nós*
SÁR-FRITO
Fuaimeanna trópaiceacha aon duine?
bhí sé de rún agam
Dea-rúin na hAthbhliana dhá mhí ar aghaidh
TÁ MUID NUA ANSEO
An-léamh úr ar Gil Scott Heron
iris ghaeilge don nua-aois
feabhra 11 eag. 19
Súil Eile Scannáin agus Streachailt sa Sahára Thiar
www.nosmag.com
CHgaelMÉ TÓonGadAMA scéal h speisialta le forlí
!
bunaithe 2008
* * * * * **** * ** *
* * * *
* *
fáilte
Ar theacht an earraigh Tá sé chóir a bheith trí bliana ó shin anois ó chuir muid tús leis an iris seo agus is mór an t-athrú atá tar éis theacht ar an domhan ó shin. Tá greim docht daingean anois ag an ghéarchéim chaipitlíoch ar go leor gnéithe den ghnáthshaol agus, fiú agus na focail seo á scríobh agam, tá aistrithe cumhachta ag titim amach ar fud na cruinne. Tá muid díreach i lár athrú rialtais i dtír s’againn féin - cé go bhfuil siad ann a deir nach mbeidh mórán d’fhíor-athrú ann sa deireadh - agus tá a fhios againn uilig faoi na mórghluaiseachtaí atá ag bogadh tríd an domhan Arabach i láthair na huaire (léigh in eagrán na míosa seo faoi phobal eile Arabach atá i mbun streachailte le blianta fada). I saol na meán Gaeilge go deimhin tháinig deireadh le nuachtán laethúil, cuireadh nuachtán nua seachtainiúil ar bun agus d’aiséirigh ceann eile i bhfoirm nua. Glacadh céim shuntasach chun tosaigh nuair a seoladh Raidió Rí Rá, cairt-stáisiún ceoil dár gcuid féin, agus tá Gaeltacht 2.0 ag forbairt ar líne i gcónaí. D’athraigh muid féin ó iris idirlín go hiris mhíosúil chlóite agus ansin go dtí an forlíonadh seo le Gaelscéal. Múineadh an scéil, mar sin? “We get it”, a deir sibh, athraíonn an saol... Ach ag an am céanna, tá rudaí eile nach n-athraíonn. Tá an t-earrach ag teacht, mar a tharlaíonn gach bliain, agus roimh i bhfad beidh cuma níos beoga ar an timpeallacht thart orainn dá bharr. Agus le theacht an bhlátha bhliantúil seo tagann ócáid eile a chuirfidh cic inár saolta, mar atá Seachtain na Gaeilge. Tá coicís lán imeachtaí beartaithe arís ag Gaeil in Éirinn agus thar lear mar sin bígí cinnte go nglacann sibh féin páirt ghníomhach iontu. Agus ná déanaigí dearmad go mbeidh breithlá nós*, 17 Márta, ag teacht ar an dáta céanna le #lnag11, Lá na Gaeilge ar Líne, mar sin scaipígí an scéal agus bainígí úsáid as bhur gcuid Gaeilge... seans go gcuirfidh sibh tús le nós úr buan. Go dtí an chéad uair eile, Tomaí Ó Conghaile Eagarthóir nós*
nós EAGARTHÓIR Tomaí Ó Conghaile RANNPHÁIRTITHE Ben Ó Faoláin, Úna B, Cillian de Búrca, Ian Mac Murchaidh
2 www.nosmag.com
TEAGMHÁIL www.nosmag.com eolas@nosmag.com
FÓGRA Is é nós* atá freagrach as gach ábhar san fhorlíonadh seo.
