nós* iris ghaeilge don nua-aois
filleadh an tseandálaí
Tá Indiana agus Harrison ar ais don 4ú scannán
eag. 1
féilte ‘08 Cá bhfuil do thriall an samhradh seo?
sionnach glic ar líne
Léirmheas ar an mbrabhsálaí Gaeilge, Firefox
is ninja mé, cé thusa?
Na healaíona comhairc is coitianta in Éirinn
*
fáilte “Níor baineadh geit chomh sultmhar sin asam ó scóráil Ray Houghton i gcoinne na hIodáile i gCorn an Domhain ‘94.” Ní líne ón leagan Éireannach de Trainspotting é sin ach cur síos a rinne Gael amháin ar an chéad uair ar íoslódáil sé nós* an mhí seo caite. Agus is deas an moladh é, dar linn. Ba í an sprioc a leagadh síos nuair a bheartaigh muid ar iris bhríomhar nua-aoiseach a chur ar fáil do phobal domhanda ár dteanga ná tionchar dearfach splancúil a imirt ar an saol thart orainn - seirbhís shiamsúil a sholáthar a spreagfadh ár léitheoirí agus a chuirfeadh in iúl go bhfuil an Ghaeilge beo beathach sa 21ú aois. Agus ón aischothú atá faighte againn go dtí seo, síleann muid go bhfuil tús maith curtha leis an bpróiseas. Ach, ar ndóigh, cuirfear lenár n-iarrachtaí i rith an ama agus anseo in eagrán 1 tá rannóg úrnua againn ar chúrsaí teicneolaíochta agus go leor alt agus léirmheasanna eile chun an lá a chur isteach go sultmhar pléisiúrtha - fiú má deir muid féin é! Ní fhéadfadh muid seo a dhéanamh gan sibhse - ár léitheoirí mar sin léimigí isteach agus bainigí súp as!
foireann (chruthaíoch) nós*
* ***** ***** **
istigh
t
istigh 23 no klingon? Agallamh le Manchán Magan
collaíocht
21 indiana jones and the kingdom of the crystal skull Tá deireadh leis an bhfanacht mar tá an seandálaí clúiteach ar ais
ceol
t
6 Anoir Aduaidh Ruairidh agus an bealach DIY 8 Féilte an tSamhraidh Treoir do lucht na bhféilte 12 Léirmheasanna Albaim agus gigeanna
léargas 47 Cás Cogaidh Cogadh san Iaráic
t
scáileán 7 ardán
43 An Cailín sa Chathair Béalghrá?
t
21 Tá Sé Ar Ais! Scannán úrnua Indiana Jones 23 Meabhrúcháin Mhancháin Agallamh le láithreoir No Béarla
taisteal 39 Porto na bPort 29 An Pótaire Ceart Tigh Josie, An Cheathrú Rua
t
t
stíl bheatha 32 Fuar, ach te Na siopaí uachtair reoite is fearr in Éirinn, dar lenár léitheoirí 34 Cosaint Ealaíonta Na hEalaíona Comhairc
teicneolaíocht 28 Léirmheas iPhone ó Apple 29 An Sionnach Glic Firefox as Gaeilge
t t
* ceol
t
ceol
Y DI h c la a e b n a s u g a Ruairidh
anoir aduaidh
FOCAIl tim armstrong ceoltóir gáidhlig as seattle mheiriceá
T
hàinig punc am bàrr anns a’ ghnìomhachas-chiùil mhòr dà thrup: anns a’ chiad dol-amach ann an 1977 leis The Ramones agus leis The Sex Pistols, agus a-rithist ann an 1994, le Greenday agus leis The Offspring. Ach eadar an dà cheann-là sin, bha punc fhathast beò bragail agus breabadh, ach fada, fada fon-talamh. Dh’ionnsaich na puncairean nach leig iad leas gabhail ris na companaidhean-ciùil mòra, ach gum
a shlí féin: Ruairidh Neithercut
b’ urrainn dhuibh ceòl a chlàrachadh agus a sgaoileadh uile air an ceann fhèin. Le sin, chaidh an saoghal a lìonadh le còmhlanan beaga punc, ann an bhanaichean leth-bhriste, a’ siubhail bho bhaile gu baile agus a’ cluich ceòl airson spòrs agus airson airgeadpeatroil dhan ath gig.
“Mholadh e gur e an t-slighe DIY an rathad air adhart dhan fheadhainn a dhèanadh ceòl ùr nuadh sam bith ann an Gàidhlig.” Ann an dòigh mar sin, chan e iongnadh a th’ ann gun tàinig a’ chiad chnap de cheòl nuadh Gàidhlig às an t-saoghal punc.
Thug an fheallsanachd DIY seo saorsa dha na puncairean gun seinneadh iad ann an cànan sam bith, Cuimris, Breatnais, Cànan nam Bascach no fiù ‘s Gàidhlig, gun cus dragh a ghabhail am biodh ceòl ann am mion-chànan eaconomach dha na companaidhean-ciùil mhòra gus nach biodh. ‘S e Ruairidh Neithercut fear dhe na daoine às gnìomhaiche a th’ againn anns an iomairt gus punc ùr a chruthachadh ann an Gàidhlig. Bidh Ruairidh a’ seinn ann an Gàidhlig ann an dà chòmhlan, an còmhlan thrash aige, Atomgevitter agus an còmhlan meatailt dhubh aige, Black Sister, ach cuideachd, tha e an ceann bileag-chiùil bheag DIY, Problem? Records, a chuir a-mach CD-cruinneachaidh o chionn goirid, Gàidhlig na Lasair, a bha na chlachmhìle chudromach ann an eachdraidh a’ gluasaid-chiùil ùir seo. Thòisich Ruairidh air Gàidhlig ionnsachadh às dèidh dha èisteachd ris a’ chiad chlàr shingilte Ghàidhlig aig Oi Polloi, agus tha e a-nis a’
o
dèanamh ceum ann an Gàidhlig aig Sabhal Mòr Ostaig cho math ri cluich a-mach gu tric leis na còmhlanan aige. Chuir Problem? Records 13 clàran a-mach anns na còig bliadhnaichean mu dheireadh agus tha Ruairidh gu math dòchasach mun àm ri teachd do bhileaganciùil DIY. “Chan eil e idir doirbh CD a chur a-mach. Chan eil iad a’ cosg ach mu nòta gach fear agus an aon rud airson vinyl.
gluaisghaelach fon-talamh faoin talamh dh’ionnsaich d’fhoghlaim is urrainn is féidir còmhlan banna bho ó a’cluich ag seinm iongnadh ionadh saorsa saoirse Cuimris Breatnais cànan teanga cus go leor, an iomarca dragh buairt o chionn goirid le déanaí air adhart ar aghaidh ged cé, gidh sam bith ar bith co-dhiù ar aon nós cruaidh crua
“Agus ged a tha an CD a’ dol à bith gu slaodach, bidh an linn dhideatach a’ fosgladh chothroman ùra dhuinn. “Tha mi làn dùil gum bi an àireamh de bhileagan-ciùil neo-eisimeileach a’ sìor dhol am meud anns na beagan bhliadhnaichean a tha romhainn.” Mholadh e gur e seo, an t-slighe DIY, an rathad air adhart dhan fheadhainn a dhèanadh ceòl ùr nuadh sam bith ann an Gàidhlig. Le èiridh an teicneolais ùir mar Myspace agus an linn far an tèid òrain a sgaoileadh agus a reic ann an cruth dideatach, tha an t-slighe DIY fosgailte a-nis do dhuine sam bith a chluicheas ceòl ann an stoidhle sam bith. Ach is cinnteach gum feumadh obair-là a bhith agad cuideachd. “Don’t quit your day job,” mhol e. Bu bheag an cothrom beò-shlàinte a dhèanamh air an t-slighe DIY, ach thuirt Ruairidh, “’S urrainn dhuinn an ceòl againn fhìn a sgaoileadh agus seinn ann an cànan sam bith a thogras sinn, agus sinne a’ cluich a-mach, a’ dol air an rathad agus a’ cluich gu tric. Beatha chràicte an ròcair, cò dh’iarradh an còrr?” Chan iarradh Ruairidh Neithercut codhiù, “Chan eil dad a’ cord rium cho mòr ri dol air an rathad leis a’ chòmhlan agam agus dol às mo rian gach oidhche air an àrd-ùrlair, a’ ròcadh nam puncairean gu cruaidh!”
myspace.com/problemrecordsuk
*
luath leabhrán úrnua ag teacht go breis eolais in eagrán 2
!
féilte an tsamhraidh
Tá an samhradh ag teacht agus tá na féilte ag teacht chomh maith. Seo ár liosta de na cinn is fearr in Éirinn. Níl sé ró-dhéanach do thicéid a chur in áirithe!
FOCAIl félim borland
Rory Gallagher Annual International Tribute Festival
Déardaoin - Dé Domhnaigh, 29 Bealtaine - 1 Meitheamh 2008. Béal Átha Seanaidh, Co. Dhún na nGall Féile de cheol gormacha atá ann i mbaile Bhéal Átha Seanaidh. Bíonn bannaí ómóis Rory, chomh maith le roinnt de na giotáraithe is fearr ar chiorcal na ngormacha in Éirinn agus san Eoraip ag seinnt idir ghigeanna saor in aisce agus ghigeanna ticéad. Ní hamháin sin ach bíonn ceardlanna giotáir, taispeántais, scannáin agus seimineáir ar siúl i lár an bhaile. Tá neart spáis champála le fáil ar ionad
gar do lár an bhaile ar ¤25 do gach puball agus bíonn áiseanna ceatha le fail chomh maith. Mura n-oireann an champáil duit is féidir seomra i gceann den iliomad óstán thart ar an mbaile a chur in áirithint. Ticéid ag teastáil don phríomh-ghig oíche Dé Sathairn (Julian Sas Band agus Sinnerboy), le fáil ó www.goingtomyhometown.com
Oxegen
Dé hAoine - Dé Domhnaigh, 11 - 13 Iúil 2008. Ráschúrsa Bhaile Phúinse, Co. Chill Dara
Cé go mbíonn drochchlú air sna meáin chumarsáide gach bliain, is beag duine nár bhain sult as an ócáid anuraidh in ainneoin na dtuilte. Baineann na gnáth-rabhaidh leis an bhféile champála ceoil is mó sa tír: bí réidh don phuiteach agus don ghrian araon agus bíodh buataisí rubair, uachtar gréine, ciarsúir linbh agus páipéar leithris agat. Ar na grúpaí is mó atá le seinnt tá Kings of Leon, Editors, REM, The Prodigy, Amy Winehouse, The Courteeners, Rage Against The Machine, The Fratellis agus Kaiser Chiefs, ar dheis. Níl ach dhá chineál ticéad fágtha ag am foilsithe: Ticéad Lae don Aoine amháin (¤99.50), agus Ticéad Trí Lae, gan champáil (¤199.50) ar díol ó Ticketmaster. Tuilleadh eolais ar www.oxegen.ie
Electric Picnic
Dé hAoine - Dé Domhnaigh, 29 - 31 Lúnasa 2008. Halla an tSráidbhaile, Co. Laoise
Is féile dhea-eagraithe é Electric Picnic agus de ghnáth bíonn slua níos aibí i láthair ná mar a bhíonn ag a iomaitheoir, Oxegen. Cuirtear fáilte roimh theaghlaigh agus tá ionad campála ar leith dóibh siúd a thógann páistí leo (páistí faoi 12 saor in aisce le ticéad). Ticéid fós le fáil ó Ticketmaster ar €240, Ticéad Deireadh Seachtaine amháin (campáil san áireamh). The Waterboys, Christy Moore, Sex Pistols, Kíla, Franz Ferdinand, ar clé, My Bloody Valentine, Duffy, Hayseed Dixie agus go leor leor eile ag seinnt thar an deireadh seachtaine. Tuilleadh eolais ar www. electricpicnic.ie
Castle Palooza
Dé Sathairn & Dé Domhnaigh, 2 & 3 Lúnasa, 2008. Caisleán Ráth Luirc, Tulach Mhór, Co. Uíbh Fháilí
Leagan beag den Electric Picnic atá ann de cheol neamhspleách. I mbliana tá leithéidí Luan Parle, Set DJ Republic of Loose agus The Chapters ag seinnt, chomh maith le ceardlanna damhsa, taispeántas ealaíne, beár manglam (cocktail), club fuirseoireachta agus ionad
suathaireachta. Comh-fhiontar idir HotPress agus Cherry Cool Promotions atá ann agus é eagraithe go maith. Ticéad Campála Dhá Lae amháin le fáil ó Ticketmaster ar ¤85.00. Eolas ar www.castlepalooza.com
Fleadh Cheoil na hÉireann
Dé Domhnaigh - Dé Domhnaigh, 17 - 24 Lúnasa. Tulach Mhór, Co. Uíbh Fháilí
Beidh Fleadh na bliana seo ar an bhFleadh is mó riamh le níos mó ná 10,000 seinnteoirí agus 250,000 cuairteoirí. Comórtais, ceardlanna agus na seisiúin cheoil traidisiúnta is fearr ar domhan. Neart lóistín le fáil i dTulach Mhór,
campáil phubaill agus mhótarbhaile. Bí cinnte de go mbeidh tréimhse den chéad scoth agat, is cuma má chaitheann tú seachtain, deireadh seachtaine nó lá amháin. Ticéid le fáil do na himeachtaí is mó éilimh. Eolas ar www.fleadh2008.com
CRoí Na féIle: Manu Chao in Éirinn anuraidh
T-LÉINTE €20/£15
Déan teagmháil linn chun do cheannsa a chinntiú! Slane Castle, Midlands, Cois Fharraige agus Garden Party Níl aon phoiblíocht déanta ar na féilte seo go fóill. Is cosúil nach bhfuil cuid acu á reachtáil i mbliana. Coinnigh súil amach anseo agus ar Ticketmaster.
