NÓS 30 - Eanáir 2013

iris ghaeilge don nua-aois

an fog vs an bog lego� leoga! seanchaí ár linne

San Francisco nó Doire mar cheann scríbe turasóireachta?

Amharc ceanúil ar bhréagán na mbrící

Damo faoi agallamh

€5 | £4

eanáir 2013 | eag. 30

Guth Dóchais Focail Fatoumata Diawara ag léiriú an bhealaigh do Mhailí

fรกilte

*

fáilte

pobal, ní puball Bíonn sé de nós agam (is é, rinne mé sin d’aon turas) na nótaí eagarfhocail seo a scríobh go mall san oíche i ndiaidh don chuid eile den iris bheith críochnaithe. Is faoiseamh é eagrán eile a chur a luí agus a sheoladh chuig na clódóirí, agus a fhios agat go mbeidh tú ag caitheamh an chéad chúpla lá eile ag fanacht go mífhoighneach leis an leagan clóite theacht ar ais ón chlólann. Is toradh é an chuid seo de phróiseas na hirise ar dhíograis agus ar obair éirimiúil gach duine a scríobh alt, a ghlac grianghraf, a mhol smaoineamh agus a ghníomhaigh in aon bhealach chun na leathanaigh seo a chur le chéile. Cosúil le go leor tograí Gaeilge a thosaigh ón phobal aníos, ní bheadh NÓS ann gan na hoibrithe tiománta deonacha seo a chreideann go gcaithfidh na meáin Ghaeilge bheith chomh tarraingteach agus chomh nua-aimseartha céanna leis na meáin is fearr i dteanga ar bith eile ar domhan. Agus ní bheadh an iris seo ann ach an oiread gan sibhse, léitheoirí NÓS a thugann spreagadh i gcónaí agus a bhfuil an fhís chéanna agaibh is atá ag an fhoireann a chuireann an foilseachán le chéile.

Ciallaíonn sé seo ar fad - daoine ag gníomhú de réir na físe atá acu dá saol, do na meáin, don todhchaí - go bhfuil pobal ar obair. Daoine a bhfuil na mianta agus na luachanna céanna acu, agus iad sásta beart éigin a dhéanamh ar a son.

Ba iad na dinimicí pobail seo a rith liom agus mé ag léamh roinnt de na haltanna ón eagrán seo Fatou Diawara atá ar an chlúdach agus a bhfuil leas a cultúir agus a muintire taobh thiar de gach amhrán dá cuid; Damien Dempsey a sheasann an fód ar son ghnáthmhuintir na hÉireann agus é bródúil as i gcónaí; an stiúrthóir Iodálach Vittorio De Sica a léirigh saol bocht a chúlra féin sa Ladri di Biciclette clasaiceach; scríbhneoireacht iontach Mháirtín Uí Chadhain; an ráiteas réabhlóideach ón ghníomhaí teanga clúiteach ón Bhreatain Bheag, Saunders Lewis, atá le léamh ar na leathanaigh láir.

Agus cúinsí an tsaoil, in Éirinn agus thar lear, ag cruthú dúshlán don spiorad pobail lá i ndiaidh lae, is fiú móimint a ghlacadh agus cuimhneamh ar na héachtaí gur féidir a bhaint amach nuair a thagann daoine le chéile faoi chuspóir coiteann. Agus ag caint ar phobal (ní puball, a dhuine, cé gur fiú go mór an leagan Gaelach de sin), tabhair spléachadh ar leathanach 26 féacháil an féidir libh aon chuidiú a thabhairt.

Ar ábhar eile, tá sár-léirmheasanna ceoil istigh againn mar is gnáth; alt deas ar Lego; alt conspóideach ar chumarsáid na mban; San Francisco vs Doire; comórtas do tháirgí scáilphriontáilte Gaeilge... cén t-am é?

Mise ag dul a luí, oíche mhaith!

tomaí ó conghaile

nós 3

4 nós

an iris nós Gaeliris chultúir agus stílbheatha a chlúdaíonn suimeanna coitianta an tsaoil chomhaimseartha. Ar fáil i gcló gach mí agus ar www.nosmag.com i gcónaí, tá sé de sprioc ag NÓS beocht fhuinniúil a chur i sochaí na hÉireann trí léargas muiníneach Gaelach a thabhairt ar an saol thart orainn agus trí phobal na teanga a spreagadh chun spraoi, chun smaoinimh agus chun gnímh. Is iris neamhbhrabúsach í.

faigh cóip Tá NÓS ar díol in ollscoileanna, ionaid chultúrtha agus siopaí áirithe ar fud na hÉireann. Dá mba mhian leat do chóip a chinntiú gach mí, is é an bealach is fearr ná síntiús bliana a ghlacadh amach. Comh maith le hairgead a shábháil, faigheann síntiúsóirí buntáistí breise le linn na bliana. Tuilleadh eolais ar leathanach 33.

eagarthóir Tomaí Ó Conghaile

rannpháirtithe Ben Ó Faoláin, Cillian de Búrca, Tara Ní Mhurchú, Siún Ní Dhuinn, Caitlín Nic Íomhair Neansaí Nic an Tiompánaigh, Úna B, Micheál Mac an Bheatha, Seanán Ó Coistín, Hellsbells, KP Tripathi, Mike Behnken, Indigo Girl, JJey K

TEAGMHÁIL Cultúrlann McAdam Ó Fiaich 216 Bothár na Bhfál, An Cheathrú Ghaeltachta Béal Feirste, BT12 6AH wwww.nosmag.com eolas@nosmag.com

buíochas

*

Ceol

* nós 5

Istigh Ceol

Leabhair

Diawara an Dóchais 6 Damien Dempsey 10 Léirmheasanna - Ben Ó Faoláin 14 Albam Clasaiceach - Fused 17

Dhá Scéal - Máirtín Ó Cadhain 30

glac síntiús linn

Chuir NÓS i do lámha

Scáileán Léirmheasanna - No Scannán Clasaiceach

20 22

Teic Grá do Lego

24

Saol

Cumarsáid chaolchúiseach Grá Gaelach?

Gréasán sóisialta na Gaeilge

26

40

dearadh

René Mullin 46 Comórtas 50

AN LÁR Saunders Lewis - Cymru

34 38

Taisteal

An Fog vs An Bog

gníomhaíochas

33

28

Stíl Seoda an tSéasúir

52

diawara an d贸chais

*

8 nós

Ceol

T

háinig Mailí, tír bhocht thalamhiata in iarthar na hAfraice, faoi spotsolas an domhain le déanaí de bharr na coimhlinte a bhris amach i dtuaisceart na tíre idir Ioslamaithe, fánaithe dúchasacha, an t-arm náisiúnta agus arm na Fraince - liosta fada de réir leabhair aon duine.

Mar fhreagra ar an chogadh seo tháinig grúpa de bhreis agus 40 ceoltóir Mailíoch le chéile sa phríomhchathair Bamako le hamhrán speisialta a thaifeadadh a bheadh mar theachtaireacht dhóchais i gcoinne na troda.

Mali-ko, nó síocháin, ab ainm don amhrán agus i measc na liricí a thaifead an dream d’amhránaithe clúiteacha bhí: “Cad atá ar siúl i Mailí? Ar mhaith linn bheith ag marú a chéile? Ar mhaith linn bheith ag déanamh feall ar a chéile?

Agus ligean dúinn bheith scoilte?”

An duine a tháinig aníos leis an smaoineamh chun an chéim dhearfach seo a ghlacadh, agus léiriú don phobal gur féidir leo éirí os cionn an fhoréigin,

ná bean óg ghalánta chróga darb ainm Fatoumata Diawara.

Rugadh í 30 bliain ó shin i dteaghlach Mailíoch sa Chósta Eabhair - tá 10 deartháir agus deirfiúr aici - agus chaith sí formhór a laethanta scoile ar ais i mBamako go dtí gur theith sí chun na Fraince in aois 19 le dul isteach sa chompántas iomráiteach amharclainne Royale de Luxe.

Níorbh fhada gur thóg sí an giotár chuici féin agus thosaigh ag scríobh a hamhrán féin, agus níor amharc sí siar ó shin.

Cé go bhfuil sí aitheanta sa Fhrainc agus i Mailí le tamall anuas ba le heisiúint a céad albaim, Fatou, in 2011 a thuill sí aird lucht an cheoil i dtíortha eile den chéad uair, agus tá a leantóirí tar éis fas go rabach ó shin.

D’ainmnigh The Sunday Times Fatou mar an tAlbam Domhanda is Fearr don bhliain, agus tá sé furasta a fheiceáil cén fáth.

Meascann Diawara gnéithe snag, pop,

*

Ceol

func agus an traidisiún Afracach Wassoulou go réchúiseach macnasach, é ar fad curtha le chéile lena glór aláinn agus ina teanga féin, Bambara.

Tá a fréamhacha cultúrtha agus a pobal féin an-tábhachtach di, rud a tháinig chun cinn agus an t-amhrán Mali-ko á thaifeadadh aici ar na mallaibh.

“Tá muintir Mhailí ag amharc orainn le haghaidh inspioráide,” arsa sise.

“Tá a ndóchas sa pholaitíocht caillte acu ach b’ábhar mór dóchais an ceol i Mailí i gcónaí. Bhí ár gceol an-láidir agus spioradálach i dtólamh agus tá ról an-tábhachtach aige i saol na tíre.

“Nuair a bhíonn fadhbanna ann, cosúil leis an choimhlint reatha, tiontaíonn daoine i dtreo na gceoltóirí ag cuartú treorach.”

Ní hé seo an chéad uair ar thug Diawara treoir dá pobal mar go bhfuil roinnt amhrán aici a dhíríonn ar cheisteanna dáiríre a sochaí - milleadh bhaill ghiniúna na mban, cearta na mban agus na deacrachtaí a bhaineann le tuistiú.

Tagann soirbheachas agus misneach trína cuid focal i gcónaí áfach agus tá sé deacair gan theacht faoi gheasa ag fuaimeanna dóchais a glóir.

Le cúpla bliain anuas ghlac sí páirt in Africa Express, togra a bhfuil sé mar aidhm aige ceol éagsúil na hAfraice a thabhairt chuig pobal éisteachta taobh amuigh den mhór-roinn, agus is cinnte go mbeidh sí ag leanúint leis an obair seo sa todhchaí.

“Tá na teangacha agus na cultúir atá againn chomh láidir sin go mbíonn sé deacair in amanna iad a dhéanamh go hiomlán inaimsithe ag daoine eile ach tá muid ag déanamh iarrachta i rith an ama,” arsa Diawara.

“Le tograí ar nós Africa Express, níl muid ag imeacht ónár bhfréamhacha, tá muid ag cur ár gcultúir i láthair ar bhealach nua.”

Agus tá sé de nádúr ag an bhean cheannródaíoch seo bealaí nua a thriail agus bealaí nua a léiriú dá lucht éisteachta.

D’fhág Fatou Diawara Mailí chun aghaidh a thabhairt ar an Eoraip nuair a bhí sí óg, cinneadh a bhfuil a thionchar le mothú ar a dearcadh, ach an dóigh léi go bhfuil cúinsí ag feabhsú do mhná óga cosúil léi ar ais ina tír dhúchais?

“Bíonn eagla ar mhná na hAfraice dúshlán na dtraidisiún seanbhunaithe a thabhairt ach tá athrú ag teacht ar chúrsaí de réir a chéile.”

Níl aon amhras go mbeidh an t-amhránaí cumasach seo ag déanamh a díchill le cabhrú leis na hathruithe céanna. @FatouDiawara

nós 9

10 n贸s

*

Ceol

*

Ceol

nós 11

cumhacht an ghrá Mórcheoltóir. Seanchaí. Duine den líon beag sin d’amhránaithe Éireannacha atá in ann teagmháil a dhéanamh le spiorad bródúil a phobail féin.

Seo Damien Dempsey.

*

12 nós

Ceol

T

á sé go luath ar maidin Luain i mBaile Átha Cliath nuair a bhuailim le Damien Dempsey i stiúideo raidió do chomhrá agus seisiún beo.

“Tá mo ghuth píosa garbh ar maidin,” a deir sé. “Ach beidh an paisean ann go fóill, mar a deirim i gcónaí!”

Níl aon amhras faoi sin. Tá an ceirnín is déanaí Almighty Love eisithe ag Dempsey i bhfómhar na bliana seo caite tar éis ceithre bliana de shos a thógáil, agus go leor a tharla idir an dá linn.

