Feitelijkheden uit het verleden, geslaagde innovaties, toekomstscenario’s op basis van wetenschappelijk onderzoek
én de eigen kijk van ondernemers: dat is de formule van
KRACHT
VAN HET NOORDEN.
Dit boekje is met zorg gemaakt. Veel van de inhoud komt voort uit de samenwerking met en het onderzoek door de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Hiervoor willen wij drie mensen bij naam benoemen: Wiek van Gemert, Marijn Molema en Aleid Brouwer, dankjulliewel!
Ondanks de zorgvuldigheid waarmee de inhoud is samengesteld, kunnen er geen rechten worden ontleend aan de informatie in dit boekje. Alle informatie is onder voorbehoud. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de N.V. NOM.
Juni 2024
Kracht. Verhalen over de kracht van het Noorden, toen, nu en straks.
In 2024 bestaat de NOM 50 jaar en daar staan we bij stil. Door terug te kijken, stil te staan en vooral ook door vooruit te kijken. Wat is de kracht van het Noorden? Waarin blinken wij als regio uit? Hoe is dat gekomen en hoe kunnen we dit verder versterken?
Kracht. is bedoeld als appetizer voor al deze informatie, die we online delen via www.nom.nl/nom50jaar en waarvan we hopen dat het je prikkelt, aan het denken zet.
Dus lees mee, laat je inspireren. En bedenk hoe ook jij deel kunt uitmaken van de toekomst van Noord-Nederland.
Groeien begint hier.
Mede mogelijk gemaakt door de NOM.
De kracht van het Noorden
Als ik aan Noord-Nederland denk, zie ik een aantal iconen voor me. Het duurzame gebouw van Wetsus in Leeuwarden, het wereldcentrum van watertechnologie. Het verborgen gebouw van Astron in de bossen van Dwingeloo, waar met AI, green en good computing wordt gewerkt aan de oorsprong van het ontstaan van alles. Het Gasuniegebouw in Groningen, waar je vanaf de hoogste verdieping naar de Eemshaven en Delfzijl kunt kijken en waar de energietransitie en vergroening van de chemie plaatsvinden.
Ik zie ook drie prachtige musea met tentoonstellingen van wereldformaat, moderne en klassieke theaters en concertzalen,
voetbalstadions en topsporthallen, en brede opleidingen op alle niveaus. Met andere woorden, ik zie een goed woon-, werk- en leefklimaat.
Natuurlijk is niet alles hosanna. Op veel plekken is er te weinig openbaar vervoer en zijn er te weinig huizen. De verdiencapaciteit loopt achter op grote delen van de rest van het land. Maar ik zie ook veerkracht. In de jaren tachtig werkten veel noorderlingen in de financiële dienstverlening en rijksdiensten. Door digitalisering zijn duizenden van deze banen verloren gegaan. Toch hebben veel van deze mensen elders in het Noorden weer werk kunnen vinden.
Het 50-jarig jubileum van de NOM betekent ook terugkijken.
Zo’n twee jaar geleden namen we contact op met de RUG om onderzoek te doen naar hoe we zijn gekomen tot waar we nu staan. Dit resulteerde in tijdlijnen die terugkijken en toekomstscenario’s waarmee we aan de slag kunnen. Veel hiervan vind je terug in dit boekje. Ik ben benieuwd wat jouw rol hierin gaat zijn.
Ik weet zeker dat met onze korte lijnen, daadkracht en veerkracht, nieuwe ecosystemen het verschil gaan maken en zich ontwikkelen tot de nieuwe kracht van het Noorden. Ik ben er trots op hierbij te mogen horen.
Dina Boonstra, directeur NOM
De kracht van het Noorden in 2040
SCENARIO’S VOOR DE TOEKOMST
De noordelijke economie van Nederland heeft zich door de jaren heen gekenmerkt door veerkracht en aanpassingsvermogen. Met levendige zeehavens, dynamische steden en vruchtbare landbouwgronden is de regio altijd in beweging geweest. Echter, de mechanisering van de landbouw aan het einde van de negentiende eeuw leidde tot een groot verlies aan banen, wat zorgde voor massale werkloosheid.
Na de Tweede Wereldoorlog investeerde de overheid in industrialisatie, wat leidde tot de oprichting van industriële clusters in steden als Delfzijl en Emmen en de ontdekking van aardolie en aardgas. Ondanks deze inspanningen bleef de regio achter bij de nationale groeicijfers en bleef werkloosheid een probleem.
In 1974 werd de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM) opgericht om de economie te stimuleren. De focus verschoof naar sectoren met groeipotentieel, zoals de groene energiesector, watertechnologie, groene chemie, voedselproductie 2.0, slimme maakindustrie en gezond leven. Het idee was om de sterke punten van de regio te versterken en innovatie te bevorderen.
Clusters, waarin bedrijven, kennisinstellingen en overheden samenwerken, werden een belangrijk onderdeel van deze strategie. Voorbeelden hiervan zijn Wetsus voor watertechnologie en het UMCG voor gezond leven. Deze clusters zorgden voor een sterk netwerk en een ecosysteem dat innovatie stimuleerde.
Echter, deze aanpak bracht ook uitdagingen met zich mee. Er was risico op belangenverstrengeling en het ontstaan van blinde vlekken, waar nieuwe ideeën moeilijker tot stand komen. Ook kon de nadruk op innovatie verwarring zaaien onder burgers, die vaak radicale technologische veranderingen verwachtten.
Daarnaast leidde de focus op sterke sectoren soms tot toenemende ongelijkheid. Terwijl sommige gebieden zoals Oost-Groningen en Zuidoost-Drenthe te maken hebben met hogere werkloosheid en armoede, profiteren andere delen van de regio meer van de economische groei. Dit roept de vraag op hoe iedereen kan profiteren van de nieuwe economische kansen.
De toekomst van de noordelijke economie hangt af van de keuzes die we vandaag samen maken. Vier scenario’s schetsen mogelijke toekomsten voor de regio.
Hoe kunnen we de regio verder versterken? Lees verderop over de transities waar Noord-Nederland zich middenin bevindt. En verken de scenario's richting een duurzamere, gezondere en slimmere economie in Noord-Nederland.
Kansen per scenario
Scenario: OPPORTUNISTISCHE DUURZAAMHEID
Door clustervorming, warme netwerken en brede samenwerking is het Noorden minder afhankelijk van de overheid. Bedrijven zorgen zelf voor coördinatie van activiteiten en het overeind houden van het eigen ecosysteem
LAISSER-FAIRE MARKT
Scenario: HERWAARDERENDE CONSUMENT
Een trotse en zelfbewuste regio zorgt voor dito burgers en consumenten. Eigen bedrijven zijn het waard om te steunen, eigen producten om te kopen en eigen natuur en klimaat om te beschermen. Dit biedt kansen voor noordelijke bedrijven en regionale producten.
GEDIGITALISEERDE
SCHAALVERGROTING
AMBACHTELIJKE
SCHAALVERKLEINING
Scenario: GEREGULEERDE MASSACONSUMPTIE
Met de export van de aanwezige kennis kan de regionale economie groeien en kan het Noorden bijdragen aan internationale vergroening binnen de opgelegde kaders.
DWINGENDE OVERHEID
Scenario:
GEORKESTREERDE REGIONALITEIT
Door de vooruitstrevende noordelijke economie is een vorm van moderne zelfvoorziening op een aantal plaatsen voorstelbaar. In dit scenario zal de overheid ervoor zorgen dat dergelijke initiatieven van onderaf alle ruimte krijgen.
