༄༅། །ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ། ངག་དབང་ཚེ་དཔག
༄༅། །དབུས་གཞུང་ནང་པའི་རིག་གནས་གཙུག་ལག་སོབ་གཉེར་ཁང་། ལོག་ཚལ། གེ། ལ་དྭགས། Buddhist Era: 2564
C.E.: 2020
༄༅། །ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ། [Universe of knowledge and research methodology]
©ངག་དབང་ཚེ་དཔག་གིས་བརྩམས། Authored by: ©Ngawang Tsepag
༄༅། །ཉམས་ཞིབ་རིག་པའི་པོད་ཕེང་། དང་པོ། སི་ཁྱབ་འགན་འཛིན། ངེས་སོན་པ། དགེ་བཤེས་དཀོན་མཆོག་དབང་འདུས། པར་སྐྲུན་འགན་འཛིན། མཁན་པོ་དཀོན་མཆོག་རིག་འཛིན། ཞུ་སིག་པ། ཨཱ་ཅཱརྱ་བཀིས་རྒྱལ་པོ། ༢༠༢༠ ལོར་དཔར་གཞི་དང་པོ་བསིགས་ཤིང་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བཏབ། ཕི་ལོ། 2020 ནང་ལོ། 2564 དེབ་གྲངས། 500 ཐམ་པ། བླུ་ཡོན། སོར། 250.00 ISBN: 978-93-83802-18-0 རྒྱལ་སིའི་ཚན་ལྡན་དེབ་ཨང་། ༩༧༨-༩༣-༨༣༨༠༢-༡-༨༠
དཔེ་བསྐྲུན། Published by: དཔར་ཁང་།
དབུས་གཞུང་ནང་པའི་རིག་གནས་གཙུག་ལག་སོབ་གཉེར་ཁང་། ལོག་ཚལ། གེ། ལ་དྭགས། CENTRAL INSTITUTE FOR BUDDHIST STUDIES (Deemed to be University) Choglamsar, Leh-194104, UT- Ladakh. Jayyed Press, Billimaran, New Delhi-110002
དཀར་ཆག དཀར་ཆག .........................................................................................v དཔེ་སྐྲུན་ཆེད་བརོད ........................................................................... xi རྩོམ་པ་པོའི་གཏམ།.......................................................................... xvii 1. ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར། ....................... Error! Bookmark not defined. 1.1 ཤེས་བྱ་དང་ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར། ........ Error! Bookmark not defined. 11.1. ཤེས་བྱའི་ས་དོན། .......................................... Error! Bookmark not defined. 11.2. ཤེས་བྱའི་མཚན་ཉིད། ..................................... Error! Bookmark not defined. 11.3. ཤེས་བྱ་ཞེས་པའི་རིག་གནས།........................... Error! Bookmark not defined. 113.1. ཤེས་བྱ་དང་སེམས་ཁམས་རིག་པ། ................... Error! Bookmark not defined. 113.2. ཤེས་བྱ་དང་རོག་གེ་སྨྲ་བ།.............................. Error! Bookmark not defined. 113.3. ཤེས་བྱ་དང་ཤེས་པ་སྨྲ་བ། .............................. Error! Bookmark not defined.
113.4. ཤེས་བྱ་དང་དཀར་ཆག་རིག་པ། ...... Error! Bookmark not defined. 1134.1. 1134.2. 1134.3. 1134.4.
ཤེས་བྱའི་ཚན་པ། ..................................... Error! Bookmark not defined. བརྡ་ལན།............................................... Error! Bookmark not defined. བརྡ་ཚན།............................................... Error! Bookmark not defined. ཤེས་བྱའི་ཕུང་པོའམ་དཀིལ་འཁོར།............... Error! Bookmark not defined.
1.2. ཤེས་བྱའི་འབྱུང་གཞི། ......................... Error! Bookmark not defined. 12.1. དབང་གཙོ་སྨྲ་བ། ........................................ Error! Bookmark not defined. 12.2. སོལ་རྒྱུན། .................................................. Error! Bookmark not defined.
vi
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
12.3. དབང་ཤེས། ............................................... Error! Bookmark not defined. 12.4. རྒྱུ་མཚན།.................................................. Error! Bookmark not defined. 12.5. མངོན་འགྱུར་གིས་ཤེས་པ། .............................. Error! Bookmark not defined.
1.3. བསམ་གཞིག་རིམ་གྲོ། ......................... Error! Bookmark not defined. 13.1. 13.2. 13.3. 13.4.
སི་གཙོ་བོའི་བསམ་གཞིག .............................. Error! Bookmark not defined. དམ་འཛིན་གི་བོ་ཤེད་དང་བསམ་གཞིག ........... Error! Bookmark not defined. ཚོད་དཔག་གི་བསམ་གཞིག། .......................... Error! Bookmark not defined. དངོས་དོན་བསམ་གཞིག ............................... Error! Bookmark not defined.
1.4. ཤེས་བྱ་དང་། ཤེས་བྱའི་རྣམ་གྲངས། ཉམས་ཞིབ།Error! Bookmark not defined. 14.1. ཤེས་བྱའི་རྣམ་གྲངས་དང་སིག་འཛུགས། Error! Bookmark not defined. 141.1. ཤེས་བྱའི་སེ་ཚན་ཕི་མོ། ................................. Error! Bookmark not defined. 141.2. ཤེས་བྱའི་ས་ཁྲ་བཀམ་ཚུལ། ............................ Error! Bookmark not defined.
14.2. རིག་གནས་འཕེལ་རིམ་དང་གྲུབ་རིམ།.. Error! Bookmark not defined. 142.1. བརྩེགས་མའི་རིག་གནས། .............................. Error! Bookmark not defined. 142.2. ལྷུག་པའི་ལྷུ་སིག་རིག་གནས། ......................... Error! Bookmark not defined. 142.3. གས་ཐོར་བའི་རིག་གནས། ............................. Error! Bookmark not defined. 142.4. བཞུར་སེབ་རིག་གནས། ................................. Error! Bookmark not defined. 142.5. འཚག་འབེབ་རིག་གནས། .............................. Error! Bookmark not defined. 142.6. ཕུང་གསོག་འདུས་གྲུབ་ཀི་རིག་གནས། .............. Error! Bookmark not defined. 142.7. ཁྱུ་ཚོགས་རིག་གནས། ................................... Error! Bookmark not defined.
14.3. འབི་རྩོམ་དང་དཔྱད་རྩོམ། ................ Error! Bookmark not defined. 1.5. དཀར་ཆག་རིག་པ་དང་ཉམས་ཞིབ་རིག་པ།Error! Bookmark not defined. 15.1. ཉམས་ཞིབ་ཀི་བྱུང་རབས། ............................. Error! Bookmark not defined.
དཀར་ཆག 15.2. 15.3. 15.4. 15.5.
vii
མཇུག་མཐུད་ཉམས་ཞིབ། .............................. Error! Bookmark not defined. ཟབ་རྒྱས་སྣ་མང་གི་དཔྱད་པའི་ཉམས་ཞིབ། ....... Error! Bookmark not defined. སོ་མང་དང་མཉམ་རུབ་དཔྱད་པའི་ཉམས་ཞིབ། .. Error! Bookmark not defined. ཆེད་དུ་བསབ་པའི་ཉམས་ཞིབ། ....................... Error! Bookmark not defined.
2. ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།........... Error! Bookmark not defined. 2.1. ཉམས་ཞིབ་ཀི་ས་དོན། ........................ Error! Bookmark not defined. 21.1. ཉམས་ཞིབ་ཀི་འཆར་སོའི་སོམ་གཞི་དང་བརྡ་སོར་ཐ་སྙད།Error! Bookmark not defined.
2.2. ཉམས་ཞིབ་ཀི་བྱེད་སོ་རྣམ་གཞག .......... Error! Bookmark not defined. 2.3. ཉམས་ཞིབ་ཀི་མཚན་ཉིད། ................... Error! Bookmark not defined. 2.4. ཉམས་ཞིབ་རིག་པའི་གཅོད་རྒྱ། ............. Error! Bookmark not defined. 24.1. ཉམས་ཞིབ་ལ་འཇུག་པའི་སོ། ......................... Error! Bookmark not defined. 24.2. ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཚད་གཞི། ............................... Error! Bookmark not defined. 24.3. ནང་དོན་རིག་པ་དང་ཉམས་ཞིབ། ................... Error! Bookmark not defined.
2.5. ཉམས་ཞིབ་ཀི་དགོས་པ་དང་དམིགས་ཡུལ།Error! Bookmark not defined. 25.1. ཉམས་ཞིབ་ཀི་དམིགས་ཡུལ། .......................... Error! Bookmark not defined. 25.2. ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཉིང་དགོས། ............................. Error! Bookmark not defined. 25.3. ཉམས་ཞིབ་ཀི་འབེལ་བ།................................ Error! Bookmark not defined.
2.6. ཉམས་ཞིབ་ཀི་རྣམ་གྲངས། ................... Error! Bookmark not defined. 26.1. 26.2. 26.3. 26.4. 26.5.
བརོད་གཞིའི་སོ་ནས་དབྱེ་བ་གཉིས་ཅན་མ། ....... Error! Bookmark not defined. རོད་བྱེད་ཀི་སོ་ནས་དབྱེ་བ་གཉིས་ཅན་མ། ......... Error! Bookmark not defined. དུས་ཡུན་གི་སོ་ནས་ཉམས་ཞིབ་ཀི་དབྱེ་བ་གཉིས་ཅན་མ།Error! Bookmark not defined. བརོད་བྱ་ལ་བརེན་པའི་ཉམས་ཞིབ་རྣམ་གྲངས་གཉིས་ཅན་མ།Error! Bookmark not defined. ཉམས་ཞིབ་ཀི་རྣམ་གྲངས་གཞན་བཤད་པ། ........ Error! Bookmark not defined.
viii
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
26.6. སོལ་རྒྱུན་ཉམས་ཞིབ་ཀི་དབྱེ་བ་གསུམཅན་མ།..... Error! Bookmark not defined.
2.7. དཔྱོད་ཐབས་ཀི་སོ་ནས་ཉམས་ཞིབ་ཀི་དབྱེ་བ།Error! Bookmark not defined. 27.1. ལྟ་གྲུབ་དཔྱོད་ཐབས་ཀི་ཉམས་ཞིབ། ................. Error! Bookmark not defined. 27.2. ལྟ་ཞིབ་ཀི་ཉམས་ཞིབ། .................................. Error! Bookmark not defined. 27.3. ཆོས་ཚན་སོབ་པའི་ཉམས་ཞིབ། ....................... Error! Bookmark not defined.
2.8. དཔྱོད་ཐབས་རྣམ་པ་གསུམ་ཅན་གི་ཉམས་ཞིབ།Error! Bookmark not defined. 28.1. ལོ་རྒྱུས་བསྐྱར་ཞིབ་ཀི་ཐབས། ............. Error! Bookmark not defined. 28.1. 28.2. 28.3. 28.4. 28.5. 28.6.
ཡིག་ཆའི་ཉམས་ཞིབ། ................................... Error! Bookmark not defined. ཆོ་གའི་སོར་བ་དང་དཀའ་གནད་ཀི་ངོ་སོད། ...... Error! Bookmark not defined. བརྡ་ཚན་དང་དོན་ཚན་གི་རྒྱུ་ཆ་མཁོ་སྒྲུབ།......... Error! Bookmark not defined. བརྡ་ཚན་གི་རྒྱུ་ཆ་ཡིས་དཔྱད་འགྲེལ་ཐག་གཅོད། . Error! Bookmark not defined. བོར་བརླག་གི་སྐྱོན་ཆ། .................................. Error! Bookmark not defined. དཔྱད་འབས་མཇུག་སོམ། .............................. Error! Bookmark not defined.
28.2. དཔྱད་འགྲེལ་དང་སུན་འབྱིན་དཔྱད་ཐབས།Error! Bookmark not defined. 28.1. 28.2. 28.3. 28.4. 28.5.
སུན་འབྱིན་དཔྱད་ཐབས། .............................. Error! Bookmark not defined. དཔྱོད་ལུགས།............................................. Error! Bookmark not defined. བཅར་འདིའི་ཐབས་ལམ། .............................. Error! Bookmark not defined. དི་བརྩད་རེའུ་མིག་ཏུ་འགོད་པའི་ཐབས་ལམ།..... Error! Bookmark not defined. ཆད་ལྷག་སྐྱོན་ཆ། ........................................ Error! Bookmark not defined.
283.. ཚན་རིག་ཅན་གི་ཐབས་ལམ། ............ Error! Bookmark not defined. 283.1. འཕར་མ་ཅན་གི་དཔྱད་ཐབས། ....................... Error! Bookmark not defined. 283.2. ཚན་རིག་གི་དཔྱོད་ལུགས། ............................. Error! Bookmark not defined. 283.3. མཇུག་སོམ་གི་དཔྱད་རིམ། ............................. Error! Bookmark not defined.
དཀར་ཆག
ix
283.4. ཚན་རིག་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་དཔྱོད་ཐབས།..... Error! Bookmark not defined.
