σ τ ο ν
π ο λ ι τ ι σ μ ό
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2015 τεύχος 01
Η Θήβα και η
( Του Ιωάννη Κωνσταντάκου )
Ιερή μέλισσα ( Του Άντριου Γκόουγκ)
Ντούσαν Κρτόλιτσε Ένα παιδί-θαύμα από τη Σερβία Σκοτεινότερες μέρες ( Του Νικόλα Σεγκούντο)
&
τ η
ζ ω ή
( Ο Ιωάννης Μ. Κωνσταντάκος σπούδασε κλασική φιλολογία στην Αθήνα και στο Καίμπριτζ. Από το 2003 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εδώ και πολλά χρόνια μελετάει τις μυθοπλασίες, τα παραμύθια και εν γένει τον λαϊκό αφηγηματικό πλούτο του αρχαίου κόσμου, από την κλασική Ελλάδα και την Αίγυπτο έως τη Μεσοποταμία, το Ιράν και την Ινδία. Τα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν ακόμη το αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό δράμα, τα αινίγματα και άλλα πνευματικά παιχνίδια, καθώς και την πρόσληψη των αρχαίων κειμένων στη νεότερη εποχή. Έχει δημοσιεύσει πλήθος μελετήματα σε επιστημονικά έντυπα ολόκληρης της Ευρώπης. Από τις εκδόσεις Στιγμή κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του Ακίχαρος: Η Διήγηση του Αχικάρ στην αρχαία Ελλάδα, τόμοι 1, 2 και 3 (2008–2013). )
Ιωάννης
Μ. Κωνσταντάκος
Θρύλοι και παραμύθια για τη χώρα του χρυσού. Αρχαιολογία ενός παραμυθιακού μοτίβου. Εκδ. Στιγμή, Αθήνα 2011
(editorial)
ΜΗΝΙΑΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ
Διανέμεται δωρεάν μέσω του site: www.youmagazine.gr/wordpress/
Επιμέλεια Έκδοσης Νίκος Κατσινόπουλος Έλλη Ιωαννίδου Κωσταντίνος Κούρος Αρχισυντάκτης Νίκος Κατσινόπουλος Creative Director Έλλη Ιωαννίδου Συνεργάτες Ιωάννης Κωνσταντάκος, Δώρα Νικολαΐδου, Νικόλας Σεγκούντος, Ανδρεάς Τσάκαλης.
e-mail: deprofundis.mag@gmail.com
Έ
να νέο ηλεκτρονικό περιοδικό εμφανίζεται. Τι θα περίμενε ο αναγνώστης διαβάζοντας το editorial του; Να του συστηθεί - να αναφέρει
τους λόγους που ώθησαν στη δημιουργία του, να τοποθετηθεί, να δηλώσει τις προθέσεις, τους σκοπούς του. Αυτά έχω δει να κάνουν άλλα περιοδικά, έντυπα ή ηλεκτρονικά· τα ίδια περίπου μου είπαν γνωστοί, φίλοι και συνεργάτες, όταν ζήτησα την άποψή τους, τη βοήθειά τους για τη συγγραφή του editorial για το πρώτο τεύχος του De Profundis. Το σκέφτηκα. Έχουν δίκιο, είπα. Αυτό είναι το πρέπον και το σωστό, αυτή είναι η πεπατημένη. Αλλά… κάτι δεν μου πήγαινε καλά. Μ’ αρέσει να βλέπω –και να λειτουργώ– κάπως «ανορθόδοξα» τα πράγματα. Στο ίδιο μήκος κύματος –λίγο ως πολύ– κινούνται και όλοι όσοι συμμετέχουν στη δημιουργία τού De Profundis. Οπότε… δεν θα ακολουθήσω την πεπατημένη. Το όνομά του περιοδικού, το έχετε ήδη δει στο εξώφυλλο. Οι συνεργάτες και όσοι φροντίζουν για την έκδοσή του αναγράφονται στη διπλανή στήλη. Τα περιεχόμενά του αποτυπώνονται στις δύο επόμενες σελίδες. Διαβάστε το ελεύθερα. Κατεβάστε το στον υπολογιστή σας. Τυπώστε το, αν θέλετε. Να έχετε μια καλή χρονιά. Νίκος Κατσινόπουλος.
(03)
Ιανουάριος 2015
6 - 1 1 ( ειδήσεις ) Επιμέλεια – Κωνσταντίνος Κούρος
1 2 - 1 5 ( επιστήμη ) Σκοτεινότερες μέρες, του Νικόλα Σεγκούντο
1 6 - 2 3 ( αρχαιολογία των διηγήσεων ) Η Θήβα και η Σαμαρκάνδη ή Οι Μηχανές του Πεπρωμένου, του Ιωάννη Κωνσταντάκου
2 4 - 2 5 ( παρουσίαση ) Ντούσαν Κρτόλιτσε – Ένα παιδίθαύμα από τη Σερβία, επιμέλεια – Νικόλας Σεγκούντος
3 0 - 4 1 ( μυστήριο-παραδόσεις ) Η Ιερή μέλισσα - Μια παράδοση χαμένη στις δέλτους του χρόνου, του A. Γκόουγκ, προσαρμογή – Νίκος Κατσινόπουλος
(04)
4 2 - 4 3 ( τέχνης περίπατος ) Σαν τη μητέρα, αλήθεια, του Γιώργου. Ιωάννου επιμέλεια – Έλλη Ιωαννίδου
4 4 - 4 7 ( μύθου ευκαιρία ) Ο Αετός και η Χελώνα, της Έλλης Ιωαννίδου
4 8 - 5 1 ( τεχνών δρώμενα) επιμέλεια – Κωνσταντίνος Κούρος
5 2 - 5 5 ( φυλλομετρώντας ) επιμέλεια – Κωνσταντίνος Κούρος
5 6 - 5 8 ( στις γειτονιές του κόσμου ) Street Art, φωτογραφίες – Ανδρέας Τσάκαλης
(05)
-Η Νομική Αθηνών
3η θέση
στην παγκόσμιου διαγωνισμού δικονομίας
Την τρίτη θέση στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό Εικονικής Δίκης κατέλαβε η ομάδα της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, η τελική φάση του οποίου πραγματοποιήθηκε από τις 24 έως τις 26 Οκτωβρίου στις ΗΠΑ. Πρόκειται για μια σημαντική διάκριση, δεδομένου ότι η ελληνική ομάδα ξεχώρισε ανάμεσα σε αντίστοιχες ομάδες 40 Πανεπιστημίων, καταφέρνοντας να ξεπεράσει και το φημισμένο, σε αυτό τον τομέα, Χάρβαρντ. Η υπόθεση της εικονικής δίκης αφορούσε ιδιώτες ομολογιούχους, που εμπιστεύθηκαν το Ελληνικό Κράτος και είδαν τα ομόλογά τους να «κουρεύονται». Με άλλα λόγια, το θέμα αφορούσε σε προσφυγή ξένου hedge fund (αντισταθμιστικό αμοιβαίο κεφάλαιο υψηλού κινδύνου), κατόχου κρατικών ομολόγων, που αρνήθηκε τη συμμετοχή του σε πρόγραμμα ανταλλαγής των
(06)
ομολόγων αυτών, στο πλαίσιο αναγκαίας αναδιάρθρωσης του χρέους του κράτους-εκδότη, η οποία διευκολύνθηκε μέσω της επιβολής, δια νόμου, ρητρών συλλογικής δράσης. Οι φοιτητές, λοιπόν, είχαν να αντιμετωπίσουν μια σειρά πολύπλοκων νομικών ζητημάτων ως προς τη δικαιοδοσία και το παραδεκτό της επενδυτικής προσφυγής, τη δίκαιη και επιεική μεταχείριση του προσφεύγοντος, την επίκληση της άμυνας της κατάστασης ανάγκης από το κράτος-εκδότη των ομολόγων κα. Η επιτυχία των Ελλήνων φοιτητών να επιστρέψουν με το «χάλκινο μετάλλιο» από τον διαγωνισμό, αποδεικνύει πως υπάρχουν ικανοί, νέοι άνθρωποι στη χώρα που μπορούν να φέρουν εις πέρας δύσκολα εγχειρήματα, αρκεί να τους δοθεί η ευκαιρία.
( επιμέλεια - Κωνσταντίνος Κούρος )
-Αρχαιότερος από όσο πιστεύαμε
ο Μηχανισμός Αντικυθήρων Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων φαίνεται να είναι αρχαιότερος από τις μέχρι σήμερα εκτιμήσεις των ειδικών. Αυτό ισχυρίζεται ο Κρίστιαν Κάρμαν, ιστορικός της επιστήμης από το Εθνικό Πανεπιστήμιο Κίλμες, της Αργεντινής, και ο Τζέημς Έβανς, φυσικός από το Πανεπιστήμιο Πάτζετ Σάουντ των ΗΠΑ, οι οποίοι παρουσίασαν πρόσφατα τα συμπεράσματα της μελέτης τους στην έγκριτη επιθεώρηση ιστορίας της επιστήμης «Archive for History of Exact Sciences». Σύμφωνα με την άποψη των δύο ερευνητών, ο μηχανισμός θα πρέπει να κατασκευάστηκε τουλάχιστον το 205 π.Χ., και όχι ανάμεσα στο 100 με 150 π.Χ., όπως εκτιμούν μέχρι σήμερα οι μελετητές του. Ο εκπληκτικός μηχανισμός, που βρέθηκε σε ναυάγιο αρχαίου πλοίου (το οποίο συνέβη ανάμεσα στο 85 με 60 π.Χ.) στη θαλάσσια περιοχή κοντά στα Αντικύθηρα, θεωρείται ως ο αρχαιότερος αναλογικός υπολογιστής του κόσμου.
Μηχανισμοί που φέρουν ανάλογη τεχνολογία (γρανάζια ακριβείας και διαφορικό γρανάζι) εμφανίστηκαν τουλάχιστον μια χιλιετία αργότερα. Μεταξύ άλλων, ο μηχανισμός υπολογίζει με ακρίβεια τις σεληνιακές και ηλιακές εκλείψεις, και τις ημερομηνίες των Ολυμπιακών Αγώνων. Αν και άλλες μελέτες στο παρελθόν είχαν προσπαθήσει να αποδόσουν την κατασκευή του σε κάποιον επιφανή επιστήμονα της αρχαιότητας (Αρχιμήδη) ή να προσδιορίσουν τον τόπο κατασκευής του (Κόρινθο, Συρακούσες, Ρόδο), ο καθηγητής Έβανς διατηρεί επιφυλάξεις για αυτές τις προσπάθειες. «Γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για την αρχαία ελληνική αστρονομία. Μόνο μικρά αποσπάσματα έργων έχουν διασωθεί. Θα ήταν μάλλον πιο συνετό να μην προσπαθήσουμε να αποδώσουμε τον μηχανισμό σε κάποιο συγκεκριμένο διάσημο πρόσωπο».
(07)
Avokiddo-Ελληνικές εφαρμογές
(08)
για παιδιά
Η Avokiddo είναι μια εταιρία παραγωγής παιδικών εκπαιδευτικών εφαρμογών για κινητά και πινακίδες αφής (iOS και android) που δημιουργήθηκε πριν από 2 χρόνια από τους Βαγγέλη Κατσαντώνη, Ελπίδα Βούλγαρη και Διονύση Βούλγαρη, με έδρα την Πάτρα. Οι εφαρμογές της απευθύνονται κυρίως σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, αλλά και σε μεγαλύτερα παιδιά. Απευθύνονται, επίσης, στους γονείς, σε εκπαιδευτικούς και εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία θέλουν να χρησιμοποιήσουν τη σύγχρονη τεχνολογία ως μέσο εκμάθησης και επιμόρφωσης. Η πιο πρόσφατη εφαρμογή που δημιούργησε η εταιρεία, ονομάζεται «Thinkrolls». Πρόκειται για ένα παιχνίδι λογικής, με πρωταγωνιστές 18 διασκεδαστικούς χαρακτήρες.
Καθοδηγώντας τους μέσα από διαδρόμους λαβυρίνθων, το παιδί συναντάει μια σειρά από γρίφους, τους οποίους επιλύει επιστρατεύοντας τη λογική, την παρατηρητικότητα και τη μνήμη του. Το «Avokiddo Emotions» είναι ένα διασκεδαστικό παιχνίδι αλληλεπίδρασης, το οποίο στοχεύει στην εξοικείωση του παιδιού με μια πλειάδα βασικών συναισθημάτων. Το «Beck and Bo» είναι ένα διαδραστικό παζλ εικόνων, τις οποίες το παιδί καλείται να συνθέσει κομμάτι κομμάτι, χρησιμοποιώντας τη λογική και τη δημιουργική φαντασία του Τέλος, το «Avokiddo ABC Ride» είναι μια πρωτότυπη εφαρμογή που έχει ως κύριο στόχο την εκμάθηση του αγγλικού αλφαβήτου. Και οι τέσσερεις εφαρμογές είναι διαθέσιμες και μπορούν να τις κατεβάσουν, όσοι διαθέτουν κινητά ή πινακίδες αφής, από τα ηλεκτρονικά καταστήματα Google Play ή Apple Store. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτές οι εφαρμογές μπορούν να χρησιμοποιηθούν από παιδιά, ανεξάρτητα της γλώσσας που μιλούν, εφόσον ο τρόπος σκέψης, οι ανάγκες και οι επιθυμίες είναι παρόμοιες σε όλα τα παιδιά. Ιδιαίτερη χαρά δίνει στους ιδρυτές της Avokiddo ότι μια από τις εφαρμογές τους (το Avokiddo Emotions) χρησιμοποιείται συστηματικά στην εκπαίδευση παιδιών με ειδικές ανάγκες, και ιδιαίτερα σε παιδιά με αυτισμό, βοηθώντας τα να κατανοήσουν και να εκφράσουν καλύτερα τα συναισθήματά τους. Επίσης, το Avokiddo ABC Ride χρησιμοποιείται σε πολλά σχολεία και νηπιαγωγεία της Αμερικής, ως συνοδευτικό εργαλείο για την εκμάθηση της αλφαβήτου, και στην εξάσκηση του συλλαβισμού.