ceol
mogwai
2.5/5
Hardcore Will Never Die, But You Will (Rock Action)
A
n bhfuil luach éabhlóideach ag baint le ceol? Ní foláir don ainmhí fireann a chumas chun bia agus lóistín a sholáthar a thaispeáint le cinntiú nach bhfágtar ar leataobh é le linn séasúr na cúplála. Ach cén bhaint a bheadh ag a chumas ceoil leis an scéal? Níl na heolaithe aontaithe faoin gceist, ach rud amháin atá cinnte ná gur ainmhithe sóisialta sinn. Bhí luach riamh ag ceol chun nascanna idirphearsanta a láidriú agus chun féiniúlacht
treibhe a léiriú don saol lasmuigh gan ghá dul i mbun troda. Ach ar leibhéal níos pearsanta, mar a léiríonn ceol Mogwai, is féidir mothúcháin nach mbeifeá ábalta focail a chur orthu, nó nár cheart focail a chur orthu, a chur in iúl le ceol. Má chabhraíonn ceol leat, mar éisteoir nó mar cheoltóir, gan dul glan as do mheabhar nach bhfuil luach eábhlóideach ag baint leis sin?! É sin ráite, agus albam uimhir a seacht bainte amach ag Mogwai le Hardcore Will Never Die, But You Will, is beag an éabhlóid
atá déanta ag an ngrúpa ar bhun-fhuaim a gcuid ceoil thar na blianta. Is é saothar Mogwai bunús an speicis áirithe post-rock uirlise sin a mheascann fuinneamh hardcore punk leis an teannas agus an rómánsaíocht a bhíonn le fáil ó cheol na scannán, ach ní fíor a rá a thuilleadh gurb iad an sampla is fearr de. Nuair a éiríonn leo sreangáin do chroí a lúbadh ag an am céanna agus atá tiompáin do chluasa á stracadh acu le rif iontach mar ‘Rano Pano’, níl aon teorainn le corraitheacht Mogwai. Ach ní leor é. Tá rianta Hardcore ró-ghearr agus níl na smaointe iontu forbartha a dhóthain. Faoin am go bhfuil leath slí bainte amach, tá an ghaoth imithe as seolta an albaim.
Bheadh ‘White Noise’ ina thús iontach do phort níos faide, ach tá sé ró-shimplí mar atá (agus ró-chosúil le ‘Words’ de chuid The Doves). Fiú nuair a bhaintear iarracht eilimint nua a úsáid, i bhfoirm amhránaíochta ar an bport Krautrock ‘Mexican Grand Prix’, tá an oiread sin próiseála déanta ar an nglór go bhfuil na liricí do-thuigthe. Tá ‘Letters To The Metro’ suimiúil mar aithris ar Fleetwood Mac ag jamáil le Esbjorn Svennson Trio, agus leid go mb’fhéidir go bhfuil sé in am do Mogwai scaradh óna bhfréamhacha hardcore nó na giotáir a chrochadh in áirde ar an bhfalla go deo.
FOCAIl BEN Ó FAOLÁIN
www.nosmag.com 3
ceol
C
ad a tharlaíonn nuair a fhaigheann duine de na hóg-léiritheoirí ceoil is cliste dá bhfuil ann deis athléiriú iomlán a dhéanamh ar albam de chuid laoich mar Gil Scott Heron? Catalóg de pheacaí aeistéitiúla, mheasfá b’fhéidir, ach tá draíocht nach beag ag baint le leagan nua Jamie Smith ón ngrúpa The Xx de I’m New Here, an t-albam is déanaí leis an gceoltóir agus file clúiteach de chuid Chicago a tháinig amach anuraidh. Tar éis na mblianta bheith caite ag Heron
Nôze
Dring (Get Physical)
T
3/5
á daoine ann a déarfadh leat go bhfuil leibhéal éigin bochtannais ag teastáil chun fíor-ealaín a chruthú. Déarfadh Nôze leat gur cuma leo sa tsioc. B’fhearr leo a bpostanna buana oifige agus an tsaoirse a thugann an fhostaíocht sin dóibh chun píosa craice bheith acu sa stiúideo gan bheith buartha mar gheall ar an dearcadh a bheadh ag daoine eile ar na torthaí. Tá fáilte roimh chách go cóisir Nôze, ach ná leag lámh ar an gcóras hi-fi. Agus tú ag deanamh do shlí isteach an doras cloisfidh tú meascán mearaí de nerdhouse Matthew Herbert agus ceol misniúil na ngiofóg Balcánach.