+353 8768 95612 nagaeiloga@gmail.com
guth binn gaelach: Julie Fowlis agus í i mbun ceoil in Éirinn le déanaí
léirmheas gig JULIE FOWLIS
hhhhh
Arts Centre, Droichead Átha
Tá clú nach beag bainte amach ag an bhean óg seo as Uibhist a Tuath le blianta beaga anuas, í ar dtús ag baint amach na gceannlínte mar bhall den ghrúpa Dòchas agus anois mar cheoltóir aonair. A fear féin, Éamon Doorley, agus duine eile de bhunadh Bhaile Átha Cliath, an giotaraí Tony Byrne, a bhí in éineacht léi ar a turas Éireannach i mí Aibreáin agus ba mhór an sult a baineadh as a gcuid port. Is iad na hamhráin áfach a chuireann draíocht ar lucht éisteachta Julie, Hùg air a Bhonaid Mhòir agus Biodh An Deoch Seo ‘n Làimh Mo Rùin i measc na ‘n-òran’ is speisialta aici. Is mór ag an triúr acu spraoi agus scéalta chomh maith agus chuir an chraic s’acu go mór leis an choirmcheol. Beidh Julie ag seinm in éineacht le Róisín Elsafty i dteach tábhairne Róisín Dubh i nGaillimh ar 17 Meitheamh.
léirmheas gig
DEIS TAPAITHE: Ba é an banna as BÁC, Na Dirty 9s, a bhuaigh mórchomórtas nuacheoil TG4, Deis Roc, le déanaí. Le linn an bhabhta ceannais tháinig moltóirí, Rónán Ó Snodaigh agus Jim Lockhart, le chéile chun cúpla tiúin a sheinm. DEISEAL ÓN DEAS: Rónán Ó Snodaigh; baill Kíla agus Horslips; Jim Lockhart; The Dirty 9s
John spillane hhhhh Club na Daon-Phoblachta An Roundy, Corcaigh
Ní hamháin go bhfuil lucht DhaonPhoblacht Chorcaí ag iarraidh féinriail a bhaint amach don chontae is mó sa tír ach tá straitéis acu chomh maith chun beocht úrnua a chur i saol Gaelach na cathrach Cois Laoi, aka ‘An Phríomhchathair’. Gach mí eagraítear imeachtaí nuaaoiseacha Gaeilge sa Roundy agus cé a bhí i mbun siamsa ag an ócáid is déanaí ach an Corcaíoch clúiteach é féin, John Spillane. Is pléisiúr é An Speall a fheiceáil aon áit ach bíonn splanc sa bhreis ann agus é ag ceol ina bhaile féin. Chuir an grúpa trad, Na Ceapairí Grá, agus an marcach cumasach sin DJ Cáca Milis, an dlaíóg mhullaigh ar hoíche den chéad scoth i gClub na Daon-Phoblachta. GRIANGHRAF dónal ó caoimh
GRIANGHRAIF KIRITIA
an máistir: An tUasal Gaughan
Focail ciarán ó brollcháin
léirmheas gig
dick gaughan
hhhhh
The Rotterdam, Béal Feirste Bhí a fhios ag an saol mór go raibh ceolchoirm Dick Gaughan sa Rotterdam dul a bheith speisialta, nó is i gcroílár an cheantair thráidisiúnta lucht oibre, taobh leis na dugaí cois Lagáin, atá an teach tábhairne. (Tá an ceantar le leagadh le haghaidh árasán, ‘forbairt’ a thugann siad air.) Bhí an Rotterdam dubh le daoine - an áit i bhfad ró-bheag don slua a bhí ann - agus d’oscail Darren Crossey agus Baz McSherry as an Lorgain an oíche le seit den chéad scoth, intreoir an-mhaith don fhear mór féin. Ansin chuir Dick tús lena sheit féin lena ghnáthamhrán tosaigh What You Do With What You’ve Got. Agus lean sé leis leis na hamhráin a bhfuil clú bainte amach aige leo, amhráin thraidisiúnta ar nós Now Westlin Winds agus amhráin faoi stair radacach ceilte na hAlban ar nós
an g spota CLUB GAEILGE BHÉAL FEIRSTE
G
Thomas Muir of Huntershill agus No Gods and Precious Few Heroes. Ba é an t-ámhrán Erin Go Bragh buaicphointe na hoíche, amhrán faoin chiníochas frith-Éireannach a oibríonn mar allagóire faoi chiníochas de chineál ar bith. Agus ba thaitneamhach an t-amhrán Whatever Happened (is cáineadh é ar dhaoine a rinne feall ar a bprionsabal agus a n-idéil atá ann) mar chuir an suíomh beo brí nua san amhrán. D’fhéadfá an rud céanna a rá faoi Dick Gaughan chomh maith. Bhí neart brí ann agus é ar an ardán. Tá sé 60 bliain d’aois i mbliana agus fós chomh gríosaitheach agus a bhí sé riamh. Moltar go hard na spéire é d’éinne a bhfuil suim acu i scoth an daoncheoil agus i gcúrsaí reatha na cruinne.
COOLCHEOL, DJANNA, SÉISIÚIN, DEOCHANNA & BIA AR REIC 1ú Aoine de gach mí cumann chluain ard, sráid na sceiche, BF AIMSIGH É! www.bebo.com/angspota
FOCAIl félIm boRlaND
A
n chéad mhór-ghrúpa ceoil neamhspleách eile ó Mhanchain is ea the Courteeners. Is albam lán fuinnimh, paisin agus liricí cliste é st. jude a chuirfidh tú ar athsheinnt ón gcéad éisteacht, go háirithe má thaitníonn ceol leithéidí the fratellis nó franz ferdinand leat. In ainneoin go bhfuil na liricí lán d’fhearg agus d’fhaltanas, ní chuirfidh na hamhráin in ísle brí thú nó tá tréith an ghrinn le sonrú sna liricí céanna. Ní féidir ach trua a bheith agat do na daoine faoinar scríobhadh na hamhráin: cásanna gan dóchas is ea iad nach gceilteann liam fray (scríbhneoir na bhfocal, an t-amhránaí agus duine de ghiotáraithe an ghrúpa) an fhírinne ina dtaobh. Tá moladh mór ag dul do the Courteeners toisc neart buaicamhrán bheith ar an albam, agus
the courteeners
the last shadoW puppets
St Jude
The Age of the Understandment
hhhhh
hhhhh
é ar an gcéad albam acu chomh maith. Is é an eisiúint reatha, an t-amhrán Not Nineteen forever an ceathrú hamhrán eisithe ón albam agus é ag uimhir 37 sna cairteacha anois ag am foilsithe. Amhrán spraoiúil atá ann ach mholfainn éisteacht le Cavorting, le bide your time nó le No you Didn’t, No you Don’t chun blaiseadh ceart a fháil ar an ngrúpa. Is cinnte go bhfuil na mílte cheana féin tar éis blaiseadh a fháil orthu mar tá lucht leanúna á mhealladh acu i rith an ama ina dtír dhúchais. Beidh siad ag seinm anseo in Éirinn ag oxegen i mí Iúil agus feicfear iad ag an V festival i Sasana i mí Lúnasa agus tá camchuairt ar Shasana agus Albain fógartha acu do mhí Dheireadh Fómhair. Coinnigh súil amach dóibh.
I
s ‘taobh-thionsadal’ é the last shadow Puppets d’amhránaí agus giotáraí arctic monkeys, alex turner, agus d’amhránaí agus giotáraí the Rascals, miles kane. Níor ghlac sé ach coicís ar an mbeirt acu an taifeadadh a dhéanamh, ach tá an taifeadadh sin déanta go proifisiúnta ag an am céanna, le hionchur mór ón london metropolitan orchestra. Tá scoilt mhór le cloisteáil idir cuid de na hamhráin ar an albam. Is féidir cuid acu a sheinnt ar an raidió, standing Next to me agus Calm like you mar shampla, ach
ní féidir glacadh go dáiríre leis an bhformhór acu mar amhráin atá cumtha agus scríofa go proifisiúnta. Ní haon ionadh é nár éirigh leis an traic teidil ach uimhir 34 a bhaint amach sna cairteacha sa Phoblacht mar is cosúil gur baineadh é ó dhroch-cheoldráma nár éirigh leis teacht chomh fada le Broadway, gan trácht ar halla na scoile ceoil. D’fhéadfadh leis na hamhráin the Chamber, only the truth agus black Plant teacht ón gceoldráma céanna.
Ta an chuma ar my mistakes Were made for you agus In my Room go mbaineann siad le scannán Bond éigin. Faoi dheireadh an albaim, ceaptar gur mugadh magadh atá ann agus léiríonn sé go maith an rud a tharlaíonn do cheoltóirí agus réaltaí ceoil nuair atá airgead agus cáil acu. Is fearr do Turner agus Kane the last shadow Puppets a choinneáil mar thaobhthionscadal agus díriú ar a bpostanna lae in arctic monkeys agus the Rascals.
buaiteoirí chomÓrtas cheol ‘08 ‘Coróin’ an freagra ceart ar ndóigh ar cheist chomórtas an chéad eagráin agus is iad na buaiteoirí ná: eoghain Ó briain, Co. mhaigh eo laura Nic Niocail, Co. na hIarmhí Comhghairdeas libh beirt!
léim thart! Dún do chlab, dún do bhéal, éist le mo scéal Má cheapann tú go dtuigeann tú tá tú cur i géill Tá mé ag dul thú a bhomhradh, ceangail mé le slabhra Guile a mhac, ná bí caint cac anseo i lár an tsamhraidh Súistín búistín buile beaga shúistín Ná bí do phlaidhce no gheobhaidh tú leice Níl mé ag iarraidh éisteacht le do chac bó Damhsa damhsa gan aon stró Buachaillí gránna, cailíní beaga dána Ní thugann mise áird ar na Gárdaí Síochána Ar an gCeathrú Rua, amuigh anseo faoin tuath Léim anois, léim anois, léim anois go luath CURFÁ Má tá sé mí-cheart, má tá sé mí cheart Is cuma liom, is cuma liom, léimigí thart Léim thart Éirigh as do pholl is léim thart Léim (x12)
Freastailfidh mé thú ar nós John McEnroe Má shúileann do bhean suas buailfidh mé an ho Cá bhfuil do chlann, cá bhfuil do cháirde? Cá bhfuil an ceol? Suas níos airde. Agus díreach ar nós uisce te, tá mé ag bruith Má fheiceann tú mise ag teacht b’fhearr dhuit bheith rith Mar tá mé ar nós Tom Cruise sa scannán sin ‘Top Gun’ Ní stopfaidh tú mise leis an shotgun Má dheanann tú is gaoita thú agus beidh tú i do staic Ní éireoidh tú arís agus sin é an chraic Anois é mo stór, éist le mo ghlór Amach ar an úrlar ar nós Peigín Leitir Moir CURFÁ Is mé an fear is fearr, sea tá mé tharr barr Ní fheicfidh tú mise i mo sheasamh sa lár Ná an deireadh ach an oiread, an taobh eile don droichead Má thagann said chomh fada liom cuirfidh mise soir iad. Amach ar an bportach agus iad ag baint mhóna Déardaoin, Dé hAoine, Dé Sathairn is Dé Domhnaigh Suas suas is síos agus ar ais arís Glan do straois, tá sé salach agus clúdaithe le smaois Chomh héadrom le cleite, chomh te leis an leite Fanach tú é nó togfaidh mé é uaite. CURFÁ
an raibh a fhios agat gur féidir cliceáil ar na naisc san iris seo? ó áidh, is féidir. bain triail as! nach iontach an teicneolaíocht seo?