(09)
-Προσευχή ενάντια στους
εφιάλτες
Οι άνθρωποι, που υποφέρουν κατά διαστήματα από εφιάλτες, πρέπει να προσπαθήσουν να αποκτήσουν έλεγχο των ονείρων τους. Αυτό διατείνεται ο νευροφυσιολόγος Ντετλέβ Λίνκε, από το Πανεπιστήμιο της Βόννης, ο οποίος είναι ειδικός στις διαταραχές του ύπνου. Με λίγη προσπάθεια και εξάσκηση, οποιοσδήποτε μπορεί να ξεφύγει από ένα κακό όνειρο. Το θέμα είναι να προετοιμαστεί πριν πέσει να κοιμηθεί. Με ποιους τρόπους, λοιπόν, είναι δυνατόν να «καταπολεμηθούν» οι εφιάλτες; Οι ασθενείς του Λίνκε δοκίμασαν, με προτροπή του, κάποιες τεχνικές, οι οποίες στηρίζονται σε διάφορα παγκόσμια φιλοσοφικά – θρησκευτικά συστήματα. Ορισμένοι, για παράδειγμα, οραματίζονταν αίσιο τέλος σε κάποιον εφιάλτη, που επαναλαμβανόταν για μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά τη διάρκεια του ύπνου τους. Άλλοι, εστιάζονταν σε ευχάριστες σκέψεις πριν αποκοιμηθούν. Ωστόσο, η προσευχή ήταν μια από τις πιο απλές τεχνικές, η οποία βοηθούσε στο να καταπολεμηθούν αποτελεσματικά οι εφιάλτες. Αρκετοί από τους ασθενείς του Λίνκε τη χρησιμοποιούν και, όπως επισημαίνει ο ίδιος, έχουν παρατηρήσει θετικά αποτελέσματα.
(10)
-Μαζεύοντας άγρια χόρτα και βότανα Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στον ελλαδικό χώρο, εδώ και τουλάχιστον 3.500 χρόνια, θεμελίωσε μια διατροφή βασισμένη, κατά κύριο λόγο, στην πλούσια χλωρίδα του τόπου. Στις μέρες μας, αυτή η διατροφική γνώση έχει αρχίσει να χάνεται. Ο άνθρωπος των συγχρόνων μεγαλουπόλεων ούτε συλλέγει, ούτε ασχολείται με την παραγωγή της τροφής του. Αγνοεί ακόμα και τα βρώσιμα άγρια χόρτα, που φυτρώνουν στον κήπο του, αν διαθέτει κήπο. Ο Σωτήρης Λυμπερόπουλος είναι ένας νεαρός επιχειρηματίας, ιδρυτής της ιστοσελίδας Ραδίκι (www.radiki.com). Μέσω αυτής απευθύνεται σε ανθρώπους, που αναζητούν αγνά και φρέσκα προϊόντα διατροφής, προσφέροντας μια σειρά υπηρεσιών. Στο Ραδίκι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέψει σε πρωταρχικές, ανεπεξέργαστες μορφές τροφής, και να αφήσει πίσω του τα βιομηχανοποιημένα τρόφιμα. Αν και υπάρχει μεγάλη ποικιλία χόρτων, σε όλα τα μέρη της χώρας μας, η σωστή συλλογή τους απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις και μεγάλη προσοχή· μια λανθασμένη επιλογή μπορεί να έχει δυσάρεστα αποτελέσματα. Η ομάδα του Ραδίκι, λοιπόν, ταξιδεύει στην Ελλάδα, αναζητά τα καλύτερα άγρια χόρτα και φροντίζει να φτάσουν στους καταναλωτές φρέσκα, με το μικρότερο δυνατόν περιβαλλοντολογικό κόστος. Συλλέγει περισσότερα από 50 διαφορετικά είδη χόρτων και βοτάνων, ανάλογα με την εποχή. Συνεργάζονται μόνο με μάγειρες και ιδιώτες που αναγνωρίζουν την αξία της φυσικής τροφής.
(11)
μέρες ( του Νικόλα Σεγκούντο )
(12)
άθε χρόνο, όλο και λιγότερο ηλιακό φως φθάνει στην επιφάνεια της Γης. Κανένας δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί συμβαίνει αυτό^ τι προκαλεί, δηλαδή, τη μείωση του φωτός ή τι επιδράσεις θα έχει στο μέλλον. Επιπλέον, ελάχιστοι επιστήμονες γνωρίζουν ότι υφίσταται αυτό το φαινόμενο, και δεν υπάρχουν πολλές σχετικές μελέτες.
ο φαινόμενο της μείωσης του φωτός εντοπίστηκε, για πρώτη φορά, το 1985. Εκείνη τη χρονιά Ατσούμου Οχμούρα, από το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Σουηδίας, πραγματοποιούσε μια μελέτη για το κλίμα και την ατμοσφαιρική θερμότητα. Στα πλαίσια της εργασίας του βρισκόταν και η σύγκριση μετρήσεων ηλιοφάνειας, οι οποίες είχαν καταγραφεί από διάφορα ευρωπαϊκά ινστιτούτα, από τη δεκαετία του 1960.
(13)
μέρες
Τότε, ο Οχμούρα διαπίστωσε, προς μεγάλη έκπληξή του, ότι υπήρχαν μεγάλες αποκλίσεις ανάμεσα στις μετρήσεις των τριών προηγούμενων δεκαετιών. Μέσα σε 30 χρόνια, η ποσότητα του ηλιακού φωτός που έφθανε στη Γη είχε μειωθεί κατά 10 τοις εκατό. Με άλλα λόγια, οι μέρες είχαν αρχίσει να γίνονται σκοτεινότερες από αυτές του παρελθόντος. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του δημοσιεύθηκαν το 1989, αλλά η επιστημονική κοινότητα αγνόησε τις διαπιστώσεις του Οχμούρα, θε-
(14)
ωρώντας ότι η διαφορά αυτή οφειλόταν στις ανεπαρκείς μεθόδους μέτρησης του παρελθόντος. Την ίδια τύχη είχαν και οι έρευνες άλλων επιστημόνων, σχετικά με τη μείωση της ηλιοφάνειας στην Ανταρκτική, την Αρκτική και την Ιαπωνία, οι οποίες παρουσιάστηκαν στη δεκαετία του 1990. Τα πράγματα, ωστόσο, άλλαξαν το 2001, όταν οι Τζέραλντ Στάνχιλ και Σαμπτάι Κοέν, από το Κέντρο Ηφαιστειολογίας του Ισραήλ, συνέκριναν μετρήσεις της ηλιοφάνειας από
το 1958 έως το 1992. Σύμφωνα με τη μελέτη τους, το ηλιακό φως που έφθανε στην επιφάνεια του πλανήτη μας, μειωνόταν κάθε χρόνο κατά 0,23 έως 0,32 τοις εκατό. Παρόλο που η μείωση αυτή δεν είναι ορατή στο μάτι, μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τα διάφορα οικοσυστήματα της Γης, εφόσον έχει άμεση επίδραση στον ρυθμό φωτοσύνθεσης των φυτών. Τον τελευταία χρόνια, λοιπόν, μετά και από τη μελέτη των δύο Ισραηλινών, όλο και περισσότεροι επιστήμονες έχουν αρχίσει να ασχολούνται με το θέμα. Έχουν πειστεί πλέον ότι, οι διαφορές στη ηλιοφάνεια είναι σημαντικά μεγάλες, ώστε να οφείλονται σε ανεπαρκείς μεθόδους μέτρησης. Αν και αρκετές έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη, οι εκτιμήσεις των επιστημόνων είναι ότι το φαινόμενο δεν οφείλεται σε κάποια μείωση της ακτινοβολίας του Ήλιου. Η εξήγηση, όπως πιστεύουν, πρέπει να βρίσκεται στην ατμόσφαιρα του πλανήτη μας. Φαίνεται ότι η ατμόσφαιρα φιλτράρει μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας, που βρίσκεται στην περιοχή του ορατού φωτός και του υπέρυθρου, ενώ δεν επηρεάζονται οι υπεριώδεις ακτινοβολίες. Η ατμοσφαιρική μόλυνση είναι ένας από τους παράγοντες, αν και μάλλον όχι ο βασικός, που συμβάλει στο φαινόμενο. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι σύντομα θα προσδιορίσουν τα βασικά αίτια του φαινομένου, ώστε να αποτρέψουν τις όποιες διαταραχές στα οικοσυστήματα του πλανήτη μας. Το ενθαρρυντικό πάντως είναι ότι χάρη στα μέτρα κατά της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τα οποία έχουν αρχίσει να λαμβάνονται από διάφορα κράτη τις δύο τελευταίες δεκαετίες, παρουσιάζεται στασιμότητα ή ακόμη και αντιστροφή του φαινομένου, όπως τουλάχιστον δείχνει μια σχετική έρευνα, που έγινε για τη Γερμανία.
(15)
Η Θήβα
και η Σαμαρκάνδη (“Το παιδί και το ζωγραφισμένο λιοντάρι” είναι ο κατεξοχήν ειρωνικός μύθος, που δείχνει πώς ο άνθρωπος, δίχως να το καταλαβαίνει, γίνεται θύμα των ίδιων των ενεργειών του)
Εικ
(16)
αν να Ιω ά ι Λ η αφησ ρ γ ο ν ο
νίδου
( του Ιωάννη Κωνσταντάκου )
ή οι
μηχανές
του πεπρωμένου
ια φορά και έναν καιρό ήταν κάποιος γέρος, που είχε έναν γιο μονάκριβο. Αυτός ο νεαρός ήταν πολύ θαρραλέος, και του άρεσε να πηγαίνει κυνήγι. Μια νύχτα, ωστόσο, ο γέρο-πατέρας του είδε στον ύπνο του ότι τον γιόκα του τον εξολόθρευσε λιοντάρι. Τρόμαξε, μην τυχόν αληθέψει το φρικτό όνειρο, και πρόσταξε να χτίσουν ένα δωμάτιο, υπερυψωμένο, πάνω από το έδαφος. Εκεί μέσα έκλεισε τον γιο του, και έβαλε ολόγυρα ανθρώπους να τον φυλάνε. Γύρω-γύρω στους τοίχους αυτής της φυλακής, είχαν ζωγραφιστεί κάθε λογής ζώα, για να τα βλέπει ο έγκλειστος νεαρός και να ευφραίνεται. Ανάμεσά τους, υπήρχε και η εικόνα ενός λιονταριού. Το αγόρι, εντούτοις, όσο περισσότερο κοίταζε τούτες τις τοιχογραφίες, τόσο μεγάλωνε η στενοχώρια του. Με τα πολλά, σταμάτησε κάποια φορά μπροστά στη ζωγραφιά του λιονταριού και της έκανε τα παράπονά του: «Καταραμένο τέρας, εξαιτίας σου τα παθαίνω αυτά. Επειδή σε είδε ο πατέρας μου σε εκείνο το ψευτο-όνειρο, πρέπει τώρα εγώ να μένω κλειδωμένος εδώ μέσα, σαν κοκόνα στον γυναικωνίτη. Μωρέ θα δεις τι θα σου κάνω!».
