ΑΝΑΛΕΚΤΑ 18
ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ www.pemptousia.gr
τεύχος
01 Φεβρουαρίου 2014
Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου • Διαδίκτυο & εθισμός των νέων: Στατιστικά στοιχεία • Ο ρόλος της Ενορίας • Ψευδείς ταυτότητες στο Διαδίκτυο
• Η επικίνδυνη ψευδοπαιδαγωγική • Eθισμός &ιπνευματική ζωή • Ποιμαντική και Διαδικτυακή Συμβουλευτική
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
www.pemptousia.gr
Διαδίκτυο:
η ώρα του προβληματισμού και της παρέμβασης Το διαδίκτυο αποτελεί μία ισχυρά εδραιωμένη πια πραγματικότητα. Ένα μέσο επικοινωνίας με διττό χαρακτήρα: ιδιωτικό και δημόσιο, συγχρονικό και ασυγχρονικό, διατοπικό και διαχρονικό. Κατά γενική ομολογία έχει ξεφύγει από το να είναι απλά ένας «χώρος» δημοσίευσης και συζήτησης, έχει αρχίσει να αποκτά τον χαρακτήρα «κοινότητας», στην οποία άνθρωποι μοιράζονται μια κοινή κουλτούρα. Πρόκειται για ένα φαινόμενο με διαστάσεις που μόλις και μετά βίας μπορούμε να συλλάβουμε τα πραγματικά μεγέθη τους. Το ερώτημα ωστόσο που γεννιέται είναι, αν το διαδίκτυο μπορεί να συμβάλει στην αυθεντική ηθική ανάπτυξη του ανθρώπου και να διαφυλάξει την ηθική του υπόσταση. Αν μπορεί πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον πατέρα της Ηθικής επιστήμης Αριστοτέλη, να αποτελέσει καλή έξη, αν μπορεί να συνδυαστεί με την φρόνηση, αν μπορεί να λειτουργήσει με πνεύμα δικαιοσύνης, αν είναι σε θέση να προάγει την φιλία, αν τελικά συνεργεί στην αληθινή ευδαιμονία του ανθρώπου, χωρίς να του αποστερεί το βασικό του χαρακτηριστικό, να ενεργεί κατά λόγον και όχι άνευ λόγου. Από πολλές απόψεις η απάντηση θα μπορούσε να είναι θετική. Το νέο αυτό μέσο μπορεί να αποτελέσει ισχυρό εργαλείο εκπαίδευσης και πολιτιστικού εμπλουτισμού, εμπορικής δραστηριότητας, πολιτικής συμμετοχής, διαπολιτισμικού διαλόγου και κατανόησης. Μπορεί ακόμη να υπηρετήσει υψηλούς σκοπούς όπως την φιλανθρωπική δράση και αλληλεγγύη σε ώρες ανάγκης, την περιβαλλοντική ευαισθησία και κινητοποίηση, ακόμη και την πνευματική καλλιέργεια. Ωστόσο, ο διττός του χαρακτήρας, τον οποίον επισημάναμε προ ολίγου ισχύει και στο επίπεδο της ηθικής. Μπορεί να αποτελέσει εκτός από μέσο ηθικής ανάπτυξης, όργανο προαγωγής κάθε μορφής ανηθικότητας, εκμετάλλευσης και διαφθοράς. Η επιστημονική κοινότητα τον τελευταίο καιρό έχει επισημάνει έντονα την ανάγκη διερεύνησης των κινδύνων του διαδικτύου και της εξεύρεσης τρόπων για την αντιμετώπισή τους. Η επιστήμη της ηθικής και της ποιμαντικής θεολογίας δεν έμεινε αμέτοχη σε αυτές τις εξελίξεις. Η Εκκλησία η ίδια χρησιμοποιεί το διαδίκτυο στη διακονία της και ταυτόχρονα γίνεται μάρτυρας τόσο των δυνατοτήτων του όσο και των κινδύνων που δημιουργεί. Κληρικοί και θεολόγοι προσκαλούνται σε συνέδρια και ημερίδες για να εκφράσουν την άποψή τους στο εν λόγω θέμα. Η Πεμπτουσία έχει δώσει ποικιλοτρόπως το παρόν και έχει καταθέσει τη συμβολή της τόσο με τη συμμετοχή του ίδιου της του προσωπικού στον δημόσιο διάλογο για την ηθική του διαδικτύου, όσο και με την φιλοξενία σχετικών άρθρων και συνεντεύξεων. Η πληρέστερη προσέγγιση για την ηθική και ποιμαντική του διαδικτύου η οποία προβλήθηκε μέσα από τον διαδικτυακό μας «χώρο» είναι η εξαίρετη επιστημονική μελέτη του θεολόγου καθηγητή δρ. Αθανασίου Κολιοφούτη. Ο Θανάσης, αγαπητός συνάδελφος, καταθέτει ίσως την πρώτη ολοκληρωμένη πρόταση μίας ποιμαντικής του διαδικτύου στο χώρο της ελληνόφωνης ορθόδοξης θεολογίας. Η μελέτη του δημοσιεύτηκε σε εννέα άρθρα - συνέχειες και τώρα έχουμε την χαρά να την δώσουμε στους αναγνώστες μας σε ενιαία μορφή μέρα από τα Ανάλεκτα της Πεμπτουσίας εκφράζοντας τις ευχαριστίες μας προς τον συντάκτη και την πρόσκληση για μελέτη και προβληματισμό προς κάθε ενδιαφερόμενο. Νίκος Κόϊος Σύμβουλος Έκδοσης της Πεμπτουσίας Σελίδα 2
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Περιεχόμενα
04.
Διαδίκτυο & εθισμός των νέων: Στατιστικά στοιχεία
Απειλητικές οι διαστάσεις του προβλήματος http://www.pemptousia.gr/?p=52314
07.
Νέοι & Διαδίκτυο: Ο ρόλος της Ενορίας
Μείζον ποιμαντικό πρόβλημα για τους σύγχρονους ποιμένες http://www.pemptousia.gr/?p=52571
09.
Ψευδείς ταυτότητες στο Διαδίκτυο & Ποιμαντική ευθύνη
12.
Η επικίνδυνη ψευδοπαιδαγωγική του Διαδικτύου
Ο νέος ρόλος που καλείται να παίξει ο ιερέας http://www.pemptousia.gr/?p=53042
Τα πρότυπα για την παιδική και την εφηβική ηλικία http://www.pemptousia.gr/?p=53518
14.
16.
19.
Ο εθισμός, πρόκληση για την πνευματική ζωή
H σχέση της εξάρτησης από το Διαδίκτυο με αυτοκτονικά περιστατικά http://www.pemptousia.gr/?p=53732
Πώς αντιμετωπίζει ο ποιμένας τον εθισμό στο διαδίκτυο Τι μπορεί να κάνει ο υπεύθυνος ποιμένας http://www.pemptousia.gr/?p=54462
Ποιμαντική και Διαδικτυακή Συμβουλευτική
Εξουδετέρωση ποικίλων κινδύνων με τη βοήθεια της Ενορίας http://www.pemptousia.gr/?p=55341
22.
Για μια αποτελεσματική Ποιμαντική του Διαδικτύου Προτάσεις - άξονες για μία ολοκληρωμένη ποιμαντική παρέμβαση http://www.pemptousia.gr/?p=55932
25.
Συμπεράσματα
Ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο ως ποιμαντικό πρόβλημα http://www.pemptousia.gr/?p=56398
Σελίδα 3
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
www.pemptousia.gr
Ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο: Στατιστικά στοιχεία Με το γενικό όρο εθισμό [1] ορίζουμε την έλξη του υποκειμένου προς την κατεύθυνση ενός ικανοποιητικού συναισθήματος [2]. Πρόκειται για την αποτυχία απώθησης μίας παρόρμησης, μίας ορμής η ενός πειρασμού για την εκτέλεση μίας πράξης, η οποία είναι επιβλαβής για το άτομο η για άλλους [3]. Όπως λοιπόν και στις υπόλοιπες μορφές εθισμού, έτσι και στην προκειμένη περίπτωση του διαδικτυακού εθισμού, η ενασχόληση με το διαδίκτυο συνδέεται αναμφισβήτητα με την άντληση αισθήματος ικανοποίησης [4], που επιτυγχάνεται με την αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του συναισθήματος, ενώ συχνά συνοδεύεται και από το «άγχος της αποσύνδεσης» [5]. Γράφει ο Αθανάσιος Β. Κολιοφούτης, Δρ Θεολογίας - Εκπαιδευτικός
Οι
έρευνες των ειδικών Ψυχικής Υγείας επί του φαινομένου του εθισμού στο διαδίκτυο, ήδη από το 1996, δεν έχουν οδηγήσει σε πλήρη συμφωνία μεταξύ τους σχετικά με την ονομασία, τα κριτήρια η τα εργαλεία διάγνωσής του. Μερικές από τις ορολογίες που έχουν προταθεί για την υπερβολική χρήση του διαδικτύου είναι οι εξής: «Διαταραχή του εθισμού από το διαδίκτυο» [6], «παθολογική χρήση του διαδικτύου» [7], «προβληματική χρήση του διαδικτύου» [8], ή «εξάρτηση από το διαδίκτυο» [9].
Σελίδα 4
Ανεξάρτητα όμως από το όνομα που επιλέγει κανείς προκειμένου να περιγράψει το φαινόμενο του διαδικτυακού εθισμού, διαπιστώνει πως το στοιχείο της εξάρτησης του υποκειμένου από το διαδίκτυο είναι αναμφισβήτητο. Εξάρτηση υπάρχει, «εφόσον μία συμπεριφορά, που στοχεύει να προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα και να καταπραΰνει από ένα δυσάρεστο ψυχικό φορτίο, χρησιμοποιείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να διακρίνεται κατ’ επανάληψη αδυναμία του ατόμου να ελέγξει αυτήν τη συμπεριφορά και επιδίωξή της, παρά τις σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις της» [10].
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
Η συγκεκριμένη αδυναμία του υποκειμένου που εθίζεται στη χρήση του διαδικτύου είναι αναμφισβήτητη. Μελετώντας τα στοιχεία πρόσφατων στατιστικών ερευνών αλλά μεταφέροντας και εικόνες της καθημερινής κοινωνικής πραγματικότητας που όλοι βιώνουμε, διαπιστώνουμε ότι σήμερα η χρήση του διαδικτύου στην Ελλάδα είναι «σύμφυτη» με την καθημερινότητα των εφήβων και έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Αξίζει να επικαλεστούμε ορισμένα στατιστικά στοιχεία σχετικής έρευνας [11] του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής, προκειμένου να αποδείξουμε του λόγου το αληθές. Η έρευνα του ΕΠΙΨΥ κατέδειξε ότι ένας στους τέσσερις εφήβους (ποσοστό 24,3%) ασχολείται για τουλάχιστον τρεις ώρες την ημέρα τις καθημερινές με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και το Ίντερνετ, ενώ το ποσοστό αυτό σχεδόν διπλασιάζεται τα σαββατοκύριακα (41%). Οι μαθητές γυμνασίου και λυκείου αφιερώνουν πολύ από τον ελεύθερο χρόνο τους σε εβδομαδιαία βάση για να «κατεβάσουν» μουσική από το διαδίκτυο, να « ανεβάσουν » φωτογραφίες, να παίξουν παιχνίδια και να επικοινωνήσουν με τους φίλους τους μέσω των ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης (facebook, twitter κ.λπ.). Τα ποσοστά αυξάνονται ανάλογα με την ηλικία: 14,1% των 11χρονων, 25,8% των 13χρονων και 33,7% των 15χρονων. Ταυτόχρονα, ποικίλλουν ανάλογα με το φύλο: 26,8% των αγοριών έναντι 21,9% των κοριτσιών. Από το 2006 έως το 2010 έχει τετραπλασιαστεί ο αριθμός των εφήβων που ασχολούνται με τον υπολογιστή και το διαδίκτυο για τουλάχιστον τρεις ώρες καθημερινά ( από 5,7% σε 21,7% αντίστοιχα). Παράλληλα, σχεδόν ένας στους έξι 15χρονους εμφανίζει συμπεριφορές εξάρτησης από τη χρήση του διαδικτύου.
• Το 5,5% του συνόλου των εφήβων – κυρίως •
•
αγόρια – αναφέρουν συμπτώματα εξάρτησης από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Τρεις στους πέντε 15χρονους μαθητές (ποσοστό 59,4%) παραμένουν στο Ίντερνετ περισσότερες ώρες απ’ όσο αρχικά προγραμματίζουν. Δύο στους πέντε (ποσοστό 42,3%) παραδέχονται ότι το διαδίκτυο βρίσκεται συνεχώς στο μυαλό τους, ενώ σχεδόν ένας στους τρεις (ποσοστό 30,8%) χρησιμοποιεί το διαδίκτυο ως μέσο για να ξεφύγει από τα προβλήματά του και να ανακουφίσει δυσάρεστα συναισθήματα, όπως την απελπισία, την ενοχή, το άγχος, τη κατάθλιψη και άλλα.