* scรกileรกn
t
scรกileรกn agus ardรกn
FOCAIl tomaí ó conghaile
sex & the city Michael Patrick King, 16
hhhhh
Má bhí cumha ort i ndiaidh oícheanta istigh ag ithe seacláide, ag éisteacht leis an scéal is déanaí faoi shaol grá Carrie nó ag fáil amach faoi eachtraí leapa Samantha, tá an fanacht thart mar tá cailíní na sraithe teilifíse Sex and the City ag teacht chuig an scáileán mór ag deireadh na míosa. Nuair a chríochnaigh an tsraith is déanaí bhí lucht féachana Sex and the City sásta go leor ach, ag an am céanna, bhí tuilleadh uathu agus sin díreach atá le fáil sa scannán seo. Ar an ábhar nach raibh réamhthaispeántais iomlána i SAM, nó áit ar bith eile, tá na criticeoirí ar fad ciúin faoin saothar ach is léir ón réamhbhlaiseadh go bhfuil cúpla cor sa scéal, an ceann is mó ná go bhfuil pósadh Carrie (Sarah Jessica Parker) agus Mr Big - a bhfuil John James Preston air i ndáiríre - curtha ar ceal. Michael Patrick King, a stiúir an tsraith, atá ar ais mar stiúrthóir agus léiritheoir ar an leagan mórscáileáin mar sin is féidir bheith ag dreim le tuilleadh den stuif céanna nuair a bhuaileann an scannán grá grinn seo pictiúrlanna na tíre.
iron man Jon Favreau, 12A
hhhhh
Is déantúsóir arm é Tony Stark (Robert Downey Jnr.) a bhfuil saol mór iomarcach aige ach nuair a fhuadaítear é, agus nuair a úsáidtear a airm féin ina éadan, socraíonn sé ar mhaitheas a dhéanamh don saol thart air. An bealach chun sin a dhéanamh, dar leis, ná fear iarainn a chruthú, alter-ego a bheidh in ann dul i ngleic le fadhbanna an domhain. Agus nach iontach an Iron Man céanna a chuireann ar chumas Stark eitilt san aer, a dhorn a chur trí bhallaí agus tancanna a phléascadh - is féidir bheith cinnte gur bhain Downey taitneamh as an ról. Taitneoidh sé leis an lucht féachana chomh maith mar is scannán clasaiceach aicsin é seo le héifeachtaí speisialta atá i measc na hoibre is fearr atá le fáil sa lá atá inniu ann. In amanna ní bhíonn toradh foirfe ar ábhar a chuirtear in oiriúint ó na greannáin don scáileán mór ach ní amhlaidh an scéal leis an cheann seo. Saothar mór-eachtraíochta gan aon amhras.
Street kings David Ayers, 18
hhhhh
Tá aithne againn ar fad ar an fhoirmle choitianta sin de phóilíní maithe in achrann le póilíní cama agus tá an bunús céanna leis an saothar seo ón stiúrthóir David Ayers. I ndiaidh go raibh príomhphéas an scannáin, Tom Ludlow (Keanu Reeves), i láthair nuair a scaoileadh cop eile chun báis, caithfidh sé troid i gcoinne na caimiléireachta atá fairsing ina rannóg. Is é a chaptaen féin, Wander (Forest Whitaker), a stiúrann na póilíní a bhíonn ag feidhmiú taobh amuigh den ghnáthchóras dlí agus, ar bharr na trioblóide atá ag Ludlow lena chomhoibrithe, bíonn an cigire inmheánach Biggs (Hugh Laurie) ag fiosrú mhodhanna stiúrtha Wander i rith an ama. Níl amhras mar sin go bhfuil mianach maith sa phlota go háirithe agus an scríbhneoir James Ellroy taobh thiar de - ach teipeann ar an fhoireann an cumas sin a fhíorú. Tá éifeacht go leor leis an scannánaíocht féin - radhairc dhorcha de chroíthailte contúirteacha Los Angeles - ach ní leor sin leis an scannán a shábháil, ná baol air.
Tá sé ar ais! indiana jones & the kingdom of the crystal skull
hhhhh
Steven Spielberg, 12A
I
s ón mórstiúrthoir cailiúil sin Steven Spielberg a thagann Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull chugann - an ceathrú scannán i sraith Indiana Jones - agus d’fhéadfá a rá go raibh fans de chuid an Dochtúra Jones ag tnúth go mór leis an gceann nua seo le tamall fada. Tá scéal an scannáin féin suite in 1957, 19 bliain tar éis Indiana Jones and the Last Crusade, (tugann sin leithscéal dúinn faoin bpríomhaisteoir, Harrison Ford,
ag dul anonn in aois!) agus cé go raibh saol deas ciúin ag Indiana sa tréimhse sin, caitear isteach san aicsean arís é agus é sa tóir ar chloigeann déanta amach as criostal, cloigeann a cheaptar cumhachtaí ósnádurtha bheith aige. Is mar gheall ar na cumhachtaí sin, de réir dealraimh, atá an tAontas Sóivéadach ag iarraidh seilbh a fhail ar an gcloigeann chomh maith agus bogann na heachtraí ó na Stáit go Péiriú, agus
o
FOCAIl scott de buitléir
claisicí: Póstaeir den cheithre scannán atá anois i sraith Indiana Jones fiú chuig an trádstóras céanna a bhí le feiceáil ag deireadh an chéad scannáin, Raiders of the Lost Ark. Cé go bhfuil Indie beagáinín níos sine ná mar a bhí sé tráth, is ábhar grinn é níos mó ná aon rud eile agus tá sé fós aclaí go leor do na héachtaí go fóill. Dar le Shia LeBoeuf, atá i bpáirt Mutt sa scannán, nach raibh a fhios aige fiú cén plota a bheadh ann nuair a d’aontaigh sé le bheith mar sidekick an Dochtúra. “Ón am a fuair mé amach go mbeinn sa scannán seo,” arsa LeBoeuf, “níl aon rud eile déanta agam ach breathnú ar Indiana Jones, gan stad, le mo chairde. Nuair a bhíos 8 mbliana d’aois, is cuimhin liom a bheith ag amharc ar an gcéad dá scannán – Raiders of the Lost Ark
agus Temple of Doom - agus b’in iad na scannáin ab fhearr liom nuair a bhíos i mo pháiste.” Tá Cate Blanchett mar Irina Spalko, bean atá ag obair do na Sóivéidigh, agus dúirt sí go raibh sí an-sásta an ról a ghlacadh toisc go raibh sí ag iarraidh carachtar ‘olc’ a dhéanamh le tamall anuas. “Cúis bróid í bheith ag obair ar an scannán nua seo,” arsa sí, “mar b’aoibhinn liom go mór na cinn roimhe.” I rith na 70í déanacha, chinntigh George Lucas – stiúrthóir sárbhuach Star Wars - agus Spielberg cúig scannán d’Indiana Jones a dhéanamh ach, tar éis The Last Crusade in 1989, dúirt Lucas nach raibh aon smaoineamh nó scéal aige chun ceann eile a dhéanamh agus cuireadh na
pleananna ar ceal. Sin go dtí gur chuir mac Spielberg féin an cheist faoi cathain a mbeadh an chéad scannán eile ag teacht amach. Mar sin in Ríocht an Chloiginn Chriostail tá Indie ar ais a sheanléim, rud a thaitneoidh go mór le lucht leanúna na scannán claisiceach eile sa tsraith chlúiteach seo. Más maith leat aicsean, gunnaí, greann agus pléascthaí, ní mór duit do thicéad a chur in áirithe agus spás a dhéanamh do bhocsa mór popcorn. Seolfar Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull ag Féile Scannánaíochta Cannes na Fraince ar 18 Bealtaine ach ní bheidh seans ag na hÉireannaigh é a fheiceáil go dtí an 22ú – an mbeidh tú in ann fanacht?
*
focail tomaí ó conghaile BBC RAIDIÓ ULADH léaráidí sinéad ní uallacháin
Meabhrúcháin Mhancháin Ba mhór an chonspóid a ghníosaigh an tsraith No Béarla - agus ancaire an chláir Manchán Magan - nuair a craoladh é ar TG4 anuraidh. San agallamh seo le nós* admhaíonn an láithreoir barúlach go raibh laigí ar an chéad sraith agus gur spreag sé sin é cur chuige éagsúil a úsáid in No Béarla II.
* Spreag No Béarla I go leor
díospóireachta, le daoine áirithe ag cáineadh na sraithe agus daoine eile á molladh, ach cad é an sprioc a leag tú féin síos roimh thús a chur leis an chlár? Ní raibh aon choincheap mórchúiseach nó aon rud laistiar de. Bhíos ag siúl timpeall Ghaeltacht Chorca Dhuibhne, trí bliana ó shin nó mar sin, agus bhíos ann ar feadh coicíse, ag caint as Gaeilge an t-am ar fad agus bhíos díreach ag smaoineamh bhí an Ghaeilge nádúrtha ann ach cád a tharlódh dá n-imeoinn amach as limistéar na Gaeltachta agus dá ndéanfainn iarracht turas a dhéanamh. Ar dtús bhíos ag smaoineamh turas timpeall na hEorpa a dhéanamh agus Gaeilge amháin á labhairt agam ach ansin thuigeas nach mbeadh aon bhrí leis sin in aon chor. Mar sin bheartíos dul timpeall na hÉireann.
B’shin an t-aon rud a bhí i gceist. Cheapas go mbeadh sé suimiúil ar shlí amháin agus b’fhéidir go mbeadh beagán grinn ann ach ní raibh aon mhór teoiric agaim, chun an fhírinne a rá, ní raibh mórán smaoinimh nó macnaimh déanta agam ar an teanga nó ar thodhchaí na teanga. Thuigeas go raibh sí lag in a lán áiteanna agus gan dabht go raibh sí níos sláintiúla ná aon áit eile sna Gaeltachtaí. Agus níorbh é i ndáiríre go dtí an chéad lá a thosnaíomar ag scannánaíocht gur thuigeas go raibh an cheist chomh hachrannach sin agus go mbeadh i bhfad níos mó sa gclár ná mar a cheapas ag an tús. Thosnaíomar i mBaile Átha Cliath agus, formhór na ndaoine, ní raibh aon suim acu sa rud a bhí á dhéanamh agam, ach bhí daoine áirithe chomh diúltach gur baineadh geit asam, baineadh siar asam mar níor cheapas go mbeadh an iarmhairt sin ar mo
chuid iarrachtaí díreach Gaeilge a labhairt. Maidir leis na píosaí sa tsraith ina raibh tú le feiceáil ag béicíl amach in ard do chinn ar thaobh na sráide.
*
Bheadh daoine ann a déarfadh nach rachadh siad a fhad le duine mar sin ar aon chaoi, ba chuma i nGaeilge nó i mBéarla a bhí siad ag scairteadh. Agus tá an ceart iomlán acu. Bhí a lán amaidíochta i gceist sa tsraith, mar a bhíonn i gcónaí le clár teilifíse. Faraor, tá a fhios agat, is uafásach an meán í an teilifís nó fiú an clár is fearr faisnéise déanann sé iarracht greann nó éadroime éigin a thabhairt isteach ann. Clár éadrom a bhí ann. Ar shlí amháin bhí muid díreach ag déanamh cleasanna. I mBarra an Teampail bhí mé i mo sheasamh i gcuinne ag scréachach ar dhaoine ag rá go
o
dtabharfainn cúig phunt dóibh. Gan dabht ní féidir aon rud a thógaint as sin ach go mbíonn pleidhcíocht agus amaidíocht i gcónaí i gceist le teilifís.
