Phaàn VII: ... BOÁN MÖÔI NAÊM SAU
Ñi tìm vieáng moä Karl Marx NGUYEÃN NAM ÑIEÄN Hoïc sinh khoaù 6
Ñaõ töø laâu trong thaâm taâm toâi öôùc ao ñöôïc ñeán thaêm moä Karl Marx, vò laõnh tuï vó ñaïi, ngöôøi thaày cuûa giai caáp voâ saûn toaøn theá giôùi. Khi coøn nhoû, toâi luoân ñöôïc chieâm ngöôõng böùc aûnh cuûa oâng maø boá toâi treo ngay trong phoøng laøm vieäc. Thôøi gian hoïc ôû tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, toâi coøn nhôù nhö in nhöõng baøi giaûng cuûa thaày Thích veà lòch söû ñaáu tranh cuûa giai caáp coâng nhaân, veà thieân taøi vaø vai troø cuûa Karl Marx trong cuoäc ñaáu tranh ñoù. Töø nhöõng baøi giaûng cuûa thaày, boïn treû chuùng toâi luoân kính yeâu, ngöôõng moä oâng nhö kính yeâu, ngöôõng moä Leânin, Baùc Hoà. Khi toâi vaøo ñaïi hoïc thì saùch “goái ñaàu giöôøng” chính laø “Tuoåi treû Karl Marx”, “Jenny Marx” vaø “Tình baïn vó ñaïi vaø caûm ñoäng” - nhöõng cuoán saùch keå veà cuoäc ñôøi huyeàn thoaïi cuûa Ngöôøi. Coøn nhôù hoài laø sinh vieân, tình côø 698
trong moät baøi hoïc tieáng Anh toâi bieát Karl Marx ñöôïc yeân nghæ taïi moät nghóa trang ôû Luaân ñoân. Ñoái vôùi laõnh tuï khaùc nhö Baùc Hoà hoaëc Leânin, ta caûm thaáy coù gì ñoù thaät gaàn guõi vì ñöôïc nghe, ñoïc nhieàu thoâng tin vôùi nhöõng kyû vaät hieän höõu; coøn Karl Marx soáng vaø maát ôû Anh - moät nöôùc tö baûn, laïi raát ít thoâng tin veà cuoäc soáng cuûa Ngöôøi, neân theá heä chuùng toâi luoân caûm thaáy Karl Marx nhö moät huyeàn thoaïi. Nhaân chuyeán coâng taùc sang Anh, toâi quyeát taâm ñi tìm vieáng moä Karl Marx. Ñeán Luaân ñoân, sau khi laøm vieäc, coù ñöôïc ba ngaøy töï do, toâi vaø anh Theå (Giaùm ñoác nhaø maùy in Baùo Nhaân daân) ruû nhau cuøng ñi tìm moä Karl Marx. Hai anh em ñeán Ñaïi söù quaùn Vieät Nam hoûi thoâng tin thì caùn boä ôû ñaây toû ra ngaïc nhieân veà yù ñònh naøy. Theo chæ daãn, chuùng toâi thueâ taxi ñeán moät nghóa trang lôùn ôû Luaân-ñoân, nhöng kieám maõi khoâng thaáy, ñaønh tìm gaëp Ban quaûn trang. Phuï traùch quaûn trang laø moät phuï nöõ lòch söï vaø nhieät tình, baø thoâng baùo Karl Marx khoâng ñöôïc choân ôû nghóa trang naøy. Nhìn aùnh maét thaát voïng cuûa chuùng toâi, baø leân ngay maïng doø tìm danh saùch, xem caùc nhaân vaät noåi tieáng ñöôïc choân caát ôû ñaâu. Cuoái cuøng, baø cho bieát teân nghóa trang vaø ñòa chæ nôi an taùng Karl Marx. Moät ngaøy hieám hoi vaø quyù baùu troâi qua, chuùng toâi chæ coù trong tay nhöõng thoâng tin ngaén nguûi nhö vaäy. Hoâm sau, chuùng toâi vaãn quyeát leân ñöôøng. Mua moät boù hoa ñeán vieáng Ngöôøi, khi traû tieàn, toâi noùi vui: “Hoâm qua, ta queân khoâng mang hoa thaêm Cuï, chaéc Cuï giaän khoâng cho gaëp maët!”. OÂm boù hoa moät caùch trang troïng, chuùng toâi ra ñöùng ñoùn taxi. ÔÛ Luaân-ñoân ñoùn taxi chaïy ngang ñöôøng laø moät vieäc cöïc kyø khoù. Sau ñuùng hai tieáng ñoàng hoà, vaãy moûi caû tay maø chaúng theå döøng ñöôïc moät chieác taxi chaïy khoâng, chuùng toâi ñaønh quay veà khaùch saïn. Chaúng bieát coù phaûi Luaân-ñoân ít haõng taxi hay sao maø kieám moät caùi khoù nhö thueâ maùy bay! Cuoái cuøng, 699
tieáp taân cuõng goïi ñöôïc moät anh chaïy “xe duø” quen. Vaäy laø coù xe ñeå ñi nhöng vôùi giaù caét coå - 70 baûng Anh (tính ra tieà n Vieä t khoaûng trieäu röôõi)! Xe ñöa chuùng toâi ñeán nghóa trang Highgate ôû ngoaïi oâ Luaân Ñoân. Coâ gaùi coi nghóa trang coù maùi toùc vaøng, xinh xaén, ra môû coång vaø chæ loái cho chuùng toâi. Nghóa trang Highgate naèm trong moät caùnh röøng roäng lôùn, aâm u, quaïnh hiu. Döôùi nhöõng taùn caây raäm raïp laø nhöõng bia moä naèm saùt maët ñaát. Khoâng khí laønh laïnh Taùc giaû beân moä Karl Marx. cuûa ñaát nöôùc söông muø caøng laøm cho nghóa trang theâm hiu quaïnh. Meøo hoang vaø soùc nhieàu voâ keå, chuùng toâi ñi ñeán ñaâu laø chuùng raøo raøo chaïy theo, chaéc laø boïn naøy ñoùi vaø ñaõ quen coù ngöôøi ñeán laø seõ coù thöùc aên cho chuùng. Coøn cuï Marx coù leõ caûm ñoäng tröôùc söï chaân tình cuûa caùc chaùu, neân chæ moät luùc laø chuùng toâi ñaõ tìm thaáy phaàn moä cuûa Ngöôøi. Moä phaàn gia ñình Karl Marx naèm goïn trong moät khuoân vieân roäng chöøng taùm meùt vuoâng, ñöôïc bao quanh baèng moät haøng raøo saét cao 40cm. Moä cuûa Ngöôøi chæ vôùi moät phieán ñaù giaûn dò, beân caïnh laø bia moä cuûa baø Jenny vaø caùc con. Phía sau laø moät beä ñaù cao 2m coù gaén töôïng baùn thaân vôùi vaàng traùn cao, thoâng minh, boä raâu quai noùn raäm, Ngöôøi nhìn thaúng veà phía 700
tröôùc. Maët beä ñaù gaén doøng chöõ “Coâng nhaân caùc nöôùc haõy ñoaøn keát laïi!”. (Maø ngaøy xöa ta quen ñoïc laø “Voâ saûn toaøn theá giôùi lieân hieäp laïi!”). Phaàn moä giaûn dò quaù, thaät töông phaûn vôùi taàm voùc vó ñaïi cuûa Ngöôøi, laøm traøo daâng trong toâi moät caûm xuùc maïnh meõ. “Chao oâi! Luùc naøy sao maø ta ñöôïc gaàn Ngöôøi ñeán theá! Ñaõ hôn nöûa theá kyû, Karl Marx nhö moät vò thaùnh trong taâm töôûng cuûa chính ta!”. Boù hoa lay-ôn ñoû röïc choùi chang, khi ñaët beân moä Karl Marx döôøng nhö noù ñoû hôn, döôøng nhö ñang öùa maùu! Ngöôøi ñaõ soáng vaø coáng hieán caû cuoäc ñôøi cho lyù töôûng Coäng saûn, nhöng Ngöôøi khoâng ñöôïc höôûng haïnh phuùc ñoùn nhaän vinh quang chieán thaéng. “Haïnh phuùc laø ñaáu tranh” - ñoù laø trieát lí soáng cuûa Ngöôøi. Ngöôøi suoát ñôøi soáng theo phöông chaâm aáy, luoân ñaáu tranh cho haïnh phuùc cuûa nhaân loaïi. Ñeán khi nhaém maét, Ngöôøi vaãn soáng trong thieáu thoán, khoå haïnh vaø ñau ñôùn trong beänh taät. Nhöng tö töôûng vó ñaïi cuûa Ngöôøi ñaõ thöùc tænh haøng trieäu trieäu coâng nhaân vaø nhöõng ngöôøi caàn lao treân toaøn theá giôùi, nhieàu ñaát nöôùc ñaõ ñi theo con ñöôøng maø Ngöôøi khai saùng. Ñöùng tröôùc moä Karl Marx, chuùng toâi laëng ñi trong nieàm xuùc caûm voâ bieân, queân caû thôøi gian, queân caû khoâng gian... Luaân Ñoân thaùng 5-2000. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 5-2004 N.N.Ñ
701
Lính Troãi vôùi Ñaïi töôùng Boä tröôûng NGUYEÃN TAÊNG LÖÏC * Hoïc sinh khoùa 5
Heø naêm 1995, thaùng 8. Môùi ñaàu giôø saùng maø coâng vieäc taïi Khoa Hoài söùc caáp cöùu Vieän quaân y 175 ñaõ raát baän roän. Hoä lyù, baùc só, ngöôøi ra keû vaøo taáp naäp. Baùc só Buøi Maïnh Haø ñang chaêm chuù ñoïc giaáy môøi hoïp maët môùi nhaän ñöôïc. Coâ Kyø, meï thöôïng taù Vaên Tieán Trình, maáy hoâm nay vaát vaû vaøo thaêm nom anh, cuõng vöøa böôùc vaøo phoøng tröïc. Coâ noùi vôùi baùc só Haø, gioïng buoàn raàu : - Anh vaãn hoân meâ saâu chaùu aï. - Vaâng, tuïi chaùu ñang theo doõi xem coù phaûi laø vieâm naõo virus khoâng. - Chaùu coù giaáy gì theá? - Daï, giaáy môøi hoïp maët lính Troãi cuûa Vieän. - Cho coâ chuù tham gia vôùi vì coâ coù hai ñöùa laø hoïc sinh nhaø tröôøng maø.
* Ñaïi taù, baùc só, Chuû nhieäm khoa Huyeát hoïc Beänh vieän Trung öông quaân ñoäi 175.
702
- Chaùu sôï coâ ñang baän vì anh Trình, maø coâ phaûi hoûi yù kieán anh Bình cô. Ngay sau ñoù, Maïnh Haø daãn coâ ñeán gaëp Traàn Bình. Bình aùi ngaïi: - Bieát coâ chuù vaøo ñaây, nhöng anh Trình ñang oám naëng quaù. Chuùng chaùu ngaïi… - Ngaïi gì chaùu – coâ traû lôøi – Anh Trình ñaõ coù anh em tröïc chaêm lo. Hoïp maët thì khoâng phaûi khi naøo cuõng coù dòp vaø cuõng chæ vaøi ba tieáng, coâ chuù muoán gaëp maët ñeå coù lôøi caûm ôn caùc chaùu. Noùi theá thì sao maø töø choái ñöôïc, Traàn Bình vieát ngay giaáy môøi coâ chuù tôùi döï hoïp maët taïi Caâu laïc boä cuûa Sö ñoaøn Khoâng quaân 370, vaøo 9 giôø saùng chuû nhaät. Anh em Troãi ôû Vieän: Vaên Coâng Phöôùc, Hoà Mai (khoùa 4), Traàn Bình (khoùa 5), Buøi Maïnh Haø, Nguyeãn Höõu Coâng (khoùa 7) vaø Phaïm Maïnh Huøng (khoùa 8) ñeán sôùm hôn quy ñònh ñeå chôø ñoùn vò khaùch quyù, phuï huynh cuûa tröôøng. Anh em môøi caû thaày giaùo Phaïm Ñình Troïng vaø baïn Nguyeãn Quang Baéc, ñang coâng taùc taïi Trung taâm Toaùn-Maùy tính quaân ñoäi, ñeán döï. Chaû caâu neä laø Ñaïi töôùng Boä tröôûng, coâ chuù ñeán raát ñuùng giôø. Ai cuõng thaät vui khi thaáy coâ chuù môû cöûa böôùc xuoáng xe. Ñaïi töôùng khoaùc treân mình boä quaân phuïc ga-ba-ñin xuaân heø, tieán vaøo, vui veû baét chaët tay töøng ngöôøi. Ñuùng laø moät cöû chæ thaân thieát, khoâng chuùt xa caùch. Khi Traàn Bình giôùi thieäu thaày Troïng vôùi Ñaïi töôùng, oâng hoûi: - Hình nhö ñoàng chí coâng taùc ôû Baùo Quaân ñoäi? - Baùo caùo Ñaïi töôùng, toâi nguyeân laø giaùo vieân cuûa tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, sau ñoù ñi chieán tröôøng Laøo roài veà Baùo. Toâi ñaõ gaëp Ñaïi töôùng laàn Thuû tröôûng ñi Buoân Meâ Thuoät, döï leã kiû nieäm 10 naêm Giaûi phoùng Ñaék Laék. 703
Thaày Troïng vaø caùc baïn Troãi ôû Vieän Quaân y 175 tieáp Ñaïi töôùng Vaên Tieán Duõng taïi Caâu laïc boä Khoâng quaân Taân Sôn Nhaát.
Noùi roài thaày Troïng môøi coâ chuù cuøng ngoài vaøo baøn tieäc. Goïi laø “tieäc” cho sang chöù thöïc ra böõa aên ñöôïc chuaån bò bôûi nhöõng moùn aên daân giaõ mieàn Baéc cheá bieán hôïp khaåu vò. Khoâng khaùch saùo, raát lính, Ñaïi töôùng vui veû ngoài xuoáng. Sau khi thaêm hoûi töøng ngöôøiø, Ñaïi töôùng chuû ñoäng naâng ly: - Chuùng ta chuùc möøng söï hoäi ngoä vaø chuùc söùc khoûe nhöõng anh boä ñoäi Cuï Hoà hai theá heä! - Chuùc Thuû tröôûng, chuùc coâ chuù maïnh khoûe! – thaày troø vui veû chaïm coác vôùi coâ chuù. Vaên Coâng Phöôùc nhanh nhaåu gaép mieáng thòt gaø cho vaøo baùt Ñaïi töôùng thì oâng ñaõ cöôøi: “Aáy cheát, boä ñoäi aên chung ñuõa nhö theá laø maát veä sinh. Ñuùng ra laø phaûi aên ñuõa hai ñaàu ñaáy. Khoûi môøi, lính maø, coù leänh laø aên!”. Anh em cöôøi vui khi nghe ñöôïc moät caâu ñuøa dí doûm cuûa Ñaïi töôùng. 704
OÂng traàm ngaâm: “Bieát thaày troø toå chöùc hoïp maët truyeàn thoáng, cho duø gia ñình ñang coù vieäc, vôï choàng toâi cuõng saép xeáp thôøi gian gaëp gôõ ñeå xem con chaùu mình tröôûng thaønh ra sao, sau nöõa muoán bieát nguyeän voïng cuûa caùc chaùu. Ñieàu vui möøng laø caùc chaùu ôû Vieän 175 ñeàu tröôûng thaønh trong nghieäp vuï vaø quaûn lyù, ñeàu coù nhöõng cöông vò nhaát ñònh. Thaáy caùc chaùu tröôûng thaønh môùi thaáy heát ñöôïc thaønh quaû cuûa bao nhieâu naêm theo Ñaûng cuûa chuùng toâi vaø cha meï caùc chaùu. Caùc chaùu ñaõ keá tuïc moät caùch chaéc chaén söï nghieäp cuûa cha anh.” Ñaõ qua tuoåi 80 nhöng oâng vaãn phong ñoä, khoûe maïnh nhanh nheïn vì vaãn luyeän taäp haøng ngaøy. Ñaëc bieät oâng coù trí nhôù tuyeät vôøi; vöøa aên, Ñaïi töôùng vöøa hoûi thaêm cha meï töøng ñöùa chuùng toâi, maø nhaéc tôùi ñoàng ñoäi naøo, oâng ñeàu keå laïi nhöõng kyû nieäm khoù queân cuûa nhöõng naêm thaùng chieán tranh. Baùc só Coâng hoûi oâng: - Theá baùc coù nhôù nhöõng kyû nieäm lieân quan tôùi tröôøng Troãi chuùng chaùu khoâng? - Kyû nieäm vôùi nhaø tröôøng thì coù nhieàu – oâng noùi - nhöng toâi nhôù nhaát laø naêm 1966, khi chieán tranh ñaõ chuaån bò vaøo giai ñoaïn aùc lieät, Baùc Hoà ñaõ baøn vôùi Boä Chính trò cho caùc chaùu hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi vaø tröôøng Hoïc sinh mieàn Nam ñi sô taùn. Hoâm ñoù toâi cuõng coù maët. Baùc baûo: “Duø theá naøo cuõng phaûi baûo toaøn tuyeät ñoái cho löïc löôïng keá caän.” Cuoäc hoïp ñaõ quyeát ñònh choïn Queá Laâm - nôi coù duyeân saâu naëng vôùi caùch maïng Vieät Nam, nôi Baùc ñaõ töøng soáng vaø laøm vieäc ngaøy tham gia Baùt Loä quaân, nôi maø nhöõng naêm 1953-1957 nhaân daân Trung Quoác ñaõ nuoâi naáng hoïc sinh tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam, laøm ñòa ñieåm cho caùc chaùu sang sô taùn. Vôùi tröôøng caùc chaùu, Baïn coøn coù keá hoaïch xaây döïng moät cô sôû môùi, mang ñaëc tính nhaø tröôøng quaân söï. Sau khi Ñaïi söù Traàn Töû Bình ñaõ baøn baïc cuï theå vôùi Ñaûng, Chính phuû Trung Quoác vaø khi ñaõ kí keát Nghò 705
ñònh thö vaø Kyû yeáu vaøo cuoái naêm 1966; ñeán ñaàu naêm 1967, tranh thuû nhöõng ngaøy ngöøng baén thì toå chöùc cho caùc chaùu leân ñöôøng. OÂng coøn keå: “Vieäc toå chöùc cho tröôøng ñi ñaõ laø nhöõng coá gaéng lôùn nhöng muøa heø naêm 1968, khi quyeát ñònh cho tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi trôû veà nöôùc cuõng coù nhieàu yù kieán. Luùc baáy giôø, giaëc Myõ ñaõ buoäc phaûi haïn cheá chieán tranh phaù hoaïi treân mieàn Baéc. Moät soá gia ñình xa con ñaõ laâu neân raát nhôù thöông, chæ muoán ñoùn caùc chaùu veà nhaø. Bieát laøm sao ñöôïc vì ñoù laø tình caûm chính ñaùng cuûa ngöôøi cha, ngöôøi meï, vaû laïi caùc chaùu luùc ñoù coøn quaù beù. Toâi coøn nhôù löùa beù nhaát ngaøy aáy môùi vöøa hoïc xong lôùp 5. Chuùng toâi cuõng phaûi baøn baïc vaø thuyeát phuïc caùc oâng boá, baø meï. Vì cho caùc chaùu soáng vaø hoïc taäp taäp trung thì deã baûo toaøn löïc löôïng, hôn nöõa coù ñieàu kieän reøn luyeän ñeå caùc chaùu hình thaønh baûn lónh cuûa ngöôøi chieán só caùch maïng, coù theå tieáp tuïc ñaøo taïo thaønh nhöõng só quan kyõ thuaät, só quan chæ huy cho töông lai. Ñaëc bieät, vieäc laøm naøy coøn coù yù nghóa lôùn trong coâng taùc haäu phöông quaân ñoäi, vì noù laøm yeân taâm caùc ñoàng chí ñang chieán ñaáu ngoaøi chieán tröôøng. Ngay con trai toâi cuõng theo caùc thaày cho ñeán khi toát nghieäp. Chuùng toâi quyeát ñònh choïn hai doanh traïi coâng binh ôû Trung Haø vaø Höng Hoùa cho nhaø tröôøng ñoùng quaân. Baây giôø nhìn laïi caøng thaáy chuùng ta ñaõ coù nhöõng quyeát ñònh ñuùng ñaén!” Thaät khoù coù moät buoåi hoïp maët thöù hai gaàn guõi, thaân thieän nhö theá giöõa nhöõng ngöôøi lính - laø con, laø chaùu vôùi vò töôùng laø Toång tham möu tröôûng suoát hai thôøi kì khaùng chieán choáng ñeá quoác to, Boä tröôûng Quoác phoøng - laø chuù, laø baùc. Ñaïi töôùng aên uoáng raát töï nhieân, khoâng khaùc gì moät ngöôøi chieán só binh nhì. Thôøi gian cuõng ñaõ daøi, sôï oâng meät, thaày Troïng ñöùng leân: - Baùo caùo Ñaïi töôùng vaø ñoàng chí Kyø, thay maët cho caùc thaày giaùo vaø caùc em hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, xin caûm ôn 706
Thuû tröôûng ñaõ bôùt chuùt thôøi gian cuûa mình, saép xeáp coâng vieäc gia ñình ñeán döï hoïp maët. Ñaïi töôùng ñaõ nhaéc laïi kyû nieäm cuûa moät thôøi vaø coù nhöõng yù kieán quyù baùu ñoùng goùp, ñoäng vieân cho thaày troø chuùng toâi. Cuoái cuøng, xin chuùc Ñaïi töôùng vaø gia ñình söùc khoûe, haïnh phuùc. Sau ñaây, thaày troø chuùng toâi xin môøi Thuû tröôûng cuøng chuïp aûnh kyû nieäm. Vaø hình aûnh nhöõng giaây phuùt quyù baùu ñoù ñaõ ñöôïc ghi laïi maø caùc baïn ñaõ ñöôïc xem trong cuoán saùch naøy. Khi chia tay, Ñaïi töôùng oâm laáy töøng ñöùa chuùng toâi, tay voã voã vaøo löng theå hieän loøng traøn ñaày tin töôûng, hy voïng vaøo theá heä keá caän. Coøn chuùng toâi oâm laáy oâng nhö ñöôïc oâm ngöôøi cha cuûa mình. Trong soá chuùng toâi coù nhöõng ñöùa khoâng bieát hôi aám cuûa ngöôøi cha ñaõ maáy chuïc naêm nay! Thaät caûm ñoäng! Ñuùng laø moät kyû nieäm khoù queân! N.T.L
707
Vò Chính uûy coù taâm luoân trong saùng.
708
Phieân aâm:
ÖÙc Quyønh Chính uûy NGOÂ MINH KÍNH * Hoïc sinh khoùa 4
Chính uûy chaân khaû kính. Quang nhaõn quaûng ñaïi taâm. Khoan dung sinh töï taïi. Trí chí tình thaâm thaâm.
Hieân taïi Coâng dó laõo Caùnh laõo Tuøng caùnh xuaân. Quyønh Coâng sinh thaûn thaûn. Giaûn dò dieäc aân caàn.
Quyønh Chính uûy khaéc nghieâm. Hieàn nhaân chí cöông quyeát. Thaáu tình nhi ñaït lyù. Söû nhaân do lòch duyeät.
Hoïc sinh öùc laõo gia. Duïc Coâng sinh vaïn tueá. Haïnh phuùc bình an khang. Hyû hoan döõ haäu dueä.
Quaùn giaùo vieân nghieâm huaán. Luyeän hoïc sinh thöông ña. Duy duïc nhaân tieán boä. Nhaân nhaân ca laõo gia.
Quyønh Chính uûy thaùi höu. Naâm hoïc sinh dó töu. Du du tö Coâng taän. Tueá nguyeät ñình baát löu.
* Baùc só quaân chuûng Haûi quaân. Laø moät ngöôøi ham hoïc Haùn vaên, taùc giaû ñaõ maøy moø dòch saùch vaø laøm caû nhöõng baøi thô Ñöôøng.
709
Dòch yù:
Nhôù Chính uûy Quyønh Chính uûy thaät ñaùng kính. Maét saùng ngôøi, loøng roäng lôùn. Soáng khoan dung töï taïi. Trí lôùn, tình thaät saâu. Chính uyû Quyønh laø ngöôøi nghieâm khaéc, hieàn laønh, nhaân haäu, yù chí cöùng raén, thaáu tình maø ñaït lyù, khieán ñöôïc ngöôøi bôûi lòch duyeät. Quaûn lyù giaùo vieân thì raên daïy nghieâm. Reøn luyeän hoïc sinh thì thöông yeâu laém. Baùc chæ muoán ngöôøi khaùc tieán boä. Ngöôøi ngöôøi ca ngôïi Baùc. Baây giôø Baùc ñaõ giaø. Caây Tuøng caøng giaø caøng xuaân. Baùc Quyønh soáng thanh thaûn. Vöøa giaûn dò vöøa aân caàn. Hoïc sinh nhôù Baùc. Muoán Baùc soáng muoân tuoåi, haïnh phuùc, bình yeân, khoûe maïnh, vui veû cuøng con chaùu. Chính uûy Quyønh nghæ höu ñaõ laâu. Hoïc sinh cuûa Ngöôøi cuõng nghæ roài. Hoï nhôù Baùc voâ cuøng. Naêm thaùng ôi, haõy döøng laïi, ñöøng troâi nöõa!
710
Nhôù thaày hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán BAN BIEÂN TAÄP
Thaùng 3 naêm 1965, chuùng toâi leân tröôøng Vaên hoaù quaân ñoäi ôû Hieäp Hoøa, Haø Baéc. Doanh traïi tröôøng ta ñoùng ôû hai khu vöïc Traïi Hoøe vaø Traïi Côø. Ngaøy ñoù, thaày Buøi Khaéc Quyønh laø Chính uyû, coøn thaày Nguyeãn Ñieàn laø Hieäu tröôûng, thaày Döông Höng Tuaán laø Hieäu phoù. Thaáy caùc thaày chæ huy coù nöôùc da saïm naéng, boïn treû con ñöùa naøo cuõng sôø sôï. Thôøi gian ñaàu chæ oân vaên hoaù, laøm quen vôùi cuoäc soáng taäp theå “coøi vaø keûng”. Doanh traïi naèm ngay döôùi ñöôøng bay cuûa maùy bay phaûn löïc Myõ. Thaáy khoâng an toaøn, caùc thaày leân xe ñi tìm ñòa ñieåm môùi. Vaøo moät ñeâm thaùng 8, coù leänh haønh quaân. Thaày, troø quaúng ba-loâ, caëp saùch leân xe taûi quaân söï, chaïy suoát ñeâm. Quaù nöûa ñeâm thì ñeán An Myõ. Caùc lôùp laäp töùc haønh quaân sô taùn vaøo caùc baûn saùt chaân nuùi, ôû nhôø nhaø daân. Cô sôû vaät chaát ban ñaàu khoâng coù gì. Ñöôïc söï uûng hoä cuûa ñòa phöông, baø con cuøng caùc anh lôùp lôùn leân röøng chaët tre, nöùa veà laøm nhaø ôû, laøm lôùp hoïc ñeå kòp khai giaûng. Thaùng 10 naêm aáy, thaày Tuaán thay thaày Ñieàn laøm Hieäu tröôûng. Ngaøy 15 thaùng 10, ngay sau leã khai giaûng ôû thaùc Bom Bom, caùc lôùp veà 711
Thaày hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán nhaän Quyeát taâm thö cuûa hoïc sinh trong Chieán dòch Quyeát thaéng 2, Queá Laâm, Heø 1967.
doanh traïi vaøo hoïc tieát ñaàu tieân. Ñeå toå chöùc giaûng daïy, ñieàu haønh moät nhaø tröôøng noäi truù “baùn phoå thoâng – baùn quaân söï” naêm hoïc ñaàu tieân phaûi keå ñeán söï ñoùng goùp cuûa thaày Tuaán vaø caùc thaày, coâ giaùo. Sau moät naêm, 100% hoïc sinh khoùa 1 toát nghieäp, veà Ñaïi hoïc quaân söï (trong ñoù coù anh Döông Quoác Tuaân, con thaày Tuaán), coøn hoïc sinh caùc khoùa ñeàu leân lôùp. Nhöng An Myõ khoâng an toaøn. Nhöõng laàn neùm bom Khu gang theùp, töø Laøo maùy bay Myõ laùch qua khe nuùi cuûa daõy Tam Ñaûo, bay veà höôùng Thaùi Nguyeân, nhieàu khi thaáy buïng maùy bay saùt saït treân ñaàu. Cuoái naêm 1966, nhaø tröôøng laïi ñöôïc leänh bí maät haønh quaân veà Haø Noäi, roài leân taàu lieân vaän sang Trung Quoác. Toå chöùc haønh quaân cô giôùi cho moät ñôn vò ñaõ laø phöùc taïp, coù nhieàu vieäc phaûi laøm; nay phaûi di chuyeån caû moät tröôøng 712
hoïc môùi thöïc gian nan, vaát vaû. Hôn nöõa luùc döøng chaân ôû Haø Noäi, hoïc sinh ñöôïc veà thaêm gia ñình, sau ñoù môùi taäp trung ra ga Haøng Coû. Vaäy maø cuoäc haønh quaân hôn nghìn caây soá töø Vieät Baéc veà Haø Noäi, roài töø Haø Noäi sang thaønh phoá Queá Laâm (Trung Quoác), ñaõ an toaøn tuyeät ñoái. Coù ñöôïc keát quaû aáy phaûi keå tôùi kinh nghieäm maáy chuïc naêm trong quaân nguõ vaø khaû naêng toå chöùc taùc chieán cuûa thaày Quyønh, thaày Tuaán. Sang ñaát baïn luùc ñaàu taù tuùc ôû tröôøng Trung hoïc soá 1 Queá Laâm, caùc thaày trong Ban giaùm hieäu laïi phaûi laø caùc caùn boä ñoái ngoaïi, thöôøng xuyeân quan heä vôùi tröôøng Y Trung, Sôû Ngoaïi vuï… Thôøi gian naøy Caùch maïng Vaên hoaù vaøo thôøi kì aùc lieät, ngoân ngöõ thì baát ñoàng laïi gaëp ngay muøa ñoâng giaù laïnh. Toaøn tröôøng chöa kòp oån ñònh thì bò dòch vieâm maøng naõo. Caû tröôøng ñieâu ñöùng. Hai thaày laïi ñöùng ra toå chöùc chieán dòch ngaên chaën “song caàu truøng”. Ta bò toån thaát: Nguyeãn Vaên Hoaø bò vieâm maøng naõo quaù naëng, maát taïi Beänh vieän Nhaân daân. Vôùi tình caûm vaø traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi thay maët cha meï chaêm soùc con em ñoàng ñoäi, hai thaày bò daèn vaët caû thaùng trôøi. Nhôø söï hoã trôï heát loøng cuûa Baïn, söï uûng hoä tích cöïc cuûa thaày, troø maø dòch vieâm maøng naõo bò chaën ñöùng. Vöøa qua “dòch” thì laïi xaûy ra moät soá vuï loän xoän. Chính uyû Buøi Khaéc Quyønh vaø Hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán vöøa cöông quyeát vöøa meàm deûo giaûi thích cho hoïc sinh, cuøng caùc thaày, coâ duøng caùc bieän phaùp toå chöùc ñeå ñöa toaøn tröôøng vaøo neàn neáp. Naêm hoïc ñaàu tieân treân ñaát Baïn ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaéng lôïi. Khoùa 2 toát nghieäp 100% trôû veà Toå quoác saün saøng nhaän nhieäm vuï môùi. Naêm hoïc thöù ba, nhaø tröôøng chuyeån sang cô sôû môùi: Phong Khaåu vôùi bao thöû thaùch, cam go. “Höôùng veà Toå quoác thaân yeâu” laø khaåu hieäu haønh ñoäng cuûa caùc khoùa. Thaày, troø vaøo giaûng daïy, hoïc taäp theo neàn neáp chính quy. Khoâng chæ hoïc taäp toát, tröôøng ta luoân ñi ñaàu trong caùc hoaït ñoäng vaên, theå trong ba 713
tröôøng Vieät Nam taïi Queá Laâm. Keát thuùc naêm hoïc 1967-1968, khoùa 3 toát nghieäp leân ñöôøng nhaäp nguõ cuøng khoùa 4 veà huaán luyeän ôû tröôøng Quaân chính quaân khu Taû Ngaïn. Keát quaû huaán luyeän cuûa hai khoùa ñöôïc tröôøng Quaân chính ngôïi khen. Ñeán thaùng 8 naêm 1968, nhaø tröôøng ñöôïc leänh chuyeån veà nöôùc. Laïi moät cuoäc haønh quaân quy moâ lôùn ñöôïc toå chöùc thaønh coâng. Khi tröôøng ta chaám döùt nhieäm vuï chính trò “Thieáu sinh quaân” thì thaày Hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán veà tröôøng Quaân chính quaân khu Taû Ngaïn. Duø xa thaày, chuùng toâi khoâng queân coâng ôn cuûa thaày. Nhaân dòp chuaån bò xuaát baûn taäp II, gia ñình ñaõ göûi cho Ban bieân taäp taám aûnh quyù ngaøy tröôøng ta ôû Queá Laâm, thaùng 6 naêm 1967. Trong aûnh, ñaïi dieän hoïc sinh ñang göûi quyeát taâm thö leân thaày Hieäu tröôûng trong ngaøy khai maïc chieán dòch Quyeát Thaéng II. Thaày Hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán maát ngaøy 27 thaùng 4 naêm 1979 taïi Vieän quaân y 108, thoï 56 tuoåi. Xin traân troïng göûi baøi vieát naøy tôùi baïn ñoïc nhö thaép moät neùn nhang töôûng nhôù ngöôøi thaày Hieäu tröôûng cuûa chuùng ta! B.B.T
714
Chuyeän veà thaày Phuù NHAÂN-DUÕNG-CÖÔØNG thöïc hieän
Thaày Phuù, chính trò vieân ñaïi ñoäi, gaàn guõi vôùi anh em khoùa 3 chuùng toâi töø ngaøy môùi leân tröôøng ôû Haø Baéc cho ñeán khi rôøi Queá Laâm veà nöôùc. Chuùng toâi ñaõ coi thaày nhö moät ngöôøi chuù, ngöôøi anh vaø coù nhöõng kyû nieäm khoâng bao giôø queân. Heø naêm 1966, sau khi keát thuùc naêm hoïc, chuùng toâi ñöôïc veà nhaø nghæ heø. Theo quy ñònh, cha meï coâng taùc ôû ñaâu thì seõ ñaêng kí vôùi cô quan ñeå cho xe leân ñoùn. Caùc chuyeán xe cuûa Toång cuïc Chính trò, Toång cuïc Haäu caàn, Boä Toång tham möu, Vaên phoøng Trung öông… ñeàu ñaõ leân ñoùn con em veà theo danh saùch. Vaäy maø khoùa 3 vaãn rôùt laïi ba chuïc baïn. Kieåm laïi thì thaáy ña soá laø con em coù cha meï ñang coâng taùc ôû chieán tröôøng xa hoaëc cha meï laø lieät só neân khoâng coù ai ñeå ñaêng kí ñoùn veà. Thaày Phuù raát thöông ñaõ chæ thò cho nhaø beáp vaøo daân mua thòt boø veà “caûi thieän”. Naêm hoïc ñoù ñaïi ñoäi 8 môùi chuyeån doanh traïi töø cöûa röøng ra Traïi Böôûi. Ñang chieán tranh neân thöïc phaåm khan hieám, caùc böõa côm coù thòt (coøn goïi laø “aên töôi”) chæ ñeám ñöôïc treân ñaàu ngoùn tay. Boä phaän haäu caàn phaûi chaïy vaïy khaép nôi nhöng trong böõa aên chuû yeáu vaãn laø maêng röøng, 715
rau taøu bay xaøo vôùi nöôùc côm (vì khoâng coù môõ). Böõa naøo coù mieáng thòt quaû laø hieám. Vaäy maø böõa tröa hoâm ñoù, khi xuoáng beáp thaáy caùc ñóa thòt boø kho vaãn coøn nguyeân, khoâng ai theøm ñoäng baùt ñoäng ñuõa, thaày ñaõ ñoäng vieân: “Caùc em coá aên ñi chöù!”. “Buoàn laém thaày aï, nuoát khoâng troâi, duø thòt boø raát ngonï…”. “Thaày hieåu, thaày hieåu…” - thaày Phuù gaät gaät ñaàu. Hoâm ñoù coù chuyeán xe cuoái cuøng leân ñoùn veùt. Cho tröïc ban xuoáng töøng lôùp goïi chuùng toâi leân hoäi tröôøng, thaày thoâng baùo: “Thaày ñaõ ñöùng ra thuyeát phuïc nhaø tröôøng, baùc Quyønh vaø thaày Tuaán ñaõ ñoàng yù cho caùc em veà pheùp theo chuyeán xe cuoái cuøng. Nhöng ñi veà phaûi ñaûm baûo tuyeät ñoái an toaøn, traû pheùp ñuùng heïn”. Khoâng theå taû noåi chuùng toâi ñaõ vui ñeán möùc naøo! Caû boïn voã tay hoan hoâ roài chaïy veà laùn, khoaùc ba-loâ leân chaøo thaày, sau ñoù thaúng moät maïch ra Goác Ña Hieäu boä, leân xe ra veà. Ñöôøng xaáu, xe laéc nhöng chuùng toâi vaãn raâm ran chuyeän troø vaø thaàm caûm phuïc söï duõng caûm, daùm chòu traùch nhieäm cuûa moät ngöôøi thaày. Tröôùc caùch maïng, thaày voán laø hoïc sinh tröôøng Thaêng Long, coù naêm töøng ñöôïc hoïc thaày Voõ Nguyeân Giaùp. Ngaøy 19 thaùng 8 naêm 1945, thaày tham gia khôûi nghóa ôû Vaân Hoäi, Tam Ñaûo. Vì coù trình ñoä “ñeä nhò” (ngang lôùp 6 baây giôø), thaày ñöôc cöû laøm trinh saùt vieân cho trung ñoaøn 17 roài ñi hoïc quaân chính. Naêm 1949 thaày ñöôïc boå sung veà sö ñoaøn 308 laøm toå tröôûng baûn ñoà. Cho duø ñaát nöôùc ñang coù chieán tranh, thaày vaø moät coâ baïn hoïc sinh Haø Noäi ñaõ thaàm heïn öôùc… Sau chieán dòch Bieân giôùi, thaày ñöôïc cöû sang Trung Quoác theo hoïc khoùa 6, tröôøng Luïc quaân Vieät Nam roài ôû laïi laøm caùn boä khung cho khoùa 7 vaø 8. Hoaø bình laäp laïi, khi trôû veà Haø Noäi tìm gaëp ngöôøi yeâu thì… coâ ñaõ coù choàng! Vaø… ngöôøi choàng khoâng phaûi ai xa laï maø chính laø ñoàng ñoäi cuõ. Chuyeän ñôøi eùo le! Ngaøy ñoù, bieát tin anh ta veà Thaønh coâng taùc, thaày ñaõ nhôø 716
Thaày Phuù (ñöùng ngoaøi cuøng beân phaûi) cuøng hoïc sinh khoùa 3 thaân yeâu, Traïi Böôûi, An Myõ, Ñaïi Töø, thaùng 5-1966.
chuyeån moät böùc thö cho coâ. Khi veà ñeán Haø Noäi, gaëp coâ baïn treû trung, anh ta ñaõ giaáu bieán böùc thö vaø ñau khoå baùo tin: “Phuù ñaõ hy sinh…”. Roài anh ta töø boû nhieäm vuï, “dinh teâ” ôû laïi. Ít laâu sau, anh xin cöôùi… (Chuyeän naøy khoâng phaûi ai thaày cuõng keå. Sau khi nghe thaày taâm söï, chuùng toâi caøng thaân thieát thaày hôn!). … Töø Queá Laâm trôû veà nöôùc, chuùng toâi ñaõ nhaäp nguõ. Sau ñoù, thaày cuõng xin ñi chieán ñaáu. Tröôùc hoâm leân ñöôøng ra maët traän veà nhaän nhieäm vuï ôû A70 (maët traän phía Nam), thaày coù gheù qua nhaø thaêm toâi vaø nguû laïi moät ñeâm. Hai thaày troø haøn huyeân ñeán taän khuya. Ñeøn ñaõ taét, beán xe Kim Lieân tröôùc nhaø ñaõ im aéng maø toâi coøn thao thöùc. Toâi cöù traên trôû vôùi yù nghó vì sao thaày ñaõ tham gia khaùng chieán choáng Phaùp, nay laïi tieáp tuïc leân ñöôøng ñaùnh Myõ, coøn toâi thì vaãn phaûi maøi ñuõng quaàn treân gheá nhaø tröôøng? Öôùc gì hoâm nay toâi ñöôïc ñi chieán ñaáu thay cho thaày! 717
Saùng ra, tröôùc luùc chia tay, toâi naém tay thaày vaø noùi: - Thaày ñi tröôùc, mong thaày maïnh khoeû vaø nguyeân veïn. Hoïc xong em seõ ñi sau. Bieát ñaâu thaày troø ta laïi ñöôïc chieán ñaáu chung moät chieán haøo. Nghe vaäy thaày Phuù ñaõ noùi: - Thaày ñi, Nhaân aï. Thaày seõ coá gaéng chieán ñaáu ñeå caùc em khoâng coøn phaûi ñi ñaùnh giaëc nöõa. Toâi maõi nhìn theo boùng daùng thaày trong boä quaân phuïc ñaõ baïc maàu vôùi chieác muõ coái coù gaøi nhöõng boâng vaûi duø nguïy trang lung linh trong naéng sôùm, khaåu suùng ngaén beân hoâng vaø nhöõng böôùc ñi vöõng chaõi... Thaày troø chia tay thaät giaûn dò, khoâng moät gioït nöôùc maét. Phía tröôùc ñang laø cuoäc chieán tranh aùc lieät vaø laâu daøi. Vaø nhöõng lôøi chia tay aáy vöøa laø lôøi öôùc heïn vöøa laø lôøi theà thieâng lieâng cuûa ngöôøi thaày giaùo - ngöôøi lính tröôùc giôø ra traän. Thaùng 8-2004 N.D.C
718
Tình thaày troø NGUYEÄT MINH thöïc hieän
Töø traùi qua: thaày Cöø, thaày Boång, coâ Ngaàn, thaày Baéc, coâ Lan vaø thaày Ñoan döï sinh hoaït vôùi khoùa 4 taïi Haø Noäi.
Moät buoåi sôùm ñaàu heø 1989, thaáy coù ngöôøi goïi coång, toâi chaïy ra thì gaëp thaày Boång vaø coâ Ngaàn: “Cheát, coù chuyeän gì maø thaày coâ ñeán sôùm?” Coâ rôm rôùm nöôùc maét: - Coâ môùi ôû beân kia veà. Baïn Quang “xeøng” cho ñòa chæ em vaø daën neáu coù khoù khaên gì thì cöù ñeán gaëp caùc baïn Troãi… Khoå quaù em aï, vì hoaøn caûnh gia ñình neân coâ xin ñi xuaát khaåu lao ñoäng, laøm ñoäi tröôûng. Nhöng lôùn tuoåi roài khoâng theå xa nhaø, coâ xin veà. Khi xuoáng saân bay Noäi Baøi, coâ bò löøa maát heát. Soá coâ thaät vaát vaû… - Thoâi, ñeå tuïi em xem coøn caùch naøo gôõ laïi. 719
Bieát Nhaø nöôùc ñang coù chính saùch ñaõi ngoä caùn boä xuaát khaåu lao ñoäng; nhôù ngay tôùi Leâ Trung Nghóa, lính Troãi khoùa 3, ñang laø Phoù giaùm ñoác Coâng ty Dòch vuï xuaát khaåu chuyeân gia, toâi phone ngay cho anh. Nghóa vui veû nhaän lôøi: “Ñaõ laø thaày coâ tröôøng Troãi thì voâ tö”. Chæ maáy ngaøy sau anh baùo toâi ñöa thaày coâ xuoáng kho Töông Mai nhaän xe. Sôùm chuû nhaät, khi phoá xaù coøn vaéng boùng ngöôøi thì “thaày troø Ñöôøng Taêng” chuùng toâi ñaõ leân ñöôøng. Ñeán nôi ñaõ thaáy ñoâng laém roài, nhöng bieát khaùch haøng laø thaày giaùo cuûa seáp thì chuùng toâi ñöôïc “chen ngang” vaøo laøm giaáy tôø. Anh em daãn coâ vaøo kho môû thuøng choïn hai “con” xe ñeïp nhaát. Veùt heát tieàn trong tuùi coøn 3000 “ñoâ”, coâ ñöa caû cho toâi. Toång coäng hai chieác DD maøu ñoû ôùt chæ heátù 2350 “ñoâ”. Ñaàu nhöõng naêm 90, khoâng phaûi gia ñình naøo cuõng coù ñöôïc taøi saûn lôùn nhö theá. Luùc thueâ boác thuøng Honda leân xe ba-gaùc, coâ caûm ñoäng: “Quyù hoaù quaù, ñi ñeán ñaâu coâ cuõng ñöôïc caùc em hoïc sinh Nguyeãn Vaên Troãi giuùp ñôõ”. Ñaõ hôn chuïc naêm troâi qua, chöa coù dòp gaëp laïi nhöng ñöôïc bieát thaày coâ ñaõ veà höu vaø ñöôïc phaân ñaát xaây nhaø ôû gaàn ñöôøng Taàu Bay. Coâ Ngaàn vôùi voán lieáng Trung vaên cuûa mình ñang laøm cho moät Coâng ty thöông maïi cuûa Ñaøi Loan, chuyeân xuaát khaåu vaøng maõ; nghe noùi thu nhaäp cuõng khaù. Chaùu ñaàu Queá Laâm hieän coâng taùc taïi Boä tö leänh Coâng binh; coøn chaùu Döông (em cuûa Queá Laâm) laøm vieäc taïi Coâng ty Tö vaán thieát keá haøng khoâng ACC do anh Buøi Vinh (khoùa 3) laøm giaùm ñoác. Cuoäc soáng cuûa gia ñình thaày coâ ñaõ thay ñoåi, thaät laø möøng! Vaø coù moät ñieàu lôùn hôn maø caùnh hoïc sinh ñeàu thoáng nhaát laø, duø ñi ñaâu veà ñaâu “lính Troãi” khoâng bao giôø queân ñöôïc coâng ôn caùc thaày coâ - nhöõng ngöôøi ñaõ goùp phaàn daïy doã chuùng toâi neân ngöôøi! N.M 720
Coù duyeân vôùi thaày Coù theå noùi, hieám ai trong tröôøng coù moät quan heä ñaëc bieät nhö toâi vaø thaày Ñinh Khaéc Tö. PHAN NAM * Hoïc sinh khoùa 5
HAI NAÊM SAU … Ñaàu naêm 1969, vì ñaõ lôùn tuoåi, toâi ñöôïc ba xin cho veà “hoïc nhanh” ôû tröôøng Vaên hoùa quaân khu Boán ñeå sôùm keát thuùc chöông trình vaên hoùa vaø thi vaøo Ñaïi hoïc quaân söï. Naêm 1971, toâi veà sö ñoaøn Phoøng khoâng 363, baûo veä vuøng trôøi thaønh phoá Caûng. Töø cuoái naêm 1968, ñeá quoác Myõ phaûi thöïc hieän neùm bom haïn cheá treân toaøn mieàn Baéc. Ñôn vò phaùo cao xaï cuûa chuùng toâi ñoùng ôû ngoaïi oâ, nhieäm vuï chuû yeáu laø huaán luyeän vaø saün saøng chieán ñaáu. Sau Teát ta, vaøo moät ñeâm cuoái thaùng, coù leõ laø ñeâm 30, ñôn vò baùo ñoäng haønh quaân. Ñaõ 10 giôø. Suùng treân vai, ba-loâ khoaùc sau löng, caû ñoaøn quaân laëng leõ ñi trong ñeâm. Tieáng binh khí va chaïm laùch caùch. Trôøi toái nhö böng, buoäc ngöôøi sau phaûi baùm saùt ngöôøi ñi tröôùc. Ñi ñaõ ñöôïc 10km. Trôøi se laïnh nhöng moà hoâi ñaãm löng aùo. Baàu trôøi khoâng traêng, khoâng sao neân khoù maø xaùc ñònh ñöôïc ñang ôû ñaâu. Caû ñoaøn quaân rôøi laøng, voøng ra caùnh ñoàng roäng roài ñi doïc theo con möông thuyû lôïi. Möông roäng hôn chuïc meùt. Saùt bôø möông, thaáp thoaùng moät boùng
* Giaùm ñoác Xí nghieäp Cô khí-Cheá taïo maùy, Vieän Cô hoïc öùng duïng TPHCM.
721
ngöôøi, mình khoaùc aùo tôi, ñaàu ñoäi noùn meâ, chaân loäi buøn, ñang goø löng keùo voù toâm. Bieát caùc chuù boä ñoäi ñang taäp haønh quaân, bí maät quaân söï, neân baùc cuõng chaúng hoûi han. Thôøi chieán maø, ñaâu chaû vaäy! Khi toâi vaø Löôïng ñi ngang qua thì ñuùng luùc baùc vöøa môùi caát moät meû. Nghe tieáng toâm caù nhaûy laùch taùch trong voù, toâi nhanh mieäng: - Nhieàu caù khoâng baùc ôi? - Trôøi laïnh vaø toái theá naøy ít caù laém chuù aï. Vöøa nghe ñaùp lôøi, toâi giaät mình vì gioïng noùi quen quaù. Ñaäp ngay vaøo löng Phaïm Gia Löôïng: “Quay laïi maøy. Coù vieäc!”. Hai ñöùa voäi boû haøng quaân chaïy trôû laïi. Dí saùt maët vaøo baùc, toâi hoûi: - Nghe gioïng baùc quen laém. Coù phaûi… thaày Tö ñaáy khoâng? - Toâi, Tö ñaây. Ai nhö… Phan Nam phaûi khoâng? Theá laø ba thaày troø oâm laáy nhau möøng rôõ. Ruùt thuoác môøi, thaày laéc ñaàu. Bieát chuùng toâi ñang voäi, thaày chæ keå qua, sau khi giaûi taùn tröôøng, thaày veà Kieán An boác thuoác chöõa beänh vì gia ñình voán coù ngheà thuoác gia truyeàn. Thaày heïn khi naøo raûnh qua nhaø chôi… Noùi vaäy thoâi, vì chieán tranh, vì nhieäm vuï môùi, ít ngaøy sau, toâi vaø Löôïng ñöôïc Cuïc Caùn boä goïi veà tröôøng Vaên hoùa Laïng Sôn neân khoâng coù dòp naøo gaëp thaày. HAI MÖÔI NAÊM SAU Naêm 1989, toâi giaûi nguõ, vaøo sinh soáng ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Ñöôïc oâng baø giaø chia cho ít ñaát, toâi döïng ñöôïc ngoâi nhaø caáp boán ñeå ôû. Phía saùt ñöôøng caùi, toâi coøn “veùt vaùy” ñöôïc moät maûnh roäng côõ chuïc meùt vuoâng (maø thôøi aáy quaûn lyù ñaát ñai khoâng chaët nhö baây giôø). Hai vôï choàng döïng ñöôïc moät tuùp leàu laøm quaùn baùn haøng khoâ. Baùn maõi cuõng chaû ñuû chi phí, theá laø quyeát ñònh tìm ngöôøi cho thueâ kieám tieàn hoïc cho caùc chaùu. 722
Moät toái vöøa ñi laøm veà, vôï khoe: “Caùi leàu ngoaøi ngoõ cho thueâ ñöôïc roài. Moät oâng thaày lang chuyeân trò beänh baèng phöông phaùp nhaân ñieän thueâ ñeå ôû vaø khaùm beänh.” Nghe vaäy cuõng möøng, song meät vì vöøa ñi laøm veà, côm nöôùc xong toâi laên quay ra nguû. Saùng hoâm sau, toâi rôøi nhaø ñi töø sôùm, chieàu thì toái mòt môùi veà. Ngaøy naøo cuõng vaäy neân toâi chaúng bieát maët muõi “oâng khaùch” cuûa gia ñình ra laøm sao. Thænh thoaûng veà thaáy vôï khen: “OÂng thaày maùt tay kheùo chöõa beänh, sao maø laém beänh nhaân!” Moät chieàu ñi laøm veà, côm nöôùc xong thaáy ngöôøi khoan khoaùi, toâi laàn ra ngoõ thöû xem oâng thaày lang chöõa beänh ra laøm sao. Nhìn qua cöûa thaáy daêm ba beänh nhaân ñang ngoài chôø ñeán löôït. Coøn oâng thaày thì maét nhaém nghieàn ñang giô hai baøn tay leân maët con beänh. Toâi choät daï, gioáng thaày Tö quaù (?). Toâi ñaèng haéng: - Daï, thaày cho em khaùm aï!
Caùc thaày Hoaøng Vaên, Mai Duy Voïng, Chi Phan vaø Ñinh Khaéc Tö taïi Tp.HCM
723
- Vaâng, nhöng phaûi chôø hai, ba beänh nhaân nöõa môùi ñeán löôït. Nghe ñuùng gioïng thaày, toâi reo leân: “Chaøo thaày Tö. Em Phan Nam ñaây!” - Giôøi aï, taïi sao caùi soá cuûa toâi cöù gaén vôùi em maõi theá naøy. Deã ñaõ hai möôi naêm roài… Xin pheùp beänh nhaân ñang ñieàu trò dôû, thaày quay ra troø chuyeän vôùi toâi. Raâm ran. Thaày ngaïc nhieân hôn khi bieát ñang thueâ nhaø cuûa toâi. Ngay ñeâm ñoù veà, hai vôï choàng quyeát ñònh daønh cho thaày thueâ nhaø vôùi giaù öu ñaõi. NAÊM NAÊM SAU ÑOÙ Ngaøy ñoù toâi ñang laøm cuøng Phan Kyø Baéc taïi Xöôûng Cô khí chính xaùc, Vieän Cô hoïc öùng duïng. Truï sôû taïi 291 Ñieän Bieân Phuû. Saùng ñoù, moät chuù lính chaïy vaøo: “Baùo caùo, coù thaày cuûa seáp ñeán tìm.” Toâi chaïy ngay ra coång thì gaëp thaày vôùi boä maët hôùt haûi: “Bieát em laøm ôû ñaây nhöng baän coâng vieäc maø thaày chöa ñeán thaêm ñöôïc. Nay coù chuyeän muoán phieàn em.” - Coù vieäc gì thaày cöù noùi! – Toâi giuïc. - Thaày daønh duïm maõi môùi mua ñöôïc caùi xe Honda mang bieån soá “giun”1. Xe khoâng ñaêng kyù ñöôïc vì Chính phuû ñaõ caám nhaäp xe Mieân. Ñaønh lieàu mua bieån rôûm gaén vaøo chaïy. Hoâm nay qua ñöôøng Ñieän Bieân Phuû, gaàn cô quan em thì bò coâng an kieåm tra, phaùt hieän ra, hoï ñoøi giöõ xe. Em xem… - Thaày ñeå em tính… Voäi baám maùy goïi thaèng em laø caûnh saùt giao thoâng: Cöùu thaày anh ngay! Nhaän leänh, em coù maët. Maø hoài ñoù deã chöù khoâng
1
Xe nhaäp töø Campuchia veà vaãn mang bieån cuõ, vieát chöõ Mieân.
724
gheâ nhö naêm 2003 naøy; cuøng trong ngaønh noùi vôùi nhau maáy caâu laø xong. Thaày nhaän laïi xe chöù khoâng bò boác giaûi veà quaän. Thaày caûm ôn maõi, song toâi noùi: “Cuõng laø chuyeän ôn nghóa maø. Thaày khoûi lo!”. Sau ñoù thaät laø möøng vì nghe tin caùi xe mang “bieån giun” cuûa thaày ñaõ ñöôïc ñaêng kyù chính chuû! * * * …. Thaày luoân coù maët trong nhöõng buoåi sinh hoaït truyeàn thoáng cuûa khoùa 5. Moãi laàn gaëp thaày, chuùng toâi hay keå laïi chuyeän thaày vöøa daïy moân Ñòa lyù gioûi vöøa laø oâng lang “chöõa meïo” raát taøi. Ngaøy ôû tröôøng, heã ñöùa naøo bò leân leïo ôû maét laø phaûi tìm gaëp thaày. Bò ñau maét naøo thì thaày baét laáy ngoùn troû cuûa tay ñoái dieän vaét qua vai ra sau löng, sôø vaøo ñuùng ñoát soáng. Taïi ñaây, thaày laáy daàu Con hoå saùt truøng, roài ñaùnh gioù vaø leå ra ít maùu. Theá laø khoûi! Boïn toâi phuïc laên, cuõng ti toe hoïc loûm “chöõa meïo” nhö thaày maø khoâng thaáy baïn mình khoûi, thaäm chí coøn phaûi ñeo kính ñen maát maáy ngaøy. Nghó laïi thaáy thaät laø lieàu; trò beänh khoâng thaønh chaéc laø vì hoïc chöa ñeán nôi ñeán choán(?!). Hôn chuïc naêm soáng trong thaønh phoá, thaày coøn truyeàn ngheà vaø trò beänh cho nhieàu thaày vaø caùc baïn tröôøng ta. Ñeán cuoái naêm 2001, ngaøy chuû nhaät 23 thaùng 12, chuùng toâi hoïp maët taïi Khaùch saïn Ba Son, thaày ñaõ ñeán döï. Laàn ñoù thaày baùo tin seõ chuyeån ra Haûi Phoøng. Ñaàu naêm sau, thaày xa chuùng toâi… Nhöng bieát ñaâu ñaáy, soá phaän toâi laïi coù theâm moät laàn baát ngôø ñöôïc gaëp thaày nhö nhöõng laàn tröôùc!? Chuyeän keå laïi ôû nhaø Traàn Baéc Haûi, toái 15-3-2003 P.N
725
Cuoäc gaëp gôõ kyø thuù LAN PHÖÔNG thöïc hieän
Caùch ñaây ñaõ hôn 30 naêm, Kieán Quoác vaø Huyønh Taán Lôïi (nay laø Giaùm ñoác Sôû Coâng nghieäp Quaûng Ngaõi) coù ñeán thaêm thaày Ngoâ Hoàng Chieâu, giaùo vieân chuû nhieäm. Dòp ñoù laø ñaàu Heø 1970, sau kyø thi toát nghieäp. Ve ñaõ keâu ra raû khaép phoá, hoa phöôïng vó ñoû thaém doác Ngoïc Haø. Hai ñöùa ñaïp xe leân Baùch Thaûo roài nghòch ngôïm, thaû cho troâi doác caét ngang ñöôøng ray xe ñieän xuoáng Thuïy Khueâ, sau ñoù ñaïp qua coång ñeà-poâ xe ñieän reõ traùi vaøo laøng. Gian nhaø tueành toaøng cuûa thaày roäng coù baûy meùt vuoâng, naèm saâu trong moät ngoõ nhoû, khoâng xa chaân ñeâ Hoaøng Hoa Thaùm. Möøng rôõ khi thaáy coù troø ñeán thaêm, thaày môøi hai ñöùa ngoài gheù leân caùi choõng tre keâ ngoaøi saân vaø mang aám haõm nöôùc voái roùt ra baùt. Nhôù laïi laàn ñaàu gaëp thaày vaøo moät buoåi saùng laïnh giaù ñaàu thaùng gieâng naêm 1967, khi caû boïn khoaùc aùo boâng roäng thuøng thình, vai ñeo ba-loâ luïc tuïc nhaûy töø treân taàu lieân vaän quoác teá xuoáng ga Queá Laâm. Thaày ñi tieàn traïm vaø chôø ôû ga ñoùn chuùng toâi. Thaày phuï traùch chuùng toâi töø ñaáy cho ñeán khi veà nöôùc hoïc heát lôùp 9… Roài chuùng toâi vaøo boä ñoäi, roài chieán tranh neân 726
khoâng coù dòp gaëp laïi thaày. Sau 1975, moãi ñöùa moãi nôi neân chöa coù dòp veà thaêm thaày cuõ. Cho ñeán taän ñeâm thöù saùu, ngaøy 21 thaùng 12 naêm 2001, nhaân kyû nieäm 57 naêm, ngaøy thaønh laäp Quaân doäi, ngaøy hoäi Quoác phoøng toaøn daân, trong chöông trình “Chieác noùn kyø dieäu” cuûa VTV3, toâi môùi gaëp laïi thaày. Môû ñaàu chöông trình, khi bieân taäp vieân Long Vuõ giôùi thieäu coù moät cöïu chieán binh cuøng döï thi vôùi hai só quan ñang taïi nguõ, camera vöøa chóa vaøo thaày laø toâi nhaän ngay ra. Thaày giaø hôn, vaãn maùi toùc xoaên, vaãn mang caëp kính caän nhöng daùng ngöôøi khoâng thay ñoåi. Chaû hieåu sao, trong hôn 7000 ngöôøi ñaêng kyù döï thi maø Ban bieân taäp laïi môøi ñuùng thaày giaùo cuûa chuùng toâi! Phaûi chaêng ñaây cuõng laø moät ñieàu kì dieäu!? Giaûn dò khoaùc treân mình boä quaân phuïc boán tuùi ñaõ baïc maàu, thaày ñöùng ôû vò trí soá 3. Toâi nhaän ra gioïng thaày vaãn sang saûng nhö ngaøy naøo. Möøng quaù lieàn nhaác ñieän thoaïi baùo cho baïn beø Troãi ôû thaønh phoá môû ti-vi cuøng xem. Voøng ñaàu tieân, anh baïn ôû vò trí soá 1 chieán thaéng. Vì ñaõ gaàn 70, söùc ñaõ yeáu, thaày quay noùn khoâng ñöôïc maïnh nhö hai anh baïn treû. Ñeán voøng thöù hai, thaày laø ngöôøi may maén ñoïc ñöôïc oâ chöõ nhöng laïi khoâng coù ñieåm naøo (vì khi quay, noùn toaøn döøng ôû vò trí “theâm löôït” hoaëc “nhaân ñoâi” khi chöa coù ñieåm). Ñeán voøng thöù ba, thaày quay ñaàu tieân. Treân baûng laø cuïm töø vôùi chín oâ chöõ: teân maø nhaân daân yeâu quyù ñaët cho anh boä ñoäi. Ñeán moät laàn quay thaày bò maát löôït, phaûi nhöôøng cho anh baïn soá 1. Roài caû hai laïi nghæ. Laàn naøy chuùng toâi hy voïng thaày seõ chieán thaéng. Thaàøy quay noùn vaø giaûi gaàn heát caùc oâ chöõ. Long Vuõ nhoeûn mieäng cöôøi: - Coøn oâ chöõ cuoái cuøng, baùc Chieâu ñoïc luoân caû cuïm hay quay tieáp? - Quay tieáp! – thaày traû lôøi khoâng ngaàn ngaïi. 727
Voøng ñaõ quay vaø kim ñaõ döøng ôû oâ “Maát löôït”. Caû tröôøng quay S9 oà leân tieác reû. Tuy khoâng chieán thaéng nhöng thaáy taâm traïng thaày vaãn raát vui. Giaù nhö vöôït qua cöûa naøy thì nieàm vui chaéc seõ coøn taêng gaáp boäi, chaéc chaén trong phaàn phoûng vaán thaày seõ keå veà nhöõng kyû nieäm vôùi luõ hoïc sinh chuùng toâi ôû tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi thôøi chieán tranh choáng Myõ. Tuy vaäy, qua chöông trình, toâi nghó seõ coù nhieàu thaày troø tröôøng ta gaëp laïi thaày! Ngay saùng hoâm sau, toâi ñaõ göûi email nhôø VTV3 tìm ñòa chæ thaày. * * * Moät ngaøy sau, chuû nhaät 23 thaùng 12, lôùp chuùng toâi ôû phía Nam toå chöùc hoïp maët taïi Khaùch saïn Ba Son. Thaày, coâ vaø baïn beø veà döï ñoâng ñuû. Tay baét maët möøng. Caùc thaày coâ ñeàu ñaõ ôû ñoä tuoåi “coå lai hy”, coøn chuùng toâi nhieàu baïn ñang trong quaân
Thaày Ngoâ Hoàng Chieâu ñoùn xuaân môùi 2004
728
nguõ vôùi quaân haøm thöôïng, ñaïi taù vaø ñaûm nhaän nhieàu chöùc vuï quan troïng. Buoåi hoïp maët coøn coù moät söï truøng hôïp tuyeät vôøi, baùc Huyønh Kim Tröông (ba cuûa baïn Huyønh Kim Trung), ñaõ mang ñeán taëng cho Ban Lieân laïc baøi “Kyû nieäm veà Anh huøng lieät só Huyønh Kim Trung”, do chính tay thaày Ngoâ Hoàng Chieâu vieát ñaêng treân nguyeät san Coâng an Nhaân daân soá thaùng 7 naêm 1996, nhaân ngaøy Thöông binh - Lieät só. … Cuoái naêm 1973, treân laøn soùng cuûa Ñaøi tieáng noùi Vieät Nam coù phaùt baøi bieåu döông taám göông laäp coâng xuaát saéc, anh duõng hy sinh cuûa chieán só coâng an treû coù teân Huyønh Kim Trung taïi beán phaø soâng Gianh (maët traän Quaûng Bình). Anh ñöôïc Nhaø nöôùc truy taëng danh hieäu Anh huøng Löïc löôïng vuõ trang. Thoaït ñaàu thaày ngôø ngôï lieäu coù ñuùng laø Huyønh Kim Trung hay laø tröôøng hôïp truøng teân? Coøn teân cuûa haøng traêm hoïc sinh khoùa 5 vaø khoùa 8 tröôøng Troãi thì khoù queân laém. Khi chieán tranh keát thuùc, thaày ñöôïc bieát chính xaùc Huyønh Kim Trung vaø hôn 20 thaày troø nhaø tröôøng ñaõ anh duõng hy sinh. Vaø 24 naêm sau, vôùi tình caûm saâu saéc veà maùi tröôøng vaø hoïc sinh thaân yeâu, thaày ñaõ vieát baøi ngôïi ca ngöôøi hoïc troø coù ñöùc tính trung thöïc, loøng duõng caûm vaø töï troïng ngay töø khi coøn ngoài treân gheá nhaø tröôøng… Chuùng toâi thöïc söï xuùc ñoäng, chuyeàn tay nhau ñoïc baøi baùo ñaõ ñöôïc gia ñình Trung phoâ-toâ laïi caån thaän. Coù chaân trong Ban bieân soaïn cuoán “Sinh Ra Trong Khoùi Löûa” taäp I, toâi chôït naûy ra yù ñònh phaûi ñöa baøi vaøo cho duø saùch ñaõ leân khuoân. Nguyeãn Nam Ñieän (khoùa 6), Giaùm ñoác Xí nghieäp in Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân 2, nhaát trí vôùi ñeà nghò. Vaø vôùi taøi naêng cuûa nhöõng ngöôøi thôï cheá baûn ñieän töû, baøi vieát cuûa thaày ñaõ ñöôïc saép chöõ goïn gaøng ôû nhöõng trang cuoái kòp phoå bieán cho baïn ñoïc. Vaøi ngaøy sau, nhaän ñöôïc thoâng tin töø VTV3, toâi ñaõ noái maùy ngay vôùi thaày. Noùi vaäy ai cuõng theå hieåu thaày troø toâi xuùc ñoäng ra sao khi gaëp nhau… 729
Moät ngaøy gaàn ñaây, thaày ñaõ vieát thö taâm söï: “Sau laàn leân soùng, thaày ñaõ nhaän ñöôïc haøng traêm cuù ñieän thoaïi töø boán phöông goïi veà, ñoàng nghieäp ôû tröôøng Troãi coù, hoïc sinh tröôøng Troãi coù, baïn beø, ñoàng chí… ai cuõng nhaän ra vaø coi nhö ñaõ “gaëp gôõ” thaày. Cho tôùi taän baây giôø, aán töôïng aáy vaãn chöa phai. Heã cöù gaëp ai laø laïi nhaéc ñeán “chieác noùn kì dieäu”, thaäm chí ngöôøi raát laï cuõng caûm thaáy: oâng quen quen. Vui laém, em aï! Coøn laàn em vaø Taán Lôïi ñeán thaêm ôû Thuî Khueâ, ñaõ quaù laâu neân thaày queân. Choã em ñeán thaêm ñaâu phaûi nhaø thaày, luùc ñoù thaày laøm gì coù nhaø. Thaày voán laø daân Thanh Hoùa, coâ cuõng laø quaân nhaân, quanh naêm vaùc ba-loâ theo ñôn vò. Khi coâ xin chuyeån ngaønh, cô quan môùi chæ chaáp nhaän vôùi moät ñieàu kieän: phaûi töï lo laáy choã ôû. Caùi nhaø tueành toaøng aáy laø vôï choàng thaày ñi ôû nhôø ngöôøi ta ñaáy. Roài “caùi khoù loù caùi khoân”, khi tröôøng ta giaûi theå, thaày mua ñöôïc maáy caây goã ôû Laïng Sôn, roài coá tìm mua ñaát vaø laøm nhaø. Roài nghieãm nhieân trôû thaønh chuû ñaát vaø chuû nhaø cho ñeán baây giôø, cuõng laø may!” Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 4-2003 L.P
730
Chuyeän cuõ nhaéc laïi Thu löôïm töø “Quaùn cheø cheùn khoùa 5” ANH THY thöïc hieän Theá laø ñaõ xa tröôøng gaàn 35 naêm, keå töø muøa Heø naêm 1970. Maáy naêm nay, anh em Troãi ôû khu vöïc Goø Vaáp (thaønh phoá Hoà Chí Minh) laïi coù moät thuù vui môùi - uoáng cheø sôùm. “Quaùn cheø cheùn” naèm ôû 187N Nguyeãn Oanh, ngay taïi vaên phoøng cuûa Xí nghieäp Cô khí cheá taïo maùy Phan Nam. (ÔÛû ñaây khaùc caùc quaùn cheø cheùn ôû ngoaøi Baéc laø khoâng phaûi ngoài beät). Lính Troãi nhöõng naêm chieán tranh töøng soáng ôû Thaùi Nguyeân, roài sau ñoù veà Phuù Thoï (hai ñòa danh noåi tieáng veà caùc loaïi cheø, maø ngöôøi mieàn Nam quen goïi laø “traø Baéc”) neân raát saønh thöôûng thöùc. Duøng nöôùc möa pha cheø laø raát toát vaø phaûi ñun soâi ñuû traêm ñoä (khoâng ñuû soâi uoáng seõ bò “ñaùi daét”); phaûi traùng aám cheùn baèng nöôùc soâi, phaûi “röûa” cheøø (cho qua moät laàn nöôùc soâi) roài môùi cheá nöôùc vaøo aám; khi roùt ra cheùn, nöôùc phaûi coù maàu xanh vaø saùnh nhö cheø xanh, vò hôi chan chaùt, uoáng xong phaûi “coù haäu”… Baïn beø töø Haø Noäi vaøo coâng taùc ñeàu khoâng queân mang theo cheø Thaùi (thaäm chí caû cheø Taân Cöông); coù laàn Leâ Bình coøn göûi vaøo “cheø khæ haùi” (maø chaû hieåu coù ñuùng hay khoâng!?) laøm quaø cho “quaùn”. Saùng saùng taïi ñaây vöøa nhaâm nhi cheø cheùn, anh em vöøa “giao ban” nhieàu noäi dung, naøo laø daïo naøy ñoäi Theå coâng ñang laøm thaát voïng anh em nhaø binh, hay chuyeän “maáy caäu” caùn boä cao caáp tham tieàn, aên phaûi baû truøm mafia Naêm Cam, roài caû chuyeän thaày troø chuùng ta ngaøy ôû tröôøng Troãi… 731
Moãi ngaøy moät chuyeän ñaõ taïo neân nhöõng böùc tranh ôû daïng phaùc thaûo vôùi daêm ba neùt chaám phaù. Nieàm vui bình dò vaø saâu laéng bieát bao ñoái vôùi caùc “cöïu quaân nhaân Troãi”. Xin giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc! 1. Kyû nieäm veà thaày Ngoâ Hoàng Chieâu: Thaày ñöôïc ñieàu veà tröôøng ñaàu naêm 1967, khi chuùng ta vöøa ñaët chaân leân Queá Laâm. Thaày voán laø caùn boä trong ñoaøn chuyeân gia tieáng Vieät cho tröôøng Boä binh Ñaïi quaân khu Quaûng Chaâu.
Toå giaùo vieân Vaên ñi thaêm coâng vieân Thaát Tinh Nham, Heø 1967.
Dó nhieân tieáng Trung cuûa thaày trong con maét chuùng toâi laø cöïc “xuya”. ÔÛû Y Trung, thaày veà phuï traùch ñaïi ñoäi 72, khoùa 5. Muøa ñoâng môùi sang, boïn treû chöa quen vôùi caùi reùt cuûa vuøng luïc ñòa xöù haøn ñôùi, khoâng khí aåm thaáp, reùt nhö caét da, moâi ñöùa naøo cuõng nöùt neû, nhieàu ñöùa oám phaûi ñi beänh xaù nhaø tröôøng. Toâi 732
vaø Haø Taêng Laâm (khoùa 4) cuõng naèm trong soá aáy. Muøa ñoâng, nhöõng ngaøy coù naéng laø ngaøy haïnh phuùc, beänh nhaân ñöôïc baùc só, y taù cho ra saân söôûi naéng. Beänh xaù naèm gaàn ñaïi ñoäi 72. Hoâm thaày Chieâu cho chuyeån Ban chæ huy veà phoøng môùi, thaáy toâi vaø Laâm ñang ngoài döôùi goác ñaøo, thaày vaãy tay: “Vaøo ñaây giuùp thaày!”. Chæ vaøo chieác radio mang töø ñôn vò coâng taùc cuõ phaân hieäu Ngoaïi ngöõ, tröôøng Luïc quaân Queá Laâm (Quaân giaûi phoùng nhaân daân Trung Quoác) ñaët ôû Giaùp Sônveà (phaûi to baèng caùi ti-vi Be-rinh ñen traéng), treân naép coù gaén moät daøn quay ñóa (maø hoài ôû trong nöôùc, gia ñình naøo coù boá ñi hoïc Lieân Xoâ veà môùi coù nhöõng chieác maùy hieän ñaïi nhö theá), thaày höôùng daãn hai ñöùa kheânh sang phoøng môùi. Khoå noãi töø choã cuõ sang phoøng môùi phaûi qua moät caùi saân roäng, maáy ngaøy möa ñaõ laøm saân trôn öôùt. Thaáy caùi maùy vöøa to vöøa naëng, chuùng toâi ñaõ lo lo, hai ñöùa kheä neä kheânh roài roùn reùn böôùc… Boãng toâi tröôït chaân vaø giaùng ñít xuoáng ñaát. Chieác radio tuoät khoûi tay, rôi raàm xuoáng saân. Voû ñaøi bò bung ra boán maûnh. Nhìn qua caëp kính caän thaáy hai maét thaày röng röng, ngöôøi thaày run leân, baëm moâi laïi khoâng noùi caâu naøo. Bieát khoâng phaûi loãi cuûa mình nhöng sau ñoù cöù thaáy thöông cho thaày vì löông coù “ba coïc ba ñoàng”, saém ñöôïc caùi ñaøi nhö theá ñeå chôi phaûi taèn tieän gheâ laém. Chaû leõ taïi… soá? – (Chuyeän cuûa Phan Nam). …Naêm hoïc lôùp 9, chuùng toâi veà Höng Hoaù. Thaày Chieâu vaãn laø ñaïi ñoäi tröôûng vaø ñöôïc giao moät khaåu suùng luïc K54. Theo lòch, hoâm ñoù laø ngaøy baûo quaûn vuõ khí. Trong phoøng ñaïi ñoäi, khaåu K54 ñöôïc thaùo ra lau daàu môõ roài laép laïi. Tieän tay, thaày caàm mieáng gieû lau qua beân ngoaøi khaåu suùng. Chaû hieåu sao, thaày giô suùng leân, nheo maét vaø boùp coø. “Paèng”! vieân ñaïn gaêm vaøo töôøng laøm thuûng moät loã. Nghe tieáng noå, toâi chaïy vaøo vaø thaáy thaày ñang voäi ruùt baêng ñaïn ra ñaët xuoáng giöôøng. Roài, khoâng hieåu ma xui thaàn khieán theá naøo, thaày laïi giöông suùng leân ngaém vaøo choã cuõ, 733
boùp coø. “Paèng”!… Sau vuï naøy, thaày aân haän maõi vaø cöù daën ñi daën laïi: Baêng ñaïn khoâng laép trong suùng khoâng coù nghóa laø ñaïn chöa leân noøng. Moät baøi hoïc nhôù ñôøi! - (Chuyeän cuûa Phaïm Nhaát Trung, môùi mang vaøo töø Quy Nhôn). 2. Kyû nieäm veà thaày Leâ Vaên Ñoàng: Boïn treû chuùng toâi raát phuïc nhöõng ai nhieàu taøi leû, maø hình nhö thaày giaùo naøo ôû tröôøng Troãi cuõng “ña naêng”. Thaày Ñoàng daïy moân Vaät lyù laø moät “thaàn töôïng” cuûa chuùng toâi. Ñöôïc nghe keå laïi, thaày ñaõ töøng laø hoïc vieân Só quan Luïc quaân ngaøy tröôøng ôû Coân Minh (Vaân Nam, Trung Quoác). Chaû theá maø thaày laùi xe vaø baén suùng raát taøi. Khi Phaân hieäu caáp III veà Höng Hoùa, thaày ñöôïc giao theâm nhieäm vuï laùi chieác xe Jeep Paåy Ching1, mang töø Trung Quoác veà. Vôùi moân xaï kích thì cuøng vôùi thaày Traàn Sinh, thaày Ñoàng laø moät ngöôøi chænh suùng raát gioûi. Chuùng toâi ñaõ töøng ñöôïc theo thaày leân tröôøng baén (thöïc ra laø moät goùc ñoài vaéng daân) ôû gaàn Dò Naäu, xem chænh suùng. Ñaët khaåu suùng tröôøng CKC leân beä, thaày ngaém nhanh vaø boùp coø. “Paèng”, vieân ñaïn xeù khoâng khí, roài buïi tung sau bia. Heát ba phaùt, nghe tieáng coøi “baùo bia”, hai ñöùa tröïc bia chaïy töø haàm ra kieåm tra veát ñaïn roài ñaëït “væ ruoài” vaøo vò trí ñaïn dính phaát côø baùo ñieåm. Thaày nhìn keát quaû vaø nheï nhaøng caàm chieác côø-leâ nhoû xíu, chænh laïi ñaàu ruoài. Laàn sau baén thì ba phaùt chuïm laïi thaønh hình tam giaùc gaêm vaøo voøng 8, voøng 9 hoaëc dính “hoàng taâm”. Chieàu hoâm ñoù, haøng chuïc khaåu suùng ñöôïc qua tay thaày. Ñöôïc baén baèng nhöõng khaåu suùng thaày ñaõ chænh, ñöùa naøo cuõng vöõng taâm; phaàn coøn laïi chæ laø kyõ naêng cuûa chính mình. Giôø
1
Baéc Kinh.