Jelmer Spijksma
Bedrijf: Yelgo en Startel / investeerder en adviseur
‘HET
NOORDEN IS VOOR MIJ
‘Het natuurgebied De Onlanden staat voor mij symbool voor de kracht van het Noorden. Dit gebied, heringericht om Groningen te beschermen tegen wateroverlast, is een voorbeeld van succesvol natuurbeheer en waterberging. Het bloeit er weer met nieuwe planten en dieren, zoals de otter, en dient als internationaal voorbeeld. Het uitzicht nodigt uit tot reflectie en vooruitkijken. Het is een plek waar menselijke ontwikkeling en natuur samenkomen.
Dit zie ik als metafoor voor organisaties: soms moet je afstand nemen om het grotere geheel te zien en vooruit te plannen.’
‘In het Noorden staan we met beide benen op de grond. We kennen elkaar, vormen een hecht netwerk, en helpen elkaar waar nodig. Dit netwerk is onze kracht. Zoals De Onlanden een sterk ecologisch systeem is, zo is ons netwerk essentieel voor regionale uitdagingen. Het Noorden is de regio van transitie, en onze verbondenheid helpt ons om samen obstakels te overwinnen.’
‘Het Noorden is voor mij een kwestie van DNA. Ik waardeer de nuchterheid, betrouwbaarheid en langdurige relaties die hier vanzelfsprekend zijn. Het is allemaal echt en zonder pretenties. Dat past bij mijn manier van werken. Ik kies er bewust voor om in
EEN KWESTIE VAN DNA’
het Noorden te investeren. Bijvoorbeeld door mijn betrokkenheid bij het skûtsjesilen in Friesland, waar ik jaarlijks relaties uit het hele land uitnodig. Zo draag ik bij aan het noordelijke erfgoed en hou ik mijn activiteiten dicht bij mijn roots.’
‘Meer samenwerking tussen Friesland, Groningen en Drenthe biedt kansen. Door nog meer over grenzen heen te kijken en als één netwerk op te treden, kunnen we meer bereiken.
De Eemshaven is een goed voorbeeld van zo’n gezamenlijke kans waar we de komende jaren nog veel uit kunnen halen.’
In 1973 richtte Jos Pâques het bedrijf Paques op, dat een leidende positie verkreeg op het gebied van waterzuivering. Waar het bedrijf begon in het Friese dorp Balk, heeft het tegenwoordig kantoren en productiefaciliteiten over de hele wereld. Van Friesland tot China en van Brazilië tot Maleisië en India.
In 1947 opende een fabriek voor synthetisch garen zijn deuren in Emmer-Compascuum, deze bedrijfstak verplaatste zich naar Emmen en zo begon de chemische industrie in NoordNederland. Dit groeide uit tot een ecosysteem dat het hele Noorden beslaat en zich in toenemende mate bezighoudt met groene chemie.
In 1871 werd Aletta Jacobs de eerste vrouw die zich inschreef als student Geneeskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) in Nederland.
Korte lijntjes, een hoge gunfactor en groot onderling vertrouwen: Noord-Nederland is in één netwerk verbonden.
Door de uitwisseling van kennis, kunde en faciliteiten kan een goed idee razendsnel uitgroeien tot een succesverhaal.
Innovatie: iets nieuws in
de praktijk brengen
Innovare. Letterlijk betekent het
Latijnse woord: iets nieuws doen.
En dat is precies wat een innovatie is.
Niets meer en niets minder.
Een innovatie komt niet zomaar aanwaaien.
Je moet erover nadenken, erbij stil staan.
Thijs Broekhuizen legt het zo uit:
‘Een inventie zit in je hoofd, dat wordt
een innovatie als je er iets mee doet.’
Broekhuizen is als universitair docent
Economie en Bedrijfskunde gespecialiseerd in Innovatie en Technologiemanagement.
De wetenschappelijk directeur van de University of Groningen Business School is bovendien coördinator van de Innovatiemonitor. >
> ‘Die definitie verandert eigenlijk niet’, zegt hij. ‘We voegen er wel steeds nieuwe subtermen aan toe, zoals marktinnovatie of duurzame innovatie. Ik denk eerlijk gezegd vooral omdat ‘innovatie’ goed klinkt. Maar het gaat steeds om hetzelfde: iets nieuws uitvoeren. En of dat dan nieuw is voor je klant, je buurman, het land of de wereld, dat maakt eigenlijk niet uit.’
Innovaties zijn essentieel en gebeuren aan de lopende band.
Om klanten te behouden, om efficiënter te werken, om nieuwe markten te openen. ‘Te veel innoveren is ook niet goed. Dan loop je het gevaar dat je zo veel producten en diensten naast elkaar begint, dat dat ten koste gaat van de winstgevendheid.’
Hoe staan we er in Noord-Nederland eigenlijk op, qua innovatiegretigheid? ‘We lopen eerlijk gezegd wat achter en dat heeft te maken met de concurrentiedruk die hier lager is. Als je een friettent opent in Amsterdam, dan moet je continu uniek zijn om klanten te trekken. Dat hebben wij minder. Ons grote voordeel zit hem in de rust en ruimte en in de talenten die er zijn, in combinatie met sterke netwerken tussen overheid, onderwijs en bedrijfsleven. Dat is een geweldige voedingsbodem voor innovaties op het gebied van milieu en duurzaamheid.’
Energietransitie
VIER SCENARIO’S VOOR DE TOEKOMST
Van de Club van Rome tot het klimaatakkoord van Parijs: jaar na jaar en rapport na rapport wordt het bestrijden van klimaatverandering urgenter. Het is dé centrale uitdaging voor de toekomst. Energie speelt daarbij een sleutelrol: de fossiele brandstoffen zijn de bron van de grootschalige CO2-uitstoot, en duurzame brandstoffen zullen de bron moeten zijn van de vergroening die hieraan een einde maakt. Zonder de beschikbaarheid van grote hoeveelheden groene energie zijn bovendien ook andere sectoren kansloos in hun streven naar duurzaamheid.
De energiesector heeft de afgelopen decennia absoluut niet stilgezeten. Maar de vooruitgang ging niet altijd snel genoeg en fossiele brandstoffen zijn nog altijd dominant. Om deze ontwikkeling voort te stuwen staan we voor fundamentele keuzes die kunnen resulteren in verschillende toekomstscenario’s.
De energiemix van de toekomst krijgt langzaam maar zeker vorm. Wind- en zonne-energie zijn vergevorderde technieken die op steeds grotere schaal worden uitgerold. Waar deze bronnen
primair het stroomnet vergroenen, biedt waterstof enorme potentie als vervanger van fossiele brandstoffen. Door deze verschillende bronnen samen te laten werken kan de gehele waterstofcyclus worden vergroend. Neem hierbij mogelijkheden om energie efficiënter te gebruiken en daarmee het verbruik terug te dringen, zoals het gebruik van stadswarmte, en het is mogelijk om een helder toekomstbeeld te schetsen.
Hoe we deze toekomst gaan bereiken en wat de rol van Noord-Nederland wordt is nog onzeker. We kunnen de toekomst met verschillende scenario’s wel verkennen. Het verschil tussen de scenario’s wordt bepaald door richtinggevende keuzes. Cruciale keuzes zijn die tussen markt en overheid, en tussen schaalvergroting en schaalverkleining. Dit zijn niet alleen cruciale beslissingen voor de energiesector, maar voor de gehele (noordelijke) economie. Zoals de uitwerking in het assenkruis hiernaast laat zien leidt dit tot een viertal reële toekomstscenario’s voor de energietransitie: vertrouwen op innovatie, sturende supranationale organisaties, consumentenvraag naar eigen energie en actieve stimulering van een zelfvoorzienende energiesector.
