnego ducha przygody – bezpoĹ›rednich spadkobiercĂłw tradycji descobridores. Konno, z Ĺ‚opoczÄ…cÄ… agÄ… na przedzie, niczym jeĹşdĹşcy fortuny przekraczali koryta rzek, zdobywali gĂłrskie szczyty, zapuszczali siÄ™ daleko w gĹ‚Ä…b lÄ…du w poszukiwaniu drogocennego kruszcu. Na poĹ‚owÄ™ XVIII w. przypada poczÄ…tek trzeciego z socjo-ekonomicznych cyklĂłw rozwoju kraju: okres wielkiej cywilizacji kawy, ktĂłra aĹź do roku stanowiĹ‚a gĹ‚Ăłwne ĹşrĂłdĹ‚o bogactwa Brazylii.

TrzcinÄ™ cukrowÄ…, idealny produkt dla kraju w poczÄ…tkowym okresie rozwoju, uprawiano na północy i na poĹ‚udniu Brazylii do koĹ„ca szesnastego stulecia. GĹ‚Ăłwny obszar upraw stanowiĹ‚ stan Pernambuco, ktĂłrego port Recife w siedemnastym wieku przeksztaĹ‚ciĹ‚ siÄ™ w najwiÄ™kszy na Ĺ›wiecie oĹ›rodek handlu kawÄ…. Zob. P. Calmon, Storia della Civilta brasiliana, s. . Zob. teĹź Plinio CorrĂŞa de Oliveira, Powstanie, rozwĂłj i zmierzch szlachty ziemskiej w kolonialnej, imperialnej i republikaĹ„skiej Brazylii, apendix do amerykaĹ„skiego wydania Szlachty i analogicznych elit tradycyjnych w orÄ™dziach Piusa XII, Hamilton Press, York , ss. - . 30 Gilberto Freyre, Casa-Grande & Senzala, wyd. , Editora JosĂŠ Olympio, SĂŁo Paulo , t. I, s. . 31 PodbĂłj nowych ziem Ĺ‚Ä…czy siÄ™ wszakĹźe z apektem militarnym. „KaĹźde zaorane pole, kaĹźda zaludniona sesmaria, kaĹźde wzniesione ogrodzenie, kaĹźda zbudowana przetwĂłrnia cukru w sposĂłb nieunikniony wymagaĹ‚a dziaĹ‚aĹ„ wojskowych. Od północy po poĹ‚udnie nowe gospodarstwa rolne i pastwiska zakĹ‚adaĹ‚o siÄ™ z mieczem w dĹ‚oni.â€? Francisco JosĂŠ Oliveira Vianna, O Povo Brasileiro e a sua Evolução, MinistĂŠrio da Agricultura, IndĂşstria e ComĂŠrcio, Rio de Janeiro , s. . 32 Na temat bandeirantes zob. imponujÄ…cÄ…, jedenastotomowÄ… pracÄ™ Aonso de Taunay, HistĂłria Geral das Bandeiras Paulistas, SĂŁo Paulo - , streszczonÄ… w HistĂłria das Bandeiras Paulistas, t. - , EdicĂľes Melhoramentos, SĂŁo Paulo ; zob. teĹź J. Cortesao, Raposo Tavares e a formação territorial do Brasil, MinistĂŠrio da Educação e Cultura, Rio de Janeiro ; Ricardo Roman Blanco, Las „bandeirasâ€?, Universidade de Brasilia, Brasilia . 29

'

K !" # XX $% W wieku dziewiętnastym Brazylia uzyskała niepodległość, w odmienny jednakşe sposób niş inne kraje latynoamerykańskie, mianowicie nie na drodze walki zbrojnej, a poprzez utworzenie cesarstwa, którego tron objął syn króla Portugalii, Dom Pedro I Braganza ( -

). września

w SĂŁo Paulo cesarz Pedro I proklamowaĹ‚ niepodlegĹ‚ość Brazylii. Dwa lata później nadaĹ‚ jej pierwszÄ… konstytucjÄ™. SukcesjÄ™ przekazaĹ‚ synowi, Pedro II,33 wĹ‚adcy-ďŹ lantropowi, ktĂłrego dĹ‚ugie i spokojne panowanie zakoĹ„czyĹ‚a rewolucja republikaĹ„ska wybuchĹ‚a po zniesieniu niewolnictwa.34 Cesarstwo utraciĹ‚o poparcie arystokracji ziemskiej, uwaĹźajÄ…cej uwolnienie niewolnikĂłw za posuniÄ™cie bĹ‚Ä™dne i przedwczesne. Po bezkrwawym zamachu stanu, listopada

ogłoszono powstanie republiki. Historyk Gugliemo Ferrero pisał: „Brazylijczycy ujrzeli, jak ich monarchia łagodnie i bez najmniejszego rozlewu krwi upada; jak zmierzcha na kształt ślicznego letniego dnia, w pełni spokoju i blasku.�35 W roku

Cesarstwo Brazylii przekształciło się w Federacyjną Republikę Brazylii. Na nowej adze znalazło się pozytywistycz33 Dom Pedro II (

- ) poślubił w roku

księşniczkę Teresę Cristinę, siostrę Ferdynanda II, króla Obojga Sycylii. Jej najstarsza córka Isabella (

- ) wyszĹ‚a za mÄ…Ĺź za ksiÄ™cia Gastona OrlĂŠans d’Eu, z ktĂłrego to zwiÄ…zku przyszli na Ĺ›wiat trzej synowie: Pedro de Alcântara, Luiz i AntĂ´nio. Kiedy pierwszy z nich zrzekĹ‚ siÄ™ prawa sukcesji dla siebie i swego potomstwa, nastÄ™pcÄ… tronu zostaĹ‚ jego brat, ksiąşę Luiz Orleans-Braganza (

- ). Poślubił on księşniczkę Marię Pia z Burbonów sycylijskich (zob. Armando Alexandre dos Santos, A legitimidade Monårquica no Brasil, Artpress, São Paulo

). Na temat Dom Pedra II zob. Heitor Lyra, Historia de Dom Pedro II:

-

, Editora Nacional, SĂŁo Paulo . „Dom Pedro byĹ‚ monarchÄ… wspaniaĹ‚omyĹ›lnym, szczodrym i sprawiedliwym, wzorem patriotyzmu i kultury, zapaĹ‚u i prawoĹ›ci, tolerancji i prostoty. SĹ‚ynÄ…Ĺ‚ z mÄ…droĹ›ci i ďŹ lantropii. ByĹ‚ czĹ‚onkiem Akademii Francuskiej oraz wielu zagranicznych towarzystw naukowych i literackich, mecenasem sztuki, nauki i literatury. WspieraĹ‚ ďŹ nansowo ksztaĹ‚cenie wielu wybitnych BrazylÄłczykĂłw, nie szczÄ™dzÄ…c na ten cel wĹ‚asnych Ĺ›rodkĂłw.â€? S. Rangel de Castro, Quelques aspects de la civilisation brĂŠsilienne, Les Presses Universitaires de France, Paris b.d.w., s. - . Zob. teĹź Leopoldo Bibiano Xavier, Dom Pedro e a gratidĂŁo nacional, „Catolicismoâ€? nr , grudzieĹ„ . 34 W

r. tzw. „prawo wolnego łona� nadawało wolność osobom powyşej roku şycia urodzonym z matek-niewolnic. W

r. weszło w şycie „prawo sześćdziesięciolatków�, uwalniające niewolników powyşej roku şycia. maja

r. pod wpĹ‚ywem konserwatywnego ministra JoĂŁo Alfredo CorrĂŞi de Oliveira księşniczka Isabella d’Eu, regentka cesarstwa, na czas nieobecnoĹ›ci podróşujÄ…cego po Europie ojca, ratyďŹ kowaĹ‚a ostateczne zniesienie niewolnictwa. W Ăłwczesnej czternastomilionowej populacji Brazylii liczba niewolnikĂłw przekraczaĹ‚a . Zjawisko niewolnictwa wygasaĹ‚o juĹź wtedy samorzutnie. Na temat zniesienia niewolnictwa zob. P. CorrĂŞa de Oliveira, A margem do de maio, „O LegionĂĄrioâ€? nr , V . Zob. teĹź Robert Conrad, Os Ăşltimos anos da escravatura na Brasil,

-

, wyd. , Civilização Brasileira, Rio de Janeiro ; Emilia Vio i da Costa, A abolição, Global, São Paulo . 35 Cyt. za: S. Rangel de Castro, Quelques aspects de la civilisation brÊsilienne, s. .

(

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ ne mo o: „Porządek i Postęp�.36 „Brazylia staje wówczas u progu czasu, kiedy to zacznie celować w próbach uczynienia Postępu bogiem, a Nauki boginią dla swych intelektualnych elit.�37 Republikę tworzyła federacja niezaleşnych stanów, z których kaşdy posiadał odrębny parlament i rząd. Nastąpił rozdział Kościoła od państwa, zadekretowano małşeństwa cywilne i przekształcono politykę gospodarczą kraju. Pierwsze dziesięciolecie XX wieku upłynęło w Brazylii w klimacie euforii i optymizmu wywołanego nadziejami zrodzonymi przez reformy instytucjonalne oraz gospodarczy i społeczny rozwój kraju.38 Był to „złoty okres� Pierwszej Republiki.39

. São Paulo: europejska wyspa na amerykańskim kontynencie Centrum brazylijskiego şycia ekonomicznego, politycznego i społecznego u początku dwudziestego stulecia znajduje się w São Paulo. Miasto rozciągające się na płaskowyşu, osiemset metrów nad poziomem morza, zwielokrotniło swą populację z około pięćdziesięciu tysięcy w roku

do ponad trzystu pięćdziesięciu tysięcy w roku .40 Z jednej strony okala je szeroka, leniwie płynąca rzeka Tietê, pasmo górskie Serra da Cantareira zaś dostarcza mu şyciodajnej wody. Domy są tu jednopiętrowe i ściśle ze sobą sąsiadują. Jednakşe ulice juş poszerzono, przekształcając je w trójpasmowe aleje, a w miejsce domów w stylu kolonialnym coraz częściej pojawiają się wille i inne nowoczesne budowle. Oto europejskie miasto pośrodku tropików, mające przed sobą wielką przyszłość. 36 Gugliemo Ferrero opowiada o swej wizycie w „świątyni ludzkości�, mieszczącej się przy ulicy Beniamina Constanta w Rio de Janeiro, gdzie dyskutowało się „miło o wielu rzeczach z najwyşszym kapłanem, panem Texteirą Mendesem�. G. Ferrero, Fra i due mondi, Fratelli Treves Editori, Milano , s.

. 37 G. Freyre, Ordem e Progresso, wyd. , t. - , Livraria JosĂŠ Olympio Editora, Rio de Janeiro

, t. I, s. . Bardziej ogólnie: Ronald M. Schneider, „Order and Progress.� A political History of Brazil, Westview Press, Boulder (Colorado) . 38 Kolejnymi głowami państwa byli: Prudente de Morais (

- ), Campos Sales (

- ), Rodrigues Alves ( - ), Afonso Pena ( - ), Nilo Peçanha ( - ), Hermes da Fonseca ( - ), brazylÄłskÄ… politykÄ… zagranicznÄ… kierowaĹ‚ zaĹ› w owym okresie nieprzerwanie baron Rio Branco (

- ). 39 Gdybyśmy mieli wzorem dawnych historyków nadawać nazwy epokom, czas Pierwszej Republiki byłby „okresem złotym�. Plinio Doyle, Brasil - , Biblioteca Nacional, Rio de Janeiro , t. I, s. . Na przełomie wieków Brazylia liczyła

mieszkańców, z czego ponad procent zamieszkiwało tereny wiejskie. 40 Ibidem, s.

.

K !" # XX $% Uşywający pseudonimu „Italicus� autor listu wysłanego z São Paulo w lipcu

roku, opisuje to miasto jako şyjące w erze poprzedzającej okres wielkiej pomyślności, do której się przygotowuje.41 „São Paulo rozrosło się w ciągu dwóch dekad z iście północnoamerykańską gwałtownością. Kiedyś znane było niemal wyłącznie dzięki uniwersyteckiemu wydziałowi prawa. Całym jego şyciem byli studenci i wszystko toczyło się powaşnym i spokojnym rytmem prowincjonalnego miasta. (‌) Teraz jest to miasto rozedrgane i rozbrzmiewające pracą. W ciągu kilku miesięcy pojawiły się tu wielkie interesy i powaşne gałęzie przemysłu, banki zbijają ogromny kapitał, dziennikarstwo, które w ciągu pięciu lat przeszło ogromne przeobraşenia, moşe konkurować z europejskim.�42 W rozpalonym gorączką pracy i inicjatywy mieście transport tramwajowy, którego pierwszą elektryczną linię otwarto w roku , juş w roku szczyci się niewiarygodną liczbą trzydziestu milionów pasaşerów. „Miasto huczy gorączkową krzątaniną, niezmierzony tłum faluje na kształt rzeki, a górujące nad wszystkim kominy, z których buchają ogromne kłęby dymu, kalają błękit nieba.�43 Przyczynę owego nadzwyczajnego wzrostu stanowiły – zdaniem Stefana Zweiga – te same uwarunkowania geopolityczno-klimatyczne, które czterysta lat wcześniej skłoniły ojca Nobregę do uznania tegoş właśnie miejsca za najlepszy punkt wyjścia dla dalszej ekspansji w głąb Brazylii.44 Juş od siedemnastego wieku, Paulistas wykazywali znacznie więcej energii i zdolności niş pozostali Brazylijczycy. „Paulistas, prawdziwi depozytariusze narodowej energii, semper novarum rerum cupidi (nieustannie şądni nowości), zdobyli i odkryli ten kraj; ich pragnienie ryzyka, postępu i ekspansji przeniosło się w następnych stuleciach na handel i przemysł.�45

Italicus, Dove vive un milione di Italiani. Lo stato di São Paulo in Brasile, „L’Illustrazione italiana� nr , sierpnia

, s. - . Czasopismo to poświęca obszerny artykuł stanowi São Paulo, w jednej trzeciej zamieszkiwanemu przez Włochów. W

r. populacja włoska liczyła około miliona, z czego sześćset tysięcy pracowało w fazendas lub innych przedsiębiorstwach rolnych, sto trzydzieści tysięcy mieszkało w stolicy, reszta zaś zamieszkiwała miasta w głębi kraju (s.

). 42 Ibidem. 43 Batista Cepelos, O ‘fundador de S. Paulo, w: E. Werneck, Antologia Brasileira, s. . 44 S. Zweig, Brazil, s. - . 45 Ibidem, s. . 41

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ SĂŁo Paulo, miasto fazendeiros (farmerĂłw), „ludzi, ktĂłrzy bardziej szczycili siÄ™ swymi gospodarstwami niĹź swoim miastem, a jeĹźeli juĹź o mieĹ›cie wspominali, to mieli na myĹ›li jedno z miast europejskich, konkretnie – ParyĹźâ€?,46 posiada wyglÄ…d zewnÄ™trzny i duszÄ™ wielkiej metropolii, w ktĂłrej rozmaite nurty europejskiej kultury i róşne style Ĺźycia splatajÄ… siÄ™ w jedno. U podstawy tego femomenu leĹźy charakterystyczna portugalska dobroć i duch uniwersalizmu, umoĹźliwiajÄ…cy Ĺ‚Ä…czenie i stapianie siÄ™ ze sobÄ… tak wielu odmiennych elementĂłw. RozwĂłj ekonomiczny zawdziÄ™cza SĂŁo Paulo gĹ‚Ăłwnie emigracji wĹ‚oskiej,47 natomiast kulturÄ™, maniery i Ĺźycie towarzyskie – francuskiej.48 Przy ulicy de Novembro, najbardziej reprezentacyjnej z tak zwanego „TrĂłjkÄ…taâ€?, znajdujemy sklepy o nazwach wykluczajÄ…cych wszelkÄ… wÄ…tpliwość: Au Printemps, Au Louvre, Au Palais Royal. KsiÄ™garnia Garraux, jedno z ulubionych miejsc spotkaĹ„ eleganckiego SĂŁo Paulo, importuje z Europy nie tylko ksiÄ…Ĺźki, ale takĹźe francuskiego szampana, wina z doliny Renu, szwajcarskie czekoladki. Najbardziej arystokratyczna część miasta nazywa siÄ™ Champs ElysĂŠes.49 Georges Clemenceau tak relacjonuje jeden z epizodĂłw swej podróşy po Ameryce Ĺ aciĹ„skiej w roku

: „Miasto SĂŁo Paulo jest w niektĂłrych aspektach tak zadziwiajÄ…co francuskie, Ĺźe ani raz w ciÄ…gu caĹ‚ego tygodnia pobytu nie doĹ›wiadczyĹ‚em uczucia przebywania w obcym kraju. (‌) SpoĹ‚eczeĹ„stwo SĂŁo Paulo wykazuje dwojakÄ… tendencjÄ™: Ĺ›wiadomie E. Silva Bruno, HistĂłriae Tradiçþes da Cidade da SĂŁo Paulo, t. III, s. . Emigracja ta zbiegĹ‚a siÄ™ w czasie z koĹ„cem niewolnictwa. Ogromna wiÄ™kszość imigrantĂłw wĹ‚oskich przybyĹ‚ych do Brazylii osiadĹ‚a w SĂŁo Paulo. Niemal wszyscy robotnicy zatrudnieni w rozwÄłajÄ…cym siÄ™ w mieĹ›cie zaludniali tĹ‚umnie dzielnicÄ™ BrĂĄs, ktĂłrej gĹ‚Ăłwna ulica nosiĹ‚a miano Caetano Pinto. W roku

do Brazylii zawitaĹ‚ wraz z ĹźonÄ… FilomenÄ… i dwĂłjkÄ… dzieci dwudziestosiedmioletni Francesco Matarazzo. W roku byĹ‚ on wĹ‚aĹ›cicielem najwiÄ™kszego w Ameryce PoĹ‚udniowej koncernu przemysĹ‚owego, IndĂşstrias Reunidas F. Matarazzo. Zob. Vincenzo Grossi, Storia della colonizzazione europea nel Brasile e della emigrazione italiana nello Stato di SĂŁo Paulo, Societa Editrice Dante Alighieri, Milano ; Angelo Trento, LĂ dov’è la raccolta del caÊ. L’emigrazione italiana in Brasile,

- , Antenore, Padua ; A presença italiana no Brasil, wyd. RovĂ­lio Costa i Luis Alberto de Boni, wyd. wĹ‚oskie A. Trento, Fondazione Giovanni Agnelli, Torino . 48 Hrabia de Gobineau opowiada o swej rozmowie z cesarzem, podczas ktĂłrej ten zapytaĹ‚: „Cóş wiÄ™c pan myĹ›li o BrazylÄłczykach?â€? Hrabia odparĹ‚: „No cóş, BrazylÄłczyk to ktoĹ›, kto Ĺźarliwie pragnie mieszkać w ParyĹźuâ€? (list do Madame de Gobineau z czerwca

r., w: Georges Raeders, Le comte de Gobineau au BrÊsil, Nouvelles Editions Latines, Paris , s. ). „Wydaje się, iş nie ma Brazylijczyka, który by nie mówił po francusku� – zauwaşa ze zdumieniem Ina von Binzer, niemiecka guwernantka rodziny Prado. Os Meus Romanos. Alegrias e Tristezas de uma educadora alemã no Brasil, Editora Paz e Terra, São Paulo , s.

. 49 Zob. Paulo Cursino de Moura, SĂŁo Paulo de outrora, Editora Itatiaia Limitada, Belo Horizonte , s. . 46 47

!

K !" # XX $% kierując się francuskim duchem, równolegle rozwija wszystkie aspekty brazylijskiej indywidualności, które określają jego charakter. Paulista bez wątpienia pozostaje w głębi duszy Paulistą, czy to w Brazylii, czy we Francji, czy teş gdziekolwiek indziej. Nie znajdziemy Francuza o bardziej dwornych manierach, przyjemniejszego w rozmowie i obdarzonego bardziej arystokratyczną delikatnością ducha, który zarazem jest człowiekiem interesu, rozwaşnym acz śmiałym, a do tego znającym się na kawie.�50 Wandejczyk z pochodzenia i charakteru, ale zarazem protestant i republikanin, Clemenceau dostrzegł paradoksy własnej duszy oraz sprzeczności belle epoque odzwierciedlone w Brazylii: arystokratycznego ducha i naiwny pozytywizm; ufność w „nieśmiertelne pryncypia� rewolucji francuskiej i nostalgię za cywilizacją oraz stylem ancien rÊgime. „W takiej atmosferze – złoşonej ze splendoru i etykiety, stonowanej szlachetną, radosną nutą francuskości – wielowiekowy, lecz wciąş şywy aromat moralności chrześcijańskiej pozostawał najwaşniejszym czynnikiem şycia społecznego. Było to dziedzictwo przekazane nam przez Portugalię, kraj, z którym Brazylia niedawno jeszcze tworzyła jedno królestwo. Naznaczona takimi cechami arystokracja São Paulo harmonijnie połączyła kilka charakterystycznych dla siebie elementów: wiarę, şycie towarzyskie oraz zasadę doboru.�51 Pierwszą dekadę dwudziestego wieku São Paulo rozpoczęło wydarzeniem społecznym pieczętującym sojusz dwóch dynastii, które u końca mijającego stulecia stanowiły şywy symbol ekonomiczno-społecznej elity miasta, a mianowicie ślubem pięknej Eglantiny, córki Georges Clemenceau, Notes da Voyage dans l’AmÊrique du Sud (

), Utz, Paris , s. - . W ksiąşce autorstwa barona d’Anthouard, opublikowanej równieş w roku

pt. Le progrès brÊsilien. La participation de la France (Plon-Nourrit, Paris

), autor zauwaĹźa, iĹź „Brazylia (‌) do gĹ‚Ä™bi swej istoty przylgnęła do francuskiej myĹ›li (ibidem, s. ). „BrazylÄłczyk intensywnie odczuwa niezrĂłwnanÄ… atrakcyjność kultury francuskiej, z najĹźywszÄ… sympatiÄ… podÄ…Ĺźa Ĺ›ladami naszego ruchu intelektualnego; czyta i zna wszystkich naszych autorĂłw; wraĹźliwy jest na naszÄ… twĂłrczość artystycznÄ…. Francja jest krajem jego marzeĹ„, jest dlaĹ„ krainÄ… dobrobytu i przyjemnoĹ›ci, elegancji i luksusu, nowoĹ›ci i wielkich odkryć, krainÄ… mÄ™drcĂłw, artystĂłw i ďŹ lozofĂłwâ€? (ibidem, s. ). 51 J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . RibeirĂłw dos Santos wspomina siÄ™ tu jako jednÄ… z rodzin zauwaĹźanych na przyjÄ™ciach paulistowskiej arystokracji. „Podczas tych uroczystoĹ›ci, pomimo parady bogato zdobionych mundurĂłw, ogromnych krzyĹźy, diamentĂłw i innych klejnotĂłw, panuje iĹ›cie rodzinna atmosfera.â€? Wanderley Pinho, SalĂľes e Damas do Segundo Reinado, wyd. , Livraria Martins, SĂŁo Paulo , s.

. 50

"

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ hrabiego Antônia Alvaresa Penteado, z młodym Antôniem Prado, synem rajcy miejskiego, Antônia Prado, który w okresie dziesięciu złotych lat São Paulo (

- ) sprawowaĹ‚ urzÄ…d burmistrza. Mniej „światowymâ€? i bardziej prywatnym wydarzeniem byĹ‚ inny Ĺ›lub, ktĂłry odbyĹ‚ siÄ™ kilka lat później. Dwie stare brazylÄłskie rodziny poĹ‚Ä…czyĹ‚o wĂłwczas maĹ‚ĹźeĹ„stwo JoĂŁo Paulo CorrĂŞi de Oliveira oraz Lucilii Ribeiro dos Santos. Ceremonii w kaplicy Seminarium Duchownego w SĂŁo Paulo lipca roku przewodniczyĹ‚ monsignore Francisco de Paula Rodrigues.52 Rodzina zostaĹ‚a wkrĂłtce pobĹ‚ogosĹ‚awiona dwĂłjkÄ… dzieci, RosĂŠe i Plinio, ktĂłre matka oďŹ arowaĹ‚a Bogu zanim jeszcze przyszĹ‚y na Ĺ›wiat.53

. Pobłogosławiona kołyska Plinio Corrêa de Oliveira urodził się w niedzielę, grudnia

roku, przy akompaniamencie dzwonów kościoła Św. Cecylii, których radosny dźwięk zdawał się uświetniać to wydarzenie. W tymşe kościele został ochrzczony czerwca roku .54 Jego rodzice, João Paulo Corrêa de Oliveira i Lucilia Ribeiro dos Santos, pochodzili z zasiedziałych rodzin arystokracji ziemskiej, która w sposób naturalny ukształtowała się w Brazylii juş w szesnastym stuleciu, a którą zarówno pod względem statusu społecznego, jak i wykwintnych manier porównać by moşna ze szlachtą europejską analogicznego okresu. Rodzina Corrêa de Oliveira wywodziła się z warstwy plantatorów trzciny cukrowej, pierwszych kolonizatorów Brazylii, „dobrze

52 J. S. Clå Dias, Dona Lucilia, t. III, s. - . Wśród gości obecnych na ślubie znaleźli się: hrabia Antônio Alvares Penteado z şoną Anną Pauliną Lacerda; Manoel Antonio Duarte de Azevedo (

- ), przewodniczÄ…cy Senatu oraz Instituto HistĂłrico e GeogrĂĄďŹ co de SĂŁo Paulo; historyk Aonso d’Escragnolle Taunay (

- ), przyszĹ‚y prezes Instituto HistĂłrico e GeogrĂĄďŹ co, zajmujÄ…cy siÄ™ historiÄ… Bandeiras. JednÄ… z wybitnych osobistoĹ›ci paulistowskiego Ĺźycia religÄłnego na przeĹ‚omie stuleci byĹ‚ Msgr Francisco da Paula Rodrigues urodzony lipca

r., zmarły czerwca r. Piastował stanowisko kanonika katedry w São Paulo (

), archidiakona (

), później zaĹ› wikariusza generalnego diecezji, ktĂłrÄ… kierowaĹ‚ ad interim po Ĺ›mierci biskupa JosĂŠ de Camargo Barros ( ). 53 J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. II, s. . Siostra Plinia, Rosenda CorrĂŞa de Oliveira, zwana RosĂŠe, ktĂłra urodziĹ‚a siÄ™ lipca r., a zmarĹ‚a w r., wyszĹ‚a za mÄ…Ĺź za farmera z Minas, AntĂ´nia Castro MagalhĂŁes. 54 KoĹ›ciół Ĺšw. Cecylii zbudowany zostaĹ‚ w roku

. W

r. Joaquim Arcoverde, Ăłwczesny biskup SĂŁo Paulo, utworzyĹ‚ paraďŹ Ä™ Ĺ›w. Cecylii i skierowaĹ‚ do pracy w niej ks. Duarte Leopoldo e SilvÄ™ (swego przyszĹ‚ego nastÄ™pcÄ™ na stolicy biskupiej), ktĂłrego w roku

zastąpił ks. Benedito de Souza.

#

K !" # XX $% urodzonych, arystokratĂłw swego wiekuâ€?.55 JoĂŁo Alfredo CorrĂŞa de Oliveira,56 stryjeczny dziadek Plinia, opisuje niezapomniany proďŹ l tych „silnych pokoleĹ„ kochajÄ…cych kraj, w ktĂłrym ujrzaĹ‚y zĹ‚oty blask wolnoĹ›ci i niezaleĹźnoĹ›ci, i z ktĂłrego zbieraĹ‚y Ĺźniwo bogactwa i cnoty. (‌) Dla pokoleĹ„ owych odziedziczona ziemia stanowiĹ‚a ďŹ deicommissum ich rodĂłw, herb zaĹ› – skarb droĹźszy nad Ĺźycie, podobnie jak honor.â€?57 Urodzony grudnia

roku JoĂŁo Alfredo, obdarzony niezwykĹ‚Ä… inteligencjÄ…, zostaĹ‚ profesorem prawa na uczelni w Recife; jego udziaĹ‚em staĹ‚a siÄ™ rĂłwnieĹź znakomita kariera polityczna: byĹ‚ czĹ‚onkiem kongresu przez kilka kadencji, w wieku trzydziestu piÄ™ciu lat zostaĹ‚ ministrem cesarstwa w konserwatywnym gabinecie Rio Branco, później doĹźywotnim senatorem cesarstwa, czĹ‚onkiem rady stanu i wreszcie prezesem rady ministrĂłw. Podczas peĹ‚nienia tej funkcji, maja

roku wraz z księşniczkÄ… IzabelÄ…, regentkÄ… cesarstwa, zĹ‚oĹźyĹ‚ podpis pod sĹ‚ynnym ZĹ‚otym Prawem, znoszÄ…cym w Brazylii niewolnictwo. Po ogĹ‚oszeniu republiki zostaĹ‚ eminentnym czĹ‚onkiem BrazylÄłskiego Dyrektoriatu Monarchicznego oraz prezesem Banku Brazylii. ZmarĹ‚ marca roku w Rio de Janeiro, w wieku osiemdziesiÄ™ciu siedmiu lat. Ribeirowie dos Santos, rodzina matki Plinia, wywodzÄ… swe tradycje z klasy „czterystuletnich Paulistasâ€?,58 zaĹ‚oĹźycieli miasta SĂŁo Paulo, owych bandeirantes walczÄ…cych z holenderskimi heretykami. WaĹźna postać rodu to pradziadek Plinia, Gabriel JosĂŠ Rodrigues dos Santos, profesor prawa i czĹ‚onek parlamentu, zaliczany do jego najwspanialszych mĂłwcĂłw, ekspert w dziedzinie prawa publicznego swoich czasĂłw.59 55 Fernando de Azevedo, Canaviais e Engenhos na vida politica do Brasil, w: Obras Completas, wyd. , Ediçþes Melhoramentos, SĂŁo Paulo b.d.w., t. XI, s. . 56 P. CorrĂŞa de Oliveira, JoĂŁo Alfredo CorrĂŞa de Oliveira, „DiĂĄrio de SĂŁo Pauloâ€?, grudnia

, takşe w: J. S. Clå Dias, Dona Lucilia, t. III, s. - . W artykule tym młody bratanek z ogromną przenikliwością psychologiczną opisuje intelektualną ewolucję swego stryjecznego dziadka – od pozycji stricte liberalnych do szczerze praktykowanego katolicyzmu. 57 João Alfredo Corrêa de Oliveira, O Barão de Goiana e sua Epoca Genealógica, w: Minha Meninice & outros ensaios, Editora Massangana, Recife

, s. . 58 Czterystuletni Paulistas „są czymś więcej niş szlachtą, ‚‚prawdziwymi gentlemenami›› czy arystokracją. Są depozytariuszmi i szafarzami „brazylijskości�. Świat powstał dla nich czterysta lat temu, kiedy to pierwsi Portugalczycy i ich rodziny, od których się wywodzą, wylądowali na brazylijskiej ziemi. „Czterystuletni� Paulista to człowiek miły, uprzejmy i dumny. Posiada silnie zakorzenione poczucie przynaleşności do rodu i jest nieprzystępny; stanowiąc siedemdziesiąt procent politycznej klasy rządzącej krajem wszelkimi sposobami broni się przed społeczeństwem.� Corrado Pizzinelli, Il Brasile nasce oggi, Eli, Milano , s. . 59 Na temat Gabriela JosÊ Rodriguesa dos Santos (

-

), zob. J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. I, s. ; t. II, s. - . Najbardziej kompletnÄ… pracÄ… na temat tej postaci jest: Paulo do Valle, Biographia do Dr. Gabriel JosĂŠ Rodrigues dos Santos (biograďŹ a opublikowana wraz z mowami parlamentarnymi Rodriguesa dos Santos, oprac. A.J. Ribas), Tip. Paula Brito, Rio de Janeiro

.

$

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ Jego córka, Dona Gabriela Ribeiro dos Santos, matka Lucilii, naleşała do stałych bywalczyń słynnego salonu Dony Veridiany, jednej z najbardziej wpływowych postaci paulistowskiej sosjety.60 Na początku dwudziestego wieku chåcara Dony Veridiany, mały renesansowy pałacyk połoşony w dzielnicy Higienópolis, stanowił centrum şycia towarzysko-intelektualnego São Paulo, podobnie jak pobliska „Villa Penteado�, niewielki pałacyk wzniesiony w stylu art nouveau na polecenie hrabiego Antônia Alvaresa Penteado według projektu Carlosa Ekmana.

. Z serc matczynych do serc dzieci: Dona Lucilia Ribeiro dos Santos Lucilia Ribeiro dos Santos, 61 matka Plinia, urodziła się kwietnia

roku w Pirassununga w stanie São Paulo, jako druga z piątki dzieci. Dzieciństwo spędziła w spokojnym, arystokratycznym otoczeniu, pod wpływem rodziców: Antônia (

- ), jednego z najwybitniejszych Ăłwczesnych prawnikĂłw SĂŁo Paulo, i Gabrieli (

- ). W roku

rodzina przeniosła się do miasta São Paulo, gdzie zamieszkała w ekskluzywnej willi dzielnicy Campos Eliseos. Tam w wieku lat trzydziestu Lucilia poznała i poślubiła prawnika, João Paulo Corrêę de Oliveira, 62 który przybył do São Paulo ze stanu Pernambuco leşącego na północnym wschodzie Brazylii, prawdopodobnie za radą swego stryja, João Alfredo. Oczekując narodzin Plinia, Dona Lucilia usłyszała od swego lekarza, iş poród niesie ze sobą wysokie ryzyko, które moşe spowodować 60 Veridiana Valeria Prado (

- ), córka Antônia, barona Iguape, poślubiła Martinho da Silva Prado (

-

), z którym miała czworo dzieci, mających w przyszłości odegrać istotną rolę w şyciu Brazylii. Byli to: Antônio (

- ), Martinico (

- ), Caio (

- ) i Eduardo (

- ). Zmarła w roku w wieku lat jako uosobienie „matriarchy� rodu. Zob. Darrell E. Levi, A Família Prado, „Cultura� , São Paulo , s. , oryginał angielski: The Prados of São Paulo: An Elite Brazilian Family in a Changing Society,

- . Rodzina Prado wraz z rodzinÄ… Penteado „symbolizowaĹ‚y Ĺźycie ekonomiczno-przemysĹ‚owe SĂŁo Paulo czasĂłw Pierwszej Republikiâ€? (ibidem, s. ). 61 WiadomoĹ›ci na temat tej nadzwyczajnej postaci czerpiemy z biograďŹ i autorstwa J. S. ClĂĄ Dias pt. Dona Lucilia, ze wstÄ™pem o. Antonio Royo MarĂ­na OP. „Jest to – pisze on – autentyczny i najpeĹ‚niejszy Ĺźywot Dony Lucilii, mogÄ…cy rĂłwnać siÄ™ z publikowanymi na caĹ‚ym Ĺ›wiecie Ĺźywotami Ĺ›wiÄ™tychâ€? (ibidem, s.

). 62 João Paulo Corrêa de Oliveira urodził się w roku

, zmarł stycznia r. w São Paulo. O ile Dona Lucilia znajdowała şyciowy wzór w swym ojcu, Antônio Ribeiro dos Santos, Plinio Corrêa de Oliveira czerpał wzór z matki nie zaś z ojca, choć z ojcem łączyły go czułe więzy długiego, wspólnego şycia.

%

K !" # XX $% śmierć jej lub dziecka. Na pytanie lekarza, czy wobec tego nie powinna zdecydować się na aborcję, Dona Lucilia odpowiedziała spokojnie i stanowczo: „Doktorze, takiego pytania nie zadaje się matce! Nie powinno ono nawet przyjść panu do głowy.�63 Oto akt heroizmu ukazujący jej şyciową cnotę. Kanonik Trochu notuje: „Cnota łatwo przechodzi z serc matczynych do serc ich dzieci.�64 Ojciec Lacordaire pisze zaś o własnej matce: „wychowała mnie dzielna i silna chrześcijańska matka, a religia przepłynęła z jej serca do mego, jak mleko nieskaşone i pozbawione goryczy.�65 W ten sam sposób Plinio Corrêa de Oliveira wspominał, iş właśnie matce zawdzięcza duchowe znamię, które od dzieciństwa naznaczyło jego şycie: „Moja matka nauczyła mnie kochać naszego Pana Jezusa Chrystusa, nauczyła mnie kochać Święty Kościół Katolicki.�66 „Od niej otrzymałem coś, co naleşało brać z najgłębszą powagą, mianowicie rzymskokatolicką, apostolską wiarę, naboşeństwo do Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz do Najświętszej Maryi Panny.�67

J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . François Trochu, Le CurĂŠ D’Ars, Libraire Catholique Emmanuel Vi e, Lyon-Paris , s. . Od Ĺ›w. Augustyna po Ĺ›w. Bernarda, Ĺ›w. Ludwika Francuskiego, Ĺ›w. Jana Bosco i Ĺ›w. Teresy z Lisieux wielka jest rzesza Ĺ›wiÄ™tych, ktĂłrzy wywodzÄ… wĹ‚asne cnoty z cnĂłt swoich matek. U poczÄ…tku drogi ku Ĺ›wiÄ™toĹ›ci stoi czÄ™sto – jak zauwaĹźa Msgr Delassus – cnotliwa matka. Zob. Msgr Henri Delassus, Le problème de l’heure prĂŠsente, t. - , DesclĂŠe de Brouwer, Lille

, t. II, s. - . 65 P. Baron, La jeunesse de Lacordaire, Cerf, Paris , s. . Zob. teĹź Geneviève Gabbois, Vous ĂŞtes presque la seule consolation del’Eglise, w: Jean Delumeau (red.), La religion de ma mère. Le rĂ´le des femmes dans la transmission de la foi, Cerf, Paris , s. - . 66 P. CorrĂŞa de Oliveira, Un uomo, un’ideale, un’epopea, „Tradizione, Famiglia, ProprietĂ â€? nr , , s. . 67 J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. III, s. . „Jedna z cech mojej matki szczegĂłlnie mi siÄ™ podobaĹ‚a, to mianowicie, iĹź w kaĹźdej sytuacji byĹ‚a paniÄ… domu, w peĹ‚nym tego sĹ‚owa znaczeniu. W stosunku do dzieci przejawiaĹ‚a matczynÄ… zwierzchność, ktĂłra skĹ‚aniaĹ‚a mnie do reeksji, jak niewĹ‚aĹ›ciwym byĹ‚oby wykroczenie przeciw jej autorytetowi. A takĹźe, jakim smutkiem napeĹ‚niĹ‚aby jÄ… podobna postawa z mojej strony, gdyĹź byĹ‚aby zarazem zĹ‚ym zachowaniem i zĹ‚ym uczynkiem. ByĹ‚a prawdziwÄ… paniÄ… domu, poniewaĹź zapewniaĹ‚a porzÄ…dek w kaĹźdej sferze Ĺźycia. Autorytet jej cechowaĹ‚a Ĺ‚agodność. Niekiedy nas karaĹ‚a, ale nawet podczas wymierzania kary czy udzielania reprymendy jej Ĺ‚agodność pozostawaĹ‚a tak widoczna, Ĺźe stanowiĹ‚a dla nas pocieszenie. Analogiczne zasady matka stosowaĹ‚a wobec RosĂŠe, chociaĹź – jako wobec dziewczynki – z wiÄ™kszÄ… delikatnoĹ›ciÄ…. Karcenie jednakowoĹź nie wykluczaĹ‚o ĹźyczliwoĹ›ci. Matka byĹ‚a zawsze gotowa wysĹ‚uchać dzieciÄ™cego usprawiedliwienia. Tak wiÄ™c, dobroć stanowiĹ‚a istotÄ™ jej wĹ‚adzy. Innymi sĹ‚owy, byĹ‚o to zwierzchnictwo sprawowane z miĹ‚oĹ›ci do hierarchicznego porzÄ…dku rzeczy, ale bezstronne i czuĹ‚e w stosunku do osoby, ktĂłrej dotyczyĹ‚oâ€? (ibidem, t. II, s. - ). 63

64

&

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ NaboĹźeĹ„stwo do NajĹ›wiÄ™tszego Serca charakteryzujÄ…ce Ĺźycie Dony Lucilii byĹ‚o naboĹźeĹ„stwem par excellence nowoczesnym68; wszak to wĂłwczas papieĹź Leon XIII nawoĹ‚ywaĹ‚, by w Sercu Jezusowym „caĹ‚Ä… nadziejÄ™ pokĹ‚adać, od niego zbawienia bĹ‚agać i oczekiwaćâ€?.69 Niedaleko domu Ribeiro dos Santos znajdowaĹ‚ siÄ™ koĹ›ciół pod wezwaniem NajĹ›wiÄ™tszego Serca Jezusowego.70 Zwyczajem mĹ‚odej matki byĹ‚o zachodzić tam codziennie wraz z Plinio i RosĂŠe. Tam wĹ‚aĹ›nie, kiedy syn obserwowaĹ‚ matkÄ™ zatopionÄ… w modlitwie, w typowej dla dawnych Ĺ›wiÄ…tyĹ„ nadprzyrodzonej atmosferze, w jego duszy ksztaĹ‚towaĹ‚ siÄ™ obraz KoĹ›cioĹ‚a, ktĂłry miaĹ‚ później odcisnąć na nim gĹ‚Ä™bokie piÄ™tno. Jak wspomina: „spostrzegĹ‚em, Ĺźe caĹ‚y sposĂłb jej bycia wypĹ‚ywa z przywiÄ…zania do NajĹ›wiÄ™tszego Serca Jezusowego przez wstawiennictwo Maryi.â€?71 Dona Lucilia pozostaĹ‚a niezmiennie wierna naboĹźeĹ„stwu swej mĹ‚odoĹ›ci. W ostatnich latach Ĺźycia, kiedy nie miaĹ‚a juĹź siĹ‚y udać siÄ™ do koĹ›cioĹ‚a, spÄ™dzaĹ‚a dĹ‚ugie godziny, aĹź do późnej nocy, na modlitwie przed alabastrowÄ… ďŹ gurÄ… NajĹ›wiÄ™tszego Serca stojÄ…cÄ… w gĹ‚Ăłwnym hallu jej rezydencji.72

68 Naboşeństwo do Najświętszego Serca ilustrują trzy papieskie encykliki: Annum Sacrum (

) Leona XIII, Miserentissimus Redemptor ( ) Piusa XI i Haurietis Aquas ( ) Piusa XII. Wielkim apostoĹ‚em tego naboĹźeĹ„stwa byĹ‚ w dziewiÄ™tnastym wieku francuski jezuita, Henri Ramière (

-

), który kierował rozwijającym się na całym świecie Apostolstwem Modlitwy. W Brazylii naboşeństwo do Najświętszego Serca Jezusowego znalazło swego gorącego orędownika w osobie ojca Bartolomeo Taddei. Urodzony listopada

r. we włoskiej miejscowości San Giovanni Valle Roveto, święcenia kapłańskie przyjął kwietnia

r., a listopada tego samego roku wstÄ…piĹ‚ do nowicjatu Towarzystwa Jezusowego. WysĹ‚any do SzkoĹ‚y Ĺšw. Ludwika Gonzagi w ItĂş, w Brazylii, zaĹ‚oĹźyĹ‚ tam Apostolstwo Modlitwy i poczÄ…Ĺ‚ rozpowszechniać kult NajĹ›wiÄ™tszego Serca, ktĂłry uczyniĹ‚ centrum swego Ĺźycia. W chwili jego Ĺ›mierci, czerwca r., liczba oĹ›rodkĂłw Apostolstwa Modlitwy, ktĂłre powoĹ‚aĹ‚ do Ĺźycia, siÄ™gaĹ‚a . SkupiaĹ‚y one ok. czĹ‚onkĂłw i stowarzyszonych. Zob. Luigi Roumanie SS, Il P. Bartolomeo Taddei della compagnia di GesĂš apostolo del S. Cuore in Brasile, Messaggero del Sacro Cuore, Roma ; Aristide Grève SJ, Padre Bartolomeu Taddei, Editora Vozes, Petropolis . Na temat naboĹźeĹ„stwa do NajĹ›wiÄ™tszego Serca zob. klasycznÄ… pracÄ™ Augusta Hamona, Histoire de la dĂŠvotion au SacrĂŠ-Coeur, t. - , Beauchesne, Paris - , a spoĹ›rĂłd publikacji najnowszych: Francesca Marie i, Il Cuore di GesĂš. Culto, devozione, spiritualitĂ , Editrice Ancora, Milano . 69 Leon XIII, encyklika Annum Sacrum z maja

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Słupsk , t. II, s. . Poświęcenie rodzaju ludzkiego Najświętszemu Sercu Jezusowemu, zapowiedziane przez papieşa w tej encyklice, odbyło się

czerwca

r. 70 Kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego połoşony na terenach Campos Eliseos został zbudowany w latach

-

i powierzony salezjanom. Wieloletnim, zasĹ‚uĹźonym rektorem sanktuarium byĹ‚ O. Gaetano Falcone. W tej wĹ‚aĹ›nie Ĺ›wiÄ…tyni, gdzie w gĹ‚Ä™bi prawej nawy staĹ‚a piÄ™kna ďŹ gura Maryi WspomoĹźenia Wiernych, rosĹ‚a cześć mĹ‚odego Plinia dla Matki BoĹźej spod Lepanto, KrĂłlowej RóşaĹ„ca ĹšwiÄ™tego, „Auxilium Christianorumâ€?. 71 J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . 72 Ibidem, t. III, s. - . Dona Lucilia zwykle upraszaĹ‚a Ĺ‚aski BoĹźej odmawiajÄ…c Psalm oraz „nieustajÄ…cÄ… nowennÄ™â€? do NajĹ›wiÄ™tszego Serca Jezusowego (ibidem, s. - ).

'

K !" # XX $% DuszÄ™ Dony Lucilii przepeĹ‚niaĹ‚y poboĹźność i miĹ‚osierdzie. PeĹ‚na byĹ‚a niezmierzonej miĹ‚oĹ›ci, dobroci i matczynych uczuć, ktĂłre nie koncentrowaĹ‚y siÄ™ wyĹ‚Ä…cznie na dwĂłjce dzieci otrzymanych z Ĺ‚aski OpatrznoĹ›ci, ale rozlewaĹ‚y siÄ™ o wiele szerzej. Plinio niejednokrotnie powtarzaĹ‚, iĹź: „W najwyĹźszym stopniu posiadaĹ‚a ona ogromny zasĂłb czuĹ‚oĹ›ci: byĹ‚a najczulszÄ… cĂłrkÄ…, najczulszÄ… siostrÄ…, najczulszÄ… ĹźonÄ…, najczulszÄ… matkÄ…, najczulszÄ… babkÄ…, a nawet prababkÄ…. Ale mam wraĹźenie, Ĺźe byĹ‚o w niej coĹ›, co dodawaĹ‚o gĹ‚Ä™bi tym wszystkim uczuciom, a mianowicie to, Ĺźe byĹ‚a nade wszystko matkÄ…! PrzepeĹ‚niaĹ‚a jÄ… miĹ‚ość nie tylko do dwĂłjki dzieci, ktĂłre posiadaĹ‚a, lecz rĂłwnieĹź do dzieci, ktĂłrych nie miaĹ‚a. MoĹźna powiedzieć, iĹź byĹ‚a stworzona do posiadania miliona dzieci; jej serce biĹ‚o rytmem pragnienia, by je poznać.â€?73 Ci, ktĂłrym nie dane byĹ‚o osobiĹ›cie poznać Dony Lucilii, mogÄ… sobie odtworzyć jej wizerunek moralny za poĹ›rednictwem kilku, peĹ‚nych wyrazu fotograďŹ i oraz Ĺ›wiadectw ludzi, ktĂłrzy zapamiÄ™tali jÄ… w podeszĹ‚ym wieku.74 OdzwierciedlaĹ‚a model kobiety idealnej, ktĂłra zachwyciĹ‚aby Ĺ›wiÄ™tego Franciszka Salezego poszukujÄ…cego Filotei.75 MoĹźemy sobie wyobrazić, iĹź Dona Lucilia wychowywaĹ‚a Plinia sĹ‚owami Ĺ›wiÄ™tego Franciszka Ksawerego, wypowiedzianymi przezeĹ„ pewnego wieczoru do brata, w drodze na przyjÄ™cie: „Soyons distinguĂŠs (miejmy maniery) ad majorem Dei gloriam.â€? DoskonaĹ‚ość manier jest owocem ascezy, osiÄ…ganym jedynie za pomocÄ… starannie destylowanego przez stulecia wyksztaĹ‚cenia oraz poprzez szlachetny wysiĹ‚ek, co czÄ™sto obserwować moĹźna w zakonach kontemplacyjnych obdarowujÄ…cych mĹ‚odych nowicjuszy iĹ›cie „ksiąşęcÄ…â€? edukacjÄ…. CzĹ‚owiek wszak skĹ‚ada siÄ™ z duszy i ciaĹ‚a. Ĺťycie duchowe winno uzewnÄ™trzniać siÄ™ przez ciaĹ‚o, a miĹ‚ość ma siÄ™ wyraĹźać zewnÄ™trznymi aktami uprzejmoĹ›ci. Uprzejmość jest spoĹ‚ecznym „ryIbidem, t. III, s. . JednÄ… z jej cech byĹ‚a Ĺ›wiadomość nieprzejednanej opozycji miÄ™dzy dobrem i zĹ‚em. Jak wspomina jej siostrzeniec, Adolpho Lindenberg: „PolaryzacjÄ™ tÄ™ wzniosĹ‚a na wysoki poziom: jakiĹ› czyn jest bardzo dobry, inny jest bardzo zĹ‚y. Warto wspomnieć jej gĹ‚Ä™bokÄ… obawÄ™ przed grzechem. Jako dziecku czy mĹ‚odzieĹ„cowi, bardziej niĹź ta czy inna cnota, rzucaĹ‚o mi siÄ™ w oczy jej przekonanie, iĹź naleĹźy zachwycać siÄ™ dobrem i jemu siÄ™ poĹ›wiÄ™cać, a takĹźe przekonanie, iĹź zĹ‚o jest okropne i naleĹźy go nienawidzić i pogardzać nim.â€? J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. II, s. . 73 74

(

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ tuałem� oşywianym chrześcijańską miłością i skierowanym ku chwale Boşej. „Uprzejmość jest dla miłości tym, czym liturgia dla modlitwy: rytuałem, który ją wyraşa, działaniem, które ją ucieleśnia, pedagogią, która ją pobudza. Uprzejmość jest liturgią braterskiej miłości.�76 Lucilia Ribeiro dos Santos ucieleśniała wszystkie najlepsze cechy ducha starej arystokracji São Paulo. W staromodnej uprzejmości swej matki młody Plinio dostrzegał miłość do porządku chrześcijańskiego doprowadzoną do ostatecznych konsekwencji oraz podobnie radykalne odrzucenie nowoczesnego, rewolucyjnego świata. Od tamtych czasów jego şyciu niezmiennie towarzyszyły: arystokratyczna postawa oraz uprzejme maniery. Plinio Corrêa de Oliveira, który w sposobie bycia przypominał kardynała Merry del Val, wielkiego watykańskiego sekretarza stanu w czasach św. Piusa X, słynącego ze swej duchowej pokory i doskonałości manier, był znakomicie przygotowany do şycia towarzyskiego. Jego zachowanie było wzorowe, a konwersacja z nim fascynująca i niewyczerpana w swym bogactwie. Opatrzność chciała, by codzienne obcowanie oşywiało i wciąş odnawiało te wspólne cechy – aş do roku , kiedy to Dona Lucilia zmarła w wieku dziewięćdziesięciu dwóch lat.

. Pierwsze spojrzenie ku Europie ZnaczÄ…cy element formacji kulturalnej brazylÄłskich elit poczÄ…tku dwudziestego wieku stanowiĹ‚y podróşe do Europy. Dla Plinia i jego rodziny okazja po temu nadarzyĹ‚a siÄ™, kiedy Dona Lucilia zmuszona byĹ‚a przejść powaĹźnÄ… operacjÄ™ z powodu kamieni şóĹ‚ciowych. Chora dowiedziaĹ‚a siÄ™, iĹź niemiecki autorytet w dziedzinie medycyny, profesor August Bier,77 osobisty lekarz kajzera, dokonuje tego typu zabiegĂłw nowÄ…, opracowanÄ… przez siebie technikÄ…. ĹšwiÄ™ty z Sabaudii na kartach swego sĹ‚ynnego dzieĹ‚a uczy, w jaki sposĂłb dusza moĹźe Ĺźyć na Ĺ›wiecie nie przyjmujÄ…c ducha tego Ĺ›wiata: „BĂłg – twierdzi on – nakazuje chrzeĹ›cÄłanom, Ĺźywym roĹ›linom KoĹ›cioĹ‚a, by kaĹźdy z nich wydawaĹ‚ owoce poboĹźnoĹ›ci wedĹ‚ug swego stanu i powoĹ‚ania.â€? Ĺšw. Franciszek Salezy, Filotea, czyli droga do Ĺźycia poboĹźnego, przeĹ‚. ks. Aleksander JeĹ‚owicki, OďŹ cyna Wydawnicza Viator, Warszawa , s. . 76 Roger Dupuis SJ, Paul Celier, Courtoisie chrĂŠtienne et dignitĂŠ humaine, Mame, Paris , s.

. 77 August Bier (

- ), profesor chirurgii w Kilonii, Greifswaldzie, Bonn i Berlinie zasłynął w historii medycyny wprowadzeniem specjalnej techniki terapeutycznej, zwanej bierterapią, szczególnie polecanej w przypadkach ostrych i przewlekłych stanów zapalnych. Zob. Martin Mßller, sub voce, w: NDB, t. II ( ), s. - . Dona Lucilia utrzymywała z doktorem Bierem przyjacielską korespondencję aş do jego śmierci w r. . J. Clå Dias, Dona Lucilia, t. II, s. - . 75

K !" # XX $% W czerwcu roku Lucilia CorrĂŞa de Oliveira wsiadĹ‚a na statek w porcie Santos. Towarzyszyli jej nie tylko mÄ…Ĺź JoĂŁo Paulo oraz dzieci: Plinio i RosĂŠe, ale takĹźe jej matka Gabriela, bracia z Ĺźonami oraz ich dzieci. Przez dziesięć kolejnych miesiÄ™cy caĹ‚a ta rodzinna spoĹ‚eczność oddawaĹ‚a siÄ™ zwiedzaniu gĹ‚Ăłwnych miast europejskich. W Berlinie na poczÄ…tku lipca mĹ‚oda matka przeszĹ‚a operacjÄ™ wykonanÄ… przez profesora Biera; okres rekonwalescencji spÄ™dziĹ‚a na ciepĹ‚ych kÄ…pielach w Binz na wyspie RĂźgen, po czym udaĹ‚a siÄ™ do Wiesbaden i Kolonii. Lato roku upĹ‚ynęło caĹ‚ej rodzinie w kwitnÄ…cych przedwojennych Niemczech, do ktĂłrych ksiąşę von BĂźlow w swoich pamiÄ™tnikach odniĂłsĹ‚ sĹ‚owa Schillera: „Radość byĹ‚a w Ilionie, nim wielkie mury runęły.â€?78 Tego lata panowaĹ‚a zimna, zĹ‚a pogoda; w ParyĹźu spadĹ‚ nawet Ĺ›nieg. „Kwestia wschodniaâ€? i toczÄ…ca siÄ™ na BaĹ‚kanach wojna bezustannie powracaĹ‚y na pierwsze strony gazet. Na poczÄ…tku wrzeĹ›nia, kiedy kazjer udaĹ‚ siÄ™ z oďŹ cjalnÄ… wizytÄ… do Szwajcarii, w Wiedniu, w obecnoĹ›ci cesarza Franciszka JĂłzefa i caĹ‚ego dworu, odbyĹ‚ siÄ™ wielki Kongres Eucharystyczny. EuropÄ™, zdominowanÄ… wĂłwczas przez postacie dwĂłch wielkich wĹ‚adcĂłw, Franciszka JĂłzefa i Wilhelma II, Ĺ‚Ä…czyĹ‚a mocna sieć wiÄ™zĂłw dynastycznych. W grudniu roku w Monachium zebraĹ‚o siÄ™ liczne grono panujÄ…cych, by uczcić Ĺ›mierć dziewięćdziesiÄ™ciodwuletniego regenta Luitpolda z Bawarii, znanego jako „patriarcha panujÄ…cych monarchĂłwâ€?, a maja roku nastÄ™pnego – by wziąć udziaĹ‚ w Berlinie we wspaniaĹ‚ym Ĺ›lubie księşniczki Wiktorii Luizy z domu HohenzollernĂłw, cĂłrki cesarza Wilhelma II, z Ernestem Augustem hanowerskim z Brunszwiku LĂźnebergu, ksiÄ™ciem Cumberland. Dona Lucilia wraz z rodzinÄ… spÄ™dziĹ‚a zimÄ™ w ParyĹźu, gdzie aĹź do koĹ„ca marca roku zatrzymali siÄ™ w Hotel Royal przy Avenue Friedland. StamtÄ…d udali siÄ™ do Genui z zamiarem dalszej podróşy do Rzymu, aby zĹ‚oĹźyć hoĹ‚d papieĹźowi Piusowi X, jednak wieĹ›ci o panujÄ…cej w Wiecznym MieĹ›cie epidemii zmusiĹ‚y ich do zmiany planĂłw. Rodzina wyruszyĹ‚a wiÄ™c w drogÄ™ powrotnÄ… i kwietnia roku przybyĹ‚a do brazylÄłskiego portu Santos.

78 Bernhard von Bßlow, Memorie, t. III, tłumaczenie włoskie, Guerra mondiale e catastrofe, A. Mondadori, Milano , s. (są to dwa pierwsze wersy Kasandry Fryderyka Schillera, przeł. Kazimierz Brodziński, w: Fryderyk Schiller, Dzieła wybrane, PIW, Warszawa , t. I, s. ).

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ Podróş po Europie wryĹ‚a siÄ™ gĹ‚Ä™boko w pamięć czteroletniego Plinia. Wizyta w koloĹ„skiej katedrze z jej wyniosĹ‚ymi wieĹźami, ktĂłra przez siedem stuleci strzegĹ‚a relikwii Trzech KrĂłli, stanowiĹ‚a pierwsze jego spotkanie z cudami sztuki gotyckiej. Bieg Renu usiany zamkami, Alpy pokryte Ĺ›niegiem, wspaniaĹ‚oĹ›ci Notre Dame i Wersalu, wybrzeĹźe Ligurii, niczym malowniczy balkon zwisajÄ…cy ponad Morzem ĹšrĂłdziemnym – odcisnęły gĹ‚Ä™boki Ĺ›lad na duszy chĹ‚opca. O kaĹźdym pomniku cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej, ktĂłry oglÄ…daĹ‚ podróşujÄ…c wĂłwczas z rodzinÄ…, mĂłgĹ‚ powiedzieć, mutatis mutandi, to samo, co napisaĹ‚ po zwiedzeniu katedry w Kolonii. Oto jego sĹ‚owa: „CoĹ› tajemniczego pociÄ…ga caĹ‚Ä… mÄ… duszÄ™ do pozostawania w zgodnoĹ›ci z tymi cudownymi dzieĹ‚ami KoĹ›cioĹ‚a katolickiego! To szkoĹ‚a myĹ›lenia, woli i odczuwania. StÄ…d wywodzi siÄ™ sposĂłb Ĺźycia, do ktĂłrego – jak czujÄ™ – zostaĹ‚em zrodzony. To coĹ› wiÄ™kszego ode mnie, coĹ›, co nastaĹ‚o dĹ‚ugo przede mnÄ…. Kiedy mnie jeszcze nie byĹ‚o, to wszystko trwaĹ‚o juĹź od stuleci. ZrodziĹ‚o siÄ™ z katolickiej mentalnoĹ›ci ludzi, ktĂłrzy Ĺźyli przede mnÄ… i ktĂłrzy rĂłwnieĹź, w gĹ‚Ä™bi swoich dusz, nosili to samo pragnienie niewyobraĹźalnego. Oni wymyĹ›lili to, czego ja nie wymyĹ›liĹ‚em i stworzyli to, czego ja nie stworzyĹ‚em. Ich pragnienie byĹ‚o tak wzniosĹ‚e, tak uniwersalne, tak doskonale odpowiadajÄ…ce gĹ‚Ä™bokiej tÄ™sknocie tak wielu ludzi, Ĺźe stworzyĹ‚o pomnik, ktĂłry pozostaĹ‚ na zawsze: katedrÄ™ w Kolonii!â€?79 UpĹ‚ynie czterdzieĹ›ci lat, zanim Plinio powrĂłci do Europy, ale stary kontynent juĹź teraz zdÄ…ĹźyĹ‚ zapuĹ›cić korzenie w jego sercu. Tymczasem jednak zbliĹźaĹ‚a siÄ™ pierwsza wojna Ĺ›wiatowa.

. Zmierzch belle epoque W styczniu roku w Sali Lustrzanej pałacu wersalskiego odbyła się konferencja pokojowa80 kładąca kres wojnie bez precedensu w historii, zarówno jeśli chodzi o straty ludzkie, przekraczające osiem milionów zabitych, jak równieş o zasięg jej polityczno-społecznych reperkusji.

P. CorrĂŞa de Oliveira, O inimaginĂĄvel e o sonhado, „Catolicismoâ€? nr , marzec , s. . Na temat konferencji pokojowej w Wersalu zob.: Pierre Renouvin, Le traitĂŠ de Versailles, Flammarion, Paris ; Michel Launay, Versailles, une paix bâclĂŠe, Complexe, Bruxelles

; Pierre Milza, De Versailles Ă Berlin - , Armand Colin, Paris .

79

80

!

K !" # XX $% Niemcy zostaĹ‚y upokorzone i przeobraĹźone materialnie i moralnie, jednak najwiÄ™kszym przegranym w tej wojnie okazaĹ‚o siÄ™ cesarstwo austro-wÄ™gierskie.81 Poprzez zniszczenie cesarstwa osiÄ…gniÄ™ty zostaĹ‚ cel wÄ…skiego krÄ™gu politykĂłw zwiÄ…zanych z masoneriÄ…. Tym celem byĹ‚a „republikanizacja Europyâ€?,82 stanowiÄ…ca na scenie narodowej i miÄ™dzynarodowej zwieĹ„czenie dzieĹ‚a rewolucji francuskiej. Pierwsza wojna Ĺ›wiatowa, rozpoczÄ™ta jak klasyczny konikt zbrojny, zakoĹ„czyĹ‚a siÄ™ – zgodnie z opiniÄ… wÄ™gierskiego historyka, Françoisa FejtĂś – jako wojna ideologiczna, ktĂłrej celem byĹ‚o rozczĹ‚onkowanie Austro-WÄ™gier.83 Traktaty z lat - narzucajÄ…ce bÄ…dĹş promujÄ…ce transformacjÄ™ monarchii niemieckiej i austro-wÄ™gierskiej w republiki parlamentarne, „oznaczajÄ… dla Europy bardziej rewolucjÄ™ niĹź pokĂłjâ€?.84 Mapa polityczna Europy naszkicowana podczas kongresu wiedeĹ„skiego zostaje przerysowana zgodnie z nowymi kryteriami „samostanowienia narodĂłwâ€?, sformuĹ‚owanymi przez amerykaĹ„skiego prezydenta Wilsona. Podczas gdy Niemcy zaczynajÄ… rozwÄłać siÄ™ w jedynÄ… potÄ™gÄ™ Ĺ›rodkowej Europy, na ruinach cesarstwa austriackiego wyrastajÄ… nowe, „wielonarodoweâ€? paĹ„stwa, takie jak Republika CzechosĹ‚owacka czy KrĂłlestwo SerbĂłw, ChorwatĂłw i SĹ‚oweĹ„cĂłw – późniejsza JugosĹ‚awia. 81 „Niemcy sÄ… upokorzone, okaleczone, ale ĹźyjÄ…. Cesarstwo austro-wÄ™gierskie zostaĹ‚o rozdarte na strzÄ™py – jedyne, co z niego zostaĹ‚o, to niemiecka Austria, ktĂłra ledwo dyszy.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, A conjuração dos Cesares e do Synhedrio, „O LegionĂĄrioâ€? nr

, III . 82 François FejtÜ, Requiem pour un empire dÊfunt, Lieu Commun, Paris

, s. ,

. „WzniosĹ‚ym celem przedkĹ‚adanym ĹźoĹ‚nierzom w okopach przez elity polityczne i intelektualne byĹ‚o oczyszczenie Europy z resztek klerykalizmu i monarchizmuâ€? (s. ). Na temat roli masonerii, zob. ibidem, s. - . 83 Zob. F. FejtĂś, Requiem pour un empire dĂŠfunt, s. - . Na temat pierwszej wojny Ĺ›wiatowej zob. Leo Valiani, La dissoluzione del’Austria-Ungheria, Il Saggiatore, Milano ; Gian Enrico Rusconi, Il rischio . Come si decide la guerra, Il Mulino, Bologna ; P. Renouvin, La prima guerra mondiale, Lucarini, Roma . WedĹ‚ug François Fureta, rokiem, w ktĂłrym „wojna zaczynaĹ‚a przybierać formÄ™ ideologicznÄ…â€? byĹ‚ rok . François Furet, PrzeszĹ‚ość pewnego zĹ‚udzenia: esej o idei komunistycznej w XX w., przeĹ‚. Joanna GĂłrnicka-Kalinowska i Maria Ochab, Volumen, Warszawa , s. . Rewolucja lutowa prowadzÄ…ca do abdykacji cara MikoĹ‚aja II, później zaĹ› paĹşdziernikowa, wynoszÄ…ca do wĹ‚adzy Lenina, przekreĹ›lajÄ… wieki istnienia imperium carĂłw i torujÄ… drogÄ™ nowej Rosji, zrywajÄ…cej wszelkie wiÄ™zy z przeszĹ‚oĹ›ciÄ…. W kwietniu prezydent Wilson wciÄ…ga do wojny AmerykÄ™ ogĹ‚aszajÄ…c demokratycznÄ… krucjatÄ™ przeciw autokratyzmowi. stycznia

r. tenĹźe sam Wilson publikuje „czternaĹ›cie punktĂłwâ€?, w ktĂłrych, miÄ™dzy innymi, zapowiada utworzenie „Ligi NarodĂłwâ€? w celu zapewnienia Ĺ›wiatowego pokoju. 84 François Furet, PrzeszĹ‚ość pewnego zĹ‚udzenia: esej o idei komunistycznej w XX w., s. . Na temat zmierzchu imperium habsburskiego zob. Zybnek A. B. Zeman, The Break-up of the Hapsburg Empire - , Oxford University Press, London-New York ; Edward Crankshaw, The Fall of the House of Habsburg, Cardinal, London ; Adam Wandruszka, Das Haus Habsburg, Herder, Wien ( ).

"

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ Plinio CorrĂŞa de Oliveira zdawaĹ‚ sobie sprawÄ™, w jaki sposĂłb koniec dynastii HabsburgĂłw naznaczyĹ‚ koniec starej cywilizacji europejskiej. Austria HabsburgĂłw symbolizowaĹ‚a dla niego Ĺ›redniowiecznÄ… ideÄ™ ĹšwiÄ™tego Cesarstwa Rzymskiego, program Rekonkwisty skierowanej przeciwko Maurom, kontrreformacjÄ™, wszystko to, co byĹ‚o przeciwieĹ„stwem Ĺ›wiata zrodzonego z rewolucji francuskiej. „Katolicyzmu – jak stwierdziĹ‚ Leon XIII z pozycji swego suwerennego i rozstrzygajÄ…cego autorytetu – nie moĹźna identyďŹ kować z ĹźadnÄ… z form rzÄ…dĂłw; moĹźe on istnieć i rozkwitać zarĂłwno w monarchii, arystokracji czy demokracji, jak i w ramach formy mieszanej, zawierajÄ…cej elementy obu ustrojĂłw. Przeznaczenie katolicyzmu nie byĹ‚o wiÄ™c zwiÄ…zane z europejskimi monarchiami. Niemniej jednak niezaprzeczalnym pozostaje fakt, iĹź te wĹ‚aĹ›nie monarchie, przynajmniej w swym fundamentalnym aspekcie, zostaĹ‚y uformowane zgodnie z doktrynÄ… katolickÄ…. Liberalizm chciaĹ‚ je obalić i zastÄ…pić innym porzÄ…dkiem rzeczy. PrzeksztaĹ‚ciĹ‚ on arystokratyczne monarchie pochodzÄ…ce z katolickiej inspiracji w burĹźuazyjno-liberalne republiki o antykatolickim duchu i mentalnoĹ›ci.â€?85 O ile nie dziwiÄ… nas francuskie korzenie kulturalne Plinia CorrĂŞi de Oliveira, powiÄ…zane z intelektualno-towarzyskim Ĺźyciem SĂŁo Paulo owych czasĂłw, to zdumienie wywoĹ‚uje prawdziwa namiÄ™tność, jakÄ… wykazywaĹ‚ on juĹź wtedy w stosunku do Austrii HabsburgĂłw. MiĹ‚ość mĹ‚odego BrazylÄłczyka do imperium austriackiego zakorzeniona byĹ‚a w tym, co nadprzyrodzone. Austria – spadkobierczyni karoliĹ„skiego ĹšwiÄ™tego Cesarstwa Rzymskiego – stanowiĹ‚a w jego oczach historycznÄ… manifestacjÄ™ cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej par excellence. PomiÄ™dzy szesnastym a osiemnastym stuleciem, w obliczu szalejÄ…cego w północnej Europie protestantyzmu oraz formowania siÄ™ Ĺ›wieckiej, przedoĹ›wieceniowej kultury, imperium HabsburgĂłw reprezentowaĹ‚o symbol wiernoĹ›ci KoĹ›cioĹ‚owi. W epoce, kiedy wartoĹ›ci dynastyczne dominowaĹ‚y nad paĹ„stwowymi, imiÄ™ HabsburgĂłw symbolizowaĹ‚o ideaĹ‚y katolickiej kontrreformacji. Iberyjscy konkwistadorzy zapuszczajÄ…cy siÄ™ w gĹ‚Ä…b kontynentu poĹ‚udniowoamerykaĹ„skiego i rycerze broniÄ…cy granic chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego imperium na murach Budapesztu i Wiednia walczyli pod tym samym sztandarem. 85

P. Corrêa de Oliveira, Terceiro acto, „O Legionårio�, nr , X .

#

K !" # XX $% To w stolicy Austrii w roku

odbył się kongres, którego zadaniem było zatwierdzić przywrócenie w Europie porządku zakłóconego przez rewolucję francuską i Napoleona. Aş do swego upadku w roku

imperium HabsburgĂłw stanowiĹ‚o gĹ‚Ăłwny cel antychrzeĹ›cijaĹ„skiej nienawiĹ›ci tajnych stowarzyszeĹ„ i siĹ‚ rewolucyjnych. Plinio CorrĂŞa de Oliveira nieustannie broniĹ‚ jego niezastÄ…pionej roli historycznej; zaraz po zakoĹ„czeniu drugiej wojny Ĺ›wiatowej pisaĹ‚: „WiedeĹ„ powinien być stolicÄ… wielkiego imperium niemieckiego albo monarchii austro-wÄ™gierskiej. Jakakolwiek inna sytuacja przyniesie nieodwracalne ďŹ asko katolickich wpĹ‚ywĂłw nad Dunajem.â€?86

. Świt amerykańskiego mitu Historycy podkreślają powaşne konsekwencje geopolityczne rozpadu cesarstwa austro-węgierskiego. Nikt jednak do tej pory nie odsłonił konsekwencji tego wydarzenia w dziedzinie mentalności i obyczajów. A przecieş to, co się stało, było niejako stłumieniem şyciodajnego oddechu Europy! Charakterystyczna dla belle epoque atmosfera stabilizacji i bezpieczeństwa, o której wspomina Stefan Zweig,87 szybko zniknęła. Wiatr niepewności i nerwowości wiał przez stary kontynent. Do roku Europa cieszyła się niekwestionowaną wyşszością. Po wojnie „zwątpiła w siebie, w prawowitość swej dominacji, w wyşszość własnej cywilizacji oraz we własną przyszłość�.88 Prace noszące tytuły niegdyś niewyobraşalne, np. Zmierzch Europy geografa Alberta Demangeona czy Zmierzch Zachodu niemieckiego pisarza Oswalda Spenglera, stały się prawdziwymi bestsellerami. P. Corrêa de Oliveira, dias em revista, „O Legionårio�, nr ,

VII . „W tym sensie, koniecznie naleĹźy wykazać siÄ™ szczegĂłlnÄ… siĹ‚Ä… i rozwagÄ…. SiĹ‚Ä…, by zniszczyć – zarĂłwno w Niemczech, jak i poza nimi – wszystko co na zniszczenie zasĹ‚uguje. RozwagÄ… zaĹ›, by nie zniszczyć, czego niszczyć nie naleĹźy, by nie naruszyć tego, co powinno trwać. Nie wolno powtĂłrzyć bĹ‚Ä™dĂłw Wersalu. Nigdy, przenigdy wiÄ™cej centrum Ĺ›wiata niemieckiego nie powinny stanowić Prusy i Berlin. WĹ‚aĹ›ciwÄ… rzeczÄ… byĹ‚oby przesuniÄ™cie owego centrum do Wiednia. To tu, bardziej niĹź gdzie indziej, leĹźy klucz do lwiej części problemu.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , IX . 87 „Kiedy usiĹ‚ujÄ™ znaleźć proste okreĹ›lenie dla okresu, w ktĂłrym dorastaĹ‚em, okresu poprzedzajÄ…cego pierwszÄ… wojnÄ™ Ĺ›wiatowÄ…, wydaje mi siÄ™, iĹź najpeĹ‚niej oddam prawdÄ™ o nim nazywajÄ…c go „ZĹ‚otym Wiekiem BezpieczeĹ„stwa. (‌) Nikt nie myĹ›laĹ‚ wĂłwczas o wojnach, o rewolucjach, o przewrotach. Wszelki radykalizm, wszelka przemoc wydawaĹ‚y siÄ™ niemoĹźliwe w owym wieku rozumu i rozsÄ…dku.â€? S. Zweig, The World of Yesterday, Cassell, London , s. - . 88 RenĂŠ RĂŠmond, Introduction Ă l’histoire de notre temps, Editions du Seuil, Paris , t. III: Le XX siècle de Ă nos jours, s. . Zob. teĹź Carlo Curcio, Europa, storia di un’idea, t. - , Vallecchi, Firenze , t. II, s. -

; Jean Guian, Histoire de l’Europe au XX siècle, - , Editions Complexe, Brussels . 86

$

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ W Ĺ›wiecie poczyna ugruntowywać siÄ™ amerykaĹ„ski mit.89 „Kiedy Europa zdawaĹ‚a siÄ™ tonąć w chaosie, Ameryka znalazĹ‚a siÄ™ u szczytu „wilsonowskiejâ€? Ĺ›wietnoĹ›ci. Stany Zjednoczone osiÄ…gaĹ‚y apogeum swego rozkwitu.â€?90 Ameryka reprezentowaĹ‚a nowy styl Ĺźycia, ktĂłrego lĹ›niÄ…cym i sztucznym modelem staĹ‚o siÄ™ Hollywood – siedziba nowego imperium kina. W latach dwudziestych, „les annĂŠes follesâ€?, („szalonych latach dwudziestychâ€?) Europa przeszĹ‚a seriÄ™ transformacji spoĹ‚ecznych, ktĂłre do gĹ‚Ä™bi zmieniĹ‚y obyczaje jej mieszkaĹ„cĂłw. Jej „amerykanizacjaâ€? zostaĹ‚a narzucona przede wszystkim przez kino,91 ktĂłre staĹ‚o siÄ™ najpopularniejszÄ… formÄ… rozrywki, zaraz po lansowanych przez prasÄ™ i radio sportach masowych w rodzaju piĹ‚ki noĹźnej czy boksu. Nowy styl Ĺźycia, bÄ™dÄ…cy antytezÄ… ducha belle epoque, przeniknÄ…Ĺ‚ nie tylko do wyĹźszych sfer, ale rozciÄ…gnÄ…Ĺ‚ siÄ™ rĂłwnieĹź na klasÄ™ Ĺ›redniÄ… i w ogromnej mierze na klasÄ™ robotniczÄ…. Jego symbolem staĹ‚a siÄ™ emancypacja kobiet, w wielu krajach, np. we Francji czy WĹ‚oszech, wciÄ…Ĺź nie posiadajÄ…cych prawa wyborczego. Emancypacja oferowaĹ‚a „nowoczesnyâ€?, agresywny wizerunek kobiety, zupeĹ‚nie odmienny od tradycyjnego: typ kobiety, ktĂłra Ĺ›cięła wĹ‚osy Ă la garçonne, ktĂłra skrĂłciĹ‚a spĂłdnicÄ™ i rÄ™kawy, ktĂłra prowadzi samochĂłd i chodzi na plaşę. Z kolei typ pĹ‚ci przeciwnej to męşczyzna praktyczny, dynamiczny, goniÄ…cy za sukcesem, w rodzaju amerykaĹ„skiego self-made man. SpoĹ‚eczeĹ„stwo bezlitoĹ›nie inďŹ ltrowaĹ‚ mit pieniÄ™dzy, poĹ‚Ä…czony 89 Zob. Appendix I w drugiej części ksiÄ…Ĺźki P. CorrĂŞa de Oliveira, Nobility and Analogous Traditional Elites in the Allocutions of Pius XII, The United States: An Aristocratic Nation Within a Democratic State, s. - . Zob. teĹź Frederick Mark, Manifest Destiny and Mission in American History, Alfred A. Knopf, New York ; Ernest Lee Tuveson, Redeemer Nation: The Idea of America’s Millenial Role, University of Chicago Press, Chicago . W drugiej poĹ‚owie dwudziestego stulecia, wraz z postÄ™pem Rewolucji, Stany Zjednoczone odgrywaĹ‚y rolÄ™ podobnÄ… do roli Europy z wieku poprzedniego. Plinio CorrĂŞa de Oliveira – jak wspomina jeden z jego uczniĂłw – „porĂłwnywaĹ‚ tÄ™ rolÄ™ do roli Austrii w wieku dziewiÄ™tnastymâ€?. Podobnie jak imperium HabsburgĂłw stanowiĹ‚o gĹ‚Ăłwny cel Ăłwczesnego miÄ™dzynarodowego liberalizmu, imperium amerykaĹ„skie staĹ‚o siÄ™ ‚‚czarnÄ… bestią›› dla miÄ™dzynarodowego progresywizmu, ktĂłry widziaĹ‚ w nim symbol konserwatyzmu i antykomunizmu. W tej nowej sytuacji Plinio CorrĂŞa „zaczÄ…Ĺ‚ wspierać amerykaĹ„skie postawy antykomunistyczne, jak rĂłwnieĹź naciski wywierane przez pewne grupy wewnÄ…trz kraju na rzÄ…d, by ten utrzymywaĹ‚ twardÄ… politykÄ™ skierowanÄ… przeciwko ekspansjonizmowi chiĹ„skiemu i sowieckiemu. Postawa ta w Ĺźadnym wypadku nie oznaczaĹ‚a akceptacji amerykaĹ„skiego stylu Ĺźycia czy teĹź liberalizujÄ…cych wpĹ‚ywĂłw amerykanizmu. ByĹ‚o to po prostu obiektywne uznanie faktu, iĹź w chwili obecnej Stany Zjednoczone stanowiÄ… siĹ‚Ä™, bez ktĂłrej nie moĹźna nawet sobie wyobrazić powstrzymania politycznej i militarnej ekspansji miÄ™dzynarodowego komunizmu.â€? (Julio Loredo, list do autora). 90 P. CorrĂŞa de Oliveira, A dynamite de Christo, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , XI . 91 Bohaterami kina lat dwudziestych byli Charlie Chaplin, Buster Keaton, Douglas Fairbanks, Rudolf Valentino, Gloria Swanson czy Mary Pickford.

%

K !" # XX $% z nieokiełznanym poszukiwaniem przyjemności. Każdy aspekt życia podlegał silnemu procesowi demokratyzacji: stosunki społeczne, moda, język. W latach dwudziestych zmiana smaku dała się odczuć nawet w Brazylii. Plinio Corrêa de Oliveira wspomina: „Dekada ta była dla nas «czasem lenistwa», bajecznych wydatków, wysokich cen ziarna kawowego, nieustannych podróży do Europy, orgii i beztroskiego życia (…) Stagnacja umysłowa Brazylijczyków była zupełna. Słynny zespół jazzowy, rozkołysany taniec, kino i sporty monopolizowały każdą duszę.”92 Amerykanizm zaś definiuje on jako „podświadomy stan ducha, czasem jedynie przenikający do świadomości, który życie przyjemnościami czyni dla człowieka wartością nadrzędną oraz usiłuje postrzegać wszechświat i organizować egzystencję w sposób z natury rzeczy rozkoszny”.93 W centrum São Paulo na wyższych piętrach domów towarowych Mappin wystawiano angielskie meble, bardziej nowoczesne i „higieniczne” niż ich francuskie odpowiedniki. Wśród młodych ludzi uznanie zaczęła zdobywać piłka nożna, zaś nowy, hedonistyczny pogląd na życie znalazł swój symbol w Rio, mieście plaż i karnawału. Tydzień Sztuki Nowoczesnej zorganizowany w São Paulo w roku pod patronatem miejscowej elity towarzyskiej94 zapowiada rewolucję na polu architektury, rewolucję ucieleśnioną przez Oscara Niemeyera, architekta-komunistę, któremu powierzone zostanie zaprojektowanie Brasílii. W tym samym roku w São Paulo wzniesiono „drapacz chmur Martinellego”, najwyższy w Ameryce Południowej; rosyjski architekt Grigorij Warszawczik zainaugurował „styl międzynarodowy”, który zniweczy wszystkie cechy charakterystyczne centrum brazylijskiego miasta,95 a Le Corbusier stał się wzorem dla nowych architektów latynoamerykańskich. Radykalne przeobrażenie miasta w przeciągu P. Corrêa de Oliveira, A dynamite de Christo. P. Corrêa de Oliveira, O coração do sabio está onde há tristeza, „Catolicismo”, nr , styczeń

, s. . 94 José de Azeredo Santos, Semana de arte moderna: precursora dos «hippies», „Catolicismo”, nr , kwiecień , s. . 95 W roku Warszawczik opublikował w „Corrêio da Manha” z Rio artykuł pt. Acerca da Arquitetura maderna, w którym przedstawił Brazylijczykom Le Corbusiera. To on zbudował pierwszy w Brazylii „modernistyczny dom”: w São Paulo przy ulicy Santa Cruz. 92

93

&

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ mniej niş dwudziestu lat odbija podobnie głęboką przemianę obyczaju i sposobu myślenia.96 Jednakşe rodzina Corrêa de Oliveira, w której pod przemoşnym wpływem matki dokonywała się formacja młodego Plinia, stanowiła ciągle maleńką wysepkę ancien regime, opierającą się potęşnemu zalewowi nowoczesności.

. Wojująca koncepcja şycia duchowego W lutym roku, mając dziesięć lat, Plinio Corrêa de Oliveira rozpoczął naukę w jezuickiej szkole São Luiz, kształcącej tradycyjną klasę rządzącą São Paulo.97 Edukację matczyną i szkolną łączyły – tak jak łączyć powinny – relacje ciągłości i rozwoju. W sposobie jezuickiego nauczania Plinio na nowo odkrył upodobanie do metody, zaszczepionej mu wcześniej przez niemiecką guwernantkę, Mathilde Heldmann,98 a nade wszystko „wojującą� koncepcję şycia duchowego, która w sposób szczególny pociągała jego duszę.99 Szkoła była dla niego pierwszym starciem się ze światem, jego pierwszym polem walki. To tam młody Plinio odkrył „dwa miasta� świętego Augustyna, przemieszane ze sobą jak ziarno i chwast z Ewangelii,100 i uświadomił sobie, iş şycie człowieka jest twardym zmaganiem, w którym wieniec otrzymuje tylko ten, kto walczy.101 „Vita militia est.�102 Postrzeganie şycia duchowego chrześcijanina jako walki jest w Nowym Testamencie, zwłaszcza w listach świętego Pawła, Planowanie urbanistyczne São Paulo zmieniło się za kadencji burmistrza Fabio Prado ( - ), i jeszcze bardziej w latach - oraz - , kiedy urząd ów pełnił urbanista Francisco Prestes Maia (

- ). Jego ďŹ lozoďŹ Ä™ urbanistycznÄ… odkrywajÄ… prace: SĂŁo Paulo, metrĂłpole do sĂŠculo XX ( ) i O plano urbanĂ­stico da cidade deSĂŁo Paulo ( ). 97 SzkoĹ‚a SĂŁo Luiz zostaĹ‚a zaĹ‚oĹźona w roku

w Itú, skąd została przeniesiona do São Paulo, do imponującego budynku przy Avenida Paulista . Rektorem jej był wówczas ojciec João Baptista du DrÊneuf (

- ). Zob. A. Grève SJ, Fundação do ColĂŠgio SĂŁo Luiz. Seu centĂŠnario, - , „A.S.I.A.â€?, nr , , s. - . WĹ›rĂłd profesorĂłw mĹ‚odego Plinia znalazĹ‚ siÄ™ ojciec Castro e Costa, późniejszy jego sojusznik w obronie Akcji Katolickiej, z ktĂłrym ponownie spotkaĹ‚ siÄ™ w Rzymie w latach pięćdziesiÄ…tych. Zob. J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. II, s. . 98 PochodzÄ…ca z Regensburga Mathilde Heldmann byĹ‚a guwernantkÄ… w kilku europejskich domach arystokratycznych. Plinio CorrĂŞa de Oliveira wspomina: „jednÄ… z najwiÄ™kszych przysĹ‚ug, jakie oddaĹ‚a nam matka, byĹ‚o zatrudnienie Fräuleinâ€?. Zob. J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . 99 Na temat „wojujÄ…cejâ€? koncepcji duchowoĹ›ci chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej zob. Pierre Bourguignon, Francis Wenner, Combat Spirituel, w: DSp, t. II, ( ), kol.

-

; Umile Bonzi da Genova, Comba imento spirituale, w: EC, t. IV ( ), kol. - ; Johann Auer, Militia Christi, w: Dsp, t. X ( ), kol. - . 100 Mt , . 101 Zob. Tm , . 102 Hi , . 96

'

K !" # XX $% jedną z najmocniej akcentowanych idei. „Chrześcijanie są stworzeni do walki�103 – stwierdza papieş Leon XIII. „Istotą i zasadą całego şycia chrześcijańskiego jest nie poddawanie się obyczajom wieku, lecz stałe przeciwstawianie się i walka.�104 Od św. Ignacego Loyoli Plinio nauczył się, şe „dusza kaşdego człowieka jest polem walki, na którym dobro zmaga się ze złem�.105 W wyniku grzechu pierworodnego wszyscy podlegamy nieuporządkowanym skłonnościom popychającym nas do grzechu; szatan usiłuje je spotęgować, łaska Boşa zaś pomaga nam je zwalczyć i przekształcić w okazje do uświęcenia. „Wolna wola człowieka stanowi czynnik decydujący w zmaganiu sił, które prowadzą go ku dobru lub ku złu.�106 Młody Plinio jawi się nam jako jedno z tych paulistowskich dzieci swego pokolenia, które ojciec Burnichon podczas swej wizyty w szkole São Luiz w roku charakteryzował w następujących słowach: „powaşne, reeksyjne. Ich twarze rzadko rozbłyskują, uśmiech wydaje się być im niezbyt znany; z drugiej strony – jak mnie tu zapewniają – dzieci te są w stanie wytrzymać w ciszy całe pięć godzin słuchając akademickich wykładów; od czasu do czasu to się zdarza. Krótko mówiąc, z powodu klimatu ludzie tutaj dojrzewają wcześnie, co ma swoje dobre i złe strony, cechuje ich jednak naturalny spokój, nie wykluczający şywych wraşeń czy gwałtownych wybuchów.�107 W São Luiz młody Plinio odczuł radykalny kontrast pomiędzy şyciem własnej rodziny a şyciem swych szkolnych kolegów, przepojonych juş złośliwością i niemoralnością. Jak to się często zdarza w szkołach, młodzi ludzie narzucający swą wolę innym są najbardziej przesiąknięci duchem tego świata. W São Luiz pogardzano czystością i wyśmiewano ją, za objaw męskości i sukcesu poczytując wulgaryzm i nieprzyzwoitość. Plinio z całą mocą przeciwstawiał się takiej sytuacji. Rozumiał, iş nie jest ona dziełem przypadku, lecz stanowi owoc mentalności przeciwnej do tej, która charakteryzowała jego rodzinę. Zgoda na taką mentalność prowadziłaby go do utraty czystości Leon XIII, Encyklika Sapientiae christianae z stycznia

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, SĹ‚upsk , t. I, s.

. 104 Leon XIII, Encyklika Exeunte iam anno z grudnia

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, SĹ‚upsk , t. I, s. . 105 P. CorrĂŞa de Oliveira, Lutar varonilmentee lutar a tĂŠ o ďŹ m, „Catolicismoâ€?, nr , lipiec , s. . 106 Ibidem. 107 Joseph Burnichon, Le BrĂŠsil d’aujourd’hui, Perrin, Paris, , s. . 103

!(

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ i ideaĹ‚Ăłw rodzÄ…cych siÄ™ w jego sercu. RozumiaĹ‚ teĹź, Ĺźe u fundamentĂłw wszystkiego co kocha, leĹźy religia, dlatego wybraĹ‚ Ĺ›miertelnÄ… walkÄ™ w obronie tej koncepcji Ĺźycia, w jakiej zostaĹ‚ uformowany. NarodziĹ‚o siÄ™ w nim wĂłwczas przekonanie, ktĂłre wraz z upĹ‚ywem lat znajdowaĹ‚o coraz silniejsze racjonalne podstawy. „ByĹ‚a to kontrrewolucyjna koncepcja religii jako siĹ‚y przeĹ›ladowanej, nauczajÄ…cej nas wiecznych prawd, zbawiajÄ…cej nasze dusze, prowadzÄ…cej nas do nieba i naznaczajÄ…cej nasze Ĺźycie jedynym stylem, ktĂłry sprawia, iĹź Ĺźycie to staje siÄ™ wartoĹ›ciowe. StÄ…d myĹ›l, Ĺźe kiedy osiÄ…gnÄ™ wiek mÄ™ski, muszÄ™ podjąć walkÄ™ w celu obalenia porzÄ…dku rzeczy, ktĂłry uwaĹźam za rewolucyjny i zĹ‚y, oraz w celu ustanowienia porzÄ…dku katolickiego.â€?108 W roku , majÄ…c zaledwie siedemnaĹ›cie lat, Plinio przed czasem ukoĹ„czyĹ‚ Ĺ›redni stopieĹ„ edukacji. Później, wspominajÄ…c wewnÄ™trzny niepokĂłj i izolacjÄ™ tamtych lat, zatrzyma siÄ™ na analizie fenomenu kryzysu wieku dojrzewania, ktĂłry to kryzys byĹ‚ jednym z najwaĹźniejszych zjawisk historycznych dziewiÄ™tnastego stulecia i jednÄ… z przyczyn jego gĹ‚Ä™bokiej niespĂłjnoĹ›ci. „Postawa wieku dziewiÄ™tnastego wobec religii i moralnoĹ›ci naznaczona byĹ‚a sprzecznoĹ›ciami. (‌) Religii i moralnoĹ›ci nie uznawano za niezbÄ™dne i obowiÄ…zujÄ…ce dla kaĹźdej istoty ludzkiej w caĹ‚ym jej Ĺźyciu. Przeciwnie, w odniesieniu do kaĹźdej pĹ‚ci, kaĹźdego wieku, kaĹźdej klasy spoĹ‚ecznej funkcjonowaĹ‚y sytuacje religÄłne oraz zachowania moralne przeciwstawne tym, ktĂłre wiek dziewiÄ™tnasty zalecaĹ‚ odmiennym pĹ‚ciom oraz róşnym grupom wiekowym i klasom spoĹ‚ecznym. DziewiÄ™tnaste stulecie podziwiaĹ‚o wiarÄ™ prostaczka za jej prostotÄ™ i czystość, ale wyĹ›miewaĹ‚o wiarÄ™ naukowca jako nieuĹ›wiadomiony przesÄ…d. AkceptowaĹ‚o wiarÄ™ u dzieci, ale potÄ™piaĹ‚o jÄ… u mĹ‚odzieĹźy i dorosĹ‚ych. Co najwyĹźej, tolerowaĹ‚o jÄ… w wieku starczym. ŝądaĹ‚o czystoĹ›ci od kobiety, a zarazem nieczystoĹ›ci od męşczyzny. ŝądaĹ‚o dyscypliny od robotnika, ale oklaskiwaĹ‚o rewolucyjnego ducha u ďŹ lozofa.â€?109 Z tej samej okazji Plinio zwrĂłci siÄ™ do swych mĹ‚odszych kolegĂłw z Ĺźywym wezwaniem do walki i heroizmu. P. CorrĂŞa de Oliveira, MemĂłrias (tekst niepublikowany). P. CorrĂŞa de Oliveira, przemĂłwienie wygĹ‚oszone na zakoĹ„czenie roku w kolegium archidiecezjalnym w SĂŁo Paulo, „Echosâ€? nr , , s.

- . 108 109

!

K !" # XX $% „Dla nas Ĺźycie nie ma być zabawÄ…, lecz walkÄ…. Naszym przeznaczeniem jest zostać bohaterami, nie sybarytami. Ta prawda, ktĂłrÄ… dziĹ› wam powtarzam, juĹź tysiÄ…ce razy byĹ‚a przedmiotem rozwaĹźaĹ„ (‌). Umieśćcie Chrystusa w centrum waszego Ĺźycia. Niech w Nim skupiÄ… siÄ™ wszystkie wasze ideaĹ‚y. W obliczu wielkiego zmagania, ktĂłre jest najszlachetniejszym powoĹ‚aniem waszego pokolenia, powtarzajcie sĹ‚ynne sĹ‚owa Zbawiciela: Domine, non recuso laborem.â€?110 W roku Plinio CorrĂŞa de Oliveira zgodnie z rodzinnÄ… tradycjÄ… wstÄ…piĹ‚ na wydziaĹ‚ prawa Uniwersytetu w SĂŁo Paulo. Jako mĹ‚odzieniec o duszy kontemplacyjnej, a przy tym zapalony czytelnik, obok studiĂłw prawniczych kontynuowaĹ‚ pogĹ‚Ä™bianie swej kultury ďŹ lozoďŹ czno-moralnej i duchowej. PomiÄ™dzy dzieĹ‚ami, ktĂłre gĹ‚Ä™boko w owym czasie naĹ„ oddziaĹ‚ywaĹ‚y, znajdujemy Traktat o prawie naturalnym autorstwa o. Luigi Taparelli d’Azeglio111 oraz Ĺťycie wewnÄ™trzne duszÄ… apostolstwa112 piĂłra Dom Jean-Baptiste Chautarda. Ta ostatnia, bÄ™dÄ…ca jednÄ… z ulubionych ksiÄ…Ĺźek Plinia przez caĹ‚e jego Ĺźycie, stanowiĹ‚a nieocenione antidotum na poczynajÄ…cÄ… siÄ™ wĂłwczas Ibidem. Na temat jezuity, ojca Luigiego Taparellego d’Azeglio ( -

), autora sĹ‚ynnego Saggio teoretico di diri o naturale, „La CiviltĂ Ca olica“, Roma , t. - (

-

), w ktĂłrym szczegółowej analizie przez pryzmat doktryny katolickiej poddane zostaĹ‚y relacje miÄ™dzy prawem, moralnoĹ›ciÄ… i politykÄ…, zob. Robert Jacquin, Taparelli, Lethielleux, Paris ; zob. teĹź hasĹ‚o Pietro Pirri SJ w: EC, t. XI ( ), kol. - . 112 O. Jean-Baptiste Chautard OCist, Ĺťycie wewnÄ™trzne duszÄ… apostolstwa, Te Deum, Warszawa . „Nie da siÄ™ czytać tych zachwycajÄ…cych kart, ktĂłrych wzniosĹ‚ość przypomina niekiedy NaĹ›ladowanie Chrystusa, bez oczarowania ogromem skarbĂłw ukrytych w jego wielkiej duszy.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, Almas delicadas sem fraqueza e fortes sem brutalidade, „Catolicismoâ€?, nr , kwiecieĹ„ . Dom Jean-Baptiste Chautard urodziĹ‚ siÄ™ w Briançon

marca

r. Jako cysterski mnich wybrany został w

r. opatem klasztoru trapistĂłw w Chambaraud (Grenoble), a w roku

klasztoru Sept-Fons (Moulins). Podczas długiego okresu pełnienia swej funkcji zmuszony został do zajmowania się doczesnymi problemami zakonu, którego bronić musiał przed antyreligijną polityką owych czasów. Znakomitym przykładem łączenia przez niego şycia kontemplacyjnego i aktywnego, jakie opisał w The Soul of the Apostolate, jest choćby to, şe poprzez swą osobowość i autorytet zdołał wymóc na ministrze Clemenceau złagodzenie jego wrogiego stosunku do zakonów kontemplacyjnych. Zmarł w Sept-Fons września r. 113 „Herezja czynu� rozumiana jako wizja świata aktywistycznego i naturalistycznego, który zaprzecza decydującej roli łaski w şyciu człowieka, stanowiła jedną z charakterystycznych cech „katolickiego amerykanizmu� końca dziewiętnastego stulecia, potępionego przez Leona XIII w encyklice Testem Benevolentiae z stycznia

r. (w: Encykliki Leona XIII, t. II, s. - ). Zob. Emanuele Chie ini, Americanismo, w: EC, t. I ( ), kol. - ; G. Perrefeu, AmĂŠricanisme, w: DSp, t. I ( ), kol. -

; H. Delassus, L’amÊricanisme et la conjuration antichrÊtienne, DesclÊe de Brouwer, Lille

; Thomas McAvoy, The Americanist Heresy in Roman Catholicism,

- , University of Notre Dame Press, Notre Dame (Indiana) ; Robert Cross, The Emergence of Liberal Catholicism in America, Harvard University Press, Harvard ; Ornella Confessore, L’americanismo ca olico in Italia, Studium, Roma . 110

111

!

J%" = $ 4 ! #@4 + #‌ rozprzestrzeniać „herezjÄ™ czynuâ€?.113 Dom Chautard przeciwstawia jej Ĺźycie wewnÄ™trzne deďŹ niowane jako „stan czynny duszy, ktĂłra dziaĹ‚a, by uporzÄ…dkować swoje przyrodzone skĹ‚onnoĹ›ci i stara siÄ™ wyrobić w sobie nawyknienie sÄ…dzenia i kierowania siÄ™ we wszystkim wedĹ‚ug Ĺ›wiatĹ‚a Ewangelii i przykĹ‚adu Zbawicielowegoâ€?.114 Plinio CorrĂŞa de Oliveira ukochaĹ‚ tÄ™ duchowość i od lat mĹ‚odzieĹ„czych gĹ‚Ä™boko jÄ… przeĹźywaĹ‚. Choć postanowiĹ‚ poĹ›wiÄ™cić siÄ™ apostolatowi w Ĺźyciu publicznym, nigdy nie zapomniaĹ‚ o rozwÄłaniu Ĺźycia duchowego poprzez sumienne i staĹ‚e ćwiczenie przymiotĂłw duszy. W chaotycznej rzeczywistoĹ›ci lat dwudziestych, ktĂłre byĹ‚y Ĺ›wiadkiem narodzin i rozprzestrzenienia siÄ™ komunizmu i faszyzmu oraz ugruntowania siÄ™ radykalnie antytradycyjnego amerykaĹ„skiego stylu Ĺźycia, ideaĹ‚ odnowy cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej wskazany przez Ĺ›w. Piusa X wydawaĹ‚ siÄ™ odlegĹ‚y. Jednak w duszy mĹ‚odego brazylÄłskiego studenta przez wszystkie te lata uformowaĹ‚a siÄ™ Ĺ›wiadomość powoĹ‚ania.115 W tajemniczy i opatrznoĹ›ciowy sposĂłb Ĺ‚Ä…czyĹ‚o siÄ™ ono z niespeĹ‚nionÄ… misjÄ… wielkiego papieĹźa, ktĂłry w swej pierwszej encyklice E supremi Apostolatus z paĹşdziernika

roku przyjÄ…Ĺ‚ mo o Instaurare omnia in Christo (Ef , ), zarĂłwno jako program swojego pontyďŹ katu, jak i cel dopiero co rozpoczÄ™tego dwudziestego stulecia. Wraz z Piusem X pragnÄ…Ĺ‚ Plinio odnowić w Chrystusie „nie tylko to, co bezpoĹ›rednio wiÄ…Ĺźe siÄ™ ze Ĺ›wiÄ™tÄ… misjÄ… KoĹ›cioĹ‚a, to jest prowadzeniem dusz do Boga, ale rĂłwnieĹź to, co (‌) z owej misji wypĹ‚ywa, czyli cywilizacjÄ™ chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… w kaĹźdym z tworzÄ…cych jÄ… elementĂłwâ€?.116 Pewnego dnia Plinio CorrĂŞa de Oliveira sam opisze swe powoĹ‚anie w takich oto sĹ‚owach:

J.-B. Chautard, Ĺťycie wewnÄ™trzne duszÄ… apostolstwa, s. . „Illos quos Deus as aliquid eligit, ita praeparat et disponit ut id ad eliguntur, inveniantur idoneiâ€? [BĂłg przygotowuje ludzi powoĹ‚anych do jakiegoĹ› dzieĹ‚a i kieruje nimi w ten sposĂłb, by stali siÄ™ zdolni do jego wykonania]. Ĺšw. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna III, qu. , art. , przeĹ‚. ks. St. Piotrowicz, Veritas, London , s. . PowoĹ‚anie stanowi specyďŹ cznÄ… formÄ™, w ktĂłrej BĂłg pragnie widzieć rozwĂłj swych wybranych. Wybranych, a zatem przygotowanych, chÄ™tnych i nadajÄ…cych siÄ™ do celu przeznaczonego im przez wiecznego Boga. 116 Ĺšw. Pius X, Encyklika Il fermo proposito z

czerwca , w: IP, t. IV, Il laicato, , s. . 114

115

!!

K !" # XX $% „Już jako młody chłopiec z podziwem patrzyłem na ruiny chrześcijańskiego świata, im oddałem swoje serce, odwróciłem się od wszystkiego, czego mógłbym oczekiwać, i z tej pełnej błogosławieństw przeszłości uczyniłem mą przyszłość”.117

117 Te słowa Plinia Corrêi de Oliveiry, zapisane własnoręcznie, pojawiają się jako epigraf w książce Tradition, Family, Property: Half a Century of Epic Anticommunism.

!"

Rozdział II „‚‚L ) ›› +, / :‌� „Jaki był od samego początku ideał Legionårio? ‌ Nie mieliśmy şadnych wątpliwości. Był nim katolicyzm, pełnia wszelkiej prawdy i szlachetnych ideałów.�

. Znaczenie KoĹ›cioĹ‚a katolickiego w Ĺźyciu Brazylii ReligÄłny klimat Brazylii lat dwudziestych wciÄ…Ĺź przenikaĹ‚o gĹ‚Ä™bokie i dobroczynne dziaĹ‚anie pontyďŹ katu Ĺ›w. Piusa X.1 Wojna wypowiedziana przezeĹ„ modernizmowi przyniosĹ‚a – przynajmniej na zewnÄ…trz – wewnÄ™trzny pokĂłj KoĹ›cioĹ‚owi katolickiemu, ktĂłry jawiĹ‚ siÄ™ wciÄ…Ĺź jako wielka potÄ™ga zjednoczona wokół papieĹźa i biskupĂłw.

grudnia roku św. Pius X nominował pierwszego latynoamerykańskiego kardynała w osobie brazylijskiego arcybiskupa Joaquima Arcoverde de Albuquerque Cavalcanti.2 Kardynał Arcoverde, pozostający od roku

biskupem Rio de Janeiro, usilnie dÄ…ĹźyĹ‚ do nadania katolicyzmowi w swym kraju nowej energii. JednakĹźe po r. Za pontyďŹ katu Piusa X Ĺźycie religÄłne w Brazylii ulegĹ‚o wyraĹşnemu oĹźywieniu. Podczas tego pontyďŹ katu liczba diecezji wzrosĹ‚a z dwĂłch do siedmiu, powstaĹ‚y teĹź cztery praĹ‚atury nullius i trzy prefektury apostolskie. Zob. Manoel Alvarenga, O Episcopado Brasileiro, A. Campos, SĂŁo Paulo , s.

, - . 2 Joaquim Arcoverde de Albuquerque Cavalcanti urodził się stycznia

r. w Pernambuco, święcenia kapłańskie przyjął kwietnia

r. W roku

został mianowany biskupem Goiås i konsekrowany w Rzymie. Biskupem São Paulo był w latach

-

, po biskupie Lino Deodato de Carvalho. Później, aĹź do swej Ĺ›mierci

kwietnia r. pozostawaĹ‚ arcybiskupem Rio de Janeiro. „Ten ksiąşę KoĹ›cioĹ‚a, pierwszy brazylÄłski i latynoamerykaĹ„ski kardynaĹ‚ miaĹ‚ w sobie krew indiaĹ„skÄ… (Arcoverde) oraz portugalskÄ… krew rodu Albuquerque, a takĹźe krew wĹ‚oskÄ…, w rzeczy samej – bardzo wĹ‚oskÄ…, w kulturowym znaczeniu tego sĹ‚owa, krew szesnastowiecznej rodziny Cavalcanti.â€? G. Freyre, Casa-Grande & Senzala. Formação da Familia Brasileira sob o Regime de Economia Patriarcal, Rio de Janeiro, Livraria JosĂŠ Olympio, Rio de Janeiro ; tĹ‚umaczenie wĹ‚oskie: Padroni e schiavi. La formazione della famiglia brasiliana in regime di economia patriarcale, Giulio Einaudi, Torino , s. XIII. 1

!#

K !" # XX $% podupadĹ‚ powaĹźnie na zdrowiu, wskutek czego coraz częściej zastÄ™powaĹ‚ go biskup pomocniczy, Sebastiao Leme da Silveira Cintra.3 On teĹź po Ĺ›mierci ordynariusza przejÄ…Ĺ‚ diecezjÄ™, zostajÄ…c jednym z najmĹ‚odszych czĹ‚onkĂłw ĹšwiÄ™tego Kolegium. Na poczÄ…tku lat dwudziestych pojawiĹ‚ siÄ™ w Brazylii ruch reakcji przeciwko dominujÄ…cemu tu pozytywizmowi. Jego spektakularnym przejawem staĹ‚o siÄ™ nawrĂłcenie na katolicyzm Jacksona de Figuereido.4 Ă“w mĹ‚ody intelektualista zaĹ‚oĹźyĹ‚ w roku w Rio de Janeiro, przy wparciu biskupa Leme, czasopismo zatytuĹ‚owane „A Ordem“, zaĹ› w roku Centrum im. Dom Vitala. Sam wybĂłr imienia biskupa Vitala Marii Gonçalvesa de Oliveira (Dom Vital) 5, 3 Sebastiao Leme da Silveira Cintra urodziĹ‚ siÄ™ w EspĂ­rito Santo do Pinhal, w stanie SĂŁo Paulo stycznia

r. UkoĹ„czywszy studia w Rzymie w kolegium latynoamerykaĹ„skim oraz na Uniwersytecie GregoriaĹ„skim, zostaĹ‚ w Wiecznym MieĹ›cie wyĹ›wiÄ™cony paĹşdziernika r. Po przeniesieniu do paraďŹ i Ĺšw. Cecylii w SĂŁo Paulo powoĹ‚ano go na stanowisko redaktora pisma „Boletim EclesiĂĄsticoâ€?. ByĹ‚ on rĂłwnieĹź wybitnÄ… postaciÄ… Confederação CatĂłlica, ciaĹ‚a koordynujÄ…cego dziaĹ‚anie wszystkich stowarzyszeĹ„ Akcji Katolickiej w diecezji. stycznia

r., dokładnie w tej samej kaplicy, w której przyjął święcenia kapłańskie, otrzymał sakrę biskupa Ortósii i przyjął godność biskupa pomocniczego w jego diecezji Rio de Janeiro. Wskutek sugestii kardynała Arcoverde w kwietniu

r. zostaĹ‚ przeniesiony do diecezji Olinda, ktĂłra dwa lata później staĹ‚a siÄ™ archidiecezjÄ… Olindy i Recife. W roku , z powodu zĹ‚ego stanu zdrowia kardynaĹ‚a Arcoverde, zostaĹ‚ mianowany koadiutorem diecezji Rio de Janeiro z prawem sukcesji. Po Ĺ›mierci kardynaĹ‚a Arcoverde w kwietniu r. podniesiony zostaĹ‚ do godnoĹ›ci arcybiskupa, później zaĹ› kardynaĹ‚a. ZmarĹ‚ paĹşdziernika r. w Rio de Janeiro. Zarys jego biograďŹ i napisaĹ‚a IrmĂŁ Maria Regina do Santo Rosario OCD, O cardinal Leme ( - ), Livraria JosĂŠ Olympio, Rio de Janeiro . 4 Na temat Jacksona de Fuguereido (

- ) zob. Francisco Iglesias, Estudo sobre o pensamento reacionĂĄrio: Jackson de Figuereido, w: Historia e Ideologia, Perspectiva, SĂŁo Paulo

, s. - ; ClĂŠa de Figuereido Fernandes, Jackson de Figuereido, uma trajetĂłria apaixonada, Editoria Forense UniversitĂĄria, Rio de Janeiro b.d.w.; Antonio Carlos Villaça w swej pracy O pensamento catĂłlico no Brasil (Zahar Editores, Rio de Janeiro ) nazywa go „ideowym agitatoremâ€? (s.

), który „ucieleśnił w Brazylii myśl Josepha de Maistre� (s. ). Z okazji dziesiątej rocznicy śmierci Jacksona de Figuereido na łamach „O Legionårio� (nr , XI

) ukazaĹ‚ siÄ™ artykuĹ‚ Plinia CorrĂŞi de Oliveira zatytuĹ‚owany A Dynamite de Christo, oraz caĹ‚a szpalta autorstwa ojca Ascanio BrandĂŁo i Alceu Amoroso Limy. Na temat katolickiego ultramontanizmu w Brazylii zob. teĹź Riolando Azzi, O altar unido ao trono. Um projeto conservador, Ediçþes Paulinas, SĂŁo Paulo ; Tiago AdĂŁo Lara, Tradicionalismo catĂłlico em Pernambuco, Ediçþes Massangana, Recife

. 5 Vital Maria Gonçalves de Oliveira urodziĹ‚ siÄ™ litopada

r. w Pedras de Fogo (Pernambuco). Studiował w seminariach w Olinda oraz w paryskim Saint-Sulpice. lipca

r. wstÄ…piĹ‚ do zakonu kapucynĂłw pod imieniem brata Vitala Marii de Pernambuco. sierpnia tego samego roku otrzymaĹ‚ Ĺ›wiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie w ParyĹźu, a w listopadzie powrĂłciĹ‚ do Brazylii, gdzie wykĹ‚adaĹ‚ ďŹ lozoďŹ Ä™ w seminarium w SĂŁo Paulo. marca

roku, zgodnie z sugestią cesarza Pedra II, został konsekrowany na biskupa Olindy w katedrze w São Paulo. Wskutek brutalnej, oszczerczej kampanii prowadzonej przez loşe masońskie został w roku

aresztowany i skazany na uwiÄ™zienie przez rzÄ…d wicehrabiego Rio Branco. UĹ‚askawiony rok później udaĹ‚ siÄ™ do Rzymu w celu wyjaĹ›nienia swej sprawy Piusowi IX, do ktĂłrego dotarĹ‚o wiele pomĂłwieĹ„. ZmarĹ‚ w ParyĹźu lipca

r. w tajemniczych

!$

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ zwanego „brazylÄłskim Atanazymâ€?,6 wymownie Ĺ›wiadczy o poglÄ…dach Jacksona, otwarcie zresztÄ… okreĹ›lajÄ…cego siÄ™ mianem reakcjonisty i ultramontanina. CharakterystycznÄ… cechÄ… jego apostolatu byĹ‚o – jak zauwaĹźyĹ‚ Plinio CorrĂŞa de Oliveira – „jasne przeĹ›wiadczenie, iĹź wielkim zadaniem religÄłnym Brazylii jest nade wszystko walka z ogĂłlnie panujÄ…cym indyferentyzmemâ€?.7 WspominaĹ‚ on, Ĺźe „Brazylia nigdy nie zaznaĹ‚a atmosfery bardziej duszÄ…cej (zarĂłwno z duchowego i moralnego, jak rĂłwnieĹź z intelektualnego punktu widzenia) niĹź w ciÄ…gu dĹ‚ugich lat stagnacji poprzedzajÄ…cej dziaĹ‚alność apostolskÄ… Jacksona. (‌) W takich wĹ‚aĹ›nie okolicznoĹ›ciach pojawiĹ‚ siÄ™ Jackson. A pojawiĹ‚ siÄ™ z opatrznoĹ›ciowÄ… misjÄ… wysadzenia w powietrze szarej, bezksztaĹ‚tnej skaĹ‚y obojÄ™tnoĹ›ci otoczenia. W Ĺ›miercionoĹ›ny, haniebny bezruch Brazylii owych czasĂłw rzuciĹ‚ ziarno zaangaĹźowania i walki. (‌) W sytuacji amorďŹ zmu Ăłwczesnego spoĹ‚eczeĹ„stwa Jackson odegraĹ‚ rolÄ™ gĹ‚oĹ›nego i peĹ‚nego ekspresji obroĹ„cy praw KoĹ›cioĹ‚a. (‌) DziaĹ‚alność apostolska Jacksona odbiĹ‚a siÄ™ szerokim echem w Brazylii, a od północy po kraĹ„ce poĹ‚udniowe, od gĹ‚Ä™bokiego interioru po wybrzeĹźe Atlantyku niezliczone legiony dusz podÄ…ĹźaĹ‚y, by gromadzić siÄ™ pod autentycznie katolickim sztandarem, wzniesionym przez tego wielkiego paladyna.â€?8 W latach - ruch katolicki w Brazylii obejmowaĹ‚ rozmaite grupy i stowarzyszenia religÄłne rozsiane po caĹ‚ym kraju, poĹ›rĂłd wszystkich klas spoĹ‚ecznych. Jego owocem byĹ‚ niezwykĹ‚y impuls skĹ‚aniajÄ…cy liczne rzesze mĹ‚odzieĹźy do rozwÄłania Ĺźycia wewnÄ™trznego okolicznoĹ›ciach wskazujÄ…cych na otrucie. W roku

szczÄ…tki jego przeniesiono do Brazylii i zĹ‚oĹźono w bazylice Penha w Recife. Proces beatyďŹ kacyjny rozpoczÄ™ty w roku podjÄ™to na nowo w roku wskutek nihil obstat Stolicy Apostolskiej. Zob. Antonio Manoel dos Reis, O Bispo de Olinda D. Frei Vital Maria Gonçalves de Oliveira perante a HistĂłria, Typographia da Gazeta de Noticias, Rio de Janeiro

; F. Luis de Gonzague OMC, Une page de l’histoire du BrĂŠsil, Monseigneur Vital, Libraire Saint-François, Paris ; Fr. Felix de Olivola, Um grande brasileiro. D. Frei Vital Maria Gonçalves de Oliveira, Bispo de Olinda, wyd. , Imprensa Industrial, Recife ; Ramos de Oliveira, O conito Maçônico-Religioso de , Editora Vozes, Petropolis . W sierpniu i wrzeĹ›niu r. Plinio CorrĂŞa de Oliveira poĹ›wiÄ™ciĹ‚ Dom Vitalowi seriÄ™ piÄ™ciu artykuĹ‚Ăłw w „O LegionĂĄrioâ€?. „ImiÄ™ Dom Vitala byĹ‚o jakby potęşnym promieniem Ĺ›wiatĹ‚a w religÄłnym Ĺźyciu narodu brazylÄłskiego. SymbolizowaĹ‚ on nieustraszonÄ… wiarÄ™, apostolskÄ… odwagÄ™, niezĹ‚omÄ… jedność Ĺźycia i nauczania, myĹ›li i dziaĹ‚ania w sĹ‚uĹźbie ĹšwiÄ™tej Matce, KoĹ›cioĹ‚owiâ€?. P. CorrĂŞa de Oliveira, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XI . 6 A. M. dos Reis, O Bispo de Olinda, s. IV. 7 P. CorrĂŞa de Oliveira, Mais um anniversario, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , XI . 8 P. CorrĂŞa de Oliveira, A Dynamite de Christo.

!%

K !" # XX $% i prowadzenia dziaĹ‚alnoĹ›ci apostolskiej. KrÄ™gosĹ‚upem zaĹ› tego owocnego ruchu staĹ‚y siÄ™ sodalicje mariaĹ„skie.9 Na poczÄ…tku lat trzydziestych „ruch mariaĹ„skiâ€? stanowiĹ‚ juĹź znaczÄ…cÄ… siĹ‚Ä™, zarĂłwno pod wzglÄ™dem zasiÄ™gu swego wpĹ‚ywu, jak i skali entuzjazmu. OprĂłcz kardynaĹ‚a Leme wspieraĹ‚a go inna wybitna osobistość owych czasĂłw: Duarte Leopoldo e Silva,10 arcybiskup metropolita SĂŁo Paulo, od trzydziestu lat kierujÄ…cy diecezjÄ… – ďŹ gura powaĹźna i surowa. KtĂłregoĹ› dnia mĹ‚ody Plinio z okien tramwaju przejeĹźdĹźajÄ…cego przez centrum miasta zauwaĹźyĹ‚ ogĹ‚oszenie o kongresie mĹ‚odzieĹźy katolickiej majÄ…cym siÄ™ odbyć w SĂŁo Paulo w dniach - wrzeĹ›nia

roku. Było to dlań odkrycie świata, którego istnienia nawet sobie nie wyobraşał. Kongres przebiegł w atmosferze wielkiego entuzjazmu, 9 Sodalicje mariańskie zostały stworzone i były wspierane przez Towarzystwo Jezusowe w celu formowania wybranych chrześcijan bez względu na ich stan i typ duchowości. W złotej księdze sodalicji znajdujemy świętych, jak np. Franciszek Salezy, Alfons de Liguori, Ludwik Maria Grignion de Montfort, jak równieş męşnych obrońców cywilizacji chrześcijańskiej, jak np. Jan Austriacki, Jan Sobieski, Gabriel Garcia Moreno. Pierwszą sodalicję w Brazylii, po powrocie tam jezuitów, załoşono maja

r. Między rokiem

a

powstaĹ‚o ponad sodalicji. Pod koniec roku w SĂŁo Paulo utworzona zostaĹ‚a pierwsza Federacja Diecezjalna, majÄ…ca na celu koordynowanie i kierowanie sodalicjami mariaĹ„skimi. W roku na jej czele stanÄ…Ĺ‚ ks. Irineu Cursino de Moura. Zob. Pedro AmĂŠrico Maia SJ, HistĂłria das Congregaçþes Marianas no Brasil, Ediçþes Loyola, SĂŁo Paulo . Zob. teĹź Clemente Espinosa SJ, Magisterio PontiďŹ cio sobre las Congregaciones Marianas, wyd. , El Mensajero del CorazĂłn de JesĂşs, Bilbao . 10 Arcybiskup Duarte Leopoldo e Silva urodziĹ‚ siÄ™ w TaubatĂŠ, w stanie SĂŁo Paulo, kwietnia

r. W paĹşdzierniku

r. otrzymał święcenia kapłańskie, a w roku

zostaĹ‚ proboszczem paraďŹ i Ĺšw. Cecylii w SĂŁo Paulo. W maju r. w Rzymie przyjÄ…Ĺ‚ sakrÄ™ biskupiÄ… z rÄ…k Piusa X, zaĹ› w paĹşdzierniku tegoĹź roku objÄ…Ĺ‚ biskupstwo Kurytyby. W grudniu r. przeniesiony zostaĹ‚ do diecezji SĂŁo Paulo, gdzie zastÄ…piĹ‚ zmarĹ‚ego tragicznie biskupa JosĂŠ de Camargo Barrosa. Po utworzeniu archidiecezji SĂŁo Paulo zostaĹ‚ czerwca

r. jej arcybiskupem. W uznaniu zasĹ‚ug otrzymaĹ‚ od Stolicy Apostolskiej tytuĹ‚ ksiÄ™cia rzymskiego, przybocznego tronu papieskiego i praĹ‚ata Jego ĹšwiÄ…tobliwoĹ›ci. ArchidiecezjÄ… kierowaĹ‚ do Ĺ›mierci, listopada r. Od samego poczÄ…tku swego biskupiego posĹ‚ugiwania pragnÄ…Ĺ‚, aby jego misja wĹ›rĂłd powierzonych mu Paulistas zyskaĹ‚a trwaĹ‚y wyraz symboliczny. ZrealizowaĹ‚ to pragnienie wznoszÄ…c w SĂŁo Paulo nowÄ… katedrÄ™, ktĂłra miaĹ‚a siÄ™ stać „szkoĹ‚Ä… sztuki oraz bodĹşcem dla najszlachetniejszych i najwznioĹ›lejszych myĹ›li, (‌) wspaniaĹ‚Ä… katedrÄ™, ktĂłra przez Ĺ›wiadectwo naszego doczesnego bogactwa, stanie siÄ™ hymnem dziÄ™kczynnym dla Boga, naszego Panaâ€?. Arruda Dantas, Dom Duarte Leopoldo, Sociedade Impressora Pannartz, SĂŁo Paulo , s. . NowÄ… katedrÄ™ w SĂŁo Paulo oddano do uĹźytku dopiero w roku . Zob. Sonia Dias, SĂŠrgio Flaksman, Duarte Leopoldo e Silva, w: DHBB, t. IV, s. - . Zob. teĹź tom zawierajÄ…cy jego pisma i mowy pastoralne: Escolas ProďŹ ssionaes do Lyceu Salesiano S. Coracao de Jesus, SĂŁo Paulo , oraz esej biograďŹ czny: JĂşlio Rodrigues, D. Duarte Leopoldo e Silva, arcebispo de SĂŁo Paulo. Homenagem do ClĂŠro e dos Catholicos da ArchidiocĂŠse, por occasiĂŁo do Jubileu de sua Sagração Episcopal, Instituto D. Anna Rosa, SĂŁo Paulo . Zob. teĹź P. CorrĂŞa de Oliveira, Um bispo providencial, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XI ; O grande Dom Duarte, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XI ; Dom Duarte, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XI oraz wspomnienie pt. Junto Ă sepultura do nosso grande Cardeal, zamieszczone w „O LegionĂĄrioâ€? nr , X .

!&

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ w historycznym koĹ›ciele klasztornym SĂŁo Bento, przy udziale nowego nuncjusza apostolskiego, arcybiskupa Bennede a Aloisi Maselli.11 Plinio, – naleşący do sodalicji juĹź w szkole SĂŁo Luiz – wstÄ…piĹ‚ wĂłwczas do dziaĹ‚ajÄ…cego przy paraďŹ i Ĺšw. Cecylii Legionu ĹšwiÄ™tego Piotra, odnajdujÄ…c tu ideaĹ‚ poĹ›wiÄ™cenia, do ktĂłrego zawsze tak gĹ‚Ä™boko dÄ…ĹźyĹ‚. LiczÄ…ca stu czĹ‚onkĂłw kongregacja p.w. Zwiastowania NajĹ›wiÄ™tszej Maryi Panny, zaĹ‚oĹźona grudnia roku przez tamtejszego proboszcza, Msgr Marcondes PedrosÄ™12, wydawaĹ‚a gazetkÄ™ zatytuĹ‚owanÄ… „O LegionĂĄrioâ€?. PoczÄ…tek publicznej dziaĹ‚alnoĹ›ci Plinia CorrĂŞi de Oliveira przypada na okres, kiedy na wydziale prawa Uniwersytetu w SĂŁo Paulo, Ăłwczesnym centrum sekularyzmu oraz prawnego i politycznego pozytywizmu, zaĹ‚oĹźyĹ‚ on wraz z grupÄ… mĹ‚odych czĹ‚onkĂłw sodalicji mariaĹ„skiej UniwersyteckÄ… AkcjÄ™ KatolickÄ…. Z okazji ceremonii wrÄ™czenia dyplomĂłw Plinio powaĹźyĹ‚ siÄ™ na posuniÄ™cie bezprecedensowe w caĹ‚ej historii paĹ„stwowego szkolnictwa wyĹźszego w Brazylii. MszÄ™ ĹšwiÄ™tÄ…, ktĂłrÄ… tradycyjnie koĹ„czyĹ‚ siÄ™ wyĹźszy kurs studiĂłw, zorganizowaĹ‚ on nie w koĹ›ciele Ĺšw. Franciszka poĹ‚oĹźonym obok uniwersytetu, ale na terenie samego uniwersytetu, na wewnÄ™trznym jego dziedziĹ„cu. OdprawiĹ‚ jÄ… wikariusz generalny diecezji, Msgr GastĂŁo Liberal Pinto, kazanie zaĹ› wygĹ‚osiĹ‚ ojciec Leonel Franca z Towarzystwa Jezusowego.13 Benede o Aloisi Masella urodziĹ‚ siÄ™ czerwca

r., w Pontecorvo, w rodzinie szlacheckiej, ktĂłra juĹź wczeĹ›niej oďŹ arowaĹ‚a KoĹ›cioĹ‚owi jednego kardynaĹ‚a. ZmarĹ‚ w Rzymie

października r. Wyświęcony w roku , po ukończeniu studiów w Papieskiej Akademii Eklezjologicznej został sekretarzem i regentem nuncjatury w Lizbonie ( - ), nuncjuszem apostolskim w Chile ( - ) i w Brazylii ( - ), po czym otrzymał kapelusz kardynalski. Pełnił funkcję prefekta Świętej Kongregacji Sakramentów, dziekana bazyliki laterańskiej, kamerlinga Świętego Kościoła Rzymskiego w okresie wakatów na Stolicy Apostolskiej po śmierci Piusa XII i Jana XXIII. Aktywnie uczestniczył w przygotowaniach do Soboru Watykańskiego II; został równieş mianowany papieskim legatem na uroczystość koronacji Matki Boşej w Fatimie w roku . 12 Paulo Marcondes Pedrosa urodził się w São Bento do Sapucåi (SP) listopada

r., zmarĹ‚ w SĂŁo Paulo kwietnia r. KapĹ‚an od roku , byĹ‚ koadiutorem, nastÄ™pnie proboszczem paraďŹ i Ĺšw. Cecylii do roku . kwietnia r. zostaĹ‚ praĹ‚atem i papieskim szambelanem. kwietnia r. wstÄ…piĹ‚ do zakonu benedyktynĂłw, ktĂłrego zostaĹ‚ przeorem. 13 Na temat Leonela Franca SJ (

- ), uwaşanego przez wielu za „ojca duchowego� brazylijskiej inteligencji tamtych czasów, zob. Luis Gonzaga da Silveira d’Elboux SJ, O Padre Leonel Franca SJ, Livraria Agir Editora, Rio de Janeiro , s. ; Heliodoro Pires, Leonel Franca, apóstolo do Brasil moderno, „Revista Eclesiastica Brasileira�, , t. , s.

- . Zob. rĂłwnieĹź A.C. Villaça, O pensamento catolico no Brasil, s. - . Ojciec Franca, ktĂłrego Obras completas zebrane zostaĹ‚y w piÄ™tnastu tomach, jest rĂłwnieĹź autorem esejĂłw: A Igreja, a Reforma e a Civilização ( ) oraz A crise do mundo moderno ( ), stanowiÄ…cych oryginalnÄ… reeksjÄ™ na temat kryzysu naszych czasĂłw w Ĺ›wietle doktryny katolickiej. Ojciec Franca zaĹ‚oĹźyĹ‚ w Rio pierwszy w Brazylii katolicki uniwersytet i przez osiem lat nim kierowaĹ‚. „Pedagog, apologeta, kierownik duchowy poĹ›wiÄ™ciĹ‚ swe Ĺźycie historii ďŹ lozoďŹ i i ďŹ lozoďŹ i historii.â€? A. C. Villaça, O pensamento catĂłlico no Brasil, op. cit. s. . 11

!'

K !" # XX $% Kiedy

grudnia roku Plinio Corrêa de Oliveira uzyskał dyplom wydziału prawa, jego nazwisko było juş „dobrze znane i podziwiane przez młodych brazylijskich katolików�.14 Od tej pory w gronie przyjaciół znany będzie jako „Doktor Plinio�.15

. Historyczny „punkt zwrotny� roku Rewolucja lat trzydziestych była dla Brazylii tym samym, co pierwsza wojna światowa dla Europy – historyczną cezurą dzielącą dwie epoki. Dobiegł końca okres „Starej Republiki�16 (

- ), a zaczęła się era Getúlia Vargasa. Do owego momentu władza spoczywała w rękach osi São Paulo – Minas Gerais, to jest sojuszu dwóch stanów skupiających większość brazylijskiej produkcji.17 Ich dominacja, zawierająca się w formule „kawa z mlekiem� (w Minas Gerais kwitła hodowla bydła), zapewniała rotację urzędu prezydenta republiki pomiędzy reprezentantami São Paulo i Minas Gerais. System ten funkcjonował bez większych zmian aş do roku , kiedy to odchodzący prezydent Washington Luiz wskazał jako swego następcę Julia Orestesa de Albuquerque, kandydata z São Paulo zamiast polityka z Minas. Stan Minas Gerais związał się wówczas sojuszem ze stanem Rio Grande do Sul, pod przewodnictwem sprawującego tam od stycznia roku urząd prezydencki Getúlia Vargasa.18

„O Legionårio� nr , XII . Tytułu tego często uşywa się w Brazylii, podobnie jak w niektórych krajach europejskich, gdzie tytuł doktora przyznaje się tym, którzy uzyskali stopień naukowy. Plinio Corrêa de Oliveira rozpoczął działalność publiczną zaraz po uzyskaniu dyplomu doktorskiego, zanim jeszcze został posłem i profesorem uniwersytetu. Był odtąd znany jako „Doktor Plinio�, który to tytuł, zgodnie z brazylijskim zwyczajem, stał się częścią jego nazwiska. 16 República Velha, zob. JosÊ Maria Bello, História da República:

- , wyd. Compania Editora Nacional, SĂŁo Paulo . Ciekawym, choć nie dość docenianym esejem jest: Charles MorazĂŠ, Les trois âges du BrĂŠsil, A. Colin, Paris . DogĹ‚Ä™bnÄ… krytykÄ™ RepĂşblica Velha przeprowadziĹ‚ po rewolucji roku monarchista JosĂŠ Maria dos Santos: A polĂ­tica geral do Brasil, J. MagalhĂŁes, SĂŁo Paulo . Dwa inne studia natury ogĂłlnej zawierajÄ…ce cenne informacje to: SertĂłrio de Castro, A RepĂşblica que a revolução destruiu, F. Bastos, Rio de Janeiro

; Dormund Martins, Da RepĂşblica Ă ditadura, Typ. SĂŁo Bento, Rio de Janeiro . 17 Od roku waĹźnÄ… rolÄ™ poczÄ…Ĺ‚ odgrywać rĂłwnieĹź Rio Grande do Sul, ktĂłrego gospodarka nie charakteryzowaĹ‚a siÄ™ jednorodnym rodzajem produkcji. PozostaĹ‚e siedemnaĹ›cie stanĂłw federacji liczyĹ‚o siÄ™ znacznie mniej. Zob. Joseph Love, Rio Grande do Sul and Brazilian Regionalism - , University Press, Stanford ; Idem, A locomotiva. SĂŁo Paulo na Federação brasileira - , Paz e Terra, Rio de Janeiro ; John D. Wirth, O ďŹ el da balança. Minas Gerais na Ferderação brasileira - , Paz e Terra, Rio de Janeiro . 14

15

"(

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ Klimat politycznej konfrontacji pogłębił się wskutek krachu na nowojorskiej giełdzie i jego reperkusji na polu gospodarki brazylijskiej. Słynny „czarny czwartek� na Wall Street – października roku – odegrał rolę detonatora światowego krysysu, którego pierwszym efektem okazała się znişka cen brazylijskiej kawy na całym świecie: dochód dewizowy spadł z milionów funtów szterlingów w roku

do milionów w roku .19 Rezerwy złota we wrześniu roku wynoszące milionów funtów szterlingów, w sierpniu zmniejszyły się do milionów, a do grudnia tego roku praktycznie przestały istnieć.20 W takiej to sytuacji kryzysowej wybory prezydenckie marca

roku wygraĹ‚ JĂşlio Prestes. JednakĹźe kraj znajdowaĹ‚ siÄ™ w stanie powszechnego niepokoju, ktĂłry w paĹşdzierniku eksplodowaĹ‚ rewoltÄ… wojskowÄ…. Zainicjowana w Porto Alegre, Belo Horizonte i Recife wkrĂłtce ogarnęła caĹ‚y kraj. W ciÄ…gu niecaĹ‚ego miesiÄ…ca rzÄ…d zostaĹ‚ zmuszony do dymisji. Prezydenta Washingtona Luiza wygnano z kraju; na poczÄ…tku listopada na czele rzÄ…du tymczasowego stanÄ…Ĺ‚ GetĂşlio Vargas. DojĹ›cie Vargasa do wĹ‚adzy stanowiĹ‚o prawdziwe zerwanie z przeszĹ‚oĹ›ciÄ…. PrzyniosĹ‚o fundamentalnÄ… zmianÄ™ roli paĹ„stwa, ktĂłre od tej chwili objęło kontrolÄ™ nad gospodarkÄ… kraju.21 Arystokracja ziemska, od stuleci zajmujÄ…ca w spoĹ‚eczeĹ„stwie brazylÄłskim pozycjÄ™ dominujÄ…cÄ…, utraciĹ‚a wpĹ‚yw polityczny na narĂłd i zastÄ…piona zostaĹ‚a przez nowe sfery przemysĹ‚owo-ďŹ nansowe.22 Ustanowienie republiki w roku

było polityczną rewolucją, która jednak nie

18 Urodzony w roku

w Rio Grande Do Sul, GetĂşlio Vargas byĹ‚ kongresmenem i ministrem federalnym, później zaĹ› prezydentem stanu Rio Grande ( - ). WĹ‚adzÄ™, do ktĂłrej doszedĹ‚ w roku , sprawowaĹ‚ w sposĂłb dyktatorski do paĹşdziernika r., kiedy to obaliĹ‚ go bezkrwawy zamach stanu. Po wojnie Vargas pozostaĹ‚ aktywny politycznie. ByĹ‚ senatorem, w roku zaĹ‚oĹźyĹ‚ PartiÄ™ RobotniczÄ…, a w roku zostaĹ‚ wybrany prezydentem republiki. Cztery lata później przyparty do muru przez opozycjÄ™ postanowiĹ‚ popeĹ‚nić samobĂłjstwo. Kariera polityczna Vargasa, ktĂłra osiÄ…gnęła swĂłj szczyt w utworzeniu Estado Nuovo ( - ), wykazuje liczne analogie z karierÄ… Juana Domingo PerĂłna z Argentyny ( - ). Na temat Vargasa zob. m. in. Thomas E. Skidmore, Brasil: de GetĂşlio Vargas a Castelo Branco ( - ), Paz e Terra, Rio de Janeiro

; Paulo Brandi, Dora Flaksman, hasło Vargas w: DHBB, t. IV, s. - . 19 A. Trento, Le origini dello Stato populista. Società e politica in Brasile - , Franco Angeli, Milano , s. - . 20 Nelson Werneck SodrÊ, História da burguesia brasileira, Vozes, Petrópolis , s. . 21 A. Trento, Le origini dello Stato populista, s. . 22 Robert J. Havinghurst, J. Roberto Moreira, Society and Education in Brazil, University of Pi sburgh Press, Pi sburgh , s. .

"

K !" # XX $% naruszyła systemu społecznego Brazylii. Rewolucja roku niosła konsekwencje daleko powaşniejsze.23

. Katolicka Liga Wyborcza Po utworzeniu rzÄ…du tymczasowego Vargasa nowy kardynaĹ‚ Rio, SebastiĂŁo Leme, rozpoczÄ…Ĺ‚ akcjÄ™ promowania ruchu Ĺ›wieckich, majÄ…cÄ… na celu umoĹźliwienie katolikom publicznego wypowiadania siÄ™ na temat konstruowania nowego systemu politycznego w Brazylii. maja roku wizerunek Matki BoĹźej z Aparecida zostaĹ‚ triumfalnie przeniesiony z jej sanktuarium do Rio de Janeiro.24 NastÄ™pnego dnia milionowy tĹ‚um towarzyszyĹ‚ mu w drodze do Esplanada de Castelo, gdzie oczekiwaĹ‚y naĹ„ najwyĹźsze wĹ‚adze cywilne i wojskowe z szefem paĹ„stwa, GetĂşliem Vargasem, na czele. Wizerunek umieszczono na oĹ‚tarzu, a kardynaĹ‚ Leme oďŹ cjalnie proklamowaĹ‚ MadonnÄ™ z Aparecida PatronkÄ… Brazylii. „ImiÄ™ BoĹźe krystalizuje siÄ™ w duszy BrazylÄłczykĂłwâ€? – powiedziaĹ‚ kardynaĹ‚ Leme. „Albo paĹ„stwo odrzuci ateizm i agnostycyzm oraz uzna Boga swego narodu, albo narĂłd nie uzna paĹ„stwa.â€?25 Tymczasem lipca roku w SĂŁo Paulo wybuchĹ‚a rewolta „konstytucjonalistĂłwâ€?, ktĂłra jednakowoĹź, wobec braku wsparcia ze strony innych regionĂłw, po kilku miesiÄ…cach upadĹ‚a.26 Mimo to buntownicy zdoĹ‚ali zmusić rzÄ…d do rozpisania wyborĂłw do Zgromadzenia Konstytucyjnego na nadchodzÄ…cy rok. Plinio CorrĂŞa de Oliveira, ktĂłry nie uczestniczyĹ‚ w rewolcie, dostrzegaĹ‚ jednak wagÄ™ zwoĹ‚ania Zgromadzenia Konstytucyjnego, co

Rewolucja roku zostaĹ‚a przygotowana przez tzw. „tenentismoâ€?, ruch mĹ‚odszych oďŹ cerĂłw (porucznikĂłw), ktĂłrzy od wczesnych lat dwudziestych aĹź do roku wzniecali niepokoje spoĹ‚eczne i bunty. Kulminacyjnym epizodem owego okresu staĹ‚ siÄ™ bunt wojskowych zwanych od nazwiska ich dowĂłdcy, LuĂ­sa Carlosa Prestesa – „kolumnÄ… Prestesaâ€?. OkoĹ‚o tysiÄ…cosobowa grupa zbrojna przemierzyĹ‚a ponad tys. km, prowadzÄ…c dziaĹ‚ania partyzanckie w kilku stanach Brazylii, po czym, z koĹ„cem lutego r. wycofaĹ‚a siÄ™ do Boliwii. 24 Gustavo Antonio Solimeo, - . Rainha e Padroeira do Brasil, „Catolicismoâ€? nr , paĹşdziernik ; Hamilton d’Avila, TrĂŞs episodios na histĂłria da Padroeira nacional, „Catolicismoâ€? nr

, paĹşdziernik , s. - . Zob. teĹź JĂşlio Brestoloni CSSR, A Senhora Conceiçãao Aparecida, Editora Santuario, Aparecida-SĂŁo Paulo . 25 Palavra de S. Eminenza, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , XI . 26 Na temat paulistowskiej rewolucji zob. m. in. HĂŠlio Silva, : a guerra paulista, Civ. Brasileira, Rio de Janeiro ; Stanley E. Hilton, A guerra civil brasileira, Nova Fronteira, Rio de Janeiro . 23

"

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ stwarzało okazję dla powołania do şycia nie tyle partii, ile katolickiego ruchu „ponad partiami�.27 W październiku roku Plinio zasugerował arcybiskupowi São Paulo, by w Brazylii stworzyć coś podobnego do tego, co we Francji uczynił generał de Castelnau28, a mianowicie utworzyć stowarzyszenie elektorów mające na celu koordynację ich głosowania na kandydatów respektujących program katolicki. Arcybiskup Duarte chętnie przystał na tę propozycję i poprosił młodego sodalisa, by ten nadał sprawie bieg, poczynając od omówienia jej z kardynałem Leme. W następnym miesiącu Doktor Plinio udał się do Rio, gdzie przeprowadził rozmowę z dwoma młodymi działaczami ruchu katolickiego, Heitorem da Silva Costa i Alceu Amoroso Lima, którzy z kolei przedstawili pomysł kardynałowi. Ten uznał go za znakomity i poprosił młodych ludzi o przygotowanie statutu nowego stowarzyszenia. W ten sposób powołana została do istnienia Katolicka Liga Wyborcza (Liga Eleitorial Católica – LEC),29 za cel stawiająca sobie skupienie głosów kręgów katolickich w wyborach do Narodowego Zgromadzenia Konstytucyjnego. Miała ona zapoznać kandydatów rozmaitych partii z „minimum wymagań�, czyli ze spisem warunków zobowiązujących ich do działania na forum parlamentu w duchu katolickim. Na stanowisko przewodniczącego LEC powołany został Pandiå Calógeras, funkcję zaś sekretarza generalnego objął Alceu Amoroso Lima.

listopada LEC zostaĹ‚a oďŹ cjalnie zaĹ‚oĹźona rĂłwnieĹź w SĂŁo Paulo; przewodniczÄ…cym tutejszego oddziaĹ‚u zostaĹ‚ dr EstevĂŁo Emmerich de Souza Rezende, sekretarzem natomiast Plinio CorrĂŞa de Oliveira. P. CorrĂŞa de Oliveira, Liga eleitoral catĂłlica, „O LegionĂĄrioâ€? nr

, I . „Albo przy urnach wyborczych zwycięşy katolicyzm i skieruje kraj ku rozsÄ…dnej reformie religÄłnej, albo w Brazylii zapanuje skrajny socjalizm, ktĂłry uczyni z niej oďŹ arÄ™ róşnej maĹ›ci CallesĂłw i LeninĂłw tĹ‚oczÄ…cych siÄ™ za kulisami naszej polityki, marzÄ…cych o ÂŤmeksykanizacjiÂť i ÂŤsowietyzacjiÂť Ziemi KrzyĹźa ĹšwiÄ™tegoâ€?. Ibidem. 28 GeneraĹ‚ Edouard de Curières de Castelnau (

- ) – jeden z dowĂłdcĂłw armii francuskiej w czasie pierwszej wojny Ĺ›wiatowej, w ktĂłrej utraciĹ‚ troje dzieci. W latach - kongresman z Aveyron, od roku poĹ›wiÄ™ciĹ‚ siÄ™ pracy w FĂŠderation Nationale Catholique (ktĂłrej prezesem pozostaĹ‚ aĹź do Ĺ›mierci), aby wspierać dziaĹ‚ania obywatelskie „w interesie religii katolickiej, rodziny, spoĹ‚eczeĹ„stwa i dziedzictwa narodowegoâ€?. Z powodu otwarcie katolickich przekonaĹ„ odmĂłwiono mu buĹ‚awy marszaĹ‚kowskiej. Zob. Yves Gras, Castelnau ou l’art de commander, - , DenoĂŤl, Paris . 29 Statut ( ) i program ( ) LEC zob. w: Oscar de Figuereido Lustosa OP, Igreja e Politica no Brasil. Do Partido catĂłlico a L. E. C. ( - ), Ediçþes Loyola, SĂŁo Paulo , s. - . Zob. teĹź MĂ´nica Kornis, D. Flaksman, Liga Eleitorial CatĂłlica, w: DHBB, t. III, s.