Επιπλέον, ένας στους τέσσερις (ποσοστό 25,4%) αισθάνεται ότι πρέπει να βρίσκεται στο διαδίκτυο
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
ολοένα και περισσότερο προκειμένου να αντλήσει ικανοποίηση, ενώ ανάλογο ποσοστό έχει πει ψέματα στην οικογένειά του η σε κάποιον άλλο για να αποκρύψει το βαθμό ενασχόλησής του μ’αυτό. Ταυτόχρονα, ένας στους πέντε εφήβους (ποσοστό 19,7%) αναφέρει ότι έχει προβεί κατ’ επανάληψη σε αποτυχημένες προσπάθειες να ελέγξει, να περιορίσει η να σταματήσει τη χρήση του διαδικτύου, ενώ ένας στους έξι (ποσοστό 16,8%) έχει θέσει σε κίνδυνο κάτι σημαντικό (π.χ. σχέση, εργασία, εκπαίδευση) λόγω της υπερβολικής ενασχόλησής του με το διαδίκτυο. Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνονται και από τα αναλυτικά στοιχεία του τελευταίου ευρωβαρόμετρου «Safer Ιnternet 2008» [12] για την Ελλάδα, σύμφωνα με τα οποία 3 στους 10 Έλληνες γονείς δεν κάθονται ποτέ μαζί με τα παιδιά τους όταν αυτά σερφάρουν στο διαδίκτυο και ένα 35% των γονέων στην Ελλάδα δεν θέτει κανέναν περιορισμό στις διαδικτυακές δραστηριότητες των παιδιών του. Αντίθετα μόνο ένας στους δέκα Έλληνες γονείς απαγορεύει το κατέβασμα μουσικής, ταινιών και παιχνιδιών. Σε άλλη διεθνή έρευνα το 74,4% των ερωτώμενων παιδιών απαντά πως έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο οποτεδήποτε θέλει, χωρίς κανέναν περιορισμό και ένα 9,7% αποκαλύπτει σε ερωτηματολόγιο – όχι στους γονείς τους – ότι έγινε στόχος παιδόφιλων μέσω chat room, email η κάποιας ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης [13]. Είναι επίσης εντυπωσιακό ότι σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, ο μέσος όρος ηλικίας πρώτης επαφής με την πορνογραφία θεωρούνται τα έντεκα έτη, η μεγαλύτερη κατανάλωση πορνογραφίας γίνεται μεταξύ δώδεκα και δεκαεπτά χρονών, ενώ εκατό χιλιάδες διαδικτυακοί τόποι προσφέρουν άφθονο υλικό παιδικής πορνογραφίας [14].
• Το 80% των εφήβων ηλικίας 15-17 ετών πα•
ραδέχεται ότι έχει εκτεθεί πολλές φορές σε σκηνές βίαιου σεξ. Το 90% των παιδιών ηλικίας από 8-16 ετών δηλώνει ότι έχει δει πορνό ενώ κάνει τις σχολικές του εργασίες [15].
Εκτός της περιπλάνησής τους σε διαδικτυακούς τόπους πορνογραφικού περιεχομένου συχνά τα παιδιά εκπαιδεύονται στο τζόγο, παρωθούνται στη λήψη ναρκωτικών, καλούνται να παίξουν παιχνίδια που προκαλούν τον αυτο-τραυματισμό ή ενθαρρύνονται να αυτοκτονήσουν. Τα διαδικτυακά παιχνίδια βίας, τα οποία προωθούν το μίσος, το σαδισμό και το θάνατο, είναι ένας άλλος σημαντικός κίνδυνος. Ταυτόχρονα πολλές πορνογραφικές δραστηριότητες μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω του διαδικτύου. Οι νέοι μπορούν να αναζητούν πορνογραφικές ιστοσελίδες, να αγοράζουν η να πωλούν Σελίδα 5
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
www.pemptousia.gr
3. Όπ. παρ. 4. Σύμφωνα με τη Young, σε εθισμούς προσανατολισμένους στη συμπεριφορά, όσοι αγκιστρώνονται, εθίζονται σ’ αυτό που κάνουν και στα συναισθήματα που νιώθουν όταν το κάνουν: όπ. παρ. σσ. 64-65. 5. Με τον όρο αυτό εννοούμε το άγχος που μπορεί να εμφανιστεί σε ανθρώπους που διακόπτουν απότομα τη στενή τους σχέση με το διαδίκτυο: βλ. σχ. Armour, C., «Technically, it’s an Addiction: some Workers finding it Hard to disconnect», USA Today , 21-04-1998, 4B. σεξουαλικά εμπορεύματα, να παραγγέλνουν από εικονικά sex shop, να βρίσκουν σεξοθεραπευτές, συνοδούς, πόρνες, άτομα απελευθερωμένα στο sex, και άλλα είδη υλικών με σκοπό τον αυνανισμό [16].
6. Egger O., Rauterberg M., «Internet Behaviour and Addiction», Work & Organisational Psychology Unit (IFAP), Swiss Federal Institute of Technology (ETH), Zurich 1996, σ. 7.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία εντάσσονται βεβαίως στο ευρύτερο πλαίσιο της σταδιακής αύξησης των ωρών χρήσης του διαδικτύου από τους Έλληνες, με το 55% του συνολικού πληθυσμού, δηλαδή πέραν των 5.100.000 Ελλήνων, να είναι πλέον καθημερινά συνδεδεμένοι. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, τα στοιχεία ανακηρύσσουν τους Έλληνες κορυφαίους στην περιήγηση στο διαδίκτυο.
7. Σιώμος Κ., όπ. παρ., σ. 62.
Συγκεκριμένα, ο Έλληνας ξοδεύει online 17,1 ώρες την εβδομάδα, περισσότερες δηλαδή και από τις 16,9 που αφιερώνει στην τηλεόραση και 2,3 ώρες πάνω από το μέσο όρο χρήσης στην Ε.Ε. Εκτιμάται μάλιστα ότι το 2020 οι χρήστες του διαδικτύου διεθνώς θα φθάσουν τα 5 δισεκατομμύρια, ενώ μέσα στην επόμενη τριετία όλα τα κινητά τηλέφωνα θα είναι «smartphones» [17]. Με βάση όλα τα παραπάνω στατιστικά στοιχεία, καθίσταται προφανές πως το πρόβλημα του εθισμού των νέων στο διαδίκτυο προσλαμβάνει πλέον απειλητικές διαστάσεις για τη ψυχοσωματική τους υγεία. Ωστόσο, η ενδελεχής μελέτη των συνεπειών που επιφέρει στους εφήβους η υπερβολική και ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου απ’αυτούς οδηγεί στο συμπέρασμα πως η θεραπευτική αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος δεν αφορά μόνο στους ψυχολόγους, ψυχιάτρους, κοινωνικούς λειτουργούς ή άλλους επιστήμονες των ψυχικών νοσημάτων του ανθρώπου.
8. Davis R. A., Flett G. L., & Besser A., «Validation of a New Scale for measuring Problematic Internet Use: Implications for Pre-Employment Screening », Cyberpsychology and Behavior 5, 331-345. 9. Bai, Lin, & Chen, «Internet Addiction, Disorder among Clients of a Virtual Clinic», Psychiatric Services52, 1397, 2001. 10. Goodman, A. «Addiction: Definition and Implications», British Journal of Addiction, 85, 1403-1408. 11. Ανδριτσόπουλος Ι., «Κολλημένοι με το Ίντερνετ οι Έλληνες έφηβοι», εφημ. Τα Νέα, 11/01/2011. 12. Μπενιάτα Ε., « Το Ψηφιακό Έλλειμμα των Ελλήνων Γονέων Αυξάνει τους Κινδύνους για τα Παιδιά », εφημ. Ημερησία, 10/02/2009. 13. Από έρευνα του International Youth Advisory Congress (IYAC) το 2008. 14. Στεφανουδάκης Μ., Εγκλήματα στο Διαδίκτυο: Εναλλακτικοί Τρόποι Εκδήλωσης, Τρόποι Αντιμετώπισης και Διερεύνησή των, Πειραιάς 2011, σ.17.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
15. Καθημερινή, 28/09/2008.
1. Ο κ. Κολιοφούτης είναι Δρ. Θεολογίας AΠΘ και καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης.
16. Σιώμος Κ., οπ. παρ. σ. 66.
2. Σιώμος Κ., Εθισμός των Εφήβων στους Ηλεκτρον. Υπολογιστές και το Διαδίκτυο: Ψυχιατρικά Συμπτώματα και Διαταραχές Ύπνου, σ. 64. Σελίδα 6
17. http://www.palo.gr/cluster/articles/politikhnea/628/?clid=6206762.
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Νέοι & Διαδίκτυο: Ο ρόλος της Ενορίας Σε προηγούμενο άρθρο μας αναφερθήκαμε στις αρνητικές συνέπειες της χρήσης του Διαδικτύου, με βάση στατιστικά δεδομένα. Η ποιμαντική αξιολόγηση των συνεπειών αυτών αναδεικνύει ταυτόχρονα το πρόβλημα του εθισμού των νέων στο διαδίκτυο σε μείζον ποιμαντικό πρόβλημα για τους σύγχρονους ποιμένες, οι οποίοι οφείλουν να μελετήσουν τις επιμέρους συνιστώσες του και να εντοπίσουν τις κατάλληλες θεραπευτικές μεθόδους για να το θεραπεύσουν. Γράφει ο Αθανάσιος Β. Κολιοφούτης, Δρ Θεολογίας - Εκπαιδευτικός
Έ
νας από τους λόγους, για τους οποίους το συγκεκριμένο πρόβλημα ενέχει την ποιμαντική διάστασή του και άρα εμπίπτει στις ποιμαντικές αρμοδιότητες ενός σύγχρονου ποιμένα θα μπορούσε να είναι και το γεγονός ότι η συνεχής και αδιάκριτη χρήση του διαδικτύου μεταβάλλει αποφασιστικά τη κοινωνικότητα του ατόμου, αφού με την ενίσχυση της απρόσωπης κοινωνικότητάς του διαφοροποιεί εντυπωσιακά την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση των μελών διάφορων κοινωνικών θε-
σμών, που καλούνται να συνυπάρξουν και να συνεργαστούν εντός αυτών. «Οι ενσώματες σχέσεις και η πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία δείχνουν να αποδυναμώνονται» [1]. Ακόμα και τα μέλη της οικογένειας διαχειρίζονται τον ελεύθερο χρόνο τους ολοένα και πιο διαφορετικά και τείνουν προς εξατομικευμένες δράσεις. Σ’ αυτή τη λογική διατυπώθηκε εξάλλου και ο όρος bedroom culture, που αφορά στις κλειστές δραστηΣελίδα 7
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ριότητες που αναπτύσσουν οι έφηβοι στο δωμάτιό τους. Έτσι, καθώς χάνουμε την προσωπική μας επαφή με τους άλλους ανθρώπους, υπάρχει το ενδεχόμενο να μην μπορούμε να τους καταλάβουμε, αφού σταδιακά εκλείπει η εμπειρία μας επί της γλώσσας του σώματος και των εκφράσεων του ανθρώπινου προσώπου. Οι ανθρώπινες κοινωνίες γίνονται συνεχώς λιγότερο συνεκτικές, ενώ παράλληλα τροφοδοτείται ο κοινωνικός αποκλεισμός, αφού σύμφωνα με έρευνες οι πιο ντροπαλοί, μοναχικοί και λιγότερο ελκυστικοί άνθρωποι των σύγχρονων κοινωνιών, που αποτελούν αναπόσπαστα μέλη τους και επιβεβαιούν την πολυσυλλεκτικότητα τους, τείνουν να καταργούν τις διαπροσωπικές επαφές και να αρκούνται στην ηλεκτρονική κοινωνική δικτύωση. Η αποκοινωνικοποίηση όλων αυτών των ανθρώπων, που συναποτελούν εξίσου με τα υπόλοιπα μέλη του κοινωνικού συνόλου εικόνες του Θεού και εμπλουτίζουν τις κοινωνίες με την ιδιαιτερότητα της προσωπικότητάς τους, αποτελεί σε τελευταία ανάλυση πλήγμα κατά της ελευθερίας του ανθρώπινου προσώπου και θέτει εν αμφιβόλω την σύγχρονη συμμετοχική δημοκρατία των νέων τεχνολογιών [2]. Ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο δεν τους αποκοινωνικοποιεί μόνο από τους παραδοσιακούς θεσμούς της κοινωνίας, όπως είναι η οικογένεια, αλλά και από τη κοινοτική ζωή της ενορίας, που αποτελεί το κύτταρο της εκκλησιαστικής ζωής. Αν η κοινοτική ζωή των μελών του εκκλησιαστικού σώματος αποτελεί την πεμπτουσία του γνήσιου χριστιανικού βίου, που προάγει τη κατακόρυφη και οριζόντια κοινωνικότητα των πιστών, τότε ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο λειτουργεί ως διασπαστική δύναμη αυτής της αδιάσπαστης κοινωνικότητας, στην καλλιέργεια της οποίας στοχεύει η Εκκλησία. Το κοινοτικό πνεύμα της ενορίας δεν μπορεί να υποκατασταθεί από κανενός είδους διαδικτυακή κοινότητα, διότι πρωτίστως θεμελιώνεται σε ευχαριστιακή βάση. Πραγματώνεται με τη μετάληψη του σώματος και του αίματος του Χριστού από τους πιστούς, οι οποίοι κατ’ αυτόν τον τρόπο συναρμόζονται σ’ ένα ενιαίο σώμα με ακατάλυτους και αδιάσπαστους δεσμούς. Το ποτήριο της ζωής αποτελεί την αρχή και το τέλος της κοινοτικής ζωής της Εκκλησίας, άνευ του οποίου αυτή καταργείται και ακυρώνεται. Στα πλαίσια αυτής της πνευματικής και κοινοτικής ζωής ο κάθε πιστός έρχεται και εντάσσεται στην Εκκλησία ως πρόσωπο, προκειμένου να συναντήσει άλλα πρόσωπα και προπάντων τον ίδιο το ζώντα Χριστό. Δεν αποκρύπτει κανένα στοιχείο της προσωπικότητάς του, που τον καθιστά μοναδικό και ανεπανάληπτο πρόσωπο. Προσφέρει τα τάλαντά του, που αποτελούν δώρα της χάριτος του Θεού και Σελίδα 8
www.pemptousia.gr
ταυτόχρονα εναποθέτει τις αδυναμίες και τα πάθη του, προκειμένου να τα θεραπεύσει μέσα από την πνευματική ζωή της Εκκλησίας. «Ο καθένας από εμάς καλείται να καταθέσει στην Αγία Τράπεζα το «χάρισμά» του. Άλλος ψάλλει ωραία, άλλος έχει το χάρισμα της προσευχής, άλλος το χάρισμα της φιλανθρωπίας κ.ο.κ. Αλλά αν ο καθένας κρατήσει το χάρισμά του για τον εαυτό του, τότε πέφτει σε αίρεση. Τα χαρίσματα δεν είναι για τον εαυτό μας, αλλά για τους άλλους. Ο Θεός είναι εκείνος που ξέρει αν τα ασκούμε δια την και εν τη Εκκλησία και μ’ αυτόν τον τρόπο μας κάνει μετόχους στην πορεία της κοινής εκκλησιαστικής ζωής» [3]. Στα πλαίσια της ενορίας οι πιστοί καλούνται να ζήσουν εν πνεύματι αγίω το μυστήριο της Εκκλησίας. Επιδίδονται σε αγώνα υπέρβασης της ατομικότητάς τους και βίωσης της ανιδιοτελούς αγάπης κατά το πρότυπο του σωτήρα Χριστού. Επιδιώκουν την αλληλοπεριχώρηση, την αλληλοϋποστήριξη και την αρμονική συνεργασία τους, που αποτελούν έμπρακτα τεκμήρια βίωσης αυτού του κοινοτικού πνεύματος, που συνέχει τους πιστούς και ευοδώνει την προοπτική της πνευματικής τους τελείωσης. Ως εκ τούτου, στο βαθμό κατά τον οποίο ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο αναστέλλει, ακυρώνει, καταργεί ή υποκαθιστά την συνάντηση των πιστών με το Χριστό και τα υπόλοιπα μέλη του εκκλησιαστικού σώματος, ανάγεται σε μείζον ποιμαντικό πρόβλημα, που πρέπει να τύχει ποιμαντικής αντιμετώπισης και θεραπείας. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Φραγκουλίδου Φ., Έφηβοι και Διαδίκτυο: Μελέτη των Επιδράσεων του Διαδικτύου στους Έφηβους Χρήστες, σ 28. 2. Σύμφωνα με νέα μελέτη Βρετανών επιστημόνων, που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του BBC, το διαδίκτυο αλλάζει τη ζωή του ανθρώπου κατά τρόπο ώστε οι ανθρώπινες κοινωνίες να γίνονται συνεχώς και λιγότερο συνεκτικές: Βλ. σχ.: http:// www.nooz.gr/tech/pos-to-diadiktuo-allazei-ti-zoi-mas. 3. Σκέψεις του Μακαριωτάτου αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κατά την αντιφώνησή του σε τιμητική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο συνοδικό Μέγαρο για την συμπλήρωση πέντε ετών από την εκλογή του στον αρχιεπισκοπικό θρόνο: http://www.amen.gr/article12361.