2.9. གཅུས་འཁྱིལ་མའི་ཚན་རིག་ཅན་གི་དཔྱད་ཐབས།Error! Bookmark not defined. 29.1. གཅུས་འཁྱིལ་མའི་འཁོར་ལོ་དང་རིག་གནས་ཁག Error! Bookmark not defined.
2.10. བོད་ཀི་ཉམས་ཞིབ་ཀི་འཆར་འགོད་དང་ཐབས་ལམ།Error! Bookmark not defined. 210.1. བོད་མི་རིགས་ཀི་དཔལ་ཡོན། ......................... Error! Bookmark not defined. 210.2. བོད་ཀི་ཉམས་ཞིབ་ལམ་སོལ། ....................... Error! Bookmark not defined. 210.3. དགོས་སོགས་ཆོས་བཞི།................................. Error! Bookmark not defined. 210.4. དཔྱད་རྩོམ་གི་དཔྱོད་བྱེད། ............................. Error! Bookmark not defined. 210.5. ལུང་བྱང་། ................................................. Error! Bookmark not defined. 210.6. རྩ་འགྲེལ།.................................................. Error! Bookmark not defined. 210.7. ལྟ་བ་ལ་དཔྱད་པའི་ཉམས་ཞིབ། ...................... Error! Bookmark not defined. 210.8. འགྱུར་དང་འགྱུར་བཅོས། .............................. Error! Bookmark not defined.
3. བོད་རིག་པ། (ཏི་བི་ཏོ་ལོ་ཇི།) ................. Error! Bookmark not defined. 31.1. བོད་རིག་པའི་བསབ་པར་འཇུག་ཚུལ། .............. Error! Bookmark not defined. 31.2. བོད་རིག་པའི་མཁས་པ།................................ Error! Bookmark not defined. 31.3. བོད་ཀི་སྐད་དང་ཡི་གེ .................................. Error! Bookmark not defined. 313.1. ལེགས་སར་གི་སྐད་ཡིག ................................ Error! Bookmark not defined. 31.4. བོད་ཀི་གངས་རི་དང་ཆུ་བོ། ........................... Error! Bookmark not defined. 31.5. བོད་ཀི་ས་གཤིས་ཁོར་ཡུག ............................. Error! Bookmark not defined. 31.6. ལོ་རྒྱུས་དང་ཆབ་སིད། .................................. Error! Bookmark not defined. 31.7. ཕྱུགས་གསོ་དང་ཞིང་ལས་འཚོ་ཐབས། .............. Error! Bookmark not defined. 31.8. བོད་སྨན་གསོ་བ་རིག་པ། ............................... Error! Bookmark not defined. 31.9. བོད་བརྒྱུད་ནང་བསན། ................................ Error! Bookmark not defined.
x
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
31.10. བོད་པའི་ནང་ཚང་དང་གཉེན་སིག་གི་སོལ། ....... Error! Bookmark not defined. 3110.1. བཟའ་གསུམ།.......................................... Error! Bookmark not defined. 3110.2. ཞང་པོའི་སྤུན་ཕྲུག་དང་གཉེན་སིག་གི་སོལ། .... Error! Bookmark not defined. 3110.3. མཚན་མོ་རྒྱུ་བའི་སོལ། ............................... Error! Bookmark not defined. 31.11. བོད་རིག་པའི་དཔྱད་པ།................................ Error! Bookmark not defined.
4. བདེན་ཁ་བྱིན་པའི་མཇུག་གཏམ། .................................................... 27 5. དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ། ................................................................... 31
དཔེ་སྐྲུན་ཆེད་བརྗོད ༄༅། །རང་ཅག་འགྗོ་བའི་མི་རྣམས་སྗོག་ཆགས་དུད་འགྗོ་ལས་ཁྱད་པར་དུ་
འབེད་རྒྱུའི་ཁྱད་ཆྗོས་ཐུན་མྗོང་མ་ཡིན་པ་ནི། ཆྗོས་རབ་ཏུ་རྣམ་འབེད་ཀི་ཤེས་རབ་དང་ ལྡན་པ་དང་ཤེས་རབ་དེས་ཕི་ནང་གི་དངྗོས་པྗོ་རྣམས་ཀི་གནས་ལུགས་ལ་བརྟག་དཔྱད་ བེད་པ་དང་། བརྟགས་ཤིང་དཔྱད་ནས་རེད་པའི་གྲུབ་དྗོན་དེ་ངག་ནས་གཞན་ལ་བརྗོད་ ནུས་པ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་རང་དྗོན་རྐྱང་པ་ཙམ་གི་ཆེད་དུ་མིན་པར་རང་གཞན་གི་དཀའ་
ངལ་སེལ་བའི་ཆེད་དང་། དེ་ཡང་གནས་སྐབས་ཙམ་མིན་པར་ཕུགས་རྒྱང་རིང་པྗོར་ སྨན་པའི་སླར་མི་ལྡྗོག་པའི་བདེ་སིད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་སྒྲུབ་ཐུབ་པ་དེ་ནི ་འགྗོ་བ་མིའི་ ཐུན་མྗོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆྗོས་བླ་ན་མེད་པ་དེ་ཡིན། དམིགས་ཡུལ་དེ་བཟུང་བའི་སྗོ་ ནས་འཛམ་གིང་འདིར་སི་ཚོགས་ཀི་དཔལ་ཡྗོན་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་དར་མགྗོ་ཚུགས་
ཤིང་། དེའི་ནང་ནས་གལ་གནད་ཆེ་ཤྗོས་དེ་ཤེས་ཡྗོན་གི་ལམ་ལུགས་དེ་ཡིན། ནང་པའི་ གཞུང་ལུགས་རྣམས་སུ་སྡུག་བསྔལ་གི་རྩ་བ་ནི་མ་རྟྗོགས་པ་དང་ལྗོག་པར་རྟྗོག་པའི་མི་
ཤེས་པ་དེ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་ཡྗོད་ལ། མི་ཤེས་པའི་མུན་པ་སེལ་བའི་ཕིར་ཤེས་རབ་ཀི་ སྣང་བ་རྒྱས་པར་བ་རྒྱུ་དེ་བདེ་སིད་ཀི་རྩ་བར་ངྗོས་འཛིན་མཛད་ཡྗོད།
ཤེས་ཡྗོན་གི་བསི་གནས་གཙུག་ལག་སླྗོབ་གཉེར་ཁང་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་ཉམས་
ཞིབ་བམ་ཞིབ་འཇུག་དང་དཔར་སྐྲུན་གཉིས་ནི་སལ་ཚིགས་ལྟ་བུར་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་དུ་ བརྩི་ཡི་ཡྗོད་ཅིང་། སྔྗོན་དུས་རྒྱ་གར་གི་ནཱལནྡཱ་དང་། བིཀྲམ་ཤིལ་གཙུག་ལག་སླྗོབ་ གཉེར་དང་དེང་དུས་ཀི་འཛམ་གིང་ནང་གཙུག་ལག་སླྗོབ་གཉེར་ཁང་འགའ་ཞིག་སྙན་ གགས་ཆེན་པྗོར་བརྩི་བའི་རྒྱུ་མཚན་གཙོ་བྗོ་ནི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐྗོག་ལ་གཟེངས་སུ་ཐྗོན་
པའི་གྲུབ་དྗོན་གསར་པ་རེད་པ་དང་། གསར་གཏྗོད་བས་པ་སྗོགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཡིན། དེས་ན་གཙུག་ལག་སླྗོབ ་གཉེར་ཁང་ཞི ག་ལ་རང་གི་ སླྗོབ་ཚན་དང་མཐུན་པའི་ཞིབ ་
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
xii
འཇུག་ཐབས་ལམ་
(Research Methodology)
ཡང་དག་པ་ཞིག་དགྗོས་པ་ནི་
མནའ་དེང་གི་ལམ་སྗོལ་གང་ལ་བརྟེན་ཀང་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་ཆ་རྐྱེན་ཞིག་ཡིན། དེ་ ཡང་ལྟ་གྲུབ་དང་། སྒྱུ་རྩལ། ལྗོ་རྒྱུས། ཚན་རིག་སྗོགས་སླྗོབ་ཚན་མི་འདྲ་བ་རེ་རེར་ཞིབ་
འཇུག་གི་ཐབས་ལམ་ཡང་མི་འདྲ་བ་རེ་རེ་ཡྗོད་ཅིང་། དེར་བརྟེན་ཞིབ་འཇུག་ཐབས་ལམ་ དེ་ཉིད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཆ་ཚང་ཡྗོད་པའི་སླྗོབ་ཚན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ནས་ཡྗོད།
ནུབ་ཕྗོགས་པའི་ལམ་ལུགས་ལྟར་ན་གཙུག་ལག་སླྗོབ་ཁང་རྣམས་སུ་སླྗོབ་སྗོང་
(Study) དང་ཞིབ་འཇུག་ (Research)
གི་སེ་ཚན་དེ་གཉིས་ངེས་པར་དུ་ཡྗོད་དགྗོས་
ཤིང་། དེ་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་དུ་བརྩི་ཡི་ཡྗོད། དེ་ཡང་གཞི་རིམ་དང་མཐྗོ་རིམ་གི་སླྗོབ་
སྗོང་བས་པའི་རེས་སུ་ཞིབ་འཇུག་བ་རྒྱུ་མགྗོ་འཛུགས་ཀི་ཡྗོད། མནའ་བྗོའ ་ི རྒྱ་གར་གི་ ཤེས་ཡྗོན་ལམ་སྗོལ་ལྟར་ན་དེ་གཉིས་ལྗོགས་སུ་མེད་ལ། ནང་པའི་གཞུང་ལུགས་ལྟར་
ན་ཐྗོས་བསམ་སྗོམ་གསུམ་ཞེས་ཡ་མ་བྲལ་བར་བེད་དགྗོས་ཚུལ་གསུང་གི་ཡྗོད། དེ་ ཡང་འབྲྗོམ་སྗོན་པ་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས་ཀི་ཞལ་ནས། ང་ཐྗོས་དུས་ཙ་ན་བསམ་སྗོམ་