*
Agus ba í an amaidíocht sin ba chúis leis an cháineadh dar leat? Ón méid a chuala mise, an t-aon ghrúpa a bhí diúltach faoin gclár ná Gaeilgeoirí Bhaile Átha Cliath agus baicle i mBéal Feirste. Sna Gaeltachtaí eile bhíodar sásta, cheapadar go raibh sé greannmhar. Thuigeadar gurbh é an rud céanna a tharla i gcónaí aon am a ndeachaigh siad féin ó Chonamara nó ó Chorca Dhuibhne go Baile Átha Cliath nó aon áit eile - chasadar ar an mBéarla. Ach ní foláir go raibh fiúntas éigin ag na daoine a bhí ag cáineadh an chláir, agus bhí mionlach cuíosach láidir ann. Cheap siad go raibheas ag díspeagadh na teanga, nó rud eile go raibheas ag caint ró-thapa, nach raibheas ag déanamh iarrachta bheith sothuigthe agus tá an ceart acu faoi sin. B’shin an rud a theastaigh uaim a dhéanamh. Níor theastaigh uaim Gaeilge na scoile, Gaeilge pháistiúil nó leanbaí a úsáid, theastaigh uaim an teanga a úsáid mar a úsáidim aon teanga eile.
* Cad é atá éagsúil mar sin faoin dara
sraith de No Béarla?
Bhí suim ag RTÉ go ndéanfaimis sraith eile agus go ndéanfaimis an rud céanna arís ach dhiúltaíomar ar fad. Ní fhéadfainn seasamh
os cionn sraithe eile den gclár dá mbeadh an cur chuige céanna ann mar níl aon dabht nach deas an rud é ceamara a bhrú isteach in aigheanna daoine. D’fhéadfá a rá go bhfuil gá leis uaireanta má tá pointe áirithe le déanamh agat ach níor theastaigh uainn sin a dhéanamh don dara huair. An rud ba shuimiúla domsa sa gcéad sraith ná na mothúchain éagsúla a bhí le feiceáil i súile daoine agus mé ag déanamh iarrachta Gaeilge a labhairt leo - an náire, an eagla, an scannal, an ghráin, na seansmaointe a tháinig chun cinn arís. Mar sin theastaigh uaim féachaint níos mine ar na rudaí sin go léir, féachaint cad iad na tuairimí atá againn faoin teanga agus cén fáth a bhfuil na tuairimí sin againn. Toisc gur teilifís é b’éigeán dom teacht ar shlite suimiúla, nó slite aisteacha chun na cúrsaí seo a mheas.
* Níos mó cleasanna mar sin? Tá, tá i bhfad níos mó cleasanna ann agus, arís, ní féidir aon eolas oibiachtúil a thógaint ó chleasanna ach tá siad suimiúil. Rud amháin, mar shampla, is cúis dhóchais í athbheochan na Gaeilge i mBéal Feirste faoi láthair ach, bím ag smaoineamh, seo canúint eile. Canúint bhreá í atá ó thuaidh ach an t-aon rud nach bhfuil ón teanga anois ná canúint eile mar tá an oiread sin de chanúintí againn. Nuair a éistímse le Raidió na Gaeltachta, nó le haon staisiún, agus má tá Gaolainn bhinn bhlasta Chúige Mumhan á labhairt
éistím leis ach, mura bhfuil, ní éistím.
* Anois, sin mar atá sé? Faraor, is é, n’fheadar an ndéanann daoine eile é sin nó nach ndéanann? An rud a dheineas don gclár mar sin ná chuas go Dún na nGall agus chuireas ar mhuintir Ghaeltacht Thír Chonaill éisteacht le Gaolainn na Mumhan ar feadh dhá uair a chloig chun féachaint an raibh aon tionchar aige ar a gcumas intleachta. Rinneadar scrúdú IQ roimh an éisteacht agus ceann eile tar éis an ruda agus d’ardaigh a gcumas intleachta timpeall 20%.
* An bhfuil a fhios agat cad chuige? N’fheadar, arís caithfidh mé a rá nach bhfuil sé eolaíoch, ach is dócha gurb é an rud atá taobh thiar de ná go raibh orthu smaoineamh agus éisteacht níos géire agus go raibh an intinn ag obair níos crua dá bharr, toisc nach bhfuil an saghas eile Gaeilge nádúrtha dóibh. Rud eile a dheineas ná deireann gach éinne go ndéanann siad deich mbliana de ranganna Gaeilge ar scoil ach tagann siad amach gan focal. Bhíos ag smaoineamh mar sin an bhfuil bac socheolaíoch ann, an bhfuil rud éigin laistigh den intinn a chuireann cosc orainn an Ghaeilge a labhairt nó a fhoghlaim? An triail, an cleas, a bhí agam chun é seo a mheas ná rang an-simplí Gaeilge a mhúineadh do scata Éireannach - daoine
o
a chuaigh tríd an gcóras scoile - agus an rang ceannann céanna a mhúineadh do ghrúpa Polannach nach raibh focal Gaeilge foghlamtha riamh ina saol acu. Chuireas an scrúdú céanna ar an dá ghrúpa agus, cé gur éirigh beagán níos fearr leis na hÉireannaigh, ní raibh ach 10% sa difear eatarthu - sin tar éis do na hÉireannaigh 10 mbliain de Ghaeilge a dhéanamh ar scoil! N’fheadar cad a deireann sé sin ag deireadh an lae, go bhfuil na Polannaigh iontach cliste nó díreach nach bhfuil an teanga chomh deacair sin.
*
An raibh na Polannaigh cleachta le teangacha eile? Bhí Béarla ar a dtoil acu cinnte, agus beagán Rúise, is é, nuair a fhéiceann tú go mion ar na rudaí seo go léir titeann siad as a chéile!
Agus b’shin an fhadhb le No Béarla 1, bhí daoine ag féachaint róghéar air. Faraor, ní dhéanaim cláir intleachtúla.
*
Agus tá scrúdú eile atá sa tsraith agat, an difear idir Gaeilge agus Klingon? Is ea, cáineadh go mór an chéad sraith mar dúirt daoine go raibh níos mó Gaeilge amuigh ansin ná mar a bhí mise ag maíomh in No Béarla 1. Chun é sin a shoiléiriú don lucht feáchana theastaigh uaim a thaispeáint dóibh, má thógann tú baicle mac léinn as aon ollscoil sa tír, nach mbeadh siad in ann focal Gaeilge a aithint ó Klingon, an teanga seo a chum lucht Star Trek sna 60í. Tá cosúlacht éigin idir an dá theanga - b’fhéidir go bhfuil nasc naomhshaolta nó rud éigin ann - agus i gcuid mhór de na cásanna bhí siad in ann iad a dhealú ach in 30% de na cásanna ní raibh siad in
ann déanamh amach an focal Gaeilge nó Klingon a bhí ann.
*
Ach an ndeara tusa an scrúdú a dhéanamh ní ba dheacra dóibh? Is ea, beagán, ach ag an am céanna ní fhéadainn bheith go hiomlán míchothrom. Níor chabhraigh mé leo ach bhí mé féaráilte a dhóthain.
*
I ndiaidh dhá shraith anois den chlár, cad é an dearcadh atá agat ar staid agus ar thodhchaí na Gaeilge? Tá sé an-deacair sin a rá. I ndáiríre is dócha go bhfuilim níos dearfaí anois ná ag aon am ariamh. Tá an oiread sin cúiseanna taobh thiar de chlaochlú na teanga ach ceann de na fadhbanna móra a bhí ann ná go raibh baint aici leis an sean-am, leis an mbochtanas. Níl an
mothuchán sin ann anois. Tá bród agus rachmas sa tír agus dá mbeadh aon am ann ina dtiocfadh an Ghaeilge i réim arís, is é anois an t-am sin. Agus ar na rudaí is mó a thugann ardú meanman dom tá Des Bishop. Bhí No Béarla tábhachtach anuraidh toisc nár bhain aon duine triail as roimhe agus gur thaispeáin sé rud a bhí ar eolas againn ach nár dhíríomar isteach air. Níor thuig éinne againn áfach go mbeadh rud chomh simplí is a dhein Des Bishop - díreach Gaeilge a fhoghlaim, rud a dhéanaimid go léir - go mbeadh teachtaireacht chomh tábhachtach laistiar de. Tá mé ag súil go b’fhéidir gurb é sin tús gluaiseachta nua, is cinnte go gceapann Des gurb é! Deireann sé ag an am céanna go b’fhéidir go bhfuil sé ró-ideálach, go bhfuil sé lán d’fhuinneamh, de spiorad. Ach tá súil agam gurb é tús nua, ré nua.
*
* teicneolaĂocht
t
teicneolaĂocht
apple iPhone Gléas: 8GB ¤399 nó 16GB ¤499 Conradh: ¤45 - ¤100 sa mhí ó O2
A
n chéad rud ar gá a rá faoin iPhone - agus ní ghlacfaimid le haon díospóireacht air seo - ná gurb é an fón is inmhianaithe atá ar an margadh inniu. Cosúil leis an iPod i margadh an cheoil so-ghluaiste, is é an iPhone an rí sa mhargadh faisin, agus níl ráiteas faisin níos deise ar féidir leat a dhéanamh ná an iPhone a bhreith leat agus tú ag screadaíl ar bharr do ghutha, “Is cuma liom má chosnaíonn sé ¤500 le conradh 18 mí ar a bharr sin, FÉACH AIR!”. Más suim leat é sin, tá go breá, ach tá mórán eile maith faoin ngléas freisin. Tá spás stórála 8GB nó 16GB ann, neart spáis
hhhhh
do 2000/4000 amhrán faoi seach, nó do rogha meascán de cheol, pictiúirí, físeán agus pé rud eile gur mian leat. Taitneoidh sé leat bheith ag tocailt trí d’albaim freisin le cover flow - an teicneolaíocht chéanna a úsáideann Apple ar a ríomhairí - é chomh hálainn le húsáid is a bhí riamh, nó atá fós má tá do cheol deas néata ina n-albaim agus clúd-ealaín le gach ceann ar aon nós. Tá an scáileán iltadhaill - multi-touch display - chomh nuálach le haon phíosa teicneolaíochta atá feicthe le blianta anuas sa chaoi go ligeann sé duit brú suas/ síos i ndoiciméid nó ar an idirlíon gan
“Taitneoidh sé leat bheith ag tocailt trí d’albaim freisin le cover flow... Go bunúsach níl fón eile ar an margadh le comhéadan úsáideora a thagann i bhfoisceacht scread asail den leagan amach seo.”
smaoineamh, agus brú isteach/amach ar phictiúirí níos éasca ná riamh agus snaidhmeann cover-flow isteach go foirfe leis chomh maith. Go bunúsach níl fón eile ar an margadh le comhéadan úsáideora a thagann i bhfoisceacht scread asail den leagan amach seo. Cuirfear isteach ar dhaoine áirithe go bhfuil MMS in easnamh (is gá pictiúirí nó físeanna a sheoladh le ríomhphost), dream eile go bhfuil ort an clár deighilteach úd, iTunes, a úsáid le ceol agus físeán a aistriú ó do ríomhaire - nó go hoifigiúil ar a laghad, tá leitheidí Winamp ag déanamh iarrachta aithris a dhéanamh ar an bhfeidhmiúlacht úd, ach iad gan bheith iomlán ansin go fóill. Agus tá neart daoine eile ann a bheidh ag gearán faoi cheann amháin nó ceann eile den iliomad fadhbanna beaga a bhaineann leis an nguthán iontach seo, cé gur chóir dúinn a shoiléiriú nach bhfuil an cadhnra chomh dona is a tuairiscíodh in áitanna áirithe ar dtús. Más duine tú a bhíonn ag gearán faoi mhionrudaí, seans nach n-oirfeadh an iPhone duit. Más féidir leat cur suas le cúpla earráid áfach, agus má tá tú sásta athmhorgáistiú a dhéanamh ar do theach chun íoc as an íoschostas áiféiseach de ¤1209 i ndiaidh 18 mí, is é an iPhone an gléas duit. Is é sin fad is dá mb’fhearr leat gan bheith i d’íobartach faisin.
