Η υπέρβασις του αίματος δια του πνεύματος καὶ ἐχθροὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκιακοὶ αὐτοῦ (Ματθ. 10,36)
Καραβάτζιο, «Δείπνο στους Εμμαούς», 1605/1606. Πινακοθήκη Μπρέρα, Μιλάνο.
Έ
χει σημασία, θεωρώ, οτιδήποτε ακούμε ή διαβάζουμε να τίθεται στις ορθές του βάσεις και να μην σπεύδουμε να βγάζουμε συμπεράσματα. Τα συμπεράσματα μοιάζουν πολλές φορές με τα κουτσομπολιά της γειτονιάς ή του καφενείου: παρότι εν πολλοίς ανυπόστατα, έχουν καταλυτική δράση και επιρροή στο συναίσθημα, μας πυροδοτούν και μας πολώνουν. Όταν το συναίσθημα πολωθεί, ο νους θολώνει, δεν μπορεί να κρίνει και να διακρίνει. Και μεγίστη και πρωτίστη αρετή, η της διακρίσεως. Όταν αργότερα ‘συνέλθουμε’ και αποκτήσουμε μια σφαιρικότερη και βαθύτερη διόραση και εποπτεία, κατανοούμε ότι είχαμε φερθεί ανοήτως. Μέσα από το ιστολόγιο αυτό, δέκα χρόνια και κάτι μήνες πλέον, ουδέποτε επιχείρησα να θεολογήσω ή ψευδο-θεολογήσω ή, πιστεύω, ουδέποτε προέταξα κάποιον επιτήδειο ‘εξυπνακισμό’ για να τεκμηριώσω σκέψεις και στοχασμούς. Απλώς κατέθεσα και καταθέτω πάντοτε αυτούς τους στοχασμούς όσο πιο ελεύθερα και ανεμπόδιστα. Έχει την αξία του αυτό που προ-σημειώνω διότι υπάρχουν έγκριτα και δόκιμα ιστολόγια θεολόγων και θεολογούντων και
μελετητών και ερευνητών στα οποία αν ανατρέξει κάποιος μπορεί να ωφεληθεί τα μέγιστα. Το ίδιο συμβαίνει όμως και κατ’αντίθετη φορά. Δεν υπάρχουν λίγα ιστολόγια όπου μπορεί κανείς να έρθει ‘αντιμέτωπος’ με ανοησιολογίες, ουδενολογίες και ρηχές αδολεσχίες επί θεμάτων όπου ο ιδεολογικότροφος και εμμονογενής λήρος και το παραλήρημα δίνουν και παίρνουν και οικοδομούν τέρατα και ψεύδη και αθλιότητες. Προσωπικώς δεν είμαι όμως εναντίος της υπάρξεως και λειτουργίας όλων των ιστολογίων και της αποτύπωσης όλων των ιδεών και σκέψεων και θεωρήσεων. Διότι έτσι πραγματοποιείται η πνευματική ζύμωσις που θεωρώ απαραίτητη για να οδηγηθεί κάποιος στους δικούς του έμπεδους και ευπαγείς συλλογισμούς επί παντός του επιστητού. Με αυτό το πνεύμα και σε αυτή την ατμόσφαιρα θα ήθελα να διαβάζονται και όσα γράφω. Και με αυτό το κριτικό πνεύμα να αντιμετωπίζονται. Έχει υποστηριχθεί λοιπόν ότι ο Ιησούς ήταν ‘εχθρός της οικογένειας’ και πως μέσα από τα ακόλουθα εδάφια του Ματθαίου, τούτο τεκμηριώνεται επαρκώς και δεν χρειάζεται ουδεμία ανάλυση ή διευκρίνιση. Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν· οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην, ἀλλὰ μάχαιραν. ἦλθον γὰρ διχάσαι ἄνθρωπον κατὰ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ θυγατέρα κατὰ τῆς μητρὸς αὐτῆς καὶ νύμφην κατὰ τῆς πενθερᾶς αὐτῆς· καὶ ἐχθροὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκιακοὶ αὐτοῦ. Ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος· καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος· (Ματθ. 10,34-37)