“Chuaigh mé ag spaisteoireacht, i bhfírinne. Bhí an tobar folamh; ní raibh aon rud fágtha ann, agus bhí orm píosa taistil a dhéanamh agus an domhan a fheiceáil sular raibh mé inn ann aon cheol nua a scríobh.

“Dúradh liom uair amháin go gcaithfidh tú tú féin a thógáil amach as an suíomh anois is arís chun go mbeidh tú in ann an mórphictiúr a fheiceáil, agus oibríonn sé sin domsa nuair atá mé thar lear ar feadh tamaill.”

Is dearcadh ar leith atá le mothú sa cheirnín is déanaí seo; is léir go bhfuil an fear as Domhnach Míde i dtuaisceart Bhaile Átha Cliath ag smaoineamh siar ar a óige agus ar a chairde i go leor de na hamhráin, agus ar chuid acu a cailleadh ó shin.

Is amhrán cumhachtach ach tragóideach atá i ‘Chris and Stevie’ a insíonn scéal beirte a chuir lámh ina mbás féin. Críochnaíonn an t-amhrán le líne ar leith á ceol arís agus arís, “Talk to me, tell me how you feel”, agus deir Dempsey liom gur mhaith leis go rachadh sé i bhfeidhm ar aon duine atá ag smaoineamh ar an dóigh chéanna.

“Má tá daoine óga amuigh ansin ag smaoineamh faoi rud éigin a dhéanamh, tá súil agam go dtabharfaidh sé píosa dóchais dóibh agus go labhróidh siad le duine éigin faoi.”

Tá téamaí sóisialta le cloisteáil go forleathan i gceol Dempsey, agus ní haon eisceacht é Almighty Love.

Ar ndóighe tá go leor tar éis tarlú sa tír le roinnt blianta ó thaobh cúrsaí eacnamaíochta de, agus i dtraicéanna ar nós ‘Community’ agus ‘Moneyman’

canann Dempsey faoin tábhacht a bhaineann le haontacht i gcoinne na sainte.

Is léir go mothaíonn sé go láidir faoin ábhar sin ach go háirithe, “Bhí mé ag amharc ar an rialtas nuair a bhí mé ag scríobh na n-amhrán sin. Níl iontu ach daoine soipe, puipéid, aisteoirí deaíoctha!

“Is iad an IMF, an ECB, na daoine seo go léir gan aghaidh atá i gceannas ar an tír anois. Is dóigh liom féin go bhfuil siad ag iarraidh ár n-acmhainní ar an chósta thiar; an ola agus an gás, sin an fáth a bhfuil siad anseo.”

Agus mé ag caint leis, tá Damo ag éirí réidh do roinnt gigeanna timpeall na tíre, agus ansin ar aghaidh leis ar camchuairt chun na hAstráile sna míonna beaga amach romhainn.

Níor rud nua é ar chor ar bith dó a bheith ag seinm d’Éireannaigh atá ar imirce, agus molann sé an taisteal go mór.

“Is rud iontach é d’Éireannaigh óga dul amach ag taisteal. Osclaíonn sé a n-intinn don domhan.

“Ach sílim gur ceart dóibh a bheith cúramach chomh maith; tá sé ró-éasca a éirí gafa sna háiteanna céanna – téann roinnt daoine leathbhealach trasna na cruinne chun ól i dtithe tábhairne Éireannacha le hÉireannaigh eile.”

Is ceirnín cumhachtach machnamhach atá i Almighty Love a léiríonn go rí-mhaith go bhfuil Dempsey in ard a réime go fóill mar dhuine de mhórcheoltóirí na tíre seo.

Ní amháin go bhfuil ceol den chéad scoth le cloisteáil ann, ach insítear scéal mar a fheiceann seisean é ar an oileán ina gcónaíonn muid agus tá a dhearcadh i dtiúin le meon cuid mhór Gael óg faoi láthair.

Má bhíonn seanchaí ann riamh atá in ann scéal na hÉirinn sa lá atá inniu ann a inse, is é Damien Dempsey an duine sin.

Cuireann Cillian de Búrca an clár dátheangach, Guaranteed Irish, i láthair gach Domhnach ar 8in ar Classic Hits 4FM. Is féidir éisteacht ar 94 – 105 FM nó ar www.classichits.ie

*

ceol

“Is iad an IMF, an ECB, na daoine seo go léir gan aghaidh atá i gceannas ar an tír anois. Is dóigh liom féin go bhfuil siad ag iarraidh ár n-acmhainní ar an chósta thiar’.”

Damien Dempsey

nós 13

léirmheasanna ceoil

14 nós

Radioactive Man - Weights And Measures Wang Trax

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

*****

Ní aithneofá Keith Tenniswood dá gcasfá leis de sheans sa teach tábhairne, ach is léiritheoir é an fear radaighníomhach seo a bhfuil a ainm luaite ar chlúdaigh shaothar Primal Scream, David Holmes, Red Snapper agus Beth Orton as rud beag draíochta a scaipeadh timpeall an stiúideo dóibh.

Ní hamháin sin, ba chéile spárála Andrew Weatherall é i Two Lone Swordsmen ag tús na náididí (tabhair cluas le héisteacht do ‘Tiny Reminders’ má ta meabhrúchán beag bídeach uait ar an teicnícheol iontach griotalach a bhíodh á chleachtadh acu) agus sa lipéad electro Rotters Golf Club.

Tá deireadh leis an pháirtnéireacht chruthaitheach úd, agus tá an difríocht idir an tslí a bhí ag éirí le Weatherall i gcomparáid le Tenniswood ó shin ina chás staidéir ann féin ar an ndiabhal atá á dhéanamh ag íoslódáil mhídhleathach don gceoltóír beag neamhspleách.

Ní baol do Andrew Weatherall - mar dhuine des na dioscmharcaigh is fearr ar an bplainéad beidh daoine i gcónaí sásta a lámha a chur ina bpocaí chun éisteach leis sna clubanna.

Tá Tenniswood ar dhuine des na léiritheoirí electro is fearr dá bhfuil le clos, ach is féidir leis an éisteoir a chuid ceoil a ghoid ar líne in ionad díol as.

Dá dheasca sin tá lipéad ceoil Tenniswood, Control Tower, imithe go tóin poill agus do thóg sé dhá bhliain air lipéad a aimsiú a bheadh sásta Weights And Measures a eisiúint i bhfoirm fhisiciúil (agus ar cheirnín ach go háirithe).

Is ait agus olc é mar scéal i gcás ceirnín chomh snasta.

Ar nós stíl imearta an Gooch tá cothromaíocht agus intleachtacht iontach ag baint le dord-func meicniúil Tenniswood.

Is fearr é agus é ag cumadh buamaí electro don urlár rince mar an ‘Wreckorder’ marfach (le macalla de ‘Smokebelch’ Weatherall ann) agus an ‘Disco Devil’ lúbach, ach tá bua ag Tenniswood chun amhráin chearta a chumadh leis.

Bheadh Primal Scream nó New Order bródúil as seoid de phop-amhrán nihilíoch mar ‘All Along’, agus tá ‘Cross-eyed

And Painless’ ina leagan diúltach ciall ceannaithe electro de ‘Wordy Rappinghood’ an Tom Tom Club.

Tá greann nach beag sa tslí a ndéanann Tenniswood miondealú ar a stíl léirithe féin ar ‘Flying Fuck’, ar nós dríodóra ag míniú duit conas a chuid cleasanna a dhéanamh (ach é ar an eolas nach mbeifeá riamh chomh cumasach leis).

Is beag anseo, i ndáiríre, nach bhfuil déanta cheana ag Tenniswood - ach cé bheadh ag iarraidh ar an uasal Cooper a chluiche a athrú?

Dan Deacon - America Domino

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

*****

Baineann sé preab asat.

Tá tú sáite go hiomlán ann, ag éisteacht agus ag athéisteacht ar feadh seachtainí ag iarraidh ciall a dhéanamh den diabhal rud.

Turraing leictreach do d’inchinn é pléisiúr amh an cheoil nuair a thumtar ann ar dtús mar dhéagóir.

Albaim mar ‘Yerself Is Steam’ Mercury Rev, ‘Surfer Rosa’ The Pixies ‘’Frequencies’ le LFO, ‘Fear Of Music’ le Talking Heads nó ‘Maxinquaye’ le Tricky.

Má thugann tú grá anama don gceol ag aois óg beidh tú sa tóir ar an bpléisiúr neamhghnách sin ar feadh an chuid eile de do shaol, pléisiúr a éiríonn níos do-ghabhálaí le himeacht na séasúr.

Tuigeann Dan Deacon do chás.

Tá ‘America’ ar cheann des na saothair speisialta sin a fhágfaidh le deatach ag teacht amach as do chluasa thú óna néaróin fhriochta taobh istigh. Ón ruathar cóchach de ghiotár díoscánach agus drumadóireacht dheifreach ag tús ‘Guilford Avenue Bridge’ ar aghaidh, is turas sonach ar mire trí thír dhúchais Deacon é ‘America’. Ó thaobh na cumadóireachta tá an saothar lán d’eilimintí déscartha - an ghile agus an dorchadas, ceolfhoireann fhuaimiúil agus glóranna gránna leictreonacha, ceiliúradh agus machnamh, lúcháir agus fearg.

Casta? Sea, tá. Ach ní haon saothar móiréise é ‘America’.

*

Ceol

Téann fuinneamh na n-amhrán seo (más féidir amhráin a thabhairt orthu) i bhfeidhm ort láithreach, cé go gciallaíonn rogha sin Deacon d’fhuaimeanna déscartha, agus a mhionléiriú fíneálta sa bhreis, go bhfuil níos mó ná slí amháin chun do chluasa a dhíriú ar an gceol seo.

Samhlaigh The Strokes léirithe ag Steve Reich agus Fourtet agus tá tú ar an mbóthar ceart i gcás amhrán mar ‘True Thrush’ agus ‘Lots’.

Sheasfadh an siansa corraitheach ceithre choda ‘USA’, clabhsúr an saothair, mar albaim ann féin.

Aintiún impireachta ar tí titim.

Cypress Hill & Rusko - Cypress X Rusko v2

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

*****

Fé mar a dúirt John Peel faoi cheol jungle siar i 1994, tá gach rud imithe dubstep le déanaí.

Roghnaigh amhrán ar bith ó chairt na singil, déan cuardach tapa ar Google agus, voilá, tá do leagan úspánta dubstep agat - bíodh sé ina athmheascán oifigiúil nó lag-leagan léirithe ag bithiúnach déagóra éigin ar a ríomhaire glúine ar an tslí abhaile ar an mbus scoile.

An uair dheireanach ar bhronn léiritheoirí óga Londan seánra ceoil as an nua ar chluasa na cruinne, ceol jungle, ní raibh gean ró-mhór ag na Meiriceánaigh air.

Ní hamhlaidh i gcás dubstep.

Tá a leagan éadomhain den dubstep féin anois ag na yanks, bro-step, é caolaithe le heilimintí electro-house, rave, pop agus nu-metal. Agus a réalt féin acu i bhfoirm Skrillex.

Tá Rusko, as Leeds Yorkshire, ar dhuine den gcéad ghlúin de léiritheoirí dubstep Sasanach atá freagrach borradh na stíle sna Stáit Aontaithe faoi láthair.

Taobh le Coki (Digital Mystikz) is é a rinne forbairt ar an nglór meán-raonta sintéiseora sámhfhiaclach atá lárnach i gceol bro-step leithéid Skrillex.

B’iontach mar ghlór nua é siar i 2008, gan dabht, agus má tá lucht léirithe dubstep na Stát Aontaithe ag baint mí-úsáide as ó shin chun ceol a chruthú atá ina scigaithris hipirghníomhach áiféiseach ar luath-eisiúintí Rusko, ní féidir an milleán a chur ar an bhfear féin (tá Rusko tar éis a leithscéal a ghabháil as brostep cheana féin ar aon nós).

Shamhlófá go mbeadh toradh iontach ar chomh-

nós 15

pháirtíocht Cypress Hill agus Rusko. Ar an ndrochuair, níl.

Cé go ndeirtear gur dúil sa raithneach agus sa dord a bhí ar na comhainmneóirí a thug isteach sa stiúideo le chéile iad, is dúil san airgead (bun gach oilc, tá a fhios agat) is mó atá le braith ó ‘Cypress X Rusko’.

In am seo an bhorrtha do léiritheoirí dubstep ní ligfidh Rusko d’aon scrupaill aeistéitiúla teacht idir é agus aisíoc as a dhúthrachta sa stiúideo thar na blianta.

