Proizvodnja zaborava 2.

Soko Joševački

Soko Joševački

Proizvodnja zaborava II

2

Proizvodnja zaborava II Soko Joševački „RAT ZA PREVLAKU“ Kao što je poznato, 1991.godina “prelomna” je ne samo za Crnu Goru, već i za sve ostale jugoslovenske republike i narode. Već krajem osamdesetih, u vreme urušavanja komunizma u Evropi i nestajanja blokovske podele svijeta, unutrašnja politička kriza u Titovoj Jugoslaviji biva sve izraženija, budući da su jedan za drugim počeli da nestaju i oni unutrašnji i oni globalni, spoljni činioci njene državne integracije. Nacionalizam, odnosno, “istorijski snovi” i “istorijsko buđenje naroda”, kako gde, zahvata čitavu Jugoslaviju. Neki jugoslovenski narodi spremali su se, dakle, da svoje “istorijske snove” ostvare, a neki da se iz svojih snova, koji su kao i svi snovi - laž i zabluda - probude. Ovakvim konfrontiranjem jugoslovenskih naroda, posebno Srba i Hrvata, koji u suštini i čine Jugoslaviju, započelo je njeno nestajanje. Svi jugoslovenski narodi - neki s voljom, a neki nevoljno - našli su se na svojevrsnom istorijskom raskršću, i svi oni su, shodno svom istorijskom biću i svojoj političkoj svesti, izabrali svoj put.

Kada ovaj jugoslovenski konflikt koncepcijski se definiše, uviđa se da je ova kriza, u suštini, suprotstavljanje koncepcije tzv. “moderne federacije” i koncepcije konfederalizacije jugoslovenskog državnog prostora. Koncept tzv. “moderne federacije” zagovarala je vlast u Srbiji i Crnoj Gori. Ovaj koncept, onako kako je bio zamišljen, značio je učvršćivanje jugoslovenske federacije od šest republika (i šest naroda), ali, na osnovu toga, i faktičku dominaciju najjačeg elementa te federacije - Srbije, odnosno, srpskog naroda kao najbrojnijeg u Jugoslaviji. Uz nespornu dominaciju nad nekim važnim segmentima federalne vlasti, Srbija je, zahvaljujući nacionalnoj strukturi oficirskog kadra, trebala da ima i znatnu kontrolu nad jugoslovenskom Armijom, tada veoma respektabilnom vojnom silom. Dakle, Srbija je želela državnu zajednicu u kojoj će moći da dominira.

Nasuprot Srbiji i Crnoj Gori, Slovenija i Hrvatska zalagale su se za drugačije preuređenje jugoslovenskog državnog prostora - njihov model bila je konfederalizacija Jugoslavije, odnosno, stvaranje zajednice suverenih republika-država. Pored ove dve republike, ovaj koncept su, u suštini, podržavale i Bosna i Hercegovina i Makedonija. Ali, osnovna razlika između Slovenije i Hrvatske s jedne, i Makedonije i Bosne i Hercegovine s druge strane, bila je u tome što su prve dve republike ovaj politički model prvenstveno smatrale najbezbolnijim načinom da ostvare svoj glavni cilj - sticanje državne nezavisnosti, dok su Makedonija i BiH smatrale da je konfederalizacija Jugoslavije jedino mogući način za njeno kakvo-takvo postojanje, i ujedno za očuvanje sopstvene unutrašnje stabilnosti.

Međutim, već od početka devedesetih godina jugoslovenska politička kriza ušla je u svoju kritičnu fazu, fazu otvorene konfrontacije, a dva politička modela njene buduće egzistencije definitivno su izgubila sloj političke mimikrije kojim su bila obavijena. Sukob je, zato, bio neizbežan. Uvidevši da je “moderna federacija” nemoguća i da su, osim Crne Gore, sve ostale jugoslovenske republike protiv tog rešenja, Srbija je proklamovala model tzv. “moguće Jugoslavije”, odnosno model po kojemu bi Jugoslaviju činili oni narodi koji to žele, a koji bi u Jugoslaviju uneli teritorije na kojima žive ili na koje polažu famozno “istorijsko pravo”.