(17)
Και ευθύς βάλθηκε να βαράει με το χέρι του τον τοίχο, για να βγάλει τα μάτια του λιονταριού. Έτσι, όμως, μπήχτηκε ένα ξυλόκαρφο στο δάχτυλό του, κάτω από το νύχι. Κατόπιν η πληγή αυτή κακοφόρμισε, ο αδένας πρήστηκε, και στο τέλος, ισχυρός πυρετός έπιασε το παιδί και το έστειλε στον άλλο κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο το λιοντάρι, έστω και απλώς ζωγραφισμένο, στάθηκε μοιραίο για τον νεαρό μας, και τα τεχνάσματα του γέρο-πατέρα δεν ωφέλησαν σε τίποτε. Το παραπάνω παραμύθι σώζεται σε μερικά χειρόγραφα με συλλογές αρχαίων αισώπειων μύθων. Η γραπτή αποτύπωσή του χρονολογείται γύρω στον 2ο αιώνα μ.Χ. Στην προφορική παράδοση τού αρχαίου κόσμου θα κυκλοφορούσε ασφαλώς από νωρίτερα. Η πλοκή του αναπαράγει ένα σχήμα, πολύ διαδεδομένο σε παλαιούς μύθους και θρύλους. Ο ήρωας δέχεται προφητεία για κάτι πολύ δυσάρεστο, που είναι πεπρωμένο να συμβεί. Αμέσως φροντίζει να πάρει μέτρα, ώστε να αποφύγει την εκπλήρωση της πρόρρησης. Εντούτοις, ακριβώς οι ενέργειες που κάνει για να αποτρέψει το μοιραίο γεγονός, θέτουν σε κίνηση τον
(18)
(Οι ίδιες οι προφυλάξεις, που παίρνει ο ήρωας ενάντια στον τρομερό χρησμό, τον οδηγούν, άθελά του, να υλοποιήσει κατά γράμμα το περιεχόμενο της πρόρρησης) μηχανισμό, που οδηγεί αμείλικτα στην πραγματοποίησή του. Πρόκειται για τον κατεξοχήν ειρωνικό μύθο, που δείχνει πώς ο άνθρωπος, δίχως να το καταλαβαίνει, γίνεται θύμα των ίδιων των ενεργειών του. Το αρχετυπικό παράδειγμα αυτής της μυθοπλαστικής κατασκευής είναι η ιστορία του Οιδίποδα. Τούτος πηγαίνει στο μαντείο των Δελφών και μαθαίνει από τον χρησμό ότι, θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μητέρα του. Θαρρώντας ότι γονείς του είναι το βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου, που τον περιμάζεψε και τον ανάθρεψε από βρέφος, ο νεαρός Οιδίπους αποφασίζει να μην ξαναγυρίσει στην πόλη όπου μεγάλωσε. Αντί γι’ αυτό, ακολουθεί άλλον δρόμο, προς την κατεύθυνση της Θήβας - της κρυφής και άγνωστης στον ίδιο γενέτειράς του. Όμως, ακριβώς πάνω σε εκείνον τον δρόμο συναντάει τον αληθινό πατέρα του, τον Λάιο, και τον φονεύει σε συμπλοκή. Στο τέλος, ο δρόμος του τον φέρνει στη Θήβα, όπου παντρεύεται τη χήρα βασίλισσα Ιοκάστη, τη φυσική μητέρα του. Οι ίδιες οι προφυλάξεις, που παίρνει ο ήρωας ενάντια στον τρομερό χρησμό, τον οδηγούν, άθελά του, να υλοποιήσει κατά γράμμα το
περιεχόμενο της πρόρρησης. Ο Γάλλος ποιητής Ζαν Κοκτώ, που συνέθεσε μία από τις πιο συναρπαστικές σύγχρονες διασκευές του οιδιπόδειου μύθου, ονόμασε αυτή τη διαδικασία «μηχανή της Κόλασης». Δεν ήταν αποκλειστικό κτήμα των Ελλήνων το μυθικό τούτο σχήμα. Απεναντίας, απαντά από παλιά στην Ανατολή. Μια αρχαία αιγυπτιακή νουβέλα, που σώζεται ημιτελής σε πάπυρο του 13ου αιώνα π.Χ. και τιτλοφορείται, συνήθως, Ο καταδικασμένος πρίγκιπας, αρχίζει με παρόμοιο δυσοίωνο τρόπο. Ο Αιγύπτιος φαραώ δέχεται προφητεία πως ο νεογέννητος γιος του είναι μοιραίο να βρει τον θάνατο είτε από κροκόδειλο, είτε από φίδι, είτε από σκύλο. Γι’ αυτό ο μονάρχης χτίζει ασφαλές σπίτι, στη μέση της ερήμου, και εκεί μέσα κλείνει τον γιο του, μαζί με υπηρετικό προσωπικό, ώστε να τον φυλάξει από τον κίνδυνο (ας θυμηθούμε τον δειλό γέροντα της αισώπειας διήγησης). Ο έγκλειστος νεαρός, φυσικά, δυσανασχετεί και τελικά ξεφεύγει: ταξιδεύει στη Συρία και κερδίζει τη βασιλοπούλα της για γυναίκα του. Τούτη αναλαμβάνει στη συνέχεια τον ρόλο του φύλακα: φρουρεί τον άντρα της με μεγάλη
(19)
προσοχή και δεν τον αφήνει να ξεμυτίσει έξω μοναχός του. Όμως, τα θηρία της μοίρας παραμονεύουν τον πρίγκιπα. Παρά τρίχα γλυτώνει από το δάγκωμα του φιδιού, χάρη στην επαγρύπνηση της συζύγου του. Κατόπιν, το σκυλί τον παίρνει στο κυνήγι, και ο κροκόδειλος καραδοκεί μέσα στη λίμνη. Δυστυχώς, το τέλος του κειμένου έχει χαθεί και η έκβαση μένει ανεπιβεβαίωτη. Δεν ξέρουμε αν ο νεαρός ήρωας, εντέλει, φονευόταν ή γλύτωνε το πεπρωμένο του. Αργότερα, το ίδιο αφηγηματικό πρότυπο βρήκε την κλασική, ανατολίτικη έκφρασή του στην περίφημη παραβολή για τον βεζίρη και τον θάνατο. Το παλαιότερο πρόπλασμα αυτής της διήγησης το διαβάζουμε στο εβραϊκό Ταλμούδ, το πελώριο συμπίλημα από διδασκαλίες των ραβίνων της ρωμαϊκής εποχής, που συγκροτήθηκε γύρω στο 400 με 500 μ.Χ. Κατόπιν, η ιστορία έγινε εξαιρετικά δημοφιλής στην περσική παράδοση, εμπνέοντας μυστικιστές ποιητές όπως τον Ρουμί και τον Φαρίντ ουντ-Ντιν Αττάρ. Κυκλοφορεί ακόμη και σήμερα, ως διδακτικός μύθος, στις παραδόσεις των Σούφι. Οι ήρωες ποικίλλουν από τη μία παραλλαγή στην άλλη.
(20)
(Το ειρωνικό και τραγικό συνάμα, σε τέτοιους μύθους, είναι ότι ο ήρωας χαντακώνεται από τις ίδιες τις πράξεις του. Οι αποφάσεις που παίρνει θαρρώντας πως θα του βγουν σε καλό, φέρνουν την καταστροφή του)
Κατά την πιο διάσημη εκδοχή, ο χαλίφης της Βαγδάτης αντίκρισε μια μέρα τον πιστό βεζίρη του να μπαίνει τρομαγμένος και κατάχλωμος στην αίθουσα του θρόνου. «Σώσε με, αφέντη», εκλιπαρούσε ο αξιωματούχος, και ευθύς εξήγησε στον ηγεμόνα την αιτία της ταραχής του: «Καθώς ερχόμουν σήμερα το πρωί στην υπηρεσία μου στο παλάτι, είδα τον Θάνατο να τριγυρίζει μέσα στην πόλη. Μόλις με πήρε το μάτι του, αμάν - μου έριξε ευθύς ένα βλέμμα τόσο άγριο και φονικό! Προφανώς έχει έρθει για να με πάρει. Σε ικετεύω, ηγεμόνα μου, άφησέ με να φύγω, τώρα αμέσως, με ένα από τα πιο γοργά άλογα των βασιλικών στάβλων σου. Αν καλπάσω με όλη μου τη δύναμη, μπορεί απόψε κιόλας να βρεθώ ασφαλής, πέρα μακριά στη Σαμαρκάνδη». Ο χαλίφης εκτιμούσε τον βεζίρη του και μετά χαράς του έδωσε την άδεια. Λίγα λεπτά αργότερα, ο άνθρωπός μας κάλπαζε έξω από τις βορειοανατολικές πύλες της πόλης. Όμως ο χαλίφης δεν ησύχασε. Καταπώς το συνήθιζε, μεταμφιέστηκε σε κοινό υπήκοο και βγήκε στην αγορά, για να διαπιστώσει, ιδίοις όμμασι, αν κυκλοφορούσε τωόντι ο Θάνατος στην πρωτεύουσά του. Και πράγματι τον είδε: ο φονικός άγγελος τριγυρνούσε στο παζάρι, ψηλός και τυλιγμένος στα μαύρα, αγγίζοντας πού και πού κάποιον γέροντα στον ώμο, ή παραμερίζοντας, για να μην πέσουν πάνω του τα παιδιά που έπαιζαν κυνηγητό. Ο χαλίφης τον πλησίασε. Ο Θάνατος αναγνώρισε αμέσως τον ηγεμόνα, και τον χαιρέτισε με βαθειά, σεβαστική υπόκλιση. Τότε ο χαλίφης πήρε το θάρ
(21)
ρος να τον ανακρίνει: «Ο βεζίρης μου είναι καλός και χρήσιμος άνθρωπος. Οι υπηρεσίες του μου είναι πολύτιμες. Γιατί βάλθηκες να τον τρομοκρατήσεις σήμερα; Γιατί τον αγριοκοίταξες;». Ιδού τι αποκρίθηκε ο Θάνατος: «Βασιλιά μου, τον κοίταξα όντως, αλλά όχι άγρια. Η ματιά μου ήταν, απλώς, βλέμμα έκπληξης. Απόρησα που τον αντίκρισα εδώ, στη Βαγδάτη. Βλέπεις, είναι γραμμένο ότι πρέπει να τον πάρω απόψε - όχι όμως εδώ, αλλά πέρα, μακριά, στη Σαμαρκάνδη!». Το ειρωνικό και τραγικό συνάμα, σε τέτοιους μύθους, είναι ότι ο ήρωας χαντακώνεται από τις ίδιες τις πράξεις του. Οι αποφάσεις που παίρνει και οι ενέργειες που κάνει, θαρρώντας πως θα του βγουν σε καλό, φέρνουν ανελέητα την καταστροφή του. Μοναχός του, ανεπίγνωστα, με τις επιλογές και τους, τάχα, έξυπνους υπολογισμούς του, υφαίνει τα βρόχια όπου θα πιαστεί. Το πεπρωμένο προδιαγράφει απλώς μια δυσοίωνη εξέλιξη: αυτήν, όμως, την υλοποιεί τελικά ο ίδιος ο άνθρωπος με τις πρωτοβουλίες και τα σφάλματά του. Η ελεύθερη βούλησή του συνεργάζεται με τη μοίρα, για να εκπληρώσουν και οι δύο μαζί το δύστυχο αποτέλεσμα. Θυμόμαστε τα λόγια του Σεφέρη στο ποίημά του για τον Ευ-
(22)
ριπίδη, τον τραγικότατο των δραματουργών: «Είδε τις φλέβες των ανθρώπων σαν ένα δίχτυ των θεών, όπου μας πιάνουν σαν τ’ αγρίμια». Το δίχτυ, όπου οι άνθρωποι παγιδεύονται από τους θεούς, είναι το ίδιο το πλέγμα από τις φλέβες μας - δηλαδή η ιδιοσυγκρασία και η φύση μας, ο χαρακτήρας μας, που καθορίζει την πορεία της ζωής μας. Τι μπορούν να σημαίνουν τέτοιες ιστορίες για εμάς σήμερα; Υποδηλώνουν, άραγε, πως η μοίρα μας είναι προδιαγεγραμμένη και αναπότρεπτη; Πως, ό,τι και να κάνουμε, δεν ωφελεί, και το μόνο που μας μένει είναι να καθίσουμε και να περιμένουμε μοιρολατρικά τις εξελίξεις, με σταυρωμένα τα χέρια; Όχι απαραίτητα. Ο μύθος μπορεί να διαβαστεί αλλιώς, σε βαθύτερο επίπεδο αυτοσυνειδησίας. Οι αρχαίοι αφηγητές ίσως προσπαθούν να επιστήσουν την προσοχή μας στην ίδια την προσπάθειά μας να αποφύγουμε πάση θυσία εκείνο που μας φοβίζει. Ο σύγχρονος πολιτισμός μας έχει καταντήσει η κατεξοχήν κουλτούρα της φυγής. Διαρκώς τρέχουμε να ξεφύγουμε από τα δυσάρεστα καθέκαστα της ζωής, που μας τρομάζουν. Τους γυρίζουμε την πλάτη, και με μεγάλες δρασκελιές πηδούμε και καλπάζουμε μακριά τους, αντί
(Οι αρχαίοι αφηγητές ίσως προσπαθούν να επιστήσουν την προσοχή μας στην ίδια την προσπάθειά μας να αποφύγουμε πάση θυσία εκείνο που μας φοβίζει)
να στραφούμε και να τα αντιμετωπίσουμε, όταν έλθει η κρίσιμη ώρα. Πασχίζουμε να δραπετεύσουμε από τον χρόνο, με τονωτικές ενέσεις ουσιών και πλαστικές εγχειρήσεις. Κάνουμε μαραθώνιο αγώνα δρόμου, ώστε να ξεπεράσουμε την ανασφάλεια για το αύριο, συσσωρεύοντας καταθέσεις και ομόλογα στις τράπεζες. Πάνω από όλα, τιναζόμαστε μακριά για να διαφύγουμε από την ανία και το αίσθημα του κενού. Οι νεότεροι θαρρούν πως το καταφέρνουν, με το να λικνίζονται μέσα σε μισοσκότεινα κέντρα, υπό τους ήχους εκκωφαντικής μουσικής. Οι κάπως μεγαλύτεροι διαλέγουν οργανωμένες διακοπές, μαθήματα γιόγκα, ή προσήλωση στα ευαγγέλια του λάιφ-στάιλ. Καμία από αυτές τις δραστηριότητες δεν είναι αναγκαστικά κακή ή κατακριτέα καθ’ εαυτήν. Πλην όμως, δεν εξυπηρετούν ιδιαίτερα ως μέσα φυγής· διότι εκείνο που φοβόμαστε, εξακολουθεί να μας παραμονεύει στην επόμενη γωνία. Τούτο είναι, ενδεχομένως, το νόημα των παλαιών μύθων: δεν ωφελεί να τρέχουμε για να ξεφύγουμε από τον φόβο. Καλύτερα να ζούμε τις μέρες μας με κανονικό βηματισμό, με ησυχία ψυχής και με πληρότητα, χωρίς το λαχάνιασμα της διαρκούς απεγνωσμένης απόδρασης. Και όταν μας πλησιάσει το δυσοίωνο, τότε να έχουμε το κουράγιο να το αντιμετωπίσουμε κατά πρόσωπο, δίχως να αποστρέφουμε το βλέμμα ή να το βάζουμε στα πόδια. Αυτό είναι μήνυμα πολύτιμο για όλους τους οδοιπόρους, που παίρνουν κάποτε τον δρόμο είτε για τη Θήβα, είτε για τη Σαμαρκάνδη.