Níl aon amhras faoi jedi-teicnící stiúideo Rusko, tá sé damanta nuair is mian leis, ach tá ‘Cypress X Rusko’ gann ar ionspráid agus ag cur thar maoil le cliché-anna.

Tá Cypress Hill sásta cloí leis na sean-ábhair chéanna is gnáthach dóibh.

Is maith leo gunnaí, sea, is maith leo drugaí, sea, agus is aoibhinn leo rapáil mar gheall ar chomh hiontach is a bhfuilid aige.

In ainm Chroim, an bhfuil faic eile le rá acu?!

“We the first one’s that rapped on that marijuana leaf,” a deirtear ar ‘Can’t Keep Me Down’.

Ní dóigh liom é, a thaisce, ar chualaís trácht riamh ar U-Roy Iamáice?

Ar an ábhar sin, seans go ndéanfadh Cypress Hill jab níb fhearr dá gcaithfidís níos lú raithní - ciallaíonn luas íseal dubstep Rusko go bhfuil rap-sruth níos tapúla ag teastáil mar thionlacan ná mar a bheadh i gcás gnáthphoirt hip hop, agus ní raibh Sen Dog nó B-Real Cypress Hill riamh ar na rapadóirí is aclaí.

Níl caimeó leamh Damian Marley ar ‘Can’t Keep Me Down’ ina chabhair ach an oiread (mo mhallacht ar an diabhal vócódor uileláithreach sin).

Is giorracht an tsaothair bua is mó an mhion-albaim seo.

Ceoltóirí Éagsúla - Rough Guide To African Roots Revival World Music Network

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

*****

Cad é seo, go díreach?

Ba nós i gconaí do cheoltóirí uirlisí ceoil a dhéanamh as an bhfarasbarr ábhair a bhí le fáil timpeall orthu. Ábhar nádúrtha mar ghruaig an chapaill, stráice leathair nó píosa adhmaid a bhíodh i gceist tráth den saol. Na laethannta seo rugann roinnt ceoltóirí Afracacha fuíollábhair mar phíosaí de shean-rothair agus cannaí folamha breosla abhaile leo tar éis a gcuid scroblachóireachta chun uirlisí ceoil a

*

16 nós

Ceol

dhéanamh astu.

Tá athrú éigin ag teacht ar cheolta traidisiúnta na hAfraice dá bharr seo, gan dabht, ach ní hí an chúis is mó leis an athrú.

Ní fhanann aon chultúr beo ina stad riamh, agus in aois seo an idirlín is beag stíl thraidisiúnta nach n-imríonn stíleanna eachtrannacha tionchar éigin uirthi.

Sa mhéid seo ta dul amú sa teideal The Rough Guide To African Roots Revival. Is ag meascadh patrún rithimeach as ceantair éagsúla chun stíl eicléictiúil nua a chruthú a bhíonn leithéid na Kasai Allstars, agus is amhlaidh ceol athbheochana a thabhairt ar amh-phoirt fiachmhara Konono No. 1 agus blues revival a thabhairt ar cheol Led Zeppelin.

Forbairt ar thraidisiúin, seachas athbheochan, a bhfuil le clos ar an mbailiúchán seo - ceol agus fuaimeanna nua bunaithe ar fhealsúnacht atá báúil don traidisiún.

An bhfuil aon mhaith ann? Tá an stuiff seo go diail, ó rithimí

Ar fáil i mBaile Átha Cliath ar 106.4fm agus ar líne ag www.raidionalife.com

lúfara an Bedouin Jerry Can Band go rumba-func misniúil Staff Benda Balili.

Déan tú féin a chur i dtámhnéal hiopnóiseach le ceol amh rince ar mire leithéidí Kasai Allstars, Jagwa Music agus an Konono No. 1 réimneach. Tá faoiseamh le haimsiú i bhfoirm an ‘Moustapha’ sóúil le Bassekou Kouyate, grúpa Mailíoch atá tar éis leagan doird den uirlis thraidisiúnta ngogi a fhorbairt.

Tar éis scór éisteachta tá ‘Tozvireva Tingaputike Neshungu’ le Mbira Dzenharira fós ina iontas neamhghnách balla fuaime seachtar ceoltóir mbira (pianó órdóige) ag seinm móitífeanna difriúla suite le hais fuaim ensemble ghutha atá méidhréiseach agus brónach in aon am amháin.

Laigí? Beag atá ann, cé nach bhfuil clúdach agus teideal an bhailiúcháin in oiriúint don gceol breá laistigh.

An breithiúnas: Is ainmhí taghdach an tsraith Rough Guide, ach tá an tsúil spríce aimsithe an babhta seo acu.

ALBaM clasaiceach

nós 17

Michael McGoldrick - Fused 2000

Tá scéal apacrafúil ann faoin albam seo, agus faoin dóigh a ndearnadh é.

Is é an scéal sin ná go raibh Mc Goldrick beo bocht, nach raibh airgead ar bith aige le halbam a dhéanamh, ach gur aontaigh Donald Shaw go ndéanfadh sé féin an taifeadadh agus an léiriú saor in áisce – ach nach raibh aige ach coicís leis an taifeadadh ar fad a dhéanamh.

Bhí feasbhaidh airgid ag cur as do Mc Goldrick an oiread sin nach dtiocfadh leis díol as lóistín dó féin, agus gur chodail sé ar urlár an stiúideo taifeadta.

Rud eile de, bhí bialann Indiach ar an tsráid chéanna, agus deirtear nach raibh ag Mc Goldrick agus Shaw le hithe an choicís sin ar fad ach bia Indiach.

Má bhí drochaiste bia agus drochlóistín ag Mc Goldrick coicís sin an taifeadta, áfach, ní léir gur chuir sin isteach ar an albam seo.

Cé nach bhfuil sé ar an tsaol ach corradh agus deich mbliana, áirítear an sáralbam seo ar chlasaicí an cheoil Ghaelaigh.

Tá portanna air leithéidí ‘Teehans’ (rian 7) agus ‘Windbroke’ (rian a bhraitear anois a bheith mar pháirt de chanóintiúineanna an stóir cheoil cheiltigh).

Tá seanphortanna eile ann a bhfuil léiriú máistriúil déanta ag Mc Goldrick orthu macasamhail ‘Sean Reed’s’ (rian 11), ‘Planda na Fuinseoige’ (rian 3) agus ‘Poll an Mhadaidh Uisce’ (rian 3).

D’admhódh an tacaitheoir is dílse ag McGoldrick, áfach, nach iad na portanna féin nó fiú an léiriú atá déanta ar phortanna ar leith na rudaí is suntasaí faoin albam seo.

Is é an fáth a bhfuil áit shainiúil bainte amach ag an albam seo sa cheol traidisiúnta nó gur bhris sé talamh úr, gur léirigh sé gur féidir an ceol Gaelach a mheascadh le ceoltaí eile domhanda agus toradh spleodrach pléascánta a bhaint amach as an mheascadh sin.

D’fhéadfaí a rá gurbh iad The Bothy Band a chuir tús leis an mheascadh seo idir an ceol gaelach agus ceoltaí domhanda eile, ach is é an duifear is mó idir ceol The Bothy Band agus Fused seo McGoldrick ná gur féidir leis an éisteoir

le teacht ar an mhí seo chugainn

tuatach theacht isteach air mar cheol gan chur amach a bheith aige ar mhionchiútaí fliúiteadóireachta Matt Molloy, nó ar cheolrollaí Paddy Glackin.

D’fhéadfaí a rá gurbh é an rud a tharla in Fused mar albam ná gur bhain an ceol Gaelach de a chasóg bréidín, gur mhúch sé a dhuidín agus gur bhuail sé leis an domhan nuaaimseartha.

Mar tá uirbeachas agus iltíreachas le sonrú in Fused a chuir an ceol Gaelach i gcomhthéacs nua ar fad – tá tionchair cheol an támhnéil, an snagcheoil, cheol na háise agus go leor ceoltaí eile le sonrú san albam seo.

Fágann seo gur féidir leis an éisteoir greim níos fearr a fháil air mar cheol seachas mar cheol gaelach, agus gur féidir leis é a mheas le slata tomhais eile seachas slata tomhais an traidisiúin agus an choiméadachais.

Bhí dul i bhfeidhm millteanach ag an albam seo ar an cheol chomhtháite agus ar an cheol traidisiúnta trí chéile.

Ní hé amháin go ndeachaigh go leor de na portanna isteach sa traidisiún seinnte, ach bhí dul i bhfeidhm fada buan aige ar cheoldearcadh ginearálta de ghlúin iomlán de cheoltóirí óga Gaelacha.

Is ceoltóirí níos oscailte, níos braití agus níos tuisceannaí iad na ceoltóirí a chaith tamall leis an albam seo.

Muna bhfuil dúil agat sa cheol traidisiúnta, nó fiú sa cheol uirlise, ceannaigh an t-albam seo. Ní chuirfidh sé díomá ort.

david bowie

The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders From Mars

18 n贸s

*

Ceol

*

Ceol

ag teacht aníos Baile Oíche - Comóradh ar BÁC faoi Scáth na hOíche The Workman’s Club, Baile Átha Cliath Dé Céadaoin 6 Meitheamh, 8.30in Ticéid: €10 / €8 An chathair istoíche: claochlú. Sráideanna a bhí tréigthe cuireann rithimí an cheoil beocht iontu arís; sráideanna eile a bhí plódaithe le hoibrithe oifige tamall gearr ó shin, iad ina dtost anois.

Déantar rud álainn den rud a bhí gránna; tugann an bháisteach sciomradh do na sráideanna chun go ndamhsódh an solas orthu. Méadaítear ar an nglór agus scaiptear macalla na mbonnán.

Bíonn an oíche ag glaoch chun na samhlaíochta sa tslí go mbaintear síneadh as scáileanna agus cruthaítear púcaí ag solas ón stáisiún peitril nó ó shiopa an chúinne.

Seó speisialta dátheangach ilmheánach é Baile Oíche: An Tionscadal a dhéanann ceiliúradh ar thírdhreacha na hardchathrach istoíche. Eagraithe ag IMRAM mar chuid d’Fhéile Scríbhneoirí Bhaile Átha Cliath, beidh saothar nua le ceathrar filí á choimisiúnú agus iad ag freagairt d’íomhánna ó na grianghrafadóirí Jim Berkeley agus Mark Granier.

Déanfaidh Margaret Lonergan a cuid féin de na híomhánna sin a theilgfear ar scáileán agus beidh ceol speisialta mar thionlacan leis an méid sin go léir le Seán Mac Erlaine, ceoltóir agus cumadóir nótáilte, ar clé.

Ticéid agus eolas le fáil ag www. dublinwritersfestival.com

songs of the scribe Ionad Eaglais Úinitéireach, Baile Átha Cliath Dé Sathairn 9 Meitheamh, 6in Ticéid: €10 / €8 Mórócáid filíochta, próis agus amhránaíochta leis an amhránaí iomráiteach as ceantar Oirialla, Pádraigín Ní Uallacháin a bheas á tionlacan ar an oíche ag Dónal O’Connor agus Macdara Ó Graham.

Beidh ceathrar scríbhneoirí eile ag léamh as saothar a coimisiúnaíodh go speisialta ar théama na scríbhneoireachta féin, ina measc Éilís Ní Anluain, Darach Ó Scolaí, Kevin Power agus Leontia Flynn.

nós 19

*

20 nós

Ceol

Scáileán

No

Pablo Larraín, 15a Léirmheas le Tomaí Ó Conghaile

*****

1988 atá ann agus tar éis 15 bliain de dheachtóireacht mhíleata bíonn deis ag pobal na Sile vóta a chaitheamh i reifreann náisiúnta ar thodhchaí an Ghinearáil Augusto Pinochet.

Leantar an fear fógra René Saavedra (Gael García Bernal) agus é taobh thiar den fheachtas mór poiblíochta a reáchtáladh ag an am chun an vóta ‘Ní hea’ a ghríosadh.

Bhí an tír Laidin-Mheiriceánach i ndiaidh fulaingt go mór le linn réimeas Pinochet - a tháinig i gcumhacht de bharr coup d’état fuilteach agus a mharaigh thart ar 3,000 duine i rith a thréimhse i gceannas - agus is léiriú é No ar dhóchas na Sileach ag deireadh na n-ochtóidí go mbeadh siad in ann cinniúint úrnua shíochánta a chruthú dóibh faoi dheireadh.