Shodno tome, Jugoslaviju bi pored Srbije i Crne Gore činila BiH, budući da je, kako se govorilo, većina ove republike i istorijski i po katastru - srpska, i delovi Hrvatske na kojima u većini živi srpski narod. Sa druge strane, Makedoniji je ostavljeno da sama odluči da li će ući u ovu zajednicu, ili će ostati, kako se verovalo, na milost i nemilost svojim neprijateljski raspoloženim komšijama. Prema tome, tu novu Jugoslaviju činili bi uglavnom Srbi sa svojim istorijskim teritorijama, odnosno, Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina, srpske krajine u Hrvatskoj i eventualno Makedonija. Bila je to “skraćena” 3

Proizvodnja zaborava II Soko Joševački Jugoslavija, odnosno, “istorijska” Srbija, čije su granice kako je tada rekao jedan srpski političar (V.Drašković) „na zapadu bile srpske jame, a na istoku srpski manastiri“.

Sve u svemu, srbijanski režim zauzeo je stav da Slovenija, kao zemlja u kojoj nema “istorijskih teritorija” srpskog naroda, može bez problema da napusti Jugoslaviju - ako to želi, a Makedonija, po istom principu, može da ostane ukoliko hoće. Hrvatska takođe može da napusti Jugoslaviju, ali bez teritorija na kojima su Srbi većinski narod (Kninska krajina, Baranja, Podunavlje), dok Bosna i Hercegovina u kojoj su Srbi konstitutivan narod, takvu odluku ne može da donese jer bi ona bila suprotna volji tog konstitutivnog elementa.

Dakle, trebalo je otpočeti bitku za stvaranje novih granica nove Jugoslavije. Na nesreću, režim u Beogradu verovao je da će tenkovske gusenice najsigurnije i najtrajnije uspeti da ocrtaju te nove granice, što i nije neka originalnost, barem kada je u pitanju Balkan.

Sa druge strane, Slovenija i Hrvatska su u isto vreme povukle niz poteza koji su u odnosu na zajednicu kojoj su pripadale, Jugoslaviju, bili separatistički. Nezavisna država u tzv. avnojevskim granicama sada je bio njihov jedini i najvažniji cilj, istorijski i politički sasvim logičan. Ali, u slučaju Hrvatske, u kojoj je živelo preko pola miliona Srba, takvo opredeljenje hrvatske vlasti moralo je izazvati srpsko-hrvatski konflikt. Srbi u Hrvatskoj su želeli da i dalje žive u jugoslovenskoj federaciji. Oni nisu hteli prihvatiti da budu nacionalna manjina u suverenoj Hrvatskoj, čija je novoizabrana vlast često nastupala šovenski i “kroatocentrično” (J.Rašković), podstičući na taj način ono njihovo traumatično istorijsko iskustvo iz vremena Drugog svetskog rata. Delom zbog toga, ali ništa manje i zbog uticaja i podrške koja im je iz Srbije pružana, hrvatski Srbi su odlučili da ostanu u Jugoslaviji, odnosno, u zajednici sa Srbijom. Takvu je njihovu želju, nova hrvatska vlast, nacionalistička kao i ona u Beogradu, tumačila kao separatizam i veleizdaju. Logična namera hrvatske vlasti da “svoje” Srbe u tome spreči, i težnja Srbije da ih u tom prirodnom nacionalnom nastojanju pomogne, neminovno je dovela do početka srpsko- hrvatskog rata 1991.godine.

U tom vremenu rušenja jedne države, snažnih unutrašnjih konflikata i traženja novih političkih rešenja, i Crna Gora se, kao i ostali delovi jugoslovenske federacije, našla na izvesnoj istorijskoj prekretnici. Trebalo je birati između dva politička modela, između dva pristupa političkom preuređenju jugoslovenskog državnog prostora. Što zbog karaktera crnogorske vlasti, koja je tada bila pod gotovo apsolutnom kontrolom režima u Beogradu, što zbog karaktera istorijske i političke svesti većinskog dela Crne Gore, sa kojom je korespondirala i retorika crnogorske vlasti, izbor jednog od ova dva modela bio je više nego izvestan. Većinska Crna Gora podržala je “modernu federaciju”, odnosno, “moguću Jugoslaviju”, sastavljenu od “istorijskih teritorija” onih naroda koji tu državu žele. Naravno, ovde treba reći da se tu nije radilo samo o biranju između dva modela, već i o spremnosti da se onaj izabrani model još ponekome i nametne. U Crnoj Gori su smatrali da je to borba za očuvanje Jugoslavije, zajedničke otadžbine, a da je sve drugo njeno rušenje. Kako su u Crnoj Gori reagovali na sve ove političke procese, kakve je stavove, vrednosti i ideje, s tim u vezi, potencirala crnogorska vlast i, uopšte, za koje se ciljeve u toj završnici jugoslovenske krize ona zalagala, ukazaće, u određenoj meri, ova knjiga.