4 www.nosmag.com
san fhásach spioradálta a fhásann thart timpeall ar an andúileach, bhí blas láidir na faoistine ar an mbun-albam. Méadaíonn léiriú dorcha iar-dubstep Smith blas admhálach an chéirnín úd, é ag tarraingt Heron ó chluboíche go cluboíche Brixton tríd na cláideacha brocacha sráide. Ní hamháin go léiríonn ‘We’re New Here’ na cleasanna atá foghlamtha ag Smith ó leithéidí Lone, Ramadaman agus fiú luath-eisiúintí Tricky, ach mar cheannródaí ar indie-ghrúpa mar The Xx, tá Smith in ann na tionchair sin
Tríd an oíche cloisfidh tú snagcheol cabaret leictreonach (‘Cinq’), electro-swing Balcánach (‘Dring Dring’ i dteannta Riva Star agus ‘Marabout’), léamh Eorpach ar fhuaim shíodúil reggae Fat Freddy’s Drop (‘In The Back Of My Ship’ i dteannta dOP na Fraince) agus iontais eile gan ciall ar bith leo. Faoin am a chloisfidh tú duine éigin ag canadh “little girl, you love to touch your willie willie” (‘Willi Willi’) beidh a fhios agat go bhfuil an iomarca ólta agaibh ar fad agus go bhfuil sé in am dul abhaile. An mbeidh tú sásta le d’oíche? Deacair a rá, a chara.
Gil Scott Heron & Jamie Xx We’re New Here (XL)
a láimhseáil gan aon lagú ar theachtaireacht liricí Heron. Tá imeartas iontach cliste idir an eagarthóireacht atá déanta ag Smith ar amhránaíocht ionraic Heron agus an ceol a bhfuil cumtha mar thionlacan aige a chiallaíonn go bhfuil We New Here mealltach
4.5/5
ar leibhéil éagsúla agus go bhfuil cleas beag nua le sonrú le gach éisteacht. Brúigh an cnaipe ‘repeat’ is caith ort do chluasáin!
FOCAIl BEN Ó FAOLÁIN
CEOLTÓIRÍ ÉAGSÚLA
ceol
5/5
Sofrito: Tropical Discotheque (Strut)
Cad é seo, go díreach? Cúig phort déag de cheol te spleodrach ó na tíortha teochreasacha roghnaithe ag na dioscmharcaithe a bhíonn i mbun cóisirí Sofrito Londan. Ceol idir shean agus nua atá ann, ó cumbia garbh Mheiriceá Theas go fuaim throm soukous ón Chongó, ó dhord preabarnach calypso Oileán na Trionóide go highlife cosmach agus ceol descarga ar mire! An bhfuil aon mhaith ann? Go minic ní bhíonn sna bailiúcháin seo ach margaíocht chiniciúl imithe as smacht, ach ní hamhlaidh i gcás Sofrito: Tropical Discotheque. Tá paisean ag baint le rogha Sofrito a thagann ó bhlianta bheith caite acu sa tóir ar cheirníní iontacha ó áiteanna iargúlta a bhfuil dearmad déanta ag an saol mór orthu, nó ceol nár imigh thar theorannacha na tíre inar eisíodh é fiú. Ní hé sin le rá go bhfuil dioscmharcaithe Sofrito ina mbailitheoirí stampaí ach an oiread, tá an ceol seo go hiomlán insroichte; ceol a bhogfaidh do thóin agus a chuirfidh sciatháin faoi do chroí! Is ionann le béim ghréine a fháíl cluas éisteachta a thabhairt do crua-salsa Adolfo Echeverria, lena rithimí imscaoilte agus pianolíne ar nós rud bainte ceirnín hardcore éigin ós na nóchjaidí a luaithe. Ní furasta diúltiú do lúcháir rianta mar ‘Fa’waka’ le Dany Play La Guyane nó ‘Popilation BasseTerrienne Au Abois’ le Ti Celeste Ghuadalúip agus chuirfeadh an ‘Je Ne Bois Pas Beaucoup’ misniúil le Les Ya Toupas Du Zaire an slua i láthiar ag cruinniú Alcoholics Anonymous ag pucléimneach thart. Laigí? Beag seans go mbeidh fonn ort éisteacht leis seo maidin Luain. An breithiúnas Seod gan cháim.