Mar shampla ar an scoilt sa phobal, go háirithe idir lucht an rachmais agus na gnáthdhaoine, tá ceannaire (Alfredo Castro) chomhlacht margaíochta René gnóthach i mbun oibre leis an fhoireann ‘Sí’ atá ar son Pinochet agus díríonn an bheirt acu ar chleasanna nua éagsúla - fógraíocht teilifíse go speisialta - lena bhfeachtais a bhrú chun tosaigh.

Ba é croí choimhlint na pobalbhreithe ná 27 oíche d’fhógraí teilifíse ina raibh 15 nóiméad ag na hiomaitheoirí a n-argóint a chur ina luí ar an lucht féachana - chuaigh na

hollfheachtais mhargaíochta seo go mór i bhfeidhm ar mheon mhuintir na tíre ach go deimhin ní ar an scáileán amháin a troideadh an feachtas.

Bunaithe ar an dráma neamhfhoilsithe El Plebiscito le hAntonio Skármeta, cruthaíonn an scannán pictiúr beoga d’fhíor-atmaisféar na tíre ag an am.

Cé gur chuir Pinochet córas géar caipitlíoch ar bun sa tSile, tá sé suimiúil le tabhairt faoi deara gurb é mac an chaipitleachais féin, an mhargaíocht, a úsáidtear go glic ina éadan agus ba chúis lena thitim sa deireadh.

Feictear gearrthóga de réaltaí móra Hollywood na linne, leithéidí Jane Fonda agus Richard Dreyfuss, a bhí páirteach san fheachtas No i gcoinne an deachtóra agus cluintear amhráin ghreamúla a cumadh ina éadan chomh maith.

Ar na gnéithe is leithlí faoi No tá cinneadh an stiúthóra Pablo Larraín ceamaraí ísealghléine a úsáid a chuireann cuma ghleoite fhíréanta ar na híomhánna agus a lonnaíonn tú i gcroílár 1988 ar an toirt.

Ní nach ionadh mar sin go bhfuil sé ar ghearrliosta na nOscar i mbliana le haghaidh an Scannáin is Fearr i dTeanga Eachtrannach agus tá moladh ag dul, uair amháin eile, chuig García Bernal - fear a mbíonn gné pholaitiúil leis an mhórchuid dá shaothar - atá an-inchreidte sa phríomhról.

Is cinnte go gceisteoidh roinnt breathnóirí ar chóir ceiliúradh a dhéanamh ar an am a chuir gníomhaíochas polaitiúil cuma na margaíochta air féin ach ar an iomlán is seoid de scannán é No.

*

Scáileán

This is 40

The We and the I

Judd Apatow, 15a

Léirmheas le Tara Ní Mhurchú

nós 21

Michel Gondry, 15a

*****

Tá tréithe úra smaointeoireachta ag baint leis an scannán leantach seo ar Knocked Up ón stiúrthóir céanna, é bunaithe thart ar an lanúin Pete (Paul Rudd) agus Debbie (Leslie Mann) agus ar an tslí a mbíonn siad ag déileáil le saol an phósta.

Trí iarracht a dhéanamh aghaidh a thabhairt ar a gcuid fadhbanna caidrimh féin, tugann siad faoi deara go bhfuil orthu athrú saoil a dhéanamh chun go n-oibreodh an caidreamh amach. Ach tá sé seo deacair nuair atá páistí agat, go háirithe déagóirí, agus tú ag streacailt le teacht na 40í.

Mar aon le gach pósadh tá nósanna fós ag an mbeirt a chuireann isteach ar an duine eile - bíonn Pete ag ithe cístíní cupa as radharc Debbie agus ise ag caitheamh tabaic ar shiúl uaidh sin. Ar chúis éigin bíonn siad buartha faoi chúrsaí airgeadais - cé go bhfuil teach mór, Lexus SUV agus BMW acu! Úsáideann Apatow aoir shóisialta go glic sa scannán agus cuireann aisteoirí eile ar nós Chris O Dowd, comhghleacaí Pete, agus a athair Albert Brooks go mór leis an ngreann.

Seans go bhfuil cuid de na conclúidí sa scéal brúite amach ach ag an deireadh ceann de na príomhthéamaí i This is 40 ná glacadh le lochtanna do pháirtnéara - sin an rún chun caidreamh a choimeád beo. Comhairle mhaith!

Léirmheas le hÚna B

*****

Ba shuíochán ríoga i gcónaí é cúl an bhus. Áit na ndaoine is cúl agus áit na mbulaithe. Na daoine leis an ghuthán is fearr agus leis an ghruaig is deise. Barr an bhus áit na ngeocach ar ndóigh.

Leanann an scannán dream déagóirí ar a lá deireanach ar scoil agus iad ar bhus chuig an Bronx i Nua-Eabhrac.

Is í Teresa an príomhphearsa, a bhfuil a buachaill ar an bhus chomh maith, agus í ag déanamh gach iarracht an áit sna cúlsuíochán a chaill sí roimhe seo a fháil thar nais arís.

Tá greann ann ach téann Gondry ar ais chuig an phríomh-phointe - gur féidir le déagóirí cruálacha tionchar láidir bheith acu ar dhéagóirí eile atá neamhshlán - scaipeann siad na déagóirí seo lasmuigh den slua, iad ina n-aonaráin.

D’oscail an scannán seo Féile Cannes anuraidh, rud atá iontach mar gur roghnaíodh na haisteoirí ó scéim iar-scoile.

Tá an easpa taithí le feiscint i roinnt radharcanna ach déanann an réalaíochas agus an paisean an difríocht.

Scéal simplí é seo ach scéal lán de mhothúcháin éagsúla a thugann léargas réalaíoch don lucht féachana ar shaol na ndéagóirí sa lá atá inniu ann nó, agus b’fhéidir sa lá a bhí ann chomh maith.

*

22 nós

scáileán

Vittorio De Sica - Ladri di Biciclette 1948

Níl mórán scannán níos cumhachtaí ná an saothar Iodálach Ladri di Biciclette (Na Gadaithe Rothair) a léiríonn an saol mar a bhí sa Róimh i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda.

Stiúrtha ag Vittorio De Sica agus eisithe siar sa bhliain 1948, taispeánann sé an chaimiléireacht a bhain leis an saol polaitíochta ag an am, agus an tionchar a bhí ag an gcleachtas sin ar phobal na hIodáile.

Léirítear an domhan seo trí shúile an duine aonair Antonio Ricci, príomhcharachtar an scannáin. Fear den lucht oibre é seo agus is eilimint í sin a chuir Ladri di Biciclettte ag lár na gluaiseachta Neorealismo (an nua-réalachas Iodálach) a bhí ag muscáilt stíl úr scannánaíochta sa tír ag an am.

Cé gur thaitin an seánra - a thug tús áite d’fhadhbanna sóisialta na ndaoine - go mór le gnáthphobal na hIodáile chuir an rialtas bac ar na saothair ar feadh beagnach deich mbliana toisc gur chreid siad go raibh an íomhá den pholaitíocht a

léirigh an nua-réalachas ag tarraingt droch-chlú ar an stát.

Bhí tionchar mór ag stiúrthóirí eile ó thíortha eile ar De Sica. Sna 1950í scríobh comhbhunaitheoir na hirise Fraincíse ‘Cahiers du Cinema’, André Bazin, altanna ag iarraidh míniú a thabhairt ar eilimintí difriúla agus ar chur chuige nua scannánaíochta.

Chreid Bazin gur cheart taifead a dhéanamh den saol mar a bhí agus é sin a thaispeáint lom ar an scáileán don lucht féachana.

Chuaigh Robert Flaherty i bhfeidhm ar De Sica chomh maith lena chuid oibre Nanook of the North (1922) agus Man of Aran (1934). Sna scannáin seo taispeántar an saol crua a bhí ag daoine ar Oileáin Árann agus i gCeanada Artach.

Ba ceannródaí é Flaherty mar níorbh ann don stíl faisnéise seo roimhe.

Rinne sé taifead ar an saol réalaíoch agus scaip an stíl úr san Eoraip agus sna Stáit Aontaithe.

Don chéad uair bhí an saol ar an scáileán ag freagairt don saol fíor.

D’imigh stiúrthóirí den nós de bheith ag léiriú na

scannán clasaiceach

sochaí agus an tsaoil ar bhealach rómánsúil idéalaíoch agus tosaigh siad ag taispeáint na dtrioblóidí agus na ndeacrachtaí a bhain leis an saol, ar bonn laethúil, ar bonn polaitiúil agus ar bhonn eacnamúil.

Tá Ladri di Biciclettte go mór sa seánra seo, lena phríomh-theachtaireacht go mbíonn an saol crua in amanna agus nuair a bhíonn cás ar leith ann go mbíonn orainn rudaí a dhéanamh nach ndéanfaimis de ghnáth.

I gcomhthéacs an phlota tosaíonn na daoine bochta sa Róimh ag goid óna chéile toisc nach raibh an dara suí sa bhuaile acu.

Tugann De Sica léargas ar an ísliú brí agus an dúlagar a bhí i measc an phobail sa Chathair Shíoraí ag an am, agus streachailt an duine aonair ag leagan béime air.

Feiceann muid sráideanna salacha na Róimhe, gnáthdhaoine gan pingin rua acu. Feiceann muid bean chéile Antonio, Maria, agus í ag iompar buicéidí uisce suas staighre chuig an árasán beag bídeach, toisc nach bhfuil aon uisce acu san fhoirgneamh.

Tá seatanna d’fhir dífhostaithe ag bailiú le chéile le dul i mbun déirce agus iad ag impí ar dhaoine chun an chéad phost eile a fháil.

Cabhraíonn na híomhanna láidre seo go mór le fírinne na linne a mhíniú don lucht féachana - díreach an rud a bhí ó De Sica.

Tá blas d’fhíorshaol na Róimhe le feiscint sa scannán.

Níor úsáid De Sica aisteoirí mór le rá, nó seiteanna, nó fiú mórán daoine breise - na radharcanna atá le feiceáil ann is é sin mar a bhí an chathair: An bochtannas mar

nós 23

a bhí, na sráideanna mar a bhí agus an saol iomlán mar a bhí ag muintir na Róimhe. Is léargas agus pictiúr láidir é máistir i mbun oibre.

Tá muintir na Róimhe ag cuartú saol níos fearr dóibh féin agus dá gclann.

Bíonn trua againn do Antonio agus a mhac gleoite agus iad ag imeacht timpeall na cathrach ag cuartú a rothair a goideadh uaidh ionas go mbeidh sé in ann obair a dhéanamh.

Tá an turas seo roinnte idir lagmhisneach agus dóchas.

Teipeann orthu ag críoch an scannáin ach tá an grá fós le feiceaíl idir an t-athar agus an mac, agus an turas tagtha chun deiridh nuair a thagann siad abhaile.

Ní bhfuair siad an rothar agus mar sin de ní beidh sé in ann an post a fháil. Sin mar atá an saol uaireanta.

Cé nach bhfuil an scannáin ag cur an mhilleáin go díreach ar rialtas na hIodáile, is léir gurb é an córas politíochta agus an tsochaí a ligeann síos na daoine bochta sa deireadh.

Scéal cumhachtach faoi thréimhse chorrach i stair na hIodáile ó súile an ghnáthdhuine sa Róimh.

Clasaic gan aon agó.

Tara Ní Mhurchú

24 nós

teic

Léiríonn Eoin P. Ó Murchú an tarraingt leis na brící beaga cáiliúla

*

teic

I

nós 25

lego? leoga!

s beag rud ar domhan atá chomh gleoite foirfe le bosca breá Lego nua as an bpíosa.

Agus mé i mo pháiste ba dhlúthchuid den Nollaig agus de bhreithlaethanta agam bosca beathaithe Lego a fháil.

Is cuimhin liom an díomá ollmhór a bhí orm nuair nach bhfuair mé foireann an Iarthair Fhiáin, theastaigh an Dún Mór agus na Saighdiúirí uaim agus ní bhfuair mé ach an Baile agus na Buachaillí Bó (ag smaoineamh air anois, tá an Dún uaim fós!)

D’imigh sin agus tháinig bronntanais éagsúla ar an saol, stuif níos oiriúnaí do dhuine níos sine.

Ansin, díreach dhá bhliain ó shin fuaireas bronntanas Nollag ó chara liom, eitleán mór dearg Lego agus chuir sé mé ag smaoineamh ar na brící breátha beoga úd agus ar an taitneamh atá le baint astu.

Is ó leg godt na Danmhairgise a thagann an focal Lego, ‘spraoi go maith’ a chiallaíonn sé agus is cinnte gur leis a bhí an spraoi go maith!