Scenario 1
OPPORTUNISTISCHE DUURZAAMHEID
Vertrouwen op innovatie
LAISSER-FAIRE MARKT
Scenario 4
HERWAARDERENDE CONSUMENT
Consumentenvraag naar ‘eigen’ energie
GEDIGITALISEERDE SCHAALVERGROTING
Scenario 2
GEREGULEERDE MASSACONSUMPTIE
Sturende supranationale organisaties
AMBACHTELIJKE
SCHAALVERKLEINING
Scenario 3
GEORKESTREERDE REGIONALITEIT
Zelfvoorzienende energiesector
Scan de code, dan lees je hoe de toekomst eruit zou kunnen zien voor al deze scenario’s.
Daarbij geldt dat er vanzelfsprekend mengvormen en tussenwegen mogelijk zijn.
Noord-Nederland kent toonaangevende instituties op het gebied van gezondheidszorg.
In de regio worden medicijnen ontwikkeld en getest, medische hulpmiddelen vervaardigd, verzekeringen afgesloten en startups ontwikkeld. Met de aanstaande vergrijzing is de noordelijke gezondheidseconomie essentieel.
In 1946 promoveerde Johan Willem Kolff in Groningen op een proefschrift over de kunstnier die hij tijdens de Tweede Wereldoorlog had uitgevonden. Deze beroemde uitvinding zou een aanjager zijn voor het academisch ziekenhuis om zich verder te specialiseren in transplantaties. In het Groningse academisch ziekenhuis werden meermaals voor het eerst specifieke organen getransplanteerd, zoals nieren, longen en lever.
Aan de basis van het cluster en topsectorenbeleid van Noord-Nederland ligt de commissie Goudswaard.
Onder leiding van Han Goudswaard bracht zij in 1984 een advies uit: het Noorden aan zet. Sterkten als Energie, Voedselproductie 2.0 en Groene Chemie werden al in dit rapport onderstreept.
Vincent van Gogh woonde in Veendam en NieuwAmsterdam. Zijn ervaringen in de regio hebben mogelijk zijn kunst beïnvloed.
KENNIS VAN TOEN VOOR NU
TxU Noord-Nederland
Grote uitbesteders (productiebedrijven zoals Philips, Avebe, Teijin en SCA) professionaliseren hun Inkoop en Supply Chain Management. Dit heeft grote gevolgen voor de strategie en de productie van hun toeleveranciers. Ze moeten meer kunnen om zo het aantal toeleveranciers te verminderen, ze moeten al eerder ingeschakeld kunnen worden, het moet sneller, flexibeler,
beter, veiliger en last but not least, ze moeten ook goedkoper kunnen leveren om de concurrentie met lagere lonen landen voor te kunnen blijven.
Samen met een groep van bijna 20 grote noordelijke uitbesteders heeft TxU Noord-Nederland (Toeleveren maal Uitbesteden) in de periode 1994 tot 2007 meer dan 200 toeveranciers en mkb-bedrijven geholpen bij het nadenken, ontwikkelen en uitvoeren van hun strategie. TxU organiseerde hiervoor o.a. zgn. TxU-dagen, bijeenkomsten waarin uitbesteders hun inkoopstrategie toelichtten en hierover met de toeleveranciers in gesprek gingen. Vervolgens was het aan de toeleveranciers of ze mee wilden gaan in deze professionaliseringslag van de uitbesteders, of dat ze hun doelgroep gingen aanpassen en doorgingen met de manier van werken die ze gewend waren.
TxU voerde strategie- en implementatietrajecten uit bij toeleveranciers. Ook ontwikkelde TxU scans op deelgebieden, waarbij toeleveranciers werden doorgelicht, bijvoorbeeld op het gebied van Inkoop en Supply Chain Management, Lean produceren, QRM (Quick Respons Manufacturing), VGM (Veiligheid, Gezondheid en Milieu), en Communicatie.
Veel van de activiteiten van TxU worden momenteel ingevuld door NPAL, de Noordelijke ProductiviteitsAlliantie.
Gezond leven in 2040
VIER
SCENARIO’S
VOOR DE TOEKOMST
Noord-Nederland heeft laten zien hoe instituties met een rijke geschiedenis op het gebied van curatieve zorg, ook kunnen bijdragen aan preventieve zorginitiatieven. Met vergrijzing, stijgende zorgkosten en gebrek aan personeel is het van belang om deze ontwikkeling door te zetten, om zo de zorglast draagbaar te houden. Hoe gezond leven in de toekomst het beste kan worden vormgegeven, is echter nog de vraag. Die vraag kan op verschillende manieren worden beantwoord, leidend tot verschillende scenario’s voor de toekomst.
Met een veelvoud aan onderzoeken, innovaties, projecten, samenwerkingsverbanden en bedrijven wordt er al hard gewerkt aan een breed perspectief op gezond leven. Dit is een cruciaal proces, niet alleen vanwege vergrijzing en druk op de zorg. Ook de onvermijdelijke verduurzaming vraagt om een kritische evaluatie van de zorgsector en het perspectief op gezond leven. Hoe kan
een gezond leven ook een duurzaam leven zijn? Hoe verminderen zorginstellingen en ziekenhuizen hun hoge energie-, voedsel- en grondstofgebruik? Dit zijn cruciale vragen waar linksom of rechtsom een antwoord op moet worden gevonden. Daarnaast is het de uitdaging hoe gezonde (en duurzame) leefpatronen een breed publiek bereiken. Effectief gedrag vaststellen is stap één, maar grootschalige fundamentele gedragsverandering is minstens zo’n grote uitdaging.
In Noord-Nederland wordt hard gewerkt aan een breed perspectief op gezond leven, waarbij veelal de noemer gezond ouder worden, of healthy ageing, centraal staat. De projecten en initiatieven in het Noorden draaien niet alleen om onderzoek, maar zijn ook expliciet gericht op implementatie. De sector biedt kansen voor de regio, maar ook (inter)nationale mogelijkheden; kansen voor het bedrijfsleven, maar ook kansen voor het algemeen belang. In deze balansoefening van kansen ontstaan verschillende scenario’s voor de toekomst, die ieder op hun eigen manier voortbouwen op het rijke verleden van gezond leven in Noord-Nederland.
GEDIGITALISEERDE
SCHAALVERGROTING
Scenario 4
OPPORTUNISTISCHE DUURZAAMHEID
Preventie als businesscase
LAISSER-FAIRE MARKT
Scenario 1
HERWAARDERENDE CONSUMENT
De gezonde burger
AMBACHTELIJKE
SCHAALVERKLEINING
Scenario 2
GEREGULEERDE MASSACONSUMPTIE
Normerende overheid
Wil je ontdekken welke kansen er voor jouw onderneming zijn? Lees dan verder. Scan de code.
DWINGENDE OVERHEID
Scenario 3
GEORKESTREERDE REGIONALITEIT
Noordelijke gezondheid
Marion Tjin-Tham-Sjin
Bedrijf: Splendid China
‘HET NOORDEN BIEDT RUST EN
De Waddenzee, in Termunterzijl, staat voor mij voor de kracht van het Noorden. Het Wad geeft mij kracht; daarom kom ik er graag.
Mijn man en ik zeilen er elke zomer en genieten van de constante beweging van eb en vloed. De Waddenzee is prachtig en gevaarlijk, een van de moeilijkste zeeën om te navigeren. Dit symboliseert voor mij ook het ondernemerschap: het kan stormen, maar door met de grote bewegingen mee te gaan, word je beloond.’
‘De kracht van het Noorden, dat is mee kunnen bewegen met de grote bewegingen, gecombineerd met de rust en ruimte, en relaxte, nuchtere mensen. Hier wonen mensen zonder opsmuk. Deze combinatie van rust, ruimte en nuchterheid vind je alleen in het Noorden. Er is veel aandacht voor de natuur, maar het Wad verdient meer erkenning als ons grootste natuurgebied.’
‘Balans is cruciaal voor succes. Het Noorden biedt rust en ruimte om te reflecteren, wat essentieel is voor strategische keuzes. In Sjanghai ervaar ik dynamiek, maar in het Noorden vind ik de rust die nodig is om te ontsnappen aan de hectiek en gezonde, strategische beslissingen te nemen.’