Υπάρχουν πολλές αναγνώσεις όχι μονάχα στα βιβλικά κείμενα, σε οποιοδήποτε κείμενο. Ακόμη και ένα ‘ραβασάκι’, κοινώς ένα ερωτικό σημείωμα, μπορεί να διαβαστεί με οφθαλμούς και προθέσεις τέτοιες που να ανατρέπουν και αναστρέφουν το νόημά του. Η έκφραση ‘σε περιμένω’ μπορεί να διαβαστεί ως ‘ανυπομονώ, φλέγομαι από πόθο να σε δω’, αλλά μπορεί να διαβαστεί και ως ‘είμαι μεν υπομονετικός αλλά μην αργείς άλλο, μην δοκιμάζεις τις αντοχές μου’. Γράφει εκείνος ‘σε αγαπώ’ κι εκείνη διαβάζει ‘εγώ σε αγαπώ… εσύ;’ Γράφει εκείνη ‘δεν θα υπάρξει ποτέ κανείς άλλος μετά από σένα’ κι εκείνος διαβάζει ‘θα με φορτωθείς για όλη σου τη ζωή και μην διανοηθείς να με εγκαταλείψεις’. Ξέρω τι σκέφτονται τώρα κάποιοι. Αυτά είναι επιχειρήματα που δεν έχουν σχέση με το προκείμενο. Αποτελούν ελιγμούς απόκρυψης ή εξαπάτησης. Κι όμως, δεν είναι έτσι. Διότι στη λεγόμενη ‘ψυχολογική ανάγνωση’ υποκρύπτονται σχεδόν όλα τα σφάλματα και οι παρερμηνείες μας μέσα στους αιώνες.
Και τι είναι αυτή η ‘ψυχολογική’ ανάγνωση; Με απλά λόγια, ‘διαβάζω αυτό που είμαι… διαβάζω αυτό που βλέπω… διαβάζω αυτό που ορίζει ο ψυχισμός μου… οι ιδέες μου… το φρόνημά μου… αν είμαι χριστιανός διαβάζω ως χριστιανός… αν είμαι δωδεκαθεϊστής –ας υποθέσουμε ότι έχουμε ιδέα τι σημαίνει αυτό- διαβάζω αναλόγως… αν είμαι αγνωστικιστής, το ίδιο…’ Ψυχολογική ‘ανάγνωση’ κάνουμε καθημερινά. Είναι μια παρα-λειτουργία του βλέμματος, έτσι το τοποθετώ εγώ. Κάποιος μού γίνεται συμπαθής επειδή μιλά και φέρεται και κινείται όπως εγώ επιδοκιμάζω. Δεν ‘ακούω’ αληθινά τι μου λέει, δεν με ενδιαφέρει… τον έχω αποδεχθεί και συνεπώς τον εγκρίνω… σε οτιδήποτε. Αν πάλι συμβεί το αντίθετο, τότε δεν έχει σημασία όσα επιχειρήματα κι αν καταθέσει. Εγώ τον έχω απορρίψει και δεν ‘ακούω’ τίποτα. Η ψυχολογική ανάγνωση, ακρόαση και όραση είναι το σύνηθες. Τα αντιλήμματα των λεγομένων πέντε αισθήσεων –ή έξι ή περισσοτέρων, ας μην το ανοίξουμε τώρα αυτό το κεφάλαιο- μπορεί να είναι ‘αντικειμενικά’ όμως οι ερμηνείες που δίνουμε σε αυτά τα αντιλήμματα είναι δικές μας. Είναι παιδιά του δικού μας ένδον σύμπαντος. Του σύμπαντος των ιδεών, των παραστάσεων, των μορφωμάτων, των συμπλεγμάτων, των όποιων προκαταλήψεων ή προκατασκευασμένων αντιλήψεών μας. Ή μήπως δεν συμβαίνει έτσι; Είναι εύκολο να ‘καταδικάσει’ κάποιος τα λεγόμενα από τον Ιησού, ο οποίος στα συγκεκριμένα χωρία που παραθέτει ο Ματθαίος, απευθύνεται στους μαθητές Του. Έχει σημασία αυτό. Διότι ο Κύριος απευθυνόμενος στον κλειστό πυρήνα – τον μυητικό Του κύκλο δηλαδή-, απευθύνεται στην νεοϊδρυθείσα και νεοπαγή και αληθινή και μόνη οικογένειά Του. Μια οικογένεια όχι αίματος αλλά πνεύματος. Κι εδώ αίρεται αμέσως