; Raul Silva, InuĂŞncia politica da Igreja CatĂłlica na AssembleĂ­a Constituinte de / . Dissertação de mestrado, Universidade de BrasĂ­lia, BrasĂ­lia . 27

"!

K !" # XX $% Kardynał Leme zachęcał arcybiskupów, biskupów i administratorów apostolskich do niezwłocznego tworzenia miejscowych oddziałów organizacji. W ten sposób na początku roku kaşda diecezja posiadała juş własny oddział LEC, zaś sama organizacja była w stanie stworzyć program i wyłonić kandydatów do parlamentu. Kiedy pod koniec marca lista kandydatów katolickich z São Paulo była juş ułoşona, arcybiskup Duarte desygnował Plinia Corrêę de Oliveira jako jednego z czterech kandydatów do Chapa única (wspólnego bloku) z São Paulo.30 maja roku odbyły się powszechne wybory. Ku ogólnemu zdumieniu posłem, który zdobył największą ilość głosów w całej Brazylii okazał się Plinio Corrêa de Oliveira, członek sodalicji mariańskiej, który dopiero co skończył studia. 31 Było to prawdziwe „zwycięstwo mariańskie�, jak brzmiał tytuł artykułu wstępnego w najblişszym numerze „Legionårio�: „Centralną postacią tej pięknej stronicy dziejów sodalicji w São Paulo jest Plinio Corrêa de Oliveira, poboşny syn Maryi, przywódca Katolickiej Ligi Wyborczej, mariański kandydat do Zgromadzenia Konstytucyjnego.�32

listopada roku trzecie Narodowe Zgromadzenie Konstytucyjne Brazylii uroczyĹ›cie rozpoczęło obrady w paĹ‚acu Tiradentesa w Rio de Janeiro. Instrukcje kardynaĹ‚a Leme dla deputowanych z ramienia LEC byĹ‚y niezwykle precyzyjne. ZabraniaĹ‚y one tworzenia jakiegokolwiek wyraĹşnego bloku skupiajÄ…cego posĹ‚Ăłw katolickich; Ĺźaden z nich rĂłwnieĹź nie powinien w Zgromadzeniu pretendować do roli katolickiego lidera. Co wiÄ™cej, Ĺźadnemu z posĹ‚Ăłw nie wolno byĹ‚o otwarcie wystÄ™pować w kwestiach şądaĹ„ katolickich, poniewaĹź zbyt „WspĂłlny blok dla zjednoczonego SĂŁo Pauloâ€? wynikaĹ‚ z poĹ‚Ä…czenia wszystkich siĹ‚ Ĺźycia polityczno-spoĹ‚ecznego Ăłwczesnego SĂŁo Paulo. Dwie spoĹ›rĂłd nich miaĹ‚y charakter typowo partyjny: Partido DemocrĂĄtico, reprezentujÄ…ca przede wszystkim miejskÄ… inteligencjÄ™ i rodzÄ…ce siÄ™ ugrupowania lewicowe, oraz starsza od niej, konserwatywna PRP (Partido RepĂşblicano Paulista). Charakter ruchĂłw spoĹ‚ecznych miaĹ‚y: Federação dos VoluntĂĄrios – reprezentacja pokolenia sprzeciwiajÄ…cego siÄ™ polityce Vargasa, a takĹźe Associação Comercial i Liga Eleitorial CatĂłlica. 31 P. CorrĂŞa de Oliveira otrzymaĹ‚ gĹ‚osĂłw, co stanowiĹ‚o , % ogółu oddanych waĹźnych gĹ‚osĂłw. Liczba ta, wystarczajÄ…ca do wybrania dwĂłch posĹ‚Ăłw, dwukrotnie przewyĹźszaĹ‚a ilość gĹ‚osĂłw uzyskanych przez prawnika AlcântarÄ™ Machado, jego byĹ‚ego profesora, ktĂłry wszedĹ‚ do Zgromadzenia na pozycji drugiej. WĹ›rĂłd innych posĹ‚Ăłw wybranych z ramienia Katolickiej Ligi Wyborczej znaleĹşli siÄ™ np. Andrade Furtado z Ceary, Msgr Arruda Câmara i Barreto Campelo z Pernambuco, Lacerda de Almeida z Parany, Aldroaldo Mesquita da Costa z Rio Grande do Sul. 32 Uma vitoria mariana, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , V . 30

""

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ otwarta konfrontacja – „twarzÄ… w twarzâ€? – mogĹ‚aby zaszkodzić realizacji gĹ‚Ăłwnego celu LEC: modyďŹ kacji laickiego oblicza brazylÄłskiego paĹ„stwa. Obrana strategia zmierzaĹ‚a do osiÄ…gniÄ™cia tego rezultatu Ĺ›rodkami poĹ›rednimi i „rozproszonymiâ€?. Plinio CorrĂŞa de Oliveira stosowaĹ‚ siÄ™ do owych zaleceĹ„, ale najwiÄ™kszymi obroĹ„cami propozycji LEC okazali siÄ™ liderzy bloku paulistowskiego.33 W imieniu posĹ‚Ăłw katolickich z SĂŁo Paulo Plinio CorrĂŞa de Oliveira wystosowaĹ‚ proĹ›bÄ™ do Zgromadzenia o uczczenie postaci ojca Anchiety, ktĂłrego czterechsetna rocznica urodzin przypadaĹ‚a na

marca roku.34 Na sali obrad bronił równieş wolności nauczania oraz prawa głosu dla duchowieństwa, wskazując na nieocenioną rolę Towarzystwa Jezusowego w Brazylii.35 To wystarczyło, by w trakcie debaty zaatakowany został jako „sekciarz�. Odrzekł wówczas: „Swoją wiarę cenię wyşej od jakichkolwiek innych przywiązań�. Zdecydowana akcja LEC nie pozostała bez rezultatu. Zgromadzenie nie tylko uchwaliło „minimum şądań� Ligi – nierozerwalność związku małşeńskiego (art. ), naukę religii w szkołach (art. ) oraz posługę religijną w siłach zbrojnych i więzieniach (art.

, par. ) 36, ale rĂłwnieĹź liczne inne jej postulaty, takie jak inwokacja Imienia BoĹźego w preambule konstytucji,37 pomoc paĹ„stwa dla rodzin wielodzietnych (art. § d ), prawo wyborcze dla duchowieĹ„stwa (art. ), prawo do niedzielnego wypoczynku (art. § ), Zob. M. Kornis, D. Flaksman, Liga Eleitorial CatĂłlica. „GdybyĹ›my w celu ukazania znaczenia osoby ojca Anchiety w naszej historii mieli siÄ™ uciec do potocznego porĂłwnania – pisaĹ‚ wĂłwczas – stwierdzilibyĹ›my, iĹź jest on dla Brazylii tym, czym Likurg dla Sparty czy Romulus dla Rzymu. Innymi sĹ‚owy, jest on jednym z tych legendarnych bohaterĂłw, ktĂłrych znajdujemy u poczÄ…tkĂłw wielkich narodĂłw, ktĂłrzy wznosili pierwsze mury, stawiali pierwsze gmachy, organizowali pierwsze instytucjeâ€?. P. CorrĂŞa de Oliveira, A nota da Semana, „O Seculoâ€?, IX . 35 Zob. „O LegionĂĄrioâ€? nr , V . 36 Na Ĺ‚amach magazynu „A Ordemâ€?, w artykule zatytuĹ‚owanym O sentido da nossa vitĂłria, Alceu Amoroso Lima powitaĹ‚ maja r. jako „datÄ™ o kapitalnym znaczeniu w historii brazylÄłskiego katolicyzmuâ€?, stwierdzajÄ…c, iĹź po konstytucji masoĹ„skiej z roku

, pozytywistycznej z roku

i sekularystycznej z roku , wraz z czwartą brazylijską konstytucją „w pełni zatriumfował program katolicki� (Tristão de Athayde, O sentido da nossa vitória, „A Ordem� nr , czerwiec , s. , - (s. - ). 37 Nowa konstytucja weszła w şycie lipca r. zastępując konstytucje z roku

i . Zob. Themistocles Brandao Cavalcanti, Las constituciones de los Estados Unidos del Brasil, Instituto de Estudios Politicos, Madrid , s. - . gĹ‚osami przeciwko kongresmeni uchwalili nastÄ™pujÄ…cÄ… preambuĹ‚Ä™: „My, przedstawiciele narodu brazylÄłskiego, zebrani w Narodowym Zgromadzeniu Konstytucyjnym w celu ustanowienia systemu demokratycznego, ktĂłry bÄ™dzie strzegĹ‚ jednoĹ›ci narodu, wolnoĹ›ci, sprawiedliwoĹ›ci oraz dobrobytu spoĹ‚eczno-ekonomicznego, pokĹ‚adajÄ…c naszÄ… ufność w Bogu, zarzÄ…dzamy i ogĹ‚aszamy nastÄ™pujÄ…ca konstytucję‌â€?, Plinio CorrĂŞa de Oliveira, Deus e a Constituição, „O LegionĂĄrioâ€? nr , II . 33

34

"#

K !" # XX $% uznanie cmentarzy katolickich (art.

§ ), sĹ‚uĹźba wojskowa klerykĂłw odbywana w formie posĹ‚ugi duchowej lub pracy w szpitalu (art. § ), wolność i pluralizm zwiÄ…zkĂłw pracowniczych (art. ) czy prawo przeciwdziaĹ‚ajÄ…ce wywrotowej propagandzie (art.

§ ). Konstytucja z roku stanowiĹ‚a ukoronowanie dziaĹ‚alnoĹ›ci ruchu katolickiego, a sukces LEC pozostaĹ‚ w historii kraju jedynym w swoim rodzaju. Jak siÄ™ wyraziĹ‚ jeden z byĹ‚ych ministrĂłw brazylÄłskiego rzÄ…du, Paulo Brossard: „W historii Brazylii Ĺźadna niezaleĹźna organizacja polityczna nie cieszyĹ‚a siÄ™ wiÄ™kszymi wpĹ‚ywami niĹź Katolicka Liga Wyborcza.â€?38 W roku w Brazylii pojawiĹ‚a siÄ™ moĹźliwość otwierania prywatnych wyĹźszych uczelni. W SĂŁo Paulo funkcjonowaĹ‚a juĹź Wolna SzkoĹ‚a FilozoďŹ i, Nauk ĹšcisĹ‚ych i Humanistycznych Ĺšw. Benedykta. Uczelnia ta zaĹ‚oĹźona zostaĹ‚a w roku przez benedyktynĂłw, zaĹ› wĹ›rĂłd jej wykĹ‚adowcĂłw byli wybitni przedstawiciele Ĺ›wiata nauki, np. profesorowie Alexandre Correia czy Leonard van Hacker. Teraz zostaĹ‚a ona uznana przez rzÄ…d, podobnie jak ĹźeĹ„ska SzkoĹ‚a FilozoďŹ i, Nauk ĹšcisĹ‚ych i Humanistycznych Instytutu Sedes Sapientiae prowadzonego przez kanoniczki regularne Ĺ›w. Augustyna. Obydwie szkoĹ‚y, z ktĂłrych w przyszĹ‚oĹ›ci miaĹ‚ powstać Papieski Uniwersytet Katolicki w SĂŁo Paulo, poprosiĹ‚y Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira o objÄ™cie katedry historii.39 Plinio dostrzegĹ‚ w tym fakcie zesĹ‚anÄ… przez Opatrzność znakomitÄ… okazjÄ™ do nawiÄ…zania bezpoĹ›redniego kontaktu z mĹ‚odzieşą. PrzyjÄ…Ĺ‚ wiÄ™c oferowane stanowisko wraz z katedrÄ… historii cywilizacji na uniwersyteckim wydziale prawa, w ten sposĂłb rozpoczynajÄ…c dziaĹ‚alność nauczycielskÄ…, ktĂłra obok praktyki adwokackiej przez wiele lat bÄ™dzie jego gĹ‚Ăłwnym zajÄ™ciem zawodowym.

. Wydawca „LegionĂĄrioâ€? „LegionĂĄrioâ€?, oďŹ cjalny gĹ‚os sodalicji mariaĹ„skiej paraďŹ i Ĺšw. Cecylii, kierowany przez Msgr Marcondesa PedrosÄ™, byĹ‚ w momencie swego zaistnienia, maja roku, czterostronicowym miesiÄ™cznikiem. 38 „Jornal de Minasâ€?, Belo Horizonte, VII . Na temat roli LEC, zwĹ‚aszcza zaĹ› na temat artykuĹ‚u konstytucji oddajÄ…cego paĹ„stwo „pod opiekÄ™ Bogaâ€? zob. teĹź Thales de Azevedo, A religiĂŁo civil brasileira. Um instrumento polĂ­tico, Editora Vozes, Petropolis

, s. - . 39 W roku obie instytucje połączyły się w Katolicki Uniwersytet w São Paulo, którego wielkim kanclerzem został arcybiskup Vasconcellos Mo a, rektorem zaś Paulo de Tarso Campos, biskup Campinas. Rok następny przyniósł kanoniczne ustanowienie uniwersytetu i obdarzenie go tytułem „papieski�. Zob. AAS ( ), t. , s. n.

"$

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ Tematy podejmowane przez pismo koncentrowaĹ‚y siÄ™ wokół obrony tradycyjnych wartoĹ›ci, w tym rodzinnych, zabezpieczenia praw KoĹ›cioĹ‚a, formacji nowych elit katolickich oraz walki z inďŹ ltracjÄ… komunistycznÄ…. Pierwszy artykuĹ‚ autorstwa Plinia CorrĂŞi de Oliveira na temat katolickiego uniwersytetu ukazaĹ‚ siÄ™ w numerze z wrzeĹ›nia roku. Drugi, opublikowany w listopadzie roku pod tytuĹ‚em Watykan i Kreml40, pozwala juĹź dostrzec jedno z fundamentalnych zaĹ‚oĹźeĹ„ myĹ›li jego autora: niemoĹźliwość jakiegokolwiek porozumienia pomiÄ™dzy KoĹ›cioĹ‚em katolickim a komunizmem. W artykule zatytuĹ‚owanym Nasze şądania polityczne, zamieszczonym w numerze z lutego roku, Plinio CorrĂŞa de Oliveira nakĹ‚aniaĹ‚ katolikĂłw do domagania siÄ™ od nowego rzÄ…du obrony „praw KoĹ›cioĹ‚aâ€?. MĹ‚ody czĹ‚onek mariaĹ„skiej sodalicji, swym zwiÄ™zĹ‚ym stylem, zdolnoĹ›ciami polemicznymi i umiĹ‚owaniem prawdy nawiÄ…zujÄ…cy do postaci tak wielkich publicystĂłw katolickich, jak Francus Louis Veuillot41 czy jego brazylÄłski odpowiednik, Carlos de Laet,42 znakomicie odpowiadaĹ‚ modelowi dziennikarza wskazanemu przez Piusa XI w encyklice Rerum omnium z stycznia roku. Na jej stronicach Ojciec ĹšwiÄ™ty uczyniĹ‚ Ĺ›w. Franciszka Salezego patronem „wszystkich tych katolikĂłw, ktĂłrzy poprzez publikacjÄ™ gazet oraz innych pism ilustrujÄ… i promujÄ… doktrynÄ™ chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ…, jak rĂłwnieĹź stajÄ… w jej obronieâ€?.43 Z myĹ›lÄ… o dziennikarzach katolickich papieĹź dodawaĹ‚: „Przede wszystkim muszÄ… oni sumiennie studiować i w miarÄ™ swoich moĹźliwoĹ›ci poznawać doktrynÄ™ katolickÄ…; muszÄ… wystrzegać siÄ™ zaniedbaĹ„ w gĹ‚oszeniu prawdy, czy teĹź – pod pozorem troski o to, by nie urazić adwersarzy – jej umniejszania lub zatajania.â€?44 sierpnia roku Plinio CorrĂŞa de Oliveira zostaĹ‚ powoĹ‚any do kierowania „LegionĂĄrioâ€?, ktĂłry w tym samym miesiÄ…cu staĹ‚ siÄ™ P. CorrĂŞa de Oliveira, O Vaticano e o KrĂŞmlin, „O LĂŠgionarioâ€? nr , XI . Zob. teĹź A Igreja e o problema religioso na Russia, „O LĂŠgionarioâ€? nr , III . 41 Na temat Louisa Veuillot (

-

), odwaĹźnego dyrektora dziennika „L’Universâ€? zob. Oeuvres Complètes, t., Lethielleux, Paris - . Zob. teĹź Eugène i François Veuillot, Veuillot, t. - , Lethielleux, Paris - . „RozumiaĹ‚ on – pisaĹ‚ Ĺ›w. Pius X do François Veuillot – Ĺźe spoĹ‚eczeĹ„stwo odnajduje swÄ… potÄ™gÄ™ w peĹ‚nym i caĹ‚kowitym uznaniu wĹ‚adzy naszego Pana Jezusa Chrystusa oraz w bezwarunkowej akceptacji doktrynalnej zwierzchnoĹ›ci KoĹ›cioĹ‚aâ€?. List C’est avec z paĹşdziernika , w: IP, t. VI, La pace interna delle nazioni ( ), s. . 42 Carlos Maximiano Pimenta de Laet (

- ) – znakomity dziennikarz, profesor słynnej Szkoły Średniej im. Pedra II oraz członek Academia Brasileira de Letras – otrzymał od św. Piusa X tytuł hrabiowski za zasługi dla sprawy katolickiej. 43 AAS ( ), t. , s. . 44 Ibidem. 40

"%

K !" # XX $% nieoďŹ cjalnym organem archidiecezji SĂŁo Paulo. Pismo miaĹ‚o być kierowane nie do szerokich krÄ™gĂłw czytelniczych, lecz do Ĺ›rodowisk katolickich, w celu formowania ich myĹ›li i dziaĹ‚aĹ„. WkrĂłtce w tych wĹ‚aĹ›nie Ĺ›rodowiskach, od północy po poĹ‚udnie kraju, tygodnik zdobyĹ‚ sobie ogromne wpĹ‚ywy. Wszystkim, ktĂłrzy zarzucali Doktorowi Plinio niedostatek „miĹ‚osierdziaâ€? dla wrogĂłw, odpowiadaĹ‚ on, iĹź postawa „LegionĂĄrioâ€?, to owszem, postawa walki, ale walki obronnej, nie zaĹ› ofensywnej. „GĹ‚Ăłwnym celem ‚‚LegionĂĄrio›› jest formowanie opinii tych, ktĂłrzy juĹź sÄ… katolikami.â€?45 Plinio pisaĹ‚ artykuĹ‚y wstÄ™pne, byĹ‚ rĂłwnieĹź autorem ukazujÄ…cej siÄ™ regularnie rubryki „À margem dos factosâ€?, nazwanego później „ dias em revistaâ€? („Siedem dni w retrospektywieâ€?). ZgromadziĹ‚ wokół siebie zespół zdolnych współpracownikĂłw,46 pomiÄ™dzy ktĂłrymi znalazĹ‚o siÄ™ dwĂłch mĹ‚odych księşy majÄ…cych w przyszĹ‚oĹ›ci zostać wiodÄ…cymi postaciami brazylÄłskiego duchowieĹ„stwa: AntĂ´nio de Castro Mayer,47 asystent koĹ›cielny pisma oraz kapĹ‚an ze Zgromadzenia SĹ‚owa BoĹźego, Geraldo de Proença Sigaud.48 SpoĹ›rĂłd bĹ‚yskotliwych P. CorrĂŞa de Oliveira, Oensiva?, „O LegionĂĄrioâ€?, nr

, IV r. „A gdyby wolno nam byĹ‚o wybrać mo o dla naszej walki, sformuĹ‚owalibyĹ›my je nastÄ™pujÄ…co: dla katolikĂłw miĹ‚osierdzie i jedność; dla niekatolikĂłw – miĹ‚osierdzie w celu osiÄ…gniÄ™cia jednoĹ›ciâ€? (ibidem). 46 OprĂłcz Doktora Plinio zespół redakcyjny „LĂŠgionarioâ€? tworzyli: Fernando Furquim de Almeida, JosĂŠ Carlos Castilho de Andrade, JosĂŠ de Azeredo Santos, Adolpho Lindenberg, JosĂŠ Fernando de Camargo, JosĂŠ Gonzaga de Arruda i Paulo Barros de UlhĂ´a Cintra. Tradition, Family, Property: Half a Century of Epic Anticommunism, s. - . 47 AntĂ´nio de Castro Mayer urodziĹ‚ siÄ™ czerwca r. w Campinas, w stanie SĂŁo Paulo. UkoĹ„czyĹ‚ studia teologiczne na Uniwersytecie GregoriaĹ„skim w Rzymie ( - ), tam teĹź paĹşdziernika r. przyjÄ…Ĺ‚ Ĺ›wiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie. Asystent Generalny Akcji Katolickiej SĂŁo Paulo ( ), później wikariusz generalny archidiecezji ( - ), maja r. otrzymaĹ‚ sakrÄ™ biskupiÄ… i zostaĹ‚ mianowany koadiutorem biskupa Campos z prawem sukcesji po nim. Jako biskup kierowaĹ‚ diecezjÄ… do roku

. W grudniu r. biskup de Castro Mayer publicznie zerwaĹ‚ z Pliniem CorrĂŞÄ… de Oliveira i TFP. Fakt Ăłw, o ktĂłrym wkrĂłtce staĹ‚o siÄ™ gĹ‚oĹ›no („Folha de Tardeâ€?, IV ; „Jornal do Brasilâ€?, VIII ), wiÄ…zać naleĹźy z jego postÄ™pujÄ…cym zbliĹźaniem siÄ™ do stanowiska arcybiskupa Marcela Lefèbvre’a, czego szczytowym punktem staĹ‚o siÄ™ uczestnictwo byĹ‚ego biskupa Campos w konsekracji biskupiej dokonanej w EcĂ´ne czerwca

r. Zdarzenie to sprowadziĹ‚o naĹ„ ekskomunikÄ™ latae sententiae. Biskup de Castro Mayer zmarĹ‚ w Campos, kwietnia r. 48 Geraldo de Poença Sigaud urodziĹ‚ siÄ™ w Belo Horizonte wrzeĹ›nia r. CzĹ‚onek Zgromadzenia SĹ‚owa BoĹźego, studiowaĹ‚ teologiÄ™ w Rzymie ( - ), tam teĹź marca

r. przyjÄ…Ĺ‚ Ĺ›wiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie. maja r. zostaĹ‚ biskupem Jacarezinho ( - ), później sprawowaĹ‚ funkcjÄ™ arcybiskupa metropolity Diamantiny ( - ). Współpraca Plinia CorrĂŞi de Oliveira z arcybiskupem Sigaudem trwaĹ‚a okoĹ‚o trzydziestu lat, a rozpoczęła siÄ™ w roku podczas rekolekcji w seminarium w stanie Espirito Santo. „Przyjaźń nasza – pisaĹ‚ Doktor Plinio w roku – trwa od dziesiÄ™ciu lat, w czasie ktĂłrych obaj znaleĹşliĹ›my siÄ™ w najróşniejszych sytuacjach: cierpienia i radoĹ›ci, nadziei i zniechÄ™cenia, niepewnoĹ›ci i determinacji. WspĂłlnie zbieraliĹ›my pochwaĹ‚y, wspĂłlnie znosiliĹ›my krytykÄ™; wobec wszystkich współczesnych wypadkĂłw nasze serca biĹ‚y unisono; przeszliĹ›my przez 45

"&

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ Ĺ›wieckich współpracownikĂłw wyróşniaĹ‚ siÄ™ JosĂŠ de Azeredo Santos, mĹ‚ody czĹ‚onek sodalicji z Minas Gerais, ktĂłry przyjechaĹ‚ z Rio, by w SĂŁo Paulo pracować jako inĹźynier.49 Zespół redakcyjny liczÄ…cy od piÄ™ciu do oĹ›miu czĹ‚onkĂłw spotykaĹ‚ siÄ™ regularnie, by w Ĺ›wietle nauki KoĹ›cioĹ‚a badać artykuĹ‚y prasowe i wiadomoĹ›ci z caĹ‚ego Ĺ›wiata. Doktor Plinio wspominaĹ‚: „Z zespoĹ‚u redakcyjnego tygodnika stopniowo tworzyĹ‚a siÄ™ grupa przyjaciół, podobnie jak ja – czĹ‚onkĂłw sodalicji mariaĹ„skiej, oddanych duszÄ… i ciaĹ‚em katolickiemu dziennikarstwuâ€?.50 W roku pod kierownictwem dynamicznego redaktora pismo przeksztaĹ‚ciĹ‚o siÄ™ z dwutygodnika liczÄ…cego zaledwie dwie stronice w tygodnik oĹ›miostronicowy, ze zwykĹ‚ej gazetki paraďŹ alnej staĹ‚a siÄ™ gĹ‚osem katolickim uwaĹźnie sĹ‚uchanym w caĹ‚ym kraju. Tematyka podejmowana na Ĺ‚amach tygodnika w roku charakteryzowaĹ‚a siÄ™ znacznÄ… róşnorodnoĹ›ciÄ…: przeĹ›ladowania religÄłne w Niemczech, rewolucja w Hiszpanii, socjalistyczne pousĂŠe we Francji, kryzys dynastyczny w Anglii, wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych, ďŹ asko Ligi NarodĂłw, intensyďŹ kacja komunistycznej propagandy na Ĺ›wiecie – oto problemy bÄ™dÄ…ce przedmiotem niezmiennie gĹ‚Ä™bokich analiz i komentarzy inspirowanych przez Magisterium KoĹ›cioĹ‚a. „Naszym niezmiennym celem byĹ‚o ÂŤodtruwanieÂť czytelnikĂłw skaĹźonych owocami prasy ÂŤneutralnejÂť i dostarczanie im prawdziwie katolickiej informacji obywatelskiej.â€?51 wszystko, co moĹźe ludzi poĹ‚Ä…czyć i podzielić.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, Padre Sigaud, „O LegionĂĄrioâ€? nr

, III . ZaczÄ™li siÄ™ od siebie oddalać prawdopodobnie juĹź w poĹ‚owie lat sześćdziesiÄ…tych, a zerwanie stosunkĂłw ogĹ‚osiĹ‚ oďŹ cjalnie sam arcybiskup Diamantiny paĹşdziernika r., kiedy to po powrocie z audiencji u prezydenta republiki, EmĂ­lio Garrastazu Medici, oĹ›wiadczyĹ‚, iĹź TFP zdystansowaĹ‚o siÄ™ wobec niego z powodu jego poparcia dla propagowanej przez rzÄ…d reformy rolnej oraz dla reformy liturgicznej PawĹ‚a VI. TFP natychmiast odpowiedziaĹ‚o obszernÄ… publikacjÄ… prasowÄ…, wskazujÄ…c na kontrast pomiÄ™dzy konsekwencjÄ… wĹ‚asnej postawy a chwiejnoĹ›ciÄ… postaw arcybiskupa Sigaud, jak rĂłwnieĹź akcentujÄ…c uczciwość swej postawy wobec prawa cywilnego i koĹ›cielnegoâ€? (Arcebispo Geralo Sigaud e a TFP, „Catolicismoâ€? nr , XI ). Zob. teĹź P. CorrĂŞa de Oliveira, Dentro e fora do Brasil‌, „Folha de S. Pauloâ€?,

X . 49 „ByĹ‚ gĹ‚Ä™bokim, Ĺźywym, bĹ‚yskotliwym dziennikarzem, polemistÄ… w peĹ‚nym tego sĹ‚owa znaczeniu. Swoje nazwisko zapisaĹ‚ w naszych annaĹ‚ach zĹ‚otymi zgĹ‚oskami (‌). JeĹźeli historia Brazylii zostanie pewnego dnia spisana z caĹ‚kowitÄ… bezstronnoĹ›ciÄ…, jego imiÄ™ znajdzie siÄ™ poĹ›rĂłd najwybitniejszych.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, O premio ÂŤdemasiadamente grandeÂť, „Folha de SĂŁo Pauloâ€?, VII . Ich przyjaźń i współpraca twaĹ‚a niemal czterdzieĹ›ci lat, aĹź do dnia, w ktĂłrym Plinio CorrĂŞa de Oliveira, klÄ™czÄ…c przy Ĺ‚óşku umierajÄ…cego przyjaciela w Szpitalu SamarytaĹ„skim w SĂŁo Paulo, odmawiaĹ‚ w jego imieniu akt zawierzenia Ĺ›w. Ludwika Marii Grignion de Montfort. JosĂŠ de Azeredo Santosowi zawdziÄ™czamy wnikliwe artykuĹ‚y na temat maritainizmu, polityki „wyciÄ…gniÄ™tej rÄ™kiâ€?, sztuki nowoczesnej oraz gnozy, publikowane na Ĺ‚amach „O LegionĂĄrioâ€?, a później takĹźe w „Catolicismoâ€?. 50 P. CorrĂŞa de Oliveira, Kamikaze, „Folha de S. Pauloâ€?, II . 51 P. CorrĂŞa de Oliveira, Um ano de luta e de vigĂ­lia, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I .

"'

K !" # XX $% W styczniu roku „LegionĂĄrioâ€? przeprowadziĹ‚ siÄ™ z pokoiku przy paraďŹ i Ĺšw. Cecylii do centrum miasta, staĹ‚ siÄ™ bowiem najbardziej wpĹ‚ywowym katolickim tygodnikiem w Brazylii, wydawanym w nakĹ‚adzie przekraczajÄ…cym tys. egzemplarzy.

. Europejska „wojna domowaâ€? WedĹ‚ug francuskiego historyka, Françoisa Fureta, „w dynamice idei politycznych XX wieku tkwi jakaĹ› tajemnica zĹ‚aâ€?.52 Narodziny Kominternu po rewolucji sowieckiej roku przyczyniĹ‚y siÄ™ do Ĺ›wiatowej ekspansji nowej doktryny bolszewickiej. PrĂłby rozpÄ™tania na Ĺ›wiecie krwawej rewolucji komunistycznej, rozpoczÄ™tej tzw. „czerwonym dwuleciemâ€? ( - ), wywoĹ‚aĹ‚y jednakowoĹź zdecydowanÄ… reakcjÄ™ antykomunistycznÄ…. To wĹ‚aĹ›nie na fali owej reakcji powstaĹ‚y i umocniĹ‚y siÄ™ ruchy „faszystowskieâ€?. Bolszewizm i faszyzm wkroczyĹ‚y na scenÄ™ niemal rĂłwnoczeĹ›nie. Dynamika dziejĂłw Europy i Ĺ›wiata w latach - byĹ‚a determinowana – wedle Ernsta Nolte – wielkÄ… „europejskÄ… wojnÄ… domowÄ…â€? pomiÄ™dzy komunizmem i narodowym socjalizmem, czyli miÄ™dzy III RzeszÄ… a ZwiÄ…zkiem Sowieckim.53 Furet pisze: „Nieunikniona staje siÄ™ wiÄ™c analiza porĂłwnawcza; nie tylko dlatego, Ĺźe bolszewizm i faszyzm pojawiĹ‚y siÄ™ w tym samym czasie i jednoczeĹ›nie przemknęły przez historiÄ™ niczym meteory. TakĹźe dlatego, Ĺźe byĹ‚y od siebie nawzajem zaleĹźne.â€?54 Plinio CorrĂŞa de Oliveira rozumiaĹ‚ owÄ… relacjÄ™ Ĺ›cisĹ‚ego pokrewieĹ„stwa – ktĂłrÄ… historiograďŹ a dopiero dzisiaj powoli zaczyna przyjmować do wiadomoĹ›ci – i zachowujÄ…c absolutnÄ… wierność chrzeĹ›cÄłaĹ„skiemu modelowi spoĹ‚ecznemu, zdecydowanie wykluczaĹ‚ moĹźliwość opowiedzenia siÄ™ po stronie ktĂłregokolwiek z okupujÄ…cych ideologicznÄ… scenÄ™ przeciwnikĂłw. W komunizmie dostrzegaĹ‚ ideÄ™ diametralnie przeciwstawnÄ… katolicyzmowi, nazizm zaĹ› uwaĹźaĹ‚ za alternatywÄ™ faĹ‚szywÄ… i rĂłwnie niebezpiecznÄ…. PisaĹ‚ o tym nastÄ™pujÄ…co: François Furet, PrzeszĹ‚ość pewnego zĹ‚udzenia, s. . Ernst Nolte, Der europaeische BĂźrgerkrieg - . Nationalsozializmus und Bolschewismus, Propyläen Verlag, Berlin . Zob. teĹź Stuart J. Woolf (red.), European Fascism, Weidenfeld and Nicolson, London ; George L. Mosse, Masses and Man. Nationalist and Fascist Perception of Reality, Howard Ferty Inc., New York . 54 François Furet, PrzeszĹ‚ość pewnego zĹ‚udzenia, s. . 52

53

#(

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ „Nie sposób zaprzeczyć, şe komunizm stanowi antytezę katolicyzmu. Z kolei nazizm jest inną antytezą doktryny katolickiej i – podobnie jak komunizm – jest o wiele blişszy komunizmowi, anişeli katolicyzmowi.�55 Niezgoda na şywot „burşuja� w imię mistyczno-heroicznej koncepcji bytu oraz odwołanie się do rycerskiej tradycji zarówno Niemiec, jak i całej Europy, mogły się stać – i w istocie się stały – atrakcyjnym wyzwaniem dla wielu młodych ludzi, niezdolnych do rozpoznania złowieszczego aspektu ideologii przesiąkniętej socjalizmem i pogaństwem. Plinio Corrêa de Oliveira zrozumiał, iş najlepszym sposobem przestrzeşenia młodych rodaków przed nazistowskim pseudomistycyzmem, jak równieş zdemaskowania jego błędów, będzie ukazanie heroicznej i nadprzyrodzonej wizji katolicyzmu. Takim właśnie sztandarem, wzniesionym wysoko przeciwko nazizmowi i komunizmowi, stał się w Brazylii „Legionårio�.

. Demaskowanie narodowosocjalistycznego pogaństwa stycznia roku Adolf Hitler przyjął z rąk prezydenta Hindenburga funkcję kanclerza Rzeszy. 56 Po wyborach do Reichstagu, przeprowadzonych marca w klimacie wyraźnego zastraszenia, marca „pełnia władzy� przeszła legalnie w ręce narodowosocjalistycznego gabinetu. Tej samej wiosny Fßhrer zaproponował podpisanie konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a nowym rządem. Porozumienie zostało sygnowane w Watykanie lipca roku.57 Stolica Apostolska zastrzegła jednakowoş, iş konkordat z III Rzeszą P. Corrêa de Oliveira, À margem da crise, „O Legionårio� nr , IX . Po śmierci Hindenburga sierpnia r. władza prezydenta Rzeszy połączona z władzą kanclerza znalazła się w rękach Hitlera. Tak rozpoczęła się gwałtowna transformacja społeczeństwa w duchu totalitaryzmu. Na temat tego procesu zob. m. in. Karl Dietrich Bracher, Die deutsche Diktatur, Kiepenheuer und Witsch, KÜln ; Martin Broszat, Der Staat Hitlers, Deutschen Taschenburg Verlag, Mßnchen

; Hans-Ulrich Thamer, Il terzo Reich – la Germania dal al , tłum. włoskie, Mulino, Bologna . 57 Pełnomocnikami Piusa XI i Hitlera negocjującymi konkordat byli odpowiednio: kardynał Eugenio Pacelli, watykański sekretarz stanu, oraz wicekanclerz Rzeszy, Franz von Papen. Na temat konkordatu z roku oraz stosunków między Stolicą Apostolską a narodowym socjalizmem zob. Michele Maccarrone, Il Nazionalsocialismo e la Santa Sede, Studium, Roma

; Friedrich Engel-Janosi, Il Vaticano fra fascismo e nazismo, Le Monnier, Florence ; Anthony Rhodes, The Vatican in the Age of Dictators - , Hodder and Stoughton, London

; Robert Graham, Il Vaticano e il nazismo, Cinque Lune, Roma ; Giacomo Martina, Storia della chiesa, t. IV, L’età contemporanea, Morcelliana, Brescia , s. -

. 55 56

#

K !" # XX $% nie moşe w şaden sposób być odczytywany jako aprobata dla doktryny i orientacji narodowego socjalizmu.58 Osobą odpowiedzialną za „nadzór� nad ideologiczną edukacją partii i wszystkich jej satelickich związków Hitler mianował Alfreda Rosenberga, człowieka stanowiącego „kwintesencję wszelkich obecnych w NSDAP sił wrogich Kościołowi i chrześcijaństwu�.59 Dziesięciolecie od roku do upadku reşimu naznaczone było przybierającą na sile walką z religią, przejawiającą się w konsekwentnie postępującej likwidacji katolickiego szkolnictwa, katolickich instytucji i katolickiej prasy, jak równieş w ustawicznym szkalowaniu nauki i instytucji Kościoła.

marca roku opublikowana zostaĹ‚a encyklika Ojca ĹšwiÄ™tego Piusa XI Mit brennender Sorge. PrzepeĹ‚niony pragnieniem, by „wiara w Boga, pierwsza i nieodzowna podstawa wszelkiej religiiâ€?, pozostaĹ‚a „czysta i nieskalana w krajach niemieckichâ€?, papieĹź potÄ™piĹ‚ w niej bĹ‚Ä™dy narodowego socjalizmu, stwierdzajÄ…c ponadto, iĹź: „Kto wynosi ponad skalÄ™ wartoĹ›ci ziemskich rasÄ™ albo narĂłd, albo paĹ„stwo, albo ustrĂłj paĹ„stwa, przedstawicieli wĹ‚adzy paĹ„stwowej albo inne podstawowe wartoĹ›ci ludzkiej spoĹ‚ecznoĹ›ci, ktĂłre w porzÄ…dku doczesnym zajmujÄ… istotne i czcigodne miejsce, i czyni z nich najwyĹźszÄ… normÄ™ wszelkich wartoĹ›ci, takĹźe religÄłnych, i oddaje im cześć baĹ‚wochwalczÄ…, ten przewraca i faĹ‚szuje porzÄ…dek rzeczy stworzony i ustanowiony przez Boga-CzĹ‚owieka, i daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od Ĺ›wiatopoglÄ…du odpowiadajÄ…cego takiej wierze.â€?60 58 Zob. „L’Osservatore Romanoâ€? z lipca . „MoĹźna oczywiĹ›cie podnosić kwestiÄ™, czy zawarcie konkordatu z RzeszÄ… faktycznie przyczyniĹ‚o siÄ™ – jak później wielokrotnie twierdzono – do nazistowskiego Machtbefestigung (wzmocnienia wĹ‚adzy), kiedy naziĹ›ci juĹź tÄ™ wĹ‚adzÄ™ zdobyli. Pewne natomiast jest to, Ĺźe konkordat, podpisany przez Pacellego nie bez rozterek, daĹ‚ wĹ‚adzom KoĹ›cioĹ‚a bezdyskusyjne prawo, a zarazem realnÄ… moĹźliwość konsekwentnego formuĹ‚owania krytyki pod adresem niemieckiego rzÄ…du za naduĹźycia i gwaĹ‚cenie praw czĹ‚owieka.â€? Bukhart Schneider, Pius XII. Friede, das Werk der Gerechtigkeit, MĂźnsterschmidt, GĂś ingen-ZĂźrich-Frankfurt, tĹ‚um. wĹ‚oskie: Pius XII. Pace, opera della giustizia, Edizioni Paoline, Rome , s. . 59 H.-U. Thamer, Il terzo Reich, s. . W dwĂłch broszurach, zatytuĹ‚owanych Do obskurantĂłw naszego wieku ( ) oraz Protestanccy pielgrzymi Rzymu ( ), Rosenberg otwarcie gĹ‚osiĹ‚ wzajemnÄ… nieprzystawalność narodowego socjalizmu i chrzeĹ›cÄłaĹ„stwa. 60 Pius XI, Encyklika Mit brennender Sorge z marca r., w: „Znakâ€?, nr - , lipiec-wrzesieĹ„ , s. - . Tekst encykliki zostaĹ‚ w tajemnicy przesĹ‚any do setek niemieckich miast i wsi, gdzie natychmiast zostaĹ‚ wydrukowany i rozpowszechniony w diecezjach. W celu nadania wydarzeniu wiÄ™kszej rangi, marca r. niemieccy biskupi osobiĹ›cie odczytali publicznie encyklikÄ™ Piusa XI. Na temat encykliki zob. Heinz-Albert Raem, Pius XI und der Nationalsozialismus. Die Enzyklika „Mit brennender Sorgeâ€? vom marz , SchĂśningh, Paderborn .

#

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ „Mit brennender Sorge, poprzez swą klarowność oraz zawarte w niej odwołanie do prawd wiary chrześcijańskiej i przeciwstawienie się nazistowskiemu neopogaństwu, poprzez potępienie rasizmu i państwa totalitarnego, była gwałtownym wstrząsem zarówno dla niemieckiej, jak i międzynarodowej opinii publicznej. Hitlera wprawiła w zdumienie, które znalazło swe ujście w wybuchu spazmatycznego gniewu. Zabrzmiała wszakşe jak wyraźne ostrzeşenie.�61 Jak przypomniał Pius XII „odkryła ona przed światem, czym narodowy socjalizm był w istocie: pełną pychy apostazją od Jezusa Chrystusa, negacją Jego nauki i Jego odkupieńczego dzieła, kultem siły, ubóstwieniem rasy i krwi, uciemięşeniem ludzkiej wolności i godności.�62 W kręgach opozycji antynazistowskiej w Niemczech szczególnie widoczni byli dwaj wysocy rangą duchowni: biskup Berlina, Konrad von Preysing63 oraz biskup Mßnsteru, Clemens von Galen.64 Obaj ze swych tronów biskupich interweniowali w obronie chrześcijańskiej koncepcji osoby ludzkiej i uznania najwyşszej władzy Boga nad społeczeństwem i rodziną. W kazaniu wygłoszonym lipca

roku w mßnsterskim kościele Św. Lamberta biskup von Galen mówił:

Jean ChÊlini, L’Eglise sous Pie XII. La tourmente ( - ), Fayard, Paris , s. . Pius XII, przemówienie z czerwca r., w: DR, t. VI, s. . W przemówieniu tym Pius XII szkicuje obraz walki toczonej z Kościołem w Niemczech oraz oporu stawianego zarówno przez Stolicę Apostolską, jak i przez samych Niemców. 63 Hrabia Konrad von Preysing urodził się sierpnia

r. w Kronwinckel, zmarĹ‚ zaĹ› grudnia r. w Berlinie. NaleĹźaĹ‚ do katolickiej arystokracji pozostajÄ…cej od zawsze w sĹ‚uĹźbie KoĹ›cioĹ‚a. ĹšwiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie przyjÄ…Ĺ‚ w roku . W Monachium poznaĹ‚ nuncjusza Pacellego, ktĂłry zostawszy sekretarzem stanu spowodowaĹ‚ wybĂłr von Preysinga na biskupa Eichsta w roku , później zaĹ› – lipca r. – Berlina. Od roku hierarcha ten byĹ‚ trwaĹ‚ym punktem oparcia dla niezĹ‚omnych przeciwnikĂłw narodowego socjalizmu, w odróşnieniu od „miÄ™kkiejâ€? linii kardynaĹ‚a Adolfa Bertrama, przewodniczÄ…cego konferencji episkopatu.

lutego r. biskup von Preysing został mianowany kardynałem. 64 Hrabia Clemens August von Galen urodził się marca

r. w zamku Dinkloge, w starej katolickiej rodzinie OldenburgĂłw. WyĹ›wiÄ™cony w roku , zostaĹ‚ najpierw wysĹ‚any do Berlina, później zaĹ› jako proboszcz do paraďŹ i Ĺšw. Lamberta w MĂźnsterze, ktĂłrego biskupem zostaĹ‚ w roku . Od tego momentu aĹź do roku prowadziĹ‚ nieugiÄ™tÄ… walkÄ™ przeciwko nazizmowi, ktĂłra zyskaĹ‚a mu przydomek „lwa z MĂźnsteruâ€?. Mianowany kardynaĹ‚em na konsystorzu

lutego r., zmarĹ‚ zaraz po powrocie z Rzymu do MĂźnster marca r. Diecezja mĂźnsterska wszczęła jego proces beatyďŹ kacyjny. Zob. Rosario F. Esposito (red.), Clemens August Graf von Galen. Un vescovo indesiderabile. Le grandi prediche di sďŹ da al nazismo, Edizioni Messaggero, Padua ; Aa. Vv., Il leone di MĂźnster e Hitler. Clemens August cardinale von Galen, Msgr Reinhard Le mann i Msgr Heinrich Mussingho, Herder, Roma-Freiburg-Vien . 61

62

#!

K !" # XX $% „Zabieram gĹ‚os jako Niemiec, jako szanowany obywatel, jako sĹ‚uga religii katolickiej, jako katolicki biskup – i woĹ‚am: şądamy sprawiedliwoĹ›ci! JeĹźeli ten krzyk pozostanie nie usĹ‚yszany, nigdy juĹź nie bÄ™dzie moĹźliwe odtworzenie panowania suwerennej sprawiedliwoĹ›ci. W ten sposĂłb nasz narĂłd i nasza ojczyzna, pomimo heroizmu naszych ĹźoĹ‚nierzy, ktĂłrzy odnoszÄ… chwalebne zwyciÄ™stwa, upadnÄ… z powodu wewnÄ™trznego zepsucia!â€?65 Postawa i ton niemieckich biskupĂłw budziĹ‚y podziw Plinia CorrĂŞi de Oliveira, stojÄ…cego, podobnie jak oni, w szeregu nieugiÄ™tych obroĹ„cĂłw wiary. W latach - na ogĂłlnÄ… liczbÄ™ opublikowanych w „LegionĂĄrioâ€? artykuĹ‚Ăłw skierowanych przeciw nazizmowi i faszyzmowi, aĹź byĹ‚o autorstwa Plinia CorrĂŞi de Oliveira. NaleĹźy podkreĹ›lić, iĹź znaczÄ…ca liczba owych tekstĂłw ukazaĹ‚a siÄ™ nie tylko przed wybuchem wojny, ale takĹźe przed publikacjÄ… encykliki Mit brennender Sorge, a wiÄ™c w czasie, kiedy w kwestii nazizmu wciÄ…Ĺź panowaĹ‚y liczne niejasnoĹ›ci. Doktor Plinio nie odbieraĹ‚ nazistowskich przeĹ›ladowaĹ„ religÄłnych jako zjawiska przypadkowego czy teĹź nie naleşącego do istoty III Rzeszy aspektu jej polityki, lecz jako logicznÄ… konsekwencjÄ™ Ĺ›wiatopoglÄ…du przeciwstawnego Ĺ›wiatopoglÄ…dowi katolickiemu. „Chodzi o to, Ĺźe antyreligÄłna polityka III Rzeszy jest jednÄ… z jej podstawowych wĹ‚aĹ›ciwoĹ›ci, fundamentalnym aspektem jej ideologii, w rzeczy samej jest ona gĹ‚Ä™bokim sensem i uzasadnieniem bytu nazimu.â€?66 Plinio CorrĂŞa de Oliveira odtworzyĹ‚ – jak sam to okreĹ›liĹ‚ – „genealogiÄ™ potworĂłwâ€? idÄ…c po Ĺ›ladach ideologicznych przodkĂłw narodowych socjalistĂłw – od Lutra do Hitlera. „Protestantyzm zapoczÄ…tkowaĹ‚ w Niemczech proces ewolucji koncepcji ďŹ lozoďŹ cznych i faktĂłw socjo-politycznych, ktĂłry wespół z liberalizmem, choć pozornie w konikcie z nim, z ĹźelaznÄ… logikÄ… (ktĂłra byĹ‚aby prawdziwa, gdyby nie jej faĹ‚szywe przesĹ‚anki) doprowadziĹ‚ do nazizmu (‌) Nazizm to rezultat gĹ‚Ä™bokiej ewolucji; jego antyreligÄłna polityka stanowi integralnÄ… część jego myĹ›li, a myĹ›l owa jest tak dogĹ‚Ä™bnie antyreligÄłna, Ĺźe mniej by mnie zdumiaĹ‚a przemiana masonerii w poboĹźne stowarzyszenie 65 66

#"

Cyt. za Clemens August Graf von Galen. Un vescovo indesiderabile, s. - . P. CorrĂŞa de Oliveira, FalsiďŹ cação, „O LegionĂĄrioâ€? nr , IV .

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ niĹź przemiana partii narodowosocjalistycznej w przedmurze katolickich ideaĹ‚Ăłw we wschodniej Europie.â€?67 Plinio CorrĂŞa de Oliveira nie omieszkaĹ‚ teĹź ukazać prawdy o nazistowskim antysemityzmie, ukazujÄ…c jego fundamentalnÄ… odmienność od ostroĹźnych dziaĹ‚aĹ„, podejmowanych na przestrzeni dziejĂłw przez KoĹ›ciół w stosunku do narodu Ĺźydowskiego. „Roztropna ostroĹźność w podejĹ›ciu do ĹťydĂłw jest uprawniona, a nawet konieczna w sytuacji, gdy pozostajÄ… oni gĹ‚usi na wezwania do nawrĂłcenia, albo teĹź kiedy nawracajÄ… siÄ™ ewidentnie „na pokazâ€?. Jednak ostroĹźność tego rodzaju odnosi siÄ™ wyĹ‚Ä…cznie do bĹ‚Ä™dĂłw doktrynalnych, nie jest zaĹ› skierowana przeciwko rasie – narodowi, w ktĂłrym SĹ‚owo staĹ‚o siÄ™ CiaĹ‚em. Szczerze nawrĂłcony Ĺťyd natychmiast staje siÄ™ umiĹ‚owanym synem KoĹ›cioĹ‚a.â€?68 Wobec tego KoĹ›ciół stanowi „z nieugiÄ™tÄ… energiÄ…, iĹź nie wolno ustawać w miĹ‚oĹ›ci ku staremu ludowi BoĹźemu. Nazizm – przeciwnie – traktuje ĹťydĂłw z okrucieĹ„stwem rĂłwnie brutalnym, co bezuĹźytecznym.â€?69 „Niemcy potrzebujÄ… jakiegoĹ› nowego Ĺ›w. Bernarda, aby wzbudziĹ‚ on w stosunku do ludu Izraela tÄ™ litość, ktĂłrej nie odmĂłwiĹ‚a mu nawet jego najwiÄ™ksza OďŹ ara.â€?70 P. CorrĂŞa de Oliveira, Genealogia de monstros, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VI . Autor dodaje: „W ogĂłlnej panoramie niemieckoĹ›ci protestantyzm zaszczepiĹ‚ jeszcze jeden – prĂłcz liberalizmu – wirus, mianowicie: ideÄ™ mocy. Idea owa (wykazujÄ…ca niezwykĹ‚e podobieĹ„stwo do demokratycznej idei zwyciÄ™stwa wiÄ™kszoĹ›ci) przyniosĹ‚a caĹ‚y brutalny militaryzm polityki zagranicznej Fryderyka II i innych HohenzollernĂłw. W późniejszym okresie zaowocowaĹ‚a ona Bismarckowskim imperializmem, niemieckim zamiĹ‚owaniem do militaryzmu, niemieckimi szkoĹ‚ami ďŹ lozoďŹ cznymi dziewiÄ™tnastego wieku i wreszcie hitleryzmem, jako archetypicznym wytworem ďŹ lozoďŹ i Nietzschegoâ€? (ibidem). Na temat kulturowych korzeni narodowego socjalizmu zob. Edmond Vermeil, Les doctrinaires de la RĂŠvolution allemande, Nouvelles Editions Latines, Paris ; Peter Viereck, Metapolitics. The Roots of the Nazi Mind, Capricorn Books, New York ( ); G. L. Mosse, The Crisis of German Ideology, Grasset & Dunlap, New York ; Nicholas Goodrick-Clarke, The Occult Roots of Nazism, The Aquarian Press, Wellingborough ; Luciano Pellicani, La societĂ dei giusti. Parabola storica dello gnosticismo rivoluzionario, Etaslibri, Milano , s. - . 68 P. CorrĂŞa de Oliveira, Uma velha ambição dos Judeus, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VIII . 69 P. CorrĂŞa de Oliveira, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€? nr , II . 70 P. CorrĂŞa de Oliveira, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€? nr , X . W innych artykuĹ‚ach autor ukazuje, w jaki sposĂłb antysemityzm Hitlera przyczyniĹ‚ siÄ™ – nie wprost, ale jednak w ogromej mierze – do realizacji marzeĹ„ syjonistĂłw. „To, czego nie byli w stanie osiÄ…gnąć animatorzy syjonizmu, speĹ‚niĹ‚o siÄ™ dziÄ™ki antysemickiej kampanii Hitlera, ktĂłra zaludniĹ‚a Tel-Awiw, nowe hebrajskie miasto w Palestynie, obecnie bardzo nowoczesne i komfortowe. Hitler speĹ‚niĹ‚ marzenie ĹťydĂłw o stworzeniu ÂŤdomu naroduÂťâ€?. Idem, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I . 67

##

K !" # XX $%

. Wierność Kościołowi i niezaleşność intelektualna

marca roku, trzy dni po ogĹ‚oszeniu encykliki Mit brennender Sorge, Pius XI rĂłwnie uroczyĹ›cie – w encyklice Divini Redemptoris – potÄ™piĹ‚ komunizm. Obok narodowego socjalizmu byĹ‚ on drugim potęşnym wrogiem, ktĂłremu poĹ›wiÄ™cano wiele miejsca na Ĺ‚amach „LegionĂĄrioâ€?, zwĹ‚aszcza od czasu, kiedy wojna domowa w Hiszpanii71 ukazaĹ‚a Ĺ›wiatu jego prawdziwe oblicze „pĹ‚omienia nienawiĹ›ciâ€? wzniecajÄ…cego „bestialskie przeĹ›ladowaniaâ€?.72 „W Hiszpanii trwa zmaganie o to, czy Ĺ›wiatem bÄ™dzie rzÄ…dziĹ‚ Jezus Chrystus czy Karol Marks. JeĹźeli zwycięşy komunizm, caĹ‚a cywilizacja katolicka, wszystkie zasady moralnoĹ›ci, tradycje i instytucje drogie Zachodowi nieodwracalnie zniknÄ….â€?73 „Nadejdzie dzieĹ„, kiedy stojÄ…c na ruinach hitleryzmu, komunizmu, meksykaĹ„skiego obregonizmu, zapytamy z triumfem: ÂŤCallesie, Hitlerze, Leninie, Stalinie, Ĺ unaczarski, gdzie jesteĹ›cie?Âť I odpowie nam jedynie grobowe milczenie.â€?74 Krytyka totalitaryzmu przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira diametralnie róşniĹ‚a siÄ™ od krytyki indywidualistyczno-liberalnej, ktĂłra sama grzeszyĹ‚a potÄ™pianymi przez siebie bĹ‚Ä™dami. ChylÄ…cy siÄ™ ku upadkowi liberalizm nie mĂłgĹ‚ stanowić autentycznej alternatywy dla nazizmu czy komunizmu. „ZarĂłwno liberalny bĹ‚Ä…d przyznawania takiej samej wolnoĹ›ci zĹ‚u, jak i dobru, jak teĹź totalitarny bĹ‚Ä…d jednakowego przeĹ›ladowania i dobra, i zĹ‚a, sÄ… tak samo niewybaczalne i wyrastajÄ… z jednego korzenia. W obliczu Prawdy, ktĂłrÄ… jest KoĹ›ciół, zarĂłwno paĹ„stwo liberalne, jak i totalitarne przyjmuje postawÄ™ PiĹ‚ata, stawiajÄ…c pytanie: quid est veritas – cóş to jest prawda? Agnostycyzm, indyferentyzm sÄ… jednako obojÄ™tne w stosunku do prawdy i bĹ‚Ä™du, dobra

Na temat wojny domowej w Hiszpanii zob. LĂŠon de Poncins, Histoire secrète de la RĂŠvolution espagnole, G. Beauchesne, Paris ; JosĂŠ M. Sanchez, The Spanish Civil War as a Religious Tragedy, University of Notre Dame Press, Notre Dame (Indiana) ; Mario Tedeschi (red.), Chiesa Ca olica e guerra civile in Spagna, Guida, Naples ; Javier Tusell, Genoveva Garcia, Queipo de Llano, El catolicismo mundial y la guerra de EspaĂąa, BAC, Madrid . 72 Pius XI, PrzemĂłwienie do uchodĹşcĂłw hiszpaĹ„skich z wrzeĹ›nia r., w: IP, t. V ( ), La pace internazionale, s. . 73 P. CorrĂŞa de Oliveira, ReexĂľes em torno da Revolução Hespanhola, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XII . 74 P. CorrĂŞa de Oliveira, Ă€ margem dos factos, „O LegionĂĄrioâ€? nr

, XII . 71

#$

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ i zła, stając się zawsze źródłem niesprawiedliwości. Katolik nie moşe zatem dojść do porozumienia ani z jednym ani z drugim.�75 „Kaşdy, kto przecenia rolę państwa, nieuchronnie staje się socjalistą, bez względu na maskę, którą usiłuje przywdziać. A na dnie socjalistycznej równi pochyłej leşy komunizm. Kaşdy, kto przecenia prawa jednostki czy grupy, nieuchronnie staje się indywidualistą; a na dnie tej pochyłości leşy anarchia. Powinniśmy wyzwolić się z całkowitej anarchii (nihilizmu), jak równieş z anarchii zorganizowanej, jaką jest totalitaryzm, poprzez uformowanie w sobie mocnego i energicznego sumienia katolickiego, nie pozostawiającego miejsca na pełną samozadowolenia pobłaşliwość dla wszelkiego rodzaju błędów.�76 „Katolicy powinni być antykomunistami, antynazistami, antyliberałami, antysocjalistami, antymasonami etc. – po prostu dlatego, şe są katolikami.�77 W roku w Brazylii zaczął się rozwijać ruch „integralistów� stworzony przez Plinia Salgado,78 którego „zielone koszule� naśladowały formacje europejskiego faszyzmu. Opierając się na załoşeniu, şe „duch ludzki rozwija się w rytmie rewolucji�, lider ruchu określał własną koncepcję jako „integralną rewolucję totalną�79 i proponował przekształcenie Brazylii w państwo związkowo-korporacjonistyczne, na wzór państwa Mussoliniego. Integralizm, określający się mianem ruchu antykomunistycznego i antyliberalnego, z liberalizmem dzielił fundamentalny agnosty75 P. Corrêa de Oliveira, A liberdade da Igreja no dia de amanhã, „O Legionårio� nr ,

II . 76 P. CorrĂŞa de Oliveira, Comunismo, „O LegionĂĄrioâ€? nr , III . 77 P. CorrĂŞa de Oliveira, Pela grandeza e libertade da Ação CatĂłlica, „O LegionĂĄrioâ€? nr ,

I . 78 Plinio Salgado (

- ), po młodzieńczej fascynacji materializmem historycznym oraz Bismarckowskim modelem państwa, w latach dwudziestych uczestniczył w modernistycznej „rewolucji estetycznej�, rozsławiając swe imię jako powieściopisarz i publicysta o skłonnościach nacjonalistycznych. Wybrany kongresmenem ze stanu São Paulo ( ), w roku

poparł Julio Prestesa przeciwko Getúlio Vargasowi. Po opublikowaniu Manifesto da Legião Revolucionåria ( ) załoşył na początku roku Sociedade de Estudos Politicos (SEP), zaś w październiku tegoş roku – brazylijski „ruch integralistyczny� (AIB), którego „krajowym przywódcą� pozostawał aş do jego rozwiązania przez Vargasa grudnia r. Lata - spędził na emigracji w Portugalii, by po powrocie do Brazylii powrócić równieş do şycia politycznego, w którym jednak nie odegrał juş waşniejszej roli. Zob. Paulo Brandi, Leda Soares, hasło Salgado w: DHBB, t. IV, s. - . Na temat integralizmu zob. teş Helgio Trindade, Integralismo. O fascismo brasileiro na dÊcada de , wyd. , Difel, São Paulo

; Idem, La tentative fasciste au BrÊsil dans les annÊes trente, Editions da la Maison des Sciences de l’Homme, Paris

; Idem, hasło Integralismo, w: DHBB, t. II, s. - . 79 H. Trindade, hasło Integralismo, s. .

#%

K !" # XX $% cyzm.80 „Integralizm nie jest zatem ani katolicki, ani antykatolicki. Jest teistyczny i wszystkie religie postrzega przez pryzmat rzekomej neutralności.�81 Stając wobec tego zjawiska, które nazywał „fałszywą prawicą�, Plinio Corrêa de Oliveira powtarzał, iş jedynym rozwiązaniem pozostaje autentyczny katolicyzm.82 Podobnie negatywny osąd wyraşał w stosunku do faszyzmu, który juş wtedy znalazł w Brazylii licznych sympatyków, równieş pomiędzy katolikami, a nawet w szeregach duchowieństwa. Mimo iş w roku

Pius XI podpisaĹ‚ pakt lateraĹ„ski z Mussolinim, juĹź dwa lata później, w datowanej na czerwca r. encyklice Non abbiamo bisogno83 papieĹź otwarcie skrytykowaĹ‚ tendencje totalitarne wĹ‚oskiego ustroju, a przysiÄ™gÄ™ na wierność Duce oraz „faszystowskiej rewolucjiâ€? potÄ™piĹ‚ jako bezprawnÄ…. W krytyce formuĹ‚owanej przez Plinia CorrĂŞÄ™ de OliveirÄ™84 moĹźna dostrzec wyraĹşne podobieĹ„stwa do papieskiej krytyki totalitarnej doktryny ustroju faszystowskiego. Oliveira zauwaĹźaĹ‚ jednakĹźe, iĹź od swej doktryny „Mussolini niejeden raz odchodziĹ‚â€?85 i Ĺźe „jedna z jego wielkich zasĹ‚ugâ€?86 polega wĹ‚aĹ›nie na owym odchodzeniu, ktĂłre zaowocowaĹ‚o podpisaniem ukĹ‚adu lateraĹ„skiego.87 80 P. CorrĂŞa de Oliveira, E porque nĂŁo o Catolicismo?, „O LegionĂĄrioâ€? nr

, I ; Idem, A margem de uma crĂ­tica, „O LegionĂĄrioâ€? nr , IX . „W odróşnieniu od paĹ„stwa liberalnego paĹ„stwo integralistyczne ‚‚aďŹ rmuje ducha››. Niemniej jednak nie oĹ›miela siÄ™ ono caĹ‚kowicie zerwać z najgorszym z liberalnych zaĹ‚oĹźeĹ„, tj. z oďŹ cjalnym agnostycyzmemâ€? (ibidem.). Zob. teĹź TrĂŞs rumos‌, „O LegionĂĄrioâ€? nr , X ; Extremismos, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XII . 81 P. CorrĂŞa de Oliveira, Na expectativa, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VIII . 82 P. CorrĂŞa de Oliveira, E porque nĂŁo o Catolicismo? 83 Pius XI, Encyklika Non abbiamo bisogno z czerwca r., w: I. Giordani, Le encicliche sociali dei Papi, s. - . Zob. teĹź Pietro Scoppola, La Chiesa e il fascismo. Documenti e interpretazioni, Laterza, Bari , s. - ; Gianni Vannoni, Massoneria, Fascismo e Chiesa ca olica, Laterza, Roma-Bari . 84 P. CorrĂŞa de Oliveira, Mussolini, „O LegionĂĄrioâ€? nr , IV ; Mussolini e o nazismo, „O LegionĂĄrioâ€? nr , V . 85 P. CorrĂŞa de Oliveira, Mussolini. SposĂłb, w jaki P. CorrĂŞa de Oliveira dokonywaĹ‚ rozróşnienia miÄ™dzy doktrynÄ… a praktykÄ… faszyzmu zawiera w sobie analogiÄ™ do przeprowadzonego przez historyka Renzo De Felice rozróşnienia „faszyzmu jako ustrojuâ€? i „faszyzmu jako ruchuâ€?. „Faszyzm jako ustrĂłj zawarĹ‚ konkordat z KoĹ›cioĹ‚em, natomiast faszyzm jako ruch charakteryzowaĹ‚ siÄ™ antyklerykalizmem i wyraĹźaĹ‚ sprzeciw wobec najistotniejszych wartoĹ›ci chrzeĹ›cÄłaĹ„skich.â€? R. De Felice, Fascism. An informal introduction to its theory and practice, red. Michael A. Ledeen, Transaction, New Brunswick (N.J) , s. . Poza tym z dzieĹ‚ De Felice zob. monumentalnÄ… biograďŹ Ä™ Mussoliniego, zwĹ‚aszcza tomy poĹ›wiÄ™cone Mussoliniemu jako il Duce (Einaudi, Torino - ), oraz Interpretations of Fascism, Harvard University Press, London . 86 P. CorrĂŞa de Oliveira, Mussolini. 87 Na temat paktĂłw lateraĹ„skich zob. P. CorrĂŞa de Oliveira, Fides Intrepida, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I ; Date a Cesare nr , II ; No X. anniversario do tratado de LatrĂŁo, „O LegionĂĄrioâ€? nr , II . „Faszyzm byĹ‚ bardzo zĹ‚ym ustrojem. Rezultaty traktatu lateraĹ„skiego okazaĹ‚y siÄ™ nieocenione dla KoĹ›cioĹ‚a i dla WĹ‚ochâ€?. P. CorrĂŞa de Oliveira, A QuestĂŁo romana, „O LegionĂĄrioâ€? nr , II .

#&

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ Juş od roku ze wzrastającym niepokojem obserwował Plinio Corrêa de Oliveira postępującą radykalizację faszyzmu i jego skłanianie się ku nazizmowi,88 ograniczane dotychczas obecnością we Włoszech monarchii i – nade wszystko – papiestwa. Słowa krytyki płynącej spod pióra Doktora Plinio wywołały reakcję ze strony şyjących w Brazylii katolików pochodzenia włoskiego, którzy odbierali jego artykuły jako atak na swą ojczyznę.89 Skierowana do nich odpowiedź brzmiała następująco: „‚‚Legionårio›› zawsze będzie stało po stronie papieşa. Z tego powodu nigdy się teş nie zwróci przeciwko Włochom. Albowiem istoty prawdziwej Italii – Włoch Dantego, św. Franciszka z Asyşu, św. Tomasza – nie da się oddzielić od papiestwa.�90 Niełatwo dziś pojąć wagę niezaleşności intelektualnej Plinia Corrêi de Oliveira porównując ją choćby z konformizmem tych, których Jean-Louis Loubet del Bayle w jednej ze swych ksiąşek określił mianem „nonkonformistów lat trzydziestych�,91 owej dekady, w której inteligencja europejska pozwalała się uwodzić czerwonej gwieździe Kremla lub „niezmierzonemu czerwonemu faszyzmowi� opiewanemu przez Roberta Brasillacha.92 Na lewicy chwałę sowieckiego humanizmu opiewali zarówno Francuzi (Romain Rolland, Louis Aragon, AndrÊ Malraux, AndrÊ Gide), jak i Niemcy (Heinrich Mann, Bertold Brecht) czy Anglicy (Aldous Huxley, E. M. Forster).93 Inni wybitni intelektualiści, jak Giovanni Gentile, Ezra Pound, Pierre Drieu-La Rochelle, Carl Schmi czy Martin Heideger, stanęli po stronie faszyzmu i nazizmu.

. Wybrał pan hańbę, będzie pan miał wojnę Rok stanowił szczytowy moment europejskiego kryzysu.

marca ujrzaĹ‚ niemieckÄ… aneksjÄ™ Austrii – wydarzenie zapisane P. CorrĂŞa de Oliveira, A Italia em via de ser naziďŹ cada?, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VII ; Para onde caminha o fascismo?, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VIII ; Ainda o fascismo, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I . 89 stycznia r. zmarĹ‚ w SĂŁo Paulo hrabia Rodolfo Crespi. Przed Ĺ›mierciÄ… zaĹźyczyĹ‚ sobie, aby pochowano go w czarnej koszuli, Mussoliniemu zaĹ› zostawiĹ‚ w spadku cruzeiros. 90 P. CorrĂŞa de Oliveira, O exemplo dos russos brancos, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I . 91 Jean-Louis Loubet del Bayle, Les non-conformistes des annĂŠes , Editions du Seuil, Paris

. Zob. teĹź R. RĂŠmond, Les catholiques dans la France des annĂŠes , Editions Cana, Paris

. 92 Bernard George, Brasillach, Editions Universitaires, Paris , s. - . 93 François Furet, PrzeszĹ‚ość pewnego zĹ‚udzenia, s.

- . 88

#'

K !" # XX $% w historii pod nazwÄ… Anschlussu – pierwszÄ… akcjÄ™ drugiej wojny Ĺ›wiatowej.94 Anschluss praktycznie wymazaĹ‚ paĹ„stwo austriackie z europejskich map.95 Z „oburzeniem w duszy i krwawiÄ…cym sercemâ€? Plinio CorrĂŞa de Oliveira w obszernym, zamieszczonym na tytuĹ‚owej stronie artykule potÄ™piĹ‚ „dramatyczne znikniÄ™cie katolickiej Austrii z mapy Europyâ€?.96 Mussolini, zmieniajÄ…c swÄ… postawÄ™ z roku , kiedy to w celu unikniÄ™cia niemieckiej aneksji Austrii wysĹ‚aĹ‚ swe alpejskie dywizje na granicznÄ… przeĹ‚Ä™cz Brenner, tym razem zaaprobowaĹ‚ poczynania Hitlera. ĹšwiÄ™tujÄ…c przyjaźń wĹ‚osko-niemieckÄ… FĂźhrer zĹ‚oĹźyĹ‚ miÄ™dzy a maja roku oďŹ cjalnÄ… wizytÄ™ we WĹ‚oszech. Z tego powodu papieĹź Pius XI usunÄ…Ĺ‚ siÄ™ wĂłwczas do Castel Gandolfo, aby, jak sam to okreĹ›liĹ‚, nie oglÄ…dać „w dniu KrzyĹźa ĹšwiÄ™tegoâ€? triumfu „innego krzyĹźa, ktĂłry nie jest KrzyĹźem Chrystusaâ€?.97 Numer „LegionĂĄrioâ€? z marca roku zamieszcza na stronie tytuĹ‚owej zdjÄ™cie Koloseum wraz z informacjÄ… o jego iluminacji na cześć bawiÄ…cego w Rzymie Hitlera. Podpis pod fotograďŹ Ä… brzmi: „Koloseum – wielowiekowy Ĺ›wiadek mÄ™czeĹ„stwa pierwszych chrzeĹ›cÄłan oraz nienasyconego okrucieĹ„stwa pogaĹ„stwa – zosta94 Zob. Gordon Brook Shepherd, Anschluss. The rape of Austria, Macmillan & Co., London

; Andreas Hillgruber, Die ZerstÜrung Europas. Beitrage zur Weltkriegsepoche bis , Propyläen Verlag, Berlin

, tłum. włoskie: La distruzione dell’Europa, Il Mulino, Bologna

, s. - . Kluczową dla Anschlussu rolę odegrał niemiecki ambasador w Wiedniu, Franz von Papen (

- ), który juş w roku otworzył Hitlerowi drogę do władzy poprzez presję wywieraną na Hindenburga. Plinio Corrêa de Oliveira określił Papena – deklarującego się jako katolik – mianem „największego zdrajcy Kościoła naszych czasów�. P. Corrêa de Oliveira, dias em revista, „O Legionårio� nr , VIII . Opinię tę potwierdza historyk, Richard W. Rolfs, The Scorcerer’s Apprentice: the Life of Franz von Papen, Lanham, London-New York . 95 „Biedna Austria, na wieki wyszydzona Austria, której jedynym błędem było wyraşanie sprzeciwu wobec dominacji ducha wielkich Prus oraz zachowywanie, aş do samego końca, pamięci starego, rzymsko-niemieckiego Świętego Cesarstwa� – zanotował marca

w swym dzienniku hrabia Friedrich Reck-Mallenczewen. Tagesbuch eines Verzweifelten, Henry Goverts Verlag, Stu gart , tĹ‚um. wĹ‚oskie: Il tempo dell’odio e della vergogna, Rusconi, Milano , s . 96 P. CorrĂŞa de Oliveira, A conjuração dos Cesares e do synhedrio, „O LegionĂĄrioâ€? nr , III . Plinio CorrĂŞa de Oliveira w taki sposĂłb wyraĹźaĹ‚ swĂłj podziw dla cesarzowej Zyty (

- ), małşonki ostatniego cesarza austriackiego, Karola: „Wiedziała, jak przysłuşyć się sprawie Monarchii w Europie, której oddana była z czystego idealizmu, nie zaś z pospolitego interesu; oddana znacznie bardziej niş niezliczona rzesza królów, byłych królów i pretendentów całego świata. W obecnym wieku ordynarnego materializmu jej pełna energii i idealizmu osoba zasługuje na najwyşszy szacunek.� P. Corrêa de Oliveira, O destino trågico de duas grandes dynastías�, „O Legionårio� nr , VI . Na temat cesarzowej Zyty zob. G. Shepherd, The Last Empress, Harper Collins Publishers, London . 97 M. Maccarrone, Il Nazionalsocialismo e la Santa Sede, s.

- .

$(

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ nie iluminowane na cześć prześladowcy chrześcijan w naszych dniach oraz odtwórcy pogaństwa w Niemczech‌ Zapłonie na czerwono!�

wrzeĹ›nia roku, po aneksji Austrii przyszĹ‚a kolej na Sudety. W celu unikniÄ™cia najgorszego, brytyjski premier Neville Chamberlain osobiĹ›cie udaĹ‚ siÄ™ do Berchtesgaden, by uzyskać porozumienie z FĂźhrerem. Plinio CorrĂŞa de Oliveira nie ĹźywiĹ‚ najmniejszych iluzji. PisaĹ‚: „wojna jest kwestiÄ… dni lub miesiÄ™cy, ale niestety wybuchnie... dopĂłki Hitler pozostaje u wĹ‚adzy, jest nieuniknionaâ€?.98 Aby powstrzymać bieg wydarzeĹ„ Mussolini zaproponowaĹ‚, in extremis, konferencjÄ™ czterech, ktĂłra odbyĹ‚a siÄ™ w Monachium w dniach - wrzeĹ›nia roku.99 Zachodnie demokracje, reprezentowane przez premierĂłw: Anglii, Chamberlaina, i Francji, Daladiera, w pĹ‚onnej nadziei unikniÄ™cia wojny za wszelkÄ… cenÄ™ szukaĹ‚y kompromisu z nazistowskimi Niemcami.100 Do historii przeszĹ‚y zdecydowane sĹ‚owa, ktĂłre Churchill, przywĂłdca konserwatywnej opozycji w Wielkiej Brytanii, skierowaĹ‚ nastÄ™pnego dnia po podpisaniu ukĹ‚adu pod adresem Chamberlaina: „MusiaĹ‚ pan wybierać pomiÄ™dzy haĹ„bÄ… a wojnÄ…; wybraĹ‚ pan haĹ„bÄ™, a wojnÄ™ i tak pan bÄ™dzie miaĹ‚.â€? Do tamtych dni powrĂłci Plinio CorrĂŞa de Oliveira we wspaniaĹ‚ym artykule z lat siedemdziesiÄ…tych na temat odpręşenia, wspominajÄ…c owo wydarzenie: „Monachium stanowiĹ‚o nie tylko wielki epizod tego stulecia. To wydarzenie symboliczne dla caĹ‚ej historii: gdziekolwiek i kiedykolwiek dochodzi do dyplomatycznej konfrontacji obĹ‚Ä…kanych podĹźegaczy wojennych z obĹ‚Ä…kanymi pacyďŹ stami, do pierwszych uĹ›miecha siÄ™ szczęście, drugich spotyka zawĂłd. I jeĹ›li znajdzie siÄ™ ktoĹ› rozumny, obwini on przyszĹ‚ych ChamberlainĂłw i DaladierĂłw

P. Corrêa de Oliveira, O verdadeiro sentido do vôo de Chamberlain, „O Legionårio� nr ,

IX . 99 Na temat konferencji w Monachium oraz polityki „uspokajania� zob. Martin Gilbert, The Roots of the Appeasement, Weidenfeld and Nicolson, London ; Charles Loch Mowat, Britain between the Wars, - , Methuen & Co. Ltd, London ; Telford Taylor, Munich, the Price of Peace, Hodder and Stoughton, London ; R. A. C. Parker, Chamberlain and Appeasement, St. Martin’s Press, New York . 100 „Francja i Anglia nie mogły zostać bardziej upokorzone. Wypiły kielich goryczy do ostatniej kropli. A gdy im powiedziano, şe jeśli wypiją jeszcze kilka kropel, uzyskają pokój, zapłakały z radości�. P. Corrêa de Oliveira, Os fructos ideológicos da paz, „O Legionårio� nr , X . 98

$

K !" # XX $% sĹ‚owami Churchilla: ‚‚MusieliĹ›cie wybierać pomiÄ™dzy haĹ„bÄ… a wojnÄ…; wybraliĹ›cie haĹ„bÄ™, a wojnÄ™ i tak mieć bÄ™dziecie››.â€?101 NiespeĹ‚na sześć miesiÄ™cy później, marca roku, Ĺ‚amiÄ…c zawarte porozumienie Hitler najechaĹ‚ CzechosĹ‚owacjÄ™ i wĹ‚Ä…czyĹ‚ do Rzeszy tereny Czech i Moraw, dla ktĂłrych ustanowiono „protektoratâ€?. W ten sposĂłb Republika CzechosĹ‚owacka, jeden z tworĂłw traktatu wersalskiego, rĂłwnieĹź zniknęła z map Europy. MiesiÄ…c wczeĹ›niej zmarĹ‚ cięşko chory Pius XI. marca roku kardynaĹ‚ Camillo Caccia Dominioni ogĹ‚osiĹ‚ z balkonu bazyliki ĹšwiÄ™tego Piotra wybĂłr nowego papieĹźa, kardynaĹ‚a Eugenio Pacellego, ktĂłry przyjÄ…Ĺ‚ imiÄ™ Piusa XII.102 W pierwszym numerze „LegionĂĄrioâ€? z roku Plinio CorrĂŞa de Oliveira opublikowaĹ‚ zdumiewajÄ…cÄ… prognozÄ™: „Wytycza siÄ™ juĹź pola bitew przyszĹ‚ej konfrontacji, podczas gdy w istocie zachodzi coraz wyraĹşniej widoczny proces doktrynalnej fuzji nazizmu i komunizmu. Naszym zdaniem, rok ujrzy tej fuzji urzeczywistnienie.â€?103 Kilka miesiÄ™cy później, w sierpniu roku, ogĹ‚oszenie paktu Ribbentrop-MoĹ‚otow „wywoĹ‚aĹ‚o wstrzÄ…sajÄ…cy efekt w Europie zdumionej tym nagĹ‚ym porozumieniem pomiÄ™dzy krajami reprezentujÄ…cymi dwie dotychczas najbardziej wrogie sobie ideologie.â€?104 Sowiecko-niemiecki traktat o nieagresji oznaczaĹ‚ najbardziej nieoczekiwane w naszych czasach „odwrĂłcenie sojuszyâ€?. Jak pisze niemiecki historyk, Andreas Hillgruber: „Nikt, kto Ĺ›wiadomie przeĹźyĹ‚ to doĹ›wiadczenie, nie moĹźe zapomnieć zdziwienia, oszoĹ‚omienia, wreszcie szoku, jaki spowodowaĹ‚o krĂłtkie oĹ›wiadczenie Niemieckiego Biura Propagandy podane późnym wieczorem sierpnia, a potwierdzone nazajutrz P. CorrĂŞa de Oliveira, Churchill, o avestuz e a America do Sul, „Folha de S. Pauloâ€?, I . Na temat zwiÄ…zku Piusa XII (

- ) z omawianymi zagadnieniami zob. kard. Domenico Tardini, Pio XII, TipograďŹ a Poliglo a Vaticana, Vaticano ; B. Schneider, Pio XII. Pace, opera della giustizia; A. Rhodes, The Vatican in the Age of Dictators; J. ChĂŠlini, L’Eglise sous Pie XII; G. Martina, Storia della Chiesa, t. IV, L’etĂ contemporanea, s. - ; Giorgio Angelozzi Gariboldi, Pio XII, Hitler e Mussolini. Il Vaticano fra le di ature, Mursia, Milano . KardynaĹ‚ Eugenio Pacelli byĹ‚ w latach - nuncjuszem w Niemczech, później, zanim zasiadĹ‚ na tronie papieskim, peĹ‚niĹ‚ funkcjÄ™ Sekretarza Stanu ( - ). 103 P. CorrĂŞa de Oliveira, Entre o passadoe o futuro, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I . „Nazizm – pisaĹ‚ wczeĹ›niej – z miÄ™dzynarodowego punktu widzenia moĹźna niemalĹźe porĂłwnać do komunizmu. A nawet owo ÂŤniemalĹźeÂť jest wysoce problematyczneâ€?, Idem, Legitima defesa, „O LegionĂĄrioâ€? nr , V . 104 J. Guian, Histoire de l’Europe, s. . 101

102

$

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ przez Agencję TASS: Rząd Rzeszy i rząd sowiecki zdecydowały się podpisać pakt o wzajemnej nieagresji. Minister spraw zagranicznych Ribbentrop przybędzie do Moskwy w środę sierpnia celem przeprowadzenia ostatecznych negocjacji.�105

. „Najbardziej zagadkowa wojna tego stulecia� Juş w roku Plinio Corrêa de Oliveira napisał: „Jedynie ślepy moşe kwestionować przewidywanie, iş wkrótce nastąpi potop na skalę międzynarodową: wojna światowa puka do bram zachodniej cywilizacji.�106 Na początku roku na łamach „Legionårio� naszkicował dramatyczny obraz przyszłych wydarzeń. „Po tym gniewnym morzu şegluje mistyczna Barka Świętego Piotra. Wzbierają przeciw niej tajemnicze fale. Wkrótce przekształcą się one w potęşny sztorm.�107

wrzeĹ›nia roku, po odmowie przez PolskÄ™ oddania Hitlerowi gdaĹ„skiego „korytarzaâ€?, niemiecka armia najechaĹ‚a na ten kraj. W swej Nota internacional z wrzeĹ›nia Plinio CorrĂŞa de Oliveira skomentowaĹ‚ to wydarzenie nastÄ™pujÄ…cymi sĹ‚owy: „Wszystko prowadzi do przekonania, iĹź o wojnie zdecydowaĹ‚ nie zwykĹ‚y pakt o nieagresji, ale tajne porozumienie pomiÄ™dzy RosjÄ… a RzeszÄ…, z ktĂłrego prawdopodobnie wyniknie rozbiĂłr Polski. Tak wiÄ™c, obie strony wydajÄ… siÄ™ samookreĹ›lać w sposĂłb, w jaki zawsze postrzegali je ci, ktĂłrzy potraďŹ li patrzeć: w kategoriach bliskiego pokrewieĹ„stwa ideologicznego miÄ™dzy nazizmem i komunizmem, przekĹ‚adajÄ…cego siÄ™ na pewny sojusz wojskowy skierowany przeciwko cywilizacji i pokojowi. Zaczyna siÄ™ wojna, z nieuchronnym pasmem Ĺ›mierci, nieszczęścia i cierpienia; wojna, majÄ…ca na celu narzucenie Europie wĹ‚adcy bÄ™dÄ…cego

105 A. Hillgruber, La distruzione dell’Europa, s. . UkĹ‚ad o nieagresji zawarty na okres dziesiÄ™ciu lat nakazywaĹ‚ obu stronom powstrzymanie siÄ™ od jakiejkolwiek „wzajemnej napaĹ›ciâ€?. Dodatkowo zawieraĹ‚ on tajny protokół dajÄ…cy Hitlerowi wolnÄ… rÄ™kÄ™ w ataku na PolskÄ™ oraz pozostawiajÄ…cy w streďŹ e wpĹ‚ywĂłw ZSRR trzy paĹ„stwa baĹ‚tyckie: FinlandiÄ™, część Polski, EstoniÄ™, Ĺ otwÄ™, LitwÄ™ i BesarabiÄ™. Zob. Walther Hofer, Die Entfesselung des Zweiten Weltkrieges, S. Fischer, Frankfurt a. Main , s. n; Gerhard L. Weinberg, Germany and the Soviet Union, - , Brill, Leiden ; Arturo Peregalli, Il Pa o Hitler-Stalin e la spartizione della Polonia, Erre Emme Edizioni, Roma ; Juan Gonzalo Larrain Campbell,

: o Pacto Ribbentrop-Molotov conďŹ rmou as denĂşncias do LegionĂĄrio, „Catolicismoâ€? nr , kwiecieĹ„ , s. - . 106 P. CorrĂŞa de Oliveira, Unidade nacional, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XI . 107 P. CorrĂŞa de Oliveira, Nota internacional, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I .

$!

K !" # XX $% przeciwieĹ„stwem cywilizacji katolickiej, wytworem kilkuwiekowej serii bĹ‚Ä™dĂłw, ucieleĹ›nieniem bĹ‚Ä™du przeciwko Prawdzie.â€?108 Tego samego dnia, wrzeĹ›nia r., Wielka Brytania i Francja wypowiedziaĹ‚y Niemcom wojnÄ™. Rozpoczęła siÄ™ druga wojna Ĺ›wiatowa, ktĂłrÄ… Plinio CorrĂŞa de Oliveira w jednym z obszernych artykuĹ‚Ăłw w „LegionĂĄrioâ€? nazwaĹ‚ „najbardziej zagadkowÄ… wojnÄ… naszego stuleciaâ€?.109 ZagadkÄ™ stanowiĹ‚a zasĹ‚ona pozornych sprzecznoĹ›ci, ktĂłrÄ… „ciemne siĹ‚y zĹ‚aâ€?110 okrywaĹ‚y swe manewry nakierowane na zniszczenie tego, co jeszcze pozostaĹ‚o z cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej. Plinio CorrĂŞa de Oliveira nie ustawaĹ‚ w wysiĹ‚ku obnaĹźania – z caĹ‚Ä… ostroĹ›ciÄ… spojrzenia – mysterium iniquitatis ukrytego w plÄ…taninie historii jego czasĂłw. Pierwsze miesiÄ…ce koniktu zbrojnego przyniosĹ‚y piorunujÄ…ce sukcesy NiemcĂłw, ktĂłrzy opanowali PolskÄ™, DaniÄ™, NorwegiÄ™, HolandiÄ™, BelgiÄ™ i FrancjÄ™. czerwca roku, w przeddzieĹ„ wkroczenia wojsk niemieckich do ParyĹźa i zawieszenia broni pomiÄ™dzy Hitlerem i PĂŠtainem,111 Mussolini przystÄ…piĹ‚ do wojny po stronie Rzeszy. Tymczasem w Anglii, maja roku Chamberlain podaĹ‚ siÄ™ do dymisji i zostaĹ‚ zastÄ…piony na stanowisku premiera przez Winstona Churchilla. Nowy szef rzÄ…du przemawiajÄ…c w Izbie Gmin obiecaĹ‚ Brytyjczykom „krew, znĂłj, pot i Ĺ‚zyâ€? – aĹź do ostatecznego zwyciÄ™stwa: „Powiem tutaj to, co powiedziaĹ‚em tym, ktĂłrzy weszli do rzÄ…du: ÂŤNie mam nic innego do obiecania jak krew, znĂłj, pot i Ĺ‚zyÂť. (‌) Pytacie mnie o politykÄ™. Odpowiadam: prowadzić wojnÄ™ na morzu, lÄ…dzie i w powietrzu z caĹ‚Ä… mocÄ… i siĹ‚Ä…, jakÄ… moĹźe obdarować nas BĂłg; prowadzić wojnÄ™ przeciw potwornej tyranii, ktĂłrej mrocznej, tragicznej listy zbrodni nic nie przewyĹźszy. Oto nasza 108 P. CorrĂŞa de Oliveira, Nota internacional, „O LegionĂĄrioâ€? nr , IX . Zob. teĹź Idem, Ao celebrarmos o advento da Paz, nĂŁo nos esquesçamos da lição que encerra esta guerra, „O LegionĂĄrioâ€? nr , V . 109 P. CorrĂŞa de Oliveira, A guerra mas enigmĂĄtica de nosso seculo, „O LegionĂĄrioâ€? nr

, XII . Na temat II wojny światowej zob. klasyczne dzieło Winstona S. Churchilla, The Second World War, t. - , Cassell, London - ; Alan John P. Taylor, The Origins of the Second World War, Hamish Hamilton, London . 110 Pius XII, Przemówienie do Świętego Kolegium z grudnia r., w: IP, La pace internazionale, s. . 111 „Nie pojmujemy, jak ktoś moşe pragnąć Królestwa Chrystusowego we Francji, wspierając jednocześnie – z braterską troskliwością – tych, którzy obraşają, oczerniają i prześladują naszego Pana Jezusa Chrystusa w Niemczech. Nie moşna zarazem być przyjacielem św. Piotra i Heroda.� P. Corrêa de Oliveira, As måscaras cairam, „O Legionårio� nr ,

V .

$"

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ polityka. Pytacie mnie o cel. MogÄ™ odpowiedzieć jednym sĹ‚owem: zwyciÄ™stwo – zwyciÄ™stwo za wszelkÄ… cenÄ™, zwyciÄ™stwo mimo terroru, zwyciÄ™stwo, choćby droga do niego byĹ‚a dĹ‚uga i cięşka – bo bez zwyciÄ™stwa nie ma przetrwania.â€?112 Plinio CorrĂŞa de Oliveira zawsze podziwiaĹ‚ u Churchilla, mimo tego, Ĺźe byĹ‚ protestantem, jego siĹ‚Ä™ charakteru i stanowczość w poglÄ…dach, podczas gdy powszechnÄ… cechÄ… politykĂłw katolickich tamtych czasĂłw wydawaĹ‚o siÄ™ pragnienie „kompromisuâ€? i kolaboracji z wrogiem.113 Pod koniec czerwca roku, odrzuciwszy wszystkie propozycje pokojowe, Churchill zmuszony zostaĹ‚ do stoczenia bitwy o AngliÄ™, rozpoczÄ™tej przez FĂźhrera z zamiarem zĹ‚amania narodu angielskiego. Jednak juĹź w paĹşdzierniku zaciekĹ‚ość brytyjskiego oporu zmusiĹ‚a Hitlera do porzucenia swego planu.114 Niemiecka nadzieja na triumfalne zakoĹ„czenie blitzkriegu rozwiaĹ‚a siÄ™ tak szybko, jak szybko siÄ™ zrodziĹ‚a. Jednak Europa wciÄ…Ĺź pozostawaĹ‚a pod caĹ‚kowitÄ… kontrolÄ… FĂźhrera, gĹ‚oszÄ…cego ustanowienie tysiÄ…cletniego „nowego Ĺ‚aduâ€?. Mapa Europy z roku zdawaĹ‚a siÄ™ realizacjÄ™ tego projektu potwierdzać: wiÄ™kszość europejskich krajĂłw znalazĹ‚a siÄ™ – w formie terytoriĂłw anektowanych, „protektoratĂłwâ€?, paĹ„stw kolaboranckich bÄ…dĹş teĹź satelickich – w orbicie Trzeciej Rzeszy. KoĹ›ciół katolicki stanÄ…Ĺ‚ w obliczu sytuacji radykalnie nowej, posiadajÄ…cej – jak ktoĹ› zauwaĹźyĹ‚ – jedyny precedens w ekspansji napoleoĹ„skiej.115 MĂłwiĹ‚o siÄ™ o moĹźliwoĹ›ci inwazji nazistowskiej na Watykan i deportacji papieĹźa.116 „Milczenieâ€? na temat nazizmu, o ktĂłre oskarĹźany bywa Pius XII, nie zrodziĹ‚o siÄ™ jednak ze strachu, lecz z obawy, by oďŹ cjalny protest z jego strony nie spowodowaĹ‚ reakcji jeszcze 112 Cyt. za Winston Churchill, Krew, znĂłj, pot i Ĺ‚zy. SĹ‚awne mowy, przeĹ‚. Maria Zborowska, Zysk i S-ka, PoznaĹ„ , s.

. 113 Zob. np. P. Corrêa de Oliveira, Quisling, Mosley & C., „O Legionårio� nr , IV , gdzie autor poddaje krytyce „wielkie międzynarodowe konsorcjum: Quisling, Mosley, Degrelle, Seyss-Inquart i Spółka�. 114 „Podczas wojny – stwierdził Pius XII – Anglicy znieśli więcej niş, po ludzku myśląc, było to moşliwe.� Pius XII, Adres do nowego premiera Wielkiej Brytanii z czerwca r., w: DR, t. IX, s. . 115 J. ChÊlini, L’Eglise sous Pie XII, s. - . 116 Zob. G. Angelozzi Gariboldi, Pio XII, Hitler e Mussolini, s. - . W momencie przystąpienia Włoch do wojny mówiło się o dobrowolnej emigracji Piusa XII do któregoś z krajów neutralnych w celu zabezpieczenia niezaleşności misji Głowy Kościoła. Arcybiskup Nowego Jorku, Francis Joseph Spellman, zasugerował nawet, by papieş poszukał schronienia w Ameryce Šacińskiej i – według Giorgia Angellozzi Gariboldiego – „wymieniano takşe nazwę Brazylii�. Ibidem, s.

.

$#

K !" # XX $% okrutniejszej w stosunku do katolików i ŝydów.117 Papieş odwoływał się do wynikającej z jego duchowego magisterium roli sędziego moralności. Pakt laterański, który w artykule gwarantował neutralność i nienaruszalność Watykanu, dawał Piusowi XII wolność działania, którą nie mógł cieszyć się şaden z jego bezpośrednich poprzedników. „Po czyjej stronie stoi papieş?� Plinio Corrêa de Oliveira na łamach „Legionårio� udziela odpowiedzi na to, jakşe często wówczas zadawane pytanie. Papieş jest Namiestnikiem naszego Pana Jezusa Chrystusa, nieomylnym nauczycielem Prawdy, suwerennym władcą duchowego, niezniszczalnego królestwa: „Jako najwyşszy hierarcha całego wszechświata Ojciec Święty reprezentuje wszystko co święte, nadprzyrodzone, niezmienne, wieczne�.118 Dlatego papieş nie ma ani „sojuszników� ani „wrogów�. Papieş nie stoi ani po stronie Hitlera ani Stalina. „Papieş stoi po stronie Jezusa Chrystusa, po stronie nieskazitelności, po stronie wieczności. I to papieş zwycięşy.�119 Przez cały czas wojny Plinio Corrêa de Oliveira z przejęciem pisał o bombardowaniach Wiecznego Miasta, stolicy Wikariusza Chrystusowego,120 jak równieş nie ustawał w manifestowaniu solidarności z papieşem i Stolicą Apostolską. „Jeşeli papieş cierpi, powinniśmy cierpieć wraz z nim, powinniśmy walczyć dla niego, powinniśmy się za niego modlić. Na progu roku podejmijmy zobowiązanie, by mocniej niş kiedykolwiek jaśnieć pełnym entuzjazmu, synowskim oddaniem Najwyşszej Głowie Kościoła.�121

G. Angelozzi Gariboldi, op. cit., s. - ; A. Rhodes, Il Vaticano e le di ature, s. - . P. Corrêa de Oliveira, Com quem estå o Papa?, „O Legionårio� nr , XI . Zob. teş Idem, Pastor Angelicus, „O Legionårio� nr , VI . „Nasze stanowisko wobec dwu zmagających się potęg – stwierdza Pius XII w boşonarodzeniowym orędziu radiowym z grudnia – dalekie jest od wszelkich względów natury doczesnej. Z Chrystusem czy przeciw Niemu – oto istota rzeczy.� Pius XII, w: DR, t. IX, s. . 119 P. Corrêa de Oliveira, Com quem estå o Papa?, „O Legionårio�. Zob. teş Idem, dias em revista, „O Legionårio� nr , XII . 120 P. Corrêa de Oliveira, O bombardamento de Roma, „O Legionårio� nr , VII ; Idem, dias em revista, „O Legionårio� nr , I . W kilku numerach wydanych w okresie Boşe Narodzenia r. ukazała się seria artykułów komentujących papieskie orędzie świąteczne. P. Corrêa de Oliveira, A mensagem de Natal, „O Legionårio� nr , XII ; nr , I ; nr , I ; nr , I . 121 P. Corrêa de Oliveira, dias em revista, „O Legionårio� nr , I . 117

118

$$

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌

. Tajemnicze współdziałanie nazizmu z komunizmem Dzień po zawarciu trafnie przewidzianego przez Plinia Corrêę de Oliveira paktu Ribbentrop-Mołotow brazylijski myśliciel wysunął kolejną niepokojącą prognozę: „sojusz rosyjsko-niemiecki to twór pokraczny. Moşliwe, şe w krótkim czasie Hitler i Stalin powrócą do stanu wzajemnej wrogości – na pokaz, aby zmylić opinię publiczną.�122 Przewidywanie to powtórzył

maja roku: „Jak wszyscy widzimy, współpraca rosyjsko-niemiecka osiÄ…ga swĂłj punkt szczytowy w rezultacie aktywnego zaangaĹźowania Rosji – obok Niemiec – w polityce azjatyckiej. ÂŤLegionĂĄrioÂť juĹź jakiĹ› czas temu przewidziaĹ‚ to, co siÄ™ dzieje obecnie. Ale wĹ‚aĹ›nie teraz, kiedy ta współpraca wydaje siÄ™ dochodzić do zenitu, oĹ›mielamy siÄ™ dodać coĹ›, co z pewnoĹ›ciÄ… zdziwi naszych czytelnikĂłw: moĹźliwe jest, Ĺźe owe relacje przetrwajÄ… w aktualnej formule jeszcze przez dĹ‚ugi czas, ale rĂłwnie moĹźliwe jest to, Ĺźe Niemcy nagle zaatakujÄ… RosjÄ™, co miaĹ‚oby przeczyć prawdziwoĹ›ci nazistowsko-komunistycznej symbiozy. PoĹźyjemy, zobaczymy.â€?123 MiesiÄ…c później, czerwca roku Hitler wszczÄ…Ĺ‚ operacjÄ™ Barbarossa – niespodziewanÄ… ofensywÄ™ przeciwko Rosji Sowieckiej – w przekonaniu, iĹź zniszczy jÄ… w ciÄ…gu kilku tygodni, by potem rzucić wszystkie swe siĹ‚y przeciwko Anglii. grudnia roku Stany Zjednoczone przeĹźyĹ‚y bĹ‚yskawiczny japoĹ„ski atak na Pearl Harbour. Wojna staĹ‚a siÄ™ koniktem Ĺ›wiatowym – w sierpniu roku przystÄ…piĹ‚a do niej rĂłwnieĹź Brazylia, opowiadajÄ…c siÄ™ po stronie aliantĂłw.124 Plinio CorrĂŞa de Oliveira pisaĹ‚ wĂłwczas o najbardziej istotnym znaczeniu, jakie mĂłgĹ‚ mieć udziaĹ‚ jego kraju w wojnie: „Brazylia wygra, jeĹźeli walczyć bÄ™dzie z krzyĹźem w dĹ‚oni. To znak, pod ktĂłrym zwycięşymy. (‌) Nie walczmy, by zabÄłać: wszak walczymy i zabÄłamy, po to, by Ĺźyć. A po to, by Ĺźyć, musimy wytrwać w nieustannym zmaganiu ze wszystkim, co Brazylii moĹźe przynieść dechrystianizacjÄ™.125 Brazylia tylko wtedy bÄ™dzie prawdziwie chrzeĹ›cÄłaĹ„ska, jeĹźeli bÄ™dzie rzymska, katolicka, apostolska. P. CorrĂŞa de Oliveira, Anti Komintern!, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VIII . P. CorrĂŞa de Oliveira, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€? nr ,

V . 124 Brazylia była jedynym krajem latynoamerykańskim (poza Meksykiem zaangaşowanym w operacje powietrzne), który wziął bezpośredni udział w wojnie wysyłając do Włoch kontyngent - tysięcy şołnierzy, wchodzący w skład Piątej Armii USA. 125 P. Corrêa de Oliveira, Guerra!, „O Legionårio� nr , VIII . 122 123

$%

K !" # XX $% Dlatego teĹź nasza cywilizacja jedynie wĂłwczas pozostanie chrzeĹ›cÄłaĹ„ska, gdy Brazylia pozostanie wewnÄ…trz owczarni, w Ĺ‚onie ĹšwiÄ™tej Matki – KoĹ›cioĹ‚a.â€?126 Anglo-amerykaĹ„ski desant na wybrzeĹźu Maroka i Algierii w roku byĹ‚ waĹźnym sukcesem Churchilla, ktĂłry mimo naciskĂłw Stalina sprzeciwiaĹ‚ siÄ™ otwarciu drugiego frontu w Europie.127 SiĹ‚y wĹ‚osko-niemieckie zostaĹ‚y zmuszone do kapitulacji w Tunisie, co pozwoliĹ‚o aliantom przygotować kolejny desant – na SycyliÄ™, w wyniku ktĂłrego lipca roku nastÄ…piĹ‚ upadek faszyzmu. WĹ‚ochy, ktĂłre po zawieszeniu broni wrzeĹ›nia staĹ‚y siÄ™ polem walki, rozpadĹ‚y siÄ™ na dwie poĹ‚owy. Do pokonania Niemiec potrzeba byĹ‚o nowej ofensywy lÄ…dowej. Tym razem jednak nie wziÄ™to pod uwagÄ™ stanowiska nieufnego wobec Rosjan Churchilla, ktĂłry domagaĹ‚ siÄ™ desantu na BaĹ‚kanach. czerwca roku siĹ‚y alianckie wylÄ…dowaĹ‚y na wybrzeĹźu Normandii. W rozwoju dziaĹ‚aĹ„ wojennych Plinio CorrĂŞa de Oliveira dostrzegĹ‚ potwierdzenie swej dawnej tezy gĹ‚oszonej na Ĺ‚amach „LegionĂĄrioâ€?, a dotyczÄ…cej niejasnego zwiÄ…zku pomiÄ™dzy wrogami-braćmi: narodowosocjalistycznymi Niemcami i komunistycznÄ… RosjÄ…. W relacji owej dostrzegaĹ‚ powiÄ…zania daleko wykraczajÄ…ce poza zbieĹźność interesĂłw politycznych czy dyplomatycznych, powiÄ…zania dotykajÄ…ce samego sedna najwaĹźniejszej kwestii dwudziestego stulecia, mianowicie moralnej walki KoĹ›cioĹ‚a katolickiego z jego wrogami, oĹźywianymi Ĺ›miertelnÄ… nienawiĹ›ciÄ… ku cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej. „Istnieje tylko jeden wybĂłr: Chrystusa KrĂłla lub Antychrysta. Dla nas nazizm jest Antychrystem w tej samej mierze co komunizm.â€?128 Kiedy na poczÄ…tku roku w Rosji, na BaĹ‚kanach i we WĹ‚oszech siĹ‚y niemieckie zostajÄ… zmuszone do odwrotu, a klÄ™ska Hitlera wydaje siÄ™ juĹź przesÄ…dzona, Plinio CorrĂŞa de Oliveira zwraca uwagÄ™ na to, Ĺźe Hitler, stanÄ…wszy wobec niemoĹźliwoĹ›ci odniesienia zwyciÄ™stwa, woli otworzyć drogÄ™ raczej Sowietom niĹź zachodnim aliantom: „Ten paladyn antykomunizmu przedkĹ‚ada ekspansjÄ™ rosyjskÄ… nad anglo-amerykaĹ„skÄ… w obliczu ďŹ naĹ‚u wojny, ktĂłrej nie jest juĹź w stanie wygrać. Utrata niezmierzonych terytoriĂłw w Rosji i zagĹ‚ada caĹ‚ych armii odpowiada mu bardziej niĹź przemieszczenie 126 127 128

$&

P. CorrĂŞa de Oliveira, Civilisação CristĂŁ, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I . J. Guian, Histoire de l’Europe, s. . P. CorrĂŞa de Oliveira, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , VIII .

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ na wschĂłd oddziaĹ‚Ăłw unieruchomionych w Europie w oczekiwaniu na atak z zachodu. Owo unieruchomienie niemieckich dywizji w Europie Zachodniej, majÄ…ce na celu opóźnienie utworzenia drugiego frontu, przyczynia siÄ™ poĹ›rednio do utraty kaĹźdej piÄ™dzi ziemi w Rosji. Innymi sĹ‚owy, stajÄ…c w obliczu dwĂłch przeciwnikĂłw, Hitler staje przed wyborem, ktĂłremu z nich pozwolić na ofensywÄ™. Zezwala na ofensywÄ™ komunizmu i caĹ‚kowicie w ten sposĂłb panujÄ…c na spokojnym froncie zachodnim, wschodniego broni jedynie w miarÄ™ moĹźliwoĹ›ci. PĹ‚ynie z tego nastÄ™pujÄ…cy wniosek: Hitler woli ekspansjÄ™ Rosji niĹź ekspansjÄ™ koalicji anglo-amerykaĹ„skiej. Pokonany, pragnie wywrzeć wpĹ‚yw na przyszĹ‚y ksztaĹ‚t Ĺ›wiata. To jego zbrodnia ostateczna.â€?129 Podczas przedĹ‚uĹźajÄ…cej siÄ™ wojny lewicowa propaganda na caĹ‚ym Ĺ›wiecie usiĹ‚owaĹ‚a eksponować antynazistowskÄ… rolÄ™ Stalina, by przedstawić RosjÄ™ SowieckÄ… jako „wyzwolicielkÄ™â€? Europy Zachodniej. Plinio CorrĂŞa de Oliveira zauwaĹźyĹ‚, iĹź podczas gdy alianci ugrzęźli we WĹ‚oszech, ZwiÄ…zek Sowiecki rozciÄ…gajÄ…c front wschodni ogarniaĹ‚ swym wpĹ‚ywem caĹ‚Ä… Ĺ›rodkowÄ… EuropÄ™. NaziĹ›ci bronili kaĹźdej piÄ™dzi wĹ‚oskiej ziemi, oddajÄ…c jednoczeĹ›nie ogromne obszary centralnej Europy Rosjanom. „Nazizm popeĹ‚nia najwyĹźszÄ… zdradÄ™ przekazujÄ…c stopniowo EuropÄ™ w rÄ™ce bolszewikĂłw.â€?130 Kiedy w grudniu roku Armia Czerwona zbliĹźaĹ‚a siÄ™ do Zatoki Ryskiej i granicy Prus Wschodnich, Hitler rozpoczÄ…Ĺ‚ skierowanÄ… na ZachĂłd ofensywÄ™ w Ardenach.131 Nie zwaĹźajÄ…c na osĹ‚abienie frontu wschodniego, wszystkie dostÄ™pne rezerwy skierowano do Eifel.

stycznia roku sowiecka machina wojenna rozgromiĹ‚a wojska niemieckie na obszarze pomiÄ™dzy KĹ‚ajpedÄ… a Karpatami, a w trzy tygodnie później dotarĹ‚a do Odry.132 „ObserwujÄ…c postÄ™pujÄ…cÄ… klÄ™skÄ™ nazizmu – notuje Plinio CorrĂŞa de Oliveira – zauwaĹźamy istotny aspekt operacji militarnych. NaziĹ›ci, do koĹ„ca wierni swej sympatii dla komunizmu, broniÄ… frontu wschodniego znacznie sĹ‚abiej niĹź zachodniego i poĹ‚udnioP. CorrĂŞa de Oliveira, O santo do diabo, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , II . P. CorrĂŞa de Oliveira, O discurso do Churchill, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VI . 131 Kiedy generaĹ‚ Guderian informowaĹ‚ Hitlera o sowieckich przygotowaniach nad WisĹ‚Ä…, FĂźhrer stanowczo odrzuciĹ‚ sugestiÄ™ wstrzymania kontrataku na Zachodzie. Basil H. Liddel Hart, Storia militare della seconda guerra mondiale, tĹ‚um. wĹ‚oskie, Mondadori, Milano , s. . 132 Ibidem, s. - . 129

130

$'

K !" # XX $% wego. Przynosi to serię „triumfalnych zwycięstw� wzmacniających w oczach obserwatorów sowiecki prestiş, podczas gdy dzielni şołnierze angielscy i amerykańscy napotykają wściekły ogień karabinów maszynowych w północnej Francji i w środkowych Włoszech.133 W lutym roku Stalin, Roosevelt i Churchill spotkali się w Jałcie. Atakowana z dwóch stron Trzecia Rzesza skapitulowała z na

maja, a Hitler w swym berlińskim bunkrze popełnił samobójstwo. Japonia, wyczerpawszy swe zasoby militarne, skapitulowała po tym, jak w sierpniu dwie bomby atomowe spadły na Hiroszimę i Nagasaki. Druga wojna światowa trwała dokładnie sześć lat – od niemieckiej inwazji na Polskę września roku do kapitulacji Japonii września roku. W tym czasie walki toczyły się na lądzie, morzu i w powietrzu na wszystkich kontynentach. Podobnie jak pierwsza wojna światowa, była ona równieş wojną ideologiczną i rewolucyjną, za ostateczny cel mającą – jak to przewidział Plinio Corrêa de Oliveira – brutalny atak na wartości i instytucje chrześcijańskie. maja roku brazylijski myśliciel stwierdził dobitnie na łamach „Legionårio�: „Ta wojna była ponadto walką ideologiczną, w której katolicka opinia została pochwycona w kleszcze koszmarnego dylematu: albo nazizm, albo komunizm. Matka Boşa, która kruszy wszystkie herezje świata, zechciała, aby jedna ze szczęk została zdruzgotana w miesiącu Maryjnym: nazizm bowiem upadł w maju. Powinniśmy Ją teraz prosić, by skruszyła takşe tą drugą szczękę – komunizm.�134 Antyfaszyzm Plinia Corrêi de Oliveira nie miał nic wspólnego z progresywistycznym antyfaszyzmem zyskującym popularność w początkowej fazie formowania się armii wyzwoleńczych.135 W obliczu upadku nazizmu spoglądał on juş ku następnemu przeciwnikowi, ze strony którego spodziewał się powaşnego zagroşenia dla Zachodu. Walka z komunizmem, rozpoczęta w latach trzydziestych, stanie się odtąd dominującym rysem apostolatu Plinia Corrêi de Oliveira.

P. Corrêa de Oliveira, dias em revista, „O Legionårio� nr , VII . P. Corrêa de Oliveira, Regina Pacis, „O Legionårio� nr , V . 135 Na temat ciągłości pomiędzy faszyzmem i progresywistycznym antyfaszyzmem zob. Augusto Del Noce, Fascismo e antifascismo. Errori della cultura, Leonardo, Milano . „Rezultatem tej antyfaszystowskiej jedności – pisał Del Noce w roku – moşe być jedynie faszyzm odwrócony, faszyzm oddzielony od kwestii narodowej. Stanęlibyśmy wówczas w obliczu pełni faszyzmu jako totalnego rozkładu� (ibidem, s. ). 133

134

%(

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌ Kiedy sowieckie armie zbliĹźaĹ‚y siÄ™ do Berlina, pisaĹ‚: „Skoro zniszczona zostaĹ‚a nienawistna plaga nazizmu, celem staje siÄ™ eliminacja komunizmu. Celowi temu poĹ›wiÄ™cić naleĹźy absolutnie wszystko, co tylko z punktu widzenia logiki i sprawiedliwoĹ›ci poĹ›wiÄ™cić wolno.â€?136 „Walka z komunizmem – dodaje marca roku – powinna stać siÄ™ bardziej nieustÄ™pliwa, wyrazistsza i wytrwalsza niĹź kiedykolwiek.â€?137 „Socjalizm dzisiaj – stwierdzi kilka miesiÄ™cy później – podobnie jak wczoraj nazizm, a wczeĹ›niej liberalizm, ma tysiÄ…c twarzy. Jedna uĹ›miecha siÄ™ do KoĹ›cioĹ‚a, inna go straszy, jeszcze inna wiedzie z nim spĂłr. Wobec tego nowego socjalizmu, podobnie jak wobec liberalizmu za dawnych lat, jedynÄ… postawÄ… katolikĂłw caĹ‚ego Ĺ›wiata, szczegĂłlnie zaĹ› Europy, winna być zdecydowana, szczera, nieugiÄ™ta i nieustraszona walka. Socjalizm nie jest dzikÄ… bestiÄ…, ktĂłrÄ… da siÄ™ okieĹ‚znać czy oswoić. To apokaliptyczny potwĂłr Ĺ‚Ä…czÄ…cy w sobie zdradliwość lisa z wĹ›ciekĹ‚oĹ›ciÄ… tygrysa. Nie wolno nam o tym zapominać, gdyĹź w przeciwnym razie dalszy rozwĂłj wypadkĂłw bÄ™dzie dla nas niezwykle bolesnÄ… lekcjÄ…...â€?138 Podobnie jak Pius XII, brazylÄłski myĹ›liciel fundamentu dla odbudowy Ĺ›wiata upatruje w powrocie do naturalnego porzÄ…dku chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego zwalczanego przez nowoczesny totalitaryzm.139 Europa jednak – drogÄ… traktatĂłw pokojowych – powrĂłciĹ‚a do stanu wewnÄ™trznie sprzecznej rĂłwnowagi pokrewnej porzÄ…dkowi wersalskiemu. Jak zauwaĹźyĹ‚ Pius XII: „Niezwykle rzadko w dziejach Ĺ›wiata miecz rysowaĹ‚ tak wyraĹşnÄ… liniÄ™ podziaĹ‚u pomiÄ™dzy zwyciÄ™zcami a przegranymi.â€?140 „ŝelazna kurtynaâ€?, jak to sformuĹ‚owaĹ‚ Churchill, od tej pory przecięła kontynent z północy na poĹ‚udnie. P. CorrĂŞa de Oliveira, A grande missĂŁo, „O LegionĂĄrioâ€? nr , II . P. CorrĂŞa de Oliveira, O discurso do sr. Winston Churchill, „O LegionĂĄrioâ€? nr ,

III . 138 P. Corrêa de Oliveira, A falsa alternativa, „O Legionårio� nr , VI . 139 Wedle Piusa XII prawdziwy pokój nie jest jedynie wynikiem równowagi sił, lecz „w ostatecznym i najgłębszym tego znaczeniu, aktem moralno-prawnym� (przemówienie radiowe z XII , w: IP, La pace internazionale, s. ), który osiągnąć moşna jedynie „za pomocą zasad i norm nakazanych przez Chrystusa i praktykowanych ze szczerym miłosierdziem�. Encyklika Summi maeroris z VII r., w: La pace internazionale, s. . 140 Pius XII, przemówienie do Świętego Kolegium z grudnia r., w: IP, La pace internazionale, s. . 136

137

%

K !" # XX $% RodzÄ…ca siÄ™ wĂłwczas Europa obierze drogÄ™ diametralnie róşnÄ… od tej, na jakÄ… mieli nadziejÄ™ papieĹź i KoĹ›ciół rzymski.

. KatastroďŹ czna komedia ONZ W roku , po konferencji w JaĹ‚cie, z powszechnÄ… aprobatÄ… przyjÄ™to utworzenie „Organizacji NarodĂłw Zjednoczonychâ€?, nowej organizacji miÄ™dzynarodowej, ktĂłra miaĹ‚a zastÄ…pić LigÄ™ NarodĂłw. Plinio CorrĂŞa de Oliveira od samego poczÄ…tku zapowiadaĹ‚ jej bezuĹźyteczność, z takich samych przyczyn, z jakich bezuĹźyteczna okazaĹ‚a siÄ™ jej poprzedniczka – Liga NarodĂłw.141 „Organizacja NarodĂłw Zjednoczonych skazana jest na ďŹ asko, gdyĹź jest organizacjÄ… sekularystycznÄ…. (‌) Niczego nie da siÄ™ dokonać odwoĹ‚ujÄ…c siÄ™ jedynie do ÂŤidei BogaÂť. Po pierwsze dlatego, Ĺźe BĂłg nie jest dzieĹ‚em wyobraĹşni, lecz rzeczywistoĹ›ciÄ…, Bytem absolutnym. Po drugie, poniewaĹź od niepamiÄ™tnych czasĂłw ludzie wierzyli w Boga, albo przynajmniej w bogĂłw. A wojny i tak wybuchaĹ‚y. RozwiÄ…zanie leĹźy w chrzeĹ›cÄłaĹ„stwie. Przez chrzeĹ›cijaĹ„stwo zaĹ› rozumiemy katolicyzm. Gdyby ONZ zostaĹ‚a zorganizowana pod skrzydĹ‚ami Stolicy Apostolskiej, pod przewodnictwem Wikariusza Chrystusowego i przez lud chrzeĹ›cÄłaĹ„ski, wĂłwczas powszechny Ĺ‚ad nie byĹ‚by jedynie chimerÄ…. JednakowoĹź nie wszystkie narody reprezentowane w ONZ sÄ… chrzeĹ›cÄłaĹ„skie, nie wszystkie chrzeĹ›cÄłaĹ„skie narody sÄ… katolickie, nie wszystkimi narodami katolickimi rzÄ…dzÄ… katolicy, zaĹ› Wikariusz Chrystusa pozbawiony jest w tej sytuacji moĹźliwoĹ›ci skutecznego dziaĹ‚ania. W takich warunkach ďŹ asko jest nieuniknione. Liga NarodĂłw spoczywa na cmentarzu Historii. TuĹź obok znajduje siÄ™ pusta, przygotowana juĹź kwatera – dla ONZ.â€?142 Na temat ďŹ aska ONZ, zwĹ‚aszcza w kwestii jej bezsilnoĹ›ci wobec zbrodni wojennych i współczesnego ludobĂłjstwa, zob. Yves Ternon, L’ Etat criminel. Les GĂŠnocides au XX siècle, Seuil, Paris , gdzie znajdujemy wstrzÄ…sajÄ…cy opis wielkich masowych eksterminacji naszego stulecia, od zagĹ‚ady ĹťydĂłw do rzezi Ormian, od zbrodni reĹźimu sowieckiego do zbrodni reĹźimu w KambodĹźy. 142 P. CorrĂŞa de Oliveira, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€? nr , III . „ONZ P. Correa de Oliveira, dias em revista, „O LegionĂĄrioâ€? nr , III . „ONZ po prostu caĹ‚kowicie zignorowaĹ‚a istnienie papiestwa, odrzucajÄ…c tym samym jedyny ďŹ lar, na ktĂłrym w normalnych warunkach powinna siÄ™ wspierać organizacja prawa miÄ™dzynarodowego. I poniosĹ‚a klÄ™skÄ™, podobnie jak jej poprzedniczka, Liga NarodĂłw.â€? Idem, Um ano em revista. A consolidacao das institucoes democraticas. A paz no mundo, „O LegionĂĄrioâ€? nr , I . Na temat ONZ zob. teĹź Idem, A comedia da O. N. U., „O LegionĂĄrioâ€? nr , II . 141

%

‚‚L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|‌

. Islam podbÄłe EuropÄ™? Warto przytoczyć jeszcze jedno przewidywanie Plinia CorrĂŞi de Oliveira, aktualne zwĹ‚aszcza w obecnym momencie dziejĂłw, kiedy nad EuropÄ™ zĹ‚owieszczo nadciÄ…ga cieĹ„ islamu.143 NarastajÄ…ca masowo imigracja muzuĹ‚maĹ„ska koĹ„ca dwudziestego stulecia ma znaczenie zarĂłwno religÄłne, jak i polityczne, a to z uwagi na Ĺ›cisĹ‚e zwiÄ…zki Ĺ‚Ä…czÄ…ce w religii Mahometa te dwa aspekty. Ta totalitarna perspektywa jawi siÄ™ jako tym groĹşniejsza, Ĺźe islam jest religiÄ… bez dogmatĂłw czy magisterium, bez KoĹ›cioĹ‚a i hierarchii, przez co z Ĺ‚atwoĹ›ciÄ… i na kaĹźdy sposĂłb przystosowuje siÄ™ do warunkĂłw spoĹ‚ecznych, w jakich siÄ™ rozwÄła. JuĹź w latach czterdziestych, na Ĺ‚amach „LegionĂĄrioâ€? Plinio CorrĂŞa de Oliveira przewidywaĹ‚ moĹźliwość zaistnienia niebezpieczeĹ„stwa, ktĂłre dziĹ› objawia siÄ™ w caĹ‚ej swej istocie. Kiedy uwaga obserwatorĂłw politycznych koncentrowaĹ‚a siÄ™ na wydarzeniach europejskich, on zwracaĹ‚ oczy ku Wschodowi, gdzie dostrzegaĹ‚ poczÄ…tki „tworzenia siÄ™ kolejnego, potęşnego polityczno-ideologicznego bloku antykatolickiegoâ€?.144 „NiebezpieczeĹ„stwo ze strony islamu jest ogromneâ€?145 – pisaĹ‚ w roku , a w rok później dodawaĹ‚: „problem muzuĹ‚maĹ„ski stanowić bÄ™dzie po wojnie jednÄ… z najpowaĹźniejszych kwestii religÄłnych naszych czasĂłw.â€?146 „Świat muzuĹ‚maĹ„ski posiada zasoby naturalne niezbÄ™dne do zaopatrywania Europy. BÄ™dzie miaĹ‚ do dyspozycji Ĺ›rodki konieczne do zaburzenia lub sparaliĹźowania w dowolnym momencie caĹ‚ego obiegu europejskiej gospodarki.â€?147 „Podczas gdy wielki i wspaniaĹ‚y kraj katolicki, jakim sÄ… WĹ‚ochy, cierpi z powodu krąşącej w jego wnÄ™trzu komunistycznej trucizny, muzuĹ‚manie coraz sprawniej siÄ™ organizujÄ…. Kilka dni temu mieli czelność przedstawić Ĺ›wiatu zachodniemu pomysĹ‚ Zob. Felice Dasseto – Albert Bastenier, Europa: nuova frontiera dell’Islam?, Edizioni Lavoro, Roma

. Na temat ideologicznego charakteru islamu zob. Stefano Nitoglia, Islam. Anatomia di una se a, Eediee, Milano . 144 P. Corrêa de Oliveira, Neopaganismo, „O Legionårio� nr , VIII . 145 P. Corrêa de Oliveira, A Questão Libanesa, „O Legionårio� nr , XII . „Dziś wszystkiego da się dokonać, jeśli posiada się ludzi, broń i pieniądze. Świat muzułmański posiada mnóstwo pieniędzy i ludzi. Nabycie broni nie nastręcza trudności... i w ten sposób na Wschodzie narodzi się ogromna potęga. Będzie ona aktywna, wojownicza, świadoma własnych tradycji, wroga Zachodowi i nie gorzej odeń uzbrojona, a za jakiś czas – równie wpływowa jak świat azjatycki� (ibidem). 146 P. Corrêa de Oliveira, dias em revista, „O Legionårio� nr , III . 147 P. Corrêa de Oliveira, dias em revista, „O Legionårio� nr , X . 143

%!

K !" # XX $% powołania emigracyjnego rządu palestyńskiego, który działałby w Kairze. Oto prawdziwie dyplomatyczne wypowiedzenie wojny Zachodowi.�148 „Liga Arabska, niezwykle szeroka konfederacja ludów muzułmańskich, obejmuje dziś cały mahometański świat. Jest ona dokładnym przeciwieństwem tego, czym w średniowieczu była wspólnota chrześcijańska. Na oczach państw niearabskich Liga Arabska działa jako potęşny blok, podşegając do powstania całą północną Afrykę.�149

. „‚‚Legionårio›› narodził się, by walczyć‌� „Legionårio narodził się, by walczyć.�150 Od roku do odwaşny i często osamotniony głos tygodnika kierowanego przez Plinia Corrêę de Oliveira wznosił wysoko sztandar Kościoła i cywilizacji chrześcijańskiej przeciwko nowoczesnemu totalitaryzmowi we wszystkich jego formach i sposobach wyraşania. Oto jak pokrótce przedstawia stanowisko czasopisma jego redaktor naczelny: „Nade wszystko, zawsze kochamy Biskupa Rzymu. Ani jednego papieskiego słowa nie pozostawiliśmy bez publikacji, bez wyjaśnienia czy bez obrony. Ani jednego prawa Stolicy Apostolskiej nie zaniedbaliśmy bronić z największą şarliwością, na jaką tylko stać ludzką naturę. W naszych słowach, dzięki Bogu, ani jedno pojęcie, ani nawet jego odcień, nigdy choćby o jotę nie odbiegały od Piotrowego magisterium. Byliśmy zawsze wierni hierarchii Kościoła; jej prerogatyw zawzięcie broniliśmy przed doktrynami zmierzającymi do pozbawienia episkopatu i duchowieństwa sprawowania kierownictwa nad katolickim laikatem. Nikt nie znajdzie pomyłki, nieporozumienia czy zawahania, które mogło by rzucić najlşejszy cień na naszą postawę w tej kwestii. Całkowicie poświęciliśmy się obronie ducha hierarchii, formacji duchowej, umartwieniu i zrywaniu z bezeceństwami naszego wieku. Walczyliśmy o doktrynę Kościoła przeciwko ponurym ekscesom nacjonalizmu adorującego państwo, który zdominował Europę; P. Corrêa de Oliveira, dias em revista, „O Legionårio� nr , VII . P. Corrêa de Oliveira, MahomÊ renasce, „O Legionårio� nr , VI . O problemie islamskim zob. teş J. G. Larrain Campbell, Uma coisa Ê ter vista, outra Ê visão, „Catolicismo� nr , październik , s.

- ; Idem, Vinte milhþes de Maometanos invadem a Europa, „Catolicismo� nr , sierpień , s. - . 150 P. Corrêa de Oliveira, dias em revista, „O Legionårio� nr , I . 148 149

%"

‹‹L _ 7{ ›› 7 4 2 >, ! <# !|… przeciwko nazizmowi i faszyzmowi we wszystkich ich postaciach; przeciwko liberalizmowi, socjalizmowi, komunizmowi i słynnej polityce «wyciągnietej ręki». Żadne wystąpienie przeciwko Kościołowi Bożemu nie obyło się bez protestu ze strony „Legionário”. Podobnie też, nigdy nie straciliśmy z oczu obowiązku pobudzania w każdy możliwy sposób nabożeństwa do Matki Bożej i do Najświętszego Sakramentu. Nie zaistniało żadne autentycznie katolickie przedsięwzięcie, które by nie otrzymało od nas entuzjastycznego wsparcia. Nigdy nasze drzwi nie zamykały się dla tego, kto za jedyny cel postawił sobie chwałę Bożą; nigdy nie odmawialiśmy mu życzliwego, przyjacielskiego wsparcia. Jest w tym życiu «dobra walka», którą warto stoczyć. Jesteśmy wyczerpani, a całe nasze ciało krwawi. To walka i rany w niej odniesione tak nas wycieńczyły. W zamian ośmielamy się jedynie prosić o wybaczenie wszystkiego, co w naszej pracy poświęconej bez reszty Bogu i tylko Bogu, w sposób nieunikniony okazało się omylne i ludzkie.”151 Na dziesięć lat przed wybuchem wojny Plinio Corrêa de Oliveira napisał w liście do przyjaciela: „Narasta we mnie wrażenie, iż stoimy w przedsionku ery pełnej cierpienia i walki. Wszędzie wzmaga się cierpienie Kościoła, a walka się przybliża. Mam wrażenie, że chmury zasnuwające polityczny horyzont gęstnieją. Nie upłynie wiele czasu zanim rozpęta się burza, do której wojna światowa będzie tylko wstępem. Ale wojna ta rozprzestrzeni po świecie taki zamęt, że wszędzie wybuchną rewolucje, a rozkład naszego nieszczęsnego «dwudziestego stulecia» osiągnie swe apogeum. Wtedy powstaną owe siły zła, które jak robaki pojawiają się tylko w chwilach ostatecznego rozkładu. Wypłynie na powierzchnię cały szlam i zgnilizna moralna leżąca na dnie obecnego społeczeństwa, a Kościół wszędzie dozna prześladowań. Ale … et ego dico tibi quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus Eam. Skutkiem tego będzie albo nastanie «Nowego Średniowiecza», albo nadejdzie koniec świata.”152

151 152

P. Corrêa de Oliveira, anos, „O Legionário” nr , V . Cyt. za J. S. Clá Dias, Dona Lucilia, t. II, s.

.

%#

Rozdział III W / A K „Oto nasz cel, nasz wielki ideał. Zmierzamy ku cywilizacji katolickiej, która ma powstać na ruinach dzisiejszego świata, podobnie jak cywilizacja średniowiecza zrodziła się na ruinach świata rzymskiego.�

. Pius XI i Akcja Katolicka PoczÄ…tki Akcji Katolickiej siÄ™gajÄ… – w szerokim tego sĹ‚owa znaczeniu – burzliwych lat dzielÄ…cych rewolucjÄ™ francuskÄ… od restauracji monarchii, kiedy to wobec narastajÄ…cej liczby atakĂłw na KoĹ›ciół i cywilizacjÄ™ chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… palÄ…cÄ… potrzebÄ… staĹ‚a siÄ™ jakaĹ› forma organizacji laikatu katolickiego. ByĹ‚y jezuita, Nikolaus Albert von Diesbach1 wraz ze swym wĹ‚oskim uczniem, Pio Brunone Lanterim 2 zaĹ‚oĹźyli wĂłwczas Amicizia Cristiana, później zaĹ› Amicizia Ca olica, poprzedniczkÄ™ wielkiego ruchu apostolatu katolickiego XIX i XX wieku.3

Na temat ojca Nikolausa Alberta Josepha von Diesbacha ( - ), jak i na temat Amicizie zob. Candido Bona IMC, Le „Amicizie�, società segrete e rinascita religiosa ( - ), Deputazione Subalpina di Storia Patria, Torino ; R. de Ma ei, Idealità e do rine delle „Amicizie�, Biblioteca Romana, Roma . 2 Na temat Pio Brunone Lanteriego ( -

), w roku ogłoszonego Sługą Boşym, jak równieş na temat prac wspomnianych w poprzednim przypisie, zob. R. de Ma ei, Wstęp do P. B. Lanteri, Dire orio e altri scri i, Cantagalli, Siena ; Paolo Calliari OMV, Servire la Chiesa. Il venerabile Pio Brunone Lanteri ( - ), Lanteriana-Krinon, Caltanise a . Msgr Francesco Oglia i nazywa Pio Brunone Lanteriego „jednym z najwymowniejszych symboli apostolatu w ogóle, w szczególności zaś Akcji Katolickiej�. Wstęp do: Icilio Felici, Una bandiera mai ripiegata. Pio Brunone Lanteri, fondatore dei Padri Oblati di Maria Vergine, precursore dell’Azione Ca olica, Tip. Alzani, Pinerolo , s. . Na łamach „Catolicismo� serię artykułów na temat Amicizie Diesbacha i Lanteriego opublikował prof. Fernando Furquim de Almeida. 3 Opis świeckiego apostolatu tamtego stulecia znajdujemy w: Silvio Tramontin, Un secolo di storia della Chiesa. Da Leone XIII al Concilio Vaticano II, Studium, Roma , t. II, s. - . 1

%%

K !" # XX $% Za pontyďŹ katu Piusa IX tworzono rozmaite formy stowarzyszeĹ„ Ĺ›wieckich majÄ…ce na celu zahamowanie procesu dechrystianizacji spoĹ‚eczeĹ„stwa, na przykĹ‚ad Piusverein w Szwajcarii, Katolischenverein w Niemczech, AsociaciĂłn de Laicos w Hiszpanii, Union Catholique w Belgii, Ligue Catholique pour la DĂŠfense l’Eglise we Francji, the Catholic Union w Anglii czy Opera dei Congressi we WĹ‚oszech. Wielkim promotorem Akcji Katolickiej byĹ‚ Ĺ›wiÄ™ty Pius X4, ktĂłry – w encyklice Il fermo proposito5 oraz liĹ›cie pasterskim Notre Charge Apostolique6 – wyraĹşnie wskazaĹ‚ jej zasady i cele, potÄ™piajÄ…c modernizm polityczno-spoĹ‚eczny, reprezentowany we Francji przez ruch Sillon Marca Sangniera,7 we WĹ‚oszech zaĹ› przez „chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… demokracjÄ™â€? Romolo Murriego.8 Po krĂłtkim pontyďŹ kacie Benedykta XV, lutego roku papieĹźem wybrano kardynaĹ‚a Achille Ra iego, byĹ‚ego prefekta Biblioteki WatykaĹ„skiej, dopiero co mianowanego arcybiskupem Mediolanu. To wĹ‚aĹ›nie nowy papieĹź, ktĂłry przyjÄ…Ĺ‚ imiÄ™ Piusa XI, nadaĹ‚ Akcji Katolickiej jej prawne oblicze i publiczny status w KoĹ›ciele. Od swej pierwszej encykliki, Ubi arcano Dei, pragnÄ…Ĺ‚ Pius XI zachÄ™cić do „świÄ™tego bojuâ€? „grupÄ™ ruchĂłw, organizacji i dzieĹ‚ wystÄ™pujÄ…cych pod nazwÄ… Akcji Katolickiejâ€?.9 W encyklice Quas primas10 W ten sposĂłb okreĹ›liĹ‚ go Pius XII w kazaniu beatyďŹ kacyjnym z czerwca r., zob. DR, t. XIII, s. . 5 Ĺšw. Pius X, Encyklika Il fermo proposito z

czerwca r. 6 Św. Pius X, List pasterski Notre Charge Apostolique z sierpnia r., w: IP, t. VI, La pace interna delle nazioni, s. - oraz „Lepanto� nr - , marzec-kwiecień . 7 Na temat ruchu Sillon Marca Sangniera (

- ) zob. AbbÊ Emmanuel Barbier, Les dÊmocrates chrÊtiens et la modernisme, Lethielleux, Paris , s. - ; Idem, Le devoir politique des catholiques, Jouve, Paris . 8 Na temat Romola Murri’ego (

- ) zob. Maurilio Guasco, Romolo Murri. Tra la „Cultura Sociale� e il „Domani d’Italia� ( - ), Studium, Roma

; Benede o Marcucci, Romolo Murri. La scelta radicale, Marsilio, Venezia . 9 „Powiedzcie waszym wiernym braciom Ĺ›wieckim – pisaĹ‚ papieĹź – iĹź kiedy zjednoczeni ze swymi pasterzami i biskupami uczestniczÄ…, zarĂłwno indywidualnie, jak i zbiorowo, w dziele apostolatu, ktĂłrego ostatecznym celem jest lepsze poznanie i umiĹ‚owanie Jezusa Chrystusa, stajÄ… siÄ™ jeszcze bardziej ÂŤwybranym pokoleniem, krĂłlewskim kapĹ‚aĹ„stwem, narodem, Ĺ›wiÄ™tym, ludem odkupionymÂť, o ktĂłrym tak pochwalnymi sĹ‚owy mĂłwiĹ‚ Ĺ›w. Piotr.â€? Pius XI, Encyklika Ubi arcano z grudnia r. w: IP, Il laicato ( ), t. IV, s. . SpoĹ›rĂłd licznych pism Piusa XI dotyczÄ…cych Akcji Katolickiej wymieĹ„my listy: do arcybiskupa WrocĹ‚awia, kardynaĹ‚a Bertrama ( ), do prymasa Hiszpanii ( ), do arcybiskupa Malines ( ), do episkopatu Meksyku ( ). Z bibliograďŹ i zob. dwie rozprawy: Walter Scheier, Laientum und Hierarchie, ihre theologischen Beziehungen unter besonderer BerĂźcksichtigung des Lehramtes unter Pius XI. und Pius XII., PontiďŹ cium Atheneum Internationale Angelicum, Freiburg im Breisgau ; Jean-Guy Dubuc, Les relations entre hiĂŠrarchie et laĂŻcat dans l’apostolat chez Pie XI et Pie XII, PontiďŹ cia Universita Gregoriana, Roma . 10 Pius XI, Encyklika Quas Primas z

grudnia r., w: IP, t. VI, La pace interna delle nazioni, ss. - . 4

%&

W 7 A$#= K < #$ = z

grudnia roku papieĹź wyĹ‚oĹźyĹ‚ biblÄłne, liturgiczne i teologiczne fundamenty idei spoĹ‚ecznego panowania Jezusa Chrystusa, dodajÄ…c, iĹź „powaĹźnym bĹ‚Ä™dem byĹ‚oby twierdzenie, iĹź Chrystus nie posiada Ĺźadnej wĹ‚adzy nad sprawami doczesnymiâ€?,11 albowiem – jak to juĹź stwierdziĹ‚ Leon XIII – „prawdziwie wszystek rodzaj ludzki zostaje pod wĹ‚adzÄ… Jezusa Chrystusaâ€?.12 Ojciec ĹšwiÄ™ty potÄ™piĹ‚ rĂłwnieĹź „zarazÄ™, jaka nawiedziĹ‚a spoĹ‚eczeĹ„stwo ludzkieâ€? w postaci „laicyzmu, jego bĹ‚Ä™dĂłw i niecnych dÄ…ĹźeĹ„â€?.13 Papieska wizja historii nie róşniĹ‚a siÄ™ od wizji jego poprzednikĂłw: „Zbrodnia [laicyzmu] nie zaraz dojrzaĹ‚a, lecz od dawna kryĹ‚a siÄ™ wĹ›rĂłd paĹ„stw. ZaczÄ™to bowiem od zaprzeczenia panowania Chrystusa nad wszystkimi narodami; odmĂłwiono KoĹ›cioĹ‚owi wĹ‚adzy nauczania ludzi, ustanawiania praw, rzÄ…dzenia narodami, ktĂłrÄ… to wĹ‚adzÄ™ otrzymaĹ‚ KoĹ›ciół od samego Chrystusa, by ludzi prowadzić do szczęśliwoĹ›ci wiekuistej. ZaczÄ™to tedy powoli zrĂłwnywać religiÄ™ ChrystusowÄ… z innymi faĹ‚szywymi i stawiać jÄ… niegodziwie wprost w tym samym rzÄ™dzie, a nastÄ™pnie poddano jÄ… wĹ‚adzy Ĺ›wieckiej i wydano jÄ… prawie na samowolÄ™ panujÄ…cych i rzÄ…dĂłw; dalej jeszcze poszli ci, ktĂłrzy sÄ…dzili, iĹź naleĹźy zastÄ…pić religiÄ™ BoskÄ… jakÄ…Ĺ› religiÄ… naturalnÄ…, naturalnym jakimĹ› poruszeniem duszy. Nie brakĹ‚o teĹź paĹ„stw, ktĂłre uwaĹźaĹ‚y, Ĺźe mogÄ… obejść siÄ™ bez Boga i Ĺźe ich religia to bezboĹźność i lekcewaĹźenie Boga.â€?14 Pius XI powierzyĹ‚ katolikom zadanie rechrystianizacji spoĹ‚eczeĹ„stwa poprzez rozszerzanie i umacnianie KrĂłlestwa Chrystusowego; w tym teĹź celu wprowadziĹ‚ liturgiczne Ĺ›wiÄ™to Chrystusa KrĂłla, ktĂłre odtÄ…d miaĹ‚o być co roku obchodzone w ostatniÄ… niedzielÄ™ paĹşdziernika: „Doroczne obchodzenie tego Ĺ›wiÄ™ta napomni takĹźe paĹ„stwa, Ĺźe tak jednostki, jak i wĹ‚adze i rzÄ…dzÄ…cy majÄ… obowiÄ…zek czcić publicznie Chrystusa i Jego sĹ‚uchać.â€?15

Ibidem., s. Leon XIII, Encyklika Annum Sacrum z maja

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, SĹ‚upsk

, t. II, s. . 13 Pius XI, Quas Primas, s. . 14 Ibidem. 15 Ibidem, s. . 11

12

%'

K !" # XX $%

. „Nowe chrzeĹ›cÄłaĹ„stwoâ€? Jacquesa Maritaina Opublikowana w roku ksiÄ…Ĺźka Jacquesa Maritaina16 pt. Humanizm integralny17 stanowiĹ‚a manifest nowej ďŹ lozoďŹ i historyczno-spoĹ‚ecznej, ktĂłra stworzyĹ‚a podwaliny dla ewolucji Akcji Katolickiej w kierunku przeciwnym do programu zarysowanego przez Piusa XI w encyklice Quas primas. W rzeczywistoĹ›ci Maritain pragnÄ…Ĺ‚ zastÄ…pić Ĺ›wiÄ™tÄ… cywilizacjÄ™ chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… „konkretnym ideaĹ‚em historycznym nowego Ĺ›wiata chrzeĹ›cÄłaĹ„skiegoâ€?,18 Ĺ›wieckÄ… civitas humana rozumianÄ… jako „porzÄ…dek doczesny lub okres cywilizacji, ktĂłrej forma oĹźywiajÄ…ca byĹ‚aby chrzeĹ›cijaĹ„ska i ktĂłra odpowiadaĹ‚aby klimatowi historycznemu czasĂłw, w ktĂłre wchodzimyâ€?.19 U ĹşrĂłdeĹ‚ jego ďŹ lozoďŹ i dziejĂłw, poszukujÄ…cej hipotetycznej „trzeciej drogiâ€? pomiÄ™dzy ideaĹ‚em Ĺ›redniowiecznym a liberalnym,20 leĹźy deterministyczna teza o nieodwracalnoĹ›ci Ĺ›wiata nowoczesnego oraz marksistowski postulat „dziejowej roli proletariatu.â€?21 W istocie Humanizm integralny współbrzmi z potÄ™pionymi przez Magisterium KoĹ›cioĹ‚a pryncypiami rewolucji francuskiej, ktĂłrych Jacques Maritain urodziĹ‚ siÄ™ w ParyĹźu w roku

, zmarĹ‚ w Tuluzie w roku . UczeĹ„ Bergsona, nawrĂłciĹ‚ siÄ™ na katolicyzm w r. wraz z ĹźonÄ… RaissÄ…, rosyjskÄ… ĹťydĂłwkÄ…. PoczÄ…tkowo blisko zwiÄ…zany z Action Française, zerwaĹ‚ z Maurrasem stajÄ…c siÄ™ nowym maĂŽtre a penser Ĺ›wiata katolickiego. SpÄ™dziwszy lata wojny w Ameryce, zostaĹ‚ mianowany ambasadorem Francji przy Stolicy Apostolskiej ( - ), po czym wrĂłciĹ‚ do Ameryki jako profesor Uniwersytetu w Princeton. To na rÄ™ce Maritaina skierowaĹ‚ PaweĹ‚ VI pod koniec Soboru WatykaĹ„skiego II „przesĹ‚anie do intelektualistĂłwâ€?. 17 Jacques Maritain, Humanisme intĂŠgral. Problèmes temporels et spirituels d’une nouvelle chrĂŠtientĂŠ, Aubier-Montaigne, Paris (wydanie polskie: Humanizm integralny. Zagadnienia doczesne i duchowe nowego Ĺ›wiata chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego, Katolicki OĹ›rodek Wydawniczy Veritas, Londyn ); takĹźe w: Jacques i Raissa Maritain, Oeuvres complètes, Editions Universitaires, Fribourg , t. VI, s. - . KsiÄ…Ĺźka powstaĹ‚a w oparciu o cykl wykĹ‚adĂłw wygĹ‚oszonych w sierpniu r. na uniwersytecie w Santander. Louis Salleron w „Revue Hebdomadaireâ€? z sierpnia r. (AprÄ—s Humanisme intĂŠgral? M. Jacques Maritain, marxiste chrĂŠtien, „L’Ordre Françaisâ€? nr , grudzieĹ„ , s.