(23)
(παρουσίαση)
Ντούσαν Κρτόλιτσε ένα παιδί θαύμα από την Σερβία
ετών
δώδεκα (24)
Ένα εντεκάχρονο αγόρι, από τη Σερβία, έχει την ικανότητα να ζωγραφίζει με έναν απλό μαρκαδόρο, θέματα από το ζωικό και φυτικό βασίλειο, με μια απίστευτη δεξιοτεχνία!
( επιμέλεια - Νικόλας Σεγκούντος ) Τα σχέδιά του αποτυπώνουν εικόνες άγριας ζωής. Εικόνες σύγχρονες, ή εικόνες που υπήρχαν πριν εκατομμύρια χρόνια. Τα σχέδια του Σέρβου Ντούσαν Κρτόλιτσε, ως επί το πλείστον με στυλό και μολύβι, είναι εντυπωσιακά, πολύ ζωντανά, και θεωρείται ένα πολλά υποσχόμενο παιδί-θαύμα. Αν και μόλις 12 χρονών, έχει στο ενεργητικό του τρεις ατομικές εκθέσεις των έργων του, σε εθνικό επίπεδο, και μάλιστα οι δύο πρώτες ήταν πριν τα οκτώ χρόνια του.
(25)
(26)
Η καριέρα του ξεκίνησε από μόλις δύο ετών. Οι γονείς του δεν έδωσαν σημασία στο πρώτο σχέδιό του, κάτι που έμοιαζε, απροσδιόριστα, με φάλαινα. Όσο περνούσε όμως ο καιρός, και αυξανόταν ο όγκος του χαρτιού που κατανάλωνε για ζωγραφική ο μικρός Ντούσαν, οι γονείς του άρχισαν να παρατηρούν ότι το παιδί τους είχε ταλέντο. Ζήτησαν, λοιπόν, τη γνώμη ενός παιδοψυχολόγου. Ο ειδικός εντυπωσιάστηκε από το μικρό αγόρι –παχουλό, με γλυκό πρόσωπο, που μιλούσε με ασυνήθιστα ελκυστικό τρόπο. Το εντυπωσιακότερο όμως ήταν ότι, παρουσίαζε ένα υψηλό επίπεδο συναισθηματικής νοημοσύνης Οι γνώσεις του Ντούσαν για τον κόσμο των ζώων είναι εκπληκτικές. Όταν οι γονείς του αγόρασαν την πληρέστερη σύγχρονη εγκυκλοπαίδεια ζώων, χρειάστηκε λιγότερο από τρεις εβδομάδες για να την αποτυπώσει στο μυαλό του λέξη προς λέξη. Γνωρίζει όλες τις γεωλογικές εποχές του πλανήτη μας και τα ζώα που περιπλανιούνταν σε αυτόν στη διάρκειά τους. Απαγγέλει με άνεση τα 65 είδη μαρσιποφόρων, που υπάρχουν σήμερα. Και όταν μεγαλώσει, φιλοδοξεί να ασχοληθεί με την επιστήμη της ζωολογίας και να γράψει ένα βιβλίο για τα ζώα. Μικρότερος, όπως αναφέρει ο πατέρας του Ντούσαν, ήταν πολύ δραστήριος και «απορροφούσε» σε μικρό χρονικό διάστημα, μεγάλο όγκο πληροφοριών. Γοητεύτηκε από τη φύση και τα ζώα, και σύντομα πέρασε από τις πρωτόλειες, παιδικές αποτυπώσεις σε πιο συγκεκριμένα και εκπληκτικά σχέδια. Και όλη αυτή τη διαδικασία την αντιμετωπίζει ως μια πρόκληση, ένα παιχνίδι της δημιουργικής έκφρασής του. Όταν ήταν οκτώ ετών, ένας δάσκαλος του έθεσε σκό
(27)
(28)
πιμα μια δύσκολη πρόκληση τριών λέξεων: «ιππότης, διάβολος, κόσμος». Ο μικρός την έφερε σε πέρας με εκπληκτικό τρόπο, και αργότερα δήλωσε «θέλω να είμαι ζωγράφος, θέλω να είμαι παιδί». Πολύς κόσμος έχει γνωρίσει το ταλέντο και το έργο του Ντούσαν μέσα από την ιστοσελίδα του. Έχει περισσότερους από 5.000 «φίλους» και 7.000 «ακόλουθους» στο Facebook. Φορείς από διάφορες χώρες του κόσμου –ΗΠΑ, Αυστραλία, Ινδία– τον έχουν προσκαλέσει για να παρουσιάσει τις δημιουργίες του. Όμως, για την ηλικία του, είναι περισσότερο σημαντικό το κοντινό περιβάλλον του. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό που αναφέρει ο πατέρας του. Κάποια μέρα, οι γονείς του ανησύχησαν καθώς είχε αργήσει υπερβολικά να επιστρέψει από το σχολείο του. Βγήκαν, λοιπόν, να τον αναζητήσουν. Τον βρήκαν στην αυλή του σχολείου, περιτριγυρισμένο από μια ομάδα συμμαθητών του. Ο Ντούσαν ήταν απορροφημένος με το να φτιάχνει «τατουάζ» με μαρκαδόρο στα χέρια των άλλων παιδιών, «αποτυπώνοντας» τα αγαπημένα ζώα τους. Και η εκτίμηση των συμμαθητών του προς το έργο του νεαρού καλλιτέχνη φάνηκε από το ότι αρνούνταν να πλύνουν τα χέρια τους, για μεγάλο χρονικό διάστημα, επειδή δεν ήθελαν να σβηστεί το «τατουάζ». Μπορείτε να βρείτε περισσότερα στοιχεία και τις δημιουργίες του μικρού Ντούσαν στη σελίδα του στο facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=10 0008204652414&fref=ts
(29)
Ιερή Μια παράδοση χαμένη στις δέλτους του
χρόνου
(30)
του Άντριου Γκόουγκ ( προσαρμογή, επιμέλεια κειμένου Νίκος Κατσινόπουλος )
μέλισσα -ένα από το τρία δώρα των θεών, σύμφωνα με εσωτερικές παραδόσεις- ο άνθρωπος και ο πολιτισμός του φαίνεται να έχουν μια ιδιαίτερη, αόρατη σύνδεση. Κοιτάζοντας προς το παρελθόν, προς την αυγή του πολιτισμού, διαπιστώνουμε σεβασμό προς τη μέλισσα, σε όλες τις εποχές και από όλους τους πολιτισμούς. Έτσι, αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό το μικροσκοπικό πλάσμα αντιπροσωπεύει κάτι σημαντικό, τη σπουδαιότερη, ίσως, «χαμένη παράδοση» στην ιστορία των ανθρώπων.
Εγκλωβισμένες μέσα σε κεχριμπάρι, έχουν βρεθεί μέλισσες, η ηλικία των οποίων ξεπερνάει τα 100 εκατομμύρια χρόνια – παγωμένες στον χρόνο, σαν να έχουν μείνει αθάνατες μέσα στο ίδιο τους το μέλι. Οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμαζαν ήλεκτρον, που συνδέεται με τον αρχαίο ηλιακό θεό Ελέκτορ, ο οποίος είναι γνωστός ως ο «αφυπνιστής». Αυτός ο προσδιορισμός αποδίδεται και στο μέλι – που θυμίζει κεχριμπάρι – μία αναζωογονητική ουσία που τιμόταν την αρχαία εποχή. Και αυτή η σύνδεση είχε ως αποτέλεσμα να επιτείνει τον υψηλό σεβασμό που απολάμβανε η μέλισσα στους αρχαίους λαούς. (Ιερογλυφικό που απεικονίζει τη μέλισσα)
(31)
Ιερή
(32)
( Η αιγυπτιακή μυθολογία περιέχει αναρίθμητες αναφορές στις μέλισσες, συμπεριλαμβανομένης και της πεποίθησης ότι οι μέλισσες δημιουργούνταν από τα δάκρυα του πιο σημαντικού θεού τους, του Ρα)
Προϊστορικές εμμονές Η προϊστορία είναι γεμάτη από στοιχεία που υποδηλώνουν την εμμονή των ανθρώπων με τις μέλισσες. Στην επονομαζόμενη «Σπηλιά της Αράχνης» κοντά στην Βαλένθια της Ισπανίας, μια σπηλαιογραφία 15.000 ετών απεικονίζει μια ανθρώπινη φιγούρα που αποφασιστικά διακινδυνεύει τη ζωή της προκειμένου να συλλέξει το μέλι από την κηρήθρα ενός μελισσιού που βρίσκεται σε έναν επικίνδυνο, απότομο βράχο. Και φυσικά, είναι η μέλισσα που οδηγεί τους αρχαίους σαμάνους στα παραισθησιογόνα φυτά, η δράση των οποίων μεταφέρει τη συνείδησή τους στον πνευματικό κόσμο των θεών. Πρόσφατες έρευνες έχουν αποκαλύψει, προς έκπληξη πολλών, ότι ένας ήχος που θυμίζει βούισμα μέλισσας, παρατηρείται κατά τη στιγμή της αλλαγής επιπέδου της ανθρώπινης συνείδησης. Το φαινόμενο αυτό έχει αναφερθεί ότι συμβαίνει και σε άτομα που έχουν υποστεί την λεγόμενη «απαγωγή από εξωγήινους», που βλέπουν οπτασίας ή έχουν επιθανάτιες εμπειρίες. Μήπως γνώριζαν αυτό το φαινόμενο οι αρχαίοι και πίστευαν ότι είναι ένα στοιχείο που προσδίδει κάποια ιδιαιτερότητα στη μέλισσα; Στην Ανατολία έχει βρεθεί ένα άγαλμα 10.000 ετών, το οποίο απεικονίζει τη Μητέρα Θεά να φοράει στο κεφάλι μια κίτρι-
νη – πορτοκαλί τιάρα σαν κυψέλη – ένα στοιχείο που έχει οδηγήσει τους ειδικούς στο ότι εκείνη την περίοδο η Μητέρα Θεά είχε αρχίσει να μεταλλάσσεται σε Μέλισσα Βασίλισσα ή μέλισσα θεά. Στον νεολιθικό οικισμό Τσατάλ Χουγιούκ υπάρχουν υποτυπώδεις απεικονίσεις μελισσών (6540 π.Χ.) γύρω από το κεφάλι κάποιας θεότητας, σχηματίζοντας μια άλω. Οι Σουμέριοι ωστόσο, θεωρούνται πρόγονοι της οργανωμένης μελισσοτροφίας. Αυτοί ήταν που επινόησαν την απιθεραπεία, δηλαδή την ιατρική χρήση των προϊόντων της μέλισσας, όπως του μελιού, της γύρης, του βασιλικού πολτού, της πρόπολης και του δηλητηρίου της μέλισσας. Σουμεριακά ανάγλυφα που απεικονίζουν τη λατρεία κάποιων παράξενων ιπτάμενων μορφών έχουν συχνά ερμηνευτεί ως ενδείξεις εξωγήινης επέμβασης. Στα πλαίσια όμως των οφελών της μελισσοτροφίας, είναι πιθανότερο να αποτυπώνουν τη λατρεία των μελισσών. Οι Σουμεριακές απεικονίσεις άλλωστε, ήταν που οδήγησαν στη δημιουργία του μοτίβου της θεάς που χορεύει, μια θηλυκή χορεύτρια με τα χέρια κυρτωμένα γύρω από το κεφάλι της, για την οποία οι μελετητές πιστεύουν ότι αναπαριστά μια ιέρεια της θεάς μέλισσας. Το μοτίβο, το οποίο απέκτησε κεντρικό ρόλο στον αιγυπτιακό
(33)
Ιερή
(34)
(Το ένδυμα του Ναπολέοντα κατά την ενθρόνισή του ήταν διακοσμημένο με μέλισσες)
συμβολισμό, φαίνεται να βασίζεται στη μοναδική ικανότητα των μελισσών να επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ενός ρυθμικού χορού. Μια μέλισσα μπορεί να πετάξει σε απόσταση μεγαλύτερη από 5 χιλιόμετρα από την κυψέλη της για να εντοπίσει τροφή, και επιστρέφει για να μεταδώσει την πληροφορία στις υπόλοιπες μέσω του χορού ένα είδος φυσικού συστήματος πλοήγησης. Οι άνθρωποι λοιπόν, είχαν ανακαλύψει την τεράστια σημασία της προσφοράς τη μέλισσας, πριν από δέκα ή περισσότερες χιλιάδες χρόνια, ήδη ίσως από την αχλή της προϊστορίας τους. Καθώς αναπτυσσόταν ο πολιτισμός, κατά μήκος του ποταμού Νείλου, και εξελισσόταν σιγά σιγά η δυναστική περίοδος της αρχαίας Αίγυπτο, η λατρείας της μέλισσας και οι παραδόσεις για αυτήν εναγκαλίστηκαν σε τέτοιο βαθμό με τον πολιτισμό όσο ποτέ στο παρελθόν ή στο μέλλον. Η Θεά Μέλισσα στη αρχαία Αίγυπτο Αρκετοί αιγυπτιολόγοι πιστεύουν ότι οι Σουμεριακές παραδόσεις ταξίδευσαν κατά μήκος της Ανατολικής Αιγυπτιακής Ερήμου έως την Κοιλάδα του Νείλου. Τα περίφημα αφρικανικά Ουαντί (κοίτες ξεροπόταμων, στις οποίες δημιουργούνται περιστασιακά οάσεις) φημίζονται για τις προδυναστικές βραχογραφίες τους που παρουσιάζουν ιπτάμενες μορφές με εξογκωμένα χαρακτηριστικά σαν φτερά. Ασυνήθιστες γραμμές εκτείνονται προς τα επάνω, πίσω από το κεφάλι της κεντρικής μορφής, θυμίζοντας τις κεραίες της μέλισσας, ενώ παραπέμπουν στο σχήμα των εξογκωμάτων που χαρακτηρίζουν τα αιγυπτιακά στέμματα στους αιώνες που θα ακολουθήσουν. Αποτυπώνεται ακόμη το μοτίβο της Θεάς που Χορεύει, μια γυναίκα με τα χέρια της κυρτωμένα (Συλλογή μελιού στην επάνω από το κεφάλι της, Ισπανία, 13000 π.Χ.)
