Nrw update by Nederlandse Raad Winkelcentra

nederlandse raad winkelcentra

Update 2015

Winkels maken de stad

Commissiedag Nieuwe traditie binnen NRW

Nieuwe koers ICSC â&#x20AC;&#x2DC;We willen relevanter wordenâ&#x20AC;&#x2122;

Leden aan het woord Hoe ziet de binnenstad eruit in 2020?

nrw update 2015

Inhoud

Agenda

Voorwoord: winkels maken de stad

4 Waar staat NRW voor? 6 Even voorstellen 7 Het jaar van NRW 8 Publicaties in 2014 11

De voorzitters na hun eerste jaar

NRW jaarprogramma 2015

van de commissies Henk Vlug: van hype tot realiteit

13 Boris van der Gijp: winkels maken de stad 24 Marrit Laning: beleving in theorie en praktijk

Een tour langs Nederlandse toplocaties aantal bezoekers

bezettingsgraad

Trendupdate 70

50 40

70 60 50

De nieuwe koers van de ICSC

30 20

10 0

huurprijzen

Kaf en koren in de retail 0

sterk toegenomen toegenomen gelijk gebleven afgenomen

Retailupdate

sterk afgenomen

Retailtoptien sterk afgenomen afgenomen

gelijk gebleven

sterk afgenomen afgenomen

30 NRW in de prijzen 38 toegenomen

toegenomen

sterk toegenomen

Praktijkcolleges renovatie

24 maart

ICSC European Outlet Conferentie

25 maart

ICSC Retail Connections

8 april

NRW Marketingcongres

20-21 april

ICSC European Conference

21 mei

Projectbezoek

1-2 juni

ICSC European Marketing Conference

2-3-4 juni

PROVADA

17-18-19 juni

Studiereis Kopenhagen-MalmĂś

8-9 juli

Quicktrip Berlijn

16 september

NRW Jaarcongres met uitreiking NRW Jaarprijs

2 oktober

Quicktrip

5-6-7 oktober

Expo Real

19 november

Themabijeenkomst

26 november

ICSC Retail Strategy & Trends

11 december

Projectbezoek

COLOFON

14 Frank Quix, Q&A 16 Felix Wigman, BRO

Jeroen van der Weerd, gemeente Purmerend Taco de Groot, Vastned

5 maart

Programma onder voorbehoud. Check www.nrw.nl.

leden aan het woord

ALV met uitreiking NRW Scriptieprijs

gelijk gebleven

Ledenlijst 2015

20 januari

externe auteurs Margot de Visser, Edwin Brugman, Jeroen van Heemskerck DĂźker redactie NRW vormgeving Hyperion creatieve communicatie druk Indrukwerk

nrw update 2015

Winkels maken de stad brigit gerritse

odra je een voorwoord begint te schrijven in een jaarverslag ontkom je niet aan een retrospectief. En terecht, we hebben namelijk genoeg om met trots op terug te kijken vorig jaar. Een Appel, een nieuw logo, een nieuwe voorzitter, een nieuw bestuurslid, twee nieuwe Raad van Toezichtleden, nieuwe huisvesting (met flexwerkplekken voor leden), een collectief lidmaatschap met icsc voor onze leden, gastheer van expertgroep De nieuwe winkelstraat vanuit Shopping2020, 25 jaar nrw Jaarprijs, onze ledenenquĂŞte, een strategiedag met het bestuur, een nieuwe website, een nieuw contributiemodel, partner van het Retail Visieplein op de Provada, het eerste Marketingcongres met trotse prijswinnaars, de lancering van de toolkit Ready to Brand?, een quicktrip naar Frankfurt en een (iets langere..) quicktrip naar Leeds, een prachtige studiereis naar Belfast en Dublin, de lancering van de Scriptieprijs, projectbezoeken, themabijeenkomsten, ontbijtsessies en onze eerste Commissiedag. Kortom; het thema voor nrw was in 2014 Retail leeft! En dat gold zeker ook voor onze vereniging. Al deze activiteiten, bijeenkomsten en publicaties zijn tot stand gekomen door en voor de leden. Onze commissies heb-

ben zich weer zeer actief ingezet met geen ander doel dan kennisdelen en elkaar inspireren. Om zo de juiste keuzes te maken en een bijdrage te leveren aan een mooi, toekomstbestendig winkellandschap. Ook voor de komende jaren blijft dit mission statement actueel. Als thema voor 2015 is gekozen: Winkels maken de stad. Dit thema onderstreept het belang van onze winkelsector. Niet alleen voor de consument, ondernemers, de werkgelegenheid, de bouw en de beleggingswaarde, maar juist ook voor de maatschappij. nrw focust nog steeds op de fysieke winkels. Maar natuurlijk zijn we ook zeer alert op alle online ontwikkelingen, innovaties in ondernemen, het veranderend gedrag van de consument en wat de consequenties van al deze ontwikkelingen zijn. nrw signaleert, organiseert en communiceert. Het programma voor 2015 staat al klaar. U kunt de belangrijkste data vast noteren. Dorothea, Shanti, Tamara, Tessa en ik zullen vanuit Utrecht ons weer met zorg en enthousiasme inzetten om er mooie, inspirerende belevenissen van te maken. Niet alle onderwerpen zijn al in beton gegoten, zodat we steeds relevant en actueel kunnen zijn. Daarvoor hebben wij uw actieve inbreng van harte nodig. Maar dat is juist de kracht van nrw. â&#x2020;?

nrw update 2015

Een jaar lang zijn ze nu voorzitter: Albert Hoogland van NRW, Jan van Bakel van NRW New Generation. Hoe kijken ze terug op dat eerste jaar? En wat is hun visie op de komende tijd? door jeroen van heemskerck düker

lbert Hoogland ziet de zaken graag breed. Met dat vogelperspectief benadert hij niet alleen zijn eigen baan bij cbre Global Investors, maar ook zijn functie als voorzitter van nrw. Samenwerken in zo veel mogelijk netwerken, dat is de manier waarop Hoogland het retaillandschap vooruit wil helpen. Toen hij vorig jaar aantrad als voorzitter, richtte hij in eerste instantie zijn aandacht op nrw als hét kenniscentrum. ‘Dat lag voor de hand’, vertelt hij nu, ‘want er zit ongelooflijk veel kennis bij onze leden. Maar de ambitie van een allesomvattende kennisdatabank hebben we toch al vrij snel overboord gezet. Er zijn op dat

Albert Hoogland & gebied al heel wat grote concentraties, bijvoorbeeld bij de universiteiten. Het leek mij veel zinniger om de netwerkfunctie van nrw te benutten. Op die manier kun je evengoed al die kennis ontsluiten.’

de gedachtevorming over winkelcentra. Die centra veranderen bijzonder snel. Voor mij is het duidelijk dat de grenzen tussen retail, horeca en andere dienstverlening in de winkelgebieden gaan vervagen. Het winkelgebied

overheid en retailers

Met plezier blikt Hoogland terug op zijn eerste jaar als voorzitter, al richt hij de blik bij voorkeur op de toekomst. Vooral de discussie over de structuur van het lidmaatschap is wat hem betreft belangrijk geweest. ‘We missen bij nrw op dit moment twee partijen. De overheid en de retailers zijn ondervertegenwoordigd, terwijl we hun inzichten hard nodig hebben bij het herinrichten van winkelgebieden. Daar hebben we nu wat aan gedaan. In de nieuwe opzet kan een gemeente toetreden via een niet-persoonlijk lidmaatschap. Zo kan men dus naar een bijeenkomst over duurzaamheid de ecologische expert afvaardigen, en naar een congres over foc’s de wethouder van ez.’ ‘De retailers zijn enorm belangrijk binnen onze club. Het winkelgebied van de toekomst maak je immers met winkels van de toekomst. De marketingkennis van een formule als h&m levert een waardevolle bijdrage aan

‘De inzichten van retailers en gemeentes hebben we hard nodig bij het herinrichten van onze winkelgebieden’ van morgen vervult alle functies die op internet niet te vinden zijn. Beleving, sociale interactie, zorg, funshopping, service.’ oliemannetje

In de visie van Albert Hoogland kan de actieve rol van nrw in het maatschappelijk speelveld niet overschat worden. Samenwerking tussen de stakeholders is immers meer dan ooit een noodzaak. ‘Als nrw schui-

nrw update 2015

& Jan van Bakel ven wij aan waar er ook maar nagedacht wordt over de winkelomgeving. Op de nieuwe retailagenda van minister Kamp staan drie zogeheten tafels. Eentje voor e-commerce, eentje voor regelgeving en een derde voor de winkelomgeving. Aan die laatste tafel praat nrw mee in een neutrale, bemiddelende rol. Als het oliemannetje, zeg maar.’ ontmoetingsplaats

Daarnaast blijft nrw natuurlijk van belang als ontmoetingsplaats van winkelprofessionals. Onlangs wees een ledenenquête uit dat die netwerkfunctie nog altijd zeer gewaardeerd wordt. En ten slotte benadrukt Hoogland dat de ontsluiting van kennis niet over het hoofd gezien mag worden. ‘Het werk van de commissies en van de NewGen-sessies is van groot belang’, vindt de voorzitter. ‘nrw is geen old boys network. Wij onderzoeken en informeren. We vragen actieve bijdragen van onze leden, en die krijgen we ook. En we zien ook dat de resultaten, in de vorm van papers, brochures en websites, opgepikt worden. Ik ga me het komend jaar ervoor inspannen dat de research van de commissies nog meer onder de aandacht van onze leden komt.’

et als Albert Hoogland heeft ook de voorzitter van nrw New Generation vrij snel na zijn aantreden een ambitie laten varen. Jan van Bakel zag wel wat in flitssessies: korte bijeenkomsten, niet ver van tevoren aangekondigd en informeel. Lekker snel, passend bij de jonge honden in het retailvastgoed. Het liep anders. De young professionals van nrw NewGen lopen rond met agenda’s die zes weken vooruit propvol gevuld zijn. De sessies bleken niet in te plannen. Dus verlegde Jan van Bakel, net zo makkelijk, zijn focus. Voor het komende jaar heeft hij alle sessies zorgvuldig ingepland, volgens een goed doordachte structuur. Er staan in 2015 vier ontbijtsessies op het programma, vier borrels en een quicktrip. Wel blijven de sessies aangepast aan de volle agenda’s van de leden: de ontbijten duren tot half tien, de borrels beginnen pas na de reguliere werktijd. Bij de borrels zullen senior mensen (van binnen of buiten de nrw) gevraagd worden om een keynote speech te geven die de New Gen-leden kan inspireren en motiveren, gevolgd door een eenvoudige borrel. Die mogelijkheid om het netwerk uit te breiden en diverse mensen te spreken op zo’n event is erg belangrijk voor de New Gen. Bij de quicktrip zet Van Bakel in op een budgetreis met een leuke groep mensen waarbij interessante retailontwikkelingen in het binnen- of buitenland worden bezocht. In 2014 ging een flink gezelschap naar Brussel waar men onder meer de bmw experience store bekeek. verbreding

Zo hoopt Van Bakel de doelgroep nog te verbreden. Want net als zijn collega Hoogland mist hij de retailers en de managers bij de overheid in zijn ledenbestand. ‘Het speelveld is ingrijpend veranderd’, constateert hij. ‘We hebben moeilijke economische jaren achter de rug en er wacht ons nog een grote uitdaging in het winkellandschap. Nu is het de vraag wat we gaan doen in onze binnensteden en winkelgebieden. We moeten ons bezighouden met (her)ontwikkeling en (her) positionering van bestaande winkelgebieden om deze structureel te versterken en gereed te maken voor de nieuwe generatie consumenten. De nrw zal zich hier op gaan concentreren en de New Gen zal hier ook een belangrijke rol inspelen.’ Dankzij de grote energie die de New Gen’ers aan de dag leggen, heeft Van Bakel veel zin in het komende jaar. ‘Ik heb de indruk dat de rust is weergekeerd na een turbulente periode binnen de organisatie. We hebben een enthousiaste commissie met goede jonge mensen die graag een mooi jaarprogramma willen organiseren. NewGen speelt een actieve rol in de commissies en tijdens de sessies. Het is veel meer dan alleen een netwerk van jonge professionals. NewGen is here to stay!’ ←

nrw update 2015

Waar staat NRW voor? D

e maatschappij verandert voortdurend en de dynamiek rondom de winkelsector verandert mee. Samen met alle belanghebbenden werkt nrw continu aan een aantrekkelijk en toekomstbestendig winkellandschap voor de consument. Hiertoe brengt nrw de disciplines retail, vastgoed en ruimtelijke ordening samen. Met circa 500 leden is nrw uitgegroeid tot hét platform in de sector voor alle spelers uit de markt: retailers, overheid, ontwikkelaars, beleggers, onderzoekers, marketeers en consultants. nrw signaleert, inspireert en organiseert. Het delen van kennis en ervaring staat centraal.

nrw lidmaatschap

■ Persoonsgebonden lidmaatschap

dat gratis deelname biedt aan: ■ Algemene Ledenvergadering ■ Jaarcongres ■ Marketingcongres ■ Scriptieprijsbijeenkomst ■ twee projectbezoeken ■ twee themabijeenkomsten ■ twee tot vier ontbijtsessies ■ Provada-bijeenkomsten ■ Eén lidmaatschap ICSC per aangesloten bedrijf ■ Mogelijkheid tot participatie in commissies ■ Eén wildcard per jaar per lidmaatschap ■ Verder: voorrang bij inschrijving bijeenkomsten en studiereizen, en mogelijkheid tot deelname aan Jaarprijs en Marketingprijs.