734
hoïc xaï kích, döôùi caùi naéng chang chang giöõa tröa heø, maëc cho moà hoâi öôùt ñaàm, chuùng toâi thay nhau taäp caùc yeáu lónh ngaém vaø boùp coø. Naèm beân caïnh, chæ caàn nheo maét qua kính kieåm tra laø thaày bieát ñaõ ñaët suùng ñuùng chöa, taàm höôùng choïn ra sao. Thaày daïy chuùng toâi gaéng luyeän sao cho döôùi aùnh naéng maët trôøi, khe ngaém, ñaàu ruoài vaø ñít ñieåm ñen phaûi taïo thaønh “moät sôïi chæ”; luùc ñoù boùp coø laø “baùch phaùt baùch truùng”. Nhöõng yeáu lónh baén, ñöôïc thaày daïy qua nhöõng caâu nghe raát vaàn nhö “tì vai - aùp maù - nín thôû - boùp coø” hay “nín thôû laâu caùi ñaàu luùc laéc”… laøm chuùng toâi raát deã nhôù vaø deã aùp duïng. Laàn kieåm tra keát thuùc moân Xaï kích, haàu nhö ñöùa naøo cuõng ñaït ñieåm khaù trôû leân; rieâng Haï Thanh Xuyeân baén ba phaùt ñaït 30 ñieåm – “nhaát toaøn ñoaøn”! Boïn con trai bò thua ñaønh baøo chöõa: kyõ thuaät toát chöa ñuû maø coøn phaûi coù “beä tì” toát, caùi maø chuùng ta chöa coù(!) - (Chuyeän cuûa Huyønh Taán Lôïi). 3. Kyû nieäm veà thaày Taï Duõng: Ngaøy vöøa leân Haø Baéc, heø naêm 1965, cöù chieàu chieàu, chuùng toâi thaáy moät thaày giaùo troâng raát ñieån trai, da traéng hoàng, raâu quai noùn, maëc aùo “may-oâ ba loã” ñeå loä ra boä ngöïc nôû nang vaø xoàm xoaøm loâng, ñang taäp xaø keùp. Thaày baät toâm, giaõ gioø, ñaùnh laêng raát ñieäu ngheä. Roài vôùi xaø ñôn, thaày coù theå quay voøng “maët trôøi lôùn” nhö vaän ñoäng vieân theå thao duïng cuï. Thaät laø aán töôïng! Hoûi ra thì ñöôïc bieát ñoù laø thaày Taï Duõng laøm ôû phoøng thí nghieäm cuøng chuù Ñöôøng. Thaày Duõng toát nghieäp Sö phaïm Hoùa, vì khoâng daïy tröïc tieáp neân boïn toâi thöôøng goïi thaày laø “chuù Duõng”. Khoâng chæ gioûi theå thao maø chuù söû duïng raát thaønh thaïo caùc nhaïc cuï, töø ñaùnh troáng ñeán ñaøn ghi-ta, ñaøn maêng-ñoâlin, roài thoåi keøn aêc-moâ-ni-ca. Ngaøy ôû Y Trung, thaáy Thieän Nhaân bieát chôi vi-oâ-loâng, theá laø Phan Nam “thuyeát phuïc” anh em ñaïi ñoäi 72 goùp tieàn ra Queá Laâm mua veà cho haén moät caây 735
ñaøn. Chieàu toái, thaáy haén xaùch ñaøn leân chuù Duõng hoïc, ai cuõng möøng. Khi veà haén coøn giaûng giaûi laïi cho baïn beø: thanh vó aùcseâ laøm baèng loâng ñuoâi ngöïa, khi chôi phaûi keùo cho aùc-seâ luoân vuoâng goùc vôùi caàn ñaøn, roàiø caèm phaûi ghì chaët vaøo hoäp ñaøn… Moät laàn nghe chuù Duõng noùi, muoán keùo vi-oâ-loâng thaønh taøi phaûi khoå luyeän ñeán caû chuïc naêm; sôï quaù haén xin chuù sang hoïc keùo aéc-cooùc vaø ñaùnh troáng cho “nhanh thaønh taøi”(!). Khoâng phuï coâng thaày, nhöõng gì hoïc ñöôïc haén cuõng ñoùng goùp cho phong traøo vaên ngheäâ ñaïi ñoäi. (Tuy vaäy, cho ñeán giôø, toâi vaãn khoâng giaûi ñaùp ñöôïc caâu hoûi: Laøm caùch naøo maø caäu “Tröôûng pheä” nhaø ta laïi kheùo “thuoác” ñeå anh em mua ñaøn cho?!). - (Chuyeän cuûa Nguyeãn Taêng Löïc). 4. Kyû nieäm veà thaày Phaïm Vaên Ñieàn: Thaèng cu Kham con thaày Ñieàn (daïy Vaät lyù) nghe anh Chaâu Thanh (cuõng laø hoïc sinh cuûa thaày ngaøy ôû tröôøng Vaên hoùa Laïng Sôn, nay laø Cuïc tröôûng Cuïc Kyõ thuaät Quaân khu 7) giôùi thieäu qua anh Phan Nam tìm vieäc (chaû laø vì noù coù moät cô sôû cô khí ñang “khaùt vieäc”). Ñang caàn ngöôøi xaây xöôûng döôùi Cuû Chi. Thaáy tö caùch noù toát, Nam lieàn kyù hôïp ñoàng nhöng khoâng queân daën: “Quan heä thaày troø laø moät chuyeän, coøn laøm aên laø soøng phaúng vaø chaát löôïïng! Laøm khoâng toát khoâng nghieäm thu vaø “no money” ñaáy!”. Noù traû lôøi: “Laø con thaày Ñieàn, anh khoûi lo”. Ngoài uoáng nöôùc cheø nghe hai anh em baøn baïc, toâi ngaém thaáy cu Kham thaät gioáng thaày, töø lôøi aên tieáng noùi ñeán khuoân maët, daùng ngöôøi. (Luùc noù ñi roài, Nam noùi: “Loït saøng xuoáng nia”! Tuy vaäy, sau maáy thaùng thi coâng, khi nghieäm thu coâng trình thaáy Nam cuõng khoâng ì xeøo gì). Nhôù ngaøy ôû An Myõ (Ñaïi Töø), naêm hoïc 1965-1966, thaày ñöôïc phaân coâng xuoáng daïy Lyù cho ñaïi ñoäi 6. Lôùp hoïc laø nhaø tranh vaùch ñaát, naèm treân ñoài traåu. Thænh thoaûng maùy bay phaûn löïc Myõ treân ñöôøng bay ra 736
Khu Gang theùp neùm bom, baát ngôø laùch qua daõy Tam Ñaûo, xoeït qua ñaàu, khoâng kòp baùo ñoäng laøm caû luõ nhoán nhaùo. Thaày Ñieàn hoâ to: “Ngoài yeân!”, roài lao ra cöûa xem höôùng maùy bay ñeå daãn hoïc troø ra haàm. Heát maùy bay, thaày laïi luøa caû luõ veà lôùp, tieáp tuïc giaûng nhö khoâng coù gì xaûy ra. Trong giôø, thaày daïy raát caån thaän vaø deã hieåu nhöng ngoaøi giôø, thaày thaät hieàn laønh, ít noùi. Vöøa daïy thaày vöøa tham gia quaûn lyù ñaïi ñoäi 6 töø ngaøy ôû Cöûa röøng, cuøng aên moät beáp, cuøng ôû moät nhaø vôùi hoïc sinh neân tình caûm thaân thieát nhö trong gia ñình. Maáy ñöùa nghòch ngôïm cöù goïi laø thaày “Taù Ñieàn” nhöng chaû bao giôø thaày giaän, chæ tuûm tæm cöôøi. Rôøi Trung Haø naêm 1970, thaày coøn ôû laïi tröôøng Vaên hoaù Laïng Sôn cho ñeán khi maáy ñöùa khoùa 7, khoùa 8 ñi chieán ñaáu veà hoïc, giöõa nhöõng naêm 70 vaãn coøn gaëp1. Hoâm roài ñieän thoaïi ra Ninh Giang (Haûi Döông) vaãn nghe thaáy caùi gioïng eà aø chaäm raõi: “Thaày vaãn ñi daïy luyeän thi ñaïi hoïc. Ñôøi vaãn theá, em aï!”. Quaû thaät neáu coù phong danh hieäu “Nhaø giaùo nhaân daân” cho thaày cuõng xöùng ñaùng! - (Chuyeän cuûa Traàn Maïnh Laûnh). 5. Kyû nieäm veà thaày Laõ Khaéc Tieäp: Thaày Tieäp daïy Toaùn cho lôùp 6 vaø lôùp 7 (khoùa 4 vaø 5) töø ngaøy ôû Ñaïi Töø. Thaày coù daùng ngöôøi nhoû, ñoâi maét raát thoâng minh vaø coù veû haøi. Thaày raát vui tính; moãi laàn maø thaày nheo maét cöôøi laø caû lôùp vui laây. Daïy moân Toaùn vôùi toaøn nhöõng coâng thöùc vaø con soá thaät khoâ khan (maø daøi ôi laø daøi, sau daáu phaåy phaûi ñeán chuïc chöõ soá) nhöng baøi giaûng cuûa thaày laïi khoâng heà khoâ chuùt naøo, thaäm chí laïi hôi bò… töôi(!). Trong giôø Toaùn, thaày hay laáy ví duï lieân heä vôùi thöïc teá cuoäc soáng,
1
Xem “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp I, trang 218.
737
thoâng qua moät caâu chuyeän nguï ngoân hay maåu chuyeän tieáu laâm, hoïc xong maø khoâng thaáy nhöùc ñaàu, thaäm chí coøn thaáy “vui nhö hoäi”! Caùc chuyeän nguï ngoân La Phoâng-ten “Con caùo, chuøm nho”, “Quaï khoang vaø bình nöôùc”… hay truyeän cöôøi Traïng Quyønh, Traïng Lôïn… qua thaày maø chuùng toâi ñöôïc bieát. Coù leõ vì vaäy maø trong tö chaát lính Troãi daàn hình thaønh tính haøi höôùc. Chaû theá veà giaø, xa nhau ñeán caû nghìn caây soá nhöng khi nhaác ñieän thoaïi leân, caâu ñaàu tieân laø: “Coù chuyeän cöôøi môùi khoâng?”. Toâi coøn nhôù nhaân kyû nieäm 30 naêm tröôøng Ñaïi hoïc Kyõ thuaät quaân söï (coù ñeán daêm traêm lính Troãi laø kó sö ñaøo taïo töø ñaây), anh em Troãi ñaõ cho xuaát baûn taäp “Tieáu laâm lính thôøi hieän ñaïi”. Ai ñoïc cuõng taám taéc khen vaø hoûi: “Ai daïy caùc caäu maø hay quaù vaäy?”. Chuùng toâi ñaõ nhoeûn mieäng cöôøi: “Ngaøy ôû Troãi, chuùng tôù coù oâng thaày daïy Toaùn teân laø A-phan-ty1 Laõ Khaéc Tieäp. Thaày ñaõ daïy ñaáy…” - (Chuyeän cuûa Nguyeãn Chænh Huaán). 6. Kyû nieäm veà thaày Ñinh Coâng Baéc: ÔÛ tröôøng Troãi coù hai thaày daïy Lòch söû gaàn guõi vôùi chuùng toâi laø thaày Toâ Ngoïc Cöø vaø thaày Ñinh Coâng Baéc. Hai thaày ñeàu to cao vaø thuoäc loøng lòch söû Vieät Nam, lòch söû theá giôùi töø thôøi coå, caän cho ñeán hieän ñaïi… ñeán noãi, giôø leân lôùp haàu nhö khoâng caàn duøng ñeán giaùo aùn vaø khi giaûng thì cöù laøu laøu nhö keå chuyeän. Rieâng thaày Baéc thì ñi cuøng khoùa 5 cho ñeán khi ra tröôøng. Vôùi boïn treû chuùng toâi, thaày quan nieäm chæ daïy vaên hoùa chöa ñuû maø coøn phaûi daïy caû nhaân caùch. Muoán vaäy phaûi “ba
1
Nhaân vaät trong truyeän cöôøi Trung Quoác, luoân ñaû kích quan laïi, ñaáu tranh baûo veä ngöôøi ngheøo, mang laïi tieáng cöôøi cho daân.
738
Caùc thaày giaùo nhoùm Khoa hoïc Xaõ hoäi veà Laïng Sôn, Heø 1971.
cuøng” vôùi caùc em, luoân saùt caùc em ñeå hieåu taâm tö, nguyeän voïng. Khoå noãi khi thaày luoân ñi saùt thì laïi gaây neân khoù chòu cho nhöõng ñöùa hieáu ñoäng, nghòch ngôïm; nhöng thaày vaãn coá gaéng chòu ñöïng. (Giôø nghó laïi caøng thaáy thöông caùc thaày). Khoâng chæ daïy gioûi, toâi coøn nhôù ngaøy ôû tröôøng môùi, thaày coøn döïng cho daøn ñoàng ca lôùp 8 ñi hoäi dieãn tröôøng vôùi baøi: Ñoaøn ta nhö con taàu noái lieàn nhau baêng doác, nuùi, caàu Ñöôøng trôn hay vöïc saâu, quyeát khoâng ngaên nhòp chaân ñi tôùi Moãi böôùc ñi laø moãi thaéng lôïi, quaân xaâm laêng baït vía kinh hoàn Vöôït leân anh em mình ôi...! Thaày thaät laø moät ngöôøi toát buïng vaø taøi naêng; nhöng chaû hieåu sao maõi khoâng ñöôïc “xeùt keát naïp”? Sau naøy nghó laïi thaáy ngaøy aáy thaät aáu tró vaø naëng neà “chuû nghóa thaønh phaàn”. Quaõng giöõa nhöõng naêm 80, moät buoåi sôùm, ra Bôø Hoà chôø xe ñöa leân saân bay Noäi Baøi ñeå bay vaøo Saøi Goøn, toâi thaáy thaày ñang chaïy quanh hoà taäp theå duïc, voäi chaøo thaày. Luùc taâm söï thì bieát, sau naøy thaày veà 739
Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi daïy Söû vaø ñang chuaån bò ñi chuyeân gia ôû AÊng-goâ-la. - (Chuyeän cuûa Tröông Ñoâng Nhaân). 7. Kyû nieäm veà thaày Nguyeãn Vaên Hoùa: Ngay töø ngaøy khoùa 5 veà Suoái Chì, thaày Hoùa ñaõ xuoáng vöøa daïy vöøa quaûn lyù lôùp. Toâi coøn nhôù thaày raát meâ baén suùng. Coù moät laàn, chuù lôïn ñang nuoâi döôùi beáp naëng ngoùt ngheùt moät taï ñoäng ñöïc ñaõ vöôït chuoàng. Chò nuoâi vaø caùc thaày ñuoåi maõi khoâng ñöôïc, noù chaïy tuoát vaøo röøng. Böïc quaù, thaày chaïy veà xaùch khaåu K-54 ra ñoùn ñaàu roài, “poøm” hai phaùt vaøo ñaàu, chuù æn laên quay. Böõa ñoù caû ñaïi ñoäi ñöôïc böõa aên töôi vôùi tim gan vaø “noøng nôïn nuoäc”. Thaày An, thaày Hoùa vaø Luùc chuùng toâi vaøo caáp III, hình nhö moät caùn boä Trung Quoác (ñöùng giöõa) ngaøy ôû trong chöông trình giaùo duïc vaãn coøn tröôøng Y Trung, Ñoâng 1967 ngaïi daïy cho hoïc sinh hieåu bieát veà giôùi tính vaø sinh saûn. Chaéc thaày nghó tö duy nhö vaäy laø sai vaø trong moät tieát hoïc veà sinh saûn toàn taïi, khi trong lôùp coù caû caùc baïn gaùi, thaày vaãn giaûng say söa: “Loaøi caù möïc giao phoái hay laém caùc em aï. Con ñöïc duøng nhöõng xuùc tu cuûa mình vuoát ve vaøo löng con caùi, khi thaáy coâ möïc “lim dim” thì chuù laëng leõ thoø “tay” vaøo laáy tinh truøng trong buïng ra nheï nhaøng boû vaøo buoàng tröùng cuûa möïc caùi…”. Thaày cuûa chuùng ta thaät say meâ vôùi ngheà vaø maïnh daïn truyeàn ñaït, môû roäng söï hieåu bieát cho hoïc troø nhö vaäy ñaáy. Xin caûm ôn caùc thaày! (Chuyeän cuûa Traàn Hieàn).
740
8. Kyû nieäm veà thaày Phaïm Löïc: Thaày Löïc daïy veõ nhöng troâng laïi nhö moät ñoâ vaät, ngöôøi vaïm vôõ, ngöïc nôû nang, baép tay cuoàn cuoän, tay aùo luoân xaén leân saùt naùch. Laø moät ngöôøi con xa queâ höông (queâ thaày ôû taän Hueá, baø meï coøn ôû laïi beân kia bôø Beán Haûi), thaày soáng raát tình caûm. Laø moân phuï nhöng giôø hoïc cuûa thaày luoân mang laïi höùng thuù cho boïn treû, nhaát laø vaøo cuoái giôø, thaày hay keå chuyeän hoaëc haùt cho nghe. Thaày khoâng haùt nhöõng baøi chính thoáng (kieåu nhö cuûa thaày Tuyeán, thaày Quyù) maø thöôøng haùt nhöõng baøi daân ca, ñoàng dao, nhöõng baøi choøi… Toâi coøn nhôù maáy caâu hoø Hueá cuûa thaày: Chieàu chieàu tröôùc beán Vaên Laâu Ai ngoài ai caâu, ai saàu ai thaûm Ai thöông ai caûm, ai nhôù ai troâng...… Hoâm naøo khoâng haùt thì thaày laïi coù moät loâ chuyeän ñeå keå. Heát “Tam Quoác chí” ñeán “Taây Du kyù”, “Thuyû Höû”… vöøa keå thaày vöøa laáy phaán veõ leân baûng minh hoïa caùc nhaân vaät. Laàn ñoù thaày keå: “Ngaøy ñi hoïc ôû tröôøøng Myõ thuaät, thaày phaûi hoïc veõ ñuû caùc loaøi ñoäng vaät, töø ngöïa, hoå, ñeán thoû, nai… vaø caû chuoät. Caùc em ñaõ thaáy con chuoät bao giôø chöa? Xem ñaây!”. Keå tôùi ñaây thaày lieàn keùo cho oáng tay aùo hôû caùnh tay phaûi ra roài töø töø gaäp khuyûu tay laïi cho cô baép noåi leân. Nhanh nhö chôùp thaày giô baøn tay traùi cheùm vaøo baép tay phaûi, “chuoät” noåi leân to töôùng. Caû boïn trôïn troøn maét kinh ngaïc! Thaày luoân coù nhieàu troø haáp daãn laøm chuùng toâi theâm ham hoïc. Thaät laø taøi! Vaø coù leõ ngheä thuaät thu huùt hoïc sinh ñeå truyeàn ñaït kieán thöùc khoa hoïc coøn laø moät ñaëc thuø cuûa thaày, coâ tröôøng Troãi. Cuõng laø ñieàu deã hieåu, bôûi tröôøng coù quaù nhieàu ñöùa… ham vui, nhaùc hoïc! Laàn vöøa roài ra Haø Noäi, toâi coá saép xeáp thôøi gian taït qua thaêm Galery cuûa thaày ôû ngay ngaõ ba ñöôøng vaøo Quaûng Baù. Gioù Hoà Taây thoåi leân maùt röôïi. Rít xong ñieáu thuoác laøo, hôùp moät cheùn cheø maïn, maét lim dim, thaày taâm söï: “Thaày vaãn veõ lieân tuïc vì 741
ñaây laø ñam meâ cuûa cuoäc ñôøi vaø ñeå kieám soáng nöõa. Thaày vöøa veõ vöøa daïy veõ, hoïc sinh ñoâng laém, caû Taây laãn ta. Neáu raûnh thì laïi thaày daïy theâm cho. Veõ cuõng laø moät söï giaõi baøy, em aï!” (Chuyeän cuûa Traàn Kieán Quoác). 9. Kyû nieäm veà thaày Nguyeãn Maïnh Khang: Thaày Khang laøm Chính trò vieân cuûa khoùa 5 töø ngaøy sang Queá Laâm. Laøm chính trò, thaày naøo cuõng ñaïo maïo, khoù gaàn; ngay caû thaày Vuõ Xuaân Thaêng laø trôï lyù Thanh nieân maø vaãn thaáy cöù nghieâm, hoïc sinh ngaïi gaëp. Moät hoâm coù giôø oân taäp Toaùn tröôùc ngaøy thi, caû lôùp ñang xoân xao vì khoâng thaáy thaày Ñoan ñeán thì thaáy thaày Khang oâm caëp böôùc vaøo: “Hoâm nay, thaày Ñoan baän vieäc, toâi leân lôùp thay”. Caû boïn ngaïc nhieân vì töø tröôùc ñeán nay thaày toaøn daïy Chính trò(?). Ngaïc nhieân hôn, hoâm ñoù thaày Khang daïy quaù hay, nhöõng thaéc maéc cuûa hoïc troø ñöôïc thaày giaûi ñaùp ñeán nôi ñeán choán. Ñang töø ngaïc nhieân chuyeån sang khaâm phuïc, ngay chieàu ñoù anh em cöû ngöôøi leân khu giaùo vieân “giaùn ñieäp” thì bieát thaày voán laø giaùo vieân Sö phaïm Toaùn. Thì ra daïy Chính trò chæ laø ngheà tay traùi(!). Theá môùi bieát vôùi caùc thaày tröôøng Troãi thì “nhieäm vuï naøo cuõng hoaøn thaønh, khoù khaên maáy cuõng vöôït qua”! Töø laâu, toâi ñaõ caát coâng ñi tìm thaày. Moät laàn veà thaêm thaày Ñaéc - Hieäu tröôûng tröôøng Lyù Thuôøng Kieät (Haø Noäi) thì bieát thaày laø chaùu hoï, nhöng tieác raèng thaày Ñaéc laïi khoâng coù ñòa chæ trong tay. Maõi tôùi thaùng 4 naêm 2003, lieân laïc ñöôïc vôùi thaày Ñinh Khaéc Tö ôû Haûi Phoøng thì bieát hai thaày cuøng sinh hoaït ôû Hoäi Cöïu chieán binh phöôøng Leâ Chaân. Ñieän thoaïi veà Haûi Phoøng, thaày nhaän ra ngay. Hai thaày troø heïn heø naøy ñoùn thaày ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Xa thaày ñaõ 33 naêm, thaày ñaõ gaàn 70 tuoåi vaø vaãn ñi daïy luyeän thi ñaïi hoïc. Caùc thaày cuûa chuùng ta thaät caàn cuø lao ñoäng! - (Chuyeän cuûa Traàn Hoøa Bình).
742
10. Kyû nieä m veà thaà y Cao Thöôûng: Tröôøng Troãi coù hai thaày teân laø Thöôûng: thaày Nguyeãn Vaên Thöôûng daïy tieáng Nga vaø thaày Buøi Cao Thöôûng daïy Vaên. Sau ngaøy tröôøng Vaên hoùa quaân ñoäi chuyeån töø Laïng Sôn veà Bình Ñaø (Haø Taây) thì thaày Thöôûng “Nga” chuyeån sang daïy cho tröôøng Döï bò bay Khoâng quaân; veà höu, thaày ôû ngay caïnh tröôøng. Coøn thaày Thöôûng “Vaên” thì veà Boä tö leänh Thoâng tin. Taïi ñaây, thaày coøn gaëp laïi moät loâ hoïc sinh Troãi sau khi toát nghieäp Ñaïi hoïc quaân söï ñaõ veà nhaän vieäc. Thaày troø laïi gaëp nhau treân nhöõng neûo ñöôøng. Sau khi nghæ höu, thaày veà laøm taïi moät tröôøng phoå thoâng Trung hoïc daân laäp. Caû cuoäc ñôøi thaày gaén vôùi ngheà daïy hoïc. Ngaøy môùi sang Y Trung, trong tröôøng thì bò dòch vieâm maøng naõo hoaønh haønh (em Nguyeãn Vaên Hoøa bò laây beänh vaø oám cheát), ngoaøi Queá Laâm thì aøo aøo khí theá cuûa Caùch maïng Vaên hoùa. Caùnh “hoàng veä binh” tay ñeo baêng ñoû xaùch Mao tuyeån chaïy khaép nôi laøm caùch maïng. Thaày Thöôûng ngaøy ñoù ñöôïc phaân xuoáng ñaïi ñoäi 72 ñi “ba cuøng” vôùi hoïc sinh. Khoâng xa daãy nhaø cuûa C72 laø caên nhaø cuûa giaùo vieân tröôøng Y Trung, trong ñoù coù caên hoä cuûa moät giaùo vieân Theå thao. OÂng coù ba ngöôøi con gaùi, coâ lôùn laø Thònh Thaønh Bích, coâ sau laø Thònh Dieäp Phong, coøn em uùt thì beù tí ñöôïc chò Phong ñòu treân löng moãi khi ra saân. Laø “haøng xoùm laùng… toûi” vaø ñaõ coù kinh nghieäm daân vaän ngaøy ôû Vieät Baéc neân thaày troø C72 sôùm gaây ñöôïc thieän caûm vôùi gia ñình giaùo sö Thònh. Boãng moät hoâm, caùnh”hoàng veä binh” caàm “saùch ñoû” vaø xaùch thanh la, chieâng troáng goõ aàm ó xoäc vaøo nhaø giaùo sö 743
Thònh. Chuùng luïc tung ñoà ñaïc vaø vöùt saùch vôû, quaàn aùo ra saân. Moät tay ra daùng chæ huy chaïy vaøo loâi thaày Thònh ra saân roài giôû leänh ra ñoïc. Baát ñoàng ngoân ngöõ, nhoùm hoïc sinh Troãi chaû hieåu caäu ñoïc gì nhöng thaáy maët saùt khí ñaèøng ñaèng. Caäu baét thaày quyø xuoáng saân gaïch roài aán leân ñaàu chieác muõ cao vaø nhoïn hoaét (treân coù ghi loaèng ngoaèng chöõ Haùn). Sau ñoù, chieâng troáng laïi goõ aàm trôøi “pheøng pheøng, tuøng tuøng”, chuùng giaûi thaày ñi. Moät ñaùm ñoâng hoïc sinh baùm theo sau nhoå nöôùc boït vaøo thaày roài chöûi bôùi. Nhôø ai ñoù dòch voäi, caùnh lính Troãi môùi bieát noäi dung caâu chöûi laø: “Ñoà theo chuû nghóa xeùt laïi hieän ñaïi. Ñoà phaûn boäi nhaân daân…”. Chuùng coøn vung tay leân hoâ to: “Taû taûo, taû taûo!”1. Boán meï con thaày oâm nhau khoùc nhìn theo maø khoâng hieåu vì sao ñeán noâng noãi naøy! Nghe ñaâu chuùng daãn thaày ñi ñaáu toá ngoaøi thaønh phoá. Chöa bao giôø thaày troø tröôøng Troãi thaáy caûnh naøy. Laï quaù, taïi sao troø laïi daùm ñaùnh thaày. Thaät laø voâ ñaïo! Caûnh loän xoän laøm ai cuõng phaãn noä. Giaùo sö Thònh sau hoâm bò ñöa ñi ñaáu toá veà ñaõ trôû neân laàm lì ít noùi. Ñaàu oâng baïc traéng sau maáy ñeâm khoâng nguû, daùng ngöôøi theå thao ngaøy naøo giôø troâng thaät coøm coõi. “Taïi sao luõ hoïc sinh cuûa mình laïi daùm laøm caùi ñieàu aáy, chuùng coøn nhôù nhöõng luùc mình ñaõ töøng laø thaày cuûa chuùng? Caùi caùch maïng naøy laø caùch maïng gì?” – oâng töï hoûi. Quaû thaät, caûnh gia ñình thaày Thònh tan taùc laøm ai cuõng phaûi ñoäng loøng nhöng caùnh hoïc sinh Vieät Nam chæ bieát chia ñau baèng nhöõng aùnh maét thöông caûm. (Vì hoï ñöôïc phoå bieán: ñaây laø “chuyeän noäi boä” cuûa Baïn!). Nhìn thaùi ñoä aân caàn cuûa nhöõng ngöôøi khaùch Vieâït Nam, oâng nghó, hình nhö caùc thaày giaùo vaø hoïc sinh Vieät Nam raátø hieåu mình, ñoàng caûm vôùi mình.
1
Ñaû ñaûo!
744
Theá môùi bieát trong gian khoå, khoù khaên môùi caàn coù nhau. Caùc baïn Vieät Nam tuy khoâng noùi ra nhöng raát baûn lónh, phaân bieät roõ ñuùng sai. OÂng tin töôûng ôû hoï vaø quyù meán hoï. Vaø thaày Thöôûng daàn trôû neân thaân thieát vôùi gia ñình. Caùi kyû nieäm naøy, gia ñình giaùo sö Thònh nhôù maõi! Thaùng 10 naêm 2003, Phan Nam vaø caùc baïn “ñi tieàn traïm” sang Queá Laâm ñaõ tìm veà Y Trung thaêm gia ñình thaày Thònh. Thaày ñaõ maát, vôï thaày soáng vôùi caùc con trong moät caên hoä thuoäc chung cö cuûa tröôøng. Hoâm ñoù, coâ vaø gia ñình raát caûm ñoäng. Coâ vöøa khoùc vöøa nhaéc laïi chuyeän xöa: “Caùc em hoïc sinh Vieät Nam toát laém!”. Khi Phan Nam laáy “moät veù” ra bieáu coâ, coâ ñaõ töø choái. Phaûi noùi maõi môùi nhaän! (Chuyeän cuûa Leâ Hoøa Bình). Vaøi lôøi nhaén göûi: Khoâng chæ laø “Quaùn cheø cheùn” maø ñòa ñieåm naøy ñaõ chöùng kieán boán, naêm laàn caùc baïn khoùa 5 veà ñaây hoïp maët truyeàn thoáng. Rieâng khoùa 5 coù ñaëc ñieåm, moãi laàn hoïp maët ñeàu môøi ñuû caùc thaày coâ soáng trong Nam cuøng chò Phan Thò Quyeân ñeán döï, (dó nhieân khoâng theå thieáu ñaïi dieän caùc khoùa trong tröôøng). Xin môøi caùc thaày coâ vaø baïn beø neáu raûnh roãi, muoán nhôù veà nhöõng kyû nieäm xöa thì haõy ñeán vôùi chuùng toâi tham gia “giao ban buoåi sôùm”! A.T
745
Laù thö göûi töø Ngheä An Ngaøy 20 thaùng 11 naêm 2002 Caùc thaày coâ vaø caùc em hoïc sinh Tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi thaân meán, Toâi laø Cao Cöï An, giaùo vieân tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, raát xuùc ñoäng göûi thö naøy ñeán caùc anh, caùc chò giaùo vieân vaø caùc em hoïc sinh trong buoåi gaëp maët haøng naêm ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Em Traàn Kieán Quoác ñaõ göûi thö cho toâi nhieàu laàn baùo tin veà buoåi gaëp maët thaân thieát naøy. Nhöng do söùc khoûe coù haïn neân toâi khoâng vaøo gaëp caùc anh chò vaø caùc em trong ngaøy gaëp maët ñaày tình nghóa naøy. Mong caùc anh, caùc chò vaø caùc em hoïc sinh cuõ cuûa tröôøng thoâng caûm! Tröôøng ta thaønh laäp töø nhöõng naêm coù chieán tranh. Toâi ñaõ soáng vôùi caùc em khoùa 5 suoát thôøi gian töø 1965 ñeán 1970. Moãi teân caùc em ñaõ ghi trong cuoán saùch “Sinh ra trong khoùi löûa”, gaén boù vôùi baûn thaân toâi töø nhöõng ngaøy ñaàu, töø nhöõng ngaøy caùc em coøn ôû ñoä tuoåi 14-15, môùi chæ laø nhöõng chuù hoïc sinh caáp II. Roài nhöõng ngaøy ôû Suoái Chì - Ñaïi Töø, ôû Queá Laâm (Trung Quoác), thaày troø soáng vôùi nhau aân tình, thaät khoù queân! Caùc em ñaõ naâng toâi lôùn leân vaø baûn thaân toâi cuõng goùp phaàn naâng caùc em lôùn leân theo kòp vôùi cuoäc soáng vaø söï ñi leân cuûa ñaát nöôùc. Tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi cuûa chuùng ta chæ toàn taïi trong moät soá naêm, coù môû ñaàu nhöng khoâng coù keát thuùc, theá maø söùc soáng cuûa noù thaät beàn vöõng vaø coù tieáng vang maõi maõi. Phaàn lôùn caùc em hoïc sinh thuôû ñoù ñaõ tröôûng thaønh, coù coáng hieán toát. Ñoù laø nieàm vinh döï, töï haøo ñoái vôùi chuùng ta! Hieän nay, toâi soáng ôû vuøng queâ xöù Ngheä. Toâi raát muoán vaøo Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñeå gaëp caùc anh, caùc chò giaùo vieân vaø
746
hoïc sinh cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Cöù gaàn ñeán ngaøy 22 thaùng 12 maø caùc em seõ toå chöùc gaëp maët laø toâi laïi thaáy boài hoài vaø nhôù nhung. Nhöng vì hoaøn caûnh rieâng khoâng cho pheùp toâi ñeán naém tay töøng anh chò vaø caùc em trong buoåi hoïp maët aân tình, saâu saéc naøy! Cuoái thö toâi göûi ñeán caùc anh chò giaùo vieân vaø caùc em hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi ôû phía Nam lôøi chaøo möøng quyù troïng vaø thaân tình. Toâi voâ cuøng nhôù caùc anh chò vaø caùc em. Kyû nieäm 30 naêm ngaøy thaønh laäp tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, toâi coù döï ôû Haø Noäi. Raát vui möøng laø ngaøy ñoù löïc löôïng caùc em hoïc sinh veà döï ñoâng ñuû. Toâi ñaõ gaëp caùc em khoùa 5 vaø caùc em ñaõ thöông yeâu toâi heát möïc, laøm toâi khoâng bieát noùi gì hôn, chæ bieát thöông caùc em vaø mong caùc em lôùn leân, tröôûng thaønh. Xin chuùc caùc anh chò giaùo vieân vaø hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi maõi maõi gaëp nhieàu toát ñeïp trong cuoäc soáng! Nay thö, Cao Cöï An
Sau ñoù thaày troø tieáp tuïc trao ñoåi thö töø cho nhau. Sang naêm 2004, chuùng toâi coù göûi thö cho thaày maø khoâng thaáy traû lôøi, sôï raèng ñaõ thaát laïc? Maõi sau naøy môùi hay suoát naêm qua thaày oám, gia ñình ñaõ ñöa thaày ra Haø Noäi ñieàu trò taïi Vieän quaân y 108. Caùc baïn Troãi laø baùc só ôû ñaây (Baéc Vieät, Thuyø Linh, Duy Anh, Quoác Toaøn…) taän tình chaêm soùc thaày nhöng vì tuoåi giaø söùc yeáu neân beänh khoâng chöõa khoûi. Vaø ñuùng vaøo ngaøy cuoái cuøng cuûa naêm 2004, chuùng toâi nhaän ñöôïc tin buoàn: thaày ñaõ maát taïi Xoùm 2, Chôï Môùi, Dieãn Chaâu, Ngheä An. Baïn Quoác Suûng (khoùa 5) ôû thaønh phoá Vinh ñaõ thay maët thaày troø tröôøng ta ñeán vónh bieät thaày. Chuùng toâi raát aân haän vì khoâng ñoùn ñöôïc thaày vaøo thaêm Thaønh phoá Hoà Chí Minh! B.B.T. 747
Bieát ôn tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi NGUYEÃN MAÏNH KHOAÙT Nguyeân caùn boä Cuïc Nghieân cöùu, Boä Toång tham möu Phuï huynh hoïc sinh
Gia ñình toâi coù hai con hoïc ôû tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi: Nguyeãn Nam Ñieän (khoùa 6) vaø Nguyeãn Thaønh Bieân (khoùa 8). Ñoái vôùi gia ñình chuùng toâi vaø nhieàu gia ñình boä ñoäi khaùc, luùc ñoù, coù con em theo hoïc tröôøng vaên hoùa Nguyeãn Vaên Troãi thöïc söï laø choã döïa caû veà vaät chaát laãn tinh thaàn trong vieäc nuoâi döôõng, daïy doã con caùi. Chieán tranh phaù hoaïi cuûa ñeá quoác Myõ leo thang ra mieàn Baéc, ngoaøi vieäc taøn phaù xaõ hoäi ta veà moïi maët noù coøn uy hieáp nghieâm troïng ñeán söï nghieäp giaùo duïc chung, uy hieáp ñeán vieäc hoïc haønh vaø sinh meänh cuûa con em chuùng ta. Caùc tröôøng hoïc vì theá phaûi sô taùn veà noâng thoân heûo laùnh, thieáu thoán ñuû ñieàu. Caùc gia ñình ñoâng con aên hoïc, phaûi chia seû, xeù leû ra nhieàu maûnh, aûnh höôûng raát nhieàu ñeán tình caûm, kinh teá vaø ñôøi soáng cuûa gia ñình. Rieâng vôùi nhöõng ngöôøi cha, ngöôøi meï ñang chieán ñaáu ôû chieán tröôøng, ngaøy ñeâm ñoái maët vôùi quaân thuø, vôùi soáng cheát, nhöõng ñoàng chí gaùnh troïng traùch cuûa caùch maïng thì caøng lo laéng tôùi con caùi. Söï phaân taâm seõ laøm cho trí tueä khoâng theå taäp trung. Coù moät nhaø tröôøng baûo ñaûm cho con caùi an toaøn, ñöôïc hoïc haønh chu ñaùo laø moät öôùc mô, laø moät nhu caàu böùc xuùc. Noùi Tröôøøng vaên hoùa Nguyeãn Vaên Troãi laø “choã döïa” chính laø yù nghóa ñoù! 748
Khoâng nhöõng nhaø tröôøng chæ laø giaûi phaùp ñoái phoù vôùi tình hình tröôùc maét maø saâu xa hôn, vôùi taàm nhìn chieán löôïc laâu daøi, caùc ñoàng chí laõnh ñaïo Ñaûng, Nhaø nöôùc vaø quaân ñoäi coøn muoán laäp ra moät loø ñaøo taïo caùn boä cho töông lai, ñaëc bieät laø caùn boä quaân söï. Vì vaäy maø nhaø tröôøng ñöôïc toå chöùc töông ñoái quy moâ vaø chu ñaùo (trong tình hình luùc ñoù). Hoïc sinh soáng taäp trung, aên ôû noäi truù, ñöôïc toå chöùc thaønh töøng ñôn vò, coù cô nguõ, quaàân aùo ñoàng phuïc…vv ñaõ laøm cho vieäc quaûn lí hoïc sinh ñöôïc chaët cheõ vaø nghieâm chænh. Ngoaøi noäi dung hoïc vaên hoaù theo chöông trình chung, caùc em coøn ñöôïc reøn luyeän veà yù thöùc lao ñoäng, tinh thaàn kæ luaät, tinh thaàn yeâu nöôùc, neáp soáng chính quy… nhöõng ñöùc tính sô khai nhöng cô baûn veà taøi, ñöùc cuûa ngöôøi caùn boä quaân söï sau naøy. Sinh hoaït cuûa caùc em thöïc söï phong phuù: lao ñoäng xaây döïng laùn traïi, kieám cuûi, taêng gia, vui chôi theå thao, nhaát laø tö duy vaø taùc phong quaân söï laøm cho caùc chaùu phaùt trieån toaøn dieän. Vieäc laáy teân lieät só Nguyeãn Vaên Troãi ñaët cho tröôøng cuõng naèm trong muïc tieâu aáy. Chuùng toâi, moãi laàn leân thaêm con, qua caùc chaùu, ñöôïc nhìn thaáy caùc maàm moáng töông lai cuûa Anh boä ñoäi Cuï Hoà maø caûm thaáy phaán khôûi vaø tin töôûng voâ cuøng. Nhöng trong böôùc ñaàu toå chöùc, khoâng theå khoâng coù thieáu soùt. Vieäc quaûn lí caùc em trong tình hình soáng xa gia ñình, thieáu thoán tình caûm, laïi theâm vieäc vaän duïng reøn luyeän baûn lónh cuûa anh boä ñoäi ñoâi khi coøn cöùng nhaéc, chöa thaät hôïp lí vôùi taâm lí, tình caûm vaø söï hieåu bieát aáu tró cuûa caùc em maø moät soá em coù bieåu hieän chöa thaät ngoan. Toâi xin keå laïi moät chuyeän vui, cuõng laø moät kinh nghieäm: Coù moät laàn, toâi tôùi thaêm thaày giaùo cuûa con mình. Thaày nhaän xeùt: em hoïc toát nhöng vöøa qua coù thieáu soùt ñaõ cuøng maáy baïn ñi “aên caép” cuûa daân. Toâi giaät mình hoûi roõ laïi söï vieäc. Thaày cho bieát laø caùc em ñaõ ñi beû troäm ngoâ. Nghe xong toäi thôû phaøo nheï nhoõm vaø nhôù laïi, ngaøy xöa mình coøn beù cuõng ñaõ coù laàn cuøng 749
maáy baïn ñi haùi troäm böôûi vaø cam quyùt cuûa baø con trong xoùm. Ñoù chæ laø tính hieáu ñoäng vaø tinh nghòch cuûa treû con. Hôn nöõa, “aên caép” vaø “beû troäm ngoâ” thì gioáng nhau veà hieän töôïng nhöng khaùc nhau veà baûn chaát. Taát nhieân vieäc ñoù phaûi giaùo duïc, uoán naén vaø ngaên chaën. Rieâng ñoái vôùi Nam Ñieän, hoài coøn hoïc lôùp 1 ôû Haø Noäi, naêm 7 tuoåi, treân ñöôøng ñi hoïc ñaõ nhaët ñöôïc 5 haøo. Em ñaõ noäp cho coâng an. Chuù coâng an ñaõ vieát cho em moät tôø giaáy bieân nhaän ñeå mang veà cho gia ñình. Tuy nhieân, toâi caøng yeân taâm vì qua söï vieäc ñoù thaáy nhaø tröôøng ñaõ theo doõi raát saùt vaø raát nghieâm ñoái vôùi moïi haønh vi cuûa hoïc sinh. Thaám thoaét ñaõ gaàn nöûa theá kæ, nhaø tröôøng ñaõ giaûi theå, caùc em hoïc sinh ñaõ tröôûng thaønh vaø haàu heát laø caùn boä cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc vaø quaân ñoäi, nhieàu ngöôøi giöõ nhöõng chöùc vuï quan troïng, coù ngöôøi trôû thaønh anh huøng, coù ngöôøi ñaõ hy sinh oanh lieät. Nhöng ñoù môùi chæ laø moät maët, maët chính laø caùc em ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù ñaïo ñöùc toát, soáng chaân chính, nhaân haäu, soáng tình nghóa – tình nghóa vôùi thaày coâø, vôùi beø baïn ñoàng ñoäi, yeâu thöông giuùp ñôõ laãn nhau trong moïi vieäc, ñaëc bieät vôùi nhöõng ngöôøi gaëp tai öông, hoaïn naïn vaø ngay caû vôùi ngöôøi coù sai laàm nghieâm troïng, sa ngaõ. Qua caùc ngaøy hoäi truyeàn thoáng cuûa tröôøng maø toâi ñöôïc môøi döï, qua caùc baøi hoài kí cuûa caùc em trong quyeån “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp I, toâi caøng thaáy thaày troø cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi raát xöùng ñaùng laø nhöõng caùn boä ñöùc, taøi. Ñoù chính laø nhôø söï giaùo duïc truyeàn thoáng ôû gia ñình, söï giaùo duïc cuûa Ñaûng, cuûa caùch maïng, trong ñoù nhaø tröôøng ñaõ ñoùng goùp moät phaàn quan troïng. Thay maët cho caùc gia ñình coù con em hoïc taäp ôû tröôøøng Nguyeãn Vaên Troãi, toâi xin chaân thaønh caûm ôn Ñaûng vaø quaân ñoäi ñaõ toå chöùc vaø chæ ñaïo xaây döïng moät ngoâi tröôøng toát ñeïp nhö theá! N.M.K 750
Gaëp laïi thaày Tieán “Ñòa” sau 34 naêm xa ANH THY thöïc hieän Nhöõng kæ nieäm veà thaày, coâ giaùo trong nhöõng ngaøy ñi hoïc thaät khoù queân, nhaát laø vôùi nhöõng thaày thöôøng sinh hoaït ngoaïi khoùa vôùi hoïc sinh. Daïy moân Ñòa lyù cho khoùa 5 coù thaày Ñinh Khaéc Tö, coøn thaày Nguyeãn Höõu Tieán daïy cho khoùa 6. Thaày Tö thì hay chöõa caùc beänh vaët baèng “meïo” vaø chôi ñaøn maêng-ñoâlin raát hay; coøn thaày Tieán thì thích boùng ñaù. Voán laø hoïc sinh tröôøng Duïc Taøi Hoïc hieäu Lö Sôn, Queá Laâm töø naêm 1953, trong giôø leân lôùp, thaày Tieán hay keå veà thaønh phoá Queá Laâm “sôn thuyû höõu tình”, nôi thaày cuøng nhieàu con em caùn boä sang taù tuùc, hoïc taäp trong nhöõng naêm khaùng chieán choáng Phaùp. Sau ñoù, thaày ñöôïc sang Lieân Xoâ hoïc, nhöng ñuùng thôøi kì “xeùt laïi” neân phaûi veà nöôùc hoïc Sö phaïm. Nhöõng naêm 19671968, thaày veà tröôøng laøm giaùo vieân vaø cuõng laø laàn thöù hai soáng ôû ñaát Queá Laâm. Heø naêm 1968, tröôøng ta trôû veà Höng Hoaù (Phuù Thoï). Caùc baïn khoaù 6 khoâng queân hình aûnh thaày, moãi laàn leân lôùp thöôøng maëc chieác aùo quaân phuïc blu-doâng (chöù khoâng cho aùo trong quaàn nhö thaày Haäu, thaày Tö), coøn treân coå thì gaén ñoâi quaân haøm thieáu uyù ñaõ baïc maøu, bò beû cong moät goùc. Thaày coù em trai – Nguyeãn Nam – laø hoïc sinh khoùa uùt cuûa tröôøng. Ngoaøi nhieäm vuï giaûng daïy, chuù Duyeät - chuû nhieäm Chính trò - coøn giao cho thaày nhieäm vuï toå chöùc ñoäi boùng ñaù cuûa Phaân hieäu caáp III, tham gia caùc hoaït ñoäng theå thao ôû khu vöïc. Thaày 751
xuoáng caùc ñaïi ñoäi tìm nhaân taøi vaø laäp danh saùch, leân lòch luyeän taäp. Thaày ñeà nghò nhaø tröôøng trang bò quaàn aùo, giaày taát ñeå coù theå tham gia ñaù giaûi “chaân giaày” vaø xin pheùp cho caùc caàu thuû ñöôïc nghæ hoïc tröôùc giôø ñeå luyeän taäp. Saân taäp ôû ngay tröôùc nhaø Ban chæ huy phaân hieäu. Sau nöûa tieáng khôûi ñoäng, chaïy theå löïc laø nhöõng baøi taäp “ñaù ma”, taäp chieán thuaät baät töôøng, ñaù goân toâm… Ngaøy ñoù chöa quaù tuoåi 30, thaày sung maõn vaø haêng haùi chæ baûo boïn toâi. Hôn nöõa cuõng laø con em caùn boä (ba thaày laø só quan cao caáp ôû quaân khu Taû Ngaïn) neân thaày raát thoâng caûm vaø bieát caùch “naén” laïi phong caùch soáng “hôi töï do” cuûa boïn treû. Ñang treû laïi maùu hieáu thaéng neân coù baïn trong khi chôi hay ñaùnh nguoäi, gaøi cuøi choû, ñaùnh cuùt hay duøng taêm-boâng giaày ñeå “xöôùc” chaân ñoái phöông… Trong moät traän ñaáu giao höõu vôùi thanh nieân ñòa phöông, coù caàu thuû beân ta chôi thoâ baïo, phaïm luaät 12. Keát thuùc traän ñaáu tuy giaønh ñöôïc thaéng lôïi nhöng thaày ñaõ nghieâm khaéc pheâ bình: “Ñaõ chôi theå thao phaûi coù maùu chieán thaéng, nhöng phaûi chieán thaéng trong danh döï. Neáu caùc em chæ chaêm chaêm chôi xaáu ñoái phöông thì khoâng theå taäp trung laøm baøn, ngöôøi xem seõ cheâ cöôøi. Hôn nöõa, töøng em coù kó thuaät caù nhaân toát chöa ñuû maø toaøn ñoäi phaûi coù loái chôi taäp theå, phaûi chôi haøo hoa, phong nhaõ, phaûi heát söùc cao thöôïng. Phaûi thaéng sao cho ñoái phöông taâm phuïc, khaåu phuïc vì boùng ñaù khoâng chæ laø theå thao maø coøn laø moät moân ngheä thuaät!”. Nhôø coù ñöôïc loái ñaù ñoàng ñoäi vaø tinh thaàn thi ñaáu cao thöôïng maø ñoäi boùng döôùi söï chæ ñaïo cuûa thaày ñaõ chieán thaéng tröôùc ñoäi tuyeån Tröôøng caáp III Huøng Vöông, thaéng Tuyeån thanh nieân Tam Noâng vaø thuû hoaø vôùi caû Ñaïi hoïc quaân söï. Taám aûnh ñoäi boùng ñaù naêm hoïc 1968-1969 ñöôïc Traàn Tuaán Sôn löu giöõ vaø ghi laïi traän ñaáu vôùi Ñaïi hoïc quaân söï trong cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa”. Tieác raèng hoâm ñoù vaéng maët thaày 752
Gaëp laïi thaày Tieán sau 34 naêm xa.
Tieán. Heø naêm 1970, tröôøng ta giaûi theå, thaày vaø thaày Thích ñöôïc ñieàu veà Hoïc vieän quaân söï cao caáp ôû Böôûi. Caû nöôùc coù chieán tranh, chuùng toâi maát lieân laïc vôùi thaày… Thaät voâ tình, ngaøy chuû nhaät - 19 thaùng 9 naêm 2004, trong cuoäc hoïp maët kyû nieäm 55 naêm Quoác khaùnh Trung Quoác vaø giao löu vôùi caùn boä Toång laõnh söï taïi Nhaïc vieän thaønh phoá Hoà Chí Minh, chuùng toâi gaëp laïi thaày. Thaày troø oâm laáy nhau möøng rôõ. Troâng thaày ñaõ giaø, raâu toùc baïc nhieàu. Thaày ñaõ qua tuoåi 64 vaø ñang sinh soáng taïi thaønh phoá bieån Nha Trang1. Anh em caùc khoùa coù maët keùo ra ngoaøi hoäi tröôøng haøn huyeân vaø chuïp aûnh
1
Ñòa chæ: 10/26 Lyù Töï Troïng, phöôøng Loäc Thoï, thaønh phoá Nha Trang. Thaày saün saøng ñoùn tieáp thaày troø tröôøng ta, neáu ai coù dòp qua Nha Trang.
753
löu nieäm vôùi thaày. Chuùng toâi coøn ñöa thaày leân chaøo coâ Thuïc, thaày Voïng… Thôøi gian troâi qua nhanh quaù! “Choác ñaõ… ba möôi maáy naêm trôøi”! Tröa hoâm ñoù, caùc baïn khoùa 8 môøi hai thaày ra nhaø khaùch Chính phuû ôû Dinh Thoáng Nhaát uoáng bia möøng hoäi ngoä. Khi nhaéc laïi chuyeän xöa, thaày khoâng queân keå teân töøng caàu thuû trong ñoäi tuyeån: “… Sau naøy caùc em Tuaán Sôn, Ñöùc Duõng, Vaên Huøng veà ñaù cho Coâng an Haø Noäi. Ngaøy ñoù kieám ñöôïc veù ñi xem traän Theå Coâng, Coâng an, Ñöôøng saét; nhaát laø caùc traän ñaáu quoác teá khoù laém. Vaäy maø Tuaán Sôn vaãn ñeå daønh caëp veù cöûa soá 1 cho thaày. Thaät caûm ñoäng!... Caùc em aï, tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ngaøy ñoù coù khaùc naøo Vaên Mieáu Quoác Töû Giaùm. Hoïc troø laø con em caùch maïng, ñoäi nguõ giaùo vieân nhaø tröôøng vôùi ñaïo ñöùc vaø trình ñoä chuyeân moân cao, khoâng tröôøng naøo coù. Nhaø tröôøng ñöôïc toå chöùc ñuùng theo moâ hình quaân söï… Kyû nieäm nhöõng ngaøy ôû tröôøng thaät khoù queân!”. Ai ñoù xen vaøo: “Caùc thaày coâ ñaõ ñaøo taïo ra moät theá heä hoïc troø keá tuïc xöùng ñaùng truyeàn thoáng cha anh. Chuùng em coù theå töï haøo maø noùi raèng, khoâng coù ñöùa naøo trong boïn em dính vaøo tham nhuõng, hoái loä hay bò tha hoaù. Ñoù chính laø giaù trò nhaân baûn cao nhaát!”. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ngaøy 19-9-2004 A.T
754
Toâi sinh hoaït truyeàn thoáng vôùi khoùa 5 Coâ giaùo PHAÏM THÒ THUÏC
Toâi khoâng tröïc tieáp daïy vaên hoùa khoùa 5, song caùc em khoùa 5 ñaõ ñeå laïi trong toâi tình caûm saâu ñaäm. Ngaøy coøn ôû Haø Noäi, Phan Ñình Nhaân trong Ban lieân laïc tröôøng Thieáu Sinh Quaân Nguyeãn Vaên Troãi luoân luoân quan taâm ñeán toâi. Moãi laàn hoïp tröôøng, hay ma chay, cöôùi xin trong gia ñình giaùo vieân vaø caùc baïn, ñeàu khoâng queân coù lôøi môøi toâi. Moãi laàn gaëp Nhaân caâu hoûi ñaàu tieân vôùi toâi laø: “Chaøo coâ! Laâu nay söùc khoûe coâ theá naøo? Coù khoûe khoâng aï? Coù ñieàu kieän chaùu seõ ñeán thaêm coâ”. Toâi nhôù ngaøy ôû Queá Laâm, muøa ñoâng ñeán, Nhaân ñoäi muõ boâng luùc naøo cuõng boû hai tai muõ xuoáng, khoâng buoäc daây troâng raát “buïi” vaø nghòch ngôïm. Giôø ñaây, Nhaân ñaõ laø caùn boä chöõng chaïc, coù trieån voïng cuûa thaønh phoá Haø Noäi. Naêm 1997, toâi vaøo sinh soáng vôùi con trai ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Töø ñoù cöù ñeán Ngaøy thaønh laäp Quaân ñoäi laø Phan Nam, Kieán Quoác laïi thay maët khoùa, môøi vôï choàng toâi tôùi döï hoïp. Moãi laàn hoïp maët, toâi ñöôïc gaëp laïi nhöõng ngöôøi anh, nhöõng ñoàng nghieäp thaân thieát nhö anh Ñoã, anh Voïng, anh Tö, 755
anh Ñieàn, anh Vaên, thaày Chinh, thaày Hoàng Tuyeán… ÔÛ ñaây coøn coù anh Phaïm Ñình Troïng hoïc vôùi toâi töø lôùp 8 ñeán lôùp 10 (tröôøng Leâ Hoàng Phong, Nam Ñònh); cho neân baïn cuõ gaëp laïi, ngoaøi chuyeän kæ nieäm ôû tröôøng Troãi coøn laø chuyeän ñoàng moân caáp III, thaät laø vui! Rieâng anh Traàn Höõu Thanh, cuøng nhoùm Söû -Ñòa caáp II, giôø ñaây khoâng coøn nöõa. Anh em gaëp nhau haøn
Caùc thaày coâ, chò Quyeân vaø ba meï lieät só Huyønh Kim Trung luoân coù maët sinh hoaït truyeàn thoáng cuøng khoùa 5 taïi Tp.HCM.
huyeân thaêm hoûi söùc khoûe, chuyeän tuoåi giaø, tình hình gia ñình, vôï con, chaùu noäi, chaùu ngoaïi… Thaät laø caûm ñoäng! Caùc em khoùa 5 giôø ñaây laø nhöõng só quan cao caáp trong löïc löôïng vuõ trang, nhöõng caùn boä nhaø nöôùc chöõng chaïc, thoâng minh vaø naêng ñoäng. Nhöng ôû caùc em vaãn ñaày aép tình nghóa vôùi thaày troø, vôùi baïn beø. Khoùa 5 ôû phía Nam coù nhöõng göông maët tieâu bieåu nhö Nguyeãn Thieän Nhaân - moät caùn boä chuû choát, coù nhieàu höùa heïn, vôùi göông maët thoâng minh coù chuùt ñaïo maïo 756
nhöng soáng raát chaân tình (khi naøo gaëp coâ cuõng hoûi thaêm söùc khoûe). Vôï Thieän Nhaân laø Hoøa Bình (hieän laø Phoù giaùm ñoác Beänh vieän Thoáng Nhaát), ñaõ giuùp ñôõ toâi nhieàu trong thôøi gian ñieàu trò beänh ôû ñaây. Traàn Kieán Quoác, tröôûng Ban Lieân laïc, thoâng minh, soâi ñoäng, chaân tình, chu ñaùo, laø nhaø doanh nghieäp coù baûn lónh, trieån voïng. Phan Nam, moät giaùm ñoác ñoân haäu, phuùc ñöùc, saün saøng giuùp thaày coâ vaø caùc baïn luùc gaëp khoù khaên. Chænh Huaán - moät “Paven” cuûa Vieät Nam. Taám göông vöôït leân soá phaän cuûa Huaán ñaõ goùp phaàn laøm toâi coù theâm nghò löïc vöôït qua beänh taät hieåm ngheøo. Khoùa 5 phía Nam coøn nhieàu göông maët khaû aùi khaùc nhö Ñoâng Nhaân, Hoøa Bình, Ñoân Hoøa, Ñoân Haø, Theá Thònh… vaø nhieàu baïn nöõa maø toâi khoâng keå heát ñöôïc. Moãi laàn sinh hoaït vôùi khoùa 5, toâi nhö ñöôïc xem laïi cuoán phim tö lieäu veà tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. Taát caû hieän leân trong kyù öùc cuûa toâi. Gaëp nhau thaày troø taâm tình roài cuøng haùt vang caùc baøi haùt truyeàn thoáng cuûa nhaø tröôøng, cuûa Toå quoác, cuûa nöôùc baïn Trung Hoa. Caùc em ñöa caû vôï con ñeán döï, roài taëng quaø cho coâ, thaày nhaân Ngaøy Nhaø giaùo vaø Teát Nguyeân ñaùn. Cuoái phaàn sinh hoaït bao giôø cuõng toå chöùc moät böõa lieân hoan maën giaûn dò, tieát kieäm nhöng thaät aân tình. Xin caûm ôn khoùa 5 ñaõ ñeå laïi trong taâm trí toâi nhöõng tình caûm saâu ñaäm giöõa coâ giaùo vaø hoïc troø, tình chò em, tình ñoàng nghieäp. Toâi seõ maõi khoâng bao giôø queân! Nam Caùt tieân, moät chieàu möa, 10-2003 P.T.T
757
Cuoäc ñôøi toâi vôùi caùc em hoïc sinh tröôøng Troãi PHAN THÒ QUYEÂN Vôï anh huøng lieät só Nguyeãn Vaên Troãi
Ñaàu heø naêm 1969, toâi ñöôïc toå chöùc ñoùn ra Baéc theo ñöôøng Campuchia. Ra ñöôïc maáy ngaøy, ñuùng hoâm sinh nhaät Baùc, toâi vaø chò Nguyeãn Thò Chaâu ñöôïc chuù Leâ Toaøn Thö (phoù tröôûng Ban Thoáng nhaát Trung öông) ñoùn vaøo Phuû Chuû tòch möøng thoï Baùc. Thaät laø moät haïnh phuùc baát ngôø! Cuõng töø ñoù, cuoäc ñôøi toâi gaén lieàn vôùi gia ñình coâ chuù Leâ Toaøn Thö suoát nhöõng thaùng naêm soáng vaø hoïc taäp treân ñaát Baéc cho ñeán ngaøy trôû veà Nam. Ngaøy ñaàu ñöôïc ñoùn veà thaêm coâ chuù ôû 57 Phan Ñình Phuøng, baø vaø caùc em ñoùn tieáp toâi nhö moät ngöôøi chaùu, moät ngöôøi chò ñi xa, nay môùi trôû veà. Nhaát laø khi coâ Thö giôùi thieäu caùc em Taát Thaéng, Taát Thònh vaø Taát Tuaán laø hoïc sinh tröôøng Thieáu sinh quaân mang teân choàng toâi thì chò em caøng trôû neân thaân thieát. Cöù ngaøy nghæ chuû nhaät, töø nôi sô taùn, toâi ñaïp xe maáy chuïc caây soá veà thaêm coâ chuù, coù chuyeän gì môùi laø maáy chò em taâm söï. Maáy ñöùa coi toâi nhö chò caû trong nhaø. Qua caùc em maø toâi bieát ñöôïc nhaø tröôøng ñang daïy doã, ñaøo taïo moät theá heä con em caùn boä caùch maïng, chuaån bò cho ngaøy mai. Naêm 1973, khi toâi laáy choàng, coâ chuù cuõng ñaõ ñöùng ra toå chöùc ñaùm cöôùi ngay taïi soá nhaø 57. Vì ñieàu kieän chieán tranh vaø töø naêm 1970, tröôøng ta giaûi theå maø ngaøy ôû ngoaøi ñoù toâi khoâng coù dòp leân thaêm thaày, coâ 758
cuøng caùc em. Quaû thaät cuõng aùy naùy vì bieát ñaây laø nhaø tröôøng ñaàu tieân ôû mieàn Baéc (maø hình nhö caû nöôùc) ñöôïc mang teân anh Troãi. * * * Ñaát nöôùc thoáng nhaát, naêm 1976, toâi trôû veà thaønh phoá tieáp tuïc hoïc Kinh teá ñeán naêm 1979 thì toát nghieäp. Gia ñình coâ chuù Thö cuõng chuyeån vaøo Nam vaø laø ñòa chæ thöôøng xuyeân qua laïi cuûa vôï choàng toâi. Cuõng töø ñaàu nhöõng naêm 80, thaày troø tröôøng Troãi ôû thaønh phoá tìm gaëp nhau vaø toå chöùc caùc buoåi hoïp maët truyeàn thoáng. Caùc em Taát Thaéng, Taát Tuaán baùo toâi tin naøy. Töø ñoù toâi luoân coù maët sinh hoaït hay cuøng caùc em vieáng thaêm moä anh Troãi. Ñeán vôùi caùc em - toâi ñöôïc xem nhö moät baø chò caû cuûa tröôøng, coøn vôùi caùc thaày coâ - toâi ñöôïc coi nhö moät hoïc troø lôùn. Coù nhieàu kæ nieäm keå töø ngaøy cuøng sinh hoaït vôùi caùc em nhöng laàn ñöôïc môøi ra Haø Noäi, naêm 1993, laøm toâi nhôù maõi. Ñaàu thaùng 10, Ban Lieân laïc phía Nam cöû em Döông Minh mang giaáy môøi hoïp maët cuøng veù maùy bay tôùi cho toâi. (Sau naøy môùi bieát tieàn veù maùy bay do caùc em töï ñoùng goùp, ñeå thaày troø phía Baéc coù dòp gaëp toâi). Khi vöøa xuoáng saân bay Noäi Baøi ñaõ thaáy caùc em chôø ôû cöûa. Laàn ñaàu tieân gaëp maët maø thaáy caùc em thaân thieát nhö quen bieát töø laâu. Ai cuõng hoûi thaêm xem toâi ñi ñöôøng coù meät, coù thích nghi vôùi khí haäu noùng aåm ôû ngoaøi naøy. Buøi Vinh vaø Phan Ñình Nhaân laáy xe ñöa toâi veà Haø Noäi. Suoát doïc ñöôøng, chò em ríu rít troø chuyeän. Naêm tröôùc toâi ñaõ gaëp baùc Quyønh - Chính uyû, khi baùc ñöôïc caùc em tröôøng Troãi phía Nam môøi vaøo thaêm. Hoïp maët laàn naøy, toâi ñöôïc gaëp laïi baùc vaø nhieàu thaày coâ cuøng caùc em ôû phía Baéc. Caûm ñoäng nhaát laø khi baùc Quyønh cho goïi toâi leân 759
ñöùng caïnh ñeå giôùi thieäu: “Xin giôùi thieäu vôùi caùc ñoàng chí vaø caùc chaùu, ñaây laø chò Quyeân, vôï anh Troãi maø Tröôøng ta ñöôïc vinh döï mang teân…”. Khi phaûi ñaùp leã, toâi ngheïn ngaøo khoâng noùi leân lôøi. Laàn ñoù caâu hoûi “vì sao nhaø tröôøng giaûi theå ñaõ maáy chuïc naêm maø tình thaày troø, baïn höõu vaãn gaén boù?” cuûa toâi ñaõ ñöôïc giaûi ñaùp. Sau buoåi hoïp maët, em Vinh (hoïc sinh khoùa 8) ñang coâng taùc ôû Ban Cô yeáu Trung öông, môøi baèng ñöôïc toâi veà thaêm nhaø ôû khu taäp theå Thaønh Coâng. Boá meï em ñoùn tieáp toâi aân caàn nhö vôùi ñöùa con ñi xa, nay trôû veà nhaø. Tình caûm aáy laøm toâi nhôù maõi. Ban Lieân laïc coøn phaân coâng em Thaéng Lôïi, chaêm soùc toâi. Khi caàn ñi thaêm vieáng ai, em mang xe ñeán ñoùn ngay. Saùng thöù baûy, 23 thaùng 10, bieát toâi saép veà Saøi Goøn, Lôïi ñaùnh xe laïi môøi: “Nhöõng naêm chieán tranh chò khoâng nhieàu thôøi gian raûnh roãi, thoáng nhaát roài laïi quay veà Nam. Hoâm nay em ñöa chò ñi vieáng Baùc vaø thaêm hoà Hoaøn Kieám”. Leân ñeán Ba Ñình, hai chò em hoøa cuøng doøng ngöôøi xeáp haøng vaøo Laêng vieáng Baùc. Kyû nieäm ba laàn gaëp Baùc naêm naøo laïi troãi daäy trong toâi, khi ñi voøng quanh thi haøi Baùc, toâi khoâng sao caàm ñöôïc nöôùc maét. Xuùc ñoäng quaù! Sau ñoù, Lôïi chôû toâi ra Bôø Hoà. Haø Noäi ñaõ vaøo thu, tieát trôøi se laïnh, toâi phaûi khoaùc theâm caùi aùo len moûng. Tôùi Bôø Hoà môùi caûm thaáy söï oàn aøo naùo nhieät choán ñoâ thò döôøng nhö khoâng coøn. Khoâng khí quanh hoà trong saïch, thoang thoaûng ñaâu ñaây muøi hoa söõa. Gioù thu nheø nheï. Thaùp Ruøa laëng leõ in boùng xuoáng maët hoà xanh ngaét, laên taên maáy gôïn soùng. Ngay cöûa ñeàn Ngoïc Sôn söøng söõng Thaùp Buùt vöôn leân nhö muoán chaám phaù nhöõng neùt thö phaùp leân trôøi cao. Caàu Theâ Huùc sôn son cong cong daãn hai chò em vaøo ñeàn. Xen trong nhöõng vò khaùch thaäp phöông, coù nhöõng cuï oâng khoaùc aùo daøi the, ñaàu ñoäi khaên xeáp, cuøng nhöõng cuï baø ñaàu vaán toùc, khoaùc treân mình aùo daøi luïa 760
Chò Phan Thò Quyeân vaø baïn Thaéng Lôïi thaêm hoà Hoaøn Kieám, ngaøy 23-10-1993.
naâu, caàm treân tay nhöõng theû höông vaøo thaép trong ñeàn. Caûnh ñeàn trang nghieâm, u tòch, beân trong nghi nguùt traàm höông. Laàn ñaàu tieân, toâi ñöôïc chieâm ngöôõng cuï Ruøa ñaët trong hoøm kính. Ñoàn raèng, chính cuï ñaõ ñoùn thanh göôm töø treân tay vua Leâ traû veà vôùi hoà. Quanh bôø, nhöõng caønh ña, caønh si thaû reã xuoáng maët hoà. Hai chò em tranh thuû chuïp maáy poâ aûnh kyû nieäm. Lôïi coøn ñöa toâi ñi maáy nôi mua saém. Ñaõ tröa, em giuïc veà aên côm keûo meï ñôïi. Toâi coøn nhôù nhaø em khoâng xa Hoà Göôm vaø gaàn coång Thaønh. Vöøa döïng xe ôû cöûa, meï em ñaõ ra ñoùn. Coâ chuøi tay vaøo taïp deà vui veû noùi: “Nghe em noù baûo chò ra hoïp tröôøng, coâ cöù giuïc phaûi ñoùn chò veà chôi. Thoâi, röûa chaân tay roài vaøo aên côm!” Nhìn treân baøn aên ñaõ thaáy baøy maáy ñóa buùn, rau thôm vaø baùt nöôùc chaám. Muøi thòt nöôùng, muøi rau soáng vaø nöôùc maém pha chanh ôùt 761
thôm löøng laøm chò em toâi theâm ñoùi coàn caøo. Khi caû nhaø ñaõ ngoài vaøo maâm, coâ môùi noùi: “Bieát chò laø daân goác Haø Taây nhöng ñi xa ñaõ laâu, neân coâ chuaån bò moät böõa aên ñaëc saûn nhöng raát daân daõ ñeå ñoùn chò. Cuõng ñôn giaûn thoâi, khoâng maát nhieàu thôøi gian, chôï buùa cuõng ngay ñaây. Chò em aên ñi keûo nguoäi!” Noùi roài coâ gaép nhöõng loïn buùn traéng cuøng thòt nöôùng, rau thôm cho vaøo baùt toâi. Nhìn cöû chæ chaêm soùc cuûa coâ laøm toâi nhôù ngay ñeán meï ôû nhaø. Sao caùc baø meï Vieät Nam gaàn guõi vaø roäng tình thöông ñeán theá! Vöøa aên coâ vöøa keå laïi chuyeän cuõ: “Naêm 1964, nghe tin boïn chuùng heøn haï xöû baén anh Troãi, caû nöôùc suïc soâi. Cô quan, tröôøng hoïc, ñôn vò boä ñoäi ñeàu laøm leã truy ñieäu vaø laäp baøn thôø anh. Naêm sau, caùc coâ coøn ñöôïc ñoïc taùc phaåm “Soáng Nhö Anh” töø mieàn Nam göûi ra cuûa nhaø vaên Traàn Ñình Vaân, bieát theâm nhieàu veà cuoäc ñôøi cuûa anh Troãi vaø chaùu. Caùc coâ raát thöông Quyeân vaø cöù hoûi nhau, khoâng hieåu sau naøy chaùu soáng ra sao. Ngaøy ñoù, caû nöôùc coù chieán tranh, gia ñình coâ cuõng nhö gia ñình caùn boä, boä ñoäi ôû mieàn Baéc ñaõ göûi con em cho quaân ñoäi. Quanh nhaø coâ, khu 16A, khu 37 Lyù Nam Ñeá, ñeàu cho con leân tröôøng. Em Lôïi nhaø coâ ngaøy aáy beù nhö caùi keïo, môùi hôn 10 tuoåi, göûi em ñi roài maø cöù lo. Thaät ra luùc baáy giôø cha meï cuõng chæ nghó, cho boïn treû ñi sô taùn traùnh bom traùnh ñaïn. Nhöng sau naøy môùi thaáy heát söï nhìn xa troâng roäng cuûa Ñaûng vaø quaân ñoäi - chuaån bò löïc löôïng keá caän cho töông lai. Baùc Hoà baûo phaûi ñaët teân tröôøng laø Nguyeãn Vaên Troãi ñeå caùc em noi theo göông duõng caûm cuûa anh. Ñaây khoâng chæ laø nieàm töï haøo cuûa thaày troø nhaø tröôøng maø coøn laø nieàm vinh döï cuûa cha meï hoïc sinh nhö coâ. Tröôøng Thieáu sinh quaân ñaõ nuoâi döôõng, giaùo duïc, reøn luyeän caùc em neân ngöôøi vaø caùc em khoâng phuï coâng ôn aáy. Ñeán nay, ña soá hoïc sinh Troãi ñeàu trôû thaønh nhöõng caùn boä tin caäy cuûa Ñaûng.” 762
Coâ coøn chæ daãn toâi caùch choïn buùn coù sôïi sao cho ngon, öôùp thòt sao cho thôm, pha nöôùc maém vôùi toûi ôùt sao cho vöøa mieäng ngöôøi aên, phaûi coù caû chaû baêm cuøng thòt nöôùng ñeå cho ngöôøi aên ñôõ ngaùn… Ñaõ laâu laém, toâi môùi coù böõa côm gia ñình thaân maät vaø ngon mieäng ñeán nhö vaäy! Böõa côm ñaõ trôû thaønh moät kyû nieäm khoù queân trong ñôøi. Thaùng 10 naêm 1994, maáy chò em leân thaêm moä anh Troãi. Thaáy moä xaây ñaõ laâu, möa naéng ñaõ laøm cuõ kó beà maët, coù em ñeà xuaát ñoùng goùp xaây laïi moä anh. Noùi roài, caùc em phaùt ñoäng caùc khoùa ñoùng goùp vaø giao cho moät nhoùm leân thieát keá. Ngaøy baûn veõ hoaøn thaønh, caùc em trong Ban Lieân laïc ñeán trình baøy phöông aùn thi coâng. Toâi thöïc söï ngôõ ngaøng vaø caûm ñoäng vì thaáy caùc em noùi laø laøm. Nhöng vì nghe noùi nghóa trang Vaên Giaùp seõ naèm trong quy hoaïch neân gia ñình khoâng ñoàng yù xaây laïi. Tuy vaäy, trong loøng toâi caûm thaáy söï thaân thieát, gaàn guõi cuûa caùc em vaø caûm phuïc suy nghó, haønh ñoäng trong saùng aáy! Thaùng 10 naêm 2003, ñuùng dòp gioã laàn thöù 39 cuûa anh Troãi, toâi ñaõ môøi caùc em tôùi döï. Em Thaéng Lôïi ñang vaøo Thaønh phoá coâng taùc cuõng coù maët. Chò em toâi tay baét maët möøng, keå laïi kyû nieäm xöa. Trong böõa côm gia ñình, toâi ñaõ töï haøo giôùi thieäu vôùi anh Tö Duõng, choàng toâi, vaø baïn beø anh Troãi: “Böõa nay coù caùc em ñaïi dieän cho tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ôû ngoaøi Baéc, thôøi kì choáng Myõ, cuõng tôùi döï”. Coù leõ soá phaän ñaõ gaén cuoäc ñôøi toâi vôùi caùc em! Xuaân Giaùp Thaân 2004 P.T.Q
763
Nieàm vui cuûa caùnh hoïc troø LEÂ TAÁT THAÉNG * Hoïc sinh khoùa 4
Thaày Traàn Sinh, ôû Caàn Thô, bò tai naïn giao thoâng khi ñaïp xe ñi ñoùn chaùu ngoaïi. Caû thaùng trôøi naèm Vieän 121 nhöng khoâng khoûi, ñaàu vaãn ñau, chaân vaø tay traùi coù trieäu chöùng bò lieät. Chí Quang hay tin giuïc gia ñình ñöa thaày leân Vieän 175. Ngaøy 16 thaùng 5, thaày nhaäp vieän. Vaäy maø ba ngaøy sau, toái 19 thaùng 5, Ñoân Haø (ñang laø beänh nhaân, nay kieâm theâm nhieäm vuï “lieân laïc vieân”) goïi ñieän baùo ñang ñöùng caïnh baêng ca cuûa thaày: - Thaày ñang chôø vaøo phoøng moå. OÂng noùi chuyeän vôùi thaày! Nghe toâi ñoäng vieân, thaày cöôøi: - Thaày caïo troïc nhö sö roài. Coù gì maø lo, vì coù caùc em lo heát roài. Hoïc sinh Troãi ñeán ñoäng vieân nhieàu laém… Chöa bieát vì sao phaûi moå sôùm, goïi cho Phuïc Quoác, Taêng Löïc thì bieát: phaûi phaãu thuaät ngay ñeå laáy maùu ñoïng trong naõo, hieän cheøn eùp thaàn kinh, coù nguy cô gaây lieät chaân, tay vónh vieãn. Sôùm hoâm sau goïi ñieän cho baùc só Hoàng Sôn (Hoài söùc caáp cöùu) thì bieát: sau khi giaûi phaãu, thaày ñaõ tænh, chaân, tay ñaõ cöû ñoäng toát vaø seõ chuyeån veà khoa Ngoaïi thaàn kinh B6. Ñuùng laø nhanh hôn teân löûa! Anh em khoaù 5 cuøng Chænh Huaán theo sau
* Thöôøng vuï Quaän uyû quaän 2, Tp. HCM.