(35)
Ιερή
(Το ένδυμα του Ναπολέοντα κατά την ενθρόνισή του ήταν διακοσμημένο με μέλισσες)
(36)
( Ο Ναπολέων, ακολουθώντας τη παράδοση των Μεροβίγγιων βασιλιάδων της Γαλλίας -από τους οποίους ο διάσημος Βασιλιάς Τσιλντερικ ανακαλύφθηκε ενταφιασμένος με 300 μέλισσες κατασκευασμένες από καθαρό χρυσό- εξασφάλισε ότι το σύμβολο της μέλισσας θα ενσωματωθεί στη διακόσμηση και στην τεχνοτροπία του παλατιού, υιοθέτησε δε το «Η Μέλισσα» ως παρατσούκλι του) όπως ακριβώς η «χορεύτρια» Θεά μέλισσα που παρουσιάζεται σε ανάγλυφα των Σουμέριων και των κεντρο-Ευρωπαικών λαών, χιλιάδες χρόνια νωρίτερα. Η απεικόνιση είναι διαδεδομένη στην αιγυπτιακή μυθολογία και φαίνεται να προέρχεται από την μοναδική ικανότητα της μέλισσας να επικοινωνεί με τον «χορό». Ένα άλλο στοιχείο για την καλλιτεχνική επιρροή που φαίνεται να έχει ασκήσει η μέλισσα, εντοπίζεται στα τελετουργικά ενδύματα των Αιγυπτίων, τα οποία παρουσιάζουν στιλιστικές ομοιότητες με αυτήν. Το στέμμα νέμες, για παράδειγμα, αποτελείται από εναλλασσόμενες κίτρινες και σκούρες οριζόντιες λωρίδες. Τέτοιες οπτικές ομοιότητες είναι εμφανείς σε πολλά ανάγλυφα και αγάλματα. Εντυπωσιακότερη όμως είναι αυτή που παρουσιάζεται στη νεκρική μάσκα του Φαραώ Τουταγχαμών της 18ης δυναστείας, η οποία δείχνει τον Φαραώ στολισμένο με εναλλασσόμενες μαύρες και κίτρινες λωρίδες, όπως ακριβώς μια μέλισσα. Η έλξη της Αιγύπτου προς τις μέλισσες φαίνεται ότι ξεκινάει από πολύ πρώιμη εποχή. Η βόρεια Αίγυπτο, η έκταση που απλώνεται από το Δέλτα έως τη Μέμφιδα, ονομαζόταν «Τα Μπίτι» - γη της μέλισσας. Ο φαραώ Μένες, ιδρυτής της Πρώτης Αιγυπτιακής Δυναστεία, έφερε το αξίωμα του «Μελισσοτρόφου», ένας τίτλος που
αποδιδόταν σε όλους τους Φαραώ που ακολούθησαν, και η απεικόνιση μιας μέλισσας βρισκόταν δίπλα στην σφραγίδα που έφερε το όνομά τους. Ο αιγυπτιακός θεός Μιν έφερε τον τίτλο «Κύριος των Άγριων Μελισσών» και χρονολογείται από το 3000 π.Χ. ή νωρίτερα. Παρόμοια, η αιγυπτιακή θεά Νέιθ ήταν μια πολεμική θεότητα που της αποδίδονταν ο συμβολισμός της γονιμότητας και ιδιότητες παρθένου, χαρακτηριστικά της Βασίλισσας μέλισσας. Στη Σάιδα, η Νέιθ θεωρούνταν ως η Θεά του «Οίκου των Μελισσών» και μητέρα του Ρα, του «κυβερνήτη των πάντων». Η αιγυπτιακή μυθολογία περιέχει αναρίθμητες αναφορές στις μέλισσες, συμπεριλαμβανομένης και της πεποίθησης ότι οι μέλισσες δημιουργούνταν από τα δάκρυα του πιο σημαντικού θεού τους, του Ρα. Μέλισσες απεικονίζονται σε αιγυπτιακούς τάφους, και οι συνήθεις προσφορές στις πιο σημαντικές θεότητες ήταν το μέλι. Πραγματικά, το μέλι ήταν το «νέκταρ των θεών», και όπως οι Σουμέριοι πριν από αυτούς, οι Αιγύπτιοι γιατροί το χρησιμοποιούσαν ως βασικό συστατικό για πολλά φαρμακευτικά σκευάσματα και θεραπείες, συμπεριλαμβανομένων και των πρώιμων μορφών μομιοποίησης. Ένα αιγυπτιακό μνημείο που παρουσιάζει μια
(37)
Ιερή
(Ιερογλυφικό που απεικονίζει τη μέλισσα)
(Το τεκτονικό λογγείο του Ουάσιγκτον. Η κυψέλη διακρίνεται στο επάνω μέρος του, στο κέντρο)
(38)
παράξενη μορφή συμβολισμού μέλισσας είναι η βαθμιδωτή πυραμίδα της Σακκάρα, η οποία παραπέμπει στα εξάγωνα κελιά της κηρήθρας, με τις έξι βαθμίδες της επάνω από το έδαφος, και μια ιδιαίτερη κάτω – τη νεκρόπολη του ταύρου Άπι, που ονομάζεται Σεράπειο. Οι Αιγυπτιολόγοι πιστεύουν ότι στον ταύρο Άπι αποδίδονταν οι αναγεννητικές ιδιότητες του θεού Πτά, της Μέμφιδας – του αιγυπτιακού θεού της μετενσάρκωσης. Πίστευαν επίσης, ότι αυτοί που εισέπνεαν την ανάσα του ταύρου Άπι λάμβαναν το δώρο της προφητείας, και το σημαντικότερο από όλα, οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο ταύρος μεταμορφωνόταν σε Άπι Όσιρι μετά θάνατον. Το λατινικό Άπις, που σημαίνει μέλισσα, προέρχεται πιθανόν από το μεσοποταμιακό Σίπα –
( Ο Ρούντολφ Στέινερ (1861-1925), είχε «προβλέψει» ότι οι μέλισσες θα εξαφανιστεί στα επόμενα 100 χρόνια. Και ο Αινστάιν (1879-1955) όμως είχε αναφέρει ότι, εάν οι μέλισσες εξαφανιστούν, δεν θα απομένουν για τον άνθρωπο περισσότερο από 4 χρόνια ζωής) Ασίπα, που σημαίνει ο Μεγάλος Ποιμένας στον Ουρανό, και Άπις σημαίνει Όσιρις. Αυτό συνδέεται με την πίστη ότι μετά θάνατον η ψυχή του Φαραώ συνδεόταν με τον Όσιρι ως ένα άστρο στον αστερισμό του Ωρίωνα. Ένας ταύρος Άπις, σύμφωνα με τους αιγυπτιακούς μύθους, δημιουργούσε 1.000 μέλισσες, και οι μέλισσες αντιπροσώπευαν ψυχές. Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι η αιγυπτιακή θεότητα Νούτ ήταν θεά του ουρανού – της περιοχής των μελισσών – και έφερε τον τίτλο «Αυτή που Κατέχει Χίλιες Ψυχές», ο οποίος φαίνεται να παραπέμπει στις χίλιες μέλισσες ή ψυχές, που δημιουργούνται από το σώμα του ταύρου Άπι. Το εβραϊκό γράμμα Άλεφ συμβολίζει το «χίλια» και αντίστοιχο προ σιναϊτικό και το προ κανανιτικό σύμβολο απεικόνιζε το κεφάλι ενός ταύρου, παραπέμποντας στο ότι 1.000 μέλισσες – ή αναγεννημένες ψυχές – δημιουργούνται από τη θυσία ενός ταύρου Άπι. Επιπλέον, η αριθμητική αξία της εβραϊκή λέξη για τον Ιησού – τον Μεσσία, ο οποίος βασίζεται στο πρότυπο του Όσιρι – είναι πάλι 1.000. Έτσι, η αρχαία πεποίθηση ότι οι μέλισσες δημιουργούνται από ταύρους εύλογα οδηγεί στην εικασία ότι η υπόγεια νεκρόπολη, η οποία είναι γνωστή ως Σεράπειο, ίσως να ήταν ένα τελετουργικό κέντρο αναγέννησης, προορισμένο να ανακυκλώνει ψυχές από τα κεφάλια των ταύρων, και όχι απλά ένα μαυσωλείο για ταύρους. Μήπως οι τελετουργίες που πραγματοποιούνταν στο Σεράπειο αποτελούσαν την πιο πρώιμη μορφή του Μιθραϊσμού, τη μυστηρια-
κή ρωμαϊκή θρησκεία που σχετιζόταν με τη τελετουργική σφαγή των ταύρων; Ένας άλλος αρχαίος πολιτισμός που επηρεάστηκε από τους αρχαίους Αιγυπτίους ήταν ο Μινωϊκός. Είχε στενή σχέση με τους Αιγύπτιους, οι οποίοι ήταν ειδικοί στη μελισσοκομία, μια Τέχνη που αργότερα εισήχθη στην Ελλάδα. Αυτό μας οδηγεί σε ένα άλλο εντυπωσιακό του αιγυπτιακού συμβολισμού για τη μέλισσα. Η Σφίγγα, το περίφημο μνημείο της χώρας, ονομαζόταν Χουν νμπ στα αιγυπτιακά, όμως οι Έλληνες του έδωσαν το όνομα που είναι σήμερα γνωστό. Πως όμως συνδέεται αυτό με τη μέλισσα; Η μινωική λέξη για τη μέλισσα ήταν σφέξ. Τι συμπέρασμα βγάζουμε από αυτό; Ο πολιτισμός που έμαθε στους Έλληνες την Τέχνη της μελισσοκομίας χρησιμοποιούσε τη λέξη σφεξ για να ονομάσει τη μέλισσα – και οι Έλληνες έδωσαν αυτό το όνομα στη θεά που απεικονίζει το μνημείο. Μήπως η Σφίγγα υπήρχε ήδη όταν ο Μένες δημιούργησε το αιγυπτιακό βασίλειο, και ήταν γνωστό ότι αναπαριστούσε μια μέλισσα θεά, και έτσι αποδόθηκε στον Φαραώ ο τίτλος Μελισσοτρόφος; Η πιθανότητα είναι προκλητική, και δεδομένης της γοητείας που ασκούσαν οι μέλισσες στους Αιγύπτιους, δεν φαίνεται και τόσο εξωπραγματική. Η μέλισσα σε κρίση – ο άνθρωπος σε κρίση Η λατρεία των Σουμερίων και των Αιγυπτίων για τη μέλισσα μεταδόθηκε στην Ελλάδα, όπου μέλισσες απεικονίζονται σε αγάλματα των πιο
(39)
Ιερή (Σουμεριακή πινακίδα – απεικόνιση της λατρείας της μέλισσας)
σημαντικών θεών των Ελλήνων. Έτσι αναπτύσσεται η αντίληψη της Θεάς μέλισσας και δημιουργείται η τιμητική θέση των ιερειών που ονομάζονται Μέλισσες, οι οποίες αργότερα μετεξελίσσονται στις Σίβιλες. Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις μάλιστα, ο δεύτερος ναός στους Δελφούς ήταν κατασκευασμένος εξολοκλήρου από μέλισσες και ο ομφαλός θύμιζε κυψέλη, περιτριγυρισμένη από μέλισσες. Οι Ρωμαίοι εξασκούσαν τον Μιθραϊσμό, μια μυστικιστική θρησκεία, σημαντικό στοιχείο της οποίας ήταν η θυσία των ταύρων, που θυμίζει τις τελετουργίες των Αιγυπτίων στο Σεράπειο. Απόηχος αυτών των τελετουργιών στη σύγχρονη εποχή, φαίνεται να είναι οι ταυρομαχίες της Ισπανίας. Η σύνδεση αυτή επιβεβαιώνεται έμμεσα από το ότι αρκετές από τις παλιότερες αρένες της χώρας έχουν κατασκευαστεί επάνω ή πολύ κοντά σε αρχαία ιερά του Μίθρα. Οι Μάγια λάτρευαν τη μέλισσα και απεικόνιζαν θεούς με τη μορφή της στους σημαντικότερους ναούς τους. Έως και την Ινδία, οι θρησκείες υιοθέτησαν θεότητες μέλισσες στη μυθολογία τους. Ακόμη και η καθολική εκκλησία ενσωμάτωσε τη μέλισσα ως ένα σύμβολο της αυθεντίας του Πάπα, πράγμα που μπο-
(40)
(Απεικόνιση κηρήθρας από την Τσατάλ Χουγιούκ, 6600 π.Χ.)