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Οι ψευδείς ταυτότητες του Διαδικτύου & η Ποιμαντική ευθύνη Συνεχίζουμε το αφιέρωμά μας στο Διαδίκτυο με μία θεώρηση των ψευδών ταυτοτήτων που μπορούν να εμφανιστούν κατά τη χρήση του και το (νέο) ρόλο που καλείται να αναλάβει ο ιερέας στις καινοφανείς αυτές περιπτώσεις. Γράφει ο Αθανάσιος Β. Κολιοφούτης, Δρ Θεολογίας - Εκπαιδευτικός
Η
αλόγιστη χρήση του διαδικτύου αφήνει τον χρήστη του ηλεκτρονικού υπολογιστή έκθετο σε ένα περιβάλλον κινδύνων, τους οποίους αυτός δεν μπορεί να αξιολογήσει. Το πρόβλημα ξεκινάει από το γεγονός ότι η διαδικτυακή επικοινωνία διεξάγεται μέσα από τη διαμόρφωση ψεύτικων ταυτοτήτων. Η δυνατότητα που προσδίδει το διαδίκτυο στους χρήστες του να αποποιηθούν την πραγματική τους ταυτότητα και να υιοθετήσουν μία νέα με ψεύτικα χαρακτηριστικά, φαντάζει ελκυστική για τους πάντα περίεργους νέους. Αυτοί συν τοις άλλοις διέρχονται την εφηβική τους ηλικία, που τους ωθεί στην συστηματική ανίχνευση και αποκωδικοποίηση των κάθε λογής σημάτων που εκπέμπει το κοινωνικό τους περιβάλλον προκειμένου να οικοδομήσουν το «ατομικό τους εγώ».
Η διαδικασία αυτή σύντομα προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εθισμού. Οι χρήστες που επιθυμούν να επικοινωνήσουν δημιουργούν κατ’ αρχήν μία νέα ταυτότητα. «Η "ταυτότητα" αυτή πρέπει κατ’ αρχήν να έχει όνομα. Το πρώτο και προφανές στοιχείο στη διαδικασία κατασκευής μίας ταυτότητας είναι η επιλογή του ονόματος. Μέρος της διαδικασίας εγγραφής είναι η επιλογή ενός ονόματος η ψευδώνυμου που θα εμφανίζεται στην οθόνη κάθε φορά που κάποιος μιλά. Η συμβουλή μάλιστα προς τους χρήστες είναι να διαλέγουν ονόματα που δεν αποκαλύπτουν τις προσωπικές τους πληροφορίες. Τα ονόματα μετατρέπονται σε διακριτικά σύμβολα, ξεχωριστά για κάθε άτομο που θέλει να αναγνωρίζεται εύκολα και γρήγορα. Σελίδα 9
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
www.pemptousia.gr
Στην συνέχεια το όνομα πρέπει να αποκτήσει χαρακτήρα, δηλαδή αφού ονοματίσεις το χαρακτήρα πρέπει να τον περιγράψεις, να του προσδώσεις χαρακτηριστικά, τόσο εξωτερικά όσο και συμπεριφορικά, για να βοηθήσεις την επικοινωνία σου με άλλους ανθρώπους με τους οποίους θα συνευρεθείς στο ίδιο MUD.
Ακόμα όμως και τότε, η έλλειψη πλαισίου αλληλεπίδρασης, η έλλειψη ελέγχου της αλληλεπίδρασης από τους συμμετέχοντες και η έλλειψη δέσμευσης στη σχέση που χαρακτηρίζει την «πρόσωπο με πρόσωπο» επικοινωνία επιδρούν στον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι χρήστες παρουσιάζουν τον εαυτό τους.
Η ύπαρξη ενός χαρακτήρα και οι ρόλοι των άλλων που συνευρίσκονται μαζί του είναι μέρος της δομής του εικονικού χώρου. Μέσα σ’αυτό το περιβάλλον ελευθερίας και αυτοκαθορισμού, όλοι διασφαλίζουν το δικαίωμα στη ψευδαίσθηση. Ο καθένας μπορεί να ισχυριστεί πως είναι μάγος σ’ένα κάστρο η πλοηγός σ’έναν αστερισμό. Οι ίδιοι οι ρόλοι προσφέρουν στους ανθρώπους νέα επίπεδα, στα οποία δοκιμάζουν, εξασκούν τις νέες τους ταυτότητες, ενώ με την σειρά τους οι νέες ταυτότητες που δημιουργούνται επιβεβαιώνουν την πραγματικότητα του σεναρίου. Επίσης, δεν λείπουν και ακραίες, κατακριτέες συμπεριφορές. Επειδή ο κόσμος στα εικονικά περιβάλλοντα δεν διαφέρει τόσο πολύ από τον “πραγματικό” κόσμο, συμπεριφορές υβριστικές και προσβλητικές δεν είναι σπάνιες» [1].
Αφού λοιπόν ο ποιμένας είναι εντεταλμένος να επισυνάγει τα λογικά πρόβατα του Χριστού, τα οποία ο ίδιος ο Χριστός του έχει εμπιστευτεί να τα περιφρουρεί και να τα διαφυλάσσει εντός της ποίμνης της Εκκλησίας [4], τότε αυτός δεν μπορεί παρά να τα ακολουθεί σε κάθε επικίνδυνη αναζήτησή τους, η οποία μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την παραπάνω προοπτική. Αν η ενασχόληση των νέων με το διαδίκτυο εγκυμονεί όλους τους παραπάνω κινδύνους, που μπορούν να καταστούν μοιραίοι τόσο στην διαδικασία της οικοδόμησης μίας υγιούς προσωπικότητας, όσο και στην ευρύτερη εξέλιξη της πνευματικότητας και της χριστιανικής αυτοσυνειδησίας τους, τότε η ποιμαντική μέριμνα του ποιμένα οφείλει να αναδειχθεί σε ουσιαστικό παράγοντα προσανατολισμού της πνευματικής τους ζωής.
Οι αναστολές των ανθρώπων αίρονται στο διαδίκτυο και συμπεριφέρονται διαφορετικά απ’ ο,τι στην πραγματικότητα, προβάλλοντας διαφορετικές ταυτότητες [2]. Ο υπερβολικός βομβαρδισμός με πληροφορίες και οι κακοπροαίρετοι και επιτήδειοι «μπλόγκερς» καραδοκούν για να μεταδώσουν πληροφορίες και ειδήσεις που εκείνοι επιλέγουν, με κίνδυνο τη χειραγώγηση ανυποψίαστων και αθώων πολιτών, και ειδικά των νέων [3].
Καθίσταται αυταπόδεικτο πως ο εθισμός των νέων στην αλόγιστη και η αδιάκριτη χρήση του διαδικτύου αυξάνει θεαματικά την έκθεσή τους σε όλους τους παραπάνω κινδύνους. Όσο περισσότερο αναζητούν, τόσο περισσότερο είναι πιθανό να χαθούν σε έναν απίστευτο κυκεώνα, σε έναν αχανή, ανεξέλεγκτο και ανήθικο πολλές φορές χώρο και άρα τόσο περισσότερο αυξάνεται ο κίνδυνος να εξαπατηθούν, να παρασυρθούν, ή να πέσουν θύματα παραπληροφόρησης, προπαγάνδας, απειλών η εκβιασμών από διάφορους επιτήδειους. Όσο περισσότερο «σερφάρουν», τόσο περισσότερο «αιχμαλωτίζονται».
Βέβαια με την εξέλιξη του διαδικτύου και τη δυνατότητα ανάρτησης φωτογραφιών, video και παρακολούθησης μέσω κάμερας το διαδίκτυο μετατράπηκε από χώρο επικοινωνίας ασώματων υποκειμένων σε χώρο πρώτης γνωριμίας ανθρώπων, που σκοπεύουν να αναπτύξουν σχέσεις και στην πραγματική, εκτός του διαδικτύου ζωής.