‘Overal ter wereld kennen mensen mij als dat meisje uit Groningen. Nu ben ik vijftig en nog steeds hoor ik het. De tegenstelling
RUIMTE OM TE REFLECTEREN’
tussen Sjanghai en Groningen onthouden mensen. Ik breng vaak vrienden uit China naar het Noorden en ze zijn altijd onder de indruk van de rust en ruimte hier. Het Wad maakt diepe indruk op hen en laat zien hoe waardevol onze regio is.’
‘In het Noorden moeten we beter uitdragen wat we doen en elkaar meer gunnen. Vaak willen we op het Westen lijken en schatten we mensen daar hoger in dan onze eigen mensen. Laten we dat niet doen en uitgaan van onze eigen kracht. Zoek eerst in het Noorden voordat je verder kijkt. Dat is hoe we onze regio kunnen versterken.’
Eén van de eerste wetenschappers die een elektrisch autootje bouwde was een Nederlander uit Groningen: Sibrandus Stratingh.
Wie de allereerste was met een experimenteel elektrisch autootje is moeilijk te zeggen.
In de 19e eeuw waren allerlei wetenschappers uit verschillende landen ermee bezig. In ieder geval was Stratingh er in 1835 vroeg bij.
Niet lang na het bouwen van een stoomvoertuig verschoof zijn aandacht naar elektromotoren.
Met de natuurkundige principes van Michael
Faraday begon Stratingh met de bouw van een elektrisch voertuig. Die was in een behoorlijk rap tempo klaar, want in 1835 kon Stratingh al een prototype presenteren. Uiteindelijk reed in 1836 de eerste elektrische auto door de straten van Groningen.
Juist omdat in deze regio al wordt gewerkt aan de uitdagingen van de toekomst, biedt internationalisering kansen. Noord-Nederland heeft de oplossingen; het buitenland een grote afzetmarkt.
Groene chemie
VIER SCENARIO’S VOOR DE TOEKOMST
De toekomst van de chemische industrie in (Noord-)Nederland is groen, zoveel is al enkele jaren duidelijk. De transitie naar een nieuwe chemische industrie is ingezet, en krijgt steeds meer vorm. Hernieuwbare brandstoffen en hernieuwbare grondstoffen staan centraal, en de chemische producten van de toekomst zijn zuinig geproduceerd en recyclebaar.
Door korte aanvoerlijnen en groene vervoersmiddelen kunnen ook binnen de cyclus stappen worden gezet. Noord-Nederland probeert als innovatieve koploper een bijdrage te leveren aan deze transitie, en heeft met Chemport Europe haar krachten gebundeld. Een gemakkelijke transitie is het echter allerminst.
Niet alleen omdat de chemische industrie van oudsher juist erg vervuilend is, en leunt op fossiele brandstoffen, ook omdat er vanwege de stand van klimaat en milieu haast is gemoeid met dit proces. Om deze fundamentele vergroening te stimuleren en verder vorm te geven, zijn er verschillende wegen mogelijk. Daar gaan enkele fundamentele keuzes aan vooraf, die zullen leiden tot verschillende toekomstscenario’s.
Doordat de chemische industrie fossiele brandstoffen van oudsher niet alleen als brandstof, maar ook als grondstof gebruikt is vergroening ingrijpender dan in veel andere sectoren. Toch zijn er al stappen gezet die laten zien waar de mogelijkheden tot vergroening liggen, ook in Noord-Nederland. Het gebruik van wind op zee en groene waterstof als energiebronnen en de productie van groene chemiegrondstoffen zoals groene methanol, glycerine en MDI op basis van biomassa, geven een duidelijk beeld van de mogelijkheden. Veel van deze mogelijkheden zijn echter nog niet op grote schaal uit te rollen, of nog niet kostenefficiënt.
Het zijn projecten waar in het bijzonder in Noord-Nederland hard aan wordt gewerkt. Als (Noord-)Nederland haar vergroening van het volledige productieproces doorzet en idealiter versnelt, kan men een leidende positie innemen in het verduurzamen van de industrie in Europa. Nederland heeft dan de kennis in huis, omdat het heeft geëxperimenteerd met efficiënte methodes. Groene chemie biedt kansen voor de toekomst, maar hoe deze toekomst bereikt wordt staat nog niet vast.
GEDIGITALISEERDE SCHAALVERGROTING
Scenario 1
OPPORTUNISTISCHE DUURZAAMHEID
Economische en ecologische synergie
LAISSER-FAIRE MARKT
Scenario 4
HERWAARDERENDE CONSUMENT
Vraag naar natuurlijk
AMBACHTELIJKE SCHAALVERKLEINING
Scenario 2
GEREGULEERDE MASSACONSUMPTIE
Sturing en samenwerking
Benieuwd naar de kansen? Scan de code.
DWINGENDE OVERHEID
Scenario 3
GEORKESTREERDE REGIONALITEIT
Koers op alternatieven
KRACHT VAN HET NOORDEN
Hoe vang je de streek die je lief is in woorden?
En hoe geef je uiting aan dat je er hóórt?
Waar zit het in, wat verbindt jou met het Noorden?
Je thuis, je beloofde land, je toevluchtsoord?
Wie kan de kracht van het Noorden verklaren?
Is het de weidsheid, de ruimte, de rust?
Of is het de wind, die er waait door je haren?
Die over je hart strijkt, je wangen zacht kust?
Wat je er fijn vindt, juist daar hebt gevonden
Waarom je er zijn wilt, de mensen herkent
Voor altijd met hen en het Noorden verbonden
Waarom je er één met de anderen bent.
Nuchterheid, ruwheid, je treft het hier beiden
Dat geldt voor de mensen, maar ook voor het land
Natuur in het Noorden is puur en bescheiden
En de wind waait de neuzen dezelfde kant.
Saamhorigheid, kalmte, maar ook zo bevlogen
Plekken zijn mooi hier en heerlijk normaal
Fijn om te werken en fijn om te wonen
Zonder poeha, maar een eerlijk verhaal.
De kansen van nu, de ambities van later
Je komt er goed weg, je waait altijd weer terug
Net als de wolken, de stroom van het water
De wind is hier gunstig en gul in de rug.
Het zindert in straten, op bruisende pleinen
Steden die bloeien, de hei en het groen
Talenten die groeien, de grote, de kleine
Hier liggen nog kansen iets prachtigs te doen.
Voor iedere dappere, keiharde werker
Die hier een plek en een thuishaven vindt
Doe maar normaal, en een dreun maakt je sterker
Net als zo af en toe flink tegenwind
Waarom je hier hoort, tot het einde der tijden?
Dat komt door de velden die vers zijn gemaaid
Dat komt door de veerkracht van jongens en meiden
Dat komt door die wind, die hier elke dag waait.
Die prachtige wind, met haar machtige krachten
Die fluistert of buldert of kraait van plezier
Die hartzeer, en onvrede, nare gedachten
Over de Waddenzee wegblaast van hier.
Behalve je hart kun je hier niets verliezen
Je oogst wat met veerkracht en trots is gezaaid.
Dat komt door de Groningers, Drenten en Friezen
Dat komt door de wind die hier elke dag waait.
Dominique Engers, mei 2024
Het Offshore Wind Innovation Centre
Het Offshore Wind Innovation Centre (OWIC) in de Eemshaven is een centrum dat zich richt op bedrijven en kennisinstellingen die zich bezighouden met windenergie op zee (offshore wind).
Het doel van OWIC is de ontwikkeling van bedrijvigheid en innovaties op het gebied van offshore windenergie te faciliteren. OWIC zorgt ervoor dat bedrijven makkelijker en sneller kunnen innoveren en ontwikkelen in offshore windenergie. De focus ligt daarbij op service en onderhoud van de windparken.