ρούμε να δούμε στην Πόλη του Βατικανού. Πέτρινα καταλύματα με τη μορφή κυψελών κατασκευάστηκαν στην αρχαιότητα από την Ιρλανδία έως την Αφρική, ενώ ο Χένριχ Χίμλερ,από τους ισχυρότερους άνδρες στη Γερμανία του Χίτλερ, κατασκεύασε το ιερότερο τελετουργικό κέντρο των SS με τη μορφή κυψέλης, στα θεμέλια τους κάστρου Βέβελσμπουργκ. Πολιτικά κινήματα, όπως ο κομουνισμός, εμπνεύστηκαν από την αλτρουιστική συμπεριφορά που εμφανίζεται στην κυψέλη, ως πρότυπο για τις ιδεολογίες τους. Μεγάλοι ηγέτες επίσης, ακολούθησαν την παράδοση των προγόνων τους και συνδέθηκαν με διάφορους τρόπους με τη μέλισσα. Ο Ναπολέων, για παράδειγμα, ακολουθώντας τη παράδοση των Μεροβίγγιων βασιλιάδων της Γαλλίας - από τους οποίους ο διάσημος Βασιλιάς Τσιλντερικ ανακαλύφθηκε ενταφιασμένος με 300 μέλισσες κατασκευασμένες από καθαρό χρυσό - εξασφάλισε ότι το σύμβολο της μέλισσας θα ενσωματωθεί στη διακόσμηση και στην τεχνοτροπία του παλατιού, υιοθέτησε δε το «Η Μέλισσα» ως παρατσούκλι του. Πιστεύεται ακόμη ότι η μέλισσα είναι ο
(Το περίφημο μινωικό κόσμημα με τις μέλισσες)
πρόδρομος του εραλδικού κρίνου, του εθνικού συμβόλου της Γαλλίας. Ο ελευθεροτεκτονισμός που διαδόθηκε στις ΗΠΑ ήδη από την ίδρυσή τους, ευνοήθηκε από σημαντικούς ανθρώπους όπως ο Τόμας Τζέφερσον, ο οποίος έγραφε με πάθος για την σημαντικότητα των μελισσών, ενώ άλλοι, όπως ο Πρόεδρος Τζόρτζ Ουάσιγκντον ενσωμάτωσε την κυψέλη στο τεκτονικό λογγείο του. Χωρίς αμφιβολία, η πρώιμη Αμερικανική κοινωνία δανείστηκε πολλές από τις φιλοσοφικές αρχές της από τον Ελευθεροτεκτονισμό, ενσωματώνοντας συμβολισμό και θέματα με μέλισσες στις τελετουργίες της. Η δομή του κράτους, τουλάχιστον σε αυτή την πρώιμη περίοδο, ακολούθησε τη δομή, τη σταθερότητα και την αλτρουιστική συμπεριφορά που χαρακτηρίζουν την κυψέλη, όπως είχαν κάνει κοινωνίες και κινήματα χιλιάδες χρόνια πριν από αυτήν. Μια ένδειξη για την επιρροή της μέλισσας στους ιδρυτές των ΗΠΑ φαίνεται από το ότι ολόκληρη η δυτική περιοχή της χώρας ονομαζόταν αρχικά Ντεζερέ (μέλισσα). Η μέλισσα είχε αποτελέσει κεντρικό θέμα σε πολλά κείμενα και διαλέξεις του αυστριακού φιλόσοφου και μυστικιστή Ρούντολφ Στέι-
(Το τεκτονικό λογγείο του Ουάσιγκτον. Η κυψέλη διακρίνεται στο επάνω μέρος του, στο κέντρο)
νερ (1861-1925). Είχε «προβλέψει» μάλιστα ότι θα εξαφανιστεί στα επόμενα 100 χρόνια. Και ο Αινστάιν (1879-1955) όμως είχε αναφέρει ότι εάν οι μέλισσες εξαφανιστούν, δεν θα απομένουν για τον άνθρωπο περισσότερο από 4 χρόνια ζωής. Από το 2008, οι μέλισσες άρχισαν να εκλείπουν με ανησυχητικούς ρυθμούς. Συμπτωματικά(;) βρισκόμαστε στα όρια της πρόβλεψης του Στέινερ, και στο χρονικό περιθώριο που ανέφερε ο Αϊνστάιν. Επιπλέον, έχουμε αρχίσει να διανύουμε σε ένα έτος που έχει επιβαρυνθεί με θεωρίες για καταστροφή του κόσμου μας ή για αναγέννησή του – ανάλογα με πια θεωρία είστε διατεθειμένος να πιστέψετε – και βρισκόμαστε στη δίνη μια πολύπλευρης και πολυσύνθετης κρίσης με κορυφή του παγόβουνου την οικονομία. Το τι θα συμβεί, θα το δείξει ο χρόνος. Ωστόσο, φαίνεται ότι η μέλισσα, η ιερή μέλισσα, είναι διαχρονικά συνυφασμένη με την εξέλιξη του πολιτισμού, ακόμη ίσως και με την ύπαρξη του ανθρώπου στον πλανήτη. Σημείωση: Το πλήρες κείμενο της μελέτης του Andrew Gough, στα αγγλικά, μπορείτε να το βρείτε στο http://andrewgough.co.uk/bee1_1.html
(41)
Γιώργος
Ιωάννου ( Ο Γ. Ιωάννου γεννήθηκε στη
Θεσσαλονίκη το 1927. Πήρε πτυχίο φιλολογίας από το Α.Π.Θ. και το 1960 διορίστηκε φιλόλογος. Το 1971 μετατέθηκε στην Αθήνα, αρχικά σε γυμνάσιο και μετά στο υπουργείο Παιδείας. Πέθανε στην Αθήνα, το 1985. Ποιητικές συλλογές: «Ηλιοτρόπια», ιδιωτική έκδοση, Θεσσαλονίκη, 1954. «Τα Χίλια Δέντρα», εκδ. Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη, 1963. «Τα Χίλια Δέντρα & άλλα ποιήματα (1954-1963)», εκδ. Ερμής, Αθήνα, 1973. )
(42)
( επιμέλεια - Έλλη Ιωαννίδου )
“Σαν τη μητέρα, αλήθεια”
Πηγαίνει αργά στο σινεμά, μάλιστα στον εξώστη. Σ’ έργα κατά προτίμηση, βουβά και θαμπωμένα. Κι εκεί - μέσα στους τόσους εξευτελισμούς η μόνη του χαρά να βλέπει τις γυναίκες της γενιάς γύρω απ’ το τριάντα. Με κείνα τα βαθιά καπέλα, με τις σειρές τα περιδέραια, τα μάτια, τα κοντά μαλλιά∙ με τις ψιλές γλυκιές φωνές, με τις κινήσεις τους τις μητρικές. Σαν τη μητέρα, αλήθεια∙ σαν τη μάνα του των πρώτων παιδικών του χρόνων... Τότε που τον φωνάζανε μοναχογιό.
(43)
Ο αετός
και η
χελώνα
(Η λογική, η σύνεση και η φρόνηση, σαν αετός πετούν, βλέπουν τα πράγματα καθαρά και από ψηλά. Προσπαθούν να βάλουν στη θέση και στα όριά του τον ματαιόδοξο, επιπόλαιο εαυτό μας, που σέρνεται στη γη σαν τη χελώνα)
(44)
( κείμενο, εικόνα - Έλλη Ιωαννίδου )
Διασκευή στον μύθο του Αίσωπου
Οι Μύθοι του Αίσωπου είναι μικρές ιστορίες, εμπνευσμένες από την ίδια τη ζωή, και διακρίνονται για τον συμβολικό και αλληγορικό χαρακτήρα τους Ο Αίσωπος είχε γράψει πολλούς μύθους για να σατιρίσει, διακωμωδήσει ή και να ειρωνευτεί την καθημερινότητα των Ελλήνων. Ένας από αυτούς ήταν και ο μύθος του αετού με τη χελώνα. Εδώ θα τον παρουσιάσουμε κάπως διαφορετικά. Η ιστορία θα αρχίσει μέσα στη θάλασσα!
άποτε,
ας πούμε τα παλιά χρόνια, μια χελώνα μουρμούριζε για την άτυχη μοίρα της, κολυμπώντας αργά μέσα στη θάλασσα. Την ενοχλούσε που τα άλλα ζώα μπορούσαν να τρέχουν γρήγορα στη γη, ενώ εκείνη δεν τα κατάφερνε. Την ενοχλούσε που τα πουλιά μπορούσαν να πετάνε στον καθαρό αέρα και να βλέπουν τόσα από κει ψηλά, ενώ εκείνη ήταν μέσα στο νερό και κολυμπούσε αργά. Την ενοχλούσε ακόμα, και τις φορές που έβγαινε στη στεριά για να γεννήσει, και κουραζόταν τόσο πολύ! Αυτά σκεφτόταν, λυπημένη σε μια παραλία. Ξαφνικά, είδε ένα αετό να σχηματίζει κύκλους γύρω από τα σύννεφα, καθώς πετούσε ψηλά με τις ανοιχτές και δυνατές φτερούγες του. Του φώναξε όσο πιο δυνατά μπορούσε, για να την ακούσει. Και όταν αυτός χαμήλωσε αρκετά, την ρώτησε τι ήθελε. Η χελώνα τότε τον παρακάλεσε, μιας και είναι ο βασιλιάς των πτηνών, να της μάθει να πετάει, όπως εκείνος. Να βλέπει τον κόσμο από ψηλά. Να νοιώθει δυνατή, και ελαφριά συνάμα! Ο αετός, που θεώρησε παράλογη την επιθυμία τής χελώνας, αρνήθηκε. Προσπάθησε να της εξηγήσει ότι, δεν ήταν στη
(45)
Η θαλάσσια
χελώνα φύση της να πετάει. Μπορούσε να χαρεί τα δικά της προνόμια, να κολυμπάει δηλαδή στα βαθειά νερά, να κάνει βόλτες στην άμμο… πράγματα που ακόμα και αυτός - ένας βασιλιάς - δεν μπορεί να χαρεί όπως εκείνη! Άλλωστε, μια τέτοια προσπάθεια, να μάθει δηλαδή να πετά, μπορεί να την κατέστρεφε. Αυτά της είπε και πέταξε μακριά της, νομίζοντας ότι την είχε συνετίσει. Η χελώνα, όμως, ήταν ανένδοτη. Συνέχισε να τον θερμοπαρακαλεί, και το έκανε όποτε τον έβλεπε να πετά πάνω από την παραλία. Ώσπου, μια μέρα, ο αετός δεν άντεξε άλλο να της αρνείται. Βαρέθηκε άλλωστε τα παρακάλια και την επιπολαιότητά της. Τη γράπωσε με τα δυνατά νύχια του, και πέταξε μαζί της ψηλά, πάνω από τα κύματα. Η ευτυχία της χελώνας, γι αυτά τα λίγα λεπτά, ήταν απερίγραπτη! Βιαστική και άμυαλη όπως ήταν, νομίζοντας ότι θα μοιάσει στον αετό, του ζήτησε να την αφήσει πάνω από τα σύννεφα. Ήθελε να συνεχίσει μόνη της να πετάει, σίγουρη για τον εαυτό της. Έτσι κι έγινε. Ο αετός την άφησε να πέσει, όπως ακριβώς του είχε ζητήσει, με αποτέλεσμα να γκρεμοτσακιστεί πάνω στα βράχια που την περίμεναν, δίπλα στην ακτή. Η δύστυχη χελώνα, που ήθελε να πετάξει, συντρίφτηκε παταγωδώς! Δεν άκουσε τα λόγια της σύνεσης από το στόμα του αετού, αλλά παρασύρθηκε από τις δικές της παράλογες επιθυμίες, έξω από τη φύση της. Το τέλος της, όπως και όσων δεν ακολουθούν τα λόγια της σύνεσης και της φρόνησης ήταν να καταστραφεί και μάλιστα με πολύ άσχημο τρόπο.
(46)
Καρέτα Ζωή που απειλείται
Η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta είναι ένα κινδυνεύον είδος Θα τη συναντήσουμε να κολυμπάει σε όλα τα μήκη και πλάτη των ελληνικών θαλασσών, αλλά η ιδιαίτερη σημασία της χώρας μας έγκειται στο ότι φιλοξενούμε κάποιες από τις σημαντικότερες παραλίες για την αναπαραγωγή και φωλεοποίηση της καρέτα στη Μεσόγειο. Η χελώνα καρέτα είναι, ίσως, ένα από τα πιο εμβληματικά είδη των μεσογειακών και ελληνικών θαλασσών, και ένα από τα επτά είδη θαλάσσιων χελωνών που υπάρχουν στον πλανήτη. Αν καταφέρει να ξεφύγει από τους φυσικούς εχθρούς της, αλλά και από τις ανθρώπινες επιδράσεις και απειλές, θα ζήσει περίπου 80 χρόνια. Όταν μεγαλώσει, περίπου μετά από δύο έως τρεις δεκαετίες και έρθει η ώρα τής αναπαραγωγής της, θα επιστρέψει στην ίδια περιοχή, και θα επιλέξει την παραλία όπου γεννήθηκε και η ίδια, για να κάνει τη φωλιά της.