764
baùc só Buøi Maïnh Haø hæ haû ruû nhau vaøo B6. (Noùi ñuùng ra, nhö vaäy laø phaûn khoa hoïc, vì coù ai thaêm beänh nhaân ngay sau haäu phaãu. Nhöng… tình thaày troø maø!). Tôùi B6 ñaõ thaáy Minh Kính, Duõng Soâ, Trung Lieâm, Hoà Mai ñang quaây quaàn trong phoøng Chuû nhieäm. Laø baïn thaân cuûa lính Troãi, laø phaãu thuaät chính ñeâm qua, baùc só Ñoâ vui veû keå laïi: - Theo phaùc ñoå ñieàu trò thì phaûi khoan voû naõo nhöng chæ gaây teâ. Khi ñaõ môû xong ñöôøng daãn löu, nghe kíp moå vöøa laùch caùch dao keùo vöøa taùn chuyeän, thaày pheâ bình: “Laøm vieäc phaûi nghieâm tuùc. Sao laïi taùn doùc?”. Caû kíp phuïc laên, vaäy laø cuï ñaõ tænh, 74 tuoåi roài maø khoâng keâu reân laø khoûe laém. Rieâng em thì nghó: Caùc baùc ñaõ baøn giao thaày cho em thì thaày cöù yeân taâm. Maïnh Haø sang Khoa Hoài söùc ñoùn thaày. Khi baêng ca veà ñeán nôi, baùc só Ñoâ xeáp ngay vaøo phoøng chaêm soùc ñaëc bieät. Duõng Soâ ñaày kinh nghieäm, nhanh mieäng choïn cho thaày caùi giöôøng ôû saùt töôøng, sôï thaày ngaõ. Tröôùc maét toâi laø moät hình aûnh hieám thaáy: baùc só Maïnh Haø thì giô taám phim chuïp naõo leân trôøi ñeå xem beänh traïng; coøn Minh Kính, Duõng Soâ, Traàn Bình, Hoà Mai - boán hoïc sinh (cuõng laø boán baùc só), ñöùng boán goùc, tuùm laáy taám khaên traûi giöôøng, naâng nheï thaày töø baêng ca chuyeån leân giöôøng beänh. Giaù luùc ñoù coù caùi maùy aûnh thì baøi vieát chaéc theâm sinh ñoäng. Töø ngaøy mai, caùc thaày, caùc baïn tröôøng ta nghe tin seõ tôùi thaêm. Chaéc chaén, ñoù seõ laø lieàu thuoác quyù ñeå thaày chieán thaéng beänh taät! Maáy hoâm sau vaøo thaêm ñöôïc thaày keå laïi, saùng saùng tröôùc giôø ñieåm beänh, hoïc sinh Troãi ôû vieän laïi taït qua thaêm hoûi. Theá môùi hieåu tình caûm thaày, troø - ngaøy aáy - baây giôø quyù hoùa bieát nhöôøng naøo! Vieän quaân y 175, saùng 27-5-2005 L.T.T 765
Chöõ “Tín” thôøi môû cöûa 1 ANH THY thöïc hieän
1. Moät chieàu heø naêm 1990, toâi vaø chaùu Dính ñang chôø ñeå vaøo phoøng ñôïi cuûa saân bay Taân Sôn Nhaát thì thaáy Phan Nam hôùt haûi chaïy vaøo. Khoaùc treân mình caùi aùo bay Nga, ñaàu ñoäi muõ meàm gaén quaân hieäu, maëc quaàn boø thun boù saùt ñuøi vaø chaân xoû deùp Laøo maøu gan gaø, haén oâm chaàm laáy toâi: - Anh Maïnh Höng noùi maøy vaøo döï hoäi nghò maø tao baän quaù, chaïy suoát ngaøy. Bieát maøy bay Haø Noäi, tao phoùng ra ñaây ngay. - Ñaõ gaàn chuïc naêm roài môùi gaëp, keå töø ngaøy maøy hoïc boå tuùc Chæ huy kyõ thuaät ôû tröôøng… - Caû nhaø môùi chuyeån töø quaân khu Boán vaøo naêm ngoaùi. - Ñeán giôø roài, tao ñi. Heïn sau vaäy! Khoâng ôû lính nöõa aø? Ñang laøm gì? - Laøm aên vôù vaån aáy maø. * * * 2. Hai naêm sau. Sau khi “boân ba haûi ngoaïi” trôû veà, vaøo Thaønh phoá, toâi phoùng xe tôùi thaêm haén. Chaùu Traø beù tí môùi hoïc lôùp 2 chaïy ra chaøo chuù vaø baùo boá ñi vaéng: “Boá chaùu ñang baän 1
Ñaêng trong taïp chí Taøi chính ra ngaøy 30-9-2003.
766
troâng xaây döïng cho baø Hyû ôû ngay khu saân bay”. Theá laø möøng nhöng chôït nhôù ra, haén coù ngheà cô khí oâtoâ cô maø! Theá môùi bieát cô cheá thò tröôøng laøm con ngöôøi ta trôû neân ña naêng, coù ngheà cô khí maø daùm haønh ngheà xaây döïng. Thaät laø taøi! Ít laâu sau, Kyø Baéc - baïn cuøng löùa thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi (1965-1970) - ñang laøm ôû Vieän Cô hoïc öùng duïng thaáy haén laøm aên vaát vaû quaù ñaõ ruû veà cuøng “chieán ñaáu” ôû Xöôûng Cô khí chính xaùc do Kyø Baéc laøm giaùm ñoác. Möøng ra maët vì coù choã laøm oån ñònh, maø baïn mình laïi laø seáp, Nam veà ngay vaø phaùt huy ñöôïc ngheà cô khí oâtoâ ñaõ ñöôïc hoïc ngaøy ôû Ñaïi hoïc quaân söï treân Vónh Yeân. Xöôûng naèm ngay trong khuoân vieân cuûa Vieän, coù caû chuïc caùi maùy coâng cuï phay, baøo, tieän, khoan… Tha hoà maø laøm vieäc. Goïi laø cô sôû thöïc nghieäm do Vieän quaûn lí nhöng xöôûng hoaøn toaøn ñoäc laäp taùc chieán theo phöông thöùc haïch toaùn baùo soå. Töï ñi tìm khaùch haøng, töï kieám ñaàu vaøo mua vaät tö, töï traû löông cho 30 coâng nhaân (baèng caû moät trung ñoäi lính). Nuoâi ñöôïc mình, nuoâi ñöôïc ngöôøi, cô ngôi “khoâng ngöøng phaùt trieån”; nhö theá ñaõ laø nhöõng coá gaéng gheâ gôùm! Nhôù ngaøy coøn ôû trong quaân ñoäi, ñaõ töøng treân cöông vò trung ñoaøn tröôûng xe maùy coâng binh, naém trong tay nhieàu xe maùy, khí taøi hieän ñaïi, quaân soá ñeán caû nghìn lính vaø só quan, laïi töøng ñöôïc ñi hoïc boå tuùc veà quaûn lyù… neân treân vò trí môùi, Phan Nam coù theå thay Baéc ñieàu haønh xöôûng. Maët haøng ngaøy aáy cuûa xöôûng chuû yeáu laø saûn xuaát caùc loaïi chaøy, coái cho caùc maùy giaäp thuoác vieân cuûa ngaønh döôïc. Kyø Baéc kheùo choïn maët haøng naøy ñeå saûn xuaát vì naém ñöôïc thò tröôøng thaønh phoá Hoà Chí Minh laø trung taâm saûn xuaát döôïc phaåm caû nöôùc. Toaøn thaønh phoá coù ñeán vaøi chuïc xí nghieäp döôïc lôùn, chöa keå caùc tænh cuûa ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñeàu coù caùc coâng ty döôïc. Moãi maùy giaäp thuoác coù ñeán 20 ñaàu chaøy-coái maø cöù saûn xuaát moät vaïn vieân thuoác thì chaøy moøn, coái moøn. Laïi phaûi thay môùi, coù nghóa hoï 767
phaûi nhôø ñeán mình. Laøm dòch vuï kyõ thuaät thaät laø söôùng! Coâng vieäc “tít” laém, sau ñoù anh em coøn maøy moø nghieân cöùu cheá taïo caû caùc maùy ñoùng chai, maùy laøm thuoác con nhoäng… Nhöõng naêm giöõa thaäp kyû 90, xöôûng phaùt trieån khoâng ngöøng vaø ñöôïc ñaùnh giaù laø moät cô sôû khaù cuûa Vieän Cô. Vì theá maø Phan Nam vaø Kyø Baéc ñi tôùi ñaâu cuõng ñöôïc anh em Troãi haùt taëng maáy caâu teáu taùo: “Ngaøy xöa coái nhoû chaøy to/ Ngaøy nay caû tieán, coái to hôn chaøy…” vaø ñaët teân cho xöôûng cuûa Kyø Baéc laø “Xí nghieäp chaøy, coái maãu”(!) * * * 3. Naêm 1997, do coù nhöõng bieán ñoäng, hai “anh baïn giaø” baøn nhau taùch ra ñeå phaùt trieån. Phan Nam vui veû keùo vaøi lính veà Goø Vaáp cuøng maáy caùi maùy coâng cuï “phoït pheït”, lieàu thueâ nhaø xöôûng cuûa Z755 quaân ñoäi. Maët haøng chaøy, coái giao haún cho Kyø Baéc laøm. Noùi vaäy, nhöõng ngaøy ñaàu cuõng khoâng ít khoù khaên vì ñang quen vôùi “khaùch haøng chaøy coái”, nay chöa bieát choïn maët haøng gì môùi. Maø nuoâi moät cô sôû saûn xuaát thì bao nhieâu chi phí phaûi lo, töø tieàn thueâ maët baèng, tieàn ñieän nöôùc, löông coâng nhaân, tieàn vaät tö… Traêm thöù baø daèn! Khaùch haøng cuõ nghe tin Phan Nam chuyeån veà choã môùi laïi tìm ñeán ñaët haøng chaøy, coái vì trong hoï ñaõ ghi ñöôïc chöõ “tín” cuûa haén. Nhöng Phan Nam choái töø vaø giôùi thieäu ngöôïc veà Kyø Baéc. Cuõng laø ñeå giöõ chöõ “tín”(!) Ngay trong nhöõng ngaøy ñaàu, haén hieåu, ngaønh cô khí cheá taïo maø khoâng coù maùy coâng cuï laø vöùt. Vaäy laø Phan Nam gaõi ñaàu gaõi tai baûo vôï: - Cho ba vay ít tieàn ñeå mua maùy. - Ít laø maáy trieäu? - Vaøi chuïc… 768
Coâng nhaân xöôûng Phan Nam ñang mieät maøi laøm ra nhöõng saûn phaåm cho xaõ hoäi.
- Trôøi ñaát, vaøi trieäu ñaõ cheát, nay caàn nhöõng vaøi chuïc thì laáy ôû moâ? Thoâi, ñeå nghó caùch xoay. Vaø vôï haén xoay ñöôïc thaät. Giaù maø treân ñôøi naøy, caùc baø xaõ cuûa anh em ta ai cuõng röùa thì thaät laø söôùng! Coù tieàn haén mua ngay caùi maùy tieän vaïn naêng coù caáp chính xaùc “voâ caáp”, vì ñeå laøm ra ñöôïc chi tieát chính xaùc phaûi coù maùy sieâu chính xaùc. Roài haén mua tieáp maùy phay, maùy baøo... Cuõng chæ nhôø maáy baùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaùnh giaù maùy moùc cuõ ñaõ “quaù ñaùt” phaûi thanh lyù maø tö nhaân ta coù ñöôïc trang bò khaù hieän ñaïi. Coøn xaøi toát! Thò tröôøng cuûa haén vaãn laø thò tröôøng döôïc. Phan Nam maøy moø tìm maët haøng, tìm khaùch môùi. Luùc ñaàu haén nhaän maùy veà söûa chöõa ñeå nghieân cöùu, sau laø cheá taïo. Saûn phaåm cuûa haén laø maùy röûa chai, maùy giaäp thuoác, maùy nghieàn, troän, tuû saáy, tuû haáp… cho ngaønh döôïc phaåm vaø cho caû ngaønh thuù y. Tieàn thu veà haén traû löông cho coâng nhaân, traû caùc chi phí, ngoaøi ra coøn mua baûo hieåm tai naïn (vì ngaønh cô khí khoù maø traùnh nhöõng 769
ruûi ro ngheà ngieäp. Phaûi lo tröôùc cho lính!), sau ñoù kheùo thu xeáp ñeå traû heát voán vay. Cuoäc soáng cuûa 32 chuù lính (nhöõng coâng nhaân coù tay ngheà) cuøng maáy kó sö, trung caáp luoân ñöôïc ñaûm baûo. Naêm naøo, cöù vaøo dòp heø laø Xí nghieäp trích quyõ cho taát caû anh em cuøng vôï con ñi nghæ maùt daêm ba ngaøy. Naêm thì ñi Vuõng Taøu, Long Haûi, Ñaø Laït, naêm laïi Muõi Neù, Nha Trang hay khu nghæ Suoái nöôùc noùng Bình Chaâu… Vì hai ba con (moät töôùng, moät taù) cuøng sinh hoaït trong Hoäi Cöïu chieán binh phöôøng. Laém luùc, cuï ñaõ pheâ bình: “Maøy löôøi hoïp haønh quaù. Ñi ñeå naém chuû tröông…” thì haén chæ cöôøi: “Goïi laø nghæ höu nhöng coøn phaûi lo cho maáy chuïc lính nöõa ba. Nhöng ba yeân taâm, con khoâng bao giôø laøm hoå danh truyeàn thoáng gia ñình vaø anh boä ñoäi Cuï Hoà”. Coøn coâng nhaân trong “Xí nghieäp cô khí - cheá taïo maùy Phan Nam” coi ñaây laø moät gia ñình lôùn vì hoï coù moät oâng anh, oâng chuù, oâng “seáp” bieát lo laéng cho moïi ngöôøi. * * * 4. Toâi muoán keát cho baøi vieát baèng moät caâu chuyeän. Maõi sau naøy, khi boû qua caùi ngöôïng nguøng vôùi baïn beø cuõ maø Phan Nam ñaõ keå laïi: “Ngaøy gaëp laïi maøy ôû saân bay, tao ñang haønh ngheà “xe oâm”. Luùc ñoù keå ra sôï maøy cöôøi. Só maø! Môùi ra khoûi lính, taøi saûn duy nhaát mang töø Ngheä An vaøo laø caùi xe Honda Dame 50. Chaû bieát laøm ngheà gì ñeå nuoâi moät vôï, hai con. Vì “maåu daåu sìn”1! Tao ñaùnh lieàu phoùng xe ra saân bay, ngaøy aáy vaãn cho “xe oâm” vaøo ñoùn khaùch. Buoåi ñaàu tieân, thaáy moät thaèng troâng “dao buùa”, ngöôøi ñaày muïn, maët ñoû gay toaøn muøi
1
Khoâng coù tieàn! (tieáng Quaûng Ñoâng)
770
röôïu, coù haún veát seïo bò cheùm treân caùnh tay, chaúng hieåu töø ñaâu moø ra ñöùng tröôùc maët tao haát haøm: - EÂ, ôû ñaâu ñeán ñaây laøm aên maøy? - Boä ñoäi veà, ñang thaát nghieäp. – Tao khieâm toán traû lôøi. - Boä ñoäi cuõng phaûi theo luaät. Noäp phí ñi! - Phí gì? - Phí beán baõi. Neáu khoâng coù thì bieán! Nghe xong böïc quaù, tao theùt leân: “Chuùng tao ñi ñaùnh giaëc, giaûi phoùng ñaát nöôùc ñeå maøy laøm theá aø?”, roài löôùt chaân phaûi leân phía tröôùc keát hôïp ñaùnh thaúng cuûi troû vaøo buïng haén. Tieáp ñoù, voøng tay phaûi taëng moät quaû ñaám thaúng vaøo moàm caäu. Maùu me toeù ra. Boïn laâu la ñònh xoâ laïi ñaùnh taùp-loâ1 cöùu thuû lónh, thaáy vaäy voäi giaït heát. Tao coøn noùi: - Cho chuùng maøy bieát theá naøo laø lính! Chöøa caùi thoùi aên hieáp ngöôøi laønh ñi. Coøn boá maøy ñaây laø daân saân bay. Khoâng coøn muoán chaïy khaùch ôû ñaây thì tao cho bieán ngay trong saùng mai! - Daï, em khoâng bieát ñaïi ca. Ñaïi ca tha cho em. Töø hoâm ñoù trôû ñi, caû boïn cöù thaáy tao laø “daï” ran. Coøn tao thì cöù chaêm chæ caøy. Ñaõ laø kieám soáng thì ngheà gì khoâng aùc ñeàu laø chính ñaùng, nhöng chæ sôï gaëp ngöôøi quen. Tao phaûi naáp xa tia khaùch, luùc naøo cuõng ñeo kính ñen vaø suøm suïp muõ suoát ngaøy treân ñaàu. Chæ sôï maát khaùch vì môùi veà thaønh phoá khoâng thuoäc heát hang cuøng ngoõ heûm, phaûi kieám baûn ñoà thaønh phoá hoïc thuoäc teân ñöôøng theo tö töôûng “khoâng bieát thì hoûi, töï ti laøm gì”. Coù theá môùi hieåu heát giaù trò cuûa chöõ “tín” trong laøm aên thôøi môû cöûa!” A.T 1
Ñaùnh hoäi ñoàng.
771
“Khoâng theå ” vaø “Coù theå” Thaày giaùo PHAÏM ÑÌNH TROÏNG
Lieác qua bìa cuoán saùch, toâi giaät mình nhìn ngöôøi hoïc troø ngoaøi 50 tuoåi coù ñoâi maét thoâng minh, hieáu ñoäng, ngoài tröôùc maët: - Quyeån saùch naøy, chuù vieát? - Daï, em… Toâi nhìn laïi cuoán saùch trong tay: “Thöïc chaát cuûa Kinh Dòch” - taùc giaû Ngoâ Minh Kính. Cuoán saùch in vi tính, daày hôn 400 trang, ñoùng xeùn khaù coâng phu. Toâi laät dôû maáy tôø theo thoùi quen cuûa ngöôøi bieân taäp, ñoïc löôùt qua “tieåu daãn”, “moät soá ñieàu löu yù”, “Haø Ñoà vaø Laïc Thö” roài ñeán noäi dung… baát giaùc buoät mieäng: - Kinh thaät! Ngoâ Minh Kính khoâng bieát thaày khen hay cheâ neân luùng tuùng: - Em nhaân luùc raûnh, caàm quyeån Kinh Dòch ñoïc chôi. Xöa nay ngöôøi ta ñoàn trong kho taøng vaên hoïc Trung Quoác thì Kinh Dòch thuoäc loaïi coå nhaát vaø khoù hieåu nhaát. Em ñoïc moät hoài thaáy cuõng coù theå hieåu ñöôïc phaàn naøo, saùch coå maø haáp daãn. Em ñoïc moät laàn roài hai laàn, cöù raûnh laø ñoïc. Ñoïc xong Kinh Dòch, em ñoïc theâm nhöõng saùch caùc hoïc giaû coù tieáng xöa vaø nay baøn veà Kinh Dòch xem hoï lí giaûi theá naøo. Roài em ñoïc laïi, so saùnh nhöõng suy nghó, lí giaûi cuûa hoï vôùi nhöõng ñieàu mình hieåu thì thaáy nhieàu choã khaùc nhau. Nhöõng ñieàu khaùc bieät aáy cöù nung 772
Caùc baïn khoùa 4 ôû Queá Laâm, Ñoâng 1967.
naáu trong ñaàu, ñeán moät luùc, em khoâng theå khoâng vieát ra. Thaày ñoïc giuøm em xem theá naøo. Toâi vaãn chöa heát ngaïc nhieân veà söï taùo baïo cuûa ngöôøi hoïc sinh cuõ tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi: - Chuù to gan thaät! Nhöng thoâi, ñeå anh ñoïc ñaõ môùi noùi ñöôïc. Mình ñöôïc hoïc Kinh Dòch töø naêm 12-13 tuoåi, roài sau ñoù cuï giaø daïy ñi daïy laïi maø ñeán giôø vaãn coøn toái taêm muø mòt khi ñoái dieän vôùi Kinh Dòch. Thaáy quyeån saùch daày tôùi ba, boán traêm trang mang tieâu ñeà “Thöïc chaát cuûa Kinh Dòch” khoâng khoûi… choaùng! Kính ñaõ coù phaàn vui: - Em cuõng bieát laø hoùc buùa nhöng muoán maïnh daïn giaõi baøy suy nghó rieâng cuûa mình. Thaày giaønh cho em ít thôøi gian, ñoïc vaø cho yù kieán. – Kính cöôøi, hôi beõn leõn – AØ, thaày chuù yù caû chöõ Taàu em vieát vaø coù gì chöa chuaån thaày söûa giuøm. Ngoâ Minh Kính chaøo toâi vaø ra veà. Uoán cong cuoán saùch cho caùc trang baät qua ngoùn caùi raøo raøo, toâi döøng laïi ôû maáy “queû” 773
bí hieåm nhaát xem anh chaøng baùc só naøy vieát gì, baát giaùc laïi baät thaønh lôøi: “Kinh thaät!” Toâi sinh ra ôû moät gia ñình Nho giaùo truyeàn thoáng, toå tieân nhieàu ngöôøi xung vaøo ñoäi quaân “leàu choõng”, vaøi ngöôøi ñoã ñaït, vinh quy baùi toå “voõng oâng ñi tröôùc, voõng baø theo sau”. Ñôøi nhaø Nguyeãn, khoa thi cuoái cuøng, oâng baùc ruoät ñoã “Nhaát tröôøng”, sau ñoù noåi tieáng vôùi caùi teân “Cuï Ñoà Nam”. Xaõ hoäi chuyeån töø “vaên chöông “cöû töû” sang Taây hoïc, baùc vaø boá toâi, vì vaäy, mang maáy boà chöõ cuûa “Khoång – Maïnh” ñi baùn leû töø Haûi Phoøng, Kinh Baéc, Haø Ñoâng, Sôn Taây ñeán Nam Ñònh, Ninh Bình, Thanh Hoùa… Toâi hoïc chöõ Nho töø trong buïng meï, sau naøy hoïc vaên hoaù Quoác ngöõ, leân ñaïi hoïc roài oâng giaø vaãn baét oân luyeän “Töù thö - Nguõ kinh”1 - vöøa meät vöøa ngaùn maø cuùi ñaàu cam chòu, khoâng daùm caõi. OÂng cuï noùi nhö ñinh ñoùng coät: “Baát hoïc Dòch baát khaû dó thieäp theá” (khoâng hoïc Kinh Dòch khoâng giao thieäp ñöôïc vôùi ñôøi) vaø “Baát hoïc Dòch baát khaû dó ngoân y” (khoâng hoïc Kinh Dòch khoâng laøm ñöôïc thaày thuoác). Töùc laø “phuï leänh nhö sôn”: Maøy laøm gì cuõng phaûi hoïc Kinh Dòch! Noùi moät chuùt veà gia theá ñeå baïn ñoïc roõ vì sao Ngoâ Minh Kính tin töôûng nhôø toâi ñoïc “Thöïc chaát cuûa Kinh Dòch” cuûa anh. Duø hoïc chöõ Nho töø nhoû tôùi lôùn nhöng vôùi Kinh Dòch, thöïc tình, toâi khoâng daùm cho laø mình hieåu kó. Toâi phaûi lónh hoäi “CaønKhaûm-Caán-Chaán-Toán-Ly-Khoân-Ñoaøi” qua lôøi giaûng cuûa oâng cuï thaân sinh, roài phaûi ñoïc saùch cuûa caùc hoïc giaû noåi tieáng Vieät Nam, Trung Quoác. AÁy laø ñoïc ñeå maø hieåu chöù chöa bao giôø
1
- Töù thö goàm: Ñaïi hoïc, Trung dung, Luaän ngöõ, Maïnh Töû. - Nguõ kinh goàm: Kinh Thö, Kinh Thi, Kinh Dòch, Kinh Leã vaø Kinh Xuaân Thu. Töù thö vaø Nguõ kinh laø hai boä saùch “kinh ñieån” trang bò nhöõng tri thöùc caên baûn cho caùc thí sinh nhaèm giaønh laáy baûng vaøng trong caùc kì thi thôøi phong kieán.
774
daùm coù yù kieán rieâng caû – hieåu ñieàu ngöôøi ta vieát chöa heát, sao maø daùm “toâi coù yù kieán”! Vaäy maø Ngoâ Minh Kính daùm “toâi coù yù kieán”! Tuy nhieân, töøng laø giaùo vieân cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, toâi hieåu tieàm naêng cuûa caùc em: Moïi chuyeän ñeàu coù theå! Vaø toâi ñaõ ñoïc “Thöïc chaát cuûa Kinh Dòch” moät caùch nghieâm tuùc, kó caøng, töø ñaàu ñeán cuoái – moät ngaøy vaø moät ñeâm traéng! Pheâ bình cuoán saùch, do ñoù, laïi cuõng phaûi laø moät baøi vieát coâng phu chöù khoâng theå duøng vaøi caâu, vaøi trang. Tuy nhieân coù theå noùi quyeån saùch coù giaù trò nghieân cöùu thöïc söï; nhieàu ñoaïn, nhieàu choã, taùc giaû baøn raát coù lí, coù söùc thuyeát phuïc. Kính ñaõ maïnh daïn lí giaûi nhieàu ñieàu kì bí trong Kinh Dòch baèng nhöõng kieán thöùc khoa hoïc hieän ñaïi, ñöa ra nhöõng yù kieán ñoäc laäp cuûa mình, vaø daùm baùc boû moät soá yù kieán, moät soá nhaän xeùt vaø caùch hieåu cuûa caùc vò “caây ña caây ñeà” trong laøng “Dòch hoïc”. Ngay töïa ñeà “Thöïc chaát cuûa Kinh Dòch” ñaõ laø moät söï töï tin (tuy coù phaàn hôi quaù) raèng: Ñaây, thöïc chaát cuûa cuoán saùch coå Trung Hoa - Kinh Dòch - laø theá. Töø sau ngaøy ñöa toâi xem baûn thaûo ñaàu tieân (thaùng 9 naêm 1998), Ngoâ Minh Kính coøn nhieàu laàn trao cho toâi “baûn môùi söûa”, ñeán ngaøy 25 thaùng 10 naêm 2001, laø baûn “hoaøn chænh sau baûy laàn söûa chöõa boå sung”1. Töïa cuoán saùch theâm hai chöõ “Baøn veà” – “Baøn veà thöïc chaát cuûa Kinh Dòch” – xem ra coù veû “meàm” hôn. Moät ñieàu laï laø anh chaøng baùc só naøy laáy ñaâu ra thôøi gian ñeå ñoïc – ñoïc Kinh Dòch vaø ñoïc saùch tham khaûo – suy nghó, nghieàn ngaãm nhöõng “queû” nhöõng “haøo” trong Kinh Dòch ñeå roài naåy ra nhöõng yù kieán rieâng. Hôn nöõa, anh coøn töï hoïc chöõ
1
Nguyeân vaên trong lôøi ñeà taëng saùch cuûa taùc giaû.
775
Haùn ñeå ñoïc vaø hieåu ñöôïc nguyeân baûn vaên ngoân, coù theå laøm ñöôïc caû thô Ñöôøng chöõ Haùn. Cho raèng quyeån saùch naøy laø lôøi phaùt bieåu cuûa moät thanh nieân hieän ñaïi (vì quaû thaät so vôùi caùc hoïc giaû Kinh Dòch noåi tieáng thì Ngoâ Minh Kính thuoäc haøng con chaùu vaø laø Taây hoïc) vôùi moät taùc phaåm vaên hoaù thöôïng coå vaø baát huû cuûa Trung Quoác, neân toâi baûo Kính göûi saùch cho Vieän Haùn Noâm vaø Nhaø xuaát baûn Vaên hoïc. Khoâng hieåu vì sao maø Kính khoâng nhaän ñöôïc hoài aâm – anh cuõng buoàn, toâi caøng buoàn hôn! Giöõa caùc ñôït söûa vaø hoaøn chænh “Thöïc chaát cuûa Kinh Dòch”, Ngoâ Minh Kính coøn vieát truyeän lòch söû veà Ngoâ Quyeàn. ÔÛ taùc phaåm naøy, Ngoâ Minh Kính cuõng vieát coâng phu vaø coù nhöõng yù kieán taùo baïo, ñoäc laäp vaø coá gaéng döïa vaøo chöùng cöù coøn loaùng thoaùng trong vaên töï. Töø ngaøy veà daïy vaên vaø laøm chuû nhieäm lôùp ôû tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi (töø ñaàu naêm 1967) ñeán nay, toâi raát khoaùi tính caùch cuûa maáy em hoïc sinh, keå caû khía caïnh ñaùng yeâu (nhö kính thaày nhöng khoâng sôï seät; thoâng minh, hoïc gioûi maø ít thaáy kieâu caêng; nhieàu em coù chöùc, coù quyeàn maø khoâng veânh vaùo; bieát xoay xôû kieám tieàn maø khoâng vì tieàn, khoâng hôïm cuûa; gaëp hoaøn caûnh tuùng baán maø khoâng töï ti) vaø caû khía caïnh “deã gheùt” (nhö quaäy phaù, ñaùnh loän, boã baõ, coi trôøi baèng vung…v.v). Ngoâ Minh Kính tuy laøm toâi söûng soát bôûi “Thöïc chaát cuûa Kinh Dòch” nhöng suy cho cuøng, cuõng laø moät neùt trong tính caùch cuûa hoïc sinh tröôøng Troãi: Daùm nghó vaø daùm laøm – nhöõng gì “khoâng theå”, bieát ñaâu, cuõng thaønh “coù theå”! Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 25-7-2004 P.Ñ.T 776
Kyø aûo TRAÀN CHÍ thöïc hieän
Daïo aáy, toâi vöøa ôû tröôøng Thieáu sinh quaân ra, coøn hôi… ngoâ ngoá thì ñöôïc ñieàu veà moät ñôn vò phaùo binh ñoùng saùt bìa röøng. Coù laàn, tieåu ñoäi tröôûng cöû toâi vaøo röøng laáy cuûi moät mình. (Coù leõ ñeå thöû xem chaøng “lính caäu” naøy maàn aên sao, chöù thöïc ra khoâng hy voïng gì nhieàu veà “naêng suaát” laøm tieàu phu cuûa toâi). Tuy nhieân, sau moät ngaøy vaät loän giöõa röøng giaø, toâi cuõng vaùc ñöôïc moät boù cuûi kha khaù (chaéc ñuû xaøi trong… hai ngaøy). Chieàu muoän. Hoaøng hoân öôm naéng vaøng töôi. Moät mình toâi, binh phuïc öôùt ñaãm moà hoâi, luûi thuûi vaùc boù cuûi to ñi veà. Vöøa vöôït ra giöõa moät doøng suoái lôùn, boãng nghe nhí nheùo gioïng con gaùi raát gaàn: - Anh boä ñoäi ôi! Anh boä ñoäi… Nghe thaät töï haøo (maëc duø khi aáy toâi môùi qua tuoåi… 16. Caùi tuoåi vöøa ñuû ñeå bieát ñöôïc vaøi thöù moät caùch… mô hoà)! Toâi döøng laïi vaø quay sang. Thaät… gheâ gôùm! Moät toáp con gaùi (chaéc laø ñaùm nöõ thanh nieân xung phong laøm ñöôøng), ñang taém vaø ñuøa giôõn gaàn ñoù. Thaáy toâi quay laïi, ñaùng leõ theo ñuùng “quy luaät töï nhieân”, hoï phaûi laån maát tieâu, nhöng khoâng, caû ñaùm con gaùi boãng cuøng ñoàng loaït caàm tay nhau nhaûy heát leân khoûi maët nöôùc, loä ra nhöõng “toøa thieân nhieân” tuyeät vôøi trong choác laùt, khieán cho nöûa goùc röøng nhö böøng saùng haún leân… (AÁy laø sau naøy nhôù laïi thì… thaáy vaäy(!). Chöù ngay khi aáy thì thaáy gì ñaâu). Hoï cöôøi vang lanh laûnh, roài laïi cuøng chìm xuoáng doøng nöôùc trong xanh. Nhöõng taám thaân traéng muoát, maïnh meõ quaãy 777
ñaïp, hoàn nhieân giöõa caûnh sôn thuûy hoang sô… Coù leõ vì thaáy toâi ñôn ñoäc, neân hoï môùi daùm baïo gan “baét naït” ñeán möùc aáy. Toâi thoaùng baøng hoaøng (coù leõ “choaùng vaùng” thì ñuùng hôn). Boù cuûi vaø con dao röøng rôi ñaâu maát, khieán caùc coâ gaùi caøng cöôøi nhö naéc neû. Sau phuùt “choaùng vaùng”, toâi vuøng… boû chaïy moät hôi veà nhaø (maáy ngaøy sau vaãn coøn… tim ñaäp chaân run). Tieåu ñoäi tröôûng hoûi : - Ô… caùi thaèng naøy, cuûi ñaâu ? - Daï… baùo caùo… em queân. - Queân?… Queân thì mai phaûi ñi laáy… gaáp ñoâi! Nghe maø… kinh hoaøng(!). Tuy nhieân, hoâm sau, toâi loø doø quay laïi choán cuõ, ñaõ thaáy boù cuûi vaø con dao röøng cuûa mình ñöôïc ñaët ngay ngaén treân bôø suoái, keøm theo moät boù hoa lau traéng phau phô phaát caém beân treân, khieán toâi khoâng khoûi coù chuùt… baâng khuaâng(!). Ñeå ñeán hoâm nay, maáy möôi naêm sau, giöõa choán ñoâ hoäi oàn aøo, mæm cöôøi nhôù laïi, toâi môùi hieåu vì sao coù moät thi nhaân ñaõ vieát raát ngaäm nguøi: … Ñeâm nay ta laïi nhôù veà nôi aáy Suoái Naäm La kyø aûo ngöïc em ñaày Con dao röøng ta queân nôi hoác nuùi AÙnh theùp xanh coøn maùt laïnh tay naøy…”1 Vaâng, ñoù laø kyø aûo kia maø! Vaø noù cuõng chæ xaûy ra trong nhöõng naêm thaùng aáy, khoâng theå laëp laïi. Vaäy neân, neáu khi aáy toâi coù bò “choaùng vaùng” thì cuõng laø ñieàu deã hieåu maø thoâi. Thaùng 10-1999 T.C 1
Trích “Nhôù Taây Baéc” – Nguyeãn Thaønh Phong. (Xin pheùp taùc giaû ñöôïc söûa hai chöõ ôû caâu ñaàu ñeå cho phuø hôïp vôùi baøi vieát naøy).
778
Hy höõu VAÊN TOAØN * Hoïc sinh khoùa 3
Treân ñöôøng ñi coâng taùc qua N., nhôù lôøi heïn vôùi baïn, toâi quyeát ñònh gheù vaøo traïi giam K.. (Vaâng, ñaây laø “traïi giam” theo ñuùng nghóa ñen cuûa noù!). ÔÛ ñaây, toâi coù hai ngöôøi baïn cuõ. S., trung taù, chæ huy tröôûng traïi giam, tröôùc laø lính cuûa toâi. Anh em töøng cuøng soáng vaø chieán ñaáu raát chaân tình neân duø xa ñaõ laâu maø vaãn nhôù ñeán nhau. Sau chieán dòch Bieân giôùi, S. chuyeån sang ngaønh coâng an… roài “lôù ngôù’ theá naøo laïi ñi quaûn lí… traïi giam(!). Ngöôøi quen thöù hai laø D., cuøng hoïc töø thôøi thieáu sinh quaân, cuøng ñi boä ñoäi. Roài D. chuyeån ngaønh, nghe noùi laøm aên moät thôøi cuõng kha khaù. Nhöng roài… “lôù ngôù” theá naøo laïi ñi… tuø vaø thuï aùn taïi traïi giam K.. Chaéc S. vaø D. phaûi bieát nhau, nhöng khoâng bieát laø cuøng quen toâi.
* Ñaïi taù, kó sö vieãn thoâng Boä tö leänh Thoâng tin.
779
S. hoà hôûi ñoùn toâi, hoâ lính “ñaäp” moät con deâ ñaõi toâi (deâ ôû ñaây nuoâi caû ñaøn treân trieàn nuùi). Anh ta giôùi thieäu vôùi anh em quaûn giaùo baèng moät gioïng theo ñuùng tính caùch cuûa mình: - Ñaây laø anh Hai cuûa tao töø thôøi ñi lính, caùch nay hai chuïc naêm laän. Coù aûnh môùi coù tao hoâm nay… Sau moät hoài haøn huyeân, toâi hoûi thaêm veà D.. - UÛa, “cha noäi” naøy cuõng laø choã quen bieát vôùi anh Hai aø? – S. giaät mình – Theá maø em hoång bieát chi raùo troïi… Chaø, gay laém. “Cha” naøy “maàn aên” sao ñeå maéc caùi aùn 5 naêm tuø giam. Ñaõ 3 naêm roài, coøn 2 naêm nöõa… Y cuõng hieàn laønh thoâi, chæ coù ñieàu ít noùi, laàm lì caû ngaøy… - Tôù chaúng xin xoû gì cho noù caû. – Toâi noùi – Noù laøm, noù chòu. Luaät phaùp maø! Nhöng hoaøn caûnh anh ta cuõng thaät eùo le: Ñi tuø ñöôïc moät naêm thì vôï boû, con trai suy suïp tinh thaàn, boû hoïc luoân; nhaø cöûa baùn heát ñeå traû aùn… Caäu nghó xem, nhö vaäy thì coøn gì nöõa?! Laø baïn töø thuôû haøn vi, tôù muoán göûi cho noù chuùt quaø, goïi laø ñoäng vieân luùc khoù khaên… S. boá trí cho toâi gaëp D. ngay taïi phoøng khaùch cuûa anh. (Coù leõ ñaây laø moät ngoaïi leä!). Nhìn D. trong boä quaàn aùo tuø, laäp caäp böôùc vaøo, loøng toâi khoâng khoûi baàn thaàn, nhöng vaãn chuû ñoäng böôùc laïi naém vai anh: - Theá naøo, nhaän ra nhau khoâng? … Chaø, toùc baïc caû roài. - Daï thöa… caùn boä cho goïi em? Caâu hoûi cuûa D. laøm toâi thaät söï baát ngôø, nhöng vaãn laéc maïnh vai anh: - Naøy, khoâng nhaän ra tôù aø? P. ñaây maø! Tôù ñi coâng taùc gheù ngang, coù chuùt quaø cho caäu ñaây. - Daï… thöa caùn boä… - D. chôùp maét nhìn toâi hoài laâu – Em laø… D…. 780
- Neø, anh D. – S. leân tieáng – Anh nhìn kó ñi. Anh P. ñaáy! Baïn cuõ cuûa anh vaø cuõng laø “seáp” cuõ cuûa toâi ñaáy. Quen bieát caû maø. Ngoài xuoáng ñi! - Daï… daï… - D. aáp uùng. Toâi laéc ñaàu, coù phaàn ngao ngaùn, quay laïi phía S.: - Tôù chaúng hieåu caùc caäu “quaûn giaùo” kieåu gì, maø tuø môùi coù ba naêm, ngöôøi ta ñaõ u u, meâ meâ heát caû theá naøy? - Naøy nheù: aên uoáng no ñuû, nguû ngheâ ñuùng giôø, laøm vieäc chaêm chæ… vaøi naêm laïi ñöôïc xeùt aân giaûm... – S. haï gioïng – Nhöng duø sao cuõng laø “nhaát nhaät taïi tuø, thieân thu taïi ngoaïi”. Bieát sao hôn! S. môøi D. huùt thuoác. Toâi baät löûa cho anh. Rít moät hôi thuoác thaät daøi, D. laåm baåm: - Chaø, thuoác ngon gheâ. – Nhaáp moät nguïm cheø thôm, D. laïi chaäc löôõi – Cheø cuõng ngon gheâ… - Baây giôø thì nhôù ra ai chöa? – Toâi baät cöôøi. - Quaân haøm cuûa caùn boä nhieàu sao, nhieàu gaïch quaù, em… khoâng nhôù noåi ra laø ai – D. thaät thaø ngöôùc leân – Vôùi laïi, ñaàu oùc em baây giôø noù cöù luù laãn… theá naøo aáy… Laâu quaù chaúng gaëp ai quen… Toâi cöôøi vang nhö ñeå aùt ñi moät noãi buoàn meânh moâng vöøa aäp ñeán. Vöøa ñi laïi trong phoøng, toâi vöøa buoät mieäng ñoïc moät caâu thô xöa (xöa ñeán noãi, toâi chaúng coøn nhôù noåi laø cuûa ai), maø thuôû cuøng ñi chieán tröôøng xa laéc, hai ñöùa vaãn ngaâm nga cho ñôõ buoàn: - Ngöôøi ñi, öø nhæ, ngöôøi ñi thaät! Meï thaø coi nhö chieác laù bay, Chò thaø coi nhö laø haït buïi, Em thaø coi nhö hôi...… röôïu say 781
Ba laàn “thaø coi nhö” ñeå chæ moät laàn “ngöôøi ñi thaät”… Nhôù roài chöù D.? - Daï, nhôù roài – D. lí nhí, nhìn toâi khoâng chôùp maét, mieäng nôû moät nuï cöôøi töôi roùi, xa xaêm. - Ngöôøi ñi, öø nhæ, ngöôøi ñi thaät! Chaø, quaù hay!... Ngaøy aáy... laø theá ñaáy! Ñuùng theá ñaáy!... Coù caàn gì ñaâu. Ñi laø ñi thoâi… * * * Chieác xe ñöa toâi lao vun vuùt treân con ñöôøng vuøng cöïc nam Trung boä, ñaày naéng, gioù. Hoa giaáy ñoû röïc, nôû tung doïc hai beân nhöõng ñoäng caùt hoang sô. Caùi thöù hoa ñeán laø laï: caøng naéng gioù, caèn coãi, noù caøng moïc nhö mô! … Con ñöôøng aáy, hôn 20 naêm tröôùc, toâi vaø D. ñaõ töøng cuøng ñi. Ñi boä thoâi (laøm gì coù xe maùy laïnh, chaïy eâm ru nhö baây giôø), maët nhuoám buïi, vai ñeo hai caùi ba-loâ baïc. Hai khaåu AK tooøng teng tröôùc ngöïc, vöøa ñi vöøa haùt töng böøng… … Vaâng, ñuùng… “Ngaøy aáy.. laø theá ñaáy. Ñuùng theá ñaáy! … Coù caàn gì ñaâu. Ñi laø ñi thoâi…”. Toâi ngoaùi ñaàu nhìn laïi, töôûng nhö D. ñang ñöùng ôû cuoái ñöôøng.Tim öùa leä! Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 12-2002 V.T
782
Gaëp gôõ BOÀ XUAÂN VINH * Hoïc sinh khoùa 3
Moät buoåi toái, ñang tröïc chæ huy thì toâi coù ñieän töø ngoaøi coång baùo coù ngöôøi baïn cuõ ñeán tìm. - Tôù vöøa goïi ñieän ñeán nhaø, ngöôøi nhaø baûo caäu ñang tröïc. Caøng toát. Tôù beøn phoùng thaúng xe xuoáng ñaây - N. voã vai toâi Chaúng coù vieäc gì saát! Töï nhieân caûm thaáy nhôù nhau… Nhôù nhöõng ngaøy cô haøn… Theá laø ñeán thoâi. Toâi hôi ngôõ ngaøng nhöng boãng laïi… caûm ñoäng, bôûi thôøi buoåi naøy ñang thöa daàn nhöõng cuoäc gheù thaêm nhö theá. Ngöôøi ta thöôøng chæ ñeán vì moät vieäc gì ñoù, baøn moät chuyeän gì ñoù, nhôø vaû nhau gì ñoù.…, hoaëc chæ ñôn giaûn laø nhaäu moät chaàu söông söông, maø roài sau ñoù cuõng chaúng nhôù laø ñaõ noùi vôùi nhau nhöõng gì… Ít ai nhö N.: “Chaúng coù vieäc gì saát! Töï nhieân caûm thaáy nhôù nhau… Nhôù nhöõng ngaøy cô haøn… Theá laø ñeán”. Theo yeâu caàu cuûa N., chuùng toâi ñi ra ñoaïn beán caûng vaéng veû, nôi ba con soâng Ñoàng Nai - Loøng Taøu - Soaøi Raïp giao nhau. Traêng thanh, gioù maùt, soùng nöôùc rì raøo… N. ruùt trong tuùi ra moät “xò ñeá” nhoû, hai caùi ly ñaát beù tí vaø hai con möïc khoâ nöôùng saün, ñaët leân tôø baùo cuõ:
Thöôïng taù, kó sö thoâng tin thuoäc Boä tö leänh Taêng-Thieát giaùp.
783
- Chæ baáy nhieâu thoâi. Ngoài xuoáng ñi - N. cöôøi - Röôïu naøy do chính tay tôù naáu ñaáy… Naøo, ly ñaàu xin röôùi xuoáng soâng Soaøi Raïp ñeå cho anh em chieán höõu cuõ cuøng “hoøa nöôùc soâng cheùn röôïu ngoït ngaøo”. Ly hai ta caïn cheùn, chuùc moïi söï bình an… Coøn laïi, ai uoáng bao nhieâu… Tuøy! Khoâng eùp. Toâi vaø N. cuøng hoïc vôùi nhau töø thôøi Thieáu sinh quaân. Sau ñoù hai ñöùa veà hoïc ôû hai tröôøng só quan khaùc nhau. N. ra tröôøng tröôùc toâi vaøi naêm, roài ñi “B” vaø baët tin luoân… Naêm 1975, toâi tham gia Toång taán coâng, vaøo tieáp quaûn caên cöù S. thì boãng gaëp laïi N. trong trung ñoaøn boä binh ñang choát tröôùc, taïi ñaây. Theo leänh cuûa treân, ñôn vò cuûa N. baøn giao laïi “nguyeân canh nguyeân cö” caên cöù S. cho ñôn vò toâi, ñeå haønh quaân tieáp leân Traûng Baøng… Baïn cuõ gaëp nhau, chöa kòp haøn huyeân, ñaõ laïi ra ñi. Ñeâm chia tay ngaøy aáy, toâi vaø N. cuõng ñaõ ngoài beân ngaõ ba soâng naøy, cuõng chæ vôùi moät “xò ñeá” vaø vaøi con khoâ möïc… Nghe N. keå: Chuyeän vöôït Tröôøng Sôn, chuyeän chieán dòch Chen-la ôû Campuchia, chuyeän chieán khu Röøng Saùc… Ñôøi lính laém söï truaân chuyeân, nhöng coù moät chuyeän N. keå töø ngaøy aáy (caùch ñaây 28 naêm roài) baèng moät gioïng raát haøo saûng, ñeán nay toâi coøn nhôù maõi: -… “Muøa heø ñoû löûa” 1972… Ñôn vò mình vöôït soâng Soaøi Raïp ôû ñoaïn Lyù Nhôn, döôùi laøn bom ñaïn… Doøng soâng meânh moâng roäng gaàn 2km. Bieát vöôït laø cheát, maø vaãn cöù baêng qua… Caäu bieát khoâng, ñôn vò mình coù hôn 100 ngöôøi; sau traän aáy chæ coøn 25 ngöôøi… Tôù nhôù, trong Theá chieán II, khi Hoàng quaân vöôït soâng Ñô-nhiep, coù leänh raèng: Ai vöôït ñöôïc qua soâng thì phong ngay laø anh huøng! Ñaõ coù haøng ngaøn anh huøng trong traän aáy. Coøn chuùng tôù? Raát anh huøng, nhöng laïi… khoâng coù anh huøng naøo caû. Ñeâm aáy, nhìn 25 con ngöôøi mình ñaày buøn vaø maùu naèm laên loùc trong ñaùm lau laùch ven soâng, nhìn leân baàu trôøi ñaày sao, nghe soâng Soaøi Raïp voã soùng… Loøng tôù noân nao… boãng nhôù ñeán moät caâu thô cuûa ai ñaõ noùi raát ñuùng raèng: 784
… Sinh ra ôû ñaâu maø ai cuõng anh huøng? Taát caû traû lôøi: Sinh beân moät doøng soâng!1 Vaâng, chính doøng soâng naøy ñaây! N. ngöøng laïi, roùt ra moät ly röôïu thaät ñaày, laàm raàm khaán vaøi lôøi, roài röôùi xuoáng doøng Soaøi Raïp meânh moâng. Roài chieán tranh phía Baéc, chieán tranh Taây Nam… Chuùng toâi laïi baët tin nhau. Trong moät laàn ñeán Maët traän 479, toâi nghe tin N. bò thöông naëng treân ñöôøng ñi Coâng-poâng Chaøm, voäi ñeán thaêm nhöng ngöôøi ta ñaõ ñöa anh ñi roài. Nghe hoï thì thaàm laø anh “khoù maø qua khoûi”… Ngaøy ñi cuøng ñoaøn taøu ngöôïc doøng Toâng-leâ-sap leân Bieån Hoà, trong buoåi toái laøm vieäc vôùi chæ huy löõ ñoaøn lính thuyû ñaùnh boä cuûa Baïn, ngay giöõa soâng nöôùc, döôùi aùnh ñeøn maêng-soâng nhaäp nhoaïng, toâi chuù yù thaáy thænh thoaûng vieân löõ ñoaøn tröôûng ngöôøi Campuchia laïi quay ra sau, thì thaàm vôùi moät ngöôøi ngoài khuaát gaàn ñoù nhö ñang hoäi yù ñieàu gì… Ngöôøi aáy coù daùng veû quen quen… Tan cuoäc hoïp, anh ta tieán laïi gaàn toâi, mæm cöôøi: Hoùa ra laø N.! Ñeâm aáy, chuùng toâi naèm ngay treân saøn poâng-toâng (moät daïng saø lan chôû phaùo cô ñoäng) troø chuyeän. Laïi vaãn laø N. keå, toâi nghe… Qua lôøi keå aáy, toâi hình dung ra: Sau giaûi phoùng Saøi Goøn, chöa kòp veà thaêm nhaø, ñôn vò anh laïi leân Traûng Baøng, ñi Tònh Bieân, xuoáng Haø Tieân, quay veà Chaâu Ñoác… ñaùnh nhau vôùi quaân Poân Poát, ngay khi cuoäc chieán môùi vöøa phoâi thai ñaõ aùc lieät, ñaøi baùo chöa ñöôïc ñöa tin… Moät cuoäc chieán trong im laëng, nhöng ñaãm maùu. Trung ñoaøn anh taán coâng sang Mi-moát, Snun… Ruùt veà, ñeå roài naêm sau laïi xoäc thaúng ñeán taän Xieâm Rieäp… Suoát chieàu daøi bieân giôùi, anh ñi. Ñi khoâng moûi meät, khoâng oaùn thaùn. Suoát mieàn soâng nöôùc Aêng-ko, anh ñi, laëng leõ,
1
Thô Beá Kieán Quoác.
785
haøo huøng… Roài nhöõng ngaøy thaùng chaïp naêm 1989, chæ coøn vaøi tuaàn nöõa quaân tình nguyeän Vieät Nam phaûi ruùt hoaøn toaøn, theá maø toâi coøn gaëp anh vaãn ñang meâ maûi giöõa Bieån Hoà… cho ñeán taän ngaøy 31 thaùng 12 môùi thöïc söï trôû veà. Ñaõ coù ai ñoù hoûi N. raèng: “Vôùi naêng löïc cuûa moät caùn boä côõ trung, löõ ñoaøn daøy daïn vaø “gia theá” cuûa anh, sao khoâng tìm caùch xin veà coâng taùc taïi moät cô quan cuûa Boä, hay moät Cuïc, Vieän naøo ñoù cho nheï nhoõm bôùt ñi? Laøm caùn boä cô sôû hoaøi, cöïc laém!”… Anh khoâng traû lôøi ñöôïc. Coù leõ con ngöôøi anh noù theá… Ñeâm nay, chuùng toâi laïi ngoài beân doøng Soaøi Raïp. Traêng, nöôùc, hieàn hoøa. Cuøng moät tuoåi, cuøng hoïc moät tröôøng, ñaàu toâi vaãn coøn xanh rì maø ñaàu anh ñaõ baïc traéng. Toâi laø ñaïi taù höôûng löông töôùng, coøn anh laø trung taù ñaõ veà höu non töø caùch ñaây 10 naêm… Toâi tieác cho anh ñaõ boû lôõ nhieàu cô hoäi thaêng tieán. Nhöng anh thì khoâng: - Haõy nghó kyõ maø xem, quan tröôøng laø chuyeän phuø phieám! Tao soáng ñöôïc ñeán nay laø nôï quaù nhieàu ngöôøi roài, maø ñaõ traû heát ñöôïc ñaâu. Khoûi tính ñi. Saùng hoâm sau, toâi tieãn N. ra taän ngoaøi coång ñôn vò, ñuùng luùc chuyeán phaø Caàn Giôø vöøa ñoå khaùch sang. Ngöôøi xe taáp naäp. N. giô tay vui veû chaøo toâi. Nhìn anh hoøa daàn vaøo ñaùm ngöôøi xe cuoàn cuoän, maùi toùc traéng nhaáp nhoâ giöõa doøng ñôøi taát baät lo toan, toâi thoaùng buoàn vaø baên khoaên, chôït lieân töôûng ñeán caâu thô xöa: … Saàu kieán chu haønh phong höõu khôûi Baïch ñaàu laõng lyù baïch ñaàu nhaân 2
Trong baøi “Laâm Giang Toáng Haï Chieâu” cuûa Baïch Cö Dò , ñôøi Ñöôøng. Taïm dòch: Buoàn troâng theo con thuyeàn (chôû baïn) vöøa quay ñi, trôøi laïi noåi gioù Giöõa ñaùm soùng baïc ñaàu coù con ngöôøi ñaàu baïc.
786
Lính Troãi trong vaên phoøng cuûa caên cöù Haûi quaân Nhaø Beø.
Nhöng roài toâi baät cöôøi: AÁy laø vì mình cöù hay ña söï neân môùi nghó vaäy, chöù vôùi N., thaät ra laø raát nheï nhaøng. Anh chæ nghó ñeán söï gaëp gôõ, chöù maáy khi ñeå yù ñeán söï chia ly: “Chaúng coù vieäc gì saát! Töï nhieân caûm thaáy nhôù nhau… Nhôù nhöõng ngaøy cô haøn… Theá laø ñeán thoâi”. OÂi mong sao ôû ñôøi, ngöôøi ta cöù ñeán vôùi nhau nhö theá, thanh thaûn nhö theá! Thaùng 6-2003 B.X.V
787
Coá nhaân TRAÀN CHÍ THOÏ * Hoïc sinh khoùa 3
Sau chuyeán coâng taùc daøi ngaøy ôû Ñoâng AÂu, theo keá hoaïch, M. chæ ñöôïc gheù qua Matxcôva chöøng nöûa giôø, roài ra saân bay Serementjevoâ veà nöôùc. Nhöng khi ñeán vaên phoøng taïi Matxcôva thì ñöôïc tin maùy bay seõ caát caùnh muoän nöûa ngaøy. “Caøng toát, mình cuõng ñang muoán ñi loanh quanh thaêm thaønh phoá naøy moät chuùt”, M. thaàm nghó, nhöng ñi ñaâu vaø baèng phöông tieän gì thì chöa bieát. Chôït nhôù ñeán K., ngöôøi baïn cuõ vöøa gaëp thaùng tröôùc taïi moät nöôùc Ñoâng Aâu, K. coù heïn: “Khi naøo qua Maùt, nhôù phone cho mình!”. “Raát coù theå y ñang loanh quanh ñaâu ñaây”, M. nghó buïng vaø baám ñieän thoaïi… Hoï laø nhöõng ngöôøi baïn cuõ töø 30 naêm tröôùc. Nöûa tröôùc quaõng ñôøi cuûa hoï “y trang” nhau: Cuøng laø Thieáu sinh quaân, cuøng veà moät trung ñoaøn phaùo binh, cuøng tham gia Chieán dòch Hoà Chí Minh 1975, cuøng ñi chieán dòch Campuchia… Nhöng caùi nöûa sau quaõng ñôøi cuûa hoï thì khaùc, raát khaùc nhau: M. vaãn voø voõ con ñöôøng binh nghieäp. Cuoäc ñôøi anh maëc duø gaëp nhieàu soùng gioù, nhöng xeùt toaøn cuïc thì laïi “thaúng baêng” nhö moät neùt möïc daøi, raønh maïch töø binh nhì cho ñeán khi
* Ñaïi taù, nguyeân phoù giaùm ñoác Xí nghieäp ñoùng taàu X-51 Haûi quaân.
788
treân vai ñeo quaân haøm ñaïi taù. Anh soáng ñieàm ñaïm, töï tin vaø quyeát lieät vôùi coâng vieäc. Coøn K., sau chieán dòch ôû nöôùc baïn Campuchia, ñaõ phuïc vieân laøm “coâng daân töï do”. Cuøng chieác Minxcô caø taøng, chaïy ngöôïc chaïy xuoâi kieám aên trong thôøi bao caáp, anh thaät thaám söï traàn ai. Vöøa may coù ñôït xuaát khaåu lao ñoäng sang Ñoâng AÂu, K. tìm caùch ñi lieàn. Nôi ñaát laï queâ ngöôøi, anh xoâng pha kieám soáng. Nhöõng töôûng sau vaøi naêm taïo ñöôïc tí löng voán thì “hoài höông”, ai deø cuoäc ñôøi doàn daäp ñöa ñaåy, khieán K. troâi daït khaép vuøng Ñoâng AÂu cuõ. Töø moät ngöôøi chuyeân ngheà khuaân vaùc, cöûu vaïn, roài laøm thueâ, buoân baùn vaët (maø khoâng quaù vaøi ba baän suyùt taùn gia baïi saûn), baèng baûn lónh gan goùc, “yù chí thoaùt ngheøo”, coäng vôùi söï khoân ngoan coù phaàn laùu lænh, sau hôn chuïc naêm löu laïc, K. ñaõ trôû thaønh moät “ñaïi gia” thöïc söï, ñöôïc giôùi laøm aên ôû Ñoâng AÂu lieät vaøo haïng “soaùi”. (Danh hieäu chæ daønh cho nhöõng ai coù taøi saûn töø moät trieäu ñoâ-la trôû leân). Soá ngöôøi nhö K. ôû Ñoâng Aâu khoâng thieáu nhöng cuõng khoâng phaûi quaù nhieàu. Giôø ñaây, anh chaúng thieáu thöù gì. Daêm ngoâi nhaø ôû vaøi nöôùc khaùc nhau vôùi vaøi coâ vôï mó mieàu ôû ngay nöôùc sôû taïi. (Ngöôøi ta noùi, K. chaúng ôû ñaâu coá ñònh vaø ñi ñaâu laø coù vôï ôû ñoù. Chaúng hieåu coù ñuùng khoâng?). Ñaùm con caùi “nöûa Taây, nöûa ta” cuûa K. hoïc ôû nhöõng tröôøng “oaùch” nhaát. Tieàn cuûa anh göûi trong caùc ngaân haøng vaø döï aùn “nöûa noåi, nöûa chìm” khoâng theå laàn ra… Nhö theá ñuû chöa?. “Chöa! – ÔÛ caùi tuoåi “tri thieân meänh”, K. vaãn thuûng thaúng laéc ñaàu – Chaúng bieát bao giôø môùi ñuû vaø nhö theá naøo laø ñuû. Ñoâi luùc laïi noåi côïn leân moät söï thieáu thoán, choáng cheánh voâ bieân…” Nghe tin “chieán höõu” naêm xöa cuøng ñoaøn coâng taùc ñang coù maët ôû Maùt, K. “bay vuø” ñeán. Haén thaûn nhieân: “Bieát maøy sang, tao phaûi luøng cho baèng ñöôïc. Caàn gì, tao giuùp. Neáu khoâng thì cuõng phaûi gaëp nhau ñeå noùi chuyeän cho… ñaõ!” 789
Vôùi hai vieäc treân, hoï ñeàu cuøng toaïi nguîeân vôùi moät söï tin caäy hieám coù. Giôø ñaây, K. ñang töï tay laùi xe, ñöa M. loanh quanh khaép Matxcôva trong moät chieàu cuoái xuaân, se laïnh. Vöøa ñi, K. vöøa laøm moät “höôùng daãn vieân du lòch” cho M. baèng nhöõng lôøi leõ hôi coù phaàn taøn nhaãn, theo phong caùch rieâng. Ñaïi loaïi laø: “Kia laø ñieän Kremly… Ñoù laø vieän baûo taøng… Ñaây laø Nhaø haùt Lôùn… Maùt laø moät kinh ñoâ lôùn vaø ñeïp. Nhöng giôø ñaây, noù chaúng coøn caùi quaùi gì ñeå chieâm ngöôõng caû, tröø nhöõng caûnh cöôùp giaät, löøa ñaûo, ñó ñieám… Luaät phaùp chæ toàn taïi treân beà maët, moïi söï giao dòch ñeàu phaûi thoâng qua theá giôùi ngaàm… Coù moät lôøi khuyeân chaân thaønh khoâng thöøa laø: Töø 18 giôø trôû ñi, phuï nöõ vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng neân ra ñöôøng. Caûnh saùt ö? Ñoù laø moät luõ cöôùp!...” Ñaõ quaù quen vôùi loái aên noùi boã baõ cuûa baïn nhö caùch ñaây 30 naêm, nhöng khi aáy, ngöôøi noùi laø moät caäu beù 16 tuoåi, ngang ngaïnh. Coøn baây giôø, ñoù laø moät gaõ ñaøn oâng, toùc hoa raâm, caëp moâi moûng thöôøng mím chaët, phong thaùi luoân toaùt leân veû sang troïng… hoang daõ. Hoï döøng laïi tröôùc moät nhaø haøng sang troïng vôùi kieán truùc oáp ñaù coå ñieån. K. môøi baïn vaøo “duøng chuùt gì cho aám buïng”. Khi ñaõ an toïa beân “ñoà aên nheï, thöùc uoáng naëng”, K. giô ly röôïu leân caïn cheùn ba laàn, roài traàm ngaâm hoûi M.: - Caäu bieát tröôùc ñaây caên nhaø naøy laø gì khoâng? - Coù veû nhö moät cô quan naøo ñoù… - Coøn hôn theá nöõa… - K. tuûm tæm cöôøi – Ñaây voán laø vaên phoøng cuûa Ban chaáp haønh Trung öông Ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ. - Ra theá? - Noù voán laø choán thaâm nghieâm gheâ gôùm.. chæ daønh cho caùc nhaø laõnh ñaïo voâ saûn ra vaøo. Coøn nay thì ngöôïc laïi: Chæ nhöõng 790
keû laém tieàn môùi daùm böôùc vaøo… - K. goõ goõ vaøo chai röôïu nhoû treân baøn – Vaøo ñaây, uoáng thöù röôïu naøy, laø caùc loaïi ngöôøi noùi baèng ñuû caùc thöù tieáng treân theá giôùi, nhöng tröø… tieáng Nga. Coù trôù treâu khoâng? - Ra theá… - M. cuùi ñaàu, veû ngaäm nguøi. K. haéng gioïng: - Tôù coù moät kæ nieäm khoù queân… cuõng ôû chính nôi ñaây. Noùi ñuùng ra laø moät söï chöùng kieán voâ tình… nhöng raát hy höõu… - Gioïng K. boãng soâi noåi haún leân – Vaøo caùi ngaøy ñònh meänh cuûa Lieân bang Xoâ vieát, khi Gooùcbachoáp tuyeân boá giaûi taùn Ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ, tôù vöøa töø Praha veà Maùt. Tình hình khi ñoù khaù loän xoän nhöng tôù vaãn quyeát ñònh phoùng xe ra ñöôøng. Ñi ñaâu? Khoâng bieát nhöng cöù phaûi ñi. Haøng chuïc naêm nay, tôù ñaõ khoâng nghó veà theá söï, chæ bieát kieám aên. Theá maø hoâm aáy vaãn cöù baàn thaàn… Ñang ñi thì gaëp moät ñaùm ñoâng bao vaây moät toaø nhaø lôùn, chính laø ngoâi nhaø naøy. Tôù döøng xe, toø moø nhìn ra vì bieát ñoù laø truï sôû cuûa Ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ. Tôù ñoaùn, trong ñaùm ñoâng naøy coù ñeán quaù nöûa laø nhöõng ngöôøi ñaõ töøng höôûng ñuû caùc aân hueä cuûa cheá ñoä Xoâ vieát. Thaäm chí, coù caû nhöõng vò hoïc giaû hoaëc tai to maët lôùn maø ngaøy hoâm qua, hoï coøn cao gioïng rao giaûng raát nhieàu veà lí töôûng vaø nhaân caùch coâng daân… Thoaét moät caùi, hoï ñeàu ñaõ bieán thaønh caùc “nhaø daân chuû” ñaày nhieät taâm, ñang chöûi ruûa coäng saûn, ñoøi ñoát chaùy truï sôû cuûa Ban chaáp haønh Trung öông, ñoøi laät ñoå töôïng Leâ nin… Loøng daï con ngöôøi… laï thaät! Tôù khoâng bieát caùi gì ñang xaûy ra beân trong toaø nhaø aáy, vì caùnh cöûa ñoùng kín mít. Maõi sau naøy, ñoïc ñöôïc moät baøi baùo, môùi bieát ñaïi loaïi laø: Khi ñoù, toaøn boä toaø nhaø gaàn nhö ñaõ troáng roãng. Moïi ngöôøi ñeàu ruùt lui, chæ coøn ñaùm ngöôøi “daân chuû” ñang bao vaây beân ngoaøi. Tuy nhieân, beân trong vaãn coøn coù moät ngöôøi, ñang laëng leõ laøm noát nhöõng phaàn vieäc cuoái cuøng cuûa mình. Ñoù laø oâng Cusoáp, moät caùn boä 791
bình thöôøng cuûa Vaên phoøng Trung öông (nay oâng laø Phoù chuû tòch Ñaûng Coäng saûn Nga). Maëc cho coù tieáng la où ñoøi “tieâu dieät boïn coäng saûn”, ñoøi “tieâu huyû veát tích cuûa boân-seâ-vích”… vang leân beân ngoaøi cuûa soå, Cusoáp vaãn caån thaän saép xeáp moïi taøi lieäu caàn thieát vaøo trong chieác caëp cuûa mình, ñaâu vaøo ñaáy. OÂng ñaõ laøm vieäc coâng vieäc naøy - ôû taïi ñaây - bao nhieâu naêm nay vaø luoân vôùi moät phong caùch: thaän troïng, nghieâm caån vaø khoâng moät chuùt vuï lôïi. Coù tieáng chuoâng ñieän thoaïi vang leân. Cusoáp bình tónh nhaác maùy: - A loâ, Vaên phoøng Ban chaáp haønh Trung öông ñaây… Coù hôi oàn moät chuùt, ñoàng chí haõy noùi to hôn! Vaâng, vaâng… Ñuùng, Gooùcbachoáp ñaõ tuyeân boá nhö vaäy… Nhöng ñoù laø Gooùcbachoáp! Ban chaáp haønh Trung öông vaãn toàn taïi, vaãn laøm vieäc, nhöng seõ chuyeån qua moät nôi khaùc… Tình hình quaû coù hôi loän xoän. Khoù khaên ñaáy… nhöng maø… cuoäc soáng laø vaäy, khoâng coù gì laø laï… Toâi xin nhaéc laïi vôùi ñoàng chí raèng, Ñaûng Coäng saûn vaãn toàn taïi, keå caû khi noù bò giaûi taùn hoaëc bò ñaët ra ngoaøi voøng phaùp luaät. Xong vieäc, Cusoáp thong thaû xaùch caëp, ñi xuoáng caàu thang. OÂng nhìn laïi caên phoøng troáng traûi, nôi töøng coù nhöõng quyeát ñònh quan troïng lieân quan ñeán soá phaän cuûa caû nhaân loaïi, nhöõng buoåi ñoùn tieáp caùc yeáu nhaân… nôi ñaõ toàn taïi nhöõng yù töôûng maãn tieäp, cao caû vaø caû nhöõng toan tính keùm coûi, taàm thöôøng. “Bieát sao ñöôïc, cuoäc soáng maø!”, oâng cheùp mieäng vaø môû cöûa böôùc ra. Ñaùm ñoâng ñang hoø heùt huyeân naùo, boãng ñoät ngoät ngöng baët. Hoï nhìn oâng nhö nhìn moät dò nhaân. OÂng nhìn hoï nhö nhìn moät ñaùm treû (keå caû nhöõng ngöôøi, chæ caùch ñaây vaøi ngaøy, coøn laø caáp treân raát cao cuûa oâng). Cusoáp khoâng noùi gì caû, ñoâi maét meät moûi nhöng raùo hoaûnh cuûa oâng nhö muoán nhaéc raèng: “Theá naøo, haõy ñöøng quaáy raày ta! Ta coøn raát baän kia maø!”. Moät 792
vaøi keû ñang phuøng mang, trôïn maét boãng quay maët ñi vaø ñaùm ñoâng im laëng, töø töø daõn ra… - Tôù ñaõ coù maët ñuùng caùi luùc “ñaùm ñoâng im laëng, töø töø daõn ra” aáy – K. haï gioïng - Khi ñoù, tôù khoâng heà bieát ngöôøi ñaøn oâng ñang ngaång cao ñaàu, mæm cöôøi, böôùc ñi, aáy laø ai… Nhöng tôù hieåu, con ngöôøi aáy laø gì!... M. nhìn quanh caên phoøng vaéng boùng ngöôøi. - Moät caâu hoûi nheù! – K. boãng leân tieáng trong nuï cöôøi nöûa mieäng – Neáu ñaët caäu vaøo ñòa vò Cusoáp luùc ñoù, caäu seõ laøm gì? - Moät caâu hoûi cuûa söï töôûng töôïng… - M. nhìn ra xa, mæm cöôøi, duïi maåu taøn thuoác xuoáng chieác gaït taøn – Tôù seõ haønh ñoäng nhö oâng aáy. - Coøn tôù thì… khoâng! – K. mím ñoâi moâi moûng, kheõ gaät gaät ñaàu – Tôù bieát maø, caäu seõ nhö vaäy. Coøn tôù… tôù khoâng coù tö chaát aáy. Tôù ñaõ traû giaù quaù nhieàu… Im laëng moät laùt, boãng K. soâi noåi huøng bieän: - Cuõng nhö caäu, tôù ñaõ töøng caàm suùng ñeå baûo veä nhöõng yù töôûng cuûa chuùng ta. Nhöng roài tôù ñaõ thaát voïng, ra ñi, laên loùc nhö con traâu caøy ñeå kieám aên… Töø baàn haøn, tôù ñaõ trôû neân giaøu coù, caàn gì ñöôïc naáy. Nhöng giôø ñaây noãi thaát voïng laïi lôùn hôn, bôûi bieát raèng, cuoäc soáng naøy ñang vaø seõ caøng khoâng yeân… Vì thöïc ra noù chæ laø theá giôùi cuûa caùc nhaø taøi phieät, cuûa caùc vuï mua baùn vaø aâm möu ñeâ heøn. Caùi theá giôùi maø ñoàng tieàn ñöôïc coi laø muïc tieâu toái thöôïng, coù theå toàn taïi khaù laâu, nhöng khoâng theå vónh vieãn… Tôù laø ngöôøi ñaõ chöùng kieán caûnh Cusoáp böôùc ra töø toaø nhaø naøy. Möôøi naêm sau chieâm nghieäm laïi, tôù hieåu raèng, Cusoáp ñaõ noùi ñuùng: Maëc cho nhöõng khieám khuyeát gheâ gôùm cuûa noù, tö töôûng coäng saûn seõ khoâng maát ñi, vì nguyeân nhaân toàn taïi vaãn coøn nguyeân ñoù… Ñeå soáng ñöôïc giöõa caùc xaõ hoäi naøy, tôù phaûi tieáp tuïc kieám tieàn, thaät nhieàu tieàn. Nhöng, cuõng 793
döùt khoaùt raèng: Baát luaän trong tröôøng hôïp naøo, tôù cuõng khoâng theå laø moät trong nhöõng keû thoaét bieán thaønh nhöõng “nhaø daân chuû” nhoá nhaêng, töøng ñöùng hoø heùt beân ngoaøi toøa nhaø naøy… Vì sao ö? K. thôû daøi, nheo ñoâi maét laõo luyeän nhìn M. roài haï gioïng: - Vì… duø sao … chuùng ta cuõng ñaõ coù moät thôøi… Moät thôøi chæ ñeå soáng vì nhöõng ñieàu raát giaûn dò. Lính Troãi maø… Aûo töôûng ö? Ngaây thô ö? Khoâng haún… Suy cho cuøng, baûn ngaõ cuûa cuoäc ñôøi naøy voàn dó laø raát giaûn dò kia maø… Khi chia tay nhau ôû saân bay Serementjevoâ, hoï oâm nhau thaân thieát. M. voã voã vaøo löng K. miûm cöôøi: - Caäu vaãn coøn raát… Troãi ñaáy! - Vôùi nhöõng ngöôøi baïn thuôû aáy maø thoâi – K. aáp uùng – Laùt nöõa quay ñi, tôù seõ laïi laø moät keû laïnh luøng, keo kieät vaø taøn nhaãn ngay aáy maø! Thaùng 10-1996 T.C.T
794
Ngöôøi cha dòu daøng 1 MINH THI thöïc hieän
Gia ñình Chænh Huaán chia tay baùc Phaïm Vaên Ñoàng ñeå trôû veà Nam. Phuû Chuû tòch cuoái naêm 1975.
Moãi buoåi saùng, toâi laïi nhìn thaáy oâng ôû saân tröôøng. Ngöôøi cha ñi treân hai chieác naïng saét, döïng chieác xe maùy daønh rieâng cho ngöôøi taøn taät beân leà, roài tay xaùch caëp, tay daét coâ con gaùi nhoû vaøo lôùp. Toâi nhìn oâng maø thaáy trong loøng traøo leân nieàm caûm phuïc. Baát keå naéng möa, bao giôø oâng cuõng ñöa con ñeán lôùp ñuùng giôø. Neáu baïn nhìn thaáy chieác xe chôû hai coâ beù xinh xaén
1
Baøi ñaêng trong muïc “Taûn maïn”, Baùo Lao ñoäng, ngaøy 30-5-2003.
795
ñi treân ñöôøng phoá, baïn seõ phaûi nôû moät nuï cöôøi tröôùc söï tin caäy öcuûa chuùng duø ngöôøi cha ñang phaûi coøng löng giöõ tay laùi cho thaêng baèng treân chieác xe veïo voï. Nieàm vui cuûa oâng môùi giaûn dò laøm sao! Khi ñaõ quen ngöôøi cha, toâi môùi bieát oâng laø dòch giaû tieáng Phaùp, chuyeân veà saùch thieáu nhi. Tröôùc kia oâng töøng hoïc ñaïi hoïc baùch khoa ôû Hungari, nhöng do maéc chöùng beänh veà xöông neân bò lieät, phaûi veà nöôùc. Toâi hoûi oâng: “Trong ñôøi, thuù vui nhaát cuûa oâng laø gì?” OÂng cöôøi: “Laø daïy con hoïc. Ngoaøi vieäc kieám soáng, ñôõ ñaàn cho vôï, toâi chæ thaáy vui khi chôi vôùi caùc con, ñoïc truyeän coå tích cho chuùng. Boïn treû laø nieàm an uûi lôùn nhaát. Trong maét chuùng, toâi luoân laø moät ngöôøi cha maïnh meõ nhaát, ñaùng tin caäy nhaát vaø chöa bao giôø quaùt maéng hay caùu giaän. Hoûi theá thì laøm sao khoâng töï haøo?” Chuyeän cuûa oâng laøm toâi phaûi giaät mình. Trong ñôøi, thuù vui cuûa mình laø gì nhæ? Nhöõng thuù vui thì nhieàu voâ keå. Nhöng nhöõng gì coøn laïi sau cuoäc soáng naøy, phaûi chaêng chæ laø moät chuùt tình thöông dòu daøng, moät hình aûnh coù theå laøm aám loøng ngöôøi vaø laøm ta mæm cöôøi, nhö hình aûnh ngöôøi cha ñaùng yeâu maø baïn coù theå gaëp baát kì treân con ñöôøng naøo cuûa thaønh phoá naøy? M.T Vó thanh: Laø ñoäc giaû thöôøng xuyeân cuûa Baùo Lao ñoäng, ngay sau khi ñoïc ñöôïc baøi naøy, toâi ñaõ goïi ñieän cho baïn beø. Ñoïc xong, ai cuõng nhaän ra taùc giaû ñaõ vieát veà baïn Nguyeãn Chænh Huaán thaân yeâu. Baïn luoân laø “Pa-ven Cooùc-sa-ghin” cuûa lôùp - moät taám göông ñeå chuùng toâi daïy cho con caùi.