Međutim, pored svih ovih razloga koji su uticali da se kao hronološki okvir teme izabere 1991.godina, postoji još jedan, isto tako značajan. Naime, 1991. je godina u kojoj je vlast u Crnoj Gori formirana na osnovu izbornih rezultata, budući da su decembra 1990.godine u Crnoj Gori održani prvi parlamentarni izbori nakon 1945. godine. Time je posle nekoliko decenija završen period jednopartizma. Na osnovu izborne volje građana, Savez komunista Crne Gore dobio je apsolutnu većinu, čime je politika i ideologija koju je ova partija od januarskog prevrata 1989. zastupala, dobila i svoj neosporni legitimitet. To ujedno znači i da je stavove i ideje koje je ova vlast od 1989.godine prezentirala preko 4

Proizvodnja zaborava II Soko Joševački stranica “Pobjede” podržavala (i podržala) većina stanovništva Crne Gore.

Zato ovo i nije samo knjiga o ideološkom profilu jedne vlasti, već i o ideološkom profilu, i uopšte svesti onih koji su tu vlast kao takvu birali i podržavali. Građani Crne Gore podržali su onu stranku čiju ideologiju i političke ciljeve smatraju bliskim, odnosno, onu stranku čija ideologija i politički ciljevi odražavaju i njihova uverenja. Da nije tako, oni je, logično, ne bi ni podržali. Kada uzmemo u obzir izborni rezultat Saveza komunista Crne Gore na decembarskim izborima 1990.godine, onda možemo reći i da je ovo knjiga koja govori o političkoj i ideološkoj (istorijskoj) svesti “većinske” Crne Gore. Prema tome, tek od januara 1991.godine ideološki i politički profil dnevnog lista “Pobjeda” kreira partija koja je legitimitet za svoju vladavinu stekla na izborima, tj. partija za koju je glasala apsolutna većina onih koji su izašli na izbore. Koje to ideje i koncepcije tada podržava većina stanovništva Crne Gore, djelimično ukazuje i ova knjiga.

Na prvim višestranačkim izborima posle 1945.godine, održanim decembra 1990.godine, apsolutnu pobedu odneli su “reformisani” komunisti, odnosno, Savez komunista Crne Gore (od juna 1991. Demokratska partija socijalista, DPS).

Prema zvaničnim podacima SK CG je dobio 171.316 glasova (56,2 %), Savez reformskih snaga Jugoslavije za Crnu Goru 41.364 (13,6), Narodna stranka Crne Gore 39.107 (12,8%), Demokratska koalicija 30.760 (10,1%). Ukupno je bilo upisano 402.905 birača, a na izbore je izašlo 305.241 građana Crne Gore. Važećih listića bilo je 293.883. Na osnovu ovakvog izbornog rezultata SK CG je osvojio apsolutnu vlast i od 125 mesta u Parlamentu pripalo mu je 83 (66,4 %). Savez reformskih snaga Jugoslavije za Crnu Goru, kao koalicija Liberalnog saveza Crne Gore, Partije socijalista, Socijalističke partije, Socijal-demokratske stranke Crne Gore, Nezavisne organizacije komunista i Stranke nacionalne ravnopravnosti, osvojio je 17 poslaničkih mandata (13,6%). Narodnoj stranci Crne Gore pripalo je 13 poslaničkih mjesta (10,4%), dok je Demokratska koalicija, koju su činili Demokratski savez u Crnoj Gori, Stranka demokratske akcije Crne Gore i Stranka ravnopravnosti, osvojila 12 mesta (9,6 %). U isto vreme održani su i izbori za predsednika Predsedništva Crne Gore (predsednika Republike). Kandidat SK CG, mr Momir Bulatović, je od 305.025 glasova dobio 170.092 (42,02 %). Za dr Ljubišu Stankovića, kandidata SRSJ, glasalo je 59.998 građana Crne Gore, a za dr Novaka Kilibardu, kandidata Narodne stranke, 33.531.