FOCAIl BEN Ó FAOLÁIN
Réabhlóid cheoil ag teastáil go géar T
á an ceol ar na rudaí is bunúsaí dá bhfuil againn mar chine daonna. Ar chloisteáil port beoga dúinn, bogann ár gcosa agus cuirtear fonn damhsa orainn. Nuair a chluinimid amhrán nár chuala muid le fada, glactar siar sinn chuig an am ar éist muid leis den chéad uair. Filleann na mothúcháin agus filleann na cuimhní. Agus muid ag iarraidh ceiliúradh a dhéanamh, nó collaíocht, nó comhbhrón, cuidíonn ceol linn an t-atmaisféar cuí a chruthú. Tá an ceol, agus a mbaineann leis, chomh lárnach sin d’eispéiris éagsúla an tsaoil go bhfuil sé ar na sainchomharthaí is suntasaí atá
againn mar dhaoine. Gné eile an-suntasach faoin cheol ná go gcuireann sé ar ár gcumas ár bhféiniúlacht féin a léiriú ar bhealach follasach dathannach. Is féidir le ceol daoine a nascadh lena ndúchás féin agus, ag an am céanna, a chur in iúl don domhan mór gur ann do chultúr ar leith, agus go bhfuil beocht ann. Mar sin, tá cumhacht leis an cheol. An-chumhacht. Thuig rialtas na Tuirce sin go rímhaith nuair a rialaigh siad sna 1980í go raibh sé míldhleathach ceol Coirdíneach a thaifeadadh nó a sheinm agus thuig an Faisistí Franco sin fosta nuair a chuir sé cosc iomlán ar cheol Bascaise agus Catalóinise le linn a réimis.
Agus is mar gheall ar an tuiscint sin ar chumhacht an cheoil a bhfuil na pobail thuasluaite sin anois ag déanamh a seacht ndíchill a gceol féin, ceol comhaimseartha ach go háirithe, a chur chun cinn go láidir mar chomhartha ar a n-oidhreacht shaibhir agus, níos tábhachtaí b’fhéidir, mar chomhartha ar an todhchaí gheal atá á cruthú acu. Is iomaí beart atá á dhéanamh againn féin, pobal na Gaeilge, chun todhchaí níos gile a bhaint amach dár gcultúr agus dár dteanga ach, i bhfianaise an ratha atá ar ghluaiseachtaí teangacha eile, ba cheart dúinn i bhfad ní ba mhó airde a chur ar chumhacht sin an cheoil. Tá an-dul chun cinn déanta
againn thar na blianta ó thaobh nuacheoil inár dteanga féin de - ó Na Fíréin, Bréag agus Kíla go dtí na nuaghrúpaí mar Mo Hat Mo Gheansaí, sár-imeachtaí cosúil leis an Chabaret Craiceáilte 7 Puball Gaeilge Electric Picnic agus na halbaim CEOL ar a mbíonn mórbhannaí ar nós The Coronas (ar clé) - ach tá brú eile de dhíth. Ní mor dúinn an oiread spreagtha agus is féidir a thabhairt do Ghaeil óga na tíre dul i mbun ceoil agus ní mór dúinn ardáin mhóra a thabhairt dóibh. Go dtí go dtarlaíonn sé sin tá muid ag déanamh faillí ar chumhacht an cheoil, agus ar an réabhlóid istigh ann.