796
Keá möu sinh VIEÄT HUØNG thöïc hieän
Ngaøy xöa, coù moät baùc thôï caét toc... vôùi ñoâi baøn tay kheùo leùo, vôùi nhöõng lôøi taâm söï ruû ræ nhö roùt maät vaøo tai, baùc ñaõ ñöôïc vua cho pheùp haønh ngheà trong cung. Baùc coù moät vinh haïnh maø khoâng phaûi ai cuõng coù, ñoù laø quyeàn ñöôïc sôø ñaàu baát kì ai... keå caû vua! Chuyeän xöa laø vaäy… Coøn nay, ôû coång khu taäp theå 28B Ñieän Bieân Phuû, töø maáy naêm nay, coù moät baïn hoïc sinh khoùa 4, teân laø Haø Chí Hieáu, haønh ngheà caét toùc möu sinh. Naêm 1969, Hieáu ñöôïc tuyeån choïn vaøo Ñaïi hoïc quaân söï. Sau 5 naêm “duøi maøi kinh söû”, trôû thaønh kyõ sö vuõ khí, Hieáu veà coâng taùc taïi Cuïc Vuõ khí - Ñaïn. Ngaøy ôû tröôøng, thaáy caùnh lính cuõ thöôøng caét toùc giuùp anh em, Hieáu laân la hoïc loûm, roài cuõng thöû caàm toâng-ñô, caàm löôïc, caàm keùo. Maáy baïn lính Troãi ñaõ “hy sinh” maùi ñaàu cho Hieáu thöû nghieäm vôùi lyù do: ñôõ toán tieàn ra hieäu. Laøm rieát roài quen. Nhöng caét cho ai coù toùc cöùng reã tre thì coøn deã, chöù baïn naøo coù toùc maây vaø moûng, lôõ cho toâng-ñô phaïm quaù saâu laø toi! Tay ngheà daàn khaù leân. Baèng söï kheùo leùo, thaäm chí chæ vôùi löôïc vaø keùo, Hieáu ñaõ laøm ñeïp cho bao nhieâu 797
maùi ñaàu, nhaát laø maáy anh saép ñi tranh thuû veà Haø Noäi thaêm ngöôøi yeâu. Nhöõng ñôït chænh ñoán taùc phong nhaø binh, Hieáu luoân ñöôïc môøi tham gia vaøo ñoäi caét toùc. Sau naøy, khi ñaõ coù gia ñình thì con caùi Hieáu chaúng bao giôø toán moät xu caét toùc. Sau 20 naêm quaân nguõ, söùc khoûe giaûm suùt, ñöôïc treân cho nghæ, Hieáu xaùch ba-loâ veà nhaø. Anh buoàn baõ traên trôû: Seõ laøm gì ñeå soáng? Chaû leõ laïi baùm vaùy vôï?… Hay laø thöû caùi ngheà caét toùc hoïc ñöôïc ngaøy ôû tröôøng? Hieáu lieàu mình baøn vôùi vôï. Coâ vôï ñaén ño: - Lieäu anh coù xaáu hoå khi phôi maët ra ñöôøng? Roài ngaøy ñoâng thaùng giaù, möa naéng trôû trôøi? - Chaúng sôï, lao ñoäng chính ñaùng ñeå kieám soáng thì coù gì laø xaáu! – Hieáu taâm söï. Nhöõng ngaøy sau, anh lang thang ñeán caû chuïc hieäu caét toùc thöû xem hoï laøm aên ra sao. Thaäm chí coøn mang maùi ñaàu cuûa mình cho hoï caét ñeå hoïc. Coù ñi thì môùi bieát, trong cô cheá thò tröôøng, khi moïi ngöôøi bieát aên ngon thì hoï cuõng bieát maëc ñeïp. Caùc cuï xöa daïy: “Caùi raêng caùi toùc laø goùc con ngöôøi”, chôù coù sai! Anh ñi kieám saùch baùo veà moát, veà ñaàu toùc cuøng nhöõng taám quaûng caùo caùc kieåu ñaàu “moâ-ñen” veà “ñieàu nghieân”. Roài möôïn tieàn vôï ra chôï saém hoùa chaát nhuoäm toùc, roài goâm, roài laéc, roài toâng-ñô ñieän, keùo löôïc, aùo muõ… Toùm laïi laø “traêm thöù baø raèn”! Nhöng seõ “maàn aên” ôû ñaâu? Khu Nam Ñoàng cuûa anh coù bao nhieâu goác caây thì gaàn nhö coù baáy nhieâu thôï caét toùc cuøng caùc baø haøng xeùn caém leàu, chöa keå coù ñeán daêm cöûa haøng caét toùc maùy laïnh vôùi chuïc coâ “maét xanh, moû ñoû”, löôïn ra löôïn vaøo saün saøng “caïnh tranh”. Anh quyeát ñònh “ñi laøm aên xa”. Ngaøy ñaàu tieân, buoäc boä baøn gheá xeáp vaø hoäp ñoà ngheà sau xe, anh ñaïp töø Nam Ñoàng leân ñaàu Cao Baù Quaùt. Ñeán nôi khoâng thaáy coù ai chieám choã, voäi moùc daây caêng baït vaøo haøng raøo Baûo taøng Myõ thuaät, roài xeáp baøn gheá, hoài hoäp chôø khaùch. 798
Moät baùc giaø veà höu khi ngang qua thaáy oâng thôï khoaùc treân mình boä quaân phuïc cuõ môùi môû haøng ñaõ thöông tình ngoài vaøo gheá. Nghe tieáng ñaùnh keùo laùch caùch laïi thaáy anh khaù hieåu bieát, kheùo ñöa chuyeän, khi caét xong laïi tính vôùi giaù caû phaûi chaêng, theá laø baùc ruû ngay maáy cuï cuøng toå höu ra uûng hoä. Nhöõng ngaøy sau, coù ñeán moät “tieåu ñoäi nhí” ñöôïc boá meï tin töôûng giao cho anh xöû lyù ñaàu toùc. Coù gì söôùng hôn khi coù ñöôïc chöõ “tín”! Nhöng nieàm vui keùo daøi khoâng laâu. Thaønh phoá leân keá hoaïch deïp haøng quaùn væa heø, laøm saïch ñeïp ñöôøng phoá. Vöøa nghe anh coâng an khu vöïc thoâng baùo, Hieáu buoàn baõ thu doïn ñoà ngheà, buoäc goïn vaøo sau xe, ñaïp chaàm chaäm veà nhaø. Suoát doïc ñöôøng cöù bò aùm aûnh yù nghó: Chaû leõ laïi heát cöûa?! Nghæ maáy hoâm ôû nhaø, cuoàng heát caû ngöôøi, anh xaùch xe voøng qua maáy khu taäp theå quaân ñoäi: “Laø lính cöù tìm ñeán khu gia binh, may ra coù ñöôïc söï caûm thoâng!”. Ñi maõi, hoûi maáy anh baïn cuøng lôùp môùi hay khu 28B coøn thieáu thôï caét toùc, theá laø anh ñeán gaëp Ban quaûn trò. Hoï ñoàng yù nhöng ra ñieàu kieän phaûi giöõ veä sinh chung vaø giaù caû phaûi chaêng. Quaù deã! Anh baét ñaàu haønh ngheà oån ñònh taïi coång khu. Maëc naéng, maëc möa, maëc ngaøy ñoâng thaùng giaù, Hieáu aâm thaàm laøm vieäc. Luùc caét cho maáy baùc cöïu chieán binh thì kheùo leùo mang caùc thoâng tin treân baùo Quaân ñoäi saùng nay ra trao ñoåi. Buoåi tröa, maáy tay só quan treû trong Thaønh tranh thuû ra “goït ñaàu” thì ñöôïc anh lính cuõ baøn veà tình hình chieán söï ôû AÙp-ga-ni-xtaêng hay chuyeän khuûng boá Thaùp ñoâi. Caùnh treû öa reõ ngoâi giöõa kieåu “naêm möôi – naêm möôi” hay ñeå ñaàu “ta-bu” thì laïi ñöôïc nghe chuyeän Hoàng Sôn, Huyønh Ñöùc, Maradona vôùi traùi boùng troøn hay tình hình cuùp C1, C2 vôùi caùc ñoäi “Li-vô-phun”, “Man-chet-tô”… Rieâng “khaùch haøng nhí” thì raát khoaùi caét toùc ôû quaùn baùc Hieáu vì luùc naøo cuõng coù saùch thieáu nhi ñang baùn chaïy “Ha-ry Pooùc-tô” hay truyeän tranh nhieàu taäp “Ñoâ-reâ-moân” ñeå ñoïc. (Thaäm chí, baùc coù nhieàu saùch hôn caû thö 799
vieän tröôøng). Nhöõng laàn gaëp baïn Troãi ñöa con ñeán caét toùc, Hieáu coøn khoâng laáy tieàn. Noùi toùm laïi caùc kieåu ñaàu töø caùc vò töôùng lónh cho ñeán anh binh nhì, ñaàu cuûa ngöôøi giaø - ngöôøi treû ñeàu phaûi qua tay Hieáu… sôø tuoát(!) AÁy laø chöa keå oâng thôï naøy laáy daùy tai raát kheùo - nheï, eâm vaø saïch, sau ñoù coøn duøng ñoâi baøn tay maùt-xa ñaàu vaø baû vai, laøm cho khaùch thö daõn. Tuyeät! Hieáu nhö moät con ong chaêm chæ. Hoâm roài, thaày Chi Phan ôû Haø Noäi vaøo khoe: “Moãi ngaøy Hieáu cuõng laøm ñöôïc möôi caùi ñaàu. Cöù naêm, baûy nghìn ñoàng moät ñaàu thì baïn cuõng coù ñoàng ra ñoàng vaøo!”. Thaät möøng vì Hieáu luoân thích öùng vôùi moïi hoaøn caûnh. Vôùi ñoâi baøn tay vaø khoái oùc, Hieáu ñaõ minh chöùng moät leõ soáng giaûn dò - “Cuoäc soáng chæ toàn taïi khi chính ta say meâ lao ñoäng”! V.H
800
Ñaùm cöôùi nhaø binh PHAN HOAØI THUAÄN Hoïc sinh khoaù 4
Anh em Troãi khoùa 4, 5 ñeán möøng Vieät Thaéng thaønh chuù reå.
Ñöôïc xem taám aûnh “Ñaùm cöôùi Vieät Thaéng”, toâi chôït nghó: thaät coù loãi neáu khoâng ghi laïi ñaây nhöõng ñaùm cöôùi cuûa anh em ta! Ñaàu nhöõng naêm 1970, lôùp lôùn khoùa 1 roài khoaù 2, khoùa 3 trôû thaønh só quan quaân ñoäi. Caùc anh ñöôïc boå sung ngay cho caùc ñôn vò. Cho duø ñang chieán tranh nhöng trong chuùng ta vaãn nhen nhoùm tình yeâu ñoâi löùa. Roài ñeán khi caây ñaõ ñôm hoa, keát quaû… Vieäc heä troïng nhö vaäy, laø lính bieát nhôø ai? Khi ñoù coøn ai hôn ñoàng ñoäi. Sau khi laøm xong thuû tuïc ñaêng kí keát hoân, chuù 801
reå töông lai coøn phaûi mau mieäng “ñaêng kí” vôùi baïn: ñeà nghò nhöôøng xuaát nhu yeáu phaåm thaùng ñoù cho mình. Thôøi kì “bao caáp”, moãi thaùng, só quan caáp uyù (hoài ñoù anh em ta môùi ñeo lon caáp uyù, cao nhaát laø thöôïng uyù) ñöôïc moät kí ñöôøng, ba bao thuoác Tam Ñaûo hoaëc Tam Thanh, moät goùi cheø Ba Ñình, chuïc goùi löông khoâ A71, A72. Cöù theo tinh thaàn “goùp gioù thaønh baõo” laø coù ñuû baùnh keïo, cheø thuoác cho ñaùm cöôùi. Nhieàu anh em coøn cho baïn taïm öùng moät thaùng löông ñeå lo. Baùnh keïo loaïi haûo haïng nhö cuûa Giao teá, Toân Ñaûn hay nhaø maùy Haûi Haø thì cöïc hieám. Caùi khoù loù caùi khoân! Anh em mang ñöôøng, roài ra chôï mua tröùng gaø, boät mì ñi thueâ laøm baùnh bích-quy. Giaù gia coâng moät kí baùnh khoâng ñaét nhöng vì cöûa haøng maäu dòch khoâng coù baùnh ñeå baùn, neân nhaø naøo coù loø laøm baùnh cuõng ñuû soáng. Ñoà uoáng chuû yeáu laø cheø. Anh em naøo caån thaän thì nhôø ñoàng ñoäi coâng taùc treân “maïn ngöôïc” (Phuù Thoï, Thaùi Nguyeân) thöûa rieâng loaïi cheø Taân Cöông hay cheø buùp “khæ haùi”… veà tieáp khaùch. Trong tieäc cöôùi thì phaûi möôïn caùi aám tích thaät to pha ra roài cheá vaøo aám chuyeân ñi môøi khaùch. Coù cheø thì phaûi coù thuoác. Neáu thuoác laù ñieáu khoâng ñuû thì mua haún thuoác laù sôïi Laïng Sôn, roài thueâ cuoán thì coù maø “huùt meät nghæ “. Vaät chaát nhö vaäy laø taïm ñuû, nhöng seõ toå chöùc cöôùi ôû ñaâu? Ngaøy ñoù ôû Haø Noäi coù raát ít phoøng cöôùi. Quanh Bôø Hoà coù vaøi phoøng cöôùi ôû khaùch saïn Daân Chuû hay Phuù Gia, coøn ôû doác Baø Trieäu coù phoøng cöôùi Traêm Hoa. Nhöng thueâ ñöôïc thì thaät laø khoù. Vaäy neáu nhaø gaùi khoâng caàu kì thì nhaø trai toå chöùc cöôùi taïi gia. Nhaø coù phoøng roäng thì laøm trong nhaø, nhaø coù saân roäng thì döïng raïp ngoaøi saân. Baøn gheá thì sang haøng xoùm möôïn hay chaïy ra Uyû ban lieân heä möôïn; coù nhaø coøn thaùo luoân caùnh cöûa soå xuoáng laøm baøn, laáy gaïch keâ thaønh chaân, roài laáy ni-loâng hoa phuû leân… Theá laø xong! Thôï xeáp döïng chaúng phaûi thueâ ñaâu xa maø chính laø nhöõng anh em Troãi “chöa vô” (chöa vôï)! Chöa 802
coù em uùt thì bieát ñi ñaâu, thoâi thì daønh ngaøy nghæ cho baïn, bieát ñaâu trong ñaùm cöôùi laïi “tia” ñöôïc em naøo! Ñeå trang trí phoâng, maøn thì chuù reå nhôø ngay nhöõng anh em Troãi coù “baøn tay vaøng”. Chuùng toâi mua giaáy maøu xanh, ñoû veà caét, daùn. Loaùng moät caùi laø coù ngay chöõ loàng, chim caù, böôùm hoa hay maáy noát nhaïc xaäp xình. Toâi coù anh baïn töøng nhieàu laàn caëm cuïi döïng daøn ñieän trôû nhieät, caét nhöõng taám xoáp traéng, laøm chöõ loàng cho nhieàu ñoâi uyeân öông. Thôï trang trí ñaùm cöôùi ôû Haø Noäi coù thôøi ñaõ phaûi ghen tò vôùi caùnh lính Troãi vì coù coù nhieàu maãu maõ môùi laï, caùch ñieäu, saùng taïo. Hay nhaát laø trang phuïc cöôùi! Coâ daâu thì phaûi töï lo aùo daøi. (Caùi khoaûn naøy ai laø vôï lính ñeàu gioûi caû, bieát töï lo toan). Coøn chuù reå seõ maëc gì? Laø lính voán ñôn giaûn veà hình thöùc, ít ai duøng “com leâ, com taùo”, nhöng chuù reå phaûi aên maëc töôm taát. Ngaøy ñoù, quaàn aùo hôïp thôøi nhaát, “moâ-ñen” nhaát coù leõ laø quaàn aùo boä ñoäi – boä ñaïi caùn (aùo boán tuùi só quan) cho muøa ñoâng vaø “aùo bay” (bludoâng Nga) cho heø thu. Lính maëc ñoà lính laø hôïp vaø khoù maáy cuõng phaûi kieám cho ñöôïc boä boán tuùi “daï taù” (quaân phuïc muøa ñoâng, may baèng vaûi daï boùng Lieân xoâ). Cuõng may anh em ta ñi hoïc ôû Nga veà nhieàu neân lính Troãi “coù vieäc” cuõng ñôõ phaûi lo. Thuù vò nhaát laø trong ñaùm cöôùi nhaø binh, raët maøu xanh aùo lính! Caàn phaûi keå ra ñaây caû thuû tuïc ñoùn daâu. Baïn naøo thaân, troâng ñeïp trai, saùng suûa luoân ñöôïc môøi laøm phuø reå. Anh em töøng toå chöùc caû ñoaøn xe maùy cuûa “nhaø giai” ñi hôn chuïc caây soá ñeå röôùc daâu. Nhôø phuø reå maø nhieàu anh laøm quen roài neân vôï neân choàng vôùi nhieàu baïn gaùi phuø daâu. Trong baát kì ñaùm cöôùi naøo, moùn aên tinh thaàn khoâng theå thieáu laø phaàn vaên ngheä. Maùy quay ñóa “tuoác-loâ-ñít” hay maùy ghi aâm baêng coái chæ duøng luùc ñoùn khaùch, coøn laïi laø “nhaïc soáng”. Ñeäm ñaøn gioù “aéc-cooùc” ñaõ coù Phaïm Nguyeãn, ghi-ta coù Toaøn Thaéng, Taát Thaéng, Phöôùc Bình, rieâng anh chaøng Minh Ñöùc vöøa ñeäm 803
ñaøn laïi vöøa haùt ñöôïc… neân hoï ñaõ trôû thaønh “taøi saûn voâ giaù” vaø khoâng “tuaàn chay naøo (aø, ñaùm cöôùi chöù!) laø khoâng coù nöôùc maét”. Sau 1975, khi ñöôïc trang bò theâm daøn nhaïc ñieän töû thì phaàn vaên ngheä phuïc vuï ñaùm cöôùi “xoâm” hôn. Tieáng troáng Jaz roøn raõ vôùi tieáng ñeäm cuûa chuõm choïe, xanh-pan, keát hôïp aâm thanh baäp buøng cuûa ñaøn bass, treân neàn ghi-ta ñeäm cho phaàn tieát taáu cuûa ghi-ta soâ-loâ. Moãi laàn lính Troãi veà Haø Noäi ñaùnh “paéc” (töø loùng - “ñaùnh thueâ ñaùm cöôùi”) thì khaùch khöùa khoâng ngôùt moàm khen: Khoâng thua keùm baát cöù ban nhaïc haûi ngoaïi naøo! Tieäc ñaõ taøn, khaùch khöùa ñaõ ra veà, baøn gheá ñaõ xeáp goïn nhöng vì tình thaân aùi, vì laø laàn cuoái chia tay baïn (khoâng coøn ñöôïc “töï do”) maø anh em coøn naán naù laïi, ngheâu ngao haùt tôùi taän khuya. Coù anh höùng chí, haùt luoân caû “Sinh ra trong khoùi löûa…”(!). Chaéc ngaøy ñoù caùc coâ daâu cuõng khoâng giaän maø heát söùc caûm thoâng? Coøn baäc phuï huynh thì gaät ñaàu: “Ñuùng laø thieáu sinh quaân coù khaùc, luùc naøo cuõng saùt caùnh beân nhau!”. Nhöõng ñaùm cöôùi nhaø binh ngaøy aáy thaät ñôn giaûn: Chaúng “coã baøn”, khoâng “aên côm buïi giaù cao”, khoâng “naâng leân, haï xuoáng” roài “dzoâ, dzoâ” say xæn… nhö baây giôø. Phoøng cöôùi xöa cuõng giaûn dò, khaùch vui veû huùt thuoác “khoâng caùn”, aên keïo baùnh “töï cheá”, uoáng cheø maïn pha ñaëc “caém taêm”, roài vaên ngheä chæ laø “caây nhaø laù vöôøn”… Ngay caû quaø cöôùi cho baïn khoâng phaûi nhöõng phong bì daày coäp tieàn (nhö ngaøy nay ngöôøi ta hay laøm); maø laø caëp voû goái coù theâu ñoâi chim ñang caëp moû, laø chieác phích Raïng Ñoâng hay boä aám cheùn uoáng traø, taám reøm che cöûa, caùi xoong naáu boät cho chaùu… Taát caû nhöõng moùn quaø nho nhoû nhö ñeå goùp phaàn vun veùn, xaây ñaép moät toå aám haïnh phuùc. Vaø ngaøy ñoù raát ít coù chuyeän “ñöùt gaùnh giöõa ñöôøng”! Vaäy thì chaéc gì cöù phaûi coù nhieàu tieàn, nhieàu cuûa môùi coù haïnh phuùc? P.H.T. 804
Taâm söï cuûa moät beänh nhaân ÑOÃ TAÁN MYÕ Hoïc sinh khoùa 5 Tröôùc ñaây cöù nghó “aên khoeû, nguû khoeû” laø oån, chaû phaûi ñi beänh vieän laøm gì cho maát thôøi giôø, toán tieàn. Nhöng khi “sang ñeán beân naøy doác” roài môùi bieát khoâng phaûi vaäy, toùc ngaøy caøng baïc thì theå löïc caøng xuoáng, roài beänh taät phaùt sinh, taát yeáu phaûi ñi tìm “ñoác-tôø”. Chöa keå soáng ôû treân ñôøi coøn tæ thöù “haáp daãn” (naøo laø “dieäu”, gaùi…) cuõng laøm hao taâm, toån söùc. Theá môùi bieát “sinh-laõo-beänh-töû” laø quy luaät cuûa muoân ñôøi! Thaáy trong anh em Troãi coù nhieàu baïn ñang coâng taùc ôû Vieän trung öông quaân ñoäi 175, toâi vöøa coù yù ñònh xin “chuyeån cheá ñoä baûo hieåm y teá” veà ñaây thì ñöôïc traû lôøi: Laø Troãi thì xong ngay! Töø ñoù, cöù ñònh kì toâi ñeán khaùm vaø ñöôïc caáp thuoác, laàn naøo cuõng ñöôïc vaøo phoøng Tröôûng khoa Huyeát hoïc uoáng traø Baéc vaø taùn doùc. Anh baïn toâi môùi naêm naøo thoaùt khoûi tuoåi 49 – bò naïn, ñeán khi saép heát tuoåi 53, thaáy aám aùch trong buïng. Quen ngaøy ôû Troãi, anh töï nhuû: keä noù, khaéc khoûi! Vaäy maø ñeán ba, boán thaùng khoâng thaáy heát. Goïi ñieän trình baøy vôùi baùc só Taêng Löïc, thì ñöôïc giuïc: “Vaøo ngay!”. Anh nhòn aên vaøo vieän, ñöôïc sieâu aâm ñuû kieåu maø chöa phaùt hieän ra beänh. Baùc só laïi eùp: “Uoáng heát choã thuoác boät naøy vaø naèm leân baøn, chuïp daï daøy!”. Nín hôi uoáng caïn coác thuoác caûn quang. Keát quaû chuïp: nghi vieâm loeùt “bao taûi”. YÙ kieán baùc só: Caàn noäi soi! Saùng sau, baùc só Löïc giao cho moät y taù ñöa sang khoa A3, vôùi caáp “ñaïi taù chôø”, anh ñöôïc chen ngang. Trôïn maét trôïn muõi coá 805
nuoát caùi oáng soi daøi ñeán nöûa meùt vaøo hoïng, nöôùc maét nöôùc muõi daøn duïa, chæ muoán oeï! Chính maét toâi thaáy caùi ñaàu soi uoán löôïn doïc thöïc quaûn vaøo tôùi daï daøy, maø coù caûm giaùc nhö coù pheùp bieán hoaù nhö “Laõo Toân”, chui vaøo hoïng, ñi trong daï daøy töïa lang thang trong ñöôøng haàm. Treân monitor hieän roõ choã vieâm loeùt. Keát quaû: oå loeùt coù vi khuaån HP (tieàm aån cuûa ung thö!). Ñuùng laø khoâng coù söï nhieät tình, cöông quyeát cuûa baùc só nhaø ta thì baïn toâi coù leõ saép “taét”. Caùc cuï noùi “Boán chín chöa qua, naêm ba ñaõ ñeán”, chôù coù sai! Maø coù beänh laø phaûi trò vaø coá maø tìm “thaày hay” ñeå trò. Khoâng phaûi vì ñöôïc chaêm soùc taän tình maø toâi ca ngôïi. Thieät tình maø noùi, caùc baùc só lính Troãi, laø nhöõng ngöôøi giöõ ñöôïc tình ñoàng ñoäi, tình baïn vaø giöõ ñöôïc y ñöùc trong caùi thôøi buoåi “kinh teá thò tröôøng” nhieãu nhöông naøy. Haønh ngheà y cuõng ñaõ treân döôùi 30 naêm, caùc baùc só cuûa chuùng ta raûi khaép caùc ñôn vò, caùc beänh vieän trong toaøn quaân, toaøn quoác. ÔÛ Haø Noäi, taïi Vieän Trung öông quaân ñoäi 108 coù caùc baùc só Minh Chaâu, Duy Anh, Quoác Toaøn, Baéc Vieät, Thanh Chöông, Maïnh Huøng, Gia Bình... Beänh vieän 354 coù baùc só Minh Ñaïo, Kinh Doanh. Trong Nam taïi Vieän quaân y 175 coù caùc baùc só Phuïc Quoác, Vaên Coâng Phöôùc, Hoà Mai, Trung Lieâm, Traàn Bình, Taêng Löïc, Buøi Hoaøn Chinh, Höõu Coâng, Buøi Maïnh Haø. Giaùm ñoác beänh vieän Vì Daân laø Chí Huøng. Taïi Vieän 115 coù baùc só Hoaøng Anh. Khoa Caáp cöùu Chôï Raãy coù Buøi Yeán Trình. Beänh vieän Haûi quaân coù Phaïm Ñình Thieän. ÔÛ Ñaø Naüng coù baùc só Phuùc Hoïc, Phaïm Minh, Ñöùc Bình coâng taùc taïi Vieän 17. ÔÛ Quy Nhôn coù Huyønh Xuaân Thuyû (Vieän 13). Khoa Caáp cöùu beänh vieän Ña khoa Khaùnh Hoaø coù Mai Ñình Trung … Caùc baïn ñeàu laø nhöõng caùn boä ñaàu ngaønh gioûi hoaëc caùn boä quaûn lí caáp khoa, caáp vieän. Nhieàu baïn ñöôïc Nhaø nöôùc phong taëng danh hieäu Thaày thuoác öu tuù. Ñieàu ñaùng troïng laø trong baát cöù hoaøn caûnh naøo, ñieàu kieän naøo, caû ñeâm hoâm, giaù laïnh, chæ caàn nghe tin coù “beänh nhaân Troãi” laø caùc baïn coù maët. Caùc baùc só quan 806
taâm chaêm soùc khoâng chæ vôùi anh em ta maø caû cha, meï, vôï, con (thaäm chí caû baïn beø “daây mô reã maù”) cuõng ñöôïc giuùp ñôõ moät caùch trong saùng, voâ tö, khoâng toan tính caù nhaân. Chæ daùm neâu vaøi caâu chuyeän. Ñaàu naêm ngoaùi, thaày Cao Cöï An oám, khi ra Haø Noäi ñaõ ñöôïc anh em ôû Vieän 108 nhieät tình chöõa trò. Thaày Phaïm Ñình Troïng bò “vôõ naùt xöông baùn cheø” nhôø hoïc sinh Troãi vaø baïn beø cuûa hoïc sinh Troãi maø khoâng bò “caø nhaéc”. Caùch ñaây maáy naêm, thaày Hoàng Tuyeán ñöôïc beänh vieän Vuõng Taøu traû lôøi heát phöông cöùu chöõa, phaûi thaùo khôùp. Vaäy maø chæ ñieàu trò baèng daàu muø u, thaày laønh beänh, khoûi phaûi thaùo chaân. Sau ñoù, thaày caûm ñoäng saùng taùc taëng caùc baùc só cuûa chuùng ta “Haønh khuùc Quaân y vieän 175”. Coù nhieàu baùc só raát chòu khoù hoïc haønh, nghieân cöùu ñeå trò beänh cöùu ngöôøi, nhö Ngoâ Minh Kính khoâng chæ gioûi Kinh dòch maø coøn gioûi caû keâ ñôn, baét maïch, hoát thuoác. Coù moät hoâm, Leâ Hieàn töø Haø Noäi goïi vaøo: caàn “chaäp” vôùi baùc só ôû Vieän 108, caáp cöùu ngöôøi nhaø. Vöøa noái maùy goïi ra, baùc só Toaøn ñaõ noùi vaøo: “Anh em Troãi trong Nam ñieàu khieån ra taän ngoaøi naøy cô aø? Yeân taâm ñi!”, rieâng toâi thì cöôøi thaàm: Troãi maø! Coù moät anh baïn, laø baùc só kieâm coâng taùc quaûn lí, ñaõ taâm söï: “Trong cuoäc ñôøi, moãi ngöôøi coù moät caùch phaán ñaáu. Rieâng vôùi toâi, toâi seõ coá gaéng phaán ñaáu ñeå sao cho giuùp ñôõ, chaêm lo söùc khoûe cho anh em ñöôïc nhieàu nhaát”. Nghe theá, thaät caûm ñoäng. Caùi tình cuûa baïn lôùn quaù! Coù theå noùi lính Troãi haønh ngheà y ñuùng laø “ñòa chæ tin caäy” cuûa thaày, troø ta. Khoâng chæ gioûi chuyeân moân maø luùc naøo caùc baïn cuõng giöõ ñöôïc tình thaày, nghóa baïn, giöõ ñöôïc ñaïo ñöùc cuûa ngöôøi thaày thuoác, khoâng ñeå ñoàng tieàn laøm hoûng löông taâm. Xin caùm ôn caùc baïn! Ñ.T.M 807
Nhöõng gì baïn ñeå laïi KHAÙNG CHIEÁN söu taàm Phan Nam ra Haø Noäi tieãn Vaên Tieán Huaán veà nôi an nghæ cuoái cuøng1. Khi trôû veà ñaõ ñöa toâi maáy baøi thô cuoái cuøng cuûa Huaán, Nam keå: “Anh em Troãi vaø ñoàng ñoäi ñeán tieãn Huaán raát ñoâng. Baïn beø tieác thöông vì Huaán ra ñi quaù ñoät ngoät. Taïi leã truy ñieäu, oâng anh vôï Huaán thay maët gia ñình, leân caûm ôn vaø ñoïc maáy baøi thô naøy...”. Hình nhö baïn ñaõ tieân ñoaùn tröôùc ñieàu gì (!?), nay Ban Bieân taäp saép xeáp laïi vaø giôùi thieäu cuøng thaày troø nhaø tröôøng. Con cuûa Ba Con muoán laøm thô ñeå taëng Ba Ngöôøi laøm raïng rôõ cho caû nhaø Caû ñôøi Ba – hy sinh vì Ñaûng Töï haøo thay – con laø con cuûa Ba! Daën con Laøm “con” thì deã nhöng laøm “ngöôøi” khoù laém “Con” soáng nhôø, coøn “ngöôøi” phaûi traûi böôn Khoâng vöôït qua “con”, “ngöôøi” seõ hoûng Soáng moät laàn, gaéng laøm “ngöôøi”, nghe con! Tieân nieäm Toâi cheát nhöng hình boùng toâi khoâng cheát Seõ coù ngöôøi phaûi nhôù ñeán toâi, Khoâng phaûi sieâu nhaân nhöng toâi bieát Teân toâi ñeå kæ nieäm cho nhieàu ngöôøi
K.C 1
Baïn maát ngaøy 16-4-2004, höôûng döông 53 tuoåi.
808
Nhöõng ngöôøi khoâng maéc “beänh Quyeàn löïc” 1 Xin noùi tröôùc: Ñaát nöôùc ta ñang soáng khoâng thieáu nhöõng caùn boä thanh lieâm nhöng cuõng coù nhieàu oâng quan tham quyeàn, tham nhuõng. Trong baøi phieám ñaøm naøy, xin chæ ñeà caäp tôùi loaïi ngöôøi thöù hai: nhöõng caùn boä tham quyeàn löïc vaø nhuõng nhieãu daân. CAÙNG KIEÀN
“Chuyeän thöôøng ôû huyeän” thì, qua maét toâi, ôû ngoaøi ñôøi khoâng ít anh “phaán ñaáu” caät löïc (phaûi hieåu theo nghóa roäng) ñeå ñöôïc thaêng quan, tieán chöùc. Coù maùu laøm quan maø! Khi chöa laø quan thì ñi ñaâu xa saün saøng ngoài sau “xe oâm”, coøn neáu ñöôïc ñi xe con thì toaøn “xung phong” ngoài gheá treân, caïnh taøi xeá. Ñeán khi “thaønh ñaït”, boãng boû thoùi quen cuõ, gheâ tôûm “xe oâm”. Coù tieâu chuaån cöôõi xe con thì phaûi ngoài cheãm cheä ôû haøng gheá sau, veà phía beân phaûi. Moãi laàn ñoùng cöûa xe
1
Trích ñaêng trong taïp chí Nhaø Quaûn lyù soá 5, thaùng 11-2003.
809
phaûi giaät doõng daïc nghe caùi “raàm”! Khi döøng xe thì chôù töï môû cöûa maø phaûi chôø cho taøi xeá nhaûy xuoáng môû cöûa vaø coù lôøi môøi tröôùc ñaõ. Tröôùc kia ñi ñaâu chæ quen khoaùc leân mình caùi aùo sômi ngaén tay hay maëc aùo pull, nay phaûi maëc haøng hieäu - Pie Car-ñanh ö, O’Neill ö…, treân tuùi aùo coù gaøi buùt maùy Moângblaêng, tay aùo phaûi thaû xuoáng che kín caùnh tay (sôï raùm naéng ñen da) vaø kheùo gaøi coå tay aùo baèng maêng-seùt hieäu. Quaàn phaûi may baèng vaûi ngoaïi “xòn” ñöôïc laø uûi cho cheát li. Ñaàu chaûi theâm bi-daêng-tin cho boùng. Göông maët cuûa quan phaûi taäp sao cho luoân ñaêm chieâu (ra chieàu ñang suy nghó vì quaù baän vieäc nöôùc). Hai maét ñöôïc troøng baèng caëp kính goïng vaøng (coù theå khoâng caän hay vieãn nhöng vaãn ñeo kính ñeå troâng cho “luoáng tuoåi”). Ñoàng hoà 12 haït xoaøn laáp laùnh ñeo nôi coå tay. Rieâng ñieän thoaïi di ñoäng phaûi saém ñôøi choùt (khoaûn tieàn thanh toaùn ñaõ coù cô quan lo). Khi gaëp caáp treân phaûi khuùm nuùm sôï seät. Coù anh thoaùng nhìn thaáy ñieáu thuoác laù ngaäm treân moâi “seáp” khoâng coù khoùi voäi gheù saùt tai oâng: “Baùo caùo anh, thuoác anh taét.” vaø xoøe tay baät dieâm dí vaøo taän moàm “seáp”. Chuyeän nghe thaät laø vui! Vôùi caáp döôùi thì ñe neït, doïa naït taïo uy: “Chuùng maøy chæ laø con giun, caùi kieán”. Khoâng ít quan thích ñöôïc nònh. Ñöôïc quaàn thaàn ngôïi ca thì coøn gì baèng! Vaø ñöôïc phaân veà choã môùi thì nhôù maø taïo beø, taïo maûng ñeå coøn coù “tieàn hoâ, haäu uûng”. (Ngöôøi coù taøi coù ñöùc chöa caàn ngay, maø caàn ngöôøi hieåu yù “seáp”). Naêm heát Teát ñeán phaûi nhôù maø ñeán thaêm vieáng thuû tröôûng coù keøm theo phong bao (phong bao quyù hôn quaø goùi!). Vaø cuõng caàn coù thoùi quen “nhaän quaø” cuûa caáp döôùi nhö quan treân ñaõ laøm. (Vì ñaõ maát tieàn “mua quan” neân phaûi coá maø thu hoaïch laïi. Nghe ñaâu moät chöùc Tröôûng coâng an quaän cuõng coù giaù vaøi vaïn vaø chæ moät hai naêm ñöông chöùc laø “hueà” vaø coù laõi treân soá voán ñaõ “ñaàu tö”?!). Vôùi baïn beø xöa thì laïnh nhaït, hôø höõng, xa rôøi 810
nhö chöa quen bieát bao giôø. (Coù leõ vì quan heä cuõ naøy ñaâu coù sinh lôïi!?). Khi laøm quan hay phaûi ñi ñaây ñi ñoù, quan heä roäng neân thöôøng nhaän caùc em gaùi treû, xinh (thaäm chí baèng tuoåi con gaùi ôû nhaø) laøm thö kí, thay phu nhaân chaêm soùc luoân caû mieáng aên, giaác nguû. Trong chieâu ñaõi thì kheùo töø choái uoáng bia vì sôï bò to buïng, chæ toaøn uoáng “rieäu naëng” Cor-ñoâng Blu, Chö-vat, Maùc-tanh, hay vang Booïc-ñoâ… maø thoâi. Ba caùi quaùn nhaäu væa heø thì… laø cuûa daân daõ, traùnh xa. Ñaõ laø quan phaûi vaøo thöôûng thöùc aåm thöïc ôû “reït”2 hay nhaø haøng oâ-ten vaøi ba sao. (Xin môû ngoaëc, nhieàu ngaøi khi trôû thaønh quan lieàn bò maéc beänh ñöôøng ruoät vì phaûi chieâu ñaõi caáp treân vaø ñöôïc caáp döôùi môøi “xôi” hôi bò nhieàu!). Rieâng khoaûn tieàn nong thì cöù tieâu “thoaûi”, saün saøng vung tay “boa” caùc em cave ôû Kara-OÂkeâ hay nhaø haøng (vì “noï” phaûi cuûa mình. Tieàn chuøa maø!). Teä hôn, nhieàu quan coøn tìm caùch boøn ruùt tieàn cuûa Nhaø nöôùc, cuûa nhaân daân xaây vi-la, taäu xe con, cho con ñi du hoïc… roài sau ñoù tìm caùch “haï caùnh an toaøn”. (Chæ ñöôïc caùi khoân!) Noùi chung khoâng ít (khoâng daùm noùi laø quaù nhieàu) quan chöùc nhaø ta môùi ñoåi gheá ñaõ ñoåi tính, ñoåi neát, ñoåi taùc phong. Khoâng bieát goïi hoï bò maéc “beänh quyeàn löïc” coù ñuùng hay khoâng? * * * Caàm tôø Baùo Cöïu chieán binh thaønh phoá Hoà Chí Minh thaùng 7 naêm 2003 treân tay, trong baøi “Ñoïc saùch: “Sinh ra trong khoùi löûa” cuûa tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi (1965-1970) thuoäc Toång cuïc Chính trò”, taùc giaû Nguyeãn Vieát Taù coù vieát: …Sau ngaøy 30 thaùng 4 naêm 1975, trong lónh vöïc xaây döïng
2
Restaurant.
811
kinh teá – xaõ hoäi, caùc thaønh vieân cuûa tröôøng tieáp tuïc phaùt huy truyeàn thoáng ñoùng goùp coâng söùc, trí tueä trong coâng cuoäc xaây döïmg ñaát nöôùc. Theo thoáng keâ chöa ñaày ñuû, trong 1130 hoïc sinh cuûa tröôøng ñaõ coù 90% toát nghieäp ñaïi hoïc, 104 tieán só, 2 ñaïi bieåu Quoác hoäi, nhieàu ngöôøi trôû thaønh caùn boä trung, cao caáp trong quaân ñoäi. Nhöõng thoáng keâ naøy ñaõ noùi leân thaønh quaû cuûa söï nuoâi döôõng maø Ñaûng vaø quaân ñoäi ñaõ daønh cho chuùng ta, thaønh quaû cuûa thaày coâ daïy doã chuùng ta vaø söï reøn luyeän, tröôûng thaønh trong moãi anh em. Nhö vaäy, trong anh em ta cuõng coù khoâng ít ngöôøi laøm quan, hay coøn goïi laø ñang ñöông chöùc, ñöông quyeàn. Toâi ñaõ gaëp gôõ vaø quan heä vôùi nhieàu anh em Troãi laø giaùm ñoác sôû naøy, ngaønh noï, “seáp” cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc cuõng coù maø tö nhaân cuõng coù, caùn boä cao caáp trong quaân ñoäi caáp töôùng cuõng coù (coøn thöôïng, ñaïi taù thì nhieàu), roài coù caû anh laø thöù - boä tröôûng hay caùn boä caáp tænh, caáp thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông… Vaäy maø caám thaáy anh naøo “xöng huøng, xöng baù”, nònh treân gaït döôùi, ñoái xöû laïnh nhaït vôùi baïn beø cuõ, aên caép, tham oâ. Baïn beø gaëp nhau vaãn cöù nhö ngaøy caùch ñaây boán chuïc naêm, vaãn “maøy tao, chi tôù” thaân thieát. Tröôùc heát vaãn chôi vôùi nhau ñeå duy trì tình caûm ñaõ coù, sau nöõa giuùp ñöôïc gì thì cöù “voâ tö ñi” theo “tinh thaàn tröôøng Troãi”. Ñaëc bieät vôùi thaày coâ thì khoâng sao queân ñöôïc caâu chaâm ngoân “khoâng thaày ñoá maøy laøm neân”. (Rieâng “chuyeän sinh hoaït” thì cuõng coù khieám khuyeát nhöng khoâng quaù naëng neà). Thöû phoûng vaán anh em Troãi thì ñöôïc traû lôøi theá naøy: Cha meï ta ngaøy xöa ñaâu coù ham quyeàn löïc vaø tham tieàn baïc. (Chaéc chaén cha meï naøo thì con naáy! “Hoå phuï sinh hoå töû” maø!). Thaày coâ cuûa chuùng ta cuõng vaäy, khoâng theøm quyeàn löïc, khoâng ham tieàn baïc (neân môùi choïn ngheà daïy hoïc laø ngheà ngheøo veà tieàn nhöng giaøu veà nghóa) vaø caùc sö phuï chöa bao giôø daïy chuùng 812
ta ham hoá quyeàn löïc, tieàn baïc. Vaø chuùng ta laïi ñöôïc reøn luyeän trong moät moâi tröôøng quaân ñoäi trong saïch, khoâng bò aûnh höôûng bôûi quyeàn löïc neân chuùng ta khoâng bò dính “beänh quyeàn löïc”. Chaû hieåu coù ñuùng vaäy khoâng? * * * Vôùi toâi, caùc cuï xöa ñaõ daïy “quan nhaát thôøi, daân vaïn ñaïi” chôù coù sai! Vì coù ai laøm quan ñöôïc caû ñôøi, heát thôøi laøm quan thì phaûi thaønh daân. Maø ñaõ laø daân maø khoâng coù baïn thì khoå laém! Vaäy neân khi ñang laø quan phaûi soáng sao cho khi “veà vöôøn” vaãn ñöôïc daân kính, daân yeâu. Chöa keå, laøm quan maø cöù xaøi maõi cuûa chuøa e raèng chaéc chaén seõ coù ngaøy toi! Nhôù laïi ngaøy coøn ôû röøng Ñaïi Töø, Thaùi Nguyeân, nghe keå laïi coù anh baïn ñaõ hoãn vôùi thaày: “Thaày khoâng baèng chuù baûo veä boá em”; hay chuyeän maáy anh em aên côm cuøng maâm thaáy moät baïn aên xong khoâng chòu mang baùt ñóa ñi röûa, ñaõ nhaéc nhôû thì ñöôïc traû lôøi: “ÔÛ nhaø boá tao coù caàn vuï, coù bao giôø tao phaûi röûa baùt. Theá thì vì sao khi leân ñaây tao laïi phaûi mang baùt ñi röûa?”. Chaéc laø caùc chuù naøy cuõng chôùm dính “beänh quyeàn löïc”? Caäy quyeàn, caäy theá boá meï? Vaäy maø ñeán nay, nhöõng anh baïn naøy laïi laø nhöõng caùn boä raát nghieâm, raát quyù lính, thöông baïn beø, laøm vieäc raát gioûi. Theá ra, tröôøng ta ñaõ giaùo duïc vaø chöõa khoûi caû nhöõng hoïc sinh chôùm maéc “beänh quyeàn löïc”. Theá môùi hay! C.K
813
Xaây nhaø cho ñoàng ñoäi1 VINH QUANG thöïc hieän
Trong hai cuoäc khaùng chieán, rieâng huyeän Chaâu Thaønh (tænh Long An) coù hôn 3.000 lieät só vôùi 82 baø meï Vieät Nam Anh huøng nhöng chuùng ta môùi xaây döïng ñöôïc treân 600 ngoâi nhaø tình nghóa. Nhìn con soá treân ñaõ thaáy nhöõng coá gaéng cuûa chuùng ta laø chöa ñuû. Thoâng qua Hoäi ñoàng höông cuûa caùc caùn boä queâ ôû Long An, ñang sinh soáng taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh, maø cöïu chieán binh Traàn Thaønh Coâng2 bieát ñöôïc moät cöïu chieán binh ôû xaõ Long Trì, huyeän Chaâu Thaønh coù moät soá phaän nghieät ngaõ vaø cuoäc soáng cô cöïc caàn ñöôïc giuùp ñôõ. Trong dòp kyû nieäm 28 naêm, Ngaøy mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng, anh ñaõ quyeát ñònh duøng soá tieàn tieát kieäm 18 trieäu ñoàng, thay maët cha meï, ñoùng goùp xaây döïng ngoâi nhaø tình nghóa cho ñoàng ñoäi. Chuû nhaät cuoái thaùng 4 naêm nay, anh Traàn Khaùng Chieán cuøng Kieán Quoác, Phan Nam vaø Traàn Thaønh Coâng theo ñoaøn veà Long An.
1 2
Baøi ñaêng treân Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân cuoái tuaàn soá 395, ngaøy 27-7-2003. Hoïc sinh khoùa 6, giaùm ñoác Doanh nghieäp tö nhaân Deät-may-theâu TTC.
814
Ngöôøi ñöôïc giuùp laø oâng Nguyeãn Hoaøng Oanh ôû aáp Long Höng. Sinh naêm 1929, trong khaùng chieán choáng Phaùp, Naêm Oanh vaøo boä ñoäi, ñeán 1954 thì taäp keát ra Baéc. ÔÛ ngoaøi Baéc, oâng tieáp tuïc phuïc vuï trong trung ñoaøn 263 phoøng khoâng, thuoäc sö ñoaøn 361. Nhöõng naêm thaùng chieán tranh phaù hoaïi, oâng ñaõ töøng chieán ñaáu baûo veä caàu Haøm Roàng (Thanh Hoùa) roài vinh döï tham gia vaøo Chieán dòch “Ñieän Bieân Phuû treân khoâng” cuoái naêm 1972, sau ñoù cuøng sö ñoaøn phoøng khoâng 367 tieáp tuïc haønh quaân vaøo Nam… Sau ngaøy 30 thaùng 4 naêm 1975, khoaùc ba-loâ trôû veà xaõ trong söï ngô ngaùc vì caû xaõ ñaõ thaønh bình ñòa, cha meï ñeàu ñaõ cheát. Ra quaân vôùi quaân haøm trung uyù, oâng ñöôïc baø con choøm xoùm ñuøm boïc roài xaây döïng gia ñình vaø coù ñöôïc hai ngöôøi con. Nhöng soá phaän nghieät ngaõ khoâng buoâng tha oâng, do chaát ñoäc maøu da cam maø ñöùa con thöù hai bò taät nguyeàn roài ñau ñôùn theo meï ra ñi. Coøn laïi hai cha con, soáng caûnh maøn trôøi chieáu ñaát. ÔÛ ñòa phöông, Naêm Oanh laø nieàm kieâu haõnh cuûa baø con vì laø ngöôøi ñaõ töøng tham gia ñaùnh B52, nhöng cuoäc soáng cuûa anh thì khoå ñeán möùc quanh naêm khoâng bieát ñeán vò ngoït cuûa ñöôøng. Coù moät laàn, hai cha con leân xaõ, ra cöûa haøng baùch hoùa mua ñöôïc kí ñöôøng nhöng khi veà ñeán nhaø thì goùi ñöôøng cuõng chæ coøn laïi nhöõng haït cuoái cuøng... Noãi ñau cuûa nhöõng caùn boä ñòa phöông coøn lôùn hôn khi nghe nhöõng keû ñaõ töøng khoaùc aùo lính nguïy mæa mai: “Soá phaän ngöôøi coù coâng vôùi coäng saûn laø theá ñaáy!”. Nhaø nöôùc coøn nhieàu vieäc phaûi laøm vaø ngay moät luùc chöa theå giaûi quyeát heát moïi khoù khaên, nhöng thôøi gian cöù troâi qua vaø cuoäc soáng vaãn laø nhöõng gì raát cuï theå… … Ngoâi nhaø xinh xaén, thôm muøi voâi môùi, roäng 50m2, coù phoøng khaùch vaø phoøng nguû thaät khang trang. Ngay cöûa vaøo coù gaén taám bieån: “Gia ñình oâng baø Traàn Töû Bình kính taëng”. Anh 815
Khaùng Chieán, con trai tröôûng thay maët gia ñình, phaùt bieåu khi trao quyeát ñònh giao nhaø tình nghóa cho oâng Naêm Oanh: - Chuùng toâi thaät vinh döï ñöôïc thay maët cha meï cuøng Hoäi ñoàng höông Long An, chính quyeàn ñòa phöông vaø baø con coâ baùc xaây döïng vaø baøn giao cho cöïu chieán binh Naêm Oanh ngoâi nhaø tình nghóa. Cha chuùng toâi coù nhieàu gaén boù vôùi maûnh ñaát Nam boä töø naêm 1927. Sinh thôøi, oâng coù nguyeän voïng ñeán ngaøy thoáng nhaát seõ veà Nam sinh soáng. Tieác raèng, oâng ñaõ sôùm ra ñi. Keá tuïc yù nguyeän cuûa oâng, anh em chuùng toâi ñaõ tham gia chieán ñaáu choáng Myõ, cöùu nöôùc vaø nay tieáp tuïc laøm vieäc taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh. Ñaëc bieät, toâi vaø em Traàn Thaønh Coâng ñeàu laø lính teân löûa, cuøng quaân chuûng vôùi ñoàng chí Naêm Oanh, neân vieäc laøm naøy thöïc söï coù yù nghóa trong vieäc giuùp ñôõ ñoàng chí ñoàng ñoäi, ñeàn ñaùp phaàn naøo söï hy sinh cuûa ñoàng chí cho queâ höông ñaát nöôùc… Tieáp sau ñoù, ñaïi bieåu chính quyeàn, phuï nöõ vaø Hoäi ñoàng höông mang nhöõng phaàn quaø tình nghóa vaø moät soå tieát kieäm 1 trieäu ñoàng taëng cho oâng Naêm Oanh. Caûm ñoäng hôn, anh Ba Tìm ñaõ chuyeån 500 ngaøn, trích töø thaùng löông ñaàu tieân cuûa con trai, göûi taëng gia ñình. Cöïu chieán binh Naêm Oanh ñaõ ngheïn ngaøo noùi: “Ñaõ gaàn 75 tuoåi maø cuoäc soáng quaù khoù khaên, chæ nhôø coù caùch maïng, nhôø coù tình ñoàng ñoäi, ñoàng höông maø hoaøn caûnh gia ñình toâi ñaõ coù söï thay ñoåi. Khoâng bieát noùi gì hôn, toâi xin caûm ôn taát caû!” V.Q
816
Ñoùn anh veà queâ höông KIEÁN QUOÁC
Thaät tình côø, thaùng 10 naêm 2002, khi ñi tìm tö lieäu veà thaày hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán, thì Taï Sôn - moät baïn cuûa lính Troãi - cho bieát, chaùu noäi thaày ñang soáng ôû Thaønh phoá. Toâi laäp töùc lieân laïc vôùi Lan Höông vaø bieát boá chaùu - anh Döông Quoác Tuaân - ñang soáng ôû Nantes (Coäng hoøa Phaùp). Toâi göûi ngay thö ñieän töû cho anh. Cuoái naêm aáy khi môøi Höông ñeán döï hoïp maët khoùa 5 thì chaùu baùo, phaûi bay sang Phaùp gaáp vì anh Tuaân môùi phaùt hieän bò ung thö phoåi. Toâi voäi göûi chaùu mang sang cho anh cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa”. Ít ngaøy sau, anh ñaõ mail veà: “Caûm ôn caùc baïn ñaõ cho toâi gaëp laïi thaày, baïn cuõ thoâng qua cuoán saùch. Tình caûm xöa quyù laém!”. Cuõng töø sau ñoù, anh thöôøng trao ñoåi thö vôùi caùc anh Thanh Töôøng, Haø Troïng Tuyeân cuøng khoùa. Cuoái naêm roài, caùc baïn Troãi ôû Ñöùc baùo veà, nhieàu laàn mail cho anh maø khoâng thaáy traû lôøi. Linh caûm coù gì khoâng laønh!? Chieàu ngaøy 20 thaùng 2, Lan Höông goïi ñieän baùo tin, boá chaùu ñaõ maát toái hoâm tröôùc, chaùu seõ bay sang Phaùp ñeå laøm thuû tuïc hoaù thaân hoaøn vuõ, ñöa boá veà. Cuõng chaúng theå laøm gì hôn, toâi nhaän lôøi baùo cho baïn beø ñeán döï leã truy ñieäu anh. Tröa ngaøy 10 thaùng 3, toâi cuøng Taêng Tieán vaø anh Ñoaøn Maïnh Höng vaøo trong ga ñoùn chaùu. Lan Höông gaëp chuùng toâi vöøa möøng vöøa tuûi, tay chæ vaøo chieác ba-loâ ñeo vai: “Hoäp tro boá chaùu trong 817
naøy.” Vaäy laø anh ñaõ veà vôùi queâ höông. Sau ñoù, chuùng toâi cuøng gia ñình ñöa anh veà chuøa Giaùc Nguyeân ôû quaän 4. Saùng hoâm sau, caùc anh Ñoaøn Maïnh Höng, Leâ Voõ Tieán Höng, Só Huøng, Huyønh Quang Do, Ñoaøn Tieán Duõng, Nguyeãn
Anh Döông Quoác Tuaân tranh giaûi voâ ñòch boùng baøn mieàn Baéc taïi Haûi Phoøng naêm 1963.
Thanh Töôøng, Vuõ Döông cuøng Phan Nam, Taï Sôn, Nguyeãn Anh Minh, Toâ Thaønh Taâm, Ñoã Kim Huøng… coù maët taïi chuøa, döï leã caàu sieâu. Gaëp nhau moïi ngöôøi cuøng oân laïi nhöõng kyû nieäm veà cöïu danh thuû boùng baøn Quoác gia, töøng “vang boùng moät thôøi” - ngöôøi maø theá heä thanh nieân U60 (thaäm chí U70) ñeàu bieát. Anh töøng laø thaønh vieân trong Ñoäi tuyeån boùng baøn Quoác gia nhöõng naêm 60, tham gia nhieàu giaûi thi ñaáu trong nöôùc vaø quoác teá, töøng quaøng treân coå taám huy chöông vaøng voâ ñòch quoác gia. Vôùi cuù laéc coå tay ñieäu ngheä maø giôùi boùng baøn chuyeân nghieäp ñaõ taëng cho anh caùi teân Tuaân “laéc”. Vì ham meâ theå thao neân vieäc hoïc vaên hoaù coù phaàn cheånh maûng, boá anh - thaày hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán - ñaõ xin cho 818
anh leân tröôøng Troãi hoïc noát chöông trình lôùp 10. So vôùi löùa hoïc sinh khoùa 1, anh vaøo dieän lôùn tuoåi nhöng ñöôïc anh em raát quyù meán vì tính tình côûi môû, phoùng khoaùng vaø coù nhieàu taøi leû. Trong caùc giaûi boùng baøn cuûa tröôøng ngaøy ôû Ñaïi Töø, anh luoân haï Hoaøng Nam vaø Chu Hoàng Vaân (nhöõng tay vôït treû tröôûng thaønh töø Caâu laïc boä thieáu nieân Haø Noäi). Toâi coøn nhôù nhö in, ngaøy ñoù coù giaûi boùng ñaù daønh cho caáp III goàm lôùp 10 (khoùa 1), lôùp 9 (khoùa 2) vaø lôùp 8 (khoùa 3), ñöôïc toå chöùc ôû saân vaän ñoäng cuûa ñaïi ñoäi 8. Saân ñöôïc laøm treân ñænh ñoài roäng, sau khi ñaõ chaët heát caây vaø lau saäy, choã naøo loài loõm ñöôïc san laïi cho phaúng. Khung thaønh ñöôïc döïng baèng caây chaët trong röøng, vaïch bieân ñöôïc caêng baèng nhöõng sôïi vaûi maøu noái laïi (vì khoâng coù voâi boät). Chieàu ñoù, boïn nhoùc chuùng toâi ñaõ nhìn ñoäi boùng khoùa 1 vôùi con maét kính neå. Toaøn nhöõng oâng anh to khoûe nhö Döông Quoác Tuaân, Buøi Nam, Chu Thaønh, Hoaøng Trieäu Huøng, Hoaøng Quoác Laäp, Nguyeãn Anh Tuaán, Khaùnh Tieäp… maø anh naøo cuõng ñeïp trai (rieâng anh Tuaân coøn coù maùi toùc xoaên) vaø coù kyõ thuaät caù nhaân, reâ daét ñieäu ngheä. Giaûi ñoù tuy ñoäi boùng khoaù 2 vaø 3 coù nhieàu coá gaéng nhöng coù leõ vì keùm daøy daïn kinh nghieäm maø phaûi nhöôøng chöùc voâ ñòch cho khoùa 1. Coù moät kyû nieäm khoù queân, vì quaù nghòch ngôïm maø Voõ Duõng, Trí “caän”, Phan Nam, Taán Myõ, Taán Lôïi ñöôïc nhaø tröôøng ñieàu leân soáng vôùi caùc anh ñaïi ñoäi 10 ñeå reøn luyeän. Nhoùm “Nguõ hoå” sau thôøi gian ñöôïc caùc anh “caûi taïo”, ñaõ trôû neân thuaàn tính hôn. Phan Nam keå laïi, ngaøy ñoù, thaày Bieåu (ñaïi ñoäi tröôûng) boá trí giöôøng naèm keïp giöõa anh Tuaân vaø anh Tuaán “raâu”. Anh Tuaán thì coù taøi veõ, cöù moãi laàn sinh hoaït ñaïi ñoäi laø ngoài ra moät goùc, laáy giaáy buùt kí hoaï caùc khuoân maët thaày vaø baïn. Ngoaéng moät caùi laø veõ xong. Nhìn vaøo phaùc thaûo ai cuõng cöôøi boø, nhoán nhaùo moät goùc, laøm tröïc ban phaûi nhaéc nhôû. Rieâng anh Tuaân thì cöù moãi toái khi leân giöôøng laø laïi thuû thæ keå nhöõng chuyeán ñi 819
thi ñaáu quoác teá ôû Trung Quoác vaø Inñoâneâxia. Anh töøng ñoï vôït vôùi danh thuû boùng baøn noåi tieáng moät thôøi Trang Taùc Ñoáng (sau naøy laø Boä tröôûng Theå thao vaø Thanh nieân Trung Quoác) vaø töøng tham gia giaûi Ga-neâ-pho ôû Ja-caùc-ta naêm 1963. Hay nhaát laø chuyeän nhöõng laàn sang Trung Quoác thi ñaáu, cöù hai ngaøy ñöôïc chieâu ñaõi moät tieåu yeán tieäc, ba ngaøy moät ñaïi yeán tieäc, treân baøn ñaày “sôn haøo haûi vò” (coù caû moùn vòt quay Baêùc Kinh noåi tieáng) vaø bia röôïu maø khoâng bieát uoáng… laøm Nam nuoát nöôùc boït öøng öïc caû ñeâm. Vôùi boïn treû con thì nhöõng caâu chuyeän nhö theá quaû laø laï laãm, thaäm chí “raát vó ñaïi”! Anh coøn mang vôït ra daïy cho Nam cuù baït traùi vaø “giaät caàu voàng”, sau naøy khi trôû veà ñaïi ñoäi ñaõ daùm tæ thí vôùi Ñoan Huøng - caây vôït thieáu nieân khaù noåi tieáng. Tröa ñoù, gia ñình môøi chuùng toâi ôû laïi duøng böõa côm chay vôùi nhaø chuøa. Vöøa aên moïi ngöôøi vöøa nhaéc laïi nhöõng kyû nieäm veà anh. Thuyù, em gaùi anh, cho xem maáy caâu thô teáu taùo anh vieát ngaøy ôû röøng Tam Ñaûo, naêm 1965: “Nôi nöôùc ñoäc, röøng thieâng/ Nôi khæ ho, coø gaùy/ Nghe tieáng traâu goõ moõ/ Troâng thaáy choù leo thang/ Maø ta vaãn hieân ngang”. Sau ngaøy ra tröôøng, anh veà hoïc ôû Ñaïi hoïc quaân söï roài xin ñi ñôn vò chieán ñaáu. Anh töøng laø xaï thuû phaùo phoøng khoâng baûo veä caàu Haøm Roàng nhöõng naêm choáng chieán tranh phaù hoaïi. Roài cuoäc ñôøi coù nhöõng bieán ñoäng nhöng, nhö anh Ñoaøn Tieán Duõng noùi böõa ñoù: “Cuoái cuøng thì Döông Quoác Tuaân cuõng trôû veà vôùi ñaát meï.” Caûm ñoäng hôn khi nghe Lan Höông keå laïi, luùc doïn deïp phoøng cho boá, thaáy cuoán saùch bìa xanh “Sinh ra trong khoùi löûa” naèm ngay ngaén treân giaù. Môû ra thaáy ñöôïc ñaùnh daáu ôû trang 326, anh ñang ñoïc dôû… Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ngaøy 12-3-2004 K.Q 820
Gaëp caùc baïn Troãi ôû Quy Nhôn ANH THY thöïc hieän
Duø ñang dòp boùng ñaù Euro-2004, toâi vaãn phaûi ñi Tuy Hoaø gaáp ñeå giaûi quyeát moät soá coâng vieäc. Chæ quen soáng ôû phía Nam neân moïi quan heä ôû khu vöïc mieàn Trung raát haïn cheá. Goïi ñieän ra cho Nhaát Trung ôû Quy Nhôn thì ñöôïc baïn traû lôøi: Cöù ra, anh em seõ tìm caùch giaûi quyeát. Nghe noùi vaäy nhöng toâi vaãn thaáp thoûm. Ñuùng 22 giôø, leân ñöôøng, hai anh em cöôõi “con Meïc”1 ñi “xuyeân maøn ñeâm”. Taøi xeá chæ döøng laïi moät laàn ñeå uoáng caøpheâ, coøn toâi thì naèm daøi treân gheá nguû gaø nguû gaät. Saùng hoâm sau, 8 giôø, ñeán thò xaõ. Hôn tieáng sau, Nhaát Trung vaø Thanh cuõng vaøo tôùi nôi. Caùc baïn raùp noái ngay vôùi caùc ñaàu moái, roài cuøng thoûa thuaän, baøn baïc vôùi ñoái taùc. Nhôø ñoù, chuùng toâi giaûi quyeát xong moïi vieäc. Cuõng laø moät dòp hieám coù, toâi quyeát ñònh ngöôïc ra thaêm caùc baïn ôû Quy Nhôn2.
1
Mercedes. Taïi caùc tænh, thaønh phía Nam: ÔÛ Hueá coù 3 baïn laø lính Troãi, Ñaø Naüng: 20, Quaûng Ngaõi: 1, Quy Nhôn: 8, Nha Trang: 4, Phan Thieát: 1, Buoân Meâ Thuoät: 2… vv
2
821
Hoïp maët caùc baïn Troãi ôû Quy Nhôn, Heø 2004
Saùng ra beán, ñi xe chaát löôïng cao, ñuùng tieáng röôõi sau ñaõ coù maët ôû Quy Nhôn. Nhaát Trung ra ñoùn. Quy Nhôn nhöõng ngaøy naøy noùng raùt, ñeå traùnh noùng, caùc baïn heïn nhau ra bieån. Quoác Vieät ñi coâng taùc qua, nghe tin, voäi ñieàu xe Caù maäp tôùi ñoùn hai chuùng toâi cuøng Toâ Hoaønh, Quang Aùnh, Ñöùc Caûnh ra Baõi Daïi khu du lòch naèm ven con ñöôøng ñeøo môùi môû, chaïy doïc bôø bieån. Goïi laø Baõi Daïi quaû khoâng sai vì töø treân söôøn nuùi xuoáng tôùi saùt bôø bieån chæ toaøn ñaù laø ñaù; bao ñôøi nay ñaù ñaõ bò thieân nhieân, bò soùng, caùt, bò gioù, möa, baøo moøn vaø xeáp loån nhoån khaép nôi. Vôï choàng anh Toáng, hoïc sinh mieàn Nam, daùm ñöùng ra thaàu caû moät vuøng ñaát hoang daïi; ngaøy qua ngaøy, nhaãn naïi duøng “söùc daõ traøng” xaây döïng, cho ñeán khi thaønh moät khu du lòch sinh thaùi, 822
ñöôïc ñaêng kí chính thöùc vôùi Sôû Du lòch. Nhìn nhöõng boùng nhaø saøn nuùp mình döôùi taùn caây xanh, laøm du khaùch ñöôïc soáng gaàn vôùi thieân nhieân thuôû xa xöa. Heä thoáng phun möa, laáy nöôùc töø treân nuùi, laøm khoâng khí trôû neân maùt meû, deã chòu. Chuùng toâi ñaët moùn nhaäu thaät daân daõ – gaø luoäc, raéc laù chanh, chaám muoái ôùt vaø chaùo gaø. Sau khi vuøng vaãy döôùi bieån, beân nhöõng ly bia Saøi Goøn, anh em haøn huyeân, keå laïi chuyeän xöa. Ñaõ 34 naêm nay, toâi môùi gaëp laïi Aùnh “quaét”. Voán laø con em mieàn Nam, naêm 1970, baïn khoâng phaûi nhaäp nguõ maø veà hoïc ôû Ñaïi hoïc Noâng nghieäp. Naêm 1971, Aùnh xung phong ñi lính, roài “Nam chinh, Baéc chieán”, ñi khaép caùc chieán tröôøng, sang caû ñaát baïn Campuchia. Tôùi naêm 2004, Aùnh môùi chính thöùc nhaän soå höu vôùi quaân haøm ñaïi taù. Aùnh taâm söï: “Nhö vaäy, tao cuõng thoaû maõn vôùi chính mình vaø nhöõng gì ñaõ ñoùng goùp cho ñôøi!”. Toâ Hoaønh laø moät trong hai thaèng baïn Troãi soáng ñeán giôø phuùt cuoái cuøng vôùi lieät só Nguyeãn Vaên Ngoïc, hy sinh taïi Thaønh Vinh naêm 1968. Baïn beø Troãi ôû Quy Nhôn, moãi ngöôøi moãi veû. Baùc só Thuyû “beäu” vaø Thanh baän vieäc neân ra sau nhöng khoâng laøm giaûm ñi caùi khoâng khí roâm raû cuûa buoåi hoïp maët. Anh em haùt vang moät goùc röøng baøi “Tröôøng ca”, “Ñi theo loái nhoû” hay “Khoâng laáy huaân chöông…”. Baïn Quoác Vieät ñaõ cung caáp hai chuyeän vui, ñoù laø “Ma cuõ baét naït ma môùi” vaø “Chieác muoâi chieán löôïc”; coøn baùc só Thuyû laáy trong tuùi ra baøi “Ñôøi baïn toâi” vieát veà soá phaän vaát vaû cuûa moät baïn lính Troãi… Hy voïng caùc baøi vieát naøy seõ laøm phong phuù cho taäp II, saép xuaát baûn. Taän 5-6 giôø chieàu, chuùng toâi môùi chia tay. Xe ñöa anh em veà thaønh phoá theo con ñöôøng taét qua moä Haøn Maëc Töû. Toái ñoù, Nhaát Trung ñöa toâi ñi thaêm gia ñình caùc baïn Troãi; caû coâ giaùo Lieân, ngöôøi ñaõ thay maët anh em ta ñeán thaêm moä Maïnh Minh ôû Nghóa trang Tröôøng Sôn. 823
Saùng hoâm sau, daäy töø sôùm, anh em toâi ñi baùch boä ngaém bieån Quy Nhôn. Xaùc chieác xe taêng, hoaûng sôï lao ra bieån naêm 1975, vaãn loù thaùp phaùo treân maët nöôùc. Phöông ñoâng ñang böøng leân nhöõng tia naéng ban mai. Daân thaønh phoá daäy raát sôùm, ñi boä, taäp theå duïc vaø ñoùn moät ngaøy môùi. Quy Nhôn mang daùng daáp cuûa moät thaønh phoá hieän ñaïi töø quy hoaïch, xaây döïng, quaûn lí cho ñeán yù thöùc cuûa ngöôøi daân. Saùng ñoù, anh em Troãi keùo veà uoáng caø-pheâ ôû nhaø Aùnh “quaét”. Buoåi tröa, taïi nhaø haøng Queâ Höông, chuùng toâi aên côm chia tay. Caùc baïn Troãi ôû Quy Nhôn coù truyeàn thoáng ñeïp: ñaõ hoïp maët laø môøi caû vôï con, gia ñình tham döï. Sau ñoù, Thuyû “beäu” vaø Nhaát Trung chôû toâi ra taän ñöôøng soá 1, chaën moät chieác xe khaùch ñeå göûi toâi ñi Nha Trang. Chôø cho xe chuyeån baùnh, hai baïn môùi trôû veà. Con ngöôøi vaø thaønh phoá Quy Nhôn ñaõ ñeå laïi trong toâi moät aán töôïng khoù queân. Heïn ngaøy gaëp laïi! Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 5-7-2004 A.T
824
Leã ra maét chi hoäi Vuõng Taøu BAÏCH QUOÁC ÑOAØN Hoïc sinh khoùa 7
ÔÛ Vuõng Taøu, ngoaøi thaày Hoàng Tuyeán daïy Nhaïc coøn coù anh Nguyeãn Xuaân Laêng (khoùa 3), Vuõ Thieän Löông (khoùa 6), Baïch Quoác Ñoaøn (khoùa 7); naêm nay coù theâm anh Ngoâ Phuùc Chieán (khoùa 5) môùi töø Hueá chuyeån vaøo. Vôùi truyeàn thoáng ñoaøn keát cuûa lính Troãi, Ban Lieân laïc quyeát ñònh thaønh laäp theâm chi hoäi ôû Vuõng Taøu. Nhaân dòp thaày Phuù, thaày Bính töø Haø Noäi vaøo thaêm Vuõng Taøu, chi hoäi laøm böõa tieäc ra maét. Bieát caùc thaày aên uoáng ñôn giaûn “rau döa laø chính” neân anh em quyeát ñònh chieâu ñaõi ôû moät quaùn aên môùi khai tröông, chuyeân naáu caùc moùn aên daân daõ Baéc kyø. Sau khi thaày Tuyeán ñöa khaùch quyù ñi thaêm thaønh phoá, ñuùng 10 giôø röôõi, xe döøng ôû quaùn Cuû Chuoái. Nhaø haøng trang trí giaûn dò, bình daân kieåu “noài ñoàng naáu… oác, noài ñaát naáu eách”. Beân li röôïu nhaït cuøng nhöõng moùn aên “ñoàng noäi”: noäm hoa chuoái, eách xaøo maêng chua, ba ba naáu chuoái, ñaäu… thaày troø cuøng oân laïi nhieàu chuyeän cuõ. Thaày Phuù, thaày Bính thöïc söï caûm ñoäng vì nhôø caùc em hoïc sinh tröôøng Troãi môùi coù ñieàu kieän vaøo Nam thaêm laïi baïn cuõ, troø xöa, ñöôïc gaëp chò Quyeân nhaân ngaøy hy sinh cuûa anh Troãi, ñöôïc ñi thaêm Ñaø Laït, Vuõng Taøu. Sau nhöõng taâm tö rieâng, thaày Phuù nhaéc anh em ñöøng bao giôø queân vai troø vaø ñoùng goùp cuûa Chính uyû Buøi Khaéc Quyønh. Thaày keå laïi moät kyû nieäm: “Khi nhaän leänh ñöa caùc em sô taùn sang Trung Quoác, 825
Lieân hoan ra maét chi hoäi Vuõng Taøu
haàu heát caùn boä, giaùo vieân, coâng nhaân vieân nhaát loaït ñeà ñaït nguyeän voïng ñöôïc ôû laïi ñi chieán ñaáu. Coù ngöôøi neâu lí do boû queâ höông luùc naøy laø sôï cheát, laø troán traùnh nhieäm vuï. Laàn cuoái hoïp Ñaûng boä, baùc Quyønh phaùt bieåu: “Chuaån bò löïc löôïng keá caän cho mai sau cuõng laø nhieäm vuï. Ai töø choái nhieäm vuï naøy thì giô tay leân! Toâi saün saøng khai tröø…”. Khoâng ai giô tay. Vaø, cho ñeán giôø chuùng ta môùi thaáy quyeát ñònh cuûa Ñaûng, Baùc vaø Quaân uyû Trung öông laø saùng suoát!”. Thaày coøn nhaéc tôùi nhieàu thaày, coâ ñaõ ñi xa vaø daën anh em phaûi luoân phaùt huy truyeàn thoáng nhaø tröôøng, ñoaøn keát vaø coáng hieán heát mình cho ñaát nöôùc trong khuoân khoå phaùp luaät. Rieâng thaày Bính laïi noùi nhieàu veà söùc khoûe: “Maáy chuïc naêm ñaõ qua, caùc thaày ñaõ giaø nhieàu, nay gaëp laïi lôùp hoïc troø môùi thaáy nhieàu em thay ñoåi khoâng ngôø. Töø kinh nghieäm baûn thaân, töø moät ngöôøi naèm lieät giöôøng vì beänh taät, nhôø ñaõ luyeän taäp, töï chöõa beänh maø thaày ñaõ trôû veà vôùi cuoäc soáng. Nay muoán baøy cho caùc em phöông phaùp reøn luyeän söùc khoûe, keùo 826
daøi tuoåi thoï…”. Thaày cuõng mong lôùp hoïc troø cuõ coá daïy doã con em theo phöông phaùp cuûa tröôøng Troãi (“ôû baàu thì troøn, ôû oáng thì daøi”) vaø cho caùc chaùu lieân keát vôùi nhau. Nghe hai thaày taâm söï, anh Phuùc Chieán, chi hoäi tröôûng, coù ñoâi lôøi: - Chuùng em raát töï haøo veà maùi tröôøng quaân söï “coù moät khoâng hai” thôøi choáng Myõ, vôùi nhöõng thaày, coâ giaùo taøi gioûi, ñöùc ñoä, soáng tình caûm ñaõ taïo neân moät lôùp ngöôøi coù ích cho xaõ hoäi. Ngaøy ñoù cho duø coù ñöùa nghòch ngôïm nhöng sau naøy ai cuõng soáng coù tình coù nghóa, khoâng thaáy ñöùa naøo dính vaøo tham nhuõng, baát löông. Nghe thaày Phuù baùo tin thaày Duyeät ñaõ maát maø em nhôù laïi moät caâu thaày Duyeät thöôøng nhaéc: “Baét ñaàu khoâng bao giôø muoän, muoän chæ vôùi nhöõng ngöôøi bieát roài maø khoâng baét ñaàu”. Tieáp theo lôøi anh Chieán, thaày Tuyeán quay sang hai thaày Haø Noäi: “Caùc anh yeân taâm, tuy thaày troø toâi soáng xa queâ höông, nhöng raát ñuøm boïc, quan taâm ñeán nhau. Chính nhôø hoïc sinh tröôøng Troãi maø toâi ñöôïc cöùu soáng. Laø nhöõng ngöôøi thaày, chuùng ta thaät töï haøo vì caùc em!”. Thaày Tuyeán tha thieát môøi hai thaày ôû laïi chôi vaøi ngaøy nhöng vì keá hoaïch ñaõ ñònh neân caùc thaày caûm ôn vaø heïn laàn sau. Baïch Quoác Ñoaøn, hoïc sinh khoùa “aùp choùt”, caûm ñoäng noùi leân caûm nghó sau bao naêm gaëp laïi, thaáy caùc thaày giaø roài nhöng vaãn quan taâm chæ baûo, vaãn lo laéng khoâng chæ cho söï tieán boä cuûa hoïc troø maø coøn lo cho caû söùc khoeû, haïnh phuùc gia ñình. Tröôùc khi chia tay, hai anh Xuaân Laêng vaø Phuùc Chieán thay maët anh em Vuõng Taøu taëng caùc thaày nhöõng moùn quaø ñaëc saûn cuûa thaønh phoá bieån. Xe ñaõ noå maùy maø vaãn thaáy ba “anh baïn giaø” - ba ngöôøi thaày, naém maõi tay nhau… Vuõng Taøu, 19-10-2004 B.Q.Ñ 827
Phuùt sai laàm ñöôïc thaày cöùu CAÙNG KIEÀN thöïc hieän Hoâm ñoù, toâi nhaän nhieäm vuï laùi xe ñöa thaày Baïch Quoác Bính vaø thaày Nguyeãn Phuù ñi thaêm Vuõng Taøu. Xe rôøi thaønh phoá töø 6 giôø saùng. Hoaø Bình (khoùa 2) vaøo coâng taùc cuõng ñöôïc “ñi keù”. Doïc ñöôøng boán thaày troø taâm söï ñuû moïi chuyeän, vui hôn vì ñaây laø laàn ñaàu tieân hai thaày ñöôïc ñeán thaêm thaønh phoá daàu khí. Khi xe qua thò traán Long Thaønh, ñang huyeân thuyeân veà caùi thieän, caùi aùc, caùi toát, caùi xaáu trong moãi con ngöôøi thì thaáy tröôùc maët coù chieác xe taûi. Toâi nhaùy ñeøn xin vöôït nhöng chaïy caû caây soá maø noù vaãn khoâng chòu nhöôøng. Töùc mình, toâi baät xi-nhan phaûi roài ñaùnh tay laùi cho xe chaïy sang laøn ñöôøng xe taûi, vöôït leân. (Quaû thaät töø Saøi Goøn ñi ñaõ ñöôïc saùu, baûy chuïc caây soá chöa sai phaïm, vaäy maø chæ trong moät phuùt khoâng laøm chuû ñöôïc mình, toâi ñaõ ra quyeát ñònh sai laàm. Caùi aùc trong toâi ñaõ thaéng!). Xe vöøa reõ sang laøn ñöôøng beân phaûi thì anh Bình kheõ noùi: “Coù caûnh saùt”. Nhöng ñaõ quaù muoän, töø xa thaáy vieân só quan aùo vaøng giô gaäy yeâu caàu xe taït vaøo ven ñöôøng. Toâi giaûm toác, nhaùy ñeøn, cho xe döøng laïi. Khi ñaïi uyù caûnh saùt vöøa ñöa tay leân vaønh muõ, toâi ñaõ mau mieäng: - Xin loãi anh, toâi ñaõ sai vì cho xe vöôït beân phaûi. - Anh cho xem giaáy tôø! - Anh ta laïnh luøng noùi. Thoaùng nghe caùi gioïng Baéc, vöøa trình giaáy toâi vöøa tranh thuû “taán coâng”: 828
- Toâi nhaùy ñeøn xin vöôït caû caây soá maø chieác xe taûi khoâng nhöôøng, neân ñaõ… - Vi phaïm cuûa anh, chieåu theo luaät, phaûi noäp phaït hai traêm nghìn vaø ñuïc loã giaáy pheùp. - Vaâng, toâi xin nhaän loãi. Thaáy toâi thaät thaø vaø toû ra laø daân laùi “khoâng chuyeân” neân anh ta ñoåi gioïng: - Anh chôû ai trong xe? - Baùo caùo anh, toâi voán laø lính. Caùnh lính chuùng toâi coù môøi hai thaày giaùo, hai cöïu chieán binh, daïy chuùng toâi caùch ñaây boán chuïc naêm, töø Haø Noäi vaøo chôi. Hoâm nay thay maët anh em, toâi ñöa hai thaày ñi thaêm ñoàng ñoäi cuõ ôû Vuõng Taøu. - Vaäy cho toâi gaëp hai thaày! Thaày Phuù ngoài trong xe thaáy toâi phaân bua moät hoài roài môû cöûa sau thì nghó coâng an kieåm tra giaáy tôø neân ñaõ moùc tuùi laáy giaáy. Thaáy vaäy ñaïi uyù voäi xua tay: - Khoâng, toâi khoâng ñöôïc pheùp kieåm tra giaáy tôø caùc thaày. - Nhìn hai “laõo töôùng”, anh kheõ gioïng - Chæ muoán noùi vôùi hai thaày laø anh hoïc troø naøy ñaõ vi phaïm luaät giao thoâng. Nhöng thoâi… - Anh ta ñöa tay leân vaønh muõ chaøo hai thaày roài traû laïi giaáy tôø cho toâi vaø khoâng queân daën: “Laàn sau anh phaûi caån thaän!”. Thaät khoâng ngôø laïi coù ngöôøi xöû lí sai phaïm coù tình, coù lí ñeán nhö vaäy! Toâi caûm ôn roái rít. Noå maùy cho xe chaïy roài, ngaãm laïi, toâi quaû quyeát: chæ nhôø coù hai thaày maø hoâm nay toâi thoaùt naïn! Vuõng Taøu, 19-10-2004 C.K
829
Nieàm ñam meâ baát taän VIEÄT HUØNG thöïc hieän
1. Rôøi xa tröôøng Troãi, ña soá anh em ta leân tröôøng Ñaïi hoïc quaân söï hoaëc Ñaïi hoïc quaân y tieáp tuïc hoïc taäp (ñaây cuõng laø nguyeän voïng cuûa cha meï chuùng toâi). ÔÛ tröôøng môùi, anh em khoâng queân mang theo caùc “naêng khieáu truyeàn thoáng”, tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng vaên-theå-myõ. Xin keå ra ñaây danh saùch caùc caàu thuû vaø thaønh tích ñoäi boùng ñaù mang teân “Sao ñoû” cuûa Ñaïi hoïc quaân söï, ñaàu nhöõng naêm 70 ñeå phaàn naøo minh chöùng cho ñieàu ñaõ neâu. … Thaùng 12 naêm 2002, nhaân moät buoåi hoïp maët coù raát ñoâng “lính Troãi”, thaày Buøi Ñöùc (nguyeân thuû moân noåi tieáng cuûa Theå coâng vaø Tuyeån quoác gia töø sau hoaø bình laäp laïi) ñaõ ruùt trong ví ra taëng laïi toâi taám aûnh kyû nieäm cuûa ñoäi boùng Ñaïi hoïc quaân söï. Aûnh chuïp treân saân vaän ñoäng taïi Baûo Sôn (thò xaõ Vónh Yeân), naêm 1972. Caû ñoäi ñang ñöùng tröôùc khung caàu moân phía ñoâng cuûa saân, phía xa laø luõy tre laøng. Khaùn giaû ñaõ quaây kín saân. Lính Troãi ôû tröôøng ñöôïc anh em phong cho danh hieäu “sieâu coå ñoäng vieân”, vì hoø heùt “raát maùu”, uûng hoä ñoäi nhaø keát hôïp vôùi nhöõng “bieän phaùp maïnh” ñeå uy hieáp ñoäi baïn(!). ÔÛ haøng ñöùng keå töø traùi qua laø trung phong Döông Tuaán (khoùa 3) ñöùng caïnh haäu veä Coâng, roài ñeán thaày Buøi Ñöùc (ngöôøi khoaùc aùo thuû moân maøu ñen). Ñöùng caïnh thaày laø tieàn veä Vuõ Bieân Hoøa (“taàu”) vaø trung veä Ngoâ Vieät Sôn (caû hai cuøng laø hoïc sinh khoùa 6). Keá ñoù 830
Ñoäi boùng ñaù Ñaïi hoïc Kyõ thuaät Quaân söï coù söï tham gia cuûa nhieàu lính Troãi. AÛnh chuïp taïi saân Baûo Sôn, Vónh Yeân naêm 1972.