Ba shiúnéir Danmhairgeach é Ole Kirk Christiansen a thosaigh an comhlacht sa bhliain 1932 agus dhéantaí bréagáin adhmaid ar dtús.

Is sa bhliain 1949 a thosaigh an comhlacht ag cur brící tógála ar fáil agus tá sé ag dul ó neart go neart ó shin.

Tuigtear go bhfuil suas le 62 bríce ann in aghaidh gach duine ar an domhan seo (ó go bhfuil bailiúchán ollmhór agam tuigim go bhfuil duine éigin gann go maith orthu!)

Ait go leor do chomhlacht chomh mór leis, bhí deacrachtaí gnó ag Lego ag tús na mílaoise seo is ní raibh brabús á dhéanamh acu.

Mar bharr ar an donas d’imigh paitinn na mbrící ó mhaith agus bhí cead anois ag comhlachtaí ar nós Megablocks agus eile brící atá inúsáidte le brící Lego féin a chruthú.

Tar éis do Lego díriú ar fhoirne speisialta do dhomhan Harry Potter agus Star Wars is nascadh le cluichí ríomhaireachta is mar sin de tháinig athrú ar chúrsaí agus cinntíodh todhchaí an bhréagáin.

Locht eile orthu ná go raibh an costas ard go maith.

Cuid den fáth a bhfuil costas chomh hard sin ar Lego ná go bhfuil an comhlacht fíorthiomanta táirge ar ardchaighdeán a chur ar fáil, nó sin a deir siad pé scéal.

Ag breathnú dúinn ar na brící bídeacha chaithfeá aontú leo nach an gnáthchineál truflaise plaistigh a bhíonn i gceist leo.

Bliain amháin fuaireas seanbhosca Lego a bhíodh ag

m’athair romham, bosca seod, is bhí an cleamhnas déanta.

Chuaigh mé go Legoland Windsor taobh amuigh de Londain fiú, eispéireas a bhí dochreidte ar fad do dhuine a bhí ag éirí an-tógtha le Lego.

Ann, tá gnáthpháirc siamsaíochta le rollchostóirí chomh maith le holldealbha déanta as Lego fud fad na háite.

Bíonn ceardlanna ar leith ann le Lego Mindstorms; bealach le Lego a dhéanamh beo agus ríomhchláru a dhéanamh ar róbait.

Is é Mindstorms an pacáiste aonair is mó díol riamh ag an gcomhlacht agus is iomaí comórtas innealtóireachta is deartha do leithéidí NASA a bhaineann úsáid as na brící cliste seo. Ó gur spreagadh mo shuim i Lego athuair tá draoi sin an tsaoil inniu, an t-idirlíon, tar éis iontaisí a roinnt liom.

Daoine a dhéanann ealaín as na brící, dealbha móra nó radharcanna atá lomlán le mionsonraí.

Tá leagan den Bhíobla curtha i láthair trí Lego ann fiú!

Cuireann roinnt den nuálacht seo agus na mionpháirteanna speisialaithe ach go háirithe as do sheanóirí Lego, dream atá fíordhílis agus fíorchosantach faoin mbunbhréagán.

Is cosúil go mbeidh an Lego in uachtar go gceann tamaill fhada fós.

Bhraith mé uaim é, caithfidh mé a rá.

Ní fheadar an bhfuilim róshean dó ná don draíocht dhaite phlaisteach?

BRÍCE EOLAIS

• Tá poll i gcloigeann na ndaoine beaga le nach dtachtfaidh daoine beaga (páistí) orthu!

• Ní bhíonn daoine le gruaig fhionn ann mar nach n-oireann sé do na haghaidheanna buí!

• Cruthaítear 19 billiún bríce sa bhliain, sin thart ar 36,000 bríce gach nóiméad.

• Cruthaíodh breis is 400 billiún bríce ón mbliain 1958 i leith.

• Ní dhéantar gunnaí ach do na seiteanna fantaisíochta.

• Is as stiréin bhútaidhé-éine aicrilinítríle atá na brící déanta (ach thuig tú sin cheana féin!)

• Tá 915 milliún bealach ann le 6 bhríce Lego a chur lena chéile!

**

Ceol Taisteal

26 nós

gníomhaíochas

ár líonra sóisialta?

Tá dul chun cinn áirithe á dhéanamh ag pobal na Gaeilge ach tá géarghá go fóill le gréasán ceart sóisialta Gaelach, a scríobhann Tomaí Ó Conghaile...

D

há bhliain ó shin scríobh mé alt tuairimíochta don nuachtán Gaelscéal inár léirigh mé an fhís atá agam, agus ag go leor Gael eile, go dtiocfaidh an lá ina mbeidh gréasán ceart Gaelach i bhfeidhm ar fud na tíre.

Ní díreach ranganna agus scoileanna a bhí i gceist - cé go bhfuil barrthábhacht leo sin chomh maith - ach gréasán sóisialta a chuireann ar chumas cainteoirí Gaeilge bualadh gan stró le baill eile de phobal s’againn, is cuma cén áit in Éirinn ina bhfuil siad.

Ag croí an ghréasáin seo tá caiféanna, pubanna agus ionaid eile inar féidir le Gaeil áitiúla, nó iad atá ar cuairt, bualadh isteach, cupán caife a ól, teacht ar ár meáin chlóite, freastal ar imeachtaí rialta agus fiú fanacht thar oíche dá mba mhian leo.

I dtíortha ar nós na Catalóine agus Thír na mBasach, tá áiteanna den chineál seo ina gcnámh droma ag gluaiseacht na teanga, agus is mór an difear a dhéanann siad do shaol laethúil na bpobal sin.

Cibé baile ina mbíonn tú sna dúichí sin beidh tú in ann theacht ar áit – caifé nó beár beag mar shampla – ina bhfuil teanga dhúchais na tíre á labhairt go hoscailte agus á cur chun cinn ar bhealach muiníneach neamhbhalbh.

Ar ndóigh, tá an dá theanga seo níos láidre ná an Ghaeilge faoi láthair ach bíonn na hionaid le fáil fiú i gceantair ina bhfuil an lámh in uachtar ag an Spáinnis, rud a dhéanann níos luachmhaire go fóill iad.

Neartaítear féiniúlacht an phobail go suntasach tríd an phróiseas leanúnach pearsanta seo agus d’aithneodh aon Ghael gur rud é sin atá de dhíth go géar ar ár bpobal féin i láthair na huaire.

Ar bhealach is líonra sóisialta san fhíorshaol iad, agus in aois seo na bhforbairtí teicneolaíochta tá a fhios againn uilig an tábhacht a bhaineann le líonrú sóisialta.

Na háiteanna in Éirinn a bhfuil spás sóisialta

éifeachtach cheana féin ag pobal na Gaeilge - na Cultúrlanna ó thuaidh; Sráid Fhearchair agus a pobal gaolmhar; Café Cois Laoi; an iliomad teach tábhairne agus bialann srl. sna ceantair Ghaeltachta - tá mothúchán pobail níos láidre iontu ná sna háiteanna ina bhfuil cainteoirí Gaeilge ach atá gan an líonra sóisialta Gaelach sin.

Cad é atá le déanamh mar sin? Is fíor gur de réir a chéile a thógtar na cáisleáin ach más todhchaí pobail, teanga agus cultúir - atá uilig faoi bhagairt - atá á cruthú againn ní mór dúinn ar fad tabhairt faoin obair atá riachtanach.

Bíonn rólanna éagsúla le himirt ag gach duine teaghlaigh a thógáil, oideachas a chur ar fáil, na meáin a sholáthar, feachtasaíocht a dhéanamh - ach beidh neart léitheoirí de chuid na hirise seo in ann páirt ghníomhach a ghlacadh i bhforbairt ár ngréasán sóisialta.

In am seo na déine ní fiú fanacht ar chuidiú nó ar chead na n-údarás le tús a chur le fíorú na físe. Go deimhin ba ón phobal aníos a tháinig na tograí Gaeilge is tábhachtaí thar na blianta - toil, paisean, sprioc, cur chuige, dóchas agus misneach na comhábhair a bhí de dhíth riamh agus atá de dhíth anois.

Dhá bhliain ar aghaidh ó scríobh mé an chéad alt ar an ábhar seo is beag forbairt nua fheiceálach atá déanta againn maidir le saol sóisialta ár bpobail féin.

Chun tograí úra san earnáil seo a spreagadh, chun feasacht a chothú maidir leis na deiseanna sóisialta atá cheana féin amuigh ansin agus chun ár bhféiniúlacht pobail a neartú dá réir, tá eolas á chur le chéile ag NÓS maidir le caiféanna, pubanna, ionaid shóisialta, Gaelimeachtaí comhaimseartha agus tithe lóistín atá tiomanta dár dteanga go príomha.

Cuirfear an t-eolas ar fáil san iris agus ar nosmag.com amach anseo. Bígí linn - déanaimis ár dteanga agus ár bpobal níos feiceálaí, níos bríomhara agus níos sláintiúla.

Má tá do thogra, imeacht nó gnó mar chuid de líonra sóisialta na Gaeilge, cuir in iúl dúinn ag eolas@nosmag.com

*

gníomhaíochas

nós 27

GnBL

dún na ngall

doire

GnB

GnB

GL

béal feirste

an tiúr

maigh eo

B

G

ráth cairn

GnBL

conamara

bác GnB

gaillimh

GB

GnL

ciarraí

GL GnBL

an rinn

corcaigh

*Cuirfear eolas mionsonraithe ar fáil amach anseo

EOCHAIR G tábhairne / caifé n bia B imeachtaí L lóistín

28 n贸s

*

Ceol

*

Ceol

n贸s 29

Máirtín Ó Cadhain - Dhá Scéal / Two Stories Cló Iar-Chonnacht Léirmheas le Caitlín Nic Íomhair

Tá a seoidscríbhneoirí féin ag gach aon teanga – daoine a dhéanann ealaín as a streachailt leis an teanga sin.

Níl frídín amhrais ach gurb é Máirtín Ó Cadhain mórscribhneoir an chéid seo caite, murab é an t-údar is tábhachtaí i nualitríocht na Gaeilge ar fad é.

Ach níl saoi gan locht. Más rud é go dtosaíonn tú le

*

leabhar clasaiceach Leabhair Ceol Scáileán

luathscéalta dá chuid, seans nach bhfeicfidh tú an íogaireacht, an acmhainn shearbh grinn, an mianach sin a scarann Ó Cadhain ó sheanchaithe agus scéalaithe a linne.

Má thosaíonn tú rómhall ina shaothar, is baolach nach mbeidh sainchleasa teanga Uí Chadhain ar eolas agat agus go rachaidh tú amú.

‘Séard atá sa leabhar seo ná an dá scéal is cumasaí ó Cois Caoláire, an cnuasach deireanach leis sular ghlac sé sos 10 mbliana ón scríbhneoireacht.

Deirtear gur shroich sé barr a réime i ndiaidh an tsosa sin lena shraith trí leabhar, ach cuirim féin an dá scéal seo i measc na scríbhneoireachta is fearr leis.

San am a mbíodh daoine eile ag déanamh gaisce le scéalta faoin nua-aois, faoi choimhthíos cathrach agus faoi chorrabhuais colainne, rinne Máirtín Ó Cadhain ealaín de scéal chosmhuintir seanfhaiseanta na hÉireann.

Scéalta iad seo a bhaineann le mná nár éirigh leo sa saol de réir shlat tomhais a ré – mná nár phós nó nár sholáthair páistí, is atá sáite ina dteip is ina ndólás dá bharr.

Tá ‘Ciumhais an Chriathraigh’ an-chorraitheach ar fad mar chur síos ar bhean imeallach atá ag streachailt i gcoinne a dóchais féin, agus rogha aici dul i muinín an dóchais sin go lomnocht leochaileach nó fanacht druidte inti féin, uaigneach ach socair.

Ní mhillfidh mé an deireadh ort ach glac uaimse go mbeidh do chroí istigh ann.

Cur síos ar bhean chéasta eile atá sa dara scéal, ‘An Strainséara’, faoi mháthair cúigear marbhghinte nach raibh cead aici sochraid a thabhairt dá clann nó paidreacha a chur lena n-anam ‘neamhnite’ de réir chreideamh an lae.

Agus iad ag dul in aois, socraíonn sí féin agus a fear ar a ngabháltas a fhágáil do nia s’acu a thagann le lámh chúnta a thabhairt.

Seachas sult a bhaint as an chomhluadar úr seo, is amhlaidh nach ndéanann an fear óg agus a nósanna eachtrannacha ach crá croí agus cumha na mná i ndiaidh a páistí féin a mhéadú.