FOCAIl tomaí Ó Conghaile
www.nosmag.com 5
scáileán
Thiar sa Sahára A
n Túinéis. An Éigipt. An Libia. Maracó. Tá ainmneacha na dtíortha seo go mór i mbéal an phobail i láthair na huaire, spotsolas na meán domhanda ag díriú isteach ar na hathruithe atá ag tarlú iontu de bharr iarrachtaí na cosmhuintire éirí amach in éadan a réimeas lochtach chun cothromas agus cearta a éileamh. Is mór an spreagadh atá tugtha ag muintir na stát seo do thíortha eile atá ag fulaingt faoi lámh láidir agus nach raibh an miseach iontu labhairt amach go dtí seo, ach tá pobal áirithe i dtuaisceart na hAfraice atá i mbun streachailte le fada an lá, cé nach mbeadh a fhios sin agat agus cónaí ort sa chuid seo den Eoraip, nó ag leanúint na meán Béarla ar aon nós. Le breis agus 35 bliain anuas tá feachtas ar siúl ag an Saharawi, muintir an tSahára Thiar, chun neamhspleáchas a bhaint amach ó Mharacó, a ghlac seilbh ar an dúiche in 1975 nuair a d’imigh na Spáinnigh i ndiaidh dóibh bheith i gceannas ann ó dheireadh an 19ú Céad. Bunaíodh ‘Poblacht Dhaonlathach Arabach an tSahára’ le cur i gcoinne éilimh na Maracach ar an talamh ach thar na blianta díbríodh na mílte teifeach Saharawi ón dúiche agus cáintear Maracó go minic mar gheall ar chearta daonna phobal an tSahára a shárú go fóill. Tháinig an t-aighneas chun cinn arís i mí na Samhna anuraidh nuair a mharaigh fórsaí Maracacha roinnt teifeach i gcampa i dtuaisceart na tíre agus tá cainteanna idir an dá ghrúpa i ndúsháinn ó shin. Ach cé go bhfuil muintir an tSahára Thiar ag maireachtáil faoi na coinníollacha seo le fada, níl aon laghdú tagtha ar a misneach, ná baol air. Léiriú amháin ar an dúil atá ag an Saharawi leanúint ar aghaidh lena gcúis agus a scéal a scaipeadh leis an domhan mór ná an Fhéile
6 www.nosmag.com
Idirnáisiúnta Scannán a eagraíonn siad gach bliain faoi ghrian láidir an ghaineamhlaigh. An t-aon fhéile scannán ar domhan le bheith á reáchtáil i gcampa teifeach (cuirtear ar siúl é i gcampa thar an teorainn san Ailgéir), seo an t-ochtú bliain de Festival de Cine del Sahara, nó FiSahara, ar chuir scannánóirí ón Spáinn é ar bun chun aird a tharraingt ar chás an 180,000 duine a raibh orthu éalú óna n-áit dhúchais. I bhféile na bliana seo, a bheas ar siúl idir 2-8 de mhí na Bealtaine, beidh scannáin ar nós Desert Flower, El Baile de la Victoria, Le Petit Nicolas, Tiempo de Leyenda agus To Shoot an Elephant, a díríonn ar ionsaithe Iosrael ar mhuintir Gaza ag deireadh 2008, mar aon le cúpla saothar ón Afraic Theas mar atá White Wedding agus Manuscripts of Timbuktu. Ní hamháin go dtugann an fhéile deis as an ghnáth do theifigh Saharawi scannáin ardchaighdeáin a fheiceáil ar an scáileán mór, ach tá oideachas lárnach sna himeachtaí chomh maith le ceardlanna scannánaíochta ar siúl do dhaoine fásta agus do dhaoine óga araon. I measc na mbuaicphointí eile tá turais agus ceolchoirmeacha i lár an fhásaigh agus rás clúiteach na gcamall, ar bhain Javier Bardem an-sult as nuair a thug sé cuairt ar an fhéile cúpla bliain ó shin. Agus ó tharla go bhfuil an rás sin luaite anois, bronntar Camall Bán ar an scannán is fearr san fhéile, cé gur féidir an t-ainmhí féin a mhalartú le haghaidh deilbhe de chamall sula dtéann tú ar ais ar an eitleán... Mar sin ó thaobh na cúise taobh thiar de, an tsuímh agus na duaise is fearr riamh, bheadh ag bua ag féile scannán an Saharawi ar Cannes aon lá den tseachtain!
FOCAIl ÚNA B GrianGHRAF saharauiak
beatha
Rúin na hAthbhliana, an gclaíonn tusa leo ? dhá mhí ó shin thug Cillian de búrca faoi chúpla dea-rún don bhliain amach romhainn. insíonn sé dúinn conas atá ag éirí leis...