€ 1250

wat biedt nrw u?

Wij nodigen alle professionals in de winkelsector uit lid te worden en actief mee te bouwen aan het toekomstige winkellandschap. Als lid van nrw maakt u deel uit van een uitgebreid kennisnetwerk, kunt u gratis al onze bijeenkomsten bezoeken en kunt u zich met voorrang inschrijven voor onze studiereizen. Elk aangesloten bedrijf ontvangt één gratis lidmaatschap van de International Council of Shopping Centers (icsc). Leden jonger dan 36 jaar worden automatisch lid van de New Generation. Voor de New Gen worden naast het reguliere aanbod aan bijeenkomsten acht eigen buitengewoon lidmaatschap voor overheid/onderwijsinstellingen Als het reguliere lidmaatschap, maar: ■ Een lidmaatschap dat niet persoonsgebonden is ■ Zonder wildcard

€ 1250

nrw new generation lidmaatschap Als het reguliere lidmaatschap, plus: ■ Acht New Gen-bijeenkomsten ■ Mogelijkheid deelname aan New Gen-quicktrip ■ Mogelijkheid deelname aan New Gen-commissie

€ 625

nrw new generation introductielidmaatschap Persoonsgebonden lidmaatschap dat gratis deelname biedt aan: ■ Acht New Genbijeenkomsten ■ Mogelijkheid deelname aan New Gen-quicktrip

€ 200 6

sessies én een quicktrip georganiseerd door de New Gen-commissie. wat vraagt nrw van u?

nrw is een kennisnetwerk voor én door leden. Wij vragen onze leden dan ook om een actieve bijdrage aan de uitvoering van ons mission statement; het realiseren van een aantrekkelijk en toekomstbestendig winkellandschap voor de consument. Concreet betekent dit dat nrw leden actief werkzaam zijn als professional in een van de volgende rollen: ■ advies, consultancy en beheer ■ belegger/eigenaar ■ ontwikkelaar ■ overheid ■ retailorganisatie ■ onderwijs nrw staat ervoor een professioneel netwerk te bieden waarbij alle leden ervan uit mogen gaan dat men elkaar binnen de vereniging in goed vertrouwen kan ontmoeten en kennis kan delen. Het bestuur waakt over de samenstelling van het ledenbestand. Vanuit deze rol onderzoekt het bestuur in hoeverre een nieuw bedrijf een (pro-)actieve, betrouwbare en samenwerkende houding zal aannemen om invulling te geven aan onze missie, door zowel kennis te brengen als te halen en ervaringen te delen binnen het nrw-netwerk. wat zijn de kosten?

De contributiebedragen gelden per kalenderjaar per lidmaatschap en worden jaarlijks vastgesteld tijdens de alv. word ook lid!

Om u aan te melden kunt u gebruik maken van het digitale inschrijfformulier op www. nrw.nl. Of bel ons kantoor op 030 231 3754.

nrw update 2015

Hildegard Assies directeur Urban Retail Jaco Meuwissen CEO 3W New Development

Albert Hoogland, voorzitter executive director Shopping Centre Management Nederland & EMEA CBRE RĂŠne Vierkant, penningmeester directeur Retail Investments Syntrus Achmea Vastgoed

Marcel Reinartz directeur RMA â&#x20AC;&#x201C; stedelijke ontwikkeling en vastgoed Frank Quix managing director Q&A research & consultancy

Caroline Kievit, secretaris COO Corio Nederland Maarten van Lit, algemeen bestuurslid directeur LMBS retail

Eddy Smit directeur MVGM John Vos adjunct-directeur vastgoed Blokker Holding

Even voorstellen De leden van de Raad van Toezicht (boven) en het Bestuur van NRW (onder) stellen zich graag aan u voor.

Brigit Gerritse directeur NRW

nrw update 2015

11 | 2 10 | 1 New Gen ontbijtsessie Huurprijsherziening Aan de hand van interessante stellingen ontstaat een discussie over de gevolgen van de huurprijsherziening en de waarderingsmethoden die daardoor wellicht herzien moeten worden. De sessie is voorbereid door Boekel de Nerée, Cushman&Wakefield en VastgoedIntervisie.

Themabijeenkomst Roosendaal Drukbezochte bijeenkomst in Roosendaal waar de Shopping2020 expertgroep ‘De nieuwe winkelstraat’ zijn resultaten presenteert. Op basis van de bezoekmotieven van de consument zijn vijf toekomstbestendige winkelgebieden gedefinieerd: surprise & shop, work & shop, service & shop, travel & shop en story & shop.

9 | 4 NRW Jaarcongres Keynote Arko van Brakel stelt dat de economie beweegt volgens een vast patroon, namelijk een S-curve die de seizoenen volgt. Op dit moment bevindt Nederland zich in de winter. Het is noodzakelijker dan ooit om je aan

13 | 3 21 | 1 ALV Voor de eerste keer wordt de NRW ledenvergadering losgekoppeld van het Jaarcongres en georganiseerd in januari. Voordeel hiervan is dat nu vroeg in het jaar het jaarthema en de speerpunten in het jaarplan kunnen worden besproken en de commissies hun plannen en resultaten kunnen presenteren.

28 | 1

Quicktrip Frankfurt De quicktrip Frankfurt stond in het teken van het begrip beleving. Beleving is een van de aspecten waarmee winkelgebieden het verschil kunnen maken. Bezocht werden de vakbeurs Christmasworld, het recent geopende Skyline Plaza in het centrum van Frankfurt en de belangrijkste winkelstraten in het centrum zoals My Zeil, Goethestrasse en de Bergerstrasse.

Projectbezoek Venlo In korte pitches worden de actuele thema’s in de stad zoals de Maasboulevard, de Deutsche Ecke en het rijke cultuuraanbod besproken en bezocht. Conclusie van het aanwezige publiek is dat Venlo de terechte winnaar is van de titel Beste Binnenstad 2013 in de categorie middelgrote steden.

16 | 4 Ontbijtsessie resultaten Shopping2020 In een ontbijtsessie vertellen Jorij Abrahams en Brigit Gerritse over de resultaten van het onderzoeksprogramma Shopping2020 en hoe deze om te zetten in een concreet actieplan. Wat is de Eambitie van Nederland?

22 | 4 New Gen Look&Feel herontwikkeling Wat zijn de nieuwe spelregels in het vak van de projectontwikkelaar? Na verschillende presentaties gaan de deelnemers ’s middags zelf aan de slag in de ‘re-development-game’ waarbij een strategie voor de herontwikkeling van Winkelcentrum De Koopmachine moet worden opgesteld. Winnaar is geworden team LTI bv met Brian Amerongen, Björn Jansen en Jaap ten Hoor.

nrw update 2015

NRW IN 2014 te passen aan de veranderde omstandigheden. In het avondprogramma gaan de meeste stemmen van het publiek naar het project Beurstraverse in Rotterdam. Dit project wordt daarmee de winnaar van de 25 jaar NRW Jaarprijs.

22 | 5 Themabijeenkomst Leegstand voorkomen en genezen Focus ligt hierbij op de mogelijkheden en oplossingsrichtingen die leegstand biedt. Na vier korte presentaties buigen de deelnemers zich over een case met Zeist als inspiratiebron.

Winnaar NRW Jaarprijs 2014 Kleiweg 24-48, Gouda

15 | 9 3-5 | 5 Provada Veel bezoekers wisten op de Provada de stand van NRW op het Retailvisieplein te vinden. Elke dag vonden hier interessante presentaties, interviews en debatten plaats. Op 4 juni startte de Provada extra vroeg met een NRW ontbijtsessie over de ontwikkelingen in de foodsector met presentaties van Koninklijke Horeca Nederland, Lidl en Tanger.

Marketingcongres Maandag 15 september vond het eerste NRW Marketingcongres plaats bij hotel De Goudfazant in Amsterdam-Noord. Op deze vernieuwende locatie waren ruim 150 retailen marketingprofessionals aanwezig om alle ins en outs te horen over het belang van marketing in het winkelvastgoed. Op het congres presenteert de taskforce Consumentenbeleving de toolkit ‘Ready to brand?’.

20 | 6 Quicktrip Leeds Trinity Leeds: an everyday wonder. Het shopping centre fungeert als koopparadijs, maar ook als ontmoetingsplek met Trinity Kitchen als succesvolle eetgelegenheid. Door een technische storing op vliegveld Leeds, wordt de quicktrip een dagje uitgebreid met een bezoek aan Manchester. Brittania still rules the shopping centre industry!

Winnaars NRW Marketingprijs 2014 categorie events: Call of the Mall, Utrecht

categorie campagnes en publieksprijs: Zeeheldenkwartier, Den Haag

24-26 | 9 Studiereis Belfast en Dublin Bijzonder geslaagde studiereis naar Ierland, waarbij zo’n 25 professionals Belfast en Dublin bezochten. Zelfs het weer werkte mee! We hebben prachtige winkelcentra bezocht zoals Victoria Square en Dundrum. Op de Nederlandse Ambassade heeft Primark een zeer interessante presentatie exclusief voor NRW verzorgd.

nrw update 2015

02 | 10

Projectbezoek Amsterdam Druk bezochte projectbijeenkomst waarbij de binnenstedelijke ontwikkelingen Damrak en Nieuwendijk centraal staan. Hier wordt hard gewerkt aan een indrukwekkende transformatie van de binnenstad. Mét bezoek aan de bouwplaats op deze unieke locatie!

13 | 11 Commissiedag Op deze dag zijn de leden van alle commissies uitgenodigd voor een tour langs drie projecten die in de afgelopen jaren de NRW Jaarprijs hebben gewonnen. De tour eindigt in Rotterdam. Hier staat een bezoek aan de Koopgoot gepland, de winnaar van de publieksprijs NRW 25 Jaarprijs. Elders in deze Update vindt u een uitgebreid verslag van deze dag.

New Gen ontbijtsessie At your Service In samenwerking met CMS Derks Star Busmann organiseert de NRW New Generation een bijeenkomst over servicekosten, een belangrijk aspect van winkelcentra. Het onderwerp wordt belicht vanuit het standpunt van de huurder, de verhuurder en de jurist.

Oproe vernie het w

15 | 10 Ontbijtsessie Vastgoedmanagement nieuwe stijl Van stenen en rekenmodellen naar emotie en beleving. Circa 25 deelnemers horen hoe de vastgoedmanager nieuwe stijl veel meer fungeert als spil tussen de retailer en de vastgoedeigenaar. Ofwel, hoe samenwerking leidt tot meer slagkracht.

Extra ALV Ruim 50 leden waren dinsdag 28 oktober op de extra ledenvergadering om zich te buigen over het voorstel tot herziening van de contributiestructuur.

We kunnen in Nederla vraagt om aanpak. H veranderi betrokken retailontw vorm kan winkelst

Projectbezoek Gouda Het laatste projectbezoek van 2014 had als bestemming het project Kleiweg 24–48, de winnaar van de NRW Jaarprijs 2014. Ondanks de regen en de storm bezochten circa honderd gasten Gouda in kerstsfeer.