laø anh Cô vaø ba caàu thuû “lính Troãi”, laø trung veä thoøng Leâ Trung Nghóa, trung phong Haø Quang Chí (“dzoâ”), thuû moân Döông Minh Ñöùc (“gaøn”). ÔÛ haøng ngoài, töø traùi qua: ngoài loït thoûm giöõa tieàn veä Khoa “moùm”, ñaïi tröôûng Vaøng vaø taû bieân Troïïng laø Nguyeãn Taát Tuaán (khoùa 3). Haäu veä caùnh Hoa Chieán vaø tieàn veä Khuùc Vaên Nghi, ngoài giöõa, ñang cuøng choáng tay leân ñuøi. Ngoài giöõa anh Nghi “ngöïa” vaø anh Ñoaøn Maïnh Höng laø trung phong Vuõ Toaøn Thaéng (khoùa 4). Nhö vaäy, trong ñoäi hình chính thöùc cuûa Sao ñoû goàm 16 caàu thuû thì coù ñeán 8 “chieán töôùng” laø “daân Troãi”. Theá môùi bieát anh em ta ñaày naêng löïc! Ñoäi Sao ñoû moät thôøi laãy löøng khu vöïc Vónh Phuù… töøng thaéng 3-0 tröôùc ñoäi Hoùa chaát Vieät Trì (maø coù naêm hoï ñaõ voâ ñòch haïng 831
B mieàn Baéc) vaø luoân mang cuùp vaøng veà cho nhaø tröôøng trong caùc giaûi cuûa Boä Ñaïi hoïc. 2. Ñaáy laø chuyeän… xöa! Coøn nay… Khoâng hieåu hoïc sinh tröôøng khaùc theá naøo chöù “hoäi Troãi” thì coù leõ ñeán cheát vaãn coøn chôi vôùi nhau. Xa tröôøng ñaõ hôn 30 naêm, tuoåi ñôøi ñaõ 50, con caùi ñaõ loäc ngoäc, coù ngöôøi ñaõ leân chöùc oâng noäi, oâng ngoaïi; theá maø cöù coù dòp laø laïi tìm gaëp nhau “taùn laùo”. Chöa keå coù nhöõng baïn cöù moät tuaàn phaûi leân lòch gaëp nhau ít nhaát moät laàn (nhieàu baø vôï cöù lo laø maáy oâng naøy bò “peâ-ñeâ”!). “Peâ” theá naøo ñöôïc, ñoù laø nhöõng baïn chôi trong ñoäi boùng ñaù “laõo töôùng” cuûa tröôøng Troãi chuùng ta. Ñaàu ñöùa naøo cuõng ñaõ ñieåm baïc, söùc khoâng coøn khoûe nhö ngaøy trai treû. Khoâng ñaù ñöôïc saân to thì tuïi toâi ñaù saân mi-ni. Cöù saùng chuû nhaät, töø 8 giôø, anh em trong ñoäi ñaõ taäp trung ôû saân boùng cuûa Ñaøi vieãn thoâng Hoa sen (trong khuoân vieân coâng vieân Leâ Vaên Taùm, quaän Nhaát, thaønh phoá Hoà Chí Minh). Goïi laø ñoäi boùng ñaù “laõo töôùng tröôøng Troãi” nhöng thöïc ra maáy cöïu hoïc sinh nhaø tröôøng laøm noøng coát, coøn laïi laø em Troãi, baïn Troãi vaø con chaùu Troãi. Phan Nam giôø “beùo quaù khoå” neân ñöùng ra laøm oâng baàu, chuyeân lo toå chöùc haäu caàn cho thi ñaáu vaø thoåi coøi moãi traän. Tuaán Sôn ñaõ 52 tuoåi nhöng quaû laø moät caàu thuû chuyeân nghieäp; haøng ngaøy, sau giôø laøm vieäc laø xaùch vôït ra saân tennis, coøn chuû nhaät thì luoân laø trung phong ghi nhieàu baøn nhaát. Kyõ thuaät vaø theå löïc cuûa Sôn coøn raát toát, haøng naêm vaãn tham gia caùc giaûi laõo töôùng cuûa thaønh phoá. Toaøn Thaéng töøng xoû giaày ra saân ñaù maáy traän, nhöng thaáy ñaù khoâng hay nhö hoài ôû Höng Hoùa vaø Vónh Yeân maø ñaõ töï traùch mình roài boû cuoäc(!). Khoùa 5 coù Kieán Quoác tích cöïc tham gia, laø linh hoàn cuûa ñoäi; chuû nhaät naøo cuõng coù maët töø sôùm ñeå khôûi ñoäng vaø laø “ngoâi sao boùng ñaù ñang leân” ôû tuoåi 50(!). Khoùa 8 coù hai baïn Traàn Höõu Nghò vaø Leâ Maïnh Haø (“quít”). Soá coøn laïi laø caùc baïn Traàn Haäu 832
Ñoäi boùng Ñaïi hoïc Quaân söï tham döï giaûi Boä Ñaïi hoïc, coù söï goùp maët cuûa nhieàu caàu thuû tröôøng Troãi, Heø 1978.
Tuaán (“khaøn”), Phan Maïnh Huøng, Duy Ñoâng, Lam “xaåm”, Ninh “choaét”, Thaéng “baùc só”, Hoàng Chieán, Bình… töøng ñaù ôû caùc ñoäi Coâng an hay Theå coâng tröôùc kia, hoaëc vaãn coøn “maùu” vôùi traùi boùng troøn. Rieâng caùc baïn ôû Haø Noäi (Tuaán “phuùc”, Toaøn “söùt”…) cöù coù dòp vaøo coâng taùc cuõng chaúng ngaïi ngaàn chaïy ra saân tæ thí vôùi anh em. Anh em chuùng toâi ñaõ taïo ra moät saân chôi laønh maïnh raát theå thao vaø raát tình nghóa theo “phong caùch Troãi”. Chöa keå cöù sau moãi buoåi taäp, anh em laïi coù dòp ngoài laïi “boác pheùt” vaø boå sung cho nhau theâm voán “thô vaên traøo phuùng”. Neáu coøn ñam meâ vôùi boùng troøn, xin môøi anh em Troãi haõy ñeán vôùi chuùng toâi! V.H 833
Baùc só - Hoïa só Nguyeãn Trung Lieâm 1 Haùo höùc trôû veà vôùi tuoåi thô “Nhieàu hoïa só ñöôïc ñaøo taïo baøi baûn ñaõ maát nhieàu thôøi gian, thaäm chí caû cuoäc ñôøi ñeå ñi tìm caùi toâi, caùi phong caùch cuûa rieâng mình maø khoâng thaáy. Theá nhöng moät soá hoïa só nghieäp dö, trong ñoù coù anh Lieâm, ñaõ deã daøng tìm thaáy ñieàu ñoù nhö laáy moät moùn ñoà trong tuùi mình. Töï thaân hoï coù nhöõng caùi toâi hoàn nhieân laém, töôi môùi laém nhöng ñuùng laø cuûa hoï, khoâng ñuïng chaïm ñeán ai caû” (Ñaøo Minh Tri – phoù chuû tòch Hoäi Myõ thuaät Thaønh phoá Hoà Chí Minh).
PHÖÔNG ANH * thöïc hieän * Anh ñaõ daønh tình yeâu cuøng söï thö giaõn cho vieäc caàm coï vaø choïn maûng ñeà taøi theá giôùi cuûa treû thô. Coù theå hieåu söï löïa choïn ñaày caûm xuùc naøy nhö theá naøo? - Nguyeãn Trung Lieâm: Chaúng rieâng gì mình, moïi ngöôøi chaéc cuõng cho raèng thôøi khaéc haïnh phuùc nhaát cuûa moãi con ngöôøi laø nhöõng naêm thaùng tuoåi thô; laø luùc ta soáng hoàn nhieân,
1
Baøi ñaêng treân baùo Thanh Nieân soá 2532 ra ngaøy 28-11-2002. * Phoùng vieân trang Vaên hoùa, ngheä thuaät baùo Thanh Nieân.
834
khoâng heà coù chuyeän so ño, tính toaùn vaø vuï lôïi. Kyû nieäm cuûa nhöõng ngaøy nghòch ngôïm cuøng baïn beø ôû khu nhaø mình gaàn hoà Ha-le (Haø Noäi) tröôùc chieán tranh vaø quaõng thôøi gian sô taùn veà mieàn queâ luoân aêm aép trong mình, nhaát laø nhöõng thaùng naêm rôøi Haø Noäi leân tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi treân nuùi röøng Vieät Baéc - soáng trong röøng, ngay beân bôø suoái, suoát ngaøy nghe chim keâu vöôïn hoùt… Mình meâ veõ töø hoài 6 tuoåi vaø töø ñoù cöù theá maø veõ, ñoâi khi nhö baûn naêng… Chieán tranh ñeán, cuõng nhö bao thanh nieân thôøi aáy, mình bò “boác” ra khoûi mô öôùc chuyeân nghieäp caàm coï ñeå nhaäp nguõ roài hoïc Quaân y (hieän laø baùc só, coâng taùc taïi khoa Thaàn kinh, Vieän quaân y 175 thaønh phoá Hoà Chí Minh). Keå ra thì mình cuõng coù duyeân vôùi chöõ “só” khi choïn soáng vôùi 2 vieäc: chöõa beänh vaø saùng taùc. Baän roän thaät nhöng cuõng phaûi chòu khoù thu xeáp thoâi, sao cho traùch nhieäm vaø ñam meâ khoâng “choûi” nhau laø oån roài. Luùc ñaàu mình hay veõ chung chung, phaûn aùnh cuoäc soáng bình thuôøng, chöa coù xu höôùng gì roõ caû. Daàn daø ñeán ngöôõng tuoåi gaàn 50, mình môùi tìm ra nguoàn caûm höùng trong maûng ñeàà taøi veà treû thô vaø ñaõ khai thaùc trieät ñeå maûng ñeà taøi naøy baèng nhöõng kyù öùc ñöôïc aáp uû baèng noãi ham muoán ñöôïc loät taû hieän thöïc giaøu caûm xuùc quanh mình. * Cuoäc “trình laøng” laàn ñaàu tieân ñaõ laøm ñoïng laïi trong ngöôøi thaày thuoác - hoïa só nhöõng ñieàu gì? - Nguyeãn Trung Lieâm: Noãi khaùt khao baáy laâu nay cuûa mình ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Khi chuaån bò cho cuoäc trình laøng laàn ñaàu tieân naøy, mình nhaän ñöôïc gôïi yù, sao laïi ñeå nhöõng böùc tranh ôû soá leû nhö vaäy maø khoâng laø 40. Theá laø trong 3 ngaøy, mình “laøm” luoân 4 böùc. Môùi bieát, khi caûm höùng ñang leân thì chæ caàn thôøi gian khoâng nhieàu cuõng ñuû ñeå hoaøn thaønh moät taùc phaåm. Chuû ñeà chính cho trieån laõm laàn naøy laø Trôû veà 835
vôùi tuoåi thô (môû töø 17 ñeán 27 thaùng 11 naêm 2002 taïi Hoäi Myõ thuaät thaønh phoá Hoà Chí Minh) goàm 40 böùc tranh sôn daàu. Ñaõ coù yù kieán cho raèng, vieäc duøng maøu saéc vaø phong caùch veõ nhö theá naøy laø khoâng hôïp vôùi sôn daàu, nhöng mình laïi nghó khaùc. Tranh sôn daàu theo kieåu phöông Taây coù nhöõng maûng gôø noåi, nhöõng gam maøu raát maïnh. Coøn mình laïi muoán loät taû
Baùc só Trung Lieâm trong buoåi khai tröông trieån laõm tranh cuûa mình.
caùi khoâng gian nheø nheï, caùi aâm höôûng khoâng gian traûi ñeàu, phaûng phaát nhöng yù töù vaãn töï nhieân tuoân ra; ngay caû ñoä ñeàu, ñoä nhaõ cuûa caùi neàn, caùc sôù vaûi cuõng gôïi ra yù töôûng quay veà vôùi thieân nhieân. Do vaäy, khi veõ veà boïn treû, mình luoân coù caûm giaùc nhö ñaõ hoøa mình vaøo khoâng gian cuûa chuùng, cuõng ñuû caùc hoaït ñoäng cuûa chuùng. Coù chuyeän vui vui theá naøy, khi veõ xong, mình môùi phaùt hieän moät caùch voâ thöùc laø, nhöõng ñöùa treû trong tranh khoâng 836
maëc quaàn aùo; nghóa laø chuùng hoøa vaøo thieân nhieân roài chöù khoâng coøn laø nhöõng ñöùa treû baèng xöông baèng thòt nöõa. Nhieàu ngöôøi ñeán vôùi cuoäc trieån laõm naøy nhöng khoâng ai phaùt hieän ra boïn treû chaúng maëc quaàn aùo, nghóa laø hoï ñaõ ñoàng caûm. Coù leõ do thöôøng tình laø vaäy roài, ít ai laïi ñeå yù treû con coù quaàn aùo hay khoâng. Cöù nhö theá, luõ treû hoøa nhaäp vaøo khoâng gian tranh cuûa mình moät caùch töï nhieân. * Coù theå naøo, nhöõng ñöùa treû trong tranh seõ phaûi lôùn daàn leân theo thôøi gian? - Nguyeãn Trung Lieâm: Coù leõ khoâng, duø nhieàu anh em hoïa só töøng toû yù laáy laøm laï veà phong caùch veõ cuûa mình. Nhöng trong thôøi gian dieãn ra trieån laõm, cuõng coù ngöôøi daën mình: caùi maûng naøy hieám laém, coá gaéng maø giöõ, neáu chaïy theo kieåu thöôøng thöôøng thì oâng seõ maát heát, khoâng coøn gì laø cuûa oâng. Mình möøng laém vì tìm ñöôïc söï ñoàng caûm vaø uûng hoä. Giôø thì khoù coù theå noùi tröôùc ñöôïc nhieàu ñieàu, chæ coá gaéng laøm sao giöõ ñöôïc noãi ñam meâ tröôùc ñaõ, bôûi leõ, caøng saùng taùc thì yeâu caàu mình ñaët ra cho mình caøng cao hôn neân deã meät moûi laém. Vieäc theå hieän theá giôùi cuûa boïn treû chaéc roài phaûi meânh moâng hôn, saâu laéng hôn hieän giôø. P.A Taâm söï: Thaày giaùo-hoïa só Phaïm Löïc ñoïc baøi naøy chaéc haún seõ aám loøng vì coù nhieàu hoïc sinh cuûa mình khoâng ñöôïc hoïc qua caùc tröôøng lôùp ñaøo taïo chính quy nhöng cuõng coù tình yeâu hoäi hoïa, cuõng caàm coï, cuõng theo thaày laøm ñeïp cho ñôøi.
837
Nhöõng “ngheä só taøi danh” cuûa caùc ñôn vò VAÊN COÂNG PHÖÔÙC * Hoïc sinh khoùa 4
Nhôø kieán thöùc veà moân Nhaïc do thaày Hoàng Tuyeán, thaày Ngoïc Baùu vaø thaày Ngoïc Quyù daïy cuøng loái daïy “truyeàn khaåu” cuûa thaày Hoaøng Vaên, thaày Tö, thaày Hieán… vaø cuûa caû anh em trong caùc khoùa maø nhieàu baïn ôû tröôøng Troãi coù theå chôi ghi-ta, maêng-ñoâ-lin, thoåi saùo truùc, thoåi keøn ac-moâ-ni-ca, thaäm chí keùo aéc-cooùc… thaønh thaïo. Hoï trôû thaønh nhöõng haït nhaân vaên ngheä khi veà caùc nhaø tröôøng vaø ñôn vò. Ñaàu thaäp kyû 70, hoïc vieân tröôøng Ñaïi hoïc Kyõ thuaät quaân söï ñeàu bieát tieáng taêm cuûa “Tôø-ri-oâ Ñaïi-Ñöùc-Thaéng”. Su Ñaïi (con baùc Su-pha-nu-voâng, coá Chuû tòch nöôùc Coäng hoøa Daân chuû Nhaân daân Laøo) soáng ôû Lieân Xoâ töø beù, khi veà tröôøng mang theo phong caùch cuûa caùc ban nhaïc hieän ñaïi Shadow, Beatles… ñang noåi tieáng ôû chaâu AÂu. Su Ñaïi ruû Minh Ñöùc vaø Toaøn Thaéng
* Ñaïi taù, Chuû nhieäm khoa Phaãu thuaät loàng ngöïc, tim maïch Vieän 175. 1 Haùt beø 2 phuï hoïa.
838
Ban nhaïc Ñaïi hoïc Quaân söï nhaân 60 naêm Caùch maïng Thaùng Möôøi Nga, 1977.
laäp ban nhaïc ghi-ta goàm ba caây ñaøn solo, bass vaø rithmeù. Khoâng coù tieàn saém ghi-ta ñieän thì duøng ba ñaøn thuøng thay theá. Minh Ñöùc coù gioïng toát neân ñaûm nhaän theâm vai lónh xöôùng. Tham gia “voâ-ca-li-gieâ”1 cho “tôø-ri-oâ” coøn coù Chí “dzoâ” vaø Quaân “a-li”… Chieàu thöù baûy khoâng veà Haø Noäi laø “tôø-ri-oâ” mang ñaøn ra saân vaän ñoäng Baûo Sôn chôi. Caùc thaày ngaøy ñoù coøn treû môùi hoïc ôû Taây, Taøu veà, soáng raát gaàn guõi hoïc vieân cuøng tham gia. Maùu quaù, caùnh khoùa 5 môùi leân tröôøng cuõng quyeát ñònh laäp moät baêng ghi-ta goàm Vaên Tieán Huaán, Leâ Chí Hoøa, Kieán Quoác. Tröôùc thì hoïc loûm theo caùc baøi cuûa “Tôø-ri-oâ Ñ.Ñ.T.”, sau thì töï maøy moø hoïc qua chöông trình nhaïc cuûa Ñaøi BBC hay VOA (“Tieáng noùi Hoa Kyø”), nhôø caùi radio ba baêng boû tuùi duøng pin tieåu cuûa Vaên Huaán. Thaät ra ngaøy ñoù nghe ñaøi ñòch laø ñieàu caám kò, nhöng anh em Troãi thì ñaâu coù sôï(!). Coù nghe tin töùc gì cuûa ñòch ñaâu, maø coù nghe thì cuõng khoâng tin, anh em chæ nghe 839
nhöõng baûn nhaïc ñang thònh haønh cuûa nhöõng ban nhaïc noåi tieáng theá giôùi. Chieàu chieàu, ba ñöùa xaùch ñaøn ra ñoài baïch ñaøn, sau ñôn vò baäp buøng. Huaán chôi solo, Hoøa ñeäm, coøn Quoác chôi bass. Moãi ñöùa phaûi töï taäp phaàn cuûa mình, sau môùi raùp laïi. Haøng tuaàn, toái thöù baûy, hai ban nhaïc gaëp nhau giao löu, hoïc hoûi theâm. Roài ñeán khi coù hoäi dieãn vaên ngheä, ñaïi ñoäi phaûi môøi anh em tham gia. Heát naêm thöù nhaát, Vaên Huaán ñi hoïc nöôùc ngoaøi, ban nhaïc khoùa 5 ruû Leâ Vieãn Chieán thay theá. (Haén voán ngöôøi daân toäc treân Cao Baèng, baûo sao nghe vaäy vaø thöïc thi ñuùng nhöõng gì ñaõ hoïc, khoâng “phaêng-te-di”). Ban nhaïc naøy “soáng” suoát 5 naêm ôû tröôøng. Vì coù maáy thaèng em khoùa 8 ñang hoïc ôû Lieân Xoâ cuõng chôi ñaøn, ban nhaïc vieát thö nhôø mua boä caûm bieán ñieän töø veà laép, roài duøng caùc ñaàu quay ñóa laøm boä khueách ñaïi aâm taàn. Theá laø coù ghi-ta ñieän! Nhieàu laàn ban nhaïc ñöôïc môøi ñi “ñaùnh ñaùm cöôùi” ôû Haø Noäi, Vónh Yeân. Cuoái naêm 1975, anh em Troãi chia tay Ngoâ Phuùc Chieán veà Hueá. “Ñaïi tieäc” ñöôïc toå chöùc ôû 19B Haøng Voâi, nhaø anh Ñoaøn Maïnh Giao. Ba ñöùa phaûi thueâ xích loâ môùi chôû heát nhaïc cuï tôùi goùp vui. Thôøi ñoù ôû Haø Noäi raát hieám caùc ban nhaïc ñieän töû, khoâng nhö baây giôø. Haøng xoùm ñöôïc nghe nhöõng baøi “Apache”, “Atlantic”, “Michael”, “Yesterday”, “How can I tell her”… cuûa caùc ban nhaïc noåi tieáng theá giôùi Beatles, Shadows, Lobo… ñaõ phuïc saùt ñaát. Hoï coøn kính neå chuû nhaø tuy laø boä ñoäi maø chòu chôi, coù boïn ñaøn em quaù taøi naêng! Sau ngaøy mieàn Nam giaûi phoùng, nhaø tröôøng cho mua nhieàu nhaïc cuï hieän ñaïi. Nhaïc cuï cuûa ñoäi vaên ngheä khoâng keùm caùc ñoaøn chuyeân nghieäp. Naøo laø boä ba ñaøn ghi-ta ñieän kieåu môùi nhaát vôùi daøn troáng hieän ñaïi cuøng daøn trang aâm Fisher, keøn trompet, keøn clarinet… Vì ñaõ sôùm chôi trong caùc ban nhaïc neân anh em Troãi ñöôïc giao quaûn lyù heä thoáng naøy. Thaùng 11 840
naêm 1977, nhaân kyû nieäm 60 naêm, Caùch maïng Thaùng Möôøi Nga, Minh Ñöùc ñang hoïc ôû Nhaïc vieän Haø Noäi ñaõ veà Vónh Yeân daøn döïng cho tröôøng moät chöông trình vaên ngheä, laáy anh em Troãi laøm noøng coát. Trong ñoù phaûi keå ñeán caùc dieãn vieân: ñieàu khieån troáng - Myõ Thaønh, aéc-cooùc-ñeâ-oâng - Trònh Hoàng Haø, ghi-ta bass - Kieán Quoác, ghi-ta solo - Chí Hoaø… Cuøng söï goùp maët cuûa ca só Huyønh Löông Nghóa, Vuõ Nhaät Minh vaø nhieàu anh em Troãi trong caùc tieát muïc tam ca “Tôø-roâi-ka, Xe tam maõ”, toáp ca “Ca-chiu-sa”, ñoàng ca “Leân ñöôøng”… Rieâng ngöôøi vieát baøi naøy, khi veà hoïc ôû Ñaïi hoïc Quaân y cuõng tham gia tích cöïc trong phong traøo vaên ngheä cuûa tröôøng. Laø caây ñôn ca nam töøng ñi Hoäi dieãn toaøn quaân, ñaáu ñaù vôùi caùnh Minh Ñöùc. Giaù maø ñöôïc hoïc nhieàu hôn veà nhaïc lyù vaø saùng taùc, chaén chaén anh em ta seõ coøn coù nhieàu ñoùng goùp cho phong traøo vaên ngheä caùc ñôn vò. V.C.P
841
Coù nhöõng baøi ca khoâng bao giôø queân PHAÏM NGUYEÃN Hoïc sinh khoùa 3
Nhöõng kæ nieäm vui, caùi hay trong ñôøi nhôù raát laâu, nhöng nhöõng kæ nieäm buoàn, caùi dôû cuûa lính Troãi cuõng thaät khoù queân! Nhaát laø nhöõng kæ nieäm gaén vôùi nhöõng baøi haùt thì soáng maõi! Laø lính Troãi, anh em ta bieát vaø thuoäc nhieàu baøi haùt truyeàn thoáng. Do aûnh höôûng cuûa cha meï ta moät thôøi ñaõ tham gia vaøo 9 naêm khaùng chieán choáng Phaùp, sau ñoù anh em ta laïi laø lôùp ngöôøi keá tuïc ñöôïc soáng trong khoâng khí haøo huøng cuûa söï nghieäp choáng Myõ, cöùu nöôùc. Nhöõng baøi ca caùch maïng laø nguoàn ñoäng vieân tinh thaàn voâ cuøng to lôùn cho chieán só ta lao vaøo cuoäc chieán ñaáu. Vôùi ñaëc ñieåm “hôi bò” nghòch ngôïm cuûa lính Troãi, khi haùt caùc ca khuùc caùch maïng, coù moät vaøi anh ñaõ teáu taùo söûa laïi lôøi ñeå ñoàng boïn haùt taäp theå cho vui. (Cuõng voâ thöôûng voâ phaït hoaëc chí ít thì cuõng laø goùp coâng “phoå bieán giai ñieäu” cho taùc phaåm! Noùi vaäy cuõng phaûi coù lôøi xin loãi caùc nhaïc só vaø tin chaéc, caùc chuù cuõng saün loøng boû qua). 842
Ban nhaïc cuûa Ñaïi hoïc Quaân söï luoân coù maët caùc “nhaïc coâng” tröôøng Troãi
Chaúng haïn lôøi baøi “Giaûi phoùng quaân” cuûa nhaïc só Phan Huyønh Ñieåu thì söûa thaønh: “Ngaøy Teát naêm nay con veà thaêm cha/ Vai khoaùc ba-loâ vôùi ñaày aùo quaàn/ Con ñi oâtoâ tieán veà Thaønh ñoâ/ Con ñi xích-loâ veà vôùi oâng boâ...…”; hay “Tieåu ñoaøn 307” (thô: Nguyeãn Bính, nhaïc: Nguyeãn Höõu Trí) thì söûa laø: “Ai ñaõ töøng ñi qua nuùi cao cao, nuùi cao cao ñaây mieàn Tam Ñaûo/ Ai ñaõ töøng nghe tieáng Hoïc vieän, tieáng Hoïc vieän Kyõ thuaät quaân sö... Ñaõ coáng hieán cho quaân ñoäi bieát bao ñoàng chí kó sö/ Kó sö mìn, kó sö phaùo, kó sö ñaïn, kó sö thoâng tin…”, vv vaø vv… Toùm laïi baøi naøo caûi bieân ñöôïc laø laøm tuoát! Cuoái nhöõng naêm 60, khi leân Ñaïi hoïc quaân söï treân Thaäm Thình (Vieät Trì), roài ngaøy veà ñoùng quaân ôû thò xaõ Vónh Yeân, moãi laàn gaëp nhau cuøng nhaéc laïi nhöõng thaùng ngaøy hoïc taäp ôû tröôøng Troãi, coäng theâm kæ nieäm nhöõng laàn voâ kæ luaät, troán ñôn vò (nay, thaønh thaät xin nhaän khuyeát ñieåm), tranh thuû ñaïp xe veà Haø Noäi thaêm boá meï maø caùnh hoïc vieân Troãi ôû Khoa Trang 843
bò Cô Ñieän ñaõ phoùng taùc baøi haùt “Böôùc chaân treân daûi Tröôøng Sôn” cuûa nhaïc só Vuõ Troïng Hoái nhö sau: Ta laø con cuûa boá ta meï ta Nhôù nhaø laø ta “phaén” ta veà Ta khoâng caàn ba-loâ, khoâng caàn oâtoâ, chæ caàn...… löông khoâ(!) Ta veà aên Teát xong ta laïi voâ ...Ta ñi theo loái nhoû laø loái an toaøn! Khi haùt taäp theå, quaûn ca baét nhòp cho anh em haùt hai ñoaïn ñaàu “nghieâm”, ñuùng theo saùng taùc nguyeân baûn. Sau ñoù, nhìn quaûn ca giô ba ngoùn tay leân, anh em ñoàng loaït chuyeån sang “ñoaïn ba”: “Ta laø con cuûa boá ta meï ta...” Ñeán phaàn keát, khoâng ai baûo ai, anh em cuøng haùt “Ta ñi theo loái nhoû laø loái an toaøn! Ta ñi theo...” ba laàn nhoû daàn, dieãn taû ñoaøn quaân ñang tieáp tuïc haønh quaân… Xa daàn, xa daàn… Cho ñeán giôø, moãi khi hoïp maët truyeàn thoáng, anh em Troãi vaãn haùt taäp theå baøi “Ta ñi theo loái nhoû” vôùi moät tình caûm tha thieát vaø moät khí theá haøo huøng thaät laø Troãi. Khoâng tin, môøi baïn thöû ñeán döï maø xem! P.N.
844
Ñieàu chöa bieát veà ngheä só öu tuù Döông Minh Ñöùc1 Ca só, ngheä só öu tuù, ñaïi taù Phoù hieäu tröôûng tröôøng Cao ñaúng Vaên hoùa-Ngheä thuaät quaân ñoäi Döông Minh Ñöùc: quaù nhieàu ngöôøi bieát! Nhöng coøn moät “nguyeân kó sö oâtoâ” Döông Minh Ñöùc ñôøi thöôøng raát ñam meâ xe hôi (maø laïi laø nhöõng chieác xe cuõ kó giaø nua) thì khoâng phaûi ai cuõng bieát. Mua xe oâtoâ cuõ, chaïy chaùn chaïy cheâ roài laïi baùn ñi ñeå mua xe… cuõ. Hoûi thì traû lôøi tænh bô: “Toâi chæ mua vaø thích duøng xe cuõ. Caùc “oâng baïn giaø” cuûa toâi chaïy vaãn ngon vaø quan troïng hôn laø… raát phuø hôïp”. Vaäy phuø hôïp gì ñaây? TAÂN NHAÄT “OÂng baïn giaø” TOYOTA CROWN - Super Saloon 2.8 - ñôøi 1989, trong ga-ra cuûa ngheä só öu tuù Döông Minh Ñöùc, môùi laø… chieác thöù tö maø anh ñaõ boû tieàn ra mua. Duø sao cuõng phaûi thöøa nhaän thôøi gian chôi “xeá hoäp” chöa phaûi ñaõ laø laâu gì, chæ môùi hôn 2 naêm thoâi nhöng theá cuõng ñuû ñeå cho anh töï haøo vì ñöôïc tieáng trong giôùi baïn beø ngheä só vaø khoâng ngheä só laø ngöôøi hay thay ñoåi ñôøi xe. Caùi “duyeân” gaén boù Döông Minh Ñöùc vôùi nhöõng chieác xe cuõ kó coù leõ baét ñaàu töø chieác LADA ñôøi 1500, mua thanh lí cuûa moät cô quan nhaø nöôùc. LADA moät thôøi ñöôïc xem laø moät con
1
Trích trong taïp chí “Xe vaø Ñôøi soáng” thaùng 7-2003 - phuï san cuûa Taïp chí “OÂtoâ – Xe maùy”.
845
xe “lí töôûng”, laø söï ao öôùc cuûa bieát bao ngöôøi. Caâu chuyeän coù veû “laï”: giöõa luùc baøn daân thieân haï ñeàu mô veà nhöõng chieá c TOYOTA, BMW, MAZDA, MERCEDES… thì oâng ngheä só öu tuù naøy laïi ñi röôùc veà vaø coù veû öng yù vôùi con “La giaø” cuûa mình! Maø coù phaûi chæ laø moät ñaâu? Moät thôøi gian, ñoåi tieáp cuõng laø moät chieác LADA nhöng laø ñôøi toát hôn, LADA 2107. Chaû ai thaáy Minh Ñöùc cheâ chieác xe cuûa mình bao giôø, ngay caû vieäc xe khoâng maùy laïnh cuõng ñöôïc ñuøa haøi höôùc: “Maùy laïnh phaùt Beân chieác xe môùi mua reùt, cassette nhö daøn!”. Thaät ra cuõng chaúng coù gì ñaùng ngaïc nhieân neáu nhö ñöôïc bieát raèng: tröôùc khi laø ca só, Duông Minh Ñöùc ñaõ laø kó sö oâtoâ, toát nghieäp ngaønh OÂtoâ-Xe xích cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Kyõ thuaät quaân söï. Chính nhöõng chieác xe naøy ñaõ laøm anh nhôù laïi kí öùc, töøng gaén boù vaø hieåu veà xe. Nhöõng khi coù dòp, anh thöôøng “nhôø” caùnh taøi xeá cho oâm voâ-laêng laùi moät voøng, daàn daø maéc “beänh ngheà nghieäp”: moãi khi ngoài xe ñi caùc nôi bieåu dieãn, gaëp nhöõng tình huoáng treân ñöôøøng, duø chaúng phaûi taøi xeá nhöng Döông Minh Ñöùc chaân cöù nhòp mieát phanh. Nhöõng chieác xe giaø coãi vôùi nhieàu ngöôøi coù bao ñieàu phieàn toaùi. Tay laùi naëng nhö… cuøm, luoân gaëp nhöõng truïc traëc; nhöng vôùi ngöôøi ca só coù moät quaù khöù lieân quan ñeán xe coä naøy, moãi khi ngoài leân xe laø thaáy xuaát hieän trong ñaàu nhöõng yù töôûng ñaày haáp daãn: suy ngaãm, maøy moø, tìm hieåu ñeå chinh phuïc. Chaúng hieåu coù phaûi laø thö giaõn hay yù thích nhöng Döông Minh Ñöùc tìm thaáy trong ñoù nieàm say meâ vaø bieát bao söï hay: phaûi ñoäng naõo, phaûi vaän ñoäng lieân tuïc khieán cho caû xe, caû nguôøi ñeàu treû laïi. Chính vì 846
theá môùi coù chuyeän, khi Döông Minh Ñöùc quyeát ñònh mua xe Nhaät thì nhöõng ngöôøi quen bieát chaéc maåm raèng chuyeán naøy ngheä só öu tuù nhaát ñònh seõ saém cho mình moät con xe xòn. Nhöng roài taát caû ñeàu chöng höûng vì ñoù laïi vaãn laø nhöõng con xe… cuõ. Moät chieác xe Toyota Corola ñôøi 1984, tay laùi chuyeån vaø tieáp ñoù laø chieác xe ñang chaïy baây giôø. Keå ra trong moät thôøi gian ngaén nhö theá maø ñoåi tôùi boán ñôøi xe hôi cuõng laø ñieàu ñaùng neå laém, duø cho chæ laø nhöõng chieác xe ñôøi cuõ nhöng leõ ra phaûi ñôøi thöù naêm cô ñaáy. Tröôùc khi mua hai con xe Nhaät, ngöôøi ta thaáy Döông Minh Ñöùc ñaõ saêm soi chieác VOLGA ñen maø anh ñaõ raát “keát” vì veû sang troïng hôn, khoûe hôn vaø eâm hôn xe LADA, nhöng roài khoâng thaønh vì: “Oâng baïn giaø naøy uoáng (xaêng) khoûe quaù. Mình chæ laøm noåi 5 vaïi (bia) nhöng oâng baïn xôi heát nhöõng 15 vaïi. Theá laø reõ.” Quan nieäm chôi xe hôi cuûa “vò” ngheä só öu tuù coù bieät danh “Coå hoïng theùp” naøy ñuùng laø ñaëc bieät khoâng döøng laïi ôû thuù ñam meâ bình thöôøng laø boû tieàn mua xe ñeå laùi cho… söôùng maø nghieâng sang goùc ñoä cuøng nhau “chia buøi seû ngoït”. Vì theá chæ caàn söï tieän duïng laø ñuû laém roài. Xe LADA khoâng ñieàu hoaø noùng nöïc, tay laùi naëng, vaäy ta ñoåi sang xe Nhaät, xe Myõ , xe Ñöùc cho tay laùi nheï hôn, cho maùt meû hôn laø ñöôïc chöù gì. Ñaâu cöù nhaát thieát cöù phaûi laø xe môùi vì xe cuõ chaïy vaãn toát vaø cô baûn laø caûm thaáy phuø hôïp: Tieàn nong cuõng vöøa phaûi, ñaàu tö ít nhöng hieäu quaû cao, laïi cho ta söï an toaøn, möa khoâng ñeán maët, naéng chaúng ñeán ñaàu… vaø treân heát laø ñöôïc luyeän tay ngheà… söûa chöõa! Maø ñuùng theá, vôùi “oâng baïn giaø” cuûa mình, Döông Minh Ñöùc rong ruoåi cuøng caùc chieán höõu treân khaép nhöõng neûo ñöôøng, tôùi nhöõng cuoäc vui… Aáy cuõng laø nhöõng suy nghó hay! T.N 847
Tieáng keøn AÉc-moâ-ni-ca VIEÄT DUÕNG thöïc hieän
Toáp ca “Theá kyû” trong ñeâm lieân hoan “Treû maõi khoâng giaø” cuûa coâ chuù Döông Minh Ñaåu.
Ñeâm thöù baûy, 27 thaùng 9 naêm nay, maáy anh em Troãi ñeán döï sinh nhaät “Treû maõi khoâng giaø” cuûa coâ Buøi Kim Dung vaø chuù Döông Minh Ñaåu - boá meï baïn Döông Minh Ñöùc. Coâ chuù laø phuï huynh khaù ñaëc bieät trong caùc gia ñình tröôøng Troãi, raát quyù meán baïn beø cuûa con caùi. Boïn toâi thaäm chí nghòch ngôïm goïi coâ chuù laø “anh chò” maø hai cuï vaãn cöôøi töôi: “Goïi vaäy cho noù treû!” 848
Hôn 10 giôø ñeâm, tieäc môùi taøn, khaùch khöùa ñaõ ra veà. Rieâng caùnh chuùng toâi vaãn nhö ngaøy naøo, laïi keùo nhau “laøm moät maâm” ñeå hoø haùt tieáp. Tuy uoáng ñaõ kha khaù, Minh Ñöùc khoâng caàn nhaïc ñeäm vaãn caát cao gioïng haùt baøi “Mama”: “Giôø naøy con mong ñöôïc soáng beân meï. Ôi meï, ngöôøi meï con kính yeâu muoân ñôøi!”. Anh em thaät söôùng khi ñöôïc nghe anh haùt baøi naøy, raøo raøo voã tay höôûng öùng. Coâ Dung quay ñi, laáy khaên tay lau nöôùc maét. Khoâng chòu thua, toâi ruùt tuùi ra chieác keøn aêc-moâ-ni-ca, thoåi baøi “Muøa xuaân khaùt voïng” cuûa Mozart: “Naøy muøa xuaân ôi ñeán mau ñaây…”. Töôûng ñaõ laø nhaát thì Ñoàng Hieàn khoâng sôï maát veä sinh, giaät ngay keøn treân mieäng toâi, ñöa leân thoåi tieáp caâu thöù hai: “Ñeå cho töôi xanh laù caây röøng...” Maø laï thaät, haén thoåi cuõng “giaät toâng”, nghe nhö chôi aéc-cooùc-ñeâ-oâng, bieát ñeäm tay bass. Cuõng laïi töôûng ñaõ laø “oaùch” thì… Ñoâng Nhaân vôùi tay giaät keøn töø Ñoàng Hieàn, thoåi caâu thöù ba, nghe coù hoàn hôn, luyeán laùy nhö thôï… Sau ñoù haén coøn thoåi moät baøi daân ca Ba Lan: “Soøn - ñoâ mí - reâ ñoâ - sì ñoâ - la soøn, son mì - pha son, mí ñoâ - laø phaø, pha reà - mi pha...…”. Caû boïn söôùng quaù, haùt hoøa theo. Thì ra ñaõ 35 naêm, keå töø ngaøy xa Queá Laâm, anh em ta chöa ai queân thoåi keøn aéc-moâ-ni-ca. Nhôù ngaøy môùi sang Trung Quoác, thaáy ôû cöûa haøng cung tieâu gaàn nhaø aên coù baùn keøn, theá laø maáy ñöùa mua thöû ñeå thoåi (maø hình nhö chæ coù maáy “teä”). Thaáy aâm thanh cuûa noù nghe nhö cuûa ñaøn aéc-cooùc, anh em luõ löôït ñua nhau ñi mua. Coù luùc cöûa haøng heát nhaün, phaûi cöû ngöôøi ñaïp xe ra thaønh phoá mua theâm ve,à kòp cung caáp. Cuõng coù ñöùa caàu kì, ngaøy nghæ, ñi boä ra taän Baùch hoùa Ñaïi Laàu ôû trung taâm, tìm mua keøn coù caû tay ñieàu khieån noát thaêng, giaùng. Moät phong traøo ñua nhau taäp thoåi keøn; ñöùa bieát thoåi roài thì daïy “truyeàn khaåu” cho ñöùa chöa bieát: ñaâu laø vò trí caùc noát, caùch laáy hôi - hít vaøo thoåi ra, caùch ñaùnh löôõi “giaät toâng”. Ngaøy aáy, haàu nhö cöù hai thaèng 849
thì moät bieát thoåi keøn. Cöù sôø vaøo tuùi quaàn sau laø thaáy coù giaét moät chieác keøn. Chaû khaùc gì moät “naïn dòch”(!) Coù boïn coøn ruû nhau laäp “daøn keøn giao höôûng”, taäp thoåi caùc baøi, naøo laø “Laøng toâi”, “Tröôøng ca Soâng Loâ”, “Khoâng cho chuùng noù thoaùt” hay “Baøi ca ngöôøi laùi xe”: Rì raàm trong ñeâm khuya doaøn xe ta ra ñi. Qua röøng, qua nuùi, qua ñoài, qua suoái, qua ñeøo cao chaäp chuøng maây… roài caû caùc baøi haùt Trung Quoác “Ra khôi nhôø tay laùi vöõng”, “Baïch Mao nöõ”, “Chuùng ta ñi treân ñöôøng lôùn”… ñeå bieåu dieãn trong caùc ñeâm lieân hoan vaên ngheä nhaø tröôøng. Xa nhaø, xa cha meï nhöng coù keøn neân phaàn naøo nguoâi ngoai ñi noãi nhôù! AÁy, cuõng laø moät kæ nieäm khoù queân! Thu 2003 V.D
850
Nhöõng baøi haùt truyeàn thoáng VIEÄT DUÕNG thöïc hieän
1. “VÌ NHAÂN DAÂN QUEÂN MÌNH” Heø 1970, sau khi tröôøng Troãi giaûi theå, haàu heát anh em töø khoùa 1 ñeán khoùa 5 ñeàu ñaõ vaøo hoïc ôû caùc tröôøng só quan. Ngaøy nhaäp tröôøng trong nhöõng buoåi sinh hoaït taäp theå ñaàu tieân, khi quaûn ca ñaïi ñoäi baét nhòp haùt baøi truyeàn thoáng “Vì nhaân daân queân mình”1 thì anh em Troãi phaùt hieän lính ôû caùc ñôn vò veà haùt khang khaùc. Ngay sau buoåi hoïp, anh em Troãi khaùo nhau: “Nghe hoï haùt theá naøo aáy, khoâng ñuùng vôùi nhöõng gì anh em ta vaãn haùt baáy laâu nay? Chaû leõ coù phieân baûn khaùc?”. Anh em thöû nhaåm haùt theo nhöõng gì ñaõ nghe thì phaùt hieän ra ít nhaát hai choã sai: - ÔÛ ñoaïn “Theà vì daân suoát ñôøi, theà tranh ñaáu khoâng ngöøng…” nguyeân baûn laø ñoà mi sol, sol fa mì; ñoà fa laù, laù sol fa thì caùnh lính cuõ laïi haùt ñoà mi sol, sol fa mì; mì sol ñoá la sol. - Vaø ñoaïn “Ñoaøn veä quoác chuùng ta laø con yeâu cuûa Ngöôøi” laø sol la mí, mí reâ ñoâ; sol la ñoá, ñoá si la thì hoï laïi haùt sol la mí, mí reâ ñoâ; sol la ñoá, sol mi. Sau naøy tìm hieåu thì bieát anh em töø ñôn vò veà vì khoâng ñöôïc hoïc haùt caån thaän, thöôøng chæ hoïc truyeàn khaåu, lính cuõ ñaõ haùt sai laïi daïy tieáp cho nhöõng anh môùi nhaäp nguõ. Caùi sai cöù nhö vaäy maø löu truyeàn.
1
Saùng taùc cuûa nhaïc só khoâng chuyeân Doaõn Quang Khaûi, naêm 1950, khi ñang laø hoïc vieân khoùa 5 tröôøng Luïc quaân Vieät Nam.
851
Nhôù nhöõng ngaøy ôû tröôøng Troãi, ngoaøi thaày Tuyeán, thaày Quyù, thaày Baùu daïy Nhaïc thì chuùng ta coøn ñöôïc caùc thaày, coâ khaùc töøng thuoäc loøng caû giai ñieäu laãn ca töø cuûa “Vì nhaân daân queân mình” höôùng daãn, vaäy khoâng coù ai trong chuùng ta haùt sai. Theá môùi bieát töø nhöõng vieäc raát nhoû khoâng ñöôïc hoïc caån thaän cuõng seõ trôû thaønh moät vaán ñeà “khoâng nhoû”! Nhaéc laïi kyû nieäm naøy caøng caûm thaáy töï haøo veà thaày troø tröôøng ta! 2. “NGUYEÃN VAÊN LÒCH, NGÖÔØI THANH NIEÂN ANH DUÕNG” Trong laàn sinh hoaït khoùa 5 taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ngaøy 25 thaùng 12 naêm 2004, baïn Nguyeãn Chænh Huaán choáng ñoâi naïng, ñöùng caïnh thaày Hoàng Tuyeán, noùi: “Thöa thaày, em xung phong haùt laïi moät baøi cuõ cuûa thaày saùng taùc “Nguyeãn Vaên Lòch, ngöôøi thanh nieân anh duõng”!”. Thaày Tuyeán vöøa nghe ñaõ sung söôùng voã tay, roài Huaán caàm mic-roâ caát gioïng: “Queâ höông ñaát Cuû Chi ñaây gioøng maùu anh huøng! Tuoåi ñôøi möôøi taùm, Nguyeãn Vaên Lòch soáng anh duõng…”. Khi Huaán haùt moät ñoaïn thì giai ñieäu vaø lôøi cuûa baøi haùt nhö ñöôïc thöùc tænh trong taâm trí nhieàu baïn, theá laø caû lôùp cuøng haùt vang “Hy sinh vì daân, quyeát tieâu dieät luõ cöôùp nöôùc. AÙ, a… Lôøi anh noùi vang cuøng ñaát nöôùc: Soáng anh huøng, cheát veû vang!”. Cöù theá caû hoäi tröôøng voã tay, haùt heát lôøi 1 roài chuyeån sang lôøi 2. Khi keát thuùc, thaày Hoàng Tuyeán caûm ñoäng, choáng naïng ñöùng leân: - Xin caûm ôn Chænh Huaán! Laø taùc giaû baøi haùt vaäy maø gaàn boán chuïc naêm troâi qua, thaày khoâng coøn nhôù, chæ nhôø coù em… - Vaâng, thöa thaày, baøi naøy ñöôïc loàng trong moät phim ñeøn chieáu cuûa tröôøng ngaøy ôû Y Trung, Queá Laâm. Baïn Toaøn Thaéng nghe xong khoaùi chí nhaéc ñi nhaéc laïi: “Ñaõ 37 naêm roài… trí nhôù cuûa Huaán thaät ñaùng kính neå!” V.D 852
Ñôøi baïn toâi HUYØNH XUAÂN THUYÛ * Hoïc sinh khoùa 4
1. Nhaø haén ôû cuoái con heûm ngoaèn ngoeøo, toái om, saâu hun huùt. Goïi laø nhaø vì coù boán ngöôøi soáng ôû trong ñoù. Maët tieàn nhaø laø caïnh huyeàn cuûa tam giaùc vuoâng maø moãi caïnh beân daøi chöøng 4m. Muoán böôùc leân theàm nhaø phaûi leo baèng caùi thang tre oïp eïp vôùi ba naác thang, moãi naác hôn moät gang tay. Nghe noùi tröôùc ñaây, maët tieàn nhaø haén chæ döïng taïm bôï baèng gaïch vaø chuùng lieân keát vôùi nhau baèng caây que xuyeân qua loã nhöõng vieân gaïch. Maáy ñöùa baïn cuõ ñeán thaêm, thaáy toäi quaù, chaïy ra cöûa haøng vaät lieäu mua veà hai bao xi maêng. Haén daønh duïm tieàn mua voâi, caùt, xaây laïi thì môùi coù böùc töôøng nhö baây giôø. Nhöng tieàn ñeå toâ traùt thì khoâng ñuû neân vaãn loä nguyeân nhöõng vieân gaïch, nhieàu choã ñaõ coù reâu baùm. Cöûa ra vaøo ñöôïc buoäc vaøo khung, chaúng coù baûn leà; ñi ñaâu thì khoùa laïi, traùnh möa gioù luøa vaøo trong. Khi chuùng toâi ñeán, haén khoâng coù nhaø. Ba ñöùa con - hai gaùi, moät trai; ñöùa lôùn chöøng 14, ñöùa uùt khoaûng 8 tuoåi. Ñöùa naøo cuõng gaày coøm, khaúng khiu nhö caønh baøng muøa laù ruïng, chæ coù ñoâi maét laø trong vaét. Thaèng UÙt nhanh nhaûu chaøo: “Chaùu chaøo chuù Huøng1 aï!”. Hai ñöùa lôùn nghe thaáy cuõng quay ñaàu laïi:
* Thöôïng taù, Thaày thuoác öu tuù, Chuû nhieäm khoa Hoài söùc caáp cöùu Vieän quaân y 13, Quy Nhôn. 1 Vaân Huøng, trung taù, cöïu chieán binh, tröôùc kia coâng taùc ôû Cuïc oâ toâ, maùy keùo.
854
“Chaùu chaøo chuù Huøng, chaùu chaøo chuù… !”. AØ, laø vì caùc chaùu chöa bieát teân toâi. Vaân Huøng hoûi: “Theá boá chaùu ñaâu?”. Thaèng UÙt mau mieäng: “Boá chaùu vöøa ra ñaàu phoá, ñeå chaùu ñi goïi boá veà”, roài caû ba chò em keùo nhau ñi. 2. Trong luùc vaéng chuû nhaø, Huøng keå cho toâi nghe veà chuyeän gia ñình haén. Ba ñöùa ñeàu hoïc gioûi, coù hoïc boång laïi chaêm, ngoan. Nhöng töø ngaøy meï noù sinh thaèng UÙt, ñuoái söùc, laïi bò baêng huyeát roài maát chæ maáy ngaøy sau ñoù. Ñaõ ngheøo laïi gaëp caûnh khoán khoù, baïn toâi phaûi beá con ñi xin buù nhôø. Ñeâm hoâm khuya khoaét, khi noù khaùt söõa thì caû nhaø thay nhau keû aüm em, ngöôøi pha söõa. Trong khi chôø söõa nguoäi, thaèng beù cöù oaèn ngöôøi leân, khoùc theùt ñeán xeù loøng! Ba boá con nöôùc maét chaûy roøng. Nghe keå, toâi laëng ñi, maét nhoøa leä, loøng quaën thaét. Trôøi ôi! Treân ñôøi naøy coù bao nhieâu ngöôøi baát haïnh, nhöng boïn toâi thì khoâng ai nghó, haén laïi laø moät trong nhöõng soá phaän trôù treâu aáy. Sau ngaøy vôï maát, haén ngoài haøng giôø tröôùc theàm nhaø, nhìn xa xaêm. Haén rít thuoác ñeán hoùp caû maù, ñeå taøn chaùy ñeán taän tay môùi bieát. Chieàu chieàu, haén ñaïp xe loïc coïc, theo con ñöôøng ñaát goà gheà ra goø ngoaøi ñoàng, nôi vôï haén yeân nghæ. Gioù thoåi uø uø qua haøng phi lao nghóa trang. Loøng tróu naëng, haén ngoài beân moä vôï haøng giôø lieàn; coù khi, con gaùi phaûi ra goïi haén môùi trôû veà. Caùi nhaø haén baây giôø, xöa laø moät goùc daõy beáp khu gia binh, ñôn vò caáp cho boá haén. Nöûa sau laø oâ chuoàng lôïn maø moät thôøi, boá meï haén troâng chôø vaøo ñeå coù theâm thu nhaäp ngoaøi ñoàng löông coøm coõi. Töø ngaøy haén coù yù ñònh laáy vôï, nhaø laïi ñoâng anh em neân boá meï tính daønh cho haén caùi beáp vaø goùc chuoàng lôïn. Toái toái, maáy boá con möôïn xe caûi tieán, xuùc ñaát ngoaøi baõi ñoå vaøo, naâng cho neàn cao leân ñeå muøa möa khoûi ngaäp nöôùc. Theá laø haén coù nhaø rieâng töø thuôû aáy. 855
Caên nhaø troáng tueành troáng toaøng, khoâng coù caùi gì ñaùng giaù. Caùi giöôøng cuõ kyõ, coù töø ngaøy haén coøn ñi hoïc, caùi khung ñaõ thaám ñaãm moà hoâi cuûa boá meï vaø anh em trong nhaø. Nhaø khoâng coù tuû ñöùng, quaàn aùo caùi naøo ñang duøng thì treo vaøo ñinh ñoùng ôû vaùch, caùi naøo saïch thì xeáp vaøo thuøng giaáy caùttoâng. Moãi ngöôøi coù moät thuøng, khoâng sôï nhaàm laãn. Nhaø coù moãi caùi ti-vi ñen traéng laø ñaùng giaù. 3. Trôøi nhaù nhem toái. Haén ñaõ veà. Thaáy hai ñöùa toâi, haén leân tieáng: “Huøng haû, caû Thuûy nöõa? Maøy ôû mieàn Nam ra luùc naøo?”. Gioïng haén vaãn oang oang nhö ngaøy xöa. Ba ñöùa treû ñi sau boá cuõng laàn löôït leo leân theàm. Baøn tay to thoâ, ram raùp naém chaët tay toâi laéc laéc. Noù oâm toâi vaøo loøng. OÂi baïn toâi! Haén thaân thieän, gaàn guõi laøm sao! Trong khi toâi troø chuyeän vôùi haén thì Vaân Huøng hoûi ba ñöùa nhoû: “Caùc chaùu aên côm chöa?”. Hai ñöùa lôùn chæ aäm öø, coøn thaèng uùt thì nhanh nhaûu traû lôøi: “Chöa aï. Hai chò chaùu aên ñaõ coù mì toâm. Coøn tí nöõa, chaùu sang aên vôùi baø noäi”. - Nhaø heát gaïo roài. - Haén noùi vôùi toâi nhö khoâng coù gì xaûy ra - Tao vöøa sang nhaø anh baïn möôïn tieàn noäp cho caùc chaùu hoïc heø. Gaïo môùi heát maø ga cuõng chaúng coøn! Gioïng haén vaãn laïnh tanh. Toâi giaät mình, troäm nghó: Sao nhaø ñaõ ngheøo maø laïi gaëp luùc eo theá naøy!? Goïi thaèng UÙt laïi, ruùt ví, caàm tôø chuïc nghìn ñònh ñöa cho chaùu ñi aên côm thì nhôù coøn hai ñöùa chò, toâi voäi laáy tôø hai chuïc ra, noùi: “Caàm tieàn chuù cho, goïi hai chò ra quaùn côm buïi ñaàu ngoõ, aên côm toái nheù!”. Thaèng UÙt khoanh tay laïi, noùi: “Chaùu xin baùc! Chaùu caûm ôn baùc!” roài nhaûy xuoáng theàm, bieán vaøo trong boùng toái. 4. Naêm 1969, haén toát nghieäp phoå thoâng ôû tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. Khoùa chuùng toâi ñoâng, hôn 100 ñöùa; nam coù, nöõ coù. Moät soá ñöôïc göûi ra hoïc Ñaïi hoïc Toång 856
hôïp Haø Noäi, coøn laïi laø nhaäp nguõ. Ngaøy nhaäp nguõ raát long troïng, coù caû ñaïi dieän Toång cuïc Chính trò vaø baùc Nguyeãn Taïo, phoù Ban Thi ñua Trung öông, Boä tröôûng Boä Lao ñoäng ñeán döï. Leã nhaäp nguõ toå chöùc taïi hoäi tröôøng Hoäi ñoàng Nhaân daân Ba Ñình, nay gaàn vôùi Laêng Baùc. Sau leã nhaäp nguõ, chuùng toâi ñöôïc veà nhaø maáy ngaøy. Moät nöûa ñi hoïc Ñaïi hoïc Kyõ thuaät quaân söï, nöûa coøn laïi vaøo tröôøng Ñaïi hoïc Quaân y, trong ñoù coù haén. Naêm ñaàu, haén löu ban neân haén ra tröôøng sau toâi moät khoùa. Haén veà Boä tö leänh Coâng binh, laøm ôû moät ñôn vò cô ñoäng. Thôøi gian 1987, hay 1988ù, chaúng roõ lyù do, haén “nghæ höu non” vôùi quaân haøm ñaïi uùy. Caàm quyeát ñònh treân tay, haén tænh bô, khoâng vui maø cuõng chaúng buoàn. Khoaùc chieác ba-loâ baïc maøu vôùi maáy boä quaàn aùo, haén nhaûy taøu veà Gia Laâm. Boá haén cuõng vöøa môùi nhaän soå höu. Theá laø hai boá con cuøng nghæ höu moät luùc(!). Boá quaù buoàn, la maéng haén. Haén chaùn chöôøng, sinh taät uoáng röôïu. Ngaøy ngaøy, haén cöù “tröïc ban” ôû quaùn nöôùc ñaàu ngoõ. Haén chaâm löûa, rít moät noû thuoác laøo, hít moät hôi thaät daøi roài ngöûa maët nhaû khoùi leân trôøi. Nhöng, trôøi thì quaù cao. Ñaùm khoùi thuoác lan roäng ra nhö muoán che ñi caùi maët haén, che caùi cuoäc ñôøi khoán khoù cuûa haén. Maét haén nhoøa ñi, ngaán leä. Haén goïi moät coác röôïu, ngöûa coå leân öïc moät tieáng roõ to. Caàm maáy tôø baïc raùch, traû tieàn cho chuû quaùn roài haén caém maët, böôùc veà nhaø. Ñöôïc moät tuaàn nghæ ôû nhaø, trong moät böõa côm chieàu, haén ñaèng haéng gioïng: “Ngaøy mai con ñi tìm vieäc laøm, chaéc laø ôû xa. Boá meï vaø caùc em cöù ôû nhaø!”. Noùi roài haén ñöùng daäy, chaúng theøm aên baùt côm ñöùa em gaùi vöøa xôùi, löõng thöõng ra ñaàu ngoõ, tìm ñeán quaùn nöôùc. Ngoài moät mình, haén uoáng heát moät goùc “cuoác luûi” vôùi chieác keïo doài. Haén ngoài baát ñoäng, khoâng noùi moät lôøi. Chaéc haén ñang nghó veà cuoäc soáng ngaøy mai maø haén saép daán thaân vaøo? 857
5. Sau ñeâm hoâm aáy, vôùi boä quaân phuïc baïc maøu, vai khoaùc chieác ba-loâ cuõ kyõ, haén ra beán xe Gia Laâm, ñoùn oâ toâ leân mieàn ngöôïc, nôi coù baõi ñaøo vaøng. Chaúng khoù khaên laém, haén hoûi ñöôøng veà baõi. Moät khu nuùi röøng hoang vu, lôû loùi. Nhöõng hoá saâu hoaém, ñoïng nöôùc möa. Vaøi caùi laùn maø baït raùch troâng thaáy trôøi, vaùch thöng taïm bôï baèng giang, nöùa ñaäp daäp. Keû ñaøo, ngöôøi gaùnh, maùy chaïy raàm raàm, buïi bay muø mòt. Laân la, haén ñi xin vieäc laøm. Thaèng “böôûng tröôûng” nhìn haén, haát haøm: “Boä ñoäi xuaát nguõ haû?”. Chaúng buoàn traû lôøi, haén chæ “öø” moät tieáng. “Ñöôïc, to khoûe nhö maøy tao nhaän. Cöù cuoác, cöù ñaøo, aên no, vaùc naëng!”. Nghe “böôûng tröôûng” noùi vaäy, haén cuõng chæ “öø” trong hoïng. Böôùc vaøo laùn, moät ñaùm con trai traàn truøng truïc ñang vaêng tuïc beân coã baøi. Haéên leân tieáng: “Xin chaøo! Naèm ñaâu ñaây?”. Maáy caùi ñaàu quay laïi: “Choã naøo troáng thì naèm!”. Haén quaêng ba-loâ ñaùnh huîch roài ngaû ngöôøi naèm xuoáng. Giang roäng ñoâi caùnh tay, haén hít moät hôi daøi nhö chöa bao giôø ñöôïc thôû. Ngaøy ngaøy, haén laàm luõi, huøng huïc laøm nhö moät nhaø noâng chính coáng. Caùnh laøm cuøng cuõng chaúng buoàn hoûi xem haén ñaõ laøm gì, ôû ñaâu, vì sao laïi leân ñaây. Boãng moät ngaøy, thaèng beù naèm caïnh leân côn soát reùt. Noù co quaép nhö moät con cuoán chieáu trong taám chaên raùch möôùp, mieäng run caàm caäp. Ñi laøm veà, sôø ñaàu thaèng beù thaáy noùng nhö löûa, haén giaät tung chaên ra, laáy caùi xoâ chaïy ra phuy muùc nöôùc, roài doäi tôùi taáp leân ngöôøi. Thaèng beù vaêng tuïc chöûi haén, coøn ñaùm thôï thì trôïn troøn maét ngaïc nhieân. Coù ñöùa quaùt: “Anh laøm gì theá! Noù soát reùt maø anh doäi nöôùc vaøo thì chòu sao noåi? Noù cheát maát!”. Maëc, haén vöøa doäi nöôùc vöøa quaùt: “Ñ. bieát thì caâm mieäng! Ra laáy khaên lau ñaàu maët cho noù roài thay quaàn aùo khaùc!”. Haén quay sang beân caïnh, heùt leân raønh roït: 858
- Thaèng Duõng! Noùi caùi Lan naáu cho noù “baùt chaùo haønh Thò Nôû”, tí nöõa cho noù aên! Thaèng Laâm chaïy ngay ra quaùn muï Beùo, mua cho noù ba lieàu thuoác soát reùt! Ñaùm thaèng Duõng , thaèng Laâm daï moät tieáng roài chaïy ñi. Töø ngaøy leân ñaây laøm, ñaùm thôï treû neå noù ra maët. Troâng qua haén laø bieát moät ñôøi laên loän trong quaân nguõ! Haén laïi coù thaân hình hoä phaùp, cao treân meùt baåy, naëng treân taùm chuïc kí. Laïi ñöôïc caùi chaêm laøm, ít noùi, tính thöông ngöôøi. Saùng hoâm sau, haén noùi vôùi thaèng Toaøn, caäu beù môùi bò soát reùt: “Maøy ôû nhaø nghæ, khoâng ra hoá nöõa. AÊn saùng xong uoáng heát choã thuoác naøy!”. Haén gí goùi thuoác vaøo taän tay khi thaèng beù coøn ñang ngaùi nguû. Ra tôùi hoá, khi ñang quaàn quaät cuoác thì nghe “böôûng tröôûng” leân tieáng: “Thaèng Toaøn ñaâu, sao khoâng ra laøm? Troán haû? Caét löông!”. Khoâng theøm quay laïi, haén ñaùp: “Noù soát reùt, cho noù nghæ! Khoûe thì laøm, oám thì thoâi!”. Thaèng “böôûng tröôûng” höø moät tieáng trong hoïng, roài hoûi: “Maøy daùm caõi tao haû? Ñ. meï, ôû ñaây maøy laø caùi thaù gì maø daùm laùo vôùi tao? Chuùng maøy ñaâu, ñaùnh cheát noù cho tao!”. Ñöùng voäi leân, tay caàm caùi cuoác chim, ngöôùc maét nhìn thaèng “böôûng tröôûng”, haén quaùt: “Ñ. meï! Thaèng naøo thích thì ñaây chieàu! Ñaùnh giaëc khoâng sôï, sôï ñ. gì ñöùa naøo!... Noù oám, tao cho noù nghæ. Laøm ñeå coøn veà nhaø chöù cheát ôû ñaây aø! Maøy muoán gì?” Caû boïn ñöùng baát ñoäng. Haén chaúng thuø ai vaø chaúng ñöùa naøo gheùt haén. Chaû daïi gì nghe “böôûng” maø lao vaøo ñaùnh haén. Soøng phaúng maø noùi, nhieàu thaèng coøn thích haén vì haén vöøa laø oâng anh laïi nhö baø chò caû hay lo cho ñaøn em. Vaû laïi, thaân hình hoä phaùp cuûa haén laøm nhieàu “böôûng tröôûng” trong baõi coøn phaûi sôï, nöõa laø…! - Chuùng maøy khoâng nghe leänh tao aø? Ñ. meï! Tao ñaùnh cho maøy nhôù ñoøn! – “Böôûng tröôûng” vöøa döùt tieáng vöøa nhaûy töø treân mieäng hoá xuoáng, nhö moät caùt-sca-ñô trong phim baïo löïc! Haén 859
vöùt cuoác chim ra xa, baèng moät theá voõ maø thaày Traàn Sinh daïy cho khi coøn laø thieáu sinh quaân, haén ñaù ngöôïc moät cuù truùng ngöïc “böôûng tröôûng”. Caäu ta vaêng vaøo vaùch hoá, reân höø höø tröôùc con maét kinh ngaïc cuûa ñaùm thôï! Cuùi xuoáng, löôïm caùi cuoác chim, böôùc tôùi, haén gí muõi cuoác vaøo maët “böôûng tröôûng”: “Hoâm nay, tao tha cheát cho maøy! Traû heát löông thaùng naøy cho boïn noù. Coøn tao khoâng caàn. Bieán! Tao maø coøn thaáy maët maøy ôû ñaây laø tao gieát!” Thaèng “böôûng tröôûng” maêït nhaên nhoù, taùi nhôït, luùng buùng trong mieäng: “Daï, xin anh tha cheát! Em seõ traû löông soøng phaúng cho taát caû, caû anh nöõa!”. Noùi roài, noù voäi baùm vaùch hoá treøo leân; nhöng cöù treøo leân laïi bò tuoät xuoáng. Chaúng roõ vì vaùch doác quaù hay vì caäu ta ñang sôï?! Haén quaùt theo: “Tao khoâng caàn tieàn cuûa maøy… Töø nay, ñöùa naøo oám ñau phaûi ñöôïc chaêm soùc chu ñaùo, “ñoùi aên rau, ñau uoáng thuoác”. Roõ chöa?”. Caû ñaùm ñoàng thanh roõ to: “Daï!”. “Lôùn khoâng ñöôïc baét naït beù, khoâng ñöôïc goïi maøy, tao; phaûi goïi nhau baèng teân hoaëc goïi baèng anh, xöng em. Roõ chöa?”. “Daï!”. Töø ngaøy aáy, ñaùm thôï suy toân haén laøm Ñaïi ca! Cuõng töø ñoù, cung caùch soáng loän xoän, voâ chính phuû nhö ñöôïc laäp laïi traät töï, nhö ñaõ coù “ chính quyeàn”. Ba naêm laên loän ôû baõi vaøng, töø choã chæ coù hai, ba chuïc thôï, daàn daàn, hôn traêm thôï caùc böôûng xung quanh vaø caû caùc chuû nhoû khaùc ñeàu laàn löôït quy tuï döôùi quyeàn haén. Töï nhieân, haén trôû thaønh moät “oâng chuû nhieäm hôïp taùc xaõ”. Moät toái, haén thoâng baùo coù vieäc quan troïng, caàn hoïp gaáp. Haén baûo thaèng Duõng ñaøo laáy leân caùi röông ñöïng tieàn, choân ngay döôùi löng taám vaùn haén naèm, roài goïi teân töøng ñöùa ñeán nhaän tieàn. Haén tuyeân boá: “Ngaøy mai, anh veà xuoâi laáy vôï. Anh em ôû laïi phaûi thöông nhau, ñuøm boïc nhau; ñöùa naøo gia ñình coù khoù khaên thì anh em “leä quyeân” ñeå noù göûi tieàn veà queâ. 860
Ngaøy tröôùc, anh ôû boä ñoäi, vì thöông nhau môùi coøn soáng ñöôïc ñeán giôø. Hieåu chöa?”. Caû boïn “daï” ranï! Saùng hoâm sau, caû boïn nghæ vieäc, tieãn haén ra taän ñöôøng caùi quan. Caùi Lan, caùi Ngaùt laáy vaït aùo lau nöôùc maét, keùo tay haén: “Anh veà xuoâi khoûe nheù, khi naøo thö thaû nhôù leân thaêm luõ em! Anh veà, chuùng em nhôù laém”. Nhieàu ñöùa khoùc oà oà nhö nhaø coù ngöôøi cheát. Haén quaùt: “Khoâng ñöôïc khoùc, tao ñaõ cheát ñaâu maø khoùc? ÔÛ laïi, nhôù thöông nhau nheù!”. Xe ñeán. Haén nhaûy toùt leân khi xe chöa döøng. Quaêng ba loâ xuoáng saøn roài haén choàm ngöôøi ra ngoaøi cöûa, ngoaùi ñaàu, vaãy tay cho ñeán khi xe khuaát haún sau ñoaïn cua. 6. Ngaøy boá haén ngaõ beänh, suoát moät naêm trôøi, vôï choàng thay nhau tröïc trong beänh vieän nuoâi boá. Tieàn thuoác ñaõ coù beänh vieän lo. Nghe noùi boá bò ung thö gan, haén tìm ñeán baïn hoïc cuõ vaø nhöõng ngöôøi quen; ai maùch baøi thuoác naøo, haén cuõng tìm hoaëc nhôø mua baèng ñöôïc. Bao nhieâu tieàn daønh duïm ngaøy ñi ñaøo vaøng, haén tieâu heát. Theá roài, laàn löôït nhöõng ñoà duøng khaùc, nhö ti-vi maøu, tuû laïnh, maùy giaët, xe maùy… cuõng baùn saïch ñeå lo cho boá. Boá haén khoùc: “Thoâi con ñöøng lo cho boá nöõa! Ñaèng naøo boá cuõng khoâng qua khoûi. Baùn heát ñoà ñaïc trong nhaø, vôï con noù buoàn!”. Haén ñaõ cöï laïi boá, maø ñaây laø laàn ñaàu tieân haén daùm caõi laïi boá: “Coøn ngöôøi coøn cuûa. Tieàn con laøm ra, con lo cho boá. Con khoâng tieác thì boá ñöøng tieác!”. Theá laø hai boá con oâm laáy nhau. Nöôùc maét öôùt ñaãm caû goái giöôøng beänh boá haén naèm. Haén laïi ngheøo, laïi trôû veà ñieåm xuaát phaùt tröôùc khi ñi ñaøo ñaõi vaøng. 7. Ba ñöùa chuùng toâi hoûi chuyeän ñuû ñieàu, hoûi thaêm nhau veà maáy ñöùa baïn cuõ. Baøn thôø vôï haén ñaët treân caùi tuû, ngaøy xöa boá duøng ñeå ñöïng ñoà ngheà söûa xe ñaïp, khoâng coù bình caém hoa. Caùi baùt höông saønh caém vaøi ba chaân höông cuõ. Ñònh thaép höông cho vôï haén maø chaúng coøn que naøo. Toâi hoûi: “Khoâng coù höông aø?”. Haén laéc ñaàu: “Ngaøy gioã, môùi mua.”. Haøn huyeân ñaõ hôn moät tieáng. Maáy ñöùa beù ñi chôi chöa veà. Chuùng toâi ruû nhau 861
ra ñaàu ngoõ uoáng maáy vaïi bia. Haén keùo caùnh cöûa laïi, che caùi khoaûng troáng tröôùc nhaø. Möa laéc raéc, Vaân Huøng leân tieáng: “Möa roài. Maøy goïi maáy ñöùa veà ñi!”. Haén chæ aäm öø. Luùc chia tay, baøn tay to töôùng, thoâ raùp cuûa haén boùp baøn tay toâi, laøm toâi ñau ñieáng. Chôït nhôù luùc naõy haén noùi: phaûi ñi möôïn tieàn cho con hoïc theâm, toâi noùi: “Boû tay tao ra!”. Haén boû tay toâi, haát ñaàu, nheo maét, ngôõ ngaøng. Môû ví thaáy coøn hôn hai traêm nghìn, toâi laáy ra hai tôø moät traêm ñöa cho haén: “Maøy caàm ñôõ, mai noäp tieàn hoïc cho con!”. Haén caàm laáy roài noùi: “Tao xin!”. Tay haén run run nheùt tieàn vaøo tuùi aùo ngöïc… Chaéc xuùc ñoäng laém?! Nghe Vaân Huøng leân tieáng: “Thoâi, veà nhanh, keûo möa!”, haén khoâng queân daën theo: “Hai ñöùa maøy veà nheù! Chuù yù an toaøn!” Xe noå maùy lao ra khoûi con ngoõ. Thaønh phoá röïc rôõ aùnh ñeøn maøu. Khoâng khí nhö loaõng ra. Khoâng theøm nhìn xung quanh, toâi ñang hình dung veà moät tuùp leàu tranh, trong moät con ngoõ nhoû, ngoaèn ngoeøo, toái taêm, giöõa choán ñoâ thaønh phoàn hoa naøy! Nôi ñoù coù moät gia ñình cöïu chieán binh ngheøo, coù moät thaèng baïn goùa vôï, ñang böôn chaûi nhoïc nhaèn ñeå nuoâi nhöõng ñöùa con moà coâi meï! Thay cho lôøi keát: Ñaây laø caâu chuyeän coù thaät. Vì khoâng muoán haén buoàn veà quaõng ñôøi ñaõ qua, toâi xin ñöôïc giaáu teân haén. Caâu chuyeän ñôøi haén - moät maûnh ñôøi trong muoân vaïn maûnh ñôøi khoán khoù treân ñaát nöôùc naøy - raát caàn söï thoâng caûm, seû chia. Raát tieác vì trôøi toái neân khoâng theå chuïp moät poâ aûnh nhaø haén, ñaêng keøm theo caâu chuyeän. Haø Noäi, thaùng 5- 2004 Quy Nhôn, 20- 6- 2004, Teát Ñoan Ngoï H.X.T 862
Nghó veà moät chöõ coøn dôû dang TRAÀN TRÖÔØNG CHIEÁN * Hoïc sinh khoaù 3
Hoâm ñöa ñaùm Leâ Vieãn Chieán, toâi baûo Trung Vieät: “Tao caûm thaáy löùa chuùng mình bò aûnh höôûng cuûa chöõ “Hieäp” nhieàu quaù…”. Trung Vieät toû yù khoâng ñoàng tình, nhöng luùc ñoù ñaõ ñeán giôø maëc nieäm. Caâu chuyeän khoâng noái tieáp ñöôïc vì nhieàu lí do, ngay caû khi hai ñöùa coù saün thì giôø beân nhau. “Hieäp “, moät phaàn coù yù “nghóa hieäp “ nhö trong loaïi truyeän cuøng teân, laïi coù yù ñaïi loaïi “tôù thaáy chuùng ta nhieàu phaàn chung maø ít caùi rieâng...”, nhöng khoâng coù thì giôø giaõi baøy ngay. Baây giôø, khi caû hai oâng baïn treân ñeàu ñaõ ra ñi caû roài, toâi vaãn cöù nghó tieáp veà nhöõng ñieàu mình “caûm thaáy” ôû treân, vieát ra nhöõng doøng naøy vaãn coøn raát ngoån ngang, chöa “thu xeáp “ laïi cho thaønh moät caùi gì chín chaén… Vaøi boán chuïc naêm ñaõ qua. Giôø moãi laàn hoïp khoaù Troãi, boài hoài gaëp baïn, toâi vaãn cöù thaáy “noù” - caùi yù nghó aáy - aùm aûnh.