Nakon tih prvih parlamentarnih izbora, u Crnoj Gori su se, globalno posmatrano, iskristalisale tri političke opcije. Prvu, koju je personifikovao Savez komunista, karakteriše doza jugoslovenskog romantizma i vera u “pravedno društvo” i “progres socijalizma”. U vezi sa crnogorskim nacionalnim pitanjem, “reformisani” komunisti su priznavali 5

Proizvodnja zaborava II Soko Joševački postojanje crnogorske nacije, ali nisu sporili njen “srpski korijen”. Sa druge strane, ne može se reći da su otvoreno “obožavali” deklarisane srpske nacionaliste, za koje je Crna Gora “srpska pokrajina”, ali su prema njima, posebno u vreme srpsko-hrvatskih sukobljavanja, bili zapanjujuće tolerantni, i direktno ili indirektno ih podržavali. Neki to tumače činjenicom da su crnogorski komunisti i srpski nacionalisti u “severozapadnim rušiteljima Jugoslavije” imali zajedničkog neprijatelja, a neki da je ta tolerancija komunista prema nacionalistima posledica činjenice da je crnogorska vlast bila najobičnija ekspozitura nacionalističkog režima u Beogradu. Kada je o tzv. “crnogorskim separatistima” reč, “reformisani” komunisti su se naprosto zgražavali nad zagovornicima obnove crnogorske državne nezavisnosti. Propagirati crnogorsku državnu nezavisnost, koju su “dežurni patrioti” uvek prevodili kao “odvajanje od Srbije”, bila je jeres prve vrste.

Uglavnom preko svojih “srpskih prijatelja” iz Crne Gore, nešto ređe direktno, komunisti su satanizovali svaku “procrnogorsku” delatnost - bilo u sferi kulture, bilo u sferi politike.

Delatnosti takve vrste oni su označavali kao antisrpstvo, “stranu zavjeru” ili “pokatoličavanje” Crne Gore. Sve u svemu, crnogorski komunisti imali su dva “božanstva” - Jugoslaviju i Slobodana Miloševića.

Drugu političku opciju predstavljala je Narodna stranka, koja je sebe nazivala “srpskom strankom” ili strankom srpskog naroda u Crnoj Gori. Narodna stranka je, u ideološkom pogledu, bila antikomunistička, iako ne do kraja i antitotalitarna stranka.

Narodna stranka nije pokazivala ni trunku jugoslovenskog romantizma, već je preferirala državno zaokruživanje srpskog nacionalnog prostora. U suštini, njena ideološka matrica počivala je na srpskom nacionalizmu poznog XIX veka. Njena himna bila je pesma kralja Nikole “Onamo, onamo...”. Narodna stranka je imala dva “božanstva” - srpstvo i svetosavlje. A verovala je pomalo i u Slobodana Miloševića, predsednika Srbije.

Treću političku opciju predstavlja Savez reformskih snaga, koalicija nekoliko stranaka. U ovoj koaliciji najveći politički značaj imali su Liberalni savez Crne Gore i Nezavisna organizacija komunista, s tim što su liberali zbog svog posebnog “crnogorstva” bili ideološki najprepoznatljiviji. Reformisti su zagovarali Jugoslaviju koja bi bila prihvatljiva za sve republike i narode, ali su u slučaju da takva Jugoslavija ne bude moguća, smatrali da je najlogičnije da Crna Gora proglasi državnu samostalnost.

Reformisti nisu bili naklonjeni ni jednom nacionalističko-totalitarnom režimu koji je uspostavljen u jugoslovenskim republikama nakon prvih višestranačkih izbora, niti su podržavali metode koje su ti režimi preferirali u rešavanju nastalih sporova. Oni nisu, poput komunista i narodnjaka, imali strah od Zapada, niti su verovali u “svetske zavere”.

Oni nisu tragali za “stranim plaćenicima” i “domaćim izdajnicima”. Nisu bili nacionalisti, ali, daleko od toga da se neke od stranaka koje su pripadale reformskom bloku mogu označiti kao anacionalne. Reformisti su verovali u dva “božanstva” - ekonomsku reformu i demokratsko društvo.

Tokom 1990. godine održani su prvi parlamentarni izbori i u ostalim jugoslovenskim republikama. Izuzev u Srbiji i Crnoj Gori, u svim ostalim republikama komunisti su izgubili vlast. Izbori su najpre održani u Sloveniji i Hrvatskoj (april 1990.), a zatim u Makedoniji i Bosni i Hercegovini (novembar 1990.). Izbori u Srbiji održani su 9.decembra 1990., istog dana kada i u Crnoj Gori. Na predsedničkim izborima u Srbiji, za Slobodana Miloševića glasalo je više od 3.285.000 građana, od ukupno 5.029.123, koliko ih je izašlo na izbore. U srpskom Parlamentu Miloševićeva Socijalistička partija (preimenovani Savez komunista) osvojila je 194 mesta od ukupno 250. Ubedljivu pobedu na izborima u Bosni i Hercegovini odnele su tri nacionalne stranke, dok je u Hrvatskoj trijumfovala Hrvatska demokratska zajednica, na čijem je čelu bio nekadašnji hrvatski nacionalista iz doba komunizma, Franjo Tuđman.