Enkele project-voorbeelden:
Ontwikkeling rotor blade inspectie, visualisatie en repair
OWIC ontwikkelt de Heliport in de Eemshaven tot testfaciliteit voor het inspecteren en repareren van rotorbladen van windmolens. Dit gebeurt met behulp van drones, die gedetailleerde inspecties en visualisaties kunnen uitvoeren. Ook worden logistieke oplossingen getest voor het vliegen met drones naar windparken op zee. Dit project helpt om de Eemshaven uit te laten groeien tot een belangrijke locatie voor het onderhoud van windmolens op zee.
Ontwikkeling subsea cable maintenance & monitoring
Het Cable Centre Eemshaven (CCE) richt zich op de innovatie en het onderhoud van onderzeekabels die nodig zijn voor windparken op zee. Het doel is om kabelbreuken tijdens transport en gebruik te voorkomen en nieuwe methoden voor kabelreparatie te ontwikkelen. Ook werkt het centrum aan de beveiliging van deze kabels op zee.
Ontwikkeling duurzame recycling van rotor blades
Er wordt gewerkt aan het recyclen van rotorbladen van windmolens. Een aantal bedrijven in Noord-Nederland wil samenwerken om de rotorbladen op een duurzame manier te verwerken. Dit omvat de logistiek van het transporteren en versnipperen van de bladen, het verwerken en scheiden van materialen, en het hergebruik van de onderdelen.
Ondanks zijn nuchtere inborst wordt de Noord-Nederlander trotser en zelfbewuster. Eigen bedrijven zijn het waard om te steunen, eigen producten om te kopen en eigen natuur en klimaat om te beschermen.
Trotse noordelijke bedrijven en regionale producten verwerven een unieke positie.
Gijs Nillessen
Bedrijf: 360Talk
‘WE HEBBEN EEN KLEIN ECO
‘De Stadsschouwburg in Groningen staat voor mij symbool voor de kracht van het Noorden. Deze plek symboliseert mijn professionele start tijdens het Groninger Cabaret Festival. Hier begon mijn liefde voor het podium, wat leidde tot mijn bedrijf 360Talk. De Stadsschouwburg is een plek waar creativiteit bloeit, een bron van verbazing en verwondering, essentieel voor elke ondernemer.’
‘Het Noorden is afgelegen, wat ons dwingt samen te werken in een klein ecosysteem. Dit maakt ons bijzonder. Onze ligging zorgt ervoor dat na twaalf uur geen trein meer naar de Randstad gaat, waardoor je moet blijven. Dit unieke aspect onderscheidt ons van de rest van het land en zou meer omarmd moeten worden.’
‘In Noord-Nederland zijn de lijnen kort en het netwerk hecht. Dit maakte het makkelijk om snel met directies aan tafel te zitten. De concurrentie is hier minder, waardoor we snel konden groeien en grote klanten kregen. Dit geldt voor veel noordelijke ondernemers.
Het Noorden biedt rust en ruimte in de cruciale beginfase van een bedrijf.’
‘Wij leveren topkwaliteit en concurreren met de grootste partijen in Nederland, vaak zelfs beter. Mensen zijn verbaasd dat we uit
SYSTEEM MET KORTE LIJNEN’
Groningen komen. Veel noordelijke bedrijven presteren uitstekend.
We moeten laten zien dat we voor niemand onderdoen en zelfs beter zijn.’
‘In het Noorden moeten we beter samenwerken. Bij problemen is de reflex om een nieuw initiatief op te richten. We hebben een klein ecosysteem met korte lijnen, en de deuren zouden open moeten staan voor elkaar. Een voorbeeld is de arbeidsmarkt: bedrijven en mbo’s moeten beter samenwerken om stageplekken te creëren. Open de deuren, leer van elkaar en werk samen door silo’s heen.’
Slimme maakindustrie in 2040
VIER SCENARIO’S VOOR DE TOEKOMST
Van de Industriële Revolutie tot industrie 4.0: de slimme maakindustrie heeft een heuse transformatie ondergaan. Noord-Nederland loopt historisch niet voorop in dit proces, maar heeft door slimme implementatie en onderlinge netwerken toch een sterke slimme maakindustrie kunnen ontwikkelen. Zeker sinds de slimme maakindustrie als kracht van de regio is omarmd. Richting de toekomst zal deze lijn moeten worden doorgezet, want de volgende uitdagingen staan alweer klaar. Niet alleen zijn de ontwikkelingen rond automatisering en digitalisering van industrie 4.0 nog lang niet voltooid. Ondertussen staat industrie 5.0 alweer voor de deur. Daarmee komen ook duurzaamheid en circulariteit en de human factor in beeld. Hoe deze transitie naar de volgende fase zich voltrekken zal, is afhankelijk van maatschappelijke keuzes. Deze keuzes kunnen we in verschillende scenario’s voor de toekomst verkennen.
De uitdagingen waar de Noord-Nederlandse slimme maakindustrie richting de toekomst aan werkt draaien voor een belangrijk deel om autonome systemen. Hierbij worden producten of productieprocessen autonomer gemaakt door sensor- of computertechniek toe te voegen en op een slimme manier de gegenereerde data te verwerken. Zo kan er efficiënter, sneller en met een hogere kwaliteit worden geproduceerd. In andere woorden: het slimmer maken van de maakindustrie en de producten die zij produceren.
Om de noordelijke economie te versterken en de noordelijke bedrijven toekomstbestendig en (internationaal) concurrerend te houden, is aanpassing noodzakelijk. De uitstroom van technisch opgeleiden uit het beroepsonderwijs staat al jaren onder druk, waardoor er een gebrek aan vakmensen is ontstaan. Door de vergrijzing zullen veel vakmensen bovendien de komende vijf tot tien jaar met pensioen gaan. Naast arbeidsmigratie en omscholing zou verdere automatisering een bijdrage kunnen leveren aan de oplossing door de productiviteit te verhogen.
Dit gaat hand in hand met verdere ontwikkeling van data driven werken. Dit betekent niet alleen het verzamelen van data door bijvoorbeeld sensortechniek toe te voegen. Deze data moet ook verrijkt worden tot informatie, zodat de data nuttig gemaakt worden in het productieproces.
GEDIGITALISEERDE SCHAALVERGROTING
Scenario 3
OPPORTUNISTISCHE DUURZAAMHEID
Hightech bedrijvigheid
LAISSER-FAIRE MARKT
Scenario 4
HERWAARDERENDE CONSUMENT
De slimme arbeider
AMBACHTELIJKE SCHAALVERKLEINING
Scenario 1
GEREGULEERDE MASSACONSUMPTIE
Internationale planning
Wil je verder lezen over de toekomstscenario’s voor de slimme maakindustrie in Noord-Nederland? Scan de code.
DWINGENDE OVERHEID
Scenario 2
GEORKESTREERDE REGIONALITEIT
Zelfvoorzienende clusters
Region of Smart Factories
Het innovatieprogramma Region of Smart Factories (RoSF) (2015-2020) was bedoeld om de noordelijke maakindustrie kennis te laten maken met ‘Industrie 4.0’. Industrie 4.0, in Nederland ook wel aangeduid als ‘Smart Industry,’ staat voor een nieuwe generatie productietechnologieën op basis van digitalisering en automatisering. De mogelijkheden zijn eindeloos, denk aan klant-
specifiek produceren tegen de kosten van seriefabricage of foutloos en voorspelbaar produceren, maar bedrijven moeten wel flink investeren in kennis en technologie om de overstap te maken van een klassiek productiebedrijf naar een echte Smart Factory.