བདྗོ། །ང་བསམ་དུས་ཙ་ན་ཐྗོས་སྗོམ་བདྗོ། །ང་སྗོམ་དུས་ཙ་ན་ཐྗོས་བསམ་བདྗོ། །ང་ བཀའ་གདམས་ཕྗོ ག ས་ཆར་མ་ལྷུང་བ། 1 །ཞེ ས ་གསུངས་པ་ལྟར་ཐྗོ ས ་བསམ་སྗོ མ ་ གསུམ་ཡ་མ་བྲལ་བར་བེད་པ་དེ ་ བཀའ་གདམས་པའི ་ ལམ་སྗོ ལ་དུ་གསུངས་ཤིང་།
གདན་ས་ཆེ་ཁག་རྣམས་སུ་བཤད་གྲྭ་དང་སྒྲུབ་གྲྭ་ཞེས་ལྗོགས་སུ་མེད་པ་ཡང་ལམ་སྗོལ་
དེའི་རེས་སུ་ཞུགས་པའི་དྗོན་ཡིན། དེ་ཡང་ཐྗོས་པ་ཞེས་པ་སླྗོབ་སྗོང་དང་། བསམ་པ་ དང་སྗོམ་པ་གཉིས་ཞིབ་འཇུག་གི་ཚུལ་དེ་ཡིན། མདྗོར་ན་ཉམས་ཞིབ་བས་པའི་དགྗོས་
1
འབྲྗོམ་སྗོན་པ་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས།(༡༠༠༤-༡༠༦༤) ཉམས་ལེན་སྙིང་གི་ཐིག་ལེའི་གསལ་བེད་ཟུང་འཇུག་ ཉི་ཟླའི་ཐིག་ལེ་ཟེས་བ་བ། ཇྗོ་བྗོ་རེ་ལྷ་གཅིག་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤའི་རྣམ་ཐར་བླ་མའི་ཡྗོན་ཏན་ཆྗོས་ཀི་འབྱུང་ གནས་སྗོགས་བཀའ་དམས་རིན་པྗོ་ཆེའི་གེགས་བམ། ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔྗོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༤་ ཤྗོག་༥༢༦
དཔེ་སྐྲུན་ཆེད་བརོད།
xiii
དྗོན་སྙིང་པྗོ་ནི་གནས་ལུགས་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ་ཤེས་པའི་ཆྗོས་རབ་ཏུ་རྣམ་འབེད་ཀི་ ཤེས་རབ་རང་རྒྱུད་ལ་སེ་བར་བ་རྒྱུ་དེ་ཡིན།
ཤེས་རབ་ལ་ཐྗོས་བྱུང་གི་ཤེས་རབ་དང་། བསམ་བྱུང་གི་ཤེས་རབ། སྗོམ་བྱུང་གི་
ཤེས་རབ་ཅེས་དང་། གཞན་ཡང་ཟབ་གསལ་མྱུར་གསུམ་གི་ཤེས་རབ་རྣམ་པ་གསུམ་
སྗོགས་ཡྗོད་ཅིང་། འདི་ལྟ་བུའི་ཤེས་རབ་ཀི་རྣམ་གཞག་ཤེས་ཡྗོན་གི་ལམ་ལུགས་ གཞན་ནས་རེད་པར་དཀའ། དེའི་ནང་ནས་ཀང་བསམ་བྱུང་གི་ཤེས་རབ་ཅེས་པ་གཞན་
ལས་ཐྗོས་པ་ཙམ་མིན་པར། ཇི་སྐད་དུ་འཇམ་མགྗོན་བླ་མ་ཆྗོས་ཀི་རྒྱལ་པྗོ་ཙོང་ཁ་པ་ ཆེན་པྗོའ ་ི ཞལ་ནས། ཇི་ལྟར་ཐྗོས་པའི་དྗོན་ལ་རིགས་པ་བཞིས། །ཉིན་དང་མཚན་དུ་ ཚུལ་བཞིན་རབ་བརྟགས་ནས། །བསམ་བའི་གནས་ལ་བསམས་ལས་བྱུང་བ་ཡི། །རྣམ་ དཔྱྗོད་བླྗོ་ཡིས་ཐེ་ཚོམ་ཆྗོད་པ་ཤྗོག 2།ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་ཇི་ལྟར་ཐྗོས་པའི་དྗོན་ལ་
ལྟྗོས་པའི་རིགས་པ་དང་། བ་བ་བེད་པའི་རིགས་པ། འཐད་པ་སྒྲུབ་པའི་རིགས་པ། ཆྗོས་ ཉིད་ཀི་རིགས་པ་བཅས་རིགས་པ་རྣམ་པ་བཞིས་ཡང་དང་ཡང་དུ་དཔྱད་ནས་ངེས་པ་
རེད་པའི་ཚེ་བསམ་བྱུང་གི་ཤེས་རབ་རྒྱུད་ལ་སེས་ཤིང་། ངེས་པ་རེད་པའི་གྲུབ་དྗོན་དེ་ ཉིད་ལ་སྗོམ་བྱུང་གི་ཤེས་རབ་ཀིས་རྩེ་གཅིག་པའི་སྗོ་ནས་བསྗོམས་ནས་གྗོམས་པ་
མཐའ་མེད་དུ་འཕེལ་བ་ན་རང་དང་གཞན་གི་དྗོན་མཐར་ཕིན་པ་དེ་འབད་རྩྗོལ་ལ་མ་ལྟྗོས་ པར་སྒྲུབ་ཐུབ་པ་འྗོང་གི་ཡྗོད།
སྗོལ་རྒྱུན་གི་ལམ་ལུགས་ལྟར་ན་ཉམས་ཞིབ་བམ་ཞིབ་འཇུག་བེད་པར་འདུན་པས་
འགྗོ་བ་སྗོགས་འགྗོ་བ་བཞི་དང་བྲལ་ཞིང་དྗོན་གཉེར་ཤུགས་དྲག་འདྲེན་ཐུབ་པའི་ཐྗོག་
མའི་དམིགས་ཡུལ་ངེས་ཅན་ཞིག་དགྗོས་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་ནས་གལ་ཆེ་ཞིང་། དེའི་ནང་ནས་
ཀང་རང་གིས་གང་ལ་སང་རྒྱུའི་སླྗོབ་ཚན་ངྗོས་འཛིན་དགྗོས་པ་ནི་དེ་བས་ཀང་གལ་ཆེན་
2
རེ་ཙོང་ཁ་པ་བླྗོ་བཟང་གགས་པ། (༡༣༥༧-༡༤༡༩) ཐྗོག་མཐའ་མ་བཞུགས་སྗོ། །ཞལའདྗོན་ཕྗོགས་བཏུས་ཀ སེལ་ཀྗོབ། སེར་བེས་རིག་མཛོད་ཆེན་མྗོ། ༢༠༡༦ ཤྗོག ༢༦༨
xiv
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
པྗོ་ཡིན། དེའི་ཕིར་ནང་པའི་གཞུང་ལུགས་ལྟར་ན་དགྗོས་པ་དང་། བརྗོད་བ། ཉིང་དགྗོས། འབྲེ ལ ་བ་སེ ་ དགྗོ ས ་སྗོ ག ས་ཆྗོ ས ་བཞི འ ི ་ རྣམ་གཞག་གཞུང་ཆེ ན ་ཚང་མའི ་ དབུར་
བཞུགས་པ་དེ་འཆར་ཅན་ཙམ་མིན་པར་དེའི་གནད་དྗོན ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བེད་དགྗོས་པ་ གལ་ཆེན་པྗོ་ཆགས་ཡྗོད། དེ་བཞིན་དུ་མཐྗོང་བ་མངྗོན་འགྱུར་བསན་པའི་ཆ་ལ་མངྗོན་ སུམ་ཚད་མས་གནྗོ ད་པ་མེ ད་པ་དང་། ཅུང་ཟད་ལྗོ ག ་གྱུར་བསན་པའི ་ ཆ་ལ་དངྗོ ས ་
སྗོབས་རེས་དཔག་གིས་གནྗོད་པ་མེད་པ་དང་། ཤིན་ཏུ་ལྗོག་གྱུར་བསན་པའི་ཆ་ལ་ལུང་ ཚད་མས་གནྗོད་པ་མེད་པ་བཅས་དང་། གཞན་ཡང་གཞན་ལུགས་དགག་པ་དང་། རང་ ལུགས་བཞག་པ། དེ་ལ་རྩྗོད་པ་སྗོང་བ་བཅས་ས་བཅད་གསུམ་དང་། གང་ཟག་ལ་མི་
རྟྗོན་ཆྗོས་ལ་རྟྗོན། ཚིག་ལ་མི་རྟྗོན་དྗོན་ལ་རྟྗོན། རྣམ་ཤེས་ལ་མི་རྟྗོན་ཡེ་ཤེས་ལ་རྟྗོན། དྲང་ དྗོན་ལ་མི་རྟྗོན་ངེས་དྗོན་ལ་རྟྗོན་ཞེས་རྟྗོན་པ་བཞིའི་རྣམ་གཞག་དང་། ཆྗོས་ཁུངས་བཙུན་ པར་བསན་པའི་ཕིར་མཛད་པ་པྗོའ ་ི ཆེ་བ་བསན་པ། ཞེས་པ་སྗོགས་དེང་རབས་ཀི་ཞིབ་
འཇུག་ལམ་ལུགས་དང་མཐུན་ཞིང་གལ་ཆེན་དུ་བརྩི་བའི་གནད་དྗོན་ཁག་ཡིན། དགྗོས་ པ་དང་ཉིང་དགྗོས་དང་མི་ལྡན་ན་དེང་སང་སླྗོབ་ཐྗོན་པ་མང་པྗོ་ཞིག་གིས་སི་ཚོགས་ཀི་
ནང་དུ་དངྗོས་སུ་ལས་དྗོན་སྒྲུབ་པའི་སྐབས་སུ་རང་གིས་གང་ལ་སངས་པའི་སླྗོབ་གཉེར་ དེས་ཕན་ཐྗོགས་མི་འྗོང་བའི་ཚུལ་སྨྲ་མཁན་མང་པྗོ་འྗོང་བ་ཡང་དེས་ཡིན།
རང་རེའི་སྔྗོན་གི་མཁས་པ་རྣམས་ཀིས་བཀའ་བསན་གི་གཞུང་རྣམས་རྒྱ་སྐད་ནས་
བྗོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བའི་སྐབས་དང་། དེ་རྣམས་ཀི་འགེལ་པ་བྲིས་སྐབས་འགྱུར་མི་ གཅིག་པའི་དཔེ་མང་དུ་བསགས་ཏེ། དྗོན་ལ་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་ཅིང་ཞུས་དག་ལན་མང་དུ་
བས་པ་དང་། རྩ་བ་དང་བཤད་པའི་གཞུང་རྣམས་ལེགས་པར་སྗོར་བ་དང་། འྗོག་མཆན་ དང་ཟུར་མཆན་སེང་མཆན་བཏབ་པ་སྗོགས་ཞིབ་འཇུག་དང་འབྲེལ་བའི་ལམ་སྗོལ་མང་
པྗོ་ཞིག་ཕག་ལེན་དུ་བསར་ཡྗོད་ཀང་། བདག་ཉིད་ཆེན་པྗོ་སླྗོབ་དཔྗོན་ཟམ་གདྗོང་རིན་པྗོ་ ཆེས་གསུངས་པ་ལྟར་རང་ཅག་གི་ནང་དྗོན་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བ་
རྒྱུའི་ཐབས་ལམ་ཟབ་ཅིང་བརིང་བ་ཡྗོད་ཀང་། དེང་དུས་ཀི་ལམ་ལུགས་ལྟར་འྗོག་
དཔེ་སྐྲུན་ཆེད་བརོད།
xv
མཆན་འགྗོད་རྒྱུ་སྗོགས་ཀི་ལམ་ལུགས་ལག་བསར་མི་བེད་པ་སྗོགས་ནི་གཙང་ཆུ་ལས་ ཐར་ཡང་ཡུར་ཆུ་ལས་མི་ཐར་བའི་དཔེ་ལྟར་གྱུར་ཡྗོད།
ད་ལམ་ཞིབ་འཇུག་ཐབས་ལམ་དང་དཔེ་མཛོད་རིག ་པར་ཤེས་རྒྱ་ཡངས་པ་སྐུ་
ཞབས་ངག་དབང་ཚེ་དཔག་ལགས་ཀིས་ལྗོ་མང་རིང་ངལ་བ་དང་དུ་བླངས་ནས་དེང་
རབས་ཀི་ཉམས་ཞིབ་ཐབས་ལམ་གི་རྣམ་གཞག་གི་སྐྗོར་ཉམས་ཞིབ་ཀི་སྒྲ་དྗོན་དང་། ཉམས་ཞིབ་ཀི་མཚན་བསན་པ་ཞེས་པ་སྗོགས་ས་བཅད་མང་པྗོར་ཕེ་ནས་ཞིབ་འགེལ་
དང་། གནའ་བྗོའ ་ི བྗོད་ཀི ་སྗོ ལ་རྒྱུན་གི་ཉམས་ཞི བ་ཐབས་ཚུལ་སྗོགས་འཁྗོད་པའི ་
<<ཤེས་བའི་དཀིལ་འཁྗོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།>> ཞེས་པའི་ ཕག་དེབ་ཅིག་རྩྗོམ་སྒྲིག་གནང་བ་ནི་རྒྱ་གར་ལ་མཚོན་ན་དེང་དུས་ཀི་ཞིབ་འཇུག་ཐབས་ ལམ་དང་འབྲེལ་བའི་ཕག་དེབ་སྔ་ཤྗོས་དེ་ཆགས་ཡྗོད་ལ། ཕག་དེབ་འདི་འདི་གའི་ གཙུག་ལག་སླྗོབ་གཉེར་ཁང་གིས་པར་སྐྲུན་ཞུས་ཐུབ་པ་ནི་བྗོད་བརྒྱུད་ནང་བསན་དང་ འབྲེལ་བའི་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ལས་དྗོན་ལ་ཞབས་འདེགས་ཅུང་ཟད་ཞུ་ཐུབ་སྗོང་སྙམ་པའི་ དགའ་སྗོ་བརྟས།
གཞན་ཡང་དེང་སང་བྗོད་བརྒྱུད་ནང་བསན་གི་ཚོགས་སེ་ཁག་མང་པྗོ་ཞིག་གིས་
ཞིབ་འཇུག་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་འགུལ་མང་པྗོ་ཞིག་གསར་གཏྗོད་ཀི་ལམ་བུར་བསྗོད ་ མགྗོ་ཚུགས་པའི་སྐབས་སུ་ཕག་དེབ་འདིས་ལེགས་སེས་མི་དམན་པ་ཞིག་འབུལ་ཐུབ་
པའི་རེ་བ་ཡྗོད། གཞན་ཡང་ཕག་དེབ་འདི་ཉིད་གཞི་རྩར་བཟུང་ནས་ད་དུང་རྣམ་དཔྱྗོད་
