Soko Joševački
Soko Joševački
Koridor PREDGOVOR
Tokom četvorogodišnjeg rata (1991. - 1995.) vođene su brojne krvave bitke, ali niti jedna nije bila tako krvava, tako duga i tako mistična kao bitka za Bosansku Posavinu. Akcijom Jugoslovenske Narodne Armije (JNA), srpskih pripadnika Teritorijalne Odbrane (TO), te domaćih i iz Srbije i Crne Gore angažovanih formacija, na opštinu Bosanski Brod, 03. mart 1992. godine - počeo je rat na prostoru Bosanske Posavine, a samim time i u Bosni i Hercegovini, jer je po prvi put došlo do otvorenog sukoba između hrvatskomuslimanskih i srpskih snaga. Na osnovu iskustva iz rata s istim neprijateljem u Hrvatskoj, već na samom početku je bilo jasno kako su ciljevi Srba „uspostavljanje veze sa Semberijom i Srbijom, te izbijanje na reku Savu i uspostavljanje severnih granica Srpske Republike BiH.” Pod „uspostavljanje veze sa Semberijom, te izbijanje na reku Savu”, srpski general Slavko Lisica je podrazumevao kako mora s prostora Bosanske Posavine (oko 2650 km2), u ime 100.252 (27,76 %) stanovnika srpske nacionalnosti, etnički, od nesrba, očistiti 260.848 (72,23 %) Posavljaka. Jer, po njegovu mišljenju, „to je bila i ostaće srpska zemlja i nemaju (Hrvati i muslimani) razloga da tu budu!” S ciljem sprečavanja ostvarenja srpskog plana, Hrvati i muslimani, u skladu sa svojim ne velikim vojnim materijalnim i stručnim kapacitetima, u početku spontano, a kasnije sve organizovanije - spremaju se za odbranu. A kako je Hrvatsko vrhovništvo reagovalo? Koliko je blagovremeno, sveobuhvatno, otvoreno i jasno artikulisalo hrvatske političke i vojne interese u bosanskoj Posavini, te koliko je pritom mislilo ozbiljno i bilo dosledno? O tome najbolje može svedočiti prvi komandant Operativne grupe „Istočna Posavina” (OGIP), poručnik Ivo Petrić. On to, nehotice, i čini prvom rečenicom svog prvog izveštaja Glavnom stožeru Hrvatske vojske (GS HV), 27. februara 1992. god. navodeći kako: „Ova komanda, u nedostatku detaljnih uputstava, a na osnovu kadrovskih, finansijskih i materijalnih mogućnosti, te posebno imajući u vidu političku i vojnu situaciju u zoni odgovornosti i šire, odredilo je kao osnovne zadatke dejstva…” Dakle, ni vrhovništvo Hrvatske (predsednik i vrhovni komandant HV Franjo Tuđman, ministar odbrane Gojko Šušak i dr.) koje, ne zaboravimo, određuje ratne ciljeve, ni Glavni stožer HV (Načelnik, general Anton Tus i dr.) koji određuje ratnu strategiju, ni Komanda slavonskog fronta (general Petar Stipetić i dr.) koje određuje operativne planove, nego četvrti u hijerarhiji rukovođenja i komandovanja Hrvatskom vojskom, (oni na taktičkom nivou) komandant OG „Istočna Posavina” (poručnik Ivo Petrić) određuje osnovne strateške, operativne i taktičke zadatke dejstva. U kojoj meri su zadaci, koje je sam sebi zadavao poručnik Ivo Petrić, korespondirale sa strategijom vrhovništva, te u kojoj meri su realizovane profesionalno, nije predmet razmatranja ove knjige. Tek, impresioniran sam poverenjem koje je uživao kod predsednika države, ministra odbrane i načelnika GS HV, te količinom zadataka koje je taj poručnik primio na svoja krhka pleća. Naime, on je dva naroda (hrvatski i muslimanski) u osam BiH opština, u kratkom vremenu morao, politički homogenizovati, vojno ustrojiti, materijalno opremiti i organizovano suprotstaviti višestruko nadmoćnijem neprijatelju. Pritom od svog osnivača GS HV, osim generalnog zadatka, nije dobio nikakva uputstva, instrukcije, operativni plan i komande, materijalna sredstva za delovanje, nego je morao sam, sa svojih petnaestak ljudi u Komandi OGIP, „odrediti osnovne zadatke delovanja”. 3