* Nhaø baùo, hieän coâng taùc taïi Baùo Haø Noäi Môùi.
863
Tình nghóa laém. Kæ nieäm ra aøo aøo. Thaùi Chi haêng haùi ñi lo “moät ñöùa naøo noù chòu phaùt bieåu”; Nguyeãn Thaéng khoâng chaøo maø göûi cho caùi nhìn ñaèm thaém… Mình taùch ra, soáng ôû moâi tröôøng daân söï ñaõ laâu, khoâng goùp gì ñöôïc cho sinh hoaït chung, ai coøn ai maát khoâng hay, maø vaãn cöù quanh quaån: “Sao maø laém kæ nieäm vaäy? Doøng ñôøi ñaõ troâi ñi bao nhieâu roài, sao chuyeän cuõ noùi maõi?”. Chieán tranh ñeán luùc aùc lieät nhaát, chuùng ta ñöôïc ñöa ñi sang nöôùc baïn ñang hoaø bình. Haønh ñoäng aáy cuûa caùc cuï coù nhieàu yù nghóa, nhö laøm an loøng nhöõng oâng boá ñang chieán ñaáu. Noù coøn laø söï giöõ gioáng. Nhöõng ñöùa treû cuûa chuùng ta khoâng theå cheát. Mai naøy hoaø bình roài, chuùng seõ laøm chuû ñaát nöôùc. Chuùng caàn ñöôïc hoïc haønh, chôi theå thao, phaùt trieån theå chaát trong ñieàu kieän toát. Beân Queá Laâm, chuùng ta khoâng “söôùng nhö tieân”, nhöng cuõng ñaõ hôn nhieàu thanh nieân cuøng löùa. Nhieàu ngöôøi raát coù taøi, coù chí, ñoïc nhieàu, hoïc hoûi laém. Caùc oâng thaày cuõng thöïc maãu möïc. Nhaát ñònh laø chuùng ta ñöôïc phuï huynh kì voïng nhieàu. Roài khi veà nöôùc, tuy vaøo boä ñoäi thöïc nhöng laïi ñi hoïc laø phaàn lôùn, chæ khaùc laø coù anh hoïc trong, coù anh hoïc ôû ngoaøi nöôùc. Thöïc ra chuùng ta coù söù maïng laøm nhöõng ngöôøi trí thöùc treû?! Nhöng ñeán nay, ôû caùi tuoåi quaù nguõ thaäp, ai ñaõ thaønh ñaït? Coù nhieàu nghóa thaønh ñaït, nhö ñòa vò xaõ hoäi, taøi saûn, söï phaùt trieån ñaày ñuû con ngöôøi… Vaøi vò laøm töôùng, thöù tröôûng, phoù chuû tòch thaønh phoá, moät soá coù hoïc haøm, hoïc vò, quaù ít so vôùi caùi kì voïng chaúng bao giôø ñöôïc noùi ra ôû treân. Soá soáng ung dung, giaøu hay sang troïng nöõa thì khoâng theå, nhöng laø mô öôùc cuûa khoái ngöôøi: khaù nhieàu. Laïi khoâng ít nhöõng oâng chaät vaät, veà höu sôùm, ñeán giôø vaãn coøn phaûi lo möu sinh. Coøn veà phöông dieän phaùt trieån con ngöôøi, coù leõ ñieàu toâi saép noùi ra, khoâng ñöôïc nhieàu baïn ñoàng tình: chuùng ta laø thaønh 864
vieân toát cuûa moät taäp theå toát, chöù chöa tröôûng thaønh laém veà caù nhaân, caù theå. Soáng taäp theå töø beù, lôùn leân quaân ñoäi lo cho caû, saép xeáp ngaønh hoïc, nôi hoïc, mang maùng bieát mình thích caùi gì ñoù, gioûi caùi gì ñoù, vaø cuõng mang maùng sôï ngaønh naøy, bieát mình doát veà ngaønh kia. Nhöng khoâng theå löïa choïn. Moïi neûo ñi ñaõ coù ngöôøi lo cho caû. Thuaän lôïi ñaáy, nhöng cuõng deã maát tính chuû ñoäng. Chuùng ta khoâng sung söôùng gì khi vaøo ñôøi, nhöng yù chí, coù leõ coøn laâu môùi baèng moät ngöôøi töø trong ruù Quaûng Bình tieán leân laäp nghieäp. Chuùng ta soáng ñaøng hoaøng, trung thöïc, ngay thaúng, nhöng nhieàu khi caùch haønh xöû hôi “caäu”, thieáu haún chaát nhaãn nhòn, laùu caù, thaäm chí gian manh nhö nhieàu ngöôøi xuaát phaùt töø moät vò theá “thaáp” hôn, (maéc lí lòch xaáu chaúng haïn). Vaøo tuoåi hai möôi, chuùng ta laõng maïn, trong khi nhieàu ngöôøi ñang thaønh ñaït quanh ta hoài aáy “thöïc teá” laém. Gioáng toát ñaáy, nhöng chaêm baüm quaù coù hôi hôi baáy bôùt chaêng? Vaø veà caù tính caù nhaân, soáng taäp theå töø beù, chuùng ta raát thieáu söï cöïc ñoan, maø cöïc ñoan laïi ñeû ra caû caùi quaùi ñaûn laãn thieân taøi. Noùi ra nhöõng ñieàu treân khoâng phaûi ñeå cheâ bai gì Troãi mình. Ñaàu baïc caû roài, cheâ bai caùi noãi gì. Maø laø moät yù nghó coøn dang dôû, muoán baày toû maø laïi raát ngaïi ngaàn, vieát ra roài khoâng bieát coù neân göûi cho cuoán saùch chung khoâng... Nhöng thì thoâi cöù göûi, keûo Kieán Quoác, Chí Thoï noù “chöôûi”! T.T.C
865
Coù moät thôøi Thaày giaùo NGUYEÃN PHONG
Coù moät thôøi gaïo chaâu, cuûi queá Coù moät thôøi ai deã queân ñaâu Caùi kim, cuoän chæ chia nhau Phieáu mua laïng gaïo, môù rau xeáp haøng. ÔÛ thuôû aáy khoù khaên choàng chaát Nhöng con ngöôøi raát thaät vôùi nhau Naïn tham nhuõng chaúng thaáy ñaâu Cuøng ngheøo khoù caû, quyù nhau thaät tình. Khoâng thaáy keû aên xin ñöôøng phoá Heø phong quang, ñi boä deã daøng Ñeâm khuya yeân giaác treân giöôøng Phoá phöôøng tónh mòch nhö laøng queâ xa. Thôøi môû cöûa baây giôø haøng saün Thieáu thöù gì mua saém deã daøng Ñôøi soáng khaám khaù roõ raøng Ngöôøi mua - thöôïng ñeá, nhaø haøng xun xoe. Khaép phoá phöôøng ngöôøi xe chaät ních Tieáng oàn aøo raäm ròch ngaøy ñeâm Ngoaøi ñöôøng nhan nhaûn aên xin Nhieàu oâng baø lôùn ñoát tieàn aên chôi. Thôøi gian laëng leõ troâi maûi mieát Coù moät thôøi ai bieát chaêng ai?
N.P 866
Töï caûm Thaày giaùo NGUYEÃN PHONG
Ta chaúng giaàu maø cuõng chaúng ngheøo Khoâng gaày, khoâng beùo, chæ hôi nheo Ngaøy aên vaøi böõa côm thanh ñaïm Ñeâm nguû naêm canh thaúng moät leøo Luùc höùng laøm thô khoâng keå giaác Khi buoàn nhíp maét nguû laên queo Chieàu chieàu goùc phoá ham xem baùo Tin töùc ñoâng – taây ñoïc heát veøo Thô ôû ñaâu môøi ta ñeán ñoù Hoïp haønh phöôøng, phoá vaãn ñeàu theo Trong loøng thanh thaûn khoâng vöông vaán Chaúng baän taâm veà nhöõng yû eo…
N.P
867
Tranh chöõ Taëng caùc baïn toâi! ÑOÃ TRUNG VIEÄT *
Ngöôøi ta baây giôø hay treo tranh chöõ trong nhaø Moät thuù chôi tao nhaõ. Ñaây khoâng noùi nhöõng keû tröôûng giaû hoïc laøm sang hôïm hónh. Nhöõng ngöôøi hieåu bieát Muoán göûi gaém loøng mình Nguyeän öôùc, Chí höôùng, YÙ nghóa Cuoäc ñôøi Chæ trong moät hay hai chöõ haøm xuùc saâu xa Vôùi veû ñeïp ñaày bí aån cuûa Thö phaùp Trung Hoa
* * * Nhieàu ngöôøi treo chöõ PHUÙC Öôùc nguyeän bình thöôøng cuûa moãi moät con ngöôøi Nhöng öôùc muoán ñöôïc nhieàu Phuùc Loäc Ñoâi khi laøm taâm hoàn trôû neân thuï ñoäng, nhoû beù, taàm thöôøng
* Khi Ban Bieân taäp nhaän ñöôïc baøi naøy töø Tuaán Linh (khoùa 3) thì laø luùc taùc giaû ñang vaøo thôøi kì cuoái di caên cuûa caên beänh ung thö ñaïi traøng. Anh em vaãn goïi ñieän ñoäng vieân nhau. Bieát ñaâu ñaáy!? Vaäy maø sôùm chuû nhaät, ngaøy 1-2-2004, vöøa qua Teát ñöôïc maáy hoâm, traùi tim cuûa Trung Vieät ñaõ ngöøng ñaäp. Nôi vónh haèng mong baïn an giaác ngaøn thu vaø luoân hoä cho gia ñình, vôï con cuøng anh em Troãi!
868
Ngöôøi ta hay treo chöõ TAÂM Chöõ Taâm hieàn hoøa, chöõ Taâm nhaân aùi Chöõ Taâm laøm con ngöôøi gaàn laïi chöõ Thieän vaø chöõ Ñöùc Chöõ Taâm giaûn ñôn, gaàn guõi maø bao ngöôøi ñaùnh maát Gaây neân bao traéc trôû, chôù treâu, bi ñaùt trong coõi Ñôøi naøy Laïi coù ngöôøi hieåu bieát, treo hai chöõ PHAÄT TAÂM YÙ nghóa coøn cao sieâu hôn nöõa Chöõ Taâm naøy khoâng chæ hieàn hoøa maø coøn laø Nhaân töø, Baùc aùi Laø Traùi tim roäng môû, laø Phaät phaùp voâ bieân Laø Töø Bi Hæ Xaû, laø Bao dung, Vò tha Laø xua tan Thuø haän, laø Tình ngöôøi bao la Coù ngöôøi treo chöõ NHAÃN Loøng kieân nhaãn, ai ñaõ töøng noùi, laø göông maët thaät nhaát cuûa Con ngöôøi Laø Nhaãn nhòn, khoan dung, chín boû laøm möôøi Kieân nhaãn seõ thaønh taøi. Maøi saét neân kim Kieân nhaãn seõ laøm Tình yeâu Noàng naøn maø khoâng ñieân daïi Kieân nhaãn seõ cho ta Ñieàm ñaïm Cöûa ngoõ cuûa Söï Yeân tónh saâu cuøng – Cöûa ngoõ cuûa THIEÀN Coù ngöôøi treo chöõ CHÍ Ñaùng phuïc thay nhöõng ngöôøi coù Chí laøm neân Chöõ Chí laøm xoay ñaát chuyeån trôøi Chöõ Chí laøm neân nhöõng Kì coâng baát huû. Nhöõng ngöôøi coù Chí thöôøng coù Nhaãn Nhöng nhieàu khi ñeå maát chöõ Tónh, chöõ Taâm. Coù ngöôøi laëng leõ treo trong nhaø mình chöõ TÓNH Saâu xa thay moät böôùc ñeán cöûa Thieàn Muoán Tónh caàn coù Taâm, caøng khoâng theå naøo thieáu Nhaãn Vaø coøn phaûi Ngoä. Vaäy maø chaúng maáy ai noùi veà chöõ Ngoä Chaéc vì Ngoä ñöôïc Leõ ñôøi laø söï khoù laém thay!
869
Nhieàu ngöôøi laïi thích treo chöõ NHAØN OÂi öôùc muoán thanh thaûn, yeân bình cuûa nhöõng ngöôøi chaúng nhieàu tham voïng Nhöng Nhaøn thieáu Tónh thì Nhaøn maø Taâm laïi baän Nhaøn maø thieáu Nhaãn thì Nhaøn cuõng chaúng thaät Nhaøn Chöõ Nhaøn quaù to laïi laøm ngöôøi ta nhaùc löôøi, voâ duïng, taàm thöôøng. Coù ngöôøi treo chöõ DUÕNG trong nhaø Trieát gia naøo töøng noùi: “Söï ñieân roà cuûa nhöõng ngöôøi duõng caûm ñoù laø trí Anh minh cuûa Ñôøi” Duõng caûm ñöông ñaàu vôùi baõo taùp phong ba trong Cuoäc soáng Daùm nghó, daùm laøm, khoâng sôï khoù khaên Duõng laø haøo khí trong lôøi daïy coá nhaân: Giaøu sang khoâng quyeán ruõ Ngheøo khoù chaúng chuyeån lay Uy vuõ khoâng khuaát phuïc Vaø saâu cuøng laø caùi Duõng cuûa baäc Thaùnh nhaân Trong Duõng naøy coù Trí saùng suoát, Leõ coâng baèng Trong Duõng naøy coù Tónh – Thaâm traàm Ñieàm ñaïm Trong Duõng naøy coù caû loøng Trung thöïc Duõng naøy laø ñaõ cheá ngöï ñöôïc Chính mình OÂi chöõ Duõng nhö caùnh chim öng ngaïo ngheã bay treân ñænh nuùi Coi khinh loaøi raén reát hieåm nguy heøn haï boø tröôøn döôùi ñaát ñen.
* * * Vaø ngöôøi ta coøn treo nhöõng chöõ naøo? Chöõ Hieáu, chöõ Lieâm, Nhaân, Ñöùc, Loäc, Taøi… Öôùc nguyeän con ngöôøi keå sao cho heát Nhöng coù nhieàu keû chæ thôø Loäc, Taøi maø trong nhaø treo chöõ Taâm, chöõ Ñöùc Loøng chæ coù Lôïi, Danh, Quyeàn maø phoâ chöõ Chí, chöõ Nhaân?
870
Trôù treâu thay! Thieân haï baây giôø nhan nhaûn nhöõng böùc Tranh chöõ kieåu naøy Treo trong nhöõng phoøng khaùch xa hoa, sang troïng!
* * * Coøn Baïn hoûi toâi muoán treo trong nhaø mình nhöõng chöõ naøo? Thaät khoù. Toâi muoán treo chöõ Taâm, laïi muoán treo chöõ Duõng Laïi thaáy chaúng theå naøo thieáu ñi chöõ Nhaãn Vaø caû chöõ Tónh saâu laéng, thaâm traàm Roài toâi muoán treo hai chöõ vaøng NGHÓA HIEÄP Hai chöõ naøy bao haøm caû chöõ Duõng vaø Taâm Nhöng coøn chöõ Tónh dieäu huyeàn? Thaät khoù choïn moät chöõ bao haøm YÙ nghóa vaø Trieát lyù cuûa Cuoïâc ñôøi cao roäng. Maø Nghóa Hieäp laø haønh hieäp tröôïng nghóa voâ tö thaàm laëng Vaäy coù neân phoâ baøy cho thieân haï caùi Nghóa Hieäp kia trong phoøng khaùch cuûa mình? Thoâi chæ coù caùch naøy toâi choïn Khaéc ghi hai chöõ Nghóa Hieäp trong tim Vaø ñeå taâm hoàn bao haøm trong chöõ Tónh nhieäm maàu. Loøng seõ thanh thaûn bình yeân vaø ñaày Nghóa khí Caàu mong cho Baïn cuõng choïn ñöôïc nhöõng chöõ vaøng Taâm ñaéc Ñeå treo cao trong phoøng khaùch loäng gioù boán phöông cuûa Baïn Hay mang theo trong traùi tim mình.
Haø Noäi, ngaøy 1-6-2003 KST
871
Khoùa 5... phía Nam 1 NGOÂ VAÊN CÖÛU Hoïc sinh khoùa 5 Nhö Long Quaân vôùi AÂu Cô Con mong treân ngöôïc, con chôø döôùi xuoâi Theo meï leân nuùi xa xoâi Ngaøy ngaøy thöông nhôù nhöõng ngöôøi theo cha Trôøi Nam aám aùp moät nhaø Khi vui nhôù baïn höôùng ra ñaøng ngoaøi Nôi ñaâu loøng cuõng vaäy thoâi Khi vui nhôù laém nhöõng ngöôøi nôi xa
* * * Kieán Quoác - Chænh Huaán - Ñoân Hoøa Hoaøng Trung - Kyø Baéc - Ñoân Haø - Thieän Nhaân Voõ Baèng - Huy Duõng - Ñoäng Sôn Traàn Laûnh - Taán Lôïi - Ñoâng Nhaân - Coâng Tröôøng Phan Nam - Ñình Thieän - Phan Khöông Ñöùc Duõng - Chí Hieáu - Khaùng Tröôøng - Laâm Phong Tröôøng Sôn - Maïnh Quyù - Mai Trung Quang Baéc - Quang Vieät - Traàn Phong - Traàn Hieàn Baéc Haûi – Leâ Tröïc - Phuùc Caàn Chí Huøng - Höõu Thaïnh - Xuaân Hoàng - Buøi Quang Phöôùc Lôïi - Taêng Löïc - Trung Nam Quang Khaùnh - Gia Löôïng - Vinh Quang - Höõu Phuøng
1
Tieáp baøi “Khoùa 5… Phía Baéc” trong cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa”, phaàn 1 trang 294.
872
Duy Höng - Nam Tieán - Nhaát Trung Vuõ Thu - Phuïc Nghieäp - Voõ Huøng - Boà Quang Hoàng Taân - Theá Thònh - Xuaân Long Traàn Bình - Thaønh Baéc - Baù Kieân - Khaùnh Hoøa Toâ Hoaønh - Taán Myõ - Tö Xoâ Naêm möôi chín chaün. Ñi xa boán ngöôøi: Troïng Trung - Höõu Trí maát roài Kim Trung - Voõ Duõng daâng ñôøi tuoåi xanh
* * *
Hoâm nay ta ñaõ hoaøn thaønh Gheùp teân caû khoùa chuùng mình vaøo ñaây Thaêng traàm theá söï ñoåi thay Mong tình beø baïn khoâng ngaøy naøo vôi Duø cho ôû khaép moïi nôi Duø cho cuoäc soáng moãi ngöôøi khaùc nhau Chæ mong nhôù laáy moät caâu “Chuùng ta ñaõ soáng cuøng nhau moät thôøi!”
Haø Noäi, ngaøy 8-1-2003 873
Hoa röøng treân vuøng nuùi Ñaïi Töø, Queá Laâm NGUYEÃN THAÙI CHI Hoïc sinh khoùa 3
Theo caùc thaày thì: Khoùa 3 laø khoùa coù nhöõng caùi hay, caùi gioûi, nhieàu taøi leû (trong gaàn 200 hoïc sinh, nhieàu baïn coù khaû naêng vaên ngheä, theå thao, hoäi hoaï…); nhöng cuõng coù nhöõng caùi chöa hay… Ñeán ngaøy hoâm nay, coù nhieàu baïn ñang ôû cöông vò thöù tröôûng, cuïc tröôûng trong cô quan Nhaø nöôùc; hay caùn boä cao caáp trong quaân ñoäi vôùi caáp baäc thöôïng, ñaïi taù. Nhöng cho duø ôû vò trí naøo, khi gaëp nhau, chuùng toâi vaãn giöõ taùc phong “raát Troãi”, bình ñaúng, quyù meán nhau vaø luoân nhôù ñeán kyû nieäm ôû Ñaïi Töø, Queá Laâm. Thôøi gian troâi qua thaät nhanh, ñaõ 40 naêm roài! Caùc thaày, caùc coâ vaø caû chuùng toâi nöõa, ñeàu giaø ñi. Chæ nhöõng kyû nieäm laø laéng ñoïng trong taâm thöùc cuûa moãi ngöôøi… Thaät khoù queân saéc maøu tím thuyû chung cuûa hoa mua treân vuøng ñoài nuùi Ñaïi Töø vaø loám ñoám saéc maøu traéng cuûa nhöõng khoùm hoàng daïi ôû vuøng nuùi ñaù Queá Laâm! Leân Ñaïi Töø nhaäp tröôøng laø sang moät trang môùi trong cuoäc ñôøi aáu thô cuûa chuùng toâi. Xa baïn beø, ngöôøi thaân, xa aùnh ñeøn ñieän vaø söï taáp naäp, baän roän cuûa Thuû ñoâ. Moïi ngöôøi phaûi laøm quen vôùi cuoäc soáng gian khoå, kheùp mình vaøo neàn neáp, kyû luaät: Aên côm coù keûng, xeáp haøng thöù töï xuoáng nhaø aên. Ngoaøi ba böõa “côm boä ñoäi”, thænh thoaûng chuùng toâi coù theâm quaû kheá 874
chua, doùng mía ngoït, quaû böôûi thôm… caûi thieän. Sang hôn, coù khi vaøo daân mua daêm chieác baùnh cuoán “khoâng ngöôøi laùi”, chaám vôùi chuùt muoái pha vôùi nöôùc maém maën chaùt, song vaãn caûm thaáy raát ngon mieäng. ÔÛ Ñaïi Töø, coù luùc chuùng toâi nghòch ngôïm quaù möùc, daùm nhoå troäm caû saén cuûa daân, nöôùng aên. Moïi ngöôøi chæ lo thaày, coâ bieát ñöôïc. Nhôù laïi nhöõng böõa côm chieàu, ngoài ngoaøi saân, trôøi nhaù nhem toái. Ñöïng thöùc aên laø nhöõng caùi ñóa saét traùng men. Thöùc aên ñaõ heát. Vaäy maø coù baïn nhìn boâng hoa in treân ñóa ñaõ nhaàm töôûng thöùc aên vaãn coøn vaø duøng ñuõa choïc vaøo. Ñóa phaùt ra tieáng “caïch”! ÔÛ Ñaïi Töø, chuùng toâi khoâng chæ ñöôïc hoïc vaên hoùa maø nhaø tröôøng coi troïng caû vieäc reøn luyeän quaân söï. Ñeâm ñeâm, moïi ngöôøi thay nhau canh gaùc, baûo veä doanh traïi; coù nhöõng chieàu taäp ñoäi nguõ “aéc eâ”, taäp phaùt hieän caùc loaïi maùy bay ñòch, haønh quaân mang vaùc naëng xuyeân röøng. Nhöõng kieán thöùc naøy ñöôïc caùc thaày trang bò ñeå chuaån bò cho ngaøy mai nhaäp nguõ, leân ñöôøng ñaùnh Myõ. Nhöõng ngaøy nghæ, caùc baïn thöôøng mong ngoùng meï, ngöôøi thaân ôû Haø Noäi leân thaêm vaø cho quaø. Ñeå queân ñi “caùi söï chôø ñôïi” aáy, ñôn vò ñöa ra quy ñònh: neáu baïn naøo khoâng coù ngöôøi thaân leân thaêm thì toå chöùc vaøo röøng laáy cuûi, laáy nöùa veà phuïc vuï taäp theå. Nhöõng luùc ñoù laø dòp ñeå chuùng toâi xaén quaàn loäi qua khe suoái, leo leân ñoài, haùi nhöõng chuøm sim chín moïng. Vöøa boû nhöõng quaû sim ngoït löï vaøo mieäng vöøa thoûa thích ngaém nhìn nhöõng boâng hoa mua maøu tím, nôû roä khaép röøng Ñaïi Töø. Roài taïm bieät Ñaïi Töø, chuùng toâi sang Trung Quoác, ñeán thaønh phoá Queá Laâm (Röøng Queá), tieáp tuïc hoïc, reøn. Moïi ngöôøi laøm sao queân ñöôïc nhöõng buoåi saùng chaïy theå löïc, khi veà tôùi gaàn coång tröôøng thì doàn ñoäi hình, ñi ñeàu vaø haùt nhöõng baøi ca truyeàn thoáng, theo nhòp quaân haønh “Tieán böôùc döôùi quaân kyø”, “Vì 875
nhaân daân queân mình”…vv. Luùc aáy, chuùng toâi caûm thaáy trong mình ñang caêng ñaày nhöïa soáng, traøn ñaày nieàm tin, hy voïng ôû töông lai. Phong caûnh nôi ñaây tuyeät ñeïp: röøng ñaù loâ nhoâ treân maët ñaát. Ñoù laø “Haï Long treân caïn” cuûa Trung Quoác. Veà muøa heø, treân nhöõng thaûm coû xanh moïc treân vaùch nuùi ñaù thaáy loám ñoám maøu traéng cuûa hoa hoàng daïi, loaïi hoa moäc maïc nhöng cöùng coûi, soáng beàn bæ qua muøa ñoâng laïnh giaù, khaéc nghieät. “Sinh ra trong khoùi löûa”, lôùn leân döôùi maùi tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi vaø sau naøy chuùng toâi ñaõ trôû thaønh anh boä ñoäi thöïc thuï. Ñaõ 40 naêm troâi qua, baây giôø coù dòp ngoài beân nhau laø chuùng toâi laïi nhaéc “nhöõng ngaøy xöa aáy”. Chuùng toâi ñöôïc soáng trong moâi tröôøng thaät tuyeät, coù caùc thaày giaùo, coâ giaùo ñöôïc tuyeån löïa trong toaøn quaân, trong caû nöôùc veà; duø soáng xa nhaø nhöng laïi coù baïn beø toát, ñoàng ñoäi chaân thaønh, soáng voâ tö, trong saùng… Baây giôø, duø tuoåi cao, söùc coù yeáu ñi, moãi ngöôøi moãi nhieäm vuï, moãi ngaønh ngheà, moãi hoaøn caûnh nhöng moãi laàn hoïp maët, khoâng quan taâm ñeán chöùc vuï, caáp baäc cuûa baïn mình maø chuùng toâi chæ coi nhau laø nhöõng ngöôøi baïn thaân thieát cuûa “moät thôøi ñeå nhôù”! Nhôù laïi laàn hoïp maët ñaàu tieân cuûa khoaù 3, toå chöùc taïi nhaø baùc Nguyeãn Chí Thanh, soá 34 phoá Lyù Nam Ñeá, naêm 1984; toâi ñaõ veõ taám aùp phích coù hình Anh huøng lieät só Nguyeãn Vaên Troãi vôùi boù ñuoác khoâng bao giôø taét. Hy voïng raèng, truyeàn thoáng nhaø tröôøng cuõng nhö tình caûm beø baïn, nghóa thaày troø seõ nhö ngoïn ñuoác khoâng bao giôø taét, seõ maõi maõi ghi ñaäm trong taâm trí chuùng ta! N.T.C 876
Khoaûnh khaéc CHÍ NGHÓA thöïc hieän
Moãi naêm, toâi thöôøng ra Haø Noäi vaøi ba laàn. Khi ñi hoïp, khi ñi chaïy vieäc… Thöôøng laø taát baät, ña phaàn do baän thaät söï, nhöng cuõng coù khi do mình coá yù taïo ra söï taát baät aáy nhö ñeå traùnh neù moät ñieàu gì… Moät ngöôøi baïn cuõ ôû Haø Noäi ñaõ coù laàn ruû: - Khi naøo raûnh, ta veà thaêm laïi Tam Ñaûo, nôi “phaùt tích cô nghieäp” cuûa caû luõ chuùng ta. - ÖØ… nhæ! Taïi sao khoâng? – Toâi thoaùng thoát leân nhö moät phaùt hieän – Noù chæ caùch ñaây chuùt xíu thoâi maø. Thôøi thieáu sinh quaân chuùng toâi töøng ôû ñoù, beân kia nuùi, phía Thaùi Nguyeân. Sau naøy hoïc só quan cuõng laïi veà Tam Ñaûo, beân naøy nuùi, phía Vónh Yeân… Nhö theá, cuõng coù theå noùi khoâng ngoa raèng: Choán aáy ñaõ töøng thaám ñaãm moà hoâi vaø daáu chaân cuûa moãi chuùng toâi trong nhöõng ngaøy ñaàu vaøo lính. Nhöng roài bao naêm vaãn khoâng thöïc hieän ñöôïc moät chuyeán ñi “chuùt xíu” chæ vì… baän. Toâi ñaõ coù dòp ñi coâng caùn khoâng ít nôi treân theá giôùi naøy, bieát theâm nhieàu xöù sôû môùi laï… Theá maø caùi nôi “phaùt tích cô nghieäp” aáy chæ caùch Haø Noäi chöøng hai giôø xe maùy, laïi chöa quay laïi bao giôø! Caùi söï “baän” höõu hình vaø voâ hình cuûa thôøi buoåi laøm aên choùng maët naøy coù leõ ñaõ laøm ta phaàn naøo lì ra, trô ñi vôùi caùc caûm xuùc bình dò, xa xöa roài chaêng?! Nhöõng khi phoùng xe hôi nhö bay treân ñöôøng cao toác 877
ra Saân bay quoác teá Noäi Baøi ñeå ñi ñaâu ñoù, nhìn phía tröôùc thaáy daõy Tam Ñaûo môø xa nhö moät aûo aûnh (hay aùm aûnh?) môùi chôït nhôù raèng: Coøn vieäc ñoù ta chöa thaät ñeå loøng… Theá roài, coù moät ñeâm, naèm ôû khaùch saïn giöõa Haø Noäi, phoøng gaén maùy laïnh kín mít, theá maø chôït nghe tieáng möa rôi. Möa raû rích suoát ñeâm… OÂi, deã chöøng nhö hôn ba chuïc naêm roài ta môùi laïi nghe möa rôi nhö theá. Hoùa ra, baáy nay loøng ta ñaâu coù ñuû tónh laëng ñeå nghe cho ñöôïc tieáng möa rôi… Nhö moät nhaø thô naøo ñoù chaúng ñaõ noùi duøm roài : ... Naêm thaùng qua… naêm thaùng cöù qua thoâi Sao trôû laïi loøng ta chi maõi theá Côn möa naøo vang suoát thôøi thô beù?... Caùi chöõ “vang” naøy nghe môùi buoát nhoùi laøm sao! Theá laø khoâng nguû ñöôïc nöõa. Saùng ra, toâi taïm deïp caùc hoà sô, vaên baûn sang beân, baùo cho caäu trôï lyù ñi theo bieát raèng: Hoâm nay “seáp” baän, phaûi ñi chuùt… coâng chuyeän(!). “Seáp” laáy xe maùy ra, ñoå ñaày bình xaêng, roài nhaém höôùng Tam Ñaûo… thaúng bon. Coù vaäy môùi ñi ñöôïc chöù. Neáu khoâng, sau ñoù seõ laïi tieáp tuïc “baän” baát taän maø thoâi. * * * Tam Ñaûo söøng söõng tröôùc maët toâi, khoâng coøn muø xa nhö aûo aûnh nöõa. Côn möa raøo vöøa taïnh. Naéng leân. Röøng nuùi bieác xanh nguùt ngaøn. Moät tia naéng xuyeân qua eo yeân ngöïa laøm cho nöûa trieàn röøng vaøng röïc nhö mô… Toâi döøng xe laïi. Beân kia nuùi laø Ñaïi Töø, Thaùi Nguyeân - nôi moät thôøi thieáu sinh quaân chuùng toâi töøng soáng. Ñoù laø laàn ñaàu tieân toâi ñeán vôùi ñôøi lính vaø nhö theá, cuoäc ñôøi toâi ñaõ reõ theo moät höôùng khaùc, moät maïch cho ñeán taän baây giôø… Ñoù cuõng laø laàn ñaàu tieân, moät caäu beù Haø Noäi nhö toâi, thöïc söï ñeán vôùi röøng nhö moät söï chòu ñöïng hoàn nhieân 878
vaø coù phaàn naøo laõng maïn (sau naøy, toâi ñaõ ñi qua bao daëm ñöôøng röøng ñaùng nhôù khaùc, nhöng söï tinh khoâi vôùi röøng thì coù leõ chæ coù ôû ñaây): Nhöõng con ñöôøng moøn ñaày caây raäm raïp; trieàn nuùi cao laáp laùnh sim, mua; doøng suoái trong veo, vang reàn giöõa röøng thaúm; nhöõng ñeâm möa baõo naèm nghe “tieáng gioù gaøo ngaøn, gioïng nguoàn heùt nuùi”… Muøa ñoâng naêm 1966 aáy laïnh nhö chöa bao giôø laïnh theá! Saùng ra, vuõng nöôùc beân ñöôøng phuû moät lôùp baêng moûng. Ñænh Tam Ñaûo thaâm nghieâm boãng khoaùc leân moät lôùp tuyeát traéng ngaây ngoâ… Con ñöôøng leân Tam Ñaûo (phía Vónh Yeân) giôø ñaây ñöôïc traûi nhöïa vaø uoán löôïn raát ñeïp. Ngöôøi ta noùi raèng cöù ñi theo ñöôøng aáy seõ ñeán thò traán Tam Ñaûo dieäu huyeàn. Giôø ñaây, toâi coù dö tieàn ñeå phoùng xe leân ñoù, nghæ laïi vaøi ñeâm vôùi moïi tieän nghi eâm ñeàm… Nhöng ñeå laøm gì? Vôùi toâi, Tam Ñaûo khoâng coù khaùi nieäm aáy, maø ngöôïc laïi, noù chæ laø nhöõng caûm giaùc cuûa söï hoang sô, hiu quaïnh vaø caû phaàn naøo cöïc nhoïc. Vaäy neân, toâi reõ traùi ñi theo con ñöôøng caùc hoïc vieân só quan naêm aáy ñaõ ñi. Khi ñoù con ñöôøng men theo chaân nuùi, moät beân laø röøng giaø nguyeân sinh vaø beân kia laø ñoàng khoâng vaéng veû… Nhöng giôø ñaây vuøng naøy ñaõ coù nhieàu nhaø cöûa moïc leân, vôùi nhöõng saéc maøu ñaàm aám. Rieâng con ñöôøng thì vaãn nhoû beù vaø vaéng veû nhö xöa, noù chaïy daøi trong saéc vaøng cuûa naéng vaø tieáng laù baïch ñaøn bay bay. Döøng laïi tröôùc moät con suoái roäng, toâi döïng xe maùy, nhìn quanh moät luùc, roài côûi aùo quaàn loäi aøo xuoáng suoái. Nöôùc maùt laïnh. Naèm thaúng treân ñaùm soûi caùt traéng, toâi ngaém baàu trôøi trong xanh… Ngaøy aáy, coù moät chieàu, ba ñöùa chuùng toâi ñaõ leát boä ñeán ñaây sau chaëng ñöôøng daøi haøng traêm caây soá. Chaân moûi, buïng ñoùi, laàm buïi… nhìn leân chæ thaáy nuùi röøng vaø raùng chieàu ñang aäp xuoáng. Xeáp suùng oáng vaø ba loâ treân bôø, ba chaøng lính treû cöù theá buoâng ngöôøi xuoáng doøng suoái trong xanh… “Thöïc ñôn” hoâm aáy chæ laø vaøi cuû saén luoäc, döa chuoät vaø moät goùi muoái 879
vöøng. Chuùng toâi nhoùm leân moät ñoáng löûa, naèm ngaém traêng sao vaø haùt ngheâu ngao ngôõ laøm rung rinh caû caùnh röøng giaø. Toâi coøn ñoïc moät baøi thô, nhö muoán loøng theâm cho caûnh haøn vi aáy chuùt ít thi vò nöõa : … OÂi nuùi thaúm röøng saâu Trung ñoäi cuõ veà ñaâu? Bieát chaêng chieàu möa mau Nôi ñaây chaên giaù ngaét Nhôù caùi reùt ban ñaàu Thaám moái tình Vieät Baéc1 Vaâng, “caùi reùt ban ñaàu” thuôû aáy thaät laø “thaám moái tình Vieät Baéc”!
Caùc baïn khoùa 5 veà thaêm laïi vuøng nuùi röøng Tam Ñaûo.
1
“Chieàu möa ñöôøng soá 5” – Thaâm Taâm
880
Toâi ñöùng laëng, ngaém caûnh huøng vó cuûa Tam Ñaûo giöõa moät chieàu hoaøng hoân se laïnh nhö theá, loøng boãng trôû neân thanh thaûn, moät söï thanh thaûn ñöôïm buoàn… Ngaøy mai toâi seõ trôû laïi phöông Nam ñaày naéng vaø gioù, nôi chæ coù ñoàng baèng nguùt ngaùt vaø nhöõng keânh raïch chaèng chòt, nôi coâng vieäc doàn daäp cuoán toâi ñi nhö gioù loác… Nhöng nôi aáy khoâng coù nuùi röøng kì vó, khoâng coù nhöõng doøng suoái hoàn nhieân, khoâng coù caûnh hoaøng hoân se laïnh… Vaäy môùi bieát, loøng toâi coøn naëng tình vôùi ñaát Baéc bieát bao! Tam Ñaûo vaãn im laëng ñöùng trong boùng hoaøng hoân vaøng röïc, aùng maây chieàu traàm tónh nhö ngaøn naêm vaãn vaäy, con ñöôøng nhoû laëng leõ eâm ñeàm hun huùt trong söông… Caûnh saéc ngöng ñoïng nhö muoán noùi vôùi ta ñieàu gì ñoù voâ cuøng heä troïng veà leõ soáng hoâm nay. Böùc tranh khoång loà aáy ñang thaùch ñoá caû thôøi gian vaø soá phaän, khieán ta khoâng khoûi phaûi cuùi ñaàu ñeå chieâm nghieäm laïi chính mình, raèng: Ta thaät nhoû beù vaø höõu haïn tröôùc caùi bình laëng voâ haïn cuûa Ngöôøi. Vaø nhö coù ai ñoù ñaõ noùi raát ñuùng raèng: “Thieân nhieân nhö moät nhaø hieàn trieát kieäm lôøi. Caùi veû bình thaûn baát bieán cuûa noù… nhö cöôøi ngaïo caùi söï baát ñònh taát töôûi cuûa con ngöôøi… Döôøng nhö noù noùi vôùi ta raèng: Haõy bình taâm, haõy tónh taâm maø soáng… Bôûi vì, vôùi thôøi gian, caùc ngöôøi thaät nhoû beù xieát bao, chæ laø moät khoaûng khaéc, moät chôùp maét (maø thoâi). Vaäy, haõy hoïc ôû ta caùi chaát taïo neân söï baát bieán, aáy laø ta luoân laø ta!…” 1 Haø Noäi, thaùng 6-2003 C.N
1
“Hoàn queâ” – Nguyeãn Thò Hoàng
881
Veà thaêm An Myõ, Ñaïi Töø HOAØNG ÑOÂN HAØ * Hoïc sinh khoùa 5
Nguyeän voïng thaêm laïi ñaát cuõ, tröôøng xöa luoân aâm æ trong moãi chuùng ta. Heã coù dòp laø… a leâ haáp… leân ñöôøng! Chuyeán ñi cuûa chuùng toâi veà thaêm An Myõ, Ñaïi Töø cuõng vaäy. Thôøi gian ñoù, ñang coâng taùc ngoaøi Haø Noäi, nghe Ngoïc Sôn, Leâ Bình ruû reâ, laïi nghe noùi coù môøi theâm hai coâ baïn “ñoàng moân” Haï Thanh Xuyeân, Nguyeãn Thò Maãn ñi cuøng laøm “maáy trai Saøi Thaønh” (toâi vaø Kyø Baéc) nhaát trí giô caû hai tay. Saùng sôùm 17 thaùng 4 naêm 2000, caû boïn leân ñöôøng. Anh em kieám ñöôïc chieác Suzuki 7 choã laøm phöông tieän, coù hôi chaät vì “nhöõng taùm moáng” neân ai cuõng xung phong môøi Maãn hoaëc Xuyeân “ngoài leân loøng”(!). Caùc baïn gaùi thì teá nhò pheâ bình: “Maáy baïn naøy giaø roài maø coøn… nghòch!”; rieâng maáy anh em toâi thì cöôøi khô khôù: “Lính Troãi maø! Tuoåi 50 maø ngôõ nhö treû thô…”. Phan Tuaán Khoâi vaø toâi thay nhau laøm taøi xeá. Trôøi hoâm ñoù hôi xaàm xì. Maëc! Chuùng toâi vöôït caàu Thaêng Long roài reõ phaûi theo ñöôøng ñi Ñoâng Anh. Qua Phuû Loã, anh em taït vaøo thaêm Vónh Phuùc (baïn hoïc cuøng khoùa), nhaø naèm ngay maët ñöôøng. Veà höu, Phuùc môû quaùn “caày
* Hieän coâng taùc taïi Xí nghieäp lieân hôïp Ba Son, thaønh phoá Hoà Chí Minh.
882
Ñeán thaêm nhaø anh Xaõ ñoäi tröôûng
tô baûy moùn” phuïc vuï boä ñoäi vaø daân quanh vuøng. Nghe noùi cuõng ñoâng khaùch. Vì môùi saùng ra, chöa theå “duøng” ñoà nhieàu ñaïm neân chuùng toâi heïn laàn sau seõ taït qua “aên môû haøng”. Baét ñaàu töø ñaây laø nhöõng ñoài cheø chen nhau nhö maâm baùt uùp. Ñöôøng quoác loä soá 3 “ngon laønh”, xe chaïy chæ hai tieáng laø ñeán Thaùi Nguyeân - thuû ñoâ gang theùp. Tröôùc hình aûnh phoá xaù roäng raõi, nhaø cöûa san saùt, daân cö ñoâng ñuùc laøm toâi chôït nhôù ñeán caùi ñeâm thaày troø tröôøng ta haønh quaân baèng xe taûi quaân söï, truøm kín baït, töø Phoá Thaéng theo ñöôøng chieán löôïc qua Khu Gang theùp. Ñaõ quaù nöûa ñeâm, nhìn qua khe baït thaáy phoá xaù vaéng tanh, chæ leøo teøo vaøi boùng ñeøn neâ-oâng lôø môø, yeáu ôùt… khoâng khaùc gì moät thaønh phoá cheát. Chieán tranh maø! Voøng qua phía caàu Gia Baûy, xe chuùng toâi ngöôïc leân Ñaïi Töø. Phoá huyeän sau bao naêm ñaõ thay da ñoåi thòt, cuøng nhöõng dinh thöï khang trang cuûa Uyû ban, Huyeän uyû vaø caùc cô quan coâng quyeàn laø nhöõng daõy phoá san saùt nhöõng caên nhaø ñuùc 883
hai, ba taàng ñöôïc sôn pheát baèng ñuû caùc maøu meø. Vaãn con ñöôøng caáp phoái chaïy töø phoá huyeän veà An Myõ, doïc theo bôø suoái Caùi. Ñöôøng xaáu, xoùc vaø hôi laày. Qua Suoái Chì, xe bò bati-neâ, caû boïn xuùm laïi ñaåy. Qua khoûi con doác ñeán Traïi Cau thì thaáy daõy Tam Ñaûo söøng söõng tröôùc maët nhöng khoâng coøn maàu xanh nhö naêm xöa; con ngöôøi ñaõ daõ man ñoát nöông, laøm raãy, ñaõ chaët haï gaàn heát caùnh röøng nguyeân sinh. Röøng loang loå nhö da baùo. Ñaõ 10 giôø saùng. Chuùng toâi phoùng thaúng vaøo thaêm laïi thaùc Bom Bom, xe laên baùnh theo con ñöôøng laâm nghieäp naêm xöa. Nhôù laïi ngaøy aáy, cöù chieàu chieàu, caû boïn côûi traàn truøng truïc, chaïy töø laùn traïi taän trong röøng saâu ra thaùc, bôi loäi thoûa thích. Ngoaøi trôøi duø noùng ñeán ñaâu nhöng khi ñaõ vaøo ñeán khu vöïc Bom Bom thì thaáy maùt röôïi. Ñöùa naøo ñaõ vaøo tôùi ñaây cuõng phaûi leo leân taûng ñaù lôùn, thöïc hieän moät cuù nhaûy, luùc thì boâng nhoâng caém ñaàu, khi thì ngöûa löng hay “nhaûy duø”... Vuõng ñaõ saâu laïi nhieàu nöôùc neân khoâng heà nguy hieåm cho nhöõng cuù nhaûy ngoaïn muïc. Nöôùc maùt laïnh. Ngay saùt bôø vöïc coù hai caây traùm traéng vaø traùm ñen cao ñeán 20-30m, maáy “xaï thuû” Vaên Lòch, Hoaøi Löu, Thaønh Baéc… thöôøng laáy suùng cao su baén ruïng traùm cho anh em aên. Vò traùm chan chaùt, laáy hai tay laøm moät voác nöôùc suoái boû mieäng thì thaáy ngay moät vò ngoït coù haäu. Coøn hoâm nay… nöôùc caïn kieät, caùi vuõng Bom Bom noâng choeøn choeøn, trô ra caùi taûng ñaù ngaøy xöa ta vaãn laøm caàu nhaûy. Caây coái lôùn beân bôø vöïc bò chaët saïch, chæ coøn nhöõng buïi caây daïi luùp xuùp. Thaät ñau khoå! Haäu quaû cuûa naïn phaù röøng böøa baõi. Caû boïn tieác ngaån ngô, bao giôø môùi coù laïi Bom Bom nhö nhöõng ngaøy naøo?! Töø ñaàu nguoàn nhìn xuoâi theo doøng chaûy thaáy coù nhöõng “ñaäp nöôùc mi-ni” chaén ngang suoái; baø con laép ñaët nhöõng maùy phaùt ñieän duøng söùc nöôùc loaïi nhoû. Vaäy laø tuy chieán tranh qua ñi ñaõ haøng chuïc naêm, maø maïng ñeän löôùi quoác gia vaãn chöa vöôn 884
tôùi An Myõ. Chuùng toâi thaáy coù caû nhöõng ñoâi daây daãn moûng maûnh, maát an toaøn, baùm theo caùc caønh caây daøi ñeán caû caây soá tôùi “hoä söû duïng”. Thaêm thuù, chuïp aûnh xong cuõng ñaõ tröa. Anh em ñi trôû ra vaø reõ vaøo thaêm xoùm nhoû ngay cöûa röøng, gaàn vôùi beáp aên cuûa C10 vaø C6 (ngaøy ta ñoùng quaân naêm 1966). Ñaây chính laø caùi xoùm, leøo teøo vaøi maùi nhaø tranh nhöng raát nhieàu böôûi. Nay thì coù ñeán vaøi chuïc nhaø gaïch maùi ngoùi, khang trang. Hoûi thaêm baø con, chuùng toâi tìm vaøo nhaø anh xaõ ñoäi tröôûng ngaøy ñoù. Nghe lao xao ñaàu ngoõ, anh chaïy ra thì bieát coù hoïc sinh tröôøng Troãi veà thaêm. Anh môøi chuùng toâi vaøo nhaø. Beân aám cheø Thaùi môùi pha, anh em chuyeän troø raâm ran. Gia ñình ñaõ xaây ñöôïc ngoâi nhaø gaïch maùi ngoùi, coù vöôøn caây, ao caù theo moâ hình VAC. Sau nhaø anh laø quaû ñoài roäng vaøi heùc-ta ñaõ nhaän khoaùn cuûa hôïp taùc ñeå troàng cheø. Khi thaáy trong nhaø coù ñaày ñuû ti-vi, tuû laïnh, xe maùy… ai cuõng taám taéc khen thì anh cöôøi: “Cuõng laø nhôø caây cheø ñaáy. Moãi naêm, anh thu hoaïch tôùi daêm taán cheø maïn.”, roài anh thoâng baùo: Caùi teân An Myõ ngaøy xöa ñaõ ñoåi thaønh Myõ An vaø naêm nay, xaõ nhaø seõ ñöôïc Nhaø nöôùc trao taëng danh hieäu Anh huøng Löïc löôïng vuõ trang vì coù coâng xaây döïng ñòa baøn thaønh an toaøn khu trong hai cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng Myõ. Cuõng ñaõ ñeán böõa, anh môøi chuùng toâi ôû laïi aên côm. Vaãn giöõ thoùi quen ngaøy trong quaân nguõ “khoâng ñöôïc laøm phieàn nhieãu nhaân daân” maø Leâ Bình ñaõ kieám ñaâu veà hai chuù gaø troáng thieán. Haén noùi: “Ñi khaép xoùm môùi kieám ñöôïc caëp gaø vì vöøa môùi qua dòch.” Anh em xaén tay chuaån bò, chæ moät loaùng laø xong. Maãn vaø Xuyeân coøn caån thaän ra vöôøn xin ñöôïc moät roå rau lang veà luoäc. Côm vöøa chín tôùi, traûi maønh maønh thay chieáu, anh em toâi baøy côm canh ra saøn nhaø. Böõa aên chæ coù thòt gaø luoäc chaám muoái tieâu chanh vaø rau lang luoäc nhöng raát ngon mieäng vaø aám cuùng. Vui veû troø chuyeän, nhaéc laïi kæ nieäm xöa, 885
anh em naâng leân haï xuoáng chaû maáy choác heát veo hai chai röôïu queâ, nuùt laù chuoái. Bao nhieâu naêm roài maø ngöôøi daân An Myõ vaãn vaäy, vaãn chaân chaát, thaät thaø, vaãn gaàn guõi, thaân thöông. Khi chia tay gia ñình, thaáy trong nhaø coøn bao taûi cheø khoâ, chuùng toâi xin mua veà laøm quaø thì anh noùi: “Ñoù laø loaïi cheø
Thaêm ñeàn kyû nieäm söï kieän 300 caùn boä, chieán só cuøng nhaân daân hoïp maët nghe coâng boá böùc thö cuûa Baùc Hoà göûi ñoàng baøo caû nöôùc veà traùch nhieäm ñeàn ôn ñaùp nghóa vôùi thöông binh, lieät só vaø gia ñình coù coâng.
baùn ra ngoaøi, coøn vôùi caùc coâ chuù thì phaûi duøng loaïi cheø ñaëc bieät. Chôø anh moät laùt vì ôû nhaø vöøa heát.” Anh sai con ñi khaép xoùm veùt veà ñöôïc ba kí cheø “xòn” vaø cöông quyeát khoâng laáy tieàn. Thaät caûm ñoäng! Chuùng toâi chaøo anh vaø gia ñình roài leân xe tìm veà khu Hieäu boä vaø Cung tieâu xaõ naêm xöa. Caây ña coå thuï khoâng coøn, thay vaøo ñoù laø traïm xaù do tröôøng ta vaø Vieän quaân y 354 goùp coâng cuøng baø con xaây döïng vaøo naêm 1997. 886
ÔÛ An Myõ vaãn coøn nhieàu hoä chöa thoaùt ngheøo. Vôùi ñaát cuõ, ngöôøi xöa, thaày troø chuùng ta ñaõ coá gaéng laøm ñöôïc nhöõng gì coù ích ñeå phaàn naøo ñeàn ñaùp coâng ôn che chôû, ñuøm boïc cuûa baø con trong nhöõng naêm thaùng choáng chieán tranh phaù hoïai cuûa giaëc Myõ. Khu Traïi Cau vaãn coøn nhieàu cau. Ngöôïc trôû ra Suoái Chì, chuùng toâi döøng xe leân thaêm laïi khu vöïc ñoùng quaân. Ngaøy ñoù ñaïi ñoäi 6 naèm ôû “vò trí tieàn tieâu”, caùch Traïi Cau hôn 1km, caû khoùa chæ coù mình Haï Thanh Xuyeân laø con gaùi. Ngaøy ngaøy, baïn cöù luûi thuûi ñi theo con ñöôøng ñoài ngoaèn ngoeøo ñeán lôùp, maëc naéng möa, maëc giaù laïnh. Coøn boïn con trai chuùng toâi thì cöù voâ tö hoïc taäp, nghòch ngôïm maø khoâng heà coù chuùt quan taâm tröôùc söï coâ ñoäc cuûa coâ baïn gaùi!... Ñang ngô ngaùc ñònh höôùng thì gaëp moät chò phuï nöõ ñi ngang qua. Hoûi ra thì bieát chò teân laø Thanh vaø töøng laø chieán só nuoâi quaân cuûa ñaïi ñoäi 10; sau naøy chò coù sang Queá Laâm nhöng khoâng chòu ñöôïc reùt neân phaûi veà sôùm. “Daân Troãi” nhaän ra nhau, chò caûm ñoäng naém laáy tay töøng ñöùa roài daãn chuùng toâi veà thaêm nhaø. Chò roùt töøng baùt nöôùc cheø xanh môùi haõm ra môøi chuùng toâi. Chò coøn ngheøo, chæ coù nhaø tranh vaùch ñaát nhöng tình caûm vôùi anh em chuùng toâi vaãn nhö baùt nöôùc ñaày. Khi bieát chuùng toâi laø “daân khoaù 5” thì chò nhaéc laïi chuyeän cuõ: “Khoùa caùc em laø nghòch nhaát tröôøng. Coù ñöùa ñaõ uïp caû chaäu côm leân ñaàu chò Quyønh. Nhöng ñaáy cuõng laø chuyeän xöa… Nhanh thaät, vaäy maø ñaõ maáy chuïc naêm!”. Haøn huyeân roài chò daãn ñi thaêm khu doanh traïi cuõ. Caû quaû ñoài ñöôïc phuû xanh baèng vöôøn cheø baït ngaøn xen laãn röøng baïch ñaøn. Ñaây laø con ñöôøng moøn chaïy xuoáng khu beáp aên ñaïi ñoäi, ñoaïn giao thoâng haøo chaïy song song vaãn coøn chöùng tích. Ngaøy ñoù ôû ngay ñaàu doác xuoáng beáp coù caây traùm ñen, caùc baïn coù coøn nhôù? Nay caây traùm ñaõ bò chaët saùt goác. Chuùng toâi nghòch ngôïm xuùm laïi, sôø tay vaøo 887
goác traùm, xin “chöùng daùm cho söï coù maët” sau hôn 30 naêm xa caùch. Löu luyeán chia tay chò, chuùng toâi leân xe veà huyeän. Kyø Baéc khoâng queân duùi vaøo tay chò maáy traêm ngaøn laøm quaø. Caùch Suoái Chì vaøi traêm meùt coù caùi caàu goã baéc ngang qua suoái, thaáy phong caûnh höõu tình, chuùng toâi döøng laïi chuïp aûnh. Treân ñöôøng veà, chuùng toâi ñaõ taït vaøo thaêm moät di tích lòch söû, vaên hoùa. Chính nôi ñaây, ngaøy 27 thaùng 7 naêm 1947, ñaõ chöùng kieán söï kieän 300 caùn boä, chieán só cuøng nhaân daân ñòa phöông hoïp maët nghe coâng boá böùc thö cuûa Hoà Chuû tòch göûi ñoàng baøo caû nöôùc veà traùch nhieäm ñeàn ôn ñaùp nghóa vôùi thöông binh, lieät só vaø gia ñình coù coâng. Ngay giöõa saân laø moät bia kæ nieäm taïc treân moät phieán ñaù hoa cöông lôùn. Trong ñeàn, ôû gian chính coù baøn thôø vaø töôïng Baùc. Chuùng toâi vaøo thaép höông roài quaây quaàn nghe baùc cöïu chieán binh, ñang troâng coi ñeàn, keå veà söï tích cuûa ngoâi ñeàn: “Ñeå töôûng nhôù söï kieän lòch söû, ñeå töôûng nhôù coâng ôn trôøi bieån cuûa Baùc, nhaân daân ñòa phöông ñaõ goùp coâng söùc vaø tieàn baïc xaây treân chính maûnh ñaát naøy ngoâi ñeàn naøy…” Trôøi chieàu aûm ñaïm, rôøi Ñaïi Töø maø trong loøng thaáy baâng khuaâng. Khoâng ai noùi moät lôøi. Hình nhö taát caû ñang coá hình dung laïi nhöõng gì ñaõ xaûy ra caùch nay ñaõ gaàn nöûa ñôøi ngöôøi… Nhöng khoâng theå buoàn maõi, ñeå ñaùnh daáu cho ngaøy trôû veà, ñeå soáng laïi ñuùng caùi thuôû ngaøy xöa, caû boïn quyeát ñònh taït vaøo khu du lòch Hoà Nuùi Coác aên côm chieàu. Noùi laø “aên côm chieàu” nhöng phaûi 12 giôø ñeâm môùi keát thuùc, leân xe ra veà. Ñuùng 2 giôø saùng veà tôùi Haø Noäi vaø chuùng toâi ñaõ laøm ñuùng cam keát vôùi boá meï: khoâng bao giôø ñi chôi veà treã(!). Saøi Goøn, 27-7-2000 H.Ñ.H
888
Höng Hoùa, maùi tröôøng xöa NGUYEÃN VAÊN TUAÁN * Hoïc sinh khoùa 4
Cuoái xuaân Nhaâm Ngoï 2002, do coù quan heä thöôøng xuyeân vôùi caùc ñôn vò ôû Höng Hoùa (Phuù Thoï) maø baïn Töø Ngöõ ñaõ ñöùng ra toå chöùc moät chuyeán ñi cho anh em khoùa 4 veà thaêm laïi nôi ñoùng quaân cuõ. Hoâm ñoù laø chuû nhaät, coù ba chuïc baïn tham gia. Moät chuyeán ñi ñaëc bieät vaø thaät vui vì khoâng maáy khi toå chöùc ñöôïc cho nhöõng baïn beø cuõ cuøng ñi, vaû laïi, ñaây laø chuyeán trôû veà cuûa chuùng toâi, sau 35 naêm chia tay Höng Hoùa, keå töø muøa heø naêm 1969. Töôûng raèng, sau chöøng aáy naêm, moïi daáu veát cuûa kyû nieäm xöa khoâng coøn. Vaäy maø khi xe qua khoûi thò xaõ Sôn Taây thì nhöõng kyû nieäm xöa, nhöõng caûnh cuõ laàn löôït hieän veà. Trong loøng chuùng toâi traøn ngaäp nieàm vui vaø xuùc ñoäng. Xe caøng gaàn ñeán Trung Haø thì nhöõng hình aûnh quen laïi caøng hieän leân roõ neùt. Ñeán Trung Haø, ngaém nhìn toaøn boä khu tröôøng maø Phaân hieäu caáp II ñoùng quaân naèm gaàn ngaõ ba soâng, caïnh beán phaø qua soâng Ñaø, loøng toâi caûm thaáy laâng laâng khoù taû. Vì caây caàu baéc qua soâng Ñaø chöa “hôïp long” neân chuùng toâi phaûi vöôït soâng baèng phaø. Cuõng chính vì qua phaø maø chuùng toâi môùi coù dòp nhôù laïi nhöõng hình aûnh xöa. Caûnh quan beán phaø haàu nhö
* Chuyeân vieân ñieän töû vieãn thoâng Thoâng taán xaõ Vieät Nam.
889
Caùc baïn khoùa 4 hoïp maët taïi Haø Noäi, Ñoâng 1991.
khoâng thay ñoåi; ngöôøi xe leân xuoáng phaø taáp naäp; vaãn nhöõng daõy nhaø xöa, vaãn nhöõng göông maët hieàn laønh chaát phaùc… Chæ khaùc laø, baây giôø ñi laïi thoaûi maùi, khoâng coøn sôï maùy bay Myõ baát ngôø aäp ñeán. Chieán tranh qua ñi ñaõ saép ba chuïc naêm! Qua khoûi phaø Trung Haø, xe chaïy treân ñoaïn ñöôøng ñeâ khoaûng 6-7km, doïc “soâng Thao nao nöùc soùng doài” thì ñeán thò traán Höng Hoùa. Con ñöôøng ñeâ vaãn nhoû heïp, goà gheà nhö xöa, cho duø ñaõ ñöôïc traûi nhöïa. Caûnh hai beân ñöôøng khoâng nhieàu thay ñoåi. Ñöôøng xoùc xe chaïy chaäm laøm toâi chôït nhôù laïi hình aûnh hoài cuoái naêm 1968, hai anh em toâi ñöôïc baùc Höng (meï Kieán Quoác, Thaønh Coâng) cho ñi nhôø treân chieác Com-maêng-ca ñeå veà Haø Noäi, kòp gaëp boá tröôùc khi oâng leân ñöôøng ñi “B”. Luùc ñoù, xe chaïy chaäm treân ñeâ, toâi thoø ñaàu ra cöûa soå ngaém nhìn 890
caûnh nuùi röøng Ba Vì saép taét naéng. Veà chieàu, trôøi caøng aâm u, laøm toâi caøng theâm buoàn vì saép phaûi xa ngöôøi cha thaân yeâu. Vôùi lính Troãi ñaõ quaù quen vôùi caûnh xa gia ñình, xa boá meï nhöng ñaây laø laàn boá toâi ñi chieán tröôøng maø khoâng bieát bao giôø môùi ñöôïc gaëp laïi. Ngoài treân xe thaáy chuùng toâi buoàn, baùc Höng ñaõ thaêm hoûi, ñoäng vieân vaø cho xe ñöa veà taän nhaø. Ñaõ bao naêm roài maø hình aûnh ñoù vaãn hieän leân nhö môùi hoâm qua! Leân ñeán Höng Hoùa, ñieàu chuùng toâi khoâng ngôø laø, sau hôn ba chuïc naêm, nhöõng daáu tích kyû nieäm xöa vaãn coøn laïi raát nhieàu. Chuùng toâi haùo höùc ñi thaêm laïi doanh traïi cuõ, ngaøy ñoù do Ñoaøn coâng binh Soâng Thao quaûn lyù; nay thuoäc Löõ coâng binh 76 (Boä tö leänh Quaân khu 2). Vaãn nhöõng daõy nhaø hai taàng xeáp ngay ngaén nhö duyeät ñoäi nguõ sau daõy nhaø Hieäu boä; chæ tieác laø, ba daõy nhaø beân tay traùi ñaõ bò dôõ boû. Ba daõy beân phaûi ñöôïc giöõ nguyeân nhöng ñaõ quaù cuõ; ñôn vò coâng binh ñang cho caïo boû lôùp vöõa cuõ ñeå traùt laïi lôùp aùo môùi. Daõy nhaø aên ñaõû ñöôïc xaây laïi; maáy caùi gieáng to ñaõ bò laáp. Hai beân loái ñi vaãn ñöôïc haøng phöôïng vó toûa boùng maùt, nhöng nhöõng goác phöôïng ñaõ giaø coãi, xuø xì, moác theách cuøng naêm thaùng. Vaøo thaêm töøng nhaø, chuùng toâi coøn nhôù töøng phoøng cuûa caùc trung ñoäi, phoøng cuûa Ban chæ huy ñaïi ñoäi, phoøng quaân y, thaäm chí caû vò trí giöôøng naèm cuûa moät soá baïn… Hai ñaàu nhaø laø caàu thang, nôi maø khi xöa, sau moãi böõa côm chieàu caû luõ ngoài ñeäm ghi-ta vaø cuøng haùt ngheâu ngao. Toâi coøn nhôù maõi ngaøy ñoù, anh em ta hay haùt baøi “Töôùng cöôùp” baèng thöù tieáng Taây-ban-nha “giaû caày” hoïc truyeàn khaåu: “EÂ heá, caêng qua xeà roâ. EÂ heá, caêng qua xeà roà… Ta ñi boân ba ñeán nôi naøo coù vaøng, coù baïc , coù tieàn…” Chuùng toâi ñöôïc Löõ phoù tieáp ñoùn ôû phoøng khaùch Sôû chæ huy. Thay maët nhöõng ngöôøi coù thôøi ñaõ töøng soáng taïi doanh traïi naøy, chuùng toâi taëng Löõ ñoaøn moät böùc tranh sôn maøi ñeå kyû nieäm. Sau ñoù, ñoàng chí coøn ñöa chuùng toâi ñi thaêm laïi Coät côø Höng 891
Hoaù, daõy nhaø Beänh xaù, khu nhaø xe khí taøi ngaøy ñoù duøng ñeå thaû caû traêm con boø. Vaãn coøn caùi saân boùng caïnh nhaø thôø ñoå; coøn nhaø thôø ñaõ ñöôïc doïn ñi töø laâu, thay vaøo ñoù laø moät khu daân cö. Laàn ra caû beán soâng nôi luõ lính Troãi moø ra taém khi xöa, thaêm laïi vuôøn chuoái ven soâng, caû boïn vui cöôøi, nhaéc laïi nhöõng kyû nieäm ngaøy coøn beù. Nhanh thaät, thaám thoaét ñaõ hôn ba chuïc naêm trôøi. Ngaøy ñoù caû luõ coøn treû con vaø nghïich ngôïm khuûng khieáp, vaäy maø, nay khi quay laïi, ñöùa naøo cuõng ñaõ “leân laõo”, toùc ñaõ baïc, raêng ñaõ lung lay. Ngaém laïi caûnh xöa, oân laïi chuyeän cuõ, chuùng toâi caøng thaáy tình caûm cuûa lính Troãi sao maø thieâng lieâng, sao maø gaén boù ñeán nhö vaäy! Gaàn tröa, caû ñoaøn ñöôïc UÛy ban Nhaân daân huyeän Tam Noâng ñoùn tieáp, toå chöùc giao löu ñaùnh caàu loâng, côø töôùng, boùng baøn… vaø môøi côm thaân maät. Phoù chuû tòch huyeän, khi xöa laø caäu beù vaãn thöôøng vaøo tröôøng xem phim, xem vaên ngheä hay tham döï nhöõng traän ñaù boùng. Ñeán chieàu, chuùng toâi leân xe veà Haø Noäi. Trong loøng ñöùa naøo cuõng xoán xang nhöõng nieàm vui vaø naëng tróu noãi nuoái tieác thôøi xa xöa. Moät thôøi khoù queân! Haø Noäi, 4-4-2003 N.V.T
892
Thuûa aáy Kính taëng nhaân daân Höng Hoùa, thaân taëng K.! NGUYEÃN KHAÙNH HOØA Hoïc sinh khoùa 5
Thuûa aáy chuùng mình coøn ñi hoïc Chieàu veà anh cuøng baïn laïi nhaø Meï thöông uû kyõ noài saén luoäc Tay tung, mieäng thoåi, noùng xuyùt xoa Thuûa aáy anh saép thi heát caáp Em môùi lôùp ñaàu keùm hai naêm Toái toái, boá nhôø keøm em hoïc Meï baûo hoûng thi meï gaû choàng Vaâng lôøi, anh doã hoïc ñeán khuya Keûng goïi ñieåm danh giuïc môùi veà Tieãn anh ñeâm giaáu hoài tim roän Vaúng tieáng doøng Thao soùng voã bôø Thuûa aáy ñôøi theo “Theùp ñaõ toâi…” Trai say lí töôûng, gaùi thaàm yeâu Nhaäp nguõ anh ñi khoâng tin laïi Nhôù mong, em doõi caùnh chim trôøi.
893
Maáy naêm xa caùch, daêm ñaùm moái Ñoàng nghieäp cuøng tröôøng öôùm vaøi ngöôøi Naøo ai bieát ñöôïc loøng coâ giaùo Thöông ai vì nöôùc phía cuoái trôøi. Chôït moät chieàu kia nhaän tin anh Thaät sao? Anh ngaõ xuoáng traän tieàn Aùo cöôùi daønh ngaøy, em choaøng voäi Aùo cöôùi traéng loøng, traéng tang anh. Loái xöa em ñi veà sôùm toái Giaáu ñau, theo luõ treû hoïc baø Moãi laàn chuû ñieåm “anh boä ñoäi” Lôùp ñoïc ñoàng thanh, coâ ra ngoaøi. Yeân phaän nhö em ñaõ coù choàng Nhöng meï cha giaø maûi troâng mong Ñaønh ñoaïn khoâng ñaønh, ñaønh böôùc nöõa Moät sôùm xin ngöôøi, em sang soâng. Naêm sau, laïi noái naêm sau nöõa Soâng baõi, tieáp muøa luùa ngoâ xanh Xoùm döôùi ngöôøi veà töø tuyeán löûa Loøng laïi khôi doøng daãu mong manh Tan lôùp em leân ñeàn thaàm khaán Caàu khoùi höông thaønh, ñoäng tieàn nhaân Linh xöa döïng nöôùc, heà, xoâng traän Theo hoàn soâng nuùi ñoä trì anh
894
Möôøi naêm, moät ngaøy anh trôû laïi Thaêm meï, thaêm tröôøng, hoûi tin em Beõ baøng thaàm traùch loøng xöa aáy Gan theá! khoâng veà sôùm möôøi naêm Thuûa aáy Toå quoác theà quyeát töû Trai traùng toøng quaân maáy keû veà Bieàn bieät laø cho ngöôøi ôû laïi Khoûi vaán vöông loøng, lôõ xuaân thì.
Veà thaêm ñaát xöa, 12-2001 N.K.H
895
Moät thoaùng Höng Hoùa NGUYEÃN HÖÕU THAØNH * Hoïc sinh khoùa 4
Chuùng toâi quyeát ñònh ñi Höng Hoùa, nôi khoùa 4 tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi hoïc naêm cuoái – “naêm anh caû”, naêm ra tröôøng. Ba möôi naêm chöa quay laïi. Trong kyù öùc ñoù laø moät nôi xa xoâi, caùch trôû… Moät chaëng ñöôøng daøi, moät con soâng roäng, moät thò traán nhoû vaø moät doanh traïi coâng binh boû troáng trong nhöõng naêm chieán tranh phaù hoaïi cuûa ñeá quoác Myõ. Loøng vaãn thöôøng nhôù nhöng caùi söï deã daõi cuûa hieän taïi maø ta bieát chaéc laïi laøm cho chuyeán ñi duø raát muoán nhöng vaãn nhuøng nhaèng. Coù khoù gì ñaâu, chæ caàn ñi laø ñeán. Chuyeán ñi döôøng nhö quaù deã, quaù thöôøng ñeán möùc chaû caàn ñi, neáu khoâng coù ñoàng boïn, nhö moät nguoàn caûm höùng. Ban ñaàu laø vôõ keá hoaïch cuûa gia ñình. Ñaõ chuaån bò leân xe roài laïi baûo khoâng ñi nöõa. Ñeán laø raùch vieäc! Moät mình vôùi chieác xe, chôït thaáy chaúng phaûi laø dòp ñeå tuï taäp baïn beø ñaây sao! Nhöng cuõng chaúng phaûi deã. Gaàn möôøi cuoäc goïi maø khoâng thaønh. Cuoái cuøng, “baïn xaáu gaëp nhau”, toùm ñöôïc Hoaøng Vieät Thaéng. Vôï vaø con trai nhoû ñaõ ñi Anh Quoác daøi haïn, ñeå gaõ ôû laïi döôùi söï troâng nom cuûa con gaùi lôùn vaø oâng con reå.
* Phoù giaùm ñoác Coâng ty coå phaàn Tin hoïc, Bieân taäp vieân taïp chí Tin hoïc - Ñôøi soáng.
896
Khoâng theo ñöôøng Haø Noäi-Sôn Taây cuûa nhöõng naêm xöa, nay coøn chaät choäi maø ñi theo ñöôøng Laùng-Hoøa Laïc, roài Hoøa Laïc-Sôn Taây. Coù xa hôn moät chuùt nhöng roäng raõi, ngon laønh. Ngaõ ba Sôn Taây, bieån chæ “Trung Haø 22km”, reõ traùi. Laïi moät con ñöôøng môùi traûi nhöïa, khoâng roäng nhöng ñuû phaúng ñeå nghe tieáng baùnh xe raøo raøo, cho duø ñang ngoài treân “con” Ni-va 1600, coù giaù khôûi ñieåm baèng moät xe maùy Taàu vaø moãi khi qua ñoaïn ñöôøng xaáu laïi coù caûm giaùc nhö ngoài trong roå xoùc oác (!). Nhoaèng moät caùi, vöøa môùi kòp nhaän dieän Baát Baït vôùi daõy ñoài ñaày bia moä ñaõ laïi nhìn thaáy tröôùc maët nhöõng ngoïn ñeøn voàng cao daàn leân. Chaúng leõ ñaõ ñeán caàu Trung Haø? Caây caàu môùi khaùnh thaønh ñöôïc hai tuaàn maø ñaõ nhö ôû ñaáy töï bao giôø. Moïi ngöôøi bình thaûn ñi qua, xe ñaïp, xe maùy, oâtoâ. Khoâng ai ngaém, khoâng ai sôø. Theá maø mình ñaây, chaúng coù lyù do nhöng laïi ñoùn chôø ngaøy thoâng caàu. Ñoù laø caùch trôû cuoái cuøng cho moïi söï ngaàn ngaïi. Ñaàu caàu laø moät vöïc thaúm soâng Ñaø. Vaùch ñaù ong döïng ñöùng, beân döôùi nöôùc xanh cuoàn cuoän nhìn khoâng thaáy ñaùy. Maáy caùi loâ-coát thôøi Phaùp traán giöõ beân treân, loä ra moät vò trí xung yeáu. Caàu khoâng thu phí, hay chöa thu? Vôùi maät ñoä löu thoâng nhö hieän nay, coù thu chöa chaéc ñaõ ñuû töï buø. Vieät Thaéng laåm baåm: “Khoâng hieåu coù phaûi caùi beán ngaøy xöa?”. Chaéc chaén laø khoâng roài, coøn phaûi hoûi. Laøm sao coù theå xuoáng thuyeàn, tuùi quaàn loän ngöôïc, muõ boïc ni-loâng, ba-loâ oâm treân tay vaøo muøa nöôùc lôùn ôû choã vöïc saâu naøy ñöôïc. Sang ñeán beân kia caàu thì ñaõ thaáy laïi con ñöôøng quen thuoäc, beân phaûi laø ñeâ, beân traùi laø ruoäng. Bieån ñeà “Höng Hoùa 6km”. Laàn ñaàu sang Höng Hoùa, caû ñaïi ñoäi haønh quaân boä treân con ñöôøng naøy, khi ñoù coøn laø ñöôøng ñaát. Nhoùm chuùng toâi ñi cuoái cuøng vôùi Vuõ Maïnh Huøng chaân queø töø nhoû do beänh baïi lieät. Hoài ñoù chaéc phaûi maát tôùi hai, ba tieáng ñeå ñeán nôi. 897
Caùc baïn khoùa 5 veà thaêm gia ñình thaày Taâm (daïy Nga vaên) ôû thò traán Höng Hoùa, Phuù Thoï.