6

Proizvodnja zaborava II Soko Joševački Inače, te 1991. godine Crna Gora je prema popisu koji je sproveden u aprilu, imala nešto preko 615.000 stanovnika. Od tog broja Crnogoraca je bilo 380.484 (61,84 %), muslimana 89.614 (14,6 %), Srba 57.453 (9,3 %), Albanaca 40.415 (6,6 %), Jugoslovena 26.159 (4,3 %), Hrvata 6.244 (1 %) i ostalih 14.683 (2,4 %). Crna Gora (zvanični naziv Socijalistička Republika Crna Gora) sa 615.000 stanovnika i površinom od 13.812 km2, bila je najmanja od šest republika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, koja je u to vreme imala nešto preko 23 miliona stanovnika i površinu od 255.804 km2 . Te, 1991.godine, Jugoslavija je prestala da postoji.

Cmogorskim ratnicima kod Dubrovnika ni danas nije jasno štaje bio ratni cilj vrijedan njihove borbe, njihovog zanosa i hrabrosti „Kako je Cma Gora dobila Jugoslaviju, a izgubila obraz i Prevlaku“, „Kakoje predsjednik Bulatović pozivao u „antifašistički front protiv pomamljenog ustaštva“ da bi, sada, izjavljivao da je od početka bio za mir, te da je Crna Gora platila dovoljno veliku cijenu za „nespretno izvedne operacije kod Dubrovnika“ „Čija je Prevlaka“, „Kako je sve počelo i završilo...“ Do Dubrovnika i natrag Posljednji vojnik Vojske Jugoslavije - komandant Prevlake, pukovnik Miodrag Miladinović sa najbližim saradnicima - napustio je Konavle i poluostrvo Prevlaku, 20. oktobra - tačno u 20.30 sati! Tako je, saglasno sporazumu Ćosić - Tuđman, YU-vojska u potpunosti napustila širi region Prevlake, objekte predala na čuvanje posmatračima Ujedinjenih nacija i ponijela sa sobom sve što se ponijeti moglo. Čak i krevete i ćebad, što je navodilo na misao da ona nema namjeru da se ikada više tamo vrati.

Bio je to epilog godine dana uzaludnog ratovanja na dubrovačkom frontu. Naša vojska je morala da se povuče 15 kilometara u dubinu crnogorske teritorije, a da do današnjeg dana nije jasno zašto je morala da prelazi granicu i otvara front sve do Dubrovnika. Tako je bilo od prvog dana „dubrovačke operacije“, jer su protagonisti „teorije“ da se Crna Gora brani van njenih granica - dr Branko Kostić i mr Momir Bulatović - javno priznali, nakon što su obišli crnogorske rezerviste na hercegovačkim i dubrovačkom položajima, do crnogorskim ratnicima na frontu u okolini Dubrovnika nije jasan ratni cilj „vrijedan njihove borbe, njihovog zanosa i hrabrosti“. 1165 poginulih boraca! (Ako su tačni zvanični podaci).

Pošto je, valjda, svima jasno šta je Crnoj Gori donio rat - „slavu“ varvara i poniženje - sada se naslućuje šta će donijeti mir za koji se naprasno opredijelila ratnohuškačka garnitura na vlasti, ali tek pošto je na vlastitoj koži osjetila prezir i snagu svijeta, te pogubnosti političke zavisnosti od drugih i ratovanja za tuđe interese, pa makar to bili, navodno, interesi „ugroženosti srpstva“. A sve je počelo, kao „patriotska obaveza“ radi odbrane Boke i kasarne na Prevlaci, da bi se završilo povlačenjem - sve do Kumbora i demilitarizacijom poluostrva Prevlaka.