De kern van RoSF bestond uit 12 pilot- en demoprojecten waarin clusters van mkb-bedrijven nieuwe Smart Factory-oplossingen bedachten en konden testen bij grote productiebedrijven, ondersteund door kennisinstellingen. RoSF was daarmee broedplaats voor nieuwe Smart Industry oplossingen. Veel technologieën die binnen RoSF zijn ontwikkeld hebben ook de eindstreep gehaald en zijn later commercieel uitgerold.
Met een budget van 12 miljoen euro, en bijna 40 deelnemende bedrijven, was RoSF het grootste Smart Industry fieldlab in Nederland. Er is veel geleerd en er is een stevig netwerk ontstaan van koplopers op het gebied van innovatieve productietechnologie.
Veel latere initiatieven zijn uit RoSF voortgekomen, zoals de Smart Industry Hub en het groeifondsproject NextGen Higtech. RoSF heeft daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan versterking van de noordelijke higtech industrie.
In Noord-Nederland zijn marktpartijen al druk bezig met verschillende initiatieven op energiegebied. De primaire uitdaging is schaalvergroting en implementatie in nieuwe sectoren. In Noord-Nederland werken bedrijven en kenniscentra samen aan deze stappen. De groene trein rijdt: je hoeft er alleen maar op te springen.
In 2003 vond de oprichting plaats van Energy Valley: een cluster van bedrijven en kennisinstellingen gericht op de energieactiviteiten in Groningen, Friesland, Drenthe en de kop van Noord-Holland. Dit was een voorloper op het gebied van dit soort samenwerkingsverbanden, die niet veel later toonaangevend zouden worden. Energy Valley ging in 2018 op in de New Energy Coalition.
In Metslawier bevindt zich het R&D center van het internationale HZPC, het pootaardappelenbedrijf dat over de hele wereld exporteert. Hier werkt, omringd door akkers, een grote groep onderzoekers aan het veredelen van aardappelen. De NOM investeerde in 1988 in het onderzoekscentrum; het was één van de eerste NOMdeelnemingen in de agrifood.
‘Krachtpatsers’
‘De kracht van het Noorden ligt in zijn bescheidenheid, waar veel verborgen pareltjes wachten om ontdekt te worden. Met een sterke focus op groene chemie, energie en watertechnologie, vormen de innovatieve sectoren de ruggengraat van duurzame groei. Om deze potentie ten volle te benutten, zijn meer commerciële fondsen nodig die het lef hebben om te investeren. Alleen zo kan het Noorden blijven bloeien en voorop blijven lopen in vooruitstrevende oplossingen.’
Marco de Jong • Manager Investeren NOM
‘De kracht van het Noorden zit hem in de mensen. Mensen met een visie, werkzaam binnen startups en scale-ups die lokaal waarde toevoegen maar ook wereldwijd het verschil (gaan) maken. Mensen die tijd en diepgang hebben en voor wie veerkracht en innovatiedrang hoog in het vaandel staan.’
Sabine
Stuiver • CMO en medeoprichter van Hydraloop
‘De kracht van Noord-Nederland ligt in de unieke samenwerking tussen publieke en private partijen in sectoren zoals digital, energy en life sciences. Maar de grootste kracht zit in het karakter van de noorderlingen: doe gewoon en laat de resultaten spreken. Onze afgelegen ligging versterkt dit, want samen moeten we het immers doen!’
Lusanna Tehupuring • CEO Enatom
‘In Noord-Nederland geloven we niet alleen in samenwerking, we pakken ook door. We stellen gezamenlijke doelen vast, maar geven iedereen de vrijheid om deze op eigen manier te bereiken. Deze aanpak zorgt voor flexibiliteit, snelheid en eigen initiatief. Dit maakt het Noorden zo krachtig.’
Joost Pâques • Co-founder en CEO Paques Biomaterials
‘Het is een cliché, maar voor mij staat de kracht van het Noorden voor de mensen en de nuchterheid van het gewoon doen.’
Niels Palmers • Founder en CEO Young Business Award
Bionica in het mkb
Bionica is een out-of-the-box innovatiemethode waar kennis uit de natuur wordt toegepast in de ontwikkeling van nieuwe en verbeterde producten: hoe heeft de natuur het probleem opgelost en hoe kan dit worden toegepast met de huidige beschikbare technieken?
Bionica leidt tot duurzame innovaties: deze zijn immers al miljarden jaren beproefd en bewezen in de natuur. Voorbeelden van projecten die ontwikkeld en gefinancierd zijn in Bionica in het mkb zijn een biomimetisch vacuüm tilsysteem geïnspireerd op de zuignappen van octopussen, lichtgewicht hoefijzers middels een bionisch lichtgewicht constructie en monitoring
Monitoring van waterstofsulfide bij donororganen
van waterstofsulfide bij donororganen geïnspireerd op dieren in winterslaap.
Dankzij bionica heeft het mkb meer mogelijkheden om bij te dragen aan duurzame en maatschappelijke vraagstukken zoals de energie- en grondstoffenschaarste en milieuproblematiek, en verbetert hiermee het langetermijnperspectief van het bedrijfsleven. Het toepassen van bionica levert veelal game changers op. In het project Bionica in het mkb zijn 137 mkb-ondernemingen ondersteund met hun bionica ontwikkeling door middel van verschillende fases waarvan uiteindelijk 19 concrete prototypes en demonstrators zijn ontwikkeld en op de markt geïntroduceerd.
De grootste radiotelescoop ter wereld staat in Dwingeloo
De door koningin Juliana in 1956 in gebruik gestelde radiotelescoop in Dwingeloo was op dat moment de grootste radiotelescoop ter wereld. De telescoop wordt momenteel niet meer gebruikt voor astronomisch onderzoek en is nu een rijksmonument; een uniek instrument uit de naoorlogse wederopbouwperiode.
Uitvinder bluetooth komt uit Emmen
De Nederlander Jaap Haartsen, werkzaam bij Ericson in Emmen, is opgenomen in de Amerikaanse Hall of Fame van uitvinders.
Haartsen bedacht bluetooth, het systeem waardoor apparaten draadloos met elkaar kunnen communiceren. Zijn uitvinding zit in miljarden apparaten in de hele wereld.
Een bredere definitie van het begrip ‘winst’, leidt tot nieuwe wegen voor ontwikkeling. Of het nou preventie is of vergroening. Door de regionale samenwerking in Noord-Nederland heeft deze regio de capaciteiten om in te spelen op dit soort brede maatschappelijke winst.
Maritiem platform
Noord-Nederland
Een sterke maritieme sector in Noord-Nederland is cruciaal voor de welvaart, veiligheid en energiebehoefte van Nederland. De sector is enorm breed: van havens tot offshore, van visserij tot zee- en binnenvaart en van kennisinstituten tot dienstverlening. Maar de sector heeft één gemeenschappelijke deler: schepen. Schepen zijn essentieel voor transport, voedselproductie, kustbescherming en defensie. Daarnaast spelen ze een fundamentele rol in de opwekking van hernieuwbare energie (offshore wind).
Door de schepen klimaatneutraal en energie-efficiënter te maken, wordt Nederland minder afhankelijk van fossiele brandstoffen en
kan de uitstoot van broeikasgassen tot stoppen worden gebracht.
Daarnaast willen we schepen slimmer laten varen en soms zelf onbemand. Dit is een belangrijke ontwikkeling met het oogpunt op de krappe arbeidsmarkt, die ook in de scheepvaart aan de orde van de dag is. Met robotisering kijken we ook vooral naar de concurrentiepositie van de sector. De concurrentie vanuit Azië is hevig. Als wij de kosten van het bouwen van een schip met 10% verminderen, zorgen we voor voldoende opdrachten in NoordNederland.
Als laatste samenwerking, alle partijen in de noordelijke maritieme industrie hoeven het wiel niet twee keer uit te vinden.