Con ñöøông naøy coøn laø nôi chuùng toâi chaïy daøi haøng tuaàn. “Moät – hai - ba – boán, raäp – raäp – raäp…” Böôùc chaân vaø gioïng hoâ cuûa haøng anh caû cuõng coù khaùc, reàn vang hôn, traàm huøng hôn. Aáy laø tuïi toâi töï caûm thaáy theá! Khuùc ngoaët cuoái cuøng reõ vaøo thò traán. Ngaøy xöa töø khaù xa coù theå nhìn thaáy thaùp chuoâng nhaø thôø ôû ngay ñaàu thò traán. Moät nhaø thôø ñoå coù leõ töø thôøi choáng Phaùp vaø khoâng ñöôïc sang söûa suoát cho tôùi khi ñoù. Coù theå laø giaùo daân ñaõ ñi heát vaøo Nam? Caây coû hoang taøn. Nay chaúng coøn thaáy nhaø thôø ñaâu, thay vaøo ñoù laø moät xoùm nhoû. Xa xa beân traùi caùch maáy vaït ruoäng laø moät goø cao, coù nhieàu caây to. Hoùa ra, Vieät Thaéng khoâng bieát gì veà caùi ñeàn treân ñoù. Ngoaët phaûi quen thuoäc, xa moät chuùt ôû phía tröôùc coù choã ngoaët traùi; gioáng maø khoâng gioáng. Sao khoâng thaáy loái vaøo doanh traïi vaø khoaûng saân roäng thöôøng vaãn ñoàng dieãn voõ theå duïc vaø ñaù boùng vaøo nhöõng ngaøy leã lôùn? Theá vaøo ñoù laø moät 898
xoùm nhoû, choã naøo cuõng laø nhaø ôû. Thoaùng thaáy moät khoaûng troáng, chaúng leõ laø noù sao? Thoâi, ñi moät voøng xem theá naøo roài haõy aên. Caû hai thaèng töø sôùm chöa coù gì vaøo buïng. “Neáu coù tao chieâu ñaõi maøy moät chaàu tröùng vòt luoäc” – Vieät Thaéng nhôù laïi hoài xöa, moãi laàn xôi ñeán nhöõng naêm quaû. Ñi tôùi, reõ traùi. Beân phaûi, thaáp thoaùng qua khe giöõa nhöõng ngoâi nhaø ñaõ chieám heát maët tieàn ñöôøng laø bôø soâng tít xa. Ngaøy xöa ñaâu nhieàu nhaø nhö baây giôø. Chæ moät vaøi neáp quaùn saùt ñöôøng, maáy maûnh vuôøn con, nhöõng bôø chuoái vaø bôø soâng beân lôû, doác ñöùng ñoå xuoáng soâng, quanh naêm nöôùc ñuïc. Beân traùi cuõng laø nhöõng ngoâi nhaø, coù caùi troâng nhö ñaõ vaøi chuïc naêm tuoåi, chaû hieåu coù phaûi töø thôøi ñoù? Moät caùi coång doanh traïi. Ñuùng laø ngaøy tröôùc coù moät coång phía naøy, nhöng khoâng phaûi coång chính. Ñi theâm moät ñoaïn nöõa, reõ traùi. Ngaøy xöa ñaèng naøy laø taän cuøng doanh traïi, sau böùc töôøng laø moät khoaûng ñaát troáng roài ñeán daõy beáp, nhaø aên. Nay coù maáy truï sôû cô quan daân chính xaây môùi, tieáp theo vaãn laø ñaát troáng chöa laøm gì. Töôøng doanh traïi döôøng nhö laïi luøi vaøo ñaèng sau khoaûnh ñaát ñoù. Heát phaàn ñaát doanh traïi, con ñöôøng doác thaáp xuoáng moät chuùt. Ñi maõi ñeán ñaàm Dò Naäu, hình nhö coù chuyeän coå tích gì ñoù veà caùi ñaàm naøy. Ñaõ thaáy caùi goø cao, treân coù moät ngoâi ñeàn nhoû. Vieät Thaéng khoâng bieát ñeán ñeàn cuõng phaûi. Ngaøy xöa caây coái um tuøm töø döôùi chaân goø. Nhöõng caây coå thuï quanh ñeàn nay khoâng coøn nöõa, laøm cho töø xa ñaõ coù caûm giaùc aâm u coâ tòch. Ñöôøng vaøo ñeàn voán men theo söôøn goø ñi leân vaø reõ traùi, nay laïi töø phía ngöôïc laïi, reõ phaûi. Hoûi moät baø cuï baùn höông thì bieát, ñaây laø ñeàn Maãu. Ngoâi ñeàn coù veû thieâng, duø khoâng haøo nhoaùng nhöng vaãn coù ngöôøi chaêm soùc, caây coái vaãn moïc cao vaø che boùng. 899
Ñöùng töø beân goø nhìn sang doanh traïi, maáy ruoäng caàn naêm naøo ñaõ thaønh ruoäng luùa. Ngaøy xöa khoâng coù ngöôøi laøm, xaõ ñaõ cho caùc em möôïn ñaát troàng rau. Daõy hoá xí taäp trung cuûa caû trung ñoaøn ngaøy xöa nay cuõng ñaõ thaønh xoùm, coù caû nhaø maùi baèng. Coøn nhôù nhöõng vuï doïn hoá xí, anh em ta keùo töøng thuøng phaân töôi ñoå uïp ra ruoäng caàn. Xanh leø caû ruoäng. Chaû traùch rau toát ngaäp, aên ñeán phaùt chaùn(!). Quay laïi tìm loái ra bôø soâng Thao. Qua maáy nhaø ñeán baõi ngoâ khaù roäng. Khoâng coù ñöôøng qua. Tìm loái khaùc vaäy. Ngaøy xöa muoán taém soâng phaûi ñi ngöôïc leân moät ñoaïn, ôû ñoù môùi coù baõi boài. Ra baõi taém saïch hôn vaø khoaùi hôn. Vaøo quaùn phôû. Chæ coù tim caät. Thoâi thì phôû tim caät cuõng ñöôïc. Ñeán luùc aên hoùa ra khoâng phaûi phôû maø laø baùnh ña. Coù leõ ñaây laø moùn aên ngon nhaát maø chuùng toâi töøng aên ôû Höng Hoaù naøy. Hoài ñoù, nhöõng keû aên nhieàu laáy côm ñoän ngoâ laøm möøng vì nhieàu maâm ñeå thöøa; laáy caù khoâ laøm ngon vì chuùng aên boû ñaàu laïi. Quay trôû laïi, ñi töø töø theo loái coång phuï ngaøy xöa. Noù ñaõ thaønh coång chính. Phía trong coång khoâng thaáy ñaàu hoài nhöõng daõy nhaø hai taàng quen thuoäc. Thay vaøo ñoù laø chính dieän maáy daõy nhaø coù veû “khaùnh tieát”. Thôøi môùi, doanh traïi cuõng phaûi trôû maët veà nôi ñoâng vui, trung taâm cuûa thò traán. Ngay goùc saân vaän ñoäng cuõ, phía beân kia, coù moät loái ra bôø soâng. ÔÛ ñaây khoaûng caùch ñeán meùp nöôùc raát gaàn. Xe oâtoâ vaøo ñöôïïc ñeán Trung taâm boài döôõng Chính trò cuûa Huyeän uyû. Muoán ra soâng, xin môøi ñi boä. Hoùa ra, ñoù laø con ñöôøng ra baõi raùc ñoå xuoáng soâng. ÔÛ ñaây nhìn thaáy döôùi chaân laø doøng nöôùc ñoû töø töø chaûy, nhö ngaøy xöa khi noù mang ñi nhöõng voû chuoái thaû xuoáng caùch ñeàu cho ñeán heát naûi. Xa xa, beân kia soâng vaãn nhöõng baõi caùt ngaøy xöa ñaõ töøng in boùng caùnh coø voã laáp loaùng trong aùnh chieàu taø. Kyù öùc buoåi chieàu sau giôø aên, tröôùc giôø hoïc toái uøa veà; nhöng 900
khoâng theå keùo daøi ñöôïc laâu bôûi muøi raùc döôùi chaân keùo ta veà vôùi thöïc taïi. OÂng baïn vaøng cuûa toâi hình nhö chöa töøng aên chuoái beân bôø soâng roài thaû voû xuoáng nöôùc ñeå tính toác ñoä doøng chaûy neân yeân chí ngoài laïi xe, khoâng phaûi nhuùng caû chaân vaø muõi vaøo ñoáng raùc nhö mình. Ngöôïc khoûi thò traán, töø töø nhìn laïi. Ñuùng laø loái vaøo ngaøy xöa vaãn coøn. Moät loái ñi heïp giöõa nhöõng ngoâi nhaø daãn tôùi moät caùnh coång ñoùng chaët. Beân trong khoâng nhìn thaáy ngoâi nhaø hieäu boä chaén ngang loái vaøo. Coù ñeán maáy coâng trình xieân xieân, cheách cheách, moät hoà nöôùc troøn baèng xi maêng. Moät con choù ñen hình nhö khoâng thích mình ñi gaàn tôùi coång. Coù theå noù coù lyù. Ñöøng neân quan saùt khu quaân söï kyõ quaù. Quay ra thoâi! Vieät Thaéng ñöôïc moät ngöôøi daân cho hay, nhaø thôø ñoå ñaõ ñöôïc chính quyeàn thu doïn töø naêm 1979, giaûi phoùng maët baèng laøm xoùm môùi. Beân kia ñöôøng, nôi ngaøy xöa coù vaøi caùi quaùn nhoû, caây daïi moïc beân caùi raõnh ven ñöôøng. Veùn ñaùm caây xanh leân loä ra caây ôùt chæ thieân vôùi naêm, baûy quaû chín ñoû. Caû moät kho taøng! ÔÛ ñoù nay laø moät daõy nhaø vôùi nhöõng ñöùa treû ñang chaøo caùi ñaàu caét troïc cuûa mình: “Hello!” N.H.T
901
Veà laïi Trung du NGUYEÃN HÖÕU HAØ * Hoïc sinh khoùa 7
Tröa thöù baûy, 11 thaùng 10, vöøa ra ñeán Haø Noäi ñaõ nghe anh Kieán Quoác goïi ñieän ruû ñi thaêm Höng Hoùa, Trung Haø. Söôùng quaù, noái maùy ngay cho Khaéc Vieät (khoùa 7), Quoác Thaùi (khoùa 8) heïn cuøng ñi. Sôùm chuû nhaät coù maët ôû cöûa ga Haøng Coû thì thaáy anh Quoác ñaùnh veà chieác Lada “gheû”, möôïn cuûa anh Quyù Sôn - “Gheû coøn hôn ñi xe maùy!”. Hai anh Phan Nam, Leâ Bình, nhanh chaân nhaûy leân chieác Ford Escape môùi cooùng cuûa anh Khaùnh “moû”, coøn laïi ñeàu leân Lada. 8 giôø 30 phuùt, xuaát phaùt. Ñang thao thao baát tuyeät thì nghe toeùt coøi, moät chuù caûnh saùt traät töï treû maêng ra hieäu cho xe taït vaøo leà ñöôøng. Caû boïn giaät mình: ñaõ ñi nhaàm vaøo ñoaïn caám ñöôøng Quaùn Söù(!). Caàm giaáy tôø ra gaëp ñaïi uyù caûnh saùt giao thoâng, anh Quoác maët ñau khoå: “Ñöôøng môùi treo bieån caám maø toâi laïi vöøa töø trong Nam ra, ñöa “caùn boä laõo thaønh” ñi tìm ñoàng ñoäi. Vaû laïi ñaây laø xe Ban Taøi chính…” Nghe chöa heát caâu, anh ta nhoeûn mieäng cöôøi: “Thoâi, caùc baùc ñi cho chuùng em nhôø!”. Tieáp tuïc leân ñöôøng. Ñi theo ñöôøng Caàu Giaáy, Nhoån, vì muoán ñoùn theâm anh Vuõ Tieán Chính ôû Phuøng. Thoaùt khoûi Haø Noäi, taàm maét khoâng coøn bò vöôùng bôûi nhöõng daãy phoá beâ-toâng. Xe bon bon treân con ñöôøng gaén vôùi kyû nieäm nhöõng laàn ñöôïc Toång cuïc cho xe leân ñoùn veà nghæ heø, nghæ teát. Naéng leân laøm tan ñi söông sôùm; gioù * Chuyeân vieân KHKT vaø coâng ngheä, UBND Tp.HCM.
902
thu laønh laïnh luøa vaøo xe muøi ngai ngaùi cuûa rôm raï vöøa qua vuï gaët. Deã ñaõ hôn 30 naêm môùi laïi ñöôïc höôûng khoâng khí ñoàng noäi nhö theá! Töø ngaøy ñöôøng Laùng-Hoøa Laïc ñöa vaøo söû duïng, ít xe chaïy theo ñöôøng cuõ leân Sôn Taây neân khi thaáy ñoàng hoà baùo heát xaêng maø tìm maõi khoâng ra “traïm xaêng nhaân daân”. Phaûi ñi vaøi ba chuïc caây soá môùi gaëp “caùi chai döïng ven ñöôøng”. Döøng laïi hoûi mua 20 lít thì hoï töôûng chæ mua coù 2 lít (vì hieám khi thaáy ai mua nhieàu nhö vaäy!). Phaûi roùt töøng can 5 lít. Maõi môùi xong. Xaêng ñaày roài laïi khoâng “ñeà” ñöôïc. Cuõng may vì coù kó sö xe Khaéc Vieät cuøng ñi neân xe laïi noå maùy, nhöng Vieät khoâng daùm caàm voâ-laêng vì boû laùi ñaõ laâu. Xe phoùng nhö ñieân cho kòp chieác Escape. Maët ñöôøng laém oå gaø, phaûi ñaùnh tay laùi lieân tuïc; maø xe laïi khoâng coù trôï löïc daàu neân löng aùo taøi xeá öôùt ñaàm. Ñöôøng cua voøng qua ñaäp Phuøng vaãn nhö ngaøy naøo… Baét ñaàu töø Mía thì thaáy khoâng khí ngaøy nghæ cuûa thò xaõ. Coâng chöùc tænh leû hoái haû phoùng xe vaøo phoá mua saém. Khoâng xa ngaõ ba laø khu traïi giam giaëc laùi cuõ. Cuoái naêm 1971, tröïc thaêng Myõ ñoå boä, ñaùnh thaùo huït vì giaëc laùi ñaõ bò chuyeån ñi nôi khaùc. Ngöôïc 20km nöõa ñeán Trung Haø nhöng khoâng theå nhaän ra con ñöôøng ra beán phaø naêm xöa vì coång doanh traïi giôø laïi naèm phía beân traùi. Ñi theâm vaøi ba traêm meùt thì ñeán ñaàu caàu Trung Haø. Nöôùc soâng Ñaø muøa naøy ñoû phuø sa. Chaéc cuõng do röøng ñaàu nguoàn bò phaù nhieàu!? Qua caàu khoâng bò thu phí vì xe mang bieån soá xanh. Ngay ñaàu caàu thaáy bieån baùo “Höng Hoaù 6km”. Ñoaïn naøy ñaõ ñöôïc naâng caáp, traûi thaûm nhöïa vaø vaïch sôn phaân ñöôøng. Ñuùng 11 giôø, döøng xe ôû coång doanh traïi. Coång khoùa kín. Hoûi ra môùi bieát doanh traïi nay thuoäc trung ñoaøn coâng binh quaân khu II, coång chính nay môû ra phía sau löng cöûa haøng Baùch hoùa, chöù khoâng duøng coång coù maáy caây phöôïng vó ngaøy naøo. Khu ñaát nhaø thôø ñoå giôø chia loâ baùn cho daân, saân boùng cuõng thaønh phoá xaù. Caây coái quanh thò traán xanh toát. Caùc khoái 903
Chia tay gia ñình “Cô sôû caùch maïng” ôû Höng Hoùa.
nhaø cuõ trong doanh traïi ñeàu ñaäp ñi xaây môùi. Vì laø chuû nhaät, caùc só quan chæ huy ñeàu veà nhaø neân chuùng toâi khoâng reõ vaøo. Hoûi thaêm nhaø thaày Taâm (coù vôï baùn Baùch hoùa) thì ñöôïc chæ ra ngoâi nhaø ngay maët tieàn (phía chieâu ñaõi sôû cuõ). Vôï choàng thaày ngaïc nhieân khi thaáy gaàn chuïc hoïc sinh Troãi “ñoå boä” vaøo. Thaày loâi ra moät bình röôïu thuoác ngaâm reã laù ra chieâu ñaõi. Vì ñaõ coù keá hoaïch tröôùc, chuùng toâi môøi thaày coâ cuøng leân xe sang thaêm “cô sôû caùch maïng”. Tröôùc khi ñi, caû nhaø coøn chuïp aûnh kæ nieäm. Gia ñình “cô sôû” naèm ngay coång sau khu khí taøi cuõ. Haøng phöôïng vó phía coång sau ñaõ bò ñoán saïch. “Cô sôû caùch maïng” laø gia ñình Vieät kieàu ôû Taân Theá giôùi veà nöôùc naêm 1960. Ngaøy khoái caáp III soáng ôû Höng Hoaù, gia ñình coù moät anh laø lính trong chieán tröôøng. Coù tieát naøo troáng laø maáy anh Phan Nam, Taán Lôïi, Leâ Bình, Laûnh… laïi moø ra uoáng traø, huùt thuoác vôùi baùc chuû; coù chieàu coøn ôû laïi aên côm cho ñeán khi nghe keûng ñôn vò môùi chaïy veà. Ngaøy aáy chæ coøn baùc trai, nhöng nay baùc cuõng ñaõ thaønh ngöôøi thieân coå. Thaày troø thaép höông cho hai baùc. Sau 904
maáy chuïc naêm maø caùc anh vaãn nhaän ra göông maët cuûa chò Ngaø vaø Bích, con gaùi baùc. Moïi ngöôøi nhaéc laïi nhöõng kæ nieäm xöa. Vui nhaát laø khi vaøo tieäc. Gia ñình chuaån bò saün moät maâm coù caû thòt gaø, thòt choù. Röôïu vaøo lôøi ra, troø chuîeân raâm ran. Anh em coøn ñeäm ghi-ta cuøng haùt baøi “Tröôøng ca” vaø caû nhöõng baøi haùt teáu taùo cuûa lính Troãi. Caùc chaùu thaáy maáy chuù, maáy baùc vui quaù cuõng vui theo. Gaëp baïn cuõ thì thôøi gian bao nhieâu cuõng khoâng ñuû. Thoâi thì gaëp gôõ laàn naøy laø tieàn ñeà cho nhöõng cuoäc vui sau, chuùng toâi xin pheùp ra veà. Bieát thò traán coù quyõ khuyeán hoïc, anh em ñaõ ruùt ví cuøng ñoùng goùp, hy voïng theá heä treû seõ coù nhieàu chaùu hoïc gioûi ñeå xaây döïng Höng Hoaù theâm giaøu ñeïp. Chia tay Höng Hoùa, chuùng toâi leân xe xuoâi Haø Noäi. Qua caàu Trung Haø maáy anh em döøng xe thaêm hoûi “cô sôû caùch maïng” cuûa khoái caáp II. Boán anh em taït vaøo quaùn nöôùc ngay ñaàu caàu, vöøa uoáng nöôùc vöøa hoûi thaêm chò chuû quaùn. Khi bieát chuùng toâi laø nhöõng thieáu sinh quaân naêm xöa, töøng soáng ôû ñaát Trung Haø thì daân chuùng ñeàu ngôõ ngaøng. Hoï khoâng ngôø luõ treû nghòch ngôïm thuôû naøo, ñaõ maáy chuïc naêm vaãn nhôù tôùi ñaát cuõ, ngöôøi xöa vaø trôû veà thaêm. Khaéc Vieät vaø toâi coøn moø vaøo laøng thaêm vaø cho quaø gia ñình chò Thanh, ngöôøi töøng thöông yeâu ñuøm boïc boïn treû ngaøy naøo. Nhôù ngaøy xöa, chieàu ñi ñaù boùng veà muoän, heát côm, cöù ra nhaø chò laø coù cuû khoai, cuû saén loùt loøng. Daân Trung Haø ngheøo nhöng ñaày tình nghóa. Vì xe khoâng toát, sôï cheát maùy doïc ñöôøng neân chuùng toâi xin pheùp ruùt sôùm. Chieàu xuoáng, maët trôøi laën daàn sau daãy nuùi Ba Vì. Qua thò xaõ Sôn Taây, xe reõ sang Quoác Oai ñeå taét ra ñöôøng Laùng- Hoaø Laïc. Thaùng 10 ngaøy ngaén, trôøi toái daàn, se se laïnh. Laâu laém môùi laïi coù dòp ngaém söông lam giaêng laø laø maët ñaát… Thaùng 10-2003 N.H.H 905
Khi röøng Queá nôû hoa TRAÀN HOØA BÌNH Hoïc sinh khoùa 5
Nhaän lôøi môøi cuûa Ban Lieân laïc tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam taïi Lö Sôn, Queá Laâm (1953-1958), chuùng toâi ñaõ ñeán döï buoåi gaëp maët ñaàu xuaân Quyù Muøi, nhaân kyû nieäm 50 naêm ngaøy thaønh laäp tröôøng. Saùng 9 thaùng 3 naêm 2003, treân moät traêm thaày, coâ vaø cöïu hoïc sinh Lö Sôn, Queá Laâm sinh soáng taïi phía Nam ñaõ coù maët taïi Nhaø khaùch Chính phuû, trong khuoân vieân Dinh Thoáng Nhaát. Taám phoâng lôùn trong hoäi tröôøng ñöôïc gaén nhöõng doøng chöõ giaûn dò “Nhôù veà tröôøng xöa – 50 naêm tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam Lö Sôn, Queá Laâm (1953-1958)”. Gaëp nhau tay baét maët möøng, caùc thaày, coâ giaùo cuûa nhaø tröôøng ñaõ ôû ñoä tuoåi 80, hoïc troø lôùp nhoû nhaát ñaõ ngoùt ngheùt 60. Treân maøn aûnh lôùn ñang chieáu boä phim “Veà laïi tröôøng xöa” do HTV quay trong chuyeán du khaûo veà thaêm tröôøng cuõ ôû Queá Laâm, Lö Sôn. Tuy laø theá heä sau, soáng ôû Queá Laâm nhöng chuùng toâi cuõng bò vui laây bôûi caùi khoâng khí chaân tình, ñaàm aám. Trong buoåi hoïp maët, Ban Lieân laïc coøn môøi ñöôïc caùc thaày Nguyeãn Xuaân Taûo, Nguyeãn Ñöùc Chính, ñaëc bieät laø chuù Vieân Só Luaân (ngöôøi Hoa, nguyeân caùn boä cuûa tröôøng) ñeán döï. Toång laõnh söï quaùn Trung Quoác taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh cuøng ba chaùu sinh vieân Vieät Nam vöøa toát nghieäp taïi tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây cuõng nhaän lôøi ñeán döï. Ñuùng 10 giôø 30, Toång laõnh söï Cao Ñöùc Khaû cuøng moät chuïc nhaân vieân tieán vaøo hoäi tröôøng. Caû hoäi tröôøng xuùc ñoäng ñöùng 906
daäy voã tay hoài laâu chaøo ñoùn caùc vò khaùch quyù. Anh Traàn Khaùng Chieán, trong Ban Lieân laïc, ñieàu khieån chöông trình. Khi thaày Nguyeãn Ñöùc Chính vöøa phaùt bieåu, Ban toå chöùc voäi ñeà nghò caàn coù phieân dòch cho ñuùng nghi leã thì ñoàng chí Cao Ñöùc Khaû vui veû noùi: “Caùn boä cuûa chuùng toâi ñeàu bieát tieáng Vieät. Ngöôøi nhaø maø, boû qua nghi leã ngoaïi giao.” Nhöõng vò khaùch quyù döôøng nhö khoâng xa laï maø laïi trôû thaønh nhöõng ngöôøi chuû thaân thieát. Thaät xuùc ñoäng! Trong baøi phaùt bieåu cuûa mình, thaày Chính ñaõ ñaùnh giaù cao vieäc nhaân daân Trung Quoác töø nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp kyû 50 theá kyû tröôùc ñaõ daønh cho nhaø tröôøng söï quan taâm ñaëc bieät caû veà tinh thaàn vaø vaät chaát, taïo ñieàu kieän ñeå nhaø tröôøng hoaøn thaønh nhieäm vuï ñaøo taïo lôùp ngöôøi keá caän cho söï nghieäp caùch maïng giaûi phoùng daân toäc cuûa nhaân daân Vieät Nam. Khi thaày vöøa keát thuùc baøi phaùt bieåu, caû hoäi tröôøng xuùc ñoäng haùt vang baøi “Ca ngôïi Chuû tòch Hoà Chí Minh” vaø “Ca ngôïi Chuû tòch Mao Traïch Ñoàng”. Keá ñoù, chuù Vieân Só Luaân leân phaùt bieåu: “Thaät laø caûm ñoäng vì ñaõ hôn 40 naêm toâi môùi gaëp laïi caùc ñoàng nghieäp vaø caùc chaùu hoïc sinh thaân yeâu. Noùi baèng tieáng gì baây giôø nhæ? Thoâi, tieáng Vieät cho gaàn guõi nheù!… Naêm 1953, ñöôïc phaân coâng veà laøm vieäc ôû tröôøng, toâi môùi 20. Baùc Ñaëng Vaên Caùp, chính laø ngöôøi thaày ñaàu tieân daïy toâi tieáng Vieät. Luùc môùi thaønh laäp, caùc chaùu môùi sang coøn beù tí, nhieàu chaùu cöù goïi toâi laø “su su” (chuù)…” Vôùi voán tieáng Vieät thaønh thaïo, Toång laõnh söï Cao ñaõ ca ngôïi moái tình ñoaøn keát höõu nghò Vieät-Trung ñöôïc Ñaûng vaø nhaân daân hai nöôùc, ñaëc bieät laø Mao Chuû tòch vaø Hoà Chuû tòch daày coâng vun ñaép. Vôùi traùch nhieäm cuûa theá heä keá tieáp, chuùng ta seõ tieáp tuïc döïng xaây tình höõu nghò aáy. Ñoàng chí khoâng queân ñaùnh giaù cao saùng kieán “ngoaïi giao nhaân daân” cuûa thaày troø nhaø tröôøng. Cuoái cuøng, toâi vaø Kieán Quoác mang laüng hoa cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi leân chaøo möøng. Caû hoäi tröôøng voã tay nhieät lieät. 907
Thaät xuùc ñoäng vì caùc anh, caùc chò soáng chaúng khaùc gì “lính Troãi”. Trong baøi phaùt bieåu cuûa mình, Kieán Quoác ñaõ nhaéc laïi lòch söû ra ñôøi cuûa tröôøng ta. Tuy cheânh leäch veà tuoåi taùc nhöng tình caûm hai tröôøng thaät gaàn guõi. Nhieàu lính Troãi coù anh, coù chò laø hoïc sinh cuûa tröôøng Lö Sôn, Queá Laâm; sau naøy cöïu hoïc sinh Lö Sôn, Queá Laâm laïi laø thaày giaùo cuûa lính Troãi khi veà hoïc ñaïi hoïc; roài lính Troãi laïi trôû thaønh nhöõng ñoàng nghieäp vaø nhöõng ngöôøi baïn thaân thieát cuûa caùc anh, caùc chò. Trong nhöõng naêm thaùng choáng Myõ, tröôøng ta cuøng tröôøng Hoïc sinh mieàn Nam Nguyeãn Vaên Beù, tröôøng Daân toäc Trung öông ñöôïc Ñaûng vaø Baùc cho sang taù tuùc taïi thaønh phoá Queá Laâm. Duø coøn coù nhieàu khoù khaên trong Ñaïi caùch maïng Vaên hoaù, nhöng nhaân daân Trung Quoác ñaõ coi chuùng ta nhö con em cuûa caùc ñoàng chí töø tieàn tuyeán lôùn trôû veà vaø ñaõ daønh cho nhaø tröôøng söï giuùp ñôõ chí tình. Duø ñaõ 35 naêm troâi qua nhöng nhöõng kyû nieäm veà nhöõng naêm thaùng soáng ôû Queá Laâm coøn ñoïng maõi trong kyù öùc cuûa moãi ngöôøi. Sau phaàn mit-tinh, hoïp maët chuyeån sang phaàn lieân hoan vaên ngheä. Caùc anh caùc chò ñaàu ñaõ ñieåm baïc vaãn leân saân khaáu cuøng haùt “Ca ngôïi Hoà Chuû tòch”, “Ra khôi nhôø tay laùi vöõng”, “Xaõ hoäi chuû nghóa - toát!”… baèng caû hai thöù tieáng. Ñoàng chí Cao Ñöùc Khaû khoâng coi mình laø khaùch, ñaõ vui veû leân saân khaáu haùt: “Vieät nam, Trung Hoa nuùi lieàn nuùi, soâng lieàn soâng. Chung moät doøng soâng thaém tình höõu nghò saùng nhö raïng ñoâng…”. Thaät caûm ñoäng tröôùc chuû tröông “ngoaïi giao nhaân daân”! Hy voïng raèng, chuyeán du khaûo thaêm laïi Queá Laâm, döï tính toå chöùc trong naêm nay, seõ laø nhöõng vieân gaïch goùp phaàn xaây döïng cho tình höõu nghò hai nöôùc Vieät-Trung “maõi maõi xanh töôi, ñôøi ñôøi beàn vöõng”! TP. Hoà Chí Minh, 9-3-2003 T.H.B 908
Moät bieåu hieän cao ñeïp cuûa tình höõu nghò Vieät - Trung 1 ÑOÂNG HUYEÀN *
Ngaøy 28 thaùng 7 naêm 2003, taïi thaønh phoá Queá Laâm, tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây ñaõ toå chöùc leã khai tröông bia kyû nieäm tröôøng Duïc taøi Queá Laâm. “Tröôøng Duïc taøi Queá Laâm” laø teân maø caùc baïn Trung Quoác thöôøng goïi ñeå chæ “tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam” ñöôïc Boä tröôûng Boä Giaùo duïc ñaàu tieân cuûa nöôùc ta Nguyeãn Vaên Huyeân kí quyeát ñònh thaønh laäp ngaøy 25 thaùng 8 naêm 1953 vaø ñaët taïi thaønh phoá Queá Laâm, Trung Quoác. Sau naøy, “Duïc taøi Queá Laâm” ñöôïc duøng ñeå goïi chung caùc tröôøng, daønh rieâng cho thieáu nieân, nhi ñoàng Vieät Nam hoïc taäp taïi thaønh phoá Queá Laâm, bao goàm: Nguyeãn Vaên Troãi, Nguyeãn Vaên Beù, Voõ Thò Saùu, tröôøng Daân toäc mieàn Nam taïi thaønh phoá Queá Laâm. Khuoân vieân Tröôøng Duïc taøi nay thuoäc quyeàn quaûn lyù cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm Quaûng Taây.
1
Baøi ñaêng treân Baùo Haø Noäi Môùi, ngaøy 2-8-2003. * Nguyeãn Vaên Ñoàng, cöïu hoïc sinh tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam Lö Sôn, Queá Laâm (1953-1958), nay laø Toång laõnh söï Vieät Nam taïi Coân Minh (Vaân Nam, Trung Quoác).
909
Ñoaøn tieàn traïm cuûa nhaø tröôøng beân bia kyû nieäm taïi tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây, thaùng 10-2003.
Nhaân kyû nieäm 50 naêm Ngaøy thaønh laäp tröôøng Duïc taøi Queá Laâm (25-8-1953 – 25-8-2003), tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây ñaõ ñaàu tö 50 nghìn Nhaân daân teä, xaây döïng bia kyû nieäm. Bia cao 3m, coù hình moät chieác coång luoân môû roäng ñoùn moïi ngöôøi. Maët tröôùc bia coù gaén bieåu töôïng chieác noùn laù Vieät Nam cuøng moät chieác tuùi ñöïng saùch cuûa hoïc sinh vaø moät chieác biñoâng, giuùp moïi ngöôøi hình dung ra nhöõng vaät duïng cuûa moät hoïc sinh trong nhöõng ngaøy gian khoù naêm xöa. Maët sau bia khaéc chìm nhöõng doøng chöõ Haùn vaø chöõ Vieät, cho moïi ngöôøi bieát raèng: Nôi ñaây, vaøo nhöõng naêm gian khoù cuûa Caùch maïng Vieät Nam, ñöôïc söï quan taâm cuûa Ñaûng, Chính phuû hai nöôùc Vieät Nam vaø Trung Quoác, hôn moät nghìn thieáu nieân, nhi ñoàng Vieät Nam laø con em caùn boä, anh huøng, chieán só thi ñua toaøn quoác ñaõ ñöôïc göûi sang ñaây hoïc taäp, reøn luyeän ñeå trôû thaønh 910
nhöõng haït gioáng ñoû cho Caùch maïng Vieät Nam. Moái quan heä höõu nghò Trung - Vieät ñôm hoa keát traùi ôû ñaây ñaõ trôû thaønh nhöõng kyû nieäm khoâng bao giôø phai nhaït trong traùi tim nhöõng caùn boä, giaùo vieân, coâng nhaân vieân hai nöôùc Vieät Nam - Trung Quoác vaø hoïc sinh Vieät Nam töøng hoïc taäp, coâng taùc taïi ñaây. Coù moät ñieàu phaûi keå ra ôû ñaây laø vieäc trieån khai laøm Vaên bia löu nieäm ñöôïc nhaø tröôøng giao cho giaùo sö Töø Ñöùc Cöôøng, coá vaán Ban quan heä quoác teá tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây, phuï traùch. Noäi dung vaên bia ñöôïc nhaø tröôøng vaø Hoäi höõu nghò Vieät-Trung baøn baïc raát kó, sau ñoù, giao cho Taàn Hieåu Khieát nöõ phieân dòch (töøng thöïc taäp moät naêm taïi Ñaïi hoïc Sö phaïm Ngoaïi ngöõ Haø Noäi) vaø Luïc Hoaøi Nam - nghieân cöùu sinh Vieät Nam ñang laøm luaän aùn taïi tröôøng, dòch ra tieáng Vieät vaø Trung. Tham gia hieäu ñính coøn coù anh Vuõ Cao Phan - Phoù chuû tòch kieâm Toång thö kí Hoäi höõu nghò Vieät-Trung vaø chò Lö Myõ Nieäm - nguyeân phieân dòch cuûa Sôû Ngoaïi vuï Queá Laâm nhöõng naêm 70, töøng laø phieân dòch cho baùc Y Ngoâng Nieâk-ñam taïi Tröôøng Daân toäc Trung öông ñoùng ôû Queá Laâm. Vieäc tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây xaây döïng bia kyûø nieäm tröôøng Duïc taøi Queá Laâm taïi khu Duïc-Taøi cuûa nhaø tröôøng laø moät bieåu hieän cao ñeïp cuûa tình höõu nghò Vieät Nam – Trung Quoác. Ñ.H
911
“daân Queá Laâm” VUÕ TOAØN THAÉNG Hoïc sinh khoùa 4
Ngaøy beù, gia ñình toâi soáng ôû khu taäp theå 38 Traàn Phuù - khu daønh cho gia ñình caùc töôùng, taù thuoäc Boä Toång ôû Haø Noäi. Chuùng toâi, maáy ñöùa Thaéng Lôïi, Trung Vieät, Toaøn Thaéng, Kieán Quoác, Chaâu “leù”, Linh “ngoå”, Baù “de”…, cheânh nhau moät, hai tuoåi nhöng chôi raát thaân vôùi nhau. Caùc troø ñaù boùng, ñaù caàu, troán tìm, chôi traän giaû, baét ve hay leo treøo leân caây boà ñeà ôû trong khu… ñöôïc “toå chöùc” ñeàu ñeàu vaøo caùc buoåi toái hay trong dòp nghæ heø. Lôùp lôùn hôn trong khu coù anh Chieán, anh Töôøng, chò Söông, chò Hoàng, roài maáy anh chò ôû khu khaùc hay sang chôi nhö anh Vaên Tieán Trình, anh Trònh Daân… Nghe noùi, caùc anh chò hoài beù ñaõ soáng vôùi nhau ôû Queá Laâm vaø hoï hay voã ngöïc töï haøo - mình laø “daân Queá Laâm”! Laø baäc sö phuï, aét phaûi toân kính, nhöng chuùng toâi thaáy hoï soáng vôùi nhau “raát anh em”. Caùc anh hay keå veà moät ngoâi tröôøng maø sau löng laø daõy nuùi ñaù Giaùp Sôn, phía tröôùc laø doøng soâng Hoa Ñaøo, trong xanh nhö moät daûi luïa; roài chuyeän caùc anh hoïc haønh, nghòch ngôïm. Coù anh laáy chaên buoäc tuùm boán goùc laøm duø, nhaåy töø treân cao xuoáng ñaát; coù nhoùm phôi khoâ côm chaùy laøm löông khoâ, keùo 912
Ñoaøn ñaïi bieåu tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi döï kyû nieäm 50 naêm tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam Lö Sôn - Queá Laâm, taïi Ñaïi hoïc Baùch khoa Haø Noäi, thaùng 8-2003.
nhau leân hang ñaù laäp traïi theo kieåu “Löông Sôn Baïc”… Trong löùa aáy coøn coù nhieàu ngöôøi taøi hoa, gioûi chôi ñaù boùng, boùng roå, coù “hoa tay veõ vôøi” nhö caùc anh Maïnh Giao, Trònh Daân hay kheùo tay laøm caùc moâ hình oâtoâ, taøu löôïn nhö anh Noâng Maïnh Luaân. Ñaïi loaïi, “daân Queá Laâm” laø hình töôïng, laø mô öôùc cuûa boïn treû chuùng toâi! Roài chieán tranh phaù hoaïi môû roäng, roài tröôøng Troãi ñöôïc thaønh laäp. Khi leân hoïc ôû tröôøng môùi bieát, lính Troãi, nhieàu baïn cuõng coù anh chò laø “daân Queá Laâm”. Vaäy laø caøng deã gaàn nhau vaø soáng vôùi nhau theo “kieåu Queá Laâm”. Giaù maø tröôøng mình ñöôïc qua Queá Laâm moät chuyeán! Vaø ñieàu mô öôùc ñaõ trôû thaønh söï thaät. Ñaàu naêm 1967, chuùng toâi coù maët ôû Queá Laâm. Sang ñeán nôi, nhìn tröôùc nhìn sau, so saùnh vôùi nhöõng gì “daân Queá Laâm lôùn” ñaõ keå thì thaáy khu Y Trung khoâng gioáng khu tröôøng cuûa 913
caùc anh chò; sau löng tröôøng laø daõy Xuyeân Sôn, khoâng thaáy soâng Hoa Ñaøo maø chæ coù Tieåu Ñoâng Giang, coøn treân soâng Ly thì ñuùng laø coù nuùi Con Voi, coù caàu Giaûi Phoùng… (Sau naøy môùi bieát, khu tröôøng ôû Giaùp Sôn naêm xöa, nay daønh cho tröôøng Beù). Vaø chuùng toâi cuõng ñöôïc soáng trong tình thöông yeâu, ñuøm boïc cuûa nhaân daân Queá Laâm. Ñeá quoác Myõ phaûi haïn cheá neùm bom ra mieàn Baéc. Laø nhaø tröôøng quaân ñoäi, nhieäm vuï ñaøo taïo cuûa chuùng toâi ñöôïc gaén vôùi nhöõng “ñoäng thaùi cuûa chieán tröôøng” neân ñöôïc veà nöôùc töø ñaàu thu 1968. Sau khi toát nghieäp, ña soá vaøo lính. Boïn leân tröôøng Quaân söï, boïn veà Quaân y vaø chuùng toâi ñaõ gaëp moät loâ caùc giaùo vieân treû, goác Queá Laâm, môùi toát nghieäp ôû caùc tröôøng trong, ngoaøi nöôùc veà daïy. Naøo laø anh Ñoaøn Maïnh Giao, Traàn Ñình Ngaân, Khuùc Vaên Nghi, hay löùa lôùn hôn nhö caùc anh Vuõ Quoác Huøng, Ñinh Baù Truï, Buøi Huy Tuùc, Chu Vieät Cöôøng vaø vôï choàng anh chò Khoâi, Huyeàn… Chuùng toâi trôû thaønh hoïc troø cuûa anh chò, nhöng troø vôùi nghóa em uùt thöïc söï. Ngoaøi vieäc hoïc taäp treân lôùp, trong baát cöù sinh hoaït vaên theå cuûa tröôøng, anh em chuùng toâi ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñoùng goùp tích cöïc nhaát. Khi thì tham gia giaûi boùng ñaù toaøn quaân hay Boä Ñaïi hoïc, luùc thì hoäi dieãn vaên ngheä sinh vieân, goùp phaàn trang trí trieån laõm, xaây döïng phoøng truyeàn thoáng… Cuoäc ñôøi khoâng chæ gaén boù chuùng toâi baèng coâng vieäc maø coøn gaén boù baèng nhöõng thuù vui chôi. Toát nghieäp ñaïi hoïc, nhieàu ñöùa chuùng toâi ñaõ ôû laïi tröôøng vaø trôû thaønh “ñoàng nghieäp” cuûa caùc anh, caùc chò “Queá Laâm lôùn”. Theá môùi söôùng! Roài töï bao giôø, anh em trôû thaønh “baïn vong nieân”, chôi vôùi nhau thaân thieát, khoâng keå tuoåi taùc. Vaãn bieát, theá heä ñaøn anh soáng vôùi nhau raát trong saùng, khoâng heà tö lôïi. Cuoái thaùng 8 naêm 2003, “daân Queá Laâm” toå chöùc kæ nieäm 50 naêm Ngaøy thaønh laäp tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam Lö Sôn, Queá Laâm. Laø em uùt, toâi cuõng bay ra döï vôùi tö 914
caùch “phoùng vieân” cuûa tröôøng Troãi. Saùng ngaøy 23, tröôùc khi tôùi döï “Hoäi thaûo” taïi Trung taâm Baùo chí quoác teá, toâi taït qua thaêm moät ngöôøi thaân vaø thaáy coù vieäc eùo le, ngang traùi. Quaù böùc xuùc, toâi lieàu vieát vaøo maåu giaáy nhoû vaø trong giôø giaûi lao ñöa taän tay anh Traàn Ñình Hoan (tröôûng ban Toå chöùc Trung öông). Anh nghe qua vaø noùi seõ giaûi quyeát. Vaãn nghó, quan to chæ höùa maø khoâng laøm laø chuyeän bình thöôøng. Ai deø, ngay ñaàu tuaàn sau, anh Hoan ñaõ cho thö kí xuoáng thaêm gia ñình. Giaù maø caùn boä naøo cuõng coù taùc phong saâu saùt nhö “daân Queá Laâm” thì chaéc laø daân ñöôïc nhôø! Cho tôùi giôø, khi ñaõ qua caùi tuoåi 50, chuùng em môùi daùm voã ngöïc töï xöng laø “daân Queá Laâm”, vì caùch nay gaàn boán chuïc naêm, töøng ñöôïc taém mình trong nöôùc soâng Ly vaø aên baùnh bao cuûa Baùc Mao! Coù theå töï haøo maø noùi raèng, “daân Queá Laâm nhoû” ñaõ tieáp böôùc vöõng vaøng treân con ñöôøng cuûa “daân Queá Laâm lôùn”. Xin caûm ôn Ñaûng, caûm ôn Baùc Hoà, caûm ôn quaân ñoäi, caûm ôn cha meï, caûm ôn thaày, coâ cuûa chuùng ta ñaõ taïo ra moät theá heä con chaùu, bieát phaùt huy truyeàn thoáng veû vang cuûa daân toäc vaø vöõng böôùc treân con ñöôøng cha anh ñaõ ñi qua! V.T.T.
915
Chuyeán veà thaêm laïi Queá Laâm KIEÁN QUOÁC
1. NAÊM 2001. Cuoái thu, thaày troø tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam Lö Sôn, Queá Laâm sang thaêm laïi tröôøng cuõ1. Taïi Queá Laâm, ñoaøn ñöôïc Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây - ñaàu moái quan heä vôùi caùc tröôøng hoïc sinh Vieät Nam ñaõ ôû Queá Laâm - tieáp ñoùn. Sö phaïm Quaûng Taây coù moät boä phaän naèm ngay trong Hoaøng Thaønh. Coång chính quay veà phía taây, nhìn ra ñaïi loä Trung Sôn, coång phía nam khoâng xa ñaïi loä Giaûi phoùng2… Khi ñoaøn trôû veà, chuùng toâi coù ñöôïc ñòa chæ giaùo sö Ñoã Kieám Tuyeân. 2. NAÊM 2002. - Ngaøy 29 thaùng 7: Fax cho giaùo sö Ñoã Kieám Tuyeân noùi veà yù ñònh thaêm laïi Queá Laâm. - Ngaøy 6 thaùng 8: Giaùo sö traû lôøi, saün saøng ñoùn tieáp.
1
Khu hoïc xaù Queá Laâm naèm gaàn coâng vieân Giaùp Sôn. Tröùôc naêm 1949, laø tröôøng daønh cho con em Quoác daân Ñaûng. Nhöõng naêm 1953-1957, laø Tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam. Töø naêm 1968, daønh cho caùc tröôøng Nguyeãn Vaên Beù, Daân toäc Trung öông, Voõ Thò Saùu. Nay laø cuïm tröôøng sö phaïm thaønh phoá Queá Laâm. Gaàn coâng vieân Loâ Ñòch Nham. 2 Xem “Sinh ra trong khoùi löûa”, phaàn I trang 336 – Baûn ñoà thaønh phoá Queá Laâm.
916
- Ngaøy 8 thaùng 10: Qua Nam Hoøa göûi taëng tröôøng Sö phaïm Quaûng Taây 10 cuoán “Sinh ra trong khoùi löûa” keøm theo thö giôùi thieäu: ... Trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh aùc lieät, ñöôïc söï ñoàng yù cuûa Ñaûng, Chính phuû hai nöôùc, nhaø tröôøng ñöôïc sang taù tuùc taïi Queá Laâm. Thôøi gian soáng taïi Queá Laâm tuy ngaén nguûi, nhöng tình caûm vaø söï giuùp ñôõ cuûa nhaân daân Trung Quoác maõi khoâng phai nhaït trong taâm trí thaày, coâ vaø hoïc sinh nhaø tröôøng. Söï tröôûng thaønh cuûa gaàn 1200 hoïc sinh nhaø tröôøng hoâm nay phaûi keå ñeán coâng lao cuûa nhaân daân Queá Laâm. Vôùi truyeàn thoáng “Uoáng nöôùc nhôù nguoàn”, chuùng toâi coù nguyeän voïng ñöôïc thaêm laïi Queá Laâm ñeå caûm ôn nhaân daân Trung Quoác vaø cuøng oân laïi kyû nieäm xöa. Vieäc laøm naøy goùp phaàn thöïc hieän ñöôøng loái “ngoaïi giao nhaân daân” vaø taêng cöôøng tình ñoaøn keát höõu nghò giöõa hai daân toäc. 3. NAÊM 2003. - Ngaøy 31 thaùng 3: Chieàu, ñang ôû vaên phoøng thì ñieän thoaïi reo. Nhaác maùy leân nghe thaáy moät gioïng laï: “Chaøo thaày! Em laø Taàn Hieåu Khieát, coâng taùc ôû Ban ñoái ngoaïi, tröôøng Sö phaïm Quaûng Taây. Thaày Tuyeân cho soá maùy…Em ñang ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh, nhöng saùng mai bay veà nöôùc roài. Thaày Tuyeân daën neáu khaùch tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi sang thì phaûi baùo tröôùc…”. Raát tieác, khoâng gaëp ñöôïc Khieát. Chuùng toâi leân lòch sang thaêm Queá Laâm vaøo thaùng 7. Thaät quaùi aùc, caên beänh SARS ñaõ hoaønh haønh ôû Baéc Kinh, Quaûng Chaâu, Hoâng Koâng...…Baøn baïc vôùi anh em, thaáy phaûi hoaõn laïi chuyeán ñi. Khi email sang baùo tin, caû anh Tuyeân vaø Khieát ñeàu laáy laøm tieác vì Queá Laâm khoâng heà coù beänh SARS. ... Nhaân dòp Teát, Leâ Bình goïi ñieän vaøo, coù noùi: chuù Löu Dung muoán coù dòp sang thaêm moä Löu Duõng. Chuùng toâi choät 917
daï, chaû hieåu ñaõ hôn 30 naêm vôùi bao ñoåi thay, lieäu khu nghóa trang hoïc sinh Vieät Nam coù bò di dôøi? - Ngaøy 7 thaùng 5: Saùng, Khieát goïi sang. Hoûi veà khu tröôøng môùi vaø nghóa trang choân caát hoïc sinh Vieät Nam thì em traû lôøi khoâng bieát. Em keå ñaõ ñoïc “Sinh ra trong khoùi löûa” vaø höùa seõ tìm ngöôøi bieát nhöõng thoâng tin veà tröôøng. - Ngaøy 8 thaùng 5: Chieàu, Khieát ñieän thoaïi sang: “Em ñaõ lieân laïc ñöôïc vôùi coâ Lö Myõ Nieäm, ngöôøi bieát nhieàu thoâng tin veà tröôøng Troãi. Soá maùy cuûa coâ: 0086.773.2165950…”. Ngay sau ñoù, toâi nhaác maùy choïn soá qua vieãn thoâng quoác teá (qua cöûa 178 Viettel cuûa Quoác Anh!). Chuoâng reo vaø coù tieáng nhaác maùy: “Uaây!”. “Xin pheùp cho hoûi, coù phaûi maùy cuûa coâ Nieäm?”. Laäp töùc coù gioïng traû lôøi: “Anh laø…? Vaâng, toâi bieát, thaày Tuyeân coù noùi…”. - Ngaøy 12 thaùng 5: Môû hoäp thö, coù thö chò Nieäm. Chò vieát: “Nhaän ñöôïc thö anh, toâi raát möøng vaø caûm ñoäng. Toâi caûm thaáy nhö nhaän ñöôïc thö cuûa ngöôøi baïn quen ñaõ laâu. Thö ñaàu tieân, toâi khoâng bieát noùi gì hôn ñeå toû loøng thöông meán ñoái vôùi caùc baïn Vieät Nam. Mong anh thoâng caûm! 1. Thaày Tuyeân vaø coâ Khieát coù nhôø toâi tìm hoä ñòa chæ khu tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi vaø khu nghóa trang choân caát hoïc sinh Vieät Nam. Luùc ñoù, toâi laø phieân dòch taïi tröôøng Hoïc sinh mieàn Nam do Uyû ban Nhaân daân thaønh phoá cöû tôùi. Toâi ñaõ coù dòp cuøng laõnh ñaïo thaønh phoá vaøo thaêm tröôøng Troãi vaø khu nghóa trang. Sau ngaøy hai tröôøng ruùt veà Vieät Nam, toâi khoâng coù dòp vaøo ñoù nöõa. Khi coù chæ daãn cuûa anh, toâi coáõ tìm baèng ñöôïc, nhöng ñaõ quaù laâu, ít ngöôøi vaøo neân coû daïi um tuøm. Tìm thaáy maáy caùi moä bia thì toâi voäi cheùp vaøo soå, nhöng vaãn chöa phaûi teân ba ngöôøi anh tìm. Vaäy anh xem böôùc tieáp sau ta phaûi gì? Coøn khu tröôøng Troãi cuõ thì nay laø tröôøng Ñaïi hoïc Haøng khoâng. Nhieàu ngoâi nhaø cuõ vaãn coøn nhöng ñaõ söûa sang laïi; nhaø kho vaø nhaø aên ñaõ naùt, ñang coù döï aùn phaù ñi xaây 918
môùi trong vaøi ba thaùng tôi. Vaäy caùc anh tranh thuû sang Queá Laâm sôùm thì toát. Thaønh phoá Queá Laâm hieän nay khoâng coù beänh SARS. 2. Veà quyeån saùch “Sinh ra trong khoùi löûa “, thaày Tuyeân coù cho möôïn veà ñoïc. Toâi thích laém vaø naûy sinh moät yù ñònh: seõ dòch ra tieáng Trung. Toâi coù trao ñoåi vôùi anh Taï, choàng toâi, ñang coâng taùc taïi Ñaøi phaùt thanh Queá Laâm. Anh raát uûng hoä vaø khuyeân, dòch xong neân göûi cho Nhaø xuaát baûn Nhaân daân Nhaät baùo. Neáu laøm ñöôïc ñieàu naøy thì raát coù yù nghóa cho vieäc cuûng coá tình höõu nghò Trung-Vieät. AØ, khoâng hieåu ñaõ coù ai dòch ra tieáng Trung chöa? 3. Anh baùo tin Hoäi höõu nghò Vieät-Trung ñang laøm caùc thuû tuïc ñeà nghò Nhaø nöôùc Vieät Nam taëng Huaân chöông Höõu nghò cho thaønh phoá Queá Laâm. Ñaây laø vieäc laøm toát cho tình höõu nghò Trung-Vieät. Hoài “Giuùp Vieät choáng Myõ”, chuùng toâi ñaõ tình nguyeän gia nhaäp Quaân giaûi phoùng sang Vieät Nam ñaùnh Myõ. Luùc ñoù, toâi ñang hoïc taïi Sö phaïm Quaûng Taây. Caû tröôøng tuyeån ñöôïc ba hoïc sinh, maø toâi ít tuoåi nhaát, vöøa troøn tuoåi 20. Nhôù laïi nhöõng chaëng ñöôøng aáy, toâi caûm thaáy raát töï haøo”. - Thaùng 10 naêm 2003: ñoaøn tieàn traïm cuûa tröôøng Troãi ñi Queá Laâm ñöôïc thaønh laäp, ñi cuøng Coâng ty SIICO cuûa Nam Hoøa ñöa caùc chaùu sang Queá Laâm hoïc. Moïi keá hoaïch ñaõ ñöôïc fax sang tröôùc. Phía Nam coù Kieán Quoác, Phan Nam; phía Baéc coù Ñoaøn Maïnh Thanh, Höõu Thaønh vaø ngheä só öu tuù Quang Huy. Ngaøy 11 thaùng 10, hoïp ñoaøn ôû quaùn bia 19C, gaàn Laêng Baùc. - Ngaøy 14 thaùng 10: Tröa, lieân hoan chia tay taïi quaùn “Vónh Xuaân”, 10B Hoà Xuaân Höông. Thaày Chi Phan, anh Chu Thaønh cuøng nhieàu baïn beø ñeán döï. Chieàu, 18 giôø, coù maët ôû ga Haøng Coû, gaëp thaày Thaêng tieãn chaùu ñi hoïc. 18 giôø 50, xuaát phaùt. Maáy chuïc naêm môùi laïi ñi taàu lieân vaän quoác teá. Quaù nöûa ñeâm, laøm thuû tuïc xuaát caûnh vaø ñoåi taàu ôû Ñoàng ñaêng. 919
- Ngaøy 15 thaùng 10: 1 giôø saùng, nhaäp caûnh ôû Baèng Töôøng. Ga saïch, ñeïp, vaéng laëng. Só quan bieân phoøng, nhaân vieân haûi quan, kieåm dòch… laøm vieäc raát nghieâm tuùc vaø lòch söï. Anh em hoûi nhau, bao giôø ôû ta môùi ñöôïc nhö vaäy? 2 giôø hôn, taàu chaïy. 10 giôø, tôùi ga quoác teá Nam Ninh. Nghæ 2 tieáng, ñöôïc ra phoá ñi daïo. Phan Nam chieâu ñaõi caû ñoaøn “phôû ñuõa” (ôû Trung Quoác, aên phôû khoâng duøng thìa). Thaønh phoá Nam Ninh to, nhieàu nhaø cao taàng, phoá xaù roäng raõi, quanh ga laø khaùch saïn, cöûa haøng, chôï buùa... 16 giôø 30, taøu döøng ôû ga nam Queá Laâm. Caùn boä tröôøng Sö phaïm ra ñoùn. Caûm giaùc ñaàu tieân: thaønh phoá ñeïp hôn xöa raát nhieàu! Xe chaïy doïc caàu Shanghai baéc qua soâng Ly, xa xa phía tay phaûi laø nuùi Chuanshan, gaàn khu Y Trung cuõ; coøn nuùi Con Voi vaø caàu Giaûi Phoùng naèm phía tay traùi. Taát caû kæ nieäm xöa nhö ñöôïc taùi hieän trong moät boä phim tö lieäu. Baïn môøi côm böõa ñaàu tieân taïi nhaø aên sinh vieân. Toái, maáy em sinh vieân tieáng Vieät ñöa ñi thaêm trung taâm thaønh phoá. Queá Laâm veà ñeâm röïc rôõ aùnh ñeøn, daân chuùng daïo chôi, taáp naäp ra vaøo cöûa haøng, quaùn xaù. Khu trung taâm ñuùng laø “ñieåm giöõa” cuûa moät ñoâ thò hieän ñaïi! Caû boïn ngoài aên kem beân bôø soâng Hoa Ñaøo; beân kia laø Thaùp Vaøng, Thaùp Baïc, laáp laùnh aùnh ñeøn. Tôùi 11 giôø khuya maø vaãn thaáy taàu du lòch chaêng ñeøn, chôû khaùch qua laïi treân soâng. Khaép nôi ngoït ngaøo muøi hoa queá laøm anh em nhôù tôùi Haø Noäi ñang muøa hoa söõa! - Ngaøy 16 thaùng 10: Saùng, Baïn ñöa ñi thaêm ñòa chæ lòch söû, vaên hoaù ñöôïc coâng nhaän töø naêm 1962 taïi Trung Sôn Baéc, nôi Baùc Hoà ñaõ soáng vaø laøm vieäc nhöõng naêm 1938-1940. Caûm ñoäng khi thaáy nhöõng hieän vaät gaén vôùi cuoäc ñôøi cuûa Baùc. Tröa, nhaø tröôøng môøi côm ôû nhaø haøng giaùo vieân. Chieàu, thaêm cô sôû cuõ cuûa tröôøng Nguyeãn Vaên Beù, nay laø cuïm caùc tröôøng sö phaïm. Chieàu toái, Cao ñaúng Sö phaïm môøi côm ôû nhaø haøng caïnh Dung 920
Hoà. Sau ñoù ñi xem bieåu dieãn taïp kó. (Quang Huy khen: Chaát löôïng bieåu dieãn cuûa ñoaøn thaønh phoá Queá Laâm hôn ñoaøn ngheä thuaät quoác gia cuûa ta). Vaøo raïp: caám quay phim. - Ngaøy 17 thaùng 10: Saùng, thaêm khu “tröôøng môùi” ôû Phong Khaåu. Bí thö Ñaûng uyû tröôøng Kyõ thuaät Haøng khoâng tieáp ñoaøn. Tröôøng thay ñoåi nhieàu, daõy nhaø Ban giaùm hieäu, khu lôùp hoïc cuûa caáp II ñaõ ñaäp ñi, beå bôi saép phaù. Moät nhaø aên hieän ñaïi xaây treân khu nhaø ôû caáp II. Rieâng nhaø aên vaø khu nhaø ôû, khu hoïc taäp caáp III ñöôïc giöõ laïi vaø söûa laøm lôùp hoïc. Ngoïn nuùi ñaù giöõa tröôøng nay ñöôïc toân taïo thaønh coâng vieân; thaáy caùc chaùu sinh vieân daét tay nhau leân chôi treân nuùi. 10 giôø 30, keát thuùc vieáng thaêm ñeå ñi tìm moä baïn. Thueâ daân ñòa phöông ñi tìm, hoï daãn tôùi khu choân caát caùc beänh nhaân Vieät Nam, cheát khi ñieàu trò ôû beänh vieän Nam Kheâ Sôn. Khoâng thaáy moä caùc baïn cuûa tröôøng. Phan Nam muoán ôû laïi tìm tieáp nhöng phaûi veà vì lòch xeáp ñaõ kín. Tröa aên côm taïi nhaø aên sinh vieân. Thöùc aên töï choïn, chæ caàn 5 teä3 “nhoøe”. Chieàu, veà thaêm Y Trung. Khu nghóa ñòa treân ñoài töø saân boùng nhìn ra, nay laø khu nhaø ôû cao caáp. Moät con ñöôøng lôùn chaïy saùt tröôøng. Taïi khu vöïc ñaïi ñoäi 71 cuõ ñang xaây döïng cô sôû lieân doanh vôùi Myõ. Saân vaän ñoäng môû roäng, dòch veà phía ñaïi ñoäi 72. Xe chaïy voøng veà coång phía nhaø aên taäp theå. Thaày Maõ (daïy Nga vaên) cuøng Hieäu phoù Y Trung ra ñoùn, daãn ñi thaêm tröôøng. Truyeàn hình thaønh phoá cöû moät phoùng vieân Giaùo duïc cuøng ñi, ghi laïi nhöõng hình aûnh cuûa ñoaøn. Caây coái moïc um tuøm, khu nhaø ôû cuûa khoùa 7, khoùa 8 ñaõ bò ñaäp gaàn heát, chuaån bò xaây moät tröôøng cao ñaúng kyõ thuaät. Anh em vaøo khu giaùo vieân, thaêm gia ñình thaày Thònh (giaùo vieân theå duïc). Thaày maát
3
1 teä töông ñöông 1.800 VNÑ.
921
ñaõ laâu, coâ nay ñaõ 80, soáng vôùi con trai. Coâ rôm rôùm nöôùc maét, luoân mieäng nhaéc: “Ngaøy ñoù, hoïc sinh Vieät Nam toát laém!”. Em phoùng vieân chaéc ngaïc nhieân laém tröôùc cuoäc vieáng thaêm nghóa tình cuûa caùc baïn Vieät Nam!? Ñoaøn sang thaêm nhaø thaày Maõ, roài veà tröôøng Y Trung môùi. Khi chia tay, thaày Maõ nhôø chuyeån cho Huyønh Quang Tín cuoán Mao Tuyeån maø naêm 1967, vì Tín quaù voäi veà nöôùc, thaày khoâng trao ñöôïc taän tay. Khu tröôøng Y Trung môùi naèm treân ñaïi loä Ly Giang. Giöõa tröôøng laø moät saân vaän ñoäng lôùn. Hôn 50 lôùp ñöôïc boá trí trong nhöõng daõy nhaø ba taàng. Caùc chaùu hoïc sinh ngoài trong lôùp ngoù ra chaéc khoâng theå ngôø laø coù theá heä hoïc sinh Vieät Nam, töøng soáng ôû Y Trung caùch nay gaàn 40 naêm, veà thaêm laïi tröôøng xöa. Ñoaøn ñöôïc tieáp trong phoøng hoïp Ban giaùm hieäu. Baïn raát caûm ñoäng tröôùc cuoäc vieáng thaêm “uoáng nöôùc, nhôù nguoàn” naøy. Sau nhöõng trao ñoåi löu nieäm, chuùng toâi chia tay, heïn ngaøy trôû laïi. - Ngaøy 18 thaùng 10: Saùng, thaêm Hoïc vieän Luïc quaân4. Chôø ôû coång, ñuùng 9 giôø, chieác xe Mekong gaén bieån ñoû, nhaùy ñeøn, daãn ñöôøng vaøo Hoïc vieän. ÔÛ coång, hai chieán só caûnh veä, cao ñeán meùt taùm, ñöùng nghieâm nhö hai pho töôïng, giô tay leân muõ chaøo. Taïi cöûa nhaø khaùch, ñaïi taù phoù giaùm ñoác chính trò vaø caùc só quan ñaõ chôø ñoùn. Treân baûng ñieän töû chaïy haøng chöõ ñoû “Chaøo möøng caùc chieán höõu Vieät Nam tôùi thaêm Hoïc vieän Luïc quaân Queá Laâm”. Ñoaøn ñöôïc môøi vaøo phoøng khaùnh tieát. Hai beân giôùi thieäu veà mình. Raát thuù vò laø, ñoàng chí phoù giaùm ñoác ñaõ qua thaêm Vieät Nam naêm 2000. Sau phaàn xaõ giao, ñoaøn ñöôïc ñöa leân thaêm trung taâm ñieàu haønh öùng duïng coâng ngheä tin hoïc. Töø treân gaùc thöôïng coù theå quan saùt toaøn caûnh Hoïc vieän. Naèm treân khu vöïc roäng haøng traêm heùc-ta, coù nuùi bao
4
Nhöõng naêm 1954-1955, tröôøng Luïc quaân Vieät Nam ñaõ ñoùng quaân taïi ñaây.
922
boïc, coù nhieàu hoà trong khuoân vieân maø Hoïc vieän ñöôïc coi laø “Tieåu Queá Laâm”. Khu vöïc naøy coù toaï ñoä ngang vôùi Y Trung nhöng ngaên caùch bôûi doøng Ly Giang. Keát thuùc cuoäc vieáng thaêm, Baïn môøi veà thaêm thö vieän vaø trao quaø löu nieäm. Khi chia tay, Baïn laáy laøm tieác vì lòch vieáng thaêm eo heïp maø khoâng coù thôøi gian tieáp röôïu caùc chieán höõu Vieät Nam. Chuùng toâi heïn seõ coù dòp quay laïi thaêm tröôøng. Tieãn anh em veà Nam Ninh tröôùc, toâi vaø Höõu Thaønh ôû laïi cuøng chò Nieäm laøm moät tour du lòch quanh thaønh phoá. Thueâ moät chieác taxi chaïy ra coâng vieân Nuùi Voi, roài veà aên tröa ôû khu phoá coå. Nghæ tröa vaø daïo chôi trong Hoaøng Thaønh. Töø trung taâm ñi khoaûng 20km tôùi khu du lòch Loâ Ñòch Nham, gaàn Giaùp Sôn. Ñoâng nghòt daân thaäp phöông veà thaêm hang ñoäng. ÔÛ Queá Laâm, baát cöù coâng vieân hay khu du lòch naøo ñeàu raát saïch seõ, coù toå chöùc chính quy, thaùi ñoä tieáp ñaõi raát aân caàn, lòch söï. Ba chò em coøn veà khu Dung Hoà daïo chôi roài baét taxi thaêm laïi Y Trung moät laàn nöõa. Taïi caùi coång sau nhìn ra Tieåu Ñoâng Giang, neáu giôû laïi taám aûnh ñöôïc Chí Thoï chuïp naêm 1998 5, seõ thaáy nay böùc tranh töôøng beân phaûi ñaõ bò ñaäp boû. Taét qua soâng, chuùng toâi ñi sang baõi giöõa, nôi cung caáp rau xanh cho thaønh phoá. Vaãn thaáy caûnh muùc nöôùc phaân töôùi rau, nhöng heä thoáng möông töôùi tieâu quy hoaïch goïn gaøng, noâng daân aên maëc ñeïp hôn. Chieàu veà, ba chò em tranh thuû taït qua coâng vieân Thaát Tinh Nham. Neáu coù thôøi gian, phaûi ba ngaøy môùi thaêm thuù heát caùc hang ñoäng ôû ñaây. Naêm 2000, khi ñeán thaêm Queá Laâm, Bill Clinton ñaõ coù cuoäc gaëp maët sinh vieân Trung Quoác taïi coâng vieân naøy. Chò Nieäm môøi vaøo aên phôû chay, ñaëc saûn cuûa Queá Laâm. Toái, ñi chôï mua saém roài veà tröôøng.
5
Xem “Sinh ra trong khoùi löûa”, phaàn I trang 112.
923
- Ngaøy 19 thaùng 10: Suoát thôøi gian ôû Queá Laâm, tröôøng Sö phaïm cöû caùc ñoàng chí Baêng Naïi Dao, Töø Ñöùc Cöôøng, Töø Quoác Cöôøng… thaùp tuøng vaø giuùp ñôõ. Ai cuõng caûm ñoäng tröôùc taám loøng thònh tình naøy. Roài ngaøy chia li cuõng ñaõ ñeán! Saùng, 8 giôø, tröôøng cho xe ñöa ra beán xe toác haønh. 9 giôø 15, leân xe. Chò Nieäm chôø cho ñeán khi xe laên baùnh. Quaõng ñöôøng veà Nam Ninh daøi 400km, ñi trong 5 tieáng vaø veù coù 80 teä. Haønh khaùch leân xe phaûi ñeo daây an toaøn. Heä thoáng ñöôøng saù cuøng caùc traïm xaêng, nôi nghæ doïc ñöôøng ñaït tieâu chuaån quoác teá. Chieàu, ñeán Nam Ninh, thueâ khaùch saïn roài lang thang mua saém. Haøng hoùa ñaày raãy vaø giaù reû baát ngôø. (Coù 10 teä moät aùo sô mi ñeïp). Gaëp toaùn tröôùc, aên côm toái cuøng nhau. - Ngaøy 20 thaùng 10: Saùng, 8 giôø ra taàu veà Baèng Töôøng. Coù 30 teä moät veù, taàu chôï nhöng coù soá gheá ñaøng hoaøng. Vì coù haøng naëng phaûi thueâ “cöûu vaïn”. Nhaân vieân coâng vuï treân taàu laøm vieäc raát traùch nhieäm. Anh em dôû röôïu ra uoáng möøng chuyeán ñi thaønh coâng. 12 giôø tôùi ga, thueâ 15 teä moät chuyeán xe lam chôû ngöôøi vaø ñoà ñaïc veà ñeán cöûa khaåu. Röøng bieân giôùi aâm u. Caùch cöûa khaåu vaøi caây soá laø ñoaøn xe taûi, chôû haøng nhaäp khaåu tieåu ngaïch, ñang chôø laøm thuû tuïc. Höõu Nghò Quan coå kính, naèm ngay treân ñænh nuùi, phía döôùi doác laø vuøng ñaát Laïng Sôn. Thueâ moät caëp vôï choàng, bieát tieáng Vieät, keùo haøng qua cöûa khaåu. Laøm thuû tuïc ôû beân ta chaäm chaïp quaù. 14 giôø nghæ ôû Laïng Sôn. AÊn böõa côm Vieät ñaàu tieân, möøng sinh nhaät Nam Hoaø, sau maáy ngaøy ñi xa… K.Q
924
Toâi cho con ñi du hoïc ôû Queá Laâm TRAÀN PHAÏM TUØNG * Hoïc sinh khoùa 4
Qua baïn beø giôùi thieäu, bieát coâng ty SIICO coù dòch vuï ñöa hoïc sinh sang Trung Quoác hoïc taäp, toâi ñaõ lieân heä vaø tìm hieåu. ÔÛ Queá Laâm - thaønh phoá hôn ba chuïc naêm tröôùc chuùng toâi ñaõ soáng - coù tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây (Guangxi Normal University), nôi coù gaàn 500 sinh vieân Vieät Nam1 ñang theo hoïc. Vôùi tình caûm saün coù vôùi mieàn ñaát nghóa tình, vôùi hieåu bieát veà vaên hoaù, lòch söû ñaát nöôùc Trung Hoa, vôùi nhöõng thoâng tin veà tieán boä KHKT ôû Trung Quoác, toâi ñaõ trao ñoåi vôùi vôï veà vieäc höôùng nghieäp cho con trai. Ñöôïc baø xaõ nhaát trí, toâi noùi yù ñònh naøy vôùi chaùu. Thaèng cu Baùch nhaø toâi möøng ra maët. Vaäy laø vôï choàng toâi laøm thuû tuïc cho chaùu ñi hoïc. Thaùng 10 naêm aáy coù ñôït nhaäp hoïc. Thöông con phaûi ñi hoïc xa, vôï toâi baøn seõ thu xeáp cuøng chaùu ra Haø Noäi, chôø cho ñeán khi con leân taàu xuaát ngoaïi môùi quay veà Saøi Goøn. Vöøa nghe meï noùi, Baùch ñaõ coù yù kieán: “Ngaøy tröôùc, boá leân tröôøng Troãi khi môùi 13 tuoåi, nhoû hôn con baây giôø, oâng baø noäi thì baän ñaùnh giaëc, laøm gì coù ñieàu kieän ñeå ñöa tieãn. Coøn con nay ñaõ 18-19, lôùn roài,
* Giaùm ñoác Xí nghòeâp cô khí Daâu-Taèm - Tô. 1 Soá sinh vieân Vieât Nam tính ñeán cuoái naêm 2003.
925
Sinh vieân Vieät Nam taïi Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây treân ñöôøng ñeán lôùp.
boá meï cöù ñeå con töï ñi, ngoaøi ñoù ñaõ coù toå chöùc lo moïi thuû tuïc. Cöù theá laø ñi.” Nghe chaùu noùi, caûm ñoäng quaù, hai maét röng röng nhöng laø cha, toâi coá gaéng khoâng ñeå loä ra giaây phuùt yeáu ñuoái trong tình caûm cuûa mình. Luùc ñoù, toâi môùi giaät mình, con mình ñaõ lôùn thaät roài sao? Tröôùc ngaøy ñoaøn du hoïc leân ñöôøng maáy hoâm, chaùu ñeo ba-loâ, leân taàu lieân vaän ra Haø Noäi. Khi taàu rôøi ga, trong loøng toâi vui, buoàn laãn loän xen laãn lo aâu. ÔÛ cöông vò laø cha laø meï, ai chaû lo laéng khi laàn ñaàu tieân, thaû con mình ra vôùi cuoäc soáng ngoaøi ñôøi. Khoâng hieåu tröa nay noù aên theá naøo, toái nay coù nguû ñöôïc khoâng? Ngaøy ôû nhaø, khi noù ñaõ nguû say, boá meï coøn phaûi ñi daét laïi töøng goùc maøn, sôï muoãi ñoát; nay töï noù phaûi lo lieäu heát. Sau 36 tieáng ñoàng hoà lo aâu, vöøa nghe chuoâng ñieän thoaïi reùo, bieát laø noù ñaõ ra tôùi nôi an toaøn. Cuõng thaät laø may vì dòp naøy, maáy thaèng baïn Höõu Thaønh, Phan Nam, Kieán Quoác ñi cuøng ñoaøn cuûa coâng ty SIICO sang thaêm Queá Laâm. Ñaây laø ñoaøn tieàn traïm cuûa tröôøng Troãi sang 926
thaêm laïi ñaát cuõ, tröôøng xöa. Ñoaøn seõ ñöôïc Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây, tröôøng con toâi saép vaøo hoïc, tieáp ñoùn. Vaäy laø nhöõng lo laéng trong toâi vôi ñi phaàn naøo. Con ñöôïc ñi theo “nhöõng thaèng baïn giaø” thì yeân taâm roài. Vaø veà laïi Queá Laâm vôùi caùc baùc, caùc chuù tröôøng Troãi coù khaùc naøo “thaû hoå veà röøng”! Baø chò toâi, hoâm tieãn chaùu ôû ga Haøng Coû veà, ñaõ goïi ñieän vaøo: “Baùch nhaø em ñi ñôït naøy vui laém, coù nhieàu baïn, laïi coù theâm chaùu Quaân, boá noù laø anh Traàn Ñình Ngaân - “daân Queá Laâm”, sang hoïc ñôït naøy. Chò thaáy chaùu cöùng caùp, raén roûi laém…”. Khi vöøa sang tôùi nôi, chaùu ñaõ xuoáng cöûa haøng dòch vuï internet gaàn kí tuùc xaù, göûi email veà nhaø. Nhaän ñöôïc, vôï choàng toâi caøng yeân taâm hôn. Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây thaønh laäp naêm 1932, nay laø tröôøng ñaïi hoïc toång hôïp nhöng vaãn giöõ teân “Sö phaïm” theo truyeàn thoáng. Cô sôû Duïc Taøi2 coù khuoân vieân gaàn 100ha, naèm giöõa ñöôøng töø khu tröôøng Y Trung sang “khu tröôøng môùi” ôû Phong Khaåu. Ngaøy ta ôû ñoù, mieàn ñaát naøy coøn hoang vu; coøn nay, khu Duïc Taøi khoâng khaùc moät “thaønh phoá sinh vieân”. Khu hoïc ñöôøng, kí tuùc xaù hieän ñaïi, caùc nhaø aên taäp theå… ñaûm baûo cho 4 vaïn sinh vieân theo hoïc. Caùc khoái nhaø cao taàng xen laãn vöôøn hoa, coâng vieân vaø thaûm xanh. Trong tröôøng coù caùc khu theå thao, saân vaän ñoäng (boùng ñaù, boùng roå), beå bôi… Tröôøng coù thö vieän lôùn nhaát tænh Quaûng Taây vôùi 2 trieäu ñaàu saùch vaø môû cöûa phoøng ñoïc 24/24 cho thaày troø vaøo tra cöùu. Nhaø tröôøng ñaøo taïo nhieàu chuyeân ngaønh nhö Lòch söû, Vaên hoïc, Myõ thuaät, Kinh teá, Quaûn trò kinh doanh, Ngoaïi ngöõ…vv. Khoâng chæ coù sinh vieân Vieät Nam maø coøn nhieàu sinh vieân caùc nöôùc, caû AÂu, Myõ… ñang theo hoïc. Baùch keå laïi, khi chaùu môùi sang, vaøo ñuùng dòp hoa queá nôû roä, khaép nôi thôm ngaùt muøi hoa queá.