1. oktobra 1991. godine, - nakon programirane medijske pripreme i incidenta na crnogorsko-hrvatskoj granici, Jugoslovenska narodna armija je, prema tvrdnjama zvaničnih medija, „iz pasivne odbrane prešla u ofanzivnu akciju“. Kako je predzirala tadašnja „Pobjeda“, „počela je da ustaške položaje tuče artiljerijskim oruđima“. Tačno godinu poslije – takođe 1. oktobra, 1992. u Ženevi je postignut dogovor da se Vojska SRJ povuče sa Prevlake za 20 dana, a djela oblast oko spornog poluostrva demilitarizuje i tamo rasporede posmatrači UN. To je bila srž sporazuma od osam tačaka postignut između predsjednika Dobrice Ćosića i Franja Tuđmana, što je naišlo na burne reakcije (više u Srbiji nego u Crnoj Gori) - u rasponu od komentara da je to „konačni ishsod ratne kompanije čiji osnovni kreatori moraju priznati poraz politike koja se vodila pod sumarnim geslom - „Rat za mir“ do optužbi da je došlo do izdaje zemlje i priznanja Titovih granica.

Silovita oružana operacija JNA na kopnu, moru i vazduhu na pravcu prema 7

Proizvodnja zaborava II Soko Joševački Dubrovniku, zvanično motivisana odbranom Prevlake i Crne Gore, završila se zaposjedanjem dijela hrvatske teritorije i bombardovanjem znamenitog grada pod Srđem. „Konavli su u plamenu. Sve gori. I Konavoski dvori. Sve. Uništavaju aerodrom. Pistu razaraju. Sve odnose. I staklena vrata sa ograde. Ni barabe ovako nisam zamišljao“ - čuo se iz Dubrovnika potresni poziv „svima“, tamošnjeg radio-amatera Dubravka Lasića Duba, čiji tada bilježan dnevnik najbolje svjedoči o tragičnim danima vječnog grada Dubrovnika i njegovim očajničkim pozivima u pomoć. „Višecijevni bacači tuku i Knežev dvor... I Stradun... Hoteli gore... Od Debelog brijega do Zvekavice sve uništeno! Pljačkaju, pale, miniraju, odnose željezne stubove ispod odrina... Ako pakao ovako izgleda - suviše je paklen...Još smo tu.“ Tako je bilo na dubrovačkoj strani. Tako smo zaradili epitet - varvara. A rat je počeo, prema uvjeravanjima jugo-crnogorske strane, zbog toga što su hrvatske oružane formacije ugrožavale garnizon na Prevlaci i samu teritoriju Crne Gore. „Lično sam bio prisutan tog septembra u Herceg Novom kada je palo osam mina od 82 mm na prostor Crne Gore.

Prije toga bilo je snajperske i druge vatre, i morali smo odgovoriti“, svjedočio je kasnije general-pukovnik Pavle Strugar, ondašnji komandant TO Crne Gore, a potom komandant 2. armije Vojske Jugoslavije.

Strugar, međutim, nije objašnjavao, niti je to mogao, kako je moglo da se dogodi da su na Dubrovnik upućene i jedinice crnogorske Teritorijalne odbrane, uz JNAi specijalce crnogorskog MUP-a. Dakle, jedinice „unutrašnje vojske“ kojima isključivo komanduje crnogorski republički vrh, a da oficijelna vlast javno tvrdi da nije u ratu, a potom da joj je rat - nametnut, dali da ga vodi JNA koja je u nadležnosti federacije. „Nametnuti rat ćemo dobiti, baš kao što smo takve protivnike kao što su oni pobjeđivali čitave naše istorije“ rekao je crnogorski premijer na vanrednoj sjednid Predsjedništva i Vlade Crne Gore (održane 2. oktobra 1991. godine), dodajući: „Samo, ovoga puta ćemo ih pobijediti i završiti zajednički život sa njima, nadam se za sva vremena“. Izrazio je uvjerenje da će nova granica sa Hrvatskom biti povučena „mnogo prirodnije i logičnije nego što su to 8

Proizvodnja zaborava II Soko Joševački uradili priučeni boljševički kartografi“, naglasio je Milo Đukanović.