28 | 10

nrw update 2015

Trendupdate Wat zijn de nieuwste trends en ontwikkelingen in ons vakgebied? Op basis van kwartaalcijfers van het CBS en een enquête onder de leden schrijft NRW een digitaal kwartaalbericht met een overzicht van de belangrijkste nieuwe cijfers en ontwikkelingen. Elders in deze Update vindt u een analyse van deze kwartaalberichten.

Appel

ep voor structurele euwing van winkellandschap

het winkellandschap n er niet omheen: ing. En dat and is flink in beweg een veranderde m visie, beleid en kene om met Hoe gaat u als betrok In dit appel aan alle ingen in de retail? rce Dynamische nen schetst de taskfo tie noodzakelijke transi wikkeling hoe de de en de vitaliteit van n worden gegeven n versterkt. tructuur kan worde

Appel: oproep voor structurele vernieuwing Tijdens de Algemene Ledenvergadering van 21 januari heeft Pieter Affourtit (WPM Groep) als voorzitter van de NRW Taskforce Dynamische Retailontwikkeling het Appel voor structurele vernieuwing van het winkellandschap gelanceerd. Met een ‘beslisboom winkelinitiatieven’ en een ‘toetsingskader voor projecten’ wil het appel een aanzet vormen tot verdere professionalisering van de retailplanning.

Paper Shopping2020 In samenwerking met INretail is in 2014 de paper ‘Shopping2020: De Nieuwe Winkelstraat’ uitgebracht. Als gastheer van de werkgroep DNWS2020 heeft NRW nagedacht over de vraag ‘hoe shopt de consument in 2020?’ De werkgroep beschouwt ‘total retail’ als de toekomst van succesvolle winkelgebieden. Toolkit Ready to brand? In “Ready to brand?” neemt de commissie Consumentenbeleving ons mee op een zoektocht naar de essentie van het fenomeen branding. In vier cases: het telecommerk Ben, het Rijksmuseum, Wehkamp en de Belgische kustgemeente Knokke-Heist, wordt de praktijk getoetst aan de theorie. Ook biedt de toolkit een aantal praktische middelen die kunnen helpen om een eigen merkvisie, merkbelofte en merkwaarden te formuleren.

Van hype tot realiteit

oor de actualiteiten worden wij steeds meer met duurzaamheid geconfronteerd. De overheid heeft afgelopen jaar het energieakkoord gesloten waardoor we ons meer en meer bewust worden van de nieuwe werkelijkheid. Geen malse eisen, zie energieakkoordser.nl. Met dit recent gesloten akkoord krijgen wij er allemaal mee te maken. Dus de duurzaamheidshype is nu echt voorbij, de realiteit is in gang gezet. Als commissie Duurzaamheid van NRW vervullen wij hierbij een actieve rol. Het akkoord heeft voor ons als NRW-leden tot gevolg dat alle besparingsmogelijkheden met een terugverdientijd van vijf jaar of minder uitgevoerd moeten worden. Om dit tastbaarder te maken wordt er een maatregelenkaart voor winkels opgesteld. Staat er een maatregel op die u kan uitvoeren, dan bent u wettelijk verplicht dit uit te voeren, tenzij u rekenkundig kunt aantonen dat uw situatie afwijkend is. Wanneer wel en wanneer niet, wij zoeken het voor u uit. Maar ook op vragen als ‘Wie is hierin het bevoegd gezag en wie wordt aangeschreven als er afwijkingen geconstateerd worden: de eigenaar, de huurder of de driver van de onderneming?’ proberen wij een antwoord te formuleren. Daarnaast speelt het fenomeen ‘split incentive’. De eigenaar heeft de kosten, de huurder het genot. Samen met de overheid en huurder dragen wij bij aan het vinden van oplossingen. Als commissie Duurzaamheid proberen we dit soort specifieke gebieden te bewaken en initiatieven voor u te ontplooien of aan te jagen. Daarnaast proberen wij leden van NRW te ondersteunen bij het toepassen van wet en regelgeving met een heldere begripsdefinitie en duidelijke info waar u aan moet voldoen of nadere informatie kunt terugvinden. De leden van de commissie hebben hiervoor een begrippenlijst samengesteld met heldere uitleg en relevante verwijzingen. De commissie Duurzaamheid bestaat, naast ondergetekende, uit de leden: Nico Spinhoven (ASR), Joost Vooijs (WPM) Rudy van der Helm (Corio) en heeft recent uitbreiding gekregen met Rachelle Vingerhoeds (HB Capital) en Bart van Dongen (Syntrus Achmea). Maar het werkgebied is dermate dynamisch dat NRW leden met specifieke kennis of aandachtsgebieden of leuke ideeën opgeroepen wordt onze commissie te ondersteunen. ← henk vlug, fortrus voorzitter commissie duurzaamheid

nrw update 2015

Het jaar 2015 staat voor NRW in het teken van ‘Winkels maken de stad’. Uiteraard hoort hier een inspirerend programma aan activiteiten en onderzoeken bij. Dit doen we ook in 2015 op verschillende manieren.

we april te vroeg voor de volgende prijsuitreiking. Vanaf 2016 wordt de marketingprijs uiteraard weer jaarlijks uitgereikt. Het Jaarcongres krijgt een nieuw sausje waarbij innovatie en inspiratie centraal staan. projectbezoeken, quicktrips en studiereis

Ook in 2015 nemen we onze leden mee naar interessante steden en projecten. Dit doen we niet alleen tijdens onze reguliere projectbezoeken maar ook organiseren we dit jaar weer een paar interes-

NRW Jaarprogramma De Mall of Berlin

n 2014 zijn we gestart met thematische ontbijtsessies. Ook dit jaar zullen er naast de twee reguliere themabijeenkomsten ook ontbijtsessies georganiseerd worden. Met deze sessies willen we inspelen op actuele trends en ontwikkelingen in de markt. De ontbijtsessie is een activiteit die uitstekend door en voor leden georganiseerd kan worden. De commissie Research & Educatie zal mede met de leden de inhoud van deze sessie gaan bepalen. De eerste reguliere themabijeenkomst vindt plaats op 5 maart in samenwerking met NationaalRenovatiePlatform (nrp) en Nederlands Vastgoedexploitatie Platform (NeVaP). Tijdens deze bijeenkomst gaan we onder andere in op transformatie van winkelgebieden. jaarprijs en marketingcongres

Het eerste Marketingcongres was afgelopen jaar een groot succes. In 2015 organiseren we weer een Marketingcongres, maar dan in april en zonder prijsuitreiking. Dit omdat het Jaarcongres is verplaatst naar september en ondanks alle marketinginspanningen van het laatste kwartaal van 2014, vonden

sante quicktrips en een driedaagse studiereis. Vorig jaar bezochten we in het voorjaar de Beste Binnenstad Venlo, dit voorjaar gaan we naar de Beste Binnenstad Den Haag. In tegenstelling tot voorgaande jaren is de driedaagse studiereis in juni. We reizen dit jaar af naar Kopenhagen en Malmö. De eerste quicktrip van 2015 gaat naar Berlijn, waar we een bezoek aan de Berlin fashion week combineren met een bezoek aan Mall Berlin en Bikini Berlin. Traditiegetrouw eindigen we het jaar met een projectbezoek bij de Jaarprijswinnaar 2015. new gen

Naast het reguliere nrw-programma organiseren we samen met de commissie New Generation een speciaal programma bestaande uit vier leerzame ontbijtsessies en vier inspirerende borrels. Ook in 2015 staat een New Gen quicktrip in de planning. We denken u met deze activiteiten en onderzoeken een inspirerend jaar te brengen. kennis delen

Om meer grip te krijgen op het nieuwe winkellandschap is onder-

nrw update 2015

Beleving in theorie en praktijk

2015 zoek relevant. Immers winkels hebben een maatschappelijke functie en consumenten/bezoekers staan centraal. Om onderzoek naar de winkelmarkt te stimuleren starten we in 2015 met de Scriptieprijs. De uitreiking van deze prijs vindt elk jaar plaats tijdens de alv in januari. De commissie Consumentenbeleving gaat zich verder verdiepen in beleving in relatie tot consumentenkenmerken. Daarnaast krijgt de toolkit ‘Ready to brand’ een vervolg. De commissie Duurzaamheid gaat aan de slag met een meetlat. Daarnaast start een nieuwe commissie met als thema ‘overheid en beleid’ die het appel verder gaat uitwerken en toepasbaar gaat maken voor overheden. In 2015 gaat nrw ook samenwerken met andere partijen om inzicht in de winkelmarkt te vergroten. nrw laat samen met ivbn een onderzoek uitvoeren naar de psychen achter het consumentengedrag om daarmee inzicht te krijgen waardoor beleving gecreëerd kan worden. Daarnaast participeert nrw als partner in het scenarioplanningstraject Robuuste Winkelstructuur in 2025 van INretail. ←

et werk van de commissie Consumentenbeleving heeft zich op twee fronten afgespeeld, namelijk theorie en praktijk. Aan de theoretische kant is gewerkt aan de wetenschappelijke verankering van het begrip consumentenbeleving. In het studentenatelier van de Technische Universiteit Eindhoven, dat is opgericht in samenwerking met de commissie Consumentenbeleving en waar doorlopend studenten afstuderen op verschillende aspecten van consumentenbeleving, zijn afgelopen jaar twee studenten afgestudeerd. Stefan Janssen onderzocht hoe de relatie tussen mens en omgeving de keuze voor een bezoek aan een winkellocatie beïnvloedt. Bijzonder aan dit onderzoek was de innovatieve onderzoeksmethode, waarin de ondervraagden vrij konden antwoorden (i.p.v. via multiple choice) via een webquestionnaire. De uitkomsten lieten onder andere zien dat heersende beelden en eerdere ervaringen wel degelijk een rol spelen bij winkellocatiekeuze. Lennart van Dijck heeft onderzocht welke fysieke kenmerken de consumentenbeleving kunnen verbeteren. Lennart zijn onderzoek was de laatste in een serie over dit onderwerp en alhoewel zijn onderzoek nuttige aanwijzingen heeft opgeleverd voor een aantrekkelijke inrichting van winkelgebieden heeft het tevens laten zien hoe lastig het is consumentenbeleving met fysieke kenmerken te optimaliseren. Naast de samenwerking met TUE hebben we samen met IVBN een onderzoek uitgezet bij Mindlogyx. Zij gaan vanuit de evolutie psychologie een onderzoek uitvoeren naar beleving in winkelgebieden. Het doel van het onderzoek is “wat consumenten wensen in termen van behoeften en ervaringen” te achterhalen. Met de resultaten van het onderzoek willen NRW en IVBN een basis leggen

voor het ontwikkelen van een praktische ‘toolkit’ waarmee op consumentbeleving gebaseerde strategieën voor het succesvol ontwikkelen, beheren en exploiteren van specifieke winkelgebieden gecreëerd kan worden. Dit inzicht moet tevens richting helpen geven aan de ontwikkelingen van een merkbeleid voor winkelgebieden.

an de praktische kant heeft de commissie haar licht laten schijnen op het onderwerp branding. Uit eerdere studies kwam naar voren dat branding een positieve bijdrage kan leveren aan het vergroten van de consumentenbeleving van een gebied. Dit was de reden waarom de commissie nu graag wilde onderzoeken hoe de vastgoedsector branding hiervoor in kan zetten. Door het bezoeken en bestuderen van een viertal praktijkvoorbeelden buiten de winkelvastgoedsector (lancering telefoonmerk Ben, transformatie Wehkamp, positionering Knokke-Heist, opening Rijksmuseum) heeft de taskforce gezien op welke wijze branding door hen is ingezet. Hierna heeft de commissie deze lessen terugvertaald naar de winkelvastgoedsector en is een samenvatting gepubliceerd waarin handvaten staan beschreven die de toepassing van branding kan vergemakkelijken. De cases en de samenvatting zijn gepresenteerd op het Marketingcongres van NRW in september. Zowel aan de theoretische als aan de praktische zijde zit het werk van de commissie erop. Tenminste, de doelen die de groep zichzelf had gesteld zijn bereikt. Maar, we hebbben nog voor vele jaren werk aan ideeën en bezint zich daarom op onze toekomst. Wordt vervolgd… ←

marrit laning, redevco - voorzitter commissie consumentenbeleving

nrw update 2015

ot het begin van deze eeuw leidde economische groei tot binnensteden die op elkaar leken; dezelfde winkelstraten met dezelfde winkelformules. De nieuwe werkelijkheid vraagt om creativiteit en diversiteit. Ontwikkelingen gaan niet meer vanzelf, langs een voorspelbare lijn. De onderlinge verschillen tussen binnensteden worden groter: sterke binnensteden groeien in hun regionale en bovenregionale functie, kleine binnensteden moeten zich richten op de lokale functie. De consument maakt andere keuzes, drijfveer hierachter is de wisselwerking tussen consumentengedrag en technische mogelijkheden. De ipad is niet door de consument bedacht, maar wel wereldwijd in sneltreinvaart geadopteerd. winkelen en werken

Bezoeken aan binnensteden worden steeds minder aankoop gedreven en zijn steeds meer gericht op consumeren ter plaatse. Het bezoekdoel verschuift van het kopen van producten naar bezoek aan horeca, culturele evenementen, festivals, maar ook naar werken. Natuurlijk wordt er ook in de toekomst nog gewinkeld in de binnenstad. Bijzondere en verrassende producten staan daarbij centraal, maar ook unieke formules of de schaal van de vestiging. De organisatie van binnensteden zal sterk professionaliseren. Om bezoekers te blijven verrassen is samenwerking tussen ondernemers, overheid en vastgoed cruciaal. De kwaliteit en slagkracht van de samenwerking, in nieuwe vormen van binnenstadsmanagement, bepalen de aantrekkingskracht van binnensteden op potentiële bezoekers.