Σελίδα 10
Αρκετές φορές η «αιχμαλωσία» αυτή προσλαμβάνει θρησκευτικό περιεχόμενο. Διενεργείται από επικίνδυνες παραθρησκευτικές ομάδες η αιρέσεις αμφιβόλου προελεύσεως που αποσκοπούν να παραπληροφορήσουν τους όποιους χρήστες του διαδι-
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
κτύου και να τους αποπροσανατολίσουν θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια τους τη ζωή. Οι νέοι παγιδεύονται αρκετές ώρες την ημέρα σε περίεργες διαδικτυακές κοινότητες, τα ηγετικά μέλη των οποίων επιδίδονται σε μία προσπάθεια να διαφωτίσουν τους νέους και να τους καθοδηγήσουν στην αλήθεια, της οποίας μάλιστα αυτοαναγορεύονται αυθεντικοί εκφραστές. Ως έμπειρος χειραγωγός των πνευματικών του παιδιών, ο ιερέας οφείλει να συνδράμει έγκαιρα και έγκυρα στην αντιμετώπιση όλων εκείνων των κινδύνων που απειλούν να ακυρώσουν την πνευματική ωρίμανσή τους ως μετόχους της βασιλείας του Θεού αλλά και του κόσμου τούτου. Έχει χρέος να αναλάβει όλες εκείνες τις απαραίτητες ενέργειες, προκειμένου να διατηρήσει η να επαναφέρει, ως «καλός ποιμήν» τα πρόβατα του Χριστού στη μάνδρα της Εκκλησίας. Καλείται να επιδείξει σπουδή και φροντίδα προς σωτηρία και ευεξία του ποιμνίου αυτού. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι το ποιμαντικό έργο επιτελείται «πολυμερώς, πολυτρόπως και πάντως» [5], ο ποιμήν έχει ποιμαντική ευθύνη να επιστρατεύσει και να εφαρμόσει όλους εκείνους τους τρόπους με τους οποίους θα επιτύχει να προστατεύσει τους νέους από τις επικίνδυνες διαδικτυακές περιπλανήσεις τους. *** Όλο αυτό το παιχνίδι των ψεύτικων ταυτοτήτων αναμφισβήτητα προσβάλλει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, αφού θέτει σε κίνδυνο την δημοσιοποίηση και διακίνηση ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων του ατόμου. Αρχεία με οπτικοακουστικό περιεχόμενο, κατάλληλα επεξεργασμένα, αποκαλύπτουν πτυχές της αυστηρώς προσωπικής ζωής του ατόμου και διακινούνται ανεξέλεγκτα μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου, ακόμα και εν αγνοία των προσώπων στα οποία αφορούν. Το πρόβλημα προσλαμβάνει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις όταν αφορά νέους ανθρώπους, οι οποίοι διάγουν μία ευαίσθητη ηλικία της ζωής τους. Σεβασμός και προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σημαίνει σεβασμό και προστασία της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου. Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός από τον άλλο και η διαφορετικότητά του αυτή είναι άξια σεβασμού και προστασίας. Η έκθεση της προσωπικής ζωής του ατόμου με στόχο τον έλεγχο, τη διαπόμπευση και γελοιοποίησή του συνιστά ευθεία ισοπέδωση της ελευθερίας του ανθρώπινου προσώπου. Όταν συμβαίνει αυτό, το άτομο «αστυνομεύεται», παρακολουθείται και περιορίζεται. Κι όμως ο Χριστός διακήρυξε με έμφαση την ελευθερία του ανθρώπου και κάλεσε μόνο όποιον θέλει, να απαρνηθεί τον εαυτό του και να τον ακολου-
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
θήσει [6]. Και ενώ γίνεται παραδεκτό και από νομικούς κύκλους και καταγράφεται σε νομικά κείμενα πως «δεν υπάρχει ελευθερία στο να βρίζεις κάποιον μέσω του διαδικτύου, να προσβάλλεις τα προσωπικά του δεδομένα, να τον εξαπατάς η να προσβάλλεις το δικαίωμα στην πνευματική του ιδιοκτησία» [7] και αναγνωρίζεται πως «υπάρχει πρόβλημα επίσης όταν διαδίδεται μία πληροφορία σε blog που αφορά στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή ενός προσώπου, χωρίς τη συγκατάθεσή του και χωρίς το πρόσωπο αυτό να αποτελεί πρόσωπο της δημοσιότητας εκ της ιδιότητάς του ή λόγω περιστάσεων»[8], όλοι μας γινόμαστε μάρτυρες της καθημερινής διαδικτυακής παραβίασης των παραπάνω ελευθεριών του προσώπου. Με δεδομένο ότι η Εκκλησία υπερασπίζεται κατηγορηματικά το αυτεξούσιο του ανθρώπου, το οποίο απορρέει κατ’ ευθείαν από τη κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού δημιουργία του, ο ποιμήν οφείλει να έρχεται αντιμέτωπος με κάθε πνευματική δύναμη που αμφισβητεί η καταργεί την ελευθερία του ανθρώπινου προσώπου. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Φραγκουλίδου Φ., όπ. παρ., σσ. 42-43. 2. Suler J., «The Online Disinhibition Effect», Cyberpsychology and Behavior 7, 2004, σσ. 321326. 3. Ρουμελιώτου Μ., «Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης: Η Σύγχρονη Συμμετοχική Δημοκρατία των Νέων Τεχνολογιών», http://www.academia. edu/1639955/M_, σσ. 10-11. 4. Σταυρόπουλος Α., Επιστήμη και Τέχνη της Ποιμαντικής, Αθήνα 1997, σσ. 38-39. 5. Εβρ. α΄1. 6. Μκ η΄ 34 7. Μαντζούφας Π., «Ελευθερία Έκφρασης και Διαδίκτυο», Ένεκεν, 2009, σ. 29 επ. . 8. Όπ. παρ. . . . . . . Σελίδα 11
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
Πηγή: http://robotronics.com/blog/
Η επικίνδυνη ψευδοπαιδαγωγική του Διαδικτύου Μία από τις πιο επικίνδυνες πτυχές του Διαδικτύου αφορά τη θέσπιση προτύπων για την παιδική και την εφηβική ηλικία, εξαιρετικά αμφιλεγόμενων και ύποπτων. Γράφει ο Αθανάσιος Β. Κολιοφούτης, Δρ Θεολογίας - Εκπαιδευτικός
Σ
ε μία περίοδο της ζωής τους κατά την οποία οι έφηβοι αναζητούν απεγνωσμένα κοινωνικά πρότυπα για να τα μιμηθούν, η συνεχής και αδιάκοπη περιήγησή τους στο διαδίκτυο προβάλλει με μία υποσυνείδητη και βαθμιαία διαδικασία τη μίμηση συμπεριφορών νέων παιδαγωγικών μοντέλων, τα οποία έρχονται να αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά παιδαγωγικά μοντέλα της οικογένειας, του γονέα, του δασκάλου και του ιερέα. Ενώ όμως οι παραδοσιακοί παιδαγωγικοί φορείς, είτε λόγω της θεσμικής τους θέσης, είτε λόγω της επιστημονικής τους εξειδίκευσης, καθοδηγούν ως επί το πλείστον με παιδαγωγική ορθότητα το άτομο στη διαδικασία της κοινωνικής του ένταξης και ατομικής, οικογενειακής, επαγγελματικής, μορφωτικής, οικονομικής, πνευματικής η άλλης ωρίμανσης και Σελίδα 12
τελείωσής του, οι κάθε λογής επιτήδειοι στον αχανή χώρο του διαδικτύου αυτοαναγορεύονται παιδαγωγοί και αποπροσανατολίζουν το άτομο από την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Έτσι, προτείνουν επικίνδυνες πρακτικές επίλυσης προβλημάτων, οι οποίες βέβαια, προβάλλονται ως ιδανικές και κατάλληλες. Όσο περισσότερο ο νέος εθίζεται στη χρήση του διαδικτύου, τόσο περισσότερο διδάσκεται μία νέα ηθική, την ηθική του διαδικτύου και μαθαίνει να λειτουργεί χωρίς ηθικούς κανόνες και φραγμούς. «Η συνεχής ροή πληροφοριών, εικόνων και ειδώλων πλάθει με μεγαλύτερη ευκολία ένα μοντέλο πραγματικότητας που αναδεικνύεται ως ισχυρότερο και πειστικότερο από την ίδια την πραγματικότητα»[1]. Οι άνθρωποι δι-
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
δάσκονται πλέον από το διαδίκτυο τρόπους συμπεριφοράς, ηθικές αξίες και μεθόδους αντιμετώπισης των καθημερινών δυσχερειών, γίνονται αποδέκτες της κριτικής που ασκείται για πρόσωπα, πράγματα και θεσμούς, και καθορίζουν το πρόγραμμα της ζωής τους με βάση το πρόγραμμα των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η εξουσία τούς προβάλλεται ως το αδιαμφισβήτητο κριτήριο της πραγματικότητας, αφού πραγματικό είναι μόνο ό,τι λέγεται και επικυρώνεται από αυτά [2].
η έμμεσα, συνειδητά η υποσυνείδητα, την αυθεντία άλλων ψευδοπαιδαγωγών, η οποία προβάλλεται ως η πλέον αξιόπιστη και ενδεδειγμένη, και ταυτόχρονα πλήττει το κύρος και την αυθεντία του ποιμένα, τότε η ποιμαντική καθοδήγηση και συμβουλευτική καθίσταται δυσχερής και προβληματική.
Το διαδίκτυο, σε συνδυασμό με τη τηλεόραση, μονοπωλεί όλη την σφαίρα της ενημέρωσης ή πληροφόρησης στη σύγχρονη κοινωνία και με την «πολυστρωματική δομή» των ειδήσεών του, οι οποίες συχνά χαρακτηρίζονται από αντιφάσεις ανάμεσα στα φανερά και τα ασυνείδητα μηνύματα που εκπέμπει, επιφέρει δομικές αλλοιώσεις στην ανθρώπινη συνείδηση [3].
[2] π. Θερμός Β., Ποιμαίνοντες μετ’ Επιστήμης, Αθήνα 1996, σσ. 134-135.
Η αποκαθήλωση όμως των παραδοσιακών παιδαγωγικών μοντέλων της κοινωνίας έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία στο χώρο της διαποίμανσης. Η ποιμαντική διακονία του ποιμένα στοχεύει στην επιτυχή αντιμετώπιση των προβλημάτων και των αναγκών του ποιμνίου. Αποδεικνύεται όμως επιστημονικά πως η ποιμαντική αντιμετώπιση αυτών των αναγκών εξαρτάται από τη θεμελίωση και διεύρυνση της σχέσης του ποιμένα με το ποίμνιο. Η απουσία ή η υποτίμηση αυτής της σχέσης μπορεί να παρεμποδίσει ή και να ακυρώσει εξ ολοκλήρου την ποιμαντική επικοινωνία. Η σχέση αυτή είναι τελικά καθοριστική, όχι μόνο για το χειρισμό των συναισθημάτων και ιδεών που ανακύπτουν κατά τη διάρκεια της συμβουλευτικής διαδικασίας του ποιμένα προς τα πνευματικά του παιδιά, αλλά και για τη συνέχεια αυτής καθεαυτής της συμβουλευτικής διαδικασίας. Πράγματι, η αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται στη σχέση πομπού – δέκτη τούς ενθαρρύνει να υιοθετήσουν συμπεριφορές, οι οποίες συνδέονται στενά με τα συναισθήματα, τις σκέψεις και την ευρύτερη εκτίμηση του ενός για τον άλλο, μεταβλητές οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά την παραγωγή, την επεξεργασία και τελικά την αποδοχή των αλληλομεταδιδόμενων μηνυμάτων [4]. Όταν το κύρος και η αυθεντία του πομπού αναγνωρίζονται από το δέκτη, τότε η αποδοχή των παραινέσεων και συμβουλών του γίνεται πολύ πιο εύκολα εφικτή [5]. Εξάλλου, είναι αυτονόητο πως η σχέση των πιστών με το Θεό διαμεσολαβείται από τη σχέση που αναπτύσσουν αυτοί με τον ποιμένα τους [6]. Το αμέριστο ενδιαφέρον που αποκομίζει το ποίμνιο από τον ποιμένα του μεταφράζεται ως ενδιαφέρον και αγάπη του ίδιου του Θεού γι’ αυτό και επιδρά σημαντικά στη καλλιέργεια ομοειδών μοντέλων συμπεριφοράς. Όταν λοιπόν η ανεξέλεγκτη και αδιάκοπη χρήση του διαδικτύου προβάλλει άμεσα
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ [1] Φραγκουλίδου Φ., όπ. παρ., σ. 28.
[3] Όπ. παρ., σ. 138. [4] Πρόκειται για θεωρίες της Συμπεριφορικής Ψυχολογίας. Βλ. σχ. Steinberg S., Αn Ιntroduction to Communication Studies, Cape Town 2007, σσ. 59-60. [5] Στα παραπάνω συμπεράσματα κατέληξε ο ψυχολόγος Carl Hovland, ο οποίος εργάστηκε με την ομάδα του στο πανεπιστήμιο του Yale κατά τη δεκαετία του 1950. Βλ. σχετικά Spielberger D. C.,Encyclopedia of Applied Psychology, Vol. 3, Νew York 2004, σ. 63. Η ελκυστικότητα της προσωπικότητας του πομπού θεωρείται μεταξύ άλλων ως ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά γνωρίσματά της, που επηρεάζουν την κρίση του δέκτη ενός μηνύματος. Βλ. σχετικά Rodriques V. M., Perspectives of Communication and Communicative Competence, New Delhi 2000, σ. 120. [6] Dayringer R., The Heart of Pastoral Counseling: healing through Relationship, New York 1998, σ. 45. Βλ. σχετικά Anderson H., «Ιncarnation and Pastoral Care», Pastoral Psychology 32 (4), 1984, σσ. 241-242. . . . . . . . . .
Σελίδα 13
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
www.pemptousia.gr
Πηγή: www.alltreatment.com
Ο εθισμός στο Διαδίκτυο ως πρόκληση για την πνευματική ζωή Στο παρόν άρθρο, καταδεικνύεται η στενή σχέση της εξάρτησης από το Διαδίκτυο με αυτοκτονικά περιστατικά, καθώς και τους λόγους για τους οποίους η υπερβολική χρήση συνιστά μιαν αντίρροπη κίνηση από την πνευματικότητα της Εκκλησίας και του Γένους. Γράφει ο Αθανάσιος Β. Κολιοφούτης, Δρ Θεολογίας - Εκπαιδευτικός
Η
συνεχής και ακατάπαυστη χρήση του διαδικτύου από τον έφηβο επιφέρει μεταβολές στη ψυχολογική του κατάσταση, αφού καλλιεργεί σ’ αυτόν κλίμα κατάθλιψης [1], το οποίο μεταφέρει στην ζωή του και το οποίο μπορεί να τον οδηγήσει μέχρι και στην αυτοκτονία. Όπως προκύπτει από τις συγκλονιστικές αποκαλύψεις στις οποίες προέβη ο κ. Μανώλης Σφακιανάκης, προϊστάμενος του τμήματος δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος, στα πλαίσια του δεύτερου συνεδρίου ασφαλούς πλοήγησης στο διαδίκτυο που διοργανώθηκε στην Αθήνα, τα στοιχεία είναι σοκαριστικά: «Έχουμε σώσει 700 παιδιά από την αυτοκτονία στο παρά ένα!». Στη συνέχεια μοιράστηκε με το κοινό ένα περιστατικό: «Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη στιγμή που ήρθε και με βρήκε στο γραφείο ο πατέρας μίας κοπέλας 18 ετών, την οποία σώσαμε τελευταία στιγμή. Και μου μετέφερε συγκινημένος ότι η κόρη του κάποια στιγμή του είπε: «Πατέρα, αν δεν υπήρχε ο κ. Σφακιανάκης, εγώ δεν θα ήμουν τώρα εδώ να σου μιλάω»[2]. Σελίδα 14
Η ατέρμονη ενασχόληση του νέου με το διαδίκτυο τον καθιστά νευρικό, ευέξαπτο, ευερέθιστο και επιθετικό, που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με νηφαλιότητα τις αντιξοότητες της ζωής του[3]. Το αίσθημα χαμηλής αυτοεκτίμησης, το άγχος και η κοινωνική φοβία υποκαθιστούν τις έμφυτες δημιουργικές δυνάμεις του παιδιού και αναστέλλουν με αποφασιστικό τρόπο τη διαδικασία της κοινωνικοποίησής του. Ο έφηβος καθίσταται φοβικός και ανίκανος να αντιμετωπίσει με πρόσφορο τρόπο τις δυσχέρειες της ζωής. Αν λοιπόν ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο δημιουργεί και ενισχύει αυτοκτονικές τάσεις, τότε αναδεικνύεται αναμφισβήτητα και απ’ αυτήν την πλευρά, σε μείζον ποιμαντικό πρόβλημα, που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Η αυτοκτονία ως πράξη απελπισίας και απογνώσεως φανερώνει συν τοις άλλοις και απιστία προς το Θεό και συνιστά κορυφαία αντιχριστιανική πράξη[4]. Η πρόθεση αυτοκτονίας κάποιου
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
χριστιανού αποτελεί την πιο σοβαρή ένδειξη διασάλευσης της χριστιανικής αυτοσυνειδησίας και πνευματικότητάς του. Αποδεικνύει με κατηγορηματικό τρόπο πως ο άνθρωπος αυτός έπαψε να βιώνει την ελπίδα του Χριστού, που είναι η πιο δυνατή ελπίδα.