- ) otwarcie zdemaskowaĹ‚ dialektykÄ™ Maritaina od jako „czysto marksistowskÄ…â€? (ibidem, s. ). SpoĹ›rĂłd licznych artykuĹ‚Ăłw Plinia CorrĂŞi de Oliveira na temat Maritaina zob. Maritain e o „dogmaâ€? de sua infalibilidade, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XI . OdnoĹ›nie krytycznej analizy myĹ›li francuskiego ďŹ lozofa zob. teĹź Julio Meinvielle, De Lammenais Ă Maritain, Theoria, Buenos Aires ( ); Leopoldo Palacios, El mito de la nueva cristiandad, Speiro, Madrid ; Rafael Gambra, Maritain y Teilhard de Chardin, Speiro, Madrid ; ponadto waĹźne artykuĹ‚y na Ĺ‚amach „CiviltĂ Ca olicaâ€? autorstwa Antonia Massineo SJ: Evoluzione storica e messaggio cristiano, nr , , s. - ; Laicismo politico e do rina ca olica, nr , , s.

- ; L’uomo e lo stato, nr , , s. - ; Umanesimo integrale, nr , , s. - ; cykl ten przetłumaczony i zamieszczony został pod tytułem O humanismo integral takşe w „Catolicismo� nr , (marzec ), nr (kwiecień ), nr (maj ). 18 Jacques Maritain, Humanisme intÊgral, s. - . 19 Ibidem, s. . 20 Ibidem, s. . 21 Ibidem, s. - . 16

&(

W 7 A$#= K < #$ = celem od samego poczÄ…tku byĹ‚a inďŹ ltracja coraz szerszych krÄ™gĂłw katolickich na korzyść socjalizmu i „progresywizmuâ€?. Praca francuskiego ďŹ lozofa, jak zauwaĹźa Antonio Carlos Villaça, „wywoĹ‚aĹ‚a kolosalne reperkusje w myĹ›li katolickiej w Brazylii. PrzyniosĹ‚a gĹ‚Ä™boki podziaĹ‚ i spowodowaĹ‚a straszliwe rozbieĹźnoĹ›ci. Od tej pory Brazylia podzieliĹ‚a siÄ™ na dwa stronnictwa: maritainistĂłw i antymaritainistĂłwâ€?.22 Pomimo deklarowanej przez Maritaina aprobaty dla zasad tomizmu, jego ďŹ lozoďŹ a dziejĂłw, jak teĹź jego socjologia, współbrzmiaĹ‚y z neomodernizmem pojawiajÄ…cym siÄ™ wĹ›rĂłd mĹ‚odego duchowieĹ„stwa jezuickiego i dominikaĹ„skiego. Duchowni ci, jak np. dominikanin Yves Congar, byli juĹź wĂłwczas przekonani, Ĺźe ich pokolenie powinno „wyzyskać i wnieść do dziedzictwa KoĹ›cioĹ‚a kaĹźdy wartoĹ›ciowy element, jaki moĹźe wyniknąć ze zbliĹźenia do modernizmuâ€?.23 Akcja Katolicka wraz z „ruchem liturgicznymâ€? stanowiĹ‚y ulubionÄ… sferÄ™ inďŹ ltracji dla polityczno-spoĹ‚ecznego modernizmu,24 ktĂłry – po okresie ukrytej inkubacji – pojawiĹ‚ siÄ™ na poczÄ…tku lat trzydziestych.

. „Ruch liturgiczny� „Ruch liturgiczny� dwudziestego stulecia jawi się raczej jako wypaczenie, a nie kolejne stadium rozwoju ruchu promowanego w wieku poprzednim przez opata z Solesmes, Dom Prospera

A. C. Villaça, O pensamento catĂłlico no Brasil, s. . Aidan Nichols, Yves Congar, Cassel Publishers Limited, London , tĹ‚um. wĹ‚oskie: Yves Congar, Edizioni Paoline, Cinisello Balsamo , s. . Dominikanin Yves Congar ( - ), uczeĹ„ ojca Marie-Dominique Chenu, byĹ‚ jednym z gĹ‚Ăłwnych rzecznikĂłw Nouvelle ThĂŠologie. Nazywany „ojcem i inspiratorem Soboru WatykaĹ„skiego IIâ€? (Bruno Forte, „Avvenireâ€?, VI ), otrzymaĹ‚ w listopadzie kardynalskÄ… purpurÄ™ z rÄ…k Jana PawĹ‚a II. Zob. Marie Dominique Chenu, Une ĂŠcole de thĂŠologie. La Saulchoir, Editions du Cerf, Paris

(I wyd. Tournai ). 24 Na temat modernizmu zob. Cornelio Fabro, hasło Modernismo, w: EC, t. VIII ( ), kol.

-

; Ramon GarcĂ­a de Haro, Historia teolĂłgica del modernismo, Universidad de Navarra, Pamplona . Z pozycji popierajÄ…cych ten ruch zob. Emile Poulat, Histoire, dogme et critique dans la crise moderniste, Casterman, Paris ; Bernard M. G. Reardon, Roman Catholic Modernism, Stanford University Press, London ; Thomas Leslie Loome, Liberal Catholicism, Reform Catholicism, Modernism. A Contribution to a New Orientation on Modernist Research, Ma hias GrĂźnewald Verlag, Mainz ; Gabriel Daly OSA, Transcendence and Immanence. A Study in Catholic Modernism and Integralism, Clarendon Press, Oxford . 22 23

&

K !" # XX $% GuĂŠrangera, 2 5 ktĂłry odnowÄ™ Ĺźycia monastycznego pojmowaĹ‚ w kategoriach powrotu – po spustoszeniu jakiego dokonaĹ‚ protestantyzm, a wewnÄ…trz KoĹ›cioĹ‚a gallikanizm i jansenizm – do tradycyjnej liturgii rzymskiej. Tymczasem „ruch liturgicznyâ€?,26 ktĂłry narodziĹ‚ siÄ™ w Belgii,27 zaĹ› za gĹ‚Ăłwne swe centrum obraĹ‚ niemieckie opactwo Maria Laach,28 byĹ‚ „ekspansjÄ… laikatu w sferze aktywnego uczestnictwa w Ĺźyciu KoĹ›cioĹ‚aâ€?.29 Reformatorzy dÄ…Ĺźyli do likwidacji podstawowej róşnicy pomiÄ™dzy sakramentalnym kapĹ‚aĹ„stwem księşy a powszechnym kapĹ‚aĹ„stwem Ĺ›wieckich, lansujÄ…c egalitarnÄ… i demokratycznÄ… wizjÄ™ KoĹ›cioĹ‚a. Sugerowali ideÄ™ „koncelebracjiâ€? kapĹ‚ana z ludem,30 utrzymywali, iĹź powinno istnieć aktywne „współuczestnictwoâ€? we Mszy ĹšwiÄ™tej realizowane poprzez dialog z kapĹ‚anem i wykluczajÄ…ce kaĹźdÄ… innÄ… formÄ™ uprawnionej obecnoĹ›ci przy OďŹ erze, jak na przykĹ‚ad medytacja, róşaniec czy inne modlitwy prywatne. Opowiadali siÄ™ za zredukowaniem oĹ‚tarza do stoĹ‚u, natomiast komuniÄ™ extra Missam, nawiedzanie NajĹ›wiÄ™tszego Sakramentu i nieustannÄ… adoracjÄ™ uwaĹźali za pozaliturgiczne formy poboĹźnoĹ›ci. Wykazywali niewielkie 25 Na temat Dom Prospera GuĂŠrangera (

-

), odnowiciela Ĺźycia monastycznego we Francji, zob. Dom Paul Dela e OSB, Dom GuĂŠranger, AbbĂŠ de Solesmes, t. - , Plon-Nouri , Paris . Z ostatnio opublikowanych prac zob. Cuthbert Johnson OSB, Prosper GuĂŠranger ( - ): a Liturgical Theologian, PontiďŹ cio Ateneo S. Anselmo, Roma . Zob. teĹź F. Furquim de Almeida, D. GuĂŠranger, um douto ne Lei Divina, „Catolicismoâ€? nr , czerwiec oraz hasĹ‚a autorstwa B. Heurtebize w: DTC, t. VI ( ), kol.

-

i Jacquesa Hourliera w: Dsp, t. VI ( ), kol. -

. 26 Na temat „ruchu liturgicznego� zob. Olivier Rousseau, Histoire du mouvement liturgique, Ed. du Cerf, Paris ; Didier Bonneterre, Le Mouvement liturgique, Editions Fideliter, Escurolles ; B. Neunheuser, Movimento liturgico, w: D. Sartore, A. M. Triacca (red.), Nuovo Dizionario di liturgia, Edizioni Paoline, Roma ; Franco Brovelli (red.), Liturgia: temi e autori. Saggi di studio sul movimento liturgico, Edizioni Liturgiche, Roma . Kamieniami węgielnymi ruchu liturgicznego stały się takie prace, jak: Dom Odo Casel, Das christliche Kultmysterium ( ); Romano Guardini, Vom Geist der Liturgie (

); idem, Liturgische Bildung ( ); idem, Die Sinne und die religiÜse Erkenntis ( ); Dietrich von Hildebrand, Liturgie und Personlichkeit ( ). 27 Podczas kongresu stowarzyszeń katolickich w Malines w roku , zainaugurowanego przez kardynała Merciera, Dom Lambert Beauduin (

- ), benedyktyn z Mont CÊsar, jako pierwszy poparł nowy, horyzontalistyczny i „wspólnotowy� sposób postrzegania liturgii. Zob. B. Fischer, Das „Mechelner Ereignis� vom . . , „Liturgisches Jahrbuch� ,

, s. - . Dom Beauduin był równieş jednym z pionierów „ruchu ekumenicznego�. 28 W Maria Laach opat J. Herwegen, wraz z dwoma swymi współbraćmi, K. Mohlbergiem i O. Caselem, z młodym księdzem pochodzenia włosko-niemieckiego, R. Guardinim, jak równieş z profesorami J. DÜlgerem i A. Baumstarkiem inicjowali w roku

powstanie trzech serii wydawniczych: „Ecclesia Orans�, „Liturgiegeschichtliche Quellen� oraz „Liturgiegeschichtliche Forschungen�. 29 Erwin Iserloch, Il Movimento liturgico, w: HGK, tłum. włoskie, Milano , t. X/ , s. . 30 Ideę tę, potępioną na Soborze Trydenckim (sesja , r. , w: Denz.-H. nr ), ponownie odrzucił Pius XII w encyklice Mediator Dei (w: AAS, t. , s. ).

&

W 7 A$#= K < #$ = poszanowanie dla naboĹźeĹ„stwa do NajĹ›wiÄ™tszego Serca Jezusowego, Matki BoĹźej i Ĺ›wiÄ™tych oraz, ogĂłlniej rzecz ujmujÄ…c, dla duchowoĹ›ci ignacjaĹ„skiej i doktryny moralnej Ĺ›w. Alfonsa Liguori. SĹ‚owem, byĹ‚a to „reinterpretacjaâ€? doktryny i struktury KoĹ›cioĹ‚a w celu przystosowania go do ducha nowoczesnoĹ›ci. Ojciec JosĂŠ Ariovaldo da Silva, autor udokumentowanej historii ruchu liturgicznego w Brazylii, ustaliĹ‚ datÄ™ jego oďŹ cjalnych narodzin na rok .31 WĂłwczas to benedyktyn Dom Martin Michler, przybyĹ‚y z Niemiec32 z zadaniem poprowadzenia kursu liturgicznego w Instituto CatĂłlico de Estudos Superiores, wywoĹ‚aĹ‚ swymi wykĹ‚adami entuzjazm niektĂłrych brazylÄłskich studentĂłw.33 W ramach Uniwersyteckiej Akcji Katolickiej (AUC) stworzono Centro de Liturgia (Centrum Liturgiczne), ktĂłre dziaĹ‚alność swÄ… zainaugurowaĹ‚o rekolekcjami dla grupy szesnastu mĹ‚odych ludzi, przeprowadzonymi przez niemieckiego benedyktyna na pewnej farmie w stanie Rio. Tam wĹ‚aĹ›nie,

lipca roku, po raz pierwszy w Brazylii zostaĹ‚a odprawiona Msza ĹšwiÄ™ta „dialogowaâ€? i versus populum.34 Później Dom Michler juĹź co tydzieĹ„ odprawiaĹ‚ takÄ… MszÄ™ dla studentĂłw uniwersytetu w klasztorze Ĺšw. Benedykta w Rio. „BrazylÄłski ruch liturgiczny rozpoczÄ…Ĺ‚ swÄ… dziaĹ‚alność.â€?35 31 JosĂŠ Ariovaldo da Silva OFM, O Movimento litĂşrgico no Brasil, Editora Vozes, PetrĂłpolis

. Zob. teĹź bp Clemente Isnard OSB, ReminiscĂŞncias para a HistĂłria do Movimento LitĂşrgico no Brasil, apendix w: B. Bo e OSB, O Movimento LitĂşrgico. Testemunho e recordaçþes, Ediçþes Paulinas, SĂŁo Paulo , s. - . 32 Dom Martin Michler ( - ), benedyktyn zwiÄ…zany z klasztorami Neusheim, Maria Laach oraz rzymskim klasztorem Ĺšw. Anzelma, pozostajÄ…cy, podobnie jak Romano Guardini, pod wpĹ‚ywem Dom Beauduina i Odo Casela. Zob. C. Isnard OSB, O papel de Dom Martinho Michler no Movimento CatĂłlico Brasileiro, „A Ordemâ€? nr , grudzieĹ„ , s. - . 33 Alceu Amoroso Lima, przyznajÄ…cy, iĹź wiele zawdziÄ™cza wpĹ‚ywowi Michlera (A. Amoroso Lima, MemĂłrias improvisadas, Ed. Vozes, PetrĂłpolis , s. ), widziaĹ‚ w tym „wspaniaĹ‚e Ĺ›wiatĹ‚o dla wszystkichâ€? (Idem, Hitler e Guardini, „A Ordemâ€? nr , grudzieĹ„ , s. ). Pod wpĹ‚ywem Michlera pozostawaĹ‚ rĂłwnieĹź inny brazylÄłski intelektualista katolicki, Gustavo Corção. W swej autobiograďŹ i pt. A Discoberta do Outro ( ) – jak pisze ojciec da Silva – „podkreĹ›la, Ĺźe myĹ›l Dom Martina Michlera wywarĹ‚a naĹ„ wyraĹşny wpĹ‚ywâ€?. J. Ariovaldo da Silva OFM, O Movimento litĂşrgico no Brasil, s. . Zob. teĹź A. C. Villaça, O pensamento catĂłlico no Brasil, s. - . 34 J. Ariovaldo da Silva OFM, O Movimento litĂşrgico no Brasil, s. - . C. Isnard OSB, O papel, s. - . Ten ostatni wspomina: „w salonie urzÄ…dziĹ‚ oĹ‚tarz, przy ktĂłrym miaĹ‚a zostać odprawiona Msza Ĺ›w. Ale ku naszemu najwyĹźszemu zaskoczeniu, zamiast ustawić stół przy Ĺ›cianie, umieĹ›ciĹ‚ go poĹ›rodku pokoju i otoczyĹ‚ półkoliĹ›cie krzesĹ‚ami, wyjaĹ›niajÄ…c, iĹź odprawi MszÄ™ zwrĂłcony twarzÄ… ku nam. ByĹ‚a to pierwsza w Brazylii Msza Ĺ›w. odprawiona twarzÄ… do ludu!â€? (ReminiscĂŞncias, s.

). „Dom Martinho czynił to z wielką naturalnością, nie bacząc, iş w istocie dokonuje w nas rewolucji. Przełamał tabu i skłonił nas do naśladowania kolejnych jego kroków na drodze, którą on sam wybrał.� (ibidem). 35 J. A. da Silva OFM, O Movimento litúrgico no Brasil, s. .

&!

K !" # XX $%

. Akcja Katolicka na rozdroşu W liście z października roku, skierowanym do kardynała Leme i pozostałych biskupów Brazylii, papieş Pius XI wyraził nadzieję, şe równieş tam powołana zostanie Akcja Katolicka.36 Powstała jeszcze tego samego roku w apostolskim celu „rozpowszechniania i pielęgnowania zasad katolickich w şyciu indywidualnym, rodzinnym i społecznym�.37 Zadaniem Akcji miała być koordynacja działających juş w kraju katolickich stowarzyszeń i dzieł w celu ich podporządkowania jednolitym wytycznym. Zgodnie ze swym statutem Akcja miała zostać bezpośrednio podporządkowana hierarchii kościelnej i prowadzić działalność poza strukturami wszelkich organizacji partyjnych. kwietnia roku uroczyście zainaugurowana została działalność Akcji Katolickiej w archidiecezji Rio de Janeiro; jej kierownictwo powierzono pięcioosobowej komisji biskupiej, zaś jej pierwszym krajowym prezesem został Alceu Amoroso Lima, znany lepiej pod pseudonimem Tristão de Athayde.38 Brazylijska Akcja Katolicka (ACB), zorganizowana w oparciu o model włoski, dzieliła się na obdarzone znaczną autonomią ogniwa diecezjalne, grupujące członków według płci i wieku.39 W owym czasie ruch katolicki w Brazylii był juş solidnie zorganizowany, a wspierał się w głównej mierze na sodalicjach mariańskich Zob. „A Ordem� XVI, styczeń , s. -

. Monica Kornis, Dora Flaksman, Ação católica Brasileira, (ACB), w: DHBB, t. I, s.

. 38 Alceu Amoroso Lima, znany takşe pod literackim pseudonimem Tristão de Athayde, urodził się

grudnia

r. w Rio de Janeiro, a zmarł sierpnia w Petrópolis. Kluczową rolę w jego formacji intelektualnej odegrał ewolucjonizm Silvia Romero, idealizm Benede o Croce oraz witalizm Henri Bergsona, na którego wykłady uczęszczał w roku

w ParyĹźu. W roku nawrĂłciĹ‚ siÄ™ na katolicyzm pod wpĹ‚ywem katolickiego dziaĹ‚acza Jacksona de Figuereido, a po jego Ĺ›mierci zastÄ…piĹ‚ go na stanowisku dyrektora Centro Dom Vital oraz czasopisma „A Ordemâ€?. W ten sposĂłb rozpoczÄ…Ĺ‚ nowy okres w swym Ĺźyciu – okres bliskiej współpracy z kardynaĹ‚em Leme. ZostaĹ‚ sekretarzem generalnym Katolickiej Ligi Wyborczej ( ) i pierwszym prezesem BrazylÄłskiej Akcji Katolickiej ( - ). PozostajÄ…c pod wpĹ‚ywem Maritaina Amoroso Lima zaczÄ…Ĺ‚ jednak stopniowo rewidować swe przekonania ďŹ lozoďŹ czne i polityczne, co na powrĂłt doprowadziĹ‚o go do Ĺ›wiatopoglÄ…du liberalnego, ktĂłrego wyznawcÄ… byĹ‚ jeszcze przed swym nawrĂłceniem. W tej perspektywie ideologicznej zainicjowaĹ‚ powstanie Partido Democrata CristĂŁo (PDC), ktĂłrej manifest sam przygotowaĹ‚. W roku uczestniczyĹ‚ w tak zwanym Ruchu Montevideo, zmierzajÄ…cym ku organizowaniu siÄ™ chadecji w caĹ‚ej Ameryce Ĺ aciĹ„skiej. SobĂłr WatykaĹ„ski II przywitaĹ‚ entuzjastycznie, zwracajÄ…c bacznÄ… uwagÄ™ na znaczÄ…cÄ… rolÄ™, jakÄ… odegraĹ‚y na nim nowe tendencje progresywizmu katolickiego. Analizy pogmatwanej i peĹ‚nej sprzecznoĹ›ci drogi intelektualnej Amoroso Limy dostarcza praca Cunha Alvarenga (JosĂŠ de Azeredo Santos), HistĂłria das variaçþes do sr. TristĂŁo de Athayde, „Catolicismoâ€? nr , lipiec . 39 Wymagania stawiane czĹ‚onkom w statucie Akcji Katolickiej brzmiaĹ‚y nastÄ™pujÄ…co: „prowadzić wzorowe Ĺźycieâ€?, „przystÄ™pować do sakramentĂłwâ€? oraz „stosować siÄ™ do programĂłw ACB i macierzystej organizacjiâ€?. 36 37

&"

W 7 A$#= K < #$ = oraz ich naturalnym przywĂłdcy, Pliniu CorrĂŞi de Oliveira. Utworzenie Akcji Katolickiej nie obyĹ‚o siÄ™ bez trudnoĹ›ci, jako Ĺźe niektĂłre sfery organizacyjne obu Ĺ›rodowisk w naturalny sposĂłb siÄ™ pokrywaĹ‚y. PojawiĹ‚y siÄ™ tendencje – niezgodne zresztÄ… z intencjami papieskimi – zmierzajÄ…ce do wchĹ‚oniÄ™cia wszystkich istniejÄ…cych wczeĹ›niej organizacji przez nowÄ… strukturÄ™. Problemy wynikaĹ‚y jednak nie tylko z powodu róşnic organizacyjnych: powodowaĹ‚a je obawa, by ruchy o dĹ‚ugoletniej tradycji i niekwestionowanych korzeniach, jak na przykĹ‚ad sodalicje mariaĹ„skie, nie utraciĹ‚y swej specyďŹ cznej toĹźsamoĹ›ci, bÄ…dĹş teĹź, aby nie ulegĹ‚a ona osĹ‚abieniu. Co wiÄ™cej, Akcja Katolicka w Brazylii, podobnie zresztÄ… jak w wiÄ™kszoĹ›ci krajĂłw, w ktĂłrych zostaĹ‚a powoĹ‚ana do istnienia, okazaĹ‚a siÄ™ bardzo podatna na nowe, progresywistyczne wpĹ‚ywy. Kiedy tworzono AkcjÄ™ KatolickÄ…, sodalicje osiÄ…gnęły w Brazylii szczytowy punkt swego rozwoju. U progu roku w kraju dziaĹ‚aĹ‚o tysiÄ…c grup sodalicyjnych skupiajÄ…cych czĹ‚onkĂłw, z czego w SĂŁo Paulo.40 Ojciec Irineu Cursino de Moura ogĹ‚osiĹ‚ „współczesnÄ… krucjatÄ™ zastÄ™pĂłw Maryi dla odbudowy religÄłnych pamiÄ…tek naszej chwalebnej przeszĹ‚oĹ›ciâ€?, wskazujÄ…c jako jej przywĂłdcĂłw „współczesnych apostoĹ‚Ăłw ziemi KrzyĹźa ĹšwiÄ™tego (‌) TristĂŁo de Athayde, kongresmena MĂĄrio Ramosa, Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira oraz wielu innych, ktĂłrzy walczÄ… niczym lwy, by konstytucja nasza zostaĹ‚a ostatecznie ustanowiona w imiÄ™ Boga WszechmogÄ…cegoâ€?.41 TristĂŁo de Athayde i Plinio CorrĂŞa de Oliveira wyroĹ›li w latach trzydziestych na niekwestionowanych przywĂłdcĂłw katolickich Brazylii. 42 Pierwszy – jako prezes nowo powstaĹ‚ej Akcji Katolickiej w Rio, drugi – jako dusza sodalicji mariaĹ„skich w SĂŁo Paulo. Jednak Ĺźycie i dziaĹ‚alność apostolska obu tych ludzi potoczyć siÄ™

P. A. Maia SJ, HistĂłria das congregaçþes marianas, s. . Ibidem, s. . 42 W okresie tym, podobnie jak Plinio CorrĂŞa de Oliveira w SĂŁo Paulo, „Athayde zwany jest wielkim luminarzem brazylÄłskiej myĹ›li katolickiej, koordynatorem siĹ‚ duchowych narodu. Zgodnie uwaĹźano go za czĹ‚owieka, ktĂłrego spokojne, rozwaĹźne i owocne dziaĹ‚anie przyniosĹ‚o wpaniaĹ‚e zwyciÄ™stwo postulatĂłw katolickich LEC w Narodowym Zgromadzeniu Konstytucyjnymâ€?. S. Maria Ancilla O’Neil MA, TristĂŁo de Athayde and the Catholic Social Movement in Brazil, The Catholic University of America Press, Washington , s.

. Osobista znajomość Plinia Corrêi de Oliveira z Alceu Amorosem Limą sięga roku , jak sam Lima wspomina na łamach „Legionårio�. Zob. Tristão de Athayde, Bello exemplo, „O Legionårio� nr , V . 40 41

&#

K !" # XX $% miaĹ‚y odmiennymi drogami, by w koĹ„cu poprowadzić ich w caĹ‚kiem przeciwnych kierunkach. Za sprawÄ… Amorosa Limy brazylÄłska Akcja Katolicka stanęła na pozycjach otwarcie maritainowskich.43 ByĹ‚y uczeĹ„ Bergsona na Sorbonie, nawrĂłcony później na katolicyzm, Athayde przeszedĹ‚ proces ewolucji charakterystyczny dla Ăłwczesnych intelektualistĂłw: od postawy pro-tradycyjonalistycznej do progresywizmu Maritaina i Teilharda de Chardin; ich to prace pogodziĹ‚y go „z ewolucjonizmem, ktĂłry byĹ‚ wĹ‚aĹ›ciwy spontanicznej naturze jego myĹ›liâ€?.44 O ile – jak ktoĹ› zauwaĹźyĹ‚ – biskup Vital ucieleĹ›niaĹ‚ postawÄ™ odrzucenia eklektyzmu i ducha nieokreĹ›lonoĹ›ci,45 o tyle eklektyczna marszruta Amorosa Limy reprezentowaĹ‚a w Brazylii antytezÄ™ katolickiej konsekwencji biskupa Vitala,46 ktĂłrego prawowitym spadkobiercÄ… jawiĹ‚ siÄ™ Plinio CorrĂŞa de Oliveira. Podczas gdy Rio de Janeiro, skupione wokół Amorosa Limy, sytuowaĹ‚o siÄ™ na progresywistycznym biegunie Ĺźycia religÄłnego kraju, SĂŁo Paulo reprezentowaĹ‚o biegun tradycyjny; jego „świeckie kierownictwoâ€? spoczywaĹ‚o – jak wspomina ojciec da Silva – „w rÄ™kach Plinia CorrĂŞi de Oliveiraâ€?.47 Postawa ideowa przywĂłdcy z SĂŁo Paulo – wedle sĹ‚Ăłw tego samego autora – doskonale streszczaĹ‚a siÄ™ w powiedzeniu: „Chcemy Brazylii na wskroĹ› brazylÄłskiej? UczyĹ„my jÄ… wiÄ™c na wskroĹ› katolickÄ…. Chcemy zabić duszÄ™ Brazylii? PozwĂłlmy wiÄ™c wydrzeć sobie wiarÄ™â€?.48 43 Zob. JosĂŠ Perdomo Garcia, El Maritenismo en HispanoamĂŠrica, „Estudios Americanosâ€? (Seville) nr

( ), s. - . A. Amoroso Lima, Maritain et l’AmĂŠrique Latine, „Revue Thomisteâ€?, t. ( ), s. - ; Eduardo SeraďŹ n de Oliveira, A inuĂŞncia de Maritain no Pensamento de Alceu Amoroso Lima, „A Ordemâ€? nr ( ). „GĹ‚Ăłwnie za przyczynÄ… Amorosa Limy – zauwaĹźa Villaça – Maritain wywieraĹ‚ gĹ‚Ä™boki i zdecydowany wpĹ‚yw na kulturowÄ… odnowÄ™ brazylÄłskiego katolicyzmu.â€? (O pensamento catĂłlico no Brasil, s. ). 44 Marieta de Morais Ferreira, Leda Soares, Lima, Alceu Amoroso, w: DHBB, t. III, s.

. 45 A. C. Villaça, O pensamento catĂłlico no Brasil, s. . 46 Amoroso Lima usiĹ‚owaĹ‚ przedstawiać zaĹ‚oĹźyciela Centro Dom Vital, Jacksona de Figuereido, jako bezwiednego „rewolucjonistÄ™â€?. „NazywajÄ…c Jacksona rewolucjonistÄ…, jesteĹ›my o wiele bliĹźsi prawdy, niĹź gdy go nazywamy reakcjonistÄ…, co zresztÄ… jego samego napawaĹ‚o dumÄ….â€? TristĂŁo de Athayde, Foi a anos, „DiĂĄrio de Belo Horizonteâ€?, XI - XII . W rzeczywistoĹ›ci Jackson – jak zauwaĹźa w „Catolicismoâ€? JosĂŠ de Azeredo Santos – „byĹ‚ kĹ‚opotliwym cięşarem dla tych, ktĂłrzy porzucili jego sztandar i zamienili Dom Vitala i Veuillota na nieszczÄ™snego Dom La CerdÄ™ i Maritainaâ€?. Cunha Alvarenga (JosĂŠ de Azeredo Santos), Jackson, um fardo icĂ´modo, „Catolicismoâ€? nr , styczeĹ„ , s. . Antonio Carlos Villaça okreĹ›lajÄ…cy Amorosa LimÄ™ mianem „na wskroĹ› liberalnegoâ€? zauwaĹźa: „jeĹ›li Jackson rzeczywiĹ›cie gĹ‚Ä™boko naznaczyĹ‚ duszÄ™ Alceu, nie zmieniĹ‚ na pewno jego liberalnych skĹ‚onnoĹ›ci, ktĂłre pozostaĹ‚y nietkniÄ™teâ€?. O pensamento catĂłlico no Brasil, s. . 47 J. A. da Silva OFM, O movimento litĂşrgico no Brasil, s. . 48 P. CorrĂŞa de Oliveira, O Concilio, „O LegionĂĄrioâ€?, VII , s. ; J. A. da Silva OFM, O movimento litĂşrgico no Brasil, s. .

&$

W 7 A$#= K < #$ =

. Apogeum LegionĂĄrio maja roku, w obecnoĹ›ci arcybiskupa Duarte Leopoldo e Silvy oraz koĹ›cielnej, intelektualnej i spoĹ‚ecznej elity SĂŁo Paulo, poĹ›wiÄ™cona zostaĹ‚a nowa drukarnia „LegionĂĄrioâ€?. Pismo cieszyĹ‚o siÄ™ licznym gronem prenumeratorĂłw i sympatykĂłw, ktĂłrzy nie mogÄ…c osobiĹ›cie uczestniczyć w tej uroczystoĹ›ci, z najdalszych zakÄ…tkĂłw Brazylii przysyĹ‚ali sĹ‚owa uznania i zachÄ™ty. Warto zacytować w peĹ‚nym brzmieniu jeden z owych listĂłw, piĂłra arcybiskupa Campos, Octaviano Pereiry de Albuquerque, zaliczanego do najĹ›wietniejszych osobistoĹ›ci brazylÄłskiego duchowieĹ„stwa. Zawiera on wymowne Ĺ›wiadectwo szacunku i podziwu otaczajÄ…cego „LegionĂĄrio“ w owym okresie. List datowany na

kwietnia roku zaadresowany został bezpośrednio do Plinia Corrêi de Oliveira: 49

„Regularnie zaszczycany przez Pana numerem Pańskiego tygodnika Legionårio, który mi Pan łaskawie przysyła, a którego lekturę przedkładam ponad inne pisma, czuję się zobowiązany szczerze Panu pogratulować całego dobra czynionego dla społeczeństwa. Przy znakomitym wykorzystaniu swych moşliwości intelektualnych ujawnia Pan wyjątkową edukację religijną pobieraną od najmłodszych lat. Wiedział Pan, w jaki sposób dać się prowadzić sprawdzonym przewodnikom – dopomogli oni Panu stać się naczelnym redaktorem katolickiego pisma, wypełnionego poşytecznymi i konkretnymi treściami dotyczącymi istotnych spraw religii oraz problemów społecznych naszych czasów, bez wikłania się w sprawy banalne czy małej wagi. Co więcej, rzuca mi się w oczy powaga, z jaką poruszane są zagadnienia polityczne: nie zmieniają one waszych ideałów, Pan zaś wrogów nie traktuje zjadliwie, unikając jałowych sporów przynoszących skutek odwrotny do zamierzonego i powodujących osobiste animozje. ŝycząc Panu szczęśliwych Świąt Wielkiej Nocy, proszę Boga, by nieustannie Panu błogosławił. Niech zawsze obdarza On Pana odwagą do – sans peur et sans reproche –

49 „Z całego biskupiego serca i z całej mej duszy przybyłem tu – oświadczył arcybiskup – by pobłogosławić nie tylko maszyny rozpoczynające dziś pracę dla naszego pisma, ale przede wszystkim wasze poświęcenie i waszego ducha wiary�. Zob. „O Legionårio� nr ,

V .

&%

K !" # XX $% walki o świętą sprawę naszej czcigodnej religii. Pański oddany przyjaciel i entuzjasta.�50 Z tym samym rokiem wiąşe się równieş inne znaczące wydarzenie. W lecie roku do Brazylii przybył słynny dominikanin, ojciec RÊginald Garrigou-Lagrange.51 Wziął udział w pierwszym tygodniu konferencji tomistycznej odbywającej się w Rio pod przewodnictwem nuncjusza papieskiego Aloisi Maselli, po czym udał się do São Paulo na spotkanie z zespołem redakcyjnym Legionårio.52 W numerze datowanym na

wrzeĹ›nia roku znajduje siÄ™ fotograďŹ a ukazujÄ…ca Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira u boku francuskiego dominikanina, ktĂłry na proĹ›bÄ™ „LegionĂĄrio“ o komentarz do stwierdzenia, iĹź „KoĹ›ciół nie jest ani na prawicy ani na lewicyâ€?, odpowiada: „Jestem czĹ‚owiekiem prawicy i nie widzÄ™ powodu, dla ktĂłrego miaĹ‚bym ten fakt ukrywać. Jestem przekonany, Ĺźe wielu z tych, ktĂłrzy uĹźywajÄ… cytowanego zdania, wypowiada je w celu porzucenia prawicy i przeĹ›lizniÄ™cia siÄ™ na lewicÄ™. StarajÄ…c siÄ™ unikać przesady w jednÄ… stronÄ™, przesadzajÄ… w drugÄ…, jak to siÄ™ ostatnimi laty zdarzaĹ‚o we Francji. UwaĹźam rĂłwnieĹź, Ĺźe nie powinniĹ›my mylić prawdziwej prawicy z rozmaitymi pseudo-prawicami, ktĂłre broniÄ… faĹ‚szywego, a nie prawdziwego Ĺ‚adu. Prawdziwa zaĹ› prawica broni Ĺ‚adu ufundowanego na sprawiedliwoĹ›ci i wydaje siÄ™ odzwierciedlać to, co Pismo ĹšwiÄ™te nazywa ÂŤprawicÄ… BogaÂť gdy gĹ‚osi, iĹź Chrystus zasiada po prawicy Ojca, a wybrani stanÄ… po prawicy NajwyĹźszegoâ€?.53

Cyt. za „O Legionårio� nr , V . Równie wymowne, specjalne błogosławieństwo apostolskie Piusa XII dla „Legionårio� zostało przekazane następnego roku Doktorowi Plinio przez kardynała Leme uczestniczącego w Rzymie w koronacji nowego papieşa. Oto tekst listu datowanego na kwietnia r.: „Mój Drogi Doktorze Plinio. Z całego serca dziękuję za miły telegram, który przysłał mi Pan do Bahii. Z radością przekazuję specjalne błogosławieństwo, którego Ojciec Święty udzielił naszemu nieustraszonemu „Legionårio� oraz jego wielce zasłuşonemu redaktorowi, prawdziwej ozdobie katolickiej prasy, katolickiego edytorstwa i czytelnictwa.� „O Legionårio� nr , IV . 51 Ojciec Reginald Garrigou-Lagrange urodził się w

r. w Auch niedaleko Tarbes, zmarĹ‚ w Rzymie w roku . UczeĹ„ dominikanĂłw, Cormiera, Gardeila i Arintero, byĹ‚ jednym z najwybitniejszych teologĂłw dwudziestego stulecia. Zob. ogromnÄ… bibliograďŹ Ä™ w „Angelicumâ€? nr , , s. - . Zob. teĹź Innocenzo Colosio OP, Il P. Maestro Reginald Garrigou-Lagrange. Ricordi personali di un discepolo, „Rivista de Ascetica e Misticaâ€? nr , , s. - ; BenoĂŽt Lavaud, Garrigou-Lagrange, w: Dsp, t. VI ( ), kol. - . 52 Zob. „O LegionĂĄrioâ€? nr , VIII oraz nr , VIII . 53 Cyt za: „O LegionĂĄrioâ€? nr ,

IX . 50

&&

W 7 A$#= K < #$ =

. Diecezjalny prezes Akcji Katolickiej Kilka miesiÄ™cy później zmarĹ‚ arcybiskup SĂŁo Paulo, a jego nastÄ™pca, arcybiskup JosĂŠ Gaspar de Aonseca e Silva54 okazaĹ‚ siÄ™ zupeĹ‚nie innym typem czĹ‚owieka. Charakter arcybiskupa Leopoldo e Silvy znamionowaĹ‚ czĹ‚owieka niezachwianego, wzbudzajÄ…cego respekt czy nawet strach, arcybiskup JosĂŠ Caspar byĹ‚ natomiast czĹ‚owiekiem o naturze uprzejmej i ujmujÄ…cej. Nie zawsze Ĺ‚atwo byĹ‚o zrozumieć jego prawdziwe zamysĹ‚y i interpretować jego wybory, czÄ™sto inspirowane silnym zmysĹ‚em polityczno-dyplomatycznym. Jego pierwsze poczynania byĹ‚y zaskakujÄ…ce.

marca roku powierzyĹ‚ on Plinio CorrĂŞi de Oliveira funkcjÄ™ niezwykle zaszczytnÄ…: prezesa diecezjalnej rady Akcji Katolickiej w SĂŁo Paulo. W tym samym czasie ksiÄ…dz de Castro Mayer zostaĹ‚ mianowany generalnym asystentem Akcji Katolickiej w SĂŁo Paulo, a ksiÄ™dza de Proença Sigauda powoĹ‚ano na stanowisko archidiecezjalnego asystenta MĹ‚odzieĹźy Akademickiej. Plinio CorrĂŞa de Oliveira objÄ…Ĺ‚ caĹ‚oĹ›ciowe kierownictwo katolickiego laikatu SĂŁo Paulo, w ktĂłrego skĹ‚ad wchodziĹ‚y organizacje studenckie, Akcja Katolicka oraz stowarzyszenia pomocnicze, tj. grupy poboĹźnoĹ›ciowe, zakony tercjarskie i sodalicje mariaĹ„skie.55 Nie musiaĹ‚o to wcale oznaczać, Ĺźe nowy arcybiskup oraz mianowany przez niego zarzÄ…d Akcji Katolickiej podzielajÄ… ten sam punkt widzenia. Strategia arcybiskupa JosĂŠ Caspara polegaĹ‚a na zwiÄ…zywaniu ze sobÄ… ludzi poprzez współpracÄ™ raczej niĹź przez konfrontacjÄ™ twarzÄ… w twarz, szczegĂłlnie w przypadku tak silnych osobowoĹ›ci, jak Plinio CorrĂŞa de Oliveira. Przedwczesna Ĺ›mierć arcybiskupa

54 JosÊ Caspar de Aonseca e Silva, drugi arcybiskup São Paulo, urodził się stycznia

r. w AraxĂĄ, w stanie Minas. ĹšwiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie przyjÄ…Ĺ‚ sierpnia r. z rÄ…k arcybiskupa Duarte Leopoldo e Silvy. Po studiach w rzymskim Gregorianum otrzymaĹ‚ sakrÄ™ biskupiÄ…, by kwietnia r. zostać biskupem pomocniczym archidiecezji SĂŁo Paulo. Po Ĺ›mierci arcybiskupa Duarte Leopoldo e Silvy w sierpniu r. JosĂŠ Caspar przejÄ…Ĺ‚ arcybiskupstwo SĂŁo Paulo. ZginÄ…Ĺ‚ w katastroďŹ e lotniczej sierpnia r. Zob. In memoriam de JosĂŠ Caspar de Aonseca e Silva, Editora Ave Maria, SĂŁo Paulo ; P. CorrĂŞa de Oliveira, Probeza ediďŹ cante, „O LegionĂĄrioâ€? nr , IX . 55 „Nasz program da siÄ™ streĹ›cić w sĹ‚owach mo a, ktĂłre przyjmujemy z entuzjazmem, poniewaĹź dyktuje je sam porzÄ…dek rzeczy ustanowiony przez Opatrzność. Jest nim dewiza herbu arcybiskupiego: ÂŤaby byli jednoÂť. (‌) Jedność katolikĂłw polega na harmonÄłnym zestawieniu ze sobÄ… róşnorodnych elementĂłw, na pokojowym współdziaĹ‚aniu osĂłb zjednoczonych wspĂłlnotÄ… myĹ›li, wspĂłlnotÄ… Ĺźycia, wspĂłlnotÄ… akcji. Jakiej myĹ›li? Jakiego Ĺźycia? Jakiej akcji? MyĹ›lÄ… owÄ… – jest myĹ›l KoĹ›cioĹ‚a. Ĺťyciem – nadprzyrodzone Ĺźycie Ĺ‚aski. AkcjÄ… – Akcja Katolicka.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, Ut omnes unum sint, „O LegionĂĄrioâ€? nr , III .

&'

K !" # XX $% uniemoĹźliwia zgĹ‚Ä™bienie prawdziwej natury relacji, panujÄ…cych miÄ™dzy tymi dwoma osobistoĹ›ciami. Z pewnoĹ›ciÄ… jednak dokonujÄ…c wyboru Doktora Plinio, arcybiskup JosĂŠ Caspar postawiĹ‚ na osobÄ™ posiadajÄ…cÄ… dogĹ‚Ä™bnÄ… i solidnÄ… wiedzÄ™ na temat zĹ‚a, ktĂłre zaczynaĹ‚o wĂłwczas zaraĹźać wielkie organizacje apostolatu Ĺ›wieckiego. DziÄ™ki nowej funkcji Plinio CorrĂŞa de Oliveira, ktĂłry od roku demaskowaĹ‚ przejawy owego zĹ‚a na Ĺ‚amach „LegionĂĄrioâ€?,56 uzyskaĹ‚ moĹźliwość szerokiego i wnikliwego spojrzenia na zĹ‚oĹźonÄ… rzeczywistość katolickÄ… w kraju. MĹ‚ody prezes zarzÄ…dzaĹ‚ stowarzyszeniem z ogromnÄ… energiÄ…, zwalczajÄ…c pojawiajÄ…ce siÄ™ bĹ‚Ä™dy doktrynalne i prĂłbujÄ…c zmienić „nowoczesneâ€? trendy myĹ›lowe. Trzy lata jego dziaĹ‚alnoĹ›ci przyniosĹ‚y wyraĹşne rezultaty: Akcja Katolicka w SĂŁo Paulo przeĹźywaĹ‚a okres bezprecedensowego rozwoju. WspaniaĹ‚y Kongres Eucharystyczny, jaki odbyĹ‚ siÄ™ tam w roku , ukazaĹ‚ caĹ‚ej Ameryce Ĺ aciĹ„skiej ogromny potencjaĹ‚ brazylÄłskiego ruchu katolickiego. WygĹ‚aszajÄ…c z tej okazji jako diecezjalny prezes Akcji Katolickiej oďŹ cjalne przemĂłwienie przed milionowym audytorium, Doktor Plinio w nastÄ™pujÄ…cy sposĂłb naszkicowaĹ‚ historycznÄ… rolÄ™ swej ojczyzny: „OpatrznoĹ›ciowa misja Brazylii polega na wzrastaniu wewnÄ…trz wĹ‚asnych granic ku dzieĹ‚u rozwÄłania Ĺ›wietnoĹ›ci cywilizacji prawdziwie rzymskiej, katolickiej i apostolskiej, ku peĹ‚nemu miĹ‚oĹ›ci skÄ…paniu caĹ‚ego Ĺ›wiata w tym potęşnym Ĺ›wietle, ktĂłre bÄ™dzie prawdziwym lumen Christi promieniujÄ…cym z KoĹ›cioĹ‚a. Nasz spokojny i goĹ›cinny charakter, mnogość ras współşyjÄ…cych w braterskiej harmonii, opatrznoĹ›ciowe współdziaĹ‚anie imigrantĂłw, tak wspaniale wĹ‚Ä…czajÄ…cych siÄ™ w Ĺźycie narodu i, ponad wszystko, zasady ĹšwiÄ™tej Ewangelii, nigdy nie przeobraşą naszego dÄ…Ĺźenia do wielkoĹ›ci w pretekst do ograniczonych jakobinizmĂłw, tÄ™pych rasizmĂłw, zbrodniczych imperializmĂłw. JeĹ›li Brazylia ktĂłregoĹ› dnia bÄ™dzie wielka, to stanie siÄ™ tak dla dobra caĹ‚ego Ĺ›wiata. ÂŤNiech rzÄ…dzÄ…cy bÄ™dÄ… jako sĹ‚udzyÂť – mĂłwi Odkupiciel. Brazylia stanie siÄ™ wielka nie przez podbĂłj, lecz przez wiarÄ™. BÄ™dzie bogata nie dobrami materialnymi, ale hojnoĹ›ciÄ…. ZaprawdÄ™, jeĹźeli dochowamy wiernoĹ›ci Rzymowi papieĹźy, nasze miasto moĹźe siÄ™ stać 56 P. CorrĂŞa de Oliveira, Burocracia, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VIII , Idem, Sociologite, „O LegionĂĄrioâ€? nr

, VIII . Tytuły tych artykułów mówią same za siebie.

'(

W 7 A$#= K < #$ = nowym Jeruzalem – ku doskonaĹ‚emu piÄ™knu, zaszczytowi, chwale i radoĹ›ci caĹ‚ego Ĺ›wiata.â€?57 Plinio CorrĂŞa de Oliveira pragnÄ…Ĺ‚ wszakĹźe ujrzeć swe dzieĹ‚o doprowadzone do koĹ„ca. Dlatego teĹź postanowiĹ‚ napisać ksiÄ…ĹźkÄ™ w obronie Akcji Katolickiej, stawiajÄ…cÄ… zarazem szczegółowÄ… diagnozÄ™ dolegliwoĹ›ci, na ktĂłre Akcja cierpiaĹ‚a. DolegliwoĹ›ci owe nie byĹ‚y bynajmniej nieznane nuncjuszowi papieskiemu w Brazylii, arcybiskupowi Benede o Aloisi Maselli, ktĂłry, choć osobiĹ›cie nie znaĹ‚ Plinia CorrĂŞi de Oliveira, od pewnego czasu z aprobatÄ… Ĺ›ledziĹ‚ jego poczynania. MisjÄ™ przygotowania bezpoĹ›redniego spotkania arcybiskup powierzyĹ‚ swemu zaufanemu współpracownikowi, wĹ‚oskiemu jezuicie Cesare Dainese,58 Ăłwczesnemu rektorowi ColĂŠgio Loyola w Belo Horizonte. OdbyĹ‚o siÄ™ ono w niedĹ‚ugi czas potem, w Rio de Janeiro. SześćdziesiÄ™cioletni nuncjusz, czĹ‚owiek powĹ›ciÄ…gliwy, o manierach doskonaĹ‚ego dyplomaty, wysĹ‚uchaĹ‚ w milczeniu opinii prezesa Akcji Katolickiej z SĂŁo Paulo, obdarzyĹ‚ go sĹ‚owami dyskretnej zachÄ™ty i poleciĹ‚ ojcu Dainese pozostawać z nim w kontakcie. WkrĂłtce potem stanowisko wikariusza generalnego archidiecezji SĂŁo Paulo objÄ…Ĺ‚ ksiÄ…dz AntĂ´nio de Castro Mayer. StanowiĹ‚o to wyraĹşny znak interwencji nuncjatury, a zarazem poparcia dla projektu Doktora Plinio, ktĂłry pogrÄ…ĹźyĹ‚ siÄ™ we wnikliwym studiowaniu dokumentĂłw, aby swÄ… pracÄ™ zakoĹ„czyć moĹźliwie jak najszybciej. Biskup de Castro Mayer wspomina, iĹź byĹ‚ Ĺ›wiadkiem caĹ‚ego procesu powstawania ksiÄ…Ĺźki i wysiĹ‚ku autora, aby okazaĹ‚a siÄ™ ona w stu procentach obiektywna.59 NiezbÄ™dna byĹ‚a jednakĹźe pozytywna opinia arcybiskupa SĂŁo Paulo, ktĂłry po przeczytaniu brulionu wpadĹ‚ w zakĹ‚opotanie z powodu stanowczej postawy autora. Ten z kolei, w obliczu wahaĹ„ arcybiskupa, zwrĂłciĹ‚ siÄ™ za poĹ›rednictwem ojca Dainese P. CorrĂŞa de Oliveira, Saudação Ă s autoridades civis e militares, „O LegionĂĄrioâ€? nr , IX

. 58 Cesare Dainese urodził się w Luvigliano (Padwa) w roku

. Do Towarzystwa Jezusowego wstąpił w Brazylii, rozpoczynając nowicjat w Vila Mariana (stan São Paulo) w roku

. Po studiach ďŹ lozoďŹ cznych w Rzymie i teologicznych w Heythrop College w Anglii przyjÄ…Ĺ‚ Ĺ›wiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie w roku , a w powrĂłciĹ‚ do Brazylii, gdzie piastowaĹ‚ stanowiska rektorskie kolejno w ColĂŠgio Anchieta w Nova Friburgo ( - , - ), ColĂŠgio AntĂ´nio Vieira w Salvador (Bahia), ktĂłrego zostaĹ‚ prowincjaĹ‚em ( - ) oraz ColĂŠgio Santo InĂĄcio w Rio de Janeiro ( - ). ZmarĹ‚ w roku . 59 Biskup de Castro Mayer wspomina np., Ĺźe ksiÄ…ĹźkÄ™ Plinia CorrĂŞi de Oliveira czytaĹ‚ Ăłwczesny przeor klasztoru Ĺšw. Benedykta, Dom Paulo Pedrosa, oraz wspomniany wczeĹ›niej ojciec Cesare Dainese, dyrektor Narodowej Konfederacji Sodalicji MariaĹ„skich. AntĂ´nio de Castro Mayer, Vinte anos depois‌, „Catolicismoâ€? nr , lipiec . 57

'

K !" # XX $% do nuncjusza, przedstawiając trudności, na jakie napotyka jego ksiąşka, a zarazem prosząc go, by w celu przezwycięşenia impasu zechciał napisać do niej wstęp. Przeczytawszy uwaşnie gotową pracę i dostrzegając jej wagę, arcybiskup Aloisi Masella chętnie się na to zgodził, skłaniając jednocześnie arcybiskupa São Paulo, aby ten dłuşej nie odwlekał jej publikacji. W tej sytuacji arcybiskup JosÊ Caspar przesłał pracę swemu wikariuszowi, księdzu de Castro Mayerowi, w celu nadania jej długo oczekiwanego imprimatur.

. W obronie Akcji Katolickiej Em Defesa da Ação CatĂłlica60, ze wstÄ™pem nuncjusza Benede a Aloisi Maselli, opatrzona imprimatur archidiecezji SĂŁo Paulo, ukazaĹ‚a siÄ™ drukiem w czerwcu roku, sygnowana nazwiskiem prezesa archidiecezjalnej rady Akcji Katolickiej w SĂŁo Paulo, Plinia CorrĂŞi de Oliveira. SkĹ‚adajÄ…ca siÄ™ z piÄ™ciu części praca stanowiĹ‚a pierwszÄ…, szeroko zakrojonÄ… prĂłbÄ™ wytkniÄ™cia bĹ‚Ä™dĂłw progresywizmu rozprzestrzeniajÄ…cych siÄ™ wewnÄ…trz brazylÄłskiej Akcji Katolickiej, ktĂłre odbÄłaĹ‚y siÄ™ na caĹ‚ym spoĹ‚eczeĹ„stwie. KsiÄ…Ĺźka Plinia CorrĂŞi de Oliveira nie miaĹ‚a być traktatem ukierunkowanym na prezentacjÄ™ ogĂłlnych zaĹ‚oĹźeĹ„ Akcji Katolickiej. „Przede wszystkim – pisaĹ‚ we wstÄ™pie autor – praca ta ma pokazać czym Akcja Katolicka nie jest, czym być nie powinna, jak nie powinna dziaĹ‚aćâ€?.61

) Pierwszy z podstawowych problemĂłw, jakim zajÄ…Ĺ‚ siÄ™ autor, dotyczyĹ‚ „naturyâ€? Akcji Katolickiej. Jak uprzednio napisaĹ‚ w „LegionĂĄrio“: „JeĹźeli chodzi o AkcjÄ™ KatolickÄ…, nie ma waĹźniejszej rzeczy niĹź jej natura prawnaâ€?.62 Nowe teorie przypisujÄ… Piusowi XI intencjÄ™ obdarzenia laikatu zrzeszonego w Akcji Katolickiej nowatorskim „mandatemâ€? w strukturze KoĹ›cioĹ‚a. Plinio CorrĂŞa de Oliveira poddaĹ‚ analizie naturÄ™ prawnÄ… stowarzyszenia po to, by wykazać, iĹź papieski „mandatâ€? dla Akcji Katolickiej ani o jotÄ™ nie zmienia jej istoty prawnej, ktĂłra pozostaje identyczna jak w przypadku innych licznych organizacji katolickich, ktĂłre pojawiĹ‚y siÄ™ zarĂłwno przed powstaniem Akcji, jak i po nim. Apel Piusa XI do laikatu, choć powaĹźny i uroczysty, nie róşniĹ‚ siÄ™ niczym od innych zaproszeĹ„ do P. CorrĂŞa de Oliveira, Em Defesa da Ação CatĂłlica, Ave Maria, SĂŁo Paulo . Ibidem, s. . 62 P. CorrĂŞa de Oliveira, Rumos de Ação CatĂłlica sob o PontiďŹ cado de Pio XII, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , VI . 60 61

'

W 7 A$#= K < #$ = współpracy kierowanych na przestrzeni dziejów Kościoła przez hierarchię do świeckich. Świeccy – podkreślał Doktor Plinio – od najwcześniejszych czasów niezmiennie współpracowali z hierarchią. „Który z historyków Kościoła odważyłby się twierdzić, iż był taki wiek, rok, miesiąc czy dzień, kiedy hierarchia Kościoła nie prosiła i nie korzystała ze współpracy z laikatem? Nie wspominając o krucjatach, typowym przykładzie militarnej akcji katolickiej, najuroczyściej zwoływanej przez papieży; nie wspominając o zakonach rycerskich, których rycerzy Kościół wyposażał w szerokie uprawnienia i funkcje apostolskie; nie wspominając o rzeszach wiernych, którzy pociągnięci przez Kościół do rozmaitych stworzonych przezeń stowarzyszeń apostolskich, podejmowali współpracę z hierarchią – rozważmy przykłady innych instytucji, które w sposób szczególny uzasadniają nasze rozumowanie. Wiadomo, iż w Kościele istnieją liczne zakony i zgromadzenia, które przyjmują w swe szeregi jedynie osoby nie posiadające święceń kapłańskich. Przede wszystkim znajdziemy między nimi zgromadzenia żeńskie, choć jest również kilka męskich, na przykład bracia maryści. Po drugie, wielu duchownych nie jest kapłanami – spełniają oni tylko funkcje pomocnicze w męskich zgromadzeniach kapłańskich. Zuchwałym byłoby zaprzeczyć temu, że – ogólnie rzecz ujmując – członkowie owych zakonów czy zgromadzeń otrzymali powołanie od Ducha Świętego.”63 ) Drugi, podobnej wagi problem dotyczył natury związku pomiędzy laikatem a hierarchią kościelną. Na czym polega różnica pomiędzy mandatem nadanym hierarchii przez Boga a działalnością prowadzoną przez wiernych? Czy można mówić, iż Akcja Katolicka, jako taka, otrzymała swój prywatny mandat, podobny do mandatu hierarchii? Plinio Corrêa de Oliveira udziela następującej odpowiedzi: „a) Tak, jeżeli przez ten mandat rozumiemy obowiązek działalności apostolskiej nakazanej przez hierarchię. b) Nie, jeżeli przez ten mandat rozumiemy, iż Akcja Katolicka jest integralnym elementem hierarchii i w ten sposób uczestniczy w mandacie nadanym przez Pana bezpośrednio hierarchii.”64

63 64

P. Corrêa de Oliveira, Em Defesa da Ação Católica, s. - . Ibidem, s. .

'!

K !" # XX $% JeĹźeli poprzez „mandatâ€? rozumie siÄ™ kaĹźdy nakaz w sposĂłb legalny naĹ‚oĹźony przez wĹ‚adzÄ™ na podwĹ‚adnego, to otrzymuje go zarĂłwno hierarchia, jak i Ĺ›wieccy. Nie wyklucza to jednakowoĹź istnienia fundamentalnej odmiennoĹ›ci wĹ‚adz przekazanych dwĂłm róşnym podmiotom. „Hierarchia otrzymaĹ‚a od Pana zadanie kierownicze. Laikat otrzymuje od hierarchii nie funkcje kierownicze, lecz zadania naleşące zasadniczo do podwĹ‚adnychâ€?.65 Doktor Plinio dotyka tu delikatnego problemu „współuczestnictwa laikatu w apostolskiej dziaĹ‚alnoĹ›ci hierarchiiâ€?, zgodnie ze sĹ‚ynnÄ… deďŹ nicjÄ… Piusa XI. FormuĹ‚uje powaĹźne ostrzeĹźenie, iĹź nowa koncepcja współuczestnictwa oraz mandatu implikuje nowÄ… „teologiÄ™ laikatuâ€?, ktĂłra poprzez egalitaryzm prowadzi do destrukcji tradycyjnej struktury kierowania KoĹ›cioĹ‚em. W tej kwestii Plinio CorrĂŞa de Oliveira nie Ĺźywi najmniejszych wÄ…tpliwoĹ›ci: „współuczestnictwoâ€? – w sensie nadanym temu terminowi zarĂłwno przez Piusa XI, jak i przez wczeĹ›niejsze wypowiedzi Magisterium KoĹ›cioĹ‚a – rĂłwna siÄ™ „współpracyâ€?. „Mandatâ€? Akcji Katolickiej nie zostaĹ‚ dany wiernym bezpoĹ›rednio przez Boga, lecz za poĹ›rednictwem hierarchii. To ona ma kierować akcjÄ… wiernych, a zatem rĂłwnieĹź AkcjÄ… KatolickÄ…. „Misja wiernych polega w istocie na wypeĹ‚nianiu – w obrÄ™bie misji nadanej hierarchii – instrumentalnej roli współpracownikĂłw. Innymi sĹ‚owy, wierni uczestniczÄ… w hierarchicznym apostolacie jako współpracownicy ÂŤinstrumentalniÂť.â€?66 „PotwierdzajÄ…c uczestnictwo Akcji Katolickiej w hierarchicznym apostolacie, Pius XI pragnie powiedzieć, iĹź jest ono niczym wiÄ™cej jak czystÄ… współpracÄ…, dziaĹ‚alnoĹ›ciÄ… zasadniczo instrumentalnÄ…, ktĂłrej natura wcale nie róşni siÄ™ od apostolskich zadaĹ„ wykonywanych przez organizacje spoza krÄ™gu Akcji Katolickiej – organizacji podporzÄ…dkowanej, jak kaĹźda inna organizacja wiernych.â€?67 ) Trzeci z poruszonych problemĂłw, zajmujÄ…cy pozostaĹ‚Ä… część ksiÄ…Ĺźki, dotyczy „dewiacjiâ€? wystÄ™pujÄ…cych wewnÄ…trz Akcji Katolickiej w zakresie liturgii, duchowoĹ›ci oraz metod dziaĹ‚alnoĹ›ci apostolskiej.

65 66 67

'"

Ibidem, s. . Ibidem, s. - . Ibidem, s. .

W 7 A$#= K < #$ = Nie wchodzÄ…c w zagadnienie „mszy dialogowejâ€?, wykraczajÄ…ce poza temat ksiÄ…Ĺźki, Plinio CorrĂŞa de Oliveira wymienia te jej elementy doktrynalne, ktĂłre wypaczajÄ… tradycyjne nauczanie KoĹ›cioĹ‚a. Z punktu widzenia Ĺźycia wewnÄ™trznego rozprzestrzeniajÄ…cy siÄ™ liturgicyzm wydawaĹ‚ siÄ™ zakĹ‚adać „nowÄ… ascezÄ™â€?, poĹ‚Ä…czonÄ… ze specjalnÄ… „łaskÄ… stanuâ€? przynaleĹźenia do Akcji Katolickiej. Zgodnie z nowÄ… teoriÄ…, liturgia wywiera na wiernych wpĹ‚yw mechaniczny czy teĹź magiczny, zbytecznymi czyniÄ…c wszelkie starania w sferze współpracy pomiÄ™dzy czĹ‚owiekiem a Bogiem.68 StÄ…d najpowszechniejsze praktyki poboĹźnoĹ›ciowe,69 jak rĂłwnieĹź kaĹźdy wysiĹ‚ek woli, poczÄ…wszy od rachunku sumienia a skoĹ„czywszy na ignacjaĹ„skich ćwiczeniach duchowych, byĹ‚y systematycznie deprecjonowane jako bezuĹźyteczne lub przestarzaĹ‚e. Korzeni owych bĹ‚Ä™dĂłw naleĹźy – wedĹ‚ug Plinia CorrĂŞi de Oliveira – dopatrywać siÄ™ w duchu niezaleĹźnoĹ›ci, jak rĂłwnieĹź w duchu poszukiwania przyjemnoĹ›ci wyzwalajÄ…cym czĹ‚owieka od cięşaru wyrzeczeĹ„, jakie nakĹ‚ada naĹ„ zadanie uĹ›wiÄ™cania siÄ™. „Po wyeliminowaniu walki duchowej, Ĺźycie chrzeĹ›cÄłaĹ„skie jawi siÄ™ im jako nieprzerwana seria duchowych przyjemnoĹ›ci i pocieszeĹ„.â€?70 Plinio CorrĂŞa de Oliveira przypomina zdanie Leona XIII, wedle ktĂłrego „doskonaĹ‚ość chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej cnoty polega na takim nastawieniu ducha, ktĂłre dodaje odwagi wobec wszystkiego, co trudne i wymagajÄ…ceâ€?.71 Doktor Plinio przywoĹ‚uje ponadto sĹ‚owa Piusa XI z listu Magna Equidem z sierpnia roku: „Niepohamowana şądza przyjemnoĹ›ci, osĹ‚abiajÄ…c siĹ‚Ä™ duszy i psujÄ…c postawÄ™ moralnÄ…, stopniowo niszczy poczucie obowiÄ…zku. W istocie roĹ›nie dziĹ› liczba ludzi, ktĂłrzy pociÄ…gani Ĺ›wiatowymi przyjemnoĹ›ciami do niczego nie czujÄ… tak wielkiej odrazy ani teĹź niczego tak bardzo nie unikajÄ…, jak pojawiajÄ…cego siÄ™ cierpienia czy dobrowolnego umartwienia ciaĹ‚a lub duszy, i zachowujÄ… siÄ™ zazwyczaj – wedle sĹ‚Ăłw ApostoĹ‚a – jak wrogowie Chrystusowego Ibidem s. . „Praktyki te – zauwaĹźa kardynaĹ‚ Palazzini – przynoszÄ… cenne korzyĹ›ci (odpusty itp.) i specjalne Ĺ‚aski natury duchowej, a nawet materialnej. Wszystkie one rodzÄ… owoce w dziedzinie moralnej i spoĹ‚ecznej warte najszczerszego zainteresowania. To przez te wĹ‚aĹ›nie praktyki, tak bezmyĹ›lnie pogardzane i odrzucane przez dusze krĂłtkowzroczne i Ĺ›lepe, wielcy i mali, mĹ‚odzi i starzy, uczeni i analfabeci uczyli siÄ™ i uczÄ… wznoszenia dusz ponad wulgarność i nikczemność tego Ĺ›wiata.â€? Pietro Palazzini, hasĹ‚o Devozione, w: EC, , t. IV, col. . 70 P. CorrĂŞa de Oliveira, Em Defesa da Ação CatĂłlica, s. . 71 Leon XIII, Ecyklika Auspicato concessum z wrzeĹ›nia

r. 68 69

'#

K !" # XX $% Krzyşa. Ale nikt nie osiągnie wiecznej szczęśliwości, jeşeli nie zaprze się samego siebie, jeşeli nie weźmie swego krzyşa i nie podąşy za Jezusem Chrystusem.�72 Wraz z duchem modlitwy – zauwaşa dalej Plinio Corrêa de Oliveira – wymagany jest duch apostolski. Ten z kolei, zaczyna się od najblişszych i rozszerza koncentrycznymi kręgami aş do pozostających najdalej. „Nie wahamy się twierdzić, iş w pierwszym rzędzie naleşy pragnąć uświęcenia i wytrwałości dla dobrych; w dalszej kolejności uświęcenia katolików dalekich od praktyk religijnych, na końcu zaś nawrócenia niekatolików.�73 Autor podkreśla równieş wagę „metod� apostolskich. W czasie, gdy polityka „wyciągniętej ręki� zaczęła przenikać do kręgów katolickich, podkreśla on heroiczny i nadprzyrodzony charakter apostolatu katolickiego. „Naleşy wyjaśnić, iş skoro język apostolski – przepojony z jednej strony miłością i łagodnością, z drugiej zaś napawający strachem i wibrujący świętą energią – jednakowo jest usprawiedliwiony i w obu aspektach winien być uşywany w kaşdej epoce, to z pewnością w niektórych epokach lepiej podkreślić jego aspekt surowszy, w innych natomiast – łagodniejszy. Jednakowoş, tego typu troska nie powinna nigdy prowadzić do skrajności – będącej w istocie brakiem równowagi – w stosowaniu tylko jednego z nich, przy odrzuceniu drugiego. Jak to się dzieje dzisiaj? Uszy współczesnego człowieka przepełnia przesadna słodycz, łatwy sentymentalizm, frywolny duch poprzednich pokoleń. Wielkie masowe ruchy naszej epoki nie zrodziły się z miraşu łatwo osiągalnych ideałów. Przeciwnie, to w imię najbardziej radykalnych zasad, odwołujących się do najpełniejszego poświęcenia, wskazujących najtrudniejsze i najbardziej strome ścieşki heroizmu, czołowi przywódcy polityczni wywoływali entuzjazm mas dochodzący do delirium. Wielkość naszych dni leşy właśnie w pragnieniu absolutu i heroizmu. Dlaczego nie nasycić tego chwalebnego pragnienia nieustraszonym

72 73

'$

Cyt. za: P. Corrêa de Oliveira, Em Defesa da Ação Católica, s. - . Ibidem, s.

-

.

W 7 A$#= K < #$ = gĹ‚oszeniem absolutnej Prawdy i nadprzyrodzenie heroicznej moralnoĹ›ci naszego Pana Jezusa Chrystusa?â€?74 PostawÄ™ sentymentalnÄ…, przejawiajÄ…cÄ… siÄ™ przede wszystkim w pewnym rodzaju ckliwej poboĹźnoĹ›ci przystrojonej w maskÄ™ „miĹ‚oĹ›ciâ€? bliĹşniego, okreĹ›la Doktor Plinio mianem „biaĹ‚ej herezjiâ€?. „Z miĹ‚oĹ›ciÄ… mĂłwmy prawdÄ™, uczyĹ„my miĹ‚ość Ĺ›rodkiem dotarcia do prawdy; nie uĹźywajmy zaĹ› miĹ‚oĹ›ci dla jakiegokolwiek pomniejszania prawdy czy deformacji rzeczywistoĹ›ci, lub teĹź dla uzyskania poklasku czy unikniÄ™cia krytyki, ani teĹź w próşnym usiĹ‚owaniu zadowolenia opinii wszystkich. W przeciwnym razie przez miĹ‚ość dotrzesz nie do prawdy, a do bĹ‚Ä™du.â€?75 „Inny bĹ‚Ä…d polega na ukrywaniu lub systematycznym pomniejszaniu znaczenia zĹ‚a leşącego w herezjach, w celu przekonania heretyka, iĹź dystans dzielÄ…cy go od KoĹ›cioĹ‚a jest niewielki. Tymczasem postÄ™powanie takie prowadzi do ukrywania przed wiernymi zĹ‚a herezji, a przez to do znoszenia barier oddzielajÄ…cych ich od apostazji! A tak wĹ‚aĹ›nie siÄ™ dzieje, gdy w grÄ™ wchodzi szerokie bÄ…dĹş wyĹ‚Ä…czne uĹźycie powyĹźszej metody.â€?76 „PrĂłbować znaleźć wspĂłlny mianownik? Istnieje ryzyko ugrzęźniÄ™cia w niejednoznacznoĹ›ci lub popierania tych, ktĂłrzy chcieliby Ĺ‚owić ryby w mÄ™tnej wodzie. Nie czyĹ„my zatem strategii odwrotu, ustawicznego uĹźywania dwuznacznych terminĂłw oraz nagminnego zwyczaju ukrywania wiary reguĹ‚Ä… naszego postÄ™powania, ktĂłrego triumfem w ostatecznym rozrachunku miaĹ‚yby być ludzkie wzglÄ™dy.â€?77 KoĹ„czÄ…c dĹ‚ugÄ… listÄ™ wynaturzeĹ„ w doktrynie i mentalnoĹ›ci pewnych krÄ™gĂłw Akcji Katolickiej, Plinio CorrĂŞa de Oliveira konkluduje: „Wszystko to jest, mniej lub bardziej, zwiÄ…zane z takimi zasadami, jak odrzucenie skutkĂłw grzechu pierworodnego i wynikajÄ…ce zeĹ„ pojÄ™cie Ĺ‚aski jako wyĹ‚Ä…cznego czynnika Ĺźycia duchowego, wreszcie tendencja do pomÄłania autorytetu w nadziei, iĹź Ĺ‚ad wyniknie z wolnego, Ĺźywego, spontanicznego poĹ‚Ä…czenia inteligencji i woli. Doktryna mandatu, wsparta dodatkowo przez autorĂłw 74 75 76 77

Ibidem, s. . Ibidem, s. . Ibidem, s. . Ibidem, s. .

'%

K !" # XX $% europejskich, spoĹ›rĂłd ktĂłrych wielu z róşnych powodĂłw zasĹ‚uguje na uwagÄ™, znalazĹ‚a w naszym Ĺ›rodowisku podatny grunt dla rodzenia owocĂłw, jakich wielu z owych autorĂłw sobie nie wyobraĹźaĹ‚o.â€?78 W na pozĂłr zjednoczonym i homogenicznym Ĺ›rodowisku religÄłnym ksiÄ…Ĺźka wywoĹ‚aĹ‚a efekt piorunujÄ…cy. PomogĹ‚a obudzić sennÄ… wiÄ™kszość i przestrzec jÄ… przed nurtem progresywistycznym, ktĂłrego podstÄ™pne manewry zostaĹ‚y zdemaskowane. „Ta ksiÄ…Ĺźka – napisaĹ‚ biskup Sigaud – byĹ‚a woĹ‚aniem na alarm i napiÄ™tnowaniem bĹ‚Ä™dĂłw. WoĹ‚aniem na alarm, ktĂłre powstrzymaĹ‚o tysiÄ…ce wiernych przed podÄ…Ĺźeniem w dobrej wierze drogÄ… bĹ‚Ä™dĂłw i naduĹźyć ruchu liturgicznego, prÄ…cego naprzĂłd niczym powodziowa fala.â€?79 „W dziejach KoĹ›cioĹ‚a – dodaje dalej ten sam hierarcha – zdarzajÄ… siÄ™ ksiÄ…Ĺźki ucieleĹ›niajÄ…ce Ĺ‚aski, ktĂłrymi BĂłg obdarza swĂłj lud. (‌) SÄ… one noĹ›nikami Ĺ‚aski, poniewaĹź ich treść oĹ›wieca umysĹ‚ nadzwyczajnym Ĺ›wiatĹ‚em. SÄ… przejawem Ĺ‚aski, poniewaĹź oĹ›mielajÄ… ludzkÄ… wolÄ™ do dziaĹ‚ania w taki sposĂłb, by wypeĹ‚nić wolÄ™ Boşą.â€? WĹ›rĂłd takich ksiÄ…Ĺźek, obok WyznaĹ„ i O paĹ„stwie BoĹźym Ĺ›w. Augustyna, obok O naĹ›ladowaniu Chrystusa, obok ĆwiczeĹ„ duchowych Ĺ›w. Ignacego Loyoli, obok Traktatu o prawdziwym naboĹźeĹ„stwie do NajĹ›wiÄ™tszej Maryi Panny Ĺ›w. Ludwika Marii Grignion de Montfort, arcybiskup Sigaud wymieniĹ‚, w dwudziestÄ… rocznicÄ™ publikacji, pracÄ™ Plinia CorrĂŞi de Oliveira. „W skali naszego narodu, zachowujÄ…c odpowiedniÄ… proporcjÄ™ moĹźna stwierdzić, iĹź ksiÄ…Ĺźka W obronie Akcji Katolickiej to ksiÄ…Ĺźka-Ĺ‚aska.â€?80

. „Akt kamikazeâ€? Autorowi W obronie Akcji Katolickiej nie brakĹ‚o Ĺ›wiadomoĹ›ci, iĹź publikacja ksiÄ…Ĺźki o takim charakterze rĂłwna siÄ™ „aktowi kamikazeâ€? – Ĺźe okaĹźe siÄ™ ona cięşkim ciosem w budzÄ…cy siÄ™ progresywizm, ale w sposĂłb rĂłwnie nieunikniony wystawi grupÄ™ zwiÄ…zanÄ… z „LegionĂĄrio“ na krytykÄ™ i odwet, naraĹźajÄ…c na szwank jej wpĹ‚ywy w sferach katolickich. Tak teĹź istotnie siÄ™ staĹ‚o.

Ibidem, s. . Arcybiskup Geraldo de Proença Sigaud, A EncĂ­clica „Mediator Dei“ e um pouco de histĂłria da Igreja no „Brasilâ€?, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XII . 80 Arcybiskup Geraldo de Proença Sigaud, Um livro que foi uma graça para o Brasil, „Catolicismoâ€? nr , czerwiec . 78

79

'&

W 7 A$#= K < #$ = „To byĹ‚ akt kamikaze. Wylecieć w powietrze miaĹ‚ albo progresywizm, albo my. PadĹ‚o na nas. W Ĺ›rodowisku katolickim ksiÄ…Ĺźka u jednych wywoĹ‚aĹ‚a aplauz, u innych wĹ›ciekĹ‚Ä… irytacjÄ™, u przytĹ‚aczajÄ…cej wiÄ™kszoĹ›ci zaĹ› gĹ‚Ä™bokie oszoĹ‚omienie. Ciemna noc ostracyzmu nie do zniesienia, caĹ‚kowitego i zdajÄ…cego siÄ™ nie mieć koĹ„ca, spadĹ‚a na tych z moich przyjaciół, ktĂłrzy pozostali wierni tej ksiÄ…Ĺźce. Zapomnienie ogarnęło nas w kwiecie naszej mĹ‚odoĹ›ci – to byĹ‚a oďŹ ara, ktĂłrÄ…Ĺ›my przewidzieli i przyjÄ™li. Ĺšwit, jak siÄ™ później okazaĹ‚o, miaĹ‚ nadejść juĹź w roku . Natomiast dla rodzÄ…cego siÄ™ progresywizmu ksiÄ…Ĺźka okazaĹ‚a siÄ™ takim ciosem, Ĺźe do dnia dzisiejszego jeszcze siÄ™ po nim nie otrzÄ…snÄ…Ĺ‚.â€?81 Arcybiskup SĂŁo Paulo, JosĂŠ Caspar de Aonseca e Silva, prywatnie nie kryĹ‚ zaniepokojenia ruchem kierowanym przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira, cieszÄ…cego siÄ™ wyraĹşnym poparciem nuncjusza papieskiego.82 Jednak sierpnia roku arcybiskup niespodziewanie zginÄ…Ĺ‚ w wypadku lotniczym w drodze do Rio de Janeiro. Jego nastÄ™pca, arcybiskup Carlos Carmelo de Vasconcellos Mo a,83 juĹź zresztÄ… wczeĹ›niej zajmujÄ…cy stolec biskupi, zostaĹ‚ szczegółowo poinformowany o sytuacji wrzenia w swej nowej stolicy.84 Arcybiskup Carlos Carmelo, czĹ‚owiek o poglÄ…dach sprzecznych z tymi, jakie prezentowaĹ‚o „O LegionĂĄrio“, okazaĹ‚ siÄ™ rĂłwnieĹź być osobÄ… odmiennego od poprzednika charakteru: nie zwykĹ‚ swoich opinii owÄłać w baweĹ‚nÄ™, dziaĹ‚aĹ‚ otwarcie i zdecydowanie. ZespoĹ‚owi „LegionĂĄrio“ narzuciĹ‚ „zawieszenie broniâ€?,85 stanowiÄ…ce wyraz dezaprobaty dla jego kierownictwa. Plinio CorrĂŞa de Oliveira utraciĹ‚ P. CorrĂŞa de Oliveira, Kamikaze, „Folha de S. Pauloâ€?, II . C. Isnard OSB, ReminescĂŞncias, s. . 83 Carlos Carmelo de Vasconcellos Mo a urodziĹ‚ siÄ™ lipca

w Bom Jesus do Amparo (Minas Gerais). Święcenia kapłańskie przyjął czerwca

r., sakrę biskupa Diamantiny – października r. grudnia r. objął archidiecezję Sao Luiz do Maranhão, którą kierował do

sierpnia r., kiedy to zastąpił JosÊ Gaspara de Aonseca e Silva na stolicy arcybiskupiej w São Paulo. Rządy nad archidiecezją sprawował do roku , kiedy po wybuchu Rewolucji Marca został przeniesiony do Aparecidy. W lutym r. papieş Pius XII wyniósł go do godności kardynalskiej z kościołem tytularnym Św. Pankracego. Zmarł

września r. w Aparecida do Norte. 84 Informatorem nowego arcybiskupa był, jak się wydaje, benedyktyn, Dom Paulo Marcondes Pedrosa, którego juş poznaliśmy jako załoşyciela sodalicji mariańskiej Santa Cecilia i „O Legionårio�. C. Isnard OSB, Reminescencias, s. . 85 „Niech nastanie całkowite zawieszenie broni pomiędzy toczącymi spór stronami! Instrukcja niniejsza nie ma charakteru ostatecznego, lecz wyjątkowy, na czas, kiedy waşne tematy podlegać będą osądowi komisji episkopalnej Akcji Katolickiej.� Zob. „Revista Eclesiåstica Brasileira� nr , grudzień , s. . Zob. teş Armistício, „O Legionårio� nr , XI . 81

82

''

K !" # XX $% stanowisko prezesa Akcji Katolickiej, ksiÄ…dz AntĂ´nio de Castro Mayer, generalny wikariusz archidiecezji, zostaĹ‚ zdegradowany do pozycji wikarego ekonoma paraďŹ i SĂŁo JosĂŠ de BelĂŠm, a ksiÄ…dz Geraldo de Proença Sigaud – wysĹ‚any do Hiszpanii.86 Rozpoczęła siÄ™ burzliwa kampania oszczerstw, przed ktĂłrÄ… Doktor Plinio wraz z towarzyszami nie byĹ‚ w stanie publicznie siÄ™ bronić z powodu wspomnianego „zawieszenia broniâ€? narzuconego jego grupie przez arcybiskupa. W koĹ„cu, w grudniu roku, Plinio CorrĂŞa de Oliveira zostaĹ‚ pozbawiony stanowiska redaktora naczelnego „LegionĂĄrioâ€?. Numer z lutego

roku otwieraĹ‚ „wstÄ™pniakâ€? zatytuĹ‚owany „LegionĂĄrioâ€? em terceira fase („LegionĂĄrioâ€? w swej trzeciej fazie), w ktĂłrym zapowiadano poczÄ…tek „nowej fazyâ€? istnienia tygodnika. KoĹ„cowe mo o nie podpisanego artykuĹ‚u mĂłwiĹ‚o wszystko: „Incipit vita novaâ€?.87 Ani sĹ‚owa o Pliniu CorrĂŞi de Oliveira, ktĂłry z niezmierzonÄ… szczodroĹ›ciÄ… poĹ›wiÄ™ciĹ‚ tygodnikowi piÄ™tnaĹ›cie lat Ĺźycia. W tym samym roku funkcjÄ™ asystenta koĹ›cielnego brazylÄłskiej Akcji Katolickiej objÄ…Ĺ‚ Helder Câmara, przyszĹ‚y biskup.88 Atmosfera ulegĹ‚a powaĹźnej zmianie. JuĹź wĂłwczas progresywizm ujawniaĹ‚ podstawowe kierunki swej przyszĹ‚ej, konsekwentnie realizowanej strategii. Plinio CorrĂŞa de Oliveira streĹ›ciĹ‚ je w nastÄ™pujÄ…cych punktach: „a) Ucieczka od debaty czy dialogu doktrynalnego. Przejawy krytyki w stosunku do mojej ksiÄ…Ĺźki wyraĹźone w tych czy innych publikacjach religÄłnych byĹ‚y mÄ™tne, ubogie w argumenty, za to bogate w emocje. PojawiaĹ‚y siÄ™ one rĂłwnieĹź – nie wprost, lecz w formie zaowoalowanej – w wypowiedziach niektĂłrych osobistoĹ›ci koĹ›cielnych; b) Oszczerstwa, a po nich cisza i ostracyzm. Pod wpĹ‚ywem oszczerczej kampanii – czysto werbalnej – waĹźniejsi duchowni i Ĺ›wieccy, ktĂłrzy uprzednio chwalili mojÄ… ksiÄ…ĹźkÄ™, zostali stopniowo skĹ‚onieni do milczenia, usuniÄ™ci z zajmowanych stanowisk P. CorrĂŞa de Oliveira, Padre Sigaud, „O LegionĂĄrioâ€? nr

, III . „O LegionĂĄrioâ€? nr , II . 88 Biskup Helder Câmara czynnie uczestniczyĹ‚ w dziaĹ‚alnoĹ›ci BrazylÄłskiej Akcji Integralistycznej (AIB), inspirowanej ideologiÄ… faszystowskÄ… ruchu pod wodzÄ… Plinia Salgado, zostajÄ…c w roku czĹ‚onkiem dwunastoosobowej rady najwyĹźszej AIB. Kiedy w roku arcybiskup Rio, Jaime de Barros Câmara zdecydowaĹ‚ uczynić go biskupem pomocniczym, spotkaĹ‚ siÄ™ ze sprzeciwem ze strony Stolicy Apostolskiej, spowodowanym wĹ‚aĹ›nie „integralistycznÄ…â€? przeszĹ‚oĹ›ciÄ… kandydata. PapieĹź odrzuciĹ‚ tÄ™ nominacjÄ™. Nadano jÄ… dopiero sześć lat później, przez ktĂłry to okres biskup Câmara zdÄ…ĹźyĹ‚ caĹ‚kowicie przejść z pozycji integralistycznych na progresywistyczne. 86 87

((

W 7 A$#= K < #$ = i poddani ostracyzmowi. NiektĂłrym udaĹ‚o siÄ™ Ăłw ostracyzm przeĹ‚amać jedynie za cenÄ™ absolutnego milczenia na temat ksiÄ…Ĺźki; c) Parcie dalej, jakby nic siÄ™ nie staĹ‚o. Po stĹ‚umieniu opozycji, dąşącemu do innowacji prÄ…dowi pozostaĹ‚o tylko posuwać siÄ™ wciÄ…Ĺź dalej, dyskretnie acz stanowczo.â€?89 MaĹ‚y zespół „LegionĂĄrio“ na przekĂłr rozpÄ™tanej wokół niego burzy pozostaĹ‚ zwarty i lojalny: najstarszy spoĹ›rĂłd jego dziewiÄ™ciu czĹ‚onkĂłw miaĹ‚ trzydzieĹ›ci dziewięć lat, najmĹ‚odszy – dwadzieĹ›cia dwa.90 PoczÄ…wszy od lutego roku grupa owa regularnie, co wieczĂłr spotykaĹ‚a siÄ™ w biurze przy ulicy Martim Francisco (w dzielnicy Santa CecĂ­lia) w celu analizowania pogarszajÄ…cej siÄ™ sytuacji religÄłno-politycznej zarĂłwno w Brazylii, jak i na caĹ‚ym Ĺ›wiecie. Plinio CorrĂŞa de Oliveira, intelektualny przewodnik grupy, podejmowaĹ‚ wszelkie wysiĹ‚ki, by wpoić jej czĹ‚onkom potrzebÄ™ autentycznego i gĹ‚Ä™bokiego Ĺźycia wewnÄ™trznego, w przekonaniu, iĹź dziaĹ‚anie i studiowanie winny siÄ™ Ĺźywić u ĹşrĂłdeĹ‚ modlitwy i poĹ›wiÄ™cenia. Oto jak wyjaĹ›niaĹ‚ termin „şycie wewnÄ™trzneâ€?: „CzĹ‚owiek musi dÄ…Ĺźyć do nieustannej samoanalizy. W kaĹźdej chwili powinien znać stan wĹ‚asnej duszy: dlaczego postÄ™puje tak czy inaczej; czy wolno mu postÄ…pić tak czy inaczej; czy takie lub inne odczucie w obliczu jakiegoĹ› wydarzenia zgodne jest z moralnoĹ›ciÄ… katolickÄ…. WysiĹ‚ek ten nazywa siÄ™ ÂŤĹźyciemÂť, poniewaĹź jest on tak intensywny (i powinien być do tego stopnia ciÄ…gĹ‚y), Ĺźe stanowi dla czĹ‚owieka jakby istnienie rozwÄłajÄ…ce siÄ™ samoistnie na wyĹźszej i gĹ‚Ä™bszej pĹ‚aszczyĹşnie niĹź jego zewnÄ™trzna egzystencja. Oto co nazywa siÄ™ ÂŤĹźyciem wewnÄ™trznymÂť. A nazywa siÄ™ tak wĹ‚aĹ›nie dlatego, iĹź wymaga od czĹ‚owieka nawyku nieprzerwanej samoanalizy i samokontroli, nieustannego dziaĹ‚ania i Ĺźycia ÂŤwewnÄ…trz siebieÂť.â€?91 W studiach i w modlitwie, we wspĂłlnym, braterskim Ĺźyciu codziennym rosĹ‚a jedność i solidarność grupy. Ten katakumbowy

P. CorrĂŞa de Oliveira, A Igreja ante a escalada da ameaça comunista. Apelo aos Bispos Silenciosos, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo , s. - . 90 OĹ›mioma towarzyszami Doktora Plinio byli: JosĂŠ de Azeredo Santos, Paulo Barros de UlhĂ´a Cintra, JosĂŠ Fernando da Camargo, JosĂŠ Carlos Castilho de Andrade, Fernando Furquim de Almeida, JosĂŠ Gonzaga de Arruda, Adolpho Lindenberg, JosĂŠ Benedicto Pacheco Salles. 91 P. CorrĂŞa de Oliveira, Pio XII, „O LegionĂĄrioâ€? nr , III . 89

(

K !" # XX $% okres, w przededniu nowych zmagaĹ„, trwaĹ‚ trzy lata.92 W owym czasie dawny zespół „LegionĂĄrio“ nie zaprzestaĹ‚ walki z bĹ‚Ä™dami zapuszczajÄ…cymi korzenie w katolickim Ĺ›wiecie. Jacques Maritain nie przestawaĹ‚ być jednym z gĹ‚Ăłwnych jej celĂłw; staĹ‚ siÄ™ on tematem krytycznych esejĂłw autorstwa nie tylko Plinia CorrĂŞi de Oliveira,93 ale takĹźe innych zapalonych polemistĂłw, jak ojciec Arlindo Vieira94 czy JosĂŠ Azeredo Santos.95

92 „Ponura şniwiarka zabrała z naszych szczupłych szeregów trzech bojowników. Przede wszystkim wytwornego, nieustraszonego, szlachetnego syna Naszej Pani, niezapomnianego JosÊ Gustavo de Souzę Queiroza. Z szacunkiem i nostalgią wspominam równieş şarliwą, a jednocześnie cichą i delikatną osobowość bojowej członkini JOC (Katolickiej Młodzieşy Robotniczej), pani Angeliki Ruiz. I wreszcie równie bojowa i znamienita postać wzorowej głowy rodziny, znakomitego chirurga, którego podziwiało całe Santos, wybitnego profesora uniwersyteckiego i ojca ubogich – Antônia Ablasa Filho.� P. Corrêa de Oliveira, Nasce a TFP, „Folha de S. Paulo�, II . Na temat JosÊ Gustavo de Souza Queiroza zob. Idem, Bemaventurados os puros, porque verão a Deus, „O Legionårio� nr ,

III . 93 lutego r. Plinio CorrĂŞa de Oliveira opublikowaĹ‚ i opatrzyĹ‚ komentarzem na Ĺ‚amach „O LegionĂĄrioâ€? peĹ‚ny tekst listu autorstwa Jacquesa Maritaina przesĹ‚anego do brazylÄłskiej gazety „O Diarioâ€? w odpowiedzi na krytyczny artykuĹ‚ piĂłra ojca Arlindo Vieiry, ktĂłry ukazaĹ‚ siÄ™ w „O LegionĂĄrioâ€? paĹşdziernika . Zob. Os „direitos humanosâ€? e „O LegionĂĄrioâ€?, „LegionĂĄrioâ€? nr i , i II . Zob. teĹź Idem, Desfazendo exploraçþes maritainistas, „Catolicismoâ€? nr , czerwiec , s. - ; Idem, A Comunidade dos Estados Segundo as normas de Pio XII, „Catolicismoâ€? nr , lipiec , s. - ; Idem, Tolerar o mal em vista de um ben superior e mais vasto, „Catolicismoâ€? nr , sierpieĹ„ , s. . 94 W Rio de Janeiro „gĹ‚Ăłwnym oponentem Maritaina byĹ‚ kulturalny a dzielny jezuita, ojciec Arlindo Vieiraâ€? (P. CorrĂŞa de Oliveira, A Igreja ante a escalada da ameaça comunista, s. ). Arlindo Vieira SJ urodziĹ‚ siÄ™ lipca

r. w Capão Bonito, w stanie São Paulo. Wstąpiwszy w szeregi Towarzystwa Jezusowego ukończył studia w Rzymie i Paray-le-Monial, po czym powrócił do Brazylii, gdzie poświęcił się pracy nauczycielskiej i misyjnej, w której docierał do najbiedniejszych i najbardziej zaniedbanych części kraju. Ostatnią Mszę Świętą odprawił w Diego Vasconcelos, w uroczystość patrona miasta, sierpnia

r. Rozdawszy KomuniÄ™ ĹšwiÄ™tÄ… upadĹ‚ martwy na oĹ‚tarz, wywoĹ‚ujÄ…c wielkie poruszenie wĹ›rĂłd obecnych. Przekonanie o jego Ĺ›wiÄ™toĹ›ci utrzymuje siÄ™ do dnia dzisiejszego. „UrzÄ…dzane przezeĹ„ tygodnie eucharystyczne przynoszÄ… paraďŹ om duchowÄ… odnowÄ™. Proboszczowie biją siÄ™ o moĹźliwość goszczenia go. NiemaĹ‚a liczba biskupĂłw korzysta z jego znakomitej posĹ‚ugi. Umie on bowiem dobrociÄ… ujmować ludzkie serca. Urzeka darem wymowy – jego sĹ‚owa zdajÄ… siÄ™ nieść prawdziwie nadprzyrodzone orÄ™dzie.â€? A. Maia SJ, CrĂ´nica dos Jesuitas do Brasil centro-leste, Ediçþes Loyola, SĂŁo Paulo, s. . Na temat ojca Vieiry zob. Francisco Leme Lopoes SJ, A mensagem espiritual do P. Arlindo Vieira SJ ( - ), „Verbumâ€? nr , , s. - ; Id. O P. Arlindo Vieira S.J., constante evocaçăo, „Verbumâ€? nr , s. – . 95 We wrzeĹ›niu r. wydawany w PetrĂłpolis magazyn „Vozesâ€? opublikowaĹ‚ artykuĹ‚ autorstwa JosĂŠ Azeredo Santosa zatytuĹ‚owany O rĂ´lo compressor totalitĂĄrio e a responsabilidade dos catĂłlicos, w ktĂłrym krytyce poddana zostaĹ‚a zarĂłwno doktryna Maritaina, jak i jej obrona przeprowadzona przez TristĂŁo de Athayde. Grudniowy numer „Revista EclesiĂĄstica Brasileiraâ€? przyniĂłsĹ‚ tekst wyjaĹ›niajÄ…cy wagÄ™ i stosowność zagadnienia poruszonego z wyczuciem i przenikliwoĹ›ciÄ…. JuĹź w marcu jednak pismo zostaĹ‚o zmuszone do publikacji noty kardynaĹ‚a Vasconcellosa Mo y, w ktĂłrej nie kryĹ‚ on swej dezaprobaty dla artykuĹ‚u Azeredo Santosa.

(

W 7 A$#= K < #$ = W okresie izolacji i niezrozumienia pomiÄ™dzy przyjaciółmi z grupy znajdujemy ojca Waltera Mariaux,96 wybitnego niemieckiego jezuitÄ™, ktĂłrego Doktor Plinio charakteryzuje nastÄ™pujÄ…co: „Bardzo wysoki blondyn, tryskajÄ…cy zdrowiem typ Herkulesa o szerokiej gestykulacji i Ĺ‚apskach feldmarszaĹ‚ka, sprawia na pierwszy rzut oka wraĹźenie czĹ‚owieka krzepkiego i zdecydowanego; wraĹźenie to jednak pogĹ‚Ä™bia siÄ™ z czasem o coraz to nowe rysy psychologiczne. Nie znaĹ‚em wczeĹ›niej osobowoĹ›ci bogatszej w przeciwieĹ„stwa, ktĂłre jednakowoĹź tak Ĺ›wietnie by ze sobÄ… harmonizowaĹ‚y.97 W roku przeĹ‚oĹźeni wezwali ojca Mariaux, kierownika duchowego sodalicji mariaĹ„skiej w szkole SĂŁo Luiz, do Europy. Część czĹ‚onkĂłw kierowanej przezeĹ„ sodalicji zwrĂłciĹ‚a siÄ™ wobec tego ku grupie spotykajÄ…cej siÄ™ pod przewodnictwem Plinia CorrĂŞi de Oliveira przy ulicy Martim Francisco. Tak narodziĹ‚a siÄ™ „Grupo da Martimâ€?, w ktĂłrej prym wiedli czterej bracia rodziny Vidigal Xavier da Silveira, dr Luiz Nazareno de Assumpção Filho, dr Eduardo de Barros Brotero, prof. Paulo CorrĂŞa de Brito Filho i JosĂŠ Luiz Marinho Villac, przyszĹ‚y rektor seminarium w Campos.98

Ojciec Walter Mariaux urodził się grudnia

w niemieckiej miejscowoĹ›ci Ăœlzen; w roku wstÄ…piĹ‚ do Towarzystwa Jezusowego, a w roku przyjÄ…Ĺ‚ Ĺ›wiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie. SodalicyjnÄ… dziaĹ‚alność apostolskÄ… rozpoczÄ…Ĺ‚ w Kolonii ( ), po czym prowadziĹ‚ jÄ… w MĂźnsterze ( ). Na poczÄ…tku roku przeniĂłsĹ‚ siÄ™ do Rzymu, do Centralnego Sekretariatu Sodalicji MariaĹ„skich. Otwarta wrogość wobec narodowego socjalizmu zamknęła mu drogÄ™ powrotu do Niemiec. Tak wiÄ™c, w roku ojciec Mariaux zostaĹ‚ wysĹ‚any do Brazylii z poleceniem kontynuacji apostolstwa sodalicyjnego. Jeszcze tego samego roku doĹ‚Ä…czyĹ‚ on do zespoĹ‚u „O LegionĂĄrioâ€?. Do Niemiec powrĂłciĹ‚ w roku , najpierw do Hanoweru, skÄ…d później udaĹ‚ siÄ™ do Monachium, gdzie od roku

kierował Paulus-Kreis, słynną sodalicją Maior Latina oraz krajowym sekretariatem sodalicji mariańskich. Miejscem prezentacji tej działalności był magazym Die Sendung. Ojciec Mariaux zmarł kwietnia r. w Monachium. Pod pseudonimem Testis Fidelis opublikował El Christianismo en el Tercer Reich (La Verdad, Buenos Aires ), znakomicie udokumentowaną, pisaną z nieprzejednanych pozycji analizę narodowosocjalistycznego antychrześcijaństwa. Na temat ojca Mariaux zob. Walter Fincke, P. Dr Walter Mariaux SJ, „Sendung� nr , , s. - ; Max von Gumppenberg SJ, Walter Mariaux SJ. Ein Leben im Dienste der Kongregation, „Korrispondenz� nr , , s. -

; HĂŠja Gyula SJ, Father Walter Mariaux SJ ( - ), „Acies Ordinataâ€?, nr - , - , s. - . 97 P. CorrĂŞa de Oliveira, Em ItaicĂ­, „O LegionĂĄrioâ€? nr , IV . 98 Kanonik JosĂŠ Luiz Villac wstÄ…piĹ‚ do seminarium w roku (Doktor Plinio byĹ‚ jego dobrodziejem, przy przyjmowaniu Ĺ›wiÄ™ceĹ„ kapĹ‚aĹ„skich). Przez dziesięć lat peĹ‚niĹ‚ funkcjÄ™ dyrektora seminarium w Jacarezinho, później w Campos. Przeprowadziwszy siÄ™ do SĂŁo Paulo zostaĹ‚ kapelanem TFP i mĂłgĹ‚ posĹ‚ugiwać Pliniowi CorrĂŞi de Oliveira w czasie jego choroby i w chwili Ĺ›mierci. 96

(!

K !" # XX $%

. Gwiazda poĹ›rĂłd nocy‌ W styczniu roku nadeszĹ‚a nagĹ‚a a niespodziewana wiadomość o nominacji ksiÄ™dza de Proença Sigaud na biskupa Jacarezinho.99 Kilka miesiÄ™cy później ksiÄ…dz AntĂ´nio de Castro Mayer zostaĹ‚ koadiutorem arcybiskupa Campos.100 Obaj duchowni, odsuniÄ™ci na boczny tor z powodu swego poparcia dla grupy zwiÄ…zanej z tygodnikiem „LegionĂĄrio“ oraz dla ksiÄ…Ĺźki W obronie Akcji Katolickiej, zostali obdarzeni gestem zaufania ze strony Stolicy Apostolskiej, noszÄ…cym znamiÄ™ zadośćuczynienia. Oto jak Ăłw epizod wspomina Plinio CorrĂŞa de Oliveira: „WciÄ…Ĺź pamiÄ™tam ten styczniowy dzieĹ„ roku , kiedy przekazywaĹ‚em moim przyjacioĹ‚om wieść, iĹź, wedle sĹ‚Ăłw z radia, Pius XII mianowaĹ‚ ksiÄ™dza Sigaud biskupem Jacarezinho. Co? Jak to? Wielka byĹ‚a nasza radość, ale jeszcze wiÄ™ksze wÄ…tpliwoĹ›ci. Zawierucha wygnaĹ‚a ksiÄ™dza Sigaud jako misjonarza do dalekiej Hiszpanii. Czy wiÄ™c powrĂłci? Tak, powrĂłci. I radość nasza wzniosĹ‚a siÄ™ ku niebu niczym hymn. PoĹ›rĂłd nocy naszego wygnania, ponad wrakiem naszej Ĺ‚odzi zapĹ‚onęła gwiazda. Wbrew wszelkim oczekiwaniom radość po raz kolejny zawitaĹ‚a do nas juĹź w nastÄ™pnym roku. Kiedy pewnego wieczoru, w marcu roku, przybyĹ‚em do naszych katakumb, drzwi otworzyĹ‚ mi jeden z przyjaciół, wielce rozradowany. Kanonik Mayer, ktĂłry podczas zawieruchy zostaĹ‚ zdegradowany z wysokiego stanowiska wikariusza generalnego archidiecezji do roli paraďŹ alnego ksiÄ™dza w odlegĹ‚ym, aczkolwiek ciekawym Belenzinho, wĹ‚aĹ›nie zakomunikowaĹ‚ nam swÄ… nominacjÄ™ na biskupa-koadiutora diecezji Campos. Nie muszÄ™ dodawać, z jakim entuzjazmem niezwĹ‚ocznie pospieszyliĹ›my doĹ„ z gratulacjami.â€?101 listopada roku opublikowana zostaĹ‚a encyklika Mediator Dei102 dotyczÄ…ca Ĺ›wiÄ™tej liturgii. Celem jej byĹ‚o skorygowanie wszelkich 99 KsiÄ…dz de Proença Sigaud przyjÄ…Ĺ‚ sakrÄ™ biskupiÄ… maja r. z rÄ…k nuncjusza papieskiego. Plinio porĂłwnaĹ‚ go wĂłwczas do wielkich postaci brazylÄłskiego episkopatu, takich jak biskup Vital i arcybiskup Duarte Leopoldo a Silva, „wzory mÄ™stwa i wytrwaĹ‚oĹ›ci, walecznoĹ›ci i Ĺ›wiÄ™tej Ĺ›miaĹ‚oĹ›ciâ€?. „Gdy idzie o prawdziwÄ… i niezĹ‚omnÄ… wielkość duszy, moĹźna siÄ™ po nim wiele spodziewaćâ€?. P. CorrĂŞa de Oliveira, Dominus conservet eum, „O LegionĂĄrioâ€? nr , IV . 100 Po jego Ĺ›mierci w styczniu r. ksiÄ…dz de Castro Mayer zostaĹ‚ biskupem tej waĹźnej diecezji w stanie Rio de Janeiro. 101 P. CorrĂŞa de Oliveira, Nasce a TFP, „Folha de S. Pauloâ€?, II . 102 Pius XII, Encyklika Mediator Dei z listopada r., w: AAS ( ), t. , s. - . Zob. J. Froger, L’encyclique Mediator Dei, „La PensĂŠe catholiqueâ€?, nr , , s. - .

("

W 7 A$#= K < #$ = dewiacji wystÄ™pujÄ…cych w ruchu liturgicznym. ByĹ‚a ona kontynuacjÄ… papieskiego nauczania zapoczÄ…tkowanego encyklikÄ… Mystici Corporis103. „LegionĂĄrioâ€? powitaĹ‚ encyklikÄ™ z radoĹ›ciÄ…, zamieszczajÄ…c peĹ‚nÄ… wersjÄ™ tego waĹźnego dokumentu.104 W roku nastÄ™pnym, w konstytucji Bis saeculari105 Pius XII sformuĹ‚owaĹ‚ deďŹ nicjÄ™ Akcji Katolickiej wykazujÄ…cÄ… wyraĹşne analogie z postulatami Doktora Plinio. W roku Ojciec ĹšwiÄ™ty ogĹ‚osiĹ‚ przestrogÄ™ przed tendencjÄ… do zrĂłwnywania róşnorodnych form apostolatu w celu ograniczenia ich wyĹ‚Ä…cznie do Akcji Katolickiej. PrzypominaĹ‚, iĹź „we wspaniaĹ‚ym ruchu apostolstwa Ĺ›wieckich na caĹ‚ym Ĺ›wiecie (‌) musimy unikać bĹ‚Ä™du tych, ktĂłrzy (‌) usiĹ‚ujÄ… róşnorodne formy apostolstwa prowadzonego dla dobra dusz dostosować do ujednoliconego wzorcaâ€?.106 Taki sposĂłb dziaĹ‚ania – podkreĹ›la Pius XII, Encyklika Mystici Corporis z czerwca r., w: AAS ( ), t. , s. – ; wyd. polskie: TUM, WrocĹ‚aw . Zob. P. CorrĂŞa de Oliveira, Mystici Corporis Christi, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , X ; o. JosĂŠ Fernandes Veloso, O ‘liturgismo’ condenado pelo Santo Padre Pio XII, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , IV ; o. Ascanio BrandĂŁo, Falsos profetas, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , V . 104 P. CorrĂŞa de Oliveira, Notas e comentĂĄrios Ă EncĂ­clica Mediator Dei, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XII . „Publikacja encykliki Mediator Dei stanowi dla wszystkich powĂłd do Ĺźywej i Ĺ›wiÄ™tej radoĹ›ciâ€? (Idem, FĂŠ, uniĂŁo e disciplina, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XII ). Numer byĹ‚ ostatnim numerem „O LegionĂĄrioâ€? wydanym pod redakcjÄ… Plinia CorrĂŞi de Oliveira; publikacja komentarza na temat encykliki Mediator Dei staĹ‚a siÄ™ prawdopodobnie ostatecznym argumentem na rzecz dymisji Doktora Plinio i jego zespoĹ‚u. 105 Pius XII, Konstytucja apostolska Bis saeculari z wrzeĹ›nia r. Zob. Ludger Brien SJ, La constitution „Bis saeculariâ€?, texte et commentaire, wyd. , SecrĂŠtariat National des CongrĂŠgations Mariales, MontrĂŠal ; bp A. de Castro Mayer, A Constituição Apostolica „Bis saeculari Dieâ€?. RepercussĂľes jurĂ­dicas. Esclarecimentos doutrinĂĄrios (konferencja wygĹ‚oszona w Piracicaba grudnia r.) w: Las Congregaciones Marianas. Documentos PontiďŹ cios, Zaragoza . Zob. TeĹź Fr. Juan Bautista M. Ferre OC, Catolicismo o Capillismo, Emamevica, Madrid ; Idem, La AcciĂłn CatĂłlica Piedra de escandalo, Emamevica, Madrid ; Arturo Alonso Lobo OP, Que es y que no es la AcciĂłn CatĂłlica, Impr. de Aldecoa, Madrid ; Idem, LaicologĂ­a y AcciĂłn CatĂłlica, Studium, Madrid-Buenos Aires ; Fr. Cyrillus B. Papali OCD, De apostolatu laicorum,wyd. . Teresianum, Roma . 106 Pius XII, OrÄ™dzie radiowe do Kongresu Sodalicji MariaĹ„skich w Barcelonie grudnia

r. „Musimy unikać bĹ‚Ä™du tych, ktĂłrzy powodowani chwalebnym zapaĹ‚em usiĹ‚ujÄ… róşnorodne formy apostolstwa prowadzonego dla dobra dusz dostosować do ujednoliconego wzorca. CzyniÄ… to na skutek krĂłtkowzrocznoĹ›ci, zupeĹ‚nie obcej tradycji i duchowi KoĹ›cioĹ‚a, bÄ™dÄ…cego spadkobiercÄ… nauki Ĺ›wiÄ™tego PawĹ‚a: ‚‚Róşne sÄ… dary Ĺ‚aski, lecz ten sam Duch›› ( Kor , ). Podobnie jak to ma miejsce w wojsku, gdzie rozmaite oddziaĹ‚y i jednostki poprzez samÄ… swÄ… róşnorodność zapewniajÄ… harmonÄłne współdziaĹ‚anie, ktĂłre prowadzi do zwyciÄ™stwa, KoĹ›ciół – obok innych form gorliwoĹ›ci, jakkolwiek byĹ‚yby one waĹźne i niezbÄ™dne – Ĺźyczy sobie i oĹźywia istnienie organizacji apostolatu Ĺ›wieckich(...) Pragnie, by kwitĹ‚y one i rozwÄłaĹ‚y siÄ™ zgodnie z wĹ‚asnÄ… strukturÄ… organizacyjnÄ… i metodami pracy, dostarczajÄ…c w ten sposĂłb jawnego dowodu, iĹź w wojsku Chrystusowym istnieje owocna róşnorodność katolickiego apostolatu, przejawiajÄ…ca siÄ™ w rozmaitych stowarzyszeniach i instytucjach, ktĂłre oddajÄ… siÄ™ intensywnej pracy pod kierownictwem i opiekÄ… NajwyĹźszej GĹ‚owy KoĹ›cioĹ‚a.â€? Ibidem; zob. IP, t. IV, Il Laicato, s.

. 103

(#

K !" # XX $% Ojciec ĹšwiÄ™ty – „jest zupeĹ‚nie obcy duchowi KoĹ›cioĹ‚aâ€?, ktĂłry „sprzyja pewnej formie jednoĹ›ci w róşnorodnoĹ›ci takiego apostolatu, kierujÄ…c go do wspĂłlnego celu przez braterskÄ… współpracÄ™ i jednoczÄ…c wysiĹ‚ki wszystkich pod kierownictwem biskupĂłw.â€? Nie istnieje ani jeden tekst autorstwa Piusa XII, w ktĂłrym moĹźna byĹ‚oby przeczytać, iĹź Akcja Katolicka stanowi „współuczestnictwoâ€? w hierarchicznym apostolacie.107 „Apostolat ten pozostaje zawsze apostolatem Ĺ›wieckich i nie staje siÄ™ apostolatem hierarchicznym, nawet kiedy dziaĹ‚a z upowaĹźnienia hierarchii.â€?108 W celu unikniÄ™cia wszelkich nieporozumieĹ„ i niejasnoĹ›ci, papieĹź zawsze uĹźywa sĹ‚owa „współpracaâ€?. WypowiadajÄ…c siÄ™ przeciwko rozumieniu apostolatu Ĺ›wieckiego w kategoriach emancypacji wobec Ĺ›wiÄ™tej hierarchii, papieĹź Pius XII stwierdza: „BĹ‚Ä™dem byĹ‚oby widzieć w Akcji Katolickiej (‌) coĹ› zupeĹ‚nie nowego, jakÄ…Ĺ› zmianÄ™ w strukturach KoĹ›cioĹ‚a, nowÄ… formÄ™ apostolatu Ĺ›wieckich dziaĹ‚ajÄ…cych ramiÄ™ w ramiÄ™ z kapĹ‚anami, nie zaĹ› podporzÄ…dkowanych im. W apostolskim dziele KoĹ›cioĹ‚a Ĺ›wieccy zawsze współpracowali z hierarchiÄ…, jako podwĹ‚adni biskupa czy tego, komu biskup powierzyĹ‚ odpowiedzialność za opiekÄ™ nad duszami znajdujÄ…cymi siÄ™ w jego jurysdykcji. Akcja Katolicka nadaĹ‚a jedynie tej współpracy nowÄ… formÄ™ organizacyjnÄ…, w celu uzyskania lepszego i bardziej efektywnego sposobu dziaĹ‚ania.â€?109 „Ostatnimi czasy pojawiĹ‚a siÄ™ i w wielu miejscach rozprzestrzeniĹ‚a tak zwana ÂŤteologia Ĺ›wieckaÂť; wyrosĹ‚a teĹź nowa klasa ÂŤĹ›wieckich teologĂłwÂť domagajÄ…ca siÄ™ niezaleĹźnoĹ›ci. (...) Przeciwnie, podkreĹ›lić naleĹźy, iĹź nigdy nie byĹ‚o, nie ma i nie bÄ™dzie w KoĹ›ciele prawowitego urzÄ™du nauczycielskiego Ĺ›wieckich, wyjÄ™tego przez Boga spod zwierzchnoĹ›ci, kierownictwa i dozoru wĹ‚adzy duchownej. W istocie wiÄ™c sama odmowa podporzÄ…dkowania siÄ™ dostarcza przekonujÄ…cego dowodu, iĹź Ĺ›wieckimi, ktĂłrzy w ten sposĂłb wypowiadajÄ… siÄ™ i dziaĹ‚ajÄ…, nie kieruje Duch BoĹźy i Chrystusowy.â€?110 J.-G. Dubuc, Les relations entre hiĂŠrarchie et laĂŻcat, s. . Pius XII, PrzemĂłwienie podczas II Ĺšwiatowego Kongresu apostolstwa Ĺ›wieckich paĹşdziernika r., w: IP, t. IV, Il Laicato, s. n. 109 Pius XII, PrzemĂłwienie do kierownikĂłw wĹ‚oskiej Akcji Katolickiej z maja r., w: IP, t. IV, Il Laicato, s. . Zob. teĹź Pius XII, PrzemĂłwienie na Ĺ›wiatowym kongresie apostolstwa Ĺ›wieckich paĹşdziernika r., w: IP, t. IV, Il Laicato, s. n. 110 Pius XII, PrzemĂłwienie do kardynaĹ‚Ăłw i biskupĂłw z okazji kanonizacji Piusa X, maja

r., w: IP, t. IV, Il laicato, s. n. 107

108

($

W 7 A$#= K < #$ = W sprzeciwie wobec przyznawaniu Ĺ›wieckim wĹ‚adzy skĹ‚adania oďŹ ary papieĹź podkreĹ›la, iĹź: „KapĹ‚an-celebrans, uosabiajÄ…c Chrystusa, jako jedyny skĹ‚ada oďŹ arÄ™, nie czyni zaĹ› tego lud ani klerycy, ani nawet księşa naboĹźnie celebransowi asystujÄ…cy, nawet wtedy, gdy ci wszyscy mogÄ… uczestniczyć i uczestniczÄ… aktywnie w jakiĹ› sposĂłb w OďŹ erze. Wierni, mimo uczestnictwa w OďŹ erze Eucharystycznej, nie posiadajÄ… mocy kapĹ‚aĹ„skiej, jak juĹź podkreĹ›liliĹ›my to w encyklice o Ĺ›wiÄ™tej liturgii, Mediator Dei. (‌) SÄ… tacy, ktĂłrzy nie ustali w uzasadnianiu autentycznoĹ›ci wĹ‚adzy skĹ‚adania oďŹ ary przez wszystkich, nawet Ĺ›wieckich, ktĂłrzy poboĹźnie uczestniczÄ… w oďŹ erze Mszy ĹšwiÄ™tej. (...) NaleĹźy stanowczo podkreĹ›lić, iĹź ÂŤkapĹ‚aĹ„stwoÂť powszechne wszystkich wiernych, jakkolwiek waĹźne i wyjÄ…tkowe, róşni siÄ™ od kapĹ‚aĹ„stwa w peĹ‚nym i wĹ‚aĹ›ciwym tego sĹ‚owa znaczeniu nie tylko rangÄ…, ale rĂłwnieĹź samÄ… istotÄ…, ktĂłra leĹźy we wĹ‚adzy skĹ‚adania oďŹ ary samego Chrystusa.â€?111 Symbolicznym zamkniÄ™ciem okresu ostracyzmu byĹ‚ list z Sekretariatu Stanu datowany na lutego roku, podpisany przez Ăłwczesnego podsekretarza stanu, arcybiskupa Giovanniego Ba istÄ™ Montiniego, ktĂłry przyniĂłsĹ‚ Plinio CorrĂŞi de Oliveira oďŹ cjalnÄ… pochwaĹ‚Ä™ i bĹ‚ogosĹ‚awieĹ„stwo papieĹźa Piusa XII za ksiÄ…ĹźkÄ™ pt. W obronie Akcji Katolickiej.112 KsiÄ…Ĺźka Plinia CorrĂŞi de Oliveira okazaĹ‚a siÄ™ udzielonÄ… z wyprzedzeniem odpowiedziÄ… na wiele bĹ‚Ä™dnych i niebezpiecznych teorii majÄ…cych rozwinąć siÄ™ w nastÄ™pnych latach. Dewiacje liturgiczne Pius XII, PrzemĂłwienie do kardynaĹ‚Ăłw i biskupĂłw z listopada r., w: IP, t. IV, Il laicato, s. n. 112 Oto treść listu watykaĹ„skiego sekretariatu stanu adresowanego do Plinia CorrĂŞi de Oliveira lutego r.: „Czcigodny Panie, powodowany synowskim oddaniem i czciÄ… oďŹ arowaĹ‚ Pan Ojcu ĹšwiÄ™temu swÄ… ksiÄ…ĹźkÄ™ Em Defesa da Ação CatĂłlica, w ktĂłrej wykazaĹ‚ Pan wielkÄ… troskÄ™ i rzetelność. Jego ĹšwiÄ…tobliwość wyraĹźa zadowolenie z PaĹ„skich wyjaĹ›nieĹ„ oraz z podjÄ™tego wysiĹ‚ku obrony Akcji Katolickiej – na ktĂłrej temat posiada Pan caĹ‚oĹ›ciowÄ… wiedzÄ™ i ktĂłrÄ… darzy Pan ogromnym szacunkiem – przeprowadzonych z tak wielkÄ… jasnoĹ›ciÄ… i przenikliwoĹ›ciÄ…, Ĺźe dla wszystkich staĹ‚o siÄ™ jasne, jak waĹźnym zadaniem jest badanie i rozpowszechnianie tej pomocniczej formy apostolatu hierarchicznego. Ojciec ĹšwiÄ™ty z caĹ‚ego serca wyraĹźa nadziejÄ™, iĹź PaĹ„ska praca wyda bogaty i dojrzaĹ‚y plon, ktĂłrego Ĺźniwo okaĹźe siÄ™ niemaĹ‚ym pocieszeniem. ĹťywiÄ…c pewność, Ĺźe tak wĹ‚aĹ›nie siÄ™ stanie, udziela Panu apostolskiego bĹ‚ogosĹ‚awieĹ„stwa. Tymczasem pozostajÄ™ szczerze oddany, J. B. Montini.â€? W roku arcybiskup Montini zostaĹ‚ wybrany papieĹźem i przyjÄ…Ĺ‚ imiÄ™ PawĹ‚a VI. KsiÄ…Ĺźka uzyskaĹ‚a ponadto aprobatÄ™ szeĹ›ciu arcybiskupĂłw i piÄ™tnastu biskupĂłw brazylÄłskich. Zob. Em Defesa da Ação CatĂłlica. Aprovaçþes e encomios de autoridades eclesiĂĄsticas, SĂŁo Paulo . 111

(%

K !" # XX $% i sekularystyczne zrodzone w łonie Akcji Katolickiej wybuchły w końcu i na kształt raka rozwinęły się w okresie posoborowym, ukazując nową wizję samego Kościoła. Wszakşe juş w tamtych latach awangardowi teologowie w rodzaju Yvesa Congara113 czy Karla Rahnera114 podejmowali wysiłki zmierzające do sformułowania na bazie rozwoju Akcji Katolickiej nowej, egalitarnej „teologii laikatu�, juş wówczas zakładającej kapłaństwo kobiet.115

. Nowy sztandar: „Catolicismoâ€? W styczniu roku biskup AntĂ´nio de Castro Mayer zaĹ‚oĹźyĹ‚ w Campos miesiÄ™cznik kulturalny zatytuĹ‚owany „Catolicismoâ€?, ktĂłrego zespoĹ‚em redakcyjnym kierować miaĹ‚ JosĂŠ Carlos Castilho de Andrade, byĹ‚y sekretarz redakcji „LegionĂĄrio“. SpoĹ›rĂłd dawnych współpracownikĂłw w skĹ‚ad zespoĹ‚u weszli rĂłwnieĹź: Fernando Furquim de Almeida odpowiedzialny za dziaĹ‚ historii KoĹ›cioĹ‚a, Adolpho Lindenberg – autor komentarzy na temat miÄ™dzynarodowej polityki i ekonomii, oraz JosĂŠ de Azeredo Santos zajmujÄ…cy siÄ™ ďŹ lozoďŹ Ä… i socjologiÄ… w dziale Nova et Vetera. Plinio CorrĂŞa de Oliveira otworzyĹ‚ pierwszy numer „Catolicismoâ€? nie podpisanym artykuĹ‚em majÄ…cym odegrać rolÄ™ manifestu katolickiej kontrrewolucji.116 PodkreĹ›lajÄ…c znaczenie Ĺ›wiÄ™ta Chrystusa KrĂłla pisaĹ‚ on: „To nade wszystko KrĂłl Niebieski. Ale KrĂłl, ktĂłry wĹ‚adzÄ™ sprawuje juĹź na tym Ĺ›wiecie. KrĂłl, ktĂłry z deďŹ nicji posiada wĹ‚adzÄ™ najwyĹźszÄ… i peĹ‚nÄ…. KrĂłl ustanawia prawa, rzÄ…dzi i sÄ…dzi, a jego panowanie staje siÄ™ efektywne, kiedy poddani uznajÄ… jego uprawnienia i poddajÄ… siÄ™ jego prawom. Jezus Chrystus uprawniony jest panować nad nami wszystkimi. On ustanowiĹ‚ prawa, On rzÄ…dzi i On bÄ™dzie nas sÄ…dziĹ‚. Naszym zaĹ› obowiÄ…zkiem jest uczynić krĂłlewskÄ… wĹ‚adzÄ™ Chrystusa efektywnÄ… poprzez posĹ‚uszeĹ„stwo jego prawom. Ta wĹ‚adza jest faktem indywidualnym, gdy odnosi siÄ™ do posĹ‚uszeĹ„Yves Congar, Jalons pour une thĂŠologie du laĂŻcat, Editions du Cerf, Paris . Karl Rahner SJ, L’apostolat des laĂŻcs, tĹ‚um. francuskie, „Nouvelle Revue ThĂŠologiqueâ€?, ,

, t. , s. - . 115 „W kaşdym przypadku prawowitego i zwyczajowego posiadania częściowej choćby mocy liturgicznej lub prawnej, wykraczającej poza podstawowe uprawnienia kaşdej osoby ochrzczonej, nie jest się świeckim w zwykłym sensie tego słowa, nie naleşy się juş do zwykłego ludu Boşego. (‌) W sensie stricte teologicznym kobieta jak najbardziej moşe naleşeć do stanu kapłańskiego, chociaş zakres mocy, jaką moşe uzyskać, jest znacznie bardziej ograniczony niş w przypadku męşczyzny.� K. Rahner, op. cit. s. - . 116 P. Corrêa de Oliveira, A cruzada do sÊculo XX, „Catolicismo� nr , styczeń . 113 114

(&

W 7 A$#= K < #$ = stwa, ktĂłre kaĹźda wierna dusza winna jest Panu naszemu Jezusowi Chrystusowi. W rzeczy samej krĂłlewska wĹ‚adza Chrystusa dotyczy dusz, i dlatego dusza kaĹźdego z nas jest częściÄ… terytorium objÄ™tego jurysdykcjÄ… Chrystusa KrĂłla. KrĂłlewska wĹ‚adza Chrystusa stanie siÄ™ faktem spoĹ‚ecznym, jeĹ›li swe posĹ‚uszeĹ„stwo okaşą Mu ludzkie spoĹ‚ecznoĹ›ci. MoĹźna zatem powiedzieć, Ĺźe krĂłlewska wĹ‚adza Chrystusa staje siÄ™ efektywna na ziemi, zarĂłwno w sensie indywidualnym, jak i spoĹ‚ecznym, kiedy ludzie w gĹ‚Ä™bi swoich dusz i w swych dziaĹ‚aniach podporzÄ…dkowujÄ… siÄ™ prawu Chrystusowemu, a spoĹ‚eczeĹ„stwa czyniÄ… to samo w swych instytucjach, prawach, zwyczajach, w wymiarze kulturalnym i artystycznym.â€?117 W cyklu obszernych esejĂłw publikowanych na Ĺ‚amach „Catolicismoâ€? w latach - Plinio CorrĂŞa de Oliveira poĹ‚oĹźyĹ‚ doktrynalne fundamenty pod swe przyszĹ‚e arcydzieĹ‚o zatytuĹ‚owane Rewolucja i Kontrrewolucja. Jego poglÄ…d na spoĹ‚eczne panowanie Chrystusa stanowiĹ‚ antytezÄ™ zdobywajÄ…cego popularność poglÄ…du Maritaina, ktĂłry brazylÄłski myĹ›liciel poddawaĹ‚ nieustannej krytyce. Intelektualny wkĹ‚ad Doktora Plinio w tworzenie miesiÄ™cznika wyraĹźaĹ‚ siÄ™, poza artykuĹ‚ami wstÄ™pnymi, w tekstach publikowanych w dziale zatytuĹ‚owanym Ĺšrodowiska, Zwyczaje, Cywilizacje, w ktĂłrych poprzez analizÄ™ obrazĂłw, zdjęć, rysunkĂłw czy typĂłw mody autor podkreĹ›laĹ‚ wartoĹ›ci cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej oraz ukazywaĹ‚ postÄ™pujÄ…cy proces ich rozkĹ‚adu, odsĹ‚aniajÄ…c przy tym aspekty podejmowane przez pisarzy kontrrewolucyjnych rzadko lub zgoĹ‚a nigdy.118 Tymczasem prowadzona przez „Catolicismoâ€? batalia przeciwko katolickiemu progresywizmowi zaczęła rozprzestrzeniać siÄ™ szeroko poza granice diecezji Campos. Nowe pismo róşniĹ‚o siÄ™ od „LegionĂĄrio“ w jednej zasadniczej kwestii: tamto wydawnictwo byĹ‚o zwykĹ‚Ä… gazetÄ…, nowe zaĹ› przygotowywaĹ‚o siÄ™ do roli organu ruchu. Plinio CorrĂŞa de Oliveira i jego współpracownicy rozpoczÄ™li podróşe do rozmaitych krajĂłw Ameryki PoĹ‚udniowej i Europy w celu nawiÄ…zania kontaktu z krÄ™gami katolickimi i antykomunistycznymi na caĹ‚ym Ĺ›wiecie. MoĹźemy sobie wyobrazić przejÄ™cie, z jakim Doktor Plinio po raz pierwszy przybyĹ‚ do Rzymu latem Roku Jubileuszowego . W Wiecznym MieĹ›cie spotkaĹ‚ ksiÄ™dza Castro e Costa, swego Ibidem. PeĹ‚ny zbiĂłr Ambientes, Costumes e Civilizaçþes zawierajÄ…cy

artykuĹ‚Ăłw zostaĹ‚ opublikowany w SĂŁo Paulo w roku przez Artpress PapĂŠis e Artes GrĂĄďŹ cas. 117

118

('

K !" # XX $% dawnego profesora ze szkoĹ‚y SĂŁo Luiz, niezwykle ciepĹ‚o przyjÄ…Ĺ‚ go arcybiskup Aloisi Masella, obecnie juĹź kardynaĹ‚; spotykaĹ‚ siÄ™ takĹźe z najĹ›wietniejszÄ… arystokracjÄ… wĹ‚oskÄ…. W koĹ„cu uzyskaĹ‚ audiencjÄ™ u Ojca ĹšwiÄ™tego i byĹ‚ przyjÄ™ty przez substytuta sekretarza stanu, arcybiskupa Giovanniego Ba istÄ™ Montiniego. Ten, zwracajÄ…c siÄ™ podczas audiencji do Doktora Plinio oraz towarzyszÄ…cego mu biskupa de Castro Mayera, powiedziaĹ‚: „Panie Profesorze, chciaĹ‚bym, aby Pan wiedziaĹ‚, Ĺźe list, ktĂłry do Pana napisaĹ‚em, nie wypĹ‚ywaĹ‚ ze zwykĹ‚ej uprzejmoĹ›ci. KaĹźde sĹ‚owo zostaĹ‚o pilnie wywaĹźone. Tu i teraz, w obecnoĹ›ci biskupa Mayera mam przyjemność to potwierdzić.â€?119 Doktor Plinio powtĂłrnie odwiedziĹ‚ Rzym (jak rĂłwnieĹź inne miasta Europy) w lecie roku . ZostaĹ‚ wĂłwczas zaproszony na obiad przez O ona von Habsburga do jego paĹ‚acu we francuskiej miejscowoĹ›ci Clairfontaine.120 Syn rodzicĂłw tak niezwykĹ‚ych, jak cesarz Karol i cesarzowa Zyta, jakkolwiek okazaĹ‚ siÄ™ ksiÄ™ciem obdarzonym wielkim czarem i inteligencjÄ…, zawiĂłdĹ‚ nadzieje wielu kontrrewolucjonistĂłw, podporzÄ…dkowujÄ…c swe katolickie zaangaĹźowanie karierze politycznej, ktĂłrej szczytowym punktem staĹ‚ siÄ™ jego wybĂłr do Parlamentu Europejskiego.121 PokrewieĹ„stwo myĹ›li Ĺ‚Ä…czyĹ‚o za to Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira z ksiÄ™ciem Pedrem Henrique’m de OrlĂŠans-Braganza, gĹ‚owÄ… brazylÄłskiego domu cesarskiego.122 Podczas kaĹźdego ze swych pobytĂłw P. CorrĂŞa de Oliveira, E sobre ti estĂĄ ediďŹ cada a Igreja, „Catolicismoâ€? nr , lipiec . Zob. J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. II, s. . 121 Zarys jego poglÄ…dĂłw politycznych w: O o de Habsbourg-Lorraine, L’idĂŠe impĂŠriale. Histoire et avenir d’un ordre supranationale, wstÄ™p Pierre Chaunu, Presses Universitaires de Nancy, Nancy . ArcyksiÄ™ciu O onowi, ktĂłry w swej ksiÄ…Ĺźce krytykuje „dĹ‚ugotrwaĹ‚y sojusz tronu z oĹ‚tarzemâ€? (s.

) i zaprzecza istnieniu islamskiego zagroşenia dla Europy (s. - ), pojęcia cywilizacji chrześcijańskiej i Rewolucji – charakterystyczne dla kontrrewolucyjnej wizji świata – są całkowicie obce. 122 Jego Cesarsko-Królewska Wysokość Pedro Henrique OrlÊans-Braganza ( -

) oraz jego małşonka, księşniczka Maria Elşbieta Bawarska, mieli dwanaścioro dzieci. Pierworodny, ksiąşę Luiz, urodzony czerwca r., jest obecnie głową brazylijskiej rodziny cesarskiej, jak równieş dziedzicem praw do korony. Na drugim miejscu według porządku sukcesji stoi urodzony w roku ksiąşę Bertrand, po nim zaś – ksiąşę Antonio, urodzony w r. Ten ostatni, şonaty z księşniczką Krystyną de Ligne, ma czworo dzieci, w dalszej kolejności dziedziców tronu Brazylii: księcia Pedra Luiza ( ), księcia Rafaela ( ), księşniczkę Amelię ( ) i księşniczkę Marię Gabrielę ( ). Zob. A. A. dos Santos, QuÊm Ê quÊm na Familia Imperial, w: Parlamentarismo sim!, Artpress, São Paulo , s. . „Biorąc pod uwagę ponurą, wręcz przeraşającą sytuację, w jakiej znajduje się nasz kraj – pisze Armando Alexandre dos Santos – (‌) ksiąşę Luiz nie tylko ucieleśnia nostalgię za wspaniałą przeszłością, co do której wśród powaşnych współczesnych historyków panuje całkowita zgoda, ale jest równieş depozytariuszem lepszych dni, które jeszcze mogą nadejść� (A Legitimidade monårquica no Brasil, s. ). 119

120

(

W 7 A$#= K < #$ = w SĂŁo Paulo, Dom Pedro skĹ‚adaĹ‚ wizytÄ™ „grupie ÂŤCatolicismoÂťâ€?, niezmiennie w towarzystwie jednego ze swych synĂłw. Dwaj z nich: pierworodny Dom Luiz oraz mĹ‚odszy od niego Dom Bertrand, wĹ‚Ä…czyli siÄ™ w krÄ…g uczniĂłw Doktora Plinio. ZarĂłwno cięşar gatunkowy ich nazwiska, jak rĂłwnieĹź poboĹźność i przykĹ‚adne Ĺźycie sprawiĹ‚y, Ĺźe obaj stali siÄ™ wkrĂłtce wyróşniajÄ…cymi siÄ™ czĹ‚onkami grupy tworzÄ…cej „Catolicismoâ€? i – później – TFP. Od roku grupa zwiÄ…zana z „Catolicismoâ€? organizowaĹ‚a „tygodnie studiĂłwâ€? dla przyjaciół i popularyzatorĂłw pisma. Zebrano setki mĹ‚odych ludzi z róşnych stanĂłw Brazylii. W tym samym roku biskup de Castro Mayer wydaĹ‚ przygotowany we współpracy z Doktorem Plinio list pasterski poĹ›wiÄ™cony problemom nowoczesnego apostolatu.123 StaĹ‚ siÄ™ on jednym z pierwszych tekstĂłw formacyjnych dla mĹ‚odzieĹźy identyďŹ kujÄ…cej siÄ™ z prezentowanym w miesiÄ™czniku sposobem myĹ›lenia. W styczniu roku SĂŁo Paulo obchodziĹ‚o czterechsetlecie swego powstania. Miasto liczÄ…ce , mln mieszkaĹ„cĂłw rozwÄłaĹ‚o siÄ™ w zawrotnym tempie. stycznia arcybiskup Carlos Carmelo de Vasconcellos Mo a poĹ›wiÄ™ciĹ‚ nowÄ… katedrÄ™ w Praça da SĂŠ, ktĂłrej budowÄ™ zapoczÄ…tkowaĹ‚ cztery dekady wczeĹ›niej arcybiskup Leopoldo e Silva. W sierpniu tego samego roku prezydent GetĂşlio Vargas popeĹ‚niĹ‚ samobĂłjstwo. Po tymczasowej prezydenturze JoĂŁo CafĂŠ Filho, urzÄ…d objÄ…Ĺ‚ Juscelino Kubitschek, „presidente bossa novaâ€?, ktĂłry obiecaĹ‚ narodowi „pięćdziesiÄ…t lat postÄ™pu w pięć latâ€?.124 „Catolicismoâ€? usiĹ‚owaĹ‚ rozwiewać atmosferÄ™ powierzchownego optymizmu poprzez demaskowanie narastajÄ…cych zarĂłwno w Brazylii, jak i w caĹ‚ym Ĺ›wiecie, wpĹ‚ywĂłw komunizmu oraz ekspansji niemoralnoĹ›ci, ktĂłrej najbardziej jaskrawy przejaw stanowiĹ‚a Ĺ›wiatowa epidemia rock and

Zob. bp AntĂ´nio de Castro Mayer, Carta pastoral sobre problemas do apostolado moderno, ktĂłry zawiera prawdy katechizmowe odpowiadajÄ…ce na współczesne bĹ‚Ä™dy, BĂ´a Imprensa Ltda., Campos . 124 Zob. Maria Helma SimĂľes Paes, A dĂŠcada de ., wyd. , Editora Atica, SĂŁo Paulo , s. . Juscelino Kubitschek ( - ), prezydent republiki w latach - , zob. Silvia Pantoja i Dora Flaksman, hasĹ‚o w DHBB, t. II, s. - . Zob. teĹź Juscelino Kubitschek, Meu caminho para Brasilia: cinquenta anos em cinco, Bloch Editores, Rio de Janeiro ; Edgar Carone, A quarta RepĂşblica, Difel, SĂŁo Paulo . kwietnia r. Kubitschek wraz ze swym zastÄ™pcÄ… JoĂŁo Goulartem zainaugurowaĹ‚ funkcjonowanie nowej stolicy, Brasilii, ktĂłrej budowÄ™ rozpoczÄ™to w roku . Obecny na ceremonii arcybiskup Helder Câmara wychwalaĹ‚ jÄ… jako „speĹ‚niony senâ€?. J. Kubitschek, Por que construi BrasĂ­lia, Bloch Editores, Rio de Janeiro , s. - . 123

K !" # XX $% rolla.125 PodkreĹ›lajÄ…c ograniczenia liberalnego antykomunizmu126, Plinio CorrĂŞa de Oliveira nie zaprzestawaĹ‚ ukazywania katolicyzmu jako jedynego rozwiÄ…zania problemĂłw współczesnoĹ›ci. Z okazji BoĹźego Narodzenia roku pisaĹ‚: „Czym jest ÂŤCatolicismoÂť? Jakie jest jego miejsce w Domu BoĹźym? OdpowiadajÄ…c na to pytanie, znajdziemy wĹ‚asne miejsce przy boku Jezusa. Zadanie nasze moĹźna porĂłwnać do roli mirry. Czasopismo tworzone dla praktykujÄ…cych i wojujÄ…cych katolikĂłw... pragnie, by byli oni prawdziwÄ… solÄ…, jasnym Ĺ›wiatĹ‚em gorejÄ…cym na szczycie gĂłry. Panie, tak chcemy czynić. Oto Ĺ›wiÄ…teczny dar, ktĂłry gromadzimy przez caĹ‚y rok, by go oďŹ arować Tobie. Inni zĹ‚oşą Ci w oďŹ erze kadzidĹ‚o swych nieprzeliczonych dzieĹ‚, mogÄ…cych przynieść nieocenione dobro. My wpisujemy siÄ™ w to wielkie dzieĹ‚o spalajÄ…c w obďŹ cie w naszej ukochanej Brazylii surowÄ…, lecz wonnÄ… mirrÄ™ naszych sĹ‚Ăłw: ‚‚tak, tak – nie, nie››.â€?127 W roku wraz ze Ĺ›mierciÄ… Piusa XII dobiegĹ‚a koĹ„ca pewna era. „Catolicismoâ€? jednak nie zboczyĹ‚ z kursu caĹ‚kowitej wiernoĹ›ci tradycji katolickiej, ktĂłrym poprzednio podÄ…ĹźaĹ‚ „LegionĂĄrio“. „Naszym motywem przewodnim winna być konstatacja, iĹź dla ziemskiego porzÄ…dku Zachodu nie ma zbawienia poza KoĹ›cioĹ‚em. PowinniĹ›my pragnąć cywilizacji caĹ‚kowicie, absolutnie, w kaĹźdym calu rzymskiej, katolickiej i apostolskiej. Upadek wszelkich poĹ›rednich ideaĹ‚Ăłw politycznych, spoĹ‚ecznych czy kulturalnych jest oczywisty. W drodze do Boga nie moĹźna siÄ™ zatrzymywać. Zatrzymanie oznacza odwrĂłt, powoduje zamÄ™t. Pragniemy tylko jednego: peĹ‚nego katolicyzmu.â€?128 Wielki cel, wskazany przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira w pierwszym numerze pisma, rozjaĹ›niĹ‚ horyzont nadchodzÄ…cych lat:

125 P. Corrêa de Oliveira, Primeiro marco do ressurgimento contra-revolucionårio, „Catolicismo� nr , luty . 126 P. Corrêa de Oliveira, O anti-comunismo e o reino de Maria, „Catolicismo� nr , luty , s. - ; Idem, Covadonga, monumento de uma epopeía nagativista?, „Catolicismo� nr , czerwiec

, s. - . 127 P. CorrĂŞa de Oliveira, Apparuit benignitas et humanitas salvatoris nostri Dei, „Catolicismoâ€? nr , grudzieĹ„ . 128 P. CorrĂŞa de Oliveira, A grande experança de anos de luta, „O LegionĂĄrioâ€? nr , V , później „Catolicismoâ€? nr , maj .

W 7 A$#= K < #$ = „Oto nasz cel, nasz wielki ideał. Zmierzamy ku cywilizacji katolickiej, która ma powstać na ruinach dzisiejszego świata, podobnie jak cywilizacja średniowiecza zrodziła się na ruinach świata rzymskiego. Zmierzamy do realizacji naszego ideału z tą samą odwagą, z tą samą wytrwałością, z tą samą wolą przezwyciężenia wszystkich napotkanych przeszkód, z jaką krzyżowcy podążali ku Jerozolimie. Bo skoro nasi przodkowie zdolni byli oddawać życie dla odzyskania Świętego Grobu Chrystusa, jak moglibyśmy my – synowie Kościoła, podobnie jak oni – nie pragnąć walczyć i ginąć dla odzyskania czegoś nieskończenie bardziej wartościowego aniżeli najdroższy Grób Zbawcy, a mianowicie Jego królowania nad duszami i narodami, które stworzył i zbawił, aby mogły Go kochać wiecznie?”129

129

P. Corrêa de Oliveira, A cruzada do século XX.

!