Níltear d’aon tuairim faoi dheireadh an scéil - an léiriú

dóchais é nó nach é - ach bhraithfeá go raibh sólás éigin ann in insint an scéil fiú – go dtugann Ó Cadhain glór agus aitheantas faoi dheireadh do chrá na mban seo mar mháithreacha dobrónacha.

Cé go bhfuil an leabhar trom agus gruama go leor – ní léifinn an ceann seo sínte ar an trá – ní seanleabhar ag olagón faoin drochshaol atá ann ach cur síos nua-aimseartha, comhfhiosach, thar a bheith tuisceanach ar uaigneas agus ar choimhthíos.

Bréagnaíonn sé an iomhá den seansaol a bhíodh á moladh go folamh ag lucht maoithnis agus tugtar rud éigin i bhfad níos inchreidte agus níos spéisiúla ina áit.

Agus - cé go bhfuil ar a laghad leathchéad bliain agus athrú saoil ollmhór idir léitheoirí ár linne agus suíomh na scéalta - tuigeann tú fós do na mná seo, dá n-uaigneas agus dá bhfantaisíocht.

Cúis iontais agus cúis misnigh i gcónaí domh a thuisceanaí is atá an Cadhnach do chás na mban.

Ní hiondúil go molfainn leabhar dátheangach seachas an buntéacs, ach mar a mhaígh an Cadhnach féin go bródúil, ní thugann sé ‘oiread agus an t-orlach’ dá chuid léitheoirí, rud a chiallaíonn gur minic an teanga – dá fheabhas í – ina bac ag léitheoirí.

Ní miste aistriúchán a bheith ann anois is arís le cuidiú le nath aisteach nó le híomhá éigin a shoiléiriú, agus toisc nach bhfuil an Ghaeilge agus an Béarla béal le béal mar a bhíonn i gcnuasaigh filíochta dá shórt, ní sciorrann do shúile chuig an Bhéarla de d’ainneoin sa cheann seo.

Maidir leis na haistriúcháin féin, tá siad go maith; dílis gan a bheith ciotach i dteanga eile, agus is iondúil go dtugann siad brí agus cumhacht an bhuntéacs leo - ní nach beag i saothar íogair dá shórt.

Is fiú go mór an dua a chaitheamh ar scríbhneoireacht dhúshlánach, shaibhir an Chadhnaigh, agus ní cúis náire í má bhíonn ort an corrleagan malartach de ‘phortach’ a sheiceáil san fhoclóir.

Cuideoidh an leagan seo le Gaeilgeoirí óga dul i ngleic le scoth a n-oidhreachta liteartha.

nós 31

NO NUKES! an bhfuil tú in éadan cumhacht agus cogadh núicléach? iontach! muidne chomh maith. glac síntiús amach linn agus troidfidh muid na núicí le chéile.

glac síntiús linn put nós in your hands

+ FAIGH gach eagrán sa phost gach mí. + SÁBHÁIL 17% ar phraghas clúdaigh na hirise. + BÍ ar an eolas faoi bhuntáistí agus imeachtaí speisialta NÓS. + ÍOC anois ar líne le cárta creidmheasa trí PAYPAL ag www.nosmag.com nó le seic/ordú poist leis an bhfoirm seo thíos.

NÓS Cultúrlann McAdam Ó Fiaich 216 Bóthar na bhFál Béal Feirste BT12 6AH Ainm / Name: Seoladh / Address: Rphost / Email: Fón / Phone:

ROGHNAIGH SÍNTIÚS: Éire €50 / £40 Sasana, Alba, Cymru £50 An Eoraip €80 Cuid eile den Domhan €90

*

Ceol

34 nós

saol

cumarsáid chaolchúiseach Impíonn Seanán Ó Coistín ar mhná an domhain cuidiú leis na fir. Conas? Gan labhairt leo go doiléir, indíreach...

I

s dhá dhream éagsúla iad fir agus mná – go huile is go hiomlán.

Is iomaí bealach ina bhfuil siad éagsúil agus is iomaí baol a bhíonn ann go mbeidh míthuiscint eatarthu os rud é go bhfuil nósanna éagsúla ag fir agus ag mná.

Feictear an éagsúlacht ina nósanna i ngach gné den saol ach b’fhéidir gurbh iad na nósanna cainte baineannacha agus fireannacha ceann de na gnéithe is suntasaí a léiríonn an chodarsnacht agus an éagsúlacht idir fir agus mná.

San alt seo, ba mhaith liom, mar fhear, comhairle a thabhairt do mhná chun cabhrú linne, fir an domhain, sibh a thuiscint níos fearr ionas nach mbeidh fadhbanna eadrainn.

Molaim daoibh – impím oraibh fiú – an chomhairle seo a ghlacadh agus leas a bhaint aisti.

Is daoine diúide muid. Nílimid chomh glic agus chomh grinn is atá mná mar sin ní thig linn rudaí a deir mná linn a thuiscint go furasta.

Go minic, is é údar na faidhbe ná go ndeir mná rudaí go doiléir agus go caolchúiseach ag súil leis go dtuigfidh fir iad.

Ach ní thuigeann!

Mar sin go hachomair is éard atá a rá agam ná – ná bígí caolchúiseach. Abair amach é!

Cruinnigh bhur gcuid cainte. Tuigimid é nuair atá sé soiléir agus díreach. Ná bígí buartha faoi ár mothúcháin (ach ná téigh thar fóir ach oiread, le bhur dtoil).

Mar chabhair, tabharfar samplaí anseo de rudaí a deir cuid mhór ban agus an bealach ar chóir dóibh é a rá ionas go dtuigfidh fir iad.

“Pléascfaidh mé mura théim chuig an leithreas go hanluath.”

An rud a deir sí: “Caithfidh mé dul go dtí an leithreas chomh luath is a shroichimid an áit.”

An rud atá ar intinn aici: “Caithfidh mé mo mhún a dhéanamh anois díreach.”

An rud a chloiseann na fir: “Ba mhaith léi dul go dtí an leithreas ar ball beag. Beidh sí in ann fanacht tamaillín eile.”

Míniú: Is fir muid. Bíonn orainne mún a dhéanamh freisin. Tá sé níos fusa dúinne mún a dhéanamh ná mar atá sé do mhná. Tuigimid seo go han-éasca.

Abair linn gur gá duit mún a dhéanamh, na prátaí a thaomadh, na bláthanna a bhaisteadh, pingin a chaitheamh agus mar sin de. Abair cibé nath is fearr leat.

Ná bíodh aon náire ná drogall oraibh é seo a rá go soiléir.

An rud ba chóir do mhná a rá: “Caithfidh mé mún a dhéanamh anois díreach!”

“Ceannaigh sin dom.”

An rud a deir sí: “Tá an gúna/mála/uaireadóir/na bróga sin go deas.”

An rud atá ar intinn aici: “Taitníonn sin liom. Ba mhaith liom go gceannófá dom é/iad.”

An rud a chloiseann na fir: “Taitníonn na rudaí sin léi.

(Is cuma liom).”

Míniú: De ghnáth ní thuigimid cad é go díreach a thaitníonn le mná. Agus dáiríre, is beag an spéis atá againn in

*

saol

éadaí agus smideadh mná.

Chomh fada is a bhreathnaíonn bean go deas sna héadaí, is cuma linn faoi na rudaí sin. Má tá sé ag teastáil uait, abair linn (go caoin). Taitníonn sé linn rudaí a cheannach daoibh agus is maith linn sibh a shásamh. Ní thuigimid nod mar seo mar níl an cuspóir soiléir.

Is sealgairí iad fir. Téimid ar thóir ainmhithe agus rudaí eile. Inis dúinn cad ba mhaith libh agus cá bhfuil siad agus rachaimid chun iad a fháil. Ar nós madraí!

“Bróga dubha! Thall ansin! ¤120! Faigh iad! Brostaigh!

Brostaigh!” Abair sin le d’fhear agus tiocfaidh sé ar ais chugat ag léimneach thart agus sceitimíní air tar éis dó an chreach (.i. bróga, seodra agus araile) a fháil duit. Ná dearmad a rá leis gur buachaill maith é agus bheadh póg nó dhó go deas freisin.

An rud ba chóir do mhná a rá: “Taitníonn na rudaí sin liom. Ba bhreá liom dá gceannófá dom iad.”

“Tabhair chuig an bhialann sin mé ar mo lá breithe.”

An rud a deir sí: “Is bialann deas í sin.

Bheadh sé go deas dul ann chun lá breithe a cheiliúradh.”

An rud atá ar intinn aici: “Beidh a fhios aige gur mhaith liom dul go dtí an bhialann sin ar mo lá breithe.”

An rud a chloiseann na fir: “Taitníonn bialann áirithe léi. Bíonn cóisirí ann.”

Míniú: Chuala an fear í ag rá go raibh bialann dheas ann. Níor chuala sé í ag rá go neamhdhíreach gur mhaith léi dul ann leis ar a lá breithe. Dá bharr, ní gá dó faic a dhéanamh.

De ghnáth, ní thuigeann fir na noda seo. Níl an teachtaireacht láidir agus díreach a dhóthain chun a chur in iúl dó gur chóir dó bord a chur in áirithe agus í a thabhairt chuig an bhialann ar a lá breithe.

An rud ba chóir do mhná a rá: “Taitníonn an bhialann sin liom. Tabhair chuig an bhialann sin mé ar mo lá breithe.”

B’fhearr léi go gcuireadh an fear tús leis an spraoi sa leaba.

Cad a deir sí (léi féin): “Ba mhaith liom leathar a bhualadh leis. Ba bhreá liom dá mbéarfadh sé greim orm agus go mbainfeadh sé m’éadaí díom.”

An rud atá ar intinn aici: Ba mhaith léi leathar a bhualadh leis ach ní mian léi tús a chur le himeachtaí. Déan rud éigin a bhuachaill!

An rud a chloiseann na fir: Faic!

Níl sé curtha in iúl ag an mbean go bhfuil fonn leathair uirthi agus gur mhaith léi go gcuireadh sé tús leis. B’fhéidir gur mhaith leis an rud ceannann céanna a dhéanamh ach níl

nós 35

*

36 nós

saol

sé chun aon rud a dhéanamh ar eagla go mbeadh sí ar buile leis agus go scriosadh sé an caidreamh eatarthu.

Comhairle: Is fir muid. Tá dúil ollmhór againn i gcúrsaí collaí. Iontas na n‑iontas! Tá focal faoi leith ann do dhaoine a bhfuil dúil ollmhór acu i gcúrsaí collaí – adharcachán. (Tá leid i bhfréamh an fhocail – adharc).

Ní thógann sé mórán chun muid a spreagadh agus a mhúscailt. Ní gá ach leid bheag a thabhairt dúinn. Más bean thú a bhí sa dáil seo cheana lean na treoracha seo a leanas.

An rud ba chóir do mhná a rá/a dhéanamh: Leag do lámh ar a ghabhal agus abair go ciúin ina chluas “Bain díot d’éadaí.” Geallaim daoibh go ‘n-éireoidh’ leis sin.

Teachtaireacht chun cuireadh a fháil chuig cóisir.

An rud a deir sí: “Conas atá tú inniu? An bhfuil mórán oibre le déanamh agat?”

An rud atá ar intinn aici: “D’fhiafraigh mé conas atá tú inniu mar nod ag súil le go dtabharfaidh tú cuireadh dom chuig do chóisir.”

An rud a chloiseann na fir: “Conas atá tú? An bhfuil tú gnóthach?”

Míniú: Ní raibh aon bhaint leis an teachtaireacht leis an gcóisir. Ná bí ag súil le go dtuigfidh fir go raibh sin ar intinn agat. Ní nach ionadh!

Tá seo i bhfad ró-dhoiléir d’aon fhear.

B’fhéidir go mbeadh bean in ann an nasc a dhéanamh idir teachtaireacht mar sin agus an cuspóir chun cuireadh a thabhairt don seoltóir ach níl an cumas sin ag fir. Is gá é a rá go soiléir agus go beacht.

An rud ba chóir do mhná a rá: “An féidir liomsa teacht chuig do chóisir freisin?”

Mar fhocal scoir, a mhná, tá súil agam go bhfuil tuiscint níos fearr agaibh ar nósanna cainte fir.

Ní féidir bheith neamhdhíreach agus caolchúiseach linn. Is gá bheith díreach agus soiléir.

B’fhéidir go gceapfá nach bhfuil sé banúil rudaí a rá go lom díreach ach más mian leat maireachtáil le fir agus míthuiscintí a sheachaint, ní mór dearmad a dhéanamh de nósanna cainte baineannacha agus labhairt go díreach le fir.