Svetozar Marović, generalni sekretar vladajuće stranke - Saveza komunista, sada Demokratske partije socijalista, izjavio je na istoj sjednici da se „sukob nije mogao izbjeći“, te da su „nekada fašisti imali Jevreje, a ustaše Srbe i da smo vjerovali da se istorija nikada neće ponoviti, ali život se ponavlja, a i tragedija istorijska. Nije bilo moguće drugačije obezbijediti mir, a moguće ga je bilo zaštititi silom, jer je sila na mir napala i krenulo zlo. Nekih puta je zlo poterbno staviti pod kontrolu većom snagom i većom moći“, govorio je tada Marović. I dok su mediji detaljno javljali o tragičnom bilansu prvih okršaja sa „ustašama“, naglašavajući da su jedinice JNA popunjene crnogorskim i hercegovačkim rezervistima nadomak Dubrovnika, istovremeno su prenosili riječi Momira Bulatovića, koje je „prvi čovjek“ Crne Gore izgovorio na sjednici državnog vrha 2. oktobra: „Crna Gora nema namjeru da osvaja, porobi i pobijedi ni Republiku Hrvatsku, ni hrvatski narod, već je samo sastavni dio antifašističkog fronta protiv pomamljenog ustaštva, čija nam blizina stalno prijeti“.

Upravo u momentu kada se pod firmom patriotizma tražio juriš na Dubrovnik, a dr Risto Vukčević, predsjednik crnogorskog Parlamenta cjelokupnu opoziciju nazvao „običnom bandom izdajnika“, nedeljnik „Monitor“ (na krov zgrade redakcije je tih dana bačena bomba!) objavio je komentar pod naslovom „Ostaćemo sami“, čija je svaka rečenica aktuelna i dan danas. U njemu je tada poručeno da će onima koji su otpremljeni da se bore protiv fašizma, jednom neko morati da objasni kako to da njihovoj borbi nije stigla podrška ni iz jedne zemlje svijeta, a kako se desilo da se njihovoj domovini upravo zbog te borbe prijeti najrigoroznijim kaznama. Kome će - kad dođe vrijeme - biti ispostavljeni računi za prolivenu krv? Ko li će onda biti optužen za izdaju?

Nije prošla godina dana, a crnogorski predsjednik, magistar Momir Bulatović koji je pozvao u „antif ašistički front protiv pomamljenog ustaštva“, izjavljuje da je od početka bio za mirno rješenje, da je Crna Gora platila dovoljno veliku cijenu za „nespretno izvedne operacije kod Dubrovnika“, te da Prevlaku nijesmo predali. Uostalom, veli, „u neposrednim borbama za Prevlaku nije poginuo nijedan borac JNA“, pa mu je savjest čista, a kolega na državnom vrhu, premijer Milo Đukanović da su da bi sačuvali mir krenuli u rat, jer su Hrvati htjeli da osvoje Boku, (bio je to onaj „rat za mir“) a sad se, navodno, borimo „mirom za mir“. „Cinizam navodne borbe protiv fašizma razobličio se baš tu, pred zidinama Dubrovnika“ - pojasnio je u intervjuu „Monitora“ bivši crnogorski funkcioner Veljko Milatović, koji je progovorio poslije osam godina ćutanja. „Tu se pokazalo da to nije rat za zaštitu ugroženog srpskog življa u Hrvatskoj, za što je imalo osnova, već da vojni i politički stratezi imaju mnogo krupnije planove“, rekao je Milatović. „Sve je to bila jedna smišljena priprema. Tvrdim da nije bilo stvarne ugroženosti naše teritorije, ali je nekome trebalo da se stvar zaoštri što je više moguće“ - kazao je poznati ratnik - narodni heroj iz II svjetskog rata. „Možda drug, narodni heroj i bivši državnik iz svoje kuće na šetalištu ’Pet danica’ (u Herceg Novom) i u voćnjaku u Ratiševini nije vidio takozvane „ježeve“ na kapiji kasarne Prevlaka, snajperiste na crkvi u Vitaljini, skladište municije i eksplozivnih naprava kod iste crkve, mitraljeska gnijezda na Debelom brijegu“, odmah se javio da obavijesti Milatovića „Pobjedin“ dopisnik iz Herceg Novog M. Vico, koji je poprilično doprinio stvaranju ratne psihoze i mržnje prema Hrvatima. „Možda nije čuo ni za pretresanje i maltretiranje putnika na hrvatskoj granici, udaljenoj svega nekoliko kilometara od Herceg Novog, o pretresanjima pogrebnih povorki još manje... Još u proleće postavljena tabla u teritoriji njegove bivše države, stotinjak metara ispod Debelog brijega, prema ’svježim’ sadnicama južnog (hrvatskog) voća, vjerovatno ništa nije značila“-maliciozno Milatovića „rastura“ komentator „Pobjede“, nesvjestan da je tim 9

Proizvodnja zaborava II Soko Joševački navodima o događajima na crnogorsko-hrvatskoj granici, najbolje dezavuisao zvanično opravdanje: da se otpočne rat, osvoje Konavli, ide u pljačku i otimačinu sve do Dubrovnika. Još manja je bila briga za onoliku pogibiju mladih ljudi, i na jednoj i na drugoj strani. „MONITOR“, 13. novembar 1992.