Rozdział IV R K „Jeśli Rewolucja jest nieporządkiem, Kontrrewolucja jest przywracaniem porządku. A przez porządek rozumiemy pokój Chrystusa pod panowaniem Chrystusa, a więc cywilizację chrześcijańską, surową i hierarchiczną, sakralną od podstaw, antyegalitarną i antyliberalną.�

. „Doktor Kontrrewolucjiâ€? Rewolucja i Kontrrewolucja, dzieĹ‚o nierozerwalnie zwiÄ…zane z nazwiskiem Plinia CorrĂŞi de Oliveira, ukazaĹ‚o siÄ™ w kwietniu roku, przy okazji wydania sto pierwszego numeru miesiÄ™cznika „Catolicismoâ€?.1 SĹ‚owo „rewolucjaâ€?, pierwotnie oznaczajÄ…ce ruch gwiazd, nowego znaczenia nabraĹ‚o w wieku osiemnastym, szczegĂłlnie po rewolucji francuskiej, ktĂłra staĹ‚a siÄ™ archetypem wszystkich rewolucji – nawet chronologicznie jÄ… poprzedzajÄ…cych. Studia nad rewolucjami stanowiÄ… podstawÄ™ współczesnej myĹ›li politycznej.2 „SĹ‚owo ÂŤrewolucjaÂť stanowi klucz do zrozumienia naszej epokiâ€?3 – stwierdza Augusto Del Noce – zaĹ› „analiza idei rewolucji to gĹ‚Ăłwne zagadniePlinio CorrĂŞa de Oliveira, Revolução e Contra-Revolução, BĂ´a Imprensa Ltda., Campos . KsiÄ…Ĺźka zostaĹ‚a wydana w Brazylii czterokrotnie, miaĹ‚a teĹź liczne wydania w Ĺ›wiecie hiszpaĹ„skojÄ™zycznym, we Francji, Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i WĹ‚oszech. ByĹ‚a rĂłwnieĹź rozpowszechniana w Australii, na Filipinach, w Irlandii, Republice PoĹ‚udniowej Afryki oraz Wielkiej Brytanii. Wydanie polskie: Rewolucja i Kontrrewolucja, przeĹ‚. SĹ‚awomir Olejniczak, Wydawnictwo Arcana, KrakĂłw . 2 Zob. m. in. Charles Tilly, Rewolucje europejskie - , przeĹ‚. ElĹźbieta Ĺťelazna, Wydawnictwo KrÄ…g i OďŹ cyna Wydawnicza Volumen, Warszawa ; Karl Grievank, Der neuzeitliche Revolutionsbegri, Entstehung und Encwiklung Europäische Verlagsanstalt, Frankfurt a. Main ; Jean Baechler, Les phĂŠnomènes rĂŠvolutionnaires, PUF, Paris ; Roman Schnur, Revolution und WeltbĂźrgerkrieg, Duncker u. Hamblot, Berlin ; Carlo Mongardini i Maria Maniscalco (red.), L’Europa moderna e l’idea di Rivoluzione, Bulzoni, Roma . 3 A. Del Noce, Lezioni sul marxismo, GiurĂŠ, Milano, , s. . 1

#

K !" # XX $% nie ďŹ lozoďŹ iâ€?.4 Jak zauwaĹźa Hannah Arendt, „oblicze dwudziestego stulecia zostaĹ‚o okreĹ›lone przez wojny i rewolucjeâ€?.5 Ale o ile wojny naleşą do najdawniejszych fenomenĂłw przeszĹ‚oĹ›ci, „rewolucje we wĹ‚aĹ›ciwym sensie sĹ‚owa nie istniaĹ‚y przed epokÄ… nowoĹźytnÄ…; znajdujemy je dopiero wĹ›rĂłd doniosĹ‚ych politycznie faktĂłw czasĂłw najnowszychâ€?.6 To w okresie oĹ›wiecenia termin „rewolucjaâ€? zmienia swe znaczenie poczynajÄ…c oznaczać zjawisko epokowej natury, gĹ‚Ä™boko warunkujÄ…ce bieg historii. Voltaire czÄ™sto mĂłwi o „rewolucji duszâ€?, rewolucji umysĹ‚u, ktĂłrej ziarno zasiewali myĹ›liciele i illuminiĹ›ci oĹ›wieceniowi. W roku pisze: „Trwa ona juĹź od piÄ™tnastu lat, a za nastÄ™pne piÄ™tnaĹ›cie, po tak piÄ™knym poranku nadejdzie peĹ‚nia dniaâ€?.7 Taka koncepcja regeneracji czy palingenezy spoĹ‚eczeĹ„stwa nabiera nowoczesnego znaczenia dziÄ™ki wydarzeniom z lat - we Francji.8 Dla Plinia CorrĂŞi de Oliveira Rewolucja nie oznacza odwrĂłcenia jakiegoĹ› ustalonego porzÄ…dku, podobnie jak Kontrrewolucja nie oznacza ogĂłlnie reakcyjnego stosunku do rzeczywistoĹ›ci, przeciwko ktĂłrej wystÄ™puje. Plinio CorrĂŞa de Oliveira pragnie nadać obu terminom owo precyzyjne znaczenie, ktĂłre od rewolucji francuskiej zyskaĹ‚y one w papieskim Magisterium oraz w inspirowanym przez nie, a czÄ™sto je nawet

A. Del Noce, Tramonto o eclissi dei valori tradizionali, Rusconi, Milano , s. . Hannah Arendt, O rewolucji, Wydawnictwo X i Dom Wydawniczy Totus, KrakĂłw , s. . 6 Ibidem, s. 7 François Arouet de Voltaire, list z marca , w: Oeuvres, SociĂŠtĂŠ Li eraire Typographique, Kehl - , t. XLVI, s. . 8 Na temat rewolucji francuskiej, oprĂłcz klasycznego dzieĹ‚a: Pierre Gaxo e, Wielka Rewolucja Francuska, tĹ‚um. J. Furuhjelm, Trzaska, Evert, Michalski S.A., Warszawa b.d.w. (nowe wydanie: Arche, GdaĹ„sk ), zob. reprinty prac Augustina Cochin (

- ): La RĂŠvolution et la libre penseĂŠ, Copernic, Paris ( ) oraz Les sociĂŠtĂŠs de pensĂŠe et la dĂŠmocratie moderne, Copernic, Paris ( ), ktĂłre wpĹ‚ynęły na historycznÄ… „rewizjÄ™â€? François Fureta Penser la RĂŠvolutjion français, Gallimard, Paris

; F. Furet, Mona Ozouf (red.), Dictionnaire critique da la RÊvolution française, Flammarion, Paris

. Na temat kulturowych korzeni rewolucji francuskiej: P. Hazard, The European Mind; Idem, La pensÊe europÊenne au XVIII siÊcle, de Montesquieu a Lessing, t. - , Boivin, Paris ; Daniel Mornet, Les origines intellectuelles de la RÊvolution française, Colin, Paris ; Bernard Groethuysen, Philosophie de la RÊvolution française, Gallimard, Paris . Na temat aspektu religijnego zob. Jean de Viguerie, Christianisme et RÊvolution, Nouvelles Editions Latines, Paris . 4 5

$

R <%#= K 7 <%#= poprzedzajÄ…cym, owocnym nurcie myĹ›li katolickiej zwanym „kontrrewolucyjnymâ€?.9 NajsĹ‚ynniejszym w tym gronie autorem jest hrabia JĂłzef de Maistre,10 myĹ›liciel z Sabaudii, ktĂłremu zawdziÄ™czamy pierwszÄ… reeksjÄ™ na temat rewolucji roku . Ale ta szkoĹ‚a myĹ›li obejmuje znacznie szerszy krÄ…g nazwisk. Jeszcze przed De Maistre’m jezuita Pierre de Clorivière11 przeczuĹ‚ gĹ‚Ä™biÄ™ rewolucji francuskiej i odmalowaĹ‚ zdumiewajÄ…cy jej obraz piszÄ…c w roku : „Rewolucja, ktĂłrej wybuchu byliĹ›my Ĺ›wiadkami, wykazuje – jak to zostaĹ‚o przepowiedziane w PiĹ›mie ĹšwiÄ™tym – trzy gĹ‚Ăłwne cechy charakterystyczne: byĹ‚a nagĹ‚a, jest wielka, bÄ™dzie powszechnaâ€?.12 PodÄ…ĹźajÄ…c tym samym nurtem napotykamy w wieku dziewiÄ™tnastym takich autorĂłw jak: Louis de Bonald,13 Juan

Brakuje gĹ‚Ä™bokiej, organicznej wykĹ‚adni katolickiej myĹ›li kontrrewolucyjnej; temat z róşnorodnych pozycji rozwaĹźali: Fernand Baldensperger, Le mouvement des idĂŠes dans l’Êmigration française ( - ), t. - , Plon, Paris ; Dominique Bagge, Les idĂŠes politiques en France sous la Restauration, P.U.F., Paris ; Jean-Jacques Oechslin, Les mouvement ultra-royaliste sous la Restauration: son idĂŠologie et son action politique ( - ), Librairie gĂŠnĂŠrale de droit et de jurisprudence, Paris ; Jacques Godechot, La contre-rĂŠvolution, doctrine et action ( - ), P.U.F., Paris ; R. RĂŠmond, Les Droites en France, Aubier-Montaigne, Paris

; StĂŠphane Rials, RĂŠvolution et Contre-RĂŠvolution au XIX siècle, Albatros, Paris ; E. Poulat, Antireligion et Contre-RĂŠvolution, w: Idem, L’antimaçonnisme catholique, Berg International, Paris . WielkÄ… korzyść przynieść moĹźe rĂłwnieĹź lektura serii artykuĹ‚Ăłw autorstwa prof. F. Furquim de Almeidy, Os catĂłlicos franceses no sĂŠculo XIX, „Catolicismoâ€? numery - , styczeĹ„ - sierpieĹ„ . 10 Pisma hrabiego Josepha de Maistre ( -

) zostaĹ‚y zebrane w: Oeuvres complètes contenant ses oeuvres posthumes et toute sa CorrĂŞspondance inĂŠdite, t. - , wyd. ne varietur; ibidem - , Vi e et Perrussell, Lyon

-

. Pomimo obďŹ toĹ›ci bibliograďŹ i brakuje peĹ‚nego studium postaci de Maistre’a. Jako wprowadzenie zob. Jack Lively, (red.), The works of Joseph de Maistre, Macmillan, New York . Zob. teĹź E. D. Wa , The English Image of Joseph de Maistre, „European Studies Reviewâ€?, , t. , s. - ; Richard Lebrun, Joseph de Maistre: An Intellectual Militant, Mc Gill-Queen’s University Press, Kingston-Montreal

. 11 Na temat Pierre’a Josepha Picot de Clorivière ( -

) zob. Etudes sur la RÊvolution, w: RenÊ Bazin (wyd.), Pierre de Clorivière, contemporain et juge de la RÊvolution, J. de Giford, Paris

(powtórnie wydane jako: P. de Clorivière, Etudes sur la RÊvolution, Fideliter, Escurolles

). Zob. teĹź obszerne hasĹ‚o Pierre’a Monier-Vinarda, Clorivière, w: DSp, t. II ( ), kol. - . Clorivière byĹ‚ ostatnim jezuitÄ…, jaki zĹ‚oĹźyĹ‚ uroczyste Ĺ›luby we Francji przed likwidacjÄ… Towarzystwa Jezusowego, zaĹ› po roku

byĹ‚ jego odnowicielem. ZapoczÄ…tkowany juĹź zostaĹ‚ jego proces beatyďŹ kacyjny. 12 P. de Clorivière, Etudes sur la RĂŠvolution, s.

. 13 Na temat wicehrabiego Louis-Ambrois de Bonald ( -

), ktĂłrego trzytomowÄ… edycjÄ™ Oeuvres Complètes wydaĹ‚ Migne, Paris

, zob. klasyczny tom H. MouliniÊ, De Bonald. La vie, la carrière politique, la doctrine, F. Alcan, Paris . Zob. teş Mary Hall Quinlan, The Historical Thought of the Viscount de Bonald, Catholic University of America Press, Washington

; Robert Spaemann, Der Ursprung der Soziologie aus dem Geist der Restauration. Studien Ăźber L. G. A. de Bonald, KĂśsel, MĂźnchen ; C. Constantin, sub voce, w: DTC, t. II, ( ), kol. - . 9

%

K !" # XX $% Donoso CortÊs,14 Karl Ludwig von Haller,15 kardynał Edouard Pie16 czy biskup Charles Freppel,17 zaś na początku stulecia dwudziestego: Msgr Henri Delassus,18 wspaniały apologeta, dla którego Plinio Corrêa de Oliveira şywił szczególny szacunek. Nie wolno takşe zapominać, iş obok prac wspomnianych autorów istniało nauczanie papieşy, zwłaszcza bł. Piusa IX oraz św. Piusa X, którego list pasterski Notre Charge Apostolique z roku , zawierający pełnię jego przemyśleń, nazwać moşna – zgodnie z określeniem Dom Besse’go – „Kontrrewolucją w akcji�.19 W tym aspekcie myśl kontrrewolucjonistów wykazuje pokrewieństwo z zapoczątkowaną przez Edmunda Burke’a 20 myślą kon14 Na temat Juana Donoso CortÊsa, markiza Valdegamas (

-

), zob. wstÄ™pne studium Carlosa Valverde w: Obras completas, BAC, Madrid , t. I, s. - (wraz z bogatÄ… bibliograďŹ Ä…). List Donoso CortĂŠsa do kardynaĹ‚a Fornari z czerwca

moşna uznać za jeden z najwyraźniejszych manifestów Kontrrewolucji XIX stulecia. Jego tekst oryginalny w: J. Donoso CortÊs, Obras Completas, t. II, s. - . 15 Karl Ludwig von Haller ( -

) jest autorem Restauration der Staats-Wissenscha , oder Theorie des natßrlich geselligen Zustands; der Chimäre des Kßstlich-bßrgerlichen entgegensetzt, t. - , Steiner, Winterthur,

-

. Na temat Hallera zob. Michel de Preux, Ludwig von Haller. Un lĂŠgitimiste Suisse, A la Carte, Sierre, . 16 Zob. Edouard-Louis Pie (

- ), Oeuvres de Monseigneur l’Evêque de Poitiers ( wydań, ostatnie w Paryşu), t. - , J. Ledars

-

. Zob. teĹź Msgr Louis Baunard, Histoire du Cardinal Pie; EvĂŞque de Poitiers, t. - , Oudin, Poussielgue

; Etienne Ca a, La doctrine politique et sociale du Cardinal Pie, Nouvelles Editions Latines, Paris ; Theotime de Saint-Just, La royautĂŠ sociale de Notre-Seigneur JĂŠsus Christ, d’après le cardinal Pie, Ed. Sainte Jeanne d’Arc, ChirĂŠ en Montreuil

. 17 Biskup Charles Freppel (

-

) pełnił funkcję doradcy podczas Soboru Watykańskiego I, na którym wspierał kwestię nieomylności papieskiej. Od roku

był biskupem Angers, gdzie w

r. załoşył uniwersytet katolicki. Zob. jego Oeuvres polÊmiques, t. - , Palme, Paris

-

oraz La RĂŠvolution francaise (

), Trident, Paris . 18 Msgr Henri Delassus (

- ), wyświęcony w

r., wykonywał posługę kapłańską w Lille. Tam teş w roku

załoşył i regularnie wydawał „Religijny Tygodnik Diecezji Cambrai�, z chwilą utworzenia diecezji Lille przekształcony w „Religijny Tygodnik Diecezji Lille�. Pismo to uczynił „jednym z bastionów walki z liberalizmem, modernizmem i wszelkimi formami antychrześcijańskiego spisku w świecie�. E Poulat, IntÊgrisme et catholicisme intÊgral, Casterman, Tournai , s. - . Był on członkiem „Sodalitium Pianum�, a w roku św. Pius X podniósł go do godności prałata domowego, w

– protonotariusza apostolskiego, a w (przy okazji jubileuszu kapĹ‚aĹ„stwa) w uznaniu jego zasĹ‚ug w dziele obrony doktryny katolickiej – dziekana kapituĹ‚y katedralnej w Lille. Actes de Pie X, Maison de la Bonne Presse, Paris , t. VII, s. . NajwaĹźniejsza praca Msgr Delassus’a to Le problème de l’heure prĂŠsente: antagonisme de deux civilisations, wydana później pt. La conjuration antichretiĂŠnne: le temple maçonnique voulant s’Êlever sur les ruines de l’Eglise catholique, t. - (sĹ‚owo wstÄ™pne kard. Rafael Merry del Val), DesclĂŠe, Paris . 19 Dom Jean Martial Besse, L’Eglise et les libertĂŠs, Nouvelle Librairie Nationale, Paris , s. . 20 Zob. Pieter Viereck, Conservatism, w: EB, t. ( ), s. - ; Idem., Conservatism from John Adams to Churchill, Greenwood Press, Westport ; John Weiss, Conservatism in Europe, - , Thames and Hudson, London ; Klaus Epstein, The Genesis of German Conservatism, Princeton University Press, Princeton ; Russel Kirk, The Conservative Mind: from Burke to Eliot, Regney, Gateway, Washington (DC) ( ).

&

R <%#= K 7 <%#= serwatystĂłw,21 choć zarazem jest od niej odmienna; zbliĹźa siÄ™ raczej do myĹ›li dziewiÄ™tnastowiecznych ultramontanĂłw, przeciwnikĂłw katolickiego liberalizmu i bezkompromisowych obroĹ„cĂłw prymatu papieskiego. Znajdujemy wĹ›rĂłd nich: we Francji – Louisa Veuillota,22 w Hiszpanii – Ĺ›w. Antoniego MariÄ™ Clareta,23 w Anglii – wybitnych konwertytĂłw: kardynaĹ‚a Henry Edwarda Manninga24 i ojca Frederica Williama Fabera.25 Do powyĹźszej listy intelektualistĂłw dodać naleĹźy nazwisko męşa stanu symbolizujÄ…cego katolickÄ… KontrrewolucjÄ™ dziewiÄ™tnastego stulecia, mianowicie prezydenta Ekwadoru, Gabriela GarcĂ­Ä™ Moreno,26 ktĂłrego postać pod wieloma wzglÄ™dami upodabnia siÄ™ do osoby Plinia CorrĂŞi de Oliveira. Rewolucja i Kontrrewolucja stanowi zatem element katolickiego nurtu posiadajÄ…cego w ramach historii nowoczesnej szczegĂłlne miejsce i wĹ‚asne oblicze. Ă“w sposĂłb myĹ›lenia charakteryzuje siÄ™ absolutnÄ… wiernoĹ›ciÄ… wobec Magisterium papieskiego we wszystkich jego formach oraz gĹ‚Ä™bokim przemyĹ›leniem historycznego procesu Za datÄ™ oďŹ cjalnych narodzin miÄ™dzynarodowego konserwatyzmu uznaje siÄ™ rok , w ktĂłrym ukazaĹ‚a siÄ™ ksiÄ…Ĺźka Edmunda Burke’a ( - ) Reections on the Revolution in France (tĹ‚um. polskie: RozwaĹźania o rewolucji we Francji, przeĹ‚. Dorota Lachowska, Znak, KrakĂłw ). Na temat Burke’a istnieje obďŹ ta literatura, ograniczymy siÄ™ zatem tylko do wspomnienia dwĂłch prac Alfreda Cobbana, E. Burke and the Rewolt against the Eighteen Century, Allen and Unwin, London oraz The Debate on the French Revolution ( -

), Adam and Charles Black, London , oraz dwóch opracowań nowszych: Crawforda B Macphersona, Burke, Oxford University Press, New York i Michaela Freemana, Edmund Burke and the Critique of Political Radicalism, Basil Blackwell, Oxford . 22 Na temat Louisa Veuillot zob. przyp. do rozdz. II, spośród jego dzieł wymieńmy L’illusion libÊrale, w: Oeuvres, t. , s. - . 23 Św. Antoni Maria Klaret (

-

), załoşyciel zgromadzenia Misjonarzy Niepokalanego Serca Maryi, arcybiskup Kuby (

-

), spowiednik krĂłlowej Izabeli II w Madrycie. Jedna z czoĹ‚owych ďŹ gur Soboru WatykaĹ„skiego I, obroĹ„ca prawdy o nieomylnoĹ›ci papieskiej. BeatyďŹ kowany przez Piusa XI w r., kanonizowany przez Piusa XII maja r. Zob. Escritos autobiograďŹ cos y espirituales, BAC, Madrid oraz hasĹ‚o autorstwa Giuseppe Marii ViĂąasa w: BSS, t. II ( ), kol. - . 24 Na temat kardynaĹ‚a Henry Edwarda Manninga (

-

) zob. David Newsome, The convert cardinals: John Henry Newman and Henry Edward Manning. Murray, London . 25 Na temat oratorianina Fredericka Williama Fabera (

-

) zob. Ronald Chapman, Father Faber, Burn and Oates, London . 26 Gabriel Garcia Moreno (

-

) podpisał podczas swej prezydentury konkordat ze Stolicą Apostolską (

), który stał się wzorem dla katolickich konkordatów XIX stulecia, oraz poświęcił Republikę Ekwadoru Najświętszemu Sercu Jezusowemu (

). „Jego Ĺźycie byĹ‚o nieustannÄ… bataliÄ… przeciwko siĹ‚om politycznym dąşącym do dechrystianizacji; z tego powodu staĹ‚ siÄ™ obiektem gĹ‚Ä™bokiej nienawiĹ›ci ze strony jego adwersarzy, nienawiĹ›ci prowadzÄ…cej aĹź do morderstwa, ktĂłrego oďŹ arÄ… padĹ‚ u drzwi katedry w Quito.â€? Silvio Furlani hasĹ‚o w: DTC, t. V ( ), kol. . Zob. teĹź Alphonse Berthe CSSR, Garcia Moreno. PrĂŠsident de l’Equateur, vengeur et martyre du droit chrĂŠtien, t. - , TĂŠqui, Paris . 21

'

K !" # XX $% rozwijanego przez rewolucję francuską. Praca Plinia Corrêi de Oliveira nie jest jednak zwykłym powtórzeniem sformułowanych wcześniej opinii kontrrewolucyjnych, lecz ich mistrzowskim przetworzeniem, czyniącym autora prawdziwym dwudziestowiecznym „doktorem� tej szkoły, który z jednej strony dokonał nadzwyczajnej syntezy dorobku poprzedzających go myślicieli, z drugiej zaś – dorobek ten wzbogacił o nowe, niezbadane dotychczas aspekty.

. Cywilizacja chrzeĹ›cÄłaĹ„ska w Magisterium papieskim Rewolucja i Kontrrewolucja opiera siÄ™ na przesĹ‚ankach historyczno-ďŹ lozoďŹ cznych pozostajÄ…cych w caĹ‚kowitej harmonii z Magisterium KoĹ›cioĹ‚a, zakĹ‚adajÄ…cym konieczność podporzÄ…dkowania siÄ™ prawu Chrystusowemu nie tylko ze strony jednostek, ale rĂłwnieĹź spoĹ‚eczeĹ„stw i paĹ„stw, nad ktĂłrymi Odkupiciel roztacza swe wyĹ‚Ä…czne panowanie. Owocem takiej pracy chrystianizacyjnej w Ĺźyciu spoĹ‚ecznym jest cywilizacja katolicka.27 „Cywilizacja katolicka jest dla KoĹ›cioĹ‚a tym, czym woda i Ĺ›wiatĹ‚o dla swoich ĹşrĂłdeĹ‚.â€?28 Wedle brazylÄłskiego myĹ›liciela ludy chrzeĹ›cÄłaĹ„skie tworzÄ… autentycznÄ… rodzinÄ™, w najprawdziwszym tego sĹ‚owa znaczeniu. Podobnie jak rodzinÄ™, Ĺ›wiat chrzeĹ›cÄłaĹ„ski Ĺ‚Ä…czy wspĂłlnota Ĺźycia: nadprzyrodzonego Ĺźycia, ktĂłre kaĹźdego wiernego czyni przybranym dzieckiem Chrystusa. „Idea Ĺ›wiata chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego stanowi projekcjÄ™ wielkiej nadprzyrodzonej rzeczywistoĹ›ci Mistycznego CiaĹ‚a naszego Pana Jezusa Chrystusa w sferÄ™ doczesnoĹ›ci.â€?29

27 Na temat Ĺ›redniowiecznego Ĺ›wiata chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego i samej idei Ĺ›wiata chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego zob.: Bernard Landry, L’idĂŠe de chrĂŠtientĂŠ chez les scholastiques du XIII siècle, Paris ; Alois Dempf, Sacrum Imperium, Oldenbourg, MĂźnchen-Berlin ; Christopher Dawson, Tworzenie siÄ™ Europy, przeĹ‚. Jolanta W. ZieliĹ„ska, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa ; Jean Rupp, L’idĂŠe de chrĂŠtientĂŠ dans la pensĂŠe PontiďŹ cale des origines a Innocent III, Les Presses Modernes, Paris ; Raoul Manselli, La „christianitasâ€? medievale de fronte all’eresia, [w:] Conce o, storia, miti e imagine del medioevo, Vi ore Branca, Sansoni, Florencja , s. - ; Luigi Prosdocimi, CristianitĂ medievale unitĂ giuridica europea, w: praca zbiorowa, Storia d’Italia. Dalla civiltĂ latina alla nostra Repubblica, De Agostini, Novara , t. IV, s.

- (z obďŹ tÄ… bibliograďŹ Ä…). OgĂłlny oglÄ…d cywilizacji Ĺ›redniowiecznej przynoszÄ… prace: Hilaire Belloc, Europe and the Faith ( ), wstÄ™p Douglas Woodru, Burn and Oates, London ; Raaello Morghen, Medioevo cristiano, Laterza, Bari ; Giorgio Falco, La santa romana repubblica. ProďŹ lo storico del Medioevo, Ricciardi, Milano-Napoli ; Leopold Genicot, Le Moyen Age, wyd. , Casterman, Tournai . 28 P. CorrĂŞa de Oliveira, O crime de Hitler, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , I . Zob. teĹź Idem, Civilização cristĂŁ, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , I . 29 P. CorrĂŞa de Oliveira, Cristandade, „O LegionĂĄrioâ€?, nr ,

VIII .

(

R <%#= K 7 <%#= W encyklice Il fermo proposito z

czerwca roku Ĺ›w. Pius X podkreĹ›la, iĹź „cywilizacja Ĺ›wiata jest chrzeĹ›cÄłaĹ„ska. Im bardziej ku peĹ‚ni chrzeĹ›cÄłaĹ„stwa siÄ™ zbliĹźa, tym staje siÄ™ prawdziwsza i trwalsza, tym lepsze wydaje owoceâ€?.30 W liĹ›cie apostolskim Notre Charge Apostolique z sierpnia roku ten sam papieĹź przypomina: „Cywilizacji nie trzeba dopiero zakĹ‚adać, tak jak nowego paĹ„stwa nie trzeba dopiero budować gdzieĹ› w obĹ‚okach. One istniaĹ‚y i istniejÄ…: to cywilizacja chrzeĹ›cÄłaĹ„ska i spoĹ‚eczeĹ„stwo katolickie. Pozostaje tylko niezwĹ‚ocznie je odtworzyć i na nowo ustanowić na fundamentach zarĂłwno naturalnych, jak i Boskich, na przekĂłr nieustannie ponawianym atakom nikczemnej utopii rewolucji i bezboĹźnoĹ›ci: Omnia instaurare in Christo (Ef , ).â€?31 Z kolei Leon XIII naucza, iĹź cywilizacja chrzeĹ›cÄłaĹ„ska znalazĹ‚a swĂłj konkretny, historyczny wyraz w Europie Ĺ›redniowiecznej. „ByĹ‚y ongi czasy, kiedy ďŹ lozoďŹ a Ewangelii sterowaĹ‚a paĹ„stwami, kiedy BoĹźa moc chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej mÄ…droĹ›ci przenikaĹ‚a ustrĂłj, prawa, instytucje, obyczaje ludĂłw, wszystkie warstwy i sprawy paĹ„stwa; kiedy religia przez Chrystusa ustanowiona, naleĹźne sobie zajmujÄ…c stanowisko, cieszyĹ‚a siÄ™ wszÄ™dzie przychylnoĹ›ciÄ… panujÄ…cych i wĹ‚adz opiekÄ…, kiedy miÄ™dzy kapĹ‚aĹ„skÄ… a Ĺ›wieckÄ… zwierzchnoĹ›ciÄ… kwitĹ‚a zgoda i przyjazna usĹ‚ug wymiana. W takim stanie rzeczy Ĺ›wiecka spoĹ‚eczność bĹ‚ogie nadspodziewanie rodziĹ‚a plony, ktĂłrych pamięć Ĺźyje i Ĺźyć bÄ™dzie tak licznymi dziejĂłw stwierdzona pomnikami, Ĺźe ich Ĺźadne wymysĹ‚y przeciwnikĂłw nie zniszczÄ… ani przygĹ‚uszÄ….â€?32 Plinio CorrĂŞa de Oliveira komentuje: „Ta Ĺ›wietlista rzeczywistość porzÄ…dku i Ĺ›wiÄ™tej doskonaĹ‚oĹ›ci, nadprzyrodzonej i niebieskiej raczej niĹź naturalnej i ziemskiej, nazywaĹ‚a siÄ™ cywilizacjÄ… chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ…, a wywodziĹ‚a siÄ™ z chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej kultury, ktĂłra z kolei sama jest dzieckiem KoĹ›cioĹ‚a katolickiego.â€?33 Ĺšredniowieczny Ĺ›wiat chrzeĹ›cÄłaĹ„ski stanowiĹ‚ zatem spoĹ‚eczność ludzkÄ…, ktĂłra w sposĂłb najdoskonalszy w historii osiÄ…gnęła katolicki ideaĹ‚. Na sĹ‚owa Maritaina piszÄ…cego, Ĺšw. Pius X, Encyklika Il fermo proposito, w: AAS, , t. , s. . Ĺšw. Pius X, List apostolski Notre Charge Apostolique z sierpnia r., s. . 32 Leon XIII, Encyklika Imortale Dei z listopada

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, SĹ‚upsk

, t. I, s.

. 33 P. CorrĂŞa de Oliveira, A cruzada do sĂŠculo XX. 30 31

K !" # XX $% iĹź „jest tylko jeden KoĹ›ciół katolicki – ale mogÄ… istnieć róşne cywilizacje chrzeĹ›cÄłaĹ„skie, róşne Ĺ›wiaty chrzeĹ›cÄłaĹ„skieâ€?,34 brazylÄłski myĹ›liciel stanowczo odpowiada, iĹź „średniowieczne chrzeĹ›cÄłaĹ„stwo nie byĹ‚o jakimĹ› porzÄ…dkiem lub zwyczajnie jednym z wielu moĹźliwych porzÄ…dkĂłw. ByĹ‚a to realizacja, w okolicznoĹ›ciach wĹ‚aĹ›ciwych czasom i miejscom, jedynego autentycznego porzÄ…dku wĹ›rĂłd ludzi, a mianowicie: cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej.â€?35 Pochodzenie terminu i samej koncepcji „wiekĂłw Ĺ›rednichâ€?36 wiÄ…Ĺźe siÄ™ z historiograďŹ cznÄ… wizjÄ…, ktĂłrej zamiarem byĹ‚o przedstawienie tysiÄ…ca lat historii Zachodu jako dĹ‚ugiej „nocyâ€?, jako mrocznego przerywnika rozdzielajÄ…cego „świetlanyâ€? Ĺ›wiat pogaĹ„ski i „odrodzenieâ€? ery nowoĹźytnej. Do koncepcji tej, obecnej juĹź u Petrarki37 i we wĹ‚oskim humanizmie, nawiąşą osiemnastowieczni myĹ›liciele oĹ›wieceniowi. W ten sposĂłb – jak zauwaĹźa Eugenio Garin – „kontrast miÄ™dzy ciemnymi wiekami i oĹ›wieconym odrodzeniem przez cztery stulecia, od wieku czternastego po osiemnasty, podsycać bÄ™dzie Ăłw rozdĹşwiÄ™k, idealnie w ten sposĂłb Ĺ‚Ä…czÄ…c humanizm z oĹ›wieceniemâ€?.38 „Czarna legendaâ€? Ĺ›redniowiecza, podjÄ™ta na nowo przez historiograďŹ Ä™ marksistowskÄ…, deďŹ nitywnie juĹź upadĹ‚a; nie ma dziĹ› powaĹźnego historyka, ktĂłry uznawaĹ‚by Ĺ›redniowiecze za przejĹ›ciowy okres ciemnego barbarzyĹ„stwa.39 Termin „wieki Ĺ›rednieâ€? utraciĹ‚ wszelki

Jacques Maritain, Humanizm integralny, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas�, Londyn , s. . 35 Plinio Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s.

36 G. L. Burr, How the Middle Ages got their Names, „American Historical Review�,

- , t.

, s. n; Etienne Gilson, Notes sur une frontière contestĂŠe, „Archives d’histoire doctrinale et li eraire du moyen ageâ€?, , t. , s. ; Ludovico Ga o, Viaggio intorno al conce o di Medioevo, Bulzoni, Roma ; Pietro Zerbi, Il Medioevo nella storiograďŹ a degli ultimi vent’anni, Vita e Pensiero, Milano . 37 Rozróşnienie antiqua, czyli epoki rzymskiej, oraz nova, czyli epoki nastÄ™pujÄ…cej po Ĺ›redniowieczu, jako pierwszy wprowadziĹ‚ Francesco Petrarka. Zob. Epistolae de rebus familiaribus, VI, ; XX, etc. Wedle W.K. Fergusona byĹ‚ on „pierwszym, ktĂłry uĹźyĹ‚ okreĹ›lenia ÂŤciemne wiekiÂť, majÄ…cego przez nastÄ™pne stulecia zdominować interpretacjÄ™ Ĺ›redniowiecza i dostarczyć ciemnego tĹ‚a dla rodzÄ…cego siÄ™ Ĺ›wiatĹ‚a renesansuâ€?. Wallace K. Fergusson, Il Rinascimento nella critica storica, tĹ‚um. wĹ‚oskie, Il Mulino, Bologna , s. - . Zob. teĹź Theodor E. Mommsen, Petrarch’s Conception of the ‘Dark Ages’, w: E. F. Rice Jr (red.), Medieval and Renaissance Studies, Cornell University Press, New York , s. - ; Eugenio Garin, Rinascite e rivoluzioni. Movimenti culturali dal XIV al XVIII secolo, Laterza, Bari, , s. - . 38 E. Garin, Rinascite e rivoluzioni, s. . 39 Marco Tangheroni, La ‚leggenda nera’ sul Medioevo, „CristianitĂ â€? nr - , luty-marzec , s. - ; RĂŠgine Pernoud, The Glory of the Medieval World, D. Dobson, London , Idem, Inaczej o Ĺ›redniowieczu, przeĹ‚. Krystyna Husarska, Wydawnictwo Marabut i OďŹ cyna Wydawnicza Volumen, GdaĹ„sk-Warszawa ; Raymond Delatouche, La chrĂŠtientĂŠ mĂŠdiĂŠvale, TĂŠqui, Paris

; Jacques Heers, Le Moyen Age, une imposture. VĂŠritĂŠs et lĂŠgendes, Perrin, Paris . 34

R <%#= K 7 <%#= Ĺ›lad negatywnego znaczenia i zaczÄ…Ĺ‚ po prostu oznaczać epokÄ™ historycznÄ…, w ktĂłrej caĹ‚e spoĹ‚eczeĹ„stwo ze swymi instytucjami, prawami, zwyczajami pozwalaĹ‚o siÄ™ ksztaĹ‚tować KoĹ›cioĹ‚owi katolickiemu. Z tego powodu Benedykt XV deďŹ niuje EuropÄ™ Ĺ›redniowiecznÄ… w kategoriach jednolitej cywilizacji kierowanej przez KoĹ›ciół,40 a Pius XII stwierdza, iĹź „sĹ‚usznym jest uwaĹźać, Ĺźe Ĺ›redniowiecze w swej mentalnoĹ›ci niosĹ‚o nutÄ™ autentycznego katolicyzmu: bezdyskusyjnÄ… pewność, iĹź religia i forma Ĺźycia spoĹ‚ecznego tworzÄ… nierozerwalnÄ… caĹ‚ość.â€?41 CaĹ‚ość Ĺ›redniowiecznego spoĹ‚eczeĹ„stwa harmonÄłnie dostosowywaĹ‚a siÄ™ do naturalnego porzÄ…dku ustalonego przez samego Boga w chwili stworzenia wszechĹ›wiata, jak rĂłwnieĹź do porzÄ…dku nadprzyrodzonego, zapoczÄ…tkowanego przez Odkupienie i inspirowanego przez KoĹ›ciół. ByĹ‚a to wielka cywilizacja, ktĂłra powoli acz zdecydowanie wynurzaĹ‚a siÄ™ z chaosu ery barbarzyĹ„skiej pod wpĹ‚ywem zarĂłwno przyrodzonej, jak i nadprzyrodzonej energii ludzi ochrzczonych i ukierunkowanych na Chrystusa. Oto co na ten temat pisze Plinio CorrĂŞa de Oliveira: „NawrĂłcenie ludĂłw Zachodu nie byĹ‚o zjawiskiem powierzchownym. Ziarno Ĺźycia nadprzyrodzonego wniknęło w najgĹ‚Ä™bsze pokĹ‚ady dusz, formujÄ…c stopniowo te niegdyĹ› nieokrzesane, lubieĹźne i hoĹ‚dujÄ…ce zabobonom plemiona na podobieĹ„stwo naszego Pana Jezusa Chrystusa. SpoĹ‚eczność nadprzyrodzona – KoĹ›ciół – rozprzestrzeniĹ‚ w ten sposĂłb model swej hierarchicznej struktury na caĹ‚Ä… EuropÄ™. W ten sposĂłb, od spowitych mgĹ‚Ä… skaĹ‚ Szkocji po stoki Wezuwiusza, rozkwitĹ‚y diecezje, opactwa, katedry, koĹ›cioĹ‚y paraďŹ alne i klasztorne, wokół nich zaĹ› – Chrystusowe owczarnie. (‌) Z tych peĹ‚nych siĹ‚y witalnej zasobĂłw ludzkich oĹźywianych Ĺ‚askÄ… zrodziĹ‚y siÄ™ krĂłlestwa, szlacheckie rody, dworne zwyczaje i sprawiedliwe prawa; cechy i rycerstwo, scholastyka i uniwersytety, styl gotycki i Ĺ›piew minstreli.â€?42

Benedykt XV, Encyklika Pacem Dei munus z maja r., w: AAS, , t. , s. . Z kolei Jan Paweł II stwierdza: „Wciąş jeszcze jesteśmy dziedzicami długich wieków, na przestrzeni których kształtowała się w Europie cywilizacja o inspiracji chrześcijańskiej. (‌) W epoce średniowiecza Europa zbudowała podziwu godną, w znacznym stopniu spoistą w skali całego kontynentu cywilizację, której wiele zdobyczy przetrwało po dzień dzisiejszy.� Przemówienie w siedzibie EWG w Brukseli maja r., w: Jan Paweł II, Europa zjednoczona w Chrystusie, Biały Kruk, Kraków , s. - . 42 P. Corrêa de Oliveira, A grande experiencia de anos de luta. 40 41

!

K !" # XX $% Co staĹ‚o siÄ™ przyczynÄ… rozkĹ‚adu cywilizacji Ĺ›redniowiecznej? W encyklice Immortale Dei Leon XIII pisze, iĹź „zgubna i opĹ‚akana şądza nowoĹ›ci w szesnastym wieku wzniecona, zwichrzywszy naprzĂłd religiÄ™ chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ…, wnet naturalnym biegiem do ďŹ lozoďŹ i przeszĹ‚a, a od ďŹ lozoďŹ i wszystkie warstwy rzeczypospolitej ogarnęłaâ€?.43 SferÄ™ religÄłnÄ…, intelektualnÄ… i spoĹ‚eczno-politycznÄ… zaatakowaĹ‚ proces rozkĹ‚adowy, ktĂłry papieĹź nazywa „nowym prawemâ€?. Tego zdeklarowanego wroga KoĹ›cioĹ‚a i chrzeĹ›cÄłaĹ„stwa tak oto opisaĹ‚ Pius XII: „MoĹźna go znaleźć wszÄ™dzie i wĹ›rĂłd wszystkich; potraďŹ być gwaĹ‚towny i przebiegĹ‚y. Przez ostatnie stulecia usiĹ‚owaĹ‚ dokonać intelektualnego, moralnego i spoĹ‚ecznego rozkĹ‚adu jednoĹ›ci w mistycznym ciele Chrystusa. PragnÄ…Ĺ‚ natury bez Ĺ‚aski, rozumu bez wiary, wolnoĹ›ci bez wĹ‚adzy, a czasami wĹ‚adzy bez wolnoĹ›ci. Jest to „wrĂłgâ€?, ktĂłry coraz bardziej siÄ™ ujawnia nie majÄ…c jakichkolwiek skrupuĹ‚Ăłw: Chrystus tak, KoĹ›ciół nie; nastÄ™pnie BĂłg tak; Chrystus nie; a w koĹ„cu bezboĹźny okrzyk: BĂłg umarĹ‚, a nawet, BĂłg nigdy nie istniaĹ‚! A oto teraz prĂłba budowania struktury Ĺ›wiata na fundamentach, ktĂłrych nie wahamy siÄ™ wskazać jak gĹ‚Ăłwnych przyczyn zagroĹźenia, jakie zawisĹ‚o nad ludzkoĹ›ciÄ…: gospodarka bez Boga, prawo bez Boga, polityka bez Boga.â€?44 Przedstawiony przez papieĹźa nieprzyjaciel stanie siÄ™ obiektem szczegółowych badaĹ„ Plinia CorrĂŞi de Oliveira. Ukazawszy naturÄ™ i metody dziaĹ‚ania wroga, zaproponuje on skuteczny sposĂłb reakcji majÄ…cej na celu pokonanie go i odtworzenie cywilizacji chrzeĹ›cijaĹ„skiej. UjmujÄ…c skrĂłtowo niezmienny charakter antagonizmu pomiÄ™dzy KoĹ›cioĹ‚em a jego Ĺ›miertelnym wrogiem, pisze on: „Ten straszliwy wrĂłg ma imiÄ™: brzmi ono Rewolucja. NajgĹ‚Ä™bsza jej przyczyna leĹźy w eksplozji pychy i zmysĹ‚owoĹ›ci, ktĂłre zainspirowaĹ‚y powstanie nie pojedynczego systemu, ale raczej caĹ‚ego Ĺ‚aĹ„cucha systemĂłw ideologicznych. Powszechna ich akceptacja

43 Leon XIII, Encyklika Immortale Dei z listopada

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, SĹ‚upsk , t. I, s.

. 44 Pius XII, PrzemĂłwienie do ZwiÄ…zku Męşczyzn WĹ‚oskiej Akcji Katolickiej z paĹşdziernika , w Discorsi e Radiomessaggi di Sua Sanhita Pio XII, Watykan: TipograďŹ a Poliglo a Vaticana, , t. XIV, s. , cyt. za P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, Acana, KrakĂłw , s. – .

"

R <%#= K 7 <%#= dała początek trzem wielkim rewolucjom w dziejach Zachodu: pseudoreformacji, rewolucji francuskiej i komunizmowi.�45

. Wielki kryzys chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego Zachodu Rewolucja i Kontrrewolucja oferuje przede wszystkim oglÄ…d naszej epoki dajÄ…cy siÄ™ okreĹ›lić sĹ‚owem, ktĂłre w dzisiejszym Ĺ›wiecie nabraĹ‚o dramatycznej aktualnoĹ›ci: kryzys.46 „Kryzysy wstrzÄ…sajÄ…ce dziĹ› Ĺ›wiatem – kryzys paĹ„stwa, rodziny, gospodarki, kultury itd. – nie sÄ… niczym innym, jak tylko róşnorakimi aspektami jednego fundamentalnego kryzysu, ktĂłrego polem dziaĹ‚ania jest sam czĹ‚owiek. Innymi sĹ‚owy, te kryzysy majÄ… swoje korzenie w najgĹ‚Ä™bszych problemach duszy, skÄ…d rozciÄ…gajÄ… siÄ™ na caĹ‚Ä… osobowość współczesnego czĹ‚owieka i wszystkie jego dziaĹ‚ania.â€?47 Tak wiÄ™c, centralnym punktem dzieĹ‚a Doktora Plinio jest czĹ‚owiek: istota rozumna skĹ‚adajÄ…ca siÄ™ z ciaĹ‚a i duszy, pogrÄ…Ĺźona dziĹ› w odmÄ™tach gĹ‚Ä™bokiego kryzysu. Pomimo znacznego zróşnicowania czynnikĂłw wywoĹ‚ujÄ…cych Ăłw kryzys, niezmiennie posiada on pięć podstawowych cech charakterystycznych:

. Jest powszechny, albowiem nie ma dziś narodu, który nie doświadczałby go w mniejszym lub większym stopniu. . Jest jednością, gdyş nie stanowi go seria autonomicznych, nie powiązanych ze sobą kryzysów, lecz jeden i ten sam kryzys, który dotyka dziś całość tego, co niegdyś nazywano światem chrześcijańskim. . Jest totalny, poniewaş rozwija się na głębokim poziomie całego łańcucha problemów, co pozwala mu obejmować wszystkie władze duszy i wszystkie sfery ludzkiego działania.

45 Wstęp do pierwszego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, którego brak w wydaniu polskim. Zob. P. Corrêa de Oliveira, Revolution and Counter-Revolution, The Foundation for a Christian Civilization, New Rochelle, New York, , s.

- . 46 „W dzisiejszych czasach – stwierdził Jan Paweł II w Santo Domingo października

roku – da się zauwaşyć kryzys kulturowy o niespodziewanych rozmiarach. Zapewne dzisiejsze podłoşe kulturowe oferuje liczne wartości pozytywne, z których wiele to owoce ewangelizacji; z podłoşa tego jednakşe wyeliminowano jednocześnie fundamentalne wartości religijne i wprowadzono zwodnicze koncepcje, których są nie do przyjęcia z chrześcijańskiego punktu widzenia.� Jan Paweł II, przemówienie Nueva Evangelización Promoción humana, Cultura cristiana. Jesucristo ayer, hoy y sempre z października r., w: dodatek do „L’Osservatore Romano� nr z października roku, IV, s. - . 47 P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. .

#

K !" # XX $% . Jest dominujący, gdyş przypomina władcę kontrolującego siły i zdarzenia pozornie chaotyczne. . Jest procesem, czyli zrodzonym w najgłębszych zakątkach duszy i kultury Zachodu długim łańcuchem przyczynowo-skutkowym, który począwszy od wieku piętnastego aş do dnia dzisiejszego nie przestaje wywoływać następujących po sobie konwulsji.

. Historyczne stadia Rewolucji Historycznymi stadiami procesu ciągnącego się od kilku wieków są trzy wielkie rewolucje w dziejach Zachodu: protestantyzm, rewolucja francuska i komunizm. Plinio Corrêa de Oliveira ujmuje rzecz następująco:

) Pseudoreformacja byĹ‚a pierwszÄ… rewolucjÄ…. ZasiaĹ‚a ona, w róşnym zakresie, ducha zwÄ…tpienia, religÄłnego liberalizmu i eklezjalnego egalitaryzmu w rozmaitych, wyrosĹ‚ych z niej sektach.48 ) NastÄ…piĹ‚a po niej rewolucja francuska – triumf egalitaryzmu na dwĂłch pĹ‚aszczyznach. Na polu religii przybraĹ‚a ona formÄ™ ateizmu, okreĹ›lonego nÄ™cÄ…cym mianem sekularyzmu. W sferze zaĹ› politycznej przyniosĹ‚a faĹ‚szywÄ… teoriÄ™, iĹź kaĹźda nierĂłwność to niesprawiedliwość, kaĹźdy autorytet stanowi zagroĹźenie, a wolność jest najwyĹźszym dobrem.49 ) Komunizm przeniĂłsĹ‚ powyĹźsze zasady na grunt spoĹ‚eczno-ekonomiczny.â€?50

FundamentalnÄ… krytykÄ™ protestantyzmu zob. w Jaime Balmes, El protestantismo comparado con el catolicismo (

-

), t. - , BAC, Madrid . RozwĂłj protestantyzmu naleĹźy przeĹ›ledzić gĹ‚Ăłwnie na przykĹ‚adzie angielskich sekt siedemnastowiecznych oraz ruchu, ktĂłry znalazĹ‚ swe ujĹ›cie w rewolucji angielskiej. Wedle Plinia CorrĂŞi de Oliveira rewolucja w Anglii XVII w. zajmuje waĹźne miejsce w tragicznej historii kryzysu Zachodu. „WedĹ‚ug tego wzoru, przy uwzglÄ™dnieniu róşnic pojawiajÄ…cych siÄ™ zawsze, gdy historia siÄ™ powtarza, Karol I stanowi prototyp Ludwika XVI, Cromwell jest prekursorem Robespierre’a i Saint-Justa, rewolucja angielska zaĹ› – przedsmakiem rewolucji francuskiejâ€?. P. CorrĂŞa de Oliveira, Figuras que encarnam concepçþes de vida, „Catolicismoâ€? nr , maj . OgĂłlnie na temat sekt protestanckich zob. R. de Ma ei, Alta ruet Babylon – L’Europa se aria del cinquecento, IPL, Milano . Wielu współczesnych autorĂłw protestanckich otwarcie krytykuje rewolucjÄ™ francuskÄ…. Zob. Aa. Vv., RĂŠvolution et christianisme. Une apprĂŠciation chrĂŠtienne de la RĂŠvolution française, L’Age d’Homme, Lausanne ; szczegĂłlnie zaĹ›: Jean Marc Berthoud, La RĂŠvolution française et les RĂŠvolutions, „RĂŠsister et Construireâ€? nr - , lipiec-listopad . 49 OgĂłlna charakterystyka rewolucji francuskiej, jej istota i prawdziwe przyczyny ukazane przez pryzmat myĹ›li Plinia CorrĂŞi de Oliveira zob. w J. S. ClĂĄ Dias (red.), Despreocupados... rumo Ă Guilhotina. A autodemolição do Ancien RĂŠgime, Ediçþes Brasil de AmanhĂŁ, SĂŁo Paulo . 50 P. CorrĂŞa de Oliveira, Revolution and Counter-Revolution, s. . 48

$

R <%#= K 7 <%#= Początki owego procesu dostrzega Plinio Corrêa de Oliveira w wieku XIV, kiedy to w chrześcijańskiej Europie rozpoczyna się przemiana mentalności, przybierająca na sile w stuleciu następnym. „Pragnienie ziemskich przyjemności stało się palącą şądzą. Rozrywki, coraz częstsze i coraz bardziej wystawne, zaprzątały nieustannie umysły. W strojach, manierach, języku, literaturze i sztuce, narastająca tęsknota za şyciem wypełnionym rozkoszami przyczyniała się do postępującego manifestowania zmysłowości i miękkości. Krok za krokiem, powaga i surowość poprzednich czasów traciły na wartości. Wszystko zmierzało ku wesołości, powabowi i świętowaniu. Serca zaczęły się odrywać od umiłowania poświęcenia, autentycznej czci dla Krzyşa oraz dąşenia do świętości i şycia wiecznego. Rycerstwo, poprzednio jedno z najwyşszych uosobień chrześcijańskiej surowości, stało się kochliwe i sentymentalne. Literatura miłosna zalała wszystkie kraje, nadmierny przepych i wynikająca z niego şądza zysku rozpowszechniała się we wszystkich warstwach społecznych.�51 Taka atmosfera moralna zrodziła dąşenie do porządku rzeczy diametralnie odmiennego od porządku średniowiecznego. Z tego właśnie nastroju, z takich „tendencji� wywodzą swe korzenie wielkie błędy doktrynalne oraz historyczny zamęt kolejnych wieków.

. Warstwy Rewolucji BrazylÄłski myĹ›liciel wyróşnia trzy warstwy Rewolucji, ktĂłre do pewnego stopnia, w porzÄ…dku chronologicznym, nakĹ‚adajÄ… siÄ™ na siebie. NajgĹ‚Ä™bsza z nich jest warstwa tendencji. Kiedy nieuporzÄ…dkowane tendencje ludzkie nie chcÄ… dĹ‚uĹźej stosować siÄ™ do porzÄ…dku rzeczy, ktĂłry winien nimi kierować i korygować je, zaczynajÄ… one modyďŹ kować mentalność, sposĂłb bycia, zwyczaje i artystyczne Ĺ›rodki wyrazu. Od tych gĹ‚Ä™bokich warstw kryzys przechodzi na teren ideologiczny. To rewolucja w ideach. Doktor Plinio przywoĹ‚uje zdanie Paula Bourgeta z jego sĹ‚ynnej ksiÄ…Ĺźki Le dĂŠmon de midi: „Musimy Ĺźyć tak, jak myĹ›limy, pod groĹşbÄ…, Ĺźe prÄ™dzej czy później skoĹ„czymy, myĹ›lÄ…c tak, jak ĹźyliĹ›my.â€?52 Nowe doktryny powstajÄ… inspirowane nieuporzÄ…dkoP. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - . Paul Bourget, Le dĂŠmon de midi, Librairie Plon, Paris , t. II, s. ; cyt. za P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. .

51

52

%

K !" # XX $% waniem buntowniczych tendencji. Niekiedy, w początkowej fazie, szukają jakiegoś modus vivendi z doktrynami dawnymi, wyrażając się w taki sposób, aby utrzymać pozory harmonii z nimi. Zazwyczaj jednak stosunek ów przekształca się szybko w otwartą wojnę. Po rewolucji w ideach następuje rewolucja w faktach: za pomocą krwawych lub bezkrwawych środków przekształca ona instytucje, prawa, obyczaje zarówno w dziedzinie religijnej, jak i w społeczności doczesnej.53

. Rola namiętności w procesie rewolucyjnym Proces rewolucyjny potraktowany całościowo, jak również w swych głównych epizodach, pojmuje brazylijski myśliciel w kategoriach rozwoju nieuporządkowanych tendencji oraz błędów przez nie rodzonych. Rozwój ten dokonuje się w człowieku chrześcijańskiego Zachodu etapami i poprzez ciągłą metamorfozę. Najgłębszą przyczyną owego procesu jest – według Plinia Corrêi de Oliveira – wybuch pychy i zmysłowości, który zapoczątkowuje powstanie całego łańcucha systemów ideologicznych, a także całą serię działań z nich wypływających. „Pycha prowadzi do nienawiści w stosunku do każdej zwierzchności, a stąd do uznania, iż nierówność jest złem samym w sobie, na każdej płaszczyźnie, głównie w sferze metafizyki i religii. To egalitarny aspekt Rewolucji. Zmysłowość, per se, skłania się ku likwidacji wszelkich barier. Nie uznaje ograniczeń i prowadzi do rewolty przeciwko wszelkiej władzy oraz wszelkiemu prawu, czy to Boskiemu czy ludzkiemu, kościelnemu czy cywilnemu. To liberalny aspekt Rewolucji. Oba te aspekty, mające w ostatecznym rozumieniu charakter matafizyczny, wydają się w wielu miejscach sprzeczne. Jednakże do ich pojednania dochodzi w marksistowskiej utopii anarchicznego raju, gdzie ludzkość, osiągnąwszy wysoki poziom ewolucji, «wyemancypowana» z więzów religii, ma żyć w totalnej wolności i w doskonałym porządku – bez politycznej władzy. To zaś z kolei winno wykluczyć wszelkie nierówności.”54 Kontrrewolucjoniści XIX stulecia, tacy jak de Maistre, de Bonald i Donoso Cortés, dość dobrze opisali Rewolucję w aspekcie rozwoju 53 54

P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, j.w. P. Corrêa de Oliveira, Revolution and Counter-Revolution, s. .

&

R <%#= K 7 <%#= jej błędów doktrynalnych. Pracę Plinia Corrêi de Oliveira charakteryzuje raczej skupienie uwagi na „namiętnościach� oraz ich wpływie na ściśle ideologiczny wymiar procesu rewolucyjnego.55 Kiedy – trzymając się terminologii rozmaitych autorów z dziedziny duchowości – Doktor Plinio mówi o „namiętnościach� jako o czynniku sprawczym Rewolucji, ma na myśli nieuporządkowane namiętności ludzkiej duszy.56 Trzymając się zaś języka codziennego, zalicza do nieuporządkowanych namiętności wszelkie impulsy skierowane ku grzechowi, a istniejące w człowieku w następstwie grzechu pierworodnego oraz potrójnej poşądliwości wskazanej w Ewangelii, a mianowicie poşądliwości ciała, oczu i pychy şywota.57 Rewolucja zatem znajduje swój początek i najpotęşniejszą siłę napędową w nieuporządkowanych namiętnościach. Niby tajfun czy inny rozszalały şywioł posiada ona ogromną moc ukierunkowaną na niszczenie.58

. Tempa Rewolucji Proces rewolucyjny przybiera dwojakie tempo. Pierwsze – gwałtowne –skazane jest, przynajmniej doraźnie, na niepowodzenie. Drugie – o wiele wolniejsze – zwykle wieńczy sukces. Pierwsze tempo charakteryzuje najbardziej skrajne ruchy rewolucyjne: na przykład szesnastowiecznych anabaptystów, osiemnastowiecznych jakobinów czy przedstawicieli prądów anarchistycznych 55 H.-D. Noble, Passions, w: DTC, t. XI, ( ), kol.

- ; AimĂŠ Solignac, Passions et vie spirituelle, w: Dsp, t. XII, ( ), kol. - . NamiÄ™tnoĹ›ci moĹźna pojmować w sensie metaďŹ zycznym (zob. Ĺ›w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I-IIae, q. , art - ) oraz w sensie psychologicznym. H.-D. Noble okreĹ›la namiÄ™tność jako „jedyny w swoim rodzaju akt zmysĹ‚owego poşądania, z natury Ĺ‚Ä…czÄ…cy czuĹ‚Ä… skĹ‚onność i reakcjÄ™ psychologicznÄ…â€? (kol. ). Zob. teĹź GĂŠrard Blais, Petit traitĂŠ pratique des passions humaines, Editions Paulines, Sherbrooke (Canada) ; Antonio Eymieu (

- ), Le gouvernement de soi-même – Essai de psychologie pratique, Perrin, Paris . Badając związki pomiędzy ideami, uczuciami i działaniami Eymieu ustala kilka waşnych praw psychologii, przede wszystkim to, iş idea kieruje się ku działaniu, którego jest obrazem. Druga zasada mówi, iş działanie wzbudza uczucie, którego jest wyrazem. Trzecia: namiętność wzrasta aş do punktu szczytowego i uşywa ludzkich sił psychicznych dla własnych celów. 56 [Nieuporządkowane] tendencje wytwarzają moralne kryzysy, błędne doktryny, a potem rewolucje. (‌) Te ostatnie prowadzą potem... do nowych kryzysów, nowych błędów i nowych rewolucji. (‌) Dzieje się tak, gdyş nieuporządkowane namiętności poruszające się w crescendo analogicznym do przyspieszenia grawitacyjnego, zasilane własnymi dokonaniami, prowadzą do następstw, które z kolei rozwijają się z odpowiednio proporcjonalnym nasileniem. Por. P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - . 57 Zob. J , ; P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 58 Ibidem, s. .

'

K !" # XX $% wieku dziewiętnastego i dwudziestego. Tempem drugim podąşały umiarkowane prądy protestantyzmu i liberalizmu, które wydoskonalając się poprzez kolejne etapy dynamizmu i inercji, sprzyjały stopniowemu skłanianiu się Zachodu ku temu samemu punktowi docelowemu. Poraşka ekstremistów jest jednak pozorna: dostarczają oni trwałego i pociągającego przykładu, który swym radykalizmem fascynuje umiarkowanych. W końcu społeczeństwo z wolna zaczyna kroczyć drogą wytyczoną przez elementy najbardziej radykalne.

. Agenci Rewolucji: masoneria i sekty Prosta dynamika namiętności i ludzkich błędów nie wystarcza do wyjaśnienia zwycięskiego pochodu Rewolucji. Jej sukces wymaga bodźca oraz koordynacji ze strony przebiegłych i świadomych agentów kierujących procesem rewolucyjnym, z natury swej chaotycznym; funkcję tę pełnią wszelkiego rodzaju sekty antychrześcijańskie. Wszystkie owe sekty i tajne stowarzyszenia, których celem jest zniszczenie Kościoła i cywilizacji chrześcijańskiej uwaşać naleşy za agentów Rewolucji. Nadrzędną wśród nich rolę struktury macierzystej, wokół której organizują się pozostałe, stanowi masoneria.59 Jak wyraźnie wynika z dokumentów papieskich, zwłaszcza z encykliki Humanum genus Leona XIII, „kres wszelkich ich planów stanowi wywrócenie z gruntu wszelkiej karności religijnej i państwowej, jaką wypielęgnowały instytucje chrześcijańskie, a postawienie

59 Pierwsze papieskie potępienie masonerii znajdujemy w konstytucji In eminenti Klemensa XII z kwietnia r. Ekskomunikę potwierdził i odnowił Benedykt XIV konstytucją Providas z

maja r. oraz Pius VII konstytucją Ecclesiam a Iesu Christo z września

r. Leon XII utrzymał w mocy dekrety swych poprzedników konstytucją apostolską Quo graviora z marca

r. W tym samym tonie wypowiedzieli siÄ™: Pius VIII encyklikÄ… Traditi z maja

r., Grzegorz XVI encyklikÄ… Mirari Vos z sierpnia

oraz Pius IX, zarĂłwno na kartach encykliki Qui pluribus z listopada

r., jak i w wielu innych swych wystÄ…pieniach. Ostatni wielki dokument papieski dotyczÄ…cy masonerii to encyklika Humanum genus Leona XIII z kwietnia

r. (AAS, , t. XVI, s. - ). Papieskie potępienie masonerii zawierały kanony , i Kodeksu Prawa Kanonicznego obowiązującego od roku do . Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego obowiązujący od listopada r. nie wspomina o masonerii tak wyraźnie, jak poprzedni. Jednakşe Święta Kongregacja Nauki Wiary w dokumencie datowanym na listopada r. potwierdza, iş „negatywne stanowisko Kościoła wobec stowarzyszeń masońskich pozostaje niezmienione, poniewaş zasad owych stowarzyszeń nie da się pogodzić z nauczaniem Kościoła; dlatego wstępowanie do tego typu organizacji pozostaje zabronione. Wierni naleşący do stowarzyszeń masońskich są w stanie grzechu i nie mogą przystępować do Komunii Świętej� („L’Osservatore Romano�, listopada ).

!(

R <%#= K 7 <%#= nowej, według swej myśli, na zasadach i prawach wziętych z naturalizmu�.60 Od roku Plinio Corrêa de Oliveira zajmował się ukrytą działalnością masonerii i innych tajnych organizacji.61 Brazylijski myśliciel często wspominał o „tajnych siłach� działających na przestrzeni dziejów, lecz właśnie z powodu wagi przywiązywanej do problemu nie chciał być utoşsamiany z plejadą oderwanych od rzeczywistości badaczy-fantastów, jakşe licznych w tak delikatnym sektorze zainteresowań. Podchodził zawsze do tego problemu z powagą i trzeźwością, krocząc śladami szkoły skupiającej tak wielkich autorów, jak ojciec Augustin Barruel,62 Jacques CrÊtinau-Joly,63 ojciec Nicolas Deschamps,64 Msgr Delassus, Msgr Ernest Jouin65 czy hrabia LÊon de Poncins.66 Autorzy ci, a takşe wielu innych, udokumentowali w sposób niepodwaşalny istnienie w dziejach podstępnego spisku antychrześcijańskiego. „Wytworzenie procesu tak spójnego i ciągłego, jakim jest Rewolucja, wśród tysięcy zmiennych kolei losu, w ciągu wieków wypełnionych niespodziankami wszelkiego rodzaju, wydaje się nam Leon XIII, Encyklika Humanum genus z kwietnia

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Słupsk , t. I, s. . 61 P. Corrêa de Oliveira, A Igreja e o Judaismo, „A Ordem� nr

, styczeń , s. - . 62 Augustin Barruel SJ ( -

), MÊmoires pour servir à l’histoire du jacobinisme, t. - , Fauche, London - . W tym samym roku wspomnienia Barruela ukazały się w języku angielskim w tłumaczeniu Roberta Cliorda jako Memoirs illustrating the history of Jacobinism, t. - , London - . 63 Jacques CrÊtinau-Joly (

-

), badacz dziejów Wandei i Towarzystwa Jezusowego, wykorzystując materiały źródłowe Stolicy Apostolskiej naszkicował w swym L’Eglise Romaine en face de la RÊvolution (t. - , Plon, Paris

) obraz zmagaĹ„ KoĹ›cioĹ‚a katolickiego z RewolucjÄ… w okresie od pontyďŹ katu Piusa VI do poczÄ…tkĂłw pontyďŹ katu Piusa IX. Praca zostaĹ‚a wydana jako reedycja przez Cercle de la Renaissance Française (t. - , Paris ). 64 Nicolas Deschamps SJ ( -

), Les SociĂŠtĂŠs Secrètes et la SociĂŠtĂŠ ou philosophie de l’histoire contemporaine, t. - , Fr. SĂŠguin aĂŽnĂŠ, Avignon

(później wyd. Oudin, Paris

, wzbogacone o trzeci tom dokumentĂłw oraz Introduction sur l’action des sociĂŠtĂŠs secrètes au XIX siècle autorstwa Claude’a Janneta). 65 Ernest Jouin (

- ), proboszcz paraďŹ i Ĺšw. Augustyna w ParyĹźu, rozpoczÄ…Ĺ‚ w roku

wydawanie „Revue Internationale des SociĂŠtĂŠs Secrètesâ€?, sĹ‚ynnego „RISSâ€? (ukazujÄ…cego siÄ™ aĹź do roku ), ktĂłry ze wzglÄ™du na wagÄ™ zawartej w nim dokumentacji oraz kompetencje współpracownikĂłw stanowiĹ‚ narzÄ™dzie nieocenionej wartoĹ›ci. Zob. Joseph SauvĂŞtre, Un bon serviteur de l’Eglise, mgr. Jouin ( - ), Casterman, Paris . 66 LĂŠon de Poncins (

- ), Les forces secrètes de la RĂŠvolution, Bossard, Paris ; idem (wraz z Emmanuelem Malynskim), La guerre occulte, Beauchesne, Paris ; La Franc-maçonnerie d’après ses documents secrets, Diusion da la PensĂŠe Française, ChirĂŠ-en-Montreuil

; Christianisme et franc-maçonnerie, Diusion de La PensĂŠe Française, ChirĂŠ-en-Montreuiel, . W przekĹ‚adzie angielskim: Freemasonry and the Vatican: a struggle for recognition, Britain Publishing, London . 60

!

K !" # XX $% niemoĹźliwe bez dziaĹ‚ania kolejnych pokoleĹ„ niezwykle inteligentnych i wpĹ‚ywowych konspiratorĂłw. MyĹ›lenie, Ĺźe Rewolucja mogĹ‚aby osiÄ…gnąć swĂłj obecny stan przy nieobecnoĹ›ci takich konspiratorĂłw, jest podobne do przekonania, Ĺźe setki liter wyrzuconych przez okno mogĹ‚yby siÄ™ spontanicznie uĹ‚oĹźyć na ziemi w jakikolwiek utwĂłr literacki, na przykĹ‚ad, OdÄ™ do szatana Carducciego.â€?67 WedĹ‚ug Plinia CorrĂŞi de Oliveira prawdziwy problem stanowi nie tyle odkrycie toĹźsamoĹ›ci spiskowcĂłw, lecz – co jest o wiele waĹźniejsze – ukazanie w peĹ‚ni natury Rewolucji oraz mechanizmĂłw umoĹźliwiajÄ…cych jej postÄ™p: agenci mogÄ… siÄ™ przecieĹź zmieniać, ale proces rewolucyjny, jego funkcjonowanie i antychrzeĹ›cÄłaĹ„ska meta – pozostajÄ… niezmienne. Klasyczna dziaĹ‚alność demaskatorska w stosunku do tajnych organizacji skupia siÄ™ na poszukiwaniu kanaĹ‚Ăłw inďŹ ltracji i sprawowania kontroli nad spoĹ‚ecznoĹ›ciÄ…, zwĹ‚aszcza w sferze polityczno-ďŹ nansowego „systemu nerwowegoâ€? nowoczesnych paĹ„stw. Praca Plinia CorrĂŞi de Oliveira – jak sĹ‚usznie zauwaĹźa Fernando Gonzalo Elizondo – wprowadza w tym zakresie caĹ‚kowicie nowy wymiar: „Jest to studium demaskujÄ…ce masoĹ„skie techniki kierowania duszami, dogĹ‚Ä™bnie wyjaĹ›niajÄ…ce znajomość nieuporzÄ…dkowanych tendencji i manipulacjÄ™ nimi, tworzenie Ĺ›rodowisk i rozprzestrzenianie – czy to za pomocÄ… mediĂłw czy innych Ĺ›rodkĂłw – mentalnoĹ›ci, ktĂłra stajÄ…c siÄ™ powszechna, gwarantuje zwyciÄ™ski pochĂłd rewolucyjnych idei i faktĂłw.â€?68

. Anarchiczny cel Rewolucji „Wrzenie nieuporządkowanych namiętności rozbudza z jednej strony nienawiść do jakichkolwiek ograniczeń i praw, z drugiej 67 P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . Znaczna część pracy Despreocupados rumo à Guilhotina poświęcona jest masonerii i tajnym stowarzyszeniom, s. - . 68 Fernando Gonzalo Elizondo, El deber cristiano de la militancía contrarevolucionaria, „Verbo� nr -

, wrzesieĹ„-paĹşdziernik , s. , - . 69 P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . „W tym spoĹ‚eczeĹ„stwie – ktĂłre ĹźyĹ‚oby w zupeĹ‚nym porzÄ…dku pomimo nieposiadania rzÄ…du – produkcja ekonomiczna byĹ‚aby zorganizowana i wysoko rozwiniÄ™ta, a rozróşnienie na pracÄ™ umysĹ‚owÄ… i ďŹ zycznÄ… naleĹźaĹ‚oby do przeszĹ‚oĹ›ci. JakiĹ› proces selekcji, jeszcze nie okreĹ›lony, zĹ‚oĹźyĹ‚by kierowanie gospodarkÄ… w rÄ™ce najzdolniejszych, nie wywoĹ‚ujÄ…c przy tym formowania siÄ™ klas. ByĹ‚yby to jedyne i nieznaczne relikty nierĂłwnoĹ›ci. Ale poniewaĹź to anarchiczne spoĹ‚eczeĹ„stwo komunistyczne nie jest ostatecznym kresem historii, to wydaje siÄ™ sĹ‚uszne przypuszczenie, Ĺźe te pozostaĹ‚oĹ›ci byĹ‚yby zniesione w toku dalszej ewolucji.â€? (ibidem, s. - ).

!

R <%#= K 7 <%#= zaĹ› wywoĹ‚uje nienawiść do jakiejkolwiek nierĂłwnoĹ›ci. To wrzenie prowadzi do utopÄłnej koncepcji marksistowskiego anarchizmu, wedĹ‚ug ktĂłrej rozwiniÄ™ta ludzkość, ĹźyjÄ…ca w spoĹ‚eczeĹ„stwie bez klas lub rzÄ…du, mogĹ‚aby siÄ™ cieszyć doskonaĹ‚ym porzÄ…dkiem i wolnoĹ›ciÄ…, z ktĂłrej nie wyĹ‚oniĹ‚aby siÄ™ Ĺźadna nierĂłwność. Jak moĹźna zauwaĹźyć, jest to jednoczeĹ›nie najbardziej egalitarny i najbardziej liberalny ideaĹ‚, jaki tylko moĹźna sobie wyobrazić.â€?69 Anarchiczna utopia marksizmu proklamuje rzeczywistość, w ktĂłrej ludzka osobowość osiÄ…gnie tak wysoki poziom postÄ™pu, iĹź bÄ™dzie mogĹ‚a swobodnie rozwÄłać siÄ™ w spoĹ‚eczeĹ„stwie nie znajÄ…cym paĹ„stwa ani rzÄ…du. Rewolucja niszczy we współczesnym czĹ‚owieku pojÄ™cie grzechu i samo rozróşnienie dobra i zĹ‚a. Ipso facto neguje ona Odkupienie dokonane przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, gdyĹź skoro nie istnieje grzech, Odkupienie staje siÄ™ niezrozumiaĹ‚e i traci jakikolwiek logiczny zwiÄ…zek z historiÄ… i Ĺźyciem.70 Rewolucja – pokĹ‚adajÄ…c peĹ‚niÄ™ zaufania w jednostce, jak to ma miejsce w jej liberalnej fazie, czy teĹź w masie, jak w przypadku fazy socjalistycznej – ubĂłstwia czĹ‚owieka, wierzÄ…c w moĹźliwość jego „samoodkupieniaâ€? na drodze radykalnych przemian spoĹ‚ecznych. Anarchiczny cel Rewolucji miesza siÄ™ z utopiÄ… wszechĹ›wiatowej republiki, w ktĂłrej wszystkie naturalne róşnice pomiÄ™dzy narodami, rodzinami i klasami spoĹ‚ecznymi rozpĹ‚ynÄ… siÄ™ w mÄ™tnej kipieli: „UtopiÄ…, do ktĂłrej Rewolucja nas prowadzi, jest Ĺ›wiat, w ktĂłrym kraje poĹ‚Ä…czone w jednÄ… republikÄ™ powszechnÄ… nie sÄ… niczym innym oprĂłcz nazw geograďŹ cznych, Ĺ›wiat bez Ĺźadnych spoĹ‚ecznych i ekonomicznych nierĂłwnoĹ›ci, sterowany przez naukÄ™ i technikÄ™, propagandÄ™ i psychologiÄ™, aby osiÄ…gnąć bez udziaĹ‚u nadprzyrodzonoĹ›ci ostateczne szczęście czĹ‚owieka.â€?71

. MetaďŹ zyczne wartoĹ›ci Rewolucji Dwa pojÄ™cia rozumiane jako wartoĹ›ci metaďŹ zyczne wyraĹźajÄ… dobrze ducha Rewolucji: absolutna rĂłwność i zupeĹ‚na wolność. SĹ‚uşą im znakomicie dwie namiÄ™tnoĹ›ci: pycha i zmysĹ‚owość. „WĹ‚aĹ›nie w tych posÄ™pnych gĹ‚Ä™biach znajduje siÄ™ punkt styczny pomiÄ™dzy 70 71

Ibidem, s. . Ibidem, s. - .

!!

K !" # XX $% tymi dwoma metaďŹ zycznymi zasadami Rewolucji, a mianowicie rĂłwnoĹ›ciÄ… i wolnoĹ›ciÄ…, ktĂłre sÄ… wzajemnie sprzeczne z tak wielu punktĂłw widzenia.â€?72 ŝądanie, by myĹ›leć, czuć i czynić to wszystko, do czego skĹ‚aniajÄ… nas nieokieĹ‚znane namiÄ™tnoĹ›ci stanowi esencjÄ™ liberalizmu, ktĂłry w istocie chroni jedynie wolność do zĹ‚a, w przeciwieĹ„stwie do cywilizacji katolickiej, ktĂłra peĹ‚nÄ… wolność i wsparcie przyznaje dobru i, o ile to tylko moĹźliwe, ogranicza dziaĹ‚anie zĹ‚a. Plinio CorrĂŞa de Oliveira uwydatnia problem radykalnego egalitaryzmu ukazujÄ…c jego konsekwencje w sferze religÄłnej, politycznej i spoĹ‚ecznej. Zaprzeczenie wszelkiej nierĂłwnoĹ›ci prowadzi na poziomie metaďŹ zycznym do odrzucenia zasady toĹźsamoĹ›ci i niesprzecznoĹ›ci. Skutkuje to „egalitarnymâ€? panteizmem, poniewaĹź, skoro rzeczywistość pozbawiona zostaje konkretnych nierĂłwnoĹ›ci i toĹźsamoĹ›ci, upada takĹźe róşnica miÄ™dzy ludĹşmi a Bogiem i wszystko podlega bezĹ‚adnemu ubĂłstwieniu. W owym panteizmie kryje siÄ™ gnostycki aspekt Rewolucji. FundamentalnÄ… cechÄ… reeksji Plinia CorrĂŞi de Oliveira jest coĹ› caĹ‚kiem przeciwnego – umiĹ‚owanie konkretu, indywidualnoĹ›ci, zróşnicowania. Za wĹ‚asnÄ… przyjmuje on podstawowÄ… zasadÄ™ tomizmu, zgodnie z ktĂłrÄ… konkretny obiekt ludzkiego dociekania nie stanowi bytu nieokreĹ›lonego, lecz quidditas rei sensibilis,73 konkretnÄ… treść rzeczywistoĹ›ci. To poprzez bezpoĹ›rednie doĹ›wiadczenie konkretnych treĹ›ci czĹ‚owiek zdobywa wiedzÄ™ o wszechĹ›wiecie, a nawet jest w stanie formuĹ‚ować podstawowe zasady. Istota – jak wyjaĹ›nia Ĺ›w. Tomasz w De ente et essentia – jest obiektem deďŹ nicji rzeczy,74 tym, czym dana rzecz faktycznie jest. Wszystko, co istnieje, ma swojÄ… wĹ‚asnÄ… istotÄ™, poniewaĹź róşni siÄ™ od otaczajÄ…cej je rzeczywistoĹ›ci i nie miesza siÄ™ z otoczeniem. Istota bytu jest zatem specyďŹ cznÄ… jednoĹ›ciÄ…, ktĂłra wyróşnia go spoĹ›rĂłd wielorakoĹ›ci rzeczywistoĹ›ci.75 PodstawowÄ… wĹ‚aĹ›ciwoĹ›ciÄ… znanej nam rzeczywistoĹ›ci jest jej treść, a co za tym idzie, nie jednorodność rzeczywistoĹ›ci, lecz jej zróşnicoIbidem, s. . Actus essendi, zbyt „oĹ›lepiajÄ…cyâ€? dla stworzonej inteligencji, nie moĹźe stanowić gruntu dla ďŹ lozoďŹ cznych spekulacji czĹ‚owieka, dla ktĂłrego podstawowym obiektem poznania jest „istotaâ€?. Prymat actus essendi nad istotÄ… jest niezaprzeczalnym aksjomatem tomizmu. JeĹ›li jednak podkreĹ›lanie owego prymatu prowadzi do przesadnej polemiki z rzekomym scholastycznym „esencjalizmemâ€?, ryzykuje siÄ™ jego degeneracjÄ™ do poziomu postawy egzystencjalistycznej. Zob. C. Fabro CPS, Introduzione a San Tommaso, Ares, Milano , s. - . 74 Ĺšw. Tomasz z Akwinu, De ente et essentia, r. II. 75 Ĺšw. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I, q.

, a. . 72 73

!"

R <%#= K 7 <%#= wanie. Albo – by rzecz ująć precyzyjniej – jedność poznajemy przez wielość. Jak stwierdza Plinio CorrĂŞa de Oliveira: „ŚwiÄ™ty Tomasz z Akwinu naucza, iĹź zróşnicowanie stworzeĹ„ i ich hierarchiczna gradacja sÄ… dobre same w sobie, gdyĹź w ten sposĂłb doskonaĹ‚oĹ›ci StwĂłrcy lĹ›niÄ… jaĹ›niej w stworzeniu.76 Powiada dalej, Ĺźe Opatrzność ustanowiĹ‚a nierĂłwność wĹ›rĂłd anioĹ‚Ăłw,77 jak rĂłwnieĹź wĹ›rĂłd ludzi zarĂłwno w ziemskim raju, jak i na tej ziemi wygnania.78 Z tego powodu wszechĹ›wiat zĹ‚oĹźony z rĂłwnych stworzeĹ„ byĹ‚by Ĺ›wiatem, w ktĂłrym podobieĹ„stwo pomiÄ™dzy stworzeniami a StwĂłrcÄ… zostaĹ‚oby wyeliminowane w najwiÄ™kszym moĹźliwym stopniu. Nienawidzenie z zasady wszelkich nierĂłwnoĹ›ci jest wiÄ™c metaďŹ zycznym umiejscowieniem siebie w opozycji do najlepszych elementĂłw podobieĹ„stwa pomiÄ™dzy StwĂłrcÄ… a stworzeniem. Jest to nienawiść do Boga.â€?79

. „Philosophia perennisâ€? Plinia CorrĂŞi de Oliveira Plinio CorrĂŞa de Oliveira bez wahania okreĹ›laĹ‚ siebie mianem przekonanego tomisty, stosujÄ…c siÄ™ tym samym do Magisterium KoĹ›cioĹ‚a, ktĂłry w minionym wieku, od Leona XIII80 do Jana PawĹ‚a II,81 nie przestawaĹ‚ wskazywać, iĹź Doctor Communis Ecclesiae stanowi staĹ‚y punkt odniesienia dla katolickich studiĂłw ďŹ lozoďŹ cznych. W przeciwieĹ„stwie do wielu dwudziestowiecznych neotomistĂłw, pragnÄ…cych budować pomosty pomiÄ™dzy philosophia perennis a myĹ›lÄ… nowoczesnÄ…,82 Zob. Ĺ›w. Tomasz z Akwinu Summa contra gentiles, II, ; Suma teologiczna, I, q. , a. . Idem. Suma teologiczna, I, q. , a. . 78 Ibid., I, q. , a. i . 79 P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 80 Leona XIII uwaĹźać moĹźna za promotora odrodzenia tomizmu w czasach nowoĹźytnych. W encyklice Aeterni Patris z sierpnia

r. ogĹ‚osiĹ‚ on Ĺ›w. Tomasza z Akwinu jedynym oďŹ cjalnym nauczycielem dla szkół katolickich na kaĹźdym poziomie. Na temat tego waĹźnego dokumentu zob. pracÄ™ zbiorowÄ… La ragioni del tomismo. Dopo il centenario dell’enciclica „Aeterni Patrisâ€?, Edizioni Ares, Milano . 81 Jan PaweĹ‚ II, Il Centenario dell’Aeterni Patris, przemĂłwienie wygĹ‚oszone w Angelicum

listopada r., „L’Osservatore Romano�, - XI . 82 Zob. np. Antonin-Dalmace Sertillanges OP, Saint Thomas d’Aquin, wyd. , Alcan Paris . Skrajny przypadek wypaczenia tomizmu poprzez przyjęcie kantowskiego aprioryzmu i heideggerowskiego egzystencjalizmu, jaki znajdujemy u jezuity, Karla Rahnera (Geist im Welt, wyd. , Rauch, Innsbruck ) został dobitnie zdemaskowany przez ojca Cornelio Fabro w La svolta antropologica di Karl Rahner, Rusconi, Milano . „Catolicismo� opublikował w roku

artykuĹ‚ ojca Fabro za „L’Osservatore Romanoâ€?, w ktĂłrym autor podkreĹ›la niemoĹźliwość zbudowania pomostu pomiÄ™dzy ďŹ lozoďŹ Ä… prawdziwie chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ…, nie odrzucajÄ…cÄ… nigdy pojÄ™cia Boskiej transcendencji, a współczesnymi szkoĹ‚ami ďŹ lozoďŹ cznymi ufundowanymi na „zasadzie immanencjiâ€?. C. Fabro CPS, FilosoďŹ a moderna e pensamento cristĂŁo, „Catolicismoâ€?, nr , lipiec , s. . 76

77

!#

K !" # XX $% brazylÄłski myĹ›liciel zawsze podkreĹ›laĹ‚ niemoĹźność pogodzenia ďŹ lozoďŹ i bytu z „nowoczesnymiâ€? kierunkami ďŹ lozoďŹ cznymi – od Kartezjusza83 do Kanta, od egzystencjalizmu po nowoczesny nihilizm – dostrzegajÄ…c w nich stopniowe dÄ…Ĺźenie inteligencji ludzkiej do metaďŹ zycznego samobĂłjstwa. Suma teologiczna, ktĂłra ujmuje – wedle okreĹ›lenia Piusa XII – „duchowy wszechĹ›wiat najwiÄ™kszego geniusza Ĺ›redniowieczaâ€?, 84 zgodnie ze sĹ‚owami Piusa XI ukazuje „niebo widziane z ziemiâ€?.85 Plinio CorrĂŞa de Oliveira na rĂłwni ze Ĺ›w. Tomaszem, ktĂłrego SumÄ™ znaĹ‚ i szeroko komentowaĹ‚, stawiaĹ‚ Ĺ›w. BonawenturÄ™, 86 twĂłrcÄ™ ďŹ lozoďŹ i okreĹ›lonej mianem „najbardziej Ĺ›redniowiecznej ďŹ lozoďŹ i Ĺ›redniowieczaâ€?.87 BrazylÄłski myĹ›liciel pragnÄ…Ĺ‚ na nowo przerzucić Ĺ‚uk sklepienia pomiÄ™dzy ďŹ larami nauczania tych dwĂłch wielkich DoktorĂłw KoĹ›cioĹ‚a, usytuowanymi przez Sykstusa V na tym samym poziomie doktrynalnej Ĺ›wiÄ™toĹ›ci i autorytetu Magisterium: „Hi enim sunt duae olivae et duo candelabra.â€? (Ap

, ).88 „MÄ…droĹ›ciowaâ€? wizja Plinia CorrĂŞi de Oliveira Ĺ‚Ä…czy siÄ™ z gĹ‚Ä™bokimi a zarazem lapidarnymi sentencjami Ĺ›w. Tomasza i Ĺ›w. Bonawentury na temat mÄ…droĹ›ci. Doktor Anielski stwierdza, iĹź „sapientia est ordinare et iudicareâ€?,89 zaĹ› Doktor SeraďŹ cki wtĂłruje mu sĹ‚owami: „sapientia diusa est in omni reâ€?.90 „Omnia in mensura et numero et pondere disposuistiâ€?,91 dodaje z kolei Pismo ĹšwiÄ™te. BelgÄłski ďŹ lozof De Bruyne podkreĹ›la wyjÄ…tkowÄ… wagÄ™ tego wersetu, gdyĹź wĹ‚aĹ›nie na nim wspiera siÄ™ „mÄ…droĹ›ciowaâ€?

Na temat zarzucenia metaďŹ zyki w myĹ›leniu nowoczesnym zob. C. Fabro CPS, Introduzione all’ateismo moderno, t. - , Studium, Roma ; Tomas Tyn OP, MetaďŹ sica della sostanza. Partecipazione e analogia entis, Edizioni Studio Domenicano, Bologna , s. - . 84 Pius XII, przemĂłwienie z wrzeĹ›nia r., w: DR, t. XI, s. . 85 Pius XI, przemĂłwienie w Angelicum z grudnia r., w: „Xenia Thomisticaâ€?, Roma

, t. III, s. . 86 Na temat tego aspektu ďŹ lozoďŹ i Ĺ›w. Bonawentury zob. J. M. Bissen OFM, L’exemplarisme divin selon Saint Bonaventure, Vrin, Paris ; E. Gilson, Le philosophie de Saint Bonaventure, Vrin, Paris ; Efrem Be oni OFM, San Bonaventura di Bagnoregio, Biblioteca Franciscana Milano ; Francesco Corvino, Bonaventura da Bagnoregio francescano e pensatore, Dedalo, Bari . 87 Jacques Guy Bougerol OFM na zakoĹ„czenie rzymskiego kongresu na temat Ĺ›w. Bonawentury, wrzeĹ›nia r., cyt. za: Leonardo Piazza, Mediazione simbolica in San Bonaventura, Edizioni L.I.E.F., Vincenza , s. . 88 Sykstus V, bulla Triumphantis Jerusalem. 89 Ĺšw. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I, q. , a. , c; q. , a. , ad. . 90 Ĺšw. Bonawentura, Hexameron, kol. , nr (V, a). 91 „AleĹ› Ty wszystko urzÄ…dziĹ‚ ponad miarÄ… i liczbÄ… i wagÄ…â€? (Mdr

, ). 83

!$

R <%#= K 7 <%#= estetyka Ĺ›redniowiecza.92 Plinio CorrĂŞa de Oliveira, jak wspomina jeden z jego uczniĂłw: „instynktownie ĹźyĹ‚ tÄ… mÄ…droĹ›ciowÄ… estetykÄ…, od kiedy tylko zaczÄ…Ĺ‚ uĹ›wiadamiać sobie rzeczy. Powoli je wyjaĹ›niaĹ‚, aĹź staĹ‚y siÄ™ kamieniami wÄ™gielnymi doktryny kontrrewolucyjnej – tego, co wielokrotnie nazywaĹ‚ caĹ‚oĹ›ciowym obrazem Kontrrewolucjiâ€?.93 Doktor Plinio zachÄ™caĹ‚ swych uczniĂłw do pogĹ‚Ä™biania wiedzy na temat pojÄ™cia „analogia entisâ€? oraz teorii uczestnictwa, jak rĂłwnieĹź kognitywnej i metaďŹ zycznej wartoĹ›ci symbolu. Jego wizjÄ™ Ĺ›wiata, zbliĹźonÄ… do Ĺ›redniowiecznej, moĹźna by ująć w sĹ‚owach: „Świat rozwÄła siÄ™ niby gigantyczny zespół symboli, niczym wzniesiona z idei katedra. To najbardziej zrytmizowana koncepcja Ĺ›wiata, polifoniczny wyraz wiecznej harmoniiâ€?.94 Dla czĹ‚owieka Ĺ›redniowiecza nic nie istnieje bez znaczenia: „nihil vacuum neque sine signo apud Deumâ€?95, a wszystko, co istnieje, uczynione jest w taki sposĂłb, by budzić myĹ›l i pamięć o Bogu. „ChwaĹ‚a BoĹźego wzoru obecna jest w kaĹźdym stworzeniu (‌) Tak wiÄ™c, kaĹźda istota to Ĺ›cieĹźka wiodÄ…ca do tego wzoru, to Ĺ›lad mÄ…droĹ›ci BoĹźejâ€?.96 Ĺšw. Bonawentura wskazuje nam drogÄ™ duszy ku Bogu „poprzez znakiâ€? ďŹ zycznego Ĺ›wiata, ktĂłre, choć odznaczajÄ… siÄ™ cechami trwale róşnorodnymi i nierĂłwnymi wzglÄ™dem siebie, przemawiajÄ… do nas Edgar de Bruyne, L’esthĂŠtique du Moyen Age, Editions de l’Institut SupĂŠrieur de Philosophie, Louvain , s.

. Zob. teĹź idem, Etudes d’esthĂŠtique mĂŠdiĂŠvale, t. - , De Tempel, Brugge . „Pod jakimkolwiek kÄ…tem byĹ›my to rozwaĹźali, w rzeczywistoĹ›ci istnieje jedna tylko Ĺ›redniowieczna wizja Ĺ›wiata, czy to wyraĹźona w dzieĹ‚ach sztuki, czy teĹź ujÄ™ta w ramy koncepcji ďŹ lozoďŹ cznych: ta mianowicie, ktĂłrÄ… Ĺ›w. Augustyn naszkicowaĹ‚ mistrzowsko w swym De Trinitate, a ktĂłra zarazem w bezpoĹ›redni sposĂłb odnosi siÄ™ do sĹ‚Ăłw KsiÄ™gi MÄ…droĹ›ci (

, ): omnia in mensura, et, numero, et pondere disposuisti.� E. Gilson, The Spirit of Mediaeval Philosophy, University of Notre Dame Press, Notre Dame-London , s. . 93 Miguel Beccar Varela, list do autora. 94 Johan Huizinga, Jesień średniowiecza, przeł. Tadeusz Brzostowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa . „Człowiek średniowiecza şył w świecie zaludnionym przez znaczenia, związki, nadprzyrodzone sensy, manifestacje Boga w rzeczach stworzonych; şył w otoczeniu natury, która nieustannie przemawiała w języku heraldycznym (‌) poniewaş była znakiem nadrzędnej prawdy. (‌) W takiej symbolicznej wizji natura, nawet w najbardziej przeraşających swych aspektach, staje się alfabetem, za pomocą którego Stwórca mówi nam o porządku świata, o dobru nadprzyrodzonym, o krokach, które podjąć naleşy, aby w tym świecie poruszać się w sposób uporządkowany, w nadziei na nagrodę w niebie. (‌) Wczesne chrześcijaństwo wykształciło symboliczne tłumaczenie zasad wiary.� Umberto Eco, Arte e bellezza nell’estetica medievale, Bompiani, Milano , ss. - . Fresk obrazujący średniowieczny wszechświat symboli szkicuje Marie-Madeleine Davy w Initiation a la symbolique romaine, Flammarion, Paris . 95 Św. Ireneusz, Adversus haereses, V ks., IV, . 96 Św. Bonawentura, Hexameron, kol. , nr - . 92

!%

K !" # XX $% w jeden, BoĹźy sposĂłb. Prawdziwość rzeczy polega na ukazywaniu prawdy najwyĹźszej jako przyczyny wzorczej. To wĹ‚aĹ›nie owo podobieĹ„stwo pomiÄ™dzy stworzeniem a StwĂłrcÄ… pozwala nam wznosić siÄ™ od przedmiotĂłw ku Bogu.97 „Rozum ludzki zostaĹ‚ stworzony do stopniowego wspinania siÄ™ – jak po szczeblach drabiny – ku najwyĹźszej Zasadzie, ktĂłrÄ… jest BĂłg.â€?98 WĹ›rĂłd klasycznych „dowodĂłwâ€? na istnienie Boga, Plinio CorrĂŞa de Oliveira szczegĂłlnie ceni „czwartÄ… drogÄ™â€?,99 pojmujÄ…c jÄ… jednakĹźe raczej jako metodÄ™ formacji oraz psychologiczny proces ksztaĹ‚tujÄ…cy ludzkÄ… duszÄ™ niĹź jako abstrakcyjny sylogizm ďŹ lozoďŹ czny. W „czwartej drodzeâ€?, prowadzÄ…cej do Boga – bytu najdoskonalszego – poprzez doskonalenie, w ktĂłrym w rozmaitym stopniu i za pomocÄ… róşnych Ĺ›rodkĂłw uczestniczy caĹ‚e stworzenie, dominuje aspekt platoĹ„ski. Ukazuje ona Boga nie tylko jako przyczynÄ™ sprawczÄ… i ostatecznÄ…, ale rĂłwnieĹź jako zasadÄ™ wzorcowÄ…, kontemplujÄ…c przy tym porzÄ…dek stworzenia jako wszechĹ›wiat harmonii i piÄ™kna: odbicie niestworzonego PiÄ™kna Boskiego. „PiÄ™kno Boga odbÄła siÄ™ w hierarchicznym i harmonÄłnym ukĹ‚adzie wszystkich tych bytĂłw, tak, Ĺźe w jakimĹ› sensie nie ma lepszego sposobu poznania nieskoĹ„czonego i niestworzonego BoĹźego piÄ™kna niĹź poprzez analizÄ™ skoĹ„czonego i stworzonego piÄ™kna wszechĹ›wiata, dostrzeganego nie tyle w poszczegĂłlnych bytach, co w ich zĹ‚oĹźeniu. Tym bardziej odbiciem Boga jest arcydzieĹ‚o wyĹźsze i doskonalsze niĹź caĹ‚y kosmos, mianowicie Mistyczne CiaĹ‚o Chrystusa, nadprzyrodzona spoĹ‚eczność, ktĂłrÄ… czcimy pod nazwÄ… ĹšwiÄ™tego, Rzymskiego i Apostolskiego KoĹ›cioĹ‚a Katolickiego. Sam w sobie tworzy on caĹ‚y wszechĹ›wiat róşnorodnych, zharmonizowanych aspektĂłw, ktĂłre odbÄłajÄ… i wyĹ›piewujÄ…, kaĹźdy na swĂłj sposĂłb, Ĺ›wiÄ™te a niewysĹ‚owione piÄ™kno Boga i Wcielonego SĹ‚owa. KontemplujÄ…c PodobieĹ„stwo owo – jak zauwaĹźa Etienne Gilson – nie oznacza uczestnictwa rzeczy w istocie Boga. „Prawdziwe podobieĹ„stwo istniejÄ…ce miÄ™dzy StwĂłrcÄ… a stworzeniem to podobieĹ„stwo wyrazu. Rzeczy sÄ… dla Boga tym, czym znaki dla treĹ›ci, ktĂłrÄ… wyraĹźajÄ…; sÄ… rodzajem jÄ™zyka, caĹ‚y wszechĹ›wiat zaĹ› jest ksiÄ™gÄ…, na kaĹźdej karcie ktĂłrej dostrzegamy obecność TrĂłjcy.â€? E. Gilson, La philosophie au Moyen Age, Payot, Paris , s. . 98 Ĺšw. Bonawentura, Breviloqium, cz. , r. (V, a). 99 „Quarta via sumitur ex gradibus qui in rebus inveniunturâ€?. Ze wszystkich dowodĂłw tomistycznych – zauwaĹźa Gilson – wokół czwartego narosĹ‚a najwiÄ™ksza liczba interpretacji. E. Gilson, Le thomisme, Vrin, Paris , s. . Zob. teĹź C. Fabro CPS, Sviluppo, signiďŹ cato e valore della IV via, „Doctor Communisâ€? nr , , s. - ; Idem, Il fondamento metaďŹ sico della quarta via, „Doctor Communisâ€? nr

, , s. - . Oba teksty w: L’uomo e il rischio di Dio, Studium, Roma , s. - . 97

!&

R <%#= K 7 <%#= zatem z jednej strony wszechĹ›wiat, z drugiej zaĹ› ĹšwiÄ™tÄ… MatkÄ™ KoĹ›ciół, moĹźemy wznieść siÄ™ ku rozwaĹźaniu Ĺ›wiÄ™tego, nieskoĹ„czonego i niestworzonego piÄ™kna Boga.100 Nowoczesna ďŹ lozoďŹ a, poczynajÄ…c od Kanta, zredukowaĹ‚a piÄ™kno do roli elementu czysto subiektywnego. WedĹ‚ug philosophia perennis piÄ™kno stanowi jednakĹźe transcendentnÄ… wĹ‚aĹ›ciwość bytu, to znaczy doskonaĹ‚ość jako nieodrodnÄ… cechÄ™ kaĹźdej bez wyjÄ…tku rzeczy samej w sobie. Jako wĹ‚aĹ›ciwość bytu, pulchrum (piÄ™kno) Ĺ‚Ä…czy siÄ™ z transcendentnymi atrybutami prawdy, poniewaĹź ma ono upodobanie we wszystkim, co daje siÄ™ poznać za pomocÄ… rozumu, oraz z atrybutami dobra, gdyĹź przedmiot piÄ™kna zaspokaja potrzeby zmysĹ‚Ăłw. PiÄ™kno jest promieniowaniem prawdy i dobra101, i w istocie stanowi sumÄ™ prawdy i dobra.102 „PiÄ™kno to rodzaj syntezy elementĂłw transcendentalnych. W istocie wyraĹźa ono doskonaĹ‚Ä… zrozumiaĹ‚ość obiektu, ktĂłrego części, pozostajÄ…c we wspaniaĹ‚ej harmonii (jedność), fascynujÄ… umysĹ‚ (prawda) i wywoĹ‚ujÄ… pragnienie (dobro).â€?103 PiÄ™kno – jak zapewnia Ĺ›w. Bonawentura – obejmuje wszystkie te elementy i jest im wspĂłlne. ChwaĹ‚a Boga, ostateczny cel zarĂłwno czĹ‚owieka, jak historii, jest kontemplacjÄ… Jego PiÄ™kna; stanowi zarazem szczęście czĹ‚owieka. JeĹźeli dusza znajÄ…ca prawdÄ™ dÄ…Ĺźy ku nadprzyrodzonemu Dobru, czyni to z wiÄ™kszym jeszcze entuzjazmem, kiedy dostrzega Boga w piÄ™knie stworzenia. Plinio CorrĂŞa de Oliveira byĹ‚ gorliwym rzecznikiem „piÄ™knaâ€? jako oręşa Kontrrewolucji XX stulecia. Skoro pulchrum jest synonimem verum i bonum, to zastÄ…pienie go przez horridum stanowi przejaw – tym bardziej zdradziecki, im mniej zauwaĹźalny – charakterystycznego dla Rewolucji procesu niszczenia kaĹźdej wĹ‚aĹ›ciwoĹ›ci Bytu. Nienawiść siĹ‚ Rewolucji wobec ludzkiego piÄ™kna, jako wizerunku piÄ™kna Boskiego, uwidacznia siÄ™ wĹ‚aĹ›nie w upodobaniu do okropnoĹ›ci. Rewolucja pragnie zniszczyć wszelkÄ… P. CorrĂŞa de Oliveira, O EscapulĂĄrio, a ProďŹ ssĂŁo e a Consagração interior, przemĂłwienie wygĹ‚oszone podczas III Narodowego Kongresu Trzeciego Zakonu KarmelitaĹ„skiego (SĂŁo Paulo, - listopada ), Mensageiro do Carmelo, wydanie specjalne z r. 101 Zob. Leo J. Elders, La metaďŹ sica dell’essere di San Tommaso d’Aquino in una prospe iva storica, tĹ‚um. wĹ‚oskie Libreria Editrice Vaticana, Vatican ), t. I, s. . Na temat pulchrum u Ĺ›w. Tomasza zob. Suma teologiczna, I. q. , a. ; I, q. , a. ; I-IIae, q. , a. - . 102 „PiÄ™kno w porzÄ…dku stworzenia to wspaniaĹ‚e poĹ‚Ä…czenie wszystkich elementĂłw transcendentnych: bytu, jednoĹ›ci, prawdy i dobra; czy precyzyjniej: to blask harmonÄłnej jednoĹ›ci proporcji zintegrowanych części (splendor, proportio, integritas, zob. I, q. , a. ).â€? R. Garrigou-Lagrange OP, Perfections divines, Beauchesne, Paris , s. . 103 François -Joseph Thonnard AA, PrĂŠcis de Philosophie, DesclĂŠe, Tournai , s. . 100

!'

K !" # XX $% formę pulchrum w ludzkim şyciu, aby człowiekowi utrudnić lub zgoła uniemoşliwić drogę do Boga poprzez stworzenie.

. Środowiska, Zwyczaje, Cywilizacje W Rewolucji i Kontrrewolucji Plinio Corrêa de Oliveira pisze: „Biorąc pod uwagę fakt, iş Bóg ustanowił tajemnicze i godne podziwu relacje pomiędzy z jednej strony pewnymi kształtami, kolorami, dźwiękami i woniami a pewnymi stanami duszy z drugiej, jest oczywiste, şe poprzez sztukę moşna głęboko wpływać na mentalność i nakłaniać jednostki, rodziny i narody do ukształtowania głęboko rewolucyjnego stanu ducha.�104 Fragment ten jest nieodzowny dla zrozumienia szczególnego wkładu Plinia Corrêi de Oliveira w tworzenie miesięcznika „Catolicismo� poprzez redagowanie kolumny zatytułowanej Środowiska, Zwyczaje, Cywilizacje, której nadzwyczajnej wagi nie wszyscy byli w stanie dostrzec. Środowisko oznacza harmonię wynikającą z pokrewieństwa rozmaitych jednostek zebranych w jednym miejscu i wywiera na ludzi głęboki wpływ. „Ludzie tworzyli środowiska na swój wzór i podobieństwo, środowiska odbijające ich zwyczaje i cywilizacje. Ale w ogromnej mierze prawdziwa jest równieş sytuacja odwrotna: środowiska tworzyły – na własny wzór i podobieństwo – ludzi, zwyczaje i cywilizacje.�105 Dowód na waşność środowiska dla zrównowaşonego rozwoju şycia przyrodzonego i nadprzyrodzonego zawiera się w mądrości, z jaką Bóg zorganizował wielkie środowisko zwane stworzeniem, złoşone z otaczających nas şywych istot: roślin i zwierząt; środowisko, w którym człowiek w pełni jest zanurzony, a zarazem stoi na jego czele na wzór i podobieństwo Boga. W tym kontekście interpretacje i komentarze Plinia Corrêi de Oliveira dotyczące wizerunków wyjątkowych postaci, czy to P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s.

. P. Corrêa de Oliveira, Sêde prudentes como as serpentes e simples como as pombas, „Catolicismo�, nr , styczeń . 106 Plinio Corrêa de Oliveira, Indumentåria, hierarquia e igualitarismo, „Catolicismo�, nr , styczeń ; zob. teş Idem, O håbito e o monge, „Catolicismo�, nr , luty . 104

105

"(

R <%#= K 7 <%#= Ĺ›wiÄ™tych czy rewolucjonistĂłw, byĹ‚y staĹ‚ym wÄ…tkiem jego reeksji. W rzeczy samej sposĂłb bycia czĹ‚owieka wyraĹźa siÄ™ w jego twarzy, rysach, zachowaniu, a nawet w sposobie ubierania, ktĂłrego zmiana na przestrzeni dziejĂłw wiÄ…Ĺźe siÄ™ z przemianÄ… typĂłw ludzkiej osobowoĹ›ci.106 „SpoĹ‚eczeĹ„stwo w jakiĹ› sposĂłb – stwierdza Pius XII – przemawia ubiorem, w jaki siÄ™ odziewa; poprzez strĂłj ujawnia swe ukryte aspiracje, stroju uĹźywa, przynajmniej po części, do budowania lub burzenia przyszĹ‚oĹ›ciâ€?.107 BrazylÄłski myĹ›liciel zauwaĹźa z kolei: „JeĹźeli strĂłj ma pozostawać w zgodzie z jego uĹźytkownikiem i okolicznoĹ›ciami, w jakich siÄ™ go uĹźywa, musi istnieć harmonia pomiÄ™dzy znamienitoĹ›ciÄ… czĹ‚owieka a znamienitÄ… pozycjÄ…, jakÄ… osiÄ…gnÄ…Ĺ‚. Ale nie tylko znamienite osobistoĹ›ci sÄ… dziećmi Boga. KaĹźda istota ludzka, bez wzglÄ™du na to, jak skromnego jest stanu, posiada wrodzonÄ…, naturalnÄ… i niezbywalnÄ… godność. Tym bardziej, nieporĂłwnanie bardziej, godność takÄ… posiada najmniejszy nawet, najmniej zauwaĹźalny syn KoĹ›cioĹ‚a – jako chrzeĹ›cÄłanin, tj. jako ten, ktĂłry zostaĹ‚ ochrzczony i staĹ‚ siÄ™ czĹ‚onkiem Mistycznego CiaĹ‚a naszego Pana Jezusa Chrystusa.â€?108 To samo dotyczy sztuki, urbanistyki czy architektury, ktĂłre stanowiÄ… efekt dziaĹ‚ania zespoĹ‚u idei, tendencji, aspiracji oraz postaw psychologicznych.109 Dawny, Ĺ›redniowieczny Ĺ‚ad w gotyku odzwierciedlajÄ…cy harmoniÄ™ ďŹ lozoďŹ i scholastycznej,110 przeciwstawia autor współczesnej wieĹźy Babel: „Ale charakterystyczne dĹşwiÄ™ki potęşnych współczesnych wieĹź Babel, huk maszyn, zgieĹ‚k gĹ‚osĂłw tych, co trudzÄ… siÄ™ pogoniÄ… za zĹ‚otem i przyjemnoĹ›ciami; ktĂłrzy nie umiejÄ… juĹź chodzić, tylko biegajÄ…; ktĂłrzy nie umiejÄ… juĹź pracować nie dochodzÄ…c do stadium wyczerpania; ktĂłrzy nie umiejÄ… juĹź zasypiać bez Ĺ›rodkĂłw uspokajajÄ…cych ani bawić siÄ™ bez stymulatorĂłw; ktĂłrzy uĹ›miechajÄ… siÄ™ nerwowym, smutnym grymasem; ktĂłrzy nie potraďŹ Ä… Pius XII, Discorso di Gran Cuore z listopada r., w: DR, t. XIX, s. . P. CorrĂŞa de Oliveira, Dignidade e distinção para grandes e pequenos, „Catolicismoâ€?, nr , wrzesieĹ„ . 109 P. CorrĂŞa de Oliveira, O espĂ­rito cristĂŁo e o espĂ­rito pagĂŁo manifestados perla arquitetura, „Catolicismoâ€?, nr , lipiec . 110 Zob. Erwin Panofsky, Gothic architecture and Scholasticism, Archabbey Press, Latrobe . 107

108

"

K !" # XX $% juĹź docenić harmonii prawdziwej muzyki, lecz jedynie kakofoniÄ™ jazzu; to wszystko wzbudza tylko nieĹ‚ad w spoĹ‚eczeĹ„stwie, ktĂłre tylko wtedy znajdzie prawdziwy spokĂłj, kiedy na powrĂłt odnajdzie prawdziwego Boga.â€?111 Podobnie jak strĂłj, rĂłwnieĹź jÄ™zyk, gestykulacja i ceremoniaĹ‚ sÄ… elementami o wielkiej kulturalno-pedagogicznej wadze dla wspĂłlnego dobra narodĂłw.112 StanowiÄ… one naturalnÄ… „liturgiÄ™â€? spoĹ‚ecznÄ…, wyraĹźajÄ…cÄ… siÄ™ w porzÄ…dku i wystawnoĹ›ci. Na ďŹ rmamencie KoĹ›cioĹ‚a istnieje harmonia pomiÄ™dzy pozornie sprzecznymi skrajnoĹ›ciami, jak, z jednej strony, samotne powoĹ‚anie mnicha, inspirowane caĹ‚kowitym wyrzeczeniem siÄ™ Ĺ›wiata, z drugiej zaĹ› wspaniaĹ‚ość ceremonii papieskich, wyraĹźajÄ…cych siÄ™ niegdyĹ› najwiÄ™kszÄ… wystawnoĹ›ciÄ…, na jakÄ… stać byĹ‚o Ĺ›wiat. „Nie, nie zachodzi sprzeczność pomiÄ™dzy jednym porzÄ…dkiem wartoĹ›ci a drugim, chyba Ĺźe w umysĹ‚ach egalitarystĂłw sĹ‚uşących Rewolucji. Przeciwnie, KoĹ›ciół najwyraĹşniej okazuje swÄ… Ĺ›wiÄ™tość, kiedy z rĂłwnÄ… doskonaĹ‚oĹ›ciÄ…, z tym samym nadprzyrodzonym geniuszem wie, jak organizować i stymulować praktykowanie zarĂłwno tych cnĂłt, ktĂłre jaĹ›niejÄ… w zakrytym przed Ĺ›wiatem Ĺźyciu mnicha, jak i tych, ktĂłrymi rozbĹ‚yskujÄ… majestatyczne ceremonie papieskie. Co wiÄ™cej, jedno rĂłwnowaĹźy drugie. MoĹźna wrÄ™cz powiedzieć, Ĺźe jedna skrajność (w dobrym tego sĹ‚owa znaczeniu) kompensuje drugÄ… i dochodzi miÄ™dzy nimi do pojednania. Podstawa doktrynalna, u ktĂłrej obydwie te skrajnoĹ›ci spotykajÄ… siÄ™ w harmonii, jest nader wyrazista. BĂłg, nasz Pan, daĹ‚ nam stworzenie, aby byĹ‚o dla nas Ĺ›rodkiem do zbliĹźania siÄ™ ku Niemu. StÄ…d kultura i sztuka inspirowane wiarÄ… podkreĹ›lajÄ… piÄ™kno stworzenia oraz wspaniaĹ‚ość talentu i cnoty ludzkiej duszy. Oto co nazywa siÄ™ kulturÄ… i cywilizacjÄ… chrzeĹ›cijaĹ„skÄ…. Tym sposobem ludzie formujÄ… siÄ™ w prawdzie i w piÄ™knie, w umiĹ‚owaniu wzniosĹ‚oĹ›ci, hierarchii i Ĺ‚adu, odzwierciedlajÄ…cych we wszechĹ›wiecie doskonaĹ‚ość Tego, ktĂłry je stworzyĹ‚. Tak wiÄ™c, P. CorrĂŞa de Oliveira, Tranquilidade da ordem, excitação na desordem, „Catolicismoâ€?, nr

, luty . 112 P. CorrĂŞa de Oliveira, TĂŞm os simbolos, a pompa e a riqueza uma função na vida humana?, „Catolicismoâ€? nr , paĹşdziernik . Zob. teĹź dwa teksty na temat papieskiego ceremoniaĹ‚u: As cerimonias da posse de Eisenhower Ă luz da doutrina catĂłlica, „Catolicismoâ€? nr , marzec

; Por que o nosso mundo pobre e igualitĂĄrio se empolgou com o fausto e a magestade da coroação?, „Catolicismoâ€? nr , lipiec . 111

"

R <%#= K 7 <%#= w istocie stworzenie pomaga nam w dążeniu do zbawienia i przyczynia się do oddania Bogu należnej Jemu chwały. Ale z drugiej strony jest ono zależne i krótkotrwałe. Tylko Bóg jest absolutny i wieczny. Mamy obowiązek o tym pamiętać. Dlatego właśnie dobrze jest zachować dystans wobec bytów stworzonych, aby mając je w pogardzie, skupić się wyłącznie na Panu. Jeden sposób dotarcia do Boga polega na rozważaniu wszystkiego, czym jest stworzenie. Inny sposób polega na rozważaniu, czym stworzenie nie jest. Kościół zachęca swe dzieci do obierania obu tych dróg, tj. zarówno spektakularnego ceremoniału, jak i wyrzeczeń, które tylko Kościół umie inspirować i efektywnie wprowadzać w życie.”113

. Kontrrewolucja i cywilizacja katolicka W swym mistrzowskim dziele Plinio Corrêa de Oliveira nie ogranicza się do nieubłaganego demaskowania zła. Próbuje również naszkicować zarys jedynej terapii, za pomocą której można owo zło przezwyciężyć. Skoro esencję ducha rewolucyjnego stanowi metafizyczna nienawiść wobec wszelkiej nierówności i wszelkiego prawa, Kontrrewolucja znajdzie swą siłę nade wszystko w metafizycznym umiłowaniu prawdy, nierówności i prawa moralnego. „Skoro Rewolucja jest nieporządkiem, to Kontrrewolucja jest przywracaniem porządku. A przez porządek rozumiemy pokój Chrystusa pod panowaniem Chrystusa, a więc cywilizację chrześcijańską, surową i hierarchiczną, sakralną od podstaw, antyegalitarną i antyliberalną.”114 Kontrrewolucja nie jest powrotem do przeszłości ani też jakąś ogólną reakcją, lecz „zwalcza Rewolucję taką, jaka dziś konkretnie istnieje. Zatem musi ona zwalczać rewolucyjne namiętności, jakie się dziś rozpalają, rewolucyjne idee, jakie dziś są formułowane, rewolucyjne środowiska, jakie się dziś ujawniają”.115 Kontrrewolucja, tak samo jak Rewolucja, jest procesem przechodzącym przez różne fazy i przebiegającym w rozmaitym tempie. Jednakowoż w wędrówce od błędu do prawdy niedopuszczalne są P. Corrêa de Oliveira, Pobreza e fausto: extremos harmonicos no firmamento da Igreja, „Catolicismo” nr , grudzień . 114 P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 115 Ibidem, s. . 113

"!

K !" # XX $% oszukańcze metamorfozy Rewolucji. Rewolucja ukrywa swój ostateczny cel przed swymi zwolennikami, natomiast postęp ku dobru osiąga się poprzez jego ukazywanie i czynienie go coraz bardziej poşądanym. Kontrrewolucja jest „konserwatywna� tylko wówczas, jeşeli oznacza zachowywanie z teraźniejszości wszystkiego, co w niej dobre i co zasługuje na przetrwanie. Jest ona „tradycjonalistyczna�, jednak nie ma nic wspólnego z fałszywym tradycjonalizmem zachowującym pewne style lub obyczaje jedynie dla archeologicznego umiłowania rzeczy starych. Prawdziwy apostoł Kontrrewolucji za swoje uznać powinien zasady ustanowione przez św. Piusa X, zgodnie z którymi katolikowi nie wolno „zakrywać najwaşniejszych przepisów Ewangelii z obawy, aby nie traciły one posłuchu, a moşe nawet nie zostały zupełnie porzucone�, jednakşe – jak dodaje Ojciec Święty – „roztropność moşe pozwolić na działanie stopniowe, gdy będzie szło o oświecanie ludzi wrogich naszym naukom i zupełnie dalekich od Boga�.116 Kontrrewolucjonistą w stanie „aktualnym� – konkluduje Plinio Corrêa de Oliveira – jest ten, kto: • zna Rewolucję, porządek, i Kontrrewolucję, w ich duchu, doktrynach i metodach; • miłuje Kontrrewolucję i chrześcijański porządek oraz nienawidzi Rewolucji i „anty-porządku�; • czyni z tej miłości i nienawiści oś, wokół której skupiają się wszystkie jego ideały, preferencje i działania.�117

. SiĹ‚a napÄ™dowa Kontrrewolucji Skoro najpotęşniejsza siĹ‚a napÄ™dowa Rewolucji leĹźy w dynamizmie ludzkich namiÄ™tnoĹ›ci rozpÄ™tanych przez metaďŹ zycznÄ… nienawiść do Boga, prawdy i dobra, to symetryczny trend kontrrewolucyjny polega na opanowaniu namiÄ™tnoĹ›ci poprzez podporzÄ…dkowanie ich woli i rozumowi. SiĹ‚Ä™ napÄ™dowÄ… Kontrrewolucji znajdziemy w duchowej mocy, ktĂłra przychodzi do czĹ‚owieka przez sam fakt, iĹź BĂłg kieruje jego rozumem, rozum zaĹ› panuje nad wolÄ…, 116 Encyklika Jucunda sane z marca r., przeĹ‚. ks. A. Szaniawski, w: Ĺ›w. Grzegorz Wielki, Homilie na Ewangelie, OďŹ cyna Wydawnicza VIATOR, Warszawa , s. . 117 P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . Autor odróşnia kontrrewolucjonistĂłw „aktualnychâ€?, posiadajÄ…cych obraz caĹ‚oĹ›ciowy, od kontrrewolucjonistĂłw „potencjalnychâ€?, ktĂłrzy dostrzegajÄ… istotÄ™ rzeczy jedynie w niektĂłrych jej aspektach. Ci ostatni muszÄ… dopiero zostać zdobyci dla peĹ‚ni Kontrrewolucji.

""

R <%#= K 7 <%#= która z kolei panuje nad uczuciowością. Człowiek jest Boşym sługą, ale dzięki swemu rozumowi, jest takşe panem samego siebie. Takiej mocy duchowej nie da się pojąć bez wzięcia pod uwagę şycia nadprzyrodzonego, które wznosi człowieka ponad niedostatki upadłej natury. W owej sile chrześcijańskiej duszy tkwi – zdaniem Plinia Corrêi de Oliveira – najsilniejszy dynamizm Kontrrewolucji. „Moşna by spytać, jaka jest wielkość tego dynamizmu. Odpowiadamy, şe teoretycznie jest on nie do zmierzenia i na pewno przewyşsza dynamizm Rewolucji: „Omnia possum in eo qui me confortat� (Flp , ). Kiedy ludzie postanawiają współpracować z łaską Boşą, wtedy dokonują się cuda historii: nawrócenie Imperium Rzymskiego, powstanie Średniowiecza, reconquista Hiszpanii, począwszy od Covadonga; wszystkie wydarzenia wynikające z wielkich zmartwychwstań duszy, do których są równieş zdolne narody. Te zmartwychwstania są niezwycięşone, poniewaş nic nie moşe pokonać cnotliwego narodu, który prawdziwie kocha Boga.�118

. Kontrrewolucja a Kościół Skoro Rewolucja jest procesem ukierunkowanym na zniszczenie całego doczesnego porządku chrześcijańskiego, w sposób oczywisty na jej celowniku znajduje się przede wszystkim Kościół, „Mistyczne Ciało Chrystusa, nieomylny nauczyciel Prawdy, straşnik prawa naturalnego, a zatem ostateczna podstawa samego porządku doczesnego�.119 Rewolucja to wróg, który powstał przeciwko Kościołowi, aby mu uniemoşliwić wypełnienie jego misji zbawiania dusz nie tylko drogą sprawowania bezpośredniej władzy duchowej, ale takşe drogą pośredniej władzy doczesnej. Dlatego teş, przeznaczeniem Kontrrewolucji, która staje w obronie Kościoła „nie jest ocalenie Oblubienicy Chrystusa. Kościół opierając się na obietnicy swojego Załoşyciela nie potrzebuje ludzi, aby przetrwać. Przeciwnie, to Kościół daje şycie Kontrrewolucji, która bez Niego nie jest ani wykonalna, ani wyobraşalna.�120 118 119 120

Ibidem, s. . Ibidem, s. . Ibidem, s. - .

"#

K !" # XX $% Kontrrewolucja – wedle Plinia CorrĂŞi de Oliveira – nie jest celem samym w sobie, lecz posĹ‚usznym narzÄ™dziem KoĹ›cioĹ‚a. Z kolei KoĹ›ciół nie identyďŹ kuje siÄ™ z KontrrewolucjÄ…, ani teĹź nie potrzebuje być przez niÄ… ratowany. „KoĹ›ciół jest duszÄ… Kontrrewolucji. Skoro Kontrrewolucja jest walkÄ…, aby stĹ‚umić RewolucjÄ™ i zbudować nowe chrzeĹ›cÄłaĹ„stwo, jaĹ›niejÄ…ce wiarÄ…, pokorne duchem hierarchicznym i nieskazitelnie czyste, to jest oczywiste, Ĺźe bÄ™dzie to osiÄ…gniÄ™te przede wszystkim przez gĹ‚Ä™bokie dziaĹ‚anie w sercach ludzi. To dziaĹ‚anie jest wĹ‚aĹ›ciwym zadaniem KoĹ›cioĹ‚a, ktĂłry naucza doktryny katolickiej oraz skĹ‚ania do jej umiĹ‚owania i praktykowania. Zatem KoĹ›ciół jest samÄ… duszÄ… Kontrrewolucji.â€?121 IdeaĹ‚em Kontrrewolucji jest wywyĹźszenie KoĹ›cioĹ‚a. „Skoro Rewolucja jest przeciwieĹ„stwem KoĹ›cioĹ‚a, to niemoĹźliwe jest nienawidzić Rewolucji (rozpatrywanej globalnie, a nie w jakimĹ› odrÄ™bnym aspekcie) i zwalczać jÄ…, nie majÄ…c ipso facto za ideaĹ‚ wywyĹźszenia KoĹ›cioĹ‚a.â€?122 KoĹ›ciół stanowi zatem siĹ‚Ä™ fundamentalnie kontrrewolucyjnÄ…, jednak nie utoĹźsamia siÄ™ z KontrrewolucjÄ…: prawdziwa jego moc leĹźy w tym, Ĺźe jest on Mistycznym CiaĹ‚em Pana naszego Jezusa Chrystusa. Niemniej, zasiÄ™g Kontrrewolucji wykracza w pewnym sensie poza sferÄ™ koĹ›cielnÄ…, poniewaĹź obejmuje ona reorganizacjÄ™ od fundamentĂłw caĹ‚ej spoĹ‚ecznoĹ›ci doczesnej. Ta odbudowa spoĹ‚eczeĹ„stwa musi być z jednej strony caĹ‚kowicie inspirowana przez nauczanie KoĹ›cioĹ‚a, z drugiej jednak obejmuje niezliczone konkretne i praktyczne aspekty wĹ‚aĹ›ciwe porzÄ…dkowi cywilnemu. „I z tego tytuĹ‚u Kontrrewolucja wykracza poza zakres KoĹ›cioĹ‚a, bÄ™dÄ…c jednak zawsze blisko zwiÄ…zanÄ… z KoĹ›cioĹ‚em w tym, co dotyczy Magisterium i jego wĹ‚adzy poĹ›redniej.â€?123 PracÄ™ Plinia CorrĂŞi de Oliveira koĹ„czÄ… wyrazy synowskiego oddania i bezwzglÄ™dnego posĹ‚uszeĹ„stwa „sĹ‚odkiemu Chrystusowi na ziemiâ€?, ďŹ larowi i nieomylnemu fundamentowi Prawdy, Jego 121 122 123

Ibidem, s. . Ibidem. Ibidem, s. .

"$

R <%#= K 7 <%#= Świątobliwości Papieşowi Janowi XXIII,124 oraz synowskie poświęcenie jego dzieła Najświętszej Maryi Pannie: „To właśnie Niepokalana Dziewica zmiaşdşyła głowę węşa, pierwszego, największego i wiecznego rewolucjonisty, podşegacza i czołowego inspiratora tej Rewolucji, jak wszystkich rewolucji przed nią i po niej. Maryja jest więc Patronką wszystkich tych, którzy walczą przeciw Rewolucji. Powszechne i wszechmocne pośrednictwo Matki Boşej jest największym źródłem nadziei kontrrewolucjonistów. A w Fatimie, dała im juş Ona pewność zwycięstwa, kiedy zapowiedziała, şe nawet po ewentualnym zalaniu świata przez komunizm, w końcu jej Niepokalane Serce zatriumfuje! Błagamy więc, aby Najświętsza Dziewica przyjęła ten synowski hołd, dar miłości i wyraz absolutnej ufności w Jej triumf.�125

. Poza granicami Brazylii: szkoĹ‚a myĹ›li i dziaĹ‚ania NiektĂłre z gĹ‚Ăłwnych tematĂłw zajmujÄ…cych Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira poruszali takĹźe inni współczeĹ›ni myĹ›liciele katoliccy, okreĹ›lani zbiorczym mianem „tradycjonalistĂłwâ€?. Wystarczy tu wspomnieć nazwiska: belgÄłskiego ďŹ lozofa Marcela de Corte,126 Francuza Jeana Ousseta – zaĹ‚oĹźyciela CitĂŠ Catholique,127 wĹ‚oskiego ďŹ lozofa Augusta Del Noce,128 szwajcarskiego historyka Gonza-

W wydaniu włoskim z roku i w kolejnych edycjach słowa zakończenia pozostały niezmienione, jedynie imię Jana XXIII zastąpiono imieniem panującego wówczas Pawła VI. 125 P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - . 126 Z prac Marcela de Corte ( - ) zob. Philosophie des moeurs contemporaines, Editions Universitaires, Brussels ; L’homme contre lui même, Nouvelles Editions Latines, Paris

. Na temat de Corte zob. Miguel Ayuso Torres, Danilo Castellano, Juan Vallet de Goytisolo, In memoriam Marcel de Corte, „Verboâ€? nr - , , s. - . 127 Jean Ousset ( - ), Pour qu’il règne, Dominique Martin Morin, Paris . PracÄ™ Ousseta wielokrotnie wydawano we Francji i tĹ‚umaczono na wiele jÄ™zykĂłw. ZaĹ‚oĹźony przezeĹ„ w roku ruch La CitĂŠ Catholique przeksztaĹ‚ciĹ‚ siÄ™ w roku w OďŹƒce International des Oeuvres de Formation Civique et d’Action Culturelle selon le Droit Naturel et ChrĂŠtien. SwĂłj najwiÄ™kszy rozwĂłj intelektualny zanotowaĹ‚ w Hiszpanii za sprawÄ… magazynu „Verboâ€? kierowanego przez Juana Vallet de Goytisolo. Zob. Estanislao Cantero, A los treinta anos, „Verboâ€?, nr - , styczeĹ„-luty , s. - . 128 Na temat Augusto Del Noce ( - ), poza wymienionymi tytuĹ‚ami autora: L’epoca della secolarizzazione, GiurĂŠ, Milano oraz Il suicido della Rivoluzione, Rusconi, Milano

, zob. Rocco Bu iglione, Augusto Del Noce. BiograďŹ a di un pensiero, Piemme, Casale Monferrato ; R. de Ma ei, Augusto Del Noce y el suicido de la RevoluciĂłn, „Verboâ€? nr - ,

, s. -

. 124

"%

K !" # XX $% gue de Reynolda129 czy hiszpaĹ„skiego myĹ›liciela Francisco ElĂ­asa de Tejady.130 Rewolucja i Kontrrewolucja byĹ‚a jednakĹźe nie tylko dzieĹ‚em intelektualisty, ale rĂłwnieĹź Ĺźywym zarodkiem ruchu, ktĂłry miaĹ‚ siÄ™ rozwÄłać i rozprzestrzeniać po caĹ‚ym Ĺ›wiecie. Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira od wielu współczesnych intelektualistĂłw tradycjonalistycznych róşni wĹ‚aĹ›nie rola przypisywana Ĺźywej myĹ›li, przenoszonej drogÄ… osobistej dziaĹ‚alnoĹ›ci i zorganizowanej w „apostolacie podbojuâ€?. Tego bezprecedensowego zwiÄ…zku myĹ›li i dziaĹ‚ania nie rozumiaĹ‚y pewne Ĺ›rodowiska tradycjonalistyczne, przywykĹ‚e do godzenia doktryny kontrrewolucyjnej z procedurami politycznymi inspirowanymi rozmaitymi teoriami. MiaĹ‚o to miejsce przede wszystkim we Francji, po doĹ›wiadczeniach z AkcjÄ… FrancuskÄ…. Francja, „najstarsza cĂłra KoĹ›cioĹ‚aâ€?, staĹ‚a siÄ™ ojczyznÄ… katolickiej Kontrrewolucji, ktĂłra tu wĹ‚aĹ›nie wydaĹ‚a swe najprzenikliwsze umysĹ‚y, poczÄ…wszy od ojca Pierre’a de Clorivière’a, a skoĹ„czywszy na monsignore Henrim Delassusie. Ale pomiÄ™dzy koĹ„cem dziewiÄ™tnastego a poczÄ…tkiem dwudziestego stulecia, pod wpĹ‚ywem Charlesa Maurrasa,131 wraz z powstaniem Action Française francuska myĹ›l tradycyjna doszĹ‚a do „punktu przeĹ‚omowegoâ€?, skĹ‚aniajÄ…c siÄ™ ku pozytywizmowi i naturalizmowi.132 Jeden z wyrazicieli nowego nurtu, Louis Dimier, w wykĹ‚adach dla Instytutu Akcji Francuskiej w roku

zaliczył w poczet „mistrzów Kontrrewolucji� takich autorów,

Z prac hrabiego Gonzague de Reynold (

- ) zob. zwĹ‚aszcza L’Europe tragique, Spes, Paris i La formation de l’Europe, t. - , Plon, Paris - . 130 Z prac Francisco Eliasa de Tejady ( - ) zob. La monarquĂ­a tradicional, Rialp, Madrid . Na temat samej postaci zob. niedawnÄ… rozprawÄ™ autorstwa M. Ayuso Torres, La ďŹ losoďŹ a jurĂ­dica y polĂ­tica di ElĂ­as de Tejada, FundaciĂłn Francisco ElĂ­as de Tejada, Madrid

. 131 Charles Maurras (

- ), zaĹ‚oĹźyciel gazety i ruchu pod nazwÄ… Action Française, wywarĹ‚ ogromny wpĹ‚yw na szerokie krÄ™gi francuskich intelektualistĂłw. Obszerny przeglÄ…d jego prac zob. w: Eugen Weber, L’Action Française, Stock, Paris . Zob. teĹź Robert Havard de la Montagne, Histoire de l’Action Française, Amiot-Dumont, Paris ; Colette Capitan Peter, Charles Maurras et l’idĂŠologie d’Action Française, Seuil, Paris ; Victor Nguyen, Aux origines de l’Action Française. Intelligence et politique Ă l’aube du XXe. siècle, Fayard, Paris . 132 „Punkt przeĹ‚omowyâ€? dobrze opisaĹ‚ Rafael Gambra Ciudad w La monarquĂ­a social y representativa en el pensamiento tradicional, Rialp, Madrid , s. - oraz w haĹ›le Tradicionalismo, w: GER, t. XXII, , s. - . Gambra czyni rozróşnienie pomiÄ™dzy tradycjonalizmem prawicowym, katolickim i kontrrewolucyjnym a tradycjonalizmem lewicowym, ktĂłry pod wpĹ‚ywem Comte’a, poprzez Taine’a i Renana prowadzi ku Action Française. Zob. teĹź R. de Ma ei, Augustin Cochin e la storiograďŹ a contro-rivoluzionaria, „Storia e Politicaâ€?, t. , , s. - . 129

"&

R <%#= K 7 <%#= jak Sainte Beuve, Balzac, Taine, Renan, a nawet socjalista Proudhon.133 DziaĹ‚o siÄ™ to wĂłwczas, gdy wewnÄ…trz KoĹ›cioĹ‚a rozwÄłaĹ‚ siÄ™ spoĹ‚eczny modernizm ruchu Sillon, potÄ™piony przez Ĺ›w. Piusa X. Analogia pomiÄ™dzy ruchem modernistycznym a Action Française nie uszĹ‚a uwagi takiego autora orientacji kontrrewolucyjnej, jak Augustin Cochin, ktĂłry streĹ›ciĹ‚ jÄ… w nastÄ™pujÄ…cych sĹ‚owach: „Konsekwentnie realizujÄ…c zaĹ‚oĹźenie ruchu, moderniĹ›ci pragnÄ… umieĹ›cić KoĹ›ciół na miejscu Boga. RĂłwnieĹź dziĹ› sÄ… tacy, ktĂłrzy stawiajÄ… ciaĹ‚o przed duchem, a porzÄ…dek przed celem: Maurras broni ciaĹ‚a dla porzÄ…dku, ktĂłry ono przedstawia; Le Roy134 kompromituje ducha; to jedna i ta sama doktryna: intelektualna u Le Roya, materialistyczna u Maurrasa.â€?135 PoczÄ…tkowo niektĂłrzy katoliccy kontrrewolucjoniĹ›ci, jak np. ojciec de Pascal136 czy Dom Besse137 współpracowali z Action Française, doceniajÄ…c jej dynamizm i skuteczność dziaĹ‚ania. ByĹ‚a to jednak współpraca czysto proceduralna, warunkowana wiernoĹ›ciÄ… KoĹ›cioĹ‚owi. Jednak w procesie ewolucji Action Française – od ruchu politycznego do szkoĹ‚y myĹ›li – doktryna Maurrasa zdominowaĹ‚a doktrynÄ™ Kontrrewolucji.138 Louis Dimier, Les maĂŽtres de la contre-rĂŠvolution au XIX siècle, Nouvelle Librairie Nationale, Paris , s.

- (Balzac), s. -

(Sainte-Beuve), s.

- (Taine), s. - (Renan), s. - (Renan). 134 Eduard Le Roy (

- ), ďŹ lozof, uczeĹ„ Bergsona, usiĹ‚owaĹ‚ wypracować doktrynalny fundament dla modernizmu. Wiele prac ojca Garrigou-Lagrange’a powstaĹ‚o wĹ‚aĹ›nie w celu obalenia jego fundamentalnego agnostycyzmu. 135 A. Cochin, Abstraction rĂŠvolutionnaire et rĂŠalisme catholique, DesclĂŠe de Brouwer, Paris-Lille , s. - . „Metodologia Action Française – zauwaĹźa StĂŠphane Rials – nie lekcewaĹźy transcendencji, lecz za pomocÄ… interpretacji pozytywistycznej traktuje jÄ… utylitarnie. Ludzkość Comte’a u Maurrasa staje siÄ™ Narodem. TranscendencjÄ™ sprowadza siÄ™ do wymiaru poziomego, immanencjÄ™ siÄ™ ubĂłstwia, OpatrznoĹ›ci – zaprzecza.â€? (RĂŠvolution et Contre-RĂŠvolution au XIX siècle, s. - ). 136 Z prac ks. Georgesa de Pascal (

-

) zob. m. in. Enseignement social, vues sociales d’un homme de tradition, Rondelet, Paris

; RĂŠvolution et Contre-RĂŠvolution, le centenaire de et les conservateurs catholiques, avec une le re de M. le Marquis de La Tour du Pin, Impr. de Saudaux, Paris

. Zob. A. de Lavale e Mobrun, La père de Pascal, Jouve, Paris

. 137 Jean-Martial Besse (

- ), benedyktyĹ„ski uczony, historyk, w roku otrzymaĹ‚ katedrÄ™ Syllabus w Institut d’Action Française. Z jego prac, oprĂłcz L’Eglise et les libertĂŠs, zob. Eglise et Monarchie, Jouve, Paris , Le catholicisme libĂŠral, DesclĂŠe, Paris

; Les religions laiques, Nouvelle Librairie Nationale, Paris . 138 Aspekt Ăłw zostaĹ‚ zauwaĹźony przez Jeana Madirana: „Pokolenie katolikĂłw po katolicku uformowanych, ktĂłrzy zostali czĹ‚onkami Action Française na mocy ÂŤkompromisu w dziaĹ‚aniuÂť, zostaĹ‚o zastÄ…pione pokoleniem, ktĂłre odebraĹ‚o formacjÄ™ maurrasowskÄ… i nie wykazywaĹ‚o juĹź wraĹźliwoĹ›ci na to, co w tej szkole myĹ›lenia mogĹ‚o być dla chrzeĹ›cÄłanina draĹźniÄ…ce i w Ĺźadnym wypadku nie do przyjÄ™cia.â€? J. Madiran, L’IntĂŠgrisme, histoire d’une histoire, Nouvelles Editions Latines, Paris , s. . 133

"'

K !" # XX $% RozwaĹźna postawa Ĺ›w. Piusa X, ujmujÄ…cego swĂłj osÄ…d na temat pism Maurrasa w zdaniu: damnabiles non damnandos, stanowi nie dajÄ…cy siÄ™ zignorować punkt odniesienia.139 Pius X skĹ‚aniaĹ‚ siÄ™ ku potÄ™pieniu Maurrasa, lecz odkĹ‚adaĹ‚ jego publiczne ogĹ‚oszenie uznajÄ…c, Ĺźe byĹ‚oby ono niefortunne w momencie otwartego koniktu z rzÄ…dem Francji. Zwolennicy Maurrasa akcentowali drugi czĹ‚on papieskiego sformuĹ‚owania, ktĂłry jednakĹźe przedstawia osÄ…d warunkowy, natury dyplomatycznej; osÄ…d wskazujÄ…cy okolicznoĹ›ci, nie ocenÄ™. W Piusowym damnabiles zawiera siÄ™ caĹ‚a istota jasnego osÄ…du doktrynalnego, nie pozwalajÄ…cego Ĺźadnemu prawdziwemu katolikowi traktować Maurrasa jako wzoru godnego naĹ›ladowania. OsÄ…d Plinia CorrĂŞi de Oliveira na temat Action Française, wielokrotnie wyraĹźany na Ĺ‚amach „Legionario“, byĹ‚ zgodny z Magisterium Stolicy Apostolskiej.140 OprĂłcz pokrewieĹ„stwa czy zbieĹźnoĹ›ci na poziomie Ĺ›ciĹ›le politycznym, istniaĹ‚a podstawowa niezgodność poglÄ…dĂłw gĹ‚oszonych przez kierownictwo Action Française z doktrynÄ… KoĹ›cioĹ‚a. OprĂłcz problemu Maurrasa,141 w niektĂłrych krÄ™gach powojennej tradycjonalistycznej kultury francuskiej pojawiaĹ‚y siÄ™ Ĺ›lady dawnych bĹ‚Ä™dĂłw, takich jak jansenizm czy gallikanizm. BĹ‚Ä™dy te przyjmowaĹ‚y wrogÄ… postawÄ™ w stosunku do rzymskokatolickiego ducha przejawia139 stycznia r. Kongregacja Indeksu orzekĹ‚a, iĹź pięć ksiÄ…Ĺźek autorstwa Maurrasa (Chemin de Paradis, Anthinea, Les amants de Venise, Trois idĂŠes politiques, L’avenir de l’intelligence) oraz kierowany przezeĹ„ magazyn „L’Action Française“ zasĹ‚ugujÄ… na potÄ™pienie. Ĺšw. Pius X uwaĹźaĹ‚ za wĹ‚aĹ›ciwe odwlekać ogĹ‚oszenie dekretu, ktĂłry powstaĹ‚ stycznia r., ekskomunika jednak zostaĹ‚a naĹ‚oĹźona przez Piusa XI w roku . W r., po podpisaniu przez kierownikĂłw Action Française deklaracji podporzÄ…dkowania, sankcje dotyczÄ…ce magazynu zostaĹ‚y odwoĹ‚ane przez Piusa XII (zob. dekret ĹšwiÄ™tego OďŹ cjum z lipca r.; odpowiedĹş ĹšwiÄ™tego Penitencjarium z lipca tego samego roku), lecz potÄ™pienie pism Maurrasa umieszczonych na Indeksie pozostaĹ‚o w mocy. Zob. teĹź Lucien Thomas, L’Action Française devant l’Eglise. De Pie X Ă Pie XII, Nouvelles Editions Latines, Paris ; Michael Su on, Nationalism, Positivism and Catholicism: the Politics of Maurras and French Catholics, Cambridge University Press, London ; Oscar L. Arnal, Ambivalent Alliance. The Catholic Church and the Action Française. - , University of Pi sburgh Press, Pi sburgh ; AndrĂŠ Laudouze, Dominicains français et Action Française, Les Editions Ouvrieres, Paris . 140 Kiedy ekskomunika zostaĹ‚a odwoĹ‚ana przez Piusa XII, zamknÄ…Ĺ‚ on tÄ™ kontrowersyjnÄ… sprawÄ™ sĹ‚owami: „Nie ma wiÄ™kszego zĹ‚a od roszczenia bycia bardziej katolickim od papieĹźa. Rzym przemĂłwiĹ‚ – sprawa jest zamkniÄ™ta. Nie naleĹźy być bezwarunkowo entuzjastycznym ani teĹź nadmiernie rygorystycznym.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, Action Française, „O LegionĂĄrioâ€? nr , VII . Zob. teĹź Idem, Action Française e a Liga das Naçþes, „O LegionĂĄrioâ€? nr , XII ; Idem, Action Française, „O LegionĂĄrioâ€? nr , V . 141 Zob. np. specjalne wydanie magazynu „ItinĂŠraires“ (nr , kwiecieĹ„ ) poĹ›wiÄ™cone Maurrasowi, w ktĂłrym znalazĹ‚y siÄ™ artykuĹ‚y takich autorĂłw jak: Jean Madiran, Henri Charlier, Jean Ousset, Pierre Gaxo e, Roger Joseph, V. A. Berto, Henri Rambaud, Gustave Thibon, Jean-Baptiste Morvan, Jacques Vier, Louis Salleron, Georges Lay, Marcel de Corte.

#(

R <%#= K 7 <%#= jącego się w uniwersalizmie i zdolności pojmowania dobra, gdziekolwiek i w jakiejkolwiek formie się ono pojawia. Przede wszystkim jednak kręgi owe charakteryzowała mentalność defetystyczna, nie mogąca pogodzić się z wojowniczymi i pełnymi nadziei teoriami Rewolucji i Kontrrewolucji.142 Jakkolwiek moşe się to wydawać dziwne, największy poza Półwyspem Iberyjskim wpływ w Europie Rewolucja i Kontrrewolucja wywarła we Włoszech, kraju pozbawionym kultury tradycjonalistycznej w ścisłym tego słowa znaczeniu. Europejska myśl kontrrewolucyjna streszcza się w formule „Tron i Ołtarz�, czyli w wierności Kościołowi i dynastiom, które na przestrzeni dziejów ucieleśniały katolicką tradycję. Jednakşe we Włoszech, po wyeliminowaniu dynastii sprzed zjednoczenia kraju przez dynastię sabaudzką z Piemontu, a następnie w wyniku inwazji Rzymu w roku

, rozbrat zaistniaĹ‚y miÄ™dzy papiestwem a domem sabaudzkim nie zostawiĹ‚ miejsca dla kontrrewolucyjnego legitymizmu. Nawet po upadku monarchii monarchiĹ›ci zajmowali pozycje liberalno-nacjonalistyczne, katolicy zaĹ› zostali skierowani ku Partii ChrzeĹ›cÄłaĹ„sko-Demokratycznej, odpowiedzialnej za przesuniÄ™cie powojennego Ĺ›wiata katolickiego na lewo.143 W ten sposĂłb w kraju wybranym przez Opatrzność na StolicÄ™ ĹšwiÄ™tego Piotra zabrakĹ‚o prawdziwie katolickiej inicjatywy politycznej, za to najsilniejsza i najlepiej zorganizowana partia komunistyczna na Zachodzie, podÄ…ĹźajÄ…c za naukÄ… Antonio Gramsciego, zdoĹ‚aĹ‚a wypracować strategiÄ™ historycznego kompromisu, ktĂłra w maju roku wyniosĹ‚a neokomunistĂłw do wĹ‚adzy. Kiedy WĹ‚ochy znalazĹ‚y siÄ™ w kleszczach politycznej agitacji, wokół zasad Rewolucji i Kontrrewolucji, przetĹ‚umaczonej i wydanej w Piacenzie przez Giovanniego Cantoniego144, zawiÄ…zaĹ‚a siÄ™ grupa Mentalność owÄ… opisuje niewielka ksiÄ…Ĺźeczka La mano che estingue, la voce che addormenta, UďŹƒcio Tradizione, Famiglia, Proprieta, Roma . 143 Analizy tej ewolucji dostarczajÄ…: R. de Ma ei, Il centro che ci portò a sinistra, Fiducia, Roma oraz manifest Centro Culturale Lepanto zatytuĹ‚owany Prodi il Kerensky italiano?, „Il Tempoâ€? oraz „Il Giornaleâ€? z maja . Zob. teĹź Giovanni Cantoni, La lezione italiana, CristianitĂ , Piacenza . 144 Pierwszy wĹ‚oski przekĹ‚ad ksiÄ…Ĺźki (dla Edizioni dell’Albero) ukazaĹ‚ siÄ™ w roku . Kolejny, ze wstÄ™pem G. Cantoniego pt. L’Italia tra Rivoluzione e Contro-Rivoluzione, ukazaĹ‚ siÄ™ w roku

nakładem „Cristianita�. Trzeci, opatrzony posłowiem Plinia Corrêi de Oliveira zatytułowanym Rivoluzione e Contro-Rivoluzione vent’anni dopo, wydano w roku . „Praca ta – pisał we wstępie Giovanni Cantoni – zawiera wszystkie elementy, które pozwalają nam dostrzec w niej wyraz myślenia kontrrewolucyjnego w dobie kulturowej Rewolucji� (s. ). Z prac G. Cantoniego zob. teş Plinio Corrêa de Oliveira al servizio di un capitolo della do rina sociale della Chiesa: il commento del Magisterio alla „parabola dei talenti�, „Cristianita� nr , listopad . 142

#

K !" # XX $% Alleanza Ca olica. W roku powstaĹ‚o czasopismo „CristianitĂĄâ€œ, a nastÄ™pnie inne grupy i ruchy inspirowane RewolucjÄ… i KontrrewolucjÄ…, miÄ™dzy innymi Centro Culturale Lepanto zaĹ‚oĹźone w roku w Rzymie.145

. Szlachta i analogiczne elity tradycyjne w obliczu IV Rewolucji Za ideowÄ… kontynuacjÄ™ i rozwiniÄ™cie Rewolucji i Kontrrewolucji moĹźna uwaĹźać ksiÄ…ĹźkÄ™ Plinia CorrĂŞi de Oliveira zatytuĹ‚owanÄ… Szlachta i analogiczne elity tradycyjne.146 W eseju pt. Rewolucja i Kontrrewolucja dwadzieĹ›cia lat później147 Plinio CorrĂŞa de Oliveira opisuje pojawienie siÄ™ – juĹź po rewolucji komunistycznej – IV Rewolucji, mniej ideologicznej, przejawiajÄ…cej siÄ™ raczej w tendencjach; Rewolucji, ktĂłra zakĹ‚ada likwidacjÄ™ starego modelu myĹ›lenia, woli i wraĹźliwoĹ›ci w celu szybkiego osiÄ…gniÄ™cia ostatecznego, rewolucyjnego celu, a mianowicie ustanowienia na gruzach cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej „plemiennegoâ€? i anarchicznego spoĹ‚eczeĹ„stwa posĹ‚usznego KsiÄ™ciu CiemnoĹ›ci. Zdaniem brazylÄłskiego myĹ›liciela, podstawowym antidotum na skrajny upadek spoĹ‚eczeĹ„stwa moĹźe być powrĂłt modelu prezentowanego przez „elity tradycyjneâ€?. Skoro rewolucja na Sorbonie w roku staĹ‚a siÄ™ wybuchem o skali Ĺ›wiatowej, ktĂłry zaktywizowaĹ‚ zarazki „proletariatyzacjiâ€? spoĹ‚eczeĹ„stwa, impuls do staĹ‚ego doskonalenia, charakterystyczny dla Ĺ›redniowiecza i nastÄ™pnych stuleci, mĂłgĹ‚by siÄ™ dziĹ› odrodzić wĂłwczas, gdyby szlachta na nowo odnalazĹ‚a w sobie sens swego historycznego posĹ‚annictwa. „Gdyby dwudziestowieczny szlachcic miaĹ‚ Ĺ›wiadomość tej misji i – oĹźywiany wiarÄ… oraz umiĹ‚owaniem wĹ‚aĹ›ciwie pojÄ™tej tradycji – 145 Centro Culturale Lepanto, zaĹ‚oĹźone przez autora niniejszej ksiÄ…Ĺźki w Rzymie w roku

, zasĹ‚ynęło we WĹ‚oszech oraz w caĹ‚ej Europie z powodu doktrynalnych wystÄ…pieĹ„ na takie tematy, jak: nowy konkordat ( ), traktat z Maastricht ( ), zagroĹźenie ze strony islamu ( ), legalizacja zwiÄ…zkĂłw homoseksualnych ( ) czy współpraca miÄ™dzy katolikami a neokomunistami we WĹ‚oszech ( - ). 146 P. CorrĂŞa de Oliveira, Nobreza e elites tradicionais anĂĄlogas. TĹ‚umaczenie angielskie: Nobility and Analogous Traditional Elites in the Allocutions of Pius XII, AmerykaĹ„skie Stowarzyszenie Obrony Tradycji, Rodziny i WĹ‚asnoĹ›ci, York (PA) . KsiÄ…Ĺźka zostaĹ‚a przetĹ‚umaczona rĂłwnieĹź na jÄ™zyk hiszpaĹ„ski, wĹ‚oski i francuski. ZdobyĹ‚a uznanie rozmaitych osobistoĹ›ci, jak kardynaĹ‚owie Mario Luigi Ciappi, Silvio Oddi, Alfons Maria Stickler i Bernardino EcheverrĂ­a, czy znamienici teologowie: ojciec Raimondo Spiazzi i ojciec Victorino RodrĂ­guez. 147 Plinio CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja dwadzieĹ›cia lat później, w: Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - (z częściÄ… III zaktualizowanÄ… przez samego autora).