ཡངས་པ་གཞན་གིས་ཁ་སྣྗོན་དང་། ལྷག་པར་དུ་རང་རེའི་སྗོལ་རྒྱུན་གི་ལམ་ལུགས་སུ་ བཞུགས་ཡྗོད་ཀང་མངྗོན་གསལ་དྗོད་པྗོ་མེད་པ་དང་། མངྗོན་གསལ་དྗོད་པྗོ་ཡྗོད་ཀང་ར་ མ་འཕྗོད་པར་ལུས་པ་རྣམས་རྣམ་དཔྱྗོད་ཡངས་ཤིང་མནའ་དེང་གི་ལམ་ལུགས་གཉིས་
ཀར་མཁྱེན་རྒྱ་ཡངས་པ་འགའ་ཞིག་གིས་ལས་དྗོན་འདིའི་ཐྗོག་ལེགས་སེས་འབུལ་ཐུབ་ པ་ཞིག་བྱུང་ན་རང་གཞན་ཚང་མར་ཕན་ཐྗོགས་རྒྱ་ཆེན་བྱུང་བ་གདྗོན་མི་ཟ་བས་ཞིབ་
འཇུག་ལ་ཐུགས་སྣང་ཅན་ཡྗོངས་ལ་ངྗོས་ནས་གྗོ་སྐབས་འདི་བཟུང་ནས་རང་རེའི་སྐད་
xvi
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
ཡིག་ནང་ཞིབ་འཇུག་གི་ལམ་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ཡིག་ཆ་མང་ཙམ་འདྗོན་རྒྱུར་ གསྗོལ་འདེབས་ཞུ་བཞིན་ཡྗོད།
མཐའ་དྗོན་ཕག་དེབ་འདིའི་རྩྗོམ་པ་པྗོ་སྐུ་ཞབས་ངག་དབང་ཚེ་དཔག་ལགས་ཀིས་
རྩྗོམ་སྒྲིག་དང་པར་སྐྲུན་ཞུ་ཆེད་དེབ་གཟུགས་ཇུས་འགྗོད་བས་པ་དང་། འདི་གའི་བྗོ་ ཊིའི་སྐད་ཡིག་དང་རྩྗོམ་རིག་སླྗོབ་དཔྗོན་ཨཅརྱ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་པྗོས་ཞུ་དག་བས་པ་ དང་། པར་སྐྲུན་སེ་ཚན་གི་འགན་འཛིན་མཁན་པྗོ་དཀྗོན་མཆྗོག་རིག་འཛིན་གིས་པར་
སྐྲུན་གི་ལས་དྗོན་རྣམས་ཚགས་ཚུད་བས་པར་ལེགས་གསྗོའ ་ི བསྔགས་བརྗོད་དང་།
ཕག་དེབ་འདི་ཞིབ་འཇུག་གི་ལས་ལ་ཕན་ཐྗོགས་རྒྱ་ཆེན་པྗོ་འྗོང་བའི་སྨྗོན་འདུན་དང་ བཅས། དབུས་གཞུང་ནང་པའི་རིག་གནས་གཙུག་ལག་སླྗོབ་གཉེར་ཁང་གི་ངེས་སྗོན་
པའི་མིང་འཛིན་དགེ་བཤེས་དཀྗོན་མཆྗོག་དབང་འདུས་ཀིས་ ༢༠༢༠ ཟླ་ ༩ ཚེས་ ༨ ཉིན་བྲིས་པ་དགེ་བར་གྱུར་ཅིག །
རྩོམ་པ་པོའི་གཏམ། ༄༅། །དཔེ་མཛོད་ཁང་ནི་དཔེ་དེབ་སོགས་མཁོ་སྒྲུབ་བདག་གཉེར་དང་ཕོགས་ སིག་གསོག་འཇོག་བྱས་པའི་མཛོད་ཁང་ཡིན། དེ་བཞིན་རྩོམ་ཡིག་གི་ཕུང་པོ་ སྤུངས་པའི་གནས་ཡུལ་ཞིག་ཀང་ཡིན། མདོར་ན་དཔེ་དེབ་དང་རྩོམ་ཡིག་ སོགས་གཟུགས་སུ་བཀོད་པའི་ཤེས་བྱའི་རྣམ་གྲངས་ཀུན་བཏུས་པའི་ནོར་བུའི་ བང་མཛོད་ཡིན། བསབ་པ་དོན་གཉེར་གི་ཉམས་ཞིབ་པ་རྣམས་ལ་ཆ་མཚོན་ ན་ཁ་བལ་ཐབས་མེད་པའི་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་ལྟ་བུའི་ཤེས་བྱ་ཀུན་བསབ་པའི་ རིག་གནས་ཁང་ཞིག་ཀང་ཡིན། འདི་ནི་ཤེས་རིག་འཚོ་བཞེས་ཐུབ་པའི་རྣམ་ དཔྱོད་ཅན་གི་སྐྱེས་བུ་དག་གིས་མཁས་པའི་བྱ་བ་བསྒྲུབ་སའི་སྒྲུབ་ཁང་ཞིག་ ཀང་ཡིན། དེ་ལྟ་བུའི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་བསབ་གཞིར་གྱུར་པའི་རིག་པའི་གནས་ལ་ “དཔེ་མཛོད་རིག་པ་” (Library science) ཞེས་བརོད།1 དཔེ་མཛོད་རིག་པ་ ནི། གནའ་དེང་གི་ཤེས་རིག་ཡོངས་རོགས་གསོག་འཇོག་བྱེད་པ་དང་གཅེས་ ཉར་བྱེད་ཐབས་ཀི་ཐབས་ཚུལ་སོན་པའི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ཡིན། འདི་ནི་ཤེས་རིག་གི་རྣམ་པར་གསལ་བའི་སོན་མེ་ཞིག་དང་ཡོངས་སུ་མཚུངས་ 1.
“དཔེ་མཛོད་” (library) ཞེས་པ་ནི་རང་སྐད་ཀི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་ཡང་དེའི་འབྱུང་ཁུངས་ ཀི་ལོ་རྒྱུས་གསལ་ཁ་མེད། དེ་བཞིན་ “དཔེ་མཛོད་རིག་པ་” ཞེས་པ་ནི་ཨིན་སྐད་དུ་ལཡི་ བར་རི་ས་ཡིན་སི་ (library science) ཞེས་པ་དེ་ཐད་བསྒྱུར་བྱས་པ་ཙམ་ལས་དེའི་ཐད་ དཔྱད་རྩོམ་གནང་བ་མེད། “དཀར་ཆག” ཅེས་པ་ནི་དུས་རབས་དགུ་པའི་སོན་རོལ་ནས་ བེད་སོད་བྱས་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། དེའི་ཐད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་འབི་རྩོམ་ བྱས་པའི་ “དཀར་ཆག་རིག་པ” ཞེས་པ་ནི་རང་རེའི་སོལ་རྒྱུན་གི་རིག་གནས་ཤིག་ཀང་ ཡིན།
xviii
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
པ་དང་། དེ་འདའི་ཤེས་རིག་འཇུག་ངོགས་སུ་གྱུར་པའི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཚེ་ སོག་ལྟ་བུ་ནི་ “དཀར་ཆག་རིག་པ་” (cataloging) ཞེས་པ་དེ་ཡིན།2 དཀར་ཆག་རིག་པ་ནི། ཤེས་རིག་ཡོངས་རོགས་ཀི་བསྐྲུན་རིམ་དང་བྱུང་རིམ ། གྲུབ་རིམ་འཕེལ་རིམ་བཅས་རྒྱུ་མཚན་ལྡན་པ་དང་གནད་ལ་འཁེལ་བའི་ངང་ འགྲེལ་བཤད་དང་། ནང་དོན་གཙོ་འཛིན་བྱས་པའི་ཐོག་སེ་ཚན་དབྱེ་བསྡུ་ བྱེད་པ་སོགས་ཤེས་བྱའི་རྒྱ་མཚོར་འཇུག་ཐབས་བདེ་བོར་བསྒྱུར་བའི་རིགས་ པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ཡིན། ཤེས་བྱའི་རྩ་བ་དང་འབྱུང་ཁུངས་རྣམ་གྲངས་ སོགས་མདོར་ན་ཤེས་རིག་ཡོངས་རོགས་ཀུ་ཤའི་རྩེ་མོ་ལྟར་མ་འདེས ་པར་སེ་ ཚན་དབྱེ་བསྡུ་བྱེད་པ་དང་རོག་འཛིང་ཆེ་ལ་འད་ཆོས་མང་བའི་ཤེས་བྱའི་ ཁམས་ཆེན་པོ་ཆུ་དང་འོ་མ་འདེས་པ་དེ་ངང་པའི་རྒྱལ་པོས་སོ་སོར་འབྱེད་པ་ ལྟར་དབྱེ་བ་ཞིབ་ཕ་འབྱེད་པར་རིག་པའི་རྩལ་དང་ལྡན་པར་མངོན། དེ་ལྟ་བུ་ གནས་ལུགས་མཐོང་བའི་ཚེ། རང་རེའི་བོད་ལ་དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་སྐ་བ་ དཔལ་བརྩེགས་སོགས་ཀི ས་དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་དང་། དཀར་ཆག་ 2.
ངག་དབང་ཚེ་དཔག, 2009. བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པའི་འཕེལ་རིམ་སྐོར་རགས་ཙམ་ བརོད་པ།. གཏམ་ཚོགས།, ལོ་9(ཨང་ 1), p. ཤོག་ངོས་ 91་ནས་104 “དཀར་ཆག་ཅེས་ པ་ནི་དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་བཏུས་པའི་ས་སོར་བམ་པོ་གཉིས་པར་འཁོད་པའི་ཡོངས་ གྲགས་ཀི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན། དེ་ལ་“རིག་པ” ཞེས་སར་བ་ནི་སྦྲང་ཆར་དུས་དེབ་ཕི་ལོ་ ༡༩༨༦ འདོན་ཐེངས་༢ པ་དང་༣ པའི་ནང་དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེས་དམིགས་བསལ་གི་ དཔྱད་རྩོམ་གནང་ནས་ “དཀར་ཆག་རིག་པ” ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་བཀོལ་སོད་བྱས་ཡོད།” རྒྱལ་སིའི་སོལ་རྒྱུན་ལ་“དཔེ་མཛོད་”ལ་“རིག་པ་”ཞེས་སར་ནས་དཔེ་མཛོད་ཀི་རྣམ་ གཞག་བསན་པའི་གཞུང་ལ་“དཔེ་མཛོད་རིག་པ་”ཞེས་བརོད། རང་རེའི་སོལ་རྒྱུན་དུ་ དཔེ་མཛོད་ཀི་ཐབས་ལམ་བཤད་པ་ལ་དཀར་ཆག་ (Catalogue) དང་དེ་ཉིད་ལ་“རིག་ པ་”ཞེས་སར། རང་རེས་དཀར་ཆག་ཆོས་ཅན་དུ་བྱས་ནས་དེའི་རྣམ་གཞག་བསན་པའི་ གཞུང་ལ་“དཀར་ཆག་རིག་པ་” ཞེས་འབོད་པ་ནི་འོས་ཤིང་འཚམས་པ་ཡིན་སྙམ།
རྩོམ་པ་པོའི་གཏམ།
xix
མཆིམས་ཕུ་མ། དཀར་ཆག་ལྡན་དཀར་མ་དང་། ས་སོར་བམ་པོ་གཉིས་པ་ བཅས་3མཛད་ནས་ཐོ་གཞུང་དཀར་ཆག་གི་སོལ་གཏོད་མཛད། བོད་ཀི་དཀར་ཆག་དེ་དག་ནི་རྒྱལ་སིའི ་ལོ་རྒྱུས་སུ་འཁོད་དགོས་པའི་བོད་མི་ རིགས་ཀི་གཟི་བརིད་དང་ལ་རྒྱ་ལྡན་ཡོད། འདི་ནི་རྒྱལ་སིའི་དཀར་ཆག་ འཕེལ་རིམ་གི་ལོ་རྒྱུས་ནང་རིམ་པ་བཞི་བྱུང་བའི་ནང་ཉར་ཚགས་ཅན་གི་ཐོ་ གཞུང་དཀར་ཆག་ (age of inventory) གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་དཀར་ཆག་ས་ ཤོས་གྲས་སུ་ཆགས་ཡོད། དེ་རེས་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་དཀིལ་དུ་བསན་པ་ཕི་དར་གི་སྐབས་སུ་ སྣར་ཐང་བ་བཅོམ་ལྡན་རིག་རལ་ལ་སོགས་ཀིས་བཀའ་བསན་ཕོགས་སིག་ བགིས་ཏེ་ནང་དོན་རིག་པའི་གཞུང་ལ་བཀའ་བསན་གི་སེ་ཚན་ཆེན་པོ་གཉིས་ སུ་ཕེ་བའི་དཀར་ཆག་གི་ཕི་མོ་མཛད།4 དེ་ནས་བུ་སོན་རིན་པོ་ཆེས་ (12901364) སྣར་ཐང་དཔར་མའི་བཀའ་བསན་དེ་ཉིད་བསྐྱར་ཞིབ་གནང་སེ། བཀའ་དང་བསན་འགྱུར་གི་སེ་ཚན་སོགས་རྒྱས་པར་མཛད་ནས་བོད་ཀི་ དཀར་ཆག་སོལ་རྒྱུན་ལ་ཕུལ་དུ་བྱང་བའི་མཛད་རེས་བཞག 5།དེ་བཞིན་ཉེ་ 3. 4.
5.