Τέλος, ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο σμικρύνει, όπως αποδεικνύεται, τους πνευματικούς ορίζοντές τους, αφού οι διαδικτυακές περιπλανήσεις τους επικεντρώνονται στη χρήση παιχνιδιών και ανούσιων εφαρμογών, χωρίς μορφωτικό περιεχόμενο.
Πράγματι, μέσα στην Εκκλησία ο χριστιανός καλείται να ζήσει το μήνυμα της αναστάσεως του Χριστού. Εντάσσεται στο σώμα του Χριστού και με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος ζει μέσα στην προοπτική της αναστάσεως και της καινής κτίσεως [5]. Ζει ως μέτοχος της ζωής του Θεού, με την πίστη, την ελπίδα και την αγάπη [6]. Το πνεύμα του δεν είναι πνεύμα δειλίας και φόβου, αλλά πνεύμα δυνάμεως και ελπίδας [7]. Ζει την παρουσία του Θεού μέσα στον κόσμο, αισθάνεται την αγάπη του, δέχεται ως παρόντα τα μέλλοντα και εμπιστεύεται στην πρόνοια του. Αναμφισβήτητα οι χριστιανοί είναι άνθρωποι της ελπίδας. Η ελπίδα τους είναι σταθερή και ασφαλής. Δεν αναφέρεται στο πιθανό η το ενδεχόμενο, αλλά στο βέβαιο και αιώνιο, δηλαδή στο Θεό [8]. Η ελπίδα αυτή νικά την εφημερότητα του παρόντος βίου και συνδέει αυτή με την αιωνιότητα της παρουσίας του Θεού.
Η συνεχής και αδιάκοπη ενασχόληση του εφήβου με όλες τις παραπάνω ανούσιες παιδαγωγικά εφαρμογές του διαδικτύου οξύνει ακόμα περισσότερο τη γλωσσική ένδεια του σύγχρονου νεοέλληνα. Ενισχύει τη λεξιπενία του κατά τρόπο ώστε να μην μπορεί να αντιληφθεί γλωσσικούς όρους και εκφράσεις που γέννησε η ίδια η γλώσσα του και οι οποίοι μετατρέπονται σε νεκρές λέξεις, που απλώς παραπέμπουν σε κάποιο ένδοξο παρελθόν. Το πρόβλημα αυτό δεν έχει απλώς και μόνο μορφωτικές συνέπειες στους νέους, οι οποίοι αδυνατούν να αναπτύξουν μία συγκροτημένη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα.
Σ’ αυτά τα πλαίσια ο χριστιανός καλείται να οπλιστεί με δύναμη, ελπίδα και αισιοδοξία για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα του βίου του. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το καθημερινό άγχος και η κοινωνική φοβία αντικαθίστανται από την ασφάλεια της ειρήνης του Χριστού. Η έννοια της ειρήνης στην Εκκλησία υπερβαίνει τη κοσμική ψυχολογική κατάσταση της ηρεμίας και προσλαμβάνει νέο περιεχόμενο: Συνδέεται πλέον με την κατάσταση κοινωνίας με το Θεό μετά την απαλλαγή του ανθρώπου από την αμαρτία. Δεν πρόκειται πλέον για μια συμβατική ειρήνευση, αλλά για οντολογική απαλλαγή από τη φθορά και το θάνατο [9]. Ο χριστιανός βιώνει την ειρήνη με τον εαυτό του και ολόκληρο τον κόσμο και απαλλάσσεται από κάθε ταραχή και ανησυχία. Διατηρεί την εσωτερική του ειρήνη ακόμα και στις μεγαλύτερες ακαταστασίες και ταραχές της ζωής και υιοθετεί πνεύμα πραότητας και ανεξικακίας που πηγάζει από την εμπειρική βίωση της αγάπης του Θεού. Αυτό το φρόνημα μεταφέρει στον υπόλοιπο κόσμο, τον οποίο καλείται να μεταμορφώσει και να ανακαινίσει. Ο χριστιανός βλέπει τον πλησίον του αλλά και ολόκληρο τον κόσμο μέσα στο φως της αναστάσεως του Χριστού. Μέσα στα πλαίσια της καθολικής μεταμόρφωσης του κόσμου αποκτά ουσιαστικό νόημα η ανακαίνιση των διαπροσωπικών και κοινωνικών του σχέσεων. Δέχεται την αγάπη του Θεού, που είναι η πηγή της χαράς του, η οποία δεν αποτελεί καρπό ευδαιμονιστικής αναζητήσεως, αλλά έχει πνευματικό περιεχόμενο [10]. Αν λοιπόν ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο ασκεί αρνητικές επιδράσεις στον ψυχικό τους κόσμο, καλλιεργώντας πνεύμα απαισιοδοξίας, επιθετικότητας, νευρικότητας, σύγκρουσης, αυτοκαταστροφής η φοβικότητας, τότε αναμφισβήτητα λειτουργεί ως αντίρροπη δύναμη στο έργο του ποιμένα, ο οποίος αποσκοπεί να εμφυσήσει τη γνήσια χριστιανική ελπίδα και βεβαιότητα στα πνευματικά του τέκνα.
Οι έφηβοι εμφανίζουν συνάμα και γλωσσική ανεπάρκεια κατανόησης του περιεχομένου της δογματικής διδασκαλίας της Εκκλησίας. Όροι όπως «τριαδικός», «αγέννητος», «γεννητός», «αμέθεκτος», «μεθεκτός», «άκτιστος», «κτιστός», «εκπόρευση», «ενσάρκωση», «σωτηρία», «χάρη», «πίστη», «μυστήρια της Εκκλησίας» ή «αιώνια ζωή» και άλλοι, δια των οποίων διατυπώθηκε με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια από τους Πατέρες της Εκκλησίας το περιεχόμενο της πίστεως, δεν θεωρούνται σήμερα δεδομένοι αν δεν τύχουν επαρκούς αποσαφήνισης απ’ όποιον τους χρησιμοποιεί. Στο βαθμό λοιπόν, κατά τον οποίο ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο συμβάλλει στον περιορισμό των πνευματικών οριζόντων τους και παρεμποδίζει, όπως αποδείχθηκε, τη κατανόηση όρων που διατυπώνουν το περιεχόμενο της πίστεως, συνιστά και γι’ αυτό το λόγο ποιμαντικό πρόβλημα που πρέπει να θεραπευτεί. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ [1] Subrahmanyam, K., Greenfield, P., Kraut, R., & Gross, E., «The Impact of Computer Use on Children’s and Adolescents’ Development», Journal of Applied Developmental Psychology, σσ. 22, 7-30. [2] http://www.newsbomb.gr/koinwnia/story/277704/nai-stohamogelo–nai-sto-diadiktyo–nai-stis-nees-tehnologies. [3] Eric J. Moody, «Internet Use and Its Relationship to Loneliness», CyberPsychology & Behavior, 4 (3), 2001, σσ. 393-401. Lemmens S. J., Valkenburg M. P., Jochen P., «The Effects of Pathological Gaming on Aggressive Behavior», Journal of Youth and Adolescence 40, 2011, σσ. 38-47. [4] Μαντζαρίδης Γ., Χριστιανική Ηθική, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 425. [5] Οπ. παρ. σ. 37. [6] Όπ. παρ. σ. 45. [7] Όπ. παρ. σ. 109. [8] Όπ. παρ. σ. 204. [9] Για το νέο περιεχόμενο που προσλαμβάνει η έννοια της ειρήνης στον Χριστιανισμό βλ. σχ. Στογιάννος Π. Β., Πρώτη Επιστολή Πέτρου, Θεσσαλονίκη 2003, σσ. 103-104, 461. [10] Μαντζαρίδης Γ., όπ. παρ. , σ. 227. Σελίδα 15
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
www.pemptousia.gr
Πώς αντιμετωπίζει ο ποιμένας τον εθισμό στο διαδίκτυο Συνεχίζουμε σήμερα την εξαιρετικά διαφωτιστική σειρά άρθρων του Δρ. Αθανασίου Κολιοφούτη, σχετικά με τον εθισμό των νέων στο διαδίκτυο και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ο υπεύθυνος ποιμένας να αντιμετωπίσει το σύγχρονο αυτό πρόβλημα.
Οι
άξονες γύρω από τους οποίους οφείλει να περιστρέφεται η ποιμαντική παρέμβαση του σύγχρονου ποιμένα, προκειμένου να προβεί σε κατά το δυνατόν επιτυχή ποιμαντική αντιμετώπιση του σύγχρονου αυτού προβλήματος θα έπρεπε κατά τη γνώμη μας να λαμβάνουν υπόψη τους κυρίως ότι στόχος της ποιμαίνουσας Εκκλησίας οφείλει να είναι η προσέλκυση των νέων στην ενοριακή ζωή της Εκκλησίας, η ένταξή τους στο ενοριακό έργο και η ενεργής, συνεχής και αδιάπτωτη μέριμνα του ποιμένα για τα προσωπικά, τα πνευματικά αλλά και τα υλικά προβλήματα του καθενός απ’ αυτούς. Στοιχούμενοι στη διδασκαλία της Γραφής ότι «πίστις χωρίς έργα νεκρά εστι»[1], οι ποιμένες είναι ανάγκη να συμπληρώνουν το διδακτικό, διαφωτιστικό, καθοδηγητικό και εν γένει ποιμαντικό τους έργο προς τους νέους με το θετικό και απόλυτα έμπρακτο ενδιαφέρον τους για την καθημερινότηΣελίδα 16
τα, τους προβληματισμούς και τις προσωπικές ανησυχίες και αγωνίες τους. Πρέπει να διαμορφώσουν ένα ασφαλές περιβάλλον για τους νέους, το οποίο θα αφουγκράζεται τις αγωνίες και τους προβληματισμούς τους και θα συμμερίζεται η τουλάχιστον θα ακούει με σεβασμό τα οράματα και τα όνειρά τους για το κόσμο στον οποίο ζούνε. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι νέοι θα προσκληθούν να επαναβιώσουν την Εκκλησία ως αγαπητική κοινότητα και δημιουργικό πνευματικό εργαστήρι, που στοχεύει να καταθέσει μία άλλη πρόταση ζωής εντός του σύγχρονου κόσμου. Θα αισθανθούν την ενορία τους ως έναν δικό τους χώρο, που λειτουργεί ως συνεκτική και συσπειρωτική δύναμη των μελών του, σε αντίθεση με την αποξένωση του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος. Θα γίνουν αποδέκτες της δυνατότητας που τους παρέχεται εντός της ενοριακής ζωής να εκφράσουν ελεύθερα και ισό-
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
τιμα την άποψή τους, χωρίς προαπαιτούμενα και αποκλεισμούς. Όπως οι κατά σάρκα γονείς ανατρέφουν τα παιδιά τους με πνεύμα αγάπης, την οποία οφείλουν να εκφράζουν με κάθε τρόπο προκειμένου να μεταβιβάζουν σ’ αυτά την αίσθηση της ασφάλειας του περιβάλλοντος στο οποίο ζούνε και ανήκουν[2], έτσι και ο πνευματικός πατέρας οφείλει να εκφράζει, με τις πράξεις και τα λόγια του, την αγάπη και το αμέριστο ενδιαφέρον του για όλα ανεξαιρέτως τα πνευματικά του παιδιά. Όταν ο ποιμένας δείχνει με την ποιμαντική του πρακτική πως τα πνευματικά του τέκνα βρίσκονται συνεχώς στο κέντρο της προσοχής και ποιμαντικής διακονίας του, καθιστά αδιάκοπη την παρουσία του στο ποίμνιό του και δεν επιτρέπει στα τέκνα του να αισθανθούν παραμελημένα η να αναζητήσουν αλλού την κάλυψη αυτού του συναισθηματικού τους κενού. Ας μη ξεχνάμε πως το συναίσθημα διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ψυχική ζωή του εφήβου και εκφράζεται ποικιλοτρόπως [3]: Πρώτα, πρώτα με τη διάθεσή του να απομονωθεί από το προσκήνιο της κοινωνικής ζωής αλλά και την ταυτόχρονη επιθυμία του να επικοινωνήσει με τους συνομήλικούς του, οι οποίοι βρίσκονται στην ίδια ψυχική αστάθεια, αλλά διακατέχονται και από την ίδια αγωνία ταυτοποίησης. Έπειτα με την ανάγκη του να προσελκύσει το ενδιαφέρον των άλλων, προς υπέρβαση του συναισθήματος κατάθλιψης και μειονεξίας που αισθάνεται.