Koridor Soko Joševački Ili je vrhovništvo RH (Tuđman, Šušak i dr.) s Bosanskom Posavinom imalo posebne planove, za koje političko i vojno vođstvo osam bosansko-posavskih opština i Slavonskog Broda - nije znalo. Vrhovništvo - vrh, čelo, kombinacija političke, zakonodavne i izvršne vlasti. Predsednik Republike Hrvatske, Franjo Tuđman i njegovi najbliži saradnici, tokom rata, arhaično su, od strane podređenih, titulirani kao - vrhovništvo. Sami vrhovnici su takođe tako titulirali tela kojima su pripadali. Operativnu grupu „Istočna Posavina” (OGIP) ustrojio je Glavni stožer HV 28.11.1991.god. a njen zadatak je bila „ustrojavanje jedinica i naoružavanje Hrvata Bosanske Posavine s ciljem odbrane 'hrvatskih' prostora, te onemogućavanje dejstva JNA po jedinicama HV u graničnom prostoru RH, kao i onemogućavanje njihovog eventulanog prebacivanja u RH”. Prvi komandant je bio poručnik Ivo Petrić, a njegov zamenik, pukovnik Mirko Lončarević. OGIP, Komandant, poručnik, Ivo Petrić - GS HV - Izvještaj o radu i prijedlozi , Str.pov. Broj: 50-1, Slavonski Brod, 27.02.1992. Ili vrhovništvo nije ni znalo šta s bosanskom Posavinom, pa je inicijativu za organizaciju života na tom prostoru, naoružavanje i ustrojstvo jedinica, te vođenje rata prepustilo svojim ljudima na nižem nivou. Jer „Odlukom o uspostavi Hrvatske zajednice Herceg-Bosna” od 18. novembra 1991. god. predviđeno je da u sastav te zajednice uđe 30 opština BiH, ali ne i osam opština Bosanske-Posavine. I ne bi to bilo prvi put da vrhovništvo nešto ne zna. Tako nije znalo ni šta s vozovima kojima je srpski Generalštab JNA, golorukim Hrvatima ispred nosa, odvozio njihovo naoružanje u BiH i Srbiju, ali je znalo strogo zabraniti da se ti vozovi zaustavljaju i iz njih uzima naoružanje. Takođe nije znalo šta sa kasarnama, iz kojih su civilima i embrionu HV pretili do zuba naoružana JNA, ali su znali zabraniti da se kasarne napadnu. Ili je vrhovništvo Bosansku Posavinu tretiralo kao „monetu za podkusurivanje”, trudeći se, svakako, u tom prostoru, politički, teritorijalno i materijalno uzeti što je moguće više. U svakom slučaju, iz dostupnih dokumenata je vidljivo kako je vrhovništvo na prostoru Bosanske Posavine vodilo ili dvostruku politiku i imalo dvostruku liniju komandovanja, ili konfuznu i oportunističku politiku, koju su često sprovodili politički podobni poltroni i ratni profiteri, a ne vojno kvalifikovani profesionalci odnosno sposobni i hrabri ljudi. Da je ta politika bila (i) konfuzna najbolje svedoči, s jedne strane javno „Uputstvo” (zapovijed) ministra odbrane RH, Gojka Šuška, kako „nije dozvoljeno nijednom komandantu slanje ili upotreba Hrvatske vojske van granica Republike Hrvatske “, (dakle, ni za odbranu Bosanske Posavine, niti za sprečavanje svakodnevnog nemilosrdnog srpskog granatiranja posavskih slavonskih gradova i sela), a s druge strane MO RH, GSHV, IKM GSHV u Đakovu, OZ Osijek i OG „Istočna Posavina” u Slavonskom Brodu, izdaju komande koje se odnose na