(ངག་དབང་ཚེ་དཔག, ༢༠༠༩) ཤོག་ངོས ༩༢ “དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་ནི་ཁྱིའི་ལོ་སེ་ ཕི་ལོ་༨༡༨ དང་། དཀར་ཆག་ལྡན་དཀར་མ་འབྲུག་གི་ལོ་སེ་ཕི་ལོ་༨༢༤ ལོར་མཛད། དེ་ བཞིན་ས་སོར་བམ་གཉིས་ནི་ཕི་ལོ་༨༡༤ ལོར་མཛད།” ངག་དབང་ཚེ་དཔག, ༢༠༠༤. བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པའི་ལག་དེབ།. ཝཱ་རཱ་ཎ་སི།: སྀདྡྷརྠ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།.ཤོག་ངོས་ ༡༧ “དཔལ་སྣར་ཐང་གི་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་པོར་ ཆོས་འགྱུར་རོ་འཚལ་གི་དཀར་ཆག་བསན་པ་རྒྱས་པ་དང་། དེ་ལས་བསྡུས་པ་བཀའ་ འགྱུར་དཀར་ཆག་ཉི་མའི་འོད་ཟེར་ཞེས་བྱ་བ་མཛད།” (ངག་དབང་ཚེ་དཔག, ༢༠༠༤) ཤོག་ངོས ༡༩ “ཕི་ལོ་༡༣༢༣ ལོར་དཀར་ཆག་ཆོས་བསྒྱུར་ བའི་རྣམ་གྲངས་ཞེས་དང་། དེ་རེས་ཕི་ལོ་༡༣༣༥་ལོར་བསན་བཅོས་འགྱུར་རོ་འཚལ་གི་ དཀར་ཆག་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་དབང་གི་རྒྱལ་པོའི་ཕེང་བ་ཞེས་བྱ་བ་མཛད།”
xx
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
རབས་བོད་ཀི་མཁས་པ་དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེས་ (1927-1997) དཀར་ཆག་ གི་རྣམ་གཞག་སོན་པའི་“བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པ་”6 ཞེས་བྱ་བའི་དཔྱད་ རྩོམ་མཛད་ནས། བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་གཏན་ལ་ཕབ་པ་ དེ་དག་གིས་སོལ་རྒྱུན་རིག་པའི་ལམ་ནས་ལམ་སོན་ལེགས་པར་གནང་བ་དེ་ དག་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་བྱེད་སྐབས་སོབས་པ་སྐྱེས། འོན་ཀང་ཁོང་གིས་མཛད་པའི་ དཀར་ཆག་རིག་པས་དེང་རབས་ཀི་ཤེས་རིག་ལ་མ་སྙོབ ་པའི་ཚོར་སྣང་ཞིག་ ཀང་བྱུང་། དཔེ་མཛོད་རིག་པའི་ཐོག་ནས་བལྟས་ན་ཞིབ་ཕ་མེད་པ་དང་ རགས་དགས་པའི་བལྟ་ཚུལ་ཞིག་ཀང་བྱུང་བ་སོགས་ལས་རང་ནུས་ཡོད་རྒུས་ <དཀར་ཆག་རིག་པའི་ལག་དེབ> ཅེས་པ་ཕི་ལོ་2004 ལོར་གསར་དུ་བརྩམས་ ཏེ་དཔར་སྐྲུན་ཞུས་ཡོད། དེབ་ཆུང་དེ་ལ་བོད་ཕི་ནང་གཉིས་སུ་གནས་པའི་རིག་གནས་དོན་གཉེར་ཅན་ གི་རྒྱ་ཆེའི་ཀོག་པ་མང་པོས་བསགས་བརོད་ཐོབ་པ་དང་སི་སེར་གི་ཚོགས་པ་ མང་པོས་ཡི་རངས་གནང་བ་དང་། འབེལ་ཡོད་རེ་འགས་ལུང་འདེན་བྱས་པ་ དང་སོབ་གཉེར་ཁང་ག་གེ་མོའི་སོབ་ཚན་དུ་ཡང་བདམས་ནས་ཆེད་སོང་བྱེད་ བཞིན་པ་སོགས་ཀིས་ཁོ་བོའི་ངལ་བ་དོན་མེད་དུ་མ་སོང་བའི་ཁར། གང་ལ་ གང་འཚམས་ཀིས་རིག་གཞུང་ལ་ཕན་ཐོགས་གང་ལེགས་བྱུང་འདུག་པས། ད་ ལན་སར་ཡང་སོ་ཤུགས་ཆེར་བསྐྱེད་ཀིས་དེང་དུས་དཔེ་མཛོད་རིག་པས་ ཉམས་ཞིབ་ལ་འཇུག་པའི་རིགས་ལམ་འགྲེལ་བཤད་བྱ་སངས་དང་རྣམ་གཞག་ བསན་སངས་དེ་ལ་གཞིགས་ཏེ་རང་རེའི་བོད་ཀི་ ཉམས་ཞིབ་སོལ་རྒྱུན་ཆེ་ 6.
དུང་དཀར་བོ་བཟང་འཕིན་ལས།, ༡༩༨༦. བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པ།. སྦྲང་ཆར་དུས་ དེབ།, Issue འདོན་ཐེངས་༢་དང་༣ , p.
རྩོམ་པ་པོའི་གཏམ།
xxi
མཐོང་ལ་དམིགས་ནས་རིག་སར་ཐོག་ཉམས་ཞིབ་རིག་པའི་ཐད་དེབ་ཆུང་ ཞིག་འབི་རྩོམ་བྱ་བའི་ཁུར་དུ་བང་བ་ཡིན། དེ་ཡང་རང་གི་མི་རིགས་ཀི་ནང་དུ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་གྲུབ་དོན་མང་པོ་ ཡོད་རུང་། ཞིབ་འཇུག་བྱ་ཐབས་ཀི་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་དང་གཞུང་ལུགས་ གཏན་འབེབ་མ་བྱས་པ་དང་། ཞིབ་འཇུག་དང་འབེལ་བའི་ཤེས་རིག་ཆེད་དུ་ གཉེར་ནས་སང་དགོས་པའི་རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་སོབ་ཚན་ཞིག་ཏུ་ར་མ་འཕོད་པ། ལག་ལེན་དུ་མ་བཀལ་བ། ངོས་འཛིན་མ་ཐུབ་པ་སོགས་གང་ཡིན་མ་ཤེས་ཀང་ རང་རེའི་ཤེས་རིག་གི་ཁྲོད་དུ་སོང་ཆ་ཞིག་ལྷག་པ་དེ་རང་ངོས་ཁ་སྐོང་དགོས་ པར་འགན་འཁྲི་ཡོད་པར་རོགས་ནས་རང་གི ས་མོང་རོགས་དང་བསམ་ཞིབ་ ཡང་ཡང་བྱས་ནས། དཔེ་མཛོད་རིག་པའི་ ལམ་ནས་དེང་དུས་ཤར་ནུབ་ཀི་ མཁས་པ་དག་གིས་ཞིབ་འཇུག་གི་ངོ་བོ་དང་མཚན་ཉིད ། དེའི་སེ་ཚན་དང་ ནང་ཚན་དབྱེ་བསྡུ་བྱ་སངས། ཞིབ་འཇུག་བྱ་སངས་དང་ཞིབ་འཇུག་གི་དགོས་ དམིགས། ཁེ་ཕན་བཅས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་བའི་ཐབས་ཚུལ་བསན་པ་དེ་ཉིད་ ཞིབ་བསྡུར་དང་དཔྱད་པ་གང་ཐུབ་བྱ་རྒྱུའི་འབད་བརྩོན་ཞུས་པ་ཡིན། སྐད་ཡིག་གཞན་གི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་ཉམས་ཞིབ་ཀི་རིག་ལམ་རྣམས་རང་གི་ རིག་གཞུང་ལ་རིག་སར་གིས་དོན་འགྲེལ་གང་ཐུབ་དང་ཐ་སྙད་དང་ཤེས་རིག་ གི་རྣམ་གཞག་རང་སྐད་དུ་མེད་པ་འགར་ས་བསྒྱུར་དང་དོན་བསྒྱུར་གང་ཐུབ་ བྱས་ཏེ། <ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།> ཞེས་པ་འདི་དཔར་དུ་བསྐྲུན་ནས་རྒྱ་ཆེའི་ཀོག་པ་པོ་རྣམ་ཀི་སན་སར་ཕུལ་བ་ ཡིན། འདིར་ཉམས་ཞིབ་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་ཨིན་སྐད་སོགས་སུ་ཡོད་པའི་དོན་གི་ སྙིང་པོ་རྣམས་བཏུས་ཏེ་རང་རེའི་སྐད་དུ་དོན་སར་ཕོགས་སིག་བྱས་ཡོད། དེབ་
xxii
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
ཆུང་འདི་ཉིད་ཀིས་ཉམས་ཞིབ་རིག་པ་ནི་དཔེ་མཛོད་རིག་པའི་ ཁོངས་སུ་ གཏོགས་པའམ་ཆ་ཤས་སུ་གྱུར་པའི་སོབ་ཚན་ཞིག་ཡིན་པ་དེ་ཉིད་ངོ་སོད་ བྱས་ཡོད། ཤེས་བྱའི་རྣམ་གྲངས་དང་། སེ་ཚན། ཤེས་བྱའི་འབྱུང་ཁུངས་དང་ཉམས་ཞིབ་ ལ་འཇུག་པའི་ཐབས་ལམ་བཅས་ལ་ཆེད་དུ་མངགས་ནས་དཔེ་མཛོད་རིག་ པར་སོབ་དགོས་པ་དང་འདི་ཉིད་ལ་བསབ་པའི་གཞི་རྩར་བཟུང་བའི་ཐོག་ འབི་རྩོམ་བྱས་པ་འདིས་ཉམས་ཞིབ་པ་རྣམས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་སྐབས་དཀའ་ ངལ་ཕན་ཚེགས་རེ་འགའ་སེལ་ཐུབ་པའི་རེ་བ་བཅངས་ཡོད།7 ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཆེ་བ་དང་ཁྱད་ཆོས ། དེའི་ཡོན་ཏན་དང་རྣམ་གཞག །རྣམ་ གྲངས་དང་ཐབས་ལམ། བྱ་རིམ་དང་འཇུག་རིམ་བཅས་ཉམས་ཞིབ་ཐབས་ ལམ་ཨིན་སྐད་ལ་སོགས་སུ་དཔེ་དེབ་འབུམ་ཕག་མང་པོ་ བཞུགས་ཡོད། འོན་ ཀང་དཀར་ཆག་རིག་པས་ཤེས་བྱའི་རྣམ་གྲངས་ཀི་བཀོད་པ་དང་སྦྲགས་ནས་ འགྲེལ་བརོད་མ་བྱས་ན་ཉམས་ཞིབ་ཀི་གོ་དོན་དེ་གསལ་པོ་ཆགས་རྒྱུ་དཀའ་ མོ་ཡིན། དེས་ན་ “ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་” དང་ “ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ་” ཞེས་སེ་ཚན་གཉིས་སུ་གྱུར་ཡོད། དེ་ནི་སི་དང་བྱེ་བག་གི་ཁྱད་པར་ཙམ་དང་། རོད་བྱེད་ཚིག་གིས་བརོད་བྱ་དོན་ལ་འཇུག་པའི་སྐབས་བརོད་གཞི་ནི་ཤེས་བྱ་ 7.
IGNOU MLIS, 2005. Research Methodology: MLIE-102. New Delhi: Indira Gandhi National Open University (IGNOU) . p. 18. “The value of studying research methodology for students of library and information science is not only to conduct research in their professional field to contribute new knowledge but also be of great help and assistance to researchers in general.”
རྩོམ་པ་པོའི་གཏམ།
xxiii
ཁོ་ན་ཡིན་པ་དང་གཅིག་ལ་གཅིག་རེན་ལྟ་བུ་གྱུར་པས་དེ་གཉིས་ལྷན་དུ་བྱུང་ བའོ།། དེབ་ཆུང་དེའི་བརོད་བྱ་གཏན་འབེབས་དང་བརོད་བྱའི་དོན་ཚན་རྣམས་ཀང་ ས་བཅད་ཁག་བགོས་བྱས་ནས་གོ་བདེར་བཀལ་གང་ཐུབ་བྱས་ཡོད ། ཞིབ་ འཇུག་བྱ་ཐབས་སོན་པའི་རིག་པ་དང་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་སོན་པའི་གཞུང་ ལུགས་འདིའི་སྐོར་སར་མེད་པའི་བོད་ཀི་ཤེས་རིག་གི་སོང་ཆ་ཆུང་ངུ་ཞིག་ འགེངས་ཐུབ་པ་དང་ཞིབ་འཇུག་ལ་ཁ་ཕོགས་བཞིན་པ་དང་ཕོགས་ལ་ཉེ་བའི་ གཞོན་སྐྱེས་མི་རབས་གསར་པ་རྣམས་ལ་ཐུགས་དགོངས་ཀི་སོང་ཆ་ཆུང་ངུ་རེ་ བསྐང་ཐུབ་པའི་ལར་ཞེན་ཡང་བཅངས་ཡོད། ཨིན་སྐད་དུ་ཡོད་པའི་གཤམ་གསལ་གི་དཔེ་དེབ་གཉིས་8རྩ་འཛིན་གཞི་བཅོལ་ ཐོག་རྩོམ་འབི་བྱས་ཡོད། དེ་བཞིན་ཐ་སྙད་རྣམས་ཨིན་ཡིག་དང་ཤན་སར་བཀོད་སིག་བྱས་ཡོད། འོན་ ཀང་རྒྱ་ཆེའི་ཀོག་པ་པོར་གསལ་བཤད་བྱ་རྒྱུ་ཞིག་ལ་འདི་ནི་སྐད་ཡིག་གཞན་ ཞིག་ནས་རང་སྐད་དུ་བསྒྱུར་རྩོམ་བྱས་པའི་དཔེ་དེབ་ཞིག་གཏན་ནས་མིན ། འདིར་འགྲེལ་བརོད་བྱས་པའི་དོན་གནད་རྣམས་ཨིན་སྐད་དུ་ཡོད་པའི་ངེས་ པ་མེད་ལ་རོག་བཟོ་བྱས་པའང་མ་ཡིན། དེས་ན་ཁོ་བོས་ཉམས་ཞིབ་ཀི་བྱ་བར་ མཁས་པ་དག་གིས་ངོས་འཛིན་དང་འགྲེལ་བཤད་བྱ་སངས་ལས་བཏུས་པའི་ ལེགས་ཆ་དང་རང་ཉིད་ཀིས་ཉམས་མོང་རིམ་གསོག་བྱས་པའི་གྲུབ་དོན་ཞིག་ 8.