Flexibiliteit is gevraagd. Het aanpassingsvermogen van stakeholders in binnensteden, bepaalt het succes. Vastgoed is daarbij een belangrijke partij en moet in binnensteden meer ruimte bieden aan de veranderende behoeften aan functies. De waarde van vastgoed zal worden bepaald door de exploitatie van de functie en omgevingskwaliteit van het pand. In veel mindere mate door de optelling van de waarde van bakstenen en beton, waaruit het is gevormd. deeleconomie

Wie denkt dat er na jaren van grote veranderingen stabiliteit komt, vergist zich. Digitalisering heeft het retailbed flink opgeschud, en de veranderingen gaan door. De opkomst van de ‘deeleconomie’ heeft grote effecten op de bestedingen van te delen producten zoals de boormachine, het keukentrapje of de klamboe voor op reis. 3d-printing heeft eveneens een grote invloed op het koopgedrag. In het zicht ligt de transitie op het gebied van mobiliteit. Nu al vergroot de elektrische fiets de actieradius en daarmee het verzorgingsbereik van binnensteden, dit vraagt om aanpassingen in infrastructuur. Ingrijpend is de komst van ‘autonoom vervoer’ en de vraag of binnensteden dan nog behoefte hebben aan dure parkeergarages. Het ‘winkelvastgoed’ staat voor de uitdaging om deze veranderingen een plek te geven. Ruimtelijk gezien kan dat niet overal en waar perspectief is zal het ontwikkelen en verhuren van vastgoed uit de traditionele kaders moeten treden. De vastgoedsector als partner in de keten in plaats van bouwer of huisbaas. ←

De binnenstad van 2020 felix wigman, directeur bro

nrw update 2015

Oud en nieuw Op 11 november organiseerde NRW voor het bestuur, de raad van toezicht en de leden die participeren in diverse commissies een bijzondere bustoer. Bezocht werden iconen uit het verleden en het heden en aan het eind van de dag werd de Beurstraverse, winnaar van de eerder dit jaar uitgereikte 25 Jaar NRW Jaarprijs op passende wijze in de schijnwerpers gezet. door edwin brugman, shopping centre news Markthal, Rotterdam

NRW maakt toer langs ‘oude’ en nieuwe topwinkellocaties

erzamelpunt voor het vertrek van de bus was de Markthal te Rotterdam. Zij die vroeg waren maakten alvast een rondje door dit immense complex, maar op de presentatie van Corio’s centre director Maarten van Lier moesten zij nog even tot het eind van de middag wachten. Met ruim 50 personen ging het als eerste naar de Passage in Den Haag. Inderdaad ‘de’ Passage, want eigenaar a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer kiest er duidelijk voor om zowel het oude deel (1885) als het nieuwe deel (2014) als één bestemming op de kaart te zetten. En ofschoon qua architectuur de verschillen tussen het oude en het nieuwe deel niet groter hadden kunnen zijn, kon het gezelschap zelf zien dat deze twee delen op knappe wijze als vanzelf in elkaar overgaan. Daarmee is een alternatief circuit in het centrum van Den Haag ontstaan, hetgeen de doorbloeding verbetert. Tevens zijn Spuistraat en Grote Marktstraat op deze manier met

elkaar verbonden. Na een korte rondleiding aangevoerd door Rick Zijderveld van de gemeente Den Haag, werd een toelichting op het project gegeven door de trotse eigenaar a.s.r Vastgoed Vermogensbeheer. de tuinen

De volgende stop was het winkelcentrum De Tuinen in Naaldwijk. De Tuinen is een ontwikkeling van Foruminvest en winnaar van de nrw Jaarprijs 1999. Bijzonder voor die tijd was onder meer het werken met ‘geurmarketing’, waarbij gedacht moet worden aan het verspreiden van speculaasgeur in de winter en bloemengeur in het voorjaar. Nog steeds doet deze techniek dienst op het winkelcentrum. De rondleiding werd op deze locatie verzorgd door Ciska Buhren en Imke van Deventer. Zij waren destijds betrokken bij het concept en de inrichting. Foruminvest zag destijds al in dat het toevoegen van nog meer

nrw update 2015

Leden aan het woord De consument winkelt in 2020 SMART

et afgelopen jaar hebben we het project Smart Shopping City voor de gemeente Den Haag uitgevoerd. De aanleiding was de impact van technologie op winkelen in de fysieke omgeving en hoe kan de winkelstraat hierop inspelen? Als snel waren we het met elkaar eens binnen het project dat technologie niet een doel is maar een middel en versneller van de nieuwe manier van retailen in de winkelstraat. SMART Retail is een acroniem geworden voor toekomstbestendig retail bedrijven in de fysieke omgeving. servicegericht. De klant wordt en moet weer echt koning zijn. De retailer is pas tevreden als de klant dat ook is, net even dat stapje extra wat je niet had verwacht. Bezoek aan De Tuinen, Naaldwijk

makkelijk. Met gemak de hele stad in je broekzak. Alle winkels makkelijk kunnen vinden via een app op je telefoon, winkels ontdekken ervaren en delen. Online, offline het maakt niet meer uit zoals ze bij eBay zeggen het draait allemaal om commercie. aantrekkelijk. Winkelgebieden zijn net als winkels. Een aantrekkelijk assortiment zorgt ervoor dat je naar een winkel gaat en blijft gaan en dat geldt ook voor winkelgebieden. Het aanbod van de winkels in een winkelgebied bepaalt hoe graag en hoe vaak men komt. relevant. In de toekomst kunnen we winkels vinden die op dat moment bij ons passen. Ieder zijn eigen ideale shoproute voor elk moment. Techniek gaat ons hierbij helpen, onze telefoon als gids, met beacons als onze bakens. Big Data is niet de kern, maar vooral Small Information. toegankelijk. Onze binnensteden moeten het kloppend hart blijven van onze gemeenten, maar dan mogen de kransslagaders niet verstopt raken. Hoe houden we de binnensteden toegankelijk? Bereikbaarheid met alle vervoer en vooral ook de auto, maar ook betaalbaar bereikbaar voor alle klanten. Welke bijdrage kan NRW hieraan leveren? Retail leeft heeft al laten zien dat er aandacht is voor bruisende retail met servicegerichtheid en gastvrijheid. Winkelgebieden worden hier immers beter van, evenals van een aantrekkelijk en relevant aanbod. Aandacht voor variatie in de tijd en branchering is van belang en moeten we verder stimuleren en aanjagen. Samen met stakeholders zorgen voor bereikbaarheid. ←

frank quix, managing director q&a research & consultancy

Bezoek aan De Passage, Den Haag

middelmatigheid bij de ontwikkeling van winkelcentra niet zou werken en zocht mogelijkheden om het onderscheid te maken. Een aangenaam verblijfsklimaat voor de consument stond voorop en ofschoon de ontwikkelingsplannen dateren uit 1994–1995, konden de deelnemers aan deze toer zelf constateren dat het winkelcentrum dit nog steeds biedt. In feite is het enige wat men in deze tijd zichtbaar anders doet, het verhogen van de hoogte van de winkelgangen en het kiezen voor een lichtere kleurstelling. koopgoot

De laatste stop was het centrum van Rotterdam, waar het gezelschap zich te voet via De Lijnbaan richting Beurstraverse –in de volksmond de Koopgoot – begaf. Niet veel steden zullen op retailgebied zoveel iconen bezitten als Rotterdam: de Lijnbaan (het eerste moderne winkelgebied van Nederland), de Beurstraverse

nrw update 2015

Champagne!

en – dat mogen we toch wel vaststellen – nu ook de Markthal, die zich in ongekend tempo enorm populair heeft gemaakt. In het halfduister van de namiddag was het moment gekomen dat nrw-directeur Brigit Gerritse het gezelschap bijeen riep voor de overhandiging van de plaquette die hoort bij de 25 Jaar nrw Jaarprijs. Na

Het is niet niks om na drie weken al een miljoen bezoekers te tellen nog een korte toespraak van nrw-voorzitter Albert Hoogland werden de afgevaardigden van ontwikkelaar Multi, architect t&t, eigenaar cbre Global Investors en beheerder Bilfinger naar voren geroepen om de bij de prijs behorende memorabilia in ontvangst te nemen. Waarna met de meegezeulde champagne en onder de verbaasde blikken van passerende consumenten op dit heugelijke moment geproost kon worden. Ook voor de Beurstraverse geldt ongetwijfeld dat deze nog vele jaren verder kan als dé koopmachine van Rotterdam Centrum. Te voet ging het in door sfeervol verlicht Rotterdam verder naar de Markthal. Die heeft de rol van anker aan de Hoogstraat en Grote Markt op zich genomen en werkelijk, men kan er niet omheen. De plafonddecoraties –die bij avondlicht door de aanstraling extra goed zichtbaar zijn – wenken elke passant om naar binnen te

Trotse winnaars van de 25 jaar NRW Jaarprijs

komen. En de enorme glazen puien en het zicht op de marktunits binnen, wekken ieders nieuwsgierigheid. Centre director Maarten van Lier heeft er veel werk aan om al die aandacht, al dat bezoek in goede banen te leiden en crowd control is voor het management dan ook een nieuwe tak van sport waarin men zich noodgedwongen moest bekwamen. Het is ook niet niks om drie weken na opening al 1 miljoen bezoekers te tellen! rondleidingen

Maarten van Lier verzorgde voor het gezelschap een presentatie waarin verteld werd waar het management van de Markthal zoal mee te maken heeft. En dat is toch wezenlijk anders dan in een ‘gewoon’ winkelcentrum, alleen al vanwege de aanvoer van voedsel, de verwerking daarvan en aan het eind van de rit ook weer de afvalverwerking. De pr voor de markthal is ook een verhaal apart. Het management wordt door zoveel onaangekondigde bezoekers bestormd (ook uit het wereldje van het winkelvastgoed, uit binnen- en buitenland), dat het organiseren van rondleidingen met gidsen een must bleek. Maar liefst veertig gidsen zijn hier nu voor inzetbaar. Na deze boeiende kijk achter de schermen van de Markthal was het tijd voor een hapje en een drankje. De deelnemers aan deze toer hebben in korte tijd toch een paar van de echte retailiconen van Nederland kunnen zien en daar verhalen bij gehoord die alleen insiders kunnen vertellen. nrw is met deze bustoer een nieuwe traditie gestart om zo op passende wijze allen te bedanken die zich voor de vereniging inzetten. ←

nrw update 2015

sentiment nrw-leden Dat er iets verandert in het Nederlandse winkellandschap is goed terug te zien in het sentiment onder de NRW-leden. Het afgelopen jaar heeft NRW dit sentiment elk kwartaal gepeild. Naarmate 2014

verstrijkt wordt de sector iets positiever over de winkelmarkt. Zo leeft het gevoel dat het aantal bezoekers eerder stabiel blijft dan afneemt. De bezettingsgraad in winkelgebieden neemt weer iets toe.