FOCAIl diarmuid ó muirgheasa
sionnach ar líne: Brabhsálaí agus lógó Firefox
GAEL-TEIC MOZILLA FIREFOX FEIDHM: Brabhsálaí Idirlín
A
COSTAS: Saor in aisce
r shlí, is deacair dóibh siúd a bhfuil scéal an tSionnaigh áirithe seo ar eolas acu gan cion ar leith a bheith acu ar an íochtarán misniúil. Nuair a tháinig sé ar an bhfód i gceart, sa bhliain 2004, thóg sé leis níos mó nuálachais ná mar a bhí feicthe in Internet Explorer le fada an lá, agus beagnach thar oíche d’athraigh lucht an tSionnaigh tírdhreach an idirlín go hiomlán. Conas is féidir é a fheabhsú? É a eisiúint as Gaeilge dar ndóigh agus sin díreach cad a tharla in 2005 nuair a eisíodh Firefox 1.0.1, agus an rogha ann é a íoslódáil i dteanga na hÉireann. Sa lá atá inniu ann tá na céadta milliún duine i ndiaidh íoslódáil a dhéanamh ar Firefox, agus cé go bhfuil sé taobh thiar ó thaobh chéatadán an mhargaidh de, tá gach cuma ar an scéal nach bhfuil ach ollchumhacht Microsoft Windows ag coimead Internet Explorer chun tosaigh. Tá Firefox as Gaeilge, i ndáiríre, díreach mar an gcéanna le haon leagan eile de Firefox – fós le locht beag anseo is ansiúd (mórán acu sin le bheith deisithe in Firefox 3 a bheidh ar fáil go
luath) ach ar an iomlán i bhfad Éireann níos fearr ná Internet Explorer. Ba iad lucht an tSionnaigh a chuir táib chun cinn don chéad uair (cúpla bliain sula ndéarna Microsoft a leithéid) agus ar a bharr sin is iad fós an t-aon dream le comhphobal gníomhach ag dearadh breiseán agus téamaí, agus ní féidir cur síos a dhéanamh ar an tábhacht a bhaineann leis sin. Cinnte, tá fadhbanna praiticiúla le sárú maidir le dul i mbun Gaelríomhaireachta ach nach í úsáid laethúil na teanga an bealach is deise le dul i ngleic le fadhbanna den sórt seo? Ní dócha go dtuigfidh fiú cainteoirí líofa gach aon fhocal láithreach, ach le beagán clisteachta is féidir dul i dtaithí air go sciobtha, agus leis an mbreiseán Locale Switcher suiteáilte chomh maith is féidir leat léim ó Ghaeilge go Béarla go héasca, cé gur gá Firefox a atosú. An moladh is airde ar féidir a thabhairt do bhogearra mar seo ná go bhfuilim á úsáid gach aon lá go fóill, murb ionann agus Windows as Gaeilge, a bhí imithe ó mo ríomhaire nach mór chomh luath is a thosaigh mé á úsáid. Tá daoine eile a úsáideann mo ríomhaire
chomh maith, in ainneoin nach bhfuil Gaeilge ar a dtoil acu, agus níl oiread is gearán amháin cloiste agam faoi. Chun Firefox as Gaeilge a chur ar do ríomhaire: 1) Treoraigh do bhrabhsálaí i dtreo www.mozilla.com 2) Brúigh ar ‘Other Systems and Languages’ agus téigh síos go bhfeiceann tú Gaeilge - an chéad rogha na Windows, an dara ceann ná Mac OSX, an tríú ceann Linux. 3) Déan an nasc oiriúnach a chliceáil, agus roghnaigh an pacáiste a oscailt, má thugtar an rogha duit. 4) Nuair a chríochnaíonn an íoslódáil (>3 nóiméad ar leathanbhanda) oscail an pacáiste. 5) Brúigh ‘ar aghaidh’ go dtí go gcríochnaítear an próiseas. 6) Bain taitneamh as! Más mian leat Locale Switcher a fháil, téigh go tinyurl.com/yp6f5q
AN MHÍ SEO CHUGAINN: OPENOFFICE
na fiseáin is fearr?
FOCAIl diarmuid ó muirgheasa
Cad iad na fiseáin is fearr ar YouTube, nó aon áit eile ar líne, i láthair ma huaire? Aon mholadh agat? Bíodh siad Gaelach, greannmhar nó díreach as an ghnáth, seol do mholtaí chuig eolas@nosmag.com agus foilseofar an liosta in eagrán na míosa seo chugainn. San idirlinn, breathnaigh orthu seo thíos!
Tá sé fógartha ag Google go * bhfuil siad le Streetview a nascadh isteach le Google Earth, agus freisin go bhfuil Google Docs á chur ar fáil as-líne. Céim bheag ach ba chóir suntas a thabhairt dó mar gur céim eile é ar an bhfeachtas le bua a fháil ar Microsoft Office.
*
Tá tuilleadh ráflaí ann maidir le breiseán Blu-ray don X-Bhosca 360. Tá Microsoft á séanadh go fóill ach is í tuairim na coitiantachta ná go mbeidh sé ar an margadh roimh an Nollaig.
*
D’eisigh Sony an Dualshock 3 i Meiriceá. Cé go bhfuil sé ar fáil sa tSeapáin le cúpla mí anois, ní fios fós cathain a thiocfaidh sé go mórroinn na hEorpa. Má tá rumble uait, moltar duit ceann a allmhairiú isteach, go háirithe le rátaí malairte an euro le déanaí. Tá Apple arís ar an taobh * mícheart den dlí, an uair seo mar gheall ar bhréag-fhógraíocht. Tá custaméirí áirithe ag maíomh go raibh fógraí Apple a rinne tagairt do ‘millions of colours’ míchruinn, ós rud é nach bhfuil scáileán
TEIC-nuacht 6-ghiotán an MacBook ábalta ach 262,144 dath a léiriú. Mar a dúirt tráchtaire amháin “It looks like Apple’s MacBooks are a few crayons short of a box of crayolas”.
*
18 mí i ndiaidh do Nintendo an Wii a scaoileadh ar an margadh don chéad uair, tá ag teip orthu go fóill an t-éileamh a shásamh. Tá a gcinnirí ag maíomh nach gcaitheann na consóil ach uair an chloig - ar an meán - ar sheilfeanna shiopaí Mheiriceá agus tá siad ag súil leis an táirgeadh míosúil a mhéadú ó 1.8 milliún go 2.4 milliún go luath. Is cosúil go bhfuil na deaamantaí fillte ar Nintendo, a bhí ar tí margadh na gconsól a fhágáil go hiomlán i ndiaidh laigeacht an Gamecube. Tuairiscíodh sa tSualainn * le déanaí gur dhúirt Gottfrid Svartholm - ceannaire ar an suíomh foghlaithe bittorrent, thepiratebay. org - agus é ag caint ar chás cúirte a tógadh ina choinne, “The record companies can go screw themselves”. Mar a dúirt tráchtaire áirithe, “deas le feiscint go bhfuil ealaín na teanga beo sa tSualainn go fóill”.
stĂl bheatha
fuar, ach te Cón nó tobán? Sin an cheist.
I
s cuma cé chomh sean is atá tú - nó cé chomh maith is atá tú ag cloí leis an aiste is úire bia! - bíonn spás ag gach duine do chnap deas uachtair reoite agus, anois go bhfuil an aimsir ag éirí níos fearr ;-), mheas muidne anseo ag nós* gurbh fhiú liosta a chur le chéile de na siopaí uachtair reoite is teo sa tír. D’iarr muid cuidiú agus comhairle uaibh - léitheoirí na hirise Gaeilge is gnéasúla ar
domhan – agus ba mhór agus cabhrach an t-aisfhreagra a fuair muid. Mar sin seo an 5 shiopa a tháinig amach ar bharr an liosta. Ní toradh críochnaitheach é seo ar ndóigh agus má tá áit a cheapann tú ar chóir bheith san áireamh, tá a fhios agat conas teagmháil a dhéanamh linn! Anois, ar mhaith leat flake leis sin?
Murphy’s An Daingeán Dar libhse nach raibh ach capall amháin sa rás seo. Blasanna den chéad scoth, curtha i láthair go gleoite agus fógraíocht as Gaeilge. Foirfe ar lá samhraidh, nó aon lá eile.
Mauds Go Náisiúnta
Timoney’s An tIúr
Tigh Phroinséas An Spidéal
Cafolas Ard Mhacha
ag teacht sa chéad eagrán eile... Chun fógra a chur anseo, gabh chuig nosmag.com/fograiocht nó seol rphost chuig fogra@nosmag.com
nós* To place your own ad here, visit nosmag.com/fograiocht or send an email to fogra@nosmag.com
faisean scéimh AGUS
le Sinéad Ní Churnáin comhláithreoir ar The Once A Week Show, RTÉ 2
i
cosaint ealaionta Le blianta beaga anuas tá fás tágtha ar an spéis sna healaíona comhairc. Anseo, agus sa chéad eagrán eile, breathnaíonn nós* ar na healíona is coitianta agus ar cad atá i gceist leo. Ar aghaidh leat a Mhic Miyagi...
FOCAIL ciarán dunbar
i
Ju Jitsu i
A
Is ealaín chomhairc Samurai na Seapáine é Jú Jitsú agus is as a síolraíonn na healaíona Seapánacha ar fad - ciallaíonn sé ‘géillbheartaíocht’. Is ealaín mheasctha í sa chiall is go bhfuil gach scil troda le foghlaim ann - ciceanna, dornálaíocht, coraíocht, troid ar an talamh agus eile. Is iad siúd na bunscileanna go léir a bheadh de dhíth má tá ag iarraidh bheith ábalta tú féin a chosaint go héifeachtach. Anois, tá speáráil de dhíth chun foghlaim cén bealach le troid níl dóigh ar bith thart air sin - ní fhoghlaimíonn daoine cén chaoi a shnámh ach amháin san uisce, uime sin, mas sin atá uait caithfear a chinntiú go bhfuil sin ar fáil sa scoil, óir ní bhíonn speáráil i gceist i roinnt scoileanna Jú Jitsú clasaiceach. Ach, ar ndóigh, ní ar mhaithe leis an troid amháin a
chleachtaíonn daoine Jú Jitsú, tá ealaín ann chomh maith. Fáil ar scoileanna / Caighdeán scoileanna: Leibhéal folláine de dhíth: Spioradáltacht: Am chun scileanna féinchosanta a fhoghlaim:
Ard Measartha Measartha > Íseal 4-8 mí
Judo i
r fud fad an domhain bhí ‘Kung Fu craze’ ann sna seachtóidí is cuimhin linn uile go léir an t-ardchlú a bhí ar Karaté sna hochtóidí agus i saol na linne seo is é Mixed Martial Arts agus Jú Jitsú Brasaíleach atá i mbéal an phobail. Tá na healaíona oscartha agus na spóirt troda i measc na gcaitheamh aimsire is coitianta in Éirinn inniu. Faraor, tá aithne ag an mhórchuid againn ar dhaoine a fuair greadadh ceart i ndiaidh dóibh a smaoineamh go raibh siad in ann a throid go héifeachtach mar gheall ar an traenáil a fuair siad in ealaín troda le blianta. Mar sin de, an fiú iad in aon chor? An féidir scileanna troda a theagasc do dhaoine nó an rud nádúrtha é? An féidir foghlaim cén chaoi tú féin a chosaint? Cad é na difríochtaí eatarthu cibé ar bith? Anseo - agus in eagrán na míosa seo chugainn amharcfar ar na healaíona is coitianta in Éirinn agus déanfar measúnú orthu chun na ceisteanna úd a fhreagairt.
Is forbairt é Júdó ó Jú Jitsú - ciallaíonn sé ‘an bealach chun géilleadh’. Ní fhoghlaimeofá conas cic nó dorn a bhuaileadh ar dhaoine, baineadh na teicnící seo amach de bhrí gur rith sé le bunaitheoir Júdó, Jigaro Kano, nárbh fhéidir na rudaí seo a fhoghlaim mar is ceart gan a bheith ag speáráil ag leibhéal an-ard, rud a bhí ró-chontúirteach leis na teicnící seo ina bharúil léannta. Dá bhrí sin, foghlaimítear Júdó trína bheith ag speáráil i rith an ama agus is féidir leis an speáráil seo bheith iontach aclaí amach is amach ar ndóigh. Lena chois, is spórt Oilimpeach é
Júdó agus bíonn neart deiseanna ag lucht cleachta na healaíne seo a gcuid scileanna a thástáil i gcomórtais agus bíonn craobhanna ar siúl in Éirinn go minic chomh maith. Fáil ar scoileanna / Caighdeán scoileanna: Measartha Leibhéal folláine de dhíth: Ard Spioradáltacht: Íseal Am de dhíth chun scileanna féinchosanta a fhoghlaim: 6-10 mí
Bhunaigh teaghlach Braisíleach, Clann Gracie, an córas troda seo ag tús an chéid seo caite. Síolraíonn sé as Jú Jitsú na Seapáine agus as an Júdó, agus tá an-chosúlachtaí idir JJB agus Júdó go fóill. Ar bhealach, b’fhéidir cur síos ar an JJB mar Jú Jitsú a bhaineann úsáid as cleasaíocht traenalá Júdó. Bhunaigh na Gracies an Ultimate Fighting Championship le cruthú gurb é córas s’acu an córas troda is éifeachtaí agus chruthaigh siad an fhíric sin go maith arís agus arís eile. Fear amháin i gcoinne fir eile, mano-a-mano, bheadh sé doiligh Jú Jitsú Braisíleach a shárú. Tá JJB bunaithe ar an teoiric go gcríochnaíonn beagnach gach troid idir bheirt ar an talamh, mar sin de, beidh an bua ag an duine is mó taithí i dtrodaireacht talún. Is cinnte go bhfuil sé sin iontach éifeachtach san Ultimate Fighting Championship ach níor cheart smaoineamh go mbeadh sé ciallmhar duine a thabhairt leat chuig an talamh i lár na cathrach oíche Dé Sathairn - gheobhaidh tú cic sa chloigeann ó chairde s’aige agus tá gach seans go mbeadh gloine agus mar sin de ar an talamh lena chois.