#

R <%#= K 7 <%#= czynił wszystko, by ją wypełnić, odniósłby zwycięstwo nie mniejsze niż to, które stało się udziałem jego przodków odpierających barbarzyńców, spychających islam za Morze Śródziemne czy forsujących bramy Jerozolimy pod wodzą Gotfryda de Bouillon.”148 W zakończeniu swej ostatniej książki Plinio Corrêa de Oliveira tak oto przedstawia katastroficzną wizję długiego procesu rewolucyjnego: „Proces ten postępuje bezustannie od schyłku i upadku Wieków Średnich do początków radosnego triumfu renesansu, do protestanckiej rewolucji religijnej, która była zalążkiem i przygotowaniem rewolucji francuskiej, czy w dalszej perspektywie – rewolucji rosyjskiej roku . Proces ów jawi się, pomimo niezliczonych przeszkód, jako niezmiennie zwycięski, do tego stopnia, iż jego siłę napędową można by uznać za niezwyciężoną, a jego rezultaty – za definitywne. Te rezultaty istotnie wydają się być „definitywne”, jeżeli nie zwracamy uwagi na naturę samego procesu. Na pierwszy rzut oka sprawia on wrażenie wyjątkowo konstruktywnego, skoro udało mu się wznieść trzy gmachy: protestanckiej pseudoreformacji, demoliberalnej republiki oraz Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Jednakże prawdziwa natura owego procesu jest z gruntu niszczycielska. On sam jest czystą Destrukcją. Powalił chwiejące się średniowiecze, zanikający ancien regime i apoplektyczny, oszalały, burzliwy świat mieszczański. Pod jego naciskiem legł w gruzach dawny Związek Sowiecki – ponury, tajemniczy i przegniły niczym dawno spadły z gałęzi owoc. Hinc et nunc, czyż nieprawdą jest, iż kamieniami milowymi tego procesu są wyłącznie ruiny? Co zaś generuje ostatnia z owych ruin, jeśli nie ogólny zamęt nieustannie grożący nadciągającymi katastrofami, które nie dochodzą do skutku, przynosząc w zamian perspektywę nowych katastrof, jeszcze bardziej nieuchronnych i paradoksalnych? Te z kolei także mogą się rozwiać po to tylko, by otworzyć drogę jeszcze innym potworom, albo też doprowadzić do przerażającej rzeczywistości, jaką byłaby migracja hord ze Wschodu na Zachód czy islamskich z Południa na Północ? 148

P. Corrêa de Oliveira, Nobility and Analogous Traditional Elites, s.

.

#!

K !" # XX $% Któş to wie, czy tak siÄ™ stanie? Czy to bÄ™dzie wszystko, czy teĹź wydarzy siÄ™ coĹ› jeszcze gorszego? Taka wizja zniechÄ™ciĹ‚aby wszystkich, ktĂłrym brak wiary. JednakĹźe ci, ktĂłrzy jÄ… posiadajÄ…, sĹ‚yszÄ… juĹź gĹ‚os dobiegajÄ…cy spoza zmÄ…conego, ponurego widnokrÄ™gu. GĹ‚os ten, zdolny wzbudzić najtrwalszÄ… ufność, mĂłwi: ÂŤW koĹ„cu jednak moje Niepokalane Serce zatriumfuje!â€?149

. Opinia wybitnego teologa współczesnego na temat Rewolucji i Kontrrewolucji WĹ›rĂłd opinii formuĹ‚owanych na temat Rewolucji i Kontrrewolucji szczegĂłlnÄ… uwagÄ™ zwraca pogĹ‚Ä™biona, szczegółowa analiza dokonana przez ojca Anastasio GutiĂŠrreza, wybitnego kanonistÄ™ ze zgromadzenia klaretynĂłw, konsultanta rozlicznych watykaĹ„skich dykasterii. Pisze on miÄ™dzy innymi: „Rewolucja i Kontrrewolucja stanowi mistrzowskie dzieĹ‚o, ktĂłrego nauki powinny być szeroko rozpowszechniane, tak, aby przeniknęły sumienia nie tylko tych, ktĂłrzy uwaĹźajÄ… siÄ™ za prawdziwych katolikĂłw, lecz – powiedziaĹ‚bym nawet wiÄ™cej – wszystkich ludzi dobrej woli. Ci ostatni powinni nauczyć siÄ™ z niego, Ĺźe zbawienie moĹźna znaleźć jedynie w Jezusie Chrystusie i Jego KoĹ›ciele; ci pierwsi powinni czuć siÄ™ utwierdzeni i umocnieni w swej wierze oraz psychologicznie i duchowo uodpornieni na ten przebiegĹ‚y proces, ktĂłry wykorzystuje wielu z nich jako naiwnych gĹ‚upcĂłw lub ÂŤtowarzyszy podróşyÂť. Analiza procesu rewolucyjnego zawarta w tej ksiÄ…Ĺźce jest bardzo odkrywcza i robi ogromne wraĹźenie dziÄ™ki swojemu realizmowi i gĹ‚Ä™bokiemu zrozumieniu historii, poczÄ…wszy od dekadencji w koĹ„cu Ĺ›redniowiecza, poprzez poganizujÄ…cy renesans i pseudo-reformacjÄ™, dalej straszliwÄ… rewolucjÄ™ francuskÄ…, aĹź do ateistycznego komunizmu. Autor nie ogranicza siÄ™ jedynie do zewnÄ™trznej analizy historii. Ludzkie dziaĹ‚ania i reakcje, ktĂłrych ta analiza dotyczy, sÄ… rĂłwnieĹź wyjaĹ›niane w Ĺ›wietle psychologii czĹ‚owieka, zarĂłwno psychologii indywidualnej, jak i psychologii zbiorowoĹ›ci. Ostatecznie trzeba uznać, Ĺźe istnieje ktoĹ›, kto kieruje tÄ… gĹ‚Ä™bokÄ… i systematycznÄ… 149

Ibidem, s. - .

#"

R <%#= K 7 <%#= dechrystianizacją. Człowiek wprawdzie skłania się ku złu - pycha i zmysłowość - lecz gdyby nie było kogoś trzymającego lejce tych nieuporządkowanych tendencji i sprytnie je koordynującego, to najprawdopodobniej nie skutkowałyby one tak stałym, sprawnym i systematycznym działaniem, które, konsekwentnie kontynuowane, korzysta nawet ze wzlotów i upadków wywołanych oporem i naturalną reakcją sił przeciwnych. Dzieło to przewiduje równieş, chociaş z wielką ostroşnością w swych prognozach i w trybie hipotetycznym, dalszą moşliwą ewolucję działalności rewolucyjnej i, w dalszej kolejności, kontrrewolucyjnej. Zawiera ono wiele trafnych socjologicznych, politycznych, psychologicznych i perspektywicznych obserwacji, z których wiele zasługiwałoby na antologię. Wiele z nich uwypukla inteligentne taktyki, które sprzyjają Rewolucji, oraz te, które mogłyby i powinny być stosowane w powszechnej strategii kontrrewolucyjnej. W sumie odwaşę się na stwierdzenie, şe jest to prorocze dzieło, w najlepszym znaczeniu tego słowa. Powinno być ono wykładane w kościelnych ośrodkach wyşszego kształcenia, aby przynajmniej elity stały się w pełni świadome przygniatającej rzeczywistości, o której – jestem przekonany – nie mają jasnego pojęcia. (‌) Ksiąşka ta jest autentycznym wytworem chrześcijańskiej mądrości.�150

150 Anastasio GutiÊrrez CMF, list do Juana Miguela Montesa z września , por. P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - .

##

Rozdział V T , R , W ;: „W idealizmie – gorliwość. W manierach – kurtuazja. W działaniu – bezbrzeşne poświęcenie. W obliczu wroga – roztropność. W walce – duma i odwaga. A z odwagą – zwycięstwo.�

. SpĂłjny, nierozerwalny blok‌ OsiÄ…gnÄ…wszy peĹ‚niÄ™ dojrzaĹ‚oĹ›ci Plinio CorrĂŞa de Oliveira postanowiĹ‚ nadać skupionej wokół niego i podzielajÄ…cej jego ideaĹ‚y rodzinie duchowej formÄ™ stowarzyszenia. lipca roku w SĂŁo Paulo zaĹ‚oĹźone zostaĹ‚o Sociedade Brasileira de Defensa da Tradição, Familia e Propriedade,1 pierwsze z serii inspirowanych jego myĹ›lÄ… stowarzyszeĹ„ powstajÄ…cych stopniowo na piÄ™ciu kontynentach.2 Trzy sĹ‚owa: Tradycja, Rodzina, WĹ‚asność, tworzÄ…ce nazwÄ™ stowarzyszenia, streszczajÄ… koncepcjÄ™ Ĺ›wiata w ujÄ™ciu Plinia CorrĂŞi de Oliveira, ktĂłra z kolei stanowi odbicie zaĹ‚oĹźeĹ„ nauki spoĹ‚ecznej KoĹ›cioĹ‚a.3 1 PoczÄ…tek publicznej dziaĹ‚alnoĹ›ci TFP datuje siÄ™ na lipca r., kiedy stowarzyszenie oďŹ cjalnie przejęło caĹ‚ość dziaĹ‚aĹ„ do tej pory kontrolowanych zarĂłwno osobiĹ›cie przez profesora Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira, jak i przez jego współpracownikĂłw z grupy zwiÄ…zanej z „Catolicismoâ€?. Plinio CorrĂŞa de Oliveira do Ĺ›mierci pozostaĹ‚ prezesem brazylÄłskiego TFP; wiceprezesem zaĹ›, rĂłwnieĹź do Ĺ›mierci, byĹ‚ prof. Fernando Furquim de Almeida ( -

). 2 Biura TFP czy teş bliźniacze instytucje powstały w Argentynie, Chile, Urugwaju ( ), Peru ( ), Kolumbii, Wenezueli, Hiszpanii ( ), Ekwadorze ( ), Stanach Zjednoczonych ( ), Boliwii, Francji, Portugalii ( ), Kanadzie ( ), we Włoszech ( ), w Republice Południowej Afryki ( ), Niemczech, Australii ( ), Kostaryce ( ), Nowej Zelandii ( ), na Filipinach ( ), w Paragwaju ( ), Wielkiej Brytanii ( ), Indiach ( ), Polsce ( ), Japonii i Gwatemali ( ). 3 Jej „podstawowe załoşenia – stwierdza Pius XII – od zawsze pozostają niezmienne: rodzina i własność jako fundament zabezpieczenia bytu; a w dalszej kolejności jako uzupełniające się składniki bezpieczeństwa, lokalnych instytucji i związków zawodowych, a w końcu – państwa�. Pius XII, radiowe przemówienie na Boşe Narodzenie, grudnia r., w: DR, t. XVII, s. - .

#%

K !" # XX $% Prawdziwa tradycja – pisze brazylijski myśliciel – zakłada dwie zasady: „a) kaşdy autentyczny i şywy porządek rzeczy posiada trwały wewnętrzny impuls ku poprawie i doskonałości; b) z tego powodu prawdziwy postęp nie jest niszczeniem ale dodawaniem, nie polega na zrywaniu powiązań, lecz na ich utrwalaniu i kontynuowaniu w drodze ku górze. Krótko mówiąc, tradycja to suma przeszłości i spokrewnionej z nią teraźniejszości. Dzisiaj nie powinno być zaprzeczeniem wczoraj, lecz jego harmonijną kontynuacją.�4 Tradycja, od łacińskiego tradere, nie oznacza zatem zwykłego przywiązania do przeszłości, lecz przekazywanie spuścizny wartości z pokolenia na pokolenie.5 „Tradycja, którą reprezentujemy, jest tradycją katolicką. Jest tradycją w pełni şywą. Gorejącą şyciem przyrodzonym i nadprzyrodzonym.�6 Wszystko, co şyje, potrzebuje do rozwoju sprzyjającego środowiska. Naturalnym środowiskiem dla przekazywania i rozwoju wartości jest rodzina, która – jak naucza Kościół – stanowi „podstawową komórkę i element składowy społeczności państwa�.7 Rodzina z kolei do przetrwania i rozwoju potrzebuje materialnej bazy, która zagwarantuje jej şycie i wolność. Z tego powodu Pius XI w encyklice Quadragesimo anno stwierdza, iş „zawsze musi nietykalnym pozostać naturalne prawo do posiadania prywatnej własności i do przekazywania jej drogą spadku, a państwo nie moşe tego prawa niszczyć�.8

P. CorrĂŞa de Oliveira, TFP. Tradição, „Folha de S. Pauloâ€?, III . Zob. teĹź Idem, Nobility and Analogous Traditional Elites, s. - . 5 Pius XII wyraĹşnie uczy, iĹź prawdziwy postÄ™p nie istnieje w oderwaniu od tradycji. „Samo sĹ‚owo jest etymologicznie jednoznaczne z postÄ™pem czy teĹź ruchem do przodu – jednoznaczne, lecz nie identyczne. Podczas gdy postÄ™p oznacza jedynie posuwanie siÄ™ naprzĂłd, krok po kroku, ku niepewnej przyszĹ‚oĹ›ci, tradycja rĂłwnieĹź odnosi siÄ™ do marszu naprzĂłd, jednak marsz ten jest ciÄ…gĹ‚y, rĂłwnie Ĺźwawy, co spokojny, i przebiega zgodnie z prawami Ĺźyciowymi (‌). Jak sama nazwa wskazuje, tradycja to dar przekazywany z pokolenia na pokolenie, pochodnia, ktĂłrÄ… jeden uczestnik sztafety podaje drugiemu, bez zatrzymywania siÄ™ czy zwalniania biegu. Tradycja i postÄ™p do tego stopnia harmonÄłnie wzajemnie siÄ™ uzupeĹ‚niajÄ…, iĹź jak tradycja bez postÄ™pu stanowiĹ‚aby pojÄ™ciowÄ… sprzeczność, tak postÄ™p bez tradycji byĹ‚by propozycjÄ… nierozwaĹźnÄ…, skokiem w ciemność.â€? PrzemĂłwienie do rzymskiej szlachty i arystokracji z stycznia r., w: Szlachta i analogiczne elity tradycyjne, s. . 6 P. CorrĂŞa de Oliveira, przemĂłwienie z stycznia r., „Catolicismoâ€?, nr , luty . 7 Pius XII, PrzemĂłwienie do francuskich ojcĂłw rodzin z

września r., w: DR, t. XIII, s. . 8 Pius XI, Encyklika Quadragesimo anno z maja r., w: „Znak�, nr - , lipiec-wrzesień , s. . 4

#&

T !#= , R 7 , W4 27 | Max Delespese, słynny belgijski progresywista, w swej ksiąşce pod znamiennym tytułem Tradition, Famille, PropriÊtÊ. JÊsus et la triple contestation (Tradycja, Rodzina, Własność. Jezus i potrójna kontestacja), zauwaşa: „Niektórych powierzchownych obserwatorów zdumiewać moşe trójmian tradycja-rodzina-własność, jako şe elementy owe zazwyczaj nie idą ze sobą w parze. W istocie jednak związek tych trzech terminów nie jest bynajmniej przypadkowy. (‌) Tradycja, rodzina i własność składają się na spójny blok, który moşna jedynie przyjąć lub odrzucić, ale rozdzielić jego elementów składowych się nie da.�9 Najbardziej radykalne w naszych czasach odrzucenie owego bloku doktrynalnego dokonało się w socjalizmie i komunizmie, których podstawowe załoşenia – według rosyjskiego matematyka, Igora Szafarewicza10 – dają się streścić w następujących punktach: a) zniesienie własności prywatnej; b) likwidacja rodziny; c) zniszczenie religii; d) równość, likwidacja społecznej hierarchii. Formuła TFP – jak wskazuje Plinio Corrêa de Oliveira – zawiera „trzy wielkie zasady zanegowane przez współczesny kolektywizm�, który przeciwstawił im nie mniej znaczący trójmian: „umasowienie – niewolnictwo – głód�.11

. Nowe metody apostolatu Zarówno brazylijskie TFP, jak i inne stowarzyszenia inspirowane myślą Plinia Corrêi de Oliveira, charakteryzuje nie tylko spójność wizji świata, ale takşe zaskakująco nowatorskie metody apostolatu. Od samego początku swej działalności TFP musiało zmagać się ze spiskiem milczenia ze strony mass-mediów wobec jego inicjatyw. W celu bezpośredniego dotarcia do opinii publicznej Plinio Corrêa de Oliveira wymyślił wielkie kampanie reklamowe, podczas których młodzi członkowie TFP za pomocą megafonów, transparentów, haseł i muzyki przyciągali na ulicach uwagę przechodniów. marca roku na Viaduto do Chå, najbardziej ruchliwej i zatłoczonej arterii Max Delespesse, Tradition, Famille, PropriÊtÊ. JÊsus et la triple contestation, Fleurus, Paris

, s. - . 10 Igor Chafarewitch, Il socialismo come fenomeno storico mondiale, tłum. włoskie, La Casa di Matriona, Milan , s. . 11 P. Corrêa de Oliveira, Nobility and Analogous Traditional Elites, s. . 9

#'

K !" # XX $% São Paulo, po raz pierwszy pojawiły się wielkie czerwone sztandary, na których prężył się złoty lew, a w roku doszły do nich czerwone kapy, osobiście zaprojektowane przez Doktora Plinio. Te właśnie sztandary i kapy stanowią na całym świecie motyw wyróżniający publiczną działalność apostolską TFP. Plinio Corrêa de Oliveira nieustannie podkreślał wagę owego „apostolatu ze sztandarem”, który „wywołuje w opinii publicznej ożywiający, zdrowy wstrząs symbolizujący kontrofensywę dobra”.12 W procesie nawrócenia istotną rolę odgrywa nie tylko czynnik logiczny, ale także czynniki psychologiczne i nadprzyrodzone, ponieważ to przede wszystkim łaska Boża działa w duszy człowieka pociągając go ku przylgnięciu do prawdy i ku praktykowaniu cnót. To w rzeczy samej poprzez „wstrząs” łaski dokonuje się przemiana człowieka dawnego w człowieka nowego, o której pisze w swych listach św. Paweł.13 Dom Chautard poucza, w jaki sposób instytucję katolicką, która chce być godna tej nazwy, musi przenikać życie wewnętrzne – warunek owocnego działania.14 Wielki rozwój aktywności zewnętrznej zrodził wśród członków TFP pragnienie posiadania obszarów szczególnej ciszy, na których mogliby oni wznosić duchowy wał ochronny zabezpieczający przed przesadną aktywnością. W ten sposób, obok tradycyjnych centrów działalności powstały „pustelnie”,15 czyli miejsca przeznaczone do nauki i modlitwy, charakteryzujące się szerokim zastosowaniem medytacji oraz precyzyjną regułą życia. Powstanie owych „oaz”, wypełnionych atmosferą powagi i duchem nadprzyrodzoności, stanowiło odpowiedź na nieustannie podkreślane przez Doktora Plinio wymaganie, by Rewolucję zwalczać nie tylko na polu idei, ale także na głębszym poziomie tendencji. W tym samym wymiarze mieści się wprowadzenie przezeń – w momencie rozprzestrzeniania się Rewolucji poprzez kontrkulturowe 12 P. Corrêa de Oliveira, Obstáculo à corrida para o caos, „Catolicismo”, nr , styczeń . Zgodnie z doświadczeniem historii – pisze Plinio Corrêa de Oliveira – „wygląda na to, że wielkie nawrócenia zwykle zdarzają się poprzez gwałtowny wstrząs duszy, wywołany łaską przy okazji jakiegoś zewnętrznego lub wewnętrznego wydarzenia.” Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 13 Ef , - . 14 Dom J.-B. Chautard, The Soul of Apostolate, s. - . 15 Określenie „pustelnia” wprowadził Fabio Vidigal Xavier de Silveira, zmarły w r. dyrektor brazylijskiego TFP. Kiedy na kilka lat przed śmiercią zwiedzał on słynną pustelnię „delle Carceri” w Asyżu, ogarnął go na widok panującego tam ducha nadprzyrodzoności taki entuzjazm, że zaczął ów termin stosować w języku codziennym w odniesieniu do biura, w którym pracował.

$(

T !#= , R 7 , W4 27 | ruchy hippisĂłw i punkĂłw – specjalnych „strojĂłw ceremonialnychâ€? ze szkaplerzem Matki BoĹźej z GĂłry Karmel oraz z krzyĹźem Ĺ›w. Jakuba, ktĂłrych znaczenie symboliczne zbliĹźone byĹ‚o do czerwonych kap uĹźywanych podczas wystÄ…pieĹ„ publicznych. Stroje te, z powodu oryginalnego stylu nie dajÄ…ce siÄ™ porĂłwnać ani do tradycyjnych szat duchownych, ani tym bardziej do wojskowych mundurĂłw, nosi siÄ™ przy specjalnych okazjach w celu okazania ducha rycerskiego sprzeciwiajÄ…cego siÄ™ współczesnej degeneracji moralnej. Oryginalnym sposobem propagowania idei byĹ‚a wymyĹ›lona przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira metoda „karawanâ€?, w ktĂłrych grupy mĹ‚odych ludzi podróşujÄ…c z jednego koĹ„ca ogromnego kraju na drugi realizowaĹ‚y apostolstwo „objazdoweâ€?. Od paĹşdziernika r. do roku „karawanyâ€? przejechaĹ‚y w sumie kilometrĂłw po caĹ‚ym obszarze Brazylii, przeprowadzajÄ…c kampanii w miastach wszystkich stanĂłw i rozprowadzajÄ…c ksiÄ…Ĺźek oraz broszur wydanych przez stowarzyszenie. ByĹ‚o to caĹ‚kowicie nowe narzÄ™dzie popularyzacji idei TFP, umoĹźliwiajÄ…ce kontakt z szerokÄ… publicznoĹ›ciÄ… bez ďŹ ltra narzucanego przez media. NakĹ‚ad tych publikacji, tak olbrzymi w skali Ameryki PoĹ‚udniowej, potwierdziĹ‚ sĹ‚uszność inicjatywy Doktora Plinio. Przez wiele lat TFP regularnie prowadziĹ‚o Tygodnie StudiĂłw nad FormacjÄ… AntykomunistycznÄ… (SEFAC), podczas ktĂłrych dokonywano – w formie konferencji przygotowanych za pomocÄ… Ĺ›rodkĂłw audiowizualnych – precyzyjnej krytyki komunizmu, jasno zarazem wykĹ‚adajÄ…c przeciwnÄ… mu naukÄ™ katolickÄ…. Owe kursy formacyjne, przeznaczone dla mĹ‚odzieĹźy zarĂłwno brazylÄłskiej, jak i pochodzÄ…cej z wielu innych części Ĺ›wiata, staĹ‚y siÄ™ nieocenionÄ… okazjÄ… wzajemnego poznania, wymiany opinii i przeĹźycia prawdziwie braterskiej atmosfery. Obok zaangaĹźowania, w Ĺ›cisĹ‚ym sensie tego sĹ‚owa, ze strony czĹ‚onkĂłw i wolontariuszy, w ostatnich latach podjÄ™ta zostaĹ‚a nowa forma apostolatu: Correspondentes e Esclarecedores (WspierajÄ…cy i Przyjaciele).16 16 Plinio CorrĂŞa de Oliveira w nastÄ™pujÄ…cy sposĂłb okreĹ›liĹ‚ rolÄ™ wspierajÄ…cych: „MisjÄ… naszych wspierajÄ…cych jest walczyć w wielkiej batalii o opiniÄ™ publicznÄ… wĹ‚asnym przykĹ‚adem, zachowaniem i wszystkim, co emanuje z ich prawdziwie katolickiej postawy. Musi to czynić prawdziwy Kontrrewolucjonista w obliczu zatracenia, ku ktĂłremu zmierza współczesny Ĺ›wiat. My to czynimy. Musimy za kaĹźdym razem na nowo dawać dobry przykĹ‚ad, powtarzać te same sĹ‚owa, wiedzieć, jak wyraĹźać nasze ideaĹ‚y i wysoko wznosić nasze sztandaryâ€? (spotkanie z wspierajÄ…cymi wrzeĹ›nia r.). 17 Zob. M. Kornis, D. Flaksman, Conferencia Nacional dos Bispos do Brasil (CNBB), w: DHBB, t. II, s.

-

. „Arcybiskup Giovanni Montini, watykański sekretarz stanu i przyszły papieş Paweł VI, w sposób znaczący wpłynął na decyzję Piusa XII o udzieleniu aprobaty tej organizacji.� (ibidem, s.

).

$

K !" # XX $% Ci ostatni rozprzestrzeniają dzieło Kontrrewolucji we własnych rodzinach i środowiskach zawodowych. Pod koniec lat osiemdziesiątych, dzięki nowoczesnej technice bezpośredniego kontaktu drogą pocztową, umoşliwiającej komunikację z dziesiątkami tysięcy wspierających, TFP uzyskało nowe skuteczne narzędzia apostolskie. Niektóre z kampanii urządzanych przez stowarzyszenie zdołały nawet zainspirować narodziny nowych nurtów myślowych i radykalnie zmienić sytuację na rozmaitych polach.

. Ewolucja brazylijskiego duchowieństwa w kierunku lewicy i narodziny CNBB

paĹşdziernika roku dwudziestu arcybiskupĂłw spotkaĹ‚o siÄ™ w Rio de Janeiro celem zaĹ‚oĹźenia ConfĂŞrencia Nacional dos Bispos do Brasil (CNBB), ktĂłrej zadaniem miaĹ‚o być „koordynowanie i subsydiowanie dziaĹ‚aĹ„ ukierunkowanych religÄłnie, jak rĂłwnieĹź dotyczÄ…cych miĹ‚osierdzia, dobroczynnoĹ›ci i pracy spoĹ‚ecznejâ€? na terytorium caĹ‚ego kraju.17 Pierwszym jej sekretarzem zostaĹ‚ biskup pomocniczy Rio de Janeiro, Helder Câmara, ktĂłremu powierzono prace przygotowawcze nad projektem CNBB.18 PoczÄ…wszy od roku owa organizacja biskupĂłw, zdobywszy dominacjÄ™ w poszczegĂłlnych diecezjach, staĹ‚a siÄ™ nieoďŹ cjalnym „gĹ‚osemâ€? KoĹ›cioĹ‚a w Brazylii.19 WewnÄ…trz niej natomiast biskup Câmara20 jawiĹ‚ siÄ™ jako postać predestynowana do objÄ™cia, przynajmniej częściowo, „charyzmatycznejâ€? roli, jakÄ… uprzednio – w procesie religÄłnej odnowy lat trzydziestych – odegraĹ‚ kardynaĹ‚ Leme. Jednak w drugiej poĹ‚owie lat pięćdziesiÄ…tych rozpoczÄ…Ĺ‚ siÄ™ w brazylÄłskim episkopacie „zwrot na lewoâ€? – m.in. za sprawÄ… nowego nuncjusza apostolskiego, Armando Lombardiego ( - ), ktĂłry faworyzowaĹ‚ w nominacjach biskupich księşy o nastawieniu

18 Sergio Bernal, La Iglesia del Brasil y el compromiso social, PontiďŹ cia Universita Gregoriana, Roma , s. . 19 Jeden z jej dostojnikĂłw, kardynaĹ‚ Aloisio Lorscheider, okreĹ›liĹ‚ jÄ… wrÄ™cz mianem nieoďŹ cjalnego rzecznika Wikariusza Chrystusowego. Zob. „O Povoâ€? z Fortaleza, lutego

. 20 Biskup Helder Câmara (nieĹźyjÄ…cy juĹź dzisiaj – przyp. do wyd. pol.) „odtÄ…d dzierĹźy faktycznie, choć nie oďŹ cjalnie, o wiele wiÄ™kszÄ… wĹ‚adzÄ™ od tej, jaka przysĹ‚uguje biskupowi Rio kard. Jaime Câmarze, najwaĹźniejszej postaci KoĹ›cioĹ‚a brazylÄłskiegoâ€?. Richard Marin, Dom Helder Câmara. Les puissants et les pauvres, Les Editions de l’Atelier, Paris , s. . „W episkopalnym kalejdoskopie biskup Câmara jest tym, ktĂłry dzierĹźy sztandar (‌). W jego osobie wyraĹźa siÄ™ caĹ‚a ewolucja KoĹ›cioĹ‚a zmierzajÄ…ca do zerwania z tradycyjnym porzÄ…dkiem spoĹ‚ecznym.â€? Charles Antoine, L’Eglise et le pouvoir au BrĂŠsil. Naissance du militarisme, DesclĂŠe de Brouver, Paris , s. .

$

T !#= , R 7 , W4 27 | progresywistycznym, współpracujÄ…cych z biskupem Helder CâmarÄ… w dziele przygotowania „postÄ™powychâ€? postaw spoĹ‚ecznych.21 W maju roku konferencja biskupĂłw z północnego wschodu, zwoĹ‚ana przez biskupa Heldera CâmarÄ™ do Campina Grande (ParaĂ­ba), odbyta w obecnoĹ›ci prezydenta republiki, Kubitschka, ktĂłrego wystÄ…pienie przewidziano na zakoĹ„czenie obrad, odkryĹ‚a szerzÄ…cÄ… siÄ™ w kraju „okropnÄ… niesprawiedliwośćâ€? i ogĹ‚osiĹ‚a, Ĺźe biskupi stanÄ… „po stronie uciskanych, aby współpracować z nimi w dziele awansu i odkupieniaâ€?.22 Kwestia „sprawiedliwoĹ›ci spoĹ‚ecznejâ€? i „reformy rolnejâ€? uczyniona zostaĹ‚a mocnym punktem CNBB, szczegĂłlnie od roku

, czyli od poczÄ…tku pontyďŹ katu Jana XXIII. Po zaĹ‚oĹźeniu CNBB na dziaĹ‚alność brazylÄłskiej hierarchii wywarĹ‚y wpĹ‚yw dwa wydarzenia wagi kontynentalnej: utworzenie w roku

, z inicjatywy biskupa Câmary, Rady EpiskopatĂłw Ameryki Ĺ aciĹ„skiej (CELAM) oraz rewolucja kubaĹ„ska roku .23 „Punkt wyjĹ›cia dla procesu wdzierania siÄ™ polityki do serca instytucji koĹ›cielnych – pisze Pierre Vayssière – znajdujemy w CELAM, organie sĹ‚uşącym poĹ‚Ä…czeniu róşnych episkopatĂłw kontynentu, stworzonym w roku z inicjatywy biskupa Heldera Câmary.â€?24 Pod koniec lat sześćdziesiÄ…tych grupa teologĂłw poĹ‚udniowoamerykaĹ„skich „Przekonany o potrzebie odnowy miejscowego KoĹ›cioĹ‚a, ktĂłra mogĹ‚aby siÄ™ dokonać za sprawÄ… CNBB, biskup Lombardi co tydzieĹ„ spotykaĹ‚ siÄ™ z biskupem CâmarÄ… oraz uczestniczyĹ‚ w kilku spotkaniach CNBB, podczas ktĂłrych wspieraĹ‚ najbardziej awangardowe deklaracje socjalne.â€? M. Kornis, D. Flaksman, Conferencia Nacional dos Bispos do Brasil (CNBB), s.

. „Wielki przyjaciel biskupa Heldera Câmary, z ktĂłrym co tydzieĹ„ jadaĹ‚ obiad, wierny sojusznik propagatorĂłw nowych strategii w brazylÄłskim katolicyzmie, przewodniczyĹ‚ podczas swej nuncjatury utworzeniu diecezji,

arcybiskupstw i praĹ‚atur. W czasie owych dziesiÄ™ciu lat sakrÄ™ otrzymaĹ‚o biskupĂłw i arcybiskupĂłw, ktĂłrzy tworzÄ… dziĹ› wiÄ™kszość miejscowego episkopatu.â€? Marcio Moreira Alves, A Igreja e a polĂ­tica no Brasil, Editora Brasiliense, SĂŁo Paulo , s. . Marcio Moreira Alves zauwaĹźa, iĹź wszystkie nominacje biskupĂłw konserwatywnych miaĹ‚y miejsce przed rokiem , wyznaczajÄ…cym poczÄ…tek nuncjatury arcybiskupa Lombardiego; od tamtej pory, za wyjÄ…tkiem biskupa JosĂŠ Angelo Neto, nominowanego w roku , wszyscy biskupi charakteryzowali siÄ™ poglÄ…dami jawnie progresywistycznymi (ibidem). 22 R. Marin, op. cit., s. . JuĹź podczas pierwszych swych zebraĹ„ w BĂŠlem ( ) i Aparecida ( ) CNBB postulowaĹ‚a „reformÄ™ rolnÄ…â€?. 23 Zob. JosĂŠ Oscar Beozzo, A Igreja no Brasil, w: A Igreja Latino-Americana Ă s vĂŠsperas do Concilio, Ediçþes Paulinas, SĂŁo Paulo , s. - . zob. teĹź J. F. Regis de MoraĂ­s, Os bispos e a polĂ­tica no Brasil, Cortez Editora, SĂŁo Paulo ; Thomas C. Bruneau, The Church in Brazil, University of Texas Press, Austin ; Paulo JosĂŠ Krischke, Sco Mainwaring (red.), A Igreja nas bases en tempo de transição ( - ), L&PM Editores, Porto Allegre ; C. Antoine, L’Êpiscopat brĂŠsilien dans les dĂŠcennies du dĂŠvelopment, „Etudesâ€? nr - , czerwiec-lipiec , s. - ; J. O. Beozzo, A Igreja do Brasil. De JoĂŁo XXIII a JoĂŁo Paulo II de Medellin a Santo Domingo, Vozes, PĂŠtropolis . 24 Pierre Vayssière, Les rĂŠvolutions d’AmĂŠrique Latine, Seuil, Paris , s. . 21

$!

K !" # XX $% rozpoczęła formułowanie „teologii wyzwolenia�,25 której duch przeniknął II Zgromadzenie Generalne CELAM obradujące w roku

w Medellin, w obecnoĹ›ci PawĹ‚a VI.26 Nowy prÄ…d teologiczny, wyraĹźajÄ…cy pragnienie zastosowania dyrektyw Soboru WatykaĹ„skiego II w Ameryce Ĺ aciĹ„skiej, przedstawiaĹ‚ misjÄ™ Jezusa Chrystusa przede wszystkim jako dzieĹ‚o wyzwolenia spoĹ‚ecznego i politycznego. Jako narzÄ™dzia „wyzwolenia klas uciskanychâ€? nurt Ăłw uĹźywaĹ‚ nauk spoĹ‚ecznych, zwĹ‚aszcza zaĹ› metodologii marksistowskiej. W tej sytuacji teolog stawaĹ‚ siÄ™ – zgodnie z formuĹ‚Ä… Gramsciego – „organicznym intelektualistÄ… proletariatuâ€?,27 z podstawowÄ… funkcjÄ… przybliĹźania „krĂłlestwa sprawiedliwoĹ›ci na ziemiâ€?.28 Ten sam okres byĹ‚ Ĺ›wiadkiem rewolucji kubaĹ„skiej, „reprezentujÄ…cej w wyobraĹşni latynoamerykaĹ„skiej paradygmat kaĹźdej przyszĹ‚ej rewolucjiâ€?, a dziaĹ‚ajÄ…cej „jak detonator zdolny wywoĹ‚ać gigantycznÄ… eksplozjÄ™, ktĂłrej fala wstrzÄ…sowa o zasiÄ™gu kontynentalnym wywrĂłci konserwatywne reĹźimy, przynoszÄ…c Ameryce Ĺ aciĹ„skiej drugÄ… niepodlegĹ‚ośćâ€?.29 Rewolucyjna partyzantka, zgodnie z planem Castro i Guevary, zdoĹ‚aĹ‚a objąć okoĹ‚o dwadzieĹ›cia krajĂłw Ameryki Ĺšrodkowej i PoĹ‚udniowej, doprowadzajÄ…c caĹ‚y kontynent na krawÄ™dĹş chaosu. W Ĺźyciu religÄłno-spoĹ‚ecznym Brazylii i caĹ‚ej Ameryki Ĺ aciĹ„skiej lewicowe tendencje religÄłne rozprzestrzeniĹ‚y siÄ™ gwaĹ‚townie w procesie Po raz pierwszy zostaĹ‚a ona w sposĂłb systematyczny sformuĹ‚owana w roku przez peruwiaĹ„skiego teologa, Gustava GutiĂŠrreza (Teologia Della Liberazione, tĹ‚umaczenie wĹ‚oskie, Queriniana, Brescia ). Urodzony w r., absolwent uniwersytetu w Louvain, ojciec GutiĂŠrrez przez wiele lat peĹ‚niĹ‚ funkcjÄ™ visiting professor Uniwersytetu Michigan wywierajÄ…c – jak zauwaĹźa Pierre Vayssière – doniosĹ‚y wpĹ‚yw na Ĺ›wiat uniwersytecki Ameryki Północnej. SpoĹ›rĂłd teologĂłw, ktĂłrzy poĹ‚oĹźyli fundamenty pod teologiÄ™ wyzwolenia, przywoĹ‚uje siÄ™ nazwiska jezuitĂłw Jona Sobrino i Juana L. Segundo, franciszkanina Leonardo Boa, a takĹźe biskupa Heldera Câmary, „ktĂłry choć nie byĹ‚ zawodowym teologiem, ogromnie, sĹ‚owem i dziaĹ‚aniem, przyczyniĹ‚ siÄ™ do rozwoju teologii wyzwoleniaâ€?. Ba ista Mondin, I teologi della liberazione, Borla, Milano , s. . OprĂłcz biskupa Câmary merytoryczny i organizacyjny rozwĂłj ruchu wsparli tacy biskupi, jak Leonidas ProaĂąo w Ekwadorze, Oscar Romero w Salwadorze, Sergio MĂŠndez Arceo i Samuel Ruiz w Meksyku, Zambrano Camader w Kolumbii. Na temat teologii wyzwolenia zob. teĹź Armando Bandera OP, La Iglesia ante el proceso di liberaciĂłn, BAC, Madrid ; ks. MichaĹ‚ Poradowski, El marxismo en la teologia, Speiro, Madrid

; Alfonso Lopez Trujillo, De Medellin a Puebla, Editorial Catolica, Madrid . 26 Zob. B. Mondin, I teologi della liberazione, s. . „To podczas konferencji CELAM w Medellin teologia wyzwolenia uzyskała prawa obywatelskie.� R. Vidales, Acquisizioni e compiti della teologia latino-americana, „Concilium� nr , , s. . 27 JosÊ Francisco Gómez, El intelectual orgånico según Gramsci y el teologo da la liberación en AmÊrica Latina, „Christianismo y Sociedad� (Meksyk), nr , , s. - . 28 Alvaro Delgado, La clergÊ en rÊvolte, „La Nouvelle Revue Internationale�, nr , kwiecień

, s. - , s. - . 29 P. Vayssière, Les rĂŠvolutions d’AmĂŠrique Latine, s. , . 25

$"

T !#= , R 7 , W4 27 | „wspartym przez czĹ‚onkĂłw episkopatu oraz Akcji Katolickiej w Ĺ›rodowiskach robotniczych i uniwersyteckich, a uwidocznionym w powstaniu Podstawowych WspĂłlnot KoĹ›cielnychâ€?.30 Z poczÄ…tkiem roku w Ĺ‚onie Juventude Universitaria CatĂłlica (JUC) zaaprobowano dokument nazwany „Estatuto IdeolĂłgicoâ€? (Statut Ideologiczny), orÄ™dujÄ…cy za socjalizmem i „brazylÄłskÄ… rewolucjÄ…â€?. Z dwĂłch stowarzyszeĹ„ studenckich Akcji Katolickiej, JUC oraz JEC (Juventude Estudantil CatĂłlica),31 zrodziĹ‚a siÄ™ nowa organizacja, Ação Popular,32 opowiadajÄ…ca siÄ™ za otwartÄ… akcjÄ… rewolucyjnÄ…, ukierunkowanÄ… na zburzenie fundamentĂłw spoĹ‚eczeĹ„stwa brazylÄłskiego.33 ZamierzaĹ‚a ona stanąć ramiÄ™ w ramiÄ™ z „nurtem socjalistycznym przeksztaĹ‚cajÄ…cym nowoczesnÄ… historiÄ™â€? poprzez uznanie „awangardowej roli rewolucji radzieckiejâ€?.34 Plinio CorrĂŞa de Oliveira dostrzegaĹ‚ w tym marszu, ktĂłry zresztÄ… wczeĹ›niej przewidziaĹ‚, logicznÄ… konsekwencjÄ™ zwalczanego przez siebie w latach trzydziestych i czterdziestych progresywizmu. MiaĹ‚o mu siÄ™ sprzeciwiać TFP, uwaĹźane przez swego zaĹ‚oĹźyciela za prawowitÄ… kontynuacjÄ™ dawnego ruchu katolickiego i pozostajÄ…ce w absolutnej wiernoĹ›ci odwiecznemu Magisterium KoĹ›cioĹ‚a. Ĺťycie religÄłne Brazylii – wedĹ‚ug współczesnego historyka – poczęło oscylować miÄ™dzy dwoma biegunami: progresywistycznym oraz reprezentowanym przez TFP.35 Michael Sieviernich, ThĂŠologie de la LibĂŠration, w: DSp, t. XV, , s. . JUC i JEC – stowarzyszenia studenckie dziaĹ‚ajÄ…ce w ramach brazylÄłskiej Akcji Katolickiej (ACB), zostaĹ‚y uznane przez hierarchiÄ™ koĹ›cielnÄ… w roku , a wraz z koĹ„cem dziaĹ‚alnoĹ›ci ACB w roku zostaĹ‚y faktycznie rozwiÄ…zane. 32 Zob. Haroldo Lima, Aldo Arantes, Historia da Ação Popular da JUC ao PC do B, Editora Alfa-Omega, SĂŁo Paulo oraz MĂ´nica Kornis, Dora Flaksman, hasĹ‚o Ação Popular (AP), w: DHBB, t. I, s. - . Pierwszym koordynatorem krajowym nowej organizacji zostaĹ‚ Herbert JosĂŠ de Souza, zaĹ› jej gĹ‚Ăłwnym ideologiem – jezuita, Henrique de Lima Vaz. Dokument Podstawowy ze stycznia stanowiĹ‚: „Ação Popular optuje za politykÄ… rewolucyjnego przygotowania. PrĂłbuje mobilizować lud poprzez rozwÄłanie jego Ĺ›wiadomoĹ›ci co do kapitalizmu (krajowego i miÄ™dzynarodowego) oraz feudalizmuâ€?. Cyt. za: P. J. Krischke, A Igreja e as crises polĂ­ticas no Brasil, Vozes, Petropolis , s. . „Trudno wykazać róşnicÄ™ miÄ™dzy tego typu postawÄ… a oďŹ cjalnymi wytycznymi partii marksistowskich. Róşnica jednak istnieje w fakcie, iĹź postawa taka znajduje poczÄ…tek w sferach wywierajÄ…cych wpĹ‚yw na lud za poĹ›rednictwem rozlegĹ‚ej sieci instytucji koĹ›cielnych: paraďŹ i, szkół, placĂłwek opieki spoĹ‚ecznej itp.â€? (ibidem). 33 Zob. Aloizio Augusto Barbosa Torres, Ação Popular, CapĂ­tulo deplorĂĄvel na historia do Brasil CatĂłlico, „Catolicismoâ€? nr

, marzec . 34 H. Lima, A. Arantes, op. cit., s. . 35 Oscar de Figuereido Lustosa OP, Presencia de la Iglesia en la sociedad brasileĂąa, w: QuintĂ­n Aldea, Eduardo Cardenas (red.), Manual de Historia de la Iglesia, Editorial Herder, Barcelona , t. X, s. - . „PomiÄ™dzy tymi dwoma grupami stoi wiÄ™kszość spoĹ‚eczeĹ„stwa chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego (biskupĂłw, kapĹ‚anĂłw, Ĺ›wieckich), konserwatystĂłw i liberaĹ‚Ăłw, ktĂłrzy przy róşnych okazjach wahajÄ… siÄ™ pomiÄ™dzy aprobatÄ… dla postaw reakcyjnych a poparciem dla postulatĂłw progresywistycznych.â€? Ibidem, s. . 30 31

$#

K !" # XX $%

. „Reforma rolnaâ€?: kwestia sumienia Od poczÄ…tku lat pięćdziesiÄ…tych tendencyjna kampania zorganizowana przez inspirowane myĹ›leniem marksistowskim niektĂłre media ukazywaĹ‚a BrazyliÄ™ jako kraj niesprawiedliwoĹ›ci i braku spoĹ‚ecznej rĂłwnowagi, kraj wielkich nieproduktywnych latyfundiĂłw i nÄ™dznych favelas (slumsĂłw) na obrzeĹźach bogatych dzielnic wielkich miast. „ReformÄ™ rolnÄ…â€? przedstawiano jako jedyny sposĂłb zaspokojenia elementarnych wymagaĹ„ sprawiedliwoĹ›ci stĹ‚amszonej przez posiadaczy. Taki sposĂłb prezentacji problemu opieraĹ‚ siÄ™ na faĹ‚szywych przesĹ‚ankach doktrynalnych i rĂłwnie faĹ‚szywej wizji socjo-ekonomicznej sytuacji Brazylii. W istocie najwiÄ™kszy nieproduktywny obszar Brazylii i zarazem caĹ‚ego Ĺ›wiata skĹ‚ada siÄ™ z niezmierzonego areaĹ‚u naleşącego do paĹ„stwa. OkoĹ‚o pięćdziesiÄ™ciu procent terytorium Brazylii stanowiÄ… tereny naleşące do wĹ‚adz krajowych, bÄ…dĹş to federalnych, bÄ…dĹş stanowych czy municypalnych.36 StÄ…d teĹź, trudno zrozumieć (chyba Ĺźe przez pryzmat ideologii marksistowskiej) „reformÄ™ rolnÄ…â€?, ktĂłra domaga siÄ™ nie parcelacji ziemi paĹ„stwowej, lecz konďŹ skaty majÄ…tkĂłw prywatnych, ktĂłre pomimo wszelkich trudnoĹ›ci uczyniĹ‚y BrazyliÄ™ drugim po Stanach Zjednoczonych producentem ĹźywnoĹ›ci na Ĺ›wiecie. IdeÄ™ „reformy rolnejâ€?, ktĂłrej od lat dwudziestych domagaĹ‚a siÄ™ partia komunistyczna, przyjÄ™to szczegĂłlnie przychylnie w krÄ™gach lewicy katolickiej oraz w Ĺ›rodowiskach uniwersyteckich i inteligencji zwiÄ…zanej z mediami oraz wyĹźszÄ… ďŹ nansjerÄ….37 Sojusz tychĹźe siĹ‚ w roku przyniĂłsĹ‚ – zaproponowany przez reprezentujÄ…cego chrzeĹ›cÄłaĹ„skich demokratĂłw gubernatora stanu SĂŁo Paulo, Carvalho Pinto – projekt „rewizji ziemskiejâ€?. ZyskaĹ‚ on poparcie CNBB. Lewicowa propaganda przedstawiaĹ‚a sytuacjÄ™ na wsi jako „wybuchowÄ…â€? z powodu niezadowolenia robotnikĂłw rolnych. ŝądaĹ‚a takĹźe wywĹ‚aszczenia tak zwanych nieproduktywnych wĹ‚aĹ›cicieli ziemskich z latyfundiĂłw w celu podziaĹ‚u ich ziemi pomiÄ™dzy robotnikĂłw rolnych. Celem akcji miaĹ‚a być eliminacja wszelkiej formy wielkiej i Ĺ›redniej wĹ‚asnoĹ›ci wiejskiej oraz redukcja posiadanego areaĹ‚u do minimum, co w konsekwencji miaĹ‚o doprowadzić kraj do gĹ‚odu. 36 Na poczÄ…tku lat sześćdziesiÄ…tych odsetek ziemi pozostajÄ…cej w rÄ™kach wĹ‚adz byĹ‚ znacznie wiÄ™kszy. 37 Zob. Gileno De Carli, HistĂłria da Reforma Agraria, GrĂĄďŹ ca Brasiliana, BrasĂ­lia .

$$

T !#= , R 7 , W4 27 |

listopada roku obszerny manifest zamieszczony na pierwszych stronach najwaĹźniejszych brazylÄłskich gazet anonsowaĹ‚ publikacjÄ™ ksiÄ…Ĺźki Plinia CorrĂŞi de Oliveira zatytuĹ‚owanej Reforma Agraria – QuestĂŁo de ConsciĂŞncia (Reforma rolna – kwestia sumienia).38 PierwszÄ… jej część napisaĹ‚ sam Doktor Plinio, a jego tekst przedĹ‚oĹźony zostaĹ‚ do recenzji z teologicznego punktu widzenia biskupowi Campos, AntĂ´nio de Castro Mayerowi, oraz biskupowi Jacarezinho, Geraldo de Proença Sigaudowi; moĹźna zatem uznać ich za współautorĂłw. Autorem drugiej części byĹ‚ ekonomista, Luiz Mendonça de Freitas. Część ta, o charakterze czysto technicznym, dowodziĹ‚a, iĹź Brazylia produkuje dobra w obďŹ toĹ›ci zapewniajÄ…cej nie tylko zaspokojenie potrzeb bieşących, ale takĹźe rozwĂłj kraju, zaĹ› istnienie wielkiej wĹ‚asnoĹ›ci ziemskiej w Ĺźaden sposĂłb nie ogranicza moĹźliwoĹ›ci brazylÄłskiej gospodarki. Klarowność wykĹ‚adu, sĹ‚awa jego autorĂłw oraz szeroka dystrybucja natychmiast uczyniĹ‚y ksiÄ…ĹźkÄ™ „sprawÄ… narodowÄ…â€?. ZasiÄ™g dyskusji nad niÄ… rozciÄ…gaĹ‚ siÄ™ od miejskich placĂłw, poprzez prasÄ™, radio i telewizjÄ™, aĹź do sal parlamentu. „KsiÄ…Ĺźka spowodowaĹ‚a wstrzÄ…s nie tylko w Brazylii, ale takĹźe w Ĺ›wiatowej prasie. SprowokowaĹ‚a rĂłwnieĹź ostre reakcje ze strony brazylÄłskiego episkopatuâ€?.39 Kiedy w sierpniu roku wĹ‚adzÄ™ objÄ…Ĺ‚ czĹ‚owiek lewicy, JoĂŁo Goulart40, zamierzajÄ…cy reformÄ™ rolnÄ… uczynić „mocnym punktemâ€? swego programu politycznego, Helder Câmara, sekretarz generalny CNBB i biskup pomocniczy diecezji Rio, oznajmiĹ‚, iĹź projekt reformy to „dokument inspirowany zasadami nauki spoĹ‚ecznej KoĹ›cioĹ‚aâ€?.41 BrazylÄłska opinia publiczna nie podÄ…ĹźyĹ‚a jednakĹźe Ĺ›ladem swych biskupĂłw po tej

38 Zob. Reforma Agraria. QuestĂŁo de ConsciĂŞncia, praca zbiorowa, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo . KsiÄ…Ĺźka miaĹ‚a szereg wydaĹ„ w Brazylii, Argentynie ( ), Hiszpanii ( ) i Kolumbii ( ). Ĺ Ä…czny jej nakĹ‚ad wyniĂłsĹ‚ blisko egzemplarzy. Ci sami autorzy przygotowali wkrĂłtce pozytywny program polityki rolnej zatytuĹ‚owany Deklaracja Morro Alto, wydany dwukrotnie w Portugalii. 39 JosĂŠ Luis Gonzalez-Balado, Câmara, l’ÊvĂŞque rogue?, Editions Paulinas, QuĂŠbec , s. . 40 Na temat JoĂŁo Goularta ( - ) zob. hasĹ‚o Mariety de Morais Ferreiry i CĂŠsara Benjamima w: DHBB, t. II, s. - . W swym wystÄ…pieniu przed Kongresem w marcu r. Goulart şądaĹ‚ reform systemu bankowego, administracji publicznej, podatkĂłw oraz „reformy rolnej, wielkiej brazylÄłskiej aspiracjiâ€?, ktĂłrÄ… okreĹ›liĹ‚ mianem „idei porywajÄ…cej swÄ… nieprzepartÄ… siĹ‚Ä…â€? (PrzesĹ‚anie do Kongresu Narodowego, Rio de Janeiro , s. XI-XII). „Reformy rolnej nie sposĂłb dĹ‚uĹźej odkĹ‚adać (‌) inne reformy sÄ… rĂłwnieĹź naglÄ…cÄ… kwestiÄ…â€? („Folha de S. Pauloâ€?, V ). „Reforma rolna stanowiĹ‚a podstawowÄ… jego troskÄ™. ĹťyĹ‚ dla niej. To byĹ‚a jego idĂŠe ďŹ xeâ€? – wspomina wdowa, Maria Teresa Goulart, „Mancheteâ€?, IV . 41 Tej treĹ›ci dokument gĹ‚Ăłwnej komisji CNBB opublikowano kwietnia. Zob. „La Documentation Catholiqueâ€?, nr , lipiec , kol. - .

$%

K !" # XX $% niebezpiecznej drodze, otwierajÄ…cej drzwi kraju programowi komunistycznemu. Reakcja narodu nie daĹ‚a na siebie dĹ‚ugo czekać; swĂłj ďŹ naĹ‚ znalazĹ‚a w wojskowym zamachu stanu, ktĂłry w roku obaliĹ‚ prezydenta Goularta.42 „W przygotowaniu klimatu do przewrotuâ€?43 decydujÄ…cÄ… rolÄ™ odegraĹ‚a rozpowszechniana przez TFP ksiÄ…Ĺźka – „symbol sprzeciwu wobec reformy rolnejâ€?44. Upadek Goularta, zapobiegajÄ…cy triumfowi marksistowskiej rewolucji w Brazylii, wywoĹ‚aĹ‚ w Ĺ›wiecie niemaĹ‚y wstrzÄ…s. Jego reperkusje wkrĂłtce wykroczyĹ‚y poza obszar polityki i dotarĹ‚y do sfer koĹ›cielnych. Rok przyniĂłsĹ‚ zmiany w kierownictwie CNBB: dotychczasowych przywĂłdcĂłw zastÄ…pili biskupi reprezentujÄ…cy postawÄ™ umiarkowanÄ…. W kwietniu ze stanowiska sekretarza CNBB ustÄ…piĹ‚ Helder Câmara, ktĂłry objÄ…Ĺ‚ arcybiskupstwo Olindy i Recife (zastÄ…piĹ‚ go JosĂŠ Gonçalves, biskup pomocniczy kardynaĹ‚a Jaime Câmary z Rio), zaĹ› kardynaĹ‚ Vasconcellos Mo a zostaĹ‚ przeniesiony z archidiecezji SĂŁo Paulo do Aparecidy, a jego miejsce zajÄ…Ĺ‚ arcybiskup Agnelo Rossi z RibeirĂŁo Preto, ktĂłrego teĹź wybrano przewodniczÄ…cym organizacji. Zamach stanu, ktĂłry przyniĂłsĹ‚ Brazylii prezydenturÄ™ Castelo Branco i rzÄ…dy wojskowe, znany jest pod nazwÄ… Rewolucji roku

.45 Zdławiła ona organizacje komunistyczne, okazała się jednak niezdolna do stworzenia pozytywnego programu psychologicznej

marca r. wielki ruch zwany „Marcha da Familia com Deus pela liberdadeâ€? zgromadziĹ‚ w SĂŁo Paulo BrazylÄłczykĂłw. JedenaĹ›cie dni później interweniowaĹ‚o wojsko. Goulart zostaĹ‚ zmuszony do opuszczenia Brazylii, gdy kwietnia w Rio kolejna masowa demonstracja miliona BrazylÄłczykĂłw wyraziĹ‚a poparcie dla nowej wĹ‚adzy. 43 Thomas Niehaus, Brady Tyson, The Catholic Right in Contemporary Brazil: the Case of the Society for the Defense of Tradition, Family and Property, w: Lyle Brown, William Cooper, Markham Press Fund (red.), Religion in Latin America. Life and Literature, Markharm Press Fund, Waco (Texas) , s. . WedĹ‚ug Georges-AndrĂŠ Fiechtera, TFP „odegraĹ‚o istotnÄ… rolÄ™ w mobilizacji spoĹ‚eczeĹ„stwa przeciwko Goulartowi w roku â€?. Le rĂŠgime modernisateur du BrĂŠsil, - . Etude sur les interactions politico-ĂŠconomiques dans un rĂŠgime militaire contemporain, A. W. SÄłtho, Leiden , s. . Zob. teĹź Emanuel de Kadt, Catholic Radicals in Brazil, Oxford University Press, London , s. . 44 M. Moreira Alves, O Cristo do Povo, Ed. Sabia, Rio de Janeiro , s. . 45 W latach - wĹ‚adzÄ™ w Brazylii sprawowali kolejno generaĹ‚owie: Humberto Castelo Branco ( - ), Arthur da Costa e Silva ( - ), Emilio Garrastazu Medici ( - ), Ernesto Geisel ( - ), JoĂŁo Baptista Figuereido ( - ). Ideologicznej bazy systemu powstaĹ‚ego w roku dostarczyĹ‚a doktryna „bezpieczeĹ„stwa narodowegoâ€? wypracowana w Escola Superior de Guerra, powszechnie znanej pod nazwÄ… „Sorbonyâ€?. Doktryna „bezpieczeĹ„stwa narodowegoâ€? rozwÄłaĹ‚a koncepcjÄ™ wojny globalnej, toczonej na rozmaitych frontach (ekonomicznym, politycznym, psychologicznym), ktĂłra miaĹ‚a zapewnić Brazylii rolÄ™ „mocarstwaâ€?. Zob. T. E. Skidmore, The Politics of Military Rule in Brazil - , Oxford University Press, New York

. 42

$&

T !#= , R 7 , W4 27 | i kulturalnej rekonkwisty. Kiedy wiÄ™c w krÄ™gach umiarkowanych szerzyĹ‚a siÄ™ iluzja, jakoby komunistyczne zagroĹźenie zostaĹ‚o ostatecznie zaĹźegnane, lewica rozpoczęła akcjÄ™ inďŹ ltracji mediĂłw oraz Ĺ›rodowisk nauczycielskich szkolnictwa Ĺ›redniego i wyĹźszego. listopada roku marszaĹ‚ek Castelo Branco sygnowaĹ‚ Estatuto da Terra (Statut ziemski) nie róşniÄ…cy siÄ™ stylem ani duchem od „reformy rolnejâ€? Goularta. Wprowadzanie dokumentu w Ĺźycie odbywaĹ‚o siÄ™ jednakowoĹź powoli i w sposĂłb ustabilizowany, od momentu jego ogĹ‚oszenia aĹź do paĹşdziernika roku, kiedy rzÄ…d Sarneya wprowadziĹ‚ Primeiro Plano Nacional de Reforma AgrĂĄria – PNRA (Pierwszy Narodowy Plan Reformy Rolnej). A Plinio CorrĂŞa de Oliveira ostro i niezmordowanie przez owe dwie dekady mu siÄ™ przeciwstawiaĹ‚. W lutym roku generalne zgromadzenie CNBB, zebrane w ItaicĂ­, wydaĹ‚o dokument zatytuĹ‚owany Igreja e problemas da terra (KoĹ›ciół a problem ziemi), opowiadajÄ…cy siÄ™ za reformÄ… rolnÄ…. Plinio CorrĂŞa de Oliveira odpowiedziaĹ‚ naĹ„ ksiÄ…ĹźkÄ… Sou catĂłlico: posso ser contra a Reforma AgrĂĄria? (Jestem katolikiem: czy mogÄ™ być przeciw reformie rolnej?). W pracy tej ukazaĹ‚ sprzeczność pomiÄ™dzy Magisterium KoĹ›cioĹ‚a a dokumentem konferencji episkopatu, odsĹ‚aniajÄ…c jego jawnie socjalistycznÄ…, marksistowskÄ… formuĹ‚Ä™.46 Kolejna ksiÄ…Ĺźka brazylÄłskiego myĹ›liciela, napisana z myĹ›lÄ… o obronie wĹ‚asnoĹ›ci prywatnej i wolnej przedsiÄ™biorczoĹ›ci, pojawiĹ‚a siÄ™ w roku ,47 kiedy kraj nawiedziĹ‚a fala gwaĹ‚townych demonstracji na wsi, podczas ktĂłrych posuwano siÄ™ do najeĹźdĹźania i okupowania prywatnej ziemi.48 Owe przypadki okupacji prywatnej

P. CorrĂŞa de Oliveira, Carlos Patricio del Campo, Sou catĂłlico: posso ser contra a Reforma AgrĂĄria?, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo

. Carlos Patricio del Campo urodzony w roku

w chilÄłskim Santiago, absolwent studiĂłw rolniczych ze specjalizacjÄ… w Berkeley, wykĹ‚adowca Katolickiego Uniwersytetu Chile, od roku współpracuje z departamenterm ďŹ nansowo-administracyjnym brazylÄłskiego TFP. Cztery wydania pracy jego współautorstwa o Ĺ‚Ä…cznym nakĹ‚adzie egzemplarzy rozpowszechniono wĹ›rĂłd brazylÄłskiej elity intelektualnej oraz, przede wszystkim, wĹ›rĂłd wĹ‚aĹ›cicieli ziemskich. W tym czasie TFP rozprowadzaĹ‚o rĂłwnieĹź dwa numery „Catolicismoâ€? (nr , czerwiec oraz nr - , paĹşdziernik-listopad ) poĹ›wiÄ™cone przebudzeniu z letargu brazylÄłskiej opinii publicznej. 47 P. CorrĂŞa de Oliveira, C. P. del Campo, A propriedade privada e a livre iniciativa, no tufĂŁo agro-reformista, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo . Zob. teĹź C. P. del Campo, Is Brazil Sliding Toward the Extreme Le ? Notes on the Land Reform Program in South America’s largest and most populous country, ze wstÄ™pem P. CorrĂŞi de Oliveira, The American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, New York , gdzie autor udowadnia, iĹź u korzeni „reformy rolnejâ€? nie stojÄ… Ĺźadne wzglÄ™dy natury ekonomicznej, lecz sama tylko ideologia przesiÄ…kniÄ™ta duchem egalitaryzmu i socjalizmu. 48 P. CorrĂŞa de Oliveira, InvasĂľes, reforma agrĂĄria e temas conexos, „Folha de S. Pauloâ€?, IV . 46

$'

K !" # XX $% wĹ‚asnoĹ›ci49, rzadkie do roku , a coraz czÄ™stsze po wprowadzeniu PNRA, miaĹ‚y usprawiedliwiać pilnÄ… potrzebÄ™ reformy rolnej. Celem nowej ksiÄ…Ĺźki byĹ‚o dostarczenie wĹ‚aĹ›cicielom ziemi wiedzy na temat ich praw, przekonanie ich do koniecznoĹ›ci energicznej a rozwaĹźnej samoobrony w celu unikniÄ™cia, raz jeszcze, realizacji zĹ‚odziejskiej reformy rolnej.50 Nic nie obnaĹźa jej socjalistycznej natury lepiej, aniĹźeli ekonomiczne sankcje, jakie spadajÄ… na wywĹ‚aszczanych: wĹ‚adze wypĹ‚acajÄ… im – czÄ™sto z ogromnym opóźnieniem i zdewaluowanym pieniÄ…dzem – odszkodowanie w wysokoĹ›ci nieporĂłwnanie niĹźszej od ceny ziemi. Socjalistyczny duch reformy rolnej przebÄła rĂłwnieĹź z faktu, iĹź robotnicy rolni otrzymujÄ…cy ziemiÄ™ z wywĹ‚aszczeĹ„ nie stajÄ… siÄ™ drobnymi posiadaczami, lecz czĹ‚onkami paĹ„stwowej spółdzielni, zatrzymujÄ…cej prawo wĹ‚asnoĹ›ci dla siebie. W istocie wiÄ™c stajÄ… siÄ™ pracownikami paĹ„stwowymi. „Jak widać, obecne ustawodawstwo rolne krzywdzi w jednakowej mierze wĹ‚aĹ›ciciela ziemi i robotnika rolnego. Wszelkie korzyĹ›ci czerpie paĹ„stwo. A to wĹ‚aĹ›nie jest socjalizm.â€?51 Batalia toczona przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira przeciwko reformie rolnej stanowi część jego nieustannej obrony wĹ‚asnoĹ›ci prywatnej i wolnej przedsiÄ™biorczoĹ›ci, ktĂłra czyni brazylÄłskiego myĹ›liciela najwiÄ™kszym w naszym stuleciu apostoĹ‚em spoĹ‚ecznej nauki KoĹ›cioĹ‚a na tym polu. Istnieje dziĹ› tendencja do zapominania o tym, Ĺźe wĹ‚asność prywatna stanowi fundamentalny element spoĹ‚ecznej nauki KoĹ›cioĹ‚a. 52 „ChrzeĹ›cÄłaĹ„skie sumienie – poĹ›wiadcza Pius XII – nie moĹźe Wedle statystyk sporzÄ…dzonych przez brazylÄłskie wĹ‚adze, jak rĂłwnieĹź oĹ›rodki badawcze, znacznÄ… część (czasami wrÄ™cz wiÄ™kszość) dokonujÄ…cych okupacji prywatnej ziemi stanowili nie miejscowi biedni robotnicy rolni, lecz mieszkaĹ„cy miast, a nawet drobni wĹ‚aĹ›ciciele ziemscy. 50 W roku

TFP opublikowało manifest Ao tÊrmino de dÊcadas de luta cordial, alerta da TFP ao Centrão („Folha de S. Paulo�, IV

), śledzący rezultaty trzech bez mała dekad walki z „reformą rolną�, w którym wspomina, iş od samego początku przewidywało, şe ruch zmierzający ku „reformie rolnej� zrodzi analogiczne ruchy w sektorze miejskim, jak równieş w przemyśle i handlu. Reforma agråria. Questão de consciêntia, s. - . 51 P. Corrêa de Oliveira, Reforma Agråria: oportuno pronunciamento do Presidente da TFP, „Catolicismo�, nr , wrzesień . 52 Papieşe: Leon XIII w encyklice Rerum Novarum z maja

r., Pius XI w encyklice Quadragesimo Anno z maja r., Jan XXIII w encyklice Mater et Magistra z maja oraz Jan Paweł II w encyklice Centessimus Annus z maja r., nauczają autorytatywnie, iş własność stanowi naturalne i niezbywalne prawo człowieka. Św. Tomasz z Akwinu stwierdza: „dozwolone jest człowiekowi posiadanie rzeczy zewnętrznych na własność, owszem, jest wręcz konieczne dla ludzkiego şycia�. Własność prywatna wypływa z prawa naturalnego, za sprawą ludzkiego rozumu. Suma teologiczna, IIa-IIae, q. , a. , ad. . 49

%(

T !#= , R 7 , W4 27 | uznać za sprawiedliwy takiego porządku społecznego, który odrzuca, w praktyce uniemoşliwia lub czyni gołosłownym naturalne prawo własności dóbr zarówno konsumpcyjnych, jak i produkcyjnych.�53 Plinio Corrêa de Oliveira zawsze podkreślał wagę tego elementu doktrynalnego, coraz mniej rozumianego we współczesnym świecie pełnym egalitaryzmu i egoizmu.54 Od lat trzydziestych pojmował atak na własność prywatną jako „głęboki wstrząs dla całego organizmu społecznego�, który otwiera drzwi „wszelkim zarodkowym formom komunizmu�.55 Naleşy przy tym zauwaşyć, şe Plinio Corrêa de Oliveira nie był – jak się moşe wydawać – właścicielem ziemskim. Choć wywodził się z warstwy wielkich posiadaczy, jego rodzina juş w latach dwudziestych utraciła bogactwo czerpane z ziemi. O szlachetności jego walki świadczy całkowity brak osobistego interesu, szczególnie istotny w momencie, gdy liczni wielcy brazylijscy posiadacze walnie wspierali ugrupowania lewicowe.

. Ujawnienie komunistycznej inďŹ ltracji wĹ›rĂłd duchowieĹ„stwa W późnych latach sześćdziesiÄ…tych i na poczÄ…tku siedemdziesiÄ…tych miÄ™dzynarodowa lewica przypuĹ›ciĹ‚a w Ameryce Ĺ aciĹ„skiej wielkÄ… ofensywÄ™, w ktĂłrej zamierzaĹ‚a wykorzystać progresywistycznie nastawione krÄ™gi katolickie – duchowne i Ĺ›wieckie – do podkopywania wciÄ…Ĺź raczej konserwatywnych ustrojĂłw politycznych. Na swej drodze jednakĹźe natknęła siÄ™ na powaĹźnÄ… przeszkodÄ™: byĹ‚ niÄ… Plinio CorrĂŞa de Oliveira i TFP.

Pius XII, WystÄ…pienie radiowe z wrzeĹ›nia , w: DR, t. VI, s. . P. CorrĂŞa de Oliveira, Liberdade, trabalho ou propriedade, „Folha de S. Pauloâ€?, X ; Propriedade privada, „Folha de S. Pauloâ€?, V ; Papas e propriedade privada, „Folha de S. Pauloâ€?, VI . BrazylÄłski myĹ›liciel nie lekcewaĹźyĹ‚ spoĹ‚ecznej roli wĹ‚asnoĹ›ci prywatnej: „Wolna przedsiÄ™biorczość i wĹ‚asność indywidualna sÄ… niezastÄ…pione dla wzrostu produkcji. To ich funkcja podstawowa. CzĹ‚owiek daje z siebie wszystko, jeĹ›li wie, iĹź owoce wĹ‚asnej pracy moĹźe gromadzić ku wĹ‚asnej korzyĹ›ci, a takĹźe przekazać je swym dzieciom. JeĹ›li zabraknie tego bodĹşca, jeĹ›li owoce caĹ‚ej jego pracy – poza zapĹ‚atÄ… – powracajÄ… do zbiorowoĹ›ci, staje siÄ™ on urzÄ™dnikiem paĹ„stwowym. Oto dlaczego deďŹ cyt produkcyjny, a co za tym idzie – gĹ‚Ăłd, stanowiÄ… nieuchronne zĹ‚o reĹźimĂłw kolektywistycznych.â€? Idem, Função social, „O Jornalâ€?, IX . 55 P. CorrĂŞa de Oliveira, A causa do comunismo, „O Jornalâ€?, II . 53

54

%

K !" # XX $% Kiedy w lipcu roku Ĺ›wiatĹ‚o dzienne ujrzaĹ‚ niepokojÄ…cy dokument autorstwa belgÄłskiego ksiÄ™dza, Josepha Comblina, 56 profesora Instytutu Teologicznego w Recife, Plinio CorrĂŞa de Oliveira zdecydowaĹ‚, iĹź nadszedĹ‚ czas wszcząć otwarte dziaĹ‚ania przeciwko komunistycznej inďŹ ltracji, szeroko rozprzestrzeniajÄ…cej siÄ™ w szeregach duchowieĹ„stwa. SkierowaĹ‚ wiÄ™c do arcybiskupa Câmary z Recife list, w ktĂłrym informowaĹ‚, iĹź w dokumencie Comblina znalazĹ‚: „nawoĹ‚ywanie do przewrotu w kraju, do rewolucji w KoĹ›ciele, (‌) oszczerstwa przeciwko wĹ‚adzy paĹ„stwowej, hierarchii koĹ›cielnej, siĹ‚om zbrojnym i aparatowi sÄ…downiczemu, jak rĂłwnieĹź powaĹźnie zafaĹ‚szowany obraz sytuacji panujÄ…cej w krajuâ€?.57 „Ze wszystkich kampanii organizowanych przez ruch Tradycji, Rodziny i WĹ‚asnoĹ›ci – wedle sĹ‚Ăłw ks. Antoine’a – najbardziej spektakularna byĹ‚a niewÄ…tpliwie ta z lipca roku.â€?58 W ciÄ…gu dwĂłch miesiÄ™cy, lipca i sierpnia, dziaĹ‚acze TFP zebrali na ulicach stu pięćdziesiÄ™ciu oĹ›miu miast Brazylii ponad półtora miliona podpisĂłw przeciwko komunistycznej inďŹ ltracji KoĹ›cioĹ‚a. Podpisy zĹ‚oĹźyĹ‚o dziewiÄ™tnastu arcybiskupĂłw i biskupĂłw, liczni ministrowie oraz parlamentarzyĹ›ci i inni politycy. Ojciec RenĂŠ Laurentin, ktĂłry podróşowaĹ‚ wĂłwczas po Brazylii, wspomina: „Niezwykle ruchliwe grupy zbieraĹ‚y podpisy po prostu wszÄ™dzie: na dworcach kolejowych, na lotniskach i w innych miejscach publicznych. Autorzy tej inicjatywy bardzo uprzejmie zwrĂłcili siÄ™ do mnie w supermarkecie w Kurytybie. Trzymali sztandar

56 Joseph Comblin urodził się w roku w Brukseli. Ukończył studia w Louvain i Malines; święcenia kapłańskie otrzymał w r. W roku został wysłany do Ameryki Šacińskiej, gdzie wykładał teologię i duszpasterstwo w licznych instytutach i uniwersytetach. Spośród bardziej znanych jego prac, w których człowieka określa mianem „zwierzęcia rewolucyjnego�, zob. ThÊologie de la RÊvolution, Editions Universitaires, Paris . 57 „Catolicismo�, nr

, lipiec . 58 C. Antoine, L’Eglise et le Pouvoir au BrĂŠsil, s. . „BezpoĹ›rednim powodem wybuchu akcji staĹ‚a siÄ™ publikacja zastrzeĹźonego studium, sporzÄ…dzonego przez teologa Josepha Comblin na proĹ›bÄ™ arcybiskupa Câmary. (‌) Kampania rozpoczÄ™ta oďŹ cjalnie lipca, zakoĹ„czyĹ‚a siÄ™ wrzeĹ›nia. W ciÄ…gu owego okresu dziaĹ‚acze TFP zebrali na ulicach miast Brazylii podpisĂłwâ€?. Ibidem, s. - . Wedle Marcia Moreiry Alvesa „najwiÄ™ksza kampania podjÄ™ta przez dziaĹ‚aczy TFP przeciwko biskupowi Câmarze i jego przyjacioĹ‚om przyniosĹ‚a – jak zapewniajÄ… jej organizatorzy – podpisĂłw, m. in. arcybiskupĂłw i biskupĂłw, licznych ministrĂłw, kongresmenĂłw i innych politykĂłwâ€? (A Igreja e la polĂ­tica no Brasil, s. ). „Brazylia staĹ‚a siÄ™ centrum dziaĹ‚alnoĹ›ci krÄ™gĂłw reakcyjnych KoĹ›cioĹ‚a Ameryki Ĺ aciĹ„skiejâ€? – alarmowaĹ‚ ultraprogresywista, Alvaro Delgado. La clergĂŠ en rĂŠvolte, s. .

%

T !#= , R 7 , W4 27 | z czerwonego welwetu z pręşącym siÄ™ na nim lwem. Poprosili, bym siÄ™ podpisaĹ‚ ÂŤprzeciw komunizmowiÂť.â€?59 Petycja zostaĹ‚a oďŹ cjalnie przedĹ‚oĹźona w Watykanie listopada

roku. OdpowiedĹş ze Stolicy Apostolskiej nie nadeszĹ‚a, ale progresywizm w Brazylii zostaĹ‚ chwilowo powstrzymany, a ojcu Comblin nakazano opuĹ›cić kraj. W styczniu roku, przy okazji konferencji urzÄ…dzonej dla studentĂłw z uniwersytetu Harvarda, arcybiskup Câmara zaproponowaĹ‚ przystÄ…pienie komunistycznych Chin do ONZ i wĹ‚Ä…czenie Kuby w system poĹ‚udniowoamerykaĹ„ski. TFP natychmiast zareagowaĹ‚o na tÄ™ wypowiedĹş. Wspomina o tym Sebastiao A. Ferrarini w ksiÄ…Ĺźce La presse et l’archeveque rouge: „W waĹźnym artykule opublikowanym w dzienniku O Estado de SĂŁo Paulo przewodniczÄ…cy krajowej rady TFP (‌) wyraĹźa absolutnÄ… niezgodÄ™ na niepokojÄ…ce propozycje dostojnika koĹ›cielnego, ktĂłry – wedle jego opinii – idzie Ĺ›ladem Marksa, w charakterystyczny sposĂłb odwracajÄ…c wartoĹ›ci poprzez przyznanie prymatu ekonomii.â€?60 Po ukazaniu siÄ™ drukiem wspomnianej analizy autorstwa Plinia CorrĂŞi de Oliveira do Heldera Câmary przylgnęła zarĂłwno w Brazylii, jak i w caĹ‚ym Ĺ›wiecie etykietka „czerwonego arcybiskupaâ€?.61 W nastÄ™pstwie siedemdziesiÄ™ciodniowej kampanii czterdzieĹ›ci karawan zorganizowanych przez zwolennikĂłw TFP odwiedziĹ‚o miast i rozprowadziĹ‚o tysiÄ™cy egzemplarzy „Catolicismoâ€?.

. W obliczu komunistycznego zagroĹźenia KoĹ›cioĹ‚a We wrzeĹ›niu roku – dziÄ™ki współpracy i przy współudziale chrzeĹ›cÄłaĹ„skich demokratĂłw oraz znacznej części duchowieĹ„stwa – wĹ‚adzÄ™ w Chile objÄ…Ĺ‚ marksista, Salvador Allende. Znaczenie wypadkĂłw chilÄłskich rozciÄ…gaĹ‚o siÄ™ szeroko poza granice kraju; byĹ‚ to RenĂŠ Laurentin, L’AmĂŠrique latine Ă l’heure de l’enfantement, Seuil, Paris , s. . SabastiĂŁo Antonio Ferrarini, A Imprensa e o Arcebispo vermelho ( - ), Ediçþes Paulinas, SĂŁo Paulo , s. . W wywiadzie udzielonym Orianie Fallaci w sierpniu r. Câmara obwieĹ›ciĹ‚, iĹź „zgadza siÄ™ z analizÄ… spoĹ‚eczeĹ„stwa kapitalistycznegoâ€? dokonanÄ… przez Marksa, oraz pragnie „spoĹ‚eczeĹ„stwa zbudowanego od samego poczÄ…tku na fundamentach socjalizmu bez przelewu krwiâ€?. O. Fallaci, Intervista con la storia, wyd. , Biblioteca Universale Rizzoli, Milano , s. , . 61 WĹ›rĂłd biskupĂłw, ktĂłrzy z tego powodu zdystansowali siÄ™ wobec TFP, brazylÄłska opinia publiczna ze zdumieniem ujrzaĹ‚a biskupa Vincente Scherera i kardynaĹ‚a Eugenio Salesa. Zob. „Catolicismoâ€? nr - , sierpieĹ„-paĹşdzienik . 59

60

%!

K !" # XX $% precedens o Ĺ›wiatowej wadze. JuĹź w roku jeden z mĹ‚odszych dyrektorĂłw TFP w Brazylii, Fabio Vidigal Xavier da Silveira ( - ), w swej ksiÄ…Ĺźce zatytuĹ‚owanej Frei, chilÄłski KiereĹ„ski,62 ujawniĹ‚ rolÄ™ odegranÄ… przez przywĂłdcÄ™ chrzeĹ›cÄłaĹ„skich demokratĂłw, Eduarda Frei63 oraz jego zwolennikĂłw w procesie komunizacji Chile. W „Folha de SĂŁo Pauloâ€? pojawiĹ‚a siÄ™ seria waĹźnych artykuĹ‚Ăłw autorstwa Plinia CorrĂŞi de Oliveira na ten temat, a w roku opublikowany zostaĹ‚ manifest chilÄłskiego TFP rozwÄłajÄ…cy tezÄ™, iĹź komunizm nie doszedĹ‚by w Chile do wĹ‚adzy, gdyby katolicka opinia publiczna nie byĹ‚a ideologicznie skaĹźona i zdezorientowana. W roku chilÄłskie TFP przedĹ‚oĹźyĹ‚o Pliniowi CorrĂŞi de Oliveira skrĂłt ksiÄ…Ĺźki ujawniajÄ…cej kolaboracjÄ™ ogromnej części chilÄłskiego episkopatu i duchowieĹ„stwa z marksistowskim eksperymentem Salvadora Allende. Pierwsza część owego studium, autorstwa Doktora Plinio, opublikowana pt. KoĹ›ciół w obliczu wzrastajÄ…cego zagroĹźenia komunizmem. Apel do milczÄ…cych biskupĂłw,64 prezentowaĹ‚a analizÄ™ sprzyjajÄ…cej komunizmowi postawy brazylÄłskiej hierarchii koĹ›cielnej. Praca myĹ›liciela z SĂŁo Paulo dowodziĹ‚a, iĹź komunistyczna inďŹ ltracja krÄ™gĂłw katolickich rozpoczęła siÄ™ czterdzieĹ›ci lat wczeĹ›niej – symptomem dramatycznej sytuacji byĹ‚a m.in. skandalicznie prokomunistyczna poezja Pedra CasaldĂĄligi, biskupa SĂŁo Felix de Araguaia. KsiÄ…Ĺźka koĹ„czyĹ‚a siÄ™ gorÄ…cym apelem do „milczÄ…cych biskupĂłwâ€?, by porzucili rezerwÄ™ i przemĂłwili. „W rÄ™ce MilczÄ…cych – pisaĹ‚ Plinio CorrĂŞa de Oliveira – zĹ‚oĹźyĹ‚ BĂłg wszystkie Ĺ›rodki zaradzenia sytuacji: jest ich wielu i dzierşą wysokie a prestiĹźowe stanowiska.â€?65 I znowu jedynÄ…, wymownÄ… odpowiedziÄ… byĹ‚a cisza!66 U schyĹ‚ku lat siedemdziesiÄ…tych atmosfera polityczna w Brazylii znacznie siÄ™ zmieniĹ‚a wskutek liberalizacji reĹźimu – tak zwanej Aber-

62 Fabio Vidigal Xavier da Silveira, Frei o Kerensky Chileno, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo

. 63 Eduardo Frei ( - ) paryski uczeĹ„ Maritaina; usiĹ‚owaĹ‚ w praktyce zastosować politycznÄ… utopiÄ™ chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej demokracji poprzez „rewolucjÄ™ w wolnoĹ›ciâ€? wspartÄ… m. in. „reformÄ… rolnÄ…â€?. Zob. Pierre Letamendia, Eduardo Frei, Beauchesne, Paris ; Fabio V. Xavier da Silveira, Frei o Kerensky Chileno. 64 Zob. P. CorrĂŞa de Oliveira, A Igreja ante a escalada da ameaça comunista. Apelo aos Bispos Silenciosos, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo . KsiÄ…Ĺźka doczekaĹ‚a siÄ™ czterech wydaĹ„ w Ĺ‚Ä…cznym nakĹ‚adzie tys. egzemplarzy. 65 Ibidem, s. . 66 W tym samym czasie rzymski korespondent „O Estado de S. Pauloâ€?, wĹ‚oski dziennikarz, Rocco Morabito donosiĹ‚ w jednym z artykuĹ‚Ăłw, iĹź „na watykaĹ„skich stoĹ‚ach moĹźna byĹ‚o znaleźć egzemplarze ksiÄ…Ĺźki Plinia CorrĂŞi de Oliveiraâ€?. „O Estado de S. Pauloâ€?, IV .

%"

T !#= , R 7 , W4 27 | tura Politica.67 Proces ów rozpoczął się podczas prezydentury Ernestio Geisela, a zakończył za rządów generała João Batista Figuereido. W tym czasie lewica katolicka pod przewodnictwem nowych osobistości, wśród których znaleźli się kardynał-arcybiskup São Paulo, Paulo Evaristo Arns 68 oraz kardynał-arcybiskup Fortaleza, Aloísio Lorscheider,69 ponowiła próby zawładnięcia społeczeństwem.

. Trybalistyczno-komunistyczna koncepcja misji W roku , na kartach trzeciej – dodanej po dwudziestu latach – części Rewolucji i Kontrrewolucji Plinio CorrĂŞa de Oliveira wskazuje rodzÄ…ce siÄ™ „trybalistyczneâ€? prÄ…dy w Ĺ‚onie KoĹ›cioĹ‚a katolickiego, ktĂłre „zamierzajÄ… przeksztaĹ‚cić szlachetnÄ…, koĹ›cistÄ… i surowÄ… sztywność struktury koĹ›cielnej – takÄ…, jakÄ… ustanowiĹ‚ Pan nasz Jezus Chrystus i uksztaĹ‚towaĹ‚o dwadzieĹ›cia wiekĂłw Ĺźycia religÄłnego – w chrzÄ…stkowatÄ…, miÄ™kkÄ… i bezksztaĹ‚tnÄ… tkankÄ™ diecezji i paraďŹ i bez okreĹ›lonych granic terytorialnych, zĹ‚oĹźonych z grup religÄłnych, w ktĂłrych silna wĹ‚adza kanoniczna jest stopniowo zastÄ™powana przez wynoszenie mniej lub bardziej ÂŤcharyzmatycznych Prezydent Geisel odwoĹ‚aĹ‚ ogĹ‚oszony przez siebie Akt Instytucjonalny nr (AI- ), poddajÄ…cy parlament pod kontrolÄ™ wojska. ZniĂłsĹ‚ karÄ™ Ĺ›mierci i cenzurÄ™ w radio i telewizji oraz zezwoliĹ‚ niektĂłrym emigrantom politycznym na powrĂłt do kraju. Klarownej analizy czynnikĂłw, ktĂłre wywarĹ‚y wpĹ‚yw na proces Abertura Politica dostarcza Plinio CorrĂŞa de Oliveira w: Sou catĂłlico: posso ser contra a Reforma Agraria?, s. - . Później prezydent Figuereido ogĹ‚osiĹ‚ amnestiÄ™ dla więźniĂłw politycznych oraz dekret o reorganizacji partii politycznych. 68 KardynaĹ‚ Paulo Evaristo Arns, franciszkanin, zostaĹ‚ przez PawĹ‚a VI mianowany arcybiskupem SĂŁo Paulo paĹşdziernika r., kardynaĹ‚em zaĹ› lutego r. W maju tegoĹź roku sprzedaĹ‚ paĹ‚ac biskupi w SĂŁo Paulo i przeniĂłsĹ‚ siÄ™ do zwykĹ‚ego domu w dzielnicy SumarĂŠ. Od poczÄ…tku posĹ‚ugi biskupiej sztandarem swym uczyniĹ‚ „reformÄ™ rolnÄ…â€? i walkÄ™ o prawa czĹ‚owieka. UwaĹźaĹ‚ legalizacjÄ™ BrazylÄłskiej Partii Komunistycznej za „nieuniknionÄ…â€? i propagowaĹ‚ utworzenie Partido dos Trabalhadores (PT), Ĺ‚Ä…czÄ…cej przedstawicieli lewicowego ruchu zwiÄ…zkowego. Nie ustawaĹ‚ w poparciu dla najbardziej postÄ™powych teologĂłw Brazylii i caĹ‚ej Ameryki Ĺ aciĹ„skiej. Po publikacji paĹşdziernika r. Declaração de ItaicĂ­, episkopalnego dokumentu o jawnie komunistycznych tendencjach, TFP opublikowaĹ‚o prasowe przesĹ‚anie zatytuĹ‚owane NĂŁo se iluda, EminĂŞncia, w ktĂłrym profesor CorrĂŞa de Oliveira zwrĂłciĹ‚ siÄ™ do arcybiskupa SĂŁo Paulo nastÄ™pujÄ…cymi sĹ‚owy: „Jednak niech siÄ™ Wasza Eminencja nie Ĺ‚udzi. Ludzie wciÄ…Ĺź zapeĹ‚niajÄ… koĹ›cioĹ‚y, wciÄ…Ĺź przystÄ™pujÄ… do sakramentĂłw. (‌) Postawy podobne do tych, jakie prezentujÄ… sygnatariusze dokumentu z ItaicĂ­, otwierajÄ… poszerzajÄ…cÄ… siÄ™ przepaść. Nie pomiÄ™dzy religiÄ… a ludem, ale pomiÄ™dzy ludem a biskupami SĂŁo Paulo. Hierarchia KoĹ›cioĹ‚a izoluje siÄ™ od kontekstu narodowego dokĹ‚adnie w takiej mierze, w jakiej zaniedbuje zwalczania dziaĹ‚alnoĹ›ci wywrotowej komunistĂłw.â€? „Catolicismoâ€?, nr - , listopad-grudzieĹ„ . 69 Biskup AloĂ­sio Lorscheider, franciszkanin, peĹ‚niĹ‚ funkcjÄ™ sekretarza generalnego ( - ) i przewodniczÄ…cego ( - ) CNBB. Mianowany przez PawĹ‚a VI arcybiskupem Fortalezy ( ) i kardynaĹ‚em ( ), od roku przewodniczyĹ‚ zarĂłwno CELAM, jak i CNBB. 67

%#

K !" # XX $% prorokĂłwÂť, odpowiedniki strukturalistyczno-trybalistycznych czarownikĂłw. W koĹ„cu nie bÄ™dzie moĹźna odróşnić tych ÂŤprorokĂłwÂť od czarownikĂłw.â€?70 W tym samym roku, w ksiÄ…Ĺźce zatytuĹ‚owanej Tubylczy trybalizm, komunistyczny ideaĹ‚ misyjny dla Brazylii XXI stulecia71 Doktor Plinio poddaĹ‚ analizie trzydzieĹ›ci sześć dokumentĂłw nowej progresywistycznej misjologii, wskazujÄ…c ich przenikanie w obrÄ™b struktury KoĹ›cioĹ‚a. WywracajÄ…c tradycyjnÄ… koncepcjÄ™ katolickÄ… – wedle ktĂłrej celem misji katolickich jest przynoszenie cywilizacji wraz z wiarÄ… – nowy prÄ…d misjologiczny dostrzegĹ‚ w trybalizmie szansÄ™ na wprowadzenie w Ĺźycie utopÄłnej wersji „krĂłlestwa BoĹźegoâ€? na ziemi. Proces „trybalizacjiâ€? jawi siÄ™ jako naturalny rezultat zaĹ‚amania cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej, czego z nadziejÄ… oczekuje teologia progresywistyczna. W istocie jednak – jak uczy Ĺ›w. Pius X – poza chrzeĹ›cÄłaĹ„stwem istnienie Ĺźadnej prawdziwej cywilizacji nie jest moĹźliwe; zaprzeczenie cywilizacyjnej misji KoĹ›cioĹ‚a w sposĂłb nieunikniony wiedzie ku powrotowi do plemiennego Ĺźycia dzikich. Doktor Plinio pisaĹ‚ na ten temat: „PowinniĹ›my podkreĹ›lać, iĹź najwiÄ™kszy problem rodzÄ…cy siÄ™ z owego delirium tkwi nie w samych misjonarzach ani teĹź w Indianach. Problem sprowadza siÄ™ do tego, w jaki sposĂłb taka ďŹ lozoďŹ a mogĹ‚a bezkarnie pojawić siÄ™ w Ĺ‚onie ĹšwiÄ™tej Matki – KoĹ›cioĹ‚a po to, by zatruwać seminaria, deformować misjonarzy i wypaczać misje. A wszystko przy silnym wsparciu licznych sfer koĹ›cielnych.72 Dwa lata później, kiedy w Nikaragui doszedĹ‚ do wĹ‚adzy sandinizm, wydawaĹ‚o siÄ™, Ĺźe wybiĹ‚a godzina zwyciÄ™stwa „teologii wyzwoleniaâ€?. „Wyzwoliciele – jak wspomina – kardynaĹ‚ LĂłpez Trujillo – przeksztaĹ‚cili NikaraguÄ™ w polityczny poligon doĹ›wiadczalny, na ktĂłrym z oddaniem i entuzjazmem dziaĹ‚ali. (‌) TriumfujÄ…cy sandinizm staĹ‚ siÄ™ awangardÄ… KoĹ›cioĹ‚a ludowego‌â€?73 W Brazylii teologia P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s.

. Zob. P. Corrêa de Oliveira, Tribalismo indígena, ideal comuno-missionårio para o Brasil no sÊculo XXI, Editora Vera Cruz, São Paulo . Karawany TFP odwiedziły miasta rozprowadzając tysięcy egzemplarzy ksiąşki w siedmiu kolejnych jej wydaniach. Na temat „nowoczesnej� misjologii zob. teş esej ks. Michała Poradowskiego El marxismo en la teologia de missiones w: El marxismo en la teologia, oraz tego samego autora Tribalismo y pstoral missionera, „Verbo�, nr

- , maj-czerwiec , s. - . 72 P. Corrêa de Oliveira, Tribalismo indígena, s. . 73 A. Lopez Trujillo, La Teología de la Liberación: datos para su historia, „Sillar� nr

, styczeń-marzec , s. . 70

71

%$

T !#= , R 7 , W4 27 | wyzwolenia miaĹ‚a swych liderĂłw medialnych w osobach ojcĂłw Leonarda i Clodoveo Bo, odpowiednio franciszkanina i serwity, protegowanych kardynaĹ‚a z SĂŁo Paulo, Paula Evarista Arnsa. Pod koniec lutego roku na przedmieĹ›ciach SĂŁo Paulo odbyĹ‚ siÄ™ MiÄ™dzynarodowy Kongres Teologiczny zorganizowany przez „Ekumeniczne Stowarzyszenie TeologĂłw Trzeciego Ĺšwiataâ€?. SkupiĹ‚ on teologĂłw wyzwolenia z czterdziestu dwĂłch krajĂłw, w tym biskupĂłw, księşy i zakonnikĂłw oraz „zangaĹźowanychâ€? Ĺ›wieckich. Honorowym przewodniczÄ…cym Kongresu, poĹ›wiÄ™conego Eklezjologii Podstawowych WspĂłlnot, zostaĹ‚ kardynaĹ‚ Arns. KoĹ„cowa sesja tego spotkania przyniosĹ‚a otwartÄ… apologiÄ™ rewolucji sandinistowskiej w Nikaragui, ktĂłra staĹ‚a siÄ™ „stolicÄ… teologii wyzwoleniaâ€?74. Ă“w hoĹ‚d sandinizmowi zĹ‚oĹźono – w obecnoĹ›ci „komendantaâ€? Daniela Ortegi, późniejszego marksistowskiego prezydenta Nikaragui, „kapelanaâ€? rewolucji, ojca Uriela Moliny, jak rĂłwnieĹź Frei Be o, dominikanina sĹ‚ynÄ…cego z ciąşących naĹ„ oskarĹźeĹ„ o terroryzm – w auli uniwersytetu katolickiego. Atmosfera osiÄ…gnęła prĂłg surrealizmu, kiedy biskup Pedro CasaldĂĄliga, ubrany w sandinistowski mundur otrzymany w podarunku od delegacji z Nikaragui, oĹ›wiadczyĹ‚: „Odziany w strĂłj partyzanta czujÄ™ siÄ™, jakbym miaĹ‚ na sobie szatÄ™ kapĹ‚aĹ„skÄ…â€?. Później, wĹ›rĂłd aplauzu, solennie zapewniĹ‚, iĹź bÄ™dzie siÄ™ staraĹ‚ uczcić ten „sakrament wyzwolenia dzieĹ‚em, a jeĹ›li przyjdzie potrzeba – krwiÄ…â€?. TFP rozprowadziĹ‚o specjalne wydanie „Catolicismoâ€? zawierajÄ…ce raport na temat „nocy sandinistowskiejâ€? oraz dalsze przykĹ‚ady komunistycznej inďŹ ltracji krÄ™gĂłw katolickich. ByĹ‚o to peĹ‚ne, ilustrowane opracowanie na temat zaistniaĹ‚ej sytuacji, zawierajÄ…ce kopie peĹ‚nych tekstĂłw przemĂłwieĹ„, zaopatrzone we wstÄ™pnÄ… analizÄ™ oraz klarowne komentarze autorstwa Plinia CorrĂŞi de Oliveira.75

. Ujawnienie rewolucyjnego charakteru Podstawowych Wspólnot Kościelnych W tym samym okresie teologia wyzwolenia, choć potępiona przez Ojca Świętego Jana Pawła II w Puebla, znalazła swój najsilniejszy wyraz w Podstawowych Wspólnotach Kościelnych (CEB), Javier Urcelay Alonso, Sandinismo en Nicaragua: uma revolución liberadora?, „Verbo�, nr - , październik-grudzień , s.

-

. Zob teş: Nicaragua. Les contradictions du sandinisme, red. P. Vayssière, Presses du CNRS, Paris

. 75 Zob. „Catolicismo�, nr , lipiec-sierpień . 74

%%

K !" # XX $% ukazywanych przez media jako potęşna siĹ‚a rodzÄ…ca siÄ™ w Brazylii. W imiÄ™ Ewangelii czĹ‚onkowie owych wspĂłlnot orÄ™dowali za walkÄ… klas i noszÄ…cymi marksistowskie piÄ™tno przeksztaĹ‚ceniami spoĹ‚ecznymi w kraju. Najskuteczniejszym gĹ‚osem ujawnienia rewolucyjnej dziaĹ‚alnoĹ›ci Podstawowych WspĂłlnot KoĹ›cielnych staĹ‚a siÄ™ ksiÄ…Ĺźka zatytuĹ‚owana Podstawowe WspĂłlnoty: wielu o nich mĂłwi, znajÄ… je nieliczni – TFP je opisuje, ktĂłra ukazaĹ‚a siÄ™ w sierpniu roku i z miejsca zostaĹ‚a rozpowszechniona w caĹ‚ym kraju.76 Praca autorstwa braci Gustava AntĂ´nia i Luisa SĂŠrgia Solimeo zostaĹ‚a poprzedzona napisanym przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira rozdziaĹ‚em pt. Cele Podstawowych WspĂłlnot KoĹ›cielnych w kontekĹ›cie brazylÄłskim, w ktĂłrym prezes TFP ukazywaĹ‚, w jaki sposĂłb CNBB odgrywaĹ‚a w Brazylii rolÄ™ „piÄ…tej wĹ‚adzyâ€?, jako narzÄ™dziem posĹ‚ugujÄ…c siÄ™ Podstawowymi WspĂłlnotami.77 W dalszej części pracy, przy wykorzystaniu olbrzymiej dokumentacji, analizie poddana zostaĹ‚a Geneza, organizacja, doktryna i dziaĹ‚anie Podstawowych WspĂłlnot KoĹ›cielnych. Z analizy tej wynikaĹ‚a bezsprzecznie wywrotowa natura owych wspĂłlnot – wszak propagowaĹ‚y one zajmowanie siĹ‚Ä… posiadĹ‚oĹ›ci zarĂłwno miejskich, jak i wiejskich, bunty w fabrykach, wszelkiego rodzaju zastraszanie i wzniecanie niepokojĂłw w celu obalenia istniejÄ…cego systemu spoĹ‚eczno-politycznego Brazylii. Plinio CorrĂŞa de Oliveira zdeďŹ niowaĹ‚ wysiĹ‚ki Podstawowych WspĂłlnot jako „krucjatÄ™ bez krzyĹźaâ€?.78

76 P. Corrêa de Oliveira, Gustavo Antonio Solimeo, Luis SÊrgio Solimeo, As CEBs... das quais muito se fala, pouco se conhece. A TFP as descreve como são, Vera Cruz, São Paulo . Sześć wydań ksiąşki przyniosło w sumie tys. egzemplarzy oraz

tys. ezgemplarzy w wydaniu obrazkowym. Zob. P. CorrĂŞa de Oliveira, Suspeita estapafĂşrdia e juĂ­zo temerĂĄrio, „Folha de S. Pauloâ€?, IX . Zob. teĹź Antonio Augusto Borelli Machado, Le comunitĂ ecclesiali in Brasile: una crociata senza croce, „Cristianitaâ€?, nr , grudzieĹ„ . 77 Plinio CorrĂŞa de Oliveira utrzymuje, iĹź nowoczesnym paĹ„stwem, zwĹ‚aszcza BrazyliÄ…, rzÄ…dzÄ… nie tylko trzy tradycyjne wĹ‚adze (wykonawcza, ustawodawcza i sÄ…downicza), lecz rĂłwnieĹź dwie inne, rĂłwnie „nieformalneâ€?, co wpĹ‚ywowe. SÄ… to media i episkopat. „W ostatniej ksiÄ…Ĺźce twierdziĹ‚em, iĹź BrazyliÄ… rzÄ…dzÄ… jedynie trzy wĹ‚adze: wykonawcza, ustawodawcza i sÄ…downicza. DziĹ› jednak istniejÄ… jeszcze dwie inne wĹ‚adze, o wyraĹşnie wiÄ™kszym wpĹ‚ywie na opiniÄ™ publicznÄ…. Czwarta wĹ‚adza to media, ktĂłrych prestiĹź opiera siÄ™ w znacznie wiÄ™kszym stopniu na Ĺ‚atwowiernoĹ›ci naiwnych niĹź na aprobacie czytelnikĂłw autentycznie wyksztaĹ‚conych. PiÄ…tÄ… wĹ‚adzÄ… jest CNBB, ktĂłra – z wyjÄ…tkiem rzadkich przypadkĂłw czy chwalebnych wyjÄ…tkĂłw – rĂłwnieĹź wywiera znacznie wiÄ™kszy wpĹ‚yw na ludzi Ĺ‚atwowiernych aniĹźeli na prawdziwych ludzi wiary.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, Prevenido para toniďŹ car, „Folha de S. Pauloâ€?, VII . Zob. teĹź Idem, Ditatorialismo publicitĂĄrio centrista, „Foha de S. Paulo, VIII . 78 P. CorrĂŞa de Oliveira, As metas das CEBs, w: As CEBs ‌, s. .

%&

T !#= , R 7 , W4 27 | „Zasadniczo Podstawowe Wspólnoty Kościelne prowadzą polityczną krucjatę (‌) która nie wyklucza moşliwości odejścia od walki prowadzonej legalnymi metodami cywilnymi w kierunku uşycia przemocy, jeśli nie będzie innego sposobu narzucenia zamierzonych reform.�79 Hiszpański historyk Ricardo de la Cierva w ksiąşce pt. Jesuítas, Iglesia y Marxismo w następujący sposób przedstawia główne aspekty przygotowanego przez TFP studium: „Ideologiczny klucz do Podstawowych Wspólnot Kościelnych stanowi niemal zawsze teologia wyzwolenia. (‌) Chociaş w zamyśle swych propagatorów wspólnoty funkcjonują na zasadzie odosobnionych punktów, uczeni z TFP pokazują, iş w istocie tworzą one doskonale skoordynowaną sieć, której początek znajduje się na lewym skrzydle konferencji episkopatu. (‌) Jeden z kluczy do Podstawowych Wspólnot leşy w ich schizmatyckiej tendencji do tworzenia nowego Kościoła, stojącego w opozycji do Kościoła instytucjonalnego.�80 Hiszpański historyk wyraşa zdumienie poparciem udzielanym zbuntowanym wspólnotom przez Kościół instytucjonalny: „Konferencja episkopatu Brazylii jest najliczniejszym tego typu ciałem na świecie. Składa się ona z milczącej większości zdominowanej przez lewicową, skłaniającą się ku teologii wyzwolenia, mniejszość. Ta nie przekraczająca liczby sześćdziesięciu biskupów mniejszość skłania zazwyczaj umiarkowanych do głosowania za swoimi decyzjami. (‌) Ta sama lewica brazylijskiego episkopatu kieruje ruchem Podstawowych Wspólnot Kościelnych, odpowiedzialnym za wprowadzenie do społeczeństwa brazylijskiego całkowicie nowej formy uprawiania polityki, posuniętej aş do przekształcania kościelnych wspólnot w doraźną siłę wyborczą.�81 sierpnia roku Święta Kongregacja Nauki Wiary wydała instrukcję Libertatis Nuntio 82, nieodwołalnie potępiającą teologię wyzwolenia. marca roku ukazał się kolejny dokument dotyczący Ibidem, s.

. Ricardo de la Cierva, JesuĂ­tas, Iglesia y Marxismo - . La teologia de la liberaciĂłn desenmascarada, Plaza & JanĂŠs Editores, Madrid , s.

-

. 81 Ibidem, s.

-

. 82 Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Libertatis Nuntio z sierpnia r., w: AAS, t. ,

, s. - ; Denz.-H, nr - . 79

80

%'

K !" # XX $% chrześcijańskiej wolności i wyzwolenia, Libertatis conscientia,83 przedstawiany jako „pozytywne� podejście do tego samego tematu. Oba dokumenty, zatwierdzone przez Jana Pawła II, tworzą jedno przesłanie, które kładzie kres şądaniom nowego prądu teologicznego oraz ruchowi inspirowanych przezeń Podstawowych Wspólnot Kościelnych. Zarówno doktrynalny, jak i praktyczny wkład TFP w walkę z teologią wyzwolenia w Ameryce Šacińskiej jest niezaprzeczalny. Dziesięć lat po zorganizowanej przez stowarzyszenie demaskatorskiej kampanii jeden z prekursorów teologii wyzwolenia, ojciec Joseph Comblin, wielokrotnie oskarşany przez TFP, wyznał w jednym z wywiadów, şe „Podstawowe Wspólnoty Kościelne są wszędzie marginalizowane, likwidowane i wściekle krytykowane. Dziś stanowią one mniejszość pozbawioną jakiegokolwiek wpływu na lokalne środowiska kościelne�.84

. TFP na świecie: rozwój antykomunistycznej epopei Do końca lat siedemdziesiątych zasięg działania TFP rozszerzył się na całą Amerykę Šacińską, stamtąd zaś – w jeszcze szybszym tempie – na Stany Zjednoczone i Europę. Podstawową rolą stowarzyszeń podąşających śladem Plinia Corrêi de Oliveira była walka z komunizmem prowadzącym na wszystkich kontynentach psychologiczną wojnę; walka toczona poprzez przeciwstawianie komunizmowi prawości doktryny katolickiej. W grudniu

roku, kiedy Ĺ›wiatowe media gĹ‚osiĹ‚y swe poparcie dla nowo wybranego prezydenta Francji, Mi eranda, TFP dziaĹ‚ajÄ…ce wĂłwczas w trzynastu krajach Ĺ›wiata, opublikowaĹ‚o skierowane do narodĂłw Zachodu orÄ™dzie Plinia CorrĂŞi de Oliveira zatytuĹ‚owane Co oznacza samorzÄ…dny socjalizm dla komunizmu: barierÄ™ czy pomost?85 Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Libertatis conscientia z marca r., w: AAS, t. , , s. - ; Denz.-H, nr - . InstrukcjÄ™ tÄ™ poprzedziĹ‚a nota Kongregacji Nauki Wiary (AAS, t. , , s. - ), w ktĂłrej potÄ™piono ksiÄ…ĹźkÄ™ teologa Leonarda Boa OFM, Church, Charism and Power, Crossroad, New York . 84 Cyt. za Expoente da teologia da libertação confessa o fracasso das comunidades eclesiais de base, „Catolicismoâ€?, nr , styczeĹ„ . 85 P. CorrĂŞa de Oliveira, O socialismo autogestionĂĄrio: em vista do comunismo, barreira ou cabeça-de-ponte? To szeĹ›ciostronicowe przesĹ‚anie ukazaĹ‚o siÄ™ grudnia

r. w „The Washington Postâ€? i „Frankfurter Allgemeine Zeitungâ€?, później zaĹ› zostaĹ‚o przedrukowane w

pismach, w krajach i w językach w łącznym nakładzie egzemplarzy. W Wielkiej Brytanii pełny tekst opublikował „The Observer�, jednostronicowe streszczenie „The Guardian�, krótki zaś komunikat – „The Daily Telegraph�. Zob. teş P. Corrêa de Oliveira, Autogestion socialiste: les têtes tombent à l’enterpise, à la maison, à l’Êcole, Tradition, Famille, PropriÊtÊ, Paris . 83

&(

T !#= , R 7 , W4 27 | Badając program Mi eranda przez pryzmat kryteriów przedstawionych w Rewolucji i Kontrrewolucji brazylijski myśliciel dowiódł, iş rewolucję francuską łączy z samorządnym socjalizmem „cała genealogia rewolucji z lat

i

oraz rewolucji na Sorbonie z roku �.86 Autor posłania pokazał, iş program samorządnego socjalizmu zmierza do rozbicia społeczeństwa na autonomiczne komórki drogą transformacji dokonywanej nie tylko w dziedzinie przemysłu, handlu i rolnictwa, ale teş w sferze rodziny, szkoły i funkcjonowania całego społeczeństwa, po to, by dokonać przewrotu w prywatnym şyciu kaşdej osoby. Znaczenie podstawowych tematów, związanych z tym dokumentem, poruszonych przez Plinia Corrêę de Oliveira nie ograniczało się bynajmniej do samej tylko Francji.87 Poprzez swe wystąpienie, zakończone historycznymi słowami św. Piusa X, pełnymi nadziei, iş Francja na powrót zalśni blaskiem pierwszej córy Kościoła, pragnął on otworzyć oczy opinii publicznej całego świata. Trudno zmierzyć efekty tego waşkiego tekstu, który został rozpowszechniony w całym świecie. W kaşdym razie po jego publikacji program Mi eranda gwałtownie stracił we Francji popularność, a francuski prezydent został zmuszony do częściowego przynajmniej zaniechania planowanych pierwotnie reform. Neosocjalizm Mi eranda łączy historyczno-ideologiczna ciągłość z zapoczątkowaną w roku przez Gorbaczowa88 pieriestrojką. W obu przypadkach dostrzegamy próbę uwolnienia się marksizmu od etatystycznego opakowania w celu podąşenia w kierunku społeczeństwa samorządnego, opisanego przez Plinia Corrêę de Oliveira w trzeciej części Rewolucji i Kontrrewolucji. Nowy kierunek procesu rewolucyjnego odnotował swój pierwszy spektakularny sukces listopada roku – upadek muru berlińskiego. Kiedy Polska, Niemcy Wschodnie, Czechosłowacja i Węgry P. Corrêa de Oliveira, Autogestão, dedo e fuxico, „Folha de S. Paulo�,

XII

. Innym człowiekiem-symbolem socjalizmu początku lat osiemdziesiątych był Hiszpan, Felipe Gonzalez. Hiszpańskie TFP podniosło ostrzegawczy alarm ksiąşką pt. Espaùa, anestesiada sin percibirlo, amordazada sin quererlo, extraviada sin saberlo. La obra del PSOE, Editorial Fernando III el Santo, Madrid

. 88 Na temat „liberalizacjiâ€? przeprowadzanej pod hasĹ‚em gĹ‚astnosti ( ) i pieriestrojki ( ), stanowiÄ…cych prawdopodobnie najwiÄ™ksze przedsiÄ™wziÄ™cie propagandowe w dziejach komunizmu, zob. krytyczne uwagi Françoise Thom, Le moment Gorbatchev, Hache e, Paris

; Mario Furlan, I volti di Gorbaciov, Greco Editori, Milano ; Hubert Bassot, Du nouveau à l’Est? Niet, Pierre TÊqui, Paris ; Hans Huyn, Tromperie sur les Êtique es, Documentation chrÊtienne, Lousanne . 86 87

&

K !" # XX $% wyrywaĹ‚y siÄ™ z sowieckiego bloku, Plinio CorrĂŞa de Oliveira rozpoczÄ…Ĺ‚ akcjÄ™ zbierania podpisĂłw na rzecz poparcia niepodlegĹ‚oĹ›ci Litwy, pozostawionej przez ZachĂłd wĹ‚asnemu losowi. Przeprowadzona w ciÄ…gu niespeĹ‚na trzech miesiÄ™cy kampania PrĂł Lituânia livre przyniosĹ‚a

podpisĂłw, zyskujÄ…c miejsce w KsiÄ™dze RekordĂłw Guinnessa jako najwiÄ™ksza tego typu akcja w historii. MikroďŹ lm z podpisami przekazano uroczyĹ›cie litewskiemu parlamentowi grudnia roku.89 sierpnia roku niepodlegĹ‚ość Litwy zostaĹ‚a ostatecznie uznana przez kraje Zachodu, a wrzeĹ›nia – przez ZwiÄ…zek Sowiecki. NiedĹ‚ugo potem to samo staĹ‚o siÄ™ rĂłwnieĹź udziaĹ‚em pozostaĹ‚ych paĹ„stw baĹ‚tyckich. Upadek Ĺźelaznej kurtyny i wydarzenia zachodzÄ…ce w Europie Wschodniej przyniosĹ‚y nowe pytania dotyczÄ…ce dalszego ciÄ…gu pieriestrojki, potwierdzajÄ…c jednoczeĹ›nie – w caĹ‚ej peĹ‚ni tragicznej oczywistoĹ›ci – klÄ™skÄ™ komunistycznej utopii.90 W artykule-manifeĹ›cie pt. Komunizm i antykomunizm u progu ostatniej dekady tysiÄ…clecia, opublikowanym z poczÄ…tkiem marca roku na Ĺ‚amach ponad pięćdziesiÄ™ciu najwiÄ™kszych Ĺ›wiatowych dziennikĂłw, Plinio CorrĂŞa de Oliveira zauwaĹźa z charakterystycznÄ… dlaĹ„ przenikliwoĹ›ciÄ…: „CaĹ‚e obecne zamieszanie w geograďŹ i europejskiej objawia siÄ™ tu i Ăłwdzie w róşnorakich kontekstach i znaczeniach, zdominowanych jednakowoĹź przez fenomen, ktĂłry je przenika i Ĺ‚Ä…czy niczym wielki wspĂłlny impuls: jest nim Niezadowolenie. (‌) WĹ›ciekĹ‚y ogieĹ„ rozprzestrzenia siÄ™ po caĹ‚ym sowieckim imperium rozbÄłajÄ…c je: oto pĹ‚omienie gigantycznego ÂŤniezadowoleniaÂť. Niezadowolenia tych, ktĂłrzy na nic siÄ™ nie zgadzajÄ…, a ktĂłrym ďŹ zycznie przeszkadza siÄ™ mĂłwić, poruszać siÄ™ czy choćby powstać, krĂłtko mĂłwiÄ…c – zademonstrować jakÄ…kolwiek skutecznÄ… róşnicÄ™ zapatrywaĹ„. (‌) Prawdopodobnie jest to najpowszechniejsze i najbardziej totalne Niezadowolenie w caĹ‚ej historii. (‌) JeĹźeli niezadowolenie Delegacja zĹ‚oĹźona z jedenastu czĹ‚onkĂłw róşnych oddziaĹ‚Ăłw TFP pod przewodnictwem dra Caio V. Xaviera de Solveiry, dyrektora paryskiego biura TFP, dostarczyĹ‚a grudnia r. w Wilnie mikroďŹ lm z niebotycznÄ… liczbÄ… podpisĂłw do rÄ…k wĹ‚asnych prezydenta Vytautasa Landsbergisa. 90 „SiĹ‚a komunizmu tkwi w jego nieograniczonej zdolnoĹ›ci niszczenia, jego sĹ‚abość zaĹ› – w niezdolnoĹ›ci tworzenia. JeĹ›li komunizm da siÄ™ zdeďŹ niować jako ruch, ktĂłry w pierwszej fazie niszczy wszystko z wyjÄ…tkiem samego siebie, a w drugiej – paraliĹźuje spoĹ‚eczeĹ„stwo, to sÄ…dzÄ™, Ĺźe w trzeciej fazie rozpocznie on proces samozniszczenia.â€? Carlos Franqui, From Paralysis to Self-Destruction, w: Debates on the Future of Communism, red. Vladimir Tismaneanu i Judith Shapiro, Macmillan, London , s. . 89

&

T !#= , R 7 , W4 27 | w Ĺ›wiecie sowieckim rozwÄłaĹ‚o siÄ™ bÄ™dzie w ten sposĂłb, nie natraďŹ ajÄ…c po drodze na ĹźadnÄ… powaĹźniejszÄ… przeszkodÄ™, nawet niezbyt bystry obserwator wydarzeĹ„ politycznych dostrzeĹźe punkt ďŹ nalny takiego ruchu: upadek wĹ‚adzy sowieckiej w caĹ‚ym ogromnym imperium, do niedawna otoczonym ĹźelaznÄ… kurtynÄ…, oraz narastanie z gĹ‚Ä™bi powstaĹ‚ych w ten sposĂłb ruin jednego, niezmierzonego, grzmiÄ…cego krzyku oburzenia zniewolonych i przeĹ›ladowanych.â€?91 Dwa lata później, w wywiadzie udzielonym maja roku DiĂĄrio Las AmĂŠricas z Miami, Plinio CorrĂŞa de Oliveira oĹ›wiadcza: „Być moĹźe niedaleki jest dzieĹ„, w ktĂłrym dyskusyjna autentyczność odwrotu komunizmu okaĹźe siÄ™ niczym wiÄ™cej jak metamorfozÄ…, a przepoczwarzona larwa pofrunie w postaci ÂŤpiÄ™knegoÂť motyla samorzÄ…dnoĹ›ci... Wszak teoretycy komunizmu, podobnie jak jego czoĹ‚owi przywĂłdcy – od Marksa i Engelsa aĹź po Gorbaczowa – ukazywali samorzÄ…dność jako ostatecznÄ… i najbardziej wyrazistÄ… formÄ™ komunizmu, jako jego kwintesencjÄ™. (‌) W ten sposĂłb komunizm – pozornie pokonany – rozprzestrzeniĹ‚by siÄ™ na caĹ‚y Ĺ›wiat, potwierdzajÄ…c ostrzeĹźenie zawarte w proroctwie fatimskim: jeĹźeli ludzie nie poprawiÄ… swego Ĺźycia, Rosja rozszerzy swe bĹ‚Ä™dy po Ĺ›wiecie!â€?92

. Rok : ogólny ogląd świata Ostatni publiczny manifest autorstwa Plinia Corrêi de Oliveira ukazał się grudnia roku na łamach dziennika „Folha de São Paulo�. Skierowany do uczestników amerykańskiego spotkania na szczycie odbywającego się w Miami w dniach -

grudnia owego roku, kreślił wymowny obraz sytuacji międzynarodowej końca wieku. Słowa zamykające to przesłanie na nowo wyraşają ufność w zwycięstwo 91 P. Corrêa de Oliveira, Communism and Anti-communism on the Threshold of the Millennium’s Last Decade, „The Wall Street Journal�, II . Manifest opublikowano po raz pierwszy w „Folha de São Paulo� z II . W innym tekście Doktor Plinio zastanawia się: „Pytam zatem: Gorbaczow plus pieriestrojka, plus upadek şelaznej kurtyny, plus wizyta rosyjskiej głowy państwa u Jana Pawła II, plus spotkanie Gorbaczow-Bush nad cudownymi wodami Malty, w których niegdyś odbijały się okręty krzyşowców, czy to wszystko nie jest kolosalnym manewrem wikłającym cały świat w sidła polityki konwergencji i samorządności, która popchnie kaşdy naród o dwa kroki ku komunizmowi?� P. Corrêa de Oliveira, Um comentårio atual, uma antiga previsão, „Folha de São Paulo�, II . 92 P. Corrêa de Oliveira, Wywiad dla „Diårio Las AmÊricas�, V . W innym wywiadzie Doktor Plinio stwierdził: „Gorbaczow nie połoşył kresu reşimowi komunistycznemu, lecz uratował go od raka etatyzmu�. „Expreso� (Ekwador), V .

&!

K !" # XX $% cywilizacji chrześcijańskiej, ufność, która od początku stanowi dominujący rys apostolskiego zaangażowania zarówno Plinia Corrêi de Oliveira, jak i TFP. Poniżej prezentujemy pełny tekst dokumentu, brzmiącego niemal jak historyczny testament Doktora Plinio: „TFP obu Ameryk

. Wyraża swe zaniepokojenie odnośnie: • Porażającej obojętności i bierności zarówno rozmaitych sfer kościelnych, politycznych, intelektualnych i finansowych, jak również mediów, wobec nieudolnego reżimu komunistycznego w kraju zwanym niegdyś „Perłą Antyli”, bierności posuwającej się wręcz do współdziałania z jego sędziwym twórcą i przywódcą, Fidelem Castro. • Pełnego niekonsekwencji, podwójnego standardu stosowanego przez instytucje i rządy niektórych krajów amerykańskich, zakładającego z jednej strony liberalną, wręcz pojednawczą, politykę wobec reżimu kubańskiego, z drugiej zaś – nieugiętą, nie cofającą się przed użyciem siły dyplomatycznej, postawę wobec byłego reżimu haitańskiego. • Zręcznej metamorfozy niezliczonych osobistości lewicy, które po upadku muru berlińskiego, nie odrzucając swej rewolucyjnej przeszłości ani nie wyrzekając się swych egalitarnych celów, objęły znaczące stanowiska polityczne dzięki zwykłej zmianie etykietek i przyjęciu nowych metod działania. • Sposobu, w jaki jednostki te wykorzystują swą polityczną władzę dla promowania rewolucji kulturalnej, uderzającej zdecydowanie w fundamentalne zasady cywilizacji chrześcijańskiej, przez paraliżowanie zdrowych reakcji opinii publicznej. • Niszczycielskiego potencjału – zapalnika socjoekonomicznego chaosu – w rękach latynoamerykańskich terrorystów i grup partyzanckich wspieranych przez obce państwa. • Trwającego kryzysu duchowego, który dotyka Świętego Rzymskiego Apostolskiego Kościoła Katolickiego, wraz z jego nieuniknionymi konsekwencjami dla społeczeństwa świeckiego, oraz równoczesnego postępu czynionego przez sekty, religie animistyczne, a nawet ruchy satanistyczne. . Wyraża ubolewanie z powodu: • Arogancji, z jaką bojownicy homoseksualizmu domagają się w róż-

&"

T !#= , R 7 , W4 27 | nych krajach amerykańskich rzekomych praw, jawnie sprzeciwiających się prawom Boşym i naturalnym. • Niewypowiedzianej presji wywieranej przez instytucje międzynarodowe i organizacje społeczne na kontynencie w kwestii aborcji, antykoncepcji (konferencja ONZ w Kairze), rozwodów, konkubinatu, eutanazji i innych rodzajów zła ukierunkowanego na niszczenie rodziny. • Eksperymentów przeprowadzanych na ludzkich embrionach oraz analogicznych doświadczeń genetycznych i eugenicznych, które w sposób bestialski ignorują elementarne zasady religijno-etyczne. • Eskalacji handlu narkotykami, jak równieş projektów legalizacji śmiercionośnych nałogów. • Złowieszczej współpracy mediów w zakresie rozprzestrzeniania trucizny wartości antychrześcijańskich, wşerających się w samą duszę cywilizacji. . Formułuje powaşne zastrzeşenia wobec: • Beztroskiego pośpiechu, z jakim niektóre kręgi polityczne prą ku globalnej integracji za pomocą metod zacierających granice państw, toşsamość kulturową, a nawet suwerenność narodową (o ile zupełnie ich nie likwidujących). • Jawnego w tychşe kręgach braku zrozumienia wysoce dwuznacznych konsekwencji analogicznego przykładu inşynierii społecznej, jakim jest traktat z Maastricht, budzący sprzeciw milionów Europejczyków. • Podsycanej przez media irracjonalnej fascynacji rozwojem gospodarczym i pozbawionej umiaru ufności pokładanej w nim jako odpowiedzi na wszystkie nasze problemy, przy jednoczesnym odsuwaniu na dalszy plan wzrastającego głębokiego kryzysu duchowego i moralnego całego kontynentu. • Szaleńczych nadziei, jakie niektórzy pokładają w powstaniu cyber-cywilizacji, całkowitego lekcewaşenia nieodłącznie jej towarzyszących zagroşeń oraz powaşnych szkód wynikających z przemian psychologicznych, moralnych i kulturowych, nieuchronnie przez nią powodowanych. • Nieustannie rosnących wpływów politycznych, społecznych i ekonomicznych organizacji pozarządowych (NGO) – z których wiele posiada programy wyraźnie rewolucyjne (jak np. promocja powrotu do przeciwnego cywilizacji chrześcijańskiej trybalizmu)

&#

K !" # XX $% – uwidocznionych podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w roku , jak również międzynarodowej hojności dla tego typu organizacji. • Nakładania drakońskich ograniczeń – budżetowych i innych – na siły zbrojne, w iluzorycznym pojmowaniu nowej rzeczywistości państwowej i międzynarodowej. • Ostrych głosów oskarżających siły zbrojne o gwałcenie praw człowieka komunistycznych partyzantów – głosów, które w przedziwny sposób milkną w obliczu brutalnych zbrodni dokonywanych przez rewolucyjnych terrorystów na mieszkańcach miast i wsi tak znaczących krajów, jak Kolumbia czy Peru. . Publicznie wzywa przywódców półkuli zachodniej zebranych w Miami do: • Otwartej, głębokiej i szczegółowej dyskusji na temat zarówno powyższych, jak też innych ważkich problemów rzutujących na przyszłość Ameryk; konstruktywnej debaty, której nie będzie hamować obawa przed brakiem porozumienia. • Proponowania zdrowych rozwiązań owych problemów, podejmowanych w pełnej zgodności z autentyczną tradycją chrześcijańską, ucieleśniającą uprawnione aspiracje narodów obu Ameryk. • Stosowania z całą rzetelnością środków politycznych, ekonomicznych i edukacyjnych koniecznych dla natychmiastowej normalizacji sytuacji narodu kubańskiego. . Z nadzieją spogląda na • Jutrzenkę zwiastującą zdrowe odrzucenie Rewolucji antychrześcijańskiej na wielu frontach i przez rosnącą liczbę narodów zachodniej półkuli, szczególnie w środowiskach ubogich i robotniczych. • Przebudzenie opinii publicznej skierowane przeciw zalewowi programów telewizyjnych oraz produkcji innych mediów, które – jako nośniki niemoralności – w sposób szczególnie destrukcyjny wpływają na dzieci i młodzież. • Odrzucenie przez wyborców jawnie lewackich kandydatów do fotela prezydenckiego w Brazylii, Meksyku, Kolumbii, Peru, Argentynie i Salwadorze. • Utratę twarzy przez „teologię wyzwolenia” oraz upadek jej Podstawowych Wspólnot, nawet wśród najbardziej dotkniętych nędzą odłamów społeczeństwa.

&$

T !#= , R 7 , W4 27 | • Zanik w społeczeństwach Zachodu ideologicznej obsesji egalitaryzmu, tak sprzyjającego socjalizmowi i komunizmowi. • Znakomite perspektywy – mocno oparte na trwałym fundamencie cywilizacji chrześcijańskiej – otwierające się za sprawą tych wydarzeń przed współpracą Ameryki Łacińskiej ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą. Przeto TFP obu Ameryk: • Podkreśla swe głębokie i stałe przekonanie, że kiedy ludzie decydują się współpracować z łaską Bożą, rozwój historii „przynosi cuda”. Lekcji tej udziela nam średniowieczna Europa, która wychodząc od przesiąkniętego dekadentyzmem społeczeństwa starożytnego Rzymu i zalewających go barbarzyńskich hord, osiągnęła pod każdym względem bezprecedensowy poziom religijno-kulturalno-gospodarczy. • Z niezachwianą pewnością głosi, iż pomimo moralnych wstrząsów, materialnych kryzysów oraz wszelkiego rodzaju pułapek przygotowywanych przez wrogów Kościoła i cywilizacji chrześcijańskiej, Ameryki doświadczą olśniewającego ożywienia chrześcijaństwa, co w roku w Fatimie przepowiedziała Matka Boża słowami obietnicy: W końcu jednak moje Niepokalane Serce zatriumfuje!”93

. Plinio Corrêa de Oliveira jako „Ojciec” i „Założyciel” W ciągu trzydziestu pięciu lat – od założenia brazylijskiego TFP aż do śmierci – Plinio Corrêa de Oliveira osobiście napisał lub też bezpośrednio inspirował powstanie setek manifestów, deklaracji, materiałów prasowych, listów otwartych oraz różnego rodzaju posłań, zarówno we własnym imieniu, jak i w imieniu oddziałów TFP na całym świecie.94

93 P. Corrêa de Oliveira, As Americas rumo ao ° milênio: convicções, apprensões e esperanças das TFP do continente, „Catolicismo”, nr , grudzień . Tłumaczenie angielskie: The Americas on the Dawn of the Third Millenium: Convictions, Apprehensions and Hopes of the Hemispheric TFPs, „The Washington Post”, XII . 94 Do ostatnich chwil życia prowadził tygodniowo cztery konferencje dla wszystkich członków TFP w São Paulo; odbywał również liczne spotkania formacyjno-naukowe. W sumie liczba konferencji przeprowadzonych przez Doktora Plinio dla członków TFP przekracza dwadzieścia tysięcy.

&%

K !" # XX $% U schyĹ‚ku Ĺźycia, wykazujÄ…c niewiarygodnÄ… aktywność, jawiĹ‚ siÄ™ zarazem jako czĹ‚owiek prowadzÄ…cy gĹ‚Ä™bokie Ĺźycie wewnÄ™trzne, dostosowane do modelu zarysowanego przez Ĺ›w. PawĹ‚a: „Teraz juĹź nie ja ĹźyjÄ™, lecz Ĺźyje we mnie Chrystusâ€?.95 W przypadku Plinia CorrĂŞi de Oliveira dziaĹ‚anie zawsze stanowiĹ‚o zewnÄ™trzny wyraz Ĺźycia nadprzyrodzonego wypĹ‚ywajÄ…cego z modlitwy róşaĹ„cowej, codziennej Komunii ĹšwiÄ™tej oraz, nade wszystko, staĹ‚ego czuwania nad wĹ‚adzami duszy. WspółpracownikĂłw Doktora Plinio uderzaĹ‚o charakterystyczne dlaĹ„ poĹ‚Ä…czenie cnĂłt pozornie sprzecznych, takich jak prostota i roztropność, ogromna waleczność i wielka uprzejmość, wrÄ™cz sĹ‚odycz. Wokół tej ojcowskiej postaci nieustannie narastaĹ‚a miĹ‚ość i przywiÄ…zanie uczniĂłw uwielbiajÄ…cych nazywać siebie jego dziećmi. Deklaracja TFP opublikowana listopada roku, miesiÄ…c po Ĺ›mierci Plinia CorrĂŞi de Oliveira, dostarcza poruszajÄ…cego Ĺ›wiadectwa: „PoĹ›rĂłd burz nowoczesnoĹ›ci, przykĹ‚ad jego Ĺźycia, niezachwiana wiara i gĹ‚Ä™boka poboĹźność byĹ‚y i nieustannie sÄ…, rĂłwnieĹź teraz, kiedy BĂłg powoĹ‚aĹ‚ go do siebie, duchowym wsparciem dla wszystkich czĹ‚onkĂłw brazylÄłskiego TFP oraz innych bratnich stowarzyszeĹ„ w innych krajach. Wielu zawdziÄ™cza mu niezmiernÄ… Ĺ‚askÄ™ wytrwania w wierze. Wielu innych – niegdyĹ› waĹ‚Ä™sajÄ…cych siÄ™ po krÄ™tych, zwodniczych drogach Ĺ›wiata – jego sĹ‚owom, jego oddaniu, jego poĹ›wiÄ™ceniu zawdziÄ™cza powrĂłt na prostÄ… Ĺ›cieĹźkÄ™. Jego troska o kaĹźdego czĹ‚onka TFP nie znaĹ‚a granic; moĹźemy stwierdzić, Ĺźe nie ma ani jednego czĹ‚onka czy teĹź współpracownika, ktĂłry nie widziaĹ‚by w nim prawdziwego ojca. Ta ojcowska opieka dochodziĹ‚a do szczytu w momentach zagroĹźenia dĂłbr duchowych u tych, ktĂłrych Opatrzność w jakiĹ› sposĂłb mu powierzyĹ‚a. Nigdy nie zaniedbywaĹ‚ okazji zrobienia troskliwego gestu, udzielenia sĹ‚owa porady czy zachÄ™ty.â€?96 Deklaracja TFP wspomina szczegĂłlny dar OpatrznoĹ›ci, ktĂłrym uhonorowany zostaĹ‚ Plinio CorrĂŞa de Oliveira. ByĹ‚a to zdolność rozeznawania duchĂłw (na temat rozeznawania duchĂłw zobacz Ćwiczenia duchowe Ĺ›w. Ignacego Loyoli - przyp. red.). Kapucyn, biskup

Ga , . Un homem de FĂŠ, pensamento, luta e Ação, „Catolicismoâ€?, nr - , listopad-grudzieĹ„

. 95

96

&&

T !#= , R 7 , W4 27 | Vital Maria Gonçalves de Oliveira97 – postać wĹ›rĂłd brazylÄłskiego duchowieĹ„stwa szczegĂłlnie przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira ukochana – twierdziĹ‚, iĹź posiadaĹ‚ odziedziczonÄ… po matce zdolność psychologicznej penetracji, pozwalajÄ…cÄ… rozpoznawać dobre i zĹ‚e intencje osoby. Doktor Plinio posiadaĹ‚ podobne uzdolnienie – potraďŹ Ĺ‚ przeniknąć psychikÄ™ i mentalność osoby, z ktĂłrÄ… rozmawiaĹ‚, czy nawet – na ktĂłrej fotograďŹ Ä™ patrzyĹ‚. Zdolność owa stanowiĹ‚a wynik zarĂłwno naturalnego talentu, jak i szczegĂłlnego Ĺ›wiatĹ‚a nadprzyrodzonego. Nie powinno to dziwić, wszak KoĹ›ciół uczy, iĹź naturalne zdolnoĹ›ci czĹ‚owieka pnÄ… siÄ™ w gĂłrÄ™ i udoskonalajÄ… siÄ™ poprzez praktykowanie cnĂłt oraz dary Ducha ĹšwiÄ™tego, ktĂłre sÄ… niezbÄ™dne – jak mĂłwi Leon XIII – dla „sprawiedliwego, prowadzÄ…cego Ĺźycie w Ĺ‚asceâ€?.98

. Pomiędzy niezrozumieniem a potwarzą Na przestrzeni swego długiego şycia Plinio Corrêa de Oliveira miał wielkich admiratorów, szczególnie w sferach kościelnych.99 Znaleźli się w tym gronie tak znamienici obrońcy wiary, jak kardynał Slipyj100 czy kardynał Mindszenty, jak kardynałowie Aloisi Masella, Pizzardo, Staa, Ciappi, Echeverría Ruiz, Stickler, Oddi, jak światowej sławy teologowie: ojcowie Anastasio GutiÊrrez, Victorino Rodríguez, Antonio Royo Marín. „Wszystkich, którzy chcą şyć zboşnie w Chrystusie Jezusie – ostrzega święty Paweł – spotkają prześladowania.�101 Trudno znaleźć załoşyciela jakiejkolwiek instytucji katolickiej, który by nie cierpiał niezrozumienia czy prześladowań. Oczywistego przykładu dostarcza tu postać św. Ignacego Loyoli, któremu – zanim uzyskał zgodę O biskupie Vitalu zob. rozdz. II, przypis . Leon XIII, Encyklika Divinum illud munus z maja

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, SĹ‚upsk , t. II, s. . 99 DzieĹ‚o Plinia CorrĂŞa de Oliveira nie podlegaĹ‚o nigdy oďŹ cjalnej cenzurze koĹ›cielnej. RĂłwnieĹź krytycznej noty Konferencji Eposkopatu Brazylii opublikowanej kwietnia r. w formie artykuĹ‚u prasowego, a nie koĹ›cielnego dekretu, nie moĹźna uznać za cenzurÄ™. Zob. odpowiedĹş TFP opublikowanÄ… w „Folha de SĂŁo Pauloâ€? i innych dziennikach kwietnia

r.; zob. teĹź G. A. Solimeo, L. S. Solimeo, Analyse par la TFP brĂŠsilienne d’une prise de position da la CNBB sur la ‘TFP et sa famille d’âmes’, SociĂŠtĂŠ Française pour la DĂŠfense de la Tradition, Famille et PropriĂŠtĂŠ, Paris ; zob. teĹź The NCBB note on the Brazilian TFP: Unfounded statements, Biased and impassioned assesments, Tradition Family, Property – Bureau for the United Kingdom, London . 100 UkraiĹ„ski kardynaĹ‚ Jozef Slipyj byĹ‚ goĹ›ciem TFP w SĂŁo Paulo wrzeĹ›nia r. Plinio CorrĂŞa de Oliveira wydaĹ‚ z tej okazji przyjÄ™cie na jego cześć, w ktĂłrym uczestniczyĹ‚y waĹźne postaci duchowieĹ„stwa, siĹ‚ zbrojnych i lokalnych wyĹźszych sfer. Zob. „Catolicismoâ€?, nr , listopad . 101 Tm , . 97

98

&'

K !" # XX $% na załoşenie zakonu – zarzucano, iş jest „nawiedzony� i ośmiokrotnie stawiano go przed sądem. Więcej, juş po zatwierdzeniu zgromadzenia przez Stolicę Apostolską, paryski wydział teologiczny (który trzy wieki wcześniej potępił zakony şebrzące) krytykował „nowinki� Towarzystwa Jezusowego, stawiając mu zarzut, iş powstało raczej w celu burzenia niş budowania, a jego działalność zakłóca pokój religijny. To samo Towarzystwo Jezusowe zostało zlikwidowane przez Watykan w roku i nie istniało do roku

, czyli przez caĹ‚y tragiczny okres dojrzewania, wybuchu i rozprzestrzeniania siÄ™ rewolucji francuskiej.102 Potwarz – niegdyĹ› rozpowszechniana za pomocÄ… sĹ‚owa mĂłwionego, później zaĹ› spotÄ™gowana przez media – stanowi odwiecznÄ… broĹ„ Rewolucji, uĹźywanÄ… do podwaĹźania wiarygodnoĹ›ci jej oponentĂłw. „KĹ‚amcie, kĹ‚amcie, zawsze coĹ› z tego zostanieâ€? – brzmi znane powiedzenie przypisywane Wolterowi. W przypadku Plinia CorrĂŞi de Oliveira niezrozumienie i potwarz dotykaĹ‚y bardziej jego dziaĹ‚alnoĹ›ci niĹź myĹ›li. Potwarz skierowana przeciwko samej osobie zaĹ‚oĹźyciela TFP zawieraĹ‚a siÄ™ w oskarĹźeniu o chęć stworzenia kultu zarĂłwno wĹ‚asnej osoby, jak i osoby matki, Dony Lucilii103. Najistotniejsze natomiast przejawy niezrozumienia dotyczyĹ‚y szczegĂłlnego powoĹ‚ania, zarĂłwno jego samego, jak teĹź TFP: walki w celu przywrĂłcenia chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego Ĺ‚adu spoĹ‚ecznego i w jego obronie, prowadzonej w zgodzie z naukÄ… papieskiego Magisterium. OskarĹźenia pĹ‚ynęły z najróşniejszych sfer, gĹ‚Ăłwnie jednak pochodziĹ‚y z dwĂłch przeciwstawnych sobie krÄ™gĂłw: lewicy socjalistyczno-komunistycznej104 i niektĂłrych Ĺ›rodowisk „tradycjonalistycznejâ€? 102 Na temat kasaty Towarzystwa Jezusowego zob. Paul Dudon SJ, De la suppression de la Compagnie de JĂŠsus ( - ) w: „Revue des questions historiquesâ€?, t. , , s. - (zawiera breve Klemensa XIV z lipca , Dominus ac Redemptor). „PrawdziwÄ… przyczynÄ… kasaty byĹ‚a – jak w

r. napisaĹ‚ Henri de Bonald – wrogość wobec wĹ‚adzy religÄłnej i monarchicznej, ktĂłrych wĹ‚aĹ›nie ksztaĹ‚cÄ…cy mĹ‚odzieĹź zakon byĹ‚ mocnym ďŹ laremâ€?. H. de Bonald, Riposta a nuove oese contro una celebre Compagnia, tĹ‚um. wĹ‚oskie, Tip. Galeati, Imola

, s. . 103 Na temat oskarĹźenia o „niestosownÄ…â€? cześć dla profesora Plinia CorrĂŞi de Oliveira zob. pracÄ™ opublikowanÄ… przez TFP w jego obronie: A. A. Borelli Machado, A. Sinke GuimarĂŁes, G. A.Solimeo, J. S. ClĂĄ Dias, Refutação da TFP a uma investida frustra, Sociedade Brasileira de Defesa da Tradição, FamĂ­lia e Propriedade, SĂŁo Paulo , t. I, s. - ; oraz dwa artykuĹ‚y prasowe: A TFP aďŹ rma sua posição doutrinĂĄria e interpela opositor, „Folha de S. Pauloâ€?, sierpnia ; „Voltando as costas a uma controvĂŠrsia, „Folha de S. Pauloâ€?, VIII . 104 W lutym r., w czterech nastÄ™pujÄ…cych po sobie emisjach programu Escucha Chile, Radio Moskwa zaatakowaĹ‚o chilÄłskie TFP w zwiÄ…zku z wĹ‚aĹ›nie wydanÄ… przez nie ksiÄ…ĹźkÄ… KoĹ›ciół milczenia w Chile. listopada r. dziennik „Izwiestiaâ€?, oďŹ cjalny organ prasowy rzÄ…du sowieckiego, wyraziĹ‚ swÄ… caĹ‚kowitÄ… solidarność z publicystycznym atakiem na oddziaĹ‚ TFP w Caracas oraz jego siostrzane stowarzyszenie w Wenezueli, AsociaciĂłn Civil Resistencia.