IGNOU MLIS, 2005. Research Methodology: MLIE-102. New Delhi: Indira Gandhi National Open University (IGNOU) And Sharma, P. S. K., 1990. Universe of knowledge and research methodology. Ken library series ed. New Delhi: Ken Publication.
xxiv
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱས་ན་འགྲིག །འདི་ནི་དེང་དུས་ཀི་བཤད་སངས་ལྟར་ན་རིགས་ སར་ཉེར་བཀོལ་གི་ཉམས་ཞིབ་ (applied research) ཅེས་པའི་དོན་དངོས་ དང་མཐུན་ཐབས་བྱས་ཡོད། ཉམས་ཞིབ་ཀི་དབྱེ་བའི་རྣམ་གྲངས་བཤད་སྐབས་དབྱེ་གཞི་དང་དབྱེ་བ་ངེས་ པ་མེད་པའི་མགོ་རོག་དང་རོག་འཛིང་ཆེན་པོ་ཡོད་འདུག་པས་དེ་དག་ངོ་ སོད་ཙམ་ལས་ཞུས་མེད། ཡིན་ནའང་རིག་གནས་ཀི་རྩ་བའི་སེ་ཚན་དང་དུས་ གསུམ་གི་གནས་བབས་ལ་བསབ་པའི་སོལ་རྒྱུན་གི་སེ་ཚན་གསུམ་པོ་དེ་དག་ གཙོ་བོར་བཟུང་བའི་ཐོག་འགྲེལ་བཤད་བྱ་ཐབས་བྱས་ཡོད། དེ་དག་ནི་ལོ་རྒྱུས་ བསྐྱར་ཞིབ་དང་། དཔྱད་འགྲེལ་བྱ་ཐབས། ཚན་རིག་ལྷན་ཐབས་བཅས་ཀི་ དཔྱོད་ཐབས་གསུམ་ཡིན། བོ ད ་ཀི ་ ཉམས་ཞི བ ་ཀི ་ འཆར་འགོ ད ་དང་ཐབས་ལམ་རི ག ་པ། (Tibetan research design and methodology) ཞེས་པ་ས་བཅད་ལོགས་སུ་བཀར་ ནས་བོད་ཀི་རྒྱལ་བོན་དང་ལོ་པཎ་དག་གིས་བོད་པའི་རིག་གཞུང་ལ་འཆར་ འགོད་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་བྱ་བ་མཛད་མོང་བའི་དོན་གནད་རྣམས་ར་སོད་ བྱས་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་ངེས་པར་དུ་བསབ་པར་བྱ་བའི་ གཞི་རྒྱལ་སིའི་རིག་ གནས་ཀི་ཁྲོད་དུ་བོད་ཀི་རིག་པ་(Tibetology) ཞེས་དོན་གིས་ཕྱུག་ཅིང་ཐུན་ མིན་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ལ་རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་ཤེས་རིག་གི་སེ་ཚན་ཞིག་ཡིན་པ་ངོ་ སོད་ཀང་མདོར་བསྡུས་བྱས་ཡོད། ཤེས་རབ་རྣོ་ཞིང་རིག་གཞུང་ལ་ཤ་ཞེན་ཆེ་བ་དང་བསབ་པ་དོན་དུ་གཉེར་ བར་སྐྱེས་ཡུལ་སྐྱིད་པའི་བོད་ལོངས་བཞག་ནས་ཧི་མཱ་ལ་ཡའི་རི་བོ་མཐོ་པོ་ རྡོག་པས་མནན་ཏེ་ངལ་བ་དུ་མ་ཕག་ཏུ་བངས་ཞིང ་རྒྱ་གར་དུ་འབྱོར་བའི་ མཛའ་གྲོགས་ཁ་ཤས་དང་མཉམ་དུ་བགྲོ་གེང་མང་དུ་བྱུང་བ་ལས་བསམ་ཞིབ་
རྩོམ་པ་པོའི་གཏམ།
xxv
བྱ་བའི་གོ་སྐབས་བྱུང་བ་དང་། དེ་བཞིན་མཛའ་བཤེས་ཀི་སོབ ་དཔོན་དག་ གིས་སེམས་ཁུར་ཆེན་པོས་བཀའ་སོབ་གནང་བ་ལ་འདའ་དཀའ་རྡོ་རེའི་ཐ་ ཚིག་ཏུ་བཟུང་ནས་ཤེས་རིག་ལ་འཇུག་པའི་སོ་བ་ཆེ་ནའང་རྒྱུ་རྐྱེན་གི་རེན་ འབེལ་མ་ཚོགས་པས་ད་བར་ཉམས་ཞིབ་རིག་པའི ་ཐབས་ལམ་སོན་པའི་དེབ་ འདི་ཉིད་ཁྱེད་ཅག་གི་སན་སར་འབུལ་བར་ཕིར་འགངས་སོང་བ་ལ་དགོངས་ སེལ་ཞུ་བཞིན་ཡོད། འོན་ཀང་རྒྱུན་དུ་རང་སེམས་སུ་བོད་ཀི་རིག་གཞུང་ལ་བཅངས་པའི་མངོན་ འདོད་དང་འཇུག་པ་ཁ་མ་བལ་བའི་ཉེར་ལེན་བཟང་པོས་ད་ལན་དེབ་འདི་ འབི་རྒྱུ་བྱུང་བ་དེ་ཡང་རང་ཉིད་བསྐལ་བ་བཟང་ཞིང་གཞན་ཡང་ཤེས་རབ་རྣོ་ རྟུལ་ཀུན་ལ་དོན་དང་ལྡན་པའི་ཕན་ནུས་སྒྲུབ་བྱེད་ཀི་རྒྱུར་གྱུར་པའི་རེ་བ་ ཤིན་ཏུ་ཆེ། ཁྱད་པར་དུ་ལ་དྭགས་དབུས་གཞུང་ནང་པའི་མཐོ་རིམ་སོབ་གཉེར་ཁང་གི་ དཔལ་ལྡན་ངེས་སོན་པ་དགེ་བཤེས་པོར་ཕེས་སར་དཀོན་མཆོག་དབང་འདུས་ ལགས་ཀིས་བསམ་འཆར་ལམ་སོན་ཟབ་མོ་གནང་བ་མ་ཚད་མཐོ་རིམ་སོབ་ གྲྭའི་ངོས་ནས་དེབ་ཆུང་འདི་ཉིད་དཔེ་བསྐྲུན་གནང་རིན་ཡོད་པར་ཚད་ མཐོའི་ངོས་འཛིན་གནང་བ་དང་། དེ་བཞིན་ལ་དྭགས་དབུས་གཞུང་ནང་པའི་ མཐོ་རིམ་སོབ་གཉེར་ཁང་གི་ཉམས་ཞིབ་སེ་ཚན་གི་འགན་འཛིན་ཌོག་ཊོར་ དཀོན་མཆོག་རིག་འཛིན་ལགས་ཀིས་དཔེ་བསྐྲུན་བྱ་བར་རོགས་རམ་གནང་བ་ དང་། ལ་དྭགས་དབུས་གཞུང་ནང་པའི་མཐོ་རིམ་སོབ་གཉེར་ཁང་གི་རྩོམ་ རིག་དང་སྐད་ཡིག་སོབ་དཔོན་སོག་རོང་བཀ་ཤིས་རྒྱལ་པོ་ལགས་ཀི་དེབ་འདི་ ལེགས་བཅོས་དང་ཞུ་དག་གནང་བར་ཤིན་ཏུ་ནས་བཀའ་དིན་ཆེ་ཞུ།
xxvi
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
ངག་དབང་ཚེ་དཔག་གིས་རྒྱལ་བ་དེ་བཞིན་བཤེགས་པའི་དམ་པའི་ཆོས་ཀི་ འབྱུང་གནས་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གི་རྒྱལ་ས་དིལི་ནས་ཕི་ལོ་ ༢༠༢༠ ཟླ་ ༠༣ ཚེས་ ༢༡ ལ་ བིས་པ་འདིས་འཇིག་རེན་དགེ་བའི་རྒྱུ་རུ་གྱུར་ཅིག་གུ།
4. བདེན་ཁ་བྱིན་པའི་མཇུག་གཏམ། བོད་ཀི་ལོ་རྒྱུས་ཀི་ནང་དུ་བྱུང་མོང་མེད་པའི་རིག་གཞུང་གི་གོད་ཆག་ཆེན་པོ་ ཞིག་གོ་བུར་དུ་བྱུང་ནས་ཅི་བྱ་གཏོལ་མེད་དུ་གྱུར་པའི་ཛ་དག་གི་དུས་སྐབས་ འདིར་སྐད་ཡིག་དང་མི་རིགས། རྒྱལ་ཁབ། རིག་གཞུང་བཅས་འཛིན་སྐྱོང་སེལ་ གསུམ་བྱེད་པ་ནི་རྒན་དར་གཞོན་གསུམ་ཚང་མའི་ཕག་པར་འཁྲི་བའི ་འོས་ འགན་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། འདས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཕིར་མིག་ཅིག་བལྟས་ན་བོད་མི་རིགས་ནི་ནང་དོན་རིག་ པའི་གཞུང་ལུགས་དང་བཅུ་ཕག་རིག་པའི་གནས་ལ་རླབས་ཆེ་བའི་ལག་རེས་ བཞག་པས་མི་རིགས་ཀི་མཛད་རེས་ཡོད་ཀང་། དུས་ད་ལྟའི་ཆར་དེའི་གནས་ བབས་ཇི་ལྟར་གྱུར་ཡོད་པ་དང་མ་འོངས་པར་ཅི ་འད་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་ངེས་ ཡིན་པའི་ཐད་དི་བ་མང་པོ་ཡོང་བཞིན་འདུག །དི་བ་འདིའི་ལན་ནི་དེང་གི་ ཆར་འཛིན་སྐྱོང་སེལ་གསུམ་གི་བྱ་བར་ཞུགས་ནས་ཤེས་རིག་གི་སེགས་བུར་ འགིངས་བཞིན་པའི་མཁས་པ་ཚོས་མི་རབས་གསར་པ་དག་ཤེས་རིག་གི་ནང་ དུ་འཁྲིད་སངས་དང་། མི་རབས་གསར་པའི་ངོས་ནས་ཤེས་རིག་ལ་སང་བརྩོན་ བྱ་སངས་ལ་རག་ལུས་པ་དེ་ཡིན། ད་ལྟའི་མི་རབས་རྒན་པའི་ཁྲོད་ཀི་རིག་གཞུང་གི་ལས་སྣེར་ཞུགས་པ་རྣམས་ ཀིས་གནའ་རབས་བོད་ཀི་མཁས་པ་དག་གི་གསུང་འབུམ་དཔར་སྐྲུན་བྱེད་པ་ དང་། དཔེ་བསྡུར་བྱེད་པ་དང་བསྐྱར་གསོ་བྱེད་པ་སོགས་རིག་གཞུང་ལ་སྨན་ པའི་བྱ་བ་མང་པོ་གཉེར་ན་ཡང་། ཤེས་རིག་གི་ཡར་རྒྱས་དང་གསར་གཏོད་ཀི་ ཕོགས་སུ་དུས་རབས་ཀི་འགྲོས་དང་མཐུན་པའི་བཀོལ་སོད་དང་དཀའ་གནད་ གསལ་བའི་ནུས་པ་དེ་ཙམ་ཐོན་མེད་པའི་ཚོར་སྣང་མང་པོ་ཞིག་སི་ཚོགས་
28
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
ནང་དུ་གེང་འགོ་ཚུགས་བཞིན་པ་འདི་ནི་ང་ཚོས་བཟང་ཕོགས་ཀི་བལྟ་སངས་ ཤིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་དགོས་པར་མཐོང་། རང་གི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་ཀི་ཤེས་ཡོན་ཡར་རྒྱས་གཏོང་བ་ལ་རྒྱུད་ འཛིན་དང་གཅེས་ཉར་ཙམ་གིས་མི་ཆོག་པར། ངེས་པར་དུ་དར་སེལ་ལ་ཁ་ ཕོགས་དགོས་པ་དང་། ཡར་ལྟོས་དང་ཡར་ངོ་ལ་ཁ་ཕོགས་དགོས་པ། གསར་ གཏོད་ལ་ཁ་ཕོགས་དགོས་པ། ཞིབ་འཇུག་ལ་ཁ་ཕོགས་དགོས་པ་ཡིན། དེ་ བཞིན་བཀོལ་སོད་ལ་ཕོགས་དགོས་པ་ནི་གལ་གནད་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་ཡིན་སབས། ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་གི་ཆེད་དུ་འགྲོ་གྲོན་བཏང་བ་དང་སྐུལ་འདེད་བྱེད་པ་ འདི་དག་ནི་བྱ་བ་རླབས་ཆེན་ཞིག་གི་ཕོགས་སུ་བསྐྱོད་འགོ་ཚུགས་པ་ནི་མཐེ་ བོང་བསེངས་པའི་བསགས་བརོད་ཀི་གནས་སུ་འགྱུར། ཉམས་ཞིབ་ཀི་བྱ་བར་ཞུགས་པ་ལ་མཐུན་རྐྱེན་བསྐྲུན་པ་ཙམ་གིས་མི་འགྲིག་ པར་ཉམས་ཞིབ་ཇི་ལྟར་བྱ་སངས་ལ་སྣེ་འཁྲིད་བྱེད་ཐུབ་པའི་ཤེས་ལྡན་ཡངས་ པའི་མཁས་པའི་དབང་པོ་རྣམས་ལ་སྐུལ་མ་བྱེད་པ་དང་། མཁས་པ་དག་ཕན་ ཚུན་ཞལ་བཞེས་ཡོད་པའི་ཐོག་མཉམ་རུབ་བྱེད་པའི་བོ་རྒྱ་བསྐྱེད་ནས་སྙིང་ རུས་བྱེད་པ་དང་ཉམས་ཞིབ་བྱ་ཚུལ་ཐབས་ལམ་གི་རྣམ་གཞག་སོན་པའི་ གཞུང་ལུགས་ཡོད་པ་དག་བེད་སོད་བྱེད་པ་སོགས་བོ་ནུས་ཡོད་རྒུ་རྩལ་སྤྲུགས་ ཀིས་གནའ་དེང་ཟུང་འབེལ་དང་། ཐབས་ཤེས་ཟུང་འབེལ། སི་སེར་ཟུང་འབེལ་ བྱས་ཏེ། རང་གི་རིག་གཞུང་དང་མི་རིགས་སི་ཚོགས་བཅས་ལ་སྨན་པའི་བྱ་བ་ གཉེར་རྒྱུ་དེ་ནི་གནད་འགག་ཡིན། འདི་ནི་བོད་དང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་གདན་ས་ཁག་ དང་། བཤད་གྲྭ་ཁག །རྩོད་གྲྭ་ཁག །མཐོ་སོབ་ཁང་། དཔེ་མཛོད་ཁང་། རིག་ གནས་ཁང་། གཙུག་ལག་སོབ་གཉེར་ཁང་དང་དེ་དག་གི་ཆེས་མཐོའི་དབུ་
བདེན་ཁ་བྱིན་པའི་གཏམ།
29