Door samen projecten op te starten en kennis te delen, kan de sector zijn toonaangevende imago behouden. Ook biedt dit volop kansen voor nieuwe bedrijven in de maritieme industrie, denk aan bedrijven die duurzame brandstoffen maken, slimme ‘autonome’ IT-systemen leveren of bezig zijn robots te programmeren.
De NOM streeft ernaar in te spelen op verduurzaming, digitalisering, robotisering en samenwerking om zo een impuls te geven aan de positie van de maritieme sector in Noord-Nederland.
Voedselproductie 2.0
VIER SCENARIO’S VOOR DE TOEKOMST
De Nederlandse voedselproductie bevindt zich op een kruispunt: er zijn steeds meer monden die gevoed moeten worden, maar de lasten van de productie zijn te groot geworden om te dragen door de planeet. Het moet anders, voor klimaat, natuur en voor onze gezondheid; en het kan ook anders. Daartoe staan we voor een aantal fundamentele keuzes die kunnen resulteren in verschillende toekomstscenario’s.
Een heet hangijzer voor de toekomstige voedselproductie zijn eiwitten. Dierlijke eiwitten spelen een cruciale rol in het dieet van de meeste mensen, maar hun productie heft een zware tol op de planeet. Alternatieven die in het Noorden kunnen gedijen zijn bijvoorbeeld aardappeleiwit en luzerne. Voor de duurzaamheid is het daarnaast van belang dat de landbouwsector in hoge mate circulair wordt: nutriënten, die nu nog vaak verloren gaan, moeten opnieuw in de landbouw terechtkomen. Op verschillende plaatsen krijgen we al een glimp van de mogelijkheden op deze gebieden, ook in Noord-Nederland.
Desalniettemin zijn er nog verschillende scenario’s mogelijk voor een meer duurzame toekomst van de voedselproductie.
Dit is afhankelijk van welke keuzes we met ons allen maken. De belangrijkste keuzes zijn die tussen markt en overheid, en tussen ambacht en innovatie. Deze beslissingen zijn cruciaal voor de gehele (noordelijke) economie en hebben daarmee ook op voedselproductie een doorslaggevende werking. Zoals de uitwerking in het assenkruis laat zien leidt dit tot een viertal reële toekomstscenario’s voor voedselproductie 2.0: vertrouwen in productie-innovatie, keuze in landbouwgoederen, hernieuwde consumentenvraag en actieve stimulering van kleinschalige circulaire boerenbedrijven.
Scenario 1
OPPORTUNISTISCHE DUURZAAMHEID
Vertrouwen op innovatie
LAISSER-FAIRE MARKT
Scenario 4
HERWAARDERENDE CONSUMENT
Consumentenvraag naar nieuw soort landbouwproducten
GEDIGITALISEERDE SCHAALVERGROTING
Scenario 2
GEREGULEERDE MASSACONSUMPTIE
Keuze in landbouwgoederen
AMBACHTELIJKE SCHAALVERKLEINING
DWINGENDE OVERHEID
Scenario 3
GEORKESTREERDE REGIONALITEIT
Actieve stimulering kleinschalige circulaire boerenbedrijven
Scan de code en lees verder hoe zo’n toekomst er uit zou kunnen zien, waarbij geldt dat er vanzelfsprekend mengvormen en tussenwegen mogelijk zijn.
Margryt Fennema
Bedrijf: Reducept
‘ONS-KENT-ONS
WERKT
‘Het boerenbedrijf van mijn vader en broertje, dat staat voor mij symbool voor de kracht van het Noorden. Voor mij betekent ondernemen elkaar helpen om een gezamenlijk doel te bereiken, in vooren tegenspoed. Iedereen heeft een rol en kan bijdragen. Je bouwt een bedrijf met de mensen om je heen. Dit is representatief voor het Noorden: we bouwen samen.’
‘De kracht van het Noorden is dat hier de inhoud altijd voorop staat. Opsmuk doet er minder toe dan kwaliteit. In het Noorden zijn er veel steengoede bedrijven en goede ondernemers die integriteit en kwaliteit hoog in het vaandel hebben. De slogan van mijn vader is ‘simply the best’. Dit streven naar het beste product of resultaat, op een simpele en integere manier, kenmerkt onze regio.’
‘Alles wat je nodig hebt om je bedrijf te laten groeien, is hier. Onskent-ons werkt hier heel goed. Wij hadden in Amsterdam kunnen zitten, maar de juiste mensen en diensten zijn ook hier te vinden.
Soms moet je wat harder zoeken omdat de verhalen minder verteld worden, maar met drie gesprekken heb je zomaar de persoon die je zoekt.’
‘Met mijn accent ben ik een ambassadeur van het Noorden. Ik ben een trotse Fries en verkoop onze provincie overal, ook in Nieuw-Zeeland
HIER HEEL GOED’
waar mijn partner woont. Ik breng vaak vrienden uit Nieuw-Zeeland naar hier en ze vinden het prachtig. Na een jaar in Hilversum zijn we terug naar Leeuwarden gegaan omdat het goede talent toch uit de regio komt. Het Noorden biedt een mooie balans tussen werk, sociaal leven en een prachtige leefomgeving.’
‘Ik mis soms de netwerken tussen jong talent en het bedrijfsleven.
Scholen spelen hier een grote rol. Er zijn veel interessante bedrijven waar talenten graag willen werken, maar ze moeten een beter beeld krijgen van wat er allemaal is.
Een betere brug tussen scholen en bedrijven zou veel talent in de regio kunnen behouden.’
Als Noord-Nederland haar vergroening van het volledige productieproces doorzet en idealiter versnelt, kunnen we een leidende positie innemen in het verduurzamen van de industrie in Europa.
Het paard van Zorro komt uit
Friesland
Voor de film ‘The legend of Zorro’ is een echt Fries paard gebruikt. Het paard heet in het dagelijkse leven Ariaan en in de film speelt hij de rol van Tornado, de trouwe metgezel van Zorro. Boer Attema uit Friesland, de eigenaar van Ariaan, heeft wel vaker zijn prachtige zwarte paarden uitgeleend aan Amerikaanse films. Een groot voordeel van zijn paarden is dat ze ook niet al te groot zijn. Antonio Banderas, die de hoofdrol heeft in de film, is geen lange man. Als hij op een groot paard had moeten rijden, had het erg opvallend geweest dat hij nogal klein van stuk is. Ariaan is in 2023 overleden.
De gemeenschappelijke fabriek van Technologies Added
Wie wil weten hoe (een deel) van het mkb in de toekomst haar productie gaat regelen, moet een bezoek brengen aan Technologies Added in Emmen. Hier werken 7 scale-ups in een gemeenschappelijke fabriek, onder leiding van Technologies Added. De fabriek is opgezet als Smart Factory, met inzet van digitalisering én een
flexibel assemblageconcept dat makkelijk kan worden omgebouwd voor verschillende type producten.
Technologies Added is ontstaan op de locatie van Philips Lighting in Emmen. In 2015 kondigde Philips aan deze vestiging te willen sluiten. Dat gaf een hoop reuring in de regio. Er kwamen diverse voorstellen voor alternatieve bestemmingen. In de afgelopen vijf jaar is de fabriek gestript en opnieuw opgebouwd.
Het idee achter Technologies Added is in theorie simpel. Als nieuw hardwarebedrijf kun je je eigen fabriekje beginnen, het product naar China brengen, óf je kunt met gelijkgestemden in een gedeelde fabriek stappen. Dat laatste is de oplossing die Technologies Added mogelijk heeft gemaakt. De focus van Technologies Added ligt op ‘groene producten’ en op klantspecifieke producten, of – in vakjargon – ‘high mix / high volume.’ Bekende voorbeelden
zijn Hydraloop (waterrecycling voor thuisgebruik) en Sustainder (slimme verlichting).
Technologies Added bestaat nu 5 jaar. De start was moeilijk.