Ealaiona comhairc measctha i
i
Ju Jitsu Brasaileach
Tar éis do lucht JJB an Ultimate Fighting Championship a bhuachan chomh deimhneach sin, rith sé le lucht cleachta ealaíon eile go raibh orthu a chinntiú go mbeadh gach gné de na healaíona comhraic ar eolas acu, trodaireacht talún san áireamh. Tugtar Ealaíona Comhraic Measctha ar na córais a d’fhorbair as an phróiseas sin. Ní nach ionadh go bhfuil siad uile go léir faoi thionchar ag JJB. Má tá tú ag smaoineamh ar an UFC seo an córas duit. Má tá tú ag iarraidh caitheamh aimsire deas suaimhneach, luíonn sé le ciall nach é seo an caitheamh aimsire duit. Ní gá a rá go gcaithfear a bheith an-aclaí amach chun maireachtáil sa spórt crua seo.
Fáil ar scoileanna / Caighdeán scoileanna: Íseal
Fáil ar scoileanna / Caighdeán scoileanna: Íseal
Leibhéal folláine de dhíth: Ard
Leibhéal folláine de dhíth: Ard
Spioradáltacht: Íseal
Spioradáltacht: Íseal
Am chun scileanna féinchosanta a fhoghlaim: 6-10 mí
Am chun scileanna féinchosanta a fhoghlaim: 4-8 mí
i
Ninjitsu
Is é Ninjitsú - Ealaín na Dofheictheachta - an ealaín a chleacht an Ninja, feallmharfóirí na Seapáine ársa. Seo cleasanna ionsaí, ní ealaíon fhéinchosanta í seo. An gá duit duine a mharú? B’fhéidir gur cheart Júdó a fhoghlaim ar dtús agus a chur leis an Ninjitsú. Ní leor scileanna na bhfeallmharfóirí gan na bunscileanna troda agus bí cinnte go raibh siad ag na fíor-Ninja sa sean-am. Caithfear a thuigbheáil fosta go bhfuil bunús ginearálta láidir sa chleasaíocht chogaidh ar fad ag na daoine a chleachtaíonn Ninjitsú sa tSeapain inniu. Sin ráite, is minic a bhíonn traenáil Ninjitsú an-díograiseach agus an-deacair ar fad. Chomh maith leis sin is minic a bhíonn béim ar leith in Ninjitsú ar chleasanna chun bheith ag troid le níos mó ná duine amháin – rud úsáideach in Éirinn na linne seo faraor. Fáil ar scoileanna / Caighdeán scoileanna: Íseal Leibhéal folláine de dhíth: Ard Spioradáltacht: Ard Am de dhíth chun scileanna féinchosanta a fhoghlaim: 6-10 mí
Fós le teacht: Akídó, Karaté, Muay Thai, Tae Known Dó, Dornálaíocht
taisteal
f
PORTO na bPORT f
FOCAIl seaNaN Ó CoIstíN
GRIANGhRAIF kIRItIa
Ar an domhanfhad céanna le Corcaigh tá cathair eile lán chomh croíúil agus píosa beag níos teo. San eagrán seo tugann nós* cuairt ar Phorto na Portaingéile
D
e ghnáth nuair a smaoiníonn daoine ar shaoire sa Phortaingéil is ar an Algarve agus ar ionaid chósta an deiscirt a mbíonn siad ag smaoineamh. Is seoid ghleoite í Porto áfach agus ní bheidh díomá ar aon duine a rachadh ar saoire sa chuid thuaisceartach seo den tír.
STAIR SHAIBHIR Is í Oporto, nó Porto, an dara cathair is mó sa Phortaingéil le 1.5 milliún ina gcónaí inti. Cathair ársa í suite ar bhruach an Rio Douro - Abhainn an Óir - agus tá sí tógtha ar fhánáin airde ar bhruacha na habhann féin. Calafort is brí leis an ainm Porto agus d’eascair ainm na Portaingéile ón chathair. Tá stair shaibhir ag an lonnaíocht - is anseo a rugadh an Flaith Anraoi, an Loingseoir, a bhí mar thaoiseach ar chabhlaigh Phortaingéalacha a sheol i dtreo na hAifrice sa 15ú céad - agus in 1996 d’fhógair UNESCO gur Láithreán Oidhreachta Domhanda é lár na cathrach. Is tranglam ceart é an seancheantar sin le tithe agus foirgnimh tógtha ar mhullach a chéile, le scabhait chúnga eatarthu agus roinnt do na foirgnimh is cáiliúla agus is sine sa chathair. De bharr gur Láithreán Oidhreachta Domhanda é, ní féidir seantithe a leagadh agus tá roinnt dóibh ag titim as a chéile, ach is cuma mar is ceantar dathúil stairiúil faoi leith é.
SÁRCHAIFÉANNA Is daoine cneasta, cairdiúla, flaithiúla iad muintir na Portaingéile agus beidh tú ar do shuaimhneas sa chathair seo go tapa. Agus tú ag siúl ar an bpríomhshráid tráchtála, Rua Santa Catarina, ní mór duit cuairt a thabhairt ar Café Majestic, an caifé is cáiliúla agus is galánta i bPorto. Osclaíodh sna 1920í é agus tá an chuma chéanna air ó shin. Caifé eile a bhfuil tóir air ná Café Guarany ar Avenida
CEARNÓG NA SAOIRSE: Dealbh den Rí Peadar IV in Praça da Liberdade, le Halla na Cathrach sa chúlra
dos Aliados a osclaíodh in 1933. Tá bia agus freastal den scoth le fáil ann le himeachtaí ceoil, amhránaíochta agus damhsa ann istoíche. Tá clú agus cáil ar an gcaifé seo mar gheall ar a gcuid ceolchoirmeacha fado - amhránaíocht thraidisiúnta, nó sean-nós, na Portaingéile. Agus tú i do shuí lasmuigh de Café Majestic is féidir taispeántas iontach a fheiceáil ar chlog shiopa FNAC atá suite ar chúinne Rua Santa Catarina agus Passos Manuel. Ar uaireanta áirithe i rith an lae tosaíonn cloig ag bualadh agus ansin osclaíonn fuinneoga as a dtagann ceithre
dhealbh a bhogann thart ar feadh tréimhse. Casann siad agus síneann siad amach a láimhe agus ansin casann siad an treo eile agus ina dhiaidh sin filleann siad arís agus dúntar na fuinneoga. Ní feictear cloig mar seo go minic agus is fiú é a fheiceáil.
COIS ABHANN Is sa Ribeira - Cois Abhann - a bhíonn an gabhar á rósta de ló is d’oíche. Is ceantar stairiúil álainn é ina bhfuil a lán caiféanna agus bialanna cois abhann agus inar féidir
o
muRPHICtIÚIR: Eaglais Santo Ildefonsoa
breathnú trasna na habhann i dtreo Vila Nova de Guia. Is ansin atá báid a thógann turasóirí ar thurais suas síos an abhainn. Is bealach iontach é seo chun do scíth a ligint agus na sé droichid a thrasnaíonn an Douro a fheiceáil. Agus ag caint ar na droichid, bí cinnte go dtógann tú an Metro, Linha D, thar cheann acu chun radharcanna iontacha den chathair agus an abhainn araon a fháil. In Vila Nova de Guia is féidir cuairt a thabhairt ar na cuilí fíona ar nós Offley, Sandeman is araile. Cuireann na cuideachtaí fíona fáilte roimh chuairteoirí agus ligeann siad dóibh na cuilí a fheiceáil agus fíon a bhlasadh. Má bhíonn tú istigh iontu fair amach do na loirg sna foirgnimh a léiríonn cé chomh hard is a d’éirigh an t-uiscele linn tuilte éagsúla.
foRgNImH sPeIsIalta Is comhartha Porto é an Torre de Clericos - Túr na gCléireach - atá suite taobh thiar de shéipéal.
Is féidir dreapadh suas an staighre istigh ann chuig barr an túir agus siúl ar an taobh amuigh ar an barr. Is féidir lár na cathrach, an abhainn agus Vila Nova de Guia a fheiceáil agus grianghraif a thógáil ann. Áit eile ar ar chóir cuairt a thabhairt ná an ceoláras, Casa de Musica. Foirgneamh nua é seo atá suite in aice A Rotunda ar Avenida de Boavista in iarthar na cathrach. Tá dearadh ceannródach íostach ar an bhfoirgneamh atá ar nós ceap mór coincréit le míreanna gearrtha de. Tá dhá amharclann ann agus is féidir dul isteach ann i rith an lae chun breathnú thart. Tá bialann ar bharr an tí. Agus maidir le bia, má theastaíonn uait scroid a ithe, bain triail as Francesina (ceapaire Franach). Is ceapaire mór é seo le hispíní agus mairteoil ann, ubh fhriochta ar barr agus é ar fad clúdaithe le cáis leáite agus anlann déanta de bheoir. Tá na cinn is fearr ar fáil i Snack Bar O Bobys ar Rua Mouzinho Silveira.
eolas PRaItICIÚIl Eitlíonn Ryanair ó Aerfort Bhaile Átha Cliath go hAerfort Porto gach Máirt, Déardaoin agus Sathairn ó mhí na Márta go mí Dheireadh Fómhair. Ní mhaireann an eitilt ann ach dhá uair a chloig agus is féidir eitilt díreach chuig aerfort Porto ó a lán tíortha eile. Aerfort nua, snasta é aerfort Porto atá lonnaithe ó thuaidh den chathair. Ní thógann sé ach fiche nóiméad taisteal chuig lár na cathrach ar an Metro agus tá na riancharranna féin lonnaithe díreach lasmuigh den chríochfort. Is córas iompair iontach é an Metro. Tá sé slán, glan, saor, sóúil agus spriocúil. Bíonn riancharranna ag teacht is ag imeacht go rialta ar feadh an lae. Is féidir taisteal trí lár na cathrach air. Dá bharr go bhfuil Éire agus An Phortaingéil san amchrios céanna agus go bhfuil an euro mar airgead reatha sa dá tír, tá sé thar a bheith furasta do thurasóirí as Éirinn dul ann, agus ní bheidh díoma orthu.
*
ag dul? eItIltí Ryanair - Díreach BÁC - Porto aer lingus - an Phortaingéil BÁC - Lisbon BÁC - Faro
bReIs eolaIs
www.visitportoenorte.com
Croí na Ceathrún TIGH JOSIE An Cheathrú Rua Conamara Gaillimh
I
s iomaí pub agus club i gCathair na Gaillimhe atá coitianta i measc na mac léinn agus óige na háite ach cad fúthu siúd nach bhfuil ina gcónaí i lár na cathrach, nó iad siúd atá amuigh ar an gCeathrú Rua ag déanamh staidéir in Acadamh na hOllscolaíochta? Tá tithe tábhairne ann ar ndóigh ach cad faoin damhsa agus an ceol nua-aimseartha agus na hoícheanta craiceáilte? Bhuel más sin an cineál oíche atá uait sa taobh sin tíre, níl ach áit amháin ann duit - Tigh Josie, in Óstán an Dóilín. B’fhéidir go mbeadh iontas ar roinnt daoine fáil amach go bhfuil club oíche beo beathach ar an mbaile ach ní hamháin go bhfuil tóir air i measc mhuintir an cheantair ach bíonn sé de nós ag mic léinn Ollscoil na Gaillimhe cuairt a thabhairt ar Tigh Josie go minic chomh maith. Rud amháin atá cinnte faoi ná gur ábhar mór cainte é an teach céanna - daoine áirithe den bharúil nach bhfuil maitheas ar bith san áit, agus daoine eile ag rá go mbíonn an-chraic go deo ann le meascán maith de nuacheol agus seancheol le cloisteáil ann. Ar bhealach amháin, tá sé cosúil le gach club oíche eile - má bhíonn slua mór daoine in éineacht leat agus comhluadar maith, beidh an-oíche ar fad agat. Ach, ag an am céanna, mura mbíonn ach cúpla duine ann, seans nach mbeidh an oiread spraoi agat. Braitheann cuid mhór ar an oíche chomh maith.