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Ακόμα, με την επιθυμία διεύρυνσης της κοινωνικότητάς του στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο και την τάση του να αποχωριστεί το γονεϊκό πρότυπο και ν’ ασκήσει αυστηρή κριτική στους γονείς του, την αυθεντία των οποίων αμφισβητεί έντονα. Διέρχεται μία ηλικία που χαρακτηρίζεται για την κορύφωση των υπαρξιακών προβληματισμών του, τον παρορμητισμό του και την εξιδανίκευση των διαπροσωπικών σχέσεών του. Πρόκειται τελικά για μία σύνθετη και επώδυνη διεργασία, κατά την οποία ο νέος στρέφεται προς τα ενδότερα του εαυτού του και προβαίνει σε ανακατάταξη των σχέσεών του. Ως επαναστάτης θέλει ν’ αλλάξει τον κόσμο και να τον θεμελιώσει επί τη βάσει των εξιδανικευμένων οραμάτων η ιδεών του. Θέλει να φωνάξει αλλά αισθάνεται απομονωμένος και εγκλωβισμένος στις παραδοσιακές νόρμες του σύγχρονου κόσμου. Αν οι νέοι εθίζονται στη χρήση του διαδικτύου, ίσως αυτό να συμβαίνει διότι επιχειρούν να ικανοποιήσουν τις ποικίλες αναζητήσεις τους, οι οποίες διαψεύδονται από την κατάπτωση των διαχρονικών αξιών που διέπουν τη λειτουργία του σύγχρονου κόσμου. Ίσως η αέναη περιπλάνησή τους στο κόσμο του διαδικτύου να πηγάζει από την απογοήτευση που εισπράττουν από τον πραγματικό κόσμο, ο οποίος δεν ανταποκρίνεται στις υψηλές τους προσδοκίες. Ίσως η επιθετική συμπεριφορά τους στο διαδίκτυο, όπως εκφράζεται με όλους τους τρόπους που επιδείξαμε παραπάνω, να αποτελεί απότοκο της προσπάθειας αντιρρόπησης εκ μέρους τους του βιώματος της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας, με το οποίο τους τροφοδοτεί η σύγχρονη κοινωνία. Σελίδα 17
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Δεν αποκλείεται η προσπάθειά τους να οικοδομήσουν μία άλλου είδους κοινωνικότητα να οφείλεται στη κρίση που διέρχεται σήμερα ο θεσμός της οικογένειας η τη διάβρωση του θεσμού της φιλίας, τον οποίο οι έφηβοι εξιδανικεύουν. Ως μυσταγωγός των λογικών προβάτων του Χριστού, ο ποιμένας έχει την ποιμαντική ευθύνη να μυήσει τους νέους στην ενοριακή ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας, εντός της οποίας όλα τα παραπάνω γνωρίσματα του κοινωνικού βίου βρίσκουν η οφείλουν να βρίσκουν την πραγματική και αυθεντική τους έκφραση. Όταν η παραπάνω ποιμαντική προσπάθεια στεφθεί με επιτυχία, τότε εύλογα, συνειδητά η ασυνείδητα, η απρόσωπη κοινωνικότητα του διαδικτύου θα αντιπαρατεθεί στην συνείδηση των νέων με το κοινοτικό πνεύμα, που διέπει τη ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας. Όταν ο έφηβος, ο οποίος πιστεύει σε διαχρονικές και αναλλοίωτες αξίες διαπιστώσει πως η ενορία του αποτελεί μία ανοιχτή αγκαλιά, στην οποία υπάρχει χώρος και για τον ίδιο, είναι πιθανό να ευαισθητοποιηθεί. Όταν αντιληφθεί πως η αλληλεγγύη, η αλληλοϋποστήριξη, το ανιδιοτελές ενδιαφέρον, η αυτοπροσφορά, η έμπρακτη υπέρβαση της ατομικότητας, η η συμπόρεση αποτελούν τις συνεκτικές δυνάμεις λειτουργίας αυτού του σώματος δεν αποκλείεται να ανταποκριθεί θετικά σ’ αυτήν την πρόσκληση. Όταν βιώσει τη διαφορετικότητα του κάθε μέλους της Εκκλησίας ως πηγή έμπνευσης και εμπλουτισμού της ζωής αυτού του σώματος, ίσως αισθανθεί και ο ίδιος ζωντανό μέλος του. Όταν αντιληφθεί πως η αμαρτία του κάθε μέλους, δεν αποτελεί λόγο οριστικής και αμετάκλητης αποβολής του από το σώμα του Χριστού, αλλά αφετηρία πνευματικού αγώνα και πρόοδου, ενδεχομένως να καταθέσει και ο ίδιος αβίαστα τις προσωπικές του ανησυχίες και τα υπαρξιακά του αδιέξοδα. Η λειτουργία της ενορίας ως ζώσας κοινότητας και ζωντανού κυττάρου [4], εντός της οποίας θα ενσωματωθεί, θα του επιτρέψει να βρει απαντήσεις στα αγωνιώδη ερωτήματά του, να αποκαταστήσει τη κλονισμένη κοινωνικότητά του και να ενεργοποιήσει τις δημιουργικές του δυνάμεις, τις οποίες θα ανακαλύψει. Στους κόλπους της Εκκλησίας θα του δοθεί η δυνατότητα να αναπτύξει αυθεντικές πρωτογενείς σχέσεις με το κοινωνικό του περιβάλλον και να βιώσει έμπρακτα ό,τι συνεπάγεται η επικοινωνία με τον πατέρα, τον φίλο ή τον αδελφό. Ίσως τότε απομυθοποιήσει, συνειδητά η ασυνείδητα, τη σημασία της καταχρηστικής συμμετοχής του σε διαδικτυακές κοινότητες προς επίτευξη των παραπάνω στόχων και παράλληλα ανακαλύψει τη χρηστική σημασία του διαδικτύου. Απαραίτητη βέβαια προϋπόθεση για να συμβούν όλα τα παραπάνω καθίσταται αυτονόητο πως αποτελεί η αναβίΣελίδα 18
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ωση του κοινοτικού πνεύματος της ενορίας. Στην περίπτωση κατά την οποία ο έφηβος διαπιστώσει πως η λειτουργία της ενορίας συνίσταται απλώς και μόνο στην ικανοποίηση του θρησκευτικού συναισθήματος των ανθρώπων και στην τήρηση ενός πιθανότατα δυσνόητου γι’ αυτούς λειτουργικού τυπικού, δεν αποκλείεται να εκφράσει έντονες επιφυλάξεις και αρνητισμό για τη συμμετοχή του σε μία τέτοιου είδους ενοριακή ζωή. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ [1] Ιακ. 2, 17. [2] Τα παιδιά αισθάνονται την ανάγκη να προβάλλονται με αγάπη από τους γονείς τους προκειμένου να βιώνουν την ασφάλεια και την προστασία του περιβάλλοντός τους. Η ικανοποίηση αυτής της ανάγκης τα καθιστά ικανά να διαμορφώσουν ένα εσωτερικό μοντέλο τόσο για τον ίδιο τους τον εαυτό, που προάγει τα συναισθήματα της αυτάρκειας, της αυτοαξίας και της αυτοπεποίθησης, όσο και για τους άλλους, που αναδεικνύονται ως άξιοι εμπιστοσύνης και φίλα προσκείμενοι προς αυτά. Βλ. σχ. Μπαλογιάννης Σ., όπ. παρ. σ. 11 και Hannush J. M., Becoming GoodParents: an Εxistential Journey, New York 2002, σ. 137. [3] Μπαλογιάννης Σ., Ψυχιατρική και Ποιμαντική Ψυχιατρική, Θεσσαλονίκη 1986, σσ. 73 – 90. [4] π. Μεταλληνός Γ., Ενορία: ο Χριστός εν τω μέσω ημών, Αθήνα 2006, σ. 51. . . . . . . . . . . .
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Πώς η Ποιμαντική αντικαθιστά τη Διαδικτυακή Συμβουλευτική Στο παρόν άθρο βλέπουμε τις βασικές γραμμές, πάνω στις οποίες η Ποιμαντική που ασκείται μέσα από την Ενορία μπορεί να εξουδετερώσει τους ποικίλους κινδύνους που εγκυμονεί η υπέρμετρη ενασχόληση με το Διαδίκτυο. Γράφει ο Αθανάσιος Β. Κολιοφούτης, Δρ Θεολογίας - Εκπαιδευτικός
Η
αναβίωση της ενοριακής ζωής με πρωτοβουλία και δράσεις του ιερέα – έργο ιδιαίτερα κοπιώδες και επίπονο –, το συνεχές και αδιάπτωτο ενδιαφέρον του για κάθε νέο ξεχωριστά και οι ποιμαντικές δράσεις του θα βοηθήσουν αποφασιστικά στην κατά το δυνατόν αποκατάσταση του παιδαγωγικού κύρους του ποιμένα. Αν ικανοποιηθεί η αναγκαιότητα της ανάδειξής του σε μία χαρισματική και ηγετική προσωπικότητα του κοινωνικού συνόλου, που θα καταθέτει έμπρακτα τη μαρτυρία του Χριστού σε όλες ανεξαιρέτως τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής, τότε ο ιερέας θα έχει επιτύχει σημαντικά με την παρουσία και τη δράση του, στο έργο της «αναχαίτισης» της καταλυτικής επίδρασης των παιδαγωγικών μοντέλων του διαδικτύου στη συνείδηση των νέων. Αν ο ποιμένας σταθεί δίπλα στον πονεμένο άνθρωπο της σύγχρονης εποχής, ο οποίος είναι καταδικασμένος στη μοναξιά, την εκμετάλλευση και τη
καταδυνάστευση, τότε εύλογα θα αποκαταστήσει το κλονισμένο κύρος του και θα προκαλέσει την προσοχή των νέων, οι οποίοι εκ φύσεως αναζητούν αυθεντικά πρότυπα μίμησης και τα εξιδανικεύουν. Το ενδιαφέρον των ποιμένων για τους άστεγους, τους μόνους και εγκατελειμμένους, τους ηλικιωμένους, τους ανάπηρους, τους πραγματικά φτωχούς, τα παιδιά και τις μοναχικές γυναίκες, τους ασθενείς και περιθωριοποιημένους, θα τους καταστήσει «μπροστάρηδες» της κοινωνίας, που θα φωτίζουν το δρόμο της αγάπης σε όλα αυτά τα μεγάλα κοινωνικά και ηθικά προβλήματα της εποχής μας. Όταν υπάρξει ο πρώτος, ο ένας, τότε θα ακολουθήσουν και οι άλλοι, οι ενορίτες, οι εθελοντές, οι συνεργάτες, οι φίλοι, οι γνωστοί και οι άγνωστοι και προπάντων οι νέοι, οι οποίοι επενδύουν τα όνειρά τους σε τέτοιου είδους αγώνες. Μέσα σ’ αυτήν την πνευματική ατμόσφαιρα, η οποία προδίδει διάθεση συμπάθειας και συμπόρευΣελίδα 19
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
σης του ποιμένα στην οδύνη του αδελφού, αυτός θα επιτύχει να καταστήσει τα πνευματικά του παιδιά και ειδικά τους νέους ανθρώπους κοινωνούς της γνήσιας χριστιανικής ελπίδας, η οποία πηγάζει από τη βεβαιότητα της Εκκλησίας για την αμετάκλητη νίκη του θανάτου από το Χριστό. Η ελπίδα της πίστεως και η εμπιστοσύνη του ανθρώπου στο θέλημα του Θεού, όπως αυτό εκφράζεται με την στήριξη στον συνάνθρωπο, θα αντιπαραβληθεί στο πνεύμα της απελπισίας και απόγνωσης που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους του σήμερα και περισσότερο τους νέους, οι οποίοι αισθάνονται φαλκιδευμένοι στα σύγχρονα κοινωνικά αδιέξοδα. Θα τους καταστήσει ικανούς να αντιμετωπίζουν με περισσότερη αισιοδοξία την αβεβαιότητα του σύγχρονου βίου. Θα τους οπλίσει με περισσότερη δύναμη και αισιοδοξία για να αντιμετωπίσουν τα καθημερινά προβλήματα του βίου τους και θα ενισχύσει την ανθεκτικότητά τους σε όλα εκείνα τα αρνητικά μηνύματα του διαδικτύου, που καλλιεργούν πνεύμα απαισιοδοξίας, αυτοκαταστροφής ή φοβικότητας. Αν ο ιερέας επιτύχει να κερδίσει το σεβασμό και την εκτίμηση των νέων, αν καταστεί πρότυπο προς μίμηση στη συνείδησή τους, ίσως τότε έμμεσα επιτύχει να «αποϊεροποιήσει» τα σύμβολα του διαδικτύου και να μειώσει την εξάρτησή τους από όλους όσους ασκούν πρωτόγνωρη επίδραση στη λήψη των αποφάσεών τους και στις επιλογές τους. Αν ο ιερέας αναδειχθεί στον «άνθρωπό» τους, σ’ αυτόν που θα προστρέξουν για να λάβουν τη νουθεσία Σελίδα 20
www.pemptousia.gr
του, την πατρική συμβουλή του, τη φιλική γνώμη του ή την ευχή του, ίσως τότε δεν χρειαστεί να μετέχουν σε κάποια πολύωρη διαδικτυακή συζήτηση, προκειμένου να τύχουν καθοδήγησης ή συμβουλής. Η ποιμαντική συμβουλευτική θα αντικαταστήσει εύλογα τη «διαδικτυακή» συμβουλευτική. Στο σημείο αυτό μας δίνεται η ευκαιρία να τονίσουμε την ποιμαντική σημασία της αναγνώρισης του ποιμαντικού έργου από τους ποιμαινόμενους. Η αμφισβήτηση του επιτυχούς έργου του παιδαγωγού από τον παιδαγωγούμενο καθιστά πολύ δύσκολη την προσπάθεια του παιδαγωγού να αντεπεξέλθει με επιτυχία στην ικανοποίηση των αναγκών του υποκειμένου της αγωγής, πράγμα το οποίο προσβάλλει καίρια την επίτευξη των παιδαγωγικών στόχων. Αντίθετα, όταν ο παιδαγωγούμενος αναγνωρίζει τις προσπάθειες που καταβάλλει ο παιδαγωγός για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, ευαισθητοποιείται, βιώνει συναισθήματα συμπάθειας, θαυμασμού και σεβασμού γι’ αυτόν και ενθαρρύνεται να εντείνει τις προσπάθειές του για την πρόσκτηση των προσφερόμενων διδακτικών αγαθών [1]. Το ίδιο συναίσθημα ενθάρρυνσης και στήριξης διαπιστώνεται και στο χώρο της ποιμαντικής διακονίας, στην περίπτωση που ο ποιμαινόμενος αναγνωρίσει την ευεργετική διακονία του ποιμένα [2]. Αν ο ποιμαινόμενος δεν αναγνωρίσει την αποφασιστική συμβολή του ποιμένα στην πρακτική αντιμετώπιση των προβλημάτων και δυσχερειών του καθημερινού του βίου, η μη πλήρωση αυτών των αναγκών του, ενδεχο-
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
μένως θα τον οδηγήσει στην αναζήτηση βοήθειας σε άλλες πηγές, όπως το διαδίκτυο, οι οποίες είναι μοιραίο να υποκαταστήσουν η ακόμα και να ακυρώσουν το πρόσωπο και το έργο του ποιμένα. Γι’ αυτό ο ιερέας οφείλει να κερδίσει το σεβασμό και την εκτίμηση του νέου. Οφείλει να γίνει τόσο απαραίτητος σ’ αυτόν όσο ένας ιατρός στον ασθενή του η ένας δάσκαλος στο μαθητή του. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, ίσως ο νέος απεξαρτηθεί από την αυθεντία των ψευδοπαιδαγωγών του διαδικτύου και εναποθέσει τις προσδοκίες του στους χαρισματικούς παιδαγωγούς του Χριστού, οι οποίοι οφείλουν να είναι μυσταγωγοί και εμπνευστές του ποιμνίου τους στην εν Χριστώ ζωή [3]. Σήμερα, στην τόσο κρίσιμη και ταραγμένη εποχή που διάγουμε, υπάρχουν αρκετά παραδείγματα ιερέων, οι οποίοι μιμούμενοι την απροσμέτρητη αγάπη του σωτήρα Χριστού, αναδεικνύονται σε χαρισματικούς ποιμένες, που αναλαμβάνουν συγκινητικές πρωτοβουλίες ποιμαντικής διακονίας του πονεμένου αδελφού [4]. Πρόκειται για πνευματικούς πατέρες, οι οποίοι αποβάλλουν τη δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία στην άσκηση των ποιμαντικών καθηκόντων τους και με την ενεργητική και εξατομικευμένη ποιμαντική τους μετασχηματίζονται σε ζωντανά και αυθεντικά πρότυπα στα μάτια των νέων ανθρώπων.