C
hun dul chuig an giom dhá uair in aghaidh na seachtaine... chun fáil réidh leis an bholg beorach sin roimh Lá ‘le Pádraig... chun éirí as na toitíní... Is rúin na hAthbhliana iad, agus is iad an sórt a chluintear minic go leor gach uile bliain thart ar Oíche na Seanbhliana. Níos cruinne, áfach, is iad na rúin a rinne mé féin beagnach dhá mhí ó shin anois agus mothúcháin dearfacha agam go raibh mé ag dul a dhéanamh athruithe beaga i mo shaol a dhéanfadh maitheas domh. Anois ní fear mise a d’éirigh róthógtha faoi Oíche na Seanbhliana riamh - ag deireadh an lae nach inti ach oíche, cosúil le hoíche ar bith eile sa bhliain? Ach ar ndóigh tosaíodh an chaint, mar a thosaítear gach bliain eile, ar rúin na hAthbhliana agus den chéad uair riamh chinn mé féin go ndéanfainn cúpla sprioc le baint amach in 2011. Tá mé ag caitheamh toitíní ó bhí mé 17 d’aois (4 bliain nó mar sin).
Níl mé ag maíomh as sin ar ndóigh. Tá sé salach, tá a fhios agam, agus déanann sé dóchar millteanach don chorp, tá a fhios agam, ach ag an am céanna ní miste liom a rá gur maith liom iad ó am go ham! Ní hé go mbím ag caitheamh 40 ceann in aghaidh an lae nó aon rud - i ndaíríre is fíor-annamh a bhíonn níos mó ná 5 toitín agam in aon lá amháin - ach dar liom nach bhfuil mórán rudaí níos deise ná toitín beag bheith agat i ndiaidh cupán tae. Cibé ar bith, tá na laethanta sin thart anois a dúirt mé liom féin ag tús na bliana seo agus bhí mé chun éirí as na rudaí damánta go deo na ndeor. Dúirt mé le mo chairde gan bheith ag lasadh suas os mo chomhair a thuilleadh, agus le himeacht go hIfreann leo sula ndéanfadh siad ceann a ofráil domh arís! Bhuel, agus gan ach cúpla mí imithe ón am ar thug mé faoi na dúshláin seo, díreach mar an gcéanna le cuid mhór agaibh féin is dócha, cad é mar atá ag éirí liom?
Caithfidh mé a rá go raibh ag éirí go maith liom, ag an tús. Mhothaigh mé go raibh ní ba mhó airgid i mo phoca agus ní raibh aon bholadh toite asam ach an oiread fiú, rud a thaitin liom go mór. Thosaigh mé ag dul chuig an giom ní ba mhinice agus ag deireadh mhí Eanáir bhí mé thar a bheith bogásach! Arú, nach ormsa a bhí an dul amú?! Beidh toit bheag bhídeach agam ag an tús, a shíl mé, mar go raibh drochlá strusmhar agam agus bhí rud éigin de dhíth orm chun mé a chur ar mo shuaimhneas arís... Níor stop sé aige sin ar ndóigh agus níorbh fhada sula raibh mé ar ais ag mo dhroch-nósanna. Agus ar a bharr sin uilig chonacthas domh gur mhothaigh mé ciontach agus níos measa fúm féin ná riamh! Chuirfinn geall nach mise an t-aon duine a bhfuil scéal aige mar seo, mar sin cén fáth a ndéanann muid é dúinn féin? An fiú na dea-rúin seo a leagan síos má
bheas siad caite amach as an fhuinneog agus gan fiú an tEarrach linn mar is ceart? Dar liomsa anois, i ndiaidh domh tabhairt fúthu den chéad uair riamh, go nglacann sé níos mó ná ráiteas beag ag tús na bliana chun nósanna atá á gcleachtadh agat ar feadh na mblianta a athrú. Tá dea-rúin mar chuid de chultúr na linne seo ach muna bhfuil meon daingean agat go leanfaidh tú leat le linn na bliana, agus muna bhfuil na hathruithe cuí déanta agat i do shaol chun cuidiú leat, ní mhairfidh na dea-rúin sin i bhfad. Mar sin, ‘fhad is nach bhfuil tú go mór i mbaol dá bharr, bain sult as do lochtanna ar feadh tamaill eile a deirimse féin. Cén dóchar má itheann tú barraíocht sceallógaí? Déanann sé ciall go mbíonn tú níos sásta i do luí ar do thóin ná bheith sa giom ag bárcadh allais. Cad é sin don té sin nach mbaineann sin dó? É sin ráite, cá bhfios cad a dhéanfas mé arís ar an bhliain seo chugainn?
www.nosmag.com 7
Le taca铆ocht 贸 / Supported by the Creative Industries Innovation Fund