-Καρέτα Σε κάθε περίοδο ωοτοκίας, η θαλάσσια χελώνα θα γεννήσει δύο έως τρεις φορές. Θα δημιουργήσει τη φωλιά της σε αμμώδεις παραλίες, και σε βάθος περίπου 60 εκατοστών. Σε κάθε φωλιά φιλοξενούνται μέχρι και 120 αυγά, τα οποία εκκολάπτονται για 55 ημέρες. Η θήρα των αυγών από αλεπούδες, σκυλιά κλπ αποτελεί ένα επιπλέον πρόβλημα, και έχει παρατηρηθεί σε παραλίες ωοτοκίας της Πελοποννήσου, επηρεάζοντας το 40% των φωλιών. Σημαντική απειλή συνιστούν και τα σκουπίδια στη θάλασσα. Ειδικότερα, οι πλαστικές σακούλες υποβαθμίζουν το θαλάσσιο οικοσύστημα και μπορούν να οδηγήσουν σε θάνατο τις θαλάσσιες χελώνες, αφού τις ξεγελούν λόγω της ομοιότητάς τους με τσούχτρες, μία από τις πιο αγαπημένες τροφές της καρέτα.
Η ζωή που προστατεύουμε και η ιστορία των Σεκανίων της Ζακύνθου… Η προστασία της καρέτα είναι για εμάς σχεδόν «προσωπική υπόθεση» που διαρκεί και εξελίσσεται για πολλές δεκαετίες. Για τη διατήρηση και προστασία του είδους οργανώσαμε, το 1994, πανευρωπαϊκή εκστρατεία για την αγορά της περιοχής που περιβάλλει την παραλία των Σεκανίων. Ως αποτέλεσμα, σε μία πολύ αβέβαιη για την προστασία του είδους περίοδο, με τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά και από συνεισφορές ιδιωτών, αγοράσαμε το 90% της έκτασης γύρω από τα Σεκάνια. Σκοπός της αγοράς ήταν τόσο η αποτροπή της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής, όσο και η κατά το δυνατόν καλύτερη διαχείρισή της, ώστε να προστατευθεί η σημαντικότερη παραλία ωοτοκίας για τη θαλάσσια χελώνα. Yπεύθυνη προγράμματος: Χαρίκλεια Μινώτου, c.minotou@wwf.gr, τηλ: 210 33 14 893 Αν θες να δεις VIDEO με χελωνάκια πάνω στην άμμο, να τρέχουν προς το νερό πάτησε στα links: https://www.youtube.com/watch?v=yDnbTGBSxyA https://www.youtube.com/watch?v=T8eGw1oyYoQ https://www.youtube.com/watch?v=nHok4ZdJ2A0
Τα αποσπάσματα του κειμένου και πληροφορίες είναι από το site, http://www.wwf.gr/el/endangered-species/caretta
(47)
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ-
“Πρόμαχος” Π ρ ό κ ε ι τ α ι για μια αισθηματική ταινία, με φόντο την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Ας σημειωθεί ότι η πρώτη, επίσημη προβολή της ταινίας πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο της Ακρόπολης. Ο Ανδρέας (Παντελής Κοντογιάννης) αναγκάστηκε να αφήσει την Ελλάδα, όταν ήταν παιδί. Επιστρέφει ενήλικος, μετά από πρόσκληση του διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης (Giancarlo Giannini) για να προχωρήσει την υπόθεση κατά του Βρετανικού μουσείου. Βρισκόμαστε στην Αθήνα του 2011, εν μέσω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που έχει ξεσπάσει στη χώρα. Ο Ανδρέας συγκεντρώνει αποδεικτικά στοιχεία, για να αποδείξει ότι πλαστογραφήθηκαν έγγραφα, ώστε να επιτραπεί η πώληση των γλυπτών στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, το 1816. Στη συνέχεια επιστρέφει στο Λονδίνο, όπου με τη βοήθεια της Ελένης (Κασσάνδρα Βογιατζή), συναδέλφου του αλλά και αντικείμε-
(48)
νο του πόθου του, ξεκινάει τις απαραίτητες νομικές διαδικασίες. Οι δύο δικηγόροι έχουν μπροστά τους έναν «μακρύ δρόμο» και θα πρέπει να δώσουν σκληρό αγώνα για να πετύχουν την επαναφορά των κλεμμένων γλυπτών στην αρχική –και αρμόζουσα- θέση τους. Σκηνοθεσία Κέρτε και Τζον Βούρχις. Παίζουν: Παντελής Κοντογιάννης, Κασσάνδρα Βογιατζή, Γιώργος Χωραφάς, Τζιανκάρλο Τζιανίνι, Γιώργος Βογιατζής, Σπύρος Φωκάς, Πολ Φρίμαν, Μάικλ Μπέρνς.
( επιμέλεια - Κωνσταντίνος Κούρος )
ΕΚΘΕΣΗ-«Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον Την
El Greco»
Τετάρτη
3 Δεκεμβρίου
εγκαινιάσθηκε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco», η οποία πραγματοποιείται στο πλαίσιο του ελληνικού επετειακού προγράμματος για τα 400 χρόνια από το θάνατο του El Greco. Η έκθεση παρουσιάζει το πολιτισμικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η προσωπικότητα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, πριν αναχωρήσει από τον Χάνδακα της Κρήτης (το σημερινό Ηράκλειο) για τη Βενετία, το 1567. Τι γνωρίζουμε για την Κρήτη του 16ου αιώνα και την κοινωνία της, μέσα στην οποία γεννήθηκε, μαθήτευσε και εργάστηκε ο νεαρός Δομήνικος Θεοτοκόπουλος; Πώς δούλευαν οι Κρητικοί ζωγράφοι τον 16ο αιώνα; Ποια κοινωνικά φαινόμενα και ποιες ιδεολογικές τάσεις σχετίζονται με τον τεχνίτη, καλλιτέχνη και λόγιο Θεοτοκόπουλο; Γιατί ο Θεοτοκόπου-
λος φεύγει από την Κρήτη; Με αφετηρία αυτά τα ερωτήματα, η έκθεση αφηγείται πτυχές του κοινωνικού και καλλιτεχνικού περιβάλλοντος τής Κρήτης του 16ου αιώνα, μέσα στο οποίο γεννήθηκε, μαθήτευσε και ωρίμασε εικαστικά ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Σε τρεις μεγάλες εκθεσιακές ενότητες παρουσιάζονται 200 περίπου σημαντικά αντικείμενα, θρησκευτικά και κοσμικά, αρχειακές πηγές, χειρόγραφα και έντυπα, εικόνες και πίνακες Κρητικών και Ιταλών ζωγράφων του 16ου αιώνα. Τα έργα προέρχονται από τις συλλογές του Βυζαντινού Μουσείου, από συλλογές και μουσεία της Ελλάδας, Εφορείες Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, μητροπόλεις, εκκλησίες και μοναστήρια, καθώς και μουσεία του εξωτερικού. Διάρκεια έκθεσης: 4/12/2014 – 31/3/2015. Βασ. Σοφίας 22, Τηλ. 213 213 9500. http://www.byzantinemuseum.gr/
(49)
ΕΚΔΗΛΩΣΗ-
Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης για τ η ν Χ. Αλεξίου Η
Ε λ λ η ν ι κ ή Εταιρεία Μεταφρα-
στών Λογοτεχνίας βράβευσε τη Χάρις Αλεξίου για την καλύτερη μετάφραση ξένου λογοτεχνικού έργου. Η βράβευση αφορούσε τη μετάφραση του βιβλίου «Πάντα ήρωες» του Φαμπιάν Μαρσό, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Το βιβλίο αποτελεί τη συγκλονιστική μαρτυρία του Grand Corps Malade (Ψηλό Άρρωστο Κορμί, όπως είναι το ψευδώνυμό του) ο οποίος έμεινε ατελώς τετραπληγικός, εξαιτίας ενός μοιραίου ατυχήματος. Ωστόσο, ένα χρόνο μετά το περιστατικό, διέψευσε τις προβλέψεις των ειδικών και κατάφερε να περπατήσει ξανά. Στις σελίδες του βιβλίου του, ο Μαρσό αφηγείται τη δωδεκάμηνη περιπέτεια και τις εμπειρίες, τόσο τις δικές του όσο και των ομοιοπαθών συντρόφων του, από το κέντρο αποκατάστασης. Για τη γνωριμία της με τον Φαμπιάν Μαρσό, την απόφασή της να προτείνει και να μεταφράσει το βιβλίο του, η Χάρις Αλεξίου αναφέρει: «Τον Grand Corps Malade τον γνώρισα από τα τραγούδια του. Ήταν το νέο πρόσωπο στη γαλλική μουσική σκηνή, στο μουσικό είδος της slam. H νεολαία της Γαλλίας τον λάτρευε. Μου έκανε εντύπωση αυτός ο νέος, όμορφος άνδρας με την πατερίτσα του. Μου έκανε εντύπωση και το ψευδώνυμό του: το «ψηλό άρρωστο κορμί». Το τραγούδι μου “Μεγάλωσα” μόλις είχε κυκλοφορήσει, και σκεφτόμουν πως θα μπορούσε να το είχε γράψει αυτός. Τον συνάντησα αργότερα, σε ένα τηλεοπτικό στούντιο, όταν συμμετείχαμε και οι δύο στην εκπομπή του Michel Drucker, που έκανε ένα μεγάλο αφιέρωμα στον Ντέμη Ρούσσο.
(50)
Δύο χρόνια αργότερα, ο φίλος Νίκος Αλιάγας μου χάρισε το βιβλίο του Φαμπιάν. «Διάβασέ το, είναι γραμμένο σε απλή γλώσσα» μου είπε. Όσο το διάβαζα, σε πολλά σημεία ξαναζούσα την περιπέτεια του αδελφού μου στην εντατική και αργότερα στο κέντρο αποκατάστασης. Το συγκινητικό, επίσης, ήταν πως γνώριζα την απίστευτη ταλαιπωρία των τετραπληγικών, των αναπήρων που στερούνται την ικανότητα, όπως λέει και ο Φαμπιάν, να ξύσουν το φρύδι τους ή να κρατήσουν το κουτάλι τους, και να πατήσουν ένα κουμπί για βοήθεια».
STAND-UP COMEDY-
50 Αποχρώσεις τ ο υ Greek Σ τ ι ς μ έ ρ ε ς μας, που το χιούμορ θεωρείται σπάνιο και πολύτιμο, το Tin Pan Alley, φιλοξενεί τον Σίλα Σεραφείμ ο οποίος προσφέρει εντυπωσιακές παραστάσεις γέλιου και εύθυμου προβληματισμού. Κάθε Σάββατο (έως τις 27 Δεκεμβρίου) στις 22.00, ο Σίλας στήνει ένα ενδιαφέρον πανηγύρι με επίκεντρο το εξαιρετικό, μοναδικό «φυσικό φαινόμενο» που λέγεται «Νεοέλληνας». Μια γιορτή, σε πρώτη ανάγνωση, των 20 χρόνων παρουσίας του στην stand-up comedy, αλλά και μια προσπάθεια ανάλυσης και διερεύνησης του φαινομένου, το οποίο μάλλον θα εξακολουθήσει να απασχολεί για πολύ καιρό την καλλιτεχνική
κοινότητα του είδους. Για του λόγου το αληθές, δείτε ένα απόσπασμα των προσπαθειών του στην ιστοσελίδα: www.youtube.com/watch?v=LgJERE7PTBY Συντελεστές: Σίλας Σεραφείμ, Λίλα Σταμπούλογλου (συμμετέχει, μέχρι να γεννήσει). Παραστάσεις: Κάθε Σάββατο, μέχρι τις 27 Δεκεμβρίου (τουλάχιστον!). Ώρα έναρξης 22.00 (ακριβώς!). Πληροφορίες: Tin Pan Alley. Τουρναβίτου 6, Πλατεία Ασωμάτων, Θησείο. Τηλ. 210-3210158. http://www.tinpanalley.gr/index.php/silasserafim
Θ Ε Α Τ Ρ Ο - «Ο Γάμος» « Ο Γ ά μ ο ς » , της Βάσιας Σολωμού Ξανθάκη, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1994, στο Θεσσαλικό Θέατρο, σε θεατρική διασκευή και σκηνοθεσία του Κώστα Τσιάνου γνωρίζοντας τεράστια επιτυχία. Στην τωρινή παράσταση τού Μεταξουργείου, παρουσιάζεται με τη μορφή του μονολόγου, σε θεατρική προσαρμογή – σκηνοθεσία και ερμηνεία της Άννας Βαγενά. Πρόκειται για την ιστορία μιας απλής γυναίκας από τα Αμπελάκια της Θεσσαλίας, μιας χωριάτισσας που σήκωσε στους αδύνατους ώμους της τη μοίρα της, και συγχρόνως τη μοίρα πολλών γυναικών του τόπου μας. Έζησε τη βαναυσότητα ενός αλκοολικού πατέρα, είδε την αγάπη του άνδρα της να μεταμορφώνεται σε περιφρόνηση, όταν άρχισε να γεννάει κωφάλαλα παιδιά, εξαιτίας της βαριάς κληρονομικότητας του αλκοολικού πατέρα της και πά-
λεψε με νύχια και δόντια, σε μια κοινωνία που δεν δέχεται εύκολα την αναπηρία. Ώρες Παράστασης: Σάββατο 18.00 και 21.00 Κυριακή 18.30. Εισιτήρια: Γενική Είσοδος: 16€. Μειωμένα: 12€ (φοιτητές, συνταξιούχοι άνω των 65 ετών, πολύτεκνοι & εκπαιδευτικοί) και 10€(άνεργοι). Ομαδικό εισιτήριο 8€. Θέατρο Μεταξουργείο, Ακαδήμου 14-16. Τηλ. 210-5234382.