upotrebu jedinica i MTS-a u Bosanskoj Posavini. Dakle, komande jedinicama Hrvatske vojske, a ne dobrovoljcima koji su se priključili hrvatskomuslimanskim snagama (HVO), kako bi im pomogli u odbrani od srpske akcije na Bosansku Posavinu. Pravdati se kako je vreme bilo teško, kako se „politika morala usklađivati sa zahtevima međunarodnih faktora i odnosom vojnih snaga na terenu”, samo je delimično moguće. Naime, glavni problem je bio u tome što vrhovništvo nije jasno, čvrsto i otvoreno artikulisalo osnovna načela hrvatske politike u nametnutom ratu. Tako jasno, čvrsto i istrajno da to postane jasno i zadnjem borcu u rovu. Pa kada se ta politika usklađuje sa 4
Koridor Soko Joševački „međunarodnim faktorima i odnosom vojnih snaga na terenu”, da svaki vojnik i građanin RH zna - ko šta, s kim i sa čim „usklađuje”? Da li je to usklađivanje velikosrpske sa velikohrvatskom politikom? Da li je to usklađivanje ustašoidnog dela hrvatske civilne i vojne oligarhije sa drugovima srpske provenijencije, a sve na račun trećih - „balija”? Da li je to usklađivanje planova, interesa i akcija hrvatskih, srpskih i muslimanskih ratnih profitera i drugog kriminalnog otpada? MO RH, Ministar odbrane, Gojko Šušak, Uputstvo Ministra odbrane RH od 07.07.1992. god. Ili je to usklađivanje, svakom hrvatskom (i BiH) građaninu i vojniku poznatih osnovnih načela hrvatske ratne politike, sa sumnjivim predstavnicima svetskih političkih centara moći, srpskim vođama i odnosom snaga na frontu. U Bosanskom Brodu i tom delu severne BiH, Republika Srpska živi i „zbog toga što su 3. 'A' br. i 108. br. HV, te 101. br. HVO” krajem 1992. godine „samovoljno, bez prinude od strane neprijatelja, te opravdanih razloga, napustile front”, kako tvrdi ondašnji komandant Slavonskog fronta, general Petar Stipetić. Dakle, da su ove jedinice „postupile po komandama nadređenih komandi”, „severna granica Republike Srpske” bi bila južnije od reke Save, a većina stanovništva s tih prostora (Hrvati i muslimani) živeli bi na svojim ognjištima (zajedno sa Srbima, svakako), te ogromne žrtve ovih naroda, datih za slobodu Bosanske Posavine, ne bi bile uzaludne. Da li je to tako? Jesu li zaista ove tri jedinice „osnovni uzrok gubitka Bosanskog Broda i celog mostobrana” ili se radi o nečem drugom? To je osnovno pitanje, na koje bi odgovor trebao dati sadržaj ove knjige. Kako bih došao do tog odgovora prikupljao sam podatke i dokumente koji bi, što je moguće verodostojnije, odgovorili na ovih trinaest pitanja: 1. Da li je Hrvatska imala jedinstvenu, celovitu, principijelnu, doslednu, transparentno oblikovanu i javnu politiku prema Bosanskoj Posavini? 2. Da li je na osnovu „te i takve” politike utvrdila ratne ciljeve, i usvojila ratnu strategiju? 3. Da li je na osnovu tako usvojene ratne strategije GSHV-IKM Đakovo (Komanda „Slavonskog bojišta”) izradilo operativne planove? 4. Da li je Komanda Operativne grupe „Istočna Posavina”, u skladu s operativnim planovima, na taktičkom nivou, delovala samostalno, uz punu podršku pretpostavljenih komandi i propisanu subordinaciju? 5. Da li je komandant Operativne zone (OZ) Osijek, brigadir Vinko Vrbanac, kvalitetno snabdevao („servisirao”) jedinicama i materijalno tehničkim sredstvima Operativnu grupu „Istočna Posavina” (OGIP) i Komandu Isturenog komandnog mesta Glavnog stožera Hrvatske vojske u Đakovu (IKM GSHV)? 