aantal bezoekers

bezettingsgraad

sentiment: aantal bezoekers

huurprijzen

sentiment: bezettingsgraad

sentiment: huurprijzen

toegenomen gelijk gebleven afgenomen sterk afgenomen

sterk afgenomen

economie

afgenomen

Als we terugblikken op 2014 zien we dat er sprake is van een licht economisch herstel. Het CPB heeft het in haar macro-economische verkenning 2015 over: “een broos herstel en stijgende koopkracht”. Toch blijven de analytici enigszins terughoudend. Zo schrijven zij: “Het herstel van de Nederlandse economie zet in 2014 en 2015 voorzichtig door. In het tweede kwartaal was sprake van een be2013

scheiden economische groei die iets gelijk gebleven hoger lag dan de gemiddelde groei in het eurogebied. Desondanks zijn de toegenomen vooruitzichten onzeker, onder andere sterk toegenomenproces van gezien het voortgaande balansherstel en de onzekerheden in de internationale economie”. Het CBS spreekt over een bescheiden groei van de economie en geeft aan dat de Nederlandse economie nog onder het niveau van 2008 is.

inflatie economische groei

0,5 0,0 -0,5 -1,0 -1,5 Q2

afgenomen

omzetontwikkeling

gelijk gebleven

De omzet in de detailhandel herstelt zich een klein beetje in 2014. Met name de omzet in toegenomen non-food stabiliseert zich langzaam. Vooral de sterk toegenomen eerste helft van 2014 liet een lichte groei zien. De food-sector daarentegen heeft te maken met een afnemende groei ten opzichte van voorgaande jaren.

food

non-food

totaal

2013

1,0

sterk afgenomen

2014

1,5

-2,0

Trendupdate

sterk toegenomen

En men is zelfs iets positiever over de huurprijsontwikkeling. Ook in 2015 blijft NRW het sentiment met betrekking tot de winkelmarkt onder de leden peilen.

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8

2014

aanbod 2013 4.000.000 koopbereidheid

3.500.000

okt

aanbod 2014

-1

-2

2013

-2

Q2 Q1

Q3 Q2

Q4 Q3

3,0 2013

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5

nrw update 2015

0,5 J F M A M J J AJ SFOMNADMJ J F JMAASMOJNJDAJ SFOM A M J J A S O

de consument consumentenvertrouwen koopbereidheid consumentenvertrouwen koopbereidheid consumentenvertrouwen koopbereidheid Het CBS schrijft dat de consument een stuk somberder over de economie is -4 -4 -2 -7 -2 -7 geworden eind 2014. Het consumenten2013 2013 -10 2013 -10 -10 -10 -10 vertrouwen daalde in november 5 punten -10 -11 -11 2014 2014 -12 -12 2014 textiel entextiel kleding en kleding huishoudelijke huishoudelijke apparaten apparaten en komt uit op -8. Het consumenten足 2013 2013 2014 2014 2013 2013 2014 2014 -23 -23 vertrouwen ligt in november op het -20 -20 10 10 10 10 gemiddelde over de afgelopen twintig jaar. -24 -24 -33 -34 -33 Het vertrouwen bereikte in april 2000 de -25 -34 5 5 5 -26 -265 -25 hoogste stand ooit (27). Het dieptepunt -39 -39 0 0 0 0 Q1 Q2 Q1 Q3 Q2 Q4 Q3 Q1 Q2 Q1 Q3 Q2 Q4 Q3 werd bereikt in februari 2013 (-44). Q4 Q4 -5

-10

-5

-10 Q1

textiel en kleding textiel en kleding textiel en kleding textiel 2013 en kleding 2014 2013 2014

2013

2014

food

-5

-10

013

Q1 Q2

huishoudelijke apparaten

totaal

2014

-5

Q2 Q1 Q3

Q3 Q2 Q4

2013

Q4 Q3

woninginrichting

huishoudelijke huishoudelijke apparaten apparaten huishoudelijke 2013 apparaten 2013 2014 2014

-10

-5

-10

-10 Q4

Q1 Q2 Q3

Q1 Q2

Q2 Q3 Q4

Q3 Q4

-10 Q4

-5

Q1 Q2

Q1 Q2 Q3

en schoeisel lederwarenlederwaren en schoeisel 2014 NB:lederwaren het laatste en schoeisel kwartaal van 2014 betreft alleen de 2013 2014 2013 2014

huishoudelijke huishoudelijke artikelen artikelen huishoudelijke artikelen 2013 2014

2013 2014

Q35 0

-5

-10

2014

2013

2014

5 5 Q45 gebruikersQ1 Q2 Q3en okt 5 beleggingsmarkt 0

Q3 Q4

huishoudelijke artikelen 2014

food

non-food

-5

Q3 Q4

-5

lederwaren lederwaren lederwaren en schoeisel enen schoeisel 2013 2014 2014 schoeisel

2014

-10 Q1 Q2

Q3 Q4

-5

Q2 Q3

totaal 0

-10 Q2 Q3

Q1 Q2

2013

-10

2013

-5

2013 2014

Q2 Q3

Q3 Q4

okt

2013aan winkelruimtes Hetaanbod aanbod aanbod 2014 -5 -5 -5 -5 neemt nog steeds toe in Neder-10 -10 -10 dat land. Uiteraard betekent dit -10 Q1 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q2 Q3 Q4 de leegstand in winkelgebieden ook toeneemt. Toch wordt er nog steeds winkelruimte verhuurd. Volgens Cushman & Wakefield zijn internationale retailers nog steeds ge誰nteresseerd in de Nederlandse markt.

Q2 Q3

4 3 2 -10 -10 Q1Q4Q2 1 Q1 Q2 Q3 Q3 Q4 Q4 0 -1 -2 maand oktober-3 -4 -5 -6 -7 -8 -5

-10

-10 Q1

-10 Q1 Q2

2014

-5

huishoudelijke huishoudelijke artikelenartikelen

2014

2013 woninginrichting woninginrichting woninginrichting

2014

2013 2014

2013

-5

2013

opname 2013

opname 2014

200.000 Q1 Q2 Q3

Q2 Q3 Q4

150.000

aanbod 2013

aanbod 2014

4.000.000 Q3 Q4

3.500.000

3.000.000

2.500.000 100.000

2.000.000

1.500.000 50.000

1.000.000 500.000

beleggingsactiviteit 800 700 600 500 400 300 200

100 0 Bron grafieken gebruikers- en beleggingsmarkt: Lang LaSalle. opname 2014 Bron overige grafieken: CBS. opname 2013 Jones

200.000

Q2 2013

Q3 2014

nrw update 2015

door margot visser

n april 2014, tijdens de European Conference in Istanbul, plaatsten Albert Hoogland en Brigit Gerritse hun handtekening onder de overeenkomst met icsc. Hiermee werd de samenwerking tussen beide organisaties officieel bekrachtigd. nrw is de negende nationale council die zich heeft aangesloten. Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië, Zwitserland, Turkije en de Scandinavische landen gingen ons voor. In ruim twee jaar tijd is het aantal Europese icsc-leden spectaculair gegroeid, van tweeduizend in 2012 naar ruim zevenduizend nu. Twee jaar geleden zette icsc een koerswijziging in die nu dus haar vruchten afwerpt. Het is de verdienste van Mike Morrissey, die in 2012 aantrad als managing director voor Europa. Hij zette een betere samenwerking met de nationale councils boven aan de prioriteitenlijst. “icsc had altijd een nogal competitieve relatie met de nationale bonden,” vertelt hij. “Doordat we los van elkaar werkten en elkaar zelfs beconcurreerden, dwongen we retailvastgoedprofessionals in feite om te kiezen tussen een internationaal of een nationaal lidmaatschap. Ook op het gebied van evenementen werkten we elkaar soms tegen. Een icsc-evenement kon concurrerend zijn met een nationaal georganiseerd evenement.” “Maar dat zijn niet de enige redenen om intensiever samen te werken. Het bundelen van krachten is ook

‘We worden allemaal geraakt door wat men in Brussel besluit’ van belang om een vuist te kunnen maken in Brussel. Er zit daar een team dat zich bezighoudt met weten regelgeving-issues en het promoten van de retailvastgoedindustrie als geheel. Dat is belangrijk voor al onze leden, ook degenen die alleen op lokaal niveau bezig zijn. We worden allemaal geraakt door wat in Brussel wordt besloten. Dat beseften ook de nationale bonden. Zij stonden voor de keuze om de internationale issues ofwel zelf op te gaan pakken, of om het via icsc te doen. Negen bonden waaronder dus ook Nederland, hebben er inmiddels voor gekozen om dat samen met ons te doen.” vier kerngebieden

Met alle bonden werkt icsc nauw samen op haar vier kerngebieden: education, advocacy, research en net-

Ons werkgebied is global geworden. Ieder NRW-lid wordt geraakt door wat in Brussel wordt besloten, door wat internationale retailers doen en door de plannen van buitenlandse investeerders. NRW kon onmogelijk een puur lokale focus houden en sloot zich daarom in 2014 aan bij ICSC. Wij spraken Mike Morrissey en Michel Zalac over de recente koerswijziging van ICSC, de voordelen van een lidmaatschap en de plannen voor 2015. working (earn). “Met ieder land hebben we bekeken wat de specifieke wensen en behoeften zijn,” vertelt membershipmanager Michel Zalac. “Zo kan het ene land meer behoefte hebben aan ondersteuning op het gebied van opleiding terwijl een ander weinig capaciteit heeft op het gebied van research. We spelen ook in op de huidige structuur van een nationale bond. nrw heeft bedrijven die lid zijn, maar ook individuele leden met een icsc-lidmaatschap. We hebben afgesproken om één vertegenwoordiger van een bedrijf dat lid is van de nrw, de mogelijkheid te geven gratis lid te worden van icsc. Voor grotere bedrijven betekent dat een extra vertegenwoordiging, voor kleinere bedrijven is het een financieel aantrekkelijk voordeel.” “En het kan deuren openen naar een meer internationale focus. Neem het bedrijf Window Dressing, dat 3d-stickers maakt voor leegstaande panden en winkels die heringericht worden. Zij waren puur lokaal bezig maar door de internationale add-on zijn ze kansen gaan zien op internationaal vlak. Zo hebben ze besloten om eventsponsor in Milaan te worden. Door de samenwerking van nrw met icsc hebben zij hun netwerk kunnen uitbreiden en internationaal hun kansen kunnen vergroten.” relevanter

Een nauwere samenwerking met de nationale bonden is een belangrijke doelstelling, maar icsc heeft meer actiepunten op het lijstje staan. “We willen als bond nog relevanter worden voor onze leden,” stelt Morrissey.

nrw update 2015

De nieuwe koers van ICSC

“We willen nog relevanter worden voor onze leden” Mike Morrissey, managing director ICSC Europe

“Daarom besteden we veel tijd aan het luisteren naar de wensen en behoeften van onze leden. Wat willen ze, op welke gebieden hebben ze onze ondersteuning nodig en hoe kunnen we daarin voorzien? We luisteren ook beter dan voorheen naar de grote bedrijven in ons ledenbestand zoals Unibail Rodamco, Redevco en

‘De ontwikkeling van een investor community is een van onze speerpunten’ Westfield. Daardoor hebben we meer betrokkenheid bij hen weten te creëren.” “Een belangrijk speerpunt binnen onze strategie is ons Next Gen programma. De reden dat we daarop focussen is dat we geen ‘oudemannen-denktank’ willen zijn. Om succesvol te zijn in onze branche moet je

foto: david platt

veel contacten hebben en de business snappen. Vooral internationaal is het lastig voor jonge mensen om een netwerk op te bouwen. Wij willen young professionals daarbij helpen, er voor hen zijn van het begin van hun carrière tot het eind.” investor community