η όποια ‘ψυχολογική’ ανάγνωση είχαμε σπεύσει να κάνουμε. Πολύ άμεσα και απλά. Χωρίς να είμαστε ούτε θεολόγοι, ούτε Καππαδόκες Πατέρες. Αρκεί να κατανοήσουμε μερικά βασικά ζητήματα ορθώς και άρα ορθοδόξως. Ο Ιησούς ενιδρύει την πνευματική Του οικογένεια και απευθύνεται λοιπόν στους μαθητές Του. Και εκείνη τη στιγμή προβαίνει στην διάκριση της οικογένειας των μελών εξ αίματος και της μεγάλης δικής Του οικογένειας των μελών εκ πνεύματος και χάριτος. Και αν πράγματι ακούγεται σκανδαλώδες ότι ‘ἐχθροὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκιακοὶ αὐτοῦ’, δηλαδή ότι αυτοί που πρώτοι θα στραφούν εναντίον σου δεν θα είναι οι ξένοι αλλά οι συγγενείς σου, δεν εμπεριέχει τίποτε το ‘παράξενο ή πρωτότυπο’. Εάν ακολουθώντας τον Κύριο προκαλέσεις την μήνι του πατέρα σου ή της μητέρας σου ή των αδελφών σου, τότε, αυτοί είναι οι εχθροί σου. Γιατί πάνω από την αγάπη σου προς τους βιολογικούς σου γονείς, είναι η αγάπη σου προς τον Δημιουργό σου. Αυτό αποτυπώνει ξεκάθαρα η
φράση ‘Ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος· καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος·’. Αν τώρα αυτό σκανδαλίζει, ας σκεφτεί απλά κάποιος ότι οι πρώτοι άνθρωποι με τους οποίους δίνουμε μάχη στη ζωή μας για να μας αποδεχθούν, να αποδεχθούν και να αγκαλιάσουν τις σκέψεις, τις επιλογές και τα θέλω μας, δεν είναι άλλοι από τους γονείς και τους οικείους μας. Ο άγνωστος, ο ξένος, δεν ασχολείται με μας. Δεκάρα δεν δίνει αν θα σπουδάσουμε, αν θα παντρευτούμε ή αν θα μονάσουμε στο Άγιο Όρος. Οι γονείς μας όμως βρίσκονται σε μια διαρκή και καθημερινή τριβή μαζί μας. Και αν αυτοί δεν μπορούν να κατανοήσουν ότι η δική μας ζωή δεν μπορεί να αποτελεί παρακολούθημα της δικής τους, τότε, απλώς, είναι αντι-κείμενοί μας. Είναι απέναντι… με μια άλλη έννοια είναι πολέμιοι και εχθροί μας. Τίποτε πρωτότυπο ή περίεργο ή καινοφανές σε αυτό. Συμβαίνει στις οικογένειες από την αυγή του ανθρώπου. Αυτή είναι η περίφημη ‘μάχαιρα’ που ήρθε να βάλει ο Ιησούς και τόσο έχει σκανδαλίσει και σοκάρει τους ‘οικογενειολάτρες’ και ψευδο-ηθικολόγους της πεντάρας σε όλες τις εποχές. Ακόμη και σήμερα τούτα τα εδάφια διστάζουν να τα αναλύσουν οι θεολόγοι και οι κήρυκες από άμβωνος για να μην ‘ενοχληθούν’ οι πιστοί. Μα ο Κύριος δεν ήρθε για τους βολεμένους. Δεν ήρθε για να μας βολέψει αλλά για να μας ξεβολέψει. Μπορεί η εικόνα του ‘γλυκύτατου Ναζωραίου’ να θραύεται αλλά γι αυτό δεν ευθύνεται παρά για μια ακόμη φορά η επί αιώνες ‘ψυχολογική’ ερμηνεία των Γραφών. Έχει παραδοθεί και επικρατήσει αυτός ο ‘γλυκύς διδάσκαλος’ και αγνοούμε πως πρόκειται για μια Καθαρή Δύναμη που δεν λειτουργεί συναισθηματικά αλλά εκτελεί το Έργο. Αυτό όμως αποτελεί περιεχόμενο άλλης ανάρτησης… ίσως… Μαρ2019