6. Da li je postojalo jedinstvo i profesionalizam u sistemu komandovanja? 7. Da li je GSHV, u skladu sa zadatkom i pravilima struke, Komandi OG „Istočna Posavina” dodelilo potreban broj jedinica na upotrebu - do izvršenja naredbe, ili je „petljao”, (u skladu s ad hoc odlukama vrhovništva) toliko da su se borci Modriče, Dervente i Odžaka (i ne samo oni) osećali izdatim? Krajem XVIII veka Smederevski sandžak se delio u 12 nahija, koje će ostati do izbijanja Prvog srpskog ustanka: beogradsku, smederevsku, požarevačku, ćuprijsku, jagodinsku, kragujevačku, užičku, valjevsku, šabačku, rudničku, sokosku i moravičku. U ovoj, makar i uskoj samoupravi, vežbali su se Srbi za samostalnu državnu upravu, a u nastavljanju vojničkog rada održavala su pređašnje i stvarali nove elemente za samostalnu narodnu vojsku. (Dr Vasilj Popović: Istočno pitanje, feljton, Glas javnosti, Beograd, 16. 2. 2008.) 5
Koridor Soko Joševački 8. Da li je bilo neovlašćenog mešanja u komandni lanac, (u skladu s partikularnim interesima različitih političkih, vojnih i ratno-profiterskih lobija) i tako direktno uticalo na moral boraca? 9. Da li je hrvatsko vrhovništvo, pored dvostruke linije komandovanja, imalo i dvostruke kriterijume prilikom vrednovanja boraca na frontovima u RH i BiH? 10. Da li je odnos suprotstavljenih snaga na frontu bio ravnopravan? 11. Da li su borci 108. i 3. „A” br. HV i 101. br. HVO - kukavice? 12. Da li je Orašje odbranjeno isključivo zahvaljujući odsudnoj odbrani boraca? 13. Da li su tri optužene jedinice „osnovni uzrok gubitka Bosanskog Broda i celog mostobrana” ili se „osnovni uzrok” krije negde drugde? Odgovarajući na ta i njima slična pitanja, hronološkim praćenjem dostupnih autentičnih službenih političkih stavova najvažnijih faktora RH i BiH, te vojnih, policijskih i obaveštajnih naredbi i izveštaja nadležnih komandi i institucija HV i VRS, želim doći do, što je moguće celovitije, istine o tome; zašto je Hrvatska vojska početkom 1992. godine, hrabro, borbom, ušla na prostor Bosanske Posavine te zašto je pola godine kasnije taj prostor, oborene glave, napustila? Je li prostor napušten nakon višednevne (višemesečne) neravnopravne i beznadežne borbe ili „bez prinude od strane neprijatelja, u bezglavom povlačenju”? Zašto su hrvatsko-muslimanske snage izgubile celu Bosansku Posavinu? Bosanska Posavina je izgubljena u ratu, ali, za sada još nije pouzdano utvrđeno ko je za to kriv ratnici ili njihovi naredbodavci - političari? Sadržaj ove knjige bi trebao pomoći u rasvetljavanju te enigme. Iako metodologija kojom je pisana ova knjiga, nije naučna, njen sadržaj nije ni apologija hrvatsko-muslimanskim, niti sud srpskim snagama, nego pokušaj dolaska do istine putem raspoloživih izvornih dokumenata i svedoka, važnih za vreme i prostor o kojem pišem.
6
Soko Joševački
Koridor
7
Soko Joševački
Koridor
8
Soko Joševački
Koridor
9
Soko Joševački
Koridor KOMANDA 2.VOJNE OBLASTI Strogo pov.br.09/63-26 23.01.1992.godine
VOJNA TAJNA STROGO POVERLJIVO Primerak br.1
GŠ OS SFRJ - I UPRAVA Veza: vaš akt strogo.pov.br. 100-1 od 14.01.1992.godine U prilogu vam dostavljamo primerak Referata o stanju borbene gotovosti komandi i jedinica 2.vojne oblasti za 1991.godinu. NAČELNIK ŠTABA
10