Wat zijn concrete aandachtsgebieden en plannen voor 2015? Morrissey: “De focus ligt nu vooral op investment en internationale retailers. Wij gaan daar op verschillende manieren op inspelen. Zo gaan we meer energie steken in het ontwikkelen van een investor community. We willen onze leden in contact brengen met ontwikkelaars die ze nog niet kennen of markten waarop ze nog niet actief zijn. Ook willen we kansen buiten Europa onder de aandacht brengen. Er liggen bijvoorbeeld gigantische kansen in Zuid-Amerika. En in Zuid-Afrika hebben we onlangs een industrietop georganiseerd waar partijen bij elkaar kwamen die ofwel geïnteresseerd waren in de Zuid-Afrikaanse markt, maar ook lokale partijen die juist in Europa wilden investeren.”

nrw update 2015

‘De samenwerking opent deuren naar een internationale focus’ Michel Zalac, membership manager ICSC Europe

foto: david platt

“Een ander aandachtsgebied is commercialization en specialty leasing. Hoe ga je daar mee om en hoe kun je optimaal gebruik maken van het openbaar gebied in een winkelcentrum? We organiseren een speciaal evenement hiervoor in Londen, spree (Speciality Retail Entrepreneur Expo) genaamd, wat een afgeleide is van het eerder gehouden evenement in Las Vegas.”

neltijdperk is het noodzakelijk voor het fysieke kanaal om een extra dimensie toe te voegen die maakt dat mensen achter hun laptop vandaan komen en jouw winkel bezoeken. De dagvoorzitter is Joris van der Schueren van Redevco. Het feit dat het dit jaar ons veertigjarig jubileum is maakt het dit keer een extra bijzonder evenement.”

diversiteit

keeping it fresh

Waar icsc zich ook sterk voor maakt, is meer diversiteit in de retailvastgoedbranche. “Er zijn relatief weinig vrouwen werkzaam in de top van grote ondernemingen. Ook kunnen we meer doen om etnische minderheden binnen onze industrie te ondersteunen. Daarom hebben we een programma opgezet dat ten doel heeft om diversiteit te promoten. Zo organiseren we tijdens de Mapic een side-event speciaal voor vrouwen in retailvastgoed. Het feit dat het compleet is volgeboekt geeft wel aan dat er behoefte aan is.” Hij kijkt uit naar de European Conference 2015 die op 21 en 22 april wordt georganiseerd in Londen. “Het thema is dit jaar ‘Destination: retail’. In dit omnichan-

De uitdaging is volgens Morrissey om scherp te blijven en in te spelen op de veranderende wereld om ons heen. “Voor icsc geldt, net als voor iedere andere vereniging: ga je niet vooruit, dan ga je achteruit. We moeten altijd proberen onszelf te verbeteren en vooral luisteren naar wat de leden ons vertellen. Organisaties zoals de onze lopen altijd het gevaar om een bureaucratie te worden die haar leden gaat vertellen wat ze nodig hebben in plaats van te vragen wat ze willen. Ik ben me er altijd van bewust dat we moeten blijven vernieuwen. Dat is ook het mooie aan ons Next Gen programma, het werken met jonge mensen die je uitdagen en scherp houden. Keeping it fresh, daar draait het om.” ←

nrw update 2015

oed nieuws: het verwachte economisch herstel in 2015 wordt breed gedragen. Ook de particuliere consumptie zal groeien, waardoor er alle reden is om aan te nemen dat het in de retail in 2015 weer wat beter zal gaan. Echter, het speelveld is inmiddels totaal veranderd. Buitenlandse toetreders, branchevervaging en technische innovaties maken dat de sector fundamenteel veranderd is. Dit zorgt ervoor dat het verschil tussen de retailers onderling verder toe zal nemen. Niet iedereen zal daarom in staat zijn om te profiteren van de positieve ontwikkelingen in 2015. Wij verwachten dan ook dat het kaf nu alsnog van het koren gescheiden zal worden. retailen zonder grenzen biedt nieuwe kansen

In het eerder gepubliceerde Rabobank rapport ‘Visie zonder grenzen’ worden vier grenzen genoemd die verschuiven, vervagen of verdwijnen: technologie, keten, geografie en mensen. Het ‘slechten’ van al deze grenzen biedt kansen, maar retailers moeten die kansen wel eerder pakken dan de concurrentie. Anders veranderen deze kansen snel in risico’s. Wat betekent dit nu voor de retailsector? Technologie biedt diverse mogelijkheden, waaronder omnichannel retail (winkels, internet, mobiel, sociale media). 3D printing en big of smart data. De grenzen binnen en buiten de retailsector vervagen steeds verder. Denk aan retailconcepten die combinaties aanbieden van non-food, food, horeca en dienstverlening, zoals bijvoorbeeld La Place en Hutspot. Ook de grenzen met producenten en groothandels vervagen. Producenten gaan zelf retailen (merkwinkels) en retailers gaan produceren (bijv. private label). De geografische grenzen bieden diverse kansen. Via internationale expansie kan het marktgebied worden uitgebreid. Lokaal moet de formule worden aangepast aan lokale omstandigheden omdat lokale markten verschillen, zowel qua consumenten als qua concurrentie. De grenzen tussen mensen hebben zowel betrekking op klanten als personeel. Klanten willen niet worden aangesproken als een groep (bijvoorbeeld ‘jong’ of ‘oud’), maar als individu. De retailer moet dus kennis over individuele klanten hebben (smart data) en daarnaar handelen. Qua personeel zien wij kansen in de uitwisseling tussen sectoren, bijvoorbeeld met de horeca die op gebied van gastvrijheid verder is dan de retail. winkelgebieden zijn in 2015 nog altijd hét verkoopkanaal voor de retail

Online retail is en blijft belangrijk en zal de komende jaren verder groeien. Echter: nog steeds wordt ruim 90% van de omzet via de fysieke winkel gerealiseerd. Daarom blijven de fysieke winkel en het winkelgebied

KWALITEIT VAN DE SAMENWERKING (’SOFTWARE’)

HOOG

LAAG

Investeer in het winkelgebied

Samen excelleren!

Houston, we have a problem!

Verbeter de samenwerking

KWALITEIT VAN HET WINKELGEBIED (’HARDWARE’)

HOOG

Kwaliteit winkelgebied en samenwerking bepaalt aantrekkelijkheid

Retail 2015: het kaf zal van het koren gescheiden worden jos voss, sectorspecialist retail rabobank alexander heijkamp, sectormanager detailhandel rabobank

vooralsnog van groot belang. Aan de fysieke winkel kan de retailer veel zelf doen, maar voor het winkelgebied is samenwerking met vastgoedeigenaren en gemeenten essentieel. De Rabobank biedt hiervoor in samenwerking met het onafhankelijke platform De Nieuwe Winkelstraat de mogelijkheid om diverse winkelgebieden te helpen om meer aantrekkelijk te worden. Voor de beoordeling van de winkelgebieden gaat het om de kwaliteit van de winkelgebied zelf (‘de hardware’) en om de kwaliteit van de samenwerking tussen retailers en andere partijen (‘de software’). Net als retailers zijn winkelgebieden concurrenten van elkaar. De consument kan zijn euro’s en zijn tijd maar één keer uitgeven en doet dat het liefst in de meest aantrekkelijke retailomgeving. ←

nrw update 2015

Winkels maken de stad

e winkelmarkt is laat cyclisch, dat zien we niet alleen in Nederland, maar ook in andere economieĂŤn, zoals bijvoorbeeld de Verenigde Staten. De economische problemen die de kantorenmarkt al eerder keihard hebben geraakt, hebben nu meer en meer impact op de winkelmarkt. Het vet op de botten van retailers is op. Waar de woningmarkt al weer een voorzichtig herstel laat zien, zien we nu op de winkelmarkt nog steeds oplopende leegstand, stijgende yields en huren die onder druk staan. Daaroverheen komt natuurlijk de structurele verschuiving die urbanisatie, de opkomst van internet en vergrijzing met zich meebrengen. De winkelmarkt verandert. De commissie Research & Educatie probeert kennis over de veranderingen te kanaliseren en terug te geven aan de leden van NRW. Om de marktbewegingen te monitoren heeft de commissie de NRW Trendupdate opgezet, die met input van de NRW leden, elk kwartaal de ontwikkeling van de winkelmarkt voorspelt. Om de leegstand die we in deze barometer signaleren met creatieve ideeĂŤn aan te pakken, hebben we in mei een workshop georganiseerd met praktijkvoorbeelden die aan het denken zetten. Om kennis over de veranderingen op de winkelmarkt te vergroten is door de commissie een scriptieprijs opgezet, die in 2015 voor het eerst zal worden uitgereikt. In 2015 willen we ons inzetten om de kennis over de winkelmarkt verder te vergroten en daarmee een bijdrage te leveren aan de diverse beleidstrajecten die nu lopen. Want waar de winkelmarkt de laatste jaren in beleidsluwte functioneerde, buitelen de beleidsinitiatieven nu over elkaar heen in een zoektocht naar het antwoord op de winkelmarkt. De commissie zal proberen juist de specifieke retailkennis van de NRW leden te verzamelen en in te brengen. Kennis over het functioneren van winkelcentra bijvoorbeeld die vertaald kan worden naar binnensteden. Welke branchemix werkt, hoe kun je door de juiste mix van voorzieningen, horeca en events bezoekers trekken en waarde genereren voor de retailers? De lessen die we hebben geleerd in onze winkels en winkelcentra vertalen naar de stad. Want winkels maken de stad, met onze kennis hopelijk een betere stad. â&#x2020;?

boris van der gijp, syntrus achmea vastgoed voorzitter commissie research & educatie

Cosmeticagigant Forever Flawless huurt 150 m2 winkelruimte aan de P.C. Hooftstraat 116 in Amsterdam. Jacobs Van der Meij begeleidde de verhuurder, een particuliere belegger. Harper, Dennis Hobbs trad op namens de huurder

januari

ShoppingParks heeft haar 100-procentsbelang in Batavia Stad Outlet Shopping verkocht. Afgelopen zeven jaar hebben zowel de bezoekersaantallen (+35 procent) als de totale omzet (+140 procent) gezonde groeicijfers laten zien.De verkoopsom wordt niet genoemd.

april

Michael Kors opent in Den Haag zijn derde Nederlandse winkel. De Amerikaanse modeontwerper heeft gekozen voor een pand aan de Hoogstraat met een vloeroppervlakte van 210 m2

nrw update 2015

Retailupdate De retailsector is continu in beweging. Het is een sector van ondernemen. Van risco’s nemen en nieuwe dingen uitproberen. De belangrijkste mijlpalen hebben wij voor u op de tijdsbalk geplaatst; twaalf maanden inspiratie voor de toekomst.

februari

Pabo, Europa’s oudste onderneming in erotische artikelen, opent op zaterdag 25 januari haar eerste Nederlandse flagship store in het centrum van Amsterdam.

Een Franse belegger en de Amerikaanse durfinvesteerder Mount Kellett Capital Management kopen elf winkelcentra van Corio voor een gemiddeld brutoaanvangsrendement van 12,4%.

Primark tekent voor winkel van 13.500 m2 aan Damrak, 8800 m2 WVO.

maart Grootste H&M in Europa opent in Rotterdam. De keten gaat de bestaande winkel in de Rotterdamse Koopgoot uitbreiden tot 4500 m². Op dit moment heeft de keten 121 winkels in 75 plaatsen in Nederland. Syntrus Achmea sluit een huurovereenkomst met Marks & Spencer voor een winkelpand van 500 m² in de Kalverstraat.

Oosterpoort is het nieuwe centrumgebied van Amsterdam-Oost, dat vroeger bekend stond als het Polderweggebied. Architect Sjoerd Soeters heeft er een mengeling van woningen, winkels en horeca gerealiseerd, waardoor het een aangename stedelijke buurt is geworden.

mei

In het MiroCenter is 25 april de feestelijke opening van het gerenoveerde winkelcentrum in Enschede. De renovatie van het winkelcentrum is de afgelopen jaren in stappen uitgevoerd. Met de voltooiing heeft Enschede aan de oostkant van de stad een entree die er een stuk beter uitziet dan vroeger.