σε να βοηθήσει με σκοπό να ανατρέψει και να βελτιώσει αυτήν την άσχημη κατάσταση και να αποτελέσει η Κιβωτός μία εστία φροντίδας, συμπαράστασης και ελπίδας για το μέλλον αυτών των παιδιών της «άλλης» Αθήνας.: http://www. kivotostoukosmou.org/kivotos/. . . . . . . . . . .
YΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
.
1. Ο προσανατολισμός της διαπαιδαγώγησης στις ανάγκες του παιδαγωγούμενου αποτελεί μία από τις τεχνικές υποστήριξης της διαδικασίας της μάθησης και έχει την πηγή της στις κοινωνικές προοπτικές της μάθησης. Βλ. σχ. Alexander Α. P., Winne H. P., Handbook of Educational Psychology, Νew Jersey 20062, σ. 337. Η πεποίθηση του παιδαγωγούμενου, ως αποτέλεσμα των ενεργειών του παιδαγωγού, πως η επίλυση ενός προβλήματος μπορεί να ικανοποιήσει βασικές του ανάγκες συμβάλλει καίρια στη διαμόρφωση ενός ελκυστικού παιδαγωγικά περιβάλλοντος. Βλ. σχ. Cohen J.,Educating Minds and Hearts: Social Emotional Learning and the Passage into Adolescense, Νew York 1999, σ. 65.
.
2. π. Θερμός Β., Ποιμαίνοντες μετ’ Επιστήμης, Αθήνα 1996, σ. 63.
.
3. π. Καλλιακμάνης B., Ο Εκκλησιολογικός Χαρακτήρας της Ποιμαντικής, Λεντίω Ζωννύμενοι ΙΙ, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 60. 4. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Κιβωτού του πατρός Αντωνίου Παπανικολάου στην Αθήνα, η οποία ιδρύθηκε το 1998, προκειμένου να βοηθήσει νέα παιδιά εγκαταλειμμένα, μπλεγμένα στα ναρκωτικά και την εξαθλίωση. Ο 26χρονος ιερέας, διαπιστώνοντας τις πολύ άσχημες συνθήκες διαβίωσης των παιδιών θέλη-
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
. . . . . . .
. . . . . .
Σελίδα 21
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
www.pemptousia.gr
Προτάσεις οργάνωσης για μια αποτελεσματική Ποιμαντική του Διαδικτύου Συνεχίζουμε σήμερα την αναλυτική σειρά των άρθρων του Δρ Αθ. Κολιοφούτη, σχετικά με την Ηθική του Διαδικτύου. Στο παρόν δημοσίευμα παρατίθενται οι άξονες για μία ολοκληρωμένη από πρακτικής πλευράς ποιμαντική παρέμβαση στο ζήτημα του εθισμού στο Διαδίκτυο.
Α
πό την πλευρά της, η Εκκλησία οφείλει να εγκαινιάσει ένα νέο είδος διαδικτυακής ποιμαντικής, προκειμένου να προστατεύσει τους νέους από τις επικίνδυνες διαδικτυακές περιπλανήσεις τους. Η χρήση του διαδικτύου από τον σύγχρονο ποιμένα δεν πρέπει να συνδέεται μόνο με την αναγκαιότητα εκσυγχρονισμού του ποιμαντικού έργου της Εκκλησίας και την αξιοποίηση των σύγχρονων επικοινωνιακών μέσων απ’ αυτόν προκειμένου να επικοινωνήσει το μήνυμα του ευαγγελίου στον άνθρωπο του σήμερα. Συνάμα, ο ποιμένας οφείλει να «περιφρουρεί» τον χώρο του διαδικτύου, αναδεικνύοντας τις σκοτεινές πλευρές του και φωτίζοντας τις παγίδες του, οι οποίες μπορούν εύκολα να παραπλανήσουν τον καθένα και ειδικότερα τον έφηβο χρήστη του. Αν ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο γίνεται αίτιο της παγίδευσής τους σε Σελίδα 22
επικίνδυνους διαδικτυακούς τόπους, τότε ο ποιμένας δεν έχει άλλη επιλογή από το να ηγηθεί μίας προσπάθειας περιφρούρησης του ποιμνίου του απ’ όλους αυτούς τους κινδύνους και ενημέρωσης των πνευματικών του τέκνων για ό,τι ολέθριο συνεπάγεται η αδιάκριτη, αλόγιστη και υπέρμετρη χρήση του διαδικτύου. Εξάλλου, και για τους Πατέρες της Εκκλησίας, η περιφρούρηση του ποιμνίου τους αποτέλεσε αναμφισβήτητα την πεμπτουσία της ποιμαντικής διακονίας τους. Ο εντοπισμός των κινδύνων που απειλούσαν την πνευματική εκτροπή των πνευματικών τους τέκνων και η ενδελεχής, σχολαστική και λεπτομερής ενημέρωσή τους σχετικά με τους ενδεχόμενους τρόπους παραπλάνησής τους εκ των αιρετικών αποτελούσαν βασικά στοιχεία της διακονίας των Πατέρων της Εκκλησίας.
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
Πράγματι, μελετώντας τα περισπούδαστα συγγράμματά τους διαπιστώνουμε πως οι Πατέρες επεξεργάζονταν τα συγγράμματα των αιρετικών, με τα οποία αυτοί διέδιδαν τις αιρετικές τους κακοδοξίες, προέβαιναν σε αναλυτική αναίρεση των επιχειρημάτων που περιλαμβάνονταν σ’ αυτά, και παρέπεμπαν τους πιστούς αναλόγως. Δεν επιδίδονταν μόνο σε μία συστηματική προσπάθεια να φωτίσουν τους χριστιανούς της εποχής τους περί των αληθειών της πίστεως, με το κήρυγμα και τα συγγράμματά τους. Αποσκοπούσαν ταυτόχρονα και στην αποκάλυψη των φιλοσοφικών παγίδων των αιρετικών, οι οποίες στόχευαν στη δογματική παραπλάνησή τους[1]. Ανάλογα οφείλει να πράξει και ο σύγχρονος ποιμένας σήμερα για να προστατεύσει τα πνευματικά του τέκνα από τις παγίδες του διαδικτύου. Η συνοδική επιτροπή Χριστιανικής Αγωγής και Νεότητας οφείλει να θέσει υπό την συστηματική μελέτη και διαποίμανσή της το ζήτημα του εθισμού των νέων στο διαδίκτυο. Μία ομάδα εξειδικευμένων επιστημόνων, οι οποίοι έχουν θέσει το πρόβλημα υπό του μικροσκοπίου της επιστημονικής τους έρευνας, θα μπορούσε να συνεργαστεί με τα μέλη της συγκεκριμένης συνοδικής επιτροπής και όλοι μαζί να προχωρήσουν σε συγκεκριμένες δράσεις. Ανάλογα θα μπορούσε να επανδρωθεί και το Γραφείο Νεότητος κάθε μητροπόλεως, το οποίο θα είναι υπεύθυνο να εξειδικεύει την ποιμαντική αντιμετώπιση του προβλήματος στα πλαίσια των ενοριών της. Η
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
συνοδική επιτροπή οφείλει να ενημερώνει τους συνδέσμους κάθε μητρόπολης για την έκταση του φαινομένου και να επικαιροποιεί τους τρόπους αντιμετώπισής του. Μπορεί να διοργανώνει ανά τακτά χρονικά διαστήματα σχετικά συνέδρια επί του θέματος και να ανοίγει διαύλους επικοινωνίας με τους σχετικούς κοινωνικούς η επιστημονικούς φορείς, οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι με την καταπολέμηση του φαινομένου η παρακολουθούν την εξέλιξή του. Οι σύνδεσμοι των μητροπόλεων θα αναλάβουν την ευθύνη να μεταφέρουν την πολύτιμη πληροφόρησή τους στο πλαίσιο των ενοριών της μητρόπολής τους. Με την εποπτεία και τη καθοδήγηση του επιχώριου επισκόπου μπορούν να συμβάλλουν στην συστηματοποίηση της αντιμετώπισης του φαινομένου, να οργανώνουν ημερίδες ενημέρωσης του κλήρου και του λαού για την επικινδυνότητα και τις ολέθριες συνέπειές του και να συμβάλλουν στην έκδοση και κυκλοφορία έντυπου ενημερωτικού υλικού. Αναπτύσσοντας ένα δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ των ενοριών κάθε μητρόπολης και προκειμένου να επιτευχθεί η διεύρυνση της πληροφόρησης, οι σύνδεσμοι θα αναλάβουν το έργο της κοινοποίησης ενδεικτικών επικίνδυνων ιστότοπων, που θα εντοπίζει η αρμόδια συνοδική επιτροπή, στους εφημερίους των ναών της μητρόπολής τους. Αυτοί με την σειρά τους θα αναλάβουν να προωθούν την σχετική πληροφόρηση στους νέους που προσέρχονται σε διάφορες νεανικές ενοριακές συντροφιές η δια του κηρύγματός τους να αποκαλύΣελίδα 23
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
πτουν τις επικίνδυνες διαδικτυακές διαδρομές σε όλο ανεξαιρέτως το ποίμνιό τους, εφιστώντας την προσοχή του. Στις νεανικές συντροφιές της ενορίας τους οι νέοι μπορούν να συζητούν τις παρεκτροπές της περιήγησης σε όλους τους παραπάνω ιστότοπους και να αναδεικνύουν με σαφήνεια τα σημεία στα οποία αυτοί διαστρεβλώνουν τη χριστιανική ηθική η φαλκιδεύουν την ανθρώπινη ελευθερία. Μπορούν μάλιστα να ενθαρρύνονται να καταγράφουν και να αναλύουν οι ίδιοι τους κινδύνους του διαδικτύου, προκειμένου να ενθαρρυνθούν σε μία ενεργητική και βιωματική ανακάλυψη των ενδεχόμενων κινδύνων της παράχρησής του. Σχετικές εφημερίδες η περιοδικά που ενδεχομένως εκδίδει κάθε μητρόπολη μπορούν να φιλοξενούν ένα σχετικό άρθρο των παιδιών ανά έκδοση, στο οποίο τα ίδια θα επισημαίνουν τα συμπεράσματα της ομάδας σχετικά με την πλοήγηση σε επικίνδυνες ιστοσελίδες. Η κατάδειξη και συνειδητοποίηση όλων αυτών των κινδύνων ενδεχομένως να καταστήσει πιο επιφυλακτικούς και προσεκτικούς τους νέους στη χρήση του διαδικτύου και να τους προβληματίσει. Κάποια μέλη της αρμόδιας συνοδικής επιτροπής με εξειδικευμένες γνώσεις πληροφορικής θα μπορούσαν να επιφορτιστούν με την καθημερινή κατά το δυνατόν, εποπτεία του διαδικτύου, προκειμένου να αλιεύσουν επικίνδυνους θρησκευτικούς διαδικτυακούς ιστότοπους, που επίσης προσελκύουν την προσοχή των εφήβων. Αρκετές φορές μία και μόνο απλή αναζήτηση στο χώρο του διαδικτύου είναι αρκετή για να εντοπίσει εξόφθαλμους κινδύνους, που σχετίζονται με πρόσκληση σε «ύποπτους» διαδικτυακούς τόπους και «περίεργες» διαδικτυακές συντροφιές. Σύμφωνα με έρευνες υπάρχουν περισσότερες από 100 χιλιάδες ιστοσελίδες που παρέχουν πληροφορίες σχετικές με το σχεδιασμό, την οργάνωση και την καταγραφή αυτοκτονίας[2], εκ των οποίων τουλάχιστον 80 τρόποι αυτοκτονίας παρουσιάζονται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Οι ιστοσελίδες αυτές, όπως και τα σχετικά διαδικτυακά φόρουμ, συχνά ενθαρρύνουν τις αυτοκτονικές συμπεριφορές, παρακινούν σε αυτοκτονία η και την διευκολύνουν[3]. Κάποιες απ’ αυτές συχετίζονται με επικίνδυνες αιρέσεις η παραθρησκευτικές οργανώσεις. Όπως αποδείχθηκε, οι νέοι συχνά υπόκεινται σε έναν διαδικτυακό βομβαρδισμό από τις ανορθόδοξες διδασκαλίες των αιρέσεων και άρα διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο από την προσηλυτιστική δράση τους. Ως εκ τούτου, οι ποιμένες οφείλουν να αποκαλύψουν στο ποίμνιο τους, με μία εξειδικευμένη αντιαιρετική ποιμαντική του διαδικτύου, τους κινδύνους που συνεπάγεται η διαδικτυακή δράση πολλών αιρέσεων και σεκτών, με ποικίλα χαρακτηριστικά, όπως χριστιανικά, ψευδοχριστιανικά, χιλιαστικά, εσχατολογικά, φιλοσοφικά, πολιτιστικά, παιδαγωγικά, αποκρυφιστικά, νεογνωστικά, πνευματιστικά, γκουρουϊστικά, ινδουϊστικά, βουδιστικά, ιαπωνικά, ισλαμικά, παραψυχολογιΣελίδα 24