KO JURIŠA NA KOBILU Kako je počeo „rat za mir“?

Crnogorski književnik Jevrem Brković, prije nego što je bio primoran da napusti Crnu Goru jer je za njim bila raspisana potjernica, zapisao je u svoj dnevnik 1. oktobra 1991. godine sljedeće: „Desilo se ono što niko normalan nije želio; Crna Gora je od jutros u ratu s Hrvatskom! Jugo-armija i crnogorski rezervisti napali su Hrvatsku druž čitave granice sa Crnom Gorom. Isto se dešavalo i u Hercegovini. Crnogorski rezervisti su povučeni s mostarskog aerodroma, vraćeni u Trebinje i na Zubačke Uble da odatle budu upotrebljeni, kao prethodnica, za napad na Dubrovnik. Ovo što se ovih dana i danas dešava spada u najveću sramotu crnogorskog čovjeka: dozvolio je da bude zloupotrebljen od strane zadriglih srpskih generala i srspke armije što se još prikriva pod imenom jugoslovenska i narodna. Da crnogorsko državno rukovodstvo ima crnogorske časti i dostojanstva, da nije pučističko i slugansko, ono ne bi dozvolilo ovakvu zloupotrebu Crne Gore i crnogorskih rezervista, i to u ratu koji Srbija vodi za uspostavljanje velike Srbije i definitivno prisvajanje i utapanje Crne Gore“.

Zvanična propaganda je na stvari gledala drugim očima. Evo „Pobjedinog“ izvještaja: „Jutros, tek što se noć spremala da ustpi mjesto danu, dakle, nešto poslije pet časova, žitelje područja na uzavreloj i krvavoj granici između Crne Gore i Hrvatske, probudile su žestoke detonacije od kojih su podrhtavala prozorska okna i vrata u ramovima. Jedinice JNA počele su da snažno tuku iz artiljerijskih oruđa najvećih kalibara sa brodova, zatim sa Prevlake I Luštice, kao i sa Prijevora i Mojdeža, sela najbližih Hrvatskoj.

Tučeni su položaji ustaških paravojnih formacija u Molunatu, Konavlima, Vitaljini i drugim mjestima u okolini Dubrovnika. Prije toga, dejstvovala je avijacija. Jeka moćnih artiljerijskih oruđa, praktično, od onda i ne prestaje.

Sada je 12 časova. Život u Herceg Novom odvija se normalno, ali ljudi pomno osluškuju potmule detonacije i još pomnije zvanično nepotvrđene vijesti koje stižu, praktično, iz časa u čas. Po njima, u Konavlima je juče i sinoć poginulo između pet i sedam stotina pripadnika ’šarene vojske’ Franja Tuđmana. Kupari su sravnjeni sa zemljom, srušen je TV repetitor na Srđu.

Do ovog trenutka novinarima u press-centru u Herceg Novom dostavljeno je kratko zvanično saopštenje Službe za informisanje Vojno- pomorskog sektora Boka u kojem se kaže: „U toku noći i jutra nastavljeno je sa žestokim napadima naših jedinica artiljerijom, a dejstvovala je i avijacija. Neprijatelj trpi gubitke i pokušava pregrupisavanje na nove položaje. Međutim, na svakom mjestu je tučen sa kopna, mora i iz vazduha. Jedinica u rejonu Debelog brijega zauzela je mjesto Bani i nastaviće sa daljim prodorom po dubini neprijatelja. Jedinice koje se nalaze sjevernije, vode žestoke borbe sa neprijateljem. U mjestu Slanom jedinice kontrolišu magistralu, a ostale se približavaju ključnim tačkama za konačno razbijanje neprijatelja. U jedinicama VPS Boka nema gubitaka. Moral jedinica je na visokom borbenom nivou i neprijatelj se odlučno razbija“. Dok ovo javljamo, snažne eksplozije topova ne prestaju“ - kaže se na kraju prvog ratnog „Pobjedinog“ izvejštaja sa dubrovačkog fronta.

Televizijski i radio auditorijum su, međutim, imali čast da tog dana vide i čuju komandanta Vojno-pomorskog sektora „Boka“, kapetana bojnog broda Krsta Đurovića.

10