Het Bijenkorf City Café, een geheel nieuw horecaconcept, opent de deuren in Den Haag. Het café biedt ook een takeawayservice en heeft extralange openingstijden

nrw update 2015 Dekamarkt heropent in Beverwijk zijn filiaal wijzigt de naam in Dekamarkt World of Food meegegeven. Het concept zet in op de vernieuwde versafdelingen en het aanwezige restaurant.

juni

Het Italiaanse damesmodemerk Imperial uit Bologna vestigt zich in een winkel van 100 m2 aan de Utrechtsestraat in Amsterdam. De winkel is de eerste brandstore van Imperial in Nederland. Het merk gaat nog winkels openen in Amsterdam, in Utrecht, Den Haag, Rotterdam en Den Bosch

Multi Vastgoed en AM Real Estate Development (AM RED) sluiten een huurovereenkomst gesloten met de Duitse modeketen Kult voor een vestiging in de Nieuwe Haagse Passage; de eerste winkel van Kult in Nederland.

augustus

Luxe winkelketens worden vervangen door retailers in een nog hoger segment. Zo beschrijft Cushman & Wakefield de ontwikkeling van de P.C. Hooftstraat in een aan de Amsterdamse winkelstraat gewijd rapport,

september

Nike Retail tekent voor een winkel in het winkelcentrum Maxis Muiden. De winkel krijgt een oppervlakte van 1.113 m2 en wordt op dit moment volledig verbouwd. Cushman & Wakefield adviseerde de huurder in deze transactie.

Opening van de Mancave in Hoog Catherijne. Corio, de eigenaar van Hoog Catharijne heeft samen met Media Markt het idee gerealiseerd met de gedachte dat iedere man een ‘eigen plek’ moet hebben.

oktober Op 1 oktober opent koningin Máxima de Markthal. Het is de eerste overdekte food markt van Nederland. 96 kramen en 20 winkels en restaurants staan er onder het grootste kunstwerk van Europa.

Syntrus Achmea Real Estate & Finance koopt namens Stichting Rabobank Pensioensfonds, het winkelpand aan de Vijzelstraat 26-27 te Arnhem van Investore Prime Retail. Het pand is verhuurd aan Hennes & Mauritz.De koopsom is ruim 11 miljoen euro.

Fashionketen Shoeby opent op 29 november in de Nieuwe Haagse Passage zijn eerste flagshipstore met atelier

december

Er zijn nog steeds veel internationale retailers die een positie willen op de Nederlandse A1-winkelmarkt. Zo wil de hippe Britse schoenenketen Office Shoes een winkel op een Amsterdamse toplocatie. De Japanse modeketen Uniqlo is in Amsterdam op zoek naar een grote winkelruimte. En de luxe retailer Michael Kors opent een tweede winkel in de Leidsestraat.

CBRE Global Investors verkoopt veertien Nederlandse winkelcentra met een totale oppervlakte van 107.500 m2 aan Blackstone Real Estate Partners Europe IV. Volgens het Kadaster bedraagt de totale prijs 240,2 miljoen euro.

nrw update 2015

Leden aan het woord juli

Sissy-Boy opent in Haarlem hun nieuwe flagship store. Elk item in de winkel is te koop en door die constante verandering hoopt Sissy-Boy klanten steeds opnieuw te inspireren. Vanaf 7 uur ’s ochtends kun je er terecht voor koffie en broodjes.

Opening Nieuwe Haagse passage. Het project heet vanaf dat moment De Passage.

Op 17 oktober 2014 opent de nieuwe flagshipstore van H&M met een bruto vloeroppervlakte van 6.330 m2 De bestaande winkel van de Zweedse modeketen in de Beurstraverse is doorgetrokken naar de begane grond (de passage) en de eerste verdieping, zodat er één winkel ontstaat van kelder tot eerste verdieping.

november

De offciciële opening van het nieuwe centrum van Waddinxveen, Winkelcentrum Gouweplein. Een historisch moment voor de stad en alle betrokkenen. Eindelijk een echt stadshart!

De sleutelrol van de gemeente

oals elke binnenstad in een middelgrote stad heeft ook die van Purmerend te maken met naweeën van de economische crisis en volop dynamiek door nieuwe ontwikkelingen in de winkelmarkt, waarvan de opkomst van het online aankoopkanaal de grootste stempel drukt op het fysieke winkellandschap. Tegelijkertijd zie je dat vastgoedpartijen en ondernemers bereid zijn te investeren en dat ook doen. In Purmerend krijgt het planmatige Willem Eggert Centrum een flinke upgrade en zal in 2020 functioneren als kloppend winkelhart in een historische binnenstad, geflankeerd door een grote diversiteit aan zelfstandige winkeliers. De gemeente speelt daarbij hoofdzakelijk een faciliterende rol. Trends in de winkelmarkt moeten nauwlettend worden gevolgd en worden vertaald in slagvaardig detailhandelsbeleid. Binnen de beleidskaders moet worden gezorgd voor de noodzakelijke ruimte voor herbestemming of uitbreiding. Belangrijk is dat de gemeente oog heeft voor marktontwikkeling en in staat is om waar nodig maatwerk te bieden. Een bestemmingsplan met de nodige flexibiliteit is daarvoor een belangrijk instrument naast actuele en vooral duidelijke beleidskaders. Misschien nog wel belangrijker is dat de gemeente investeert in goede verbindingen met de markt. In gesprek komen en blijven met vastgoedeigenaren en ondernemers is belangrijk voor een gemeente om goed te peilen wat er in de lokale winkelmarkt leeft. Om als bruggenbouwer ook de interactie tussen vastgoedpartijen, ondernemers en de gemeente te stimuleren, heeft de gemeente Purmerend vorig jaar een groot symposium georganiseerd waar alle stakeholders actief in de lokale winkelmarkt aanwezig waren. Doel van het symposium was bruggenbouwen en kennis delen. Dat dit een schot in de roos was, bleek wel uit de diverse positieve reacties van de aanwezigen, inclusief leden van de gemeenteraad. Eigenlijk een soort NRW-congres in het klein dus.

D Het Britse modemerk Size opent een flagshipstore in de Kalverstraat met een oppervlakte van 630 m2. Cushman & Wakefield adviseerde de huurder. Verhuurder is Syntrus Achmea Real Estate & Finance.

aar zit ook de meerwaarde van de NRW voor de overheid: als platform om kennis te delen, maar vooral om verbindingen te maken tussen alle actoren in de winkelmarkt: beleggers, ontwikkelaars, retailers én gemeenten. Die laatste groep zou wat mij betreft meer aan bod mogen komen binnen NRW. Juist gemeenten vervullen in steeds belangrijkere mate een sleutelrol in de winkelmarkt. De beschikbaarheid van kennis over de winkelmarkt en een netwerk in het winkelvastgoed is voor beleidsmakers essentieel om de juiste keuzes te kunnen maken om te komen tot een winkelstructuur die ‘toekomstproof’ is. jeroen van der weerd, adviseur economische zaken gemeente purmerend

nrw update 2015

10 grootste verhuurtransacties naar m plaats

naam

adres

Geleen

Hornbach

Einighauserweg

15.000

Arnhem

Primark

Ketelstraat 45

8.895

Enschede

Primark

H.J. van Heekplein

7.000

Amsterdam

H&M

Rokin/Kalverstraat

5.000

Duiven

Saturn (Mediamarkt)

Nieuwgraaf

4.600

De Haag

H&M

Gravenstraat

4.500

Apeldoorn

Gamma

Boogschutterstraat

4.500

Den Haag

H&M

Gravenstraat 2

4.500

Rotterdam

H&M

Beurstraverse 38

4.500

Rotterdam

Primark

Zuidplein Hoog

4.375

metrage (m2)

Retail top 10

Bron: cbre en jll

Opgeleverd in 2014 Nieuwe projecten (volume in m2) 1

Waddinxveen: Gouweplein

20.000

Amsterdam: Oostpoort

18.000

Den Haag: De Markies

15.000

Rotterdam: Markthal

14.700

Utrecht: Terwijde

12.000

Bron CBRE en Cushman & Wakefield Uitbreiding of herontwikkeling (volume in m2)

Amsterdam: Gelderlandplein Fase 1

24.300

Enschede: Miro Center

15.839

Leiden: Aalmarkt

14.000

Den Haag: Nieuwe Haagse Passage

10.500

Reeuwijk: Miereakker

4.500 Bron CBRE

nrw update 2015

10 retailtrends

Schaalvergroting winkelunits

Technologische innovatie online-offline

Strategisch heroverweging winkels: strategisch winkels openen, secondary laten gaan

Voortgaande concentratie retailers in beste binnensteden

Inkrimping winkelgebied door leegstand secundair winkelgebied

Fysieke winkel: verschuiving van voorraad naar service, beleving en het uitdragen van het merk

Vroegtijdige heronderhandeling huurcontracten. Eerder tot prijsverlaging komen of een betere plek voor hetzelfde geld

Internationalisering

Demografie ontgroening en vergrijzing

Logistieke innovatie t.b.v. e-commerce (pick-up locaties e.d.)

De duurste winkelmeters

Bron: Cushman & wakefield, jll en cbre

10 grootste retailbeleggingen

plaats

type

locatie

landelijk

portefeuille

Nederland

Hoofddorp

winkelcentrum

Lelystad

stad

straat

prijs

Amsterdam

Kalverstraat

3.000

Amsterdam

PC Hoofstraat

2.000

Amsterdam

Leidsestraat

2.000

Amsterdam

Heiligeweg

2.000

Rotterdam

Beursplein

1.800

Maastricht

Grote Staat

1.675

Utrecht

Lange Elisabethstraat

1.650

Utrecht

Oude Gracht

1.600

Den Haag

Spuistraat

1.500

Amsterdam

Nieuwendijk

1.500

Eindhoven

Demer

1.450

Gravenhage

Spuistraat

1.450

Amstelveen

Stadshart

1.325

Groningen

Herestraat

1.275

Arnhem

Ketelstraat

1.150

Bron: Cushman & Wakefield, jll en cbre. Huurprijs per m2 per jaar.

bedrag*

aankoper

verkoper

176

Mount Kellet

Corio

Vier meren

140

Wereldhave

Unibail-Rodamco

Factory outlet

Batavia-Stad

103

Meyer Bergmann

Freeland Partners

Den Haag

winkelstraat

Grote Marktstraat

Aachener Grundvermรถgen Movement Real Estate

Capelle a/d IJssel

winkelcentrum

Koperwiek

Wereldhave

Van der Vorm Vastgoed

Amsterdam

winkelstraat

Kalverstraat/Afrika-

Kebeve

Stichting Laurentius & Pet

Leidschendam

Department store

Leidsehage

Unibail-Rodamco

CBRE Global Investors

Enschede

winkelcentrum

Miro centre

Blokker Holding

Ahold

Bilthoven

winkelcentrum

De Kwinkelier

Real Estate Invest

Kerckebosch Beleggingen

Valkenburg

winkelcentrum

Aan de Kei

Pecu Beleggingsmij.