Beidh sé mar shochair don dá ghnéas.

An bhfuil fonn ort freagra a scríobh ar mholtaí nó ar thuairimí Sheanáin? Beidh fáilte romhat. Seol rphost chugainn ag eolas@nosmag,com

*

38 nós

saol

{Tá an scéal seo bunaithe ar fhíor-eachtraí ach athraíodh roinnt de na hainmneacha ar chúinsí dlí agus chun daoine soineanta a chosaint} Bhí Máire Rua neirbhíseach. Ó bhog sí ó Rann na bhFaolán go Gormghó na hAlban, ní raibh mórán cairde aici.

Bhí sé uaigneach go leor, i gcónaí ag faidíocht i ndiaidh an bhaile.

Ag streachailt léi ar feadh sé mhí a bhí sí, sé mhí nach bhfaca sí aon loinnir mar níor nocht an ghrian sa chathair sin le trí scór bliain.

Lá amháin áfach, agus í ag obair i dteacht tábhairne, ‘Her Majesty’s Loyal Highlander’s Rest’, tháinig athrú ar an scéal, nó b’shin a shíl sí ag an am.

Thosaigh a mobile ag bualadh gan choinne - cha raibh cead aici é a bheith beo san obair dar ndóigh - ach shocraigh sí a fhreagairt cibé ar bith ar an ábhar gur a máthair a bhí ann, agus bhí sí i gcónaí ag imníoch faoina hathair, a bhí tugtha go maith don ól agus bródúil go leor as ar chúis éigin.

Labhair sí lena máthair mar is gnáth, Gaeilge agus Béarla mixeáilte le chéile go maith - nó más duine thú a bhfuil tuairim rómánsúil aige nó aici faoin Ghaeltacht, i nGaeilge bhinn bhlasta dhúchasach shaibhir chruinn chumhachtach

dhraíochta mhuintir Rann na bhFaolán, áit nár tógadh oiread is uan amháin gan Ghaeilge riamh.

“Ok, ok, mammy, labharfaidh mé leat later, tá mé ag workáil anois sa bhar, here comes an tsupervisor! Bye bye,” a dúirt Máire faoi dheifre.

Shit, ró-mhall, isteach le hArchie an tsupervisor.

Cha raibh mórán aithne ag Máire Rua air, shíl gach duine gur duine aisteach a bhí ann agus mhol siad gan bacadh leis, bhí sé amuigh air gur duine dáiríre a bhí ann.

“Mise Gilleasbaig Mac Leòid,” a d’fhógair Archie, gáire mór lán dóchais ar a aghaidh.

“Is e Leòdhasach a tha anam.”

“Bhát?” a dúirt Máire.

“Chuala mi thu a’ bruidhinn Ghàidhlig Èireannach, tha Gàidhlig agam.”

Char thuig Máire a dhath, go dtí gur dhúirt sé gach rud arís i mBéarla agus thuig sí gur thuig sí gach rud an chéad uair.

“O, it was nice to talk to you, ba-deas-labhairt-leat,” a dúirt Máire chomh fadálach le Fear Manach, agus lean sé léi ag obair.

Mhothaigh sí rud beag míchompordach leis an fhírinne a dhéanamh leat.

Mar sin féin, ar a bealach abhaile, tosaigh sí ag smaoineamh ar an ‘Ghilleasbaig’ seo - bhí sé suimiúil, deas,

*

saol

níos deise ná an Archie sin ar scor ar bith.

Agus, bhál, bhí sé dathúil go leor is dócha, ar bhealach.

Caithfear a rá, nuair a tháinig sé chuici an tseachtain dár gceann ag iarraidh ‘date’ léi nach raibh mórán iontais uirthi, seans go raibh splanc ann.

Rinne Máire coinne le Gilleasbaig le fonn, Gilleasbaig Mac Leóid, fear óg Gaelach ar chomh aois léi ó Amadainsgeir sna hInse Gall.

Bhuail siad le chéile ar Sauchiehall Street ag a hocht a chlog oíche Dé Máirt. Bhí sé dorcha fliuch agus fuar.

“Ciamar a tha thu a Mhuire?” arsa Gilleasbaig le gáire mór.

“Tá mé go breá, goidé mar atá tú féin?” a d’fhreagair Máire agus í ag smaoineamh léi féin, “Thank f**k I stayed up and watched that ‘Speaking Your Language’ thing”.

“Tha mi gu dòigheil a Mhàiri, tha mi glè mhath,” arsa Gilleasbaig.

“Dóighiúil?, nach tú atá lán duit féin!” arsa Máire, “aidh, fear breá thú!”

“Go bréagha,” a smaoinigh Gilleasbaig – Wow! “Tha thu ghasda a-nochd cuideachd,” ar seisean.

“Gasta?! ‘gheall ó Dhia, an síleann sé go bhfuil an gúna seo ró-slutty?” a smaoinigh Máire.

“O! Níl mé mise gasta, ná baol air,” a dúirt sí go bréag-

mhagúil.”

“Ok,” a dúirt Gilleasbaig, ach ba ríléir nár thuig sé a dhath ar bith den ráiteas seo.

“Tha thu snog a tha mi ag iarraidh a ràdh,” arsa Gilleasbaig.

“A snog?! – hold on there ye boy ye, char thosaigh muid ag labhairt go fóill fiú! – we haven’t even had a conversation!” a d’fhreagair Máire.

“Och a Mháire, bu toil leam bruidhinn riut gu cinnteach,” ar seisean.

“Bruíon liom? – goitse, má leagann tú méar ormsa beidh tú i bponc a bhuachaill.”

“Dè a tha thu a’ bruidhinn mu a dheidhinn a Mhàiri?” arsa Gilleasbaig.

“Dé sa foc atá tusa ag caint fá dtaobh de?” ar Máire.

“Look, maybe we should just speak English Mary,” arsa Gilleasbaig tar éis tost uafasach fada.

“Maybe we should,” arsa Máire.

Is fíorscéal é seo a tharla ar na mallaibh idir beirt Ghael.

Ná lig do thaithí Mháire agus Gilleasbaig cur isteach áfach ar do chuid iarrachtaí aithne níos fearr a chur ar chanúint ná ar Ghaeil na hAlban. Is fiú go mór é, ar mhaith leis an chomhludar agus leis an chultúr!

nós 39

40 n贸s

**

Ceol Taisteal

taisteal

an bog

*

Taisteal

vs

an fog

n贸s 41

Tá Cathair an Cheo ag uimhir a haon de na háiteanna ar fiú cuairt a thabhairt orthu i 2013. Ach an féidir le Doire Cholm Cille dul in iomaíocht le San Fran? An bhfuil cosúlachtaí idir an dá chathair? Fiosraíonn NÓS an scéal...

I

suirbhé a rinne an comhlacht taistil Lonely Planet ar mallaibh, scríobhadh gurb í cathair San Francisco an chathair is mó ar fiú cuairt a thabhairt uirthi sa bhliain 2013.

Ní hiontas ar bith sin, a shíleann sibh, nó is fada go bhfuil clú amuigh ar an chathair chéanna mar cheann scríbe turasóireachta.

Rud eile a d’fhéadfadh a bheith ina ábhar iontais ag léitheoirí, áfach, nó gur ainmníodh Doire Cholm Cille / Doire Calgach ar an cheathrú cathair is meallacaí ar an liosta sin ag Lonely Planet.

Bhí mé féin i mo chónaí i gCathair Dhoire le blianta beaga anuas sular tháinig mé amach anseo go San Francisco sa tsamhradh ar chuairt oibre don bhliain.

Fágann sin go bhfuil bonn comparáide don dá chathair agam féin nach mbeadh ag an ghnáthdhuine, agus ní bréag é a rá go bhfuil an dá chathair inchurtha le chéile ar a lán bealach.

Mar shampla, ceann de na hiontais is mó a bhfuil dúil ag turasóirí ann i gcathair cheomhar San Francisco, ná Droichead an Gheafta Órga.

Tá an scéal mar an gcéanna i gcathair Dhoire, áit a bhfuil na sluaite síoraí ag tarraingt ar Dhroichead na Síochána.

Tá pobal clúiteach Iodálach-Meiriceánach i San Francisco, agus tá iomrá mór i nDoire mar an gcéanna ar

uachtar reoite Fiorentinis, ar Paolo’s Pizzas agus ar an chlub oíche sin do dhaoine a bhfuil an ghrian ag dul faoi ina saol .i. Da Vinci’s.

Bhain Cuid Fathach San Francisco ollchomórtas Biasbabhail ar na mallaibh a dtugtar Sraith an Domhain air (cé nach raibh aon fhoireann ann ó thaobh amuigh de Mheiriceá). Mar an gcéanna, bhain foireann sacair Dhoire craobhchomórtas sacair na hÉireann le déanaí.

Tá príosún Alcatraz suite i lár Bháigh San Francisco – áit ar fhulaing na céadta fear anró, tart agus droch-chuideachta tráth a raibh siad faoi bhroid ansin thar na blianta.

Tá an teach tábhairne The Metro suite i lár chathair Dhoire – áit ar fhulaing mé féin anró, tart agus an drochchuideachta oícheanta Shatharn nuair a tarraingíodh ansin mé

in éadan mo thola thar na blianta.

In ainneoin na gcomhchosúlachtaí siúd uilig atá idir an dá chathair, níor chóir a dhéanamh amach gur aithghin eile a chéile iad.

Cuireadh an méid seo ar na súile domh an deireadh seachtaine seo caite nuair a bhí mé sa charr le cara liom ag dul síos an Castro i lár an lae ghil nuair a chonaic mé beirt fhear caid-nochtaithe ag siúl leo go mínáireach ar an chosán ag taobh an bhealaigh mhóir – bhuel, lena cheart a thabhairt do dóibh ba cóir a rá go raibh siad leathghléasta, nó bhí bróga agus stocaí ar dhuine amháin agus ceamara ar crochta ar théad ar ghualainn an fhir eile.

Chuir an radharc seo i gcuimne domh an uair dheireanach roimhe sin a chonaic mé beirt fhear leathghléasta

amuigh ós comhair an tsaoil.

Bhí mé ar oíche amuigh i nDoire Cholm Cille ag iarraidh tacsaí a fháil abhaile i ndiaidh drochoíche eile sa Metro.

Ní dóigh liom gur bhain ceachtar den bheirt siúd na léintí daofa féin ar mhaithe le grá bráithriúil a léiriú don duine eile áfach, nó bhí sé le sonrú go raibh slua bailithe thart orthu i gcarrchlós Shráid Uilliaim á ngríosadh le damásite a dhéanamh don fhear eile.

Is fíor nár aimsigh dorn aghaidh sa troid an oíche sin, ach gortaíodh duine amháin de na ‘trodaithe’ nuair a bhain sé tuisle as féin ar mhadadh fiáin a bhí ag iarraidh a pháirt féin a imirt sa troid.

Ná tuigtear, áfach, gur beag leis an scríbhneoir seo Cathair Dhoire, nó is iomaí sin rud ionmholta atá ann faoin

*

44 nós

taisteal

chathair.

Tá cuairteoirí dheireadh seachtaine ag tarraingt ar an chathair le blianta beaga anuas, agus is cosúil go bhfuil ardú ag teacht ar líon na gcuairteoirí siúd i gcónaí.

I ndáiríribh, ní iontas ar bith é ach oiread gur ainmníodh Doire Cholm Cille ar liosta sin an Lonely Planet, nó tá cuid mhór le hofráil ag an chathair don chuairteoir.

Cuireann muintir na cathrach fáilte chroíúil roimh chuairteoirí.

Tá siopaíocht don duine ar spéis leis í sin, tithe tábhairne teolaí dóibh siúd atá ag fanacht le lucht siopaíochta.

Chomh maith leis sin, tá rogha fairsing bialann ann a bhfuil bia réasúnta blasta le fáil iontu.

Tithe tábhairne Dhoire Tá bunús na dtithe tábhairne i nDoire lonnaithe cóngarach dá chéile thart faoi lár na cathrach.

Tá áiteanna anseo a dhéanann freastal ar dhaoine ar suim leo damhsa a dhéanamh mar dhioscó an Gaoth Dobhair, an Metro, Sugar agus Da Vinci’s don duine atá ós cionn 25 bliain d’aois.

Don duine ar spéis leis comhrá, cuideachta a chairde agus pionta maith, molaim Tracy’s, The Clarendon nó Sandino’s (thíos staighre).