འཁྲིད་ཁག་དང་བསན་བདག་རྣམས་ལ་འབེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པས་ཁོང་ རྣམས་ཀིས་ཤེས་ནུས་འཇོན་གསུམ་གཏོང་བའི་དུས་ལ་བསེབས་ཡོད་པ་ནི་ གསལ་བཤད་དགོས་པ་མི་འདུག་སྙམ། གལ་ཏེ་དེ་ལས་ལྡོག་སེ་ཤེས་རིག་བསི་གནས་ཁག་གི་མཁས་པ་རྣམས་ཀིས་ ཉམས་ཞིབ་ཀི་བྱ་བ་ལ་སོ་བ་ཡོད་མཁན་དག་ལ་ལྷག་བསམ་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་གི་ སོ་ནས་ལམ་སོན་མ་བྱས་པ་དང་ཁྱད་གསོད་བྱེད་པ་སོགས་ནི་མི་རིགས་དང་ སི་ཚོགས། ཤེས་རིག་དང་རིག་གཞུང་སོགས་ཡར་རྒྱས་གོང་འཕེལ་འགྲོ་བའི་ བཀག་རྡོ་ལྟ་བུ་ཡིན་པས་གནད་འདིར་འབེལ་ཡོད་རྣམས་ཀིས་གུ་ཡངས་ དཀེལ་ཆེ་བྱ་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་གལ་འགངས་ཆེ་བས་ཐུགས་ཁུར་གཟབ་བཞེས ་ མཛད་པར་ཞུ། གཞན་ཡང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་བྱ་བ་ནི་ཐུན་མོང་ལ་དབང་བའི་ཤེས་རིག་གི་ བདག་དབང་ཞིག་ཡིན་ཡང་དེང་སང་ཤེས་རིག་སིག་འཛུགས་ཅན་གི ་བསི་ གནས་ཁང་དུ་ཤེས་རིག་གི་ཁྲི་ལ་བཞུགས་པའི་མཁས་པ་དག་གིས་ཉམས་ཞིབ་ ཀི་གོ་གནས་དང་མཐུན་རྐྱེན་སོགས་རང་ཕོགས་རྒྱལ་བྱེད་དང་གཞན་ཕོགས་ ཕམ་བྱེད་ཀི་ལག་ཆར་བྱས་ན་སྨན་དུག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི ་དཔེ་ལྟར་ཤེས་རིག་ བརླག་པར་འགྱུར་བས་གནད་འདི་ལ་འབེལ་ཡོད་རྣམས་ཀིས་བང་དོར་བྱ་ ཕོགས་མ་ནོར་བར་གནང་རྒྱུ་གལ་ཆེ། ད་དུང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་བྱ་བ་ནི་ཤེས་རིག་གསར་གཏོད་དང་གོང་འཕེལ ། རིག་ གཞུང་གི་དཀའ་གནད་སེལ་བྱེད་དུ་མི་སོད་པར་ཤེས་རིག་མེད་པའི་བླུན་པོ་ འཚོ་རེན་དུ་སད་པ་ན་ཤེས་རིག་གི་དབུལ་ཕོངས་ཅན་མང་དུ་འབྱུང་ནས་མི་ རིགས་ཀི་གཟི་བརིད་དང་ཆེ་མཐོང་ལ་གཏོར་བཤིག་བཏང་བའི་ཉེས་པ་ཕོག་ ངེས་ཡིན།
30
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
དེ་བཞིན་རང་གི་མི་རིགས་དང་རིག་གཞུང་ལ་ཞེན་ཁོག་མེད་པའི་ལེ་ལོ་ཅན་ གི་མཁས་མིང་འཛིན་པ་དག་གིས་ཐད་ཀར་གནོད་སྐྱེལ་གི་བྱ་བ་བྱས་པར་མི་ མངོན་ནའང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་རླབས་ཆེ་བའི་བྱ་བ་འདི་མ་བརྩམ་ན་ཤེས་རིག་ལ་ འཐུས་ཤོར་བཏང་བའི་ཉེས་པ་ཤུགས་སུ་གོས་མི་སིད་པ་མིན། དེས་ན་བོད་ཀི་རིག་གཞུང་དང་ཤེས་རིག་གིས་འཚོ་ཞིང་རིག་གཞུང་དང་ཤེས་ རིག་གི་མཁས་མིང་འཛིན་པ་དག་གིས་རང་ཉིད་ལ་འགན་དུ་འཁྲི་བའི་ལས་ དོན་སྣང་མེད་མ་བཏང་པར་མི་རིགས་དང་རིག་གཞུང་། ཤེས་རིག་ལ་སྨན་ པའི་ཞབས་འདེགས་ཞུ་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་དམ་འཛིན་བྱས་ནས་ལག་ལེན་དངོས་ ལ་ཞུགས་དགོས་པ་ལས། ཞིབ་འཇུག་པའི་མིང་བཏགས་པ་དང་ལག་འཁྱེར་ སིན་པ་བཏང་བ་ཙམ་གིས་བོད་ཀི་ཤེས་རི ག་ཉམས་པ་ལ་སར་གསོ་དང་ཆད་ པ་ལ་ཁ་སྐོང་ཡོང་བའི་རེ་བ་མེད་པར་མངོན། གནད་འདི་དག་ལ་སེམས་རྒྱ་བསྐྱེད་ནས་དོན་དངོས་དང་ཚན་རིག ཁྲིམས་ ལུགས། ལས་འབས་ཀི་རྣམ་གཞག་ཡོད་ཚད་ཀི་མདུན་དུ་མགོ་འཕང་དམའ་མི་ དགོས་པའི་ལས་དོན་བསྒྲུབ་དགོས་པའི་དན་གསོ་དང་སྦྲགས་དབུ་ཐོས་པ་ དགའ་ལིའི་ཤེས་རབ་ཀིས་གེང་བངས་ནས་མཇུག་བདེན་ཁ་བྱིན་ནས་བསྡུས་ པའི་ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ་ཞེས་པའི་ དེབ་ཆུང་འདི་ཉིད་ཀུན་གི་ཤེས་བྱའི་རིག་པའི་གནས་ལ་འཇུག་པའི་སོ་རྒྱ་ཕེ་ བའི་ཤེས་རབ་ལྡེའུ་མིག་ལྟ་བུར་གྱུར་ཅིག། །།ཅེས་ངག་དབང་ཚེ་དཔག་གིས་ཁ་ ཕོ་ཐན་ཐུན་སོག་པའི་ཁ་རམས་ཁ་ནག་འཕངས་པ་དེ་འབེལ་ཡོད་ཀུན་ལ་ ཟུགས་ཤིང་ཕོག་པ་དང་སེམས་གཏད་པར་གྱུར་གཅིག་གུ། ། ཝཱ་རཱ་ཎ་སཱི་ཞེས་པའི་གནས་མཆོག་དམ་པར་ཕི་ལོ་2015 ཟླ་12ཚེས་1ལ་བིས་པའོ།།
5. དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ། (Bibliography) 1. 2. 3. 4.
5. 6. 7. 8. 9.
Alan, B. & Bell, E., 2011. Business research methods. 3rd ed. Cambridge: Oxford University Press. American Liberty University, n.d. Research tools and techniques. [Online] Available at: http://www.aluniversity.edu/ research [Accessed 17 December 2017]. Anon., n.d. Living Apologetics. [Online] Available at: https:// livingapologetics. wordpress.com/ [Accessed 23 March 2020]. Apologetics, L., n.d. The difference between facts and data. [Online] Available at: https://livingapologetics.wordpress.com/་ 2009/07/30/the-difference-between-facts-and-data/ [Accessed 23 March 2020]. Arpi, C., 2013. Tibet studies. In: C. Shih & Y. Chen, eds. Tibetan studies in comparative perspective. Oxon: Routledge. Art & Popular culture, n.d. Sacred language. [Online] Available at: http://www.artandpopularculture.com/Sacred_ language [Accessed 25 April 2020]. Cuoa, L., Zhang, Y., Zhua, F. & Lianga, L., 2014. Characteristics and changes of streamflow on the Tibetan Plateau: a review. Journal of Hydrology: Regional Studies, Volume 2(November ), pp.49-68. Dictionary.com.01, n.d. Specialization. [Online] Available at: https://www.dictionary.com/browse/specialization [Accessed 15 March 2020]. Dictionary.com.02, n.d. What does professionalism mean?. [Online] Available at: https://www.dictionary.com/browse/ professionalism?s=t [Accessed 15 March 2020].
32
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
10. Ethnologue, 2020. Tibeto-Burman. [Online] Available at: https://www.ethnologue.com/subgroups/tibeto-burman [Accessed 22 April 2020]. 11. Florida State University. Department of Philosophy, n.d. What is Philosophy?. [Online] Available at: https://philosophy.fsu.edu/ undergraduate-study/why-philosophy/What-is-Philosophy [Accessed 11 03 2020]. 12. GibbonsJul, A., 2014. Tibetans inherited high-altitude gene from ancient human. [Online] Available at: https://www.sciencemag.org / news/ 2014/07/ tibetans-inherited-high-altitude-gene-ancienthuman# [Accessed 24 March 2020]. 13. IFLA.org. , n.d. Functional Requirements for Bibliographic Records (FRBR). [Online] Available at: https://www.ifla.org/best-practicefor-national-bibliographic-agencies-in-a-digital-age/node/8915 [Accessed 15 March 2019]. 14. IGNOU MLIS, 2005. Research Methodology: MLIE-102. New Delhi: Indira Gandhi National Open University (IGNOU). 15. Language gulper, 2013. Tibeto-Burman language. [Online] Available at: http://www.languagesgulper.com/eng/Tibeto. html [Accessed 22 April 2020]. 16. Microsoft , 2007. Microsoft Encarta Dictionary, s.l.: Microsoft. 17. Network, L. B., n.d. Library & Information Community. [Online] Available at: http://www.lisbdnet.com/definition-and-types-ofinformation/ [Accessed 23 March 2020]. 18. Oxford University, 2015. The Advanced Learner’s Dictionary of Current English Dictionary, Oxford: Oxford University Press. 19. Pandey, P.& Pandey, M. M., 2015. Research methodology: tools and techniques. Buzau: Bridge Center.
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
33
20. Qingsong, Z., n.d. Uplift and environmental changes of the Tibetan plateau. GeoJournal Library book series (GEJL), Volume 57, pp.1945 21. Redman, L. & Mory, A. V. H., 1993. The romance of research. Baltimore: The Williams and Wilkins Company. 22. Sde-dge Stan-'gyur.01, n.d. Tattvasaṁgrahakārikā. In: དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ བསྡུས་པའི་ཚིག་ལེའུའ་བྱས་པ། [D. No.] 4266. Dege ed. s.l.:Dege, pp.Tshad ma, Ze 130b7-131a1. 23. Sde-dge Stan-'gyur.02, n.d. śrī-mahābala-tantrarāja-nāma. In: Dege, ed. དཔལ་སོབས་པོ་ཆེའི་རྒྱུད་ཀི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བྱ་བ།. Dege ed. s.l.:Dege, pp.[Dege] 0391, Rgyud, Ga 116 a5. 24. 25. 26. 27. 28.