'(

T !#= , R 7 , W4 27 | prawicy.105 Prawdziwy tajfun oszczerstw zostaĹ‚ zrÄ™cznie skanalizowany w tak zwanym „ruchu antysekciarskimâ€?. W roku , we wstÄ™pie do studium na temat „prania mĂłzgĂłwâ€?, Plinio CorrĂŞa de Oliveira ujawniĹ‚ totalitarnÄ… i antychrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… naturÄ™ owego ruchu.106 Jeden z pierwszych, a zarazem najbardziej gwaĹ‚townych przypadkĂłw „medialnej wrzawyâ€?107 miaĹ‚ miejsce w roku w Rio Grande do Sul, kiedy TFP zaangaĹźowaĹ‚o siÄ™ w rozpowszechnianie listu pasterskiego biskupa de Castro Mayera O nierozerwalnoĹ›ci maĹ‚ĹźeĹ„stwa. Ten sam biskup otwarcie interwieniowaĹ‚ w obronie szkalowanego stowarzyszenia listem protestacyjnym, z ktĂłrego zacytujemy wielce wymowny fragment: „Kampania ta jest noĹ›nikiem tak wielkiej niesprawiedliwoĹ›ci, Ĺźe nie mogÄ™ powstrzymać siÄ™ od jej oprotestowania. Protest mĂłj jest tym bardziej stanowczy, Ĺźe zwaĹźywszy na me zwiÄ…zki z TFP, oszczercza kampania uderza takĹźe w mojÄ… godność biskupa ĹšwiÄ™tej Matki KoĹ›cioĹ‚a. (‌) Gdyby zatem TFP byĹ‚o stowarzyszeniem wywrotowym, nazistowsko-faszystowskim, gdyby zakĹ‚ĂłcaĹ‚o porzÄ…dek publiczny, gdyby wbrew naturalnemu Ĺ‚adowi odrywaĹ‚o dzieci od rodzicĂłw, to co naleĹźaĹ‚oby powiedzieć o biskupie, ktĂłry utrzymuje nieustanny kontakt z takim stowarzyszeniem, ktĂłry zna wszelkie aspekty Prof. Massimo Introvigne stawia hipotezÄ™, ktĂłrÄ… sam okreĹ›la mianem „niepokojÄ…cejâ€? czy wrÄ™cz „zĹ‚oĹ›liwejâ€?: „W ostatnich latach, we Francji zwĹ‚aszcza, choć nie tylko, rozmaite publikacje „lefebvrystowskieâ€? i „sedewakantystyczneâ€? prowadziĹ‚y niezwykle zaĹźarte kampanie przeciwko ÂŤsektomÂť. Nie dziwiĹ‚yby one, gdyby chodziĹ‚o tu tylko, czy gĹ‚Ăłwnie, o obronÄ™ tradycyjnej doktryny katolickiej. Jednak w rzeczy samej publicystyka tego rodzaju przyjmuje za swoje argumenty laickiego ruchu antysekciarskiego i chÄ™tnie atakuje takie elementy Ĺ›wiata katolickiego, jak TFP czy Opus Dei. Pojawia siÄ™ zatem zasadne podejrzenie, iĹź ruch antysekciarski uĹźywa grup lefebvrystowskich i sedewakantystycznych w charakterze oddziaĹ‚Ăłw szturmowych, ktĂłre rzuca siÄ™ do pierwszego ataku na bagnety, by, rzecz jasna, w odpowiednim momencie je poĹ›wiÄ™cić, jako Ĺźe – przyjmujÄ…c kryteria ruchu antysekciarskiego – grupy te da siÄ™ Ĺ‚atwo wpisać w kategoriÄ™ sekt, gdy tylko pojawi siÄ™ taka potrzeba.â€? M. Introvigne, „Se eâ€? e „dri oâ€? di persecuzione: le ragioni di una controversia, w: G. Cantoni, M. Introvigne, LibertĂ Religiosa, „Se eâ€? e „Dri oâ€? di persecuzione, CristianitĂ , Piacenza , s. . 106 Studium to ukazaĹ‚o siÄ™ w numerze (styczeĹ„ ) „Catolicismoâ€? pod tytuĹ‚em Lavagem cerebral – um mito ao serviço da nova Inquisição terapĂŞutica. Zob. teĹź David G. Bromley, The Brainwashing. Deprogramming Controversy: Sociological, Psychological, Legal and Historical Perspectives, The Edwin Mellen Press, New York-Toronto . W maju r. Stowarzyszenie PsychologĂłw AmerykaĹ„skich oceniĹ‚o uĹźycie teorii „prania mĂłzgĂłwâ€? w zastosowaniu do ruchĂłw religÄłnych jako „nienaukoweâ€?. Zob. M. Introvigne, L’Opus Dei e il movimento antise e, „CristianitĂ â€?, nr , maj . 107 Termin ten zostaĹ‚ ukuty przez samego Doktora Plinio w celu zwrĂłcenia uwagi na zorganizowanÄ…, publicznÄ… akcjÄ™ oczerniania, rozpÄ™tanÄ… przeciwko TFP. 105

'

K !" # XX $% jego dziaĹ‚alnoĹ›ci i chÄ™tnie zgadza siÄ™ na padajÄ…cÄ… ze strony stowarzyszenia propozycjÄ™ rozpowszechniania listu pasterskiego sprzeciwiajÄ…cego siÄ™ rozwodom i stajÄ…cego w obronie BoĹźych praw w spoĹ‚eczeĹ„stwie? Biskup taki, jako pozostajÄ…cy z nim w zmowie, byĹ‚by współwinny.â€?108 Najbardziej zjadliwe ataki na TFP przypuszczano we Francji ( )109, w Wenezueli ( )110, ponownie w Brazylii ( )111 i w Hiszpanii ( ). Ostatni z wymienionych przypadkĂłw przeĹ›ladowania, inspirowany przez wspomniany juĹź „ruch antysekciarskiâ€?, doprowadziĹ‚ do „porwaniaâ€? jednego z mĹ‚odych czĹ‚onkĂłw TFP, Santiago Canalsa Comy, ktĂłrego zamierzano brutalnymi metodami „odprogramowaćâ€? w celu „zwrĂłceniaâ€? go rodzinie.112 Wydarzenie to skĹ‚oniĹ‚o ojca Antonia Royo MarĂ­na, jednego z wielkich współczesnych teologĂłw, do publicznego wystÄ…pienia w obronie hiszpaĹ„skiego TFP: „Wiele okazji pozwoliĹ‚o mi blisko poznać zarĂłwno TFP, jak teĹź kilku jej prominentnych czĹ‚onkĂłw z caĹ‚ego Ĺ›wiata. PoznaĹ‚em organizacjÄ™, sposĂłb zarzÄ…dzania niÄ…, jej walkÄ™, jej rozwĂłj i jej List biskupa AntĂ´nio de Castro Mayera opublikowany w numerze „Catolicismoâ€? z czerwca . Z kolei TFP zareagowaĹ‚o na oszczerstwa dokumentem zatytuĹ‚owanym A TFP em legitima defesa, opublikowanym w specjalnym wydaniu miesiÄ™cznika nr (czerwiec ) oraz w licznych dziennikach. 109 ByĹ‚ to anonimowy paszkwil, rĂłwnie oszczerczy, co powierzchowny i pozbawiony logiki, ktĂłrÄ… szczyci siÄ™ francuska inteligencja. TFP odpowiedziaĹ‚o naĹ„ dwutomowÄ… pracÄ… zatytuĹ‚owanÄ… Imbroglio, DĂŠtraction, DĂŠlire. Remarques sur un Rapport concernant les TFP, Association Française pour la DĂŠfense, de la Tradition, de la Famille, de la PropriĂŠtĂŠ, Paris . Pomimo to paszkwil ten, znany pod nazwÄ… „raportu Joyeuxâ€?, od nazwiska osoby, w ktĂłrej później odkryto jego autora, byĹ‚ w dalszym ciÄ…gu cytowany i rozpowszechniany w półjawnych publikacjach skierowanych przeciw TFP. 110 Atak ten doprowadziĹ‚ – za sprawÄ… dekretu rzÄ…dowego z listopada r. – do rozwiÄ…zania w Wenezueli AsociaciĂłn Civil Resistencia, stowarzyszenia autonomicznego, lecz powiÄ…zanego z dziaĹ‚ajÄ…cym w krajach TFP. W roku , w celu uchronienia siÄ™ przed dalszymi atakami TFP opublikowaĹ‚o pracÄ™ Plinia CorrĂŞi de Oliveira, Guerreiros da Virgem – A rĂŠplica da Autenticidade, A TFP sem segredos, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo oraz ksiÄ…ĹźkÄ™ A. Sinke GuimarĂŁesa, Servitudo ex Caritate, Artpress, SĂŁo Paulo . 111 TFP odpowiedziaĹ‚o artykuĹ‚em pt. Usando o mesmo realejo, mais uma vez investe contra a TFP o tablĂłide de Zero hora. A TFP se defende, ktĂłry ukazaĹ‚ siÄ™ w „Correio do Povoâ€? z lutego . 112 Santiago Canals Coma, Renace la persecuciĂłn religiosa en EspaĂąa? Historia de un secuestro, Editorial Ramiro el Monje, Zaragoza . „W obliczu Boga oĹ›wiadczam uroczyĹ›cie – zeznaje porwany – Ĺźe nigdy nie usĹ‚yszaĹ‚em sĹ‚owa, ani nie byĹ‚em Ĺ›wiadkiem gestu Profesora Plinia CorrĂŞi de Oliveira, ktĂłre nie zbliĹźyĹ‚yby mnie do Boga, naszego Pana, do NajĹ›wiÄ™tszej Dziewicy, do Ojca ĹšwiÄ™tego czy ukochanej naszej Matki – ĹšwiÄ™tego Rzymskiego, Apostolskiego KoĹ›cioĹ‚a Katolickiego, ktĂłrego niewidzialnÄ… gĹ‚owÄ… jest Pan nasz Jezus Chrystus.â€? Ibidem, s. . 108

'

T !#= , R 7 , W4 27 | zwycięstwa. Wszyscy jej członkowie to wzorowi praktykujący katolicy. Codziennie uczęszczają na Mszę Świętą i przyjmują Komunię Świętą, codziennie odmawiają piętnaście tajemnic Różańca, by nie wspominać o innych pobożnych praktykach istniejących w tradycji i powszechnym zwyczaju Świętej Matki Kościoła. Nie odprawiają oni żadnych dziwacznych czy przestarzałych obrzędów, lecz pozostają w całkowitej harmonii z najprawdziwszym duchem rzymskokatolickim. Żywią ogromną cześć dla Ojca Świętego, którego uważają za Wikariusza Chrystusowego i Jego najwyższego namiestnika na ziemi. Oddani są głęboko Najświętszej Maryi Pannie, w przekonaniu, iż na koniec Jej Niepokalane Serce zatriumfuje w całym świecie, jak obiecała w Fatimie.”113 Głównym motywem zarzutów wobec TFP były obraźliwe oskarżenia o „sekciarstwo”. Bezpodstawność owych oskarżeń wykazana została w wielu pismach TFP,114 pośród zaś znakomitych osobistości, które podjęły obronę TFP przed tego typu oszczerstwami, podskórnie skierowanymi przeciw samemu Kościołowi katolickiemu, znajdujemy kardynałów Alfonsa Sticklera115 i Bernardina Echeverríę Ruiza. Ten ostatni, w liście skierowanym do przewodniczącego francuskiego parlamentu, Philippe’a Séguina, wyraził swe „głębokie zaniepokojenie w obliczu tak krzywdzącego potoku oszczerstw wymierzonego w prawe stowarzyszenie, złożone z katolików ożywionych wielką miłością ku Bogu i bliźnim”.116

. Kult właściwy i niewłaściwy według Kościoła Trudno zrozumieć oskarżenia o niestosowną „cześć” żywioną dla Plinia i Dony Lucilii padające z ust ateistów i progresywistów, jeszcze 113

Vehemente desmentido del Padre Royo Marín a la indigna campaña de calumnias contra TFP-Covadonga, „La Vanguardia”, VII . Ojciec Antonio Royo Marín OP, kaznodzieja generalny zakonu dominikanów, jest autorem prac z zakresu teologii i doktryny katolickiej. Za obronę Kościoła i papiestwa został przez Ojca Świętego Jana Pawła II nagrodzony orderem Pro Ecclesia et Pontifice. 114 Zob. ważną książkę G. A. i L. S. Solimeo, La novelle inquisition athée et psychiatrique. Elle taxe de secte ceux qu’elle veut détruire, Société Française pour la Défense de la Tradition, Famille et Propriéte, Paris , oraz równie klarowną pracę B. Bemelmans, Le rapport Guyard à la lumiere de la doctrine catholique et du droit français, Société Française pour la Défense de la Tradition, Famille et Propriéte, Paris . Praca ta w sposób dobitny zbija zarzuty raportu na temat sekt we Francji, przedstawionego w Assemblée Nationale (Zgromadzenie Narodowe) w grudniu r. 115 Zob. przedmowę do niniejszej książki. 116 Tekst w: B. Bemelmans, Le Rapport Guyard, s. -

.

'!

K !" # XX $% trudniej zaĹ› – jeĹźeli pochodzÄ… one z krÄ™gĂłw katolickich, szczegĂłlnie zaĹ› „tradycjonalistycznychâ€?. Faktycznie, dwudzieste stulecie staĹ‚o siÄ™ erÄ… ubĂłstwienia czĹ‚owieka i umieszczenia go na oĹ‚tarzach poĹ›wiÄ™conych kiedyĹ› Bogu. Politycy, sportowcy, piosenkarze stali siÄ™ obiektami kultu, ktĂłrego nie sposĂłb okreĹ›lić inaczej niĹź jako „fanatycznyâ€?, gdyĹź z powodu swego ekstrawaganckiego charakteru schodzi on na manowce idolatrii. Skoro jednak istnieje niewĹ‚aĹ›ciwa forma czci skierowanej ku czĹ‚owiekowi, istniejÄ… rĂłwnieĹź formy wĹ‚aĹ›ciwe, jak ta, zarezerwowana dla Ĺ›wiÄ™tych, czy teĹź – na poziomie naturalnym – dla szczegĂłlnie wybitnych osobistoĹ›ci. Cześć jest w swej najgĹ‚Ä™bszej treĹ›ci aktem szacunku, w szerszym zaĹ› znaczeniu – niczym wiÄ™cej niĹź wyrazem wewnÄ™trznego przekonania o czyjejĹ› wielkoĹ›ci.117 Wielkość Ĺ›wiÄ™tych sprawia, iĹź zasĹ‚ugujÄ… oni na cześć, ktĂłrej formÄ™ okreĹ›lamy terminem dulia, dla odróşnienia od najwyĹźszej formy kultu adoracyjnego zwanej latria, naleĹźnej jedynie TrĂłjcy PrzenajĹ›wiÄ™tszej i ludzkiej naturze Jezusa Chrystusa. KoĹ›ciół katolicki okreĹ›lajÄ…c precyzyjnie granice owej czci, potwierdza jej prawdziwość i zabezpiecza przed heretyckÄ… negacjÄ… kultu Ĺ›wiÄ™tych.118 Jedynie KoĹ›ciół moĹźe orzekać w sposĂłb nieomylny, kto jest Ĺ›wiÄ™tym, jak rĂłwnieĹź publicznie zalecać jego kult. Uprawnione jest jednakowoĹź oddawanie zmarĹ‚ym w opinii Ĺ›wiÄ™toĹ›ci czci „prywatnejâ€?, ktĂłrej notabene wymagajÄ… wĹ‚adze koĹ›cielne dla wszczÄ™cia procesu beatyďŹ kacyjnego czy kanonizacyjnego. „CzcÄłmy sĹ‚ugi – orzeka Ojciec ĹšwiÄ™ty Jan XV w najstarszym dokumencie kanonizacyjnym KoĹ›cioĹ‚a – aby cześć nasza powrĂłciĹ‚a do Pana, ktĂłry powiedziaĹ‚: Kto was przyjmuje, mnie przyjmuje (Mt , ).â€?119 W konstytucji Lumen Gentium czytamy zaĹ›: „Wszelkie prawdziwe Ĺ›wiadectwo miĹ‚oĹ›ci, jakie okazujemy mieszkaĹ„com nieba, z natury swojej zmierza ostatecznie do Chrystusa, ktĂłry jest ÂŤkoronÄ… wszystkich Ĺ›wiÄ™tychÂť, a przez

Luigi Oldani, Culto, w: EC, t. IV, , kol. - . Prawowitość i uşyteczność kultu świętych określił sobór Trydencki na XXV sesji. Zob. Denz.-H, nr

-

. Zob. teĹź P. SejournĂŠ, Saints (culte des), w: DTC, t. XIV, , kol. - ; Justo Collantes SJ, La fede della Chiesa ca olica, Libreria Editrice Vaticana, Vaticano , s. - . 119 Jan XV, Encyklika Cum conventus esset z lutego r. do biskupĂłw i opatĂłw Francji i Niemiec na temat kanonizacji biskupa Ulricha z Augusty, w: Denz.-H, nr . 117

118

'"

T !#= , R 7 , W4 27 | niego – do Boga, ktĂłry jest przedziwny w Ĺ›wiÄ™tych swoich i w nich jest uwielbiony.â€?120 Kult prywatny jest niczym innym jak demonstracjÄ… czci spontanicznie wypĹ‚ywajÄ…cÄ… z serc wiernych, zanim jeszcze KoĹ›ciół oďŹ cjalnie wypowie siÄ™ w danej kwestii. Tego typu wyrazy uznanego przez KoĹ›ciół naboĹźeĹ„stwa nie rodzÄ… siÄ™ nagle, zaraz po Ĺ›mierci danej osoby. Opinia Ĺ›wiÄ™toĹ›ci otacza przyszĹ‚ego Ĺ›wiÄ™tego jeszcze za Ĺźycia: dziaĹ‚o siÄ™ tak w przypadku niemal wszystkich wielkich Ĺ›wiÄ™tych KoĹ›cioĹ‚a, i dalej siÄ™ tak dzieje w przypadku osĂłb jeszcze nie kanonizowanych. Tak wĹ‚aĹ›nie byĹ‚o w przypadku Ojca Pio, ktĂłrego jeszcze za Ĺźycia otaczaĹ‚a atmosfera entuzjastycznej czci, do tego stopnia gorÄ…cej, Ĺźe niektĂłrzy posuwali siÄ™ do okreĹ›lania jej sĹ‚owem „fanatyzmâ€?.121 Przytoczmy jeszcze tylko jeden przykĹ‚ad, a mianowicie przypadek haĹ‚aĹ›liwego entuzjazmu towarzyszÄ…cego Ĺ›w. Janowi Bosco podczas jego podróşy do ParyĹźa w roku

. Oto jak podczas procesu beatyďŹ kacyjnego przedstawiĹ‚ go bĹ‚. Don Rua: „Kiedy przychodziĹ‚ do koĹ›cioĹ‚a, by prowadzić tam konferencjÄ™, tĹ‚um byĹ‚ tak wielki, Ĺźe musiaĹ‚o mu towarzyszyć trzech lub czterech ludzi torujÄ…cych drogÄ™ do ambony; czÄ™sto trzeba byĹ‚o stawiać przed drzwiami straĹź w celu unikniÄ™cia ryzyka jakiegoĹ› wypadku, o ktĂłry nietrudno w Ĺ›cisku. Kiedy pojawiaĹ‚ siÄ™ na ulicy i zostaĹ‚ rozpoznany, zaraz otaczaĹ‚ go niezmierzony tĹ‚um, ludzie padali na kolana w peĹ‚nym Ĺ›wietle dnia, bĹ‚agajÄ…c go o bĹ‚ogosĹ‚awieĹ„stwo. Miejsce jego zamieszkania doĹ›wiadczaĹ‚o nieustannego zalewu tych, ktĂłrzy od wczesnych godzin rannych za szczęście poczytywali sobie zobaczenie Ĺ›wiÄ™tego.â€?122 Nie zamierzamy tu wywodzić Ĺ›wiÄ™toĹ›ci Plinia CorrĂŞi de Oliveira z objawĂłw podziwu i oddania jego uczniĂłw, lecz podkreĹ›lić jedynie caĹ‚kowitÄ… zgodność owych form wyraĹźania entuzjazmu z naukÄ… i praktykÄ… KoĹ›cioĹ‚a. SobĂłr WatykaĹ„ski II, Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium z listopada , w: SobĂłr WatykaĹ„ski II: konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallotinum, PoznaĹ„, s. . 121 „Grupom Ojca Pioâ€? – do dziĹ› szeroko rozpowszechnionym i aktywnie dziaĹ‚ajÄ…cym – przypinano etykietkÄ™ fanatykĂłw i oskarĹźano o nieposĹ‚uszeĹ„stwo w stosunku do wĹ‚adz koĹ›cielnych. Nie przeszkodziĹ‚o to jednak w otwarciu, na proĹ›bÄ™ episkopatu Polski, marca roku procesu beatyďŹ kacyjnego kapucyna z Pietrelciny. Zob. Rino Cammilleri, Storia di Padre Pio, Piemme, Casale Monferrato , s. -

. 122 Giovanni Ba ista Lemoyne, Vita de San Giovanni Bosco, SocietĂ Editrice Internazionale, Torino , s. . Zob. teĹź Francesco Traniello (wyd.), Don Bosco nella storia della cultura popolare, SEI, Torini . 120

'#

K !" # XX $% W tej perspektywie łatwo zrozumieć, oprócz hołdu uczuć składanego Doktorowi Plinio za jego şycia, zrodzoną w kręgu TFP szczególną cześć dla matki załoşyciela, Dony Lucilii, po jej śmierci. Dona Šucja Ribeiro dos Santos prowadziła şycie ukryte aş do roku

, kiedy po raz pierwszy, z powodu powaĹźnej choroby syna, liczna rzesza jego przyjaciół wypeĹ‚niĹ‚a jej dom. W tym trudnym okresie dziewięćdziesiÄ™ciojednoletnia wĂłwczas kobieta niezwykle ciepĹ‚o przyjęła towarzyszy Plinia, okazujÄ…c im – jak sam wspominaĹ‚ – „swe macierzyĹ„skie uczucie, chrzeĹ›cÄłaĹ„skie oddanie, niezmierzonÄ… serdeczność oraz fascynujÄ…cÄ… Ĺźyczliwość, siÄ™gajÄ…cÄ… piÄ™knych czasĂłw dawnego SĂŁo Pauloâ€?.123 MĹ‚odych ludzi oczarowaĹ‚a jej osobowość, tak prosta i czuĹ‚a: „W jej uĹ›miechu nieustannie lĹ›niĹ‚o leciutkie Ĺ›wiateĹ‚ko zmierzchu i jutrzenki zarazemâ€?124 Kilka miesiÄ™cy później, kwietnia roku Dona Lucilia odeszĹ‚a do Pana.125 Przez sześćdziesiÄ…t lat sĹ‚uĹźyĹ‚a swemu synowi przykĹ‚adem codziennego praktykowania cnĂłt, z ktĂłrych czerpaĹ‚ on siĹ‚Ä™. PokazywaĹ‚a, iĹź w doskonaĹ‚oĹ›ci zwykĹ‚ego Ĺźycia leĹźy sekret „maĹ‚ej drogiâ€? zarysowanej przez Ĺ›wiÄ™tÄ… TeresÄ™ z Lisieux.126 „MaĹ‚a drogaâ€? do Ĺ›wiÄ™toĹ›ci moĹźliwa jest nawet w prostym domowym Ĺźyciu; wedĹ‚ug wszystkich, ktĂłrzy znali DonÄ™ LuciliÄ™, swym dĹ‚ugim Ĺźyciem dostarczyĹ‚a ona na to wyraĹşnego dowodu. Nie powinno nikogo dziwić porĂłwnanie Lucilii Ribeiro dos Santos z karmelitankÄ… z Lisieux. Bez jej DziejĂłw duszy nikt nie byĹ‚by w stanie nawet sobie wyobrazić wyĹźyn Ĺ›wiÄ™toĹ›ci i miĹ‚oĹ›ci Boga, na jakie wspięła siÄ™ w zwykĹ‚ym zakonnym Ĺźyciu zakonnica, zmarĹ‚a w wieku dwudziestu czterech lat. W przypadku Dony Lucilii to nie ksiÄ…Ĺźka ukazaĹ‚a nam wspaniaĹ‚ość jej duszy, lecz Ĺźycie jej syna – zwierciadĹ‚o odbÄłajÄ…ce i rozwÄłajÄ…ce cnoty matki.

Zob. „O Estado de S. Paulo�, sierpnia . J. S. Clå Dias, Dona Lucilia, t. III, s.

. 125 Dona Lucilia zmarĹ‚a kwietnia r. w wieku lat. „Z szeroko otwartymi oczyma, pojmujÄ…c doskonale powagÄ™ nadchodzÄ…cej chwili, uniosĹ‚a siÄ™ lekko, uczyniĹ‚a szeroki znak krzyĹźa i z caĹ‚kowitym spokojem duszy i ufnoĹ›ciÄ… w BoĹźe miĹ‚osierdzie zasnęła w Panu.â€? J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. III, s. . 126 „Na mojej maĹ‚ej drodze jest miejsce tylko dla rzeczy zwykĹ‚ych. WaĹźne jest to, Ĺźe wszystko co czyniÄ™, czynić mogÄ… rĂłwnieĹź maĹ‚e dusze.â€? Ĺšw. Teresa od DzieciÄ…tka Jezus, Gli scri i, Postulazione Generale dei Carmelitani Scalzi, Roma , nr , s. - . Na temat „maĹ‚ej drogiâ€? zob. AndrĂŠ Combes, Introduction Ă la spiritualitĂŠ de S. ThĂŠrèse de l’Enfant JĂŠsus. Etudes de thĂŠologie et histoire de la spiritualitĂŠ, Vrin, Paris . 123 124

'$

T !#= , R 7 , W4 27 | Po Ĺ›mierci Dony Lucilii ktĂłryĹ› z czĹ‚onkĂłw TFP zwrĂłciĹ‚ siÄ™ do niej o wstawiennictwo i w tenĹźe sposĂłb spontanicznie a tajemniczo u jej grobu poczÄ…Ĺ‚ siÄ™ szerzyć prywatny kult.127 ProĹ›ba o wstawiennictwo skierowana do zmarĹ‚ego nie oznacza wcale oďŹ cjalnego uznania go Ĺ›wiÄ™tym. JednakowoĹź wielki współczesny teolog i przewodnik duchowy, ojciec Royo MarĂ­n, zbadawszy wnikliwie biograďŹ Ä™ Dony Lucilii nie zawahaĹ‚ siÄ™ orzec, iĹź praca owa opisuje „şycie osoby prawdziwie Ĺ›wiÄ™tej, w peĹ‚nym tego sĹ‚owa znaczeniuâ€?.128

. SpecyďŹ czne powoĹ‚anie: „consecratio mundiâ€? W ciÄ…gu caĹ‚ej swej historii TFP pod przewodnictwem Plinia CorrĂŞi de Oliveira zmuszone byĹ‚o odpierać niezliczonÄ… ilość zajadĹ‚ych atakĂłw, co dostarczaĹ‚o mu znakomitych okazji do coraz precyzyjniejszego okreĹ›lania swego oblicza. Czym zatem jest TFP? Nade wszystko, szkoĹ‚Ä… myĹ›lenia obejmujÄ…cÄ… ogromne dziedzictwo intelektualne, bogatÄ… w zasady zarĂłwno rozumowania, jak i dziaĹ‚ania. BrazylÄłskie TFP oskarĹźono o usiĹ‚owanie wprowadzenia niewĹ‚aĹ›ciwego kultu matki swego zaĹ‚oĹźyciela poprzez odmawianie skierowanych do niej litanii (wyczerpujÄ…ce odparcie tych zarzutĂłw zob. w: G. A. Solimeo, Un comentĂĄrio anti-TFP. Estudo acerca de um Parecer concernente a uma Ladainha, apendix do Refutação da TFP a uma investida frustra, s. - ). W istocie, przez jakiĹ› czas litania z wezwaniami do Dony Lucilii krÄ…ĹźyĹ‚a wĹ›rĂłd grupy współpracownikĂłw stowarzyszenia. UĹ‚oĹźyĹ‚o jÄ… pod koniec roku dwĂłch mĹ‚odych ludzi. Plinio CorrĂŞa de Oliveira dowiedziawszy siÄ™ o tej litanii, natychmiast zabroniĹ‚ jej odmawiania, wĹ‚aĹ›nie z powodu nieodpowiedniego jÄ™zyka i dziwacznej formy wyrazu, bÄ™dÄ…cej najpewniej rezultatem mĹ‚odego wieku i braku doĹ›wiadczenia autorĂłw. Ojciec Vitorino Rodrigues zbadawszy treść litanii orzekĹ‚: „Część wezwaĹ„ jest raczej naiwna, inne – zbyt ekstrawaganckie lub zbyt techniczne, jeszcze inne – niejasne. Z tych wszystkich powodĂłw stwierdzam, iĹź Doktor Plinio postÄ…piĹ‚ wĹ‚aĹ›ciwie zabraniajÄ…c odmawiania litanii. Niemniej jednak, za przesadÄ™ uwaĹźam okreĹ›lanie niektĂłrych wezwaĹ„ mianem heterodoksyjnych czy bluĹşnierczych, bez zastanowienia nad wzglÄ™dnoĹ›ciÄ… uĹźytego w niej jÄ™zykaâ€? (Refutação da TFP a uma investida frustra, s. ). Co wiÄ™cej, gdyby stowarzyszenie ĹźyczyĹ‚o sobie sprawować taki kult, uczyniĹ‚oby to w zupeĹ‚nie inny – odpowiedni – sposĂłb. W koĹ„cu, cóş moĹźna by pomyĹ›leć o mĹ‚odej zakonnicy, ktĂłra wespół z innymi siostrami recytowaĹ‚a litanie do ich zmarĹ‚ego kierownika duchowego, w ktĂłrych zwracajÄ…c siÄ™ doĹ„: „świÄ™ty Klaudiuszuâ€?, nazywaĹ‚y go: „zwierciadĹ‚em wszelkich cnĂłtâ€?, „şywym obrazem doskonaĹ‚oĹ›ciâ€?, „strumieniem BoĹźego pocieszeniaâ€?, „polem rajskim KoĹ›cioĹ‚aâ€?, „liliÄ… wzrastajÄ…cÄ… z dziewiczej ziemiâ€?, „świÄ…tyniÄ… Ĺ‚askâ€?, „tym, ktĂłrego jÄ™zyk byĹ‚ niby gĹ‚os Ducha ĹšwiÄ™tegoâ€?, „sĹ‚oĹ„cem doskonaĹ‚oĹ›ciâ€?, „nasieniem Ewangeliiâ€?, „gĹ‚osem apostoĹ‚Ăłwâ€?, „pochodniÄ… Ĺ›wiataâ€?, „tarczÄ… wiary katolickiejâ€?? Litanie te, autorstwa Ĺ›w. MaĹ‚gorzaty Marii Alacoque, caĹ‚y klasztor za jej nakazem kierowaĹ‚ ku swemu niedawno zmarĹ‚emu kierownikowi duchowemu, Klaudiuszowi de la Colombiere. Zakonnica zostaĹ‚a wielkÄ… Ĺ›wiÄ™tÄ…, a jej kierownik duchowy teĹź dostÄ…piĹ‚ kanonizacji wiele lat po powstaniu tychĹźe litanii. Cenzorzy czuwajÄ…cy nad procesami beatyďŹ kacyjnymi obu Ĺ›wiÄ™tych nie stwierdzili, iĹź mogĹ‚y one zaszkodzić kanonizacji. Wykazali przez to mÄ…drość KoĹ›cioĹ‚a, ktĂłrej jego dzieciom jakĹźe czÄ™sto brakuje, gdy ponosi je bardziej gorliwość niĹź prawdziwa miĹ‚ość i dÄ…Ĺźenie ku dobru.

127

'%

K !" # XX $% „Co stanowi konieczny składnik szkoły myślenia TFP? Przede wszystkim: całkowita i pełna entuzjazmu wierność doktrynie Świętego Powszechnego Apostolskiego Kościoła, wyraşanej zarówno w nauczaniu papieşy, jak i w pozostałej części Magisterium (traktując kaşdy dokument, zgodnie z jego charakterem, z najgłębszym, określonym przez prawo kanoniczne szacunkiem). Dalej: wierność całemu szeregowi teoretycznych lub teoretyczno-praktycznych zasad, wywiedzionych z rygorystyczną skrupulatnością logiki z doktryny katolickiej czy teş z analizy rzeczywistości – współczesnej bądź historycznej – zgodnie ze starannie wypracowanymi w TFP kryteriami oraz metodologią, których podstawy w większości znajdują się we wspomnianym wcześniej traktacie Rewolucja i Kontrrewolucja. W końcu: wierność licznym zasadom praktycznym rozwiniętym w toku uwaşnej analizy kilkudziesięcioletniej praktyki wspólnego działania. Zasady te równieş znajdują swe podstawy w Rewolucji i Kontrrewolucji (część II, rozdz. V-XI). Zbiór powyşszych pryncypiów tworzy fundamentalne dziedzictwo szkoły myśli TFP.�129 Termin „szkoła myśli� nie oddaje w pełni powołania TFP, które, choć powstałe jako zwykłe stowarzyszenie cywilne, w ciągu trzydziestu lat istnienia coraz częściej i głębiej określane było mianem „rodziny dusz�, nie pozbawionej podobieństwa do rodzin zakonnych. Stosunki kształtujące się na przestrzeni lat pomiędzy Doktorem Plinio a członkami TFP przypominają w istocie relacje zachodzące między załoşycielem wspólnoty zakonnej a jego uczniami. Jak natomiast przedstawia się obecna relacja tej „rodziny dusz� w stosunku do władz kościelnych? „Charakteryzuje się całkowitą wolnością, jaką Kościół oferuje rodzącym się stowarzyszeniom katolików.�130 Sobór Watykański II ustalił wolność stowarzyszeń w Kościele, podkreślając, iş „świeccy mają prawo zakładać stowarzyszenia i kierować nimi�.131

128 J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . „Zasadnicze pytanie brzmi: czy Dona Lucilia byĹ‚a Ĺ›wiÄ™tÄ… w najpeĹ‚niejszym tego sĹ‚owa znaczeniu? Innymi sĹ‚owy, czy jej cnoty chrzeĹ›cÄłaĹ„skie osiÄ…gnęły stopieĹ„ heroicznoĹ›ci niezbÄ™dny do koĹ›cielnej beatyďŹ kacji i kanonizacji? W obliczu caĹ‚kowicie historycznych danych, w ktĂłre obďŹ tuje ta biograďŹ a – konkluduje ojciec Royo MarĂ­n – Ĺ›miem dobitnie i bez wahania odpowiedzieć: ÂŤtakÂťâ€?. Ibidem, t. I, s.

. 129 P. Corrêa de Oliveira, A rÊplica da autenticidade, s. - . 130 A. Sinke Guimarães, Servitudo ex caritate, s. . 131 Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem z

listopada r., par. , w: Sobór Watykański II: konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallotinum, Poznań, s. .

'&

T !#= , R 7 , W4 27 | „Nie istnieje przyczyna – komentuje ojciec Anastasio GutiĂŠrrez – dla ktĂłrej naleĹźaĹ‚oby im odmĂłwić tej wolnoĹ›ci; wolnoĹ›ci nakierowanej na chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… doskonaĹ‚ość i apostolskÄ… dziaĹ‚alność. W rzeczy samej wolność stowarzyszeĹ„ wyraĹşnie potwierdza oba te celeâ€?.132 W Ĺ›wietle prawa kanonicznego TFP jest prywatnym stowarzyszeniem osĂłb Ĺ›wieckich podporzÄ…dkowanym in rebus ďŹ dei et morum (w sprawach wiary i moralnoĹ›ci) nadzorowi, jaki KoĹ›ciół roztacza nad wszystkimi swymi wiernymi, czy to indywidualnymi, czy teĹź zrzeszonymi. Natura prawna tego typu stowarzyszeĹ„ cywilnych nie ulega zmianie z powodu wykonywania w nich praktyk religÄłnych czy teĹź przybierania przez ich czĹ‚onkĂłw stylu Ĺźycia przypominajÄ…cego Ĺźycie konsekrowane.133 „W tym wzglÄ™dzie TFP i jego rodzina dusz posiadajÄ… specyďŹ cznÄ… wĹ‚aĹ›ciwość. Jako organizacja, TFP jest stowarzyszeniem wyĹ‚Ä…cznie cywilnym. Jego czĹ‚onkom wolno indywidualnie wykonywać wszelkie praktyki katolickie. Tak wiÄ™c TFP jawi siÄ™ miejscem, w ktĂłrym katolicy ĹźyjÄ… indywidualnie swÄ… religiÄ…, zgodnie z powszechnymi praktykami od wiekĂłw proponowanymi wiernym przez KoĹ›ciół.â€?134 NaleĹźy zauwaĹźyć, Ĺźe cechÄ… odróşniajÄ…cÄ… prywatne stowarzyszenia katolikĂłw Ĺ›wieckich od ustanowionych przez wĹ‚adze koĹ›cielne nie sÄ… ich cele – w obu przypadkach religÄłne – lecz fakt bycia, lub nie, strukturami eklezjalnymi. Cel TFP, wyraĹźony w pierwszym artykule jego statutu, polega na pracy na rzecz przywrĂłcenia fundamentalnych zasad Ĺ‚adu naturalnego i chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego. Cel ten nie róşni siÄ™ od misji „odnowienia 132 A. GutiĂŠrrez CMF, hasĹ‚o Instituti di perfezione cristiana, w: DIP, t. V,

, kol. , kol. - . 133 W ksiÄ…Ĺźce Refutação da TFP a uma investida frustra czytamy: „TFP moĹźe być uznane za confraternitas laicalis, czyli stowarzyszenie katolikĂłw o celach religÄłnych, nie zaĹ‚oĹźone i nie rzÄ…dzone przez wĹ‚adze koĹ›cielne, ktĂłrego czĹ‚onkowie, dla tejĹźe przyczyny, kierujÄ… nim w sposĂłb wolny, zgodnie z jego statutamiâ€? (t. I, s. - ). Zob teĹź ComissĂŁo de Estudos da TFP, A TFP: uma voçacĂŁo, TFP e famĂ­lias, TFP e famĂ­lias na crise spiritual e temporal do sĂŠculo XX, Artpress, SĂŁo Paulo , t. I, s. - ; A. Sinke Guimaraes, Servitudo ex caritate, op. cit. s. - . „Tak wiÄ™c – komentuje Doktor Plinio – TFP daje siÄ™ znakomicie deďŹ niować jako stowarzyszenie cywilne, w obliczu prawa cywilnego, oraz jako confraternitas laicalis, wobec prawa koĹ›cielnego, przynajmniej dopĂłki dogĹ‚Ä™bne badania nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego nie wskaşą bardziej adekwatnej terminologii.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, A rĂŠplica da autenticidade, s. . Na temat natury TFP w odniesieniu do prawa kanonicznego zob. teĹź G.A. i L.S. Solimeo, Analyse par la TFP brĂŠsilienne d’une prise de position da la CNBB sur la TFP et sa famille d’âmes. 134 A. Sinke GuimarĂŁes, Servitudo ex caritate, s. - .

''

K !" # XX $% wszystkiego w Chrystusieâ€?135 i „uĹ›wiÄ™cania Ĺ›wiataâ€?136, o czym tak czÄ™sto wspominali papieĹźe XX wieku, a co SobĂłr WatykaĹ„ski II w dekrecie Apostolicam Actuositatem, nazywa „instaurationem Ordinis temporalisâ€? (odnowÄ… porzÄ…dku Ĺ›wieckiego).137 Sam Jan PaweĹ‚ II, cytujÄ…c dokument soborowy138, naucza, iĹź „zadaniem Ĺ›wieckich jest ksztaĹ‚tować wedle prawdy Ewangelii rzeczywistość Ĺźycia spoĹ‚ecznego, ekonomicznego, politycznego i kulturalnego. Ich specyďŹ czne zadanie polega na uĹ›wiÄ™caniu Ĺ›wiata od wewnÄ…trz poprzez podejmowanie wĹ‚aĹ›ciwej im dziaĹ‚alnoĹ›ci Ĺ›wieckiejâ€?.139 SĹ‚owami tymi papieĹź potwierdza wczeĹ›niejsze ustalenia Soboru WatykaĹ„skiego II: „DziÄ™ki swej kompetencji w umiejÄ™tnoĹ›ciach Ĺ›wieckich i przez swÄ… dziaĹ‚alność uwznioĹ›lonÄ… wewnÄ™trznie Ĺ‚askÄ… ChrystusowÄ…, Ĺ›wieccy winni wydatnie przyczyniać siÄ™ do tego, aby dobra stworzone doskonalone byĹ‚y dziÄ™ki ludzkiej pracy, technice i cywilizacji spoĹ‚ecznej zgodnie z przeznaczeniem, jakie im wyznaczyĹ‚ StwĂłrca.â€?140 Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira, od lat trzydziestych XX w. wiodÄ…cego spĂłr z progresywizmem na temat niewĹ‚aĹ›ciwej roli przypisywanej Ĺ›wieckim w odniesieniu do duchowieĹ„stwa, spotkaĹ‚ paradoksalny zarzut wyolbrzymiania roli Ĺ›wieckich w posĹ‚udze KoĹ›cioĹ‚a kosztem duchowieĹ„stwa. Rzeczywistość wyglÄ…da jednak caĹ‚kiem odwrotnie. Zgodnie z doktrynÄ… katolickÄ…, porzÄ…dek Ĺ›wiecki i duchowny stanowiÄ… rzeczywistoĹ›ci odlegĹ‚e, ale nierozdzielne, o czym Ĺ›wiadczy zalecenie Pana naszego, by oddać cezarowi to, co naleĹźy do cezara, Bogu zaĹ› to, co naleĹźy do Boga.141 Jednak liberalna zasada rozdziaĹ‚u obu tych sfer przeniknęła po rewolucji francuskiej do krÄ™gĂłw katolickich. W rezultacie w niektĂłrych sferach politycznych zaczÄ™to uwaĹźać, iĹź moĹźna dokonać odnowy Ĺ›wiata bez udziaĹ‚u Ĺ‚aski i nadprzyrodzonoĹ›ci, natomiast w sferach koĹ›cielnych, przeciwnie, pojawiĹ‚a siÄ™ tendencja do minimalizowania roli natury, rozumu i wolnoĹ›ci współpracy czĹ‚owieka z Ĺ‚askÄ… Boşą. Obydwa bĹ‚Ä™dy – naturalizmu i supernaturalizmu – miaĹ‚y wybuchnąć po zakoĹ„czeniu pontyďŹ katu Piusa XII. Ĺšw. Pius X, List Notre Charge Apostolique. Zob. Pius XII, PrzemĂłwienie z paĹşdziernika do Ĺšwiatowego Kongresu Apostolstwa Ĺšwieckich, w: DR, t. XIX, s. - . 137 Zob. J. Collantes SJ, La fede della Chiesa ca olica, s. . 138 SobĂłr WatykaĹ„ski II, Konstytucja Lumen gentium, IV, , w: SobĂłr WatykaĹ„ski II: konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallotinum, PoznaĹ„, s. . 139 Jan PaweĹ‚ II, PrzemĂłwienie do Episkopatu StanĂłw Zjednoczonych z lipca r., w: „L’Osservatore Romanoâ€?, VII . 140 SobĂłr WatykaĹ„ski II, Konstytucja Lumen gentium, IV, . w: SobĂłr WatykaĹ„ski II, s. . 141 Mt , ; Mk , ; Ĺ k , . 135 136

((

T !#= , R 7 , W4 27 | DwuznacznoĹ›ci owe zaowocowaĹ‚y jednostronnym, arbitralnym wyolbrzymieniem roli laikatu oraz, per diametrum, duchowieĹ„stwa w spoĹ‚eczeĹ„stwie. Magisterium KoĹ›cioĹ‚a, do ktĂłrego zaleceĹ„ Plinio CorrĂŞa de Oliveira nieustannie siÄ™ stosowaĹ‚, wskazuje drogÄ™ do osiÄ…gniÄ™cia harmonÄłnej rĂłwnowagi. DziaĹ‚alność laikatu nie wywodzi siÄ™ z naturalnej tendencji do dziaĹ‚ania, lecz z samej istoty sakremntĂłw chrztu i bierzmowania, nakĹ‚adajÄ…cych obowiÄ…zek apostolatu,142 ktĂłry jest niczym innym, jak praktykowaniem miĹ‚oĹ›ci chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej, co stanowi powinność wszystkich ludzi.143 Ĺšwieccy tworzÄ… lud Ĺ›wiÄ™ty, poĹ›wiÄ™cony Bogu przez chrzest i bierzmowanie, powoĹ‚any do uczczenia Boga Ĺ›wiÄ™toĹ›ciÄ… wĹ‚asnego Ĺźycia i wĹ‚asnym udziaĹ‚em w czci oddawanej Bogu przez KoĹ›ciół. MajÄ… oni do wypeĹ‚nienia specjalnÄ… misjÄ™ „uĹ›wiÄ™caniaâ€? porzÄ…dku doczesnego dla Boga. „Godność, poĹ›wiÄ™cenie, misja ktĂłrÄ… Pismo ĹšwiÄ™te i Tradycja streszczajÄ… i wskazujÄ… jednym sĹ‚owem: krĂłlewskie kapĹ‚aĹ„stwo wiernych.â€?144 W tym punkcie wszystkie wypowiedzi Plinia CorrĂŞi de Oliveira odbÄłaĹ‚y echem gĹ‚os KoĹ›cioĹ‚a. „Współczesnej mentalnoĹ›ci – zauwaĹźa współczesny pisarz katolicki – trudno zrozumieć, jak w przeszĹ‚oĹ›ci laikat byĹ‚ w stanie odgrywać istotnÄ… rolÄ™ na polu ducha, nie uraĹźajÄ…c duchowieĹ„stwa.â€?145 PrzywoĹ‚uje on przykĹ‚ady Ĺ›w. Benedykta i Ĺ›w. Franciszka z AsyĹźu, ktĂłrzy zaĹ‚oĹźyli zakony i kierowali nimi nie siÄ™gajÄ…c po kapĹ‚aĹ„stwo. Podobnie i Ĺ›w. Ignacy Loyola ogĹ‚aszaĹ‚ Ćwiczenia duchowe i zbieraĹ‚ swych pierwszych naĹ›ladowcĂłw na dĹ‚ugo zanim zostaĹ‚ ksiÄ™dzem. PrzykĹ‚ady moĹźna mnoĹźyć, dodajmy tylko jeden: sĹ‚ynnego barona de Renty,146 czĹ‚owieka Ĺ›wieckiego, ojca rodziny, ktĂłry kierowaĹ‚ duchowo kilkoma zakonami ĹźeĹ„skimi. Mnisi pierwszych wiekĂłw chrzeĹ›cÄłaĹ„stwa byli w wiÄ™kszoĹ›ci ludĹşmi Ĺ›wieckimi, podobnie jak czĹ‚onkowie Ĺ›redniowiecznych Pius XI, List Ex oďŹƒciosis li eris z listopada r., w: IP, Il laicato, s. . Pius XI, List Vos Argentinane Episcopos z grudnia , w: IP, Il laicato, s. . 144 P. G. Rambaldi SJ, Sacerdozio gerarchico e sacerdozio non gerarchico, „CiviltĂ Ca olicaâ€?, t. , , nr II, s. - , s. - . 145 Daniel Raard de Brienne, L’Action catholique, Renaissance Catholique, Paris , s. . 146 Na temat barona Gastona de Renty (

- ), kilkukrotnego przeĹ‚oĹźonego Towarzystwa NajĹ›wiÄ™tszego Sakramentu i promotora odrodzenia katolickiego w siedemnastowiecznej Francji, zob. Jean Baptiste Saint-Jure SJ, La vie de monsieur Renty, ou le modèle d’un parfait chrĂŠtien, Le Petit, Paris ; Yves Chiron, Gaston de Renty. Une ďŹ gure spirituelle du XVIII siècle, Editions RĂŠsiac, MontsĂťrs ; Raymond Triboulet, Gaston de Renty, - , Beauchesne, Paris ; Idem, hasĹ‚o w Dsp, t. XIII, , kol. - . 142 143

(

K !" # XX $% zakonów rycerskich czy instytucji nauczycielskich powstałych po siedemnastym wieku. „Zgodnie z tradycyjnym nauczaniem Kościoła – oświadcza Jan Paweł II – şycie konsekrowane ze swej natury nie jest ani laickie, ani kleryckie147 i dlatego konsekracja laicka – zarówno męşczyzn, jak i kobiet – stanowi w całej pełni odrębny stan profesji rad ewangelicznych.148 Ma ono zatem – dla poszczególnych osób i dla Kościoła – samoistną wartość, niezaleşną od posługi święceń.�149 Stąd w TFP – obok şonatych członków i zwolenników – znaczna liczba tych, którzy wyrzekli się małşeństwa, wybierając formę şycia nie będącą ani kapłaństwem, ani stanem zakonnym. Doskonała czystość – jak uczy Pius XII w encyklice Sacra Virginitas – nie została zarezerwowana jedynie dla duchowieństwa, moşna ją zalecić równieş świeckim „męşom i niewiastom�.150 Kościół nieustannie zaprasza do doskonałej czystości jako wyboru stanu şycia nadrzędnego w stosunku do małşeństwa, a realizowanego w misjach miłosierdzia, nauczania czy pracy apostolskiej.151 Jan Paweł II często podkreśla wagę wstrzemięźliwości i czystości w şyciu chrześcijańskim. Chrześcijanin şyjący Ewangelią „musi trwać przy wysokich ideałach, nawet jeśli stoi to w sprzeczności z panującymi opiniami. Jezus Chrystus (‌) powiedział, iş wstrzemięźliwość, o której świadczy On własnym şyciem, nie tylko istnieje i jest moşliwa, ale jest szczególnie waşna w drodze do Królestwa Niebieskiego. I ma taką być, skoro Jezus Chrystus wybrał ją dla samego siebie.�152

Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan.

, § . Zob. SobĂłr WatykaĹ„ski II, Dekret o przystosowanej odnowie Ĺźycia zakonnego Perfectae caritatis, . 149 Jan PaweĹ‚ II, Adhortacja apostolska Vita Consecrata z marca r., w: Adhortacje Ojca ĹšwiÄ™tego Jana PawĹ‚a II, Wydawnictwo Ĺ›w. StanisĹ‚awa BM i Wydawnictwo M, KrakĂłw, t. , s. . 150 Pius XII, Encyklika Sacra Virginitas z marca , s. . 151 W celu zachowania cnoty czystoĹ›ci TFP zaleca wielkÄ… czujność. SzczegĂłlnie przestrzega swych mĹ‚odych czĹ‚onkĂłw przed chodzeniem na plaĹźe, koedukacyjne baseny, dyskoteki czy do innych miejsc, w ktĂłrych szerzy siÄ™ rozwiÄ…zĹ‚ość i rozpusta, gdzie ich czystość zostanie wystawiona na oczywiste ryzyko. Czujność owa, wyraz szczerze katolickiego ducha, jest jednym z elementĂłw, ktĂłre najbardziej irytujÄ… tak zwany „ruch antysekciarskiâ€?, ideologicznie uzaleĹźniony od freudowskiego panseksualizmu. 152 Jan PaweĹ‚ II, Audiencja z marca r., w: Insegnamenti, t. I, , s. . 147

148

(

T !#= , R 7 , W4 27 | SpecyďŹ czne powoĹ‚anie TFP, powoĹ‚anie Ĺ›wieckich do pracy na rzecz consecratio mundi, moĹźe u kogoĹ› spowodować pojÄ™ciowy zamÄ™t z powodu swej nowoĹ›ci i unikatowoĹ›ci w KoĹ›ciele. Ale, z drugiej strony, „św. Antoni Pustelnik prawdopodobnie nie miaĹ‚ zbyt wielu prekursorĂłw swego odejĹ›cia na pustyniÄ™â€? – jak pisze ojciec Henry, podkreĹ›lajÄ…c, iĹź Duch ĹšwiÄ™ty potraďŹ wzniecić coĹ›, co „nie posiada w KoĹ›ciele Ĺźadnego precedensuâ€?.153 W rzeczy samej – wedĹ‚ug teologĂłw – nie istnieje ani jedno dzieĹ‚o miĹ‚osierdzia, dla ktĂłrego powstania nie zaĹ‚oĹźono by lub nie miano by zaĹ‚oĹźyć zgromadzenia zakonnego.154 To dlatego w matczynym Ĺ‚onie KoĹ›cioĹ‚a Ĺźyje tak zdumiewajÄ…ca rozmaitość zakonĂłw, kongregacji, rodzin duchowych, rĂłwnieĹź Ĺ›wieckich, z ktĂłrych kaĹźda, odpowiadajÄ…c na rozmaite wymogi czasĂłw i potrzeby dusz, ukazuje rozmaite aspekty radykalizmu Ewangelii i Ĺźycia KoĹ›cioĹ‚a.155 A wszystkie odwoĹ‚ujÄ… siÄ™ do charyzmatu swych zaĹ‚oĹźycieli.156 „Kanonizowani czy nie, zaĹ‚oĹźyciele dĹşwigajÄ… charyzmat umoĹźliwiajÄ…cy im zaĹ‚oĹźenie duchowej rodziny, ktĂłrej zadaniem jest rozpowszechniać istotÄ™ ich Ĺ›wiÄ™toĹ›ci. Autentyczność owej Ĺ›wiÄ™toĹ›ci poznaje siÄ™ zarĂłwno po owocach zrodzonych z dzieĹ‚, ktĂłre zaĹ‚oĹźyli, jak teĹź po przykĹ‚adzie ich osobistego doĹ›wiadczenia.â€?157 Na temat wielu zaĹ‚oĹźycieli powtarza siÄ™ sĹ‚owa opisujÄ…ce relacje Ĺ›w. Pachomiusza i jego uczniĂłw: „Po Bogu, on byĹ‚ ich ojcemâ€?.158 Jak 153 A. M. Henry OP, ObĂŠissance commune et obĂŠissance religieuse, dodatek do „La vie spirituelleâ€?, IX (powst. VI ), s. . 154 Paul Philippe, Les ďŹ ns de la vie religieuse selon saint Thomas d’Aquin, FraternitĂŠ de la Très-Sainte-Vierge Marie, Atenas , s.

. 155 Pius XII w swym przesĹ‚aniu do I Ĺšwiatowego Kongresu Apostolstwa Ĺšwieckich z paĹşdziernika r. (w: DR, t. XII, s. - ) podkreĹ›la wielkÄ… wolność, jakÄ… KoĹ›ciół daje wiernym w wyborze drogi najbardziej im odpowiadajÄ…cej. 156 WyraĹźenie „charyzmat zaĹ‚oĹźycieliâ€? weszĹ‚o do oďŹ cjalnego jÄ™zyka Magisterium wraz z Evangelica TestiďŹ catio nr

( ). Wskazuje ono na dary natury i łaski dane załoşycielom rodzin duchowych w celu umoşliwienia im wypełnienia ich misji. Na temat „załoşycieli� zob. Juan Maria Lozano CMF, El fundador y su familia religiosa. Inspiración y carisma, Publicaciones Claretianas, Madrid ; Fabio Ciardi, I fondatori uomini dello spirito. Per una teologia del carisma del fondator, Ci à Nuova, Roma ; Idem, In acolto dello spirito. Ermeneutica del carisma dei fondatori, Ci à Nuova, Roma ; A Sinke Guimaraes, Servitudo ex Caritate, s.

- ; Elio Gambari SMM, J. M. Lozano CMF, Giancarlo Rocca SSP, hasło Fondatore, w: DIP, t. IV, , kol. - ; Michel OlphÊ-Galliard SJ, hasło Fondatore, ibidem, kol. - ; G. Damizia, podhasło, w: EC, t. V, , s. - ; J. F. Gilmont, PaternitÊ et mÊditation du fondateur d’Ordre, „Revue d’AscÊtique et de Mystique�, t. , , s. , s. - ; Francisco Juberías CMF, La paternidad de los fundadores, „Vida Religiosa�, t. , , s. - . 157 M. OlphÊ-Galliard SJ, hasło Fondatore, kol. . 158 Ibidem, kol. .

(!

K !" # XX $% znowu pisze ojciec OlphÊ-Galliard: „Naśladowanie załoşyciela nie ma nic wspólnego z kultem jednostki wytworzonym przez pewne nowoczesne ideologie.�159 Emanuje ono z zasady pośrednictwa, zgodnie z którą wszelkie ojcostwo pochodzi od Boga.160 Nie da się zaprzeczyć, şe Plinio Corrêa de Oliveira posiadał cechy charakterystyczne dla Załoşyciela. Nie dlatego, by sam pragnął tej roli, lecz dlatego, şe za takiego uznają go spontanicznie tysiące katolików na całym świecie: za Załoşyciela w szerokim znaczeniu, nie tyle konkretnego zakonu, co raczej szkoły duchowej i intelektualnej, za inicjatora stylu şycia poświęconego otwartej walce z Rewolucją. „Novum militiae genus ortum nupter auditur in terris‌�161 – „Słyszymy, şe ostatnio nowy rodzaj rycerstwa pojawił się na ziemi‌� – te słowa św. Bernarda mogą z powodzeniem zostać zastosowane do uczniów Plinia Corrêi de Oliveira, który sam w następujący sposób streszcza współczesną wersję dawnego stylu rycerskiego: „W idealizmie – gorliwość. W manierach – kurtuazja. W działaniu – bezbrzeşne poświęcenie. W obliczu wroga – roztropność. W walce – duma i odwaga. A z odwagą – zwycięstwo.�162

Ibidem. Ef , . 161 Św. Bernard z Clairvaux, De laude novae militiae, w: Franco Cardini, I poweri cavalieri del Cristo, Cerchio, Rimini , s. . 162 P. Corrêa de Oliveira, Estilo, „Folha de S. Paulo�, IX . 159 160

("

RozdziaĹ‚ VI M+ C + < K ; “Ilu jest takich, ktĂłrzy w jednoĹ›ci z KoĹ›cioĹ‚em przeĹźywajÄ… ten moment w historii, tragiczny jak MÄ™ka Chrystusa; ten moment decydujÄ…cy, w ktĂłrym caĹ‚a ludzkość opowiada siÄ™ za Chrystusem lub przeciw Chrystusowi?â€?

. Credo in unam sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam Credo in unam sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam – te słowa wyznania wiary z pewnością najsilniej rozbrzmiewały w sercu Plinia Corrêi de Oliveira w ciągu jego şycia przypadającego niemal na cały wiek XX. Sam wspomina, jak wzrastające stopniowo od wczesnego dzieciństwa umiłowanie Kościoła i papiestwa nieustannie inspirowało jego zmagania w obronie cywilizacji chrześcijańskiej. „Wciąş pamiętam lekcje katechizmu, na których poznawałem papiestwo, jego Boskie pochodzenie, jego władzę i jego misję. Moje dziecięce serce (miałem wówczas dziewięć lat) wypełniało uwielbienie, uniesienie, entuzjazm – znalazłem oto ideał, któremu poświęcę całe şycie. Od tamtych dni do dzisiaj moje umiłowanie dla tego ideału jedynie wzrosło; modlę się do Najświętszej Panny, aby je we mnie wciąş umacniała, aş do ostatniego tchu. Pragnę, by ostatni akt mego rozumu był aktem wiary w papiestwo, aby ostatni akt mojej miłości był aktem umiłowania papiestwa. Abym umarł w pokoju wybranych, w jedności z Maryją, moją Matką, a za Jej przyczyną z Jezusem, moim Bogiem, moim Królem i moim doskonałym Zbawcą.�1

P. CorrĂŞa de Oliveira, A perfeita alegria, „Folha de S. Pauloâ€?, czerca , tĹ‚um. wĹ‚oskie w: Il crepuscolo artiďŹ ciale del Cile ca olico, „Cristianitaâ€?, Piacenza , s. .

1

(#

K !" # XX $% Trudno pojąć głębię tych słów w epoce charakteryzującej się ogólnym chłodem i obojętnością w stosunku do instytucji kościelnych. Zostały one napisane u początku lat siedemdziesiątych, w czasie, kiedy kryzys Kościoła wydawał się sięgać zenitu. W dodanej po latach trzeciej części Rewolucji i Kontrrewolucji jej autor zauwaşa, iş w roku , kiedy ksiąşka została po raz pierwszy wydana, Kościół wciąş był uwaşany za jedyną wielką siłę duchową, zdolną przeciwstawić się światowej ekspansji komunizmu. W następnych latach centrum zmagań Rewolucji z Kontrrewolucją przesunęło się od społeczności świeckiej ku społeczności duchowej. „Tym centrum – pisał po soborze Plinio Corrêa de Oliveira – jest teraz Kościół, w którym z jednej strony progresiści, kryptokomuniści i prokomuniści ścierają się z antyprogresistami i antykomunistami z drugiej.�2 Wszystkim, którzy zadawali pytanie, po co walczyć z błędami szerzącymi się wśród wiernych, skoro tyle ich jest na zewnątrz katolicyzmu, Plinio Corrêa de Oliveira niezmiennie od początku lat pięćdziesiątych odpowiadał: „Kiedy wróg szturmuje mury, wszyscy muszą się zjednoczyć. Jeşeli jednak przeniknął juş do wnętrza twierdzy, nie wystarczy bronić murów, naleşy walczyć równieş w ich obrębie.�3

. Jubileusz roku : triumf czy początek kryzysu? Rok Święty był ostatnim historycznym momentem, kiedy Kościół ukazał się w pełni mocy wywodzącej się z przysługującej mu pozycji Tronu Prawdy. Gdy Europa z trudem dochodziła do siebie po wojennych zniszczeniach dokonanych zarówno w sferze moralnej, jak i materialnej, Jubileusz objawił niezwykły obraz Katolickiego Kościoła Wojującego. Szczytowy punkt Roku Świętego wyznaczyło ogłoszenie listopada dogmatu o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny.

P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Konrrewolucja, s. . P. CorrĂŞa de Oliveira, RazĂľes e contra-razĂľes em torno de um tema efervescente, „Catolicismoâ€?, nr , listopad ; Idem, Indulgentes para com o erro, severos para com a Igreja, „Catolicismoâ€?, nr , grudzieĹ„ ; Idem, NĂŁo trabalha pela concordia senĂŁo quem luta contra o erro, „Catolicismoâ€?, nr , styczeĹ„ ; Cunha Alvarenga (= Jose de Azevedo Santos), InďŹ ltraçþes comunistas em ambientes catĂłlicos, „Catolicismoâ€?, nr , styczeĹ„ . W tym samym tonie utrzymane sÄ… trzy artykuĹ‚y na temat modernizmu, opublikowane w trzech kolejnych (

, , ) numerach „Catolicismoâ€? (wrzesieĹ„, paĹşdziernik, listopad ) zatytuĹ‚owanych odpowiednio: O cinquantenario da Pascendi; Por orgulho repelem toda sujeiçao; Revivem nos modernistas o espirito e os metodos do Jansenismo.

2 3

($

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 Naoczny Ĺ›wiadek opowiada, iĹź od Ĺ›witu owego dnia pogrÄ…Ĺźony zazwyczaj o tej porze w ciszy Plac ĹšwiÄ™tego Piotra „zamieniĹ‚ siÄ™ w gigantyczne, nieobjÄ™te morze, do ktĂłrego nieprzerwanie wpadaĹ‚a nie majÄ…ca koĹ„ca ludzka rzekaâ€?.4 KaĹźdy lud i kaĹźdy narĂłd miaĹ‚ swÄ… reprezentacjÄ™ w owym ogromnym, falujÄ…cym tĹ‚umie, a róşnojÄ™zyczne pieĹ›ni i modlitwy harmonÄłnie stapiaĹ‚y siÄ™ ze sobÄ…. Poprzedzony biaĹ‚Ä… procesjÄ… biskupĂłw w kapach i mitrach pojawiĹ‚ siÄ™ niesiony na tronie-lektyce papieĹź. ZaniĂłsĹ‚szy bĹ‚aganie o pomoc Ducha ĹšwiÄ™tego, Pius XII uroczyĹ›cie ogĹ‚osiĹ‚ „jako dogmat objawiony przez Boga, Ĺźe Niepokalana Matka Boga, Maryja zawsze Dziewica, po zakoĹ„czeniu ziemskiego Ĺźycia zostaĹ‚a wziÄ™ta z duszÄ… i ciaĹ‚em do chwaĹ‚y niebieskiejâ€?. 5 CaĹ‚y Ĺ›wiat poĹ‚Ä…czony z wypeĹ‚nionym po brzegi placem za pomocÄ… fal radiowych uniĂłsĹ‚ siÄ™ triumfalnÄ… radoĹ›ciÄ…. „Choć wyglÄ…daĹ‚o to jak wizja, byĹ‚o rzeczywistoĹ›ciÄ…: do późnej nocy Pius XII udzielaĹ‚ bĹ‚ogosĹ‚awieĹ„stwa, gdyĹź tĹ‚um nie przestawaĹ‚ przywoĹ‚ywać go juĹź po zamkniÄ™ciu okna – w miejsce ludzi, ktĂłrzy opuĹ›cili plac, przybywaĹ‚a masa nowych. KaĹźdy pragnÄ…Ĺ‚ otrzymać jeszcze jedno bĹ‚ogosĹ‚awieĹ„stwo, zanim ten cudowny dzieĹ„ dobiegnie koĹ„ca.â€?6 Nie brakowaĹ‚o jednakowoĹź symptomĂłw rodzÄ…cego siÄ™ kryzysu. sierpnia tego samego roku papieĹź wydaĹ‚ encyklikÄ™ Humani Generis, w ktĂłrej zdemaskowaĹ‚ „zatrute owoceâ€? wyrosĹ‚e z „nowoĹ›ci na wszystkich prawie polach teologiiâ€?.7 Encyklika potÄ™piĹ‚a relatywizm tych, ktĂłrzy utrzymujÄ…, iĹź „moĹźna wyrazić dogmat takĹźe za pomocÄ… dzisiejszych ďŹ lozoďŹ cznych pojęć, zapoĹźyczonych z immanentyzmu, idealizmu czy z egzystencjalizmu, lub z innego jakiegoĹ› systemuâ€?.8 Relatywizm Ăłw, charakteryzujÄ…cy potÄ™piony juĹź 4 Siostra Pascalina Lehnert, Pio XII. Il privilegio di servirlo, tĹ‚um. wĹ‚oskie, Rusconi, Milan

, s. . 5 Pius XII, Konstytucja apostolska MuniďŹ centissimus Deus, cyt. za: Breviarium ďŹ dei, KsiÄ™garnia Ĺšw. Wojciecha, PoznaĹ„ , s. . 6 S. Pascalina Lehnert, Pio XII, s. . 7 Pius XII, Encyklika Humani generis z sierpnia r., Te Deum, Warszawa , s. . Na temat tego waĹźnego dokumentu zob.: La encĂ­clica Humani Generis, praca zbiorowa, C.S.I.C., Madrid ; R. Garrigou-Lagrange OP, La stru ura dell’enciclica Humani Generis, w: Idem., Sintesi tomistica, Queriniana, Brescia , s. - ; Pietro Parente, Stru ura e signiďŹ cato storico e do rinale della enciclica Humani Generis, w: Idem, Dio e problemi dell’uomo, Belarde i, Roma , t. , s.

- . Zob. teş J. de Aldama, Pio XII y la Teología nueva, „Salmaticensis�, nr , , s. - . 8 Pius XII, Humani generis, s. .

(%

K !" # XX $% wczeĹ›niej przez Piusa X modernizm, wzrastaĹ‚ w siĹ‚Ä™ pod pĹ‚aszczykiem nouvelle thĂŠologie (nowej teologii) 9 reprezentowanej przez pozostajÄ…cych pod wpĹ‚ywem Teilharda de Chardin znanych teologĂłw jezuickich, takich jak Henri de Lubac i Jean DaniĂŠlou, a takĹźe dominikanĂłw proponujÄ…cych rewolucyjnÄ… interpretacjÄ™ teologii (np. ojcowie Marie Dominique Chenu i Yves Congar). Wszyscy oni odegrajÄ… czoĹ‚owÄ… rolÄ™ w Ĺźyciu religÄłnym późniejszych lat, a nawet zostanÄ… wyniesieni do godnoĹ›ci kardynalskich. RodzÄ…cy siÄ™ kryzys KoĹ›cioĹ‚a odzwierciedla Ăłwczesna korespondencja dwĂłch duchownych, obecnie beatyďŹ kowanych: Don Giovanniego Calabrii, zaĹ‚oĹźyciela zgromadzenia Ubogich SĹ‚ug BoĹźej OpatrznoĹ›ci oraz kardynaĹ‚a Ildefonso Schustera, arcybiskupa Mediolanu. „Od lat sĹ‚yszÄ™ w gĹ‚Ä™bi mego serca – pisze Don Calabria – narastajÄ…cy lament Chrystusa: O, mĂłj KoĹ›ciele!â€?10 „Niech BĂłg zachowa Ojca ĹšwiÄ™tego Piusa XII – odpowiada kardynaĹ‚ Schuster – bo juĹź współczujÄ™ jego nastÄ™pcy. Szaleje burza – kto siÄ™ oĹ›mieli objąć komendÄ™ nad Ĺ‚odziÄ…?â€?11

. ZwoĹ‚anie Soboru WatykaĹ„skiego II Ĺšmierć Piusa XII i wybĂłr Jana XXIII w paĹşdzierniku roku stanowi punkt przeĹ‚omowy. PontyďŹ kat nowego papieĹźa rozpoczÄ…Ĺ‚ nowy styl rzÄ…dzenia, „caĹ‚kowicie niezwykĹ‚y dla roli odgrywanej przez papieĹźy na przestrzeni ostatnich dwĂłch stuleciâ€?.12 WĹ›rĂłd pierwszych aktĂłw pontyďŹ katu znalazĹ‚o siÄ™ rozszerzenie kolegium To okreĹ›lenie Piusa XII uĹźyte w dokumencie Quamvis inquieti z wrzeĹ›nia r., w: DR, t. VIII, s. . Konieczność potÄ™pienia „niegodziwego zarodka modernizmuâ€?, ktĂłry odradza siÄ™ na polu dogmatycznym, biblÄłnym i spoĹ‚ecznym wypĹ‚ynęła dziesięć lat później w licznych „gĹ‚osach przedprzygotowawczychâ€? do soboru, przysyĹ‚anych do Rzymu przez biskupĂłw (zob. Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II Apparando, Series I (Antepraeparatoria), Appendix Voluminis II, Pars I, Typis Polyglo is Vaticanis , s.

- ). Thomas M. Loome komentuje: „Pod lupę sobór winien wziąć Teilhard’a de Chardin, Congar’a i de Lubac’a. Od jednego z biskupów wychodzi teş lakoniczna sugestia: „Doctrina J. Maritain damnetur� („Doktryna J. Maritain’a winna być potępiona� – przyp. do pol. wyd.) Liberal catholicism, s. . 10 List Don Giovanniego Calabrii do kardynała Schustera z listopada r., w: L’epistolario Cardinal Schuster – Don Calabria ( - ), Angelo Majo i Luigi Piovan (red.), NED, Milano , s. . 11 List kardynała Schustera do Don Calabrii z lipca r., w: op. cit., s. . Kiedy w roku

Matka Boşa zapłakała w Syracuse, kardynał skomentował to wydarzenie następująco: „Nawet Najświętsza Dziewica roni łzy nad złem dziejącym się w Kościele i perspektywą chłosty, która wisi nad światem� (list kardynała Schustera do Don Calabrii z października

r., w: op. cit., s. ). 12 Daniele Menozzi, La Chiesa ca olica e la secolarizzazione, Einaudi, Torino , s. . 9

(&

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 kardynalskiego, ktĂłrego liczbÄ™ czĹ‚onkĂłw – siedemdziesiÄ™ciu – ustaliĹ‚ jeszcze Sykstus V. Pewne zdumienie wywoĹ‚aĹ‚a obecność na pierwszym miejscu listy nowych kardynaĹ‚Ăłw arcybiskupa Mediolanu, Giovanniego Ba isty Montiniego, ktĂłrego usuniÄ™cie z Rzymu interpretowano jako karÄ™ za znaczÄ…cÄ… rozbieĹźność jego poglÄ…dĂłw ze stanowiskiem Piusa XII.13 stycznia roku w bazylice Ĺšw. PawĹ‚a za Murami Jan XXIII ogĹ‚osiĹ‚ zebranym kardynaĹ‚om i caĹ‚emu Ĺ›wiatu swe pragnienie zwoĹ‚ania soboru ekumenicznego. OgĹ‚oszenie to „zabrzmiaĹ‚o niczym fanfary wewnÄ…trz, a być moĹźe jeszcze bardziej na zewnÄ…trz KoĹ›cioĹ‚aâ€?.14 NastÄ™pnego dnia, entuzjastycznie powitaĹ‚ je kardynaĹ‚ Montini w przesĹ‚aniu do diecezji Ĺ›w. AmbroĹźego: „Ten sobĂłr bÄ™dzie najwiÄ™kszym, jaki KoĹ›ciół kiedykolwiek przeĹźywaĹ‚ w swej dwudziestowiecznej historii, zarĂłwno pod wzglÄ™dem duchowym, jak i liczbowym, w caĹ‚kowitej i pokojowej jednoĹ›ci swej hierarchii; bÄ™dzie on najwiÄ™kszy z powodu katolickoĹ›ci swego zasiÄ™gu, prawdziwie obejmujÄ…cy caĹ‚y Ĺ›wiat geograďŹ czny i spoĹ‚eczny. Przed naszymi oczyma historia rozwÄła swÄ… niezmierzonÄ… i wiecznÄ… wizjÄ™.â€?15

. Czy sobór potępi komunizm? Gdy w Rzymie i w całej Europie tylko nieliczni mieli jakiekolwiek pojęcie o nadciągającym kryzysie, w Brazylii Plinio Corrêa de Oliveira – komentując w styczniu roku na łamach „Catolicismo� zwołanie soboru – wyraził nadzieję, iş połoşy on kres przeraşającemu zamętowi szerzącemu się wśród katolików. „Zamęt stopniowo przybiera rozmiary prawdziwie apokaliptyczne, zarówno w Brazylii, jak i na całym świecie, i stanowi – w moim przekonaniu – jedno z największych nieszczęść naszych czasów.�16 Uwaga brazylijskiego myśliciela skupia się w tym waşnym artykule na kwestii stosunku pomiędzy katolicyzmem a komunizmem. 13 Silvio Tramontin, Un secolo di storia della Chiesa, Studium, Roma , t. II, s. . Mons. Hubert Jedin z kolei określa mianem „zdumiewającej� nominację arcybiskupią Montiniego

listopada r., jako następcy kardynała Schustera w Mediolanie. Il Concilio Vaticano II, w: HKG, tłum. włoskie, t. X, , s. . 14 H. Jedin, Il Concilio Vaticano II, s. . 15 G. B. Montini, Discorsi e scri i sul Concilio ( - ), oprac. A. Rimoldi, Quaderni dell’Istituto Paolo VI, Brescia-Roma , s. . 16 P. Corrêa de Oliveira, Na perspectiva do proximo Concilio, „Catolicismo�, nr , styczeń .

('

K !" # XX $% „Z powodu swej nieodĹ‚Ä…cznie ateistycznej i materialistycznej natury komunizm dÄ…Ĺźy do caĹ‚kowitego zniszczenia KoĹ›cioĹ‚a katolickiego, naturalnego straĹźnika porzÄ…dku moralnego, ktĂłrego nie moĹźna sobie wyobrazić bez rodziny i wĹ‚asnoĹ›ci.â€?17 Zgodnie ze swoimi przesĹ‚ankami, komunizmu nie moĹźna ograniczać do jednego paĹ„stwa bÄ…dĹş grupy paĹ„stw. „To o wiele wiÄ™cej niĹź partia polityczna. To ďŹ lozoďŹ czna sekta posiadajÄ…ca wĹ‚asnÄ… wizjÄ™ wszechĹ›wiata.â€?18 Jej doktryna zakĹ‚ada wizjÄ™ Ĺ›wiata przeciwnÄ… do katolickiej. Dlatego teĹź kaĹźda prĂłba „współistnieniaâ€? skazana jest w opinii brazylÄłskiego myĹ›liciela na ďŹ asko. „ZarĂłwno wewnÄ…trz kaĹźdego kraju, jak i na scenie miÄ™dzynarodowej komunizm trwa w stanie nieuniknionego, nieustannego, wieloaspektowego zmagania z KoĹ›cioĹ‚em oraz z tymi paĹ„stwami, ktĂłre wzbraniajÄ… siÄ™ przed ich pochĹ‚oniÄ™ciem przez marksistowskÄ… sektÄ™. Walka ta jest rĂłwnie bezpardonowa, jak zmaganie Dziewicy i Węşa. Dla niezniszczalnego KoĹ›cioĹ‚a moĹźe siÄ™ ona zakoĹ„czyć jedynie ostatecznym zmiaĹźdĹźeniem sekty komunistycznej, nie tylko na Zachodzie, ale na caĹ‚ym Ĺ›wiecie, rĂłwnieĹź w jej najtajniejszych gniazdach – w Moskwie, w Pekinie i wszÄ™dzie indziej. (‌) Stwierdziwszy to, nie sposĂłb przyjąć, iĹź współistnieniu paĹ„stw chrzeĹ›cÄłaĹ„skich i komunistycznych towarzyszyć moĹźe stabilizacja, spokĂłj i zgoda wĹ‚aĹ›ciwe prawu miÄ™dzynarodowemu, ktĂłre powinno kierować krajami chrzeĹ›cÄłaĹ„skimi. Albowiem prawo miÄ™dzynarodowe zakĹ‚ada prawe stosunki miÄ™dzy narodami; prawość zaĹ› zakĹ‚ada uznanie moralnoĹ›ci. Moralność zaĹ› w doktrynie komunistycznej jest tylko pustÄ… zasadÄ… burĹźuazyjnÄ….â€?19 Z drugiej strony, misja nauczycielska KoĹ›cioĹ‚a polega nie tylko na gĹ‚oszeniu prawdy, ale teĹź na wskazywaniu i potÄ™pianiu bĹ‚Ä™dĂłw. Analiza i potÄ™pienie doktryny oraz praktyki komunizmu powinny – wedĹ‚ug Plinia CorrĂŞi de Oliveira – stać siÄ™ jednym z kluczowych punktĂłw zbliĹźajÄ…cego siÄ™ Soboru WatykaĹ„skiego. Przekonanie to podzielaĹ‚y setki OjcĂłw Soborowych na caĹ‚ym Ĺ›wiecie. W okresie przedprzygotowawczym biskupĂłw zgĹ‚osiĹ‚o proĹ›bÄ™, by sobĂłr zajÄ…Ĺ‚ siÄ™ nowoczesnym ateizmem, a zwĹ‚aszcza komunizmem, wysuwajÄ…c wĹ‚asne 17 18 19

Ibidem. Ibidem. Ibidem.

(

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 propozycje stawienia czoĹ‚a zagroĹźeniu.20 Arcybiskup wietnamskiej diecezji HuĂŠ nazwaĹ‚ np. komunizm „problemem nad problemamiâ€?, najwaĹźniejszÄ… kwestiÄ… obecnej doby: „dyskutowanie na temat innych zagadnień‌ oznaczaĹ‚oby pĂłjĹ›cie w Ĺ›lady teologĂłw z Konstantynopola zawziÄ™cie debatujÄ…cych nad pĹ‚ciÄ… anioĹ‚Ăłw, podczas gdy armie islamu podchodziĹ‚y pod same mury miastaâ€?.21 WĹ›rĂłd biskupĂłw poproszonych przez StolicÄ™ ApostolskÄ… o rady i propozycje znaleĹşli siÄ™ rĂłwnieĹź hierarchowie brazylÄłscy: biskup de Castro Mayer i arcybiskup de Proença Sigaud. W logicznie spĂłjnej odpowiedzi o szerokiej perspektywie udzielonej przez tego ostatniego Ĺ‚atwo moĹźna dostrzec wpĹ‚yw Doktora Plinio, z ktĂłrym Ĺ‚Ä…czyĹ‚a go dĹ‚ugotrwaĹ‚a bliskość poglÄ…dĂłw. „ZauwaĹźam, iĹź zasady, doktryna i duch tak zwanej Rewolucji przenika szeregi duchowieĹ„stwa i ludu chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego, podobnie jak kiedyĹ› zasady, doktryna, duch i umiĹ‚owanie pogaĹ„stwa przenikaĹ‚y Ĺ›redniowieczne spoĹ‚eczeĹ„stwo, przynoszÄ…c w efekcie pseudoreformacjÄ™. Wielu duchownych nie dostrzega juĹź bĹ‚Ä™dĂłw Rewolucji albo im siÄ™ nie przeciwstawia. Inni, znani poĹ›rĂłd kleru, RewolucjÄ™ pokochali jako dobrÄ… sprawÄ™. PropagujÄ… jÄ… i współpracujÄ… z niÄ…. PrzeĹ›ladujÄ… swych przeciwnikĂłw blokujÄ…c i szkalujÄ…c ich pracÄ™ apostolskÄ…. WiÄ™kszość pasterzy milczy, wielu przesiÄ…kĹ‚o bĹ‚Ä™dami i duchem Rewolucji i jawnie lub skrycie jej sprzyja, tak, jak miaĹ‚o to miejsce w czasach szerzenia siÄ™ jansenizmu. DemaskujÄ…cych i odrzucajÄ…cych bĹ‚Ä™dy przeĹ›ladujÄ… ich wĹ‚aĹ›ni koledzy, przyklejajÄ…c im etykietkÄ™ ÂŤintegrystĂłwÂť. Z seminariĂłw samego Wiecznego Miasta wychodzÄ… alumni z gĹ‚owami nabitymi ideologiÄ… rewolucyjnÄ…. OkreĹ›lajÄ… siÄ™ mianem ÂŤmaritainistĂłwÂť, ÂŤzwolennikĂłw Teilharda de ChardinÂť, ÂŤchrzeĹ›cÄłaĹ„skich socjalistĂłwÂť czy ÂŤewolucjonistĂłwÂť. Księşa zwalczajÄ…cy RewolucjÄ™ majÄ… niewielkie szanse na Ĺ›wiÄ™cenia biskupie, gdy tymczasem jej zwolennicy czÄ™sto zasiadajÄ… w Episkopacie.â€?22 „Komunizm stworzyĹ‚ naukÄ™ Rewolucji. GĹ‚ĂłwnÄ… jej broĹ„ stanowiÄ… nieuporzÄ…dkowane i systematycznie podsycane ludzkie namiÄ™tnoĹ›ci. W charakterze siĹ‚ niszczÄ…cych spoĹ‚eczeĹ„stwo chrzeĹ›cÄłaĹ„skie Vincenzo Carbone, Schemi e disussioni sull’ateismo e sul marxismo nel Concilio Vaticano. Documentazione, „Rivista du Storia della Chiesa in Italiaâ€?, t. XLIV, , s.

- , - . 21 Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando, seria II, t. II, cz. III, TipograďŹ a Poliglo a Vaticana, Roma , s. - . 22 Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando, seria I, t. II, cz. VII, TipograďŹ a Poliglo a Vaticana, Roma , s.

-

. 20

K !" # XX $% i tworzących społeczeństwo bezboşne, Rewolucja wykorzystuje dwie ludzkie wady: zmysłowość i pychę. Jej przywódcy z rozmysłem i şelazną dyscypliną rozpętują owe nieuporządkowane i gwałtowne namiętności w konkretnym celu: zniszczenia fundamentów Państwa Boşego i budowy Państwa Człowieka. Przyjmuje się nawet totalitarną tyranię i toleruje nędzę w celu budowania porządku Antychrysta.�23 Wzmianka o nieuporządkowanych namiętnościach wyraźnie odnosi się do fundamentalnej tezy Rewolucji i Kontrrewolucji. W obliczu procesu rewolucyjnego, który znajduje swój ostateczny wyraz w komunizmie, brazylijski biskup nie waha się stwierdzić, iş „Kościół powinien podjąć systematyczną walkę z Rewolucją na całym świecie.�24

. Sobór „Aggiornamento� Rankiem

paĹşdziernika roku ponad OjcĂłw Soborowych zgromadziĹ‚o siÄ™ w bazylice Ĺ›w. Piotra.25 DziÄ™ki telewizji ceremoniÄ™ obejrzaĹ‚y miliony ludzi na caĹ‚ym Ĺ›wiecie. W przepeĹ‚nionej bazylice, przy wtĂłrze chĂłru Ĺ›piewajÄ…cego Credo i MagniďŹ cat uroczyĹ›cie Ibidem, s.

-

. Ibidem, s.

. „Moim skromnym zdaniem – pisze arcybiskup Sigaud – Kościół powinien podjąć systematyczną walkę z Rewolucją na skalę światową. Nie wiem, czy to się juş nie dzieje. Rewolucja zaś w ten właśnie sposób postępuje. Przykładem takiej zorganizowanej i systematycznej działalności jest proces zuniformizowanego i jednoczesnego na całym powojennym świecie tworzenia ‚‚chrześcijańskich demokracji››. Ferment ów przenika wszystkie kraje. Organizuje się kongresy, tworzy międzynarodówki, i wszędzie podnosi się hasło: ‚‚róbmy rewolucję, zanim inni ją zrobią!›› Tę Rewolucję robi się za zgodą katolików. Moim skromnym zdaniem, jeśli sobór pragnie wydać zdrowe owoce, musi przede wszystkim zastanowić się nad dzisiejszym stanem Kościoła, który – podobnie jak Chrystus – przeşywa swój Wielki Piątek, wydany na pastwę wrogów, jak to stwierdził Pius XII w przemówieniu do młodych Włochów. Musimy dostrzec bezwzględną wojnę wydaną Kościołowi na wszystkich polach; musimy odkryć, kto jest wrogiem, poznać jego logikę, psychologię i dynamikę, w celu podjęcia niezawodnych decyzji co do poszczególnych bitew tej wojny, w celu podjęcia kontrofensywy i bezpiecznego jej przeprowadzenia.� Ibid. 25 Na temat Soboru Watykańskiego II najnowszą i najpełniejszą publikacją ogólną jest praca pod redakcją Giuseppe Alberiga, Storia del Concilio Vaticano II, Peeters-Il Mulino, Bologna

, z ktĂłrej dotychczas opublikowano tylko jeden tom. Z obďŹ tej bibliograďŹ i zob. teĹź: RenĂŠ Laurentin, L’enjeu du Concile, t. - , Seuil, Paris - ; Antoine Wenger A.A, Vatican II, t., Editions du Centurion, Paris ; Giovanni Caprile SJ, Il Concilio Vaticano II, t. - , CiviltĂ Ca olica, Roma - ; Gianfranco Svidercoschi, Storia del concilio, Ancora, Milano ; Henri Fesquet, Diario del Concilio, Mursia, Milano ; Ralph M. Wiltgen SVD, Ren wpada do Tybru: historia Soboru WatykaĹ„skiego II, przeĹ‚. Aleksandra SĹ‚owik, Klub KsiÄ…Ĺźki Katolickiej, PoznaĹ„ ; La Chiesa del Vaticano II ( - ), w: Storia della Chiesa, rozpoczÄ™tej przez Augustina Fliche i Victora Martin, później redagowana przez Jeana Baptiste Duroselle i E. Jarry, Edizioni San Paolo, Cinisello Balsamo , t. XXV/ (bogata bibliograďŹ a ĹşrĂłdeĹ‚ i opracowaĹ„). 23 24

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 posuwaĹ‚a siÄ™ procesja OjcĂłw. Na jej czele szli przeĹ‚oĹźeni zakonĂłw, generaĹ‚owie i praĹ‚aci, dalej biskupi, arcybiskupi, patriarchowie i kardynaĹ‚owie, wreszcie na tronie-lektyce – Jan XXIII. NiezrĂłwnane piÄ™kno bazyliki Ĺšw. Piotra oraz obecność Wikariusza Chrystusowego wraz z nastÄ™pcami ApostoĹ‚Ăłw uczyniĹ‚y ceremoniÄ™ spektaklem peĹ‚nym majestatu. Nigdy tak dobitnie jak wĂłwczas nie zamanifestowaĹ‚ KoĹ›ciół swego powszechnego, hierarchicznego i antyegalitarnego charakteru. „Otwarcie Drugiego Soboru WatykaĹ„skiego – komentowaĹ‚ Plinio CorrĂŞa de Oliveira – daje nam okazjÄ™ do szczegĂłlnie uwaĹźnego rozwaĹźenia dostrzeganej na co dzieĹ„ prawdy, ktĂłrej jednakowoĹź współczesny czĹ‚owiek, syn Rewolucji, nie chce uznać. Sprawiedliwa i harmonÄłna nierĂłwność do tego stopnia stanowi jÄ…dro wielkich dzieĹ‚ BoĹźych, Ĺźe nasz Pan Jezus Chrystus zakĹ‚adajÄ…c arcydzieĹ‚o stworzenia, ktĂłrym jest Jego Mistyczne CiaĹ‚o, ĹšwiÄ™ty KoĹ›ciół Katolicki, uczyniĹ‚ je spoĹ‚ecznoĹ›ciÄ… nierĂłwnych. SpoĹ‚eczność ta posiada w osobie papieĹźa monarchÄ™ sprawujÄ…cego caĹ‚kowitÄ… i bezpoĹ›redniÄ… jurysdykcjÄ™ nad wszystkimi biskupami i wiernymi. KaĹźda diecezja posiada duchowych ksiąşąt, ktĂłrych obowiÄ…zkiem jest rzÄ…dzić wiernymi w jednoĹ›ci i komunii z papieĹźem. I wreszcie mamy duchowieĹ„stwo zarzÄ…dzajÄ…ce, pod kierunkiem biskupĂłw, wiernymi w paraďŹ ach.â€?26 Papieska mowa inauguracyjna, wygĹ‚oszona po Ĺ‚acinie i transmitowana na Ĺźywo przez Ĺ›wiatowe media, stanowiĹ‚a – jak zauwaĹźa ojciec Wenger – klucz do zrozumienia soboru.27 „Mowa z

października odkrywała prawdziwy charakter soboru. Określała raczej jego ducha niş jego porządek. Wskazywała orientację raczej niş program.�28 Nowość leşała nie tyle w doktrynie, co w pewnym optymistycznym usposobieniu, w którym ustalone zostały relacje między Kościołem a światem: sympatia i „otwartość�. W swym przemówieniu Jan XXIII skrytykował proroków zagła29 dy i podkreślił, şe wynikiem zgromadzenia winno być „nauczanie o charakterze głównie duszpasterskim�. Według papieşa sobór miał sformułować wieczną naukę Kościoła w języku dostosowanym do 26 P. Corrêa de Oliveira, O Concilio e o igualitarismo moderno, „Catolicismo�, nr , październik , s. . 27 A. Wenger, Vatican II, t. I, s. . 28 Ibidem. s. . 29 Documentation Catholique, listopada , kol. .

!

K !" # XX $% nowych czasów. Jego celem było – zgodnie z określeniem, które miało wkrótce stać się modne – aggiornamento (modernizacja).30 Jak Sobór Trydencki przeszedł do historii jako sobór kontrreformacyjny, „Sobór Watykański II będzie prawdopodobnie znany w przyszłości jako sobór aggiornamento�.31 Pierwsza sesja soboru trwała od

paĹşdziernika do grudnia

roku. TuĹź przed otwarciem obrad Plinio CorrĂŞa de Oliveira przybyĹ‚ do Rzymu wraz z grupÄ… przyjaciół i uczniĂłw z brazylÄłskiego TFP.32 PozostaĹ‚ tam do grudnia, Ĺ›ledzÄ…c wszystkie prace sesji, ktĂłra zakoĹ„czyĹ‚a siÄ™ nie przynoszÄ…c Ĺźadnych ustaleĹ„. W odczuciach swych Doktor Plinio pozostawaĹ‚ daleki od powszechnie panujÄ…cego wĂłwczas optymizmu. „Podróş ta – pisaĹ‚ do matki – jest owocem dĹ‚ugiej reeksji. (‌) Pod Ĺźadnym pozorem nie mĂłgĹ‚bym przestać sĹ‚uĹźyć KoĹ›cioĹ‚owi, ktĂłremu oddaĹ‚em swe Ĺźycie, w chwili dziejowej tak smutnej, jak Ĺšmierć Pana.â€?33 W tym samym liĹ›cie Plinio stwierdza, iĹź „nigdy jeszcze oblęşenie KoĹ›cioĹ‚a przez wrogĂłw zewnÄ™trznych nie przyjęło tak dramatycznego obrotu, nigdy teĹź dziaĹ‚ania wrogĂłw wewnÄ™trznych nie byĹ‚y tak szeroko zakrojone, tak skoordynowane i tak zuchwaĹ‚e.â€? Plinio CorrĂŞa de Oliveira, dobrze obznajomiony z procesami rewolucyjnymi, wiedziaĹ‚ z jakÄ… Ĺ‚atwoĹ›ciÄ… zorganizowana mniejszość moĹźe zdominować zgromadzenie i narzucić wĹ‚asne poglÄ…dy biernej i zagubionej wiÄ™kszoĹ›ci. Sytuacja taka miaĹ‚a miejsce podczas rewolucji francuskiej, powtĂłrzyĹ‚a siÄ™ zaĹ› podczas Soboru WatykaĹ„skiego II, nieprzypadkowo przez niektĂłrych okreĹ›lanego mianem „roku KoĹ›cioĹ‚aâ€?. Od poczÄ…tku niewielka grupa biskupĂłw z centralnej Europy, w ktĂłrej znaleĹşli siÄ™ kardynaĹ‚owie Lercaro, LiĂŠnart, Frings, Koenig, Doepfner, Suenens i Alfrink wraz

Jan XXIII, mowy z

IX i z VI r. Christopher Butler OSB, L’aggiornamento del Concilio Vaticano II, w: La teologia dopo il Vaticano II, John M. Miller CSC (red.), Morcelliana, Brescia , s. , s. - . Aggiornamento – wedĹ‚ug Dom Butlera – nawet z punktu widzenia etymologii znaczy „modernizacjaâ€?: „La chiesa doveva essere modernizzataâ€? (ibidem.). 32 WĹ›rĂłd przybyĹ‚ych do Rzymu znaleĹşli siÄ™: prof. Fernando Furquim de Almeida, mĹ‚ody ksiąşę Bertrand de OrlĂŠans-Braganza, Luiz Nazareno da Assumpção Filho, Paulo CorrĂŞa de Brito Filho, Fabio Xavier da Silveira, Carlos Alberto Soares CorrĂŞa, Sergio Antonio Brotero Lefebvre. Ten ostatni przypĹ‚ynÄ…Ĺ‚ wczeĹ›niej statkiem, przywoşąc ze sobÄ… dwadzieĹ›cia skrzyĹ„ katolickich materiaĹ‚Ăłw informacyjnych, miÄ™dzy innymi róşnojÄ™zyczne wydania Rewolucji i Kontrrewolucji Doktora Plinio oraz ProblemĂłw nowoczesnego apostolatu biskupa de Castro Mayera. 33 Cyt. za J. S. C. Dias, Dona Lucilia, t. III, s.

. 30 31

"

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 ze swymi „ekspertamiâ€?, 34 stworzyĹ‚a niezwykle sprawnÄ… strukturÄ™. 35 Podczas cotygodniowych spotkaĹ„ grupy w Domus Mariae wymieniano informacje lub koordynowano inicjatywy, „pozwalajÄ…ce w razie koniecznoĹ›ci wywierać nacisk na zgromadzenieâ€?. 36 Dopiero w późniejszym okresie, gdy progresywistyczna mniejszość staĹ‚a siÄ™ w zgromadzeniu wiÄ™kszoĹ›ciÄ…, poczÄ™li organizować siÄ™ obroĹ„cy Tradycji. BrazylÄłscy hierarchowie odgrywali w Rzymie istotnÄ… rolÄ™. WĹ›rĂłd liderĂłw stronnictwa progresywistycznego wyróşniaĹ‚ siÄ™ arcybiskup Helder Câmara,37 po przeciwnej zaĹ› stronie na pierwszej linii stali biskup AntĂ´nio de Castro Mayer oraz arcybiskup Geraldo de Proença Sigaud. Podczas trwania pierwszej sesji soboru Plinio CorrĂŞa de Oliveira zaĹ‚oĹźyĹ‚ w Rzymie sekretariat, ktĂłry pilnie Ĺ›ledziĹ‚ przebieg pracy zgromadzenia i sĹ‚uĹźyĹ‚ nieustannÄ… pomocÄ…, zwĹ‚aszcza najbliĹźej z nim zwiÄ…zanym dwom biskupom z Brazylii. WkrĂłtce utworzyĹ‚a siÄ™ wokół niego grupa biskupĂłw i teologĂłw o zapatrywaniach konserwatywnych, jak np. biskup Luigi Carli, arcybiskup Marcel Lefèbvre czy wykĹ‚adowcy Uniwersytetu LateraĹ„skiego: Antonio Piolanti i arcybiskup Dino Staa. Spotykali siÄ™ oni we wtorkowe wieczory w klasztorze augustianĂłw celem studiowania – z pomocÄ… teologĂłw – schematĂłw sporadycznie przedstawianych na zgromadzeniu. Później, paĹşdziernika roku, w instytucie religÄłnym przy Via del S. UďŹƒzio odbyĹ‚o siÄ™ inauguracyjne spotkanie grupy nazwa-

DziaĹ‚alność OjcĂłw Soborowych wspierali „eksperciâ€?, zarĂłwno oďŹ cjalni, jak i „peritiâ€?, uczestniczÄ…cy w zgromadzeniach ogĂłlnych bez prawa gĹ‚osu, a takĹźe prywatni doradcy wydelegowani przez niektĂłrych biskupĂłw. WĹ›rĂłd tych ostatnich znaleĹşli siÄ™ teologowie odgrywajÄ…cy niezwykle wpĹ‚ywowÄ… rolÄ™, tacy jak Chenu, Congar, DaniĂŠlou, De Lubac, Häring, KĂźng, Rahner, Ratzinger, Schillebeeckx. Zob. J. F. Kobler, Were theologians the enginners of Vatican II?, „Gregorianumâ€?, t. LXX, , s. - . 35 „Rzeczywistość soboru – wedĹ‚ug kardynaĹ‚a Siri – wyglÄ…da nastÄ™pujÄ…co: toczyĹ‚a siÄ™ wĂłwczas walka pomiÄ™dzy Horatii a Curiatii. Trzech na trzech, a podczas soboru czterech na czterech. Po tamtej stronie: Frings, LiĂŠnart, Suenens i Lercaro; po tej stronie: O aviani, RuďŹƒni, Browne i ja.â€? Benny Lai, Il Papa non ele o. Giuseppe Siri, cardinale di Santa Romana Chiesa, Laterza, Roma-Bari , s. . O poczÄ…tkach „Światowej Koalicjiâ€? zob. R. Wiltgen, Ren wpada do Tybru, s. . Zob. teĹź Dom Helder Câmara, Les conversions d’un ĂŠvĂŞque, s. - . 36 R. Aubert, Organizzazione e funzionamento dell’assemblea, w: La Chiesa del Vaticano II, s. . 37 „CzĹ‚owiek ten – wspomina kardynaĹ‚ Suenens – odegraĹ‚ fundamentalnÄ… rolÄ™ zakulisowÄ…, mĂłgĹ‚ nawet nie przemawiać podczas soborowych sesji.â€? LĂŠon J. Suenens, Ricordi e speranze, Edizioni Paoline, Cinisello Balsamo , s. . 34

#

K !" # XX $% nej Coetus Internationalis Patrum.38 OkoĹ‚o trzydziestu zebranych tu biskupĂłw zdecydowaĹ‚o regularnie siÄ™ spotykać. Mianowanemu sekretarzem arcybiskupowi Geraldowi de Proença Sigaudowi oddano do dyspozycji sprawnie dziaĹ‚ajÄ…cy sekretariat zorganizowany przez obecnych w Rzymie czĹ‚onkĂłw TFP. Plinio CorrĂŞa de Oliveira, ktĂłry po powrocie do SĂŁo Paulo pilnie Ĺ›ledziĹ‚ dalszy przebieg soboru, rozumiaĹ‚ gĹ‚Ä™biÄ™ dokonujÄ…cych siÄ™ zmian, dajÄ…cych siÄ™ zarĂłwno odczytać w podtekstach jÄ™zyka teologicznego, jak rĂłwnieĹź dostrzec w znaczÄ…cych gestach, ktĂłre miaĹ‚y wywrzeć na ludzi przemoĹźny wpĹ‚yw. SobĂłr pragnÄ…Ĺ‚ być duszpasterski, nie dogmatyczny, ale w wieku „herezji w dziaĹ‚aniuâ€? dziaĹ‚ania praktyczne miaĹ‚y o wiele wiÄ™ksze znaczenie rewolucyjne aniĹźeli idee. Jan XXIII zmarĹ‚ po czterech latach pontyďŹ katu, czerwca roku. Zaledwie osiemnaĹ›cie dni później, czerwca, kardynaĹ‚ Giovanni Ba ista Montini, arcybiskup Mediolanu, zostaĹ‚ wybrany papieĹźem i przyjÄ…Ĺ‚ imiÄ™ PawĹ‚a VI. W swym pierwszym orÄ™dziu radiowym zapewniĹ‚, iĹź istotnym zadaniem jego pontyďŹ katu bÄ™dzie kontynuacja ekumenicznego Soboru WatykaĹ„skiego II. Jakkolwiek przejÄ™ty obawÄ… z powodu prawdopodobnego biegu zdarzeĹ„, Plinio CorrĂŞa de Oliveira pragnÄ…Ĺ‚ zademonstrować na Ĺ‚amach „Catolicismoâ€? „bezwarunkowe poparcie, bezgranicznÄ… miĹ‚ość i caĹ‚kowite posĹ‚uszeĹ„stwo nie tylko Stolicy Apostolskiej, ale takĹźe czcigodnym Osobom, ktĂłre zasiadaĹ‚y na niej niegdyĹ›, oraz Osobie zasiadajÄ…cej tam dzisiajâ€?. Nie omieszkaĹ‚ przy tym wspomnieć, Ĺźe ostatniÄ… ze wspomnianych osĂłb jest ten sam dostojnik, ktĂłry w roku przesĹ‚aĹ‚ mu list pochwalny w imieniu Piusa XII.39 czerwca , kiedy po Mszy PontyďŹ kalnej papieĹź zdjÄ…Ĺ‚ mitrÄ™ i zaĹ‚oĹźyĹ‚ tiarÄ™, po raz ostatni zabrzmiaĹ‚a wypowiadana od wielu stuleci uroczysta formuĹ‚a: „PrzyjmÄł tÄ™ tiarÄ™ ozdobionÄ… trzema koronami i wiedz, Ĺźe jesteĹ› ojcem ksiąşąt i krĂłlĂłw, przywĂłdcÄ… Ĺ›wiata, namiestnikiem naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa, ktĂłremu cześć i chwaĹ‚a na wieki.â€? JednÄ… z pierwszych decyzji PawĹ‚a VI byĹ‚a likwidacja abelli, baldachimu, tronu-lektyki i – wraz z tiarÄ… – caĹ‚ej papieskiej ceremonii koronacyjnej. 38 Na temat Coetus Internationalis: R. M. Wiltgen, Ren wpada do Tybru, s.

-

. R. Laurentin, Bilan de la troisième session, w: L’enjeu du Concile, t. III, s. ; R. Aubert, Organizzazione e funzionamento dell’assemblea, s. - ; V. A. Berto, Notre-Dame de joie. Correspondance de l’abbĂŠ Berto, prĂŞtre. - , Editions du Cèdre, Paris , s. - ; Idem, Pour la Sainte Eglise Romaine. Textes et documents, Editions du Cèdre, Paris . 39 P. CorrĂŞa de Oliveira, ...E sobre ti estĂĄ ediďŹ cada a Igreja, „Catolicismoâ€?, nr , lipiec .

$

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 Druga sesja soboru, z wielu względów najwaşniejsza, rozpoczęła się września, a zakończyła grudnia zatwierdzeniem konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium. Na początku tejşe sesji po raz pierwszy podjęto w zgromadzeniu kwestię komunizmu.40

. Wolność KoĹ›cioĹ‚a w paĹ„stwie komunistycznym PontyďŹ kat Jana XXIII i otwarcie soboru wydawaĹ‚o siÄ™ inaugurować nowy klimat „odwilĹźyâ€? miÄ™dzy rzeczywistoĹ›ciami uznanymi juĹź przez KoĹ›ciół za przeciwstawne.41 marca roku Jan XXIII udzieliĹ‚ w Watykanie audiencji Aleksiejowi AdĹźubejowi, ziÄ™ciowi Chruszczowa i dyrektorowi Izwiestii.42 EncyklikÄ™ Pacem in terris 43 z

kwietnia roku przedstawiono opinii publicznej jako podstawę przyszłej współpracy między ruchami o inspiracji chrześcijańskiej a ruchami o inspiracji socjalistycznej. Mieli się do niej odnosić liczni teoretycy konwergencji Na temat soborowych relacji Kościół – komunizm zob. R. M. Wiltgen SVD, Council News Service, t. - , Divine World News Service, Rome ; Idem, Ren wpada do Tybru, s. - . A. Wenger, Vatican II, t. I, s.

- , t. II s. - ; G. F. Svidercoschi, Storia del Concilio; Philippe Levillain, La mÊcanique politique de Vatican II, Beauchesne, Paris , s. - ; V. Carbone, Schemi e discussioni sull’ateismo e sul marxismo; Andrea Riccardi, Il Vaticano e Mosca - , Laterza, Roma-Bari, , s. - . 41 Na temat Ostpolitik, której przesłanki sięgają lat dwudziestych, zob. A. Wenger, Rome et Moscou - , DesclÊe de Brouwer, Paris ; Giancarlo Zizola, Giovanni XXIII. La fede e la politica, Laterza, Roma-Bari

, s. -

; A. Riccardi, Il Vaticano e Mosca, s. - . W roku ojciec Alessio Ulisse Floridi, od piÄ™tnastu lat pracujÄ…cy w zespole redakcyjnym „La Civilta Ca olicaâ€? jako „sowietologâ€?, opublikowaĹ‚ ksiÄ…ĹźkÄ™ Mosca e il Vaticano (La Casa di Matriona, Milano ), w ktĂłrej zanalizowaĹ‚ watykaĹ„skÄ… Ostpolitik z niezwykĹ‚ego punktu widzenia, mianowicie z punktu widzenia sowieckiej „dysydencjiâ€?, unaoczniajÄ…c, w jaki sposĂłb ci, ktĂłrzy powinni skorzystać na polityce odpręşenia, w istocie okazujÄ… siÄ™ jej oďŹ arami. Później, wspominajÄ…c fakt uczestnictwa w obradach Soboru WatykaĹ„skiego II „obserwatorĂłwâ€? z patriarchatu moskiewskiego, ktĂłrych bezpoĹ›rednia zaleĹźność od Kremla byĹ‚a powszechnie znana, zauwaĹźa: „Jest rzeczÄ… pewnÄ…, iĹź Ĺźywotnym interesem Kremla byĹ‚o niedopuszczenie do jakiejkolwiek prĂłby oďŹ cjalnego potÄ™pienia komunizmu przez sobĂłr. (‌) Rosyjski KoĹ›ciół prawosĹ‚awny porzuciĹ‚ swe zastrzeĹźenia wobec soboru dopiero wtedy, gdy staĹ‚o siÄ™ jasne, iĹź sobĂłr nie potÄ™pi komunizmu. Na temat „dysydencjiâ€? i Ostpolitik zob. wywiad z ojcem Alessio U. Floridi przeprowadzony przez R. de Ma ei „In tema di dessenso e di Ostpolitikâ€? w „Cristianitaâ€? nr , grudzieĹ„ . Zob. teĹź Dennis J. Dunn, DĂŠtente and Papal-Communist relation - , Westview Press, Boulder (Colorado) ; Mireille Maqua, Rome-Moscou. L’Ostpolitik du Vatican, Cabay, Louvain-la-Neuve . 42 Kilka dni później sekretarz Komunistycznej Partii WĹ‚och, Toglia i, w peĹ‚ni kampanii wyborczej oďŹ cjalnie zaproponowaĹ‚ współpracÄ™ katolicko-komunistycznÄ… stwierdzajÄ…c, iĹź „religÄłna utopiaâ€? sĹ‚uĹźyć moĹźe jako rewolucyjny impuls na drodze do socjalizmu (zob. „Rinascitaâ€?, marca ). kwietnia r. partia komunistyczna poprawiĹ‚a swĂłj wyborczy wynik we WĹ‚oszech o milion gĹ‚osĂłw pochodzÄ…cych przede wszystkim z krÄ™gĂłw katolickich zwiedzionych „dialogiemâ€? miÄ™dzy StolicÄ… ApostolskÄ… i reĹźimem sowieckim. 43 AAS, t. , , s. - . 40

%

K !" # XX $% pomiÄ™dzy katolikami a komunistami, od francuskiego ďŹ lozofa, Rogera Garaudy’ego, po twĂłrcÄ™ wĹ‚oskiego „historycznego kompromisuâ€?, Franco Rodano.44 W tym czasie Kreml sygnalizowaĹ‚, Ĺźe jeĹźeli na posiedzeniach soboru podjÄ™ta zostanie debata na temat komunizmu, koĹ›cielni obserwatorzy z grecko-schizmatyckiego KoĹ›cioĹ‚a rosyjskiego opuszczÄ… zgromadzenie. GroĹşba ta przyczyniĹ‚a siÄ™ do sparaliĹźowania krÄ™gĂłw koĹ›cielnych, dla ktĂłrych ekumenizm stanowiĹ‚ bieşący imperatyw. Postawa rzÄ…dĂłw komunistycznych wobec KoĹ›cioĹ‚a katolickiego, jak i wobec wszystkich innych religii ewoluowaĹ‚a od otwartego przeĹ›ladowania do ograniczonej tolerancji, zezwalajÄ…cej na rĂłwnie ograniczonÄ… wolność kultu i sĹ‚owa. Podczas pierwszej sesji soboru część konserwatywnych dostojnikĂłw, z ktĂłrymi Plinio CorrĂŞa de Oliveira utrzymywaĹ‚ kontakt, podzielaĹ‚a jego przekonanie, Ĺźe byĹ‚oby rzeczÄ… niedopuszczalnÄ… zawarcie porozumienia miÄ™dzy katolikami a reĹźimem komunistycznym, nawet za cenÄ™ koncesji na pewnÄ… wolność kultu. Zdawali sobie jednak sprawÄ™ z tego, iĹź zaprezentowanie takiego stanowiska nie bÄ™dzie Ĺ‚atwe. Dlatego Doktor Plinio oddaĹ‚ siÄ™ pracy nad kolejnym studium, ktĂłre w sierpniu roku ukazaĹ‚o siÄ™ na Ĺ‚amach „Catolicismoâ€? pod tytuĹ‚em Wolność KoĹ›cioĹ‚a w paĹ„stwie komunistycznym.45 W pracy tej, poĹ›wiÄ™conej kwestii „pokojowej koegzystencjiâ€? KoĹ›cioĹ‚a z reĹźimem komunistycznym, autor jednoznacznie wykazuje, iĹź katolicy nie mogÄ… zadowolić siÄ™ jakimkolwiek modus vivendi z komunizmem, ktĂłry odrzuca prawo obrony wĹ‚asnoĹ›ci prywatnej zagwarantowanej przez siĂłdme i dziesiÄ…te przykazanie. Esej ten, przetĹ‚umaczony na jÄ™zyk hiszpaĹ„ski, francuski i wĹ‚oski, traďŹ Ĺ‚ do OjcĂłw Soborowych i dziennikarzy z caĹ‚ego Ĺ›wiata obecnych w Rzymie, wywoĹ‚ujÄ…c rezonans, ktĂłrego echo dotarĹ‚o aĹź za ĹźelaznÄ…

Na temat Rogera Garaudy (De l’anathème au dialogue, Plon, Paris ) zob. P. CorrĂŞa de Oliveira, Garaudy esboça nova aproximação i A manobra Garaudy, „Folha de S. Pauloâ€? i III

; na temat Franco Rodano (Questione democristiana e compromesso storico, Editori Riuniti, Roma ) zob. A. Del Noce, Il ca olico comunista, Milan, Rusconi

; zob. teĹź Gianfranco Morra, Marxismo e religione, Rusconi Milano . 45 Zob. Plinio CorrĂŞa de Oliveira, A liberdade da Igreja no Estado comunista, „Catolicismoâ€?, nr , maj-sierpieĹ„ ; ibidem, nr , maj ; opublikowane później pod tytuĹ‚em Acordo com o regime comunista: para a Igreja, esperança ou autodemolição?, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo . Wydanie polskie: Wolność KoĹ›cioĹ‚a w paĹ„stwie komunistycznym, The Foundation for a Christian Civilization, New Rochelle (NY), b.d.w. 44

&

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 kurtynÄ™.46 stycznia peĹ‚nÄ… wersjÄ™ tekstu opublikowaĹ‚ rzymski dziennik „Il Tempoâ€?, wzbudzajÄ…c zainteresowanie opinii publicznej Wiecznego Miasta. KsiÄ…Ĺźka, wielokrotnie i w kilku jÄ™zykach wydawana na caĹ‚ym Ĺ›wiecie, doczekaĹ‚a siÄ™ listu pochwalnego sygnowanego przez kardynaĹ‚a Giuseppe Pizzarda, prefekta ĹšwiÄ™tej Kongregacji SeminariĂłw i UniwersytetĂłw, oraz arcybiskupa Dinno Staę, sekretarza tejĹźe samej kongregacji, późniejszego kardynaĹ‚a. W liĹ›cie tym zawarta zostaĹ‚a nadzieja na „jak najszersze rozpowszechnienie tak gĹ‚Ä™bokiego dzieĹ‚a, bÄ™dÄ…cego wiernym echem wszystkich dokumentĂłw NajwyĹźszej WĹ‚adzy KoĹ›cioĹ‚aâ€?. Motywem przewodnim caĹ‚ej pracy byĹ‚a jakĹźe droga Pliniowi CorrĂŞi de Oliveira myĹ›l Piusa XII: „Dobro i zĹ‚o w duszach, zaleĹźy od formy posiadanej przez spoĹ‚eczność, od jej zgodnoĹ›ci lub niezgodnoĹ›ci z prawem Boskim. ZaleĹźy od tego, czy ludzie – bez wyjÄ…tku powoĹ‚ani, by oĹźywiaĹ‚a ich Ĺ‚aska Chrystusa – oddychajÄ… zdrowym i oĹźywiajÄ…cym powietrzem prawdy i cnoty moralnej, czy zgubnymi, a niejednokrotnie Ĺ›miercionoĹ›nymi bakcylami bĹ‚Ä™du i deprawacji.â€?47 PorzÄ…dek Ĺ›wiecki moĹźe zatem wywierać gĹ‚Ä™boki wpĹ‚yw formacyjny – lub deformacyjny – na duszÄ™ jednostki i narodu. KoĹ›ciół nie moĹźe zrezygnować z korygowania tego porzÄ…dku, nawet pod pretekstem celĂłw „duchowychâ€?. „Zrezygnować z nauczania dwĂłch przykazaĹ„ dekalogu bÄ™dÄ…cych podstawÄ… wĹ‚asnoĹ›ci prywatnej byĹ‚oby znieksztaĹ‚ceniem tej caĹ‚oĹ›ci i obrazu samego Boga. Skoro zaĹ› dusze majÄ… znieksztaĹ‚cony obraz Boga, bÄ™dÄ… siÄ™ formować wedĹ‚ug bĹ‚Ä™dnego wzoru, co nie da siÄ™ pogodzić z prawdziwym uĹ›wiÄ™ceniem.â€?48

Esej ów został gwałtownie zaatakowany w Polsce przez katolicko-komunistyczny ruch Pax na łamach jego pism: „Kierunki� (nr , I ) oraz „ŝycie i Myśl� (nr - , ). Ramię w ramię z Paxem głos zabrał warszawski miesięcznik „Więź�. We Francji znany katolicki dziennik paryski „L’Homme Nouveau� ( III ) stanął w obronie pracy atakowanej przez progresywistyczne pismo „TÊmoignage ChrÊtien� (nr , ). Na temat polskiej „anomalii�, tj. unikatowego w dziejach modelu koegzystencji Kościoła katolickiego i państwa komunistycznego w Polsce zob. Giovanni Barberini, Stato socialista e Chiesa ca olica in Polonia, CSEO, Bologna ; Norbert A. ŝmijewski, The Catholic-marxist ideological dialogue in Poland, - , Darmouth Publishing Company, Aldershot (England) . 47 Pius XII, Orędzie radiowe La solennita della Pentecoste z czerwca r., w AAS. t. ,

, s. . 48 P. Corrêa de Oliveira, Wolność Kościoła w państwie komunistycznym, s. . 46

'

K !" # XX $% MagisterialnÄ… misjÄ… KoĹ›cioĹ‚a jest nauczanie stanowiÄ…ce niepodzielnÄ… caĹ‚ość. „KoĹ›ciół nie moĹźe przyjąć poĹ‚owicznego milczenia w swej funkcji nauczania, zgodzić siÄ™ z półuciskiem, by otrzymać poĹ‚owicznÄ… wolność. ByĹ‚aby to zupeĹ‚na zdrada jego misji.â€?49 Podczas zgromadzenia ogĂłlnego paĹşdziernika roku z inicjatywy grupy francuskich hierarchĂłw wrÄ™czono Ojcom „przesĹ‚anie do ludzkoĹ›ciâ€? przygotowane przez dominikanĂłw, Chenu i Congara. W odpowiedzi na owo przesĹ‚anie z sali obrad podniosĹ‚y siÄ™ liczne gĹ‚osy krytyki, miÄ™dzy innymi z powodu braku w nim wzmianki o „KoĹ›ciele milczÄ…cymâ€?. Najsilniej krytykowali je emigracyjni biskupi ukraiĹ„scy, ktĂłrzy wkrĂłtce sami przedĹ‚oĹźyli oĹ›wiadczenie kierujÄ…ce uwagÄ™ Ĺ›wiata na nieobecność na soborze ich metropolity, Josefa Slipyja. Podczas gdy on przed ponad siedemnastu laty zesĹ‚any zostaĹ‚ na SyberiÄ™ i przebywaĹ‚ tam jeszcze podczas Soboru, w zgromadzeniu soborowym bierze udziaĹ‚ dwĂłch obserwatorĂłw z patriarchatu moskiewskiego, jako „potulne i uĹźyteczne narzÄ™dzia w rÄ™kach rzÄ…du sowieckiegoâ€?.50 Z rozpowszechnianiem WolnoĹ›ci KoĹ›cioĹ‚a w paĹ„stwie komunistycznym wiąşą siÄ™ dwie inne waĹźne inicjatywy: grudnia roku biskup AntĂ´nio de Castro Mayer wrÄ™czyĹ‚ sekretarzowi stanu, kardynaĹ‚owi Amleto Cicognaniemu, oďŹ cjalnÄ… petycjÄ™ podpisanÄ… przez OjcĂłw Soborowych narodowoĹ›ci, zawierajÄ…cÄ… proĹ›bÄ™ do Ojca ĹšwiÄ™tego, by zleciĹ‚ opracowanie i przedyskutowanie schematu konstytucji soborowej, w ktĂłrej: „ . Z najwiÄ™kszÄ… klarownoĹ›ciÄ… objaĹ›nia siÄ™ nauczanie spoĹ‚eczne KoĹ›cioĹ‚a, a bĹ‚Ä™dy marksizmu, socjalizmu i komunizmu ujawnić z punktu widzenia ďŹ lozoďŹ i, socjologii i ekonomii. . BĹ‚Ä™dy przygotowujÄ…ce dusze katolikĂłw na przyjÄ™cie socjalizmu i komunizmu oraz mentalność, ktĂłra katolikĂłw ku nim skĹ‚ania, powinny zostać wyrugowane.â€? Wspomniane bĹ‚Ä™dy i mentalność – wedĹ‚ug autorĂłw tekstu – „znajdujÄ… swĂłj poczÄ…tek w rewolucji francuskiejâ€?.51 WyraĹşnie kontrrewoluIbidem. G. F. Svidercoschi, Storia del Concilio, s. - . Dwa dni po publikacji dokumentu, listopada, podczas konferencji prasowej msgr Willebrands w imieniu sekretariatu d.s. unii chrzeĹ›cÄłan broniĹ‚ rosyjskich obserwatorĂłw, ktĂłrzy „demonstrowali ducha szczerze religÄłnego i ekumenicznegoâ€?, wyraĹźajÄ…c jednoczeĹ›nie ubolewanie z powodu komunikatu biskupĂłw ukraiĹ„skich. lutego nastÄ™pnego roku kardynaĹ‚ Slipyj zostaĹ‚ niespodziewanie zwolniony z wiÄ™zienia i przybyĹ‚ do Rzymu; to samo spotkaĹ‚o we wczesnych miesiÄ…cach roku arcybiskupa Pragi, Josefa Berana. 51 R. M. Wiltgen SVD, Council News Service, t. I, s. , zob. tekst petycji w: „Catolicismoâ€? nr , styczeĹ„ . 49

50

(

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 cyjny styl petycji wskazuje, do jakiego stopnia dokument inspirowany byĹ‚ myĹ›lÄ… Plinia CorrĂŞi de Oliveira.52 lutego roku biskup Geraldo de Proença Sigaud zĹ‚oĹźyĹ‚ na rÄ™ce PawĹ‚a VI petycjÄ™ podpisanÄ… przez hierarchĂłw z krajĂłw, w ktĂłrej bĹ‚agajÄ… oni papieĹźa, by w jednoĹ›ci ze swymi biskupami poĹ›wiÄ™ciĹ‚ Ĺ›wiat, a zwĹ‚aszcza RosjÄ™, Niepokalanemu Sercu Maryi.53 I znowu do powstania tego dokumentu przyczyniĹ‚ siÄ™ w decydujÄ…cym stopniu Doktor Plinio. Petycje przekazane przez dwĂłch brazylÄłskich biskupĂłw stanowiĹ‚y wraz z ksiÄ…ĹźkÄ… Plinia CorrĂŞi de Oliveira – co on sam podkreĹ›liĹ‚ na Ĺ‚amach „Catolicismoâ€? – organicznÄ… caĹ‚ość. „Te trzy dokumenty stanowiÄ… – zarĂłwno w caĹ‚oĹ›ci, jak i kaĹźdy z osobna – trzy znaczÄ…ce epizody w dziejach walki przeciwko najwiÄ™kszemu wrogowi Ojca ĹšwiÄ™tego, KoĹ›cioĹ‚a katolickiego i chrzeĹ›cÄłaĹ„stwa.â€?54

. Cisza na temat komunizmu: zmarnowany sobĂłr? Marksizm i komunizm znalazĹ‚y siÄ™ w centrum dyskusji nad schematem o KoĹ›ciele w Ĺ›wiecie współczesnym, podczas trzeciej sesji soboru rozpoczÄ™tej wrzeĹ›nia roku. W dyskusji duşą wagÄ™ miaĹ‚a opublikowana sierpnia encyklika PawĹ‚a VI Ecclesiam Suam. PapieĹź bolaĹ‚ w niej nad systemami ideologicznymi, ktĂłre odrzucajÄ… Boga i przeĹ›ladujÄ… w Ĺ›wiecie KoĹ›ciół, wyraziĹ‚ jednak nadziejÄ™, iĹź mogÄ… one „kiedyĹ› nawiÄ…zać z KoĹ›cioĹ‚em owocniejszy niĹź obecnie dialog, co do ktĂłrego moĹźemy dzisiaj wyrazić jedynie nasze sĹ‚uszne ubolewanie i Ĺźal.â€?55 „Po raz pierwszy – zauwaĹźa współczesny historyk – polityka dialogu z niewierzÄ…cymi i reĹźimami socjalistycznymi traďŹ Ĺ‚a do encykliki.56 W ogĂłlnej dyskusji nad schematem soborowym, omÄłajÄ…cym wszelkie odniesienia do komunizmu, temat ten poruszyĹ‚o wielu OjcĂłw, uwydatniajÄ…c róşne jego aspekty. KardynaĹ‚ Josef Frings w imieniu Ojciec Wiltgen pisze, iĹź „na krĂłtko przed przedĹ‚oĹźeniem tej petycji wszyscy Ojcowie Soboru otrzymali szesnastostronicowy artykuĹ‚ zatytuĹ‚owany KoĹ›ciół w paĹ„stwie komunistycznym: niemoĹźliwe współistnienie autorstwa Ĺ›wieckiego katolika z Brazylii, profesora Plinia CorrĂŞi de Oliveira. ArtykuĹ‚ dostarczaĹ‚ doktrynalnych dowodĂłw na poparcie tezy, iĹź twierdzenie, Ĺźe KoĹ›ciół moĹźe istnieć i cieszyć siÄ™ podstawowÄ… wolnoĹ›ciÄ… w paĹ„stwie komunistycznym, stoi w sprzecznoĹ›ci z zasadami wiary katolickiejâ€?. Council News Sevice, t. I, s. . 53 Tekst owego historycznego dokumentu w: „Catolicismoâ€?, nr , marzec . 54 P. CorrĂŞa de Oliveira, A margem de trĂŞs documentos providenciais, „Catolicismoâ€?, nr , marzec , s. . 55 PaweĹ‚ VI, Ecclesiam suam, Editions du Dialogue, Paris , s. . 56 A. Riccardi, Il Vaticano e Mosca, s. . 52

K !" # XX $% biskupów niemieckich i skandynawskich prosił, by nie uşywać słowa „komunizm� w celu uniknięcia pozorów mieszania się do polityki oraz związków z kapitalizmem.57 Z przeciwnej strony czcigodny Yu Pin, arcybiskup Nankinu, w imieniu siedemdziesięciu Ojców Soborowych şądał dodania nowego rozdziału lub przynajmniej uroczystej deklaracji na temat komunizmu, w celu zaspokojenia oczekiwań ludów jęczących pod komunistycznym jarzmem.58 kwietnia roku, w czasie gdy dokonywano korekty schematu, Paweł VI powołał do istnienia Sekretariat ds. niewierzących w celu krzewienia „dialogu� z nimi. Przewodnictwo nad owym ciałem powierzono austriackiemu kardynałowi KÜnigowi, doświadczonemu w pośredniczeniu między Stolicą Apostolską a rządami komunistycznymi.

września roku rozpoczęła się czwarta i ostatnia sesja soboru.59 września, po odczytaniu sprawozdania Msgr Garrone’a, otwarto debatę nad projektem konstytucji pastoralnej dotyczącej relacji Kościoła i świata. Tekst, który otrzymali Ojcowie, nie zawierał şadnych wyraźnych odniesień do komunizmu; wedle redaktorów dokumentu, jego potępienie kontrastowałoby bowiem z duszpasterskim charakterem Soboru Watykańskiego II i stanowiłoby przeszkodę w „dialogu� z reşimami komunistycznymi. Libański patriarcha Maximos IV Saigh stwierdził, iş aby uratować ludzkość od ateizmu, naleşy zamiast potępienia marksizmu ujawnić przyczyny rodzące ateistyczny komunizm. Zaproponował „dynamiczny mistycyzm i energiczną moralność społeczną oraz stwierdził, şe źródło robotniczego wysiłku zmierzającego ku prawdziwemu wyzwoleniu znajduje się w Chrystusie�.60 Przeciwnikiem potępienia ateistycznego komunizmu okazał się jugosłowiański kardynał Seper, który oznajmił, iş częściową odpowiedzialnością za współczesny ateizm obarczyć naleşy chrześcijan uparcie broniących ustanowionego porządku oraz immobilizmu struktur społecznych. „Ogłaszamy zatem, şe ów sztywny konserwatyzm i immobilizm – nieustannie przez niektórych przypisywane Kościołowi katolic57 Acta Synodalia sacrosancti concilii oecumenici Vaticani II, Typis Poliglo is Vaticanis, , t. III, cz. V, s. . 58 Acta Synodalia, t. III, cz. V, s. . 59 Paweł VI ogłosił dwie decyzje, które wywołały poruszenie: o ustanowieniu synodu biskupów, który regularnie słuşyć będzie papieşowi „radą i współpracą�, oraz o przyjęciu zaproszenia Organizacji Narodów Zjednoczonych z okazji dwudziestolecia jej załoşenia. R. Aubert, Il Concilio, s. . 60 Acta Synodalia, , t. IV, cz. II, s. .

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 kiemu – obce sÄ… duchowi prawdziwie ewangelicznemu.â€?61 Jeszcze jaĹ›niej wyraziĹ‚ siÄ™ kardynaĹ‚ KĂśnig, zachÄ™cajÄ…c katolikĂłw w paĹ„stwach komunistycznych do Ĺ›wiadczenia o Ĺźywym Bogu przez szczerÄ… współpracÄ™ z reĹźimem w ekonomicznym i spoĹ‚ecznym postÄ™pie, aby zademonstrować, iĹź z religii wypĹ‚ywa energia potęşniejsza niĹź z ateizmu. Nie zabrakĹ‚o jednak takĹźe protestĂłw ze strony arcybiskupa Geralda de Proença Sigauda,62 biskupa de Castro Mayera63 i innych hierarchĂłw, jak wĹ‚oski kardynaĹ‚ Ermenegildo Florit czy biskup-jezuita z CzechosĹ‚owacji, Pavel Hnilica, wyĹ›wiÄ™cony potajemnie i dopiero co przybyĹ‚y na ZachĂłd. „O materializmie dialektycznym – podkreĹ›laĹ‚ biskup Elko, ruski eparcha Pi sburga (Stany Zjednoczone) – naleĹźy koniecznie mĂłwić w kategoriach plagi gnÄ™biÄ…cej dzisiejsze spoĹ‚eczeĹ„stwo, jak rĂłwnieĹź zdecydowanie go potÄ™pić, aby przyszĹ‚e wieki nie pociÄ…gnęły nas do odpowiedzialnoĹ›ci za lÄ™k i maĹ‚oduszność, jeĹźeli potraktujemy ten problem wymÄłajÄ…co.â€?64 Z kolei kardynaĹ‚ Antonio Bacci zauwaĹźa: „Za kaĹźdym razem, kiedy zbieraĹ‚ siÄ™ sobĂłr ekumeniczny, zawsze rozwiÄ…zywaĹ‚ on wielkie problemy nurtujÄ…ce współczesność oraz potÄ™piaĹ‚ bĹ‚Ä™dy swego czasu. Milczenie na ten temat byĹ‚oby – w moim przekonaniu – niewybaczalnym zaniedbaniem, wiÄ™cej – zbiorowym grzechem. (‌) Oto wielka, zarĂłwno teoretyczna, jak i praktyczna herezja naszych czasĂłw; jeĹźeli sobĂłr siÄ™ niÄ… nie zajmie, moĹźe siÄ™ okazać soborem zmarnowanym!â€?65

. Nowe stosunki KoĹ›cioĹ‚a ze Ĺ›wiatem paĹşdziernika roku, po zakoĹ„czeniu dyskusji na temat ateizmu, Coetus Internationalis Patrum przedĹ‚oĹźyĹ‚ petycjÄ™ z proĹ›bÄ…, by „po paragraďŹ e schematu O KoĹ›ciele w Ĺ›wiecie współczesnym, zajmujÄ…cym

G. F. Svidercoschi, Storia del Concilio, s. - . Acta Synodalia, t. IV, cz. I, s. . 63 Acta Synodalia, t. IV, cz. I, s. - . P. CorrĂŞa de Oliveira, Lucida e relevante intervenção do bispo-diocesano no Concilio, „Catolicismoâ€?, nr , listopad , s. . 64 Acta Synodalia, t. IV, cz. II, s. . 65 Acta Synodalia, t. IV, cz. II, s. - . 61

62

!

K !" # XX $% siÄ™ zagadnieniem ateizmu, dodany zostaĹ‚ odpowiedni paragraf wyraĹşnie poruszajÄ…cy problem komunizmuâ€?.66 Skoro SobĂłr WatykaĹ„ski II ma charakter wybitnie duszpasterski, „czy istnieje problem bardziej duszpasterski niĹź zapobieganie ateizacji wiernych przez komunizm?â€? – pytali w petycji biskupi. JeĹźeli sobĂłr przemilczy problem takiej wagi, milczenie to, w umysĹ‚ach wiernych toĹźsame bÄ™dzie z „milczÄ…cym odwoĹ‚aniem wszystkiego, co przeciwko komunizmowi powiedzieli i napisali ostatni papieĹźe.â€? Istnienie oĹ›wiadczeĹ„ tak wielu papieĹźy nie stanowi powodu do ignorowania problemu, gdyĹź „wiÄ™kszÄ… siĹ‚Ä™ i efektywność nada kwestii uroczysta jednomyĹ›lność caĹ‚ego soboruâ€?, zaĹ› „wiernym KoĹ›cioĹ‚a milczÄ…cego nie przysporzy w przyszĹ‚oĹ›ci cierpieĹ„ wiÄ™kszych niĹź te, ktĂłre znoszÄ… obecnieâ€?.67 Petycja zostaĹ‚a przekazana sekretariatowi generalnemu przez arcybiskupĂłw Geralda de Proença Sigauda i Marcela Lefèbvre’a. OtrzymaĹ‚ jÄ… Msgr Glorieux, ktĂłry jednak nie przekazaĹ‚ jej komisji pracujÄ…cej nad schematem, pod pretekstem nie spowalniania tempa jej prac. PetycjÄ™ podpisaĹ‚o hierarchĂłw z krajĂłw; w niedzielÄ™ listopada na sali obrad ze zdumieniem odkryli oni, iĹź w otrzymanym tekĹ›cie brak jakiejkolwiek wzmianki na temat ich proĹ›by. Tego samego dnia biskup Carli skierowaĹ‚ do przewodniczÄ…cych soborowi list protestacyjny ostro krytykujÄ…cy arbitralność komisji, ktĂłra zignorowaĹ‚a dokument tak wielkiej wagi. Mimo protestĂłw, listopada Msgr Garrone oznajmiĹ‚, iĹź „tryb postÄ™powaniaâ€? komisji pozostaje w zgodzie z „charakterem soboruâ€?, z „wyartykuĹ‚owanym pragnieniemâ€? Jana XXIII i PawĹ‚a VI oraz z zakresem debat toczonych na ten temat w sali obrad.68 Biskup Carli jednak podtrzymaĹ‚ swoje stanowisko, kiedy skandal wybuchĹ‚ na Ĺ‚amach prasy.69 66 Na temat caĹ‚ej sprawy zob. A. Wenger, Vatican II. Chronique de la quatrième session, s. - ; R. Wiltgen, Ren wpada do Tybru, s. - ; V. Carbone, Schemi e discussioni, s. - . Tekst petycji w: Acta Synodalia, t. IV, cz. II, s. - . Zob. teĹź P. Levillain, La mĂŠcanique politique de Vatican II, s. - . 67 Tekst petycji znaleşć moĹźna w: Bp Luigi M. Carli, Il comunismo e il Concilio Vaticano II, w: Don Giovanni Scantamburlo, PerchĂŠ il Concilio non ha condannato il comunismo? Storia di un discusso a egiamento, L’Appennino, Roma , s. - . Zob. teĹź F. Svidercoschi, Storia del Concilio, s. - . 68 Ibidem, s. . 69 Kontrowersja ta nie uszĹ‚a uwagi PawĹ‚a VI, ktĂłry jednak nie uznaĹ‚ za konieczne interweniować swym autorytetem w celu skorygowania powaĹźnych nieprawidĹ‚owoĹ›ci. listopada, w papieskim gabinecie na trzecim piÄ™trze PaĹ‚acu Apostolskiego, kardynaĹ‚owie Tisserant i Cicognani spotkali siÄ™ z monsignorami Garronem, Fellicim i Dell’AcquÄ…. Przed rozpoczÄ™ciem spotkania kardynaĹ‚ Tisserant dostarczyĹ‚ papieĹźowi list, w ktĂłrym stwier-

"

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 grudnia Coetus Internationalis Patrum skierował do Ojców Soboru ostatni apel, aby głosowali przeciw całości schematu, skoro niemoşliwe jest wprowadzenie doń częściowych poprawek. W rezultacie

OjcĂłw gĹ‚osowaĹ‚o przeciw części traktujÄ…cej o ateizmie, zaĹ› przeciw konstytucji duszpasterskiej o KoĹ›ciele w Ĺ›wiecie współczesnym (Gaudium et spes). Konstytucja ta, przez odwrĂłcenie stanowiska Syllabusa – jak zauwaĹźyĹ‚ kardynaĹ‚ Ratzinger70 – pragnęła stworzyć absolutnie nowÄ… deďŹ nicjÄ™ stosunkĂłw miÄ™dzy KoĹ›cioĹ‚em a Ĺ›wiatem. grudnia odbyĹ‚o siÄ™ w obecnoĹ›ci PawĹ‚a VI miÄ™dzywyznaniowe spotkanie modlitewne; pierwsze, w ktĂłrym uczestniczyĹ‚ Ojciec ĹšwiÄ™ty. Podczas spotkania przedstawiciele wszystkich obecnych tam wyznaĹ„ recytowali fragmenty Pisma ĹšwiÄ™tego.71 W poniedziaĹ‚ek grudnia po poĹ‚udniu „L’Osservatore Romanoâ€? opublikowaĹ‚ dekret znoszÄ…cy Indeks ksiÄ…g zakazanych i przeksztaĹ‚cajÄ…cy ĹšwiÄ™te OďŹƒcjum w KongregacjÄ™ ds. Nauki Wiary. „PoniewaĹź miĹ‚ość bliĹşniego wyklucza strach, lepszÄ… obronÄ™ wiary zapewni teraz promocja jej doktryny.â€?72 UĹ›cisk wymieniony publicznie przez PawĹ‚a VI i przybyĹ‚ego z Konstantynopola grecko-schizmatyckiego metropolitÄ™ Heliopolis, Melitona, potwierdziĹ‚ odwoĹ‚anie przez KoĹ›ciół katolicki ekskomuniki naĹ‚oĹźonej na Cerkiew prawosĹ‚awnÄ… w roku . PaweĹ‚ VI przypomniaĹ‚ w homilii, iĹź sobĂłr przyniĂłsĹ‚ spotkanie „religii czĹ‚owiekaâ€? z „religiÄ… Bogaâ€?, wywoĹ‚ujÄ…c tym stwierdzeniem „zdumienie i skandalâ€?.73 grudnia odbyĹ‚a siÄ™ ostatnia publiczna sesja Soboru WatykaĹ„skiego II. W obecnoĹ›ci papieĹźa sekretarz generalny soboru, dzaĹ‚ miÄ™dzy innymi, iĹź „anatemy nikogo jeszcze nie nawrĂłciĹ‚y, i nawet jeĹźeli byĹ‚y skuteczne w dobie Soboru Trydenckiego, kiedy ksiąşęta potraďŹ li zmusić swych poddanych do przejĹ›cia na protestantyzm, sÄ… one bezuĹźyteczne dziĹ›, kiedy kaĹźdy ma poczucie wĹ‚asnej niezaleĹźnoĹ›ci. Jak to juĹź mĂłwiĹ‚em Waszej ĹšwiÄ…tobliwoĹ›ci, potÄ™pienie komunizmu przez sobĂłr zostaĹ‚oby przez wielu ludzi odebrane jako posuniÄ™cie natury politycznej, co przyniosĹ‚oby powaĹźne szkody autorytetowi soboru i samego KoĹ›cioĹ‚a. Cyt. za: V. Carbone, Schemi e discussioni, s. . 70 KardynaĹ‚ Ratzinger okreĹ›la Gaudium et spes mianem „rewizji Syllabusa Piusa IX, rodzajem Kontrsyllabusa (‌), i to do tego stopnia, iĹź wyraĹźa on prĂłbÄ™ oďŹ cjalnego pojednania KoĹ›cioĹ‚a ze Ĺ›wiatem po roku â€?. Les principles de la ThĂŠologie catholique, TĂŠqui, Paris , s. - . „KonstytucjÄ™ tÄ™ – komentuje z kolei Msgr Jedin – powitano z entuzjazmem, jednak późniejsze jej dzieje pokazaĹ‚y, iĹź znaczenie i waga dokumentu okazaĹ‚y siÄ™ znacznie przecenione. Nie zrozumiano przy tym, jak gĹ‚Ä™boko ÂŤĹ›wiatÂť, ktĂłry Ĺźyczono sobie zdobyć dla Chrystusa wniknie do wewnÄ…trz KoĹ›cioĹ‚a.â€? Il Concilio Vaticano, s. . 71 Zob. G. Caprile, Il Concilio Vaticano II, t. V, s. - . 72 AAS, t. , , s. - . 73 A. Wenger, Les trois Rome, Paris , s. . Tekst homilii w Acta Synodalia, t. IV, cz. VII, s. - ; tĹ‚umaczenie wĹ‚oskie w: G. Caprile, Il Concilio Vaticano II, t. V, s. -

#

K !" # XX $% Msgr Pericle Felici, przedłoşył do aprobaty Ojców pierwsze cztery dokumenty: konstytucję duszpasterską Gaudium et spes, dekrety: o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes i o posłudze i şyciu kapłanów Presbyterorum ordinis oraz deklarację o wolności religijnej Dignitatis humanae. Sobór Watykański II zakończył się bez wyraźnego potępienia komunizmu. Waga tego faktu wydawała się „potwierdzać pogłoskę o otwartym porozumieniu między patriarchatem moskiewskim a Stolicą Apostolską�.74 W istocie milczenie soboru na temat komunizmu było ze strony owego historycznego zgromadzenia dramatycznym zaniechaniem. Ceremonia zamknięcia obrad soborowych odbyła się grudnia

roku. Jak z pewnÄ… goryczÄ… wspomina w swych pamiÄ™tnikach Msgr Hubert Jedin, „nie odpowiadaĹ‚a ona memu wyobraĹźeniu o powadze stosownej dla Soboru Ekumenicznego. ByĹ‚a to manifestacja i jako taka stanowiĹ‚a ustÄ™pstwo na rzecz ery mas i mediĂłwâ€?.75 MoĹźemy sobie wyobrazić niepokĂłj Plinia CorrĂŞi de Oliveira wobec ustaleĹ„ soboru i być moĹźe rĂłwnieĹź jego zakĹ‚opotanie faktem, iĹź dwĂłch bliskich mu brazylÄłskich hierarchĂłw, wraz z arcybiskupem Lefèbvrem, podpisaĹ‚o dokumenty soboru Ĺ‚Ä…cznie z tymi, przeciw ktĂłrym wystÄ™powali na sali obrad.76 Nie ulega wÄ…tpliwoĹ›ci, iĹź Doktor Plinio przyjÄ…Ĺ‚ postawÄ™ peĹ‚nego szacunku milczenia, oczekujÄ…c, by fakty potwierdziĹ‚y jego przewidywania. „Ekumeniczny SobĂłr WatykaĹ„ski II pod przewodnictwem Jana XXIII i PawĹ‚a VI – napisaĹ‚ w roku – byĹ‚ najwiÄ™kszy w dziejach KoĹ›cioĹ‚a. PanowaĹ‚a powszechna zgoda, iĹź przedmiotem dyskusji stanÄ… siÄ™ wszystkie najwaĹźniejsze zagadnienia współczesnoĹ›ci dotyczÄ…ce kwestii katolickiej. Ĺťe umieszczenie poĹ›rĂłd tych tematĂłw stosunku KoĹ›cioĹ‚a do jego najpotęşniejszego

A. Riccardi, Il Vaticano e Mosca, s.

. H. Jedin, Storia della mia vita, tĹ‚um. wĹ‚oskie, Morcelliana, Brescia , s. . 76 PoczÄ…tkowo arcybiskup Lefèbvre wydawaĹ‚ siÄ™ zaprzeczać, iĹź podpisaĹ‚ te dokumenty („ItinĂŠrairesâ€?, kwiecieĹ„ , s. , ). Jego podpis jednakĹźe widnieje w Acta Synodalia, t. IV, cz. VII, s. , . Msgr Carbone, odpowiadajÄ…cy za archiwum historyczne Soboru WatykaĹ„skiego II, sprawdziĹ‚ w tym wypadku obecność autentycznego podpisu na oryginaĹ‚ach dokumentĂłw. Zob. D. Menozzi, La chiesa ca olica e la secolarizzazione, s. . Waga tego podpisu zostaĹ‚a podkreĹ›lona przez magazyn „Sedes Sapientiaeâ€? nr , zima , s. - i nr , zima , oraz przez opata Georgesa de Nantes, Situation tragique de l’Eglise, „La Contre-RĂŠforme catholique au XXe. siècleâ€?, nr , lipiec oraz nry ,

, , luty-marzec, kwiecień, maj . 74

75

$

M>$ C@ !2 %2 , M>$ K # 4 ówcześnie przeciwnika było niezbędne – absolutnie niezbędne! W swej niemal dwutysiącletniej historii Kościół nigdy nie stanął twarzą w twarz z wrogiem tak potężnym, tak brutalnym, tak przebiegłym i tak całkowicie przeciwnym jego nauce. Debata o problemach współczesności w aspekcie religijnym, w której pomija się komunizm, to przedsięwzięcie równie zawodne, jak światowa konferencja medyczna zwołana w celu zbadania najważniejszych chorób dnia dzisiejszego, w której pomija się jakąkolwiek wzmiankę o AIDS… Oto co watykańska Ostpolitik przyjęła od Kremla.”77

. „Sprzeciw” wobec watykańskiej Ostpolitik Watykańska Ostpolitik doczekała się znacznej liczby krytyków na całym świecie, poczynając od tych, którzy powinni być jej beneficjentami, a jednak określali się raczej jako jej ofiary, tj. od chrześcijan w Europie Wschodniej. Najważniejszą jednak publiczną demonstracją niezgody w świecie katolickim była bez wątpienia deklaracja sprzeciwu opublikowana w roku przez istniejące wówczas oddziały TFP w dziennikach różnych krajów całego świata. Autorem i pierwszym sygnatariuszem tej historycznej deklaracji był profesor Plinio Corrêa de Oliveira. Rok dostarczył „polityce odprężenia” ogromnego impulsu w postaci wizyt Nixona w Chinach i w Rosji.78 Międzynarodowa polityka amerykańskiego prezydenta i jego sekretarza stanu Kissingera oraz europejska polityka socjalistycznego kanclerza Niemiec Willy’ego Brandta zmierzały do jednego celu: „konwergencji” między blokami zachodnim i komunistycznym. Jedynym rezultatem owej polityki kolaboracji, opartej na uprzywilejowanej osi Waszyngton – Moskwa, było opóźnienie o dwadzieścia lat, dzięki pomocy gospodarczej, nieuchronnego rozpadu komunistycznego imperium, przy jednoczesnym narastaniu sowieckiej agresywności w stosunku wprost proporcjonalnym do pomocy otrzymywanej z Zachodu.