Het concept was nieuw en de meeste bedrijven die neerstreken waren zelf ook startups. Inmiddels floreert het bedrijf. Er zijn plannen voor nieuwbouw en uitbreiding. Technologies Added heeft daarmee een nieuw productieconcept ontwikkeld en de levensvatbaarheid bewezen. Ook dat is innovatie!
Watertechnologie in 2040
VIER SCENARIO’S VOOR DE TOEKOMST
Elke tijd kent zijn eigen uitdagingen, zeker ook op het gebied van watertechnologie. Het verleden, het heden en ook de toekomst. De watertechnologische uitdagingen van de toekomst beginnen zich steeds meer te ontvouwen. Ze houden nauw verband met klimaatverandering en milieuvervuiling.
Naast de uitdagingen die in iedere sector aan de orde van de dag zijn, zoals besparing van energie en stimulering van circulariteit, brengt de toekomst ook specifieke uitdagingen op watergebied. Een stijgende zeespiegel, toenemende droogte, hevige neerslag, gebrekkige toegang tot (drink)water; vervuiling door microplastics en PFAS: het zijn problemen die nu al de kop opsteken en dat in de toekomst alleen maar meer zullen doen. Om deze uitdagingen definitief het hoofd te bieden moet er veel gebeuren. Watertechnologie kan daar op verschillende manieren aan bijdragen, afhankelijk van een aantal cruciale keuzes die wij als samenleving maken.
De Noord-Nederlandse watersector, en de WaterCampus in het bijzonder, richten zich daarbij op technologie op het gebied van waterkwaliteit en -zuivering. Daarmee richt de sector zich niet op deltatechnologie ten dienste van het beheer van grote hoeveelheden water. Hierdoor behoort bijvoorbeeld beheersing van de stijgende zeespiegel minder direct tot de noordelijke agenda dan zuivering van microplastics. Aan oplossingen voor deze problemen wordt al hard gewerkt, zeker ook in Noord-Nederland. De vraag is op welke manier de snelgroeiende problemen kunnen worden bijgebeend met schaalvergroting en implementatie.
Met de kennis en kunde die in het noordelijke watercluster aanwezig is kan een waardevolle bijdrage worden geleverd aan deze processen. Met het internationale aanzien dat de WaterCampus Leeuwarden reeds heeft vergaard kan dit bovendien op een internationale schaal. De vraag is echter op welke schaal de economie van de toekomst functioneert. Samen met de vraag waar de regie en het initiatief voor deze transitie ligt, is dit vormend voor de watereconomie van de toekomst. Deze keuzes, die wij als samenleving maken, leiden tot een viertal scenario’s voor de toekomst.
GEDIGITALISEERDE SCHAALVERGROTING
Scenario 2
OPPORTUNISTISCHE DUURZAAMHEID
Innovatie als unique selling point
LAISSER-FAIRE MARKT
Scenario 4
HERWAARDERENDE CONSUMENT
Zuinig op de omgeving
AMBACHTELIJKE SCHAALVERKLEINING
Scenario 1
GEREGULEERDE MASSACONSUMPTIE
Geplande wateragenda
Geïnteresseerd in deze scenario’s? Scan de code.
DWINGENDE OVERHEID
Scenario 3
GEORKESTREERDE REGIONALITEIT
Eigen water te beheren
Challenge based innoveren
Op basis van challenges innovaties doorvoeren. Dit zullen we steeds meer gaan zien. Zoals ook bij de Sustainable Industry Challenge, georganiseerd door Chemport Europe. Startups van over de hele wereld konden oplossingen aanleveren voor duurzaamheidsvraagstukken van bedrijven als BASF, Cosun Beet Company, Teijin Aramid, Nobian en RWE. Aquacycl was een van de twee winnaars van de challenge van BASF die zocht naar manieren om het slib dat vrijkomt tijdens spoelprocessen effectief te gebruiken en er waarde uit te kunnen halen.
Ook in Europa wordt de potentie van NoordNederland gezien en verder gestimuleerd.
Of
het nou de European Digital Innovation Hub is, of het Europese Waterstofprogramma, ook in Brussel ziet men: het gebeurt in Noord-Nederland.
Interessante netwerken
IN HET NOORDEN OM ZELF KRACHT OP TE DOEN
Watertech:
Water Alliance
Een samenwerkingsverband tussen de overheid, kennisinstellingen én het bedrijfsleven. De nadruk ligt op het bedrijfsleven in de innovatieve en duurzame watertechnologie die wereldwijd vermarkt kan worden. Samen met Wetsus, het CEW en CIV Water vormen wij een innovatieketen voor de watertechnologie op de WaterCampus in Leeuwarden.
Agrofood:
Avebe innolabo
In 2018 opende Royal Avebe het Innovatiecentrum op de Zernike Campus in Groningen. Alles draait hier om innovatie. Met zetmeel van de aardappel als basis.
Life Sciences & Health:
Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN)
Zet zich in voor meer gezonde jaren voor álle inwoners van Noord-Nederland. HANNN mobiliseert ondernemers, denkers en beslissers die bij kunnen dragen aan een gezondere regio.
Health Technology Research and Innovation Cluster (HTRIC)
Wil innovatie versnellen middels een wisselwerking van kennisontwikkeling, gezondheidstechnologie en bedrijfsvoering. Door onderzoekers, bedrijven en externe professionals aan elkaar te koppelen, willen zij technologieën ontwikkelen die het zorgsysteem transformeren en blijven verbeteren met als einddoel meer gezonde jaren.
Chemie:
Chemport Europe
Chemport Europe is de naam van het groene chemie-ecosysteem in Noord-Nederland. Het bestaat uit twee geïntegreerde chemieclusters in Delfzijl en Emmen, een groot kenniscluster rond de universiteiten in Groningen en recycling expertise rondom Heerenveen. De ambitie
van Chemport: in 2030 koploper zijn op het gebied van groene chemie in Europa.
HyNorth
HyNorth zet in op het Noorden als koploper van de waterstofeconomie. HyNorth staat klaar voor bedrijven, kennisinstellingen, overheden en andere belanghebbenden op het gebied van waterstof in NoordNederland.
Maritiem:
Groninger Maritime Board & Green Maritime Coalition
SMASH
SMASH!, het Nederlands Forum voor Smart Shipping, brengt maritiem Nederland samen om smart shipping te implementeren en zo de concurrentiepositie van de sector te versterken.
Energie:
New Energy Coalition
Is geworteld in het Noorden. Dit gebied heeft een rijke geschiedenis als dé energieleverancier van Nederland. Met ervaring in energietransities. Er is daardoor veel energiekennis geconcentreerd en er is een sterke energie-infrastructuur. Vanuit die positie werkt de coalitie aan energie-innovaties, -onderzoek en -onderwijs. Samen op weg naar een duurzame energie-economie.
Digital innovation:
AI Hub Noord-Nederland
De AI-hub Noord-Nederland is er voor ondernemers, kennisinstellingen, organisaties en overheden in de noordelijke regio die op nationaal en internationaal niveau willen samenwerken om de mogelijkheden van AI te ontdekken en deze op een betrouwbare manier in willen zetten voor een toekomstbestendige samenleving.
YES Digital (Young Entrepreneurs & Startups)
Er staat een nieuwe generatie online ondernemers op in NoordNederland. Eigenwijze ondernemers met een duidelijke visie, uitgesproken ambitie en een wil om te werken aan een betere wereld.
Kijk op nom.nl/netwerken voor nog meer relevante netwerken.
Tot ziens!
Nu zijn we benieuwd naar jou.
Waar sta jij over 50 jaar?
Voor die tijd nodigen we je graag uit.
Maak deel uit van de toekomst van Noord-Nederland en deel je ideeën met ons.
Team NOM
De toekomst hangt af van wat je nu aan het doen bent.
Mahatma Gandhi