29.
Shāntideva, n.d. Bodhisattvacāryavatār
. In: བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སོད་པ་ ལ་འཇུག་པ།. Dege ed. s.l.:Dege, pp.[D. No.] 3871, Mdo 'grel, La 1a140a7. Sharma, P.S. K., 1990. Universe of knowledge and research methodology. Ken library series ed. New Delhi: Ken Publication. Sharmila, R., 2017. Methodology of Philosophy. [Online] Available at: https://www.youtube.com/watch?v=dm9AhSPPkmg &t=1242s [Accessed 09 March 2020]. Shih, C.-y. & Chen, Y.-w., 2013. Tibetan studies in comparative perspective. Oxon: Routledge. Streefkerk, R., 2019. Inductive vs. deductive reasoning. [Online] Available at: https://www.scribbr.com/methodology/inductivedeductive-reasoning/#:~:text=The%20main%20difference% 20between%20inductive,reasoning%20the%20othe [Accessed 22 February 2020]. Virginia Tech. University Library, n.d. Research design & method:
What is the difference between research design and research
34
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
method?. [Online] Available at: https://guides.lib.vt.edu/ 30. 31. 32.
33. 34. 35. 36. 37. 38.
researchmethods/ design-method [Accessed 17 December 2017]. Wikipedia.01, n.d. Epistemology. [Online] Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Epistemology [Accessed 31 December 2018]. Wikipedia.02, n.d. Natural science (outline). [Online] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Outline_of_science# Natural_science [Accessed 28 June 2016]. Wikipedia.03, 2016. Society and social sciences. [Online] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia: Contents/Society _and_social_sciences/Intro [Accessed 28 June 2016]. Wikipedia.04, n.d. Humanities. [Online] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Humanities [Accessed 29 June 2016]. Wikipedia.05, n.d. Academic specialization. [Online] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Academic _specialization [Accessed 31 December 2018]. Wikipedia.06 , n.d. Professionalism. [Online] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Professional [Accessed 31 December 2018]. Wikipedia.07, n.d. Research Etymology. [Online] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Research [Accessed 28 June 2017]. Wikipedia.08, n.d. Critical theory. [Online] Available at: ttps://en wikipedia.org/wiki/Critical _ theory [Accessed 30 December 2018]. ཀུན་བཟང་བ་མ།, n.d. རོགས་པ་ཆེན་པོ་ཀོང་ཆེན་སྙིང་ཐིག་སོན་འགྲོའི་ཁྲིད་ཡིག་ཀུན་ བཟང་བ་མའི་ཞལ་ལུང་།. In: ཀུན་བཟང་བ་མའི་ཞལ་ལུང་།. s.l.:s.n.
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
35
39. གོ་རམས་པ་བསོད་ནམས་སེང་གེ, ༢༠༠༦. གོ་རམས་པའི་ཚད་མ་རིགས་པའི་གཏེར་གི་ དོན་གསལ་བར་བྱེད་པ།. In: དཔལ་ས་སྐྱ་པའི་ཚད་མ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་གཅེས་ བཏུས།. ཝཱ་རཱ་ཎ་སི། : བོད་ཀི་གཙུག་ལག་གཅེས་བཏུས་དཔེ་སྐྲུན། , p.ཤོག ༤༠ 40. ངག་དབང་ཚེ་དཔག, ༢༠༠༤. བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པའི་ལག་དེབ།. ཝཱ་རཱ་ཎ་སི།: སྀདྡྷརྠ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།. 41. ངག་དབང་ཚེ་དཔག, ༢༠༠༩. བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པའི་འཕེལ་རིམ་སྐོར་རགས་ཙམ་ བརོད་པ།. གཏམ་ཚོགས།, ལོ་༩(ཨང་ ༡), p.ཤོག་ངོས་ ༩༡་ནས་༡༠༤. 42. ཐུབ་བསན་ཕུན་ཚོགས།, ༢༠༠༧. བོད་རིག་པ་སི་བཤད།. པེ་ཅིན། : མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ ཁང་། 43. དག་ཡིག་རྩོམ་སིག་ཚན་ཆུང་།, ༢༠༡༧. དག་ཡིག་གསར་བསིགས།. དག་བཅོས་མ། ed. ཟི་ལིང་།: མཚོ་སོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 44. དུང་དཀར་བོ་བཟང་འཕིན་ལས།, ༡༩༨༦. བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པ།. སྦྲང་ཆར་དུས་ དེབ།, Issue འདོན་ཐེངས་༢་དང་༣ , p. 45. དུང་དཀར་བོ་བཟང་འཕིན་ལས།, ༢༠༠༢. དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།. པེ་ཅིན།: ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།. 46. བོ་བཟང་སྨོན་ལམ།, 2010. སྨོན་ལམ་ཚིག་མཛོད།, Dharamsala: s.n. 47. མགོ་ལོག་རྣམ་རྒྱལ།, བ. ས. ed., ༢༠༡༨. མཚོ་བོད་མཐོ་སང་གི་རི་ཆུའི་རིག་གནས། མགོ་ ལོག་གེགས་བམ། སོན་དུ་འགྲོ་བའི་གཏམ།. པེ་ཅིན།: ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ ཁང་།.
36
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ།
ལུང་འདེན་ཚད་ཁྲ། (Works citation) Reference sources
Citation with Footnote Serial no.
1. Sharma, P.S. K., 1990. Universe of knowledge and research methodology. Ken library series ed. New Delhi: Ken Publication. (Sharma), p.02:-10.; (Sharma), p.02:-17.; (Sharma), p.02:-18.; (Sharma), p.08:-19.; (Sharma), p.08:-20; (Sharma), p.12:-23.; (Sharma), p.14:-26.; (Sharma), p.17:-29.; (Sharma), p.43:-30.; (Sharma), p.24:-31.; (Sharma), p.24:-32.; (Sharma), p.25:-33.; (Sharma), p.26-34.; (Sharma), p.27:-35.; (Sharma), p.28:-36.; (Sharma), p.29:-37.; (Sharma), p.30:-38.; (Sharma), p.31:-39.; (Sharma), p.32:-40.; (Sharma), p.33:-41.; (Sharma), p.45:-42.; (Sharma), p.46:-43.; (Sharma), p.46:-44.; (Sharma), p.46:-45.; (Sharma), p.46:-46.; (Sharma), p.46:-47.; (Sharma), p.37:-49.; (Sharma), p.45:-53.; (Sharma), p.61:-54.; (Sharma), p.44:-55.; (Sharma), p.48:-56.; (Sharma), p.50:-57.; (Sharma), p.53:-58.; (Sharma), p.53:-59.; (Sharma), p.55:-60.; (Sharma), p.56:-61.; (Sharma), p.56:-62.; (Sharma), p.15:-63.; (Sharma), p.37:-64.; (Sharma), p.38:-65.; (Sharma), p.39:-66.; (Sharma), p.40:-67.; (Sharma), p.42:-68.; (Sharma), p.92:-92.; (Sharma), p.92:-95.; (Sharma), p.95:-105.; (Sharma), p.95:-106.; (Sharma), p.96:-107.; (Sharma), p.96:-108.; (Sharma), p.96:-112.; (Sharma), p.97:-113.; (Sharma), p.97:-114.; (Sharma), p.97:-115.; (Sharma), p.97:-117.; (Sharma), p.97:-118.; (Sharma), p.26:-119.; (Sharma), p.97:-120.; (Sharma), p.100:-122.; (Sharma), p.101:-123.; (Sharma), p.101:124.; (Sharma), p.99:-125.; (Sharma), p.100:-126.; (Sharma), p.102:-127.; (Sharma), p.104:-128.; (Sharma), p.104:-130.; (Sharma), p.109:-132.; (Sharma), p.110:-133; (Sharma), p.110:134; (Sharma), p.110:-135.; (Sharma), p.112:-136.; (Sharma), p.113:-137.; (Sharma), p.114:-139.; (Sharma), p.115:-140.; (Sharma), p.115:-142.; (Sharma), p.122:-145.; (Sharma), p.122:146.; (Sharma), p.122: 10.-147.
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
37
2. IGNOU MLIS, 2005. Research Methodology: MLIE-102. New Delhi: Indira Gandhi National Open University (IGNOU). (IGNOU MLIS), p.8-77.; (IGNOU MLIS), p.5-78.; (IGNOU MLIS), p.5-79.; (IGNOU MLIS), p.5-80.; (IGNOU MLIS), p.581.; (IGNOU MLIS), p.5-82.; (IGNOU MLIS), p.2-83.; (IGNOU MLIS), p.2-84.; (IGNOU MLIS), p.2-85.; (IGNOU MLIS), p.286.; (IGNOU MLIS), p.2-87.; (IGNOU MLIS), p.2-88.; (IGNOU MLIS), p.2-89.; (IGNOU MLIS), p.3-97.; (IGNOU MLIS), p.19100.; (IGNOU MLIS), p.6-102.; (IGNOU MLIS), p.20-111.; (IGNOU MLIS), p.216-130.; (IGNOU MLIS), p.291-141.; (IGNOU MLIS), p.76-143.; (IGNOU MLIS) p.85-144.; (IGNOU MLIS), p.77-77.;-7. 3. Pandey, P. & Pandey, M. M., 2015. Research methodology: tools and techniques. Buzau: Bridge Center. (Pandey and Pandey), p.7.-75.; (Pandey and Pandey), p.7.-90.; (Pandey and Pandey), p.23-91.; (Pandey and Pandey). p.9-96.; (Pandey and Pandey), p.11-98.; (Pandey and Pandey), p.11.-99.; (Pandey and Pandey), p.11-103.; (Pandey and Pandey), p.11:-104.; (Pandey and Pandey), p.11-12-109.; (Pandey and Pandey), p.78116. 4. Wikipedia : The Free Encyclopedia [online] Wikipedia.01, Epistemology: Indian pramana.-25.; Wikipedia.02, Natural science (outline).-50.; Wikipedia.03, Society and social sciences.-51.; Wikipedia.04, Humanities.-52.; Wikipedia.05, 2018. Academic specialization.-69; Wikipedia.06, Profes-sionalism.-70; Wikipedia.07, Research Etymology.-74.; Wikipedia.08, Critical theory.-129. 5. Stan-'gyur (Sde-dge) Stan-'gyur.01, n.d. Tattvasaṁgrahakārikā. In: D. edition, ed. དེ་ཁོ་ན་ཉིད་བསྡུས་པའི་ཚིག་ལེའུའ་བྱས་པ།. s.l.:s.n., [D. No.] 4266, Tshad ma, Ze pp.130b7-131a1-93.
38
ཤེས་བྱའི་དཀིལ་འཁོར་དང་ཉམས་ཞིབ་ཀི་ཐབས་ལམ་རིག་པ། Stan-'gyur.02, n.d. śrī-mahābala-tantrarāja-nāma. In: དཔལ་སོབས་པོ་ ཆེའི་རྒྱུད་ཀི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བྱ་བ།. Dege ed. s.l.:s.n., [Dege] 0391, Rgyud, Ga p.116 a5-93 Shāntideva. Bodhisattvacāryavatār
= བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སོད་པ་ལ་འཇུག་ པ། [D. No.] 3871, Mdo 'grel, La pp.1a1-40a7. -101. 6. Shih, C.-y. & Chen, Y.-w., 2013. Tibetan studies in comparative perspective. Oxon: Routledge. 161. (Shih & Chen, 2013), p.3-163.; (Shih & Chen, 2013), Arpi, C)-153.; (Shih & Chen, 2013), Arpi, C)-154. 7. གོ་རམས་པ་བསོད་ནམས་སེང་གེ གོ་རམས་པ་བསོད་ནམས་སེང་གེ, ༢༠༠༦. གོ་རམས་པའི་ཚད་མ་རིགས་པའི་གཏེར་ གི་དོན་གསལ་བར་བྱེད་པ།. In: དཔལ་ས་སྐྱ་པའི་ཚད་མ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ གཅེས་བཏུས།. ཝཱ་རཱ་ཎ་སི། : བོད་ཀི་གཙུག་ལག་གཅེས་བཏུས་དཔེ་སྐྲུན། , p.ཤོག ༤༠. (གོ་རམས་པ་བསོད་ནམས་སེང་གེ) -11.; (གོ་རམས་པ་བསོད་ནམས་སེང་གེ) -12. 8. དུང་དཀར་བོ་བཟང་འཕིན་ལས། དུང་དཀར་བོ་བཟང་འཕིན་ལས།, ༡༩༨༦. བོད་ཀི་དཀར་ཆག་རིག་པ།. སྦྲང་ཆར་དུས་ དེབ།, Issue འདོན་ཐེངས་༢་དང་༣,-6. དུང་དཀར་བོ་བཟང་འཕིན་ལས།, ༢༠༠༢. དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ།. པེ་ཅིན།: ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།. ཤོག ༡༩༩༨ -14.
རོགས་སོ།།