P. Corrêa de Oliveira, Komunizm i antykomunizm na progu ostatniej dekady millenium. Według Plinia Corrêi de Oliveira „można bez przesady stwierdzić, iż od czasu bolszewizacji Rosji komunizm nie osiągnął zwycięstwa” dorównującego tzw. odprężeniu: „nawet katastroficzne ustępstwa poczynione w Jałcie przez Roosevelta w szkodliwości swej nie mogą się równać z najgłębszymi rezultatami «upadku barier ideologicznych» spowodowanymi przez tandem Nixon-Kissinger”. A crise louca, „Folha de São Paulo”,

VIII .

77 78

%

K !" # XX $% Na polu eklezjalnym arcybiskup Agostino Casaroli,79 „minister spraw zagranicznychâ€? PawĹ‚a VI, podÄ…ĹźaĹ‚ drogÄ… porozumienia z komunizmem podobnÄ… do obranej przez Brandta i Kissingera. JednÄ… z najznamienitszych oďŹ ar watykaĹ„skiej Ostpolitik zostaĹ‚ prymas WÄ™gier, kardynaĹ‚ Mindszenty – bohaterski antykomunista, ktĂłry w roku zostaĹ‚, w celu uĹ‚atwienia zbliĹźenia miÄ™dzy StolicÄ… ApostolskÄ… i wÄ™gierskim rzÄ…dem komunistycznym, usuniÄ™ty przez PawĹ‚a VI z diecezji w Esztergom i „zesĹ‚anyâ€? do Rzymu.80 „Na tle powszechnego spustoszenia – pisaĹ‚ Plinio CorrĂŞa de Oliveira – wyrasta postać kardynaĹ‚a Mindszentyego, wielkiego nonkonformisty, autora wielkiej miÄ™dzynarodowej sprawy: niezĹ‚omnego sprzeciwu ratujÄ…cego honor KoĹ›cioĹ‚a i ludzkoĹ›ci. Swoim przykĹ‚adem – dostojeĹ„stwem nieskalanej rzymskiej purpury na krzepkich ramionach męşnego i oddanego pasterza – pokazaĹ‚ katolikom, iĹź nie wolno im podÄ…Ĺźać za masami padajÄ…cymi na klÄ™czki przed Belialem.â€?81 Nieco później, kwietnia roku, „Folha de S. Pauloâ€? zamieĹ›ciĹ‚a w formie ogĹ‚oszenia obszernÄ… deklaracjÄ™ brazylÄłskiego TFP zatytuĹ‚owanÄ… Polityka odpręşenia Watykanu wobec rzÄ…dĂłw komunistycznych. Pytanie dla TFP: Zaniechać sprzeciwu czy stawić opĂłr? Tego samego roku, w zwiÄ…zku z podróşÄ… na KubÄ™ arcybiskup Casaroli stwierdziĹ‚, iĹź „katolicy ĹźyjÄ…cy na Kubie sÄ… szczęśliwi pod rzÄ…dami komunistĂłwâ€? oraz Ĺźe „katolicy i w ogĂłle KubaĹ„czycy nie odczuwajÄ…

79 Urodzony w r. niedaleko Piacenzy Agostino Casaroli otrzymaĹ‚ Ĺ›wiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie w roku , a w r. wstÄ…piĹ‚ do sĹ‚uĹźby w sekretariacie stanu, z ktĂłrym zwiÄ…zaĹ‚ caĹ‚Ä… swÄ… karierÄ™. W roku otrzymaĹ‚ od Jana XXIII polecenie wyjazdu do Budapesztu i Pragi w celu zbadania moĹźliwoĹ›ci nawiÄ…zania kontaktĂłw z tamtejszymi rzÄ…dami. DaĹ‚o to poczÄ…tek dĹ‚ugiej serii podróşy do krajĂłw komunistycznych, ktĂłra doprowadziĹ‚a do wypracowania, zwĹ‚aszcza za pontyďŹ katu PawĹ‚a VI, polityki watykaĹ„skiej znanej pod nazwÄ… Ostpolitik. W roku papieĹź Jan PaweĹ‚ II obdarowaĹ‚ Agostina Casarolego kapeluszem kardynalskim i mianowaĹ‚ prefektem Rady ds. Publicznych KoĹ›cioĹ‚a oraz sekretarzem stanu, ktĂłre to stanowisko zajmowaĹ‚ do grudnia r. Zob. Alleste Santini, Casaroli, l’uomo del dialogo, Edizioni San Paolo, Cinisello Balsamo . 80 Na temat kard. JĂłzsefa Mindszentyego zob. Erinnerungen, Propyläen, Ullstein und Berlin

. Kiedy lutego r., podano do publicznej wiadomości informację o usunięciu kardynała, ten wydał oświadczenie, iş nigdy nie zrzekł się swej roli arcybiskupa ani godności prymasa Węgier, podkreślając, şe „decyzję podjęła wyłącznie Stolica Apostolska�. Ibidem, s. . 81 P. Corrêa de Oliveira, Ao grande criador do caso imenso, Folha de S. Paulo, III . Zob. teş: Idem, A glória, a alegria, a honra, „Folha de S. Paulo�, II ; Tenuras que arrancarian lågrimas, „Folha de S. Paulo�, X ; Conforme queira Budapest, „Folha de S. Paulo�, X .

&

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 najmniejszych trudnoĹ›ci ze strony rzÄ…du socjalistycznegoâ€?.82 Deklaracja TFP przypomina Ăłw epizod obok innych, nie mniej znaczÄ…cych, jak odbyta w roku podróş Msgr Willebrandsa, przewodniczÄ…cego Sekretariatu ds. jednoĹ›ci chrzeĹ›cÄłan, do Rosji, na spotkanie z prawosĹ‚awnym biskupem Pimenem, zaufanym czĹ‚owiekiem Kremla, czy jak poparcie udzielone przez kardynaĹ‚a SilvÄ™ HenrĂ­queza, arcybiskupa Santiago de Chile, marksistowskiemu przywĂłdcy, Salvadorowi Allende. W obliczu podobnych faktĂłw Plinio CorrĂŞa de Oliveira pisaĹ‚ w imieniu TFP jÄ™zykiem peĹ‚nym szacunku, lecz jednoczeĹ›nie niezwykle twardym: „WatykaĹ„ska polityka odpręşenia w stosunku do reĹźimĂłw komunistycznych wytwarza sytuacjÄ™, ktĂłra gĹ‚Ä™boko porusza katolikĂłw-antykomunistĂłw, daleko mniej jednak jako antykomunistĂłw niĹź jako katolikĂłw. Albowiem w kaĹźdej chwili moĹźe paść wobec nich zarzut w najwyĹźszym stopniu kĹ‚opotliwy: czy ich dziaĹ‚ania antykomunistyczne nie prowadzÄ… do celu jak najbardziej sprzecznego z celem, ku ktĂłremu zmierza Wikariusz Chrystusowy? A czy moĹźna za konsekwentnego uznać takiego katolika, ktĂłry podÄ…Ĺźa w kierunku odwrotnym niĹź NajwyĹźszy Pasterz? Pytanie to nakazuje katolikom-antykomunistom rozwaĹźyć nastÄ™pujÄ…cÄ… alternatywÄ™: zaprzestać walki czy wytĹ‚umaczyć wĹ‚asnÄ… postawÄ™? Zaprzestać walki nie moĹźemy. A nie moĹźemy jej zaprzestać z powodu obowiÄ…zkĂłw naszego katolickiego sumienia. Wszak skoro obowiÄ…zkiem kaĹźdego katolika jest krzewienie dobra i zwalczanie zĹ‚a, sumienie nakĹ‚ada na nas odpowiedzialność za propagowanie tradycyjnej doktryny KoĹ›cioĹ‚a i zwalczanie doktryny komunistycznej (‌) KoĹ›ciół nie jest, KoĹ›ciół nigdy nie byĹ‚, KoĹ›ciół nigdy nie bÄ™dzie wiÄ™zieniem sumieĹ„. WiÄ™zĂłw posĹ‚uszeĹ„stwa NastÄ™pcy ĹšwiÄ™tego Piotra nigdy nie zerwiemy, wiÄ™zy te do gĹ‚Ä™bi duszy umiĹ‚owaliĹ›my, wiÄ™zom tym oddajemy caĹ‚Ä… naszÄ… miĹ‚ość, wiÄ™zy te caĹ‚ujemy w tej samej chwili, gdy przygnieceni smutkiem potwierdzamy Zob. O Estado de S. Paulo, IV r. Podczas trwajÄ…cej od marca do kwietnia r. podróşy na zaproszenie episkopatu Kuby, arcybiskup Casaroli rozmawiaĹ‚ z czĹ‚onkami rzÄ…du oraz z samym Fidelem Castro. W roku nastÄ™pnym odwiedziĹ‚ NiemieckÄ… RepublikÄ™ DemokratycznÄ…, a od lipca do sierpnia r. braĹ‚ udziaĹ‚, jako specjalny delegat PawĹ‚a VI, w konferencji „bezpieczeĹ„stwaâ€? w Helsinkach, gdzie w imieniu Stolicy Apostolskiej podpisaĹ‚ jej akt koĹ„cowy.

82

'

K !" # XX $% nasze stanowisko. I na kolanach, ze czcią spoglądając na osobę Jego Świątobliwości Papieşa Pawła VI, wyraşamy mu całą naszą wierność. W tym synowskim wystąpieniu mówimy do Pasterza Pasterzy: Twoje są nasze dusze, Twoje jest nasze şycie. Rozkazuj nam według Twej woli. Ale nie wymagaj od nas bezczynności w obliczu atakującego nas czerwonego wilka. Temu nasze sumienie się sprzeciwia.�83 Posłuszeństwo hierarchii kościelnej, które nakłada na nas katechizm i sama nasza wiara, nie jest bezwarunkowe; z pewnością ma ono swoje granice, co potwierdzają wszyscy teologowie. Dizionario di Teologia Morale pod redakcją kardynałów Robertiego i Palazziniego wyjaśnia tę kwestię następująco: „Nie ulega wątpliwości, iş posłuszeństwo zwierzchnikowi wydającemu polecenie sprzeczne z prawami Boskim lub kościelnymi nigdy nie jest właściwe; w takim przypadku naleşy powtórzyć słowa św. Piotra: trzeba bardziej słuchać Boga niş ludzi (Dz , ).�84 Uprawnione „nieposłuszeństwo� wobec rozkazu niesprawiedliwego w kwestiach wiary i moralności moşna w szczególnych przypadkach rozciągnąć nawet na sferę publicznego oporu wobec władz kościelnych. Arnaldo V. Xavier da Silveira w rozprawie na temat publicznego oporu wobec decyzji władzy kościelnej85 dowiódł na przykładzie świętych, Doktorów Kościoła oraz znamienitych teologów i kanonistów, iş – w przypadku „nieuchronnego zagroşenia wiary�86

P. Corrêa de Oliveira, The Vatican Policy of Distension Toward the Communist Governments, „Crusade for a Christian Civilization�, New York, t. , nr , wrzesień . Dokument został w całości opublikowany w „Catolicismo� nr , kwiecień , oraz w brazylijskich dziennikach, po czym przedrukowany przez inne gazety i czasopisma jedenastu krajów, nie wywołując ani jednego głosu sprzeciwu wobec swej ortodoksji i poprawności kanonicznej. 84 D. Gregorio Manise OSB, hasło Obbedienza, w: DTM, s.

. 85 Arnaldo Vidigal Xavier da Silveira, La nouvelle Messe de Paul VI: qu’en penser?, Diusion de la PensÊe Francaise, ChirÊ-en-Montreuil , s. - . 86 Wedle św. Tomasza z Akwinu w określonych sytuacjach uprawniony jest publiczny sprzeciw wobec decyzji Ojca Świętego. Doktor Anielski uczy, iş „w wypadku zagroşenia dla wiary, podwładni powinni upominać przełoşonych nawet publicznie. Tak więc św. Paweł, który był podwładnym św. Piotra, strofował go publicznie w obliczu groşącego Kościołowi zaburzenia w sprawach wiary. Jak to wyjaśnia glosa św. Augustyna do Listu do Galatów ( , ): „sam Piotr dał przykład przełoşonym, by w wypadku zejścia z prostej drogi nie oburzali się na upomnienia podwładnych.� Suma Teologiczna, II-II, , , . 83

!(

M>$ C@ !2 %2 , M>$ K # 4 (św. Tomasz z Akwinu) czy też „agresji dusz”87 (św. Robert Bellarmin) na polu doktrynalnym – wierni uprawnieni są nawet do publicznego oporu wobec władz kościelnych. Stąd słuszność postawy „sprzeciwu”: „Sprzeciw ten nie ma nic wspólnego z podziałem, rewoltą, arogancją czy brakiem szacunku. Przeciwnie, wypływa z wierności, jedności, miłości i poddania.”88 Odwołując się do postawy św. Pawła, który „otwarcie sprzeciwił się”89 św. Piotrowi, Plinio Corrêa de Oliveira pisze: „W tej samej mierze, w jakiej św. Paweł sprzeciwił się św. Piotrowi, nasza postawa jest postawą sprzeciwu”.90 Postawę taką wyraziły publicznie wszystkie istniejące ówcześnie – zarówno w Ameryce, jak i w Europie – Stowarzyszenia Obrony Tradycji, Rodziny i Własności oraz pokrewne organizacje. Opublikowana dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II przez Świętą Kongregację Nauki Wiary Instrukcja na temat niektórych aspektów „teologii wyzwolenia”91, definiująca marksizm jako „hańbę naszych czasów”, wydaje się dowodzić słuszności postawy „oporu” wobec Ostpolitik ze strony zarówno TFP, jak i katolików-antykomunistów całego świata.92 Inny wielki teolog, św. Robert Bellarmin, kardynał, jezuita, wybitny obrońca papiestwa w sporze z protestantyzmem, podkreśla, iż „jak sprawiedliwą jest rzeczą sprzeciwiać się papieżowi, który atakuje ciało, tak samo sprawiedliwym jest sprzeciwianie mu się, kiedy atakuje duszę lub gdy zakłóca porządek społeczny, a nade wszystko gdyby podjął próbę zniszczenia Kościoła. Uważam, iż sprawiedliwą jest rzeczą sprzeciwianie mu się za pomocą niewykonywania jego rozkazów i przeszkadzania w wypełnianiu jego woli. Nie jest jednakowoż sprawiedliwym osądzanie go, karanie czy obalanie go, gdyż tego rodzaju akty są zadaniem przełożonego.” De Romano Pontefice, II. . 88 P. Corrêa de Oliveira, The Vatican policy of distension. 89 Ga ,

. 90 P. Corrêa de Oliveira, The Vatican policy of distension. 91 Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Libertatis nuntius. 92 Plinio Correa de Oliveira odebrał tę deklarację jako „dobroczynny strumień zimnej wody tryskający ze strażackiego węża”. Oto, co pisał na ten temat: „Dla wszystkich strapionych owym spektaklem – już na obecnym etapie tragicznym, wkrótce zaś mogącym przybrać wymiar apokaliptyczny – deklaracja ciała tak ważnego jak Święta Kongregacja Doktryny Wiary czarno na białym ogłaszająca nieprzystawalność nauki katolickiej i marksizmu była niby dobroczynny strumień zimnej wody tryskający niespodziewanie ze strażackiego węża dla kogoś ogarniętego przez płomienie. A ja, który jako prezes krajowej rady brazylijskiego TFP pierwszy podpisałem deklarację sprzeciwu wobec watykańskiej Ostpolitik, muszę w tej chwili wyrazić radość, wdzięczność i nade wszystko nadzieję, z którą osoba ogarnięta płomieniami wita taką ulgę. Mam świadomość, iż są tacy bracia w wierze – poza szeregami TFP, zwłaszcza zaś poza granicami Brazylii – którzy powstrzymują się od wyrażania podobnych uczuć, głównie dlatego, że uważają, iż jeden strażacki wąż nie wystarczy do ugaszenia pożaru. Ja sam uważam, że jednym wężem takiego pożaru ugasić się nie da. Nie powstrzymuje mnie to jednak od uznania płynącego zeń strumienia za czynnik korzystny. Co więcej, brak dowodów na to, iż dysponujemy tylko tym jednym wężem. Czyż instrukcja kardynała Ratzingera nie pojawiła się nieoczekiwanie? Czyż jeden nieoczekiwany krok nie skłania nas do oczekiwania innych, mniej lub bardziej nieoczekiwanych kroków w tym samym kierunku?” P. Corrêa de Oliveira, Un primo ostacolo agli errori diffusi dalla „teologia della liberazione”, „Cristianità” nr

, styczeń . 87

!

K !" # XX $%

. Modernistyczny „dialogâ€? zdemaskowany Kiedy po publikacji encykliki Ecclesiam suam sĹ‚owo „dialogâ€? znalazĹ‚o siÄ™ na ustach wszystkich, w grudniu roku Plinio CorrĂŞa de Oliveira wydaĹ‚ kolejnÄ… waĹźnÄ… rozprawÄ™: Niedostrzegalna przemiana ideologiczna a dialog.93 ZdemaskowaĹ‚ w niej uĹźywanie „dialoguâ€? jako techniki perswazji, ktĂłra w marksistowskiej strategii podboju zajmuje miejsce nie mniej istotne niĹź przemoc. AnalizÄ™ przeprowadzonÄ… przez Doktora Plinio w nastÄ™pujÄ…cy sposĂłb streĹ›ciĹ‚ Silvio Vitale w przedmowie do wĹ‚oskiego wydania pracy: „DrogÄ… dialogu komunizm uzyskuje sposobność nakĹ‚onienia katolickiego rozmĂłwcy do przyjÄ™cia heglowskiego relatywizmu: osoby, miÄ™dzy ktĂłrymi toczy siÄ™ dialog, w konfrontacji tezy z antytezÄ… podĹ›wiadomie dąşą do syntezy, ktĂłra je obejmuje i przekracza. Postawa ta pozostaje w peĹ‚ni zgodna z komunizmem. (‌) Z drugiej strony jednakĹźe – tj. dla katolika – jest fatalna, poniewaĹź katolik, przyjmujÄ…c taki rodzaj dialogu w ostatecznoĹ›ci zaprzecza istnieniu prawdy i dobra pojmowanych jako wartoĹ›ci absolutne, niezmienne, transcendentne. (‌) NieostroĹźny rozmĂłwca rozpoczyna dialog przekonany, iĹź moĹźe dotrzeć do prawdy, a zatem i jednoĹ›ci, poprzez wĹ‚asnÄ… prĂłbÄ™ przekonania przeciwnika. Potem za najwaĹźniejszy cel rozmowy zaczyna uwaĹźać nie prawdÄ™, lecz jedność. W konsekwencji dochodzi do przekonania, iĹź nie istniejÄ… obiektywne prawdy i bĹ‚Ä™dy, zatem by osiÄ…gnąć jedność nie trzeba przeciwnika przekonywać. W istocie sam siebie przekonuje, Ĺźe jedność moĹźe skutecznie umacniać siÄ™ i postÄ™pować jedynie poprzez ÂŤprawdy wzglÄ™dneÂť i przypuszczenia. W tym momencie, caĹ‚kowicie zaplÄ…tanego w sidĹ‚a irenistycznej utopii, bez reszty pochĹ‚ania go osiÄ…gniÄ™cie za wszelkÄ… cenÄ™ stanu koegzystencji z przeciwnikiem.â€?94 Niewiele analiz heglowskiej dialektyki dorĂłwnuje pracy brazylÄłskiego myĹ›liciela, w ktĂłrej metaďŹ zycznej gĹ‚Ä™bi towarzyszy znakomita

93 Plinio CorrĂŞa de Oliveira, Baldeção ideologica inadvertida e dialogo, Editora Vera Cruz, SĂŁo Paulo . TĹ‚um. angielskie: Unperceived Ideological Transhipment and Dialogue, „Crusade for a Christian Civilizationâ€?, t. , nr , paĹşdziernik-grudzieĹ„ ; tĹ‚um. wĹ‚oskie: Trasbordo ideologico inavvertito e dialogo, Edizione de L’AlďŹ ere, Napoli . 94 Silvio Vitale, Przedmowa do: P. CorrĂŞa de Oliveira, Trasbordo ideologico, s. - .

!

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 umiejÄ™tność analizy psychologicznej oraz lingwistycznej. Doktor Plinio przypomina, iĹź – wedĹ‚ug Ĺ›w. Tomasza z Akwinu – jednym z powodĂłw, dla ktĂłrych BĂłg dopuszcza bĹ‚Ä™dy i zĹ‚o, jest tym wiÄ™ksze uwydatnienie wspaniaĹ‚oĹ›ci prawdy i dobra.95 JakĹźe inaczej moĹźna dostrzec ten kontrast, niĹź poprzez otwarte i kategoryczne ujawnienie caĹ‚ego faĹ‚szu i zĹ‚a, ktĂłre owe godne napiÄ™tnowania bĹ‚Ä™dy zawierajÄ…? PotÄ™pianie bĹ‚Ä™dĂłw wedle ewangelicznego nakazu „tak, tak – nie, nieâ€? wytwarza w duszy sĹ‚uchajÄ…cego zdrowy konikt, ktĂłry eliminujÄ…c niejasnoĹ›ci i niepewnoĹ›ci prowadzi ku wiernoĹ›ci prawdzie absolutnej. Plinio CorrĂŞa de Oliveira wyraĹźa absolutnÄ… niezgodÄ™ wobec wszelkich tendencji irenistycznych: „Komunizm nie toleruje współistnienia z tym, kto – w przeciwieĹ„stwie do niego – wyznaje ďŹ lozoďŹ Ä™ opartÄ… na uznaniu prawdy i dobra za wartoĹ›ci absolutne, niezmienne, transcendentne, w najdoskonalszy sposĂłb istniejÄ…ce w Boskiej istocie.â€?96

. Prawdziwy i faĹ‚szywy ekumenizm Irenistyczna mentalność kompromisu z bĹ‚Ä™dem stanowi cechÄ™ charakterystycznÄ… utopÄłnego nastawienia psychologicznego, pragnÄ…cego nastania epoki pozbawionej kontrastĂłw i polemik. Plinio CorrĂŞa de Oliveira ukazuje w pracy zatytuĹ‚owanej Niedostrzegalna przemiana ideologiczna a dialog, Ĺźe na poziomie religÄłnym irenistyczny dialog sprzyja interkonfesyjnoĹ›ci, przez co osĹ‚abia wszystkie religie i prowadzi je ku stanowi caĹ‚kowitego pomieszania. „NaleĹźy wyróşnić dwie formy ekumenizmu. Jeden jego rodzaj pragnie – w celu przywiedzenia dusz do jednej owczarni jednego Pasterza – jak najbardziej zredukować liczbÄ™ jaĹ‚owych sporĂłw i polemik na rzecz dialogu z uĹźyciem argumentĂłw oraz róşnych form dyskusji. Ekumenizm ten szczodrze wspierajÄ… rozliczne dokumenty papieskie, szczegĂłlnie Jana XXIII i PawĹ‚a VI. Drugi rodzaj ekumenizmu posuwa siÄ™ jednak dalej, şądajÄ…c wykorzenienia ze stosunku Religii Katolickiej do innych religii wszelkich form postawy walczÄ…cej. Ă“w ekstremalny ekumenizm jest wyraĹşnie oparty na relatywizmie czy teĹź religÄłnym

95 96

Ĺšw. Tomasz z Akwinu, Contra Gentes, III, . P. CorrĂŞa de Oliveira, Unperceived Ideological Transhipment, s. .

!!

K !" # XX $% synkretyzmie, których potępienie znajdujemy w dwóch dokumentach św. Piusa X: w encyklice Pascendi przeciw modernizmowi oraz w liście pasterskim Notre Charge Apostolique przeciw ruchowi Sillon.”97 Zgodnie z duchem takiej postawy wszystkie religie uznaje się za prawdy „względne” i porządkuje wedle schematu dialektyki heglowskiej. Ten rodzaj ekumenizmu prowadzi duszę ku jednej uniwersalnej religii, mianowicie ku sztucznej i fałszywej „religii Człowieka”. „Obserwujemy, iż ekstremalny ekumenizm wytwarza tragiczny zamęt zarówno wśród katolików, jak i braci odłączonych, czy to schizmatyków, heretyków, czy też innych. Zamęt ów z pewnością należy do najbardziej tragicznych zjawisk w naszym, i tak całkowicie pogrążonym w zamęcie stuleciu. W rzeczy samej nie istnieje dzisiaj większe niebezpieczeństwo w sferze religijnej niż relatywizm. Zagraża on wszystkim religiom, dlatego zarówno każdy prawdziwy katolik, jak i brat odłączony, który poważnie traktuje własną religię, powinien z nim walczyć. Można tego dokonać jedynie przez wysiłek ukierunkowany na obronę naturalnej, prawidłowej treści własnej wiary przed deformującymi i podkopującymi ją relatywistycznymi interpretacjami. W walce tej sojusznikiem prawdziwego katolika będzie np. żyd czy muzułmanin, który nie pozwala sobie na najmniejszą wątpliwość w kwestii tego, co nas łączy, a co dzieli. Taka postawa utrzymuje relatywizm z dala od sfer, w które chciałby się on wedrzeć. Co więcej, jedynie pod warunkiem przyjęcia takiej postawy, rozmowa – w całej rozmaitości swych form, włącznie ze sporem i polemiką – może służyć zjednoczeniu dusz. «Dobre rachunki sprzyjają dobrym przyjaźniom» – mówi przysłowie. Podobnie, tylko klarowność myśli, tylko jasność w ich wyrażaniu prowadzi do prawdziwej jedności. Przesadny ekumenizm, skłaniający wszystkich do ukrywania lub niedoceniania rozbieżności z innymi, prowadzi zaś do powierzchownego «makijażu», sprzyjającego jedynie relatywizmowi – najpotężniejszemu wspólnemu wrogowi wszystkich religii.”98

97

Ibidem, s. .

!"

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4

. Wybuch kryzysu posoborowego Wydarzenia trzech dekad, jakie upĹ‚ynęły od zakoĹ„czenia Soboru WatykaĹ„skiego II do Ĺ›mierci Plinia CorrĂŞi de Oliveira paĹşdziernika roku, dostarczyĹ‚y wielu okazji do reeksji na temat kursu KoĹ›cioĹ‚a zwanego „soborowymâ€? czy teĹź „posoborowymâ€?. Zagadnienie zostaĹ‚o celowo znieksztaĹ‚cone przez media po wybuchu tak zwanej „sprawy Lefèbvre’aâ€? – od nazwiska francuskiego arcybiskupa,99 ktĂłry w roku wszedĹ‚ w otwarty konikt ze StolicÄ… ApostolskÄ… w kwestii nowej Mszy ĹšwiÄ™tej oraz reform soborowych.100 JednakĹźe 98 Ibidem, s. . „Kiedy pewnego dnia zostanie spisana jakĹźe mroczna i zagmatwana historia kryzysu religÄłnego i koncepcji socjo-ekonomicznych wnoszÄ…cych poĹźogÄ™ do Ĺ›wiata katolickiego – napisze brazylÄłski myĹ›liciel dziesięć lat później, z okazji wizyty Jana PawĹ‚a II w Ĺ›wiÄ…tyni luteraĹ„skiej w Rzymie – wyjdzie na jaw zabĂłjcze dziaĹ‚anie ekumenizmu. Wielka jego ekspansywność wprawi w zakĹ‚opotanie psychologĂłw. Ekumeniczny mit wykazuje osobliwÄ… zdolność do zaĹ›lepiania wszystkich, ktĂłrzy pozwolÄ… mu siÄ™ oczarować. (‌) CzyĹź nie dostrzegajÄ… oni czajÄ…cego siÄ™ u koĹ„ca tej drogi niebezpieczeĹ„stwa: zbudowania na poziomie ogĂłlnoĹ›wiatowym ponurego supermarketu z religiami i systemami ďŹ lozoďŹ cznymi, w ktĂłrym prawda i faĹ‚sz zostanÄ… wymieszane i bezĹ‚adnie rozrzucone? JedynÄ… zaĹ› rzeczÄ…, ktĂłrej w takim Ĺ›wiecie zabraknie – jeĹźeli dotarcie do tego punktu w ogĂłle jest moĹźliwe – bÄ™dzie prawda absolutna, czyli nieskalana i niezmieniona Wiara Rzymska, Katolicka i Apostolska.â€? P. Correa de Oliveira, Lutero: no e poi no!, „Lepantoâ€? nr , styczeĹ„ . 99 Arcybiskup Marcel Lefèbvre urodziĹ‚ siÄ™ listopada r. w Turcoing (Lille), zmarĹ‚ zaĹ› marca w Martigny. StudiowaĹ‚ we francuskim seminarium duchownym w Rzymie; Ĺ›wiÄ™cenia kapĹ‚aĹ„skie przyjÄ…Ĺ‚ wrzeĹ›nia r. z rÄ…k biskupa Lille, LiĂŠnarta. W roku wstÄ…piĹ‚ do Zgromadzenia Ducha ĹšwiÄ™tego prowadzÄ…cego gĹ‚Ăłwnie pracÄ™ apostolskÄ… na misjach we francuskiej Afryce. SakrÄ™ biskupiÄ… otrzymaĹ‚

wrzeĹ›nia r., po czym objÄ…Ĺ‚ funkcjÄ™ delegata apostolskiego na francuskojÄ™zycznÄ… AfrykÄ™, a wrzeĹ›nia r. zostaĹ‚ arcybiskupem Dakaru. OpuĹ›ciĹ‚ tÄ™ diecezjÄ™ w roku przyjÄ…wszy tytuĹ‚ arcybiskupa-biskupa Tulle. W latach - peĹ‚niĹ‚ funkcjÄ™ przeĹ‚oĹźonego generalnego swego zgromadzenia. W roku zaĹ‚oĹźyĹ‚ Bractwo KapĹ‚aĹ„skie Ĺšw. Piusa X w szwajcarskiej diecezji Fryburg, za zgodÄ… tamtejszego ordynariusza, biskupa Charrière. Od roku trwaĹ‚a jego wielki spĂłr ze StolicÄ… ApostolskÄ…, ktĂłra – po udzielonych przezeĹ„ czerwca r. Ĺ›wiÄ™ceniach kapĹ‚aĹ„skich – doprowadziĹ‚a do zawieszenia arcybiskupa a divinis, po dokonanej zaĹ› przezeĹ„ czerwca

r. konsekracji biskupów – do ekskomuniki latae sententiae. Zob. „Il Regno documenti� nr , IX

, s. -

. 100 Arcybiskup Marcel Lefèbvre, jeden z wyróşniajÄ…cych siÄ™ podczas obrad soboru przedstawicieli skrzydĹ‚a konserwatywnego, ostatecznie podpisaĹ‚ dokumenty soborowe, a w listach do czĹ‚onkĂłw Zgromadzenia Ducha ĹšwiÄ™tego, ktĂłrego byĹ‚ przeĹ‚oĹźonym generalnym, soborowym reformom stawiaĹ‚ oceny umiarkowanie pozytywne. W dokumentach tych arcybiskup Lefèbvre nie tylko podkreĹ›laĹ‚ stosownÄ… porÄ™ dla zamierzonej przez sobĂłr liturgicznej odnowy, ale – nawet wyraĹźajÄ…c zastrzeĹźenia – nawoĹ‚ywaĹ‚ do przyjÄ™cia pozytywnych elementĂłw soboru podkreĹ›lajÄ…c, iĹź pracom soborowym towarzyszy szczegĂłlna Ĺ‚aska „pomagajÄ…ca wprowadzić w KoĹ›ciele reformy i usprawnienia, ktĂłrych jedynym celem jest doskonalsze uĹ›wiÄ™cenie i oĹźywienie na nowo najczystszego ducha ewangelicznegoâ€?. Arcybiskup M. Lefèbvre, Le res pastorales et ĂŠcrits, Fideliter, Escurolles , s. . W późniejszym okresie wyraziĹ‚ swÄ… krytycznÄ… postawÄ™ w pracach: Un ĂŠvĂŞque parle. Ecrits et allocutions, - , Dominique Martin Morin, Paris ; J’accuse le Concile, Editions Saint-Gabriel, Martigny ; Le re ouverte aux catholiques perplexes, Albin Michel, Paris ; Ils l’ont dĂŠcouronnĂŠ, Editions Fideliter, Escurolles . „Trudno wyjaĹ›nić – zauwaĹźa Danielle Menozzi – przyczyny tej zmiany stanowiska na podstawie dostÄ™pnej dziĹ› dokumentacji.â€? D. Menozzi, La Chiesa ca olica e la secolarizzazione, s. .

!#

K !" # XX $% za pontyďŹ katu PawĹ‚a VI, na dĹ‚ugo przed zaistnieniem problemu arcybiskupa Lefèbvre’a, temat „kryzysu KoĹ›cioĹ‚aâ€?101 staĹ‚ siÄ™ centralnym punktem debaty zaprzÄ…tajÄ…cej uwagÄ™ najwybitniejszych teologĂłw i ďŹ lozofĂłw współczesnoĹ›ci. Historyk Hubert Jedin, ktĂłry podczas soboru współpracowaĹ‚ w charakterze „ekspertaâ€? z kardynaĹ‚em Fringsem, po okresie sprzeciwu wobec koncepcji „kryzysu w KoĹ›cieleâ€? poczuĹ‚ siÄ™ zmuszony do jego uznania, co uczyniĹ‚ podczas sĹ‚ynnej konferencji zatytuĹ‚owanej Historia a kryzys KoĹ›cioĹ‚a, opublikowanej w „L’Osservatore Romanoâ€?.102 wrzeĹ›nia roku bp Jedin przedĹ‚oĹźyĹ‚ Konferencji Episkopatu Niemiec memorandum, w ktĂłrym zilustrowaĹ‚ pięć zjawisk zwiÄ…zanych z kryzysem wewnÄ…trz KoĹ›cioĹ‚a. ByĹ‚y to:

. NarastajÄ…ca niepewność w wierze, spowodowana swobodnym rozpowszechnianiem bĹ‚Ä™dĂłw teologicznych z katedr, na kartach ksiÄ…Ĺźek i rozpraw. . UsiĹ‚owanie przeniesienia do KoĹ›cioĹ‚a form demokracji parlamentarnej, przez wprowadzenie prawa do współuczestnictwa na wszystkich trzech poziomach Ĺźycia koĹ›cielnego: w KoĹ›ciele powszechnym, w diecezji i w paraďŹ i. . Desakralizacja kapĹ‚aĹ„stwa. . Dowolne „konstruowanieâ€? obrzÄ™dĂłw liturgicznych zamiast wypeĹ‚niania Opus Dei. . Ekumenizm jako protestantyzacjaâ€?.103

BibliograďŹ a przedmiotu jest niezwykle obszerna. Na uwagÄ™ zasĹ‚ugujÄ… zwĹ‚aszcza: kard. Joseph Ratzinger, Vi orio Messori, Raport o stanie wiary, Michalineum, Warszawa-Struga

; Romano Amerio, Iota unum. Studio delle variazioni della Chiesa ca olica nel secolo XX, Ricardo Ricciardi Editore, Milano-Napoli ; Msgr Rudolf Graber, Athanasius und die Kirche unserer Zeit, Verlag und Druck Joseph Kral, Abensber . Zob. teş Dietrich von Hildebrand, Koń trojański w mieście Boga, Biblioteka Frondy, przeł. Jerzy Wocial, Warszawa ; Idem, Spustoszona winnica, przeł. Tomasz G. Pszczółkowski, Biblioteka Frondy, Warszawa ; opat Georges de Nantes, Liber Accusationis (doręczony Stolicy Apostolskiej kwietnia

r.), tĹ‚um. wĹ‚oskie, Arti GraďŹ che Pedanesi, Roma ; Cornelio Fabro CPS, L’avventura della teologia progressista, Rusconi Editore, Milano ; Bernardo MonsegĂş CP, Posconcilio, t. - , Studium, Madrid - ; Wiegand Siebel, Katolisch oder konziliar – Die Krise der Kirche heute, A. Langen-G. MĂźller, MĂźnchen-Wien ; kard. Giuseppe Siri, Getsemani – Riessioni sul Movimento Teologico contemporaneo, FraternitĂ della Santissima Vergine, Roma ; George May, Der Glauben in der nachkonziliaren Kirche, Mediatrix Verlag, Wien . 102 H. Jedin, Kiechengeschichte und Kirchenkrise, „Aachener Kirchenzeitungâ€?, XII

i I . Tłum. woskie „L’Osservatore Romano�, I . 103 H. Jedin, Storia della mia vita, s. - . 101

!$

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 W tym samym roku , w przemĂłwieniu, ktĂłre miaĹ‚o stać siÄ™ punktem zwrotnym, PaweĹ‚ VI stwierdziĹ‚: „KoĹ›ciół znajduje siÄ™ w okresie niepokoju. NiektĂłrzy dokonujÄ… samokrytyki, moĹźna by nawet powiedzieć – samozniszczenia. Mamy do czynienia z czymĹ› w rodzaju ostrego i zĹ‚oĹźonego zaburzenia wewnÄ™trznego, ktĂłrego po soborze nikt siÄ™ nie spodziewaĹ‚. (‌) KoĹ›ciół raniony jest rĂłwnieĹź przez tych, ktĂłrzy stanowiÄ… jego część.â€?104 Ojciec ĹšwiÄ™ty powrĂłciĹ‚ do tematu oznajmiajÄ…c, iĹź odnosi wraĹźenie jakby „dym szatana wĹ›liznÄ…Ĺ‚ siÄ™ do ĹšwiÄ…tyni Boga przez jakÄ…Ĺ› szczelinÄ™â€?, a dokĹ‚adnie – „przez okna, ktĂłre powinny być otwarte na Ĺ›wiatĹ‚oâ€?.105 „MyĹ›leliĹ›my, Ĺźe po soborze rozpocznÄ… siÄ™ sĹ‚oneczne dni w historii KoĹ›cioĹ‚a. A zamiast tego nadszedĹ‚ dzieĹ„ pochmurny, burzliwy i ciemny, peĹ‚en pytaĹ„ i niepewnoĹ›ci.â€?106 Przytoczmy rĂłwnieĹź kilka znaczÄ…cych wypowiedzi teologĂłw i ďŹ lozofĂłw, nawet wywodzÄ…cych siÄ™ z krÄ™gĂłw progresywistycznych, ktĂłrzy przyznajÄ… i ujawniajÄ… fakt rozprzestrzeniania siÄ™ kryzysu. KardynaĹ‚ Henri de Lubac, byĹ‚y przedstawiciel „nouvelle thĂŠologieâ€?: „PragnÄ… oni ustanowić nowy KoĹ›ciół, róşny od KoĹ›cioĹ‚a Chrystusowego; pragnÄ… oni stworzyć spoĹ‚eczeĹ„stwo antropocentryczne, zagroĹźone wpisanÄ… weĹ„ immanentnie apostazjÄ…. JesteĹ›my zdani na Ĺ‚askÄ™ powszechnego ruchu potknięć i kapitulacji, irenizmu i dostosowania.â€?107 Rudolf Graber, biskup Ratyzbony: „Wydarzenia sprzed tysiÄ…ca szeĹ›ciuset lat (kryzys ariaĹ„ski) powtarzajÄ… siÄ™ z kilkoma róşnicami w dniu dzisiejszym. DziĹ› Aleksandria to caĹ‚y KoĹ›ciół wstrzÄ…sany w posadach.â€? PaweĹ‚ VI, przemĂłwienie do Seminarium Lombardzkiego w Rzymie z grudnia r., w: Insegnamenti di Paolo VI, TipograďŹ a Poliglo a Vaticana, Roma , t. VI, s.

-

. Większość katolików – pisał Doktor Plinio – pragnęłaby wiedzieć „co to za dym; co to za ideologiczne etykiety, co to za ludzkie narzędzia, których szatan uşywa do wypuszczania swego dymu? Na czym polega proces niszczenia i jak naleşy wyjaśnić fakt, iş owo niszczenie okazuje się – dziwnym trafem – być samozniszczeniem?� P. Corrêa de Oliveira, Clareza, „Folha de S. Paulo�, VIII . 105 Paweł VI, Przemówienie z okazji dziewiątej rocznicy jego koronacji papieskiej, czerwca r., w: Insegnamenti, t. X. s. - . 106 Ibidem. 107 Kardynał Henri de Lubac SJ, Przemówienie podczas Międzynarodowego Kongresu Teologicznego w Toronto, sierpień , cyt. za B. Monsegu, Posconsilio, t. III, s. . 104

!%

K !" # XX $% „Dlaczego tak niewiele siÄ™ robi dla wzmocnienia ďŹ larĂłw KoĹ›cioĹ‚a, aby siÄ™ nie zawaliĹ‚y? JeĹ›li ktoĹ› wciÄ…Ĺź Ĺźywi przekonanie, Ĺźe wydarzenia dziejÄ…ce siÄ™ w Ĺ‚onie KoĹ›cioĹ‚a sÄ… kwestiami marginalnymi, znaczy to jedynie, iĹź osoba taka naleĹźy do przypadkĂłw nieuleczalnych. WiÄ™ksza jeszcze odpowiedzialność spoczywa na przywĂłdcach KoĹ›cioĹ‚a, ktĂłrzy nie zajmujÄ… siÄ™ tymi problemami albo wierzÄ…, Ĺźe potraďŹ Ä… zaradzić zĹ‚u za pomocÄ… jakiejĹ› prowizorki. Nie, tu gra idzie o wszystko; tu gra idzie o KoĹ›ciół. Mamy tu do czynienia z czymĹ› w rodzaju rewolucji kopernikaĹ„skiej, ktĂłra wybuchĹ‚a w samym sercu KoĹ›cioĹ‚a, gigantycznej rewolucji w KoĹ›ciele.â€?108 KapĹ‚an ze Zgromadzenia Ĺšw. StygmatĂłw, ojciec Cornelio Fabro, doradca Kongregacji Nauki Wiary: „Tak wiÄ™c KoĹ›ciół – co do decyzji Pasterzy, po kawaĹ‚eczku osuwajÄ…c siÄ™ w dół – wpadĹ‚ wreszcie w sytuacjÄ™ braku przewodnictwa, ktĂłra zarĂłwno w sferze doktryny, jak i dyscypliny przynosi narastajÄ…cÄ… dezintegracjÄ™. (‌) Straszliwe sĹ‚owa Ewangelii – „byli jak owce nie majÄ…ce pasterzaâ€? – w ogromnej mierze odpowiadajÄ… współczesnej sytuacji KoĹ›cioĹ‚a.â€?109 Pasjonista, ojciec Enrico Zooli, czĹ‚onek Papieskiej Akademii ĹšwiÄ™tego Tomasza z Akwinu: „DziĹ› KoĹ›ciół zmaga siÄ™ z kryzysem najpowaĹźniejszym chyba ze wszystkich dotychczasowych: sztorm rozpÄ™tany z powodu modernizmu, po upĹ‚ywie niemal wieku wciÄ…Ĺź szaleje. (‌) ZamÄ™t wĹ›rĂłd wiernych jest totalny i bolesny, a powszechna dezaprobata siÄ™ga zenitu, kiedy sĹ‚yszÄ…c z ust ludzi KoĹ›cioĹ‚a przemowy, uzyskujÄ…c rady, uczestniczÄ…c w obrzÄ™dach – wierni dostrzegajÄ… postawy tak dziwne i tak gorszÄ…ce, Ĺźe rodzÄ… wrÄ™cz podejrzenie, iĹź chrzeĹ›cÄłaĹ„stwo to gigantyczne oszustwo. Czy to wszystko, wraz z innymi jeszcze rzeczami, nie skĹ‚ania ich wrÄ™cz do ateizmu?â€? „Konsekwencje sÄ… katastrofalne. (‌) Nie ma prawdy, ktĂłra w jakimĹ› aspekcie nie zostaĹ‚aby sfaĹ‚szowana. NiektĂłrym siÄ™ zaprzecza, inne przemilcza, jeszcze inne wyszydza albo zmienia nie do poznania.â€? 110 Msgr R. Graber, Athanasius und die Kirche unserer Zeit, tĹ‚um. wĹ‚oskie Sant’Atanasio e la Ciesa del nostro tempo, Civilta, Brescia , s. , . 109 C. Fabro CPS, L’avventura della teologia progressista, s.

- . 110 Enrico Zooli CP, Chiesa ed uomini di Chiesa, Il Segno, Udine, , s. - , . 108

!&

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 StojÄ…cy w roku u progu Ĺ›mierci Msgr JosemarĂ­a EscrivĂĄ de Balaguer, beatyďŹ kowany przez Jana PawĹ‚a II (kanonizowany .X. r. – przyp. tĹ‚umacza) stwierdziĹ‚: „Kiedy zostaĹ‚em ksiÄ™dzem, KoĹ›ciół BoĹźy wydawaĹ‚ siÄ™ mocny jak skaĹ‚a bez pÄ™kniÄ™cia. W swym zewnÄ™trznym aspekcie wyraĹźaĹ‚ absolutnÄ… jedność: byĹ‚ zdumiewajÄ…co masywnym blokiem. DziĹ›, oglÄ…dany ludzkimi oczyma, przypomina zrujnowany dom, osypujÄ…cy siÄ™ piaskowy kopiec, tratowany, rozwiewany przez wiatr, zniszczony‌ PapieĹź mawia, Ĺźe KoĹ›ciół sam siebie niszczy. Twarde sĹ‚owa, przeraĹźajÄ…ce! Ale to nie moĹźe nastÄ…pić, bo Jezus obiecaĹ‚, iĹź Duch ĹšwiÄ™ty bÄ™dzie w nim zawsze obecny, aĹź do koĹ„ca czasu. Co zaĹ› mamy czynić my? Modlić siÄ™, modlić...â€?111 Jan PaweĹ‚ II, nastÄ™pca PawĹ‚a VI na Stolicy Piotrowej po niezwykle krĂłtkim pontyďŹ kacie Jana PawĹ‚a I,112 od samego poczÄ…tku swego pontyďŹ katu jednoznacznie przyznawaĹ‚ fakt istnienia kryzysu: „Trzeba być realistÄ… i uznać z gĹ‚Ä™bokim i bolesnym odczuciem, Ĺźe duĹźa część dzisiejszych chrzeĹ›cÄłan czuje siÄ™ zagubiona, zmieszana, zakĹ‚opotana, a nawet rozczarowana: idee sprzeciwiajÄ…ce siÄ™ objawionej i niezmiennej Prawdzie rozprzestrzeniajÄ… siÄ™ szeroko i daleko; otwarte herezje w dziedzinie dogmatĂłw i moralnoĹ›ci zostaĹ‚y rozpowszechnione wywoĹ‚ujÄ…c zwÄ…tpienie, zamÄ™t i bunt; nawet liturgia zostaĹ‚a zmieniona. Zanurzeni w intelektualnym i moralnym ÂŤrelatywizmieÂť a przez to w permisywizmie, chrzeĹ›cÄłanie sÄ… kuszeni przez ateizm, agnostycyzm, moralnie nieokreĹ›lony iluminizm, chrzeĹ›cÄłaĹ„stwo socjologiczne bez zdeďŹ niowanych dogmatĂłw i obiektywnej moralnoĹ›ci.â€?113 JednakĹźe dokumentem, ktĂłry wywoĹ‚aĹ‚ najwiÄ™ksze poruszenie, okazaĹ‚ siÄ™ sĹ‚ynny Raport o stanie wiary kardynaĹ‚a Josepha Ratzingera, Prefekta Kongregacji Nauki Wiary: Cyt. za Pilar Urbano, JosemarĂ­a EscrivĂĄ, romano, Leonardo, Milan , s. - . Podczas trwania konklawe w sierpniu r., przedstawiajÄ…c legendÄ™ WyszyĹ„skiego, „Kunktatoraâ€?, ktĂłry „grajÄ…c na czasâ€? z komunizmem miaĹ‚by ratować sprawÄ™ KoĹ›cioĹ‚a, Plinio CorrĂŞa de Oliveira przepowiedziaĹ‚ moĹźliwość wyboru prymasa Polski na Tron Piotrowy (Plinio CorrĂŞa de Oliveira, O Cunctator, um maximalista?, „Folha de S. Pauloâ€?, VIII ). Konklawe wybraĹ‚o wĂłwczas kardynaĹ‚a Albino Lucianiego, patriarchÄ™ Wenecji, jednak po miesiÄ…cu musiaĹ‚o zebrać siÄ™ ponownie i tym razem wybĂłr padĹ‚ na arcybiskupa Krakowa, Karola WojtyĹ‚Ä™, ktĂłry przybraĹ‚ imiÄ™ Jana PawĹ‚a II. 113 Jan PaweĹ‚ II, PrzemĂłwienie z lutego

r., „L’Osservatore Romano�, II

; cyt. za Plinio CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - . 111

112

!'

K !" # XX $% „Bezsprzecznie ostatnie dwudziestolecie było dla Kościoła katolickiego niefortunne. Skutki tego, co nastąpiło po soborze, są przeciwne oczekiwaniom wszystkich, takşe oczekiwaniom papieşy Jana XXIII i Pawła VI. Chrześcijanie na nowo są w mniejszości i to bardziej jeszcze, niş byli u schyłku staroşytności. (‌) Papieşe i Ojcowie Soborowi oczekiwali nowego zjednoczenia katolików, a tymczasem nastąpiła taka niezgoda, şe wydaje się – uşywając słów Pawła VI – iş autokrytyka przerodziła się w autodestrukcję. Oczekiwano przypływu entuzjazmu, a tymczasem nastąpił dojmujący upadek ducha i zniechęcenie. Oczekiwano skoku w przód, a tymczasem nastąpiła dekadencja spod znaku rzekomego ducha soboru, natomiast jego prawdziwy duch został w ten sposób zdyskredytowany. (‌) Kardynał Julius DÜpfner powiedział, şe Kościół po soborze przypomina wielki plac budowy. Ktoś złośliwie dodał – tak, ale na tym placu zgubiono projekt budowy i kaşdy teraz ją kontynuuje wedle swego upodobania.�114 „Stawiam diagnozę, iş chodzi tu o prawdziwy kryzys, który moşna leczyć i wyleczyć�.115 Szkic przedstawiony przez kardynała Ratzingera przyjął wkrótce kształt oceny sytuacji, której nikt juş nie kwestionuje. Dwadzieścia lat po zamknięciu obrad soboru, „La Civilta Ca olica�, która, głównie za sprawą ojca Caprile, z entuzjazmem, krok po kroku śledziła całe wydarzenie, napisała: „Nie da się zaprzeczyć, iş w ciągu dwudziestoletniego okresu posoborowego przede wszystkim zaistniał kryzys wiary: całość chrześcijańskiego Objawienia w swych fundamentalnych dogmatach: w istnieniu i poznawalności Boga i Trójcy, we Wcieleniu, Odkupieniu i Zmartwychwstaniu Jezusa, w şyciu wiecznym, Kościele Kard. Joseph Ratzinger, Vi orio Messori, Raport o stanie wiary, Michalineum, Warszawa-Struga , s. . „Wydaje mi się, şe w ostatniej dekadzie wyszła na jaw interpretacja soboru, wedle której jego teksty dogmatyczne stanowią zaledwie preludium do dojrzewającego dopiero ducha soborowego; która postrzega je wszystkie jako wstęp do Gaudium et spes, a ten z kolei dokument uwaşa za punkt wyjścia dla długiej i prostej linii rozwoju skierowanego ku jeszcze wspanialszej przyszłości. Interpretacja taka nie tylko stoi w sprzeczności z intencjami i pragnieniami Ojców Soboru, ale wskutek rozwoju wydarzeń stoi wręcz na granicy absurdu. Duch soboru obrócił się przeciwko jego literze, po czym został zredukowany do postaci mętnego destylatu, rzekomo wypływającego z konstytucji pastoralnej. Stał się widmem i prowadzi w pustkę. Spustoszenie zaś spowodowane przez taką mentalność jest do tego stopnia oczywiste, iş nie sposób wieść o to powaşnego sporu.� Kard. Joseph Ratzinger, Les principes de la ThÊologie catholique, TÊqui, Paris , s. . 115 Kard. Joseph Ratzinger, Vi orio Messori, Raport o stanie wiary, s. . 114

"(

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 i Eucharystii – zostaĹ‚a zakwestionowana. Poczyniono teĹź prĂłbÄ™ reinterpretacji Objawienia w kategoriach ďŹ lozoďŹ cznych i naukowych, ktĂłre pozbawiĹ‚y je autentycznej treĹ›ci nadprzyrodzonej. (‌) W odróşnieniu od kryzysĂłw minionych, obecny kryzys nosi charakter radykalny i globalny: radykalny z powodu swego ataku na same korzenie wiary i Ĺźycia chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego; globalny zaĹ› dlatego, Ĺźe atakuje chrzeĹ›cÄłaĹ„stwo we wszystkich jego aspektach.116 Plinio CorrĂŞa de Oliveira od pierwszej swej pracy aĹź do ostatniej, zatytuĹ‚owanej Szlachta i analogiczne elity tradycyjne117, nie lekcewaĹźyĹ‚ zaistniaĹ‚ego kryzysu, w szczegĂłlny sposĂłb uwydatniajÄ…c go w szerokiej wizji dziejowej zaprezentowanej na kartach Rewolucji i Kontrrewolucji. Przedstawia tam punkt widzenia nie teologa, lecz Ĺ›wieckiego ďŹ lozofa, historyka i czĹ‚owieka czynu. I wĹ‚aĹ›nie na rzeczywistoĹ›ci faktĂłw oraz ich historycznych konsekwencji, nie na teologicznym meritum dokumentĂłw soborowych opiera on swÄ… dezaprobatÄ™ dla „enigmatycznego, niezrozumiaĹ‚ego, zdumiewajÄ…cego i apokaliptycznie tragicznego milczenia Soboru WatykaĹ„skiego II na temat komunizmuâ€?.118 „SobĂłr ten pragnÄ…Ĺ‚ być pastoralnym, a nie dogmatycznym. I rzeczywiĹ›cie nie miaĹ‚ wymiaru dogmatycznego. Ponadto pominiÄ™cie w nim kwestii komunizmu moĹźe sprawić, Ĺźe przejdzie do historii jako sobĂłr apastoralny. (‌) DzieĹ‚o tego soboru nie moĹźe być zapisane jako skutecznie pastoralne zarĂłwno w historii, jak i w KsiÄ™dze Ĺťycia. MĂłwienie tego jest bolesne; lecz w tym sensie wymowa faktĂłw wskazuje na SobĂłr WatykaĹ„ski II jako na jednÄ… z najwiÄ™kszych klÄ™sk, jeĹźeli nie najwiÄ™kszÄ…, w historii KoĹ›cioĹ‚a.119 PoczÄ…wszy od Il Concilio causa della crisi nella Chiesa?, „La Civilta Ca olicaâ€?, nr , X . ZarĂłwno dla „Civilta Ca olicaâ€?, jak i dla wielu innych autorĂłw, kryzys KoĹ›cioĹ‚a stanowi po prostu odbicie wiÄ™kszego jeszcze kryzysu, ktĂłry nawiedziĹ‚ spoĹ‚eczeĹ„stwa Zachodu w latach sześćdziesiÄ…tych i siedemdziesiÄ…tych dwudziestego stulecia. „Kryzys ten spowodowaĹ‚a fala sekularyzmu, permisywizmu i hedonizmu, ktĂłra w owych latach uderzyĹ‚a w Ĺ›wiat zachodni z takÄ… siĹ‚Ä…, Ĺźe udaĹ‚o jej siÄ™ obalić wszystkie, zarĂłwno moralne, jak i spoĹ‚eczne umocnienia wznoszone w ciÄ…gu licznych wiekĂłw przez Ĺ›wiat chrzeĹ›cÄłaĹ„ski (nawet jeĹźeli bardziej z nazwy niĹź w rzeczywistoĹ›ci)â€? (ibidem). 117 W pracy tej brazylÄłski myĹ›liciel uĹźywa sformuĹ‚owania: „bezprecedensowy w swym ogromie kryzys, ktĂłry dotyka KoĹ›cioĹ‚a katolickiego – fundamentu i ďŹ laru moralnoĹ›ci i porzÄ…dku spoĹ‚ecznegoâ€?. P. CorrĂŞa de Pliveira, Szlachta i analogiczne elity tradycyjne, s. . 118 OsÄ…d ten wyraĹźony zostaĹ‚ w napisanej w roku trzeciej części Rewolucji i Kontrrewolucji, s. . 119 Na temat niedoli KoĹ›cioĹ‚a w jego fazie posoborowej, szczegĂłlnÄ… wymowÄ™ ma historyczne oĹ›wiadczenie zawarte w przemĂłwieniu Resistite fortes in ďŹ de PawĹ‚a VI z czerwca , ibidem s. - (patrz przypis ). 116

"

K !" # XX $% soboru przeniknął do Kościoła w niewiarygodnych proporcjach dym szatana, który się coraz bardziej rozprzestrzenia.120 Ku zgorszeniu niezliczonych dusz, Mistyczne Ciało Chrystusa wkroczyło w ponury proces będący czymś w rodzaju samozniszczenia. Historia opowiada niezliczone dramaty, które Kościół przechodził w ciągu dwudziestu wieków swojego istnienia. Opozycje, które rodziły się poza nim i próbowały zniszczyć go z zewnątrz. Wrzody, które powstawały w nim, były przez niego wycinane, a potem z zewnątrz usiłowały go okrutnie niszczyć. Kiedy jednak historia była wcześniej świadkiem takiej próby zniszczenia Kościoła jak ta obecna? Nie podejmowana juş dłuşej przez wroga, została określona mianem samozniszczenia121 w bardzo podniosłym przemówieniu o światowym rozgłosie.�122 Uşyty przez Plinia Corrêę de Oliveira na określenie kryzysu w Kościele termin „samozniszczenie� przywołuje słowo wypowiedziane przez Pawła VI, któremu brazylijski myśliciel składa w tejşe samej ksiąşce „wyrazy synowskiego oddania i bezwzględnego posłuszeństwa� w przekonaniu, iş „ubi Ecclesia ibi Christus, ubi Petrus ibi Ecclesia�.123 Kaşdą tezę, nawet tak surową jak przytoczone powyşej słowa na temat soboru, „poddajemy – pisze Doktor Plinio – bez ograniczeń osądowi Wikariusza Chrystusa i jesteśmy gotowi natychmiast odwołać jakąkolwiek z nich, jeşeli odbiega nawet w najmniejszym stopniu od nauczania Kościoła Świętego, naszej Matki, Arki Zbawienia i Bramy Niebios�.124 Historyczny osąd brazylijskiego myśliciela na temat Soboru Watykańskiego II zgadza się – jak zauwaşyliśmy – z opinią wielu współczesnych autorytetów duchownych. Co więcej, na bazie kategorii intelektualnych zawartych w Rewolucji i Kontrrewolucji oferuje on klucz do interpretacji kryzysu Kościoła w ramach procesu rewolucyjnego, który zbadał i opisał. Osąd ten zrodził się z bezgranicznego umiłowania Kościoła i papiestwa, dlatego, z powodu swej konsekwencji, jawi się jako całkowicie odmienny od sprzecznych lub

120 121 122 123 124

Ibidem, s. . Paweł VI, Przemówienie z grudnia r., s.

. P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - . Ibidem, s. . Ibidem.

"

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 ekscentrycznych postaw niektórych grup i przedstawicieli „tradycjonalizmu�. Dla Plinia Corrêi de Oliveira oraz wszystkich czerpiących naukę z jego dzieła niezmienne punkty odniesienia stanowią: nauczanie papieskie, kanoniczne prawo Kościoła i odwieczne normy religii katolickiej.125

. Stary i nowy Ordo Missae W liście apostolskim Ecclesia Dei z lipca

roku Jan PaweĹ‚ II ogĹ‚asza, iĹź „wszÄ™dzie naleĹźy uszanować nastawienie tych, ktĂłrzy czujÄ… siÄ™ zwiÄ…zani z liturgicznÄ… tradycjÄ… Ĺ‚aciĹ„skÄ…, poprzez szerokie i wielkoduszne zastosowanie wydanych juĹź dawniej przez StolicÄ™ ApostolskÄ… zaleceĹ„ co do posĹ‚ugiwania siÄ™ MszaĹ‚em Rzymskim wedĹ‚ug typicznego wydania z roku â€?.126 Ojciec ĹšwiÄ™ty prosi tam rĂłwnieĹź biskupĂłw i wszystkich peĹ‚niÄ…cych w KoĹ›ciele posĹ‚ugÄ™ duszpasterskÄ… o „zagwarantowanie szacunku dla sĹ‚usznych ĹźyczeĹ„â€? tych wszystkich wiernych katolikĂłw, „ktĂłrzy ĹźywiÄ… przywiÄ…zanie do niektĂłrych form liturgii i dyscypliny tradycji Ĺ‚aciĹ„skiejâ€?. WaĹźny Ăłw dokument dotyka wydarzeĹ„, ktĂłre miaĹ‚y miejsce w KoĹ›ciele po Soborze WatykaĹ„skim II: „sprawa Lefèbvre’aâ€? i jej apogeum w postaci bezprawnych konsekracji biskupich czerwca

roku to jedynie dokuczliwy symptom powszechnej choroby zaistniałej w następstwie reformy liturgicznej, a zwłaszcza jej punktu kulminacyjnego

125 Wobec sytuacji zamieszania i dezorientacji, w ktĂłrej znalazĹ‚ siÄ™ KoĹ›ciół, amerykaĹ„skie TFP w nastÄ™pujÄ…cy sposĂłb zreasumowaĹ‚o swojÄ… postawÄ™: „ . OgĹ‚aszajÄ… swe zakĹ‚opotanie z powodu niektĂłrych reform i wydarzeĹ„, ktĂłre miaĹ‚y miejsce w KoĹ›ciele poczynajÄ…c od pontyďŹ katu Jana XXIII; . ZakĹ‚opotanie to charakteryzuje siÄ™ niezrozumieniem i zdumieniem; . ZakĹ‚opotanie to nie oznacza stwierdzenia bĹ‚Ä™du we wspomnianych wydarzeniach i reformach, nie oznacza teĹź jednak stwierdzenia braku bĹ‚Ä™du. CzĹ‚onkowie TFP naleşą do wyksztaĹ‚conych katolikĂłw o znacznym poziomie kultury, nie sÄ… jednak specjalistami i nie posiadajÄ… warunkĂłw do rozwiÄ…zania wszystkich, niezwykle zĹ‚oĹźonych problemĂłw teologicznych, moralnych, kanonicznych i liturgicznych leşących u podstawy ich zakĹ‚opotania.â€? Let the Other Side Also Be Heard: the TFPs’ Defence against Fidelity’s Onslaught, American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, Pleasantville (NY) , s. . 126 Jan PaweĹ‚ II, List apostolski Ecclesia Dei, w: Listy Pasterskie Ojca ĹšwiÄ™tego Jana PawĹ‚a II, Znak, KrakĂłw , s. . Pozwolenie na odprawianie Mszy ĹšwiÄ™tej wedĹ‚ug Ĺ‚aciĹ„skiego MszaĹ‚u Rzymskiego otrzymaĹ‚y liczne zgromadzenia duchowne, m. in.: Bractwo ĹšwiÄ™tego Piotra, Bractwo ĹšwiÄ™tego Wincentego Ferreriusza, Opus Sacerdotale, opactwo benedyktyĹ„skie Ĺšw. Magdaleny w Barroux, Instytut Chrystusa KrĂłla NajwyĹźszego KapĹ‚ana z Gricigliano.

"!

K !" # XX $% – Novus Ordo Missae z roku .127 „Teologiczny urok Mszy Trydenckiej – oświadczył kardynał Stickler – równa się teologicznym brakom Mszy wyłonionej z Soboru Watykańskiego II.�128 Efekt reformy liturgicznej – wedle opinii samego kardynała Ratzingera – „w konkretnie przyjętej formie (‌) okazał się nie oşywieniem, a spustoszeniem�.129 Kiedy w roku wszedł w şycie nowy Ordo Missae, ze strony części waşnych hierarchów oraz licznej grupy teologów i świeckich pojawiły się głosy zdecydowanej krytyki wobec nowej liturgii Mszy Świętej.130 W październiku tegoş roku kardynałowie O aviani i Bacci przedłoşyli Pawłowi VI Krótkie studium krytyczne na temat Novus Ordo Missae autorstwa grupy teologów rozmaitych narodowości. W liście skierowanym do Ojca Świętego padły słowa: „Novus Ordo Missae (‌) zarówno w całości, jak i w szczegółach stanowi znaczące odejście od katolickiej teologii Mszy Świętej sformułowanej podczas dwudziestej drugiej sesji Soboru Trydenckiego, który przez ustanowienie precyzyjnych kanonów rytu wzniósł barierę nie do pokonania przeciwko wszelkiej herezji zdolnej zaatakować integralność misterium.131

kwietnia r. ukazaĹ‚a siÄ™ konstytucja apostolska Missale Romanum, zĹ‚oĹźona z dwĂłch dokumentĂłw: Institutio generalis missalis Romani oraz Novus Ordo – tekstu nowej Mszy ĹšwiÄ™tej wraz z rubrykami. Jeden z gĹ‚Ăłwnych jego autorĂłw, Msgr Annibale Bugnini, sekretarz Consilium ad exsequendam Constitutionem de Sacra Liturgia, w ksiÄ…Ĺźce swego autorstwa zatytuĹ‚owanej La riforma liturgica ( - ) (Edizioni Liturgiche, Roma ) podkreĹ›la rolÄ™ odegranÄ… przez PawĹ‚a VI, ktĂłrego wskazuje jako „prawdziwego realizatora reformy liturgicznejâ€?. „PapieĹź wszystko widziaĹ‚ – pisze Bunigni – wszystko rozumiaĹ‚, wszystko zbadaĹ‚ i wszystko zatwierdziĹ‚â€? (s. ). 128 KardynaĹ‚ Alfons M. Stickler, L’a ra iva teologica della Messa Tridentina, konferencja wygĹ‚oszona w maju r. w Nowym Jorku dla stowarzyszenia Christi ďŹ deles. 129 KardynaĹ‚ J. Ratzinger, Klaus Gamber. L’intrĂŠpiditĂŠ d’un vrai tĂŠmoin, przedmowa do: Msgr Klaus Gamber, La rĂŠforme liturgique en question, Editions Sainte-Madeleine, Le Barroux

, s. . 130 WĹ›rĂłd licznych, w wiÄ™kszoĹ›ci Ĺ›wieckich, rozpraw krytycznych na temat „Nowej Mszyâ€? i reformy liturgicznej wspomnÄłmy: A. Vidigal Xavier da Silveira, La nouvelle Messe de Paul VI: qu’en penser?; Jean VaquiĂŠ, La RĂŠvolution liturgique, Diusion de la PensĂŠe Française, ChirĂŠ-en-Montreuil ; Louis Salleron, La nouvelle Messe, Nouvelles Editions Latines, Paris

( ); Wolfgang Waldstein, Hirtensorge und Liturgiereform, Lumen Gentium, Schaan

; Msgr K. Gamber, Die Reform der RÜmischen Liturgie, F. Pustet, Regensburg (praca ta w wersji francuskiej opatrzona została tekstami wstępnymi autorstwa kardynałów: Silvio Oddi’ego, Josepha Ratzingera i Alfonsa M. Sticklera); Michael Davies, Pope Paul’s New Mass, The Angelus Press, Dickinson (Texas) . 131 Rozprawa ta, rozpowszechniana przez Una Voce-Italia została ponownie opublikowana przez to samo stowarzyszenie wraz z pracą jednego z francuskich teologów-liturgistów zatytułowaną Nowe Krytyczne Spojrzenie na „Novus Ordo Missae� (Il Novus Ordo Missae: due esami critici, „Una Voce� supplement do nr - , styczeń-lipiec ). 127

""

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 Od owej chwili poczęły mnoşyć się prośby od wiernych wszystkich narodów o przywrócenie tradycyjnej Mszy Świętej, przynajmniej par condicio.132 Naleşy równieş wspomnieć o „memorandum� z roku

, w którym z górą setka waşnych osobistości z całego świata prosiła Stolicę Świętą, by „rozwaşyła z największą powagą wielką odpowiedzialność, jaką nałoşy nań historia ducha ludzkiego, jeşeli nie zezwoli na dalsze istnienie tradycyjnej Mszy�.133 Plinio Corrêa de Oliveira uwaşnie śledził poszczególne etapy dysputy, która rozwinęła się na łamach prasy i periodyków specjalistycznych, i na bieşąco informował o sprawie swych rodaków.134 Problem dotyczył kaşdego katolika i jako jeden z nich brazylijski myśliciel, tak uwaşny i wraşliwy na kaşdą kwestię w jakikolwiek sposób tyczącą Kościoła, nie mógł pozostać wobec niego obojętnym. Analizował całą sprawę i z sympatią odnosił się do pracy Arnalda V. Xaviera da Silveiry.135 Jednakşe, na prośbę pewnego wysoko postawionego kościelnego autorytetu, powstrzymał się od upublicznienia tematu ksiąşki Odbyły się trzy międzynarodowe pielgrzymki do Rzymu w intencji potwierdzenia wierności dla tradycyjnej Mszy i katechizmu św. Piusa X. Zob. Gugliemo Rospigliosi, La manifestazione dei ca olici tradizionalisti riconfermano la fedeltà al messale e al catechismo, „Il Tempo�, VI . Zbiór petycji do roku w: ‌et pulsanti aperietur (Šk

, ), FI-Una Voce, Clarens . 133 WĹ›rĂłd sygnatariuszy znaleĹşli siÄ™: Romano Amerio, Augusto Del Noce, Marius Schneider, Marcel Brion, Julien Green, Henri de Montherlant, Jorge Luis Borges, angielscy pisarze tacy jak: Agatha Christie, Robert Graves, Graham Greene, Malcolm Muggeridge, Bernard Wall, a takĹźe skrzypek Jehudi Menuhin. Tekst i lista sygnatariuszy w: „Una Voceâ€? nr , lipiec . 134 Zob. np. O direito de saber, „Folha de S. Pauloâ€?, I i „Catolicismoâ€? nr , luty . ArtykuĹ‚ ten informowaĹ‚ brazylÄłskÄ… opiniÄ™ publicznÄ… o pierwszych przykĹ‚adach oporu wobec Novus Ordo. Biskup de Castro Mayer ze swej strony opublikowaĹ‚ w „Catolicismoâ€? (nr , listopad ) Carta Pastoral sĂ´bre o Santo SacrĂ­ďŹ cio da Missa. W roku ukazaĹ‚ siÄ™ obszerny i dobrze udokumentowany artykuĹ‚ Gregoria Vivanco Lopeza SĂ´bre a nova missa: repercussĂľes que o pĂşblico brasileiro ainda nĂŁo conhece, „Catolicismoâ€? nr , luty . 135 Wspomniana juĹź rozprawa Arnalda Xaviera da Silveiry dostarcza dogĹ‚Ä™bnej analizy Novus Ordo, biorÄ…c pod uwagÄ™ zĹ‚oĹźone – teologiczne, kanoniczne i moralne – problemy autorytetu. KsiÄ…Ĺźka ukazaĹ‚a siÄ™ w roku w SĂŁo Paulo w bardzo ograniczonym nakĹ‚adzie, zanim w roku wydano jÄ… po francusku, pod tytuĹ‚em La Nouvelle Messe de Paul VI: qu’en penser? Praca weszĹ‚a w skĹ‚ad trzech rozpraw wydanych wczeĹ›niej po portugalsku: Consideraçþes sobre o Ordo Missae de Paulo VI (Sâo Paulo, czerwiec ), ModiďŹ caçþes introduzidas no Ordo de (Sâo Paulo, sierpieĹ„ ), A infalibilidade das leis eclesiĂĄsticas (Sâo Paulo, styczeĹ„ ). „KsiÄ…Ĺźka Arnalda V. Xaviera da Silveiry otwarcie potwierdza jego niezachwianÄ… wierność doktrynie i dyscyplinie KoĹ›cioĹ‚a. JeĹźeli podejmuje pewne delikatne problemy teologii czy prawa kanonicznego, czyni to po uprzednim zapewnieniu swego caĹ‚kowitego posĹ‚uszeĹ„stwa przewidzianego w prawie kanonicznym wobec decyzji KoĹ›cioĹ‚a. TFP przyjmuje postawÄ™ identycznÄ…. Dlatego sumienia nasze w kwestii naszej jednoĹ›ci ze ĹšwiÄ™tym, Rzymskim Apostolskim KoĹ›cioĹ‚em Katolickim pozostajÄ… caĹ‚kowicie spokojne.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, Sobre o decreto antiTFP de D. Isnard, „Folha de S. Pauloâ€?, V ; Idem, The Vatican policy of distension. 132

"#

K !" # XX $% stanowiÄ…cej wynik wspomnianych dociekaĹ„.136 Konkluzje wypĹ‚ywajÄ…ce z owej pracy zostaĹ‚y zgodnie przyjÄ™te przez czĹ‚onkĂłw róşnych TFP, nie staĹ‚y siÄ™ jednak oďŹ cjalnym stanowiskiem stowarzyszeĹ„,137 ktĂłre nie wypowiadajÄ… siÄ™ w sprawach stricte teologicznych nie leşących w ich kompetencjach zwiÄ…zanych z porzÄ…dkiem doczesnym. Być moĹźe dostrzeĹźemy analogiÄ™ miÄ™dzy postawÄ… przyjÄ™tÄ… przez Doktora Plinio wobec Ostpolitik PawĹ‚a VI i wobec jego Novus Ordo: w obu przypadkach demonstrowaĹ‚ „sprzeciwâ€? wobec tego, co odczuwaĹ‚ jako szkodliwe dla wiary i zadajÄ…ce gwaĹ‚t jego sumieniu.138 Jednak o ile postawa, ktĂłrÄ… przyjÄ…Ĺ‚ w stosunku do Ostpolitik, byĹ‚a postawÄ… publicznÄ…, gdyĹź Ostpolitik dotyczyĹ‚a porzÄ…dku spoĹ‚ecznego, za ktĂłrego tworzenie zgodnie z naukÄ… KoĹ›cioĹ‚a odpowiedzialność ponoszÄ… Ĺ›wieccy, jego stosunek wobec Mszy pozostaĹ‚ pozaoďŹ cjalny, prywatny. ZachÄ™cony opiniami licznych biskupĂłw i znamienitych teologĂłw Plinio CorrĂŞa de Oliveira pragnÄ…Ĺ‚ pozostać wierny liturgicznej tradycji, w ktĂłrej siÄ™ wychowaĹ‚, przeĹ›wiadczony, iĹź problem stanowi część szerzej zarysowanego kryzysu KoĹ›cioĹ‚a posoborowego i Ĺźe tylko w tym Ĺ›wietle da siÄ™ go kiedyĹ› rozwiÄ…zać.

. Męka Chrystusa męką Kościoła „Rzymu nie da się zburzyć w jeden dzień – pisał u początku XX wieku jeden z przywódców modernizmu – lecz naleşy mu pozwolić rozpaść się w proch i pył stopniowo i niepostrzeşenie; wówczas

Zob. Sobre o decreto antiTFP de D. Isnard. „Skoro postawa TFP jako stowarzyszenia zostaĹ‚a okreĹ›lona, naleĹźy zauwaĹźyć, iĹź jego czĹ‚onkowie – jako katolicy – osobiĹ›cie odczuwajÄ… nastÄ™pstwa problemĂłw wstrzÄ…sajÄ…cych KoĹ›cioĹ‚em od czasu Soboru WatykaĹ„skiego II. Jest rzeczÄ… nieuniknionÄ…, iĹź – wĹ‚aĹ›nie z racji bycia katolikami – wymieniajÄ… oni opinie na powyĹźszy temat. Owa wymiana opinii jednak nigdy nie daĹ‚a powodu do odstÄ™pstwa. Przeciwnie – wyniknÄ…Ĺ‚ z niej dojrzaĹ‚y i trwaĹ‚y konsensus w kwestii podstawowych zagadnieĹ„ zwiÄ…zanych z tajemniczym procesem autodestrukcji KoĹ›cioĹ‚a oraz ÂŤdymem szataĹ„skimÂť, ktĂłry doĹ„ przeniknÄ…Ĺ‚. (‌) CaĹ‚kowicie osobista zgoda czĹ‚onkĂłw i współpracownikĂłw TFP w pewnych kwestiach, obcych sferze cywilnej, nie stanowi oďŹ cjalnej linii myĹ›lenia TFP. Zob. Imbroglio, Detraction, Delirium. Remarks on a Report about the TFPs, The American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, Pleasantville (NY) , s.

-

. 138 Dominikanin Roger Thomas Calmel w artykule na temat problemu uczestnictwa w Nowej Mszy, który ukazał się w listopadzie r. na łamach „ItinÊraires�, utrzymuje, iş „nie ma prawnego obowiązku uczestniczenia w niej�, pozostał natomiast istotny obowiązek otwartego wyznawania wiary w Mszę Katolicką (L’assistance à la Messe suivie del’apologie pour le Canon Romain, „ItinÊraires� nr , listopad , s. ). Zob. teş A Missa Nova: um caso de consciência, zbiór tekstów pod redakcją księşy tradycjonalistów Diecezji Campos, Artpress, São Paulo . 136 137

"$

M>$ C@ !2 %2 , M>$‚ K # 4 nastanie nowa religia i nowy Dekalog.�139 Czyş moşna nie dostrzegać w wydarzeniach ostatnich czasów próby realizacji tego złowieszczego „proroctwa�? Plinio Corrêa de Oliveira wyczuwał w Kościele ów proces rozkładu, głęboko nad nim bolał i uşywał całej swej energii, by mu się przeciwstawiać, w głębokim przekonaniu, iş poza jednością z papiestwem nie ma zbawienia. „Znakiem i warunkiem zdrowia duchowego jest sytuacja, kiedy wierni we wszystkim co dotyczy bezpieczeństwa, chwały i spokoju rzymskiego papiestwa zachowują najwyşszą wraşliwość i şywe wyczulenie. To wszak, po miłości Boga, najwyşsza miłość, jakiej uczy nas religia. (‌) Ubi Petrus, ibi Ecclesia – gdzie św. Piotr, tam Kościół. Kościół katolicki do tego stopnia związany jest z Tronem Piotrowym, şe gdzie nie ma papieskiej aprobaty, tam nie ma katolicyzmu. Prawdziwy wierny wie, iş papieş uosabia cały Kościół katolicki. Związek ów jest tak prawdziwy i tak nierozerwalny, şe nawet gdyby, za sprawą jakiegoś absurdu, wszyscy biskupi świata, wszyscy księşa i wszyscy wierni opuścili Ojca Świętego, to i tak prawdziwi katolicy zgromadziliby się wokół niego. Albowiem cała świętość, cały autorytet, cała nadprzyrodzona cnota i absolutnie wszystko, co Kościół posiada, bezwarunkowo, bez wyjątku i bez ograniczeń jest podporządkowane, uwarunkowane i zaleşne od jedności z Tronem Piotrowym. Najbardziej świątobliwe instytucje, dzieła godne największej czci, najświętsze tradycje, najwybitniejsi ludzie – wszystko co szczerze i wzniośle wyraşa katolicyzm i zdobi Kościół Boşy, wszystko to jest niewaşne, przeklęte, jałowe oraz warte wiecznego ognia i gniewu Boşego, jeşeli odrywa się od Następcy Świętego Piotra.�140 Plinio Corrêa de Oliveira do samego końca, nieustannie potwierdzał swe umiłowanie papiestwa: „Dziś nie staję wobec Stolicy Świętej z entuzjazmem mej młodości, lecz z większym, o wiele większym entuzjazmem. W rzeczy samej, w miarę jak şyję, myślę i nabieram doświadczenia, coraz lepiej rozumiem i coraz mocniej miłuję papieşa i papiestwo.�141 139 140 141

George Tyrrell, Le res a Henri BrĂŠmond, Aubier, Paris , s. . P. CorrĂŞa de Oliveira, A guerra e o Corpo MĂ­stico, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , IV . P. CorrĂŞa de Oliveira, Il crepuscolo artiďŹ ciale del Cile ca olico, Cristianita, Piacenza , s. .

"%

K !" # XX $% Historia dwudziestego stulecia to historia postępującego objawienia tragedii. W centrum dramatu znajduje się Święty Kościół Katolicki, pozornie zalewany falami straszliwego sztormu, cudownie jednak podtrzymywany przez nieomylną obietnicę swego Boskiego Załoşyciela. Plinio Corrêa de Oliveira dostrzegał w owej tragedii mękę Kościoła, jako historycznego odzwierciedlenia Męki naszego Pana Jezusa Chrystusa. „Ilu jest takich, którzy w jedności z Kościołem przeşywają ten moment w historii, tragiczny jak Męka Chrystusa; ten moment decydujący, w którym cała ludzkość opowiada się za Chrystusem lub przeciw Chrystusowi?�142 Doktor Plinio poświęcił swe şycie Kościołowi,143 a uczynił to ze szczodrością Weroniki. „Na chuście Boska Twarz przedstawiona została jak na obrazie. W Świętym, Rzymskim i Apostolskim Kościele Katolickim odbija się ona jak w zwierciadle. W swoich instytucjach, w swojej doktrynie, w swoich prawach, w swojej jedności, w swojej uniwersalności, w swojej niezrównanej katolickości, Kościół jest prawdziwym zwierciadłem, w którym odbija się nasz Boski Zbawiciel. Co więcej, Kościół jest Mistycznym Ciałem Chrystusa. A my wszyscy mamy łaskę naleşeć do Kościoła, być şywymi kamieniami Kościoła! Jak bardzo powinniśmy być wdzięczni za tę łaskę! Nie zapominajmy jednak, şe noblesse oblige. Przynaleşność do Kościoła jest czymś bardzo szlachetnym, ale i bardzo trudnym. We wszystkich okolicznościach naszego şycia powinniśmy myśleć tak, jak myśli Kościół, czuć tak, jak czuje Kościół, postępować tak, jak Kościół chce. Oznacza to prawdziwy zmysł katolicki, autentyczną czystość obyczajów oraz głęboką i szczerą poboşność. Innymi słowy, oznacza to poświęcenie całego naszego şycia. A jaka jest nagroda? Christianus alter Christus. Ja będę w sposób moşliwie najdoskonalszy odzwierciedleniem samego Chrystusa. Wizerunek Chrystusa odbije się w mojej duszy w sposób şywy i święty.�144 P. Corrêa de Oliveira, Via Sacra, „Catolicismo�, nr , marzec

. Wydanie polskie: Droga krzyĹźowa, przeĹ‚. Anna i BartĹ‚omiej WaluĹ›, Stowarzyszenie Kultury ChrzeĹ›cÄłaĹ„skiej im. Ks. Piotra Skargi, KrakĂłw , s. - (stacja VIII). 143 W nocy lutego r., podczas spotkania z czĹ‚onkami TFP Plinio CorrĂŞa de Oliveira heroicznie oďŹ arowaĹ‚ Maryi wĹ‚asne cierpienie w imieniu TFP w intencji ĹšwiÄ™tej Matki, KoĹ›cioĹ‚a. DokĹ‚adnie godzin później zostaĹ‚ cięşko ranny w wypadku samochodowym niedaleko JundiaĂ­. PowaĹźne konsekwencje wypadku znosiĹ‚ do koĹ„ca Ĺźycia: krzyĹź Ăłw dĹşwigaĹ‚ męşnie i z determinacjÄ… przez dwadzieĹ›cia lat. 144 P. CorrĂŞa de Oliveira, Droga krzyĹźowa, s. - (stacja VI). 142

"&

Rozdział VII K K = M „Za wielce prawdopodobnym smutkiem i karą, ku którym zmierzamy, jaśnieje święty blask jutrzenki Królestwa Maryi.�

. Chaos koĹ„ca tysiÄ…clecia Wiek dwudziesty – rozpoczÄ™ty w klimacie optymizmu i nadziei pokĹ‚adanej w przyszĹ‚oĹ›ci – dobiega [praca nad ksiÄ…ĹźkÄ… zostaĹ‚a zakoĹ„czona w roku – przyp. red.] koĹ„ca w atmosferze niepewnoĹ›ci i zamieszania. SĹ‚owo „chaosâ€?, uĹźywane czÄ™sto przez Plinia CorrĂŞa de OliveirÄ™ dla wskazania anarchicznego celu Rewolucji, weszĹ‚o w latach dziewięćdziesiÄ…tych do powszechnego uĹźycia, zarĂłwno w mediach, jak i nawet w zwykĹ‚ych rozmowach ludzi z ulicy, oznaczajÄ…c caĹ‚kowity brak jasnoĹ›ci i punktĂłw odniesienia. W Ĺ›lad za euforiÄ…, z ktĂłrÄ… ZachĂłd przywitaĹ‚ koniec zimnej wojny, wyzwolenie krajĂłw Europy Ĺšrodkowej i Wschodniej od komunizmu, zjednoczenie Niemiec, przyszĹ‚o rosnÄ…ce poczucie niepokoju i trwogi.1 Obecnie, wedĹ‚ug Ignacio Ramoneta, „opisujÄ…c epokÄ™, ktĂłrÄ… Ĺ›wiat aktualnie przeĹźywa, moĹźna w istocie mĂłwić o geopolityce chaosuâ€? (La planete des dĂŠsordres w wydaniu poĹ›wiÄ™conym „geopolityce chaosuâ€?, „Manière de Voir – Le Monde Diplomatiqueâ€?, luty ). JuĹź w r. w „Corriere della Seraâ€? pojawiĹ‚ siÄ™ artykuĹ‚ wstÄ™pny znaczÄ…co zatytuĹ‚owany Ĺšwiatowy nieporzÄ…dek. Jego autor, Ugo Stille, pisaĹ‚: „Rok rozpoczÄ…Ĺ‚ siÄ™ pod znakiem nadziei i optymizmu, rok zaĹ› wydaje siÄ™ być rokiem raczej trudnym, peĹ‚nym niewiadomych i rozmaitych zagroĹźeĹ„ ukazujÄ…cych siÄ™ na tle zaburzeĹ„ i zamÄ™tuâ€?. Zob. U. Stille, Il disordine mondiale, „Corriere della Seraâ€?, I . Z literatury tematu zob. Pierre Lellouche, Le nouveau monde. De l’ordre de Yalta au dĂŠsordre des nations, Grasset, Paris ; Gianni Statera, Roberto Gri i, Il nuovo disordine mondiale, Franco Angeli, Milano ; Alberto Cavallari, L’Atlante del disordine. La crisi geopolitica di ďŹ ne secolo, Garzanti, Milano . „Nawet zupeĹ‚nie powierzchowny oglÄ…d sytuacji – pisaĹ‚ w roku Plinio CorrĂŞa de Oliveira – pokazuje, iĹź sĹ‚owo ÂŤchaosÂť, ktĂłre do niedawna ludzie uwaĹźani za rozsÄ…dnych traktowali w kategoriach straszaka, staĹ‚o siÄ™ sĹ‚owem modnym.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, Os dedos do caos e os dedos de Deus, „Catolicismoâ€? nr , lipiec . 1

"'

K !" # XX $% „Kryzysâ€? opisany z czterdziestoletnim wyprzedzeniem przez Plinia CorrĂŞÄ™ de Oliveira w Rewolucji i Kontrrewolucji wydaje siÄ™ wchodzić w fazÄ™ ostatecznej dojrzaĹ‚oĹ›ci. Nigdy wczeĹ›niej w swej historii rodzaj ludzki nie znajdowaĹ‚ siÄ™ tak daleko od idealnego modelu cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej, ukazywanego przez Magisterium papieskie. KoĹ„czÄ…ce siÄ™ XX stulecie – jak stwierdziĹ‚ na poczÄ…tku swego pontyďŹ katu Jan PaweĹ‚ II – „byĹ‚o jak dotÄ…d stuleciem wielkich niedoli czĹ‚owieka, wielkich zniszczeĹ„, nie tylko materialnych, ale i moralnych, moĹźe nade wszystko wĹ‚aĹ›nie moralnychâ€?.2 W encyklice Evangelium Vitae papieĹź potwierdziĹ‚ ocenÄ™ naszych czasĂłw: „Wiek XX zapisze siÄ™ jako epoka masowych atakĂłw na Ĺźycie, jako niekoĹ„czÄ…ca siÄ™ seria wojen i nieustanna masakra niewinnych istot ludzkich.â€?3 OsÄ…d ten stanowi odwrĂłcenie optymistycznych wypowiedzi witajÄ…cych Ĺ›wit wieku w rytmie baletu Excelsior. Lata XX stulecia nie zostanÄ… zapamiÄ™tane jako era triumfujÄ…cego postÄ™pu, lecz jako epoka masowej oďŹ ary ludzkiej i technologicznego barbarzyĹ„stwa. Globalizacja wojen, narodziny Ĺ›wiata obozĂłw koncentracyjnych, aborcja na wielkÄ… skalÄ™ – to wszystko róşne lecz zbieĹźne sposoby, przez jakie wyraĹźa siÄ™ wielki holokaust oďŹ arowany w dwudziestym wieku mitowi NowoczesnoĹ›ci.4 „Sen o budowieâ€? nowego Ĺ›wiata dziĹ› juĹź siÄ™ rozwiewa, zastÄ™powany „snem o destrukcjiâ€? atakujÄ…cej gmach nowoczesnoĹ›ci w celu jego zburzenia poczynajÄ…c od fundamentĂłw.5 Wraz z klÄ™skÄ… „nowego (pseudo)porzÄ…dkuâ€?, na straĹźy ktĂłrego staĹ‚y totalitarne reĹźimy, Ĺ›wiat tonie w „nowym nieporzÄ…dkuâ€?, w ktĂłrym marsz Rewolucji ku samozagĹ‚adzie wydaje siÄ™ znajdować swĂłj ostateczny kres. „Chaos i postnowoczesność zbliĹźajÄ… siÄ™ do siebie, by w koĹ„cu nawzajem siÄ™ w sobie rozpĹ‚ynąć.â€?6 „Wielkie ďŹ lozoďŹ e historiiâ€? zrodzone z rewolucji francuskiej – heglizm, pozytywizm, marksizm – obnaĹźajÄ… swÄ… niezdolność do Jan PaweĹ‚ II, Encyklika Redemptor Hominis z marca r., nr . Jan PaweĹ‚ II, Encyklika Evangelium Vitae z marca r., nr. . SÄ…d ten powtarza opiniÄ™ wyraĹźonÄ… wczeĹ›niej przez papieĹźa w Denver sierpnia , podczas VIII Ĺšwiatowego Dnia MĹ‚odzieĹźy; AAS, t. , , s. . 4 Pierwszymi, ktĂłrzy obalajÄ… dziĹ› Ăłw mit, sÄ… sami jego twĂłrcy. Zob. np. pracÄ™ sĹ‚awnego angielskiego historyka marksistowskiego Erica Hobsbawma, Wiek skrajnoĹ›ci: spojrzenie na krĂłtkie dwudzieste stulecie, - , przeĹ‚. Julia Kalinowska-KrĂłl i Marcin KrĂłl, Warszawa

. 5 R. de Ma ei, - . Due sogni si succedono, s.

- . Na temat nowej teorii chaosu zob. teĹź James Gleick, Chaos, Heineman, London . 6 P. CorrĂŞa de Oliveira, Os dedos do caos e os dedos de Deus. 2 3

#(

K% K „< 2 % M ! zrozumienia znaczenia wydarzeĹ„ i przewidywania kierunku ich rozwoju. Kryzys idei PostÄ™pu demaskuje oszustwo Ĺ›wieckiej ďŹ lozoďŹ i dziejĂłw, przeciwnej ďŹ lozoďŹ i chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej. ChrzeĹ›cÄłaĹ„ska teologia historii – fundament myĹ›lenia kontrrewolucyjnego – powraca w caĹ‚ej swej aktualnoĹ›ci i sile.

. Teologia dziejĂłw Plinia CorrĂŞi de Oliveira JeĹźeli prawdÄ… jest, iĹź – jak utrzymuje kardynaĹ‚ Ratzinger – „teologia i ďŹ lozoďŹ a dziejĂłw rodzÄ… siÄ™ przede wszystkim w okresach kryzysu historii ludzkiejâ€?,7 moĹźna zrozumieć jak bardzo reeksja Plinia CorrĂŞi de Oliveira nad wĹ‚asnÄ… epokÄ… jest adekwatna do wielkoĹ›ci i gĹ‚Ä™bi współczesnego kryzysu. Reeksja ta, podobnie jak kaĹźda chrzeĹ›cÄłaĹ„ska teologia dziejĂłw, ksztaĹ‚tuje siÄ™ w dwĂłch wymiarach historycznych: naturalnym, opartym na wolnoĹ›ci czĹ‚owieka, oraz w nadprzyrodzonym, opartym na opatrznoĹ›ciowej interwencji w ludzkie sprawy. „ZaprawdÄ™, z katolickiego punktu widzenia – zauwaĹźa Donoso CortĂŠs – istnieje tylko jedna ogĂłlna przyczyna wszystkich ludzkich spraw, mianowicie: BoĹźa Opatrzność.â€?8 Dla Ĺ›wiata chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego historia jest nie tylko magistra vitae, ale teĹź historia salutis, jest historiÄ… Ĺ›wiÄ™tÄ… i uniwersalnÄ…, obejmujÄ…cÄ… wszystkie wydarzenia caĹ‚ej ludzkoĹ›ci.9 Jest „świÄ™taâ€?, poniewaĹź jej autorem jest sam BĂłg, zaĹ› jej oĹ›rodkiem jest Jezus Chrystus i jego Mistyczne CiaĹ‚o czyli ĹšwiÄ™ty KoĹ›ciół Katolicki; trwa zaĹ› nieprzerwanie w ciÄ…gu zdarzeĹ„, ktĂłry rozpoczÄ…Ĺ‚ siÄ™ stworzeniem, a zakoĹ„czy sÄ…dem u koĹ„ca czasu. PierwszÄ… wielkÄ… chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… teologiÄ… dziejĂłw byĹ‚a – jak stwierdza Leon XIII, teologia augustyĹ„ska: „Augustyn, wielki Doktor KoĹ›cioĹ‚a jako pierwszy stworzyĹ‚ i wydoskonaliĹ‚ ďŹ lozoďŹ Ä™ dziejĂłw. Jego nastÄ™pcy, zasĹ‚ugujÄ…cy w tej J. Ratzinger, La thĂŠologie de l’histoire de saint Bonaventure, tĹ‚um. francuskie, Presses Universitaires de France, Paris,

, s. . 8 J. Donoso CortÊs, Estudios sobre la Historia, w: Obras, t. II, s. . „Prorsus divina Providentia regna constituuntur humana� – pisze św. Augustyn. Św. Augustyn, De Civitate Dei, ks. V, rozdz. . W przekładzie polskim: „Krótko mówiąc, państwa ludzkie powstają z Boşej Opatrzności�. Św. Augustyn, O Państwie Boşym. Przeciw poganom ksiąg XXII, przeł. Wiktor Kornatowski, Warszawa , t. , s. . 9 Na temat chrześcijańskiej teologii dziejów wciąş autorytatywny pozostaje wspaniały szkic biskupa Jacques’a-BÊnigne’a Bossueta, Discours sur l’histoire universelle (

), Flammarion, Paris ; zob. teĹź C. Fabro CPS, La storiograďŹ a nel pensiero cristiano, w: GAF, t. V, , s.

- ; R.-T. Calmel OP, ThÊologie de l’histoire, Dominique Martin Morin, Paris ( ). 7

#

K !" # XX $% dziedzinie wiedzy na pamięć, uznali Augustyna za swego mentora i nauczyciela.�10 W takiej perspektywie historia ludzkości jawi się jako zmaganie pomiędzy opisanymi w De civitate Dei Państwem szatana a Państwem Boşym: „Dwie miłości więc powołały dwa państwa: miłość własna, posunięta aş do pogardy Boga, powołała państwo ziemskie, miłość Boga zaś, posunięta aş do pogardzania sobą, powołała państwo niebieskie�.11 Miłość Boga i miłość własna równieş dla Plinia Corrêi de Oliveira są dwoma biegunami, które determinują sposób odczytywania wydarzeń historycznych. „Innymi słowy, albo świat nawróci się i odtworzy wiernie augustyńską wizję civitas Dei, w którym kaşdy naród doprowadza miłość Boga aş do stanu odrzucenia wszystkiego, co rani inne narody; albo przeciwnie – świat będzie państwem diabła, w którym kaşdy doprowadza miłość własną do stanu zapomnienia o Bogu.�12 Teologia dziejów Plinia Corrêi de Oliveira, zanim jeszcze znalazła idealny punkt odniesienia w augustyńskiej wizji dwóch państw, opierała się na konkretnym doświadczeniu ignacjańskich medytacji na temat dwóch sztandarów, z których „jeden naleşy do Chrystusa, najwyşszego Wodza i Pana, drugi zaś do Lucyfera, śmiertelnego wroga naszej ludzkiej natury�.13 „Św. Ignacy słusznie oczekiwał wielkich owoców swych medytacji na temat dwóch sztandarów – pisze Doktor Plinio. Niczym apologetyk ukazywały one krystalicznie jasną panoramę świata.�14 Ta teologiczna wizja Plinia Corrêi de Oliveira wyrasta ze słynnego i nie mniej głębokiego dzieła, jakim jest Traktat o prawdziwym Leon XIII, List pasterski Saepenumero considerantes z

sierpnia

r. Św. Augustyn, O Państwie Boşym, t. , s. . Na temat augustyńskiej koncepcji dwóch państw zob. Antonio Romeo, L’antitesi delle due Ci à Spirituali di sant’Agostino, w: Sanctus Augustinus Vitae Spiritualis Magister, Analecta Augustiniana, Roma , t. I, s.

- ; Michele F. Sciacca, Interpretazione del conce o di Storia in S. Agostino, Edizioni Agostiniane, Tolentino

. 12 P. CorrĂŞa de Oliveira, Um remĂŠdio que agravarĂĄ o mal, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , II . 13 Ĺšw. Ignacy Loyola, Ćwiczenia duchowe, przeĹ‚. Jan Oşóg SJ, Klub KsiÄ…Ĺźki Katolickiej, PoznaĹ„ , s. - . 14 P. CorrĂŞa de Oliveira, Acto?, „O LegionĂĄrioâ€? nr , wrzeĹ›nia . 10

11

#

K% K „< 2 % M ! naboşeństwie do Najświętszej Maryi Panny autorstwa wielkiego świętego XVIII stulecia, Ludwika Marii Grignion de Montfort.15 Wychodząc od słów biblijnej Księgi Rodzaju: „Połoşę nieprzyjaźń między tobą a niewiastą, i między nasieniem twoim a nasieniem jej; ona zetrze twoją głowę, a ty czyhać będziesz na piętę jej�, de Montfort naucza: „Raz jeden tylko Bóg połoşył tę nieprzyjaźń, ale nieprzyjaźń nieprzejednaną, która trwać będzie i wzrastać aş do końca. To nieprzyjaźń między Maryją, czcigodną Bogarodzicą, a szatanem, między dziećmi i sługami Najświętszej Panny a dziećmi i wspólnikami Lucyfera.�16 W przekonaniu Plinia Corrêi de Oliveira – podobnie jak to jest u św. Ludwika Marii – przeciwieństwo tych dwóch rodzin duchowych będzie dzielić rodzaj ludzki nieustannie, aş po kres dziejów. Owa wojna to nic innego, jak historyczne przedłuşenie przeciwieństwa pomiędzy Niewiastą a węşem, pomiędzy duchowym potomstwem Maryi a duchowym potomstwem diabła. „Zaprzestanie tej walki w celu ekumenicznego pojednania Niewiasty z węşem oraz potomstwa Niewiasty z potomstwem węşa zmierza ku powrotowi do pełnej pychy wieşy Babel, którą neopogaństwo usiłuje na wszelkie sposoby odbudować.�17 Św. Ludwikowi de Montfort, podobnie jak św. Ignacemu Loyoli i św. Augustynowi chodzi o dualizm nie ontologiczny, lecz o moralny, zgodnie z którym historii nie da się tłumaczyć bez udziału zła „z piekielną strategią uşywającego wszelkich środków i angaşującego wszystkie siły do niszczenia wiary, moralności, Królestwa Boşego�.18 Sam bowiem Bóg uwaşał, „şe gdy uczyni dobro takşe ze zła, przejawi większą potęgę i dobroć, niş gdyby nie pozwolił na istnienie şadnego zła�.19 Na takim tle rozgrywa się – wedle Plinia Corrêi de

Św. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboşeństwie do Najświętszej Maryi Panny, przeł. Jan Rybałt, Wydawnictwo Księşy Marianów, Warszawa . Ksiąşka ta, napisana w roku , przez ponad stulecie pozostawała w rękopisie, „osnuta ciemnością i milczeniem na dnie skrzyni�, jak to przewidział jej autor. Odnaleziona w roku

doczekała się z górą trzystu wydań w około trzydziestu językach. 16 Św. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboşeństwie, s. . 17 P. Corrêa de Oliveira, Volta à Torre de Babel?, „Folha de S. Paulo�, VIII . 18 Pius XII, Orędzie radiowe Bendito seja o senhor z maja r., w: DR, t. VIII, s. . 19 Św. Augustyn, O Państwie Boşym, t. , s. - . 15

#!

K !" # XX $% Oliveira – „walka pomiędzy Kościołem a Rewolucją, walka, która byłaby śmiertelną, gdyby jeden z walczących nie był nieśmiertelny�.20

. Święty Ludwik Maria Grignion de Montfort i Traktat o prawdziwym naboşeństwie do Najświętszej Maryi Panny Święty Ludwik Maria Grignion de Montfort urodził się stycznia roku w Bretanii, a zmarł wyczerpany pracą apostolską

kwietnia roku w Wandei, w miejscowoĹ›ci Saint-Laurent-sur-Sevre.21 Ĺťycie jego – jak ktoĹ› zauwaĹźyĹ‚22 – niemal w stu procentach pokrywa siÄ™ z chronologicznymi granicami okresu ( - ) opisanego przez Paula Hazarda w klasycznej juĹź pracy na temat kryzysu Ĺ›wiadomoĹ›ci europejskiej.23 Ludwik de Montfort zostaĹ‚ beatyďŹ kowany przez Leona XIII stycznia

roku, Ĺ›wiÄ™tym zaĹ› ogĹ‚osiĹ‚ go lipca roku Pius XII.24 „ByĹ‚ on – mĂłwi papieĹź – par excellence apostoĹ‚em Poitou, Bretanii i Wandeiâ€?. Wandejczycy, ktĂłrzy chwycili za broĹ„ przeciwko rewolucyjnej bezboĹźnoĹ›ci, wywodzili siÄ™ z wieĹ›niakĂłw ustrzeĹźonych dziÄ™ki misjom ludowym prowadzonym przez wielkiego Ĺ›wiÄ™tego przed zalÄ…Ĺźkami rewolucji, do tego stopnia, Ĺźe – jak stwierdza tenĹźe sam papieĹź – bez przesady napisano, iĹź „postawa Wandei w roku byĹ‚a dzieĹ‚em jego rÄ…kâ€?.25 „WielkÄ… podnietÄ… dla caĹ‚ej jego apostolskiej posĹ‚ugi, jego wielkiej tajemnicy przyciÄ…gania dusz do Jezusa i oddawania Mu ich byĹ‚o jego P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . SpoĹ›rĂłd licznych biograďŹ i Ĺ›w. Ludwika Marii Grignion de Montfort najlepszymi pozostajÄ… najstarsze. Zob. zwĹ‚aszcza P.-J. Picot de Clorivière, La vie de M. Louis-Marie Grignion de Montfort, Paris-St. Malo-Rennes . GĹ‚Ăłwne dzieĹ‚a Ĺ›wiÄ™tego to: MiĹ‚ość MÄ…droĹ›ci Wiecznej ( - ), Listy ( - ), Hymny ( - ), Prawdziwe naboĹźeĹ„stwo do NajĹ›wiÄ™tszej Maryi Panny oraz Sekret Maryi ( ), Tajemnica róşaĹ„ca ( ), Modlitwa za misjonarzy ( ), List do przyjaciół KrzyĹźa ( ), ReguĹ‚a zaĹ‚oĹźycielska CĂłrek MÄ…droĹ›ci ( ), w: God Alone. The Collected Writings of St. Louis Marie Grignion de Montfort, Montfort Publications, New York . Do Ludwika de Montfort jako zaĹ‚oĹźyciela i duchowego inspiratora odwoĹ‚ujÄ… siÄ™ CĂłrki MÄ…droĹ›ci, Misjonarze Towarzystwa Maryjnego oraz Bracia KsztaĹ‚cenia ChrzeĹ›cÄłaĹ„skiego Ĺšw. Gabriela. czerwca

r. generałowie tych zgromadzeń zwrócili się do Jana Pawła II, by ogłosił św. Ludwika Marię Grignon de Montfort Doktorem Kościoła „w uznaniu jego wielkiej świętości, wagi jego nauczania oraz wielkiego wpływu, jakiego nie przestaje wywierać na Kościół Powszechny� (list prywatny do Ojca Świętego). 22 Marco Tangheroni, Wstęp do: Św. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Il segreto ammirabile del Santo Rosario, tłum. włoskie Edizioni Cantagalli, Siena , s. - . 23 Paul Hazard, The European Mind. 24 Pius XII, Homilia na kanonizację św. Ludwika Marii Grignion de Montfort z lipca

r., w DR, t. IX, s. -

. 25 Ibidem, s. . 20 21

#"

K% K „< 2 % M ! naboĹźeĹ„stwo do Maryi.â€?26 Matka BoĹźa, w swej roli PoĹ›redniczki pomiÄ™dzy Chrystusem a czĹ‚owiekiem, stanowiĹ‚a obiekt Ĺźarliwej medytacji Ĺ›w. Ludwika de Montfort. Wokół uniwersalnego PoĹ›rednictwa Maryi francuski Ĺ›wiÄ™ty – jak pisze Plinio CorrĂŞa de Oliveira – „zbudowaĹ‚ caĹ‚Ä… mariologiÄ™, najwspanialszy w dziejach pomnik Dziewiczej Matki Bogaâ€?.27 Plinio CorrĂŞa de Oliveira i Ĺ›w. Ludwik Maria Grignion de Montfort w pewnym sensie w sposĂłb nieunikniony musieli siÄ™ nawzajem odnaleźć. NaboĹźeĹ„stwo do Matki BoĹźej stanowiĹ‚o fundament duchowoĹ›ci Doktora Plinio. Jeszcze jako dziecko, podÄ…ĹźajÄ…c za przykĹ‚adem wĹ‚asnej matki, zaczÄ…Ĺ‚ je podziwiać, zwĹ‚aszcza w jednym aspekcie: BoĹźego macierzyĹ„stwa.28 Wedle sĹ‚Ăłw brazylÄłskiego myĹ›liciela NajĹ›wiÄ™tsza Dziewica jest: „najpeĹ‚niejszÄ… kwintesencjÄ…, najszerszÄ… syntezÄ… wszystkich matek, ktĂłre kiedykolwiek istniaĹ‚y, istniejÄ… i bÄ™dÄ… istnieć; wszystkich matczynych cnĂłt moĹźliwych do poznania przez ludzki intelekt i serce. WiÄ™cej – tych wysokich stopni cnoty, ktĂłre osiÄ…gnąć mogÄ… jedynie Ĺ›wiÄ™ci unoszÄ…cy siÄ™ na skrzydĹ‚ach Ĺ‚aski i heroizmu. Jest ona matkÄ… wszystkich dzieci i wszystkich matek. Jest matkÄ… wszystkich ludzi. Jest matkÄ… CzĹ‚owieka – Boga, ktĂłry w dziewiczym Ĺ‚onie tejĹźe Matki staĹ‚ siÄ™ czĹ‚owiekiem dla zbawienia wszystkich ludzi. Jest ona MatkÄ…, ktĂłrÄ… okreĹ›lić moĹźna jednym sĹ‚owem – morze (mare) – z ktĂłrego z kolei wywodzi siÄ™ imiÄ™, niebiaĹ„skie imiÄ™: Maryja.â€?29 Plinio CorrĂŞa de Oliveira, przez caĹ‚e Ĺźycie pozostajÄ…cy czĹ‚onkiem sodalicji mariaĹ„skiej i tercjarzem karmelitaĹ„skim, znaĹ‚, praktykowaĹ‚ i rozpowszechniaĹ‚ naboĹźeĹ„stwo do Matki NajĹ›wiÄ™tszej: codziennie odmawiaĹ‚ caĹ‚y Róşaniec Ĺ›wiÄ™ty (trzy jego części), jak rĂłwnieĹź AnioĹ‚ PaĹ„ski i Godzinki o Niepokalanym PoczÄ™ciu; nosiĹ‚ szkaplerz NajĹ›wiÄ™tszej Maryi Panny z GĂłry Karmel oraz Cudowny Medalik objawiony Ĺ›w. Katarzynie LabourĂŠ. Jednak spoĹ›rĂłd wszystkich praktyk tego rodzaju za najdoskonalszÄ… uwaĹźaĹ‚ poĹ›wiÄ™cenie siÄ™ – na wzĂłr Ĺ›w. Ludwika de Montfort – NajĹ›wiÄ™tszej Dziewicy, znane jako „niewolnictwo miĹ‚oĹ›ciâ€?. Ibidem, s.

. P. CorrĂŞa de Oliveira, Przedmowa do argentyĹ„skiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, TradiciĂłn, Familia, Propriedad, Buenos Aires , s. . 28 Na temat BoĹźego macierzyĹ„stwa Maryi, uroczyĹ›cie ogĹ‚oszonego w Efezie w r. zob. J. Collantes SJ, La fede nella Chiesa ca olica, s. - . 29 P. CorrĂŞa de Oliveira, O serviço uma alegria, „Folha de S. Pauloâ€?, IX . TĹ‚um. wĹ‚oskie: „Cristianitaâ€?, nr , maj , s. . 26 27

##

K !" # XX $% Ojciec Antonio Royo MarĂ­n podkreĹ›la, iĹź Ĺźadnego rodzaju poboĹźnoĹ›ci maryjnej nie da siÄ™ porĂłwnać z naboĹźeĹ„stwem krzewionym przez Ĺ›w. Ludwika de Montfort w Traktacie o prawdziwym naboĹźeĹ„stwie do NajĹ›wiÄ™tszej Maryi Panny,30 ktĂłry jest „ksiÄ™gÄ…â€? par excellence, zawierajÄ…cÄ… „wzniosĹ‚Ä… doktrynÄ™â€?.31 Z kolei ojciec Garrigou-Lagrange pisze: „Traktacik ten to skarb KoĹ›cioĹ‚a, podobnie jak jego streszczenie, ktĂłre BĹ‚ogosĹ‚awiony przygotowaĹ‚ dla swej duchowej siostry pod tytuĹ‚em Tajemnica Maryi.â€?32 „MoĹźna powiedzieć – dodaje ojciec de Finance – Ĺźe poĹ›wiÄ™cenie osiÄ…gnęło w nim wyraz doskonaĹ‚y.â€?33 WĹ›rĂłd licznych Ĺ›wiadectw szczegĂłlnie wymownie brzmiÄ… sĹ‚owa samego Jana PawĹ‚a II, ktĂłry w nastÄ™pujÄ…cy sposĂłb opisuje rolÄ™ Traktatu w procesie wĹ‚asnej formacji duchowej: „Lektura tej ksiÄ…Ĺźki staĹ‚a siÄ™ dla mnie momentem przeĹ‚omowym. Nazywam w tym wypadku ÂŤmomentemÂť caĹ‚y proces wewnÄ™trzny, ktĂłry trwaĹ‚ dość dĹ‚ugo, Ĺ‚Ä…czy siÄ™ on zaĹ› z okresem konspiracyjnego przygotowania do kapĹ‚aĹ„stwa. Wtedy dotarĹ‚ do moich rÄ…k wĹ‚aĹ›nie Ăłw przedziwny Traktat: jedna z tych ksiÄ…Ĺźek, ktĂłrych nie wystarczyĹ‚o tylko ÂŤprzeczytać. PamiÄ™tam, Ĺźe chodziĹ‚em z niÄ… dĹ‚ugo, zabieraĹ‚em jÄ… z sobÄ… nawet do pracy w fabryce sody (tak, Ĺźe piÄ™kna okĹ‚adka zostaĹ‚a poplamiona wapnem) – i z róşnych stron wracaĹ‚em do poszczegĂłlnych jej fragmentĂłw. DostrzegĹ‚em bowiem, Ĺźe poza barokowym wystrojem stylu tej ksiÄ…Ĺźki jest w niej coĹ› zasadniczego. I do tego wĹ‚aĹ›nie powracaĹ‚em po kilka razy. Owocem takiej pracy nad Traktatem jest to, Ĺźe na miejsce dawnego dzieciÄ™cego (czy nawet mĹ‚odzieĹ„czego jeszcze) naboĹźeĹ„stwa do Matki Chrystusa uksztaĹ‚towaĹ‚ siÄ™ we mnie nowy do Niej stosunek, wynikajÄ…cy z najgĹ‚Ä™bszych treĹ›ci mojej wiary: jakby z samego serca rzeczywistoĹ›ci Trynitarnej i Chrystologicznej.â€?34

Antonio Royo Marín OP, La Virgen Maria, BAC, Madrid , s. . Ibidem, . 32 R. Garrigou-Lagrange OP, Vita spirituale, Ci à Nuova, Roma , s. . 33 Joseph de Finance SJ, ConsÊcration, w: Dsp, t. II, ( ), kol. (kol. - ); Jean Weeger, AndrÊ Derville, Esclave (spiritualitÊ de l’), w: Dsp, t. IV , ( ), kol. - ; H. M. Gebhard, La devotion du Saint Esclavage du point de vue dogmatique, J. Poncet, Lyon . 34 Jan Paweł II, Nie lękajcie się. Rozmowy AndrÊ Frossarda z Janem Pawłem, przeł. Anna Turowiczowa, Znak, Kraków , s. . Ojciec Ernesto Mura przypomina wpływ, jaki Traktat wywarł na św. Piusa X i jego encyklikę Ad diem illum z lutego r. Zob. Ernesto Mura, Il corpo mistico di Cristo, Paoline, Alba , t. II, s. - , - . 30 31

#$

K% K „< 2 % M ! Plinio Corrêa de Oliveira „odkrył� Traktat i oddał się w niewolę Maryi w wieku dwudziestu dwóch lat, po odprawieniu nowenny do św. Teresy z Lisieux, prosząc o postęp w şyciu duchowym. Całe jego şycie i działalność moşna rozpatrywać w kategoriach nieustannej medytacji nad dziełem św. Ludwika Marii Grignion de Montfort. „Jeşeli istnieje dzieło pozwalające zrozumieć światło rozumu pełne miłości, o którym mówi Dante, to jest nim dzieło św. Ludwika Grignion de Montfort.�35 „Wierzę, iş nie popełniam błędu twierdząc, şe Traktat stanowi w swej istocie exposÊ do dwóch wielkich prawd nauczanych przez Kościół; prawd, z których Kościół wyprowadza wszystkie niezbędne konsekwencje i w których świetle badany jest kaşdy przypadek şycia duchowego. Te prawdy to: duchowe macierzyństwo Maryi w stosunku do rodzaju ludzkiego oraz uniwersalne pośrednictwo Najświętszej Dziewicy.�36 Z Traktatu o prawdziwym naboşeństwie do Najświętszej Maryi Panny wywodzi się Rewolucja i Kontrrewolucja, której autor sam naświetla główne punkty styczne z arcydziełem św. Ludwika de Montfort.37 W przededniu kanonizacji Ludwika Marii Grignon de Monfort, kiedy nuklearny płomień trawił Hiroszimę i Nagasaki, Plinio Corrêa de Oliveira nawiązał do tego wydarzenia pisząc o rozpowszechnieniu „Prawdziwego Naboşeństwa� w świecie. „Atomowa bomba katolicyzmu czeka w gotowości od dwóch stuleci. Kiedy wreszcie wybuchnie, wszyscy pojmą pełne znaczenie biblijnych słów: „non est qui se abscondat a calore ejus� – „nic się nie schroni przed jego şarem� (Ps , ). Bomba ta nosi słodkie imię, gdyş bomby Kościoła naleşą do Matki. Ta bomba nazywa się Traktat o prawdziwym naboşeństwie do Najświętszej Maryi Panny. Nieco ponad stustronicowa ksiąşeczka. Kaşde jej słowo, kaşda w niej litera to skarb. To ksiąşka nadchodzących nowych czasów (‌) Powtórzmy: Prawdziwe Naboşeństwo jest atomową bombą powstałą nie po to, by zabijać, lecz by prowadzić do zmartwych-

P. CorrĂŞa de Oliveira, Grignion de Montfort, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , XI . P. CorrĂŞa de Oliveira, Grignion de Montfort, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , XII . 37 P. CorrĂŞa de Oliveira, Grignion de Montfort, jw.; Idem, Pro Maria ďŹ ant maxima, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , XII ; Idem, Przedmowa do argentyĹ„skiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji. 35 36

#%

K !" # XX $% wstania, bombą daną przez Boga Kościołowi na to nieszczęsne stulecie.�38 Brazylijski myśliciel nieustannie podkreślał profetyczny charakter myśli św. Ludwika oraz jej aktualność w dwudziestym wieku: „Gdyby ktoś poprosił mnie o wskazanie typu apostoła odpowiedniego dla naszych czasów, bez wahania wymieniłbym imię misjonarza... który zmarł lat temu!�39 Św. Ludwik de Montfort jest nowoczesny, wciąş nowoczesny, podobnie jak prorok Eliasz byłby dziś niezwykle nowoczesny w znaczeniu doskonałego odpowiadania naszym czasom i przystosowania do nich. „Przystosowany w sensie właściwego uzdolnienia do czynienia dobra. Odpowiedni w sensie posiadania odpowiednich środków naprawy naszych czasów. I z tychşe powodów – na wskroś nowoczesny. Albowiem bycie nowoczesnym nie musi oznaczać upodobnienia do danych czasów. Często bywa wręcz odwrotnie. W przypadku apostoła bycie nowoczesnym to zdolność czynienia dobra dla własnej epoki‌�40

. PoboĹźność maryjna i apostolat kontrrewolucyjny „Zmaganie Rewolucji z KontrrewolucjÄ… – pisze Plinio CorrĂŞa de Oliveira – to walka, w swej istocie, religÄłnaâ€?.41 Jak kaĹźde zagadnienie religÄłne jest ona nierozerwalnie zwiÄ…zana z Ĺ‚askÄ…, od ktĂłrej zaleĹźy kaĹźda odnowa moralna. „Šaska zaleĹźy od Boga, jednak BĂłg wolnym aktem swej woli ĹźyczyĹ‚ sobie, by rozdawanie Ĺ‚ask zaleĹźaĹ‚o od Maryi. Jest ona PowszechnÄ… PoĹ›redniczkÄ…, jest akweduktem Ĺ‚aski. Dlatego jej pomoc jest niezbÄ™dnie potrzebna, by nie byĹ‚o Rewolucji, albo Ĺźeby zostaĹ‚a ona pokonana przez KontrrewolucjÄ™. (‌) Dlatego naboĹźeĹ„stwo do Maryi stanowi warunek sine qua non dla stĹ‚umienia Rewolucji i zwyciÄ™stwa Kontrrewolucji.â€?42 P. CorrĂŞa de Oliveira, Grignon de Montfort, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , X . P. CorrĂŞa de Oliveira, Doutor, Profeta e ApĂłstolo na crise contemporĂĄnea, „Catolicismoâ€?, nr , maj , s. . Zob teĹź Idem, O Reino de Maria, Realização do mundo melhor, Catolicismo nr , lipiec ; Idem, Exsurge Domine! Quare obdormis?, „Catolicismoâ€? nr , sierpieĹ„ ; zob. teĹź Cunha Alvarenga (JosĂŠ de Azeredo Santos), Servo de Maria, Amigo da Cruz e apĂłstolo da Contra-Revolução, „Catolicismoâ€?, nr , kwiecieĹ„ . 40 P. CorrĂŞa de Oliveira, Doutor, Profeta e ApĂłstolo na crise contemporĂĄnea. 41 P. CorrĂŞa de Oliveira, Przedmowa do argentyĹ„skiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, s. - . 38 39

#&

K% K „< 2 % M ! Zagadnienie wkĹ‚adu Maryi w apostolat kontrrewolucyjny nie ogranicza siÄ™ jednakowoĹź do Ĺ‚aski. Nie naleĹźy zapominać o roli, jakÄ… w wybuchu i rozprzestrzenianiu Rewolucji odgrywa szatan. „Logiczne wnioskowanie wskazuje, iĹź wybuch nieuporzÄ…dkowanych namiÄ™tnoĹ›ci, tak wielki i powszechny, Ĺźe spowodowaĹ‚ RewolucjÄ™, nie mĂłgĹ‚ nastÄ…pić bez dziaĹ‚ania nadnaturalnego.â€?43 JednakĹźe, rĂłwnieĹź i ta siĹ‚a sprawcza Rewolucji zaleĹźna jest od wĹ‚adzy i mocy Maryi, dla ktĂłrej BĂłg zarezerwowaĹ‚ prawo zmiaĹźdĹźenia gĹ‚owy szatana. Stwierdzenie suwerennej wĹ‚adzy Maryi pociÄ…ga za sobÄ… ideÄ™ Jej KrĂłlewskoĹ›ci, w czym – wedle Plinia CorrĂŞi de Oliveira – nie naleĹźy upatrywać czysto dekoracyjnego tytuĹ‚u, lecz „osobiĹ›cie sprawowanÄ…, jak najprawdziwszÄ… wĹ‚adzÄ™â€?.44 „WiarÄ™ katolikĂłw w krĂłlewski stan Maryi – pisze znamienity mariolog – moĹźna uznać za rĂłwnie starÄ… jak sam KoĹ›ciółâ€?.45 PrawdÄ™ tÄ™ zachwycajÄ…co streszcza encyklika Ad Caeli Reginam Piusa XII46, ogĹ‚oszona z okazji ustanowienia liturgicznego Ĺ›wiÄ™ta NajĹ›wiÄ™tszej Maryi Panny KrĂłlowej na koniec Roku Maryjnego . „Jezus jest KrĂłlem wszechwiekĂłw z natury i przez ÂŤzawojowanieÂť; przez Niego z Nim i w podlegĹ‚oĹ›ci Jemu krĂłluje Maryja, przez Ĺ‚askÄ™, przez Boskie pokrewieĹ„stwo, przez ÂŤzawojowanieÂť i przez szczegĂłlne wybranie. A Jej KrĂłlestwo jest tak rozlegĹ‚e, jak KrĂłlestwo Jej Syna, gdyĹź nic nie zostaĹ‚o wyĹ‚Ä…czone spod Jej panowania.â€?47 42 Ibidem. KwestiÄ™ powszechnego poĹ›rednictwa Maryi, nie uznanego jeszcze oďŹ cjalnie za dogmat, potwierdzajÄ… encykliki: Leona XIII Octobri mense (

), Ĺ›w. Piusa X Ad diem illum ( ), Piusa XII Mystici Corporis ( ). Zob. J. Collantes SJ, La fede nella Chiesa ca olica, s. - . 43 P. CorrĂŞa de Oliveira, Przedmowa do argentyĹ„skiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, s. - . 44 Ibidem, s. . 45 P. G. M. Roschini OSM, Maria Santissima nella storia della salvezza, TipograďŹ a Editrice Pisani, Isola del Liri , t. II, s. . Wedle innego sĹ‚ynnego mariologa „panowanie Maryi, choć podporzÄ…dkowane Chrystusowi, rozciÄ…ga siÄ™ tak szeroko, jak panowanie samego Chrystusa, przed ktĂłrym – jak uczy Ĺ›w. PaweĹ‚ – zgina siÄ™ kaĹźde kolano istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych (Flp , ). Skoro zatem Maryja jest krĂłlowÄ… Ĺ›wiata, jest krĂłlowÄ… nieba, ziemi i czyśćca, Jej krĂłlewskÄ… wĹ‚adzÄ™ odczuwajÄ… rĂłwnieĹź przebywajÄ…cy w czeluĹ›ciach Avernuâ€?. Don Emilio Campana, Maria nel dogma ca olico, Marie i, Torino , s. . Na temat krĂłlewskiego stanu Maryi zob. ThĂŠodore KĂśchler, RoyautĂŠ de Marie, w: Dsp, t. XIII,

, kol.

-

; G. M. Roschini OSM, Maria Santissima, t. II, s. - ; Tommaso M. Bartolomei OSM, GiustiďŹ cazione dei titoli o fondamenti dommatici della RegalitĂ di Maria, „Ephemerides Mariologicaeâ€?, t. XV, , s. - . 46 Pius XII, Encyklika Ad Caeli Reginam z

X , w: AAS, t. , , s. - . 47 Pius XII, Przesłanie radiowe Bendito seja o Senhor, s. -

.

#'

K !" # XX $% Nasz Pan – dowodzi Plinio CorrĂŞa de Oliveira – zapragnÄ…Ĺ‚ uczynić MaryjÄ™ „krĂłlewskim narzÄ™dziem swej miĹ‚oĹ›ciâ€?,48 ustanawiajÄ…c JÄ… KrĂłlowÄ… wszechĹ›wiata, aby nim rzÄ…dziĹ‚a; aby rzÄ…dziĹ‚a nade wszystko biednym, upadĹ‚ym i grzesznym rodzajem ludzkim. „Dlatego teĹź rzÄ…dy sprawowane nad wszechĹ›wiatem posiadajÄ… ustrĂłj prawdziwie maryjny.â€?49 „Maryja stoi, rzecz jasna, nieskoĹ„czenie niĹźej od Boga, ktĂłry jednak w swej hojnoĹ›ci zechciaĹ‚ wyposaĹźyć JÄ… we wĹ‚adzÄ™. RozdzielajÄ…c Ĺ‚aski w wiÄ™kszej lub mniejszej obďŹ toĹ›ci, powstrzymujÄ…c dziaĹ‚anie szatana tak lub inaczej, Maryja sprawuje swÄ… krĂłlewskÄ… wĹ‚adzÄ™ w kolei ziemskich wydarzeĹ„. W tym sensie czas trwania Rewolucji i zwyciÄ™stwo Kontrrewolucji od Niej zaleşą.â€?50

. KrĂłlestwo Maryi w wizji Ĺ›w. Ludwika de Montfort „Przez NajĹ›wiÄ™tszÄ… MaryjÄ™ PannÄ™ przyszedĹ‚ na Ĺ›wiat Jezus Chrystus i przez niÄ… teĹź chce On w Ĺ›wiecie panować.â€?51 PoczÄ…tkowe sĹ‚owa Traktatu wspaniale streszczajÄ… caĹ‚e jego przesĹ‚anie. JakÄ…kolwiek dwuznaczność doskonale natychmiast likwiduje rozróşnienie natur i rĂłl NajĹ›wiÄ™tszej Maryi Panny i Jezusa Chrystusa: Maryja jest Ĺ›rodkiem, Jezus Chrystus – jedynym celem. Co wiÄ™cej, autor ustala zwiÄ…zek pomiÄ™dzy dwoma róşnymi, lecz blisko zwiÄ…zanymi wydarzeniami: pierwsze to Wcielenie SĹ‚owa na Ĺ›wiecie i Jego Narodzenie, drugie, otoczone tajemnicÄ…, bo jeszcze nie ziszczone, to KrĂłlestwo Boga – Jezusa Chrystusa na ziemi. Jest to historyczne krĂłlestwo, ktĂłre – jak wyraĹşnie wynika z Traktatu – naleĹźy rozumieć nie jako paruzjÄ™, lecz jako triumf Mistycznego CiaĹ‚a, tj. KoĹ›cioĹ‚a. BÄ™dzie ono wynikiem cudĂłw sprawionych przez ponowny – po Wcieleniu – zwiÄ…zek Ducha ĹšwiÄ™tego z MaryjÄ… DziewicÄ….52 KrĂłlestwo to okreĹ›la Ĺ›wiÄ™ty mianem KrĂłlestwa Maryi. P. CorrĂŞa de Oliveira, Przedmowa do argentyĹ„skiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, s. . 49 Ibidem. 50 Ibidem. 51 Ĺšw. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboĹźeĹ„stwie, s. . 52 „ZwiÄ…zek miÄ™dzy NiepokalanÄ… i Duchem ĹšwiÄ™tym jest tak niewyobraĹźalny i doskonaĹ‚y, – pisze Ĺ›w. Maksymilian Maria Kolbe – Ĺźe Duch ĹšwiÄ™ty dziaĹ‚a wyĹ‚Ä…cznie poprzez NiepokalnÄ…, swojÄ… OblubienicÄ™. W konsekwencji Ona jest PoĹ›redniczkÄ… wszelkich Ĺ‚ask pochodzÄ…cych od Ducha Ĺšwietegoâ€? (list do brata Salezego MikoĹ‚ajczyka z lipca r.). Polski Ĺ›wiÄ™ty posuwa siÄ™ do stwierdzenia, iĹź Niepokalana „jest w pewnym sensie wcieleniem Ducha ĹšwiÄ™tegoâ€?. Zob. H. M. Manteau-Bonamy OP, Lo Spirito Santo e l’Immacolata, tĹ‚um. wĹ‚oskie, LEMI, Roma , s. . 48

$(

K% K „< 2 % M ! „KrĂłlowanie wĹ‚aĹ›ciwe przede wszystkim Bogu Ojcu trwaĹ‚o do Potopu – pisze Ĺ›w. Ludwik de Montfort w Modlitwie za misjonarzy – i zakoĹ„czyĹ‚o siÄ™ w strugach wody. KrĂłlowanie Jezusa Chrystusa zakoĹ„czyĹ‚o siÄ™ w strugach krwi, ale Twoje krĂłlowanie, Duchu Ojca i Syna, jeszcze siÄ™ nie dobiegĹ‚o koĹ„ca, ktĂłry przyjdzie w strugach ognia, miĹ‚oĹ›ci i sprawiedliwoĹ›ci.â€?53 Ĺšw. Ludwik de Montfort – prorok ogĹ‚aszajÄ…cy nadejĹ›cie KrĂłlestwa Maryi – prosi Pana o potop ognia czystej miĹ‚oĹ›ci, ktĂłry oczyĹ›ci ludzkość i pĹ‚onąć bÄ™dzie „łagodnie, lecz z mocÄ…, tak iĹź porwie i nawrĂłci wszystkie narody, w tym muzuĹ‚manĂłw, baĹ‚wochwalcĂłw, a nawet ĹźydĂłwâ€?.54 Kiedy nadejdzie Ăłw szczęśliwy czas, „gdy boska Maryja ustanowiona zostanie PaniÄ… i WĹ‚adczyniÄ… serc, by je caĹ‚kowicie poddać wĹ‚adzy swego wielkiego i jedynego Jezusa? (‌) Czasy te nastanÄ… dopiero wĂłwczas, gdy zostanie poznane i praktykowane naboĹźeĹ„stwo, ktĂłre oto gĹ‚oszÄ™: Ut adveniat regnum tuum, adveniat regnum Mariae: Aby przyszĹ‚o krĂłlestwo Twoje, Panie, niech przyjdzie krĂłlestwo Maryiâ€?.55 Ĺšw. Ludwik de Montfort utrzymuje, iĹź KrĂłlestwo Maryi bÄ™dzie czasem nieznanego w dziejach rozkwitu KoĹ›cioĹ‚a. Stwierdza nawet, Ĺźe aby taki okres zaistniaĹ‚, „NajwyĹźszy wraz z MatkÄ… swojÄ… muszÄ… stworzyć sobie wielkich Ĺ›wiÄ™tych, ktĂłrzy Ĺ›wiÄ™toĹ›ciÄ… przewyĹźszÄ… innych Ĺ›wiÄ™tych, jak cedry Libanu przewyĹźszajÄ… karĹ‚owate krzewy.â€?56 Sposobem praktycznej realizacji tego szczegĂłlnego zwiÄ…zku Maryi z duszami jej apostoĹ‚Ăłw bÄ™dzie „Prawdziwe NaboĹźeĹ„stwoâ€?, ktĂłrego tajemnicÄ™ odsĹ‚ania i wyjaĹ›nia Ĺ›w. Ludwik w swym Traktacie. KrĂłlewski stan Maryi musi najpierw zaistnieć we wnÄ™trzu dusz; stamtÄ…d dopiero oĹ›wiecać bÄ™dzie religÄłne i Ĺ›wieckie Ĺźycie caĹ‚ego ludu. „KrĂłlestwo Maryi – konkluduje Plinio CorrĂŞa de Oliveira – bÄ™dzie czasem, w ktĂłrym zwiÄ…zek dusz z MatkÄ… Boşą osiÄ…gnie bezprecedensowe (za wyjÄ…tkiem, oczywiĹ›cie, przypadkĂłw indywidualnych) natęşenie w dziejach ludzkoĹ›ci. JakÄ… formÄ™ Ăłw, z pewnoĹ›ciÄ… Ĺšw. L. M. Grignion de Montfort, Modlitwa za misjonarzy, . Ibidem, . 55 Ĺšw. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboĹźeĹ„stwie, s. . 56 Ibidem, s. . Na temat „apostoĹ‚Ăłw ostatnich dniâ€? zob. A. Lhoneau, La Vierge Marie et les apĂ´tres des des derniers temps d’après le B. Louis-Marie de Montfort, Mame, Tours ; H. Frehen, Le second avènement de Jesus-Christ et la ÂŤmethodeÂť de saint Louis-Marie de Montfort, „Documentation Montfortaineâ€?, t. , , nr ; Stefano De Fiores SMM, La ÂŤmissioneÂť nell’itinerario spirituale e apostolico di S. Luigi Maria di Montfort, w: La missione montfortana ieri ed oggi, materiaĹ‚y z II MiÄ™dzynarodowej Konwencji MontfortaĹ„skiej ( ), Centro Intermonfortano di Documentazione, Roma . 53

54

$

K !" # XX $% najdoskonalszy, związek przyjmie? Nie znam doskonalszego środka osiągnięcia i wyraşenia takiego związku, niş święte niewolnictwo Maryi, którego uczy św. Ludwik Maria Grignion de Montfort w Traktacie o prawdziwym naboşeństwie do Najświętszej Maryi Panny.�57

. Servitudo ex caritate: posłuszeństwo drogą do wolności Poświęcenie się Maryi w rozmaitych formach stanowi zasadniczy element charyzmatu nie tylko księşy monfortian, ale równieş marianistów, klaretynów i innych zgromadzeń duchownych.58 Występuje równieş w licznych stowarzyszeniach, jak: Legion Maryi, Rycerstwo Niepokalanej, Światowy Apostolat Fatimski, Stowarzyszenie Maryi Królowej Serc, a takşe w sodalicjach mariańskich. „Wraz z wyborem Jana Pawła II na Stolicę Piotrową i ponawianymi przezeń aktami poświęcenia poszczególnych Kościołów i narodów, Kościoła Powszechnego i całego świata (

, , ) – zauwaĹźa monfortianin, ojciec Stefano De Fiores – poĹ›wiÄ™cenie/ zawierzenie Maryi staĹ‚o siÄ™ tematem teologicznym bez granic.â€?59 PoĹ›wiÄ™cenie Maryi – choć od najdawniejszych czasĂłw obecne w tradycji KoĹ›cioĹ‚a – jest jednak czÄ™sto przedmiotem najróşniejszych nieporozumieĹ„. Przeciwko tego rodzaju poĹ›wiÄ™ceniu sprzymierzajÄ… siÄ™ dwa rodzaje krytyki: pierwszy dotyczy samego podmiotu, tj. NajĹ›wiÄ™tszej Dziewicy, ktĂłrej jakoby oddaje siÄ™ nienaleĹźnÄ… formÄ™ czci – latria; 60 drugi odnosi siÄ™ do metody, pojmowanej zgodnie z wizjÄ… Ĺ›w. Ludwika de Montfort jako „niewolnictwoâ€? Maryi. Pierwszy zarzut odpiera sam Ĺ›w. Ludwik: poĹ›wiÄ™cenie w caĹ‚oĹ›ci musi kierować siÄ™ ku Chrystusowi, ktĂłry „winien być ostatecznym 57 P. CorrĂŞa de Oliveira, Przedmowa do argentyĹ„skiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, s. . 58 Na temat zwiÄ…zku poĹ›wiÄ™cenia Ĺ›w. Ludwika Marii Grignion de Montfort i Ĺ›w. Maksymiliana Kolbe Matce BoĹźej zob. Antonio M. Di Monda OFMConv., La consacrazione a Maria, Milizia dell’Immacolata, Napoli . 59 Stefano De Fiores SMM, Maria nella teologia contemporanea, Centro „Madre della Chiesaâ€?, Roma , s. - . Zob. teĹź A. Rivera, BoletĂ­n bibliogrĂĄďŹ co de la consagraciĂłn a la Virgen, „Ephemerides Mariologicaeâ€?, t. , , s. - . 60 „PoĹ›wiÄ™cenie w prawdziwym tego sĹ‚owa znaczeniu – protestuje np. progresywistyczny teolog Juan Alfaro – skierowane moĹźe być jedynie do Osoby Boskiej, poniewaĹź poĹ›wiÄ™cenie stanowi akt latrii, ktĂłrej ostatecznym celem moĹźe być tylko BĂłgâ€?, J. Alfaro, Il cristocentrismo della consacrazione a Maria nella congregazione mariana, Stella Matutina, Roma , s. .

$

K% K „< 2 % M ! celem wszystkich naszych naboĹźeĹ„stw, inaczej bowiem byĹ‚yby one bĹ‚Ä™dne i zĹ‚udneâ€?.61 To oczywiste – wyjaĹ›nia – iĹź poĹ›wiÄ™cenie Maryi nie moĹźe mieć innego celu niĹź Chrystus. „JeĹ›li wiÄ™c ugruntowujemy mocne naboĹźeĹ„stwo do NajĹ›wiÄ™tszej Dziewicy, czynimy to li tylko w celu doskonaĹ‚ego ugruntowania naboĹźeĹ„stwa naszego do Chrystusa.â€?62 Jest to zatem kwestia nie latrii, lecz hiperdulii – uprawnionego rodzaju kultu. „Teologia uczy, iĹź Maryi powinniĹ›my oddawać cześć nie ograniczajÄ…cÄ… siÄ™ do dulii, przysĹ‚ugujÄ…cej Ĺ›wiÄ™tym, lecz cześć na poziomie hiperdulii, stojÄ…cej w hierarchii zaraz po latrii, zarezerwowanej dla Boga i Ĺ›wiÄ™tej Natury Ludzkiej naszego Zbawiciela.â€?63 NowoczesnÄ… wraĹźliwość o wiele bardziej jednak razi druga kwestia, dotyczÄ…ca pojÄ™cia „niewolnictwaâ€?.64 WyraĹźa ona bowiem relacje zaleĹźnoĹ›ci i poddania przeciwne idei „wyzwoleniaâ€? i samostanowienia – leitmotivu mentalnoĹ›ci progresywistycznej.65 CzĹ‚owiekowi nowoczesnemu nie mieĹ›ci siÄ™ w gĹ‚owie, Ĺźe ktokolwiek mĂłgĹ‚by chcieć odnaleźć swÄ… wolność w zaleĹźnoĹ›ci od drugiego czĹ‚owieka. „Nikt juĹź wiÄ™cej nie Ĺźyczy sobie być niewolnikiem, nawet niewolnikiem miĹ‚oĹ›ciâ€?66 – protestuje znany teolog progresywistyczny. A jednak Ĺ›wiÄ™ci i papieĹźe od wieku dziewiÄ…tego aĹź do czasĂłw obecnych przybierali w oďŹ cjalnych wystÄ…pieniach tytuĹ‚ servus servorum Dei,67 za zaszczyt poczytujÄ…c sobie poĹ›wiÄ™cenie siÄ™ na ksztaĹ‚t niewolnikĂłw Jezusowi Chrystusowi, NajĹ›wiÄ™tszej Dziewicy i bliĹşniemu swemu.68 „Pan uczyniĹ‚ mnie niewolnikiem ludu Hipponyâ€? – pisze Ĺšw. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboĹźeĹ„stwie, s. . Ibidem, s. . 63 R. Garrigou-Lagrange OP, Vita spirituale, s. . 64 Nauczanie KoĹ›cioĹ‚a na temat niewolnictwa wyraĹźajÄ… sĹ‚owa Ĺ›w. PawĹ‚a: „Nie ma juĹź Ĺźyda ani poganina, nie ma juĹź niewolnika ani czĹ‚owieka wolnego, nie ma juĹź męşczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteĹ›cie jednym w Chrystusie Jezusieâ€? (Ga , ). „Dom kaĹźdego czĹ‚owieka – dodaje Ĺ›w. Jan Chryzostom w Epistula ad Ephesios – jest paĹ„stwem, w ktĂłrym istnieje hierarchia: mÄ…Ĺź posiada wĹ‚adzÄ™ nad ĹźonÄ…, Ĺźona nad niewolnikami, niewolnicy nad swymi Ĺźonami, a męşczyĹşni i kobiety nad swymi dziećmiâ€?, cyt za: Paul Allard, Les esclaves chrĂŠtiens depuis les premiers temps de l’Eglise jusqu’à la ďŹ n de la domination romaine en Occident, Didier et C., Paris

, s. . 65 Na temat niewolnictwa i moralnoĹ›ci chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej zob. Pietro Palazzini, hasĹ‚o SchiavitĂš, w: EC, t. XI ( ), kol. ; Viktor Cathrein SJ, FilosoďŹ a morale, tĹ‚um. wĹ‚oskie Libreria Editrice Fiorentina, Firenze , t. II, s. - . 66 Edward H. Schillebeeckx, Maria madre della Redenzione, tĹ‚um. wĹ‚oskie, Edizioni Paoline, Catania , s. . 67 A. Pietro Frutaz, Servus Servorum Dei, w: EC, t. XI ( ), kol. - . Ĺšw. Grzegorz Wielki byĹ‚ pierwszym papieĹźem, ktĂłry nagminnie uĹźywaĹ‚ tego tytuĹ‚u. Zob. PaweĹ‚ Diakon, Vita S. Gregorii, w: PL, t. , s. . 68 Ĺšw. L. M. Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboĹźeĹ„stwie, s. , a takĹźe O naĹ›ladowaniu Chrystusa, ks. III, rozdz. X. 61

62

$!