Níl an foirgneamh féin ar an áit is stílmhara ar domhan ach, ar ndóigh, is tábhairne tuaithe é seo, ní ionad fansaíáilte i mBÁC. Ach tiocfaidh feabhas air sin de réir a chéile nó tá níos mó spéise ag daoine óga sna clubanna oíche na laethanta seo agus tá a lán daoine ag cur suime sa DJáil chomh maith. Ar an ábhar go bhfuil Tigh Josie lonnaithe ar an gCeathrú Rua, bíonn aithne ag a lán daoine ar a chéile ach i rith an tSamhraidh ach go háirithe - nuair a bhíonn daoine óga ag freastal ar na coláistí Gaeltachta - téann na múinteoirí óga srl. chuig an gclub agus tugann sin beocht sa bhreis don áit.
an pótaire ceart Agus tú i gConamara mar sin is cinnte go mbuailfidh tú isteach go Tigh Josie ar a laghad uair amháin ach ná téigh ann ró-mhinic. Cosúil le haon áit eile, éireoidh tú tinn de! Má amharcann tú thart timpeall ort ar feadh nóiméad nó dhó, tabharfaidh tú faoi deara go dtaisríonn na ballaí agus nach bhfuil i gceist leis an gclub i ndáiríre ach bothán mór millteach agus DJ atá ag foghlaim a cheirde… ach nach cuma? Beidh cúpla deoch ólta agat faoin staid sin agus beidh tú lán-sásta dul ag damhsa agus giota craic bheith agat i gcroílár Chonamara.
*
TIGH josie Fáilte/An Ghaeilge: Deoch: Ceol: Daoine: iomlán:
10 7 6 7
hhhhh
collaĂocht
Foras feasa an tseomra leapa T
harraing mé pictiúr sa chéad eagrán den spraoi ar féidir bheith agat le bréagáin ach níl aon ghá le batteries don chineál seo suilt: an chaint. Níl mórán cailíní amuigh ansin lena dtaitníonn na forráin chollaí – línte seanchaite ó leisceoirí nach bhfuil d’éirim iontu comhrá ceart a dhéanamh - ach cad faoin gcaint sa seomra leapa féin? Nó, ar ndóigh, pé áit ina bhfuil tú nuair a thagann fonn ort... Rinne mé roinnt taighde air seo, ar mhaithe leis an gcolún ar ndóigh! Rinne mé suirbhé (em... chur mé ceist ar chairde agus muid sa phub, agus i ndiaidh cúpla deoch chuireas ceist ar roinnt stráinséirí chomh maith – níl iontu ach cairde nár chas mé leo roimhe, nach ea?) agus ba shuimiúil na torthaí. Bhí deacrachtaí agam a mhíniú do dhaoine cad go díreach a bhí i gceist agam; forráin chollaí, ‘iarratais’ ar ‘sheirbhísí’ (!), ról-imirt (‘dochtúirí
agus banaltraí, an ea?’) nó eile. Sílim go dtiteann na rudaí seo uilig faoi chaint chollaíochta. Níor thaitin an téarma dirty talk liom riamh mar go gcuireann an focal “salach” in iúl go bhfuil sé brocach ar shlí éigin, go bhfuil náire nó mínádúrthacht ag baint leis. Níl! Níl ann ach bladar, agus is dóigh liom féin go gcuireann sé go mór leis an eispéireas.
“Níl ann ach bladar, agus is dóigh liom féin go gcuireann sé leis an eispéireas.” Bhí na fir nach mór ar aon intinn, sé sin go dtaitníonn caint chollaíochta go mór leo. Bhí duine nó beirt acu a shíl go mbeadh sé ceart go leor dá mba
Babhta #2: Béalghrá?
cailín sa
m
leathar aon-oíche a bhí i gceist, ach go mb’fhearr leo gan aon rud mar sin a chloisteáil óna mná féin (coimpléasc na Maighdine/Striapach*, éinne?). Ach ar an mórchuid shíl na fir gur rud iontach í bean bhéalscaoilte idir na braillíní – drúisiúil, taitneamhach, torannach, ainrianta. Maidir leis na mná... cheapadar go raibh caint chollaíochta greannmhar thar aon rud eile. Ní sa chiall go bhfuil spraoi ag baint leis, ach go bhfuil sé seafóideach, amaideach. D’admhaigh mórán acu gur bhriseadar amach sna trithí gáire aon uair ar labhair fear go gáirsiúil seo agus freisin cheap siad go mbeadh an iomarca náire orthu ról a imirt nó neamhnithe neamh-mhilise a rá i gcogar lena leannáin. D’admhaigh siad gur easpa féinmhuiníne is mó ba chúis leis seo – bheadh faitíos orthu go gceapfadh a leannáin go rabhadar sraoilleach. Gach seans go gceapfadh an leannán go raibh
chathair
o
an lotto buaite aige, ach níl mná sásta dul sa seans. Ar an ndrochuair is fíor go bhfuil go leor fimíneachta ann fós i dtaobh cúrsaí collaíochta. Ní sia gob an ghé na gob an ghandail, ach amháin mar a bhaineann sé le gnásanna gnéis. Bíodh misneach agaibh, a chailíní. Ní gá gur mionnú mar mhairnéalach a bheadh i gceist, ná ról-ghlacadh ach oiread (cé go bhfuil go leor spraoi sna cluichí sin má tá a dhóthain muiníne agat). Abair nithe nach ndéarfá i gcomhluadar. Rudaí nach gcloisfidh éinne ach do leannán uait. Do mhianta, do mhacnas, cur do dhúil agus drúis in iúl. Úsáid do theanga – tá focail ar gach gné den chollaíocht agus cad chuige nach mbainfeá feidhm astu? Bod, pis, dide, magairlí, tóin, poll, brillín, cíoch, adharc, cuimil, tarraing, diúl, slog; tá foclóir níos fairsinge agat ná “oh... ansin... yes... no, suas, agus ar chlé... anseo... ansiúd...” Bain úsáid as! I mo chás féin, is breá liom fear cainteach sa seomra leapa. Ní gá go mbeadh tuarascáil á tabhairt aige ar gach rud a dhéanaim, ach cinnte cabhraíonn sé nuair a thugann sé le fios dom cad go díreach atá uaidh, cad a thaitíonn leis, cad nach dtaitníonn, ‘bhfuil mé á dhéanamh i gceart... píosa treorach agus stiúradh! Ní hé nach bhfuil eolas an tslí agam, ach is breá liom nuair a bhíonn fir ceannasach sa seomra leapa. Agus an rud
“Bíodh misneach agaibh a chailíní... tá foclóir níos fairsinge agat ná “oh... ansin... yes... no, suas, agus ar chlé... anseo... ansiúd...” Bain úsáid as!” is mó a chuireann fonn collaíochta orm ná duine éigin ag tabhairt cur síos dom, cur síos críochnúil, ar cad go díreach atá i ndán dom. Is breá liom freisin fear a thaitníonn caint uaimse sa seomra leapa leis, mar is arm sa bhreis é an chaint ar féidir liom é a úsáid don ionsaí plámáis. Mar a deir Tesco, every little helps.
T
á roinnt taighde eile déanta ag na heolaithe, a chruthaigh gurbh í an fhuaim is ansa le daoine ná ceol a n-ainmneacha féin. Cuireann sé in iúl do d’leannán go bhfuil an t-aoibhneas drúisiúil seo ort toisc go bhfuil tú ina theannta, seachas go bhfuil tú díreach caillte sa ghníomh. Déanann sé pearsanta é. Tuigeann muid ar fad na himpleachtaí tubaisteacha a bheadh ann dá nglaofá amach an t-ainm mícheart, ach cad faoin éifeacht dhearfach a
bhíonn ann nuair a ghlaonn tú amach a ainm agus tú ar tí teacht? Atreisiú deimhneach** den scoth, geallaim duit - leanfaidh do leannán le pé rud a bhí ar bun acu, agus beidh fuinneamh fúthu! Ar ndóigh, tá buntáiste faoi leith againne mar Ghaeilgeoirí. Táimid in ann ár dteanga dhúchasach a úsáid chun andúchasaigh a dhéanamh dúinn féin dóibh siúd nach bhfuil Gaeilge álainn líofa ar a dtoil acu. Cinnte cuireadh ceist ormsa cheana Gaeilge a úsáid sa seomra leapa, agus bhí leannán amháin agam (as Londain) a bhí chomh tógtha sin le mo bhlas Gaeilge go gcuirfeadh sé... eh, ná bac. Braitheann go leor d’éifeacht na cainte collaíochta ar dhíol spéise an
duine aonair agus ar na teorainneacha pearsanta atá acu. Léirigh dímheas ar bith ormsa, cur i gcás, agus caithfear amach ón seomra leapa thú, fiú mura raibh tú ach ag magadh. Bí gáirsiúil, bí dána, bí sonrach, ná bí múinte, le do thoil, ach thar aon ní eile bí airdeallach ar mhianta do leannán. Cuimhnigh i gcónaí gur pribhléid duit é luí le héinne, agus déan do dhícheall é sin a chur in iúl dóibh. Mol an cailín, agus tiocfaidh sí…
*
*Coincheap síceolaíoch: Fir a dtaitníonn mná ‘folláine’ agus máthartha leo mar mhná céile agus mná ‘salacha’ mar chéilí leapa. **Coincheap síceolaíoch eile: Duais a bhronnadh ar dhuine as dea-iompar chun go leanfaidh siad leis amach anseo.
*
tá sé de nós aige...
lĂŠargas
h d i a g o c s cá Tá cogadh conspóideach fuiltach ar siúl san Iaráic anois le cúig bliana anuas. Tugann nós* deis don dá champa - iad ar son agus in éadan an chogaidh - a dtaobh féin den scéal a thabhairt.
ar son
é n ga bh ar m us ag , dh ga co le bh ar m FOCAIL séamAs ó neachtAin
T
á cúig bliana ann anois ó cuireadh tús leis an gcogadh san Iaráic agus tá na daoine céanna ag rá na rudaí céanna - nó an bhfuil? Sna Stáit, tá na Poblachtaigh ag tacú leis go fóill, John McCain san áireamh. Agus tá na Daonlathaigh ina éadan, ach amháin Joe Lieberman. Ach i bhfírinne, ní raibh siad i gcónaí. Tá na Daonlathaigh ag insint an ruda ab áil le moveon.org, an Huffington Post (blaganna liobrálacha) agus a leithéid sin. Ach ag an dtosach, chaith an móramh díobh a gcuid vótaí chun cead a thabhairt don uachtarán an cogadh seo a fhearadh, Hillary Clinton san áireamh. (Níor chaith Obama vóta ar son an chogaidh, dar ndóigh. Ní raibh sé ina sheanadóir go fóill). Cheap siad nach raibh aon amhras ann go raibh airm ollscriosta ag Saddam – Nancy Pelosi agus Al Gore san áireamh. Bhíodh siad ag rá go raibh Saddam baolach dúinn. Ba é sin tuairim an domhain – mar gheall ar an gcur i gcéill a rinne Saddam agus an
dúshlán a thug sé don saol go háirithe. Bhí siad sásta leis na fíricí sin ansin, ach ní bhíonn siad sásta sa lá atá inniu ann na fíricí a scrúdú, nó ar aon nós an scéal fíor a insint. Ach tá a fhios acu go bhfuil cúrsaí ag dul i bhfeabhas san Iaráic, de réir a chéile, ach go háirithe i ndiaidh an fheachtais is déanaí, an surge. D’inis an ginearál Petraeus sin dóibh le déanaí, ach ní raibh siad ag éisteacht. Tá suirbhé nua ag Opinion Research Business de thuairimí na nIarácach, agus tá an móramh níos sásta faoin rialtas nua seo, d’ainneoin an chogaidh, ná faoin seanrialtas, ach is cuma leo tuairimí na nIarácach.