(51)
“Το Θαύμα να Νοιώθεις Έλληνας” Του SAM CHEKWAS Εκδόσεις Seaburn Books
άνθρωπος μένει εκεί, όπου είναι θαμμένο ένα μέρος της καρδιάς του» έγραψε ο Αλέξανδρος Δουμάς. Ο Sam Chekwas, το παιδί από την Νιγηρία, με τα φωτεινά και ερευνητικά μάτια, που ήρθε από την χώρα του να σπουδάσει στην Ελλάδα, ντυμένος στο πνεύμα και την καρδιά με την αγάπη για το αληθινό, το υψηλό και το ωραίο, δεν μάκρυνε ποτέ από δω. Τα τραίνα της ζωής του, ασταμάτητα έφευγαν και γύριζαν, φεύγουν και γυρίζουν, με τη σημαία του χρέους, με την πραμάτεια της προσφοράς, με τη σοδειά της αγάπης. Σ’ ένα ταξίδι, που κρατάει χρόνια τώρα, διατηρώντας την ποιότητα του σεβασμού, την ευχέρεια της κατανόησης και την ανάγκη της συμπόρευσης, στα μονοπάτια της ουσίας…. «Όσο αναπνέω θα προβάλλω την ελληνική γλώσσα και τα ελληνικά γράμματα», δήλωσε σε παρουσίαση του βιβλίου του ο Chekwas. Και με περισσή περηφάνια ανέφερε: «Εδώ γεννήθηκαν οι τέχνες, η φιλοσοφία και οι επιστήμες. Ο Μέγας Αλέξανδρος έλεγε πως ό,τι δεν γιορτάζεται, πεθαίνει. Αυτό συμβαίνει και με τον ελληνισμό και, κυρίως, την ελληνική γλώσσα. Όλοι εσείς πρέπει να μεταφέρετε τον ελληνισμό, όπου μπορείτε, με κάθε τρόπο». Και όχι μόνο προτρέπει, αλλά και ο ίδιος προσπαθεί για τη διάδοση του ελληνισμού, μέσα από το βιβλιοπωλείο που έχει ανοίξει στην Αστόρια της Νέας Υόρκης. Το βιβλιοπωλείο αποτελεί ένα από τα «αξιοθέατα» της αμερικανικής μεγαλούπολης, με τους δεκάδες χιλιάδες Ελληνοαμερικάνους. Βρίσκεται στον αριθμό 33-18 της οδού Μπρόντγουεϊ, και μοιάζει με συνηθισμένο συνοικιακό βιβλιοπωλείο. Όμως, ανάμεσα στις αγγλικές εκδόσεις υπάρχουν ράφια που ξεχειλίζουν από ελληνικούς τίτλους· η προσπάθεια του Chekwas για την προώθηση του ελληνισμού.
(52)
( επιμέλεια - Κωνσταντίνος Κούρος )
“Ο Πόλεμος και ο Κόσμος” Τα Γεγονότα του ’40, τα πριν και οι Συνέπειες
Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Εκδόσεις Λόγχη
τα τέλη του 1944, όταν πια είχαν αποχωρήσει από τη χώρα μας οι δυνάμεις κατοχής του Άξονα, μέλη της ηγεσίας του τότε Βασιλικού Ναυτικού ζήτησαν την ανεύρεση και τιμωρία των υπεύθυνων του τορπιλισμού της «Έλλης». Πράγματι, είχε επισημανθεί στην Κάτω Ιταλία κάποιος Stefano Toselli, μηχανικός, ο οποίος είχε δηλώσει, «ιδιωτικώς», ότι ήταν σε θέση να κατονομάσει τους υπεύθυνους της ανόσιας πράξης. Οι ελληνικές Αρχές, λοιπόν, απαίτησαν την επίσημη καταγραφή της μαρτυρίας του και να κινηθεί η διαδικασία παραπομπής των ενόχων σε δίκη. Και τότε… «έσκασε η βόμβα». Με εντολή του Βρετανού στρατάρχη Harold Alexander, ανώτατου διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων της Μεσογείου, κατηγορηματικώς απαγορεύτηκε η συνέχιση της έρευνας. Το θέμα έπρεπε να μπει στο αρχείο – και αυτό έγινε ευθύς αμέσως. Κατά συνέπεια, όλα όσα λέγονται, ακόμα και σήμερα, σχετικά με τον τορπιλισμό της «Έλλης», παραμένουν ατεκμηρίωτα. Ήταν πράγματι το ιταλικό υποβρύχιο «Delfino » που βύθισε το αγκυροβολημένο στην Τήνο, για τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου, ελληνικό πολεμικό σκάφος; Και αν ναι, ποιος έδωσε τη σχετική εντολή; Και τι έλεγε η εντολή αυτή;
(53)
“Λακεδαίμων” Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ Γ. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Εκδόσεις Καδραμίτσα
ρόκειται για ένα τρίτομο έργο, στο οποίο ο Θεόδωρος Σπυρόπουλος παρουσιάζει αναλυτικά, με εξαντλητικές λεπτομέρειες, τη σημαντική ανασκαφή της ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΟΣ. Ανάμεσα στην Πελλάνα και την Σπάρτη ιδρύθηκε μια Νησιωτική Κοινοπολιτεία, στη Λιμνοθάλασσα που συνδεόταν, μέσω του Ευρώτα, με τον Λακωνικό Κόλπο. Σ’ αυτό το νησιωτικό σύμπλεγμα υπήρχε η Λακεδαίμων, από τις αρχές της τρίτης χιλιετίας π.Χ. μέχρι το 1750 π.Χ., οπότε καταστράφηκε από την Κοσμική Θεομηνία. Κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο υπήρξε το Ανακτορικό κέντρο της Λακωνίας, όπως πιστοποιείται από το Ανάκτορο, το Κυκλώπειο Τείχος, τους Βασιλικούς Θολωτούς Τάφους, κα. Επίσης, φιλοξένησε το Ανάκτορο του Μενέλαου και της Ελένης. Πολλές γεωφυσικές και γεωπολιτικές ιδιαιτερότητες, μνημειακά ευρήματα και αρχαιολογικά ευρήματα οδήγησαν τον συγγραφέα να ταυτίσει σημεία και μνημεία του Λακωνικού βαθυπέδου της Λακεδαίμονος με την Πλατωνική Ατλαντίδα, και να αναζητήσει επιβιώσεις της υλικής πολιτειακής και πολιτισμικής κληρονομιάς της στην ιστορική, Δωρική Σπάρτη. Η πλούσια εικονογράφηση βοηθά κάθε ενδιαφερόμενο για την ελληνική αρχαιολογία, να παρακολουθήσει αναλυτικά τη διεξαγωγή μιας ανασκαφής, σ’ ένα χώρο που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.
(54)
“Σιωπάς για να ακούγεσαι” Της ΜΑΡΩΣ ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Εκδόσεις Ψυχογιός
ανέναν, μα κανέναν δεν μπορείς να κερδίσεις, ούτε καν ένα αφελές μικρό παιδί, εφόσον του αφαιρείς την ελευθερία τού να μην συμφωνήσει μαζί σου. Αν στερήσεις την ελευθερία στον άλλον, και βασιλιά να τον στέψεις, δεν θα διαρκέσει η συμφωνία σας. Σύντομα θα αισθανθεί δυσφορία, θα καταλάβει ότι παγιδεύτηκε και βρέθηκε εκεί που δεν θέλει. Τα χρυσά κλουβιά τα ανακάλυψαν τύποι σαν τη γυναίκα της πρώτης ιστορίας του βιβλίου· όμως, κλειδωμένο, ένα πουλί μαραίνεται. Ο Ελύτης γράφει πως γίνεται να φυλακίσεις ένα αηδόνι, αλλά δεν μπορείς να φυλακίσεις τον κελαϊδισμό του. Υπάρχουν, όμως, προσωπικότητες τόσο ανασφαλείς, εξαρτημένες και εξωφρενικά εγωιστικές, ώστε κρατούν κλειδωμένο το αηδόνι τους, έστω και άλαλο, έστω και νεκρό. Ξέρουν πολύ καλά, άλλωστε, την τέχνη να ταριχεύουν. Όλοι μας έχουμε συναπαντηθεί με τέτοιους χαρακτήρες. Δεν είναι λίγοι, και γνωρίζουν να πλέκουν ιστούς σαν την αράχνη. Όσο πιο εξαρτημένοι είμαστε εμείς οι ίδιοι, τόσο τσιμπάμε στους χειρισμούς τους. Ο ελεύθερος, ο ανεξάρτητος άνθρωπος, δεν τους ανέχεται, γρήγορα κάνει πέρα, σύντομα κόβει μαζί τους τις διαπραγματεύσεις. Όμως, πόσοι είμαστε εντελώς ανεξάρτητοι; Όλοι έχουμε τις πληγές μας, τα μειονεκτήματα μας, τα παθήματα και τα πάθη μας. Όλοι κουβαλάμε στο αίμα μας τους πειρασμούς της τρέλας. Παρά ταύτα, πάντα υπάρχει τρόπος να γιατρεύεσαι, όταν όντως το αποφασίζεις, διότι η υγεία είναι πιο επιθετική και δυναμική από την αρρώστια.
(55)
(στιςγειτονιέςτουκόσμου)
STREET
ART
(56)
( φωτογραφίες - Ανδρέας Τσάκαλης )
Ο
Ό π ο ι ο ς θ έ λ ε ι να θαυμάσει έργα Τέχνης, από καλλιτέχνες με μεράκι και πάθος, δεν χρειάζεται να πηγαίνει μόνο σε εκθεσιακούς χώρους. Ένας τοίχος παλιός, μια λεπτομέρεια στην πόρτα, κάγκελα, ή και σημεία του δρόμου, είναι ικανά να εμπνεύσουν. Μπορούν να δώσουν βάση στον λαϊκό καλλιτέχνη να δημιουργήσει και να μεταμορφώσει. Όταν ένας άνθρωπος θέλει να εκφραστεί μέσα από την τέχνη, θα βρει «τελάρα» γύρω του. Θα βρει τρόπο να στείλει το μήνυμά του. Θα επικοινωνήσει με τον θεατή, θα τον κάνει να σκεφτεί, να χαμογελάσει, να λυπηθεί. Θα του δημιουργήσει έντονα συναισθήματα, χρησιμοποιώντας απλά, φτηνά χρώματα και το ταλέντο του. Η τέχνη, λοιπόν, που μπορείς ελεύθερα να δεις και να θαυμάσεις στους πιο απίθανους χώρους, ίσως και στην ίδια τη γειτονιά σου, χωρίς εισιτήρια και προσκλήσεις, λέγεται street art.
«Street Art»
από γειτονιές της
Αθήνας (57)
STREET ART
«Street Art» της Αθήνας
(58)
από γειτονιές
“Μ ι α Κ υ ρ ι α κ ή μ ε τ η ν Α λ ε ξ ά ν δ ρ α”
Δώρα
Νικολαίδου
εκδ. Ωκεανός Η Αλεξάνδρα, όμορφη κι αριστοκρατική, από καλή και πλούσια οικογένεια, φαντάστηκε πως στο πρόσωπο του αρρενωπού Νιόνιου, θα έβρισκε την αδελφή ψυχή, το άλλο μισό της, για να ζήσει μαζί του τη ζωή που ονειρευόταν. Όμως ο ωραίος της σύζυγος –θα διαπίστωνε γρήγορα– καταδυναστευόταν από την Αργίνη, μάνα σκληρή, και πεθερά ακόμη σκληρότερη… Ποτέ ο γιός δεν μπόρεσε να απαλλαγεί από την αρπάγη αυτής της μάνας, κι έτσι η Αλεξάνδρα έμαθε να ζει στο περιθώριο της ζωής των τριών τους, κάνοντας υπομονή για χάρη του παιδιού της, και γιατί στο βάθος η ελπίδα την έκανε να πιστεύει ότι ίσως μια ημέρα όλα αλλάξουν… Η ελπίδα, το μόνο όπλο του απελπισμένου… Τον απολογισμό αυτής της ζωής, εγκλωβισμένης στη ερημιά του έρωτα, μιας ζωής πολιτικών αγώνων για ένα καλύτερο αύριο, διηγείται η Αλεξάνδρα, γιαγιά πια, στη μικρή εγγονή που έχει τ’ όνομά της…
(Η Δώρα Νικολαΐδου γεννήθηκε στην Αθήνα. Πήρε πανεπιστημιακό τίτλο σπουδών από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με ειδίκευση στην Ψυχολογία. Σήμερα είναι τελειόφοιτος του Ελληνικού Ινστιτούτου Νευροφυτοθεραπείας και Ανάλυσης του Χαρακτήρα (Ε.Ι.Ν.Α.), και ασκεί επαγγελματικά τη Συμβουλευτική ως Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας. Ειδικεύεται και παρέχει Συμβουλευτική Ψυχολογική Υποστήριξη σε Γυναικεία Θέματα. Έχει μετεκπαιδευτεί στις πλέον σύγχρονες τεχνικές θεραπείας του Μετατραυματικού Στρες (Brain Spotting και CMR). Το «Μια Κυριακή με την Αλεξάνδρα» είναι το πρώτο μυθιστόρημά της.)