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
κά, ουφολογικά μέχρι και νεοειδωλολατρικά και σατανιστικά[4]. Κάποια κηρύγματά τους κατά τη διάρκεια του εκκλησιαστικού έτους μπορούν να αφιερωθούν στη δράση κάποιων σύγχρονων αιρέσεων η παραθρησκευτικών ομάδων, που κάνουν αισθητή την παρουσία τους στο διαδίκτυο. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Χαρακτηριστικό παράδειγμα όλων των παραπάνω σκέψεων αποτελεί το παράδειγμα των αγίων Αναστασίων Α′ και Β′ Αντιοχείας, οι οποίοι αντιμετώπισαν επιτυχώς τον κίνδυνο του Μονοφυσιτισμού στα τέλη του 6ου και τις αρχές του 7ου αιώνα μ.Χ. και συνήθιζαν να ενημερώνουν τα πνευματικά τους τέκνα για τα συγγράμματα των αιρετικών, Βλ. σχ. Κολιοφούτης Β. Αθανάσιος, Η Ποιμαντική αντιμετώπιση των Προβλημάτων και των Αναγκών του Πληρώματος της Εκκλησίας στα Κείμενα των δύο Αναστασίων Α και Β Αντιοχείας, (διδακτ.διατρ.), Θεσσαλονίκη 2012, σσ. 89 – 90, 94 – 95, 141. 2. Λάππας Α., Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Παιδοψυχιατρικού Συνεδρίου, σ. 55. 3. www.bmj.com/content/336/7648/800.full. 4. π. Τσουρός Κ., «Νεοφανείς Αιρέσεις και Παραθρησκεία Α′», Διάλογος 42, 2005, σσ. 1-3. . . . . . . . . . . . . . .
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Πηγή: www.alltreatment.com
Ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο ως ποιμαντικό πρόβλημα: Συμπεράσματα Ολοκληρώνουμε σήμερα τη σειρά των άρθρων του Δρ Θ. Αθανασίου Κολιοφούτη, με την παράθεση των τελικών συμπερασμάτων που προκύπτουν από τη μελέτη του για το εξαιρετικά επίκαιρο πρόβλημα του εθισμού των νέων ανθρώπων στο διαδίκτυο και την κατάθεση προτάσεων για την αντιμετώπισή του.
Η
έκδοση κάποιου ενημερωτικού δελτίου ανά τακτά διαστήματα, με θεματολογία αποκλειστικά αντιαιρετικού περιεχομένου σχετικά με τη δράση κάποιας «διαδικτυακής» αίρεσης, θα βοηθούσε αρκετά τον στόχο της συνεχούς ενημέρωσης των νέων για την επικίνδυνη δράση και τη μεθοδολογία των «διαδικτυακών» αιρέσεων. Οι αρθρογράφοι ενός τέτοιου δελτίου θα αποκαλύπτουν τις δογματικές θέσεις και τα επιχειρήματα αυτών των αιρέσεων. Στη συνέχεια θα μπορούν να προβούν σε αναίρεσή τους και να εφιστούν την προσοχή των νέων στην προσηλυτιστι-
κή δράση των αιρετικών και τα μέσα διάδοσης των δογματικών κακοδοξιών τους. Η θεολογική ανάδειξη της ιερότητας της ζωής επί τη βάσει του Ευαγγελίου, η αμφισβήτηση της οποίας φανερώνει αλλοτρίωση και διαστροφή, θα βοηθήσει τους νέους να αξιολογήσουν την επικινδυνότητα των αιρέσεων εκείνων, που εκμεταλλευόμενες τον ανεξέλεγκτο χώρο του διαδικτύου βάλλουν κατά της ανθρώπινης ζωής. Η ταυτόχρονη ενημέρωση των νέων για το περιεχόμενο της πίστεως που ασπάζοΣελίδα 25
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
νται και ενδεχομένως εν πολλοίς αγνοούν, θα δημιουργούσε μία προστατευτική ασπίδα γύρω τους από την προπαγάνδα την οποία θα δέχονταν σε πολλές ιστοσελίδες τέτοιου περιεχομένου. Όταν οι χριστιανοί δεν γνωρίζουν έστω και σε αδρές γραμμές το περιεχόμενο της πίστεώς τους είναι πολύ πιο εύκολο να παρασυρθούν και να πέσουν στα δίχτυα των αιρέσεων. Η αντιπαράθεση των διακριτών γνωρισμάτων του χριστιανικού βίου, όπως αυτά θεμελιώνονται στο Ευαγγέλιο, με τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της «αντί – κοινωνικότητας» του διαδικτύου, όταν αυτό καθίσταται εφικτό, θα οδηγούσε σε βιωματική πρόσβαση των πιστών στην επικαιροποίηση του λόγου του Θεού. Ο ιερέας μπορεί για παράδειγμα, να αντιπαραθέσει στη βιβλική εικόνα της Εκκλησίας ως σώματος του Χριστού [1] και στις συνεπαγόμενες σχέσεις που καλούνται να αναπτύξουν οι χριστιανοί ως μέλη αυτού του σώματος, τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι σύγχρονοι άνθρωποι, κάνοντας σχετικές αναφορές στην απρόσωπη επικοινωνία του διαδικτύου. Μπορεί να αντιπαραβάλλει στην ελευθερία του ανθρώπινου προσώπου, όπως αναδεικνύεται για παράδειγμα στην παραβολή του σπλαχνικού πατέρα [2], την σύγχρονη καταστρατήγηση αυτής της ελευθερίας από διάφορους επιτήδειους του διαδικτύου. Στον αντίποδα της αναζήτησης της πραγματικής αλήθειας, η οποία για τους χριστιανούς είναι ενυπόστατη και εκφράζεται στο πρόσωπο του ίδιου του Χριστού [3], θα μπορούσε να τονιστεί η σύγχρονη προσπάθεια παραχάραξης αυτής της αλήθειας από τους διάφορους ψευδομεσσίες του διαδικτύου. Όλες οι παραπάνω σκέψεις δεν στοχεύουν στην πλήρη και αδιάκριτη υποτίμηση του διαδικτύου, ως σύγχρονου επικοινωνιακού εργαλείου, το οποίο μπορεί κατά γενική ομολογία να αποβεί ωφέλιμο σε αρκετές περιπτώσεις για τον σύγχρονο άνθρωπο. Το διαδίκτυο είναι όπως το ηλεκτρικό μαχαίρι, χρήσιμο για όσους γνωρίζουν να το χρησιμοποιούν σωστά, ιδιαιτέρως επικίνδυνο για τους υπόλοιπους και ακόμα περισσότερο για τα παιδιά, αν δεν εκπαιδευθούν στην υπό προϋποθέσεις σωστή χρήση του. Η Εκκλησία δεν πρέπει να αρθρώσει έναν αφοριστικό λόγο που απορρίπτει τη χρήση του διαδικτύου συλλήβδην. Αυτό ενδεχομένως θα προκαλούσε την εύλογη αντίδραση των νέων, οι οποίοι ορμώμενοι από τις ψυχολογικές μεταβολές της εφηβικής ηλικίας τους, ανθίστανται στον από καθέδρας και απόλυτο λόγο, που προσλαμβάνει την έννοια της αυθεντίας. Εξάλλου, η Εκκλησία χρησιμοποιεί τα τεχνολογικά επιτεύγματα του σύγχρονου πολιτισμού για να εκσυγχρονίσει το ποιμαντικό της έργο και να μιλήσει στη γλώσσα του σύγχρονου ανθρώπου, τον οποίο εντέλλεται εκ της αποστολής της να διακονήσει [4]. Σελίδα 26
www.pemptousia.gr
Η Εκκλησία οφείλει να πείσει τους νέους πως αντιστρατεύεται όχι στη χρήση, αλλά στην παράχρηση και κατάχρηση του διαδικτύου, η οποία μπορεί να εκμαυλίσει το ανθρώπινο πρόσωπο και να οδηγήσει στην σταδιακή κατάργηση της ελευθερίας του. Ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο αποτελεί μία θλιβερή πραγματικότητα σήμερα. Καταδείξαμε τους βασικότερους λόγους, οι οποίοι αποδεικνύουν πως το πρόβλημα αυτό δεν εμπίπτει μόνο στην αρμοδιότητα των εξειδικευμένων επιστημόνων η των κοινωνικών φορέων, αλλά ταυτόχρονα συνιστά ποιμαντικό πρόβλημα και για τους σύγχρονους ποιμένες. Αυτοί, ως λειτουργοί της Εκκλησίας, με τη δύναμη και ενέργεια του αγίου Πνεύματος καλούνται, κατά το πρότυπο του ποιμένα Χριστού, να ποιμάνουν τη λογική ποίμνη Του, εφαρμόζοντας τις ευαγγελικές αρχές που ο ίδιος μας άφησε ως παρακαταθήκη. Ως εκ τούτου, καλούνται να αντιμετωπίσουν και να θεραπεύσουν κάθε ανεπάρκεια η δυσχέρεια ανακόπτει η ακυρώνει την πραγμάτωση του στόχου της σωτηρίας και τελείωσης κάθε μέλους η κάθε λειτουργικής ομάδας του σώματος του Χριστού, άρα και των νέων. Ευελπιστούμε ότι οι ποιμαντικές προτάσεις που καταθέσαμε στο παρόν πόνημα θα δώσουν το έναυσμα στους ποιμαντικούς επιστήμονες, που μελετούν επιστημονικά την καλύτερη δυνατή πραγμάτωση του ποιμαντικού έργου, να διευρύνουν τον σχετικό επί του θέματος προβληματισμό και να συνδράμουν με τις προτάσεις και τα θεολογικά τους επιχειρήματα στην ποιμαντική αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος. YΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ [1] Α′ Κορ ιβ′, 27. [2] Λκ ιε′, 1 – 32. [3] Ιω ιδ′, 6. [4] Η χρήση των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων και του διαδικτύου από την Εκκλησία γίνεται πάντοτε υπό την προϋπόθεση και βεβαιότητα ότι [το δίκτυο αποβαίνει ιδιαίτερα κατάλληλο για να ευνοήσει μία μορφή «κοινότητας» που να μην αντικαθιστά με κανέναν τρόπο την αληθινή κοινότητα, αλλά που να προστίθεται σε αυτήν προσφέροντας νέες και αυθεντικές ευκαιρίες ανταλλαγών και συνάντησης, αξιοποιώντας την υπάρχουσα σχέση μεταξύ των μελών της χριστιανικής κοινότητας…….]: Ηalabi E., Η Χρήση του Διαδικτύου στην Ποιμαντική Πράξη της Εκκλησίας ( διδακτ. διατρ.), Θεσσαλονίκη 2012, σ. 88.
www.pemptousia.gr
Τεύχος 18 / Ηθική & Ποιμαντική του Διαδικτύου / 01 Φεβρουαρίου 2014
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ - ΘΡΗΣΚΕΙΑ
www.pemptousia.gr
Σελίδα 27