PÁRTHAS DO-AIMSITHE Deir na Daonlathaigh go dtiocfadh na saighdiúirí abhaile gan mhoill, dá mbeadh siad i gcumhacht. Dá mbeidís chun an fhírinne a insint, déarfaidís nach féidir na saighdiúirí a thabhairt abhaile gan tubaiste, agus nach féidir an cogadh a stadadh le
focal ná le dea-mhéin. Tuigeann siad go bhfuil an scéal níos casta ná sin. Fadhb bhunúsach atá ag Hillary agus Obama atá ag mórán daoine. Ba mhaith leo Párthas ar talamh a chruthú, ach ní sin réaltacht an tsaoil. Marbh le tae agus marbh gan é, sin an fhadhb. Ní maith le haon duine sibhialta an cogadh mar rud ach tá daoine ann a chuireann buamaí ar dhaoine le Dia chun iad a phléascadh i measc sibhialtach neamhurchóideach. Tá daoine ann a mhúineann dá bpáistí conas a bheith ina mbuamadóirí féinmharaithe. Tá daoine ann gur mhaith
leo eitleáin a úsáid mar dhiúracáin agus cúpla míle duine a mharú agus iad ag obair nó ar saoire. Tá daoine ann atá lán-sásta daoine a dhícheannú. Tá a leithéid ann, agus má éiríonn na daoine sibhialta as an gcogadh seo ina n-éadain, ní éireoidh na sceimhlitheoirí as. Má stadtar taobh amháin de chogadh, gan síocháin a dhéanamh leis an taobh eile, tugtar ‘géilleadh’ air sin. Dá n-imeodh na Stáit Aontaithe agus na comhghuaillithe ón Iaráic, bheadh gach cumhacht ag na sceimhlitheoirí inti. Agus mharóidís an iliomad daoine, i bhfad níos mó ná a bhfuair bás sa chogadh
o
seo. Daoine cróga atá ag iarraidh a dtír a fheabhsú is a shábháil, atá ag iarraidh an daonlathas a chothú agus cearta daoine a chur i bhfeidhm i dtír a bhí scriosta go maith ag an aintiarna marfach sin Saddam. Dá mbeadh an saghas sin ‘síochána’ ann, bheadh cúrsaí i bhfad ní ba dhona san Iaráic. Ach an féidir go mbeadh breis vótaí ag an bpáirtí daonlathach sna Stáit?
ÍOBAIRT Deirtear uaireanta nach fiú beatha duine amháin an cogadh seo. Is mór an chailliúint é bás aon duine, go háirithe na daoine is fearr, na hóglaigh seo atá ar dualgas san Iaráic. Ach nach fiú bás duine amháin a íobairt in ionad bhás na mílte eile? Roinnt mhór daoine atá ann a deir go bhfuil grá acu do gach éinne agus gur fuath leo an cogadh ach, de réir dealraimh, is cuma leo na hIarácaigh. Fiú amháin má tá siad toilteanach glacadh le bás cúpla céad míle duine i dtír i bhfad uainn, an é go mbeidís sásta leis an toradh eile a bheadh air ina dhiaidh? Is cinnte go bhfuil na sceimhlitheoirí ag teacht chun na hIaráice chun seasamh i gcoinne an Iarthair. Dá mbeadh an Iaráic acu mar bhaile buan, d’úsáidfidís é mar a d’úsáid an Talaban an Afganastáin. Gan trácht ar an gcumhacht a bheadh ag an Iaráin, a bhíonn ag spreagadh is ag cothú na sceimhlitheoirí, sa Mheánoirthear, agus sa saol ar fad. Agus dhéanfaí ionsaithe eile ar an Iarthar, an tIarthar nach raibh sásta seasamh
“Is cailliúint mhór é bás aon duine, go háirithe na hóglaigh seo atá ar dualgas san Iaráic. Ach nach fiú bás duine amháin a íobairt in ionad bhás na mílte eile?”
ina gcoinne go fóill. Go háirithe ar an tír is mó agus is tábhachtaí, an sprioc is mó, an tír a chosain na tíortha eile - na Stáit Aontaithe. Má tá siad sásta géilleadh leis na sceimhlitheoirí, agus rud ar bith a dhéanamh ionas go mbeadh síocháin ann, mar a deir daoine áirithe, is dócha go mbeidís sásta bheith ina ndaoir. Bheadh na mná faoi bhurca, gan cearta ar bith. Bheadh ar gach duine bheith ina Mhuslamach radacach, fiú na Muslamaigh nach nglacann leis an dearcadh sin, an móramh, sin a rá. Agus más Giúdach thú, bhuel, slán leat. Níl
siad ina sceimhlitheoirí mar gheall ar an gcogadh seo. Tá siad ina sceimhlitheoirí chun na rudaí sin a chur i bhfeidhm ar fud an domhain. Is fuath leis na liobrálaigh an cogadh. Is fuath linn go léir é. Ach is fuath le daoine freagracha na torthaí a bhíonn ann nuair a sheachnaítear an dualgas atá orainn chun seasamh in éadain an oilc. Sea, rogha an dá dhíogha is ea an cogadh seo. Ach níl aon Phárthas ann sa saol seo. caomhach.blogspot.com
o
in éadan
níl léamh ná scríobh ar an tubaiste FOCAIL CIARÁN Ó BROLLCHÁIN
B
hí drochmhí ag fórsaí na forghabhála san Iaráic an mhí seo caite gan aon amhras. Ar dtús, mhol an Ginearál Patraeus gur chóir moill a chur ar chúlú thrúpaí Stáit Aontaithe Mheiriceá ón tír. Ansin, thréig fórsaí an rialtais a bpost agus thug siad a ngluaisteáin agus a n-armra do lucht na frithbheartaíochta, agus bhris an rialtas níos mó ná míle póilín as a bpost de bhrí gur dhiúltaigh siad troid in éadan na frithbheartaíochta. Ina dhiaidh sin, tháinig deireadh tubaisteach ar ionsaí a rinne an rialtas puipéid le cuidiú ó bhuamadóirí SAM ar Bhasra i ndeisceart na tíre in iarracht chun an freasúra a mhilleadh. Is é Basra an dara cathair is mó san Iaráic agus is calafaort ola é atá ríthábhachtach do fhórsaí an impiriúlachais. Déanfaidh seo dochar don Phríomhaire Nuri Al-Maliki sna toghcháin chúige atá le teacht i mí Dheireadh Fómhair, nó léirigh teip an ionsaithe nach bhfuil smacht ceart ag an
rialtas puipéid ná ag fórsaí an impiriúlachais ar chuid ar bith den tír, cúig bliana i ndiaidh an ionraidh.
tír scaoilte Tá na cathanna agus na hionsaithe is fuiltí ó bhí tús na forghabhála ann ag tarlú i rith an ama. Níl fiú an ‘Crios Glas’ slán agus is é sin an áit ina bhfuil ambasáidí Sasana agus SAM agus tithe an rialtais phuipéid, agus tromlach na gcos-saighdiúirí impiriúlacha. Tá an tír anois scoilte go domhain ar bhonn seicteach agus tá an iliomad duine marbh mar gheall ar fhoréigean le cúig bliana anuas. Nuair a cuireadh ceist ar Ghinearál Poncánach amháin faoi líon na marbh, d’fhreagair sé, “Ní dhéanann muid cuntais bháis.” Nach breá an léargas sin go bhfuil fórsaí an impiriúlachais ar nós cuma liom faoi na daoine atá in ainm is bheith faoina gcúram. D’fhág sin an obair ag grúpaí eile.
o
Ar ndóigh bhí deacrachtaí as cuimse ag na grúpaí uilig a bhí ag iarraidh teacht ar fhigiúr ach is féidir a lua go raibh an staidéar ba bheachta le feiceáil san iris leighis Sasanach The Lancet. Sa staidéar a foilsíodh ar an iris sin, sa tríú bliain den fhorghabháil, chonacthas dóibh go bhfuair timpeall 650,000 duine bás mar gheall ar an fhorghabháil. Cé go bhfuair cuid mhaith acu bás as siocair an fhoréigin, chuir siad san áireamh na daoine a d’éag as siocair na gcoinníollacha maireachtála sa tír mar gheall ar an fhorghabháil. De réir mhodh an staidéir seo tá beagnach 1,000,000 duine anois marbh mar gheall ar an fhorghabháil. Ní gá dom a lua gur cháin leithéidí George Bush an staidéar go fíochmhar.
EASPA Tá caighdeán maireachtála mhuintir na hIaráice ag laghdú bliain i ndiaidh bliana ó thús na forghabhála. Tá na mílte duine ag fáil bháis d’easpa biatachais, agus araon leis sin tá ganntanas ollmhór ann ó thaobh soláthar uisce, leictreachais, teasa agus cumhachta de. Mar bharr air sin, tá níos mó ná 2.5 milliún Iaráiceach anois gan dídeán, iad díláithrithe ina dtír féin, agus tá 2 milliún eile acu anois ina dteifigh i dtíortha eile. Ach a fhad ’s atá an ola ag rith, is cuma faoi fhulaingt na ndaoine. Más rud é gur tháinig rud amháin dearfach as tubaiste ollmhór na hIaráice, is
“Tá na mílte duine ag fáil bháis d’easpa biatachais, agus araon leis sin tá ganntanas ollmhór ann ó thaobh soláthar uisce, leictreachais, teasa agus cumhachta de... tá níos mó ná 2.5 milliún Iaráiceach gan dídeán.”
é sin go bhfuil cuspóir na bPoncán agus a ngiollaí le feiceáil go soiléir. Tá a fhios ag an saol mór anois gur bhréag mhór a bhí sna scéalta faoi na hairm ollscriosta, gur bhréag mhór a bhí sna scéalta faoin cheangal idir Saddam Hussein agus Osama Bin Laden. Drochfhear a bhí i Saddam gan aon amhras, ach ar ndóigh rinne siad ‘dearmad’ a lua go raibh sé ina chara maith le rialtais Shasana agus SAM nuair a bhí sé ag marú na mílte Coirdíneach agus nuair a chuaigh sé chun cogaidh leis an Iaráin.
ACMHAINN NÁDÚRTHA Ach cén difear a dhéanann sin anois? Tá smacht ag na Poncáin ar ola na tíre ar a laghad agus is féidir leo an 300 billiún bairille d’ola atá sa tír (luach $30 trilliún leis) a roinnt ar na hollchomhlachtaí trasnáisiúnta, go háirithe na hollchomhlachtaí sin atá lonnaithe sna Stáit Aontaithe. I mí Iúil na bliana seo caite dhréacht na Poncáin féin reachtaíocht faoi acmhainní ola na hIaráice agus ghlac an rialtas puipéid leis gan stró. Sin an ‘daonlathas’ atá ag muintir na hIaráice anois. Téann sé chun sochair do fhórsaí an impiriúlachais go bhfuil muintir na hIaráice scoilte ar bhonn seicteach agus róghnóthach ag troid eatarthu féin le haird a thabhairt ar an scéal, nach dtéann? Tá cléir agus ceannairí áitiúla éagsúla ag iarraidh an tír a stróiceadh as a chéile
agus a dtiarnais bheaga sheicteacha féin a chruthú. Ach nár luaigh mé frithbheartaíocht ag an bharr? Tá sí ann. I ndeisceart na tíre mar shampla, tá Gluaiseacht Sadr ann. Tá 1.5 milliún ball acu, agus 30 TD sa pharlaimint ag lucht leanúna a gceannaire, Moqtada Al-Sadr. Síleann siad gur chóir go mbeadh ceannas ag muintir na hIaráice ar ola na hIaráice agus go mbeadh poblacht aontaithe amháin ann. Ar ndóigh is fuath leis na Poncáin iad. Tugann siad ‘sceimhlitheoir’ ar Al-Sadr agus tá siad ag déanamh iarrachta chun nach mbeidh a ghrúpa in ann seasamh sna toghcháin chúige atá le teacht (deashampla eile den daonlathas atá ag muintir na hIaráice anois).
CONTÚIRT EILE Tá géarghá ann anois go bhfaightear an lámh in uachtar ar na Poncáin san Iaráic. Cé go bhfuil cos-saighdiúirí an impiriúlachais gafa faoi láthair san Iaráic agus san Afganastáin, tá na handúiligh chogaidh i SAM ag leagadh súl ar an Iaráin. Má dhéanann siad ionradh ar an tír sin, cá bhfios cad é atharlóidh ina dhiaidh. Tá neart tíortha eile ar an liosta – an tSiria, an Chóiré Thuaidh, Cúba, Veiniséala, srl. Ar mhaithe le muintir na hIaráice agus pobal an domhain mhóir, guímis gach rath ar fhórsaí an daonlathais sa tír úd. Agus abraimis paidir nach dtiocfaidh aon duine ar ola anseo in Éirinn.
*
nós
sa chéad eagrán eile: Turas ar Firenze
Surfáil na hÉireann Colún úrnua faisin agus scéimhe Comórtas T-léinte léirmheasanna ceoil, scannán 7 pubanna beidh eagrán 2 ar fáil le híoslódáil 1 meitheamh Má tá aon mholadh agat do nós*, nó dá mba mhaith leat cur leis an iris, seol rphost chuig eolas@nosmag.com