Bíonn tarraingt mhór ar Peadar O’Donnell’s agus The Dungloe don cheol beo, ach moltar gabháil ann go measartha luath san oíche le suíochán a fháil.

Is réalt faoi cheilt é Tinney’s, teach tábhairne áitiúil i lár na cathrach a bhfuil freastal maith, júcbhosca den scoith agus pionta Guiness dosháraithe ann.

Bialanna Cois Feabhail Tá rogha fhairsing de thithe itheacháin ann thart faoi lár

chathair Dhoire a chuireann cineálacha éagsúla bia ar fáil ar phraghasanna atá measartha réasúnta.

Más spéis leat bia Síneach, molaim The Mandarin Palace ar an ché, mar a bhfuil beár gnóitheach manglam agus ceol beo ag an deireadh seachtaine.

Tá tarraingt mhór ag grúpaí cailíní ar an áit seo, agus is minic a bhíonn aeráid oíche na gcearc ann.

Má bhíonn an t-ádh ort, b’fhéidir go bhfeicfeá Eilbhis Shíneach ag déanamh dúdaireachta ansin, ach bíodh a fhios agat go mbíonn fanacht measartha fada ann do thábla muna mbíonn áirithint déanta agat roimh ré.

Tá cuid mhór áiteanna eile ann thart faoi lár na cathrach a bhfuil gnáthbhia Eorpach iontu. Ar na cinn is fearr acu seo, tá Quay West, The Exchange, Flamin’ Jacks agus Fitzroys. Áiteanna le stopadh Tá cúpla óstán saor go leor thart ar lár na cathrach a bhfuil caighdeán measartha ard iontu. Ina measc seo, tá Da Vinci’s agus The Tower Hotel. Is deacair The City Hotel a bhualadh amach.

Tá an t-óstán seo site i gcroílár na cathrach, agus tá sé in achar siúil de na tithe tábhairne, na siopaí is fearr agus na bialanna is fearr. Tá sólann mhaith acu ann, agus tá rátaí measartha réasúnta acu chomh maith.

Agus an bhéim ar an ‘Bog’ agus ar an ‘Fog’ i mbliana mar sin, is cinnte go bhfuil go leor le tairscint ag an iomaitheoir Éireannach. Ach sula bpacálann tú is fiú go mór blaiseadh a fháil de ghreann mhuintir Dhoire ar dtús agus cuairt a thabhairt ar an leathanach seo, facebook.com/purederry.

Neansaí Nic an Tiompánaigh

46 n贸s

dearadh

*

DEARADH

ag dearadh don todhchaí Is déantóir priontaí í René Mullin a mbíonn an Ghaeilge le feiceáil ina cuid oibre. Labhair muid léi.

“Bíonn gach lá éagsúil agus tú ag scáilphriontáil, ach tosaíonn siad uilig le cupán nó dhó caife!”

Sin a deir an bhean chruthaitheach René Mullin agus í ag tabhairt léargais dúinn ar ghnó na priontála le scáileán.

Lonnaithe i ndeisceart Bhéal Feirste, tá a fiontar priontaí féin aici, Placed, atá i ndiaidh splanc nach beag a lasadh i saol an deartha chomhaimseartha Ghaelaigh.

“I ndiaidh dom go leor rudaí eile a thriail, tá mo chroí istigh sa scáilphriontáil,” arsa René. “Ó thaobh na Gaeilge de, níor fhoghlaim mé an teanga

ar scoil ach nuair a tháinig mé ar ais ó Alba ceithre bliana ó shin, tar éis bheith i mo chónaí ansin le 13 bliain, thosaigh mé ag cur suime inti agus ag úsáid gnéithe Gaeilge i mo chuid oibre.”

Dar léi go mb’fhéidir gur spreagadh a spéis sa chultúr nuair a tháinig a páistí ar an saol.

“Tá mé ag iarraidh go mbeadh an Ghaeilge mar chuid de shaol mo chlainne, ach sa dóigh chéanna a mbíonn táirgí eile comhaimseartha agus dea-dheartha mar chuid dá saol.

“Is féidir leis an Ghaeilge an ról sin a imirt, tá sí ansin le

nós 47

*

48 nós

dearadh

húsáid cibé bealach is mian leat.”

Agus í ag cruthú prionta nua, glacann René inspioráid ó thírdhreach, ó theanga agus ó mhuintir na hÉireann, ar acmhainn iontach iad d’aon ealaíontóir.

Tá an tionchar sin le mothú ar a réimse táirgí ardchaighdeáin, idir thaetuáillí, mhugaí, íomhánna priontáilte agus sparáin, atá le fáil anois i gcuid de na siopaí deartha is fearr sa tír.

“D’íoslódáil mé roinnt táirgí ar an suíomh Etsy. com sa bhliain 2010 faoin ainm Placed,” arsa sise.

“Go gairid ina dhiaidh sin tháinig sár-shiopaí ar nós The Irish Design Shop i dteagmháil liom ag iarraidh mo shaothar a chur ar díol ina stórais.

“Thoilligh mé ar ndóigh agus tá dlús anois á chur faoin obair.

“Bhí An Ceathrú Póilí, an siopa atá lonnaithe sa Chultúrlann i mBéal Feirste, an-tacúil fosta agus an-fhoighneach leis an easpa dul chun cinn a bhí á dhéanamh agam le mo chuid Gaeilge féin!”

Tá René ag treabhadh ar aghaidh de réir a chéile leis an teanga, agus le forbairt a gnó chomh maith.

I ndiaidh cuairt a thabhairt le déanaí ar Showcase Ireland san RDS, tá táirgí Placed anois i níos mó siopaí ná riamh, siopaí ina mbeadh sí féin sona sásta siopaíocht a dhéanamh.

“Is siopaí neamhspleácha bródúla iad, atá ag díriú ar Éirinn, agus tá sin ag teacht go díreach le meon Placed,” arsa René.

“Ceannaím líon ó fhíodóirí anseo sa tuaisceart, Flax Mills agus Thomas Ferguson. Déantar mo pháipéar a phriontáil ag clóphreas áitiúil agus déanann feirmeoir áitiúil na frámaí a úsáidim don scáilphriontáil.

“Baineann mo ghnó le hÉirinn, an áit, na daoine, an teanga.

“Déanaim féin rudaí agus na rudaí nach féidir liom a dhéanamh faighim daoine eile anseo lena ndéanamh dom.”

“Ba bheag nár thug muid uainn ár dteanga agus faoi láthair tá muid ag tabhairt uainne ár ndéantúsaíochta - más féidir liom mo ghiota a dhéanamh le cuid den dá rud sin a choinneáil don chéad ghlúin eile, déanfaidh mé é.”

Agus an todhchaí don dearadh mar sin?

Deir René go bhfuil beocht mhor sa tionscal deartha in Éirinn i láthair na huaire agus go bhfuil rudaí áille ar leith á gcruthú ag dearthóirí anseo i gcónaí.

“Agus leanfaidh seo ar aghaidh a fhad is go dtacaíonn daoine le táirgí atá déanta in Éirinn.”

Ní fhéadfadh muidne é a rá níb fhearr.

*

*

*

dearadh

“Ba bheag nár thug muid uainn ár dteanga agus anois tá muid ag tabhairt uainne ár ndéantúsaíochta - más féidir liom cuid den dá rud sin a choinneáil don chéad ghlúin eile, déanfaidh mé é.” rené mullin

nós 49

50 nós

*

dearadh

Tá áthas orainn a fhógairt go bhfuil ciseán táirgí René le tabhairt amach do Nósadóir ádhúil amháin. Le bheith san iomaíocht sa chomórtas níl le déanamh ach an cheist seo a leanas a fhreagairt: CEIST: Cad is ainm do ghnó deartha René Mullin?

Seol freagraí, mar aon le d’ainm agus áit, chuig eolas@nosmag.com roimh 1 Márta.

*

dearadh

n贸s 51

com贸rtas

52 nós

**

Ceol Taisteal

stíl

Seoda an tSéasúir siún ní dhuinn

*

stíl

S

eans go bhfuil solas an lae ag síneadh de réir a chéile ach tá creathanna fuachta an gheimhridh orainn go fóill.

Tá gá fós leis na cótaí móra teolaí, na scairfeanna a chailleann muid ar oícheanta amuigh agus na buataisí a thugann ó chaife go club oíche muid.

Luaitear an rud seo ‘capsule wardrobe’ go minic in irisí stíle na mban - is téarma é a chuireann síos ar bhailiúchán bunúsach d’éadaí. Éadaí a oirfidh go maith leis na héadaí atá agat cheana féin, éadaí atá éasca le caitheamh, go bunúsach.

Toisc go pléitear an topaic seo minic go leor, agus go mbeidh an aimsir fhuar linn go ceann tamaill eile, ní mór ‘capsule wardrobe’ do laethanta deiridh an gheimhridh bheith agat.

Cóta maith, leath na hoibre Pé rud eile a chaitheann tú sa gheimhreadh agus san earrach in Éirinn, is é do chóta an rud a fheicfidh daoine formhór an ama.

Mar sin, tá sé ciallmhar, ceann maith ar chaighdeán ard a cheannach, ní fiú cóta nach gcoinneoidh te teolaí tú ag stad an bhus. Tá sé maith cóta a fháil a bhféadfá aon dath eile a chaitheamh leis. Bíonn crois úsáideach chomh maith - tabharfaidh sé coim duit, má cheapann tú go gcailltear do chruth faoi chótaí go hiondúil. Dár ndóigh, d’fhéadfá do chrios féin a chur leis le do stampa féin a chur air.

Buataisí breátha An dara rud is tábhachtaí i mbailiúchán an tséasúir seo ná péire buataisí.

Ní leor na ‘converse’ a thuilleadh agus sioc ar fhuinneoga an chairr ar maidin. Is fiú airgead a chaitheamh ar phéire leathair, mairfidh siad agus coinneofar an teas istigh iontu.

Is breá liom an phéire seo thuas ó Topshop, atá thart ar ¤150. Bheidís iontach i rith an lae le péire jeans istigh iontu nó le gúna agus riteoga.

Tá cruth na mbuachaillí bó an-mhór le cúpla mí anuas

agus rian den stíl sin le feiceáil anseo. Tá sála réasúnta orthu, cinn nach gcothóidh fadhbanna duit ag siúl ach atá fós gleoite ar an gcos.

Is dóigh liom gurb iad na píosa óir orthu a mheall mé!

Céim ar chéim Nuair atá an dá phíosa sin agat, fút féin atá sé do rogha rud a chur leo. Is maith liomsa an noisean den ‘chéimniú’(layering).

Is éard atá i gceist leis ná go gcaitheann tú rudaí thar a chéile, an t-aon riail ná go gcaithfeá a bheith cúramach gur píosaí eadroma atá i gceist. Mura ndéanann tú é sin, is baolach go gcaillfí do chorp faoi phíosaí troma.

Bheadh gúna simplí oiriúnach don chéimniú seo, ceann a d’fhéadaí a chaitheamh leis féin le péire sáilí arda le dul amach istoíche. Is deas liom muinchillí fada ag an am seo den bhliain, agus crios sa lár. Bheifeá in ann a leithéid de ghúna a chaitheamh le píosa seodra mór toisc é bheith simplí.

Tá slabhraí ar ard-chaighdeán le fáil i Zara le cúpla séasúr anuas, iad ar phraghas réasúnta agus iontach chomh maith thar léine nó t-léine fiú. Is í Olivia Palermo, banríon na seodra, a tharraing cáil ar na píosaí seo le cúpla bliain anuas.

Ar ndóigh is féidir gúnaí simplí a dhéanamh níos réchúisí, le céimniú.

Cuir léine bán le bóna air faoi agus cairdeagan mór ar a bharr le stíl iomlán difriúil a chruthú as an ngúna céanna.

Dá gcaithfeá geansaí ar a bharr, bheadh an chuma air gur sciorta atá ann.

Níl aon teorainn leis an méid go bhféadfá a dhéanamh le trí nó ceithre phíosa ó do chófra.

Agus ní gá ach ¤6.95 a chaitheamh ar dhath an tséasúir a thabhairt isteach i do mhála smididh ach an oiread. Anseo thuas tá uimhir 107 Rimmel atá deartha go speisialta ag Kate Moss agus á chaitheamh aici féin sna fógraí.

Tá ceithre cinn sa bhailiúchán, agus ar phraghas chomh híseal, mholfainn go mór iad. Chuiridís splanc in aon chulaith.

nós 53

Irisí?

Tá na milliúin againn, saor in aisce. An iris seo ina measc.

Issuu.com

*