Hurks Vastgoed

42,5

Bron Cushman & Wakefield en CBRE. * Bedrag x 1 miljoen euro

nrw update 2015

Ledenlijst januari 2015

erelid

CBRE

Albert Hoogland

Pieter van de Lustgraaf

CBRE

Paul Nieuwburg

Dick Zwart

CBRE

Ellen Nijenhof

CBRE

Leon Overhorst

ontwerp, consultancy en beheer

CBRE

Friso Sijbertsma

123 Makelaar

Joep Bangert

CBRE

Krijn Taconis

Adhoc horecamakelaars

Henk Sluiter

Centercom

Robin Brouwers

Adhoc horecamakelaars

Bram Stokman

Centercom

Bas van Woerkom

APCOA Parking

Mathijs Smissaert

Chainels

Willem Buijs

Architectenbureau Van Manen

Gerben van Manen

Colliers International Real Estate

Etienne van Unen

Atop Functionele Ruimte Inrichting

Vincent Bacas

Curfs Consult

Mark Curfs

Bak Van Dijk Plan- en projectconsult

Anneke van Dijk

Cushman & Wakefield

Michiel Boonen

Beukenwoud Vastgoed Consultancy

Udo de Goede

Cushman & Wakefield

Pepijn van den Bosch

Bilfinger Real Estate

Maaike Beke

Cushman & Wakefield

Jeroen Lokerse

Bilfinger Real Estate

Joachim Demmer

DTZ Zadelhoff Property Management

Femke Bos

Bilfinger Real Estate

Vincent Dijkstra

DTZ Zadelhoff Property Management

Anneke van Mierlo-Buijzert

Bilfinger Real Estate

Patrick Kremer

DTZ Zadelhoff Property Management

Anoek Praas

Bilfinger Real Estate

Leon Timmerman

DTZ Zadelhoff

Jacques Boeve

Boekel De Nerée

Sonja van der Kamp

DTZ Zadelhoff

Erik Kleemans

Boekel De Nerée

Anne-Marie Klijn

DTZ Zadelhoff

Ralph v. Polanen Petel

BRO, adviseurs in ruimtelijke ordening, economie en milieu

Felix Wigman

DTZ Zadelhoff

Frans van der Werf

DTZ Zadelhoff

Hessel Woltjer

Buhren & Van Deventer

Ciska Buhren

DVP Planontwikkeling

Richard Reulink

Bureau Stedelijke Planning

Aart Jan van Duren

Fakton

Erik Faber

Bureau Stedelijke Planning

Toine Hooft

Fort Advocaten

Floor Frank

Buro Toob

Toob Alers

Fort Advocaten

Zwanet Massink

BVL Makelaardij

Johannes Feenstra

Fort Advocaten

Helma Sengers

BVL Makelaardij

Femke Schouten

Fort Advocaten

Katinka Verdurmen

BVL Makelaardij

Jonne Vermeulen

Fortrus

Henk Vlug

CBRE

Niels de Bis

Frisia Makelaars

Jacques Groenewegen

CBRE

Wilton Christiaanse

Frisia Makelaars

Daniël Schönberg

CBRE

Huub Elders

Frisia Makelaars

Henry Zuiderwijk

CBRE

Frank Geuze

FVH Facility

Diana Dolfing

nrw update 2015

ng = lid new generation

FVH Facility

Paul Fok

Lexence

Michiel de Wit

GDAi Architecten

Bert Enting

LMBS retail

Niels Keulen

GfK Panel Services Benelux

Gino Thuij

LMBS retail

Maarten van Lit

Gijs Heutink Advocaten

Eefje van Bommel

LMBS retail

Esther Schmidt

Gijs Heutink Advocaten

Anneke Franken van Bloemendaal

LMBS retail

Anky Vink

Locatus

Björn Jansen

Gijs Heutink Advocaten

Iskander Haverkate

Locatus

Gerard Zandbergen

Gijs Heutink Advocaten

Gijs Heutink

LookFeel Consultancy

Michel Jonkheer

Gijs Heutink Advocaten

Sebastiaan Sellenraad

M to Build

Mark van ’t Hooft

Glint Real Estate

Benno Leemeijer

M2 Advocaten

Jurjan Adriaansens

Goudappel Coffeng

Tim van Huffelen

Michon Vastgoed

Job Michon

Grontmij Vastgoedmanagement

Anita Bleij

MK Illumination Holland

Bram Hulsbosch

Grontmij Vastgoedmanagement

Rinus Griep

MVGM

Eddy Smit

Groosman Partners architecten

Gert de Graaf

MVGM Bedrijfshuisvesting

Frank Aalbers

Hesselberth Makelaars

Peter Hesselberth

MVGM Bedrijfshuisvesting

John Patrick Jansen

Hisa

Danielle Arts-v.d. Kuyl

MVGM Bedrijfshuisvesting

Erwin Valks

Hisa

Jeroen Roose-van Leijden

MVGM Winkelmanagement

Iris van Goozen

Hypsos

Dolf Karsemeijer

MVGM Winkelmanagement

Eric Raaphorst

Inretail

Marcel Evers

MVGM Winkelmanagement

Rianne van der Voort

Inretail

Gerlant Lettinga

MVGM Zorgvastgoed

Miranda Sulzle

Inretail

Sietske van der Linden-Alblas

NS Stations

Ailko Frederiks

iXin

Inge Niks

NS Stations

Jeroen van der Heijden

Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs

Chris van Kaam

NS Stations

Michel Hueber

Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs

Lennard Magis

NS Stations

Raymond Parlevliet

Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs

Jacob Pot

NS Stations

Alex Rigter

Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs

Rick Schoonderbeek

Op Ten Noort Blijdenstein

Jan Willem van der Sman

K3H Architecten en Adviseurs

Jan Kroesen

Kennemerland Beheer

Gideon Kwint

Ovidius\Partner in vastgoed-en gebiedsontwikkeling

Caspar Wortmann

KroesePaternotte

Gijs Bessem

P1 Off Street

Vladan Jankovic

KroesePaternotte

Paul Schut

Parkland Consultancy

Roel Holland

Kruse & Lampo Vastgoedmanagement

Steven Griffioen

PETAS Group

Paul van As

Lexence

Aike Kamphuis

Q&A Research & Consultancy

Kim Ellerman

Lexence

Jeroen Kist

Q&A Research & Consultancy

Frank Quix

nrw update 2015

REBO Vastgoed Management

Marleen Kranenburg

UrbanRetail

Hildegard Assies

REBO Vastgoed Management

Hans Muil

Van den Bos Vastgoed

Jacob van den Bos

Reklaspits

Edwin de Groot

Retail Property Management

Bart van der Meer

Van der Goes architectuur en stedenbouw

Cees van der Goes

Retail Property Management

Joop van der Steuijt

RMA, stedelijke ontwikkeling & vastgoed

Marcel Reinartz

Van der Goes architectuur en stedenbouw

Tymon Ros

rphs+

Willem Jan Hagg

Van Diepen Van der Kroef Advocaten

David Allick

rphs+

Margarette Neep

Van Gorkom & Partners

Frank van Gorkom

rphs+

Eric Scholman

Vastgoed Centraal

Peter Möller

RSP Makelaars ’s-Hertogenbosch

Dirk van Beurden

Vastgoed Centraal

Twan Wilke

RSP Makelaars ’s-Hertogenbosch

Ronald Borrenbergs

Vastgoed InterVisie

Menno Postma

RSP Makelaars ’s-Hertogenbosch

Maarten van Stratum

Verwey Vastgoed

Stèphanie Jobse

RSP Makelaars ’s-Hertogenbosch

Mark van Zwam

Verwey Vastgoed

Friso Jan Veenstra

Savills Property Management

Carlijn Aarts

Verwey Vastgoed

Eric Verwey

SCOPE Investments Holding

Jan Olthuis

VP&A Makelaardij

Björn Voogt

Senta multisensory concepting

Joost Roede

Senta multisensory concepting

Desiree Struijk

WF Marketingcommunicatie & Promotiemanagement

Manuela Fernandez

Shopping Centre News

Edwin Brugman

WPM Groep

Pieter Affourtit

Skidata

Henk Domenie

WPM Retail

Brian van Amerongen

Skope Vastgoed

Jack Rens

WPM Retail

Herman van Deelen

Spijker Beleggingen

Raymond Spijker

WPM Retail

Cor Eschmeijer

Stable International Holding

Willem Veldhuizen

WPM Retail

Johan Haringsma

Stable Retail Centre Management

Gerben Boomsma

WPM Retail

Dick Hoogendijk

Stichting Nederland Schoon

Dorien Bosselaar

WPM Retail

Geert Jonker

Strabo

Hans van Tellingen

WPM Retail

Ingrid Ploegmakers

Strabo

Jeroen Verwaaijen

WPM Retail

Ed Schoenmakers

ThirdPlace

Jos Sentel

WPM Retail

Joost Vooijs

Traanberg Partners architectuur en bouwmanagement

Roland Traanberg

WPM Retail verhuur & relocatie

Tom van Grootel

WPM Retail verhuur & relocatie

Tim Remmers

Traanberg Partners architectuur en bouwmanagement

Erna Traanberg

Urban Solutions

Linda Annink

Urban Solutions

Irina Chernobrovkina

belegger en financier ng

A.J. Investments

Ruud Kiep

a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer

Ingrid Heuts

nrw update 2015

ng = lid new generation

a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer

Egbert Schroten

CBRE Global Investors (NL)

Marije Braam-Mesken

a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer

Nico Spinhoven

CBRE Global Investors (NL)

Niels Coolen

a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer

Wouter Terhorst

CBRE Global Investors (NL)

Jaap Démoed

a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer

Frits Tonnaer

CBRE Global Investors (NL)

Aad Dobben

a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer

Pieter Vandeginste

CBRE Global Investors (NL)

Johan Kamminga

a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer

Peter Vreenegoor

CBRE Global Investors (NL)

Hilke Nijmeijer

Aberdeen Property Investors NL

Aad Jansen

CBRE Global Investors (NL)

Mireille Pallandt

Altera Vastgoed

Ruud Hogenes

CBRE Global Investors (NL)

Martijn Vlasveld

Altera Vastgoed

Edvard van Luijn

Corio

Oedsen Boersma

Altera Vastgoed

Ronald van Ouwerkerk

Corio Nederland

Kristel van Dam

Altera Vastgoed

Erwin Wessels

Corio Nederland

Marleen de Groot

Annexum Invest

Sander Aarts

Corio Nederland

Alice de Groot

Annexum Invest

Rob van Gool

Corio Nederland

Stephan van Harteveld

Aprisco Retailparks

Douwe Dijkstra

Corio Nederland

Rudy van der Helm

Areal Services

Jan Brouwer

Corio Nederland

Caroline Kievit-Droste

Areal Services

Marjolijn van der Plas

Corio Nederland

Bram Koopman

Bouwfonds Investment Management

Kaj Deana

Corio Nederland

Gé Ligtvoet

Bouwfonds Investment Management

Anthony Gijsbers

Corio Nederland

Bjørn te Nijenhuis

Bouwfonds Investment Management

Jaap Gillis

Corio Nederland

Jan Willem Speetjens

Bouwfonds Investment Management

Monique Korting

Corio Nederland

Robbert Visser

Bouwfonds Investment Management

Edwin van de Woestijne

Corio Nederland

Erwin van Vredendaal

Bouwinvest Real Estate Investment Management

Collin Boelhouwer

Corio Nederland

Jan Willem Weissink

De Hoge Dennen Holding

Cardi Bos

Bouwinvest Real Estate Investment Management

Wim-Jaap Eising

De Hoge Dennen Holding

Erik Eggink

DELA Vastgoed Management

Mark Esmeijer

Bouwinvest Real Estate Investment Management

Jeroen de Heus

DELA Vastgoed Management

Dennis Kuiten

DELA Vastgoed management

Pieter Loeffen

Bouwinvest Real Estate Investment Management

Arnoud van Kessel

Delta Lloyd Vastgoed

Rianne Mastop

Delta Lloyd Vastgoed

Ferdy Schenk

Bouwinvest Real Estate Investment Management

Allard van Spaandonk

D-Winkels

Dirk-Jan v.d. Broek

Elizen Vastgoed Groep

Chantal Elizen

CBRE Global Investors (NL)

Luc Baas

Elizen Vastgoed Groep

Frans Laarman

CBRE Global Investors (NL)

Jan van Bakel

Engelsing Beleggingen

Paul van Rooy

nrw update 2015

FGH Bank

Peter Keur

Redevco

Bart Vink

FGH Bank

Peter Lubach

Redevco Nederland

Robert Bakker

FGH Bank

Rob Wismans

Redevco Nederland

Clemens Brenninkmeijer

Freeland Partners

Martijn Burghout

Redevco Nederland

Marleen Out

Freeland Partners

Jacco Mulder

Redevco Nederland

Maurice Rijntjes

Generali Real Estate Investments

Angelique Verbij

Redevco Nederland

Patty Roosen

Green Real Estate

Patricia Bos

Redevco Nederland

Boaz Spermon

HB Capital

Iris van de Beek

Segesta Exploitatie

Wouter van den Eshof

HB Capital

Richard Dallinga

Segesta Exploitatie

Alex Huges

HB Capital

Jurriaan van Haaren

SPF Beheer

Bart van Beers

HB Capital

Suzanne Tol

SPF Beheer

Tom Jongerius

HB Capital

Rachelle Vingerhoeds

SPF Beheer

Marieke Mulder

Holland Immo Group

Maud Goesten

SPF Beheer

Henriëtte Weijdemuller

Interparking Nederland

Johan Tol

Staedion

Willem Krzeszewski

Kroonenberg Groep

Lesley Bamberger

Staedion

Nicole Peeters

Kroonenberg Groep

David van der Boon