K !" # XX $% Ĺ›w. Augustyn,69 a Ĺ›w. Jan Chryzostom stwierdza: „JeĹźeli Ten, ktĂłry jest obrazem Boga, poniĹźyĹ‚ siÄ™ przybrawszy postać niewolnika, by zbawić niewolnikĂłw, czyĹź moĹźna siÄ™ dziwić, Ĺźe ja, ktĂłry jestem niczym ponad niewolnika, czyniÄ™ siÄ™ niewolnikiem moich braci w niewolnictwie?â€?70 Plinio CorrĂŞa de Oliveira przedstawiajÄ…c ten problem w serii artykuĹ‚Ăłw opublikowanych na Ĺ‚amach „Folha de SĂŁo Pauloâ€?, z charakterystycznÄ… dla siebie klarownoĹ›ciÄ… przywrĂłciĹ‚ pojÄ™ciom „niewolnictwoâ€? i „wolnośćâ€? ich prawdziwe znaczenie:71 „CzĹ‚owieka wypeĹ‚niajÄ…cego swe obowiÄ…zki zwykĹ‚o siÄ™ okreĹ›lać mianem ÂŤniewolnika obowiÄ…zkuÂť. Tymczasem czĹ‚owiek taki stoi u szczytu wolnoĹ›ci. Oto aktem w peĹ‚ni osobistym poznaĹ‚ drogi, ktĂłrymi iść naleĹźy, po mÄ™sku zdecydowaĹ‚ nimi pĂłjść, odparĹ‚ szturm nieuporzÄ…dkowanych namiÄ™tnoĹ›ci usiĹ‚ujÄ…cych go zaĹ›lepić, zmiÄ™kczyć jego postanowienie i zatarasować drogÄ™, ktĂłrÄ… w sposĂłb wolny wybraĹ‚. Taki czĹ‚owiek – ktĂłry, odniĂłsĹ‚szy to najwiÄ™ksze zwyciÄ™stwo, podÄ…Ĺźa twardym krokiem prawidĹ‚owÄ… drogÄ… – jest wolny. ÂŤNiewolnikiemÂť – przeciwnie – jest ten, kto pozwala, by nieuporzÄ…dkowane namiÄ™tnoĹ›ci skĹ‚aniaĹ‚y go ku temu, czego ani rozsÄ…dek nie aprobuje, ani wola nie wybiera. Owych naprawdÄ™ przegranych nazywa siÄ™ ÂŤniewolnikami grzechuÂť. Poprzez niewolÄ™ grzechu ÂŤwyzwoliliÂť siÄ™ oni spod zdrowego zwierzchnictwa rozumu. (‌) PowyĹźszy sposĂłb rozumowania byĹ‚ niegdyĹ› powszechny – dziĹ› niestety wszystko siÄ™ odwrĂłciĹ‚o. Za wzĂłr czĹ‚owieka ÂŤwolnegoÂť przyjmuje siÄ™ bezdomnego hippisa, wĹ‚ĂłczÄ…cego siÄ™ bez celu z kwiatkiem w dĹ‚oni, albo teĹź hippisa z bombÄ… w dĹ‚oni siejÄ…cego terror. W przeciwieĹ„stwie do nich, osobÄ™ posĹ‚usznÄ… prawom Boskim i ludzkim uznaje siÄ™ za skrÄ™powanÄ… czy pozbawionÄ… wolnoĹ›ci. P. Allard, Les esclaves chrĂŠtiens, s. . Ĺšw. Jan Chryzostom, De mutatione nominum, Homilia II, , , cyt. za P. Allard, Les esclaves chrĂŠtiens, s. - . W opinii ojca Garrigou-Lagrange’a „choć istniejÄ… niewolnicy ludzkiego powaĹźania, niewolnicy ambicji, pieniÄ™dzy i innych skandalicznych namiÄ™tnoĹ›ci, na szczęście istniejÄ… teĹź niewolnicy zĹ‚oĹźonych obietnic, niewolnicy sumienia i obowiÄ…zku. Druga ze wspomnianych grup dostarcza przykĹ‚adu Ĺ›wiÄ™tego niewolnictwa. Mamy tu do czynienia z ĹźywÄ… metaforÄ…, stanowiÄ…cÄ… przeciwieĹ„stwo niewolnictwu grzechuâ€?. O. R. Garrigou-Lagrange OP, La Mère du Sauveur et notre vie intĂŠrieure, Editions du Cerf, Paris , apendix IV. 71 MyĹ›l Plinia CorrĂŞi de Oliveira odzwierciedla tu nauczanie Leona XIII zawarte w encyklice Libertas z czerwca

r. (w: Encykliki Leona XIII, WSP, Słupsk , t. I, s. ) i antycypuje nauczanie Jana Pawła II zawarte w encyklice Veritatis Splendor z sierpnia r. 69 70

$"

K% K „< 2 % M ! W obecnej rzeczywistoĹ›ci ÂŤwolnyÂť jest czĹ‚owiek, ktĂłrego prawo upowaĹźnia do kupowania jakich chce narkotykĂłw, do uĹźywania ich jak tylko sobie Ĺźyczy i wreszcie do... popadniÄ™cia w ich niewolÄ™. Prawo zaĹ›, ktĂłre zabrania czĹ‚owiekowi zostać niewolnikiem narkotykĂłw, odbiera siÄ™ jako tyraĹ„skie, prowadzÄ…ce do zniewolenia. I znowu, w tej skrzywionej perspektywie odwrĂłconych wartoĹ›ci za objaw zniewolenia uchodzi zakonny Ĺ›lub, przez ktĂłry – w peĹ‚ni Ĺ›wiadomie i w sposĂłb wolny – mnich poĹ›wiÄ™ca siebie, bez moĹźliwoĹ›ci odwrotu, peĹ‚nej samozaparcia sĹ‚uĹźbie najwyĹźszym ideaĹ‚om chrzeĹ›cÄłaĹ„stwa. By bronić swej decyzji przed tyraniÄ… wĹ‚asnej sĹ‚aboĹ›ci, mnich podporzÄ…dkowuje siÄ™ wĹ‚adzy czujnych zwierzchnikĂłw. Kto w ten sposĂłb zwiÄ…zuje siÄ™, aby siÄ™ uwolnić od zĹ‚ych namiÄ™tnoĹ›ci, najpewniej dziĹ› okreĹ›lony zostanie mianem tchĂłrzliwego niewolnika. Tak jakby zwierzchnik nakĹ‚adaĹ‚ naĹ„ jarzmo ograniczajÄ…ce jego wolÄ™, gdy tymczasem – wrÄ™cz przeciwnie – zwierzchnik sĹ‚uĹźy przewodnictwem wzniosĹ‚ym duszom, ktĂłre nie poddajÄ…c siÄ™ groĹşnemu lÄ™kowi wysokoĹ›ci, wspinajÄ… siÄ™ w wolnoĹ›ci i odwaĹźnie ku szczytowi drabiny najwyĹźszych wartoĹ›ci. Tak wiÄ™c za wolnego uchodzi ten, kto z zaćmionym umysĹ‚em i zĹ‚amanÄ… wolÄ…, kierowany przez oszalaĹ‚e zmysĹ‚y, rozpustnie zsuwa siÄ™ po pochyĹ‚oĹ›ci zĹ‚ych nawykĂłw, za niewolnika zaĹ› – ten, kto skĹ‚ania siÄ™ przed rozumem, przezwycięşa namiÄ™tnoĹ›ci siĹ‚Ä… woli i, posĹ‚uszny prawom Boskim i ludzkim, kieruje siÄ™ w praktyce Ĺ‚adem. Nade wszystko jednak w takiej bĹ‚Ä™dnej wizji ÂŤniewolnikiemÂť jest osoba, ktĂłra w celu zapewnienia sobie peĹ‚niejszej wolnoĹ›ci, w nieskrÄ™powany sposĂłb wybiera podporzÄ…dkowanie wĹ‚adzom mogÄ…cym niÄ… pokierować ku zamierzonemu przez niÄ… celowi. Oto do tego prowadzi przesiÄ…kniÄ™ta freudyzmem opinia dzisiejszych czasĂłw!â€?72 W jakim sensie moĹźemy Ĺ‚Ä…czyć miĹ‚ość z niewolnictwem, ktĂłre – pojmowane w kategoriach narzucania woli innym – wydaje siÄ™ dalece jej przeczyć? „W dobrej ďŹ lozoďŹ i – wyjaĹ›nia znĂłw Plinio CorrĂŞa de Oliveira – ÂŤmiĹ‚ość jest aktem, przez ktĂłry wola w sposĂłb nieskrÄ™powany czegoĹ› pragnie. StÄ…d nawet w potocznym jÄ™zyku ÂŤchcieć 72

P. Corrêa de Oliveira, Oberceder para ser livre, „Folha de S. Paulo�, IX .

$#

K !" # XX $% i «kochać» są słowami, których można użyć w jednakowym sensie. «Niewolnictwo miłości» oznacza szlachetną kulminację aktu, przez który ktoś w sposób nieskrępowany oddaje się jakiemuś ideałowi czy sprawie. Albo wiąże się z drugą osobą. Uświęcona miłość i obowiązki stanu małżeńskiego mają w sobie coś, co wiąże, łączy i uszlachetnia. Po hiszpańsku kajdanki nazywają się esposas, czyli «małżonki». Taka przenośnia wywołuje uśmiech, choć zwolenników rozwodów może przyprawić o dreszcz. W istocie nawiązuje ona do nierozerwalności. Po portugalsku i włosku o małżeństwie mówi się «więzy». Mocniej od małżeństwa wiąże stan kapłański. A stan zakonny, w pewnym sensie, jeszcze mocniej. Im wyższy stan swobodnie wybieramy, tym nie tylko więzy są mocniejsze, ale i wolność prawdziwsza.”73 Plinio Corrêa de Oliveira przypomina cudowny radykalizm poświęcenia św. Ludwika Marii Grignion de Montfort. Podlegają mu nie tylko materialne dobra człowieka, ale też zasługi jego dobrych uczynków i modlitw, jego życie, jego ciało i dusza. Poświęcenie to nie ma granic, gdyż niewolnik z definicji nie posiada nic własnego, cały należy do swego pana. W zamian Maryja uzyskuje dla swego „niewolnika miłości” specjalne łaski Boże, które oświecają jego inteligencję i wzmacniają jego wolę. „W zamian za to poświęcenie, Matka Boża w cudowny sposób działa w najgłębszych zakątkach jestestwa swego niewolnika, tworząc z nim niezrównaną jedność. Owoce owej jedności zostaną dostrzeżone w osobach Apostołów Ostatnich Dni, których profil moralny płomiennymi słowy szkicuje święty w swej słynnej Modlitwie za Misjonarzy. Używa w tym celu języka iście apokaliptycznego, w którym zdaje się ożywać

P. Corrêa de Oliveira, ibidem. „Wzywając wszystkich ludzi ku szczytom wolności w «niewolnictwie miłości», św. Ludwik de Montfort czyni to z niezwykłą roztropnością, pozostawiając szerokie pole dla ważnych niuansów. Jego «niewolnictwo miłości», pełne szczególnego znaczenia dla ludzi związanych ślubami zakonnymi, może również stać się udziałem duchowieństwa diecezjalnego oraz laikatu. W istocie, odwrotnie niż ma to miejsce w przypadku ślubów zakonnych, wiążących bądź przez jakiś okres czasu, bądź dożywotnio, «niewolnik miłości» w każdej chwili może porzucić ten wzniosły stan nie popełniając ipso facto grzechu. Co więcej, podczas gdy osoba zakonna grzeszy nieposłuszeństwem według reguły, «niewolnik miłości» nie popełnia grzechu z powodu prostego faktu zaprzeczenia w jakiś sposób absolutnej hojności złożonego daru. Tak więc osoba świecka trwa w swym niewolniczym stanie za sprawą aktu wolnej woli, otwarcie lub skrycie powtarzanego codziennie lub – jeszcze lepiej – co chwilę” (ibidem).

73

$$

K% K „< 2 % M ! cały ogień Jana Chrzciciela, cała moc kaznodziejska Jana Ewangelisty i cała gorliwość Pawła z Tarsu. Opisując nadzwyczajnych ludzi walczących z szatanem o Królestwo Maryi, zmagających się z nim samym oraz ze światem i ciałem, św. Ludwik przedstawia ich jako wspaniałe wzory, które ku doskonałemu niewolnictwu wobec Najświętszej Dziewicy pociągają wszystkich walczących w szeregach Kontrrewolucji w obecnych, ciemnych czasach.�74

. Owoce zawierzenia: Nowe Ĺšredniowiecze? W jakim sensie i w jaki sposĂłb cywilizacja chrzeĹ›cÄłaĹ„ska jest owocem poĹ›wiÄ™cenia Maryi? Z samej deďŹ nicji poĹ›wiÄ™cenie oznacza podporzÄ…dkowanie czĹ‚owieka i spoĹ‚eczeĹ„stwa Bogu.75 Termin „KrĂłlestwo Maryiâ€? wyraĹźa ideaĹ‚ sakralizacji porzÄ…dku doczesnego przez poĹ›rednictwo Maryi i jest niczym innym jak cywilizacjÄ… chrzeĹ›cijaĹ„skÄ…, zawsze wskazywanÄ… przez papieĹźy jako cel do osiÄ…gniÄ™cia. W tym sensie cywilizacja chrzeĹ›cÄłaĹ„ska podporzÄ…dkowana caĹ‚kowicie Bogu i uznajÄ…ca najwyĹźszÄ… wĹ‚adzÄ™ krĂłlewskÄ… Jezusa Chrystusa i Maryi jest „sakralnaâ€? i hierarchiczna. KrĂłlestwo Maryi bÄ™dzie cywilizacjÄ… sakralnÄ…, poniewaĹź fundamentem jej Ĺ‚adu jest BĂłg. Prawo kierujÄ…ce relacjami z Bogiem, jak rĂłwnieĹź stosunkami miÄ™dzyludzkimi bÄ™dzie prawem zaleĹźnoĹ›ci, ktĂłre znajduje swĂłj szczytowy wyraz w „niewolnictwie miĹ‚oĹ›ciâ€? do NajĹ›wiÄ™tszej Panienki. Ludzki aspekt niewolnictwa Maryi wykazuje analogie ze Ĺ›redniowiecznymi stosunkami feudalnymi, odzwierciedlajÄ…cymi chrzeĹ›cÄłaĹ„skÄ… ideÄ™ zaleĹźnoĹ›ci; stosunkami nie ograniczajÄ…cymi, lecz raczej zwiÄ™kszajÄ…cymi wolność i odpowiedzialność poddanych. SpoĹ‚eczność feudalna byĹ‚a spoĹ‚ecznoĹ›ciÄ… ludzi wolnych, opartÄ… na dwustronnej relacji wzajemnej lojalnoĹ›ci.76 Niewolnictwo jest bez wÄ…tpienia niemoralne, jeĹźeli zakĹ‚ada zupeĹ‚ne podporzÄ…dkowanie P. CorrĂŞa de Oliveira, Przedmowa do argentyĹ„skiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, s. - . 75 Ĺšw. Augustyn, De Civitate Dei, ks. X, rozdz. ; zob. S. de Fiores SMM, hasĹ‚o Consacrare, w: Nuovo Dizionario di Mariologia, wyd. S. de Fiores e Salvatore Meo, Paolina, Milano , s. - oraz J. de Finance ConsĂŠcration. 76 Zob. François-Louis Ganshof, Qu’est-ce que la fĂŠodalitĂŠ, Tallandier, Paris ; Robert Boutruche, Seigneurie et fĂŠodalitĂŠ, Aubier, Paris ( ), Joseph Calme e, La sociĂŠtĂŠ feudale, wyd. , Colin, Paris , Marc Bloch, SpoĹ‚eczeĹ„stwo feudalne, przeĹ‚. Eligia BÄ…kowska, PIW, Warszawa . 74

$%

K !" # XX $% jednego człowieka drugiemu, przy odebraniu mu naturalnych, niezbywalnych praw. Zaleşność od drugiego człowieka nie jest niemoralna, jeşeli prawa te zostają uznane i jeşeli zaleşność ta pochodzi z wolnego wyboru, jak to się dzieje w zakonach i jak miało to miejsce w średniowiecznym świecie chrześcijańskim.77 „Średniowiecze wyraşało powszechnie odczuwane przekonanie, şe kaşdy człowiek ma zwierzchnika. Był nim jego pan, który z kolei miał swojego pana – króla. Społeczeństwo to – wedle znakomitego określenia Augustina Thierry’ego – przedstawiało obraz wielkiego łańcucha powinności.�78 W tym sensie Królestwo Maryi przypominać będzie średniowiecze, opokę par excellence sakralną i chrześcijańską, zachowując jednak w pamięci błędy, które w przeszłości doprowadziły do jej rozkładu: „Porządek zrodzony z Kontrrewolucji będzie musiał lśnić jeszcze bardziej niş ten z czasów średniowiecza w trzech zasadniczych punktach, w których ten ostatni został naruszony przez Rewolucję:

. GĹ‚Ä™bokie poszanowanie praw KoĹ›cioĹ‚a i papiestwa oraz sakralizacja w maksymalnie moĹźliwym stopniu wartoĹ›ci Ĺźycia doczesnego, wszystko to w opozycji do laicyzmu, interkonfesjonalizmu, ateizmu i panteizmu, jak rĂłwnieĹź ich nastÄ™pstw. . Duch hierarchii cechujÄ…cy wszystkie aspekty spoĹ‚eczeĹ„stwa i paĹ„stwa, kultury i Ĺźycia, w przeciwieĹ„stwie do egalitarnej metaďŹ zyki Rewolucji. . Gorliwość w wykrywaniu i zwalczaniu zĹ‚a w jego zarodkowych lub utajonych formach, w gromieniu go poprzez potÄ™pianie i nadawanie mu piÄ™tna haĹ„by oraz w karaniu go z niezĹ‚omnÄ… stanowczoĹ›ciÄ… we wszelkich jego przejawach, a szczegĂłlnie tych, ktĂłre sprzeciwiajÄ… siÄ™ ortodoksji i czystoĹ›ci obyczajĂłw, w przeciwieĹ„stwie do liberalnej metaďŹ zyki Rewolucji oraz jej dÄ…Ĺźeniom do swobodnego panowania zĹ‚a i jego ochrony.â€?79

77 Zob. P. Allard, Les origines du servage en France, wyd. ., J. Gabalda, Paris ; Charles Verlinden, L’esclavage dans l’Europe mÊdiÊvale, t. - , De Tempel, Brugge – Gent ; Francesco Michelini, SchiavitÚ, religioni antiche e cristianesimo primitivo, Lacaita, Manduria . 78 Bertrand de Jouvenel, De la souverainetÊ, Genin, Paris , s.

. 79 P. CorrĂŞa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - .

$&

K% K „< 2 % M ! Czy KrĂłlestwo Maryi bÄ™dzie powrotem do przeszĹ‚oĹ›ci, czy teĹź otworzy drzwi absolutnie nowej i nie dajÄ…cej siÄ™ przewidzieć przyszĹ‚oĹ›ci? W przekonaniu Plinia CorrĂŞi de Oliveira „na oba te pytania odpowiedzieć naleĹźy twierdzÄ…co. Natura ludzka rzÄ…dzi siÄ™ staĹ‚ymi prawami, niezmiennymi niezaleĹźnie od miejsca i czasu – podobnie teĹź niezmienne pozostajÄ… podstawowe zasady cywilizacji chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej. Dlatego nowy Ĺ‚ad, nowa cywilizacja chrzeĹ›cÄłaĹ„ska bez wÄ…tpienia nosić bÄ™dzie w kluczowych zarysach gĹ‚Ä™bokie podobieĹ„stwo do starej. BÄ™dzie ona, daj BoĹźe, w XXI wieku taka sama, jak w wieku trzynastym. Z drugiej jednak strony materialno-techniczne warunki Ĺźycia zmieniĹ‚y siÄ™ tak dalece, Ĺźe byĹ‚oby caĹ‚kowicie sprzeczne z podejĹ›ciem organicznym owe zmiany lekcewaĹźyć. W tej szczegółowej kwestii nie naleĹźy zatem zbyt wiele planować. TwĂłrcy cywilizacji Ĺ›redniowiecznej w jej poczÄ…tkach nie zaplanowali sobie trzynastego stulecia tak, jak ono przebiegĹ‚o. PragnÄ™li oni po prostu czynić Ĺ›wiat katolickim. Przeto kaĹźde z Ăłwczesnych pokoleĹ„ rozwiÄ…zywaĹ‚o wĹ‚asne problemy w oparciu o gĹ‚Ä™biÄ™ katolickiego Ĺ›wiatopoglÄ…du, nie tracÄ…c czasu na bezproduktywne projektowanie. CzyĹ„my i my podobnie. W ogĂłlnych zarysach juĹź znamy caĹ‚y szkielet z historii i Magisterium KoĹ›cioĹ‚a. JeĹźeli zaĹ› chodzi o szczegóły, bÄ™dziemy posuwać siÄ™ krok za krokiem, bez czysto teoretycznych, wypracowanych przy biurku planĂłw: suďŹƒcit diei malitia sua.â€?80 „MiĹ‚oĹ›nicy Ĺ›redniowiecza niewĹ‚aĹ›ciwie siÄ™ wyraĹźajÄ… utrzymujÄ…c, iĹź Ĺ›wiat osiÄ…gnÄ…Ĺ‚ wĂłwczas szczyt swego rozwoju. Szlakiem wytyczonym przez cywilizacjÄ™ Ĺ›redniowiecznÄ… moĹźna byĹ‚o pĂłjść dalej. Majestatyczny, subtelny czar wiekĂłw Ĺ›rednich wypĹ‚ywa nie tyle z ich osiÄ…gnięć, co z iskrzÄ…cej siÄ™ prawdy i gĹ‚Ä™bokiej harmonii zasad, z ktĂłrych wyrosĹ‚y. Ĺťadna inna epoka nie posiadaĹ‚a takiej peĹ‚ni wiedzy o naturalnym porzÄ…dku rzeczy; Ĺźadna tak gĹ‚Ä™boko nie odczuwaĹ‚a niewystarczalnoĹ›ci tego, co naturalne – mimo osiÄ…gniÄ™cia peĹ‚ni jego rozwoju w istniejÄ…cych warunkach – i niezbÄ™dnoĹ›ci tego, co nadprzyrodzone; Ĺźadna nie jaĹ›niaĹ‚a pod sĹ‚oĹ„cem nadprzyrodzonego wpĹ‚ywu takÄ… niewinnoĹ›ciÄ… i wiÄ™kszÄ… jeszcze od niej szczeroĹ›ciÄ….â€?81 80 P. CorrĂŞa de Oliveira, A sociedade cristĂŁ e organica e a sociedade mecanica e pagĂŁ, „Catolicismoâ€?, nr

, listopad . Na ten temat zob. teş Idem, A rÊplica da autenticidade, s. - . 81 P. Corrêa de Oliveira, A grande experiença de anos de luta.

$'

K !" # XX $% W rodzinie dusz uznajÄ…cej duchowe ojcostwo Plinia CorrĂŞi de Oliveira, ufność w KrĂłlestwo Maryi nie jest elementem drugorzÄ™dnym czy ubocznym. Sceptycyzm w stosunku do powyĹźszej perspektywy charakteryzuje osoby negujÄ…ce prawdziwy postÄ™p w Ĺźyciu duchowym i spoĹ‚ecznym jednostek i caĹ‚ych narodĂłw. W dziewiÄ™tnastym stuleciu tego rodzaju podejrzliwość narastaĹ‚a wokół idei KrĂłlestwa Chrystusa i zwiÄ…zanego z niÄ… wielkiego naboĹźeĹ„stwa do NajĹ›wiÄ™tszego Serca. Nie mniej gĹ‚Ä™boka więź Ĺ‚Ä…czy dziĹ› ideÄ™ KrĂłlestwa Maryi z naboĹźeĹ„stwem do Jej Niepokalanego Serca, potwierdzonym przez objawienia fatimskie.82 Idee KrĂłlestwa Chrystusa i KrĂłlestwa Maryi sÄ… ze sobÄ… powiÄ…zane rĂłwnie Ĺ›ciĹ›le, jak powiÄ…zane sÄ… ze sobÄ… naboĹźeĹ„stwa do NajĹ›wiÄ™tszych Serc Jezusa i Maryi. KrĂłlowanie Chrystusa w duszach i w spoĹ‚eczeĹ„stwie nie róşni siÄ™ od krĂłlowania Maryi, zaĹ› naboĹźeĹ„stwa do obu NajĹ›wiÄ™tszych Serc przygotowujÄ… na jeden i ten sam triumf. „Dla wszystkich wiernych ÂŤniewolnictwo miĹ‚oĹ›ciÂť oznacza wiÄ™c anielskÄ…, najwyĹźszÄ… wolność, z ktĂłrÄ… Maryja oczekuje ich u progu dwudziestego pierwszego stulecia: uĹ›miechniÄ™ta i piÄ™kna zaprasza do swego KrĂłlestwa zgodnie z obietnicÄ… danÄ… w Fatimie: „W koĹ„cu moje Niepokalane Serce zatriumfuje!â€?.83

. „De Fatima numquam satisâ€? W roku w Fatimie Maryja powierzyĹ‚a trzem portugalskim dzieciom orÄ™dzie otwierajÄ…ce horyzonty tragedii, a jednoczeĹ›nie – sĹ‚odkiej nadziei zawartej w obietnicy triumfu jej Niepokalanego Serca.84 Plinio CorrĂŞa de Oliveira odkryĹ‚ fatimskie orÄ™dzie dopiero wiele lat później, znajdujÄ…c w nim echo gĹ‚Ä™bokiego pragnienia bÄ™dÄ…cego w jego sercu od dawna: dÄ…Ĺźenia Ĺ›w. Ludwika Marii Grignion de PĂŠricles Capanema, Fatima e Paray-le Monial: uma visao de conjunto, „Catolicismoâ€?, nr , czerwiec . Liturgiczne Ĺ›wiÄ™to Niepokalanego Serca Maryi zapoczÄ…tkowaĹ‚ w swoim zgromadzeniu Ĺ›w. Jan Eudes w roku . W roku Pius XII rozszerzyĹ‚ je na caĹ‚y KoĹ›ciół. Sam Pius XII paĹşdziernika r. w odpowiedzi na usilne bĹ‚agania episkopatu Portugalii uroczyĹ›cie poĹ›wiÄ™ciĹ‚ KoĹ›ciół i rodzaj ludzki Niepokalanemu Sercu Maryi. 83 P. CorrĂŞa de Oliveira, Obedecer para ser livre, s. . 84 SzeĹ›ciokrotne ukazanie siÄ™ Matki BoĹźej dziesiÄ™cioletniej Ĺ ucji dos Santos oraz jej kuzynom: dziewiÄ™cioletniemu Franciszkowi i siedmioletniej Hiacyncie Marto miaĹ‚o miejsce miÄ™dzy maja a paĹşdziernika r. W roku biskup Leiri, JosĂŠ Alves Correia uznaĹ‚ kult Matki BoĹźej Fatimskiej. W roku kardynaĹ‚ Aloisi Masella uroczyĹ›cie ukoronowaĹ‚ ďŹ gurÄ™ Matki BoĹźej Fatimskiej w obecnoĹ›ci pielgrzymĂłw. 82

%(

K% K „< 2 % M ! Montfort, jak rĂłwnieĹź wszystkich tych dusz, ktĂłre przez wieki ĹźyczyĹ‚y sobie KrĂłlestwa Maryi i przepowiadaĹ‚y je. W pierwszych dniach kwietnia roku, gdy druga wojna Ĺ›wiatowa zmierzaĹ‚a juĹź do tragicznego epilogu, Doktor Plinio wzniĂłsĹ‚ – na Ĺ‚amach „LegionĂĄrioâ€? – oczy ku Maryi, dostrzegajÄ…c w objawieniach fatimskich najwaĹźniejsze i najbardziej znaczÄ…ce wydarzenie wieku. „De Maria numquam satis (O Maryi nigdy dosyć). MoĹźna teĹź powiedzieć: De Fatima numquam satis. Fatima jest wydarzeniem nie tylko portugalskim, istotnym jedynie dla naszych czasĂłw. Fatima to nowa cezura w dziejach KoĹ›cioĹ‚a. Fatima stanowi – czy to siÄ™ komuĹ› podoba czy nie – prawdziwy Ĺ›wit nowej ery, ktĂłrej pierwszy blask zapĹ‚onÄ…Ĺ‚ nad polami bitew‌â€?85 „Kiedy ziemia pogrÄ…ĹźyĹ‚a siÄ™ w zamÄ™cie – pisaĹ‚ w „Catolicismoâ€? w roku – otworzyĹ‚y siÄ™ niebiosa i w Fatimie objawiĹ‚a siÄ™ Dziewica, aby powiedzieć ludziom prawdÄ™. SurowÄ… prawdÄ™, peĹ‚nÄ… napomnieĹ„ i nawoĹ‚ywania do pokuty, ale zarazem peĹ‚nÄ… obietnic zbawienia. Cud Fatimy powtĂłrzyĹ‚ siÄ™ tuĹź przed koĹ„cem tego smutnego i skandalicznego roku zamÄ™tu, na oczach Wikariusza Chrystusowego, na Ĺ›wiadectwo, Ĺźe BoĹźa groĹşba nieustannie wisi nad czĹ‚owiekiem, ale Dziewicza Matka nigdy nie przestanie chronić KoĹ›cioĹ‚a i swych wiernych dzieci.â€?86 „CzyĹź triumf Niepokalanego Serca Maryi – pisaĹ‚ ponownie w „Catolicismoâ€? w roku – moĹźe być czymĹ› innym niĹź KrĂłlestwem NajĹ›wiÄ™tszej Dziewicy, ktĂłre przepowiada Ĺ›w. Ludwik Maria Grignon de Montfort? A czy owo KrĂłlestwo moĹźe być czymĹ› innym niĹź erÄ… cnoty, kiedy to ludzkość – pojednana z Bogiem na Ĺ‚onie KoĹ›cioĹ‚a – Ĺźyć bÄ™dzie na ziemi zgodnie z Prawem przygotowujÄ…c siÄ™ do chwaĹ‚y nieba?â€?87 OrÄ™dzie fatimskie stanowi – wedle sĹ‚Ăłw siostry Ĺ ucji – jednÄ… tajemnicÄ™ podzielonÄ… na trzy róşne części.88 Dwie z nich ujawniĹ‚a ona sama w roku . Pierwsza ukazuje potwornÄ… wizjÄ™ piekĹ‚a, do ktĂłrego spadajÄ… dusze grzesznikĂłw; wizja ta kontrastuje z miĹ‚osierdziem P. CorrĂŞa de Oliveira, Livros versus canhĂľes, „O LegionĂĄrioâ€?, nr , IV . Na temat Fatimy zob. teĹź „O LegionĂĄrioâ€?, nr , I , nr , I i nr , V . 86 P. CorrĂŞa de Oliveira, Nolite timere pusillus grex, „Catolicismoâ€?, nr styczeĹ„ . 87 P. CorrĂŞa de Oliveira, Hodie in terra canunt angeli, laentantur archangeli, hodie exsultant justi, „Catolicismoâ€?, nr , grudzieĹ„ . 88 Memorias e Cartas da IrmĂŁ Lucia, wstÄ™p i przypisy o. Antonio Maria Martins SJ, Guimaraes, Porto , s.

- . 85

%

K !" # XX $% Niepokalanego Serca Maryi, najwspanialszym remedium oďŹ arowanym przez Boga rodzajowi ludzkiemu dla zbawienia dusz. Druga część tajemnicy dotyczy dramatycznej alternatywy dziejowej naszych czasĂłw: pokĂłj, owoc nawrĂłcenia Ĺ›wiata i wypeĹ‚nienia próśb Matki BoĹźej albo straszliwa kara, ktĂłra spadnie na ludzkość, jeĹ›li trwać bÄ™dzie w grzechu. NajwaĹźniejszymi warunkami unikniÄ™cia kary przekazanymi przez MaryjÄ™ sÄ…: poĹ›wiÄ™cenie Rosji Jej Niepokalanemu Sercu oraz praktyka wynagradzajÄ…cej Komunii ĹšwiÄ™tej w kaĹźdÄ… pierwszÄ… sobotÄ™ miesiÄ…ca. OrÄ™dzie implikuje konieczność nawrĂłcenia rozumianego nade wszystko jako rechrystianizacja spoĹ‚eczeĹ„stwa i jego moralna odnowa. „JeĹźeli ludzie me Ĺźyczenia speĹ‚niÄ…, Rosja nawrĂłci siÄ™ i zapanuje pokĂłj, jeĹźeli nie, Rosja rozszerzy swoje bĹ‚Ä™dne nauki po Ĺ›wiecie, wywoĹ‚ujÄ…c wojny i przeĹ›ladowania KoĹ›cioĹ‚a. Sprawiedliwi bÄ™dÄ… mÄ™czeni, Ojciec ĹšwiÄ™ty bÄ™dzie bardzo cierpieć, wiele narodĂłw zostanie zniszczonych, na koniec zatriumfuje moje Niepokalane Serce. Ojciec ĹšwiÄ™ty poĹ›wiÄ™ci mi RosjÄ™, ktĂłra siÄ™ nawrĂłci, a dla Ĺ›wiata nastanie okres pokoju.â€?89 OdwoĹ‚ania do Fatimy charakteryzowaĹ‚y niemal kaĹźde publiczne wystÄ…pienie Plinia CorrĂŞi de Oliveira. We wstÄ™pie do niewielkiej ksiÄ…Ĺźeczki autorstwa AntĂ´nia Augusta Borelleg Machado, tak oto ukazaĹ‚ FatimÄ™ w perspektywie ogĂłlnej: „Zachodnie Cesarstwo Rzymskie zakoĹ„czyĹ‚o swoje istnienie katastrofÄ…, opisanÄ… i wyjaĹ›nionÄ… przez geniusz wielkiego Doktora KoĹ›cioĹ‚a, jakim byĹ‚ Ĺ›w. Augustyn. Upadek Ĺ›redniowiecza zostaĹ‚ przewidziany przez wielkiego proroka, Ĺ›w. Wincentego Ferreriusza. Rewolucja francuska, ktĂłra oznacza koniec epoki nowoĹźytnej, byĹ‚a przewidziana przez innego wielkiego proroka Ĺ›w. Ludwika MariÄ™ Grignion de Montfort. Epoka współczesna, ktĂłra wydaje siÄ™ koĹ„czyć nowym kryzysem, zostaĹ‚a obdarzona wiÄ™kszym przywilejem, gdyĹź to sama Matka BoĹźa przyszĹ‚a przemĂłwić do ludzi. ĹšwiÄ™ty Augustyn mĂłgĹ‚ tylko potomnoĹ›ci wyjaĹ›nić przyczyny tragedii, ktĂłrej sam byĹ‚ Ĺ›wiadkiem. Ĺšw. Wincentemu Ferreriuszowi i Ĺ›w. Ludwikowi Grignion de Montfort nie udaĹ‚o siÄ™ odsunąć burzy, gdyĹź ludzie nie chcieli ich sĹ‚uchać. Z kolei Matka BoĹźa wyjaĹ›nia przyczyny obecnego kryzysu i zarazem wskazuje Ĺ›rodki 89

Kongregacja Nauki Wiary, Orędzie Fatimskie, Pallotinum, Poznań , s. .

%

K% K „< 2 % M ! zaradcze, przepowiadając jednocześnie katastrofę, jeśli ludzie Jej nie posłuchają. Pod kaşdym względem, zarówno z powodu swej treści, jak i godności objawiającej się Osoby, orędzie fatimskie przewyşsza więc to wszystko, co Opatrzność przekazywała ludziom w obliczu wielkich nawałnic dziejowych. Z tego teş powodu, moşna kategorycznie stwierdzić bez najmniejszej obawy popadnięcia w sprzeczność, şe objawienia Matki Boşej i Anioła Pokoju w Fatimie stanowią najwaşniejsze i najbardziej zachwycające wydarzenia dwudziestego wieku.�90

. „Trzecia tajemnicaâ€? fatimska „Trzecia częśćâ€? tajemnicy fatimskiej, zgodnie ze wskazaniem danym siostrze Ĺ ucji przez MatkÄ™ Boşą, powinna byĹ‚a zostać ujawniona najpóźniej w roku . Jan XXIII, pierwszy papieĹź, ktĂłry przeczytaĹ‚ tekst siostry Ĺ ucji, odmĂłwiĹ‚ jednakĹźe jego upublicznienia. lutego roku w zwiÄ™zĹ‚ej notce prasowej Watykan poinformowaĹ‚, iĹź tajemnica fatimska nie zostanie ujawniona. PaweĹ‚ VI, wybrany czerwca roku, przeczytawszy orÄ™dzie przyjÄ…Ĺ‚ w tej sprawie postawÄ™ swego poprzednika.91 90 P. CorrĂŞa de Oliveira, SĹ‚owo wstÄ™pne do: A. A. Borelli Machado, As apariçþes e a mensagem de FĂĄtima conforme os manuscritos da IrmĂŁ Lucia; tĹ‚umaczenie polskie: „Dodatek â€? w: Fatima – orÄ™dzie tragedii czy nadziei?, Stowarzyszenie Kultury ChrzeĹ›cÄłaĹ„skiej im. Ks. Piotra Skargi , s. ; tĹ‚umaczenie wĹ‚oskie Le apparizioni e il messagio di Fatima, CristianitĂ , Piacenza , s. . Praca ta, pierwotnie opublikowana w „Catolicismoâ€? (nr , maj ) z okazji pięćdziesiÄ™ciolecia objawieĹ„ w Fatimie, poprawiona i rozszerzona na podstawie rÄ™kopisĂłw siostry Ĺ ucji ukazaĹ‚a siÄ™ ponownie w roku ; zostaĹ‚a rĂłwnieĹź przedrukowana w „Catolicismoâ€? (nr , lipiec ). KsiÄ…Ĺźka doczekaĹ‚a siÄ™ ponad stu dwudziestu wydaĹ„ w kilku milionach egzemplarzy, przetĹ‚umaczona zostaĹ‚a na kilkanaĹ›cie jÄ™zykĂłw. TĹ‚um. angielskie: Our Lady at Fatima: Prophesies of Tragedy or Hope?, The American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, York (PA) ; tĹ‚umaczenie polskie: Fatima – orÄ™dzie tragedii czy nadziei?, Stowarzyszenie Kultury ChrzeĹ›cÄłaĹ„skiej im. Ks. Piotra Skargi, KrakĂłw . W Polsce ksiÄ…Ĺźka rozprowadzona zostaĹ‚a dotychczas w nakĹ‚adzie ponad tys. egzemplarzy. 91 Jan PaweĹ‚ II rĂłwnieĹź nie uznaĹ‚ za stosowne [aĹź do roku Wielkiego Jubileuszu – przyp. tĹ‚umacza] ujawnić ostatniej części orÄ™dzia fatimskiego, ktĂłre dziÄ™ki temu, w dobie „spoĹ‚eczeĹ„stwa otwartegoâ€? wydawaĹ‚o siÄ™ być najbardziej zazdroĹ›nie strzeĹźonym sekretem. (Na ten temat prof. Oliveira pisaĹ‚ na dĹ‚ugo przed ujawnieniem sekretu: „Tajemnica to tajemnica. Logicznie rzecz biorÄ…c, dopĂłki siÄ™ jej nie pozna, nie da siÄ™ z niej wyciÄ…gać wnioskĂłw. Nie od rzeczy jednakowoĹź bÄ™dzie w tym miejscu wyrazić przypuszczenie. Nie wyjawiona dotÄ…d część tajemnicy prawdopodobnie zawiera przeraĹźajÄ…ce szczegóły na temat sposobu wykonania kary zapowiedzianej w Fatimie. Jest to w istocie jedyne wyjaĹ›nienie trudnoĹ›ci w jej publikacji. OkolicznoĹ›ci kaşą nam wierzyć, iĹź gdyby niosĹ‚a perspektywÄ™ odpręşenia, dawno zostaĹ‚aby publicznie ogĹ‚oszona.â€? P. CorrĂŞa de Oliveira, WstÄ™p do A. A. Borelli Machado, Le apparizioni e il messagio di Fatima, s. . [PeĹ‚ny tekst tzw. trzeciej tajemnicy fatimskiej zostaĹ‚ ujawniony przez KongregacjÄ™ Doktryny Wiary w dniu czerwca r. – przyp. tĹ‚umacza].

%!

K !" # XX $%

maja roku czĹ‚onkowie i wolontariusze TFP powitali w swej siedzibie w SĂŁo Paulo pielgrzymujÄ…cÄ… ďŹ gurÄ™ Matki BoĹźej Fatimskiej, ktĂłra w cudowny sposĂłb pĹ‚akaĹ‚a w Nowym Orleanie w roku . Nawiedzenie to poprzedziĹ‚o modlitewne czuwanie poĹ‚Ä…czone z odnowieniem osobistego poĹ›wiÄ™cenia Matce BoĹźej na wzĂłr Ĺ›w. Ludwika Marii Grignion de Montfort. Z tej okazji Plinio CorrĂŞa de Oliveira – przekonany, Ĺźe „trzecia tajemnicaâ€? zawiera stanowcze sĹ‚owa przestrogi, przewodnictwa i pocieszenia skierowane do ludzkoĹ›ci w krytycznym momencie – wystosowaĹ‚ do siostry Ĺ ucji, jedynej ĹźyjÄ…cej wizjonerki spoĹ›rĂłd trĂłjki fatimskich pastuszkĂłw, przesĹ‚anie proszÄ…ce o przeĹ‚amanie milczenia i ujawnienie nieznanej części powierzonego jej niebieskiego orÄ™dzia w celu „otwarcia oczu Ĺ›piÄ…cym niczym ApostoĹ‚owie w Ogrodzie Oliwnymâ€?. PrzesĹ‚anie uroczyĹ›cie podpisaĹ‚o czĹ‚onkĂłw TFP zarĂłwno z Brazylii, jak i z innych krajĂłw, zebranych tego wieczoru w siedzibie gĹ‚Ăłwnej stowarzyszenia w SĂŁo Paulo.92 W sierpniu tegoĹź roku zaczÄ™to rozpowszechniać uaktualnionÄ… wersjÄ™ broszury pt. As apariçþes e a Mensagem de Fatima conforme os manuscritos da IrmĂŁ Lucia.93 Uporczywe milczenie wĹ‚adz koĹ›cielnych w sprawie „trzeciej tajemnicyâ€? wytworzyĹ‚o wokół niej apokaliptycznÄ… otoczkÄ™. Opinia publiczna na ogół wierzy, iĹź trzecia tajemnica dotyczy wojny nuklearnej, ktĂłrej towarzyszÄ… katastrofy naturalne. WiÄ™kszość uczonych studiujÄ…cych orÄ™dzie fatimskie odrzuca jednak taki poglÄ…d. Fatimolodzy, jak np. hiszpaĹ„ski klaretyn JoaquĂ­n MarĂ­a Alonso94, francuz brat Michel de la Sainte TrinitĂŠ95 oraz BrazylÄłczyk Augusto Borelli Machado96 uwaĹźajÄ…, iĹź zasadnicza część trzeciej tajemnicy dotyczy nie tyle katastrofy materialnej, co duchowej, ucieleĹ›nionej przez wewnÄ™trzny kryzys KoĹ›cioĹ‚a. „Rzecz jasna, Ĺźe zanim kryzys Ăłw staĹ‚ Zob. Um homem, uma obra, uma gesta, s. - . Praca uzyskaĹ‚a aprobatÄ™ ok. biskupĂłw, wĹ›rĂłd ktĂłrych znaleĹşli siÄ™ arcybiskup Nowego Orleanu Philip M. Hannan, arcybiskup Guaiaquil kardynaĹ‚ Bernardino EcheverrĂ­a Ruiz OFM, arcybiskup Bragi prymas Portugalii Eurico Dias Nogueira, kardynaĹ‚ Silvio Oddi, arcybiskup Barranquilla (Kolumbia) German Villa Gaviria. 94 SpoĹ›rĂłd licznych dzieĹ‚ zmarĹ‚ego w

r. ojca Alonso zob. JoaquĂ­n M. Alonso CMF, La Verdad Sobre el Secreto de Fatima, Centro Mariano, Madrid . 95 Brat Michel de la Sainte TrinitĂŠ, Toute la VĂŠritĂŠ sur Fatima, Editions Renaissance Catholique – Contre-RĂŠforme Catholique, Saint Parres-les-Vaudes - ; streszczenie: François de Marie des Anges, Fatima. Joie intime ĂŠvĂŠnement mondial, Editions la Contre-RĂŠforme Catholique, Saint Parres-les-Vaudes , zob. zwĹ‚aszcza t. III, Le Troisième Secret ( ). 96 A. A. Borelli Machado, As apariçoes e a mensagem de FĂĄtima conforme os manuscritos da Irma Lucia, tĹ‚umaczenie wĹ‚oskie Le apparizioni e il messagio di Fatima, Cristianita, Piacenza , s. - . 92

93

%"

K% K „< 2 % M ! się ogólnie znany – pisze Antonio Borelli – taka teza mogła wprowadzić wraşliwsze dusze w przeraşenie. Ale od kiedy stał się on kwestią publiczną, nie ma powodu, by tę prognozę ukrywać.�97 Wśród potwierdzających powyşszą hipotezę znalazł się kardynał Silvio Oddi, były prefekt Kongregacji ds. Duchowieństwa, który zauwaşa: „Nie zdziwiłoby mnie, gdyby trzeci sekret odnosił się do ciemnych czasów Kościoła: powaşnego zamętu i wstrząsających apostazji wewnątrz katolicyzmu. Jeşeli przyjrzymy się powaşnemu kryzysowi, jakiego doświadcza Kościół od czasów soboru, dostrzeşemy, iş nie brakuje znaków urzeczywistniania się takiego proroctwa.�98 Przyczynę decyzji o niepublikowaniu trzeciej tajemnicy, wedle słów przypisywanych przez kardynała Oddi siostrze Šucji, stanowiła obawa, iş „mogłyby one zostać błędnie odczytane�. „Uwaşam – dodaje kardynał – şe tajemnica fatimska niesie smutne proroctwo o Kościele i z tego powodu papieş Jan jej nie wyjawił, podobnie jak Paweł VI i Jan Paweł II. Moim zdaniem tajemnica mówi mniej więcej o tym, şe w roku papieş zwoła sobór, który pośrednio, wbrew oczekiwaniom, przyniesie Kościołowi wiele trudności.�99 „W tym miejscu – komentuje kardynał – ośmielę się wysunąć hipotezę, iş trzecia tajemnica fatimska przepowiada coś powaşnego, czego Kościół się dopuści, rzecz jasna, mimowolnie. Z powodu błędnych interpretacji, aktów nieposłuszeństwa czy czegoś w tym rodzaju Kościół przeşywać będzie trudny okres. (‌) Ale jeşeli o to naprawdę chodzi, to tajemnica byłaby juş znana, poniewaş wszyscy widzą kryzys w Kościele. Wszystkie światłe umysły są tego świadome od lat�.100

. Apokaliptyka i millenaryzm Perspektywę fatimską skoncentrowaną na zagadnieniu kary dla ludzkości, jak równieş montfortowską ideę Królestwa Maryi opartą Ibidem, s . Kardynał Silvio Oddi, wywiad dla „Il Sabato� z III , s. . 99 Kardynał S. Oddi, wywiad dla „ Giorni�, nr

, listopad , s. . 100 „ Giorni�, nr , kwiecień , s. ; Fatima, una profezia ancora incompiuta, Lepanto nr - , marzec-kwiecień-maj . 97

98

%#

K !" # XX $% na pojęciu triumfu Kościoła błędnie określa się niekiedy jako „apokaliptyczne� czy „millenarystyczne�. Obecnie termin „apokaliptyczny� wykazuje tendencje do określania kaşdej perspektywy eschatologicznej, która przewiduje mniej lub bardziej nieuchronną katastrofę dziejową; słowo „millenaryzm� zaś, w znaczeniu ogólnym odnosi się do zapowiedzi przyszłego „złotego wieku� ludzkości. W tak szerokim rozumieniu oba te terminy obejmują w istocie kaşdą perspektywę zakończenia dziejów ludzkości i ustanowienia nowej cywilizacji, ogólnie wskazując psychologiczną postawę radykalnej zmiany i oczekiwania „nowej ery�.101 Niektórzy wysuwają tego typu oskarşenia w stosunku do teologii dziejów Plinia Corrêi de Oliveira, która ze szkoły fatimskiej oraz z myśli św. Ludwika de Montfort wywodzi przewidywanie wielkiego triumfu Kościoła i cywilizacji chrześcijańskiej po okresie kryzysu, w codziennym języku TFP zwanego metaforycznie „bagarre� (zamęt). Naleşy zatem w świetle nauki Kościoła wyjaśnić prawdziwe znaczenie tak niekompetentnie uşywanych terminów: apokaliptyka i millenaryzm. Millenaryzm102 lub chiliazm naprawdę oznacza doktrynę eschatologiczną, zgodnie z którą Jezus Chrystus ma wraz ze swymi wybranymi widzialnie panować na ziemi przez tysiąc lat między pierwszym zmartwychwstaniem świętych a drugim, powszechnym zmartwychwstaniem u końca świata. Za tą teorią, opartą na dosłownej interpretacji Księgi Apokalipsy,103 opowiadali się w pierwszych wiekach Kościoła tacy Ojcowie greccy i łacińscy jak: św. Ireneusz,104 św. Justyn,105 Tertulian106 czy Laktancjusz.107 Zob. np. Jean SÊguy, MillÊnarisme, „Catholicisme�, t. IX, , kol. - ; Idem, Sur l’apocalyptique catholique, „Archives da Sciences Sociales des Religions�, nr , , s. - . 102 Na temat millenaryzmu: zob. hasła: H. Lesetre w DB, t. IV, , kol. - ; Gustav Bardy w DTC, t. X, , kol. - ; Antonio Piolanti w EC, t. VIII, , kol. -

, Maurilio Adriani w ER, t. IV, , kol. - . Zob teş. Ted Daniels, Millenialism: An International Bibliography, Garland, New York-London ; Il Millenarismo. Testi dei secoli I-II, Carlo Nardi (red.), Nardini Editore, Fiesole . 103 „Potem ujrzałem anioła zstępującego z nieba, który miał klucz do Czeluści i wielki łańcuch w ręce. I pochwycił smoka, Węşa starodawnego, którym jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc lat. I wtrącił go do Czeluści, i zamknął, i pieczęć nad nim połoşył, by juş nie zwodził narodów, aş tysiąc lat się dopełni. A potem ma być na krótki czas uwolniony� (Ap , - ). 104 Św. Ireneusz, Adversus haereses, V, - , w: PG, t. VII, kol. - . 105 Św. Justyn, Dialog z şydem Tryfonem, -

, przeł. ks. A. Lisiecki, Poznań . 106 Tertulian, Adversus haereses, , , . 107 Laktancjusz, De Divinis institutionibus, VII, , w: PL, t. VI, kol. . 101

%$

K% K „< 2 % M ! Ĺšw. Augustyn przyznajÄ…c siÄ™ do uprzedniej fascynacji millenaryzmem zdecydowanie odrzuca Ăłw system w PaĹ„stwie BoĹźym;108 podobnie czyni Ĺ›w. Tomasz w Sumie teologicznej.109 „Choć chiliazmu nie zakwaliďŹ kowano jako herezji – stwierdza ojciec Allo – w powszechnym odczuciu teologĂłw wszystkich szkół jest on doktrynÄ… bĹ‚Ä™dnÄ…, ktĂłra pociÄ…gaĹ‚a niektĂłrych wczesnych OjcĂłw z powodu okreĹ›lonych uwarunkowaĹ„ pierwszych wiekĂłw chrzeĹ›cÄłaĹ„stwa.â€?110 Dekret ĹšwiÄ™tego OďŹ cjum z - lipca roku potwierdza, iĹź millenaryzmu, nawet w wersji zĹ‚agodzonej, rozumianego jako system, wedle ktĂłrego „Chrystus Pan przyjdzie w widzialnej postaci, by panować na ziemi przed SÄ…dem Powszechnym, czy to poprzedzajÄ…cym zmartwychwstanie wiÄ™kszoĹ›ci sprawiedliwych, czy teĹź nie, (‌) nie moĹźna nauczać nie powodujÄ…c zagroĹźenia (tuto doceri non posset).111 KaĹźdy katolik w minimalnym choćby zakresie obeznany z historiÄ… doktryny KoĹ›cioĹ‚a z Ĺ‚atwoĹ›ciÄ… zrozumie, iĹź millenaryzm stanowi precyzyjnie sformuĹ‚owanÄ… doktrynÄ™, zupeĹ‚nie odmiennÄ… od orÄ™dzia fatimskiego i tezy zarĂłwno Ĺ›w. Ludwika Marii Grignion de Montfort, jak i Plinia CorrĂŞi de Oliveira. MoĹźna jednak w sposĂłb uprawniony mĂłwić o katolickiej apokaliptyce, o ile rozumie siÄ™ przez to teologiczne rozwaĹźanie KsiÄ™gi Apokalipsy, ktĂłrÄ… kaĹźdy chrzeĹ›cÄłanin odbierać winien jako natchnione, profetyczne zamkniÄ™cie Nowego Testamentu.112 Opisuje ona, w Ĺ‚Ä…cznoĹ›ci z teraĹşniejszoĹ›ciÄ…, historiÄ™ zdarzeĹ„ przyszĹ‚ych, obejmujÄ…cych nieustanny konikt pomiÄ™dzy Jezusem Chrystusem a odwiecznym Jego przeciwnikiem, aĹź do czasu, kiedy przyjdzie „w okresie zagroĹźenia przez sÄ…d ostateczny ostatnie juĹź przeĹ›ladowanie, ktĂłre dotknie KoĹ›ciół Ĺ›wiÄ™ty na caĹ‚ym Ĺ›wiecie. Innymi sĹ‚owy, caĹ‚e paĹ„stwo Chrystusowe cierpieć bÄ™dzie od caĹ‚ego paĹ„stwa diabelskiegoâ€?.113

Św. Augustyn, O Państwie Boşym, ks. XX, rozdz. . Św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, III, q. , art , ad . 110 E. B. Allo OP, Saint Jean, L’apocalypse, wyd. , J. Gabalda et C., Paris , s. . 111 AAS, t. , , s. ; Denz-H, nr . „Dekret stwierdza zatem, iş millenaryzmu (lub chiliazmu), nawet złagodzonego bądź teş duchowego, wedle którego Chrystus powróci w widzialnej postaci na ziemię, by na niej panować przed sądem ostatecznym, poprzedzonym lub nie przez zmartwychwstanie pewnej liczby sprawiedliwych, nie moşna nauczać, bez popadnięcia w nieroztropność w kwestii wiary.� Zob. G. Gilleman SJ, Condamnation du millÊnarisme mitigÊ, „Nouvelle Revue ThÊologique�, t. , maj-czerwiec , s. . 112 A. Romeo, Apocalisse, w: EC, t. I, , kol. - . 113 Św. Augustyn, O Państwie Boşym, t. , s. . 108 109

%%

K !" # XX $% „BÄ™dzie bowiem wĂłwczas wielki ucisk, jakiego nie byĹ‚o od poczÄ…tku Ĺ›wiata aĹź dotÄ…d i nigdy nie bÄ™dzie. Gdyby Ăłw czas nie zostaĹ‚ skrĂłcony, nikt by nie ocalaĹ‚. Lecz z powodu wybranych, Ăłw czas zostanie skrĂłcony.â€?114 Dzieje ludzkoĹ›ci nie zakoĹ„czÄ… siÄ™ apoteozÄ… wynikajÄ…cÄ… z procesu nieodwracalnego rozwoju, ale katastrofÄ…, powszechnÄ… tyraniÄ… zĹ‚a. „Od dawna w zachodnim myĹ›leniu o historii – zauwaĹźa współczesny ďŹ lozof katolicki – koĹ„ca czasĂłw nie moĹźna w Ĺźaden sposĂłb scharakteryzować poprzez zwyciÄ™stwo rozumu czy sprawiedliwoĹ›ci (‌), lecz raczej przez coĹ› (‌) co najtrafniej moĹźna by nazwać panowaniem Antychrysta.â€?115 Antychryst – w przekonaniu ks. Antonina Romea – „to gĹ‚Ăłwny wrĂłg Chrystusaâ€?, ktĂłry u koĹ„ca czasĂłw „zwiedzie wielu chrzeĹ›cÄłan szataĹ„skimi sztuczkami i przebiegĹ‚oĹ›ciÄ…â€? zanim zostanie zniszczony przez Chrystusa w paruzji.116 Ĺťycie chrzeĹ›cÄłanina jest w tym wymiarze „inwokacjÄ…â€? i „oczekiwaniemâ€? opisanej w Apokalipsie paruzji,117 czyli powtĂłrnego przyjĹ›cia Pana „z wielkÄ… mocÄ… i chwaĹ‚Ä…,â€?118 kiedy to – pokonawszy Antychrysta i ustanowiwszy niebiaĹ„skie Jeruzalem – ziĹ›ci On swe MesjaĹ„skie KrĂłlestwo. Liturgia Adwentu, podobnie jak liturgia Wielkiej Nocy, wyraĹźa bĹ‚agalne oczekiwanie Jego przyjĹ›cia, zalecajÄ…c chrzeĹ›cÄłanom „pozostawać zawsze w gotowoĹ›ciâ€?.119 „W rzeczy samej – komentuje kardynaĹ‚ Billot – wystarczy po prostu otworzyć EwangeliÄ™, by uznać, iĹź paruzja zaprawdÄ™ jest alfÄ… i omegÄ…, poczÄ…tkiem i koĹ„cem, pierwszym i ostatnim sĹ‚owem nauczania Jezusa, ktĂłry z kolei jest do niej kluczem i rozwiÄ…zaniem, jest jej wyjaĹ›nieniem i przyczynÄ… sprawczÄ…, jej potwierdzeniem:

Mt , - . Josef Pieper, O sztuce niepopadania w zwątpienie. Rozwaşania na temat „końca historii�, w: Idem, O trudnościach wiary dzisiaj, przeł. T. Kononowicz, P. Waszczenko, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa , s. . Wedle Piepera u kresu historii rysuje się wizja „utrzymywania pseudoporządku poprzez przemoc�. Światowe państwo Antychrysta będzie państwem skrajnie totalitarnym. 116 A. Romeo, Anticristo, w: EC, t. I, , kol. - . Zob. teş A. Arrighini, L’ anticristo, la venuta e il regno del vicario di Satana, Fratelli Melita, Milano

. Najnowsze ujÄ™cie przedmiotu: zob. kard. Giaccomo BiďŹƒ, A enti all’Anticristo! L’ammonimento profetico di V. S. Solovèv, Casale Monferrato, Piemme . 117 J. Chaine, Parousie, w: DTC, t. XI, , kol. - ; A. Romeo, Parusia, w: EC, t. IX,

, kol. -

. 118 Mt , . 119 Ĺšw. Bernard de Clairvaux, In adventu Domini sermones VII, w: PL, t.

, kol. - . 114

115

%&

K% K „< 2 % M ! sĹ‚owem, iĹź paruzja jest wydarzeniem najwyĹźszej wagi; wydarzeniem, ku ktĂłremu wszystko siÄ™ zwraca, bez ktĂłrego wszystko upada i przepada.â€?120 Katolicka apokaliptyka, wciÄ…Ĺź gĹ‚oszona przez KoĹ›ciół, nie ma nic wspĂłlnego ani ze staroĹźytnym millenaryzmem, ani teĹź z jego nowoczesnÄ… wersjÄ…, ktĂłrej poczÄ…tkĂłw – wedle niektĂłrych uczonych – szukać naleĹźy w myĹ›li Joachima z Fiore lub jej wypaczeniach. Wiele juĹź powiedziano na temat – do dziĹ› owianej tajemnicÄ… – postaci opata z Kalabrii.121 StworzyĹ‚ on teologiÄ™ dziejĂłw, w ktĂłrej wychodzÄ…c od modelu trynitarnego wyróşnia erÄ™ Ojca rozpoczÄ™tÄ… wraz z Adamem, erÄ™ Syna wypeĹ‚nionÄ… przez Chrystusa oraz trzeciÄ… erÄ™ – Ducha ĹšwiÄ™tego, ogĹ‚oszonÄ… przez Ĺ›w. Benedykta. Jednak to nie trynitarny podziaĹ‚ historii i oczekiwanie „nowej eryâ€? stanowiÄ… o heterodoksji nauczania zarĂłwno jego, jak i jego „potomnoĹ›ciâ€?,122 lecz zaprzeczenie (o ile w ogĂłle miaĹ‚o ono miejsce) Boskiej jednoĹ›ci OsĂłb, wiecznoĹ›ci Chrystusowej Ewangelii i zbawczej misji KoĹ›cioĹ‚a w „trzeciej erzeâ€?. W opinii niektĂłrych uczonych Joachim miaĹ‚ zapoczÄ…tkować proces „immanentyzacjiâ€? eschatologii chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej, ktĂłry w efekcie stymulowaĹ‚ nowoczesnÄ… utopiÄ™ samoodkupienia czĹ‚owieka.123 Pewne jest to, iĹź wiek XIV byĹ‚ Ĺ›wiadkiem narodzin apokaliptyki stanowiÄ…cej antytezÄ™ chrzeĹ›cÄłaĹ„skiej teologii dziejĂłw. Nowoczesny Kard. Louis Billot SJ, La Parousie, Beauchesne, Paris , s. . BibliograďŹ a dotyczÄ…ca zarĂłwno Joachima di Fiore (

- ), jak i joachimizmu jest bardzo obďŹ ta. Zob. liczne studia poĹ›wiÄ™cone kalabryjskiemu opatowi autorstwa Msgr Giovanni di Napoli: La teologia trinitaria di Gioacchino da Fiore, „Divinitasâ€?, nr , paĹşdziernik ; Idem, L’ecclesiologia di Gioacchino da Fiore, „Doctor Communisâ€?, nr , wrzesieĹ„-grudzieĹ„

; Idem, Teologia e storia in Gioacchino, w: Storia e messagio in Gioacchino da Fiore, materiaĹ‚y z MiÄ™dzynarodowego Kongresu StudiĂłw JoachimiaĹ„skich, - wrzeĹ›nia , Centro di Studi Gioachimiti, S. Giovanni in Fiore , s. - . Zob. teĹź Marjorie Reeves, Beatrice Hirsch-Reich, The Figure of Joachim of Fiore, Clarendon Press, Oxford ; Delno C. West i Sandra Zimdars-Swartz, Joachim of Fiore: a Study in Perception and History, Indiana University Press, Bloomington ; Bernard McGinn, L’abate calabrese. Gioacchino da Fiore nella storia del pensiero occidentale, tĹ‚umaczenie wĹ‚oskie, Marie i, Genoa . 122 NaleĹźy koniecznie uczynić rozróşnienie miÄ™dzy opatem z Kalabrii a jego „potomnoĹ›ciÄ…â€?, ktĂłrej ďŹ lozoďŹ czne i literackie Ĺ›cieĹźki wiodÄ… aĹź do naszych czasĂłw. Ojciec de Lubac, Ĺ›ledzÄ…cy dzieje joachimizmu na przestrzeni stuleci stwierdza, iĹź „dzieje duchowego dziedzictwa Joachima sÄ… rĂłwnieĹź, i to w wiÄ™kszoĹ›ci, dziejami zdrady jego myĹ›liâ€?. Henri de Lubac SJ, La postĂŠritĂŠ spirituelle de Joachim de Fiore, Dessain et Tobra, Paris , t. I, s. . Zob. teĹź Marjorie Reeves-Warwick Gould, Joachim of Fiore and the Myth of Eternal Evangel in the Nineteen Century, Clarendon Press, Oxford . 123 Zob. np. Eric Voegelin, Nowa nauka polityki, przeĹ‚. P. Ĺšpiewak, Biblioteka Aletheia, Warszawa ; Idem, Il Mito del mondo nuovo. Saggio sui movimenti rivoluzionari del nostro tempo, tĹ‚umaczenie wĹ‚oskie, Rusconi, Milano . 120 121

%'

K !" # XX $% millenaryzm rozwinÄ…Ĺ‚ siÄ™ na lewym skrzydle rewolucji protestanckiej (Tomasz MĂźntzer i anabaptyĹ›ci), proponujÄ…c ziemskÄ… rewolucjÄ™ skierowanÄ… ku ustanowieniu KrĂłlestwa BoĹźego w porzÄ…dku czysto ziemskim. ZarĂłwno humanistyczna idea Odrodzenia,124 jak i protestancka idea Reformacji,125 wyraĹźajÄ… eschatologiczne oczekiwanie nowej ery, ktĂłrÄ… charakteryzuje koniec KoĹ›cioĹ‚a katolickiego i papiestwa, czÄ™sto identyďŹ kowanego z Antychrystem. Chodzi tu nie tyle o millenaryzm, ile raczej o mesjanizm typowy dla sekt wyrosĹ‚ych ze Ĺ›rodowisk anglosaskich i niemieckich, przenikajÄ…cy poczÄ…tki nowoczesnej ďŹ lozoďŹ i i skutkujÄ…cy rewolucjÄ… francuskÄ….126 DziewiÄ™tnastowieczny mit postÄ™pu, marksistowski mit spoĹ‚eczeĹ„stwa bezklasowego, narodowosocjalistyczne spoĹ‚eczeĹ„stwo Trzeciej Rzeszy i ekologiczne spoĹ‚eczeĹ„stwo Zielonych127 stanowiÄ… pochodne Ĺ›wieckiego mesjanizmu, ktĂłry z gĂłry odrzuca grzech pierworodny i misjÄ™ KoĹ›cioĹ‚a, zakĹ‚adajÄ…c samoodkupienie ludzkoĹ›ci w historii i poprzez historiÄ™.128 Trudno o wyraĹşniejszy kontrast: chrzeĹ›cÄłaĹ„ska eschatologia pragnie uĹ›wiÄ™cać spoĹ‚eczeĹ„stwo i historiÄ™ przez skierowanie ich ku Bogu, Ĺ›wiecki mesjanizm zaĹ› pragnie ubĂłstwić czĹ‚owieka

124 Zob. Harry Levin, The Myth of the Golden Age in the Renaissance, Faber & Faber, London ; Gustavo Costa, La leggenda dei secoli d’oro nella le eratura italiana, Laterza, Bari . 125 Na temat protestanckiej apokaliptyki, zrodzonej zwĹ‚aszcza w Ĺ›rodowiskach siedemnastowiecznych sekt angielskich, zob. Bernard S. Capp, Fi h Monarchy Men: a Study in Seventeenth Century English Millenialism, Bowman and Li leďŹ eld, Totowa ; Eric Russel Chamberlin, Anti-Christ and the Millenium, Saturday Review Press, New York ; William B. Ball, A Great Expectation: Eschatological Thought in English Protestantism, E. J. Brill, Leiden

; Paul Christianson, Reformers in Babylon: English Apocalyptic Visions from the Reformation to the Eve of the Civil War, University of Toronto Press, Toronto ; Catherine Firth, The Apocalyptic Tradition in Reformation Britain - , Oxford Univerity Press, New York

; Robin Bruce Barnes, Propecy and Gnosis: Apocalypticism in the Wake of the Lutheran Reformation, Stanford University Press, Stanford

. 126 Zob. Renzo De Felice, Note e ricerche sugli „Illuminati� e il misticismo rivoluzionario ( - ), Storia e Le eratura, Roma ; Clarke Garre , Respectable Folly Millenarians and the French Revolution in France and England, John Hopkins University Press, London ; na temat tej pracy zob. D. Menozzi, Millenarismo e rivoluzione francese, „Critica Storica�, t. , , s. - . 127 Zob. Romolo Gobbi, Figli dell’Apocalisse, Rizzoli, Milano , s. -

. 128 Na temat nowoczesnej utopii zob. Walter Nigg, Das ewige Reich, Artemis, Zßrich ; E. Gilson, Les mÊtamorphoses de la citÊ de Dieu, Vrin, Paris ; T. Molnar, Utopia. The perennial heresy; Bronisław Baczko, L’utopia, tłum. włoskie, Einaudi, Torino . Zob. teş Alexander Cioranescu, L’avenir du passÊ. Utopie et li Êrature, Gallimard, Paris ; Massimo Baldini, La storia delle utopie, Armando, Roma .

&(

K% K „< 2 % M ! i struktury społeczne w celu osiągnięcia „Królestwa Boşego� na ziemi w absolutnej jego doskonałości.129 Idea epoki dziejowej, w której katolicyzm osiąga swą pełnię przez wprowadzenie w şycie pełnej nadziei dewizy zarówno św. Pawła, jak i wielkich papieşy dwudziestego wieku: Instaurare omnia in Christo,130 nie ma nic wspólnego z millenaryzmem.

. Wizje przyszłości u papieşy i świętych Początki idei historycznej epoki triumfu Kościoła i cywilizacji chrześcijańskiej sięgają na długo przed św. Ludwikiem Marią Grignion de Montfort i Pliniem Corrêą de Oliveira do czasów takich świętych jak św. Bonawentura. W dwudziestym zaś stuleciu jej orędownikiem był teş inny wielki apostoł Maryjny, św. Maksymilan Kolbe. Ta perspektywa triumfu Kościoła nie ma absolutnie nic wspólnego z şadną formą potępionego przez Kościół millenaryzmu. W istocie chodzi tu o historyczny okres, który poprzedzi nie tylko paruzję, ale teş rzeczywiste panowanie Antychrysta, bez zakładania istnienia jakiegoś rodzaju „widzialnego Królestwa Chrystusa� na ziemi. Widzialna obecność Jezusa Chrystusa czyniłaby misję Kościoła bezuşyteczną, tymczasem teza Plinia Corrêi de Oliveira zakłada, iş Królestwo Maryi będzie epoką, w której Kościół – Mistyczne Ciało Chrystusa cieszyć się będzie nieznanymi dotąd w dziejach wpływami i rolą. Nawet jeśli weźmiemy tu pod uwagę enigmatyczny fragment Księgi Apokalipsy w odniesieniu do społecznego panowania Jezusa Chrystusa i Maryi, oczekiwanego z nadzieją przez Plinia Corrêę de Oliveira, nie wyklucza ono obecności grzechu pierworodnego i działania szatana. Nie ma więc nic wspólnego z millenaryzmem. „Chociaş ziemska rzeczywistość Królestwa Chrystusowego jest konkretna, oczywista i namacalna – jak na przykład miało to Zob. Reginald GrÊgoire, Rapporti tra apocali ica medievale e messianismi laici odierni, w: Storia e messagio in Gioacchino da Fiore, s. - . Świecki mesjanizm – zauwaşa ojciec GrÊgoire – „stwarza uczucie satysfakcji, podziwu dla człowieka zdolnego do kreowania własnego szczęścia w obrębie samego tylko jego człowieczeństwa. Absolut przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie. Oto apogeum naturalizmu� (ibidem, s. ). Naturalizm ów znajduje swój wyraz nie tylko w marksistowskim czy nazistowskim ateizmie politycznym, ale równieş w „teologii wyzwolenia� poszukującej czysto historycznej realizacji Królestwa Boşego. Na temat postśredniowiecznego millenaryzmu zob. teş Richard Bauckham, hasło Chiliasmus IV, w: TRE, t. ,

, s. - .

129

&

K !" # XX $% miejsce w trzynastym wieku – nie wolno zapominać, şe królestwo to stanowi jedynie przygotowanie i wprowadzenie. W swej pełni Królestwo Boşe zaistnieje w niebie: Królestwo moje nie jest z tego świata (J

, ).â€?131 „KoĹ›ciół uczy, Ĺźe ten Ĺ›wiat jest miejscem wygnania, padoĹ‚em Ĺ‚ez i polem bitwy, a nie ogrodem rozkoszy. (‌) Zatem wyobraĹźanie sobie Ĺ›wiata bez zmagania i wrogoĹ›ci, to jak wyobraĹźanie sobie Ĺ›wiata bez Jezusa Chrystusa.â€?132 Oczekiwanie przedstawionej powyĹźej bĹ‚ogosĹ‚awionej epoki stawia brazylÄłskiego myĹ›liciela w towarzystwie licznych Ĺ›wiÄ™tych oraz teologĂłw – zarĂłwno dawnych, jak i współczesnych. Jeden z nich, kardynaĹ‚ Ratzinger, przeprowadziĹ‚ paralelÄ™ miÄ™dzy PaĹ„stwem BoĹźym Ĺ›w. Augustyna, powstaĹ‚ym podczas kryzysu w Cesarstwie Rzymskim, a „szczytowym momentem w dziejach myĹ›li chrzeĹ›cÄłaĹ„skiejâ€?,133 ktĂłry reprezentuje Collationes in Hexameron Ĺ›w. Bonawentury.134 W swym dziele Ĺ›w. Bonawentura prĂłbuje czegoĹ›, co udaĹ‚o siÄ™ Ĺ›w. Augustynowi w PaĹ„stwie BoĹźym, mianowicie: „wychodzÄ…c od przeszĹ‚oĹ›ci KoĹ›cioĹ‚a zrozumiaĹ‚Ä… uczynić jego teraĹşniejszość i przyszĹ‚ośćâ€?.135 ChwaĹ‚a siĂłdmej epoki, o ktĂłrej Doktor SeraďŹ cki mĂłwi w Hexameronie, odnosi siÄ™ do doczesnego triumfu KoĹ›cioĹ‚a w Ĺ›wiecie i w historii.136 „Teologia historii Ĺ›w. Bonawentury znajduje swĂłj punkt kulminacyjny w nadziei na dziejowÄ… epokÄ™ szabatowego spokoju oďŹ arowanego przez Boga. (‌) Nie chodzi tu o niekoĹ„czÄ…cy siÄ™ pokĂłj w wiecznoĹ›ci Boga, ktĂłry nastanie po koĹ„cu Ĺ›wiata, lecz o taki Ef , . P. CorrĂŞa de Oliveira, A cruzada do sĂŠculo XX. 132 P. CorrĂŞa de Oliveira, A utopia e a mensagem, „Folha de S. Pauloâ€?, VII . 133 J. Ratzinger, La thĂŠologie de l’histoire de saint Bonaventure, s. . 134 Ĺšw. Bonawentura, Collationes in Hexaemeron, seu Illuminationes Ecclesiae, w: S. Bonaventurae opera omnia (Quaracchi, Collegium S. Bonaventurae

- ), t. V, s. - , tĹ‚um. hiszpaĹ„skie: Hexameron, BAC, Madrid . Konferencje te zostaĹ‚y wygĹ‚oszone przed szerokÄ… publicznoĹ›ciÄ… zakonnÄ… w ParyĹźu, pomiÄ™dzy WielkanocÄ… a Dniem PięćdziesiÄ…tnicy roku . Alois Dempf widzi w nich „najwiÄ™kszy i ostatni w Ĺ›redniowieczu przejaw ďŹ lozoďŹ i dziejĂłwâ€?. Zob. A. Dempf, Sacrum Imperium, s.

. Kardynał Ratzinger zaś dostrzega u św. Bonawentury silne wpływy Joachima z Fiore (La thÊologie de l’histoire de saint Bonaventure, s. - ); św. Bonawenturę postrzega jako „prekursora nowego pojmowania historii, które dziś wydaje się nam tak oczywiście chrześcijańskie, iş trudno uwierzyć, şe kiedyś było inaczej� (ibidem, s. ). 135 J. Ratzinger, La thÊologie de l’histoire de saint Bonaventure, s. . 136 Ibidem, s. - . Zob. teş Miguel Beccar Varela, São Bonaventura, Doutor para o Reino de Maria, „Catolicismo� nr , sierpień . 130 131

&

K% K „< 2 % M ! pokĂłj, ktĂłry BĂłg ustanowi na ziemi – skÄ…panej w morzu krwi i Ĺ‚ez – jak gdyby w pragnieniu pokazania w ostatniej chwili, jak mogĹ‚a i powinna wyglÄ…dać rzeczywistość zgodna z Jego planem.â€?137 Stwierdzenia kardynaĹ‚a Ratzingera na temat teologii dziejĂłw Ĺ›w. Bonawentury doskonale dajÄ… siÄ™ pojąć w Ĺ›wietle myĹ›li Ĺ›w. Tomasza. JeĹźeli w istocie, jak naucza Doktor Anielski, czĹ‚owiek jest z natury stworzeniem spoĹ‚ecznym,138 to, rzecz jasna, zostaĹ‚ on powoĹ‚any nie tylko do osobistego uĹ›wiÄ™cenia, ale teĹź do uĹ›wiÄ™cenia spoĹ‚ecznoĹ›ci; jeĹźeli wiÄ™c historia ludzkoĹ›ci nie osiÄ…gnie tego szczytu spoĹ‚ecznej doskonaĹ‚oĹ›ci, uszczerbku dozna chwaĹ‚a BoĹźa, stanowiÄ…ca ostateczny cel stworzenia. Na takich wĹ‚aĹ›nie fundamentach teologiczno-ďŹ lozoďŹ cznych zbudowana jest eschatologiczna wizja wielu Ĺ›wiÄ™tych dwudziestego stulecia. „Nadchodzi wielka epoka – gĹ‚osi bĹ‚. Ludwik Orione – bÄ™dziemy mieli novos coelos et novam terram. SpoĹ‚eczeĹ„stwo odnowione w Chrystusie objawi siÄ™ mĹ‚odszym i bardziej jaĹ›niejÄ…cym, ukaĹźe siÄ™ na nowo oĹźywione, odnowione i prowadzone przez KoĹ›ciół. Katolicyzm peĹ‚en Boskiej prawdy, miĹ‚oĹ›ci, mĹ‚odoĹ›ci i nadprzyrodzonej siĹ‚y podniesie siÄ™ w Ĺ›wiecie i stanie na czele rodzÄ…cego siÄ™ stulecia, by je prowadzić ku uczciwoĹ›ci, wierze, szczęściu i zbawieniu.â€?139 „ŝyjemy w epoce – pisze z kolei Ĺ›w. Maksymilian Maria Kolbe – ktĂłra mogĹ‚aby być nazwanÄ… poczÄ…tkiem epoki Niepokalanej.â€?140

J. Ratzinger, op. cit., s. ,

. Św. Tomasz z Akwinu, O władzy (De regno), w: Idem, Dzieła wybrane, przeł. J. Salij OP, De Agostini-Altaya, Warszawa , s. . Teorię św. Tomasza podjął Leon XIII w encyklice Libertas i Pius XI w Quadragesimo anno. Zob. Josephus Goenaga SJ, Philosophia socialis, C.I.S.I.C., Roma , s. - . 139 Bł. Ludwik Orione, List z lipca r., w: Le ere, wyd. rozszerz., Postulazione, Roma

, t. II, s. - . Na temat bł. Ludwika Orione (

- ), załoşyciela „Piccola opera� Boskiej Opatrzności, zob. Carlo Sterpi, Lo spirito di don Orione, Libreria Emiliana Editrice, Venezia ; Giorgio Papasogli, Vita di don Orione, z przedmową Jego Eminencji kardynała Giuseppe Siri, Gribaudi, Torino . 140 Św. Maksymilian Kolbe OFMConv (

- ), „La difesa della Chiesa so o il vessillo dell’Immacolata: la fondazione della Milizia dell’Immacolata e i suoi primi sviluppi�, Rycerstwo Niepokalanej, lipiec-wrzesień , w: Gli Scri i di Massimiliano Kolbe, Edizioni Ci à di Vita, Florencja - , tom. III, s. . O polskim świętym por. Antonio Ricciardi OFMConv, Padre Massimiliano Kolbe, Postulat Generalny, Roma . Maria Winowska, Le secret de Maximilien Kolbe, Ed. Saint Paul, Paris-Fribourg ; La mariologia di S. Massimiliano Kolbe, Dokumenty Międzynarodowego Kongresu w Rzymie ( - października ), F. S. Pancheri, Miscellanea Fracescana, Rome . 137

138

&!

K !" # XX $% „...Pod Jej sztandarem zostanie stoczona wielka bitwa i zatkniemy Jej agi na twierdzy księcia ciemności. A Niepokalana będzie Królową całego świata i kaşdej duszy z osobna, jak to przepowiedziała błogosławiona Katarzyna Laboure.�141 „Znikną wtedy walki klas, a ludzkość zblişy się o ile to jest na tym świecie moşliwe, do szczęścia, przedsmaku tego, do czego naturalnie juş kaşdy z nas dąşy, tj. do szczęścia bez granic w Bogu, w niebie.�142 „Rzeczywiście, kiedy to się wydarzy, ziemia stanie się rajem. Prawdziwy pokój i szczęście przyjdą do rodzin, miast, wiosek i narodów całej ludzkiej społeczności, poniewaş tam, gdzie Ona będzie panować, łaski nawrócenia i uświęcenia oraz szczęście się pojawią.�143 Sam Pius XII ustanawiając święto Najświętszej Maryi Panny Królowej i nakazując, by co roku owego dnia odnawiać poświęcenie ludzkości Niepokalanemu Sercu Maryi, w geście tym zawarł „nadzieję, iş rozpocznie się nowa era radująca się Chrystusowym pokojem i triumfem religii�.144 Oznajmił teş, şe wzywanie Królestwa Maryi (‌) jest głosem chrześcijańskiej wiary i nadziei�,145 a w jednym ze swych ostatnich wystąpień potwierdził „pewność, iş odbudowa Królestwa Chrystusowego przez Maryję nie moşe się nie powieść.�146

. Ku wiekowi niezmierzonego triumfu Teologia dziejów Plinia Corrêi de Oliveira mieści się wobec tego w sferze jak najbardziej ortodoksyjnej doktryny Kościoła, ze szczególnym naciskiem połoşonym na duchowość monfortiańską. Wypływa z głębokich rozwaşań teologicznych i jeszcze głębszej poboşności Maryjnej prowadzącej do gorącego pragnienia, a zarazem proroczego przeczucia Królestwa Maryi, którego wzywał Ludwik de Montfort, a Najświętsza Panienka sama przepowiedziała w Fatimie. Przez Królestwo owo rozumieć naleşy „dziejową epokę wiary i cnoty, zapoczątkowaną spektakularnym zwycięstwem Maryi nad Rewolucją�, 141 Św. Maksymilian Kolbe OFMConv, List do o. Floriana Koziury z maja , w: Gli Scriti, tom I, s. 142 Św. Maksymilian Kolbe OFMConv, „Królowa Polski� w: „Rycerz Niepokalanej�, nr , Rok IV, maj , s. - . 143 Św. Maksymilian Kolbe OFMConv, Kalendarz do „Rycerza Niepokalnej� na rok , w: Gli Scri i, tom. III, s.

. 144 Pius XII, encyklika Ad Caeli Reginam. 145 Pius XII, Przemówienie z listopada r., w: DR, t. XVI, s. . 146 Pius XII, Orędzie radiowe z września r. z okazji Kongresu Maryjnego w Lourdes, w: DR, t. XX, s. .

&"

K% K „< 2 % M ! epokÄ™, kiedy „szatan zostanie precz odrzucony i powrĂłci do piekielnych czeluĹ›ci, a Matka BoĹźa krĂłlować bÄ™dzie rodzajowi ludzkiemu w instytucjach, ktĂłre sama do tego celu wybierzeâ€?.147 Do ostatnich chwil Ĺźycia Doktor Plinio pragnÄ…Ĺ‚ zaszczepiać w swych uczniach ĹźarliwÄ… miĹ‚ość do Maryi, jak rĂłwnieĹź ufność w Jej triumf. U progu dwudziestego pierwszego wieku, pierwszego wieku trzeciego tysiÄ…clecia, ruiny Ĺ›wiata chrzeĹ›cÄłaĹ„skiego, ktĂłrym poĹ›wiÄ™ciĹ‚ caĹ‚e swe Ĺźycie, jawiĹ‚y mu siÄ™ jako rozĹ›wietlone i przemienione. „Za wielce prawdopodobnym smutkiem i karÄ…, ku ktĂłrym zmierzamy, jaĹ›nieje Ĺ›wiÄ™ty blask jutrzenki KrĂłlestwa Maryi. ÂŤW koĹ„cu moje Niepokalane Serce zatriumfujeÂť. To wielka perspektywa wszechĹ›wiatowego zwyciÄ™stwa krĂłlewskiego i matczynego Serca NajĹ›wiÄ™tszej Dziewicy. To uspokajajÄ…ca, upragniona i, nade wszystko, krĂłlewska obietnica.â€?148 Postać Plinia CorrĂŞi de Oliveira – myĹ›liciela i czĹ‚owieka czynu – znakomicie opisujÄ… sĹ‚owa uĹźyte przez współczesnego mariologa w odniesieniu do Ĺ›w. Ludwika Grignion de Montfort: „Skoro najpewniejszym kryterium weryďŹ kacji proroka jest ÂŤurzeczywistnienie proroctwaÂť czyli, innymi sĹ‚owy, ÂŤwyrok historiiÂť (W. Vogels), jesteĹ›my zmuszeni stwierdzić, iĹź historia podÄ…Ĺźa w kierunku przepowiedzianym przez Ludwika de Montfortâ€?.149 U schyĹ‚ku dwudziestego stulecia sĹ‚owa, ktĂłrymi Plinio CorrĂŞa de Oliveira w jednym ze swych najsĹ‚ynniejszych artykuĹ‚Ăłw streĹ›ciĹ‚ wĹ‚asnÄ… wizjÄ™ przyszĹ‚oĹ›ci, rozĹ›wietlajÄ… dziejowy przeĹ‚om trzeciego milenium Ĺ›wiatĹ‚em dramatyzmu, przesyconego jednakowoĹź nadprzyrodzonÄ… nadziejÄ…: „Wojna, Ĺ›mierć i grzech na nowo gotujÄ… siÄ™ do zniszczenia Ĺ›wiata, tym razem jednak na skalÄ™ wiÄ™kszÄ… niĹź kiedykolwiek wczeĹ›niej. P. CorrĂŞa de Oliveira, Przedmowa do argentyĹ„skiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, s. . 148 P. CorrĂŞa de Oliveira, Fatima in una visione d’insieme, przedmowa do A. A. Borelli Machado, Le apparizioni e il messagio di Fatima, s. . 149 S. de Fiores SMM, Le Saint-Esprit et Marie dans les derniers temps selon Grignion de Montfort, „Etudes Marialesâ€?, , wydanie monograďŹ czne poĹ›wiÄ™cone tematowi „Marie et la ďŹ n des tempsâ€?, t. III, Approche historico-thĂŠologique, s. (s. - ). „Montfort jawi siÄ™ jako czĹ‚owiek otwarty na szerokie horyzonty historii zbawienia i zwrĂłcony ku przyszĹ‚oĹ›ci. Na podstawie (‌) prywatnych objawieĹ„, Pisma ĹšwiÄ™tego oraz osobistego charyzmatu teologiczno-profetycznego postrzega on obecne czasy jako ÂŤkrĂłlestwo Ducha, Ojca i SynaÂť, i – jako pierwszy w tradycji katolickiej – umieszcza naboĹźeĹ„stwo Maryjne w perspektywie powtĂłrnego przyjĹ›cia Jezusa Chrystusaâ€? (ibidem, s. ). 147

&#

K !" # XX $% W roku , za sprawÄ… niezrĂłwnanego talentu DĂźrera, przybraĹ‚y one postać rycerza w peĹ‚nej zbroi, wyruszajÄ…cego na wojnÄ™ w towarzystwie Ĺ›mierci i grzechu wyobraĹźonego w ďŹ gurze jednoroĹźca. Europa – juĹź wĂłwczas wstrzÄ…sana niepokojami poprzedzajÄ…cymi pseudoreformÄ™ – zmierzaĹ‚a ku tragicznemu wiekowi wojen wyrastajÄ…cych z podĹ‚oĹźa religÄłnego, politycznego i spoĹ‚ecznego, ktĂłre rozpÄ™taĹ‚ protestantyzm. NastÄ™pna wojna, choć nie bÄ™dzie wyraĹşnie i bezpoĹ›rednio koniktem religÄłnym, w tak powaĹźnym stopniu dotknie spraw KoĹ›cioĹ‚a, Ĺźe prawdziwemu katolikowi trudno bÄ™dzie nie postrzegać jej gĹ‚Ăłwnie w aspekcie religÄłnym. A spustoszenie, jakiego dokona, bÄ™dzie z pewnoĹ›ciÄ… nieporĂłwnanie wiÄ™ksze niĹź wszelkie szkody poczynione w ubiegĹ‚ych wiekach. Kto zwycięşy? Czy KoĹ›ciół? KĹ‚Ä™biÄ…ce siÄ™ przed nami chmury nie wyglÄ…dajÄ… róşowo. Ale oĹźywiajÄ… nas one niezmoĹźonÄ… pewnoĹ›ciÄ…, iĹź nie tylko – co jest oczywiste, bo przez Boga obiecane – KoĹ›ciół nie zginie, ale za naszych dni odniesie triumf wiÄ™kszy niĹź pod Lepanto. Jak? Kiedy? PrzyszĹ‚ość naleĹźy do Boga. Dostrzegamy wiele powodĂłw do smutku i niepokoju, nawet spoglÄ…dajÄ…c na niektĂłrych naszych braci w wierze. W ogniu walki moĹźliwe, a nawet prawdopodobne sÄ… liczne przypadki dezercji. Lecz pozostaje absolutna pewność, iĹź Duch ĹšwiÄ™ty nieustannie tchnie w KoĹ›ciół cudownÄ… i nieujarzmionÄ… duchowÄ… energiÄ™ wiary, czystoĹ›ci, posĹ‚uszeĹ„stwa i poĹ›wiÄ™cenia, ktĂłre we wĹ‚aĹ›ciwym momencie znowu okryjÄ… chwaĹ‚Ä… imiÄ™ chrzeĹ›cÄłan. Dwudzieste stulecie bÄ™dzie nie tylko wiekiem wielkiej walki, lecz nade wszystko, wiekiem niezmierzonego triumfu.â€?150

150 P. Corrêa de Oliveira, O sÊculo da guerra, da morte e do peccado, „Catolicismo�, nr , luty .

&$

Zakończenie „Jestem przekonany, iş zasady, którym podporządkowałem całe swoje şycie, pozostają dziś tak samo aktualne jak zawsze, oraz şe wskazują one drogę, którą w nadchodzących stuleciach podąşy świat. Sceptycy będą się uśmiechać, ale uśmiechy sceptyków nigdy nie były w stanie powstrzymać zwycięskiego marszu tych, którzy posiadają wiarę.�

Plinio Corrêa de Oliveira zmarł w wieku bez mała osiemdziesięciu siedmiu lat w São Paulo października roku, w dzień poświęcony – według starego kalendarza liturgicznego – świętej, do której şywił szczególne naboşeństwo: św. Teresie z Lisieux. „ŝycie Kościoła, jak równieş şycie duchowe kaşdego wiernego katolika –pisał Plinio Corrêa de Oliveira w odniesieniu do św. Teresy – to nieustanne zmaganie. Bóg niekiedy daje duszom chwile wewnętrznej i zewnętrznej cudownej pociechy, a Kościołowi daje niekiedy dni wspaniałej, widzialnej i oczywistej wielkości, jednakşe prawdziwa chwała Kościoła i jego wiernych pochodzi z cierpienia i walki. Jest to walka prozaiczna, pozbawiona piękna i poezji. Ta walka prowadzi poprzez noc anonimowości, błoto obojętności lub niezrozumienia, poprzez burze rozpętane przez połączone moce świata, ciała i szatana. Ale ta walka napełnia anioły w Niebie podziwem i przynosi błogosławieństwo Boşe.�1 Powyşsze słowa znakomicie korespondują z prośbą, którą św. Ludwik Maria Grignion de Montfort zanosi do Matki Boşej w zakończeniu Sekretu Maryi: „A co do mego ziemskiego bytowania, pragnę jedynie mieć udział w Twoim, to jest mieć prostą wiarę, która nie sprawdza i nie P. Corrêa de Oliveira, A verdadeira gloria só nasce da dor, „Catolicismo�, nr , czerwiec

.

1

&%

K !" # XX $% próbuje, pragnę cierpieć radośnie nie licząc na ludzką pociechę, co dzień być gotowym na śmierć bez drşenia, szlachetnie i bezinteresownie aş do śmierci pracować dla Ciebie, jako najbardziej bezuşyteczny z niewolników Twoich.�2 ŝycie duchowe Plinia Corrêi de Oliveira nie stanowi głównego tematu niniejszego studium, skoncentrowanego przede wszystkim na prezentacji publicznego aspektu jego myśli i pracy. Nie ulega jednak wątpliwości, iş tylko poprzez głębię şycia wewnętrznego Doktora Plinio moşemy zrozumieć tajemnicę jego bezgranicznego umiłowania cywilizacji chrześcijańskiej, jak równieş nieprzejednanej nienawiści wobec atakującej ją Rewolucji. Z tejşe miłości i z tej nienawiści uczynił on oś, wokół której skupiały się jego ideały i działania,3 czyniąc w ten sposób samego siebie paradygmatem i znakiem sprzeciwu swoich czasów. Jego şycie – jak napisał kardynał Bernardino Echeverría Ruiz – „pozwola nam pojąć, şe im bardziej w jakiejś epoce nasila się zło, tym bardziej wyjątkowe postaci Opatrzność powołuje do stawienia mu czoła; Jej zamysł zwalczania kryzysów przejawia się w powoływaniu płomiennych dusz�.4 Plinio Corrêa de Oliveira był krzyşowcem dwudziestego stulecia: twardo stawiał czoła niszczycielskiemu marszowi antychrześcijańskiej Rewolucji, zwalczając jednocześnie pseudomistycyzm nazizmu, hedonistyczny amerykański styl şycia, socjalistyczną i komunistyczną utopię egalitaryzmu, jak równieş katolicki progresywizm usiłujący zniszczyć Kościół od wewnątrz. „Chrześcijańska waleczność – pisał – oznaczać moşe jedynie uprawnioną obronę. W şaden inny sposób waleczność uprawniona być nie moşe. Chrześcijanina skłania do walki jedynie zniewaga spotykająca to, co umiłował. Im większa miłość, w imię której walczy, tym zawziętszy będzie bój. Dlatego największą waleczność przejawia katolik w obronie Kościoła – swej Świętej Matki, gdy widzi ją ponişoną, odrzuconą, podeptaną.�5

Św. Ludwik Maria Grignon de Montfort, Sekret Maryi, nr . Zob. P. Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 4 Bernardino Echeverría Ruiz OFM, Plinio Corrêa de Oliveira: distinguished apostle, ardent and intrepid polemist, „Crusade�, styczeń-luty . 5 P. Corrêa de Oliveira, Passio Christi, conforta me, „O Legionårio�, nr , X . 2 3

&&

Z $ †# 7 W okresie walk i trudnoĹ›ci drugÄ… – obok mÄ™stwa – cnotÄ…, ktĂłrÄ… Plinio CorrĂŞa de Oliveira praktykowaĹ‚ nade wszystko, byĹ‚a nadzieja. ĹťywiĹ‚ on bowiem przekonanie, iĹź – jak czytamy w liĹ›cie do matki z roku – „BĂłg od tego, komu daje wiarÄ™, şąda nadzieiâ€?.6 NajpeĹ‚niejszÄ… zaĹ› syntezÄ™ tych dwu cnĂłt chrzeĹ›cÄłaĹ„skich stanowi ufność, przez Ĺ›w. Tomasza okreĹ›lona mianem: „spes roborataâ€?, czyli „nadzieja pokrzepiona gĹ‚Ä™bokim przekonaniemâ€?.7 Róşnica pomiÄ™dzy nadziejÄ… a ufnoĹ›ciÄ… – komentuje z kolei ojciec Thomas de Saint-Laurent – leĹźy nie w ich naturze, lecz w stopniu natęşenia. „SĹ‚aby promyk jutrzenki i oĹ›lepiajÄ…cy blask poĹ‚udnia sÄ… częściami tego samego dnia. Tak samo nadzieja i ufność mieszczÄ… siÄ™ w tej samej cnocie; jedna caĹ‚kowicie rozkwita w drugiej.â€?8 UfnoĹ›ciÄ… w ostateczne zwyciÄ™stwo katolickiej Kontrrewolucji oraz krĂłlowanie Niepokalanego Serca Maryi Plinio CorrĂŞa de Oliveira natchnÄ…Ĺ‚ swych licznych uczniĂłw rozsianych po caĹ‚ym Ĺ›wiecie, rĂłwnieĹź spoza szeregĂłw TFP. Ufność tÄ™ pokrzepiaĹ‚ nie tylko u zdroju fatimskiego, lecz rĂłwnieĹź poprzez szczegĂłlnie mu drogie naboĹźeĹ„stwo do Matki Dobrej Rady z Genazzano, od ktĂłrej w roku , w chwili powaĹźnej choroby i bolesnej prĂłby duchowej, otrzymaĹ‚ wielkÄ… wewnÄ™trznÄ… Ĺ‚askÄ™: nadprzyrodzonÄ… pewność, iĹź nie umrze przed wypeĹ‚nieniem misji powierzonej mu przez BoskÄ… Opatrzność.9 MisjÄ™ tÄ™ wypeĹ‚niĹ‚, powoĹ‚anie w peĹ‚ni zrealizowaĹ‚. Na koniec niniejszego studium mogÄ™ stwierdzić z niezmÄ…conÄ… pewnoĹ›ciÄ… – jako historyk i katolik – iĹź sĹ‚owa Ĺ›w. PawĹ‚a, tak czÄ™sto stosowane do wielkich obroĹ„cĂłw wiary, do niewielu postaci w dziejach KoĹ›cioĹ‚a pasujÄ… rĂłwnie dobrze jak do Plinia CorrĂŞi de Oliveira: „Bonum certamen certaviâ€? – „W dobrych zawodach wystÄ…piĹ‚em, bieg ukoĹ„czyĹ‚em, wiarÄ™ ustrzegĹ‚emâ€?.10 Orszak ĹźaĹ‚obny, ktĂłry paĹşdziernika roku pod wzniesionymi wysoko sztandarami TFP i z wielkÄ… powagÄ… towarzyszyĹ‚ Plinio

J. S. ClĂĄ Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . Ĺšw. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, II-IIae, q. , art. , ad . 8 Raymond de Thomas de Saint Laurent, The Book of ConďŹ dence, wyd. , The American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, Pleasantville (NY) , s. - . To natchnione dzieĹ‚o Plinio CorrĂŞa de Oliveira szczegĂłlnie kochaĹ‚ i propagowaĹ‚. 9 Zob. wypowiedĹş Plinia CorrĂŞi de Oliveira opublikowanÄ… w biuletynie „Madre del Buon Consiglioâ€?, (lipiec-sierpieĹ„ ), cytowanÄ… jako dokument ĹşrĂłdĹ‚owy w: J. S. ClĂĄ Dias, The Mother of Good Counsel of Genazzano. With a Foreword by Plinio CorrĂŞa de Oliveira, Western Hemisphere Cultural Society, Sunbury (PA) , s. - . 10 Tm , . 6 7

&'

K !" # XX $% Corrêi de Oliveira w ostatniej jego ziemskiej drodze, kroczył ulicami São Paulo jakże innego niż to, w którym się urodził. Nie ma chyba na świecie miasta, które doznałoby w przeciągu jednego ludzkiego życia podobnej dewastacji urbanistyczno-architektonicznej, żadne też w tego rodzaju radykalnej transformacji nie odzwierciedla lepiej nihilistycznej marszruty dwudziestego wieku: od belle epoque do hałaśliwego chaosu poprzedzającego przełom tysiącleci. W epoce, w której – podobnie jak rodzinne miasto Doktora Plinio – cały świat doświadczał zawrotnych zmian, nie wyłączając sfery wartości i instytucji, brazylijski myśliciel pozostał niezachwiany w swych zasadach. Konsekwentnie dochowywał wierności ideałowi cywilizacji chrześcijańskiej, w której widział nie tylko przeszłość, ale i nieodwracalną przyszłość dziejów człowieka, jeżeli tylko odpowie on na Bożą łaskę. „Jestem przekonany – pisał – iż zasady, którym podporządkowałem całe swoje życie pozostają dziś tak samo aktualne jak zawsze, oraz że wskazują one drogę, którą w nadchodzących stuleciach podąży świat. Sceptycy będą się uśmiechać, ale uśmiechy sceptyków nigdy nie były w stanie powstrzymać zwycięskiego marszu tych, którzy posiadają wiarę.”11 Właśnie w tej prostej i absolutnej konsekwencji zawiera się cały heroizm i cała wielkość Plinia Corrêi de Oliveira. Jego duchowe świadectwo, które tutaj, na zakończenie niniejszej książki przytoczymy, wyjaśnia tajemnicę owej wielkości lepiej niż jakiekolwiek inne słowa. „W imię Przenajświętszej, Niepodzielnej Trójcy: Ojca i Syna i Ducha Świętego, oraz Najświętszej Maryi Panny, mojej Matki i Pani, ja, Plinio Corrêa de Oliveira, oświadczam, iż żyłem i pragnę umrzeć w Świętej, Apostolskiej Wierze Rzymsko-Katolickiej, przy której trwam z całej siły duszy mojej. Nie potrafię znaleźć odpowiednich słów, by podziękować Matce Bożej za przywilej życia, od pierwszych dni aż – jak ufam – do samej śmierci, w Świętym Kościele. Jemu zawsze poświęcałem, wciąż poświęcam i do ostatniego tchu pragnę poświęcać całą bez reszty moją miłość. Przez całe życie kochałem wszystkie osoby, instytucje i doktryny; kochałem je i kocham za to, że pozostawały i pozostają w zgodzie z Kościołem Świętym, i w takim stop11

P. Corrêa de Oliveira, Autoportret filozoficzny.

'(

Z $ # 7 niu, w jakim w zgodzie z Kościołem pozostawały lub pozostają. Podobnie, nigdy nie przeciwstawiałem się żadnym instytucjom, osobom i naukom, o ile one nie przeciwstawiały się Świętemu Kościołowi Katolickiemu. W ten sam sposób – nie będąc w stanie znaleźć właściwych słów – składam dzięki naszej Pani za łaskę możliwości przeczytania i rozpowszechniania Traktatu o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny św. Ludwika Marii Grignion de Montfort oraz oddania się Jej w wieczystą niewolę. Maryja była zawsze Światłem mego życia; przez wzgląd na Jej łaskawość żywię nadzieję, iż pozostanie Ona moim Światłem i Wspomożeniem, aż do ostatniego mego tchu. Po raz kolejny, z ogromnym uczuciem, dziękuję Bożej Rodzicielce za to, że przyszedłem na świat z Dony Lucilii. Z całych mych sił czciłem ją i kochałem, a po jej śmierci nie było dnia, w którym nie wspominałbym jej z niewypowiedzianą tęsknotą. Również jej duszę upraszam, by w swej niewysłowionej dobroci do końca mnie wspomagała. Mam nadzieję, że spotkam ją w Niebie, pośród świetlistego zastępu dusz szczególnie miłujących Maryję. Jestem w pełni świadom, iż wypełniłem swą powinność zakładając i kierując mym drogim, wspaniałym TFP. W duchu całuję jego sztandar. Duchowa więź łącząca mnie z każdym z członków brazylijskiego TFP, jak również z członkami innych TFP jest tak głęboka, iż niemożliwym okazuje się wspomnieć każdego z nich z osobna, aby mu wyrazić moje przywiązanie. Proszę, aby Matka Boża błogosławiła im wszystkim i każdemu z osobna. Po śmierci mam nadzieję stać blisko przy Maryi zanosząc za nich modły, by w ten sposób pomagać im skuteczniej, niż mogłem to czynić za ziemskiego życia. Z całej duszy przebaczam tym, którzy dali mi powód do skargi. Pragnąłbym, aby moja śmierć stała się przyczyną wielkich łask dla wszystkich. Nie zostawiam żadnych wskazówek na okoliczność mej śmierci; ponieważ Matka Boża pokieruje wszystkim lepiej niż ja. Cokolwiek się stanie, z głębi duszy, na kolanach błagam wszystkich i każdego z osobna o całkowite poświęcenie naszej Pani wszystkich dni własnego żywota.”

Indeks

Ablas Filho Antônio 102 Acciaiuoli, rodzina 7 Adam (bibl.) 279 Adão Lara Tiago 36 Adorno Giuseppe 7 Adorno, rodzina 7 Adriani Maurilio 276 Adżubej Aleksiej 217 Affonseca e Silva José Gaspar de 89, 99 Alberigo Giuseppe 212 Alcântara Antônio de 10 Alcântara Luiz de 10 Alcântara Machado 44 Alcântara Pedro de 10 Aldama J. de 207 Aldea Quintin 165 Alfaro Juan 262 Alfons de Liguori św. 38, 83 Alfrink Bernhard 214 Allard Paul 263-264, 268 Allende Salvador 173-174, 229 Allo E. B. 277 Almeida Lacerda de 44 Aloisi Masella Benede o 39, 88, 91-92, 110, 270 Alojzy Orione bł. 256 Alonso Joaquin Maria 274 Alonso Lobo Arturo 105 Alvarenga Cunha zob. też Azeredo Santos 84, 86, 206, 258 Alvarenga Manoel 35 Alvares Cabral Pedro 5 Alvares Penteado Antônio 15, 17 Alvares Penteado Eglantina 15

Alves Correia José 270 Amaral Alvares do 7 Amerio Romano 236, 245 Amoroso Lima Alceu zob. też Athayde 36, 43, 45, 83-84, 86 Anchieta José de bł. 6-7, 45 Angelozzi Gariboldi Giorgio 62, 65-66 Anthouard, baron d’ 14 Antoine Charles 162-163, 172 Antoni Maria Klaret św. 119 Antoni św. 203 Aragon Louis 59 Arantes Aldo 165 Arcoverde de Albuquerque Cavalcanti Joaquim 15, 35-35 Arendt Hannah 116 Arintero Juan 88 Ariovaldo da Silva José 83 Arnal Oscar L. 150 Arns Paulo Evaristo 175, 177 Arrighini A. 278 Arruda Câmara 44 Arruda Dantas 38 Arruda José Gonzaga de 48, 91 Assumpção Filho Luiz Nazareno de 103, 214 Atanazy św. 37 Athayde Tristão de zob. też Amoroso Lima 45, 84-86, 102 Aubert Roger 215-216, 222 Auer Johann 29 Augustyn św. 18, 29, 56, 98, 131, 137, 230, 251-253, 264, 267, 272, 277, 282 Avila Hamilton d’ 42

'!

K !" # XX $% Ayuso Torres Miguel 147-148 Azeredo Santos José de zob. też Alvarenga Cunha 28, 48-49, 84, 86, 101-102, 108, 258 Azevedo Fernando de 16 Azevedo Thalles de 46 Azzi Riolando 36 Bacci Antonio 223, 244 Baczko Bronisław 280 Baechler Jean 115 Bagge Dominique 117 Baldensperger Fernand 117 Baldini Massimo 280 Ball William B. 280 Balmes Jaime 126 Balzac Honoriusz de 149 Bandera Armando 164 Barberini Giovanni 219 Barbier Emmanuel 78 Barbosa Torres Aloizio Augusto 165 Bardy Gustave 276 Barnes Robin Bruce 280 Baron P. 18 Barradas Homero 8 Barros Câmara Jaime de 100 Barruel Augustin 131 Bartolomei Tommaso M. 259 Bassot Hubert 181 Bastenier Albert 73 Bastide Roger 5 Bauckham Richard 281 Baumstark A. 82 Baunard Louis 118 Bawarska Maria Elżbieta 110 Beauduin Lambert 82-83 Beccar Varela Miguel 137, 282 Bello José Maria 40 Belloc Hilaire 120 Bemelmans Benoît 193 Benedykt św. 46, 83, 91, 201, 279 Benedykt XIV 130 Benedykt XV 78, 123 Benjamim César 167

'"

Beozzo José Oscar 163 Beran Josef 220 Bergson Henri 80, 84, 86, 149 Bernal Sergio 162 Bernard z Clairvaux św. 203, 278, Berthe Alphonse 119 Berthoud Jean Marc 126 Berto V. A. 150, 216 Bertram Adolf 53, 78 Besse Jean Martial 118, 149 Be o Frei 177 Be oni Efrem 136 Bibiano Xavier Leopoldo 10 Bier August 21-22 Biffi Giacomo 278 Billot Louis 278-279 Binzer Ina von 13 Bissen J. M. 136 Blais Gérard 129 Bloch Marc 267 Boff Clodovis 177 Boff Leonardo 164, 180 Bona Candido 77 Bonald Henri de 190 Bonald Louis-Ambrois de 117 Bonawentura św. 136-139, 281-284 Boni Luis Alberto de 13 Bonneterre Didier 82 Bonzi da Genova Umile 26 Borelli Machado Antônio Augusto 178, 190, 272-274, 285 Borges Jorge Luis 245 Bossuet Jacques-Bénigne 251 Bo e B. 83 Bougerol Jacques Guy 136 Bouillon Godfryd de 153 Burbon Teresa Cristina 10 Burbon Maria Pia 10 Bourget Paul 3, 127 Bourguignon Pierre 29 Boutruche Robert 267 Bracher Dietrich 15 Brandão Ascanio 36, 105 Brandão Cavalcanti Themistocles 45

I7 $2 Brandi Paulo 41, 57 Brandt Willy 227-228 Brasillach Robert 59 Brecht Bertolt 59 Brestoloni Júlio 42 Brien Ludger 105 Brière Yves de la 6 Brion Marcel 245 Bromley David G. 191 Brook Shepherd Gordon 60 Brossard Paulo 46 Broszat Martin 51 Brotero Eduardo de Barros 103 Brotero Sergio 214 Brovelli Franco 82 Brown Lyle 168 Browne Michael 215 Bruneau Thomas C. 163 Bruyne Edgar de 136-137 Bugnini Annibale 244 Bülow Bernard von 22 Burke Edmund 119 Burnichon Joseph 30 Burr G. L. 122 Bush George 183 Butler Christopher 214 Bu iglione Rocco 147 Cabral Luiz Gonzaga 4, 8 Caccia Dominioni Camillo 62 Café Filho João 111 Calles Plutarco Elias 56 Calliari Paolo 77 Calmel Roger-Thomas 246, 251 Calme e Joseph 267 Calmon Pedro 8-9 Calógeras Pandiá 43 Camader Zambiano 164 Câmara, Helder 100, 111, 162, 167-168, 173, 215 Camargo Barros José de 15, 38 Camargo José Fernando 48, 101 Cammilleri Rino 195 Campana Emilio 259

Campelo Barreto 44 Campos Paulo de Tarso 46 Campos Sales 11 Canals Coma Santiago 192 Cantalupo Roberto 6 Cantero Estanislao 147 Cantoni Giovanni 151, 191 Capanema Péricles 270 Capitan Peter Cole e 148 Capp Bernard S. 280 Caprile Giovanni 212, 225, 240 Caracciolo Carlo Andrea 8 Carbone Vincenzo 211, 217, 224-226 Cardenas Eduardo 165 Cardini Franco 204 Cardoso Armando 6 Carli Luigi M. 215, 224 Carone Edgar 111 Carvalho Pinto 166 Casaldáliga Pedro 177 Casaroli Agostino 228-229 Casel Odo 82-83 Castellano Danilo 147 Castelnau Edouard de Curières de 43 Castelo Branco Humberto 168-169 Castilho de Andrade José Carlos 48, 101, 108 Castro e Costa 29, 109 Castro Fidel 184, 229 Castro Magalhães Antônio de 15 Castro Mayer Antônio 48, 89, 91-92, 104-105, 108-111, 167, 191-192, 214-215, 220, 223 Cathrein Viktor 263 Ca a Etienne 118 Cavalcanti (rodzina) 7 Cavallari Alberto 249 Celier Paul 21 Cepelos Batista 12 Chafarewitch Igor 159 Chaine J. 278 Chamberlain Arthur Neville 61 Chamberlin Eric Russel 280 Chaplin Charlie 27

'#

K !" # XX $% Chapman Ronald 119 Charlier Henri 150 Charrière 235 Chaunu Pierre 110 Chautard Jean-Baptiste 32-33, 160 Chélini Jean 53, 62, 65 Chenu Marie-Dominique 81, 208, 215, 220 Chie ini Emanuele 32 Chiron Yves 201 Christianson Paul 253 Christie Agata 280 Chruszczow Nikita S. 217 Churchill Winston 61-62, 64-65, 68-71 Ciappi Mario Luigi 152, 189 Ciardi Fabio 203 Cicognani Ameleto 220, 224 Cierva Ricardo de la 179 Cioranescu Alexander 280 Clá Dias João S. xv, 14-21, 29, 75, 110, 126, 190, 196, 198, 289 Clemenceau Georges 13-14, 32 Clifford Robert 131 Cobban Alfred 119 Cochin Augustin 116, 148-149 Colin A. 36 Collantes Justo 194, 200, 255, 259 Colosio Innocenzo 88 Combes André 197 Comblin Joseph 172-173, 180 Comte August 148-149 Confessore Ornella 32 Congar Yves 81, 108, 215, 220 Conrad Robert 9 Constantin C. 117 Cooper William 168 Corção Gustavo 83 Cormier Hyacinthe-Marie 88 Corrêa de Brito Filho Paulo 93, 192 Corrêa de Oliveira João Alfredo 10, 16-17 Corrêa de Oliveira João Paulo 15, 17, 22 Corrêa de Oliveira Leodegario 15 Corrêa de Oliveira Rosenda (Rosée) 15,

'$

18-19, 22 Correia Alepondre 46 Cortesão Jaime 5, 9 Corvino Francesco 136 Costa Duarte da 7 Costa e Silva Arthur da 168 Costa Gustavo 296 Costa Rovilio 13 Crankshaw Edward 24 Crespi Rodolfo 59 Crétinau-Joly Jacques 131 Croce Benede o 84 Cromwell Oliver 126 Cross Robert 32 Curcio Carlo 26 Cursino de Moura Irineu 38, 85 Cursino de Moura Paulo 13 Dainese Cesare 91 Daladier Edouard 61 Daly Gabriel 81 Damizia G. 203 Daniélou Jean 208, 215 Daniels Ted 276 Dante Alighieri 59, 257 Dasse o Felice 73 Davies Michael 244 Davy Marie-Madeleine 137 Dawson Christopher 120 De Carli Gileno 166 De Corte Marcel 147, 150 De Felice Renzo 58, 280 De Fiores Stefano 261-262 de Freitas Affonso A. 4 de Ma ei Roberto viii-ix, xi-xiii, 3, 77, 126, 147-148, 151, 217, 250 Degrelle Leon 65 del Campo Carlos Patricio 169 Del Noce Augusto 70, 115-116, 147, 218, 245 Delassus Henri 18, 32, 118, 131, 148 Delatouche Raymond 122 Dela e Paul 82 Delespesse Max 159

I7 $2 Delgado Alvaro 164, 172 Dell’Acqua 224 Delumeau Jean 18 Demangeon Albert 26 Dempf Alois 120, 182 Deodato de Carvalho Lino 35 Derville André 256 Deschamps Nicolas 131 Di Monda Antonio M. 262 Di Napoli Giovanni 279 Dias Sonia 38 Diesbach Nikolaus Albert Joseph von 77 Dimier Louis 148-149 Doepfner Julius Dölger J. 82 Donoso Cortés Juan 118, 128, 251 Doria (rodzina) 7 Doria Gino 7 Doyle Plinio 11 Dréneuf João Baptista du 29 Drieu-La Rochelle Pierre 59 Duarte de Azevedo Manoel Antônio 15 Dubuc Jean-Guy 78, 106 Dudon Paul 190 Dunn Dennis J. 217 Dupuis Roger 21 Duroselle Jean Baptiste 212 Echeverria Ruiz Bernardino 152, 193, 274, 288 Eco Umberto 137 Eisenhower Dwight D. 142 Ekman Carlos 17 Elders Leo J. 139 Eliasz, prorok 258 Elko Nikolas T. 223 Engel-Janosi Friedrich 51 Engels Fryderyk 183 Epstein Klaus 118 Escoto Miguel d’ Escragnolle Taunay Affonso d’ 15 Escrivá de Balaguer Josemaría św. 239

Espinosa Clemente 38 Esposito Rosario F. 33 Eymieu Antonio 129 Faber Frederick William 119 Fabro Cornelio 81, 134-136, 138, 236, 238, 251 Fairbanks Douglas 27 Falco Giorgio 120 Falcone Gaetano 19 Fallaci Oriana 173 Fejtö François 24 Felici Icilio 77 Felici Pericle 226 Ferdynand II, król Obojga Sycylii 10 Ferguson Wallace K. 122 Ferrarini Sebastião Antonio 173 Ferre Juan Bautista M. 105 Ferrero Guglielmo 10-11 Fesquet Henri 212 Fiechter Georges-André 186 Figuereido Fernandes Cléa de 36 Figuereido Jackson de 36, 84, 86 Figuereido João Batista 168, 175 Figuereido Lustosa Oscar de 43, 165 Filip IV, król Hiszpanii 8 Finance Joseph de 256, 267 Fincke Walter 103 Firth Catherine 280 Fischer B. 82 Flaksman Dora 41, 84, 111, 165 Flaksman Sérgio 38 Fliche Augustine 212 Floridi Alessio Ulisse 217 Florit Ermenegildo 223 Fonseca Hermes da 11 Fornari 128 Forster E. M. 49 Forte Bruno 81 Franca Leonel 39 Franciszek Józef, cesarz austriacki 22 Franciszek Ksawery św. 18, 20 Franciszek Salezy św. 20-21, 38, 47 Franciszek z Asyżu św. 59, 201

'%

K !" # XX $% Franqui Carlos 182 Freeman Michael 119 Fregoso (rodzina) 7 Frehen H. 261 Frei Eduardo 174 Freppel Charles 118 Freyre Gilberto 9, 19, 35 Frings Josef 215, 221, 236 Froger J. 104 Frossard André 256 Frutaz A. Pietro 263 Fryderyk II, król pruski 55 Furet François 24, 50, 59, 116 Furlan Mario 181 Furlan Silvio 119 Furquim de Almeida Fernando 48, 77, 82, 101, 108, 117, 157, 214 Furtado Andrade 44 Gabbois Geneviève 18 Galen Clemens August von 53-54 Gambari Elio 203 Gamber Klaus 244 Gambra Rafael 80,148 Ganshof François-Louis 267 Garaudy Roger 218 García de Haro Ramón 81 Garcia Moreno Gabriel 38, 119 Garcia Queipo de Llano Genoveva 56 Gardeil Ambroik 88 Garin Eugenio 122 Garrastazu Medici Emílio 49, 151 Garre Clarke 280 Garrigou-Lagrange Réginald 88, 139, 149, 207, 256, 263-264 Garrone Gabriel-Marie 200, 202 Ga o Ludovico 122 Gaxo e Pierre 116, 150 Gebhard H. M. 256 Geisel Ernesto 168, 175 Genicot Leopold 120 Gentile Giovanni 59 George Bernard 59 Gide André 59

'&

Gilbert Martin 61 Gilleman G. 277 Gilmont J. F. 203 Gilson Etienne 122, 136-138, 280 Giordani Igino 58 Glorieux Achille 224 Gobbi Romolo 280 Gobineau Joseph Arthur 13 Godechot Jacques 117 Goenaga Josephus 283 Gonçalves de Oliveira Vital Maria 36-37, 189 Gonçalves José 168 Gonzague F. Louis de 37 Gonzalez Felipe 181 Gonzalez-Balado José Luis 167 Gonzalo Elizondo Fernando 132 Goodrick-Clarke Nicholas 55 Gorbaczow Michaił 181, 183 Goulart João 111, 167, 168-169 Goulart Maria Teresa 167 Gómez Jose Francisco 164 Graber Rudolf 236-238 Graça Aranha José Pereira da 5 Graham Robert 51 Gramsci Antonio 151, 164 Gras Yves 43 Graves Robert 245 Green Graham 245 Green Julien 245 Grégoire Reginald 281 Grève Aristide 29 Griewank Karl 117 Gri i Roberto 249 Groethuysen Bernard 116 Grossi Vincenzo 13 Grzegorz Wielki św. 144, 263 Grzegorz XVI 130 Guardini Romano 82-83 Guasco Maurilio 78 Guderian Heinz 69 Guéranger Prosper 82 Guiffan Jean 26, 62, 68 Guimarães A. Sinke 190, 192, 198-199

I7 $2 Guizot François 1 Gumppenberg Max von 103 Gutierrez Gustavo 164 Gutiérrez P. Anastasio 154-155, 189, 199 Gyula Héja 103 Habsburg O o von 110 Haller Karl Ludwig von 118 Hamon Auguste 19 Hannan Philip M. 274 Hanover Ernest August 22 Häring Bernhard 215 Havard de la Montagne Robert 148 Havighurst Robert J. 41 Hazard Paul 1, 116, 254 Heers Jacques 122 Heidegger Martin 59 Heldmann Mathilde 29 Henry A. M. 203 Herwegen J. 82 Heurtebize B. 82 Heyden-Rynsch Verena von der 3 Hildebrand Dietrich von 82, 236 Hillgruber Andreas 60-63 Hilton Stanley E. 42 Hindenburg Paul Ludwig von 51, 60 Hirsch-Reich Beatrice 279 Hitler Adolf 52-56, 69-70 Hnilica Pavel 223 Hobsbawm Eric 250 Hofer Walther 63 Hohenzollern Victoria Louise of 22 Hohenzollernowie (dynastia) 55 Hourlier Jacques 82 Huizinga Johan 137 Huxley Aldous 59 Huyn Hans 181 Iglesias Francisco 36 Ignacy Loyola św. 6, 30, 98, 188-189, 201, 252 Iguapé Antônio, baron 17 Introvigne Massimo 191 Ireneusz św. 137, 276

Iserloh Erwin 82 Isnard Clemente 83, 99 Izabela II, królowa Hiszpanii 119 Jacquin Robert 32 Jan Austriacki 38 Jan Bosko św. 18, 195 Jan Chryzostom św. 263-264 Jan Chrzciciel św. 241 Jan III, król portugalski 5 Jan Paweł I 267 Jan Paweł II viii, 7, 81, 123, 125, 135, 170, 177, 180, 183, 193, 200, 202, 228, 235, 239, 234, 250, 254, 256, 262, 264, 273, 275 Jan XV 194 Jan XXIII 39, 147, 163, 170, 208-209, 213-214, 217, 224, 226, 228, 233, 240, 243, 273 Jan Calabria św. 108 Jannet Claude 131 Jarry E. 212 Jedin Hubert 209, 225-226, 236 Joachim z Fiore 27 Jan Eudes św. 270 Johnson Cuthbert 82 Joseph Roger 150 Jouin Ernest 131 Jouvenel Bertrand de 268 Juberías Francisco 203 Justyn św. 276 Kadt Emanuel de 168 Kant Immanuel 135, 139 Karol I, cesarz austriacki, bł. 60 Karol I, król Szkocji i Anglii 126 Kartezjusz 121 Katarzyna Labouré św. 255, 284 Keaton Buster 27 Kirk Russell 118 Kissinger Henry 227-228 Klaudiusz de la Colombière św. 197 Klemens XII 130 Klemens XIV 190 Kobler J. F. 215

''

K !" # XX $% Koenig Franz 214 Köhler Théodore 259 Kornis Mônica 43, 45, 84, 161, 163, 165 Koziura Florian 284 Krischke Paulo José 163, 165 Kubitschek Juscelino 111 Küng Hans 215 La Cerda (Dom) 86 Lacerda Anna Paulina 15 Lacordaire Jean-Baptiste H. 18 Laktancjusz 276 Laet Carlos de 47 Lafly Georges 150 Lai Benny 215 Landry Bernard 120 Landsbergis Vytautas 182 Lanna Carlos Sodré 6, 7 Lanteri Pio Brunone 77 Larrain Campbell Juan Gonzalo 63, 74 Laudouze André 150 Launay Michel 23 Laurentin René 172-173, 212, 216 Lavale e Mobrun A. de 149 Lavaud Benoît 88 Le Corbusier (Charles Edouard Jeanneret) 28 Le Roy Edouard 149 Lebrun Richard 117 Ledeen Michael A. 58 Lee Tuveson Ernest 27 Lefèbvre Marcel 48, 215, 224, 226, 235-236, 243 Lehnert Pascalina 207 Leite Serafim 5-7 Lellouche Pierre 249 Leme da Silveira Cintra Sebastião 36, 38, 42-44, 84, 88, 102, 162, Leme Lopes Francisco 102 Lemoyne Giovanni Ba ista 195 Lenin (Włodzimierz I. Uljanow) 24, 56 Leon XII 130 Leon XIII 19, 25, 30, 79, 95, 121, 124, 130-131, 135, 147, 170, 189, 254, 259, 264, 283

!((

Leopoldo e Silva Duarte 15, 38, 43-44, 87, 89, 104, 111 Lercaro Giacomo 214-215 Lesêtre H. 276 Le mann Reinhard 53 Levi Darrell E. 17 Levillain Philippe 217, 224 Levin Harry 280 Lévis-Mirepoix, książe 3 Lhouneau A. 261 Liberal Pinto Gastão 39 Liddell Hart Basil H. 69 Liénart Achille 214-215, 235 Ligne Christine de 110 Likurg 45 Lima Haroldo 165 Lima Vaz Henrique de 165 Lindenberg Adolpho 20, 48, 101, 108 Lively Jack 117 Loch Mowat Charles 61 Lombardi Armando 162-163 Loome Thomas Leslie 81, 208 Lopes Santiago Diego 7 Lopez Trujillo Alfonso 164, 176 Loredo Julio 27 Lorscheider Aloísio 162, 175 Loubet del Bayle Jean-Louis 59 Love Joseph 40 Lozano Juan Maria 203 Lubac Henri de 208, 215, 237, 279 Luciani Albino 239 Ludwik IX św. 18 Ludwik Maria Grignion de Montfort św. 38, 49, 98, 253-258, 260-263, 266, 271-272, 274, 276-277, 281, 284, 285, 287-288, 290 Luitpold z Bawarii 22 Lyra Heitor 10 Łunaczarski Anatolij Vasilievicz 51 Maccarrone Michelle 52, 60 Macpherson Crawford B. 119 Madiran Jean 149-150

I7 $2 Mahomet 73 Maia Pedro Américo 38, 85, 102 Mainwaring Sco 163 Maistre Józef de xiv, 32, 104, 114 Majo Angelo 208 Maksymilian Maria Kolbe św. 260, 262, 283-284 Malraux André 59 Malynski Emmanuel 131 Małgorzata Maria Alacoque św. 197 Maniscalco Maria Luisa 115 Manise Gregorio 230 Mann Heinrich 59 Manning Henry Edward 119 Manteau-Bonamy H. M. 260 Marcondes Pedrosa Paulo 39, 46, 99 Marcucci Benede o 78 Marenco Romualdo 3 Mariaux Walter 103 Marie des Anges François de 274 Marie i Francesca 19 Marin R. 162-163 Maritain Jacques 80-81, 84, 86, 102, 109, 121, 174 Maritain Raissa 80 Mark A. Frederick 27 Marks Karol 56, 173, 183 Martin Victor 212 Martina Giacomo 51, 62 Martins Antonio Maria 271 Martins Dormund 40 Marto Franciszek bł. 270 Marto Hiacynta bł. 270 Matarazzo Francesco 13 Maurras Charles 80, 148-150 McAvoy Thomas 32 McGinn Bernard 279 Meinvielle Julio 49, 168 Meliton z Heliopolis 225 Mendes Lucio 8 Mendez Arceo Sergio 164 Mendonça de Freitas Luiz 167 Menozzi Daniele 208, 226, 235, 280 Menuhin Yehudi 245

Menzo i Luigi 3 Meo Salvatore 267 Mercier Désiré Joseph 82 Merry del Val Rafael 21, 118 Mesquita da Costa Aldroaldo 44 Michaelis de Vasconcelos Carolina 4 Michelini Francesco 268 Michler Martin 83 Mikołajczyk Salezy 260 Mikołaj II, car rosyjski 24 Miller John M. 214 Milza Pierre 23 Mindszenty Jozsef 189, 228 Mi erand François 180-181 Mohlberg K. 82 Molina Uriel 177 Molnar Thomas 280 Mołotow (Skrjabin Wiaczesław M.) 62, 67 Mommsen Theodor E. 122 Mondin Ba ista 164 Mongardini Carlo 115 Monier-Vinard Pierre 117 Monsegú Bernardo 236 Montes Juan Miguel 155 Montherlant Henri de 245 Montini Giovanni Ba ista 107, 110, 161, 216 Morabito Rocco 174 Morais Ferreira Marieta de 86, 167 Morais Prudente de 11 Morazé Charles 40 Moreira Alves Marcio 163, 168, 172 Moreira J. Roberto 41 Morghen Rafaello 120 Mornet Daniel 116 Morra Gianfranco 218 Morvan Jean-Baptiste 150 Mosley Oswald 65 Mosse George L. 50, 55 Moulinié H. 117 Muggeridge Malcolm 245 Müller Martin 21 Müntzer Thomas 280 Mura Ernesto 256

!(

K !" # XX $% Murri Romolo 78 Mussinghoff Henrich 53 Mussolini Benito 57-62, 64-65 Nantes George de 226, 236 Neto José Angelo 163 Neunheuser B. 82 Newsome David 119 Nguyen Victor 148 Nichols Aidan 81 Niehaus Thomas 168 Niemeyer Oscar 28 Nigg Walter 280 Nitoglia Stefano 73 Nixon Richard 227 Noble H.-D. 129 Nóbrega Manuel da 6-7 Nogueira Eurico Dias 274 Nolte Ernst 50 O’Neil S. Maria Ancilla 85 Oddi Silvio 152, 189, 244, 274-275 Oechslin Jean-Jacques 117 Oldani Luigi 194 Oliveira Eduardo Serafin de 86 Oliveira Vianna Francisco José 9 Olivola Felix de 37 Olphé-Galliard Michel 203-204 Orléans Gaston de 10 Orleans-Braganza Amélia de 110 Orleans-Braganza Antônio de 110 Orleans-Braganza Bertrand de 110, 114 Orleans-Braganza Isabel de 10 Orleans-Braganza Luiz de 10, 100 Orleans-Braganza Maria Gabriela de 110 Orleans-Braganza Pedro Henrique de 110 Orleans-Braganza Pedro Luiz de 99 Orleans-Braganza Rafael de 110 Ortega Daniel 177 Ousset Jean 147, 150 Ozouf Mona 116

!(

Pacelli Eugenio 51, 62 Pacheco Salles José Benedicto 101 Palacios Leopoldo 80 Palazzini Pietro 95, 230, 263 Pancheri F.S. 283 Pachomiusz św. 203 Panofsky Erwin 141 Pantoja Silvia 111 Papali Cyrillus B. 105 Papasogli Giorgio 283 Papen Franz von 51, 60 Parente Pietro 207 Parker R. A. C. 61 Pascal Georges de 149 Paweł VI 80, 107, 161, 164, 175, 209, 216, 221-222, 224-226, 228-230, 233, 236-237, 239-242, 244, 246, 273, 275 Paweł Diakon 263 Paweł z Tarsu św. 267, 281, 289 Peçanha Nilo 11 Pedro I 10 Pedro II 10, 36 Pedrosa Paulo 91 Pellicani Luciano 55 Pena Afonso 11 Perdomo Garcia José 86 Peregalli Arturo 63 Pereira de Albuquerque Octaviano 87 Pernoud Régine 122 Perón Juan Domingo 41 Pétain Henri-Philippe-Omer 64 Petrarka Francesco 122 Philippe Paul 203 Piazza Leonardo 136 Pickford Mary 27 Picot de Clorivière Pierre Joseph 117, 254 Pie Edouard-Louis 118 Pieper Josef 278 Piłat Poncjusz 51 Pimen 229 Pinho Wanderley 14 Pio z Pietrelciny św. 195 Piolanti Antonio 215, 276

I7 $2 Piotr św. 78, 230-231, 247 Piovan Luigi 208 Pires Heliodoro 39 Pirri Pietro 32 Pius VI 131 Pius VII 130 Pius VIII 130 Pius IX 36, 78, 118, 130-131 Pius X 21-22, 33, 35, 38, 47, 78, 106, 118, 121, 144, 149-150, 176, 181, 200, 234-235, 245, 256, 259 Pius XI 19, 47, 51-52, 56, 58, 60, 62, 77-80, 84, 92, 94-95, 119, 136, 150, 158, 170, 201, 283 Pius XII 9, 19, 39, 53, 62, 64-66, 71, 78, 82, 88, 99, 104-107, 112, 119, 123-124, 136, 141, 150, 157-158, 161, 170, 171, 200, 202-203, 207-209, 212, 216, 219, 225, 253-254, 259 Pizzardo Giuseppe 189 Pizzinelli Corrado 16 Poncins Léon de 56, 131 Poradowski Michał 164, 176 Poulat Emile 81, 117-118 Pound Ezra 59 Prado (rodzina) 13, 17 Prado Antônio Jr 15 Prado Fabio 29 Prado Veridiana Valeria 17 Prestes de Albuquerque Júlio 41, 57 Prestes Luís Carlos 42 Prestes Maia Francisco 29 Preux Michel de 118 Preysing Konrad von 53 Proaño Leonidas 164 Prosdocimi Luigi 120 Proudhon Pierre-Paul 149 Queiroz Filho Antonio de 6 Quisling Vidkun 65 Raeders Georges 13 Raem Heinz-Albert 52 Raffard de Brienne Daniel 201

Rahner Karl 108, 135, 215 Rambaldi P. G. 201 Rambaud Henri 150 Ramière Henri 19 Ramonet Ignacio 249 Ramos de Oliveira 37 Ramos Mário 85 Rangel de Castro S. 10 Ra i Achille 78 Ratzinger Joseph 215, 225, 231, 236, 239, 240, 244, 251, 282-283 Reardon Bernard M. G. 81 Reck-Mallenczewen Friedrich 60 Reeves-Warwick Gould Marjorie 279 Regis de Morais J. F. 163 Reis Antonio Manoel dos 37 Rémond René 26, 59, 117 Renan Ernst 148-149 Renouvin Pierre 23, 24 Renty Gaston de 201 Reynold Gonzague de 148 Rhodes Anthony 51, 62, 66 Rials Stéphane 117, 149 Ribas A. J. 16 Ribbentrop Joachim von 62-63, 67 Ribeiro dos Santos (rodzina) 14, 16-17 Ribeiro dos Santos Antonio 15, 17 Ribeiro dos Santos Gabriela 6-17 Ribeiro dos Santos Lucilia x, 15, 17-22, 193, 196-198, 291 Ribeiro João 7 Riccardi Andrea 217, 221, 226 Ricciardi Antonio 283 Rice Jr. E. F. 122 Rimoldi Antonio 188 Rio Branco 11,16,36 Rivera A. 262 Robert Bellarmin św. 231 Roberti Francesco vi, 230 Robespierre Maximilian 126 Rocca Giancarlo 203 Rocha Pita Sebastião da 4 Rodano Franco 218 Rodrigues Alves 11

!(!

K !" # XX $% Rodrigues dos Santos Gabriel José 16 Rodrigues Francisco de Paula 15 Rodrigues Julio 38 Rodríguez Victorino 152, 189, 197 Rolfs Richard W. 60 Rolland Romain 59 Roman Blanco Ricardo 8 Romeo Antonino 252, 277, 278 Romero Oscar 164 Romero Silvio 84 Roosevelt Franklin D. 70, 227 Roschini Gabriele Maria 259 Rosenberg Alfred 52 Rospigliosi Guglielmo 245 Rossi Agnelo 158 Roumanie Luigi 19 Rousseau Olivier 82 Royo Marín Antonio 17, 189, 192-193, 197-198, 256 Rua Michael bł. 195 Ruffini Ernesto 215 Ruiz Angelica 102, 164 Ruiz Samuel 164 Rupp Jean 120 Rusconi Gian Enrico 24 Saigh Maximos IV 222 Sainte Trinité Michel de la 248 Sainte-Beuve Charles 133 Saint-Jure Jean Baptiste 180 Saint-Just Louis 126 Saint-Just Theotime de 118 Sales Eugenio 173 Salgado Plinio 57, 100 Salleron Louis 80, 150, 224 Sanchez José M. 56 Sanfelice Gian Vincenzo 8 Sangnier Marc 78 Santini Aceste 228 Santo Rosario Maria Regina do 36 Santos Armando Alexandre dos 10, 110 Santos José Maria dos 40 Santos Łucia dos 270

!("

Santos Mauricio Gomes dos 7 Sartore D. 82 Sauvêtre Joseph 131 Scantamburlo Giovanni 224 Scarano Paolo 8 Scheier Walter 78 Scherer Vicente 173 Schillebeeckx Edward 115, 263 Schmi Carl 59 Schneider Bukhart 52, 62 Schneider Marius 245 Schneider Ronald M. 11 Schnur Roman 115 Schuster Ildefonso bł. 208-209 Sciacca Michele F. 252 Scoppola Pietro 58 Séguin Philippe 131, 193 Segundo Juan L. 164 Séguy Jean 276 Sejourné P. 194 Seper Franjo 222 Sertillanges Antonin-Dalmace 135 Sertório de Castro 40 Seyss-Inquart Arthur 65 Shapiro Judith 182 Siebel Wiegand 236 Sievernich Michael 165 Sigaud Geraldo de Proença 48-49, 89, 98, 100, 104, 167, 211-212, 215-216, 221, 223-224 Silva Bruno Ernani 4, 13 Silva Costa Heitor da 43 Silva Duarte Leopoldo e 34, 38, 39, 78, 80, 93, 100 Silva Hélio 42 Silva Henríquez Raúl 229 Silva J. A. da 83, 36 Silva Prado Antônio da 17 Silva Prado Caio da 17 Silva Prado Eduardo da 17 Silva Prado Martinho de 17 Silva Prado Martinico 17 Silva Raul 43 Silveira d’Elboux Luiz Gonzaga da 39

I7 $2 Simões Paes Maria Helma 111 Siri Giuseppe 215, 236, 283 Skidmore Thomas E. 41, 168 Slipyj Josef 189, 220 Soares Corrêa Carlos Alberto 214 Soares Leda 57, 86 Sobieski Jan III 38 Sobrino Jon 164 Solignac Aimé 129 Solimeo Gustavo Antônio 42, 178, 189, 190, 197 Solimeo Luis Sergio 178, 189, 193, 199 Souza Herbert José de 165 Souza Lima Lizanias de Souza Queiroz José Gustavo de 102 Souza Rezende Estevão Emmerich de 43 Souza Tomé de 6, 15 Spaemann Robert 117 Spellman Francis Joseph 65 Spengler Oswald 26 Spiazzi Raimondo 152 Staffa Dino 189, 215, 219 Stalin Józef 56, 63, 66, 67-70 Statera Gianni 249 Sterpi Carlo 283 Stickler Alfons Maria 152, 189, 193, 244 Stille Ugo 249 Suenens Léon J. 214-215 Su on Michael 150 Svidercoschi Gianfranco 212, 271, 220, 223-224 Swanson Gloria 27 Sykstus V 122, 187

Taylor Telford 61 Tedeschi Mario 56 Teilhard de Chardin Pierre 80, 86, 208, 211 Tejada Francisco Elías de 148 Teresa z Lisieux św. 18, 196, 257, 287 Ternon Yves 72 Tertulian 276 Thamer Hans-Ulrich 51-52 Thibon Gustave 150 Thierry Augustin 268 Thom Françoise 181 Thomas de Saint-Laurent Raymond de 289 Thomas Lucien 150 Thonnard François-Joseph 139 Tilly Charles 115 Tismaneanu Vladimir 182 Tisserant Eugène 224 Toglia i Palmito 217 Tomasz z Akwinu św. 33, 59, 129, 134-136, 139, 170, 230-231, 233, 236, 277, 280, 283, 289 Tramontin Silvio 77, 209 Traniello Francesco 195 Trento Angelo 13, 41 Triacca A. M. 82 Triboulet Raymond 201 Trindade Helgio 57 Trochu François 18 Tusell Javier 56 Tyn Tomas 136 Tyrrell George 247 Tyson Brady 168

Taddei Bartolomeo 19 Taine Hippolyte-Adolphe 148-149 Talleyrand-Perigord Charles-Maurice de 1, 2 Tangheroni Marco 122, 254 Tanquerey Adolfo Taparelli d’Azeglio Luigi 62 Tardini Domenico 62 Taylor Alan John P. 64

Ulhôa Cintra Paulo Barros de 48, 101 Ulrich z Augusty 194 Urbano Pilar 239 Urcelay Alonso Javier 177 Valentino Rodolfo 27 Valiani Leo 24 Valle Paulo do 16 Vallet de Goytisolo Jean 147

!(#

K !" # XX $% Valverde Carlos 118 Van Hacker Leonard 46 Vannoni Gianni 58 Vaquié Jean 224 Vargas Getulio 40-42, 44, 57, 111 Vasconcellos Mo a Carlos Carmelo de 46, 99, 102, 111, 168 Vayssière Pierre 163-164, 177 Vaz de Caminha Pedro 5 Veloso José Fernandes 105 Verlinden Charles 268 Vermeil Edmond 55 Veuillot Eugène 47 Veuillot François 47 Veuillot Louis 47, 86, 119 Vidales R. 146 Vieira Arlindo 102 Vier Jacques 150 Viereck Peter 55, 118 Viguerie Jean de 116 Villa Gaviria German 274 Villac José Luiz Marinho 103 Villaça Antonio Carlos 36, 39, 81, 83, 86 Viñas Giuseppe Maria 119 Vio i da Costa Emilia 10 Vitale Silvio 232 Vivanco Lopes Gregorio 245 Voegelin Eric 279 Vogels W. 285 Vogüe Count Félix de 3 Waldstein Wolfgang 244 Wall Bernard 245 Wandruszka Adam 24 Warszawczik Grigorij 28 Washington Luiz 40-41 Wa E. D. 117 Weber Eugen 148 Weeger Jean 256 Weinberg Gerhard L. 63 Weiss John 118 Wenger Antoine 212-213, 217, 224-225 Wenner Francis 29 Werneck E. 4, 12

!($

Werneck Sodré Nelson 41 West Delno C. 279 Wilhelm II, cesarz niemiecki 22 Willebrands Johannes 220, 229 Wilson Thomas 24 Wiltgen Ralph M. 212, 215-217, 220-221, 224 Wincenty Ferreriusz św. 243, 272 Winowska Maria 283 Wirth John D. 40 Wojtyła Karol 239 Wolter François Arouet de 116, 190 Woolf Stuart J. 50 Wyszyński Stefan 239 Xavier da Silveira Arnaldo Vidigal 230, 245 Xavier da Silveira Caio Vidigal 182 Xavier da Silveira Fabio 160, 174, 203, 214 Xavier da Silveira Vidigal, bracia 103 Yu Pin 222 Zeman Zybriek A. B. 24 Zerbi Pietro 112 Zimdars-Swartz Sandra 279 Zyta, cesarzowa austriacka 60, 110 Zizola Giancarlo 217 Żmijewski Norbert A. 219 Zoffoli Enrico 238 Zweig Stefan 4, 6, 12, 26

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.