2
Tröôøng coù 3 cô sôû taïi Hoaøng Thaønh, Duïc Taøi vaø Nhaïn Sôn vôùi toång dieän tích 467ha.
927
Tröôùc ngaøy rôøi Queá Laâm veà nöôùc, Höõu Thaønh tranh thuû chuïp nhieàu aûnh veà tröôøng sôû, nôi aên, choán ôû cuûa caùc chaùu göûi cho toâi. Caùc baïn coøn baøn giao maáy ñöùa cho chò Lö Myõ Nieäm, moät cöïu hoïc sinh cuûa Y Trung nhöõng naêm 60. Nghe caùc chaùu keå laïi, ngaøy nghæ, caùc chaùu hay ñi xe buyùt ra nhaø baùc Nieäm chôi vaø naáu nöôùng caùc moùn aên Vieät Nam. ÔÛ nhaø baùc coøn coù chò Vieät Hoa bieát tieáng Vieät, nhöng baùc ra ñieàu kieän, tôùi chôi chæ ñöôïc noùi tieáng Trung. Cuõng chæ vaøi ba tuaàn, caùc chaùu ñaõ hoøa nhaäp vaøo cuoäc soáng ôû nöôùc baïn. Sau 6 thaùng hoïc taäp, trong moät laàn “chat” treân maïng, chaùu Baùch xin pheùp gia ñình ñöôïc thi laáy chöùng chæ Trung vaên ñeå chuyeån sang hoïc giai ñoaïn 2. Toâi ñaõ ñoäng vieân chaùu: “Gioûi Trung vaên khoâng phaûi deã. Chöõ vieát töôïng hình raát khoù, ngay caû nhöõng nhaø vaên hoaù lôùn cuûa Trung Quoác vaãn phaûi hoïc theâm Hoa vaên thöôøng xuyeân, nhaát laø moät chöõ vieát laïi coù nhieàu nghóa khaùc nhau. Boá muoán con hoïc thaät chaéc naêm ñaàu ñeå laøm cô sôû cho nhöõng naêm sau. Con coøn treû, chöa voäi…” Chaùu Baùch nhaø toâi ñaõ sang Queá Laâm, nôi chuùng ta ñaõ soáng vaø hoïc taäp thôøi chieán tranh choáng Myõ, theo hoïc ñaïi hoïc nhö theá ñoù. Hy voïng raèng, chaùu cuõng seõ coù nhöõng kæ nieäm ñeïp nhö ngaøy naøo cuûa boá chaùu vaø caùc chuù, caùc baùc tröôøng Troãi! T.P.T
928
Saùng 17-10-2003, thaêm laïi Phong Khaåu. Coång khu tröôøng môùi.
Tröôùc khu nhaø thö vieän.
Khu nhaø ôû Tieåu ñoaøn 2 ñang phaù dôõ ñeå xaây môùi.
Beå bôi cuõ saép phaù boû.
Treân noùc nhaø aên sinh vieân môùi ñöa vaøo söû duïng.
Khu nhaø ôû cuûa Tieåu ñoaøn 3 coøn giöõ nguyeân, nay laø khu lôùp hoïc.
Ñöùng treân neàn nhaø Hieäu boä cuõ, nay laø vöôøn hoa coång tröôøng.
Chieàu 17-10-2003, tröôùc coång tröôøng Y Trung cuõ ôû Xuyeân Sôn.
Thaêm gia ñình giaùo sö Thònh.
Khu coång tröôøng Y Trung nhìn ra Tieåu Ñoâng Giang, ñang phaù boû, xaây môùi.
Loä lôùn vöøa ñöa vaøo söû duïng, naèm giöõa daõy Xuyeân Sôn vaø khu tröôøng cuõ.
Beân kia bôø Tieåu Ñoâng Giang laø khu troàng rau xanh cung caáp cho thaønh phoá.
Ñöôøng men theo Tieåu Ñoâng Giang ra thaønh phoá.
Chuïp kyû nieäm vôùi Ban giaùm hieäu Y Trung.
Saùng 18-10-2003, trao kyû nieäm chöông cho Hoïc vieän luïc quaân Queá Laâm.
Taïi phoøng khaùnh tieát cuûa Hoïc vieän Luïc quaân.
Queá Laâm Thaønh phoá du lòch xanh1 NGUYEÃN NAM HOØA*
Queá Laâm naèm phía ñoâng-baéc tænh Quaûng Taây, Trung Quoác, caùch cöûa khaåu Baèøng Töôøng khoaûng 800km. Ñaõ töø laâu, phong caûnh Queá Laâm ñöôïc ví laø “vònh Haï Long treân caïn”. Sinh thôøi, Baùc Hoà coù tình caûm thaân thieát vôùi nôi coù caûnh ñeïp cuûa ñaát trôøi, soâng nöôùc, nuùi non naøy. … Heø 1968, chuùng toâi rôøi Queá Laâm khi Caùch maïng Vaên hoùa ñang vaøo thôøi kì aùc lieät. Ñeâm tröôùc, hai phaùi Lieân Chæ vaø Taïo Phaûn vöøa ñaùnh nhau quyeát lieät. Ngay phoá trung taâm, baøn gheá döïng laøm coâng söï, vöùt choång chô; nhöõng taám thaûm, chaên boâng raùch naùt giaêng ñaày haønh lang, caùc khung cöûa vôõ toang kính, töôøng loã choã veát ñaïn, nhöõng maûng töôøng lôùn nhem nhuoác vì daùn “ñaïi töï baùo” (baùo chöõ to)... Hình aûnh moät Queá Laâm voâ chính phuû “loan xi ba chao”, ñoïng laïi trong taâm trí moïi ngöôøi. Nhöng sau 35 naêm trôû laïi, Queá Laâm thay ñoåi khoâng theå hình dung noåi! Vôùi hôn 1,2 trieäu daân, vôùi ñaëc thuø veà ñòa lyù vaø caûnh quan, Queá Laâm laø moät thaønh phoá du lòch noåi tieáng. AÁn töôïng lôùn nhaát: Queá Laâm laø thaønh phoá hieän ñaïi, xanh vaø saïch.
1
Baøi in trong Thôøi baùo Taøi chính, ñaëc san Xuaân Giaùp Thaân 2004. * Giaùm ñoác Cty SIICO, coù dòch vuï ñöa hoïc sinh Vieät Nam sang hoïc taïi Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây. Baïn vaø NSÖT Quang Huy cuøng toå tieàn traïm cuûa tröôøng Troãi (Ñoaøn Maïnh Thanh, Nguyeãn Höõu Thaønh, Phan Nam, Traàn Kieán Quoác) sang thaêm laïi Queá Laâm, thaùng 10-2003.
929
Baïn ñaõ thaønh coâng trong vieäc quy hoaïch ñeå ñaùp öùng vôùi söï phaùt trieån ñoâ thò, daân chuùng soáng trong caùc chung cö nhöng phoá xaù khoâng heà bò “beâ-toâng hoùa”. ÔÛ Queá Laâm khoâng coù coâng trình naøo ñöôïc pheùp xaây quaù 20 taàng. Chò Lö Myõ Nieäm keå laïi, ôû phía taây thaønh phoá coù ngoïn nuùi OÂng Giaø (goïi vaäy vì xuaân veà, caây coái xanh toát, troâng töø xa gioáng ñaàu cuï giaø vôùi ñuû raâu toùc). Chieàu veà, maët trôøi laën daàn sau ngoïn nuùi. Do khoâng tính toaùn kó neân treân ñaïi loä Giaûi Phoùng, khi xaây xong moät cao oác, ñöùng töø phía bôø soâng treân caàu Giaûi phoùng, khoâng coøn nhìn thaáy nhöõng tia naéng chieàu. Nghe daân kieán nghò, chính quyeàn thaønh phoá ñaõ ra leänh ñaäp boû cao oác. 50% dieän tích thaønh phoá ñöôïc phuû xanh vaø doïc soâng Ly, coù naêm chieác caàu lôùn baéc qua. Khaép nôi thaáy coâng vieân (doïc hai bôø soâng, quanh caùc hoà), cöù coù nuùi ñaù laø quy hoaïch coâng vieân… Hoa laù, maøu xanh caûi thieän moâi tröôøng soáng vaø khoâng heà thaáy giaáy raùc vöùt böøa baõi. Thænh thoaûng môùi gaëp chò lao coâng caàm choåi queùt laù ruïng. Hai beân ñöôøng troàng nhöõng haøng queá. Veà laïi Queá Laâm ñuùng dòp tieát trôøi vaøo thu, khaép nôi ngaøo ngaït vò ngoït cuûa höông hoa queá laøm chuùng toâi nhôù tôùi Haø Noäi muøa naøy vôùi muøi hoa söõa! Ñeâm ñaàu tieân, chuùng toâi ñöôïc ba em sinh vieân töøng hoïc tieáng Vieät ôû Haø Noäi ñöa ra trung taâm thaêm khu phoá ñi boä. Ñeå phuïc vuï du khaùch, doïc ñaïi loä Trung Sôn, töø 5 giôø chieàu ñeán 12 giôø ñeâm, caám löu thoâng caùc loaïi xe cô giôùi. Chôï taïm döïng doïc phoá, trong caùc leàu baït, khung nhoâm, baày baùn ñuû caùc maët haøng ñaëc saûn, ñoà myõ ngheäâ… Daân Trung Quoác coù thoùi quen, töø 8-9 giôø toái môùi ra ñöôøng ñi chôi, mua saém. Choã naøy laø saân khaáu quaûng caùo thôøi trang vôùi nhöõng ngöôøi maãu chaân daøi, aên maëc “moâ-ñen”, trình dieãn treân neàn nhaïc vaø saéc maàu la-de; choã kia, maáy chaøng tieáp thò caàm mic-roâ chaøo baùn haøng tieâu duøng môùi… Caû trung taâm laáp laùnh ñeøn hoa, taáp naäp nhö ngaøy hoäi. Maët tröôùc khaùch saïn Guilin 930
Lijiang Waterfall laø thaùc nöôùc nhaân taïo lôùn nhaát theá giôùi; cöù xaû nöôùc vaøo nhöõng ñeâm thöù baûy hoaëc ngaøy leã teát. Daân Queá Laâm raát töï haøo veà coâng trình naøy! Ngaàm döôùi ñaát laø khu sieâu thò vôùi caùc cöûa haøng, haøng hoùa khoâng thieáu thöù gì vôùi giaù phaûi chaêng. Phía treân laø quaûng tröôøng trung taâm, ñöôïc phuû moät taám baûn ñoà theá giôùi gheùp baèng ñaù gra-nit traûi roäng vaøi nghìn meùt vuoâng. Du khaùch deã daøng tìm ñöôïc queâ höông mình hay teân nhöõng thaønh phoá noåi tieáng theá giôùi. Quanh phoá ñi boä, san saùt caùc bar, cafeteùria, quaùn ñaëc saûn… mang theo höông vò vaø vaên hoùa aåm thöïc cuûa caùc daân toäc treân theá giôùi. ÔÛ caùc quaùn coù ngheä só chôi “nhaïc soáng”, hoï oâm ñaøn ghi-ta, töïa vaøo coâng-tô-rô-bat hay xaùch keøn sa-xoâ-phoân, saün saøng chôi caùc baûn nhaïc noåi tieáng theo yeâu caàu. Döøng chaân ôû moät quaùn nöôùc ven hoà, beân kia laø Thaùp Vaøng, Thaùp Baïc - hai nhaø haøng noåi tieáng cao hôn chuïc taàng, ñeøn thaép saùng töø chaân ñeán ngoïn. Töø ngaøy moät kieán truùc sö leân laøm thò tröôûng, oâng cho trieån khai döï aùn noái thoâng caùc hoà lôùn (Moäc Long Hoà, Dung Hoà, Queá Hoà, San Hoà) vôùi soâng Hoa Ñaøo vaø soâng Ly. Nöôùc xanh ngaét, khoâng coù muøi hoâi thoái cuûa nöôùc thaûi. Ñaõ gaàn 11 giôø ñeâm maø vaãn coù nhöõng con taàu saùng ñeøn chôû khaùch du lòch chaïy qua tröôùc maét. Caùi se laïnh ñaàu thu nhö laøm ñeïp theâm cho Queá Laâm! Caùch nay haøng trieäu naêm, Queá Laâm coøn laø bieån, taïo hoùa ñaõ laøm neân nhöõng hang ñoäng, nuùi ñaù coù hình haøi ñaëc bieät. Ngay beân bôø soâng Ly coù Tu Töôïng Sôn gioáng chuù voi ñang thoø voøi huùt nöôùc, ôû phía nam coù Xuyeân Sôn1 laø quaû nuùi ñöôïc thieân taïo moät hang lôùn xuyeân qua, roài trong coâng vieân “Baûy Sao” (Thaát Tinh), coù quaû nuùi gioáng heät chuù laïc ñaø… Ngay trong thaønh phoá coù nhöõng coâng vieân vôùi hang ñoäng noåi tieáng haáp daãn du khaùch nhö Loâ Ñòch Nham, Thaát Tinh Nham… Moãi nôi, baïn phaûi ñi vaøi 1
Gaàn vôùi khu tröôøng Y Trung cuõ.
931
ba ngaøy môùi thaêm thuù heát caùc hang ñoäng vôùi nhöõng töôïng nhuõ ñaù ñöôïc trang trí baèng heä thoáng aùnh saùng maàu. Cuoái naêm 2000, Toång thoáng Bill Clinton ñaõ tôùi thaêm vaø gaëp gôõ thanh nieân, sinh vieân Queá Laâm trong coâng vieân Thaát Tinh. Phaûi noùi, Baïn raát quan taâm ñeán vieäc baûo toàn caùc di saûn vaên hoaù. ÔÛ ngay trung taâm coù Hoaøng Thaønh (thaønh coå) cuûa Tònh Gia Vöông, döôùi trieàu Minh, ñöôïc gìn giöõ raát caån thaän. Beân trong coù caùc laâu ñaøi, caùc khu nhaø leã, nhaø ôû vaø coù caû nuùi ñaù, vöôøn hoa, hoà nöôùc… Du khaùch nöôøm nöôïp vaøo thaêm, maëc duø giaù khoâng reû - 50 teä (khoaûng 100 nghìn ñoàng). Chuùng toâi ñaõ ñeán thaêm “Vaên phoøng ñaïi dieän Baùt Loä quaân” thôøi Quoác-Coäng hôïp taùc choáng phaùt xít Nhaät (1937-1945). Baùc Hoà - thieáu taù Hoà Quang - töøng soáng vaø laøm vieäc ôû ñaây nhöõng naêm 1938-1940. Khi ñeán thaêm caùc nhaø tröôøng môùi thaáy, duø phaûi phaù caùc lôùp hoïc, hoäi tröôøng cuõ ñi xaây môùi nhöng vaãn giöõ laïi vaø phuïc cheá vaøi ba coâng trình coå ñeå laøm truyeàn thoáng. Ñaëc bieät, ôû Trung Quoác coù moät truyeàn thoáng raát vaên hoùa laø ñaët vaên bia kyû nieäm caùc söï kieän hoaëc löu buùt caùc danh nhaân treân bia ñaù. Giao thoâng coâng coäng chuû yeáu laø xe buyùt, veù ñoàng haïng 1 teä; khaùch töï giaùc thaû tieàn vaøo thuøng hoaëc queït caùc theû töø (veù thanh toaùn tröôùc) qua maùy. Rieâng ôû Queá Laâm, töø 8 giôø saùng ñeán 8 giôø toái, coù xe buyùt soá töø 53-57 daønh cho khaùch du lòch nhöng ñi khoâng maát tieàn. Baïn coù theå ñi voøng quanh thaønh phoá qua 12 ñieåm du lòch; ñeán ñaâu baïn coù theå xuoáng thaêm thuù, roài laïi leân chuyeán sau ñi tieáp. Taïi caùc ñieåm du lòch khoâng coù teä naïn aên xin, ñeo baùm du khaùch. Caùc quaày baùn haøng löu nieäm ñöôïc saép xeáp ven ñöôøng, coù môøi chaøo, coù noùi thaùch nhöng khoâng níu keùo khaùch moïât caùch thoâ loã. (Khi rôøi coâng vieân Nuùi Voi, ñöôïc moät taøi xeá taxi môøi ñöa ñi thaêm thaønh phoá vôùi giaù reû baát ngôø - 10 teä, anh ta giôùi thieäu laø ngöôøi cuûa coâng ty Coâng vieân. Doïc ñöôøng hoûi ra môùi bieát ñi caû ngaøy vôùi giaù naøy 932
nhöng phaûi vaøo caùc coâng vieân(!) Boïn toâi töø choái, xuoáng xe nhöng vaãn thaàm phuïc yù ñoà tieáp thò cuûa coâng ty). Baèng taàu thuyû, du khaùch coù theå xuoâi 80km doïc soâng Ly, vaõn caûnh ñeïp vaø thaêm cuoäc soáng cuûa baø con daân toäc Choang ôû huyeän Döông Soùc. Treân soâng baïn seõ gaëp hình aûnh ñaùnh baét caù truyeàn thoáng, treân nhöõng con thuyeàn gheùp baèng oáng giang coù nhöõng ngö daân ñaàu ñoäi noùn laù, ñang thaû nhöõng chuù chim coác (ñaõ bò ñaët voøng ôû coå) laën xuoáng soâng baét caù. Naêm 1961, khi veà thaêm laïi Queá Laâm, Baùc ñaõ ñeán thaêm Döông Soùc. Löu buùt cuûa Ngöôøi ñeå laïi, baèng chöõ Haùn, laø taøi saûn vaên hoaù quyù baùu cuûa Döông Soùc - moät kì quan cuûa Queá Laâm: “Queá Laâm phong caûnh giaùp thieân haï / Döông Soùc phong caûnh giaùp Queá Laâm”.1 Ñoùi ñaâu aên ñaáy, neáu khoâng vaøo nhaø haøng thì chæ 4-5 teä laø coù theå aên moät böõa ñuû chaát. Caùc moùn aên cuûa ngöôøi Hoa thöôøng nhieàu daàu môõ. Baïn coù thoùi quen tieáp khaùch baèng saûn phaåm cuûa ñòa phöông chöù khoâng sính duøng bia röôïu ngoaïi nhö ôû ta. Daân Queá Laâm raát töï haøo veà ba ñaëc saûn: röôïu Tam Hoa (naáu töø tinh daàu hoa queá vaø nöôùc ñaàu nguoàn soâng Ly), ñaäu phuï nhöï (laøm töø ñaäu, ôû ta goïi laø “chao”) vaø töông ôùt: “Chöa thöôûng thöùc 3 ñaëc saûn naøy coi nhö chöa ñeán Queá Laâm!” Queá Laâm khoâng chæ coù phong caûnh “sôn thuûy höõu tình” maø ñeán ñaây, du khaùch coøn ñöôïc ñoùn tieáp baèng nhöõng taám loøng thònh tình. Ngöôøi daân Queá Laâm voán thaät thaø, traùch nhieäm vaø raát meán khaùch! N.N.H 1
Baùc Hoà duøng caâu thô cuûa ngöôøi Trung Hoa “Phong caûnh Queá Laâm ñeïp nhaát thieân haï” vaø vieát theâm “Phong caûnh Döông Soùc laø soá moät Queá Laâm”. Laàn khaùc, khi thaêm Queá Laâm, Baùc ñaõ ñeå laïi löu buùt: “Queá Laâm phong caûnh giaùp thieân haï/ Nhö thi trung hoïa, hoïa trung thi!”.
933
Laù thö töø tröôøng Y Trung Queá Laâm, ngaøy 30 thaùng 5 naêm 2004 Kính thöa caùc baïn, Thay maët toaøn theå thaày troø tröôøng Trung hoïc soá 1 Queá Laâm1, toâi xin göûi tôùi caùc thaønh vieân trong ñoaøn ñaïi bieåu tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, naêm ngoaùi sang thaêm Queá Laâm, lôøi thaêm hoûi chaân thaønh nhaát. Thaùng 10 naêm ngoaùi, khi caùc baïn ñeán thaêm Y Trung thì toâi laïi ñi coâng taùc xa. Thaät ñaùng tieác! Sau khi trôû veà, nghe baùo caùo laïi vaø ñöôïc coâ giaùo Lö Myõ Nieäm keå chuyeän, toâi raát phaán khôûi. Ngaøy thaùng troâi qua, caùc baïn coù dòp veà thaêm laïi nôi ngaøy treû ñaõ soáng vaø hoïc taäp, nhôù laïi caûnh xöa. Ñoù cuõng laø moät haïnh phuùc trong ñôøi ngöôøi. Hoài ñoù, toâi ñang hoïc trung hoïc taïi Queá Laâm, cuõng nhieàu laàn ñöôïc döï lieân hoan vaên ngheä vôùi caùc baïn hoïc sinh Vieät Nam, cuõng bieåu dieãn nhöõng baøi haùt Vieät Nam: “Vieät Nam, Trung Hoa nuùi lieàn nuùi, soâng lieàn soâng… Nhaân daân ta ca muoân naêm, Hoà Chí Minh, Mao Traïch Ñoâng!”, “Ñaây Cöûu Long huøng traùng, ñaây Tröôøng Sôn vinh quang! Thuùc giuïc loøng ta xung phong ñi gieát thuø, vai saùt vai chung moät boùng côø”. Nhöõng baøi haùt ñoù tôùi nay toâi vaãn nhôù. Ba chuïc naêm ñaõ troâi qua, hai nöôùc Trung – Vieät ñaõ coù nhieàu thay ñoåi. Kinh teá phaùt trieån, nöôùc nhaø oån ñònh, nhaân daân côm no,
1
Ñoâi neùt veà Y Trung: Thaønh laäp naêm 1937, laø tröôøng tö thuïc ôû Giang Toâ. Naêm 1938, chuyeån veà Queá Laâm vaø baøn giao cho chính phuû Quoác Daân Ñaûng. Naêm 1950, ñoåi teân laø tröôøng Trung hoïc soá 1 Queá Laâm. Töø naêm 1950 ñeán nay ñaõ ñaøo taïo haøng traêm ngaøn hoïc sinh. Thaùng 12-2002, tröôøng chuyeån veà ñòa ñieåm môùi treân ñaïi loä Ly Giang. Hieän nay coù 51 lôùp, vôùi 150 giaùo vieân (2 giaùo vieân nhaân daân). Löu löôïng hoïc sinh moãi naêm laø 2000 em.
934
aùo aám, ñôøi soáng ñöôïc naâng cao, tình höõu nghò giöõa nhaân daân hai nöôùc ngaøy caøng phaùt trieån. Nghe coâ Nieäm keå, nhieàu ngöôøi trong soá caùc baïn hoài ñoù, nay ñaõ trôû thaønh nhöõng caùn boä cao caáp, nhöõng nhaân vaät thaønh ñaït trong caùc ngaønh kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, phaùt huy vai troø trong xaây döïng ñaát nöôùc. Ñoái vôùi lôùp hoïc sinh naøy, tröôøng Trung hoïc soá 1 Queá Laâm vaø thaønh phoá Queá Laâm cuõng caûm thaáy vinh döï vaø töï haøo. Toâi cho raèng, phaûi cuøng nhau giöõ gìn tình höõu nghò voán coù, phaùt trieån quan heä môùi, taêng cöôøng giao löu vaø hôïp taùc nhieàu hôn nöõa. Ñoù chính laø nguyeän voïng vaø traùch nhieäm cuûa theá heä chuùng ta! Veà maët naøy, coù nhieàu vieäc coù theå trieån khai. - Thöù nhaát, coù theå phoái hôïp toå chöùc tham quan du lòch. Hoan ngheânh caùc baïn coù yù ñònh toå chöùc caùc ñoaøn thaày , coâ giaùo vaø cöïu hoïc sinh Nguyeãn Vaên Troãi veà thaêm laïi Queá Laâm. Chuùng toâi cuõng seõ choïn thôøi gian thích hôïp, sang thaêm caûnh ñeïp Haï Long vaø caùc ñieåm du lòch cuûa Vieät Nam; keát hôïp khaûo saùt, hoïc taäp kinh nghieäm giaùo duïc cuûa caùc baïn. - Thöù hai, neáu caùc baïn coù vieát nhöõng hoài öùc veà Queá Laâm, coù theå cho chuùng toâi xin laøm tö lieäu, ñeå boå sung theâm veà truyeàn thoáng cuûa nhaø tröôøng. - Thöù ba, nhôø caùc baïn ñöùng ra laøm moâi giôùi, tìm moät tröôøng Trung hoïc phoå thoâng cuûa Vieät Nam, keát nghóa vôùi tröôøng chuùng toâi, hoïc sinh hai tröôøng coù theå trieån khai hoaït ñoäng höõu haûo. - Boán laø, trong tröôøng chuùng toâi coù môû lôùp hoïc boài döôõng tieáng Haùn cho hoïc sinh Vieät Nam sang hoïc, tieáp tuïc phuïc vuï cho söï phaùt trieån cuûa hai nöôùc sau naøy. Coù maáy yù töôûng muoán trao ñoåi vôùi caùc baïn. Coù noäi dung naøo coù theå hôïp taùc, mong caùc baïn cho yù kieán. Moät laàn nöõa caûm ôn caùc baïn ñaõ ñeán thaêm. Mong thö caùc baïn. Xin chuùc vui khoûe, vaïn söï nhö yù! Löu Ñaøo – Hieäu tröôûng Trung hoïc soá 1 Queá Laâm, Quaûng Taây, Trung Quoác.
935
“Ngoaïi giao nhaân daân” möøng 50 naêm chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû PHAÏM HOAØNG HÖNG * Hoïc sinh khoùa 6
Ñaõ töø laâu, thaày, coâ giaùo vaø cöïu hoïc sinh hai tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam Lö Sôn - Queá Laâm (1953-57) vaø Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi (1965-1970), sinh soáng taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh, ñaõ coù nhöõng quan heä maät thieát. Thaùng 5 naêm 2004, Ban Lieân laïc hai tröôøng cuøng toå chöùc hoïp maët “Kyû nieäm 50 naêm Chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû vaø Cuøng nhau nhôù veà Queá Laâm thaân yeâu”. Töø sôùm chuû nhaät, 16 thaùng 5, thaày troø taäp trung veà Nhaø Vaên hoùa höõu nghò thaønh phoá, khoâng xa Dinh Ñoäc Laäp. Chuùng toâi gaëp maët ñoâng ñuû caùc theá heä thaày troø hai tröôøng cuøng caùc cöïu chieán binh töøng tham gia chieán dòch Ñieän Bieân Phuû, 50 naêm tröôùc. Giaùo vieân tröôøng ta tôùi döï coù coâ Phaïm Thò Thuïc vaø caùc thaày Nguyeãn Ñoã, thaày Hoaøng Vaên, thaày Mai Duy Voïng, thaày Phaïm Ñình Troïng, chò Phan Thò Quyeân. Thaày troø laâu
* Giaùm ñoác Trung taâm giaùm ñònh Haûi quan, TCHQ.
936
ngaøy môùi gaëp nhau, tay baét maët möøng, trao nhau bao kyû nieäm xen laãn nieàm vui, noãi buoàn. Caùch nay gaàn boán, naêm chuïc naêm, coù moät thôøi, thaày troø hai tröôøng ñaõ töøng taù tuùc ôû thaønh phoá Queá Laâm - maûnh ñaát nghóa tình thuoäc tænh Quaûng Taây, ñöôïc nhaân daân Trung Quoác yeâu thöông, ñuøm boïc. Ngaøy ñoù, tuy Baïn coøn nhieàu khoù khaên, nhöng vì Vieät Nam maø chuùng toâi ñaõ ñöôïc soáng vaø hoïc taäp trong ñieàu kieän toát nhaát. Ngay taïi tieàn saûnh, Ban toå chöùc ñaõ chuaån bò moät trieån laõnh aûnh veà quan heä höõu nghò cuûa nhaân daân hai nöôùc, hình aûnh Baùc Hoà, Baùc Mao vaø caùc ñoàng chí laõnh ñaïo; cuøng hoaït ñoäng cuûa thaày troø hai tröôøng veà thaêm laïi Queá Laâm. Trong phaàn hoïp maët giao löu, chuùng toâi töï giôùi thieäu veà tröôøng mình vaø cuøng haùt nhöõng baøi ca truyeàn thoáng. Daãn chöông trình do hai anh em Khaùng Chieán, Kieán Quoác, cöïu hoïc sinh cuûa tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam vaø Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, ñaûm nhieäm. Ñuùng 10 giôø 30 phuùt, nöõ ñoàng chí Cao Ñöùc Khaû, Toång laõnh söï nöôùc Coäng hoøa Nhaân daân Trung Hoa, cuøng caùc caùn boä laõnh söï Trung Quoác tieán vaøo hoäi tröôøng trong söï chaøo ñoùn thaân tình. Treân daõy baøn ñaïi bieåu, cöïu thieáu sinh quaân Nguyeãn Thieän Nhaân ngoài caïnh Toång laõnh söï cuøng thaày Nguyeãn Xuaân Taûo, thaày Nguyeãn Ñoã, chò Phan Thò Quyeân, cöïu chieán binh Leâ Troïng Nghóa, caùc vò khaùch Trung Quoác vaø ñaïi dieän Hoäi Höõu nghò Vieät-Trung. Caû hoäi tröôøng daønh moät phuùt töôûng nhôù ñeán caùc Anh huøng, lieät só vaø nhöõng thaày troø ñaõ maát. Thaày Nguyeãn Xuaân Taûo, nguyeân hieäu phoù tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam, baèng baøi dieãn vaên ngaén goïn ñaõ noùi leân chieán thaéng vó ñaïi “löøng laãy Ñieän Bieân, chaán ñoäng ñòa caàu” cuûa daân toäc ta, gaén lieàn vôùi söï giuùp ñôõ cuûa baàu baïn quoác teá, trong ñoù coù söï giuùp ñôõ chí tình cuûa nhaân daân Trung Quoác anh em. Ñaùp laïi, Toång laõnh söï Cao Ñöùc 937
Khaû vôùi khaû naêng dieãn ñaït thaønh thaïo baèng tieáng Vieät, ñaõ nhaéc laïi lòch söû quan heä giöõa Ñaûng, Chính phuû vaø nhaân daân hai nöôùc, tình caûm thaân thieát giöõa Baùc Mao vaø Baùc Hoà, cuøng nhöõng ñoùng goùp cuûa nhaân daân Trung Quoác vôùi caùch maïng Vieät Nam. Toång laõnh söï noùi: “Toâi thaät söï caûm ñoäng khi ñöôïc gaëp nhöõng ngöôøi baïn Vieät Nam, ñaõ töø laâu, töøng soáng vaø hoïc taäp ôû Trung Quoác, vaãn coi Trung Quoác laø queâ höông thöù hai cuûa mình”. Khi Toång laõnh söï vöøa döøng lôøi, toaøn theå hoäi tröôøng cuøng caát cao lôøi ca “Vieät nam, Trung Hoa, nuùi lieàn nuùi, soâng lieàn soâng…” Ñaïi taù Leâ Troïng Nghóa, nguyeân cuïc tröôûng Cuïc Quaân baùo trong Chieán dòch Ñieän Bieân Phuû, ñöôïc giôùi thieäu leân phaùt bieåu. Ñaõ 84 tuoåi nhöng oâng vaãn nhôù nhö in kæ nieäm nhöõng ngaøy ñi chieán dòch vaø cuøng laøm vieäc vôùi caùc coá vaán quaân söï Trung Quoác. “Caùc ñoàng chí coá vaán ñaõ cuøng chuùng toâi ra maët traän ngay töø khi chieán dòch môùi môû. Anh em cuøng nhòn ñoùi, nhòn khaùt, daõi naéng, daàm möa. Ngay taïi maët traän, ñoàng chí Phuøng Ñaïi Baûo, moät caùn boä trong ñoaøn, ñaõ anh duõng hy sinh …” Laø moät phuï huynh hoïc sinh, oâng ñaõ noùi leân lôøi caûm ôn thaày, coâ tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi cuøng thaønh phoá Queá Laâm, moät thôøi ñaõ nuoâi daïy, ñuøm boïc hai con trai oâng. Trong khi caû hoäi tröôøng cuøng haùt lieân khuùc “Haønh quaân xa” vaø “Qua mieàn Taây Baéc”, hai thaày giaùo Nguyeãn Xuaân Taûo vaø Nguyeãn Ñoã leân taëng huy hieäu “Chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû” cho caùc caùn boä Toång laõnh söï Trung Quoác, cho cöïu chieán binh Leâ Troïng Nghóa vaø chò Phan Thò Quyeân. Tieáp theo, ñaïi taù, tieán só Nguyeãn Phuïc Quoác, Phoù giaùm ñoác Beänh vieän Trung öông quaân ñoäi 175, thay maët cöïu hoïc sinh Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi phaùt bieåu: “Theá heä sau Ñieän Bieân chuùng toâi ñaõ keá tuïc xöùng ñaùng truyeàn thoáng cha anh, ñöôïc tröïc tieáp tham gia, goùp phaàn vaøo thaéng lôïi cuûa 938
Chieán dòch Hoà Chí Minh 1975 vaø xaây döïng, baûo veä Toå quoác”. Vui hôn, khi anh keát thuùc baèng caâu chuùc tieáng Hoa: “Ching then uaû maán chu næ maán saân thæ chen khang!”, laøm caû hoäi tröôøng, nhaát laø caùc baïn Trung Quoác thuù vò, voã tay hoan hyû. Ngheä só öu tuù Maêng Thò Hoäi, cöïu hoïc sinh mieàn Nam, thay maët caùc tröôøng Nguyeãn Vaên Beù, Voõ Thò Saùu, Daân toäc trung öông leân haùt taëng baøi “Hoa Moäc mieân”. Vôùi chaát gioïng trong saùng ñöôïc ñeäm baèng ngoùn ñaøn ac-cooùc ñieâu luyeän cuûa ngheä só Nguyeãn Aùi Thònh, baøi haùt nhö vuùt leân treân khoâng, bay boång, ngôïi ca moái tình höõu nghò Vieät-Hoa. Thay maët cho tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, ñaïi taù, baùc só Vaên Coâng Phöôùc leân haùt baøi “Beá Vaên Ñaøn soáng maõi!” vaø “Cuoäc soáng ôi, Ta meán yeâu Ngöôøi!”. Truyeàn thoáng vaên ngheä ñöôïc khôûi ñoäng, caùc “dieãn vieân” lieân tuïc leân “ñaùnh chieám ñaøi phaùt thanh”(!). Ñaëc bieät, Toång laõnh söï Cao Ñöùc Khaû ñaõ leân haùt baøi “Ñöôøng chuùng ta ñi” cuûa nhaïc só Huy Du. Khoâng khí giao löu ñaày tình thaân aùi, khoâng phaân bieät chuû, khaùch; phoù chuû tòch Nguyeãn Thieän Nhaân vaø Toång laõnh söï Cao Ñöùc Khaû cuøng anh chò em vöøa haùt “Keát ñoaøn” vöøa noái nhau thaønh moät voøng lôùn ñi khaép hoäi tröôøng. Nhaân ngaøy leã lôùn cuûa daân toäc, chuùng toâi ñaõ cuøng nhau laøm “ngoaïi giao nhaân daân” nhö theá ñoù! P.H.H
939
Tröôøng ta ñaõ ôû “Quaù Töû Sôn” MAÏNH HAØ thöïc hieän
Ngaøy ôû Queá Laâm, thaày troø ta cöù quen goïi “khu tröôøng cuõ” laø Y Trung1, coøn “khu tröôøng môùi” laø Phong Khaåu. Nhöng thöïc teá, ñòa baøn “khu tröôøng môùi” ñöôïc goïi laø gì? Ñaây laø moät chuyeän vui môùi phaùt hieän. Thaùng 6 naêm 2004, ôû Haø Noäi vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh coù hoäi thaûo quoác teá veà giaùo duïc maø khaùch môøi laø caùc tröôøng ñaïi hoïc ôû Quaûng Taây. Hôn boán chuïc giaùo sö, caùn boä quaûn lí sang Vieät Nam, trong ñoù coù naêm caùn boä cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây. Maáy naêm nay, tröôøng ta ñaõ coù quan heä maät thieát vôùi tröôøng Sö phaïm Quaûng Taây, neân khi bieát khaùch vaøo tôùi thaønh phoá Hoà Chí Minh laø Ban Lieân laïc leân lòch ñoùn tieáp. Duø hoäi thaûo ñaõ boá trí lòch kín, nhöng chuùng toâi cuõng saép xeáp tieáp ñoaøn vaøo toái thöù baûy, ôû nhaø haøng Caù Saáu Saøi Goøn. Nhaø haøng môùi môû ôû vuøng queâ ngoaïi oâ, thuoäc quaän 12.
1
Khi goïi “Y Trung” laø ta duøng tieáng phoå thoâng hieän ñaïi, baïn deã bò nhaàm laø “Y hoïc Trung Quoác” vì chöõ “Y” laø soá 1 ñoàng aâm vôùi “Y” laø thaày thuoác. Neân goïi laø “Nhaát Trung” töø Haùn Vieät, hoaëc “Trung hoïc soá 1”.
940
Tröôøng ta coù thaày Phaïm Ñình Troïng vaø caùc baïn Döông Minh, Vaên Coâng Phöôùc, Phan Nam, Kieán Quoác vaø Höõu Haø tham gia tieáp khaùch. Chuùng toâi môøi theâm anh Khaùng Chieán, ñaïi dieän cho lôùp ñaøn anh ôû Lö Sôn, Queá Laâm. Phía baïn coù hieäu phoù Löu Tieán Bình, giaùo sö Töø Ñöùc Cöôøng, tröôûng phoøng Quan heä quoác teá Sôû Giaùo duïc Quaûng Taây Döông Linh, giaùm ñoác nhaø xuaát baûn Vöông Tieán Chu vaø Taàn Hieåu Khieát. Thöïc ñôn hoâm ñoù raát ñaëc bieät, taát caû caùc moùn ñöôïc cheá bieán töø thòt caù saáu. Höông vò laï naøy laøm cho caùc baïn thuù vò. Khi nghe Höõu Haø giaûi thích: “AÊn thòt caù saáu nhöng laïi… ñeïp, chöù khoâng bò… xaáu!” laøm caùc baïn cöôøi oà. Thaày Troïng vaø anh Chieán coù dòp taùi söû duïng tieáng Trung, ñaõ maáy chuïc naêm nay ít duøng. Cuoäc giao löu vôùi caùc baïn Trung Quoác thaät vui veû. Coù chuùt men, chuùng toâi cuøng nhau haùt laïi nhöõng baøi haùt cuûa maáy chuïc naêm tröôùc, rieâng Vaên Coâng Phöôùc coù dòp ñeå theå hieän gioïng ca opera cuûa mình qua baøi “Hoa Moäc mieân”. Anh em coù cuoäc chuyeän troø thaân maät vôùi Taàn Hieåu Khieát, nöõ phieân dòch cuûa ñoaøn. Em hoïc tieáng Vieät ôû Nam Ninh, sau ñoù sang Vieät Nam thöïc taäp moät naêm, taïi Ñaïi hoïc Sö phaïm Ngoaïi ngöõ. Khieát noùi tieáng Vieät löu loaùt, theo gioïng Haø Noäi. Khi nghe chuùng toâi keå laïi chuyeän nhöõng ngaøy ôû Queá Laâm, thôøi gian 1967, 1968, Khieát baûo: “Luùc ñoù em coøn ôû ñaâu, chöa coù treân ñôøi…” - Xin loãi, theá em…? – Phöôùc teá nhò hoûi. - Daï, em sinh naêm 1978… Leõ ra phaûi goïi caùc anh laø chuù môùi phaûi… - Thoâi, goïi caùc chuù laø “anh” cho noù treû. – Döông Minh hoùm hænh, nhaùy maét cöôøi. - Thaät ra khi caùc anh göûi thö sang noùi ñaõ ôû Phong Khaåu, em doø maõi, xem caû baûn ñoà maø khoâng thaáy ñòa danh Phong Khaåu. Boá meï em coâng taùc taïi tröôøng Laâm nghieäp. Ngaøy coøn 941
beù, em cöù nghe ngöôøi ta noùi gaàn ñaây coù tröôøng Vieät Nam maø em khoâng hieåu vì sao. Thaät ra, tröôøng Laâm nghieäp Queá Laâm naèm treân con ñöôøng töø caàu Giaûi Phoùng veà tröôøng Kyõ thuaät Haøng khoâng2, chæ caùch khoaûng hai caây soá. Vaäy laø khu vöïc em ñaõ soáng raát gaàn vôùi khu tröôøng Troãi. Vuøng ñoù khoâng goïi laø Phong Khaåu maø goïi laø Quaù Töû Sôn. - Sao laïi goïi vaäy? - Quaù coù nghóa laø “treo”, Töû laø “con”, Sôn laø “nuùi”. Cuõng chaû hieåu vì sao trong daân gian laïi ñaët caùi teân naøy. - Vaäy maø laâu nay thaày troø boïn anh cöù goïi ñòa baøn naøy laø Phong Khaåu, Cöûa Gioù. Coøn nhôù, ôû khu vöïc naøy vaøo muøa ñoâng, chæ caàn ñöùng ôû saân tröôøng cuõng coù theå nghe thaáy tieáng rít cuûa gioù thoåi qua khe nuùi. Nghe tieáng gioù rít, coù caûm giaùc nhö laïnh hôn. Muøa ñoâng ñaàu naêm 1968, tieát trôøi Queá Laâm khaùc thöôøng. Moät buoåi saùng, thöùc daäy thì thaáy tuyeát rôi traéng nuùi. Vaäy ra ñoù laø Quaù Töû Sôn, Quaù Töû Sôn… Caù Saáu Hoa Caø, 26-6-2004 M.H
2
Nay, tröôøng Ñaïi hoïc Kyõ thuaät Haøng khoâng ñoùng treân khuoân vieân tröôøng ta. Naêm 2004, ñoaøn tieàn traïm ñaõ veà ñaây thaêm laïi tröôøng cuõ.
942
Hai vò khaùch quyù Queá Laâm vôùi chuyeán ñi xuyeân Vieät ÑAÄU THANH CHAÂU Hoïc sinh khoùa 7
Giöõa thaùng gieâng naêm 2005, Ban Lieân laïc baùo tin thaày Ñoã Kieám Tuyeân vaø cöïu hoïc sinh Y Trung Cao Caåm Quyø ñeán Haø Noäi. Anh Cao coù nguyeän voïng tôùi thaêm Chính uyû nhöng tieác laø chöa ñöôïc gaëp. Tuy vaäy anh Leâ Bình vaø Quoác Khaùnh ñaõ thay maët thaày, troø tröôøng ta ñoùn tieáp chu ñaùo. Caùc vò khaùch ñöôïc ñöa ñi thaêm Haø Noäi vaø aên moät böõa côm Vieät Nam. Trong caùi laïnh thaáu xöông, beân li röôïu noàng, chuû, khaùch cuøng nhaéc laïi kæ nieäm cuûa nhöõng ngaøy soáng vaø hoïc taäp ôû Y Trung. Söï ñuøm boïc cuûa nhaân daân Queá Laâm, cuûa thaày troø tröôøng Y Trung trong nhöõng ngaøy Ñaïi caùch maïng Vaên hoaù ñaày khoù khaên, khoâng phai nhaït trong taâm trí nhöõng caäu beù Vieät Nam khoaùc aùo lính. Chieàu hoâm ñoù, hai vò khaùch ñöôïc anh Leâ Bình tieãn ra ga leân taàu vaøo Nam. Anh Bình coøn noái maùy baùo cho hoäi Troãi ôû Ñaø Naüng tieáp ñoùn. Tröa chuû nhaät, 16 thaùng gieâng, vöøa xuoáng xe ôû Non Nöôùc, hai anh ñaõ ñöôïc anh Huyønh Höõu Duõng (khoùa 4) vaø baïn Nguyeãn Phuùc Hoïc (khoùa 7) ra ñoùn vaø ñöa ñi thaêm thaønh phoá bieån mieàn Trung. Ñeâm ñoù taïi nhaø haøng Faifo, caïnh ga Ñaø Naüng, anh Voõ Minh AÁn (tröôûng Ban Lieân laïc mieàn Trung) ñaõ chuû trì böõa tieäc vôùi söï coù maët cuûa hôn chuïc anh em Troãi. Anh Ñoã, anh Cao caûm ñoäng tröôùc söï ñoùn tieáp thònh tình cuûa caùc baïn tröôøng Troãi vaø raát ngaïc nhieân khi thaáy caùc baïn coøn thuoäc 943
nhieàu baøi haùt caùch maïng Trung Quoác. Saùng hoâm sau, caùc anh laøm vieäc vôùi Ñaïi hoïc daân laäp Duy Taân roài leân taàu vaøo thaønh phoá Hoà Chí Minh. Sôùm 18 thaùng gieâng, anh Khaùng Chieán cuøng Ban Lieân laïc phía Nam ñoùn hai anh ôû ga Hoaø Höng. Khaùch ñöôïc môøi ñi aên saùng roài anh Phan Nam ñöa ñi thaêm thaønh phoá. Tröa hoâm ñoù, Ban Lieân laïc môøi côm taïi An Loäc Quaùn, ven nhaùnh soâng Saøi
Ñaø Naüng ñoùn khaùch quyù.
Goøn. Taïi ñaây, chuùng toâi ñaõ phaùt hieän ra Cao Caåm Quyø chính laø “Cao Tö leänh” ngaøy naøo, nay ñang laø giaùm ñoác moät coâng ty döôïc phaåm ôû Phaät Sôn (Quaûng Ñoâng). Anh Cao laëng ñi khi nghe chuùng toâi nhaéc ñeán teân nhieàu thaày, baïn ôû Y Trung, ngöôøi coøn keû maát. Ñaëc bieät khoù coù theå töôûng töôïng noåi “daân Queá Laâm” sau gaàn 40 naêm coù theå gaëp nhau taïi maûnh ñaát phöông Nam xa xoâi naøy! Nhôù ngaøy naøo, caû hoïc sinh tröôøng Troãi vaø hoïc sinh Y Trung coøn höøng höïc ca vang: “Vuøng leân nhaân daân mieàn Nam anh huøng…”. Vaäy maø giôø ñaây baïn ñöôïc cuøng chuùng ta ngoài ñaây – giöõa Saøi Goøn giaûi phoùng troøn 30 naêm! 944
Hoâm sau, anh Phan Nam nhaän nhieäm vuï ñöa khaùch ñi thaêm Caên cöù caùch maïng Cuû Chi. Baïn ñöôïc chui xuoáng loøng ñaát thaêm heä thoáng haàm haøo cuûa quaân daân Cuû Chi, ñöôïc aên nhöõng mieáng saén ñeå nhôù nhöõng ngaøy gian khoù vaø baén thöû suùng tieåu lieân AK-47, AR-15. “So vôùi “Ñòa ñaïo chieán” thôøi khaùng Nhaät cuûa chuùng toâi thì heä thoáng haàm haøo cuûa Cuû Chi hôn nhieàu” - anh Cao phaùt bieåu. Töø Cuû Chi veà, khaùch ñöôïc ñöa ñeán thaêm xí nghieäp may xuaát khaåu cuûa anh Phuøng Duy Höng - lính Troãi khoùa 5. Khi vaøo ñeán Saøi Goøn, anh Cao nhaéc ngay ñeán thaày Hoàng Tuyeán vaø coù nguyeän voïng ñeán thaêm. Saùng 20 thaùng gieâng, Ban Lieân laïc ñoùn thaày Troïng cuøng ñi Vuõng Taøu vôùi hai vò khaùch. Doïc ñöôøng caùc anh ñaõ taän maét chöùng kieán söï ñoåi thay trong ñôøi soáng kinh teá, xaõ hoäi cuûa nhaân daân mieàn Nam. Sau khi tham quan thaønh phoá daàu khí, chi hoäi tröôøng Troãi ôû Vuõng Taøu ñaõ chieâu ñaõi möøng hoäi ngoä. Gaëp nhau tay baét maët möøng, chuû, khaùch cuøng naâng li chuùc möøng söùc khoûe vaø söï thaønh ñaït. Anh Cao nhaéc laïi nhieàu kæ nieäm vôùi thaày Hoàng Tuyeán trong nhöõng ñeâm lieân hoan vaên ngheä vaø cao höùng haùt caû baøi “Sinh ra trong khoùi löûa…”. Chieàu hoâm ñoù, hai anh coøn vaøo thaêm chò Quyeân. Taïi ñaây chuùng toâi ñöôïc chò keå laïi kæ nieäm trong chuyeán thaêm Trung Quoác thaùng 9 naêm 1969. Chò ñöôïc gaëp Baùc Mao, Thuû töôùng Chu Aân Lai vaø caû Nguyeân soaùi Laâm Böu, sau ñoù ñöôïc veà thaêm queâ höông Mao Chuû tòch ôû Hoà Nam cuøng nhöõng di tích vaên hoaù, lòch söû. Chieàu 21, Ban Lieân laïc môøi hai anh ñeán döï leã khai tröông trieån laõm “55 naêm quan heä ngoaïi giao Vieät-Trung” taïi Nhaø vaên hoaù Thanh nieân. Toång laõnh söï Cao Ñöùc Khaû ñaõ chuïp aûnh cuøng ñoaøn. Buoåi toái, Ban Lieân laïc phía Nam chieâu ñaõi taïi nhaø haøng Haø Nam. Ñeán chia tay hai khaùch quyù coù caùc anh Döông Minh, , Xuaân Minh, Tuaán Sôn, Chí Quang, Buøi Yeán Trình, Traàn Phaïm Tuøng, Thanh Minh, Buøi Duõng Soâ, Vaên Coâng Phöôùc 945
(khoùa 4), Phan Nam, Kieán Quoác, Coâng Tröôøng, Kha Tö Xoâ, Ñoâng Nhaân, Duy Höng (khoùa 5) cuøng caùc baïn Hoaø Bình, Ñaäu Thanh Chaâu, Höõu Haø, Tröôøng Giang, Ñình Nghóa (khoùa 7), Höõu Nghò, Hoà Baù Ñaït (khoùa 8). Nhöõng ngaøy naøy thaày Troïng luoân coù maët tieáp khaùch. Thaät caûm ñoäng khi hai vò khaùch thaáy anh Chænh Huaán choáng naïng töø cöûa böôùc vaøo. Anh Cao chaïy ra oâm anh Huaán vaøo loøng. Cao Caåm Quyø ñaõ chuaån bò tröôùc moät baøi phaùt bieåu nhöng ñeå ñôõ maát thôøi gian anh ñaõ nhôø thaày Troïng dòch tröïc tieáp. Caû baøn tieäc xuùc ñoäng nghe taâm tö cuûa anh. Sau ñoù laø nhöõng laàn naâng li “kan paây”1 chuùc cho tình höõu nghò, tình ñoaøn keát vaø tình caûm xöa maõi maõi khoâng phai, roài nhöõng ñieäu haùt, caâu hoø. “Cao Tö leänh” xin ñôn ca baøi “Vieät Nam, Trung Hoa nuùi lieàn nuùi, soâng lieàn soâng…” treân neàn nhaïc ac-cooùc cuûa ngheä só Nguyeãn Aùi Thònh. Coù theå noùi trong ñeâm lieân hoan chia tay taát caû nhöõng baøi haùt Vieät-Trung-Xoâ maø chuùng toâi coøn thuoäc ñeàu ñöôïc trình dieãn moät caùch hoàn nhieân, voâ tö nhö ngaøy coøn laø hoïc sinh ôû Queá Laâm. Thaày Ñoã Kieám Tuyeân coøn ñoïc caû thô cuûa Maiakoápxky baèng tieáng Nga. Thuù vò nhaát laø Höõu Haø cuøng caùc baïn khoùa 7 haùt vang ñieäu hoø keùo thuyeàn treân soâng Ly, baøi ñöôïc thaày Troïng daïy caùch ñaây ñaõ 38 naêm: “Xiaûo xueùsheøng... na maø hoââ huaày, laûi ji geøgeø... na maø hoââ huaày”2. Ñeâm ñaõ khuya maø chuû, khaùch chöa muoán chia tay, nhöng vì saùng mai caùc anh coøn ñi xa neân cuoäc vui phaûi döøng. Vaäy maø daèng dai maõi hôn moät tieáng sau môùi döùt. Chuùng toâi chia laøm hai caùnh, hoïc troø caáp II ñeán vui vôùi thaày Troïng, coøn hai vò khaùch taït qua thaêm gia ñình anh Döông Minh.
1 2
Caïn cheùn! Tieåu hoïc sinh... haùt laïi laàn nöõa!
946
Cuøng nhau haùt nhöõng baøi haùt truyeàn thoáng Vieät Nam, Trung Quoác.
Sôùm hoâm sau chuùng toâi tieãn anh Cao ñi Quaûng Chaâu, coøn thaày Ñoã bay ra Haø Noäi. Naém chaët tay nhau taïi saân ga, heïn ngaøy taùi ngoä. Tröa chuû nhaät, 23 thaùng gieâng, töø trong Nam chuùng toâi bieát tin thaày Ñoã Kieám Tuyeân ñaõ ñöôïc caùc anh Quoác Khaùnh, Leâ Bình ñoùn ñeán thaêm baùc Quyønh taïi 16A Lyù Nam Ñeá. Vaäy laø anh Cao vaø thaày Ñoã ñaõ coù moät chuyeán Xuyeân Vieät tuyeät vôøi trong söï ñoùn tieáp noàng nhieät cuûa thaày, troø tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi! Ñ.T.C
947
Nguoàn goác caùi teân “Cao Tö Leänh” KIEÁN QUOÁC
Suoát doïc ñöôøng ñi Vuõng Taøu thaêm thaày Hoàng Tuyeán vaø caùc baïn Troãi, ngoài treân xe, chuùng toâi keå laïi nhieàu kæ nieäm xöa vaø haùt vang nhöõng baøi ca caùch maïng Vieät-Trung-Xoâ. Khi nhaéc laïi chuyeän vì sao Cao Caåm Quyø coù caùi teân “Cao Tö leänh”, moïi ngöôøi cöôøi chaûy nöôùc maét. … Ngaøy ñoù, muøa ñoâng khaéc nghieät vôùi dòch vieâm maøng naõo vöøa ñi qua, thôøi tieát ñaõ baét ñaàu aám daàn. Moät sôùm chuû nhaät, Cao coù vieäc ñi voøng ra phía coång sau, Cao Caåm Quyø (aûnh chuïp naêm 1967). gaàn bôø soâng Tieåu Ñoâng Giang, thì gaëp moät nhoùm hoïc sinh Vieät Nam. Vöøa thaáy anh caùc baïn Vieät möøng rôõ, goïi to: “Anh Cao! Anh Cao!...” nhöng do ngoân ngöõ baát ñoàng maø khoâng theå dieãn taû thaønh lôøi. Tuy nhieân khi nhìn nhöõng caùnh tay chæ leân hoác ñaù treân daõy nuùi Xuyeân Sôn phía sau tröôøng thì anh hieåu, hoï muoán tìm ñöôøng leo leân hang ñaù. Vaäy laø caû nhoùm theo sau anh. Ñöôøng khaù doác, anh em vaïch lau laùch môû ñöôøng leân nuùi. Doïc ñöôøng coù nhöõng buïi sim, buïi gai caøo raùch caû chaân, 948
tay nhöng khoâng caûn ñöôïc söùc treû. Nöûa tieáng sau leân ñeán nôi thì thaáy coù moät khoaûng roäng vaøi traêm meùt vuoâng naèm goïn trong loøng hang, coøn caùi hang thì nhö coù baøn tay cuûa ai ñaõ ñeõo ñuïc xuyeân töø beân naøy sang beân kia nuùi. Gioù hun huùt thoåi qua hang laøm khoâ ñi moà hoâi sau löng aùo. Vaêng vaúng aâm thanh u u traàm boång, aáy laø ñieäu saùo gioù luøa qua caùc khe, hoác taïo thaønh. Töø treân cao coù theå nhìn thaáy toaøn caûnh thaønh phoá Queá Laâm traûi doïc theo ñoâi bôø Ly Giang, coøn Tieåu Ñoâng Giang thì löôïn ngay döôùi chaân Xuyeân Sôn. Töø cöûa hang phía baéc coù theå thaáy toaøn caûnh khu tröôøng Y Trung vaø hoïc sinh tröôøng Troãi, ngöôøi beù baèng caùi taêm, ñang ñaù boùng treân saân vaän ñoäng. Ai cuõng vui söôùng khi chinh phuïc ñöôïc ñænh cao vaø phaùt hieän ra nhieàu ñieàu môùi laï. Sau chuyeán leo nuùi, Cao trôû thaønh baïn thaân cuûa caû nhoùm. Naêm 1966, Cao Caåm Quyø môùi 17 tuoåi, laø hoïc sinh khoaù 66 cuûa tröôøng Trung hoïc soá 1 Queá Laâm. Caùch maïng Vaên hoaù, vieäc hoïc haønh taïm döøng, nhieàu ngöôøi trôû thaønh nhöõng tieåu töôùng Hoàng veä binh. Cuoái naêm aáy, Cao Caåm Quyø ñi Baéc Kinh, döï buoåi Mao Chuû tòch gaëp caùc Hoàng veä binh, trôû veà thì nghe tin coù moät tröôøng Vieät Nam sang Queá Laâm. Luùc ñaàu, Cao chöa bieát ñaây laø tröôøng Thieáu sinh quaân, toaøn laø con em caùn boä trung, cao caáp Vieät Nam vaø ôû ngay tröôøng cuûa mình. Sau ñoù, anh ñöôïc Ban giaùm hieäu tröôøng Y Trung giao nhieäm vuï laøm lieân laïc vôùi tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Cao coù daùng ngöôøi cao, hôi gaày, treân soáng muõi luoân gaén caëp kính caän, coøn treân caùnh tay luùc naøo cuõng ñeo baêng ñoû Hoàng veä binh. Nhö con thoi, anh qua laïi chuyeån coâng vaên, thö töø giöõa Hieäu tröôûng Linh Haùn Daân vaø Chính uyû Buøi Khaéc Quyønh. Nhieàu khi coù vieäc khaån, boû qua moïi thuû tuïc haønh chính, khoâng caàn thoâng qua vaên phoøng, Cao coù theå gaëp tröïc tieáp baùo caùo coâng vieäc vôùi baùc Quyønh. Anh nhôù ngaøy ñoù baùc raát quyù anh vaø 949
noùi: “Sau naøy heát chieán tranh, ñoàng chí Cao seõ sang thaêm Vieät Nam queâ baùc nheù!”. Caùc baïn hoïc sinh tröôøng Troãi thaáy anh ra, vaøo phoøng laøm vieäc cuûa baùc Quyønh vaø Hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán nhö côm böõa thì ñoaùn giaø ñoaùn non: Chaéc Cao laø chæ huy, vì chæ huy môùi coù theå vaøo phoøng laøm vieäc vôùi thuû tröôûng deã daøng nhö vaäy. Ngay caû caùc thaày, coâ, cöù gaëp anh laø vui veû: “Chaøo ñoàng chí Cao Tö leänh!”. Vöøa nghe anh voäi xua tay, laéc ñaàu: “Khoâng phaûi, khoâng phaûi. Toâi khoâng phaûi laø Tö leänh. Toâi laø hoïc sinh!”. Cao phaûn öùng töø choái thì thaày, troø tröôøng ta caøng nghó caäu laø Tö leänh vaø nghó Cao treû tuoåi maø bieát khieâm toán, laøm ñuùng lôøi Baùc Mao daïy: “Khieâm toán khieán ngöôøi ta tieán boä, kieâu ngaïo khieán ngöôøi ta thuït luøi!”. Treû tuoåi nhö vaäy maø ñaõ laø Tö leänh thì gheâ thaät! Ngöôøi khaùc caån thaän thì nghó: Hay coù ñieàu gì coøn laøm anh ta phaûi giaáu?! Theá roài maëc nhieân, ñoái vôùi caùc baïn Vieät Nam, “Cao Tö leänh” laø caùi teân ñeå goïi, ñeå xöng hoâ suoát nhöõng naêm thaùng tröôøng Troãi ôû Queá Laâm, thaäm chí cho tôùi taän baây giôø. Hoâm roài thaêm thaønh phoá Hoà Chí Minh, Cao Caåm Quyø vaø thaày Ñoã Kieám Tuyeân ñöôïc caùc baïn Troãi môøi tôùi döï ñaùm cöôùi chaùu Lan (con gaùi anh Giaùp Huøng). Trong tieäc, boá coâ daâu ñöùng treân saân khaáu, höùng chí giôùi thieäu: “Gia ñình chuùng toâi raát vinh haïnh ñöôïc ñoùn anh Cao Caåm Quyø, Tö leänh Hoàng veä binh thaønh phoá Queá Laâm, baïn cuõ cuûa thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi caùch ñaây 38 naêm, töø Trung Quoác sang döï…”. Khaùch trong hoäi hoân voã tay raøo raøo vaø thaùn phuïc tình caûm vöôït bieân giôùi quyù baùu ñoù! … Vaäy laø sau gaàn boán chuïc naêm chuùng ta môùi bieát söï thaät cuûa moät caùi teân. Chuyeän haøi höôùc khieán ai cuõng phaûi cöôøi chaûy nöôùc maét! Thaày Troïng gioïng nghieâm tuùc: - ÔÛ tröôøng Troãi coù moät ñaëc ñieåm: moãi hoïc sinh coù moät caùi teân do boá meï ñaët cho, caùi teân naøy seõ ñi theo anh ta suoát caû 950
cuoäc ñôøi. Nhöng moãi ngöôøi coøn coù ít nhaát laø moät (coù khi laø hai, ba…) caùi teân do taäp theå ñaët, döïa vaøo tính tình, phong caùch cuûa anh ta. Ví nhö baïn coù nöôùc da ngaêm ñen thì coù teân “Möïc”, anh naøo hay gaõi ngöùa thì coù teân “Gheû”, neáu beùo uïc òch thì coù teân “Coái”, hay laøm daùng thì coù teân “Gaùi”…vv. Coù teân ñeïp nhöng phaàn nhieàu laø xaáu. Coù ñieàu laø duø xaáu theá naøo hoï cuõng nhaän moät caùch vui veû. Vaø nhöõng caùi teân ñoù cöù dai daúng, ñöôïc goïi sau caùi teân cha meï ñaët, cho tôùi taän baây giôø. Bieät danh “Tö leänh” chính cuõng xuaát phaùt töø söï yeâu meán cuûa caùc baïn hoïc sinh Vieät Nam vôùi Cao Caåm Quyø. Hoâm nay anh haõy chính thöùc nhaän caùi teân ñoù! Hôn nöõa baát cöù chöùc vuï, caáp baäc naøo maø do nhaân daân phong taëng thì ñeàu xöùng ñaùng vaø vinh döï; huoáng gì caùi teân “Tö leänh”! Nghe ñeán ñaây, maáy thaày troø chuùng toâi cöôøi saûng khoaùi, coøn “Cao Tö leänh” thì naém chaët hai tay thaày Troïng, luoân mieäng: “Xia xia Ta cöa! Xia xia Ta cöa!”.1 Chuyeán ñi Vuõng Taøu 20-1-2005 K.Q
1
Caûm ôn ñaïi ca!
951
Vuõng taøu vaø khaùch töø Queá Laâm ñeán1 NGOÂ PHUÙC CHIEÁN Hoïc sinh khoaù 5
Khi nhaän ñöôïc “leänh” cuûa Ban Lieân laïc: Chuaån bò ñoùn “Cao Tö leänh” vaø thaày Ñoã Kieám Tuyeân, anh em Vuõng Taøu ai cuõng xoán xang. Sôùm 20 thaùng gieâng, ñoaøn xuaát phaùt, thaày Troïng ñi cuøng. Doïc ñöôøng cöù nöûa tieáng laø toâi laïi nhaén maùy xem xe ñaõ tôùi ñaâu. 9 giôø 30 phuùt, xe vöøa döøng baùnh, thaày Tuyeán vaø chuùng toâi uøa ra baét tay, oâm hoân nhöõng vò khaùch quyù. Ñuùng laø “Cao Tö leänh” baèng xöông baèng thòt ñaây roài, theá maø maáy chuïc naêm qua ai cuõng nghó anh ñaõ cheát! Anh Cao coá gaéng duøng voán tieáng Vieät hoïc ñöôïc ngaøy naøo hoûi thaêm söùc khoûe thaày Tuyeán vaø khoe: “Em vaãn coøn nhôù nhieàu baøi haùt tieáng Vieät thaày daïy vaø caû Sinh ra trong khoùi löûa… nöõa”. Khoâng ai coù theå nghó raèng seõ coù cuoäc hoäi ngoä baát ngôø vaø chaân tình ñeán vaäy! Thaày Hoàng Tuyeán thay maët chi hoäi ñöa khaùch ñi thaêm thaønh phoá bieån. Ñaây laø Baõi Sau, kia laø Nuùi Nghinh Phong, Baõi Döùa. Ñoaøn döøng laïi chuïp aûnh ôû Baõi Tröôùc roài voøng ra Nuùi Lôùn thaêm Baõi Daâu. “Cao Tö leänh” taám taéc: “Toâi ñi nhieàu nôi treân theá giôùi nhöng hieám nôi naøo coù phong caûnh “sôn thuyû höõu tình” nhö Vuõng Taøu cuûa caùc baïn! Toâi seõ saép xeáp ñöa gia ñình ñeán nghæ taïi ñaây.”
1
Nhaïi teân moät boä phim Trung Quoác “Khaùch töø Nuùi Baêng ñeán”.
952
Ñuùng 11 giôø, chi hoäi Vuõng Taøu chieâu ñaõi khaùch taïi nhaø haøng Lan Röøng. Ñaây laø laàn hoïp maët ñaày ñuû vôùi söï coù maët cuûa thaày Hoàng Tuyeá n vaø boá n baï n Chieán, Laêng, Löông, Ñoaøn cuøng anh Tam (daân Duïc Taøi Hoïc hieäu) Vuõng Taøu ñoùn khaùch. coâng taùc ôû VietxovPetro. Anh em naâng niu trao tay nhau xem nhöõng tö lieäu quyù maø anh Cao löu giöõ ñöôïc suoát boán chuïc naêm qua. Ñoù laø nhöõng taám aûnh ñen traéng veà hoaït ñoäng cuûa thaày, troø ta ôû Y Trung, nhöõng baøi haùt tieáng Vieät cheùp tay vaãn coøn roõ neùt vaø caû 33 trang hoài öùc cuûa Cao Caåm Quyø veà nhöõng naêm thaùng soáng vôùi caùc baïn Vieät Nam. Sau ñoù chuû, khaùch cuøng naâng li möøng hoäi ngoä. Anh Cao caûm ñoäng phaùt bieåu: “Khi ôû Queá Laâm, baùc Quyønh coù noùi sau ngaøy hoaø bình, ñoàng chí Cao neân sang thaêm Vieät Nam. Vaø hoâm nay toâi ñaõ thöïc hieän ñöôïc lôøi baùc daën nhöng tieác laø chöa gaëp ñöôïc baùc. Laàn naøy ñeán Vieät Nam, toâi voâ cuøng caûm ñoäng tröôùc söï ñoùn tieáp nhieät tình cuûa caùc baïn tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi, suoát töø Haø Noäi, Ñaø Naüng cho ñeán Saøi Goøn, Vuõng Taøu. Kæ nieäm naøy maõi khoâng theå queân! Xin chuùc tình höõu nghò Vieät-Trung, tình baïn giöõa hai nhaø tröôøng chuùng ta maõi maõi xanh töôi, ñôøi ñôøi beàn vöõng!”. Thaät laø may sau vaøi laàn noái maùy vôùi Leâ Bình ôû Haø Noäi, chuùng toâi coù ñöôïc soá maùy ñieän thoaïi nhaø baùc Quyønh. Kieán Quoác aán soá, chôø maùy ñoå chuoâng, nghe ñöôïc gioïng baùc Quyønh thì trao maùy cho Cao Caåm Quyø. Cao caûm ñoäng noùi baèng tieáng Vieät: “Chaøo baùc Quyønh! Chaùu laø Cao Caåm Quyø ñaây. Chaùu qua 953
Haø Noäi thì baùc ñi vaéng, hoâm nay ñeán thaêm thaày Hoàng Tuyeán vaø caùc baïn tröôøng ta ôû Vuõng Taøu. Chaùu xin chuùc baùc naêm môùi maïnh khoûe, haïnh phuùc! Dòp sau sang Vieät Nam, chaùu seõ ñeán thaêm baùc.” Coøn thaày Ñoã Kieám Tuyeân, ngöôøi töøng ñeán Y Trung thaêm chuùng ta naêm 1967, thì daën baùc phaûi “baûo troïng” vì tuoåi ñaõ cao, söùc ñaõ yeáu. Baùc Quyønh caùm ôn, chuùc söùc khoûe moïi ngöôøi vaø khoâng queân hoûi thaêm thaày Troïng, thaày Tuyeán. Nhaân dòp naøy Ban Lieân laïc trao taëng chi hoäi Vuõng Taøu kyû nieäm chöông “60 naêm Quaân ñoäi vaø 50 naêm chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû” coù hình aûnh Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân Giaùp. Thaày, troø vui veû haùt vang vaø nhöõng baøi ca truyeàn thoáng hai nöôùc. Duø ñaõ qua gaàn boán chuïc naêm maø Cao vaãn thuoäc loøng lôøi Vieät caùc baøi “Giaûi phoùng mieàn Nam”, “Vì nhaân daân queân mình”, “Laøng toâi”, “Dieät phaùt xít”… vaø caû “Hieäu ca tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi”. Chuùng toâi voã tay höôûng öùng vaø hoaø cuøng gioïng ca cuûa baïn. Vaø, cuoäc vui naøo cuõng phaûi coù luùc döøng, chieàu nay thaày Ñoã vaø anh Cao coù keá hoaïch tôùi thaêm chò Quyeân. Vaäy laø chuùng toâi phaûi xa nhau. Cao Caåm Quyø môøi thaày, troø tröôøng ta neáu coù dòp qua Queá Laâm vaø Quaûng Chaâu thì cöù ñieän thoaïi cho anh, anh raát sung söôùng khi ñöôïc tieáp ñaõi nhöõng “Zueânaûn laûo paángjaåu”2. Anh em Troãi ôû Vuõng Taøu choïn hai con oác lôùn coù veõ sôn maøi hình daøn khoan treân bieån Ñoâng laøm quaø löu nieäm cho khaùch. Xin chuùc caùc baïn “thöôïng loä bình an” vaø heïn ngaøy taùi ngoä! Vuõng Taøu 20-1-2005 N.P.C
2
Baïn cuõ Vieät Nam.
954
Lôøi chia tay cuûa ngöôøi baïn Trung Hoa1 CAO CAÅM QUYØ Cöïu hoïc sinh tröôøng Trung hoïc soá 1 Queá Laâm
Toâi sang Vieät Nam laàn naøy mang theo moät tình caûm ñaëc bieät vôùi nhaân daân Vieät Nam, vôùi caùc thaày, coâ giaùo vaø caùc baïn hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Möôøi ngaøy qua, töø Haø Noäi ñeán Hueá, Ñaø Naüng, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, tôùi ñaâu toâi cuõng ñöôïc ñoùn tieáp aân tình. Toâi maõi ghi trong loøng tình caûm saâu naëng naøy. Laàn naøy, toâi mang ñeán taëng caùc baïn nhöõng taám aûnh tö lieäu quyù khi caùc baïn coøn ôû Queá Laâm, ñeå chuùng ta cuøng nhôù laïi caûnh sinh hoaït, hoïc taäp caùch ñaây 38 naêm. Luùc ñoù toâi coøn laø caäu hoïc sinh 17-18 tuoåi. Ngoân ngöõ duø baát ñoàng nhöng khoâng theå caûn trôû taám loøng cuûa chuùng ta ñoái vôùi nhau. Nhieàu baïn hoïc sinh Y Trung luùc ñoù, cuõng nhö toâi, ñaõ cuøng caùc baïn xaây neân moät tình caûm saâu naëng, ñeå roài sau naøy ngaøy ñeâm luoân nhôù tôùi caùc baïn. Coù baïn hoûi: Nguyeân nhaân naøo khieán toâi traân troïng giöõ
1
Trích baøi phaùt bieåu trong ñeâm lieân hoan chia tay, 21-01-2005.
955
gìn nhöõng taám aûnh cuûa caùc baïn Vieät Nam, ngay caû khi quan heä Trung–Vieät gaëp luùc u aùm? Toâi xin traû lôøi: Vì toâi tin ôû tình höõu nghò Trung-Vieät do Mao Chuû tòch vaø Hoà Chuû tòch daøy coâng vun ñaép; khoâng moät theá löïc naøo coù theå phaù hoaïi ñöôïc. Ñaëc bieät caùc thaày, coâ giaùo vaø hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi cuøng nhaân daân Queá Laâm thaân nhau nhö ruoät thòt trong suoát hai naêm trôøi. Nay chuùng ta khoâng khaùc gì anh chò em trong moät nhaø. Tình caûm giöõa chuùng ta thuaàn khieát bieát bao, chaân thaät bieát bao! Duø coù luùc baàu trôøi u aùm maây ñen thì cuõng ñeán ngaøy trong saùng trôû laïi! Laàn naøy sang Vieät Nam, toâi thaáy hoïc sinh tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi sau chieán tranh vaãn ñoaøn keát, giuùp ñôõ nhau xaây döïng cuoäc soáng. Caùc baïn raát thaønh ñaït. Ñaát nöôùc caùc baïn coù nhieàu thay ñoåi, nhöng gioáng nhö Trung Quoác, ôû vuøng noâng thoân coøn khoù khaên, ngheøo naøn, nhaát laø cuoäc soáng cuûa phuï nöõ, treû em vaø nhaân só. Ñieàu ñoù khieán toâi baên khoaên. Nhôù hoâm ôû Hueá, coù moät em gaùi aên maëc raùch röôùi, mong toâi mua moät chieác quaït laøm kæ nieäm. Khi bieát toâi laø ngöôøi Trung Quoác, em taëng toâi moät boâng hoa nhoû. Toâi caûm ñoäng taëng laïi em moät caây buùt vaø chuùc em hoïc gioûi. Em möøng rôõ, caån thaän caát buùt vaøo tuùi roài neùp vaøo beân meï, nöôùc maét loàng quanh. Caùc em laø töông lai cuûa ñaát nöôùc, theá giôùi naøy laø cuûa caùc em, caùc em phaûi ñöôïc hoïc haønh. Toâi hy voïng Vieät Nam seõ coù “coâng trình cho töông lai” ñeå giuùp caùc em vöôn leân. Boä maët kinh teá, xaõ hoäi ôû Vieät Nam, gioáng Trung Quoác trong thôøi kì caûi caùch, phaùt trieån raát nhanh. Toâi tin nhaân daân Vieät Nam seõ thaønh coâng nhö ñaõ giaønh thaéng lôïi trong coâng cuoäc khaùng chieán choáng Myõ, caùc baïn seõ thöïc hieän ñöôïc lôøi Baùc Hoà daïy “xaây döïng moät nöôùc Vieät Nam ñaøng hoaøng hôn, to ñeïp hôn”. Caùc baïn thaân meán! Ngaøy mai rôøi Vieät Nam trôû veà Trung Quoác, toâi seõ mang theo tình caûm noàng aám cuûa caùc baïn, mang 956
Toång laõnh söï Cao Ñöùc Khaû cuøng 2 vò khaùch Queá Laâm trong buoåi khai tröông trieån laõm aûnh “55 naêm quan heä ngoaïi giao hai nöôùc Vieät - Trung”.
theo tình höõu nghò Vieät-Trung töôi thaém cuûa chuùng ta. Toâi seõ keå cho gia ñình vaø baïn beø noùi chung vaø caùc baïn tröôøng Y Trung noùi rieâng nhöõng kæ nieäm ñeïp ñeõ vôùi thaày, troø tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi. Toâi nguyeän giöõ maõi tình höõu nghò cuûa hai nöôùc nhö Tröôøng Giang, Hoàng Haø, nhö Chaâu Giang, Ly Giang vaø Meâ Koâng chaûy maõi khoâng ngöøng. Chuùc tình höõu nghò Trung-Vieät xanh töôi maõi maõi! C.C.Q
957
Toâi vôùi caùc baïn tröôøng Troãi LÖ MYÕ NIEÄM Cöïu hoïc sinh Y Trung
… Töø cuoái ñôøi Maõn Thanh theá kæ XIX, oâng baø noäi toâi töø Trung Quoác phieâu baït sang sinh soáng ôû thò xaõ Haø Giang. Anh trai toâi, Lö Minh, laø trung ñoäi tröôûng daân quaân tham gia ñaùnh phæ ôû bieân giôùi Trung-Vieät nhöõng naêm 1949-1950. Naêm 1953, khi tröôøng Thieáu nhi Vieät Nam sang Trung Quoác, anh ñöôïc ñieàu veà laøm giaùo vieân kieâm phieân dòch. Naêm 1954, Lö Minh ñoùn toâi vaø em Lö Vónh Thaéng veà soáng trong moät nhaø kho cuûa tröôøng ôû Giaùp Sôn. Ngaøy nghæ chuùng toâi thöôøng chôi vôùi caùc baïn Vieät Nam. Ñeán naêm 1957, caùc baïn chuyeån veà Khu hoïc xaù Nam Ninh, roài veà nöôùc. Heø 1957 roài heø 1961, hai chò em toâi ñöôïc veà Vieät Nam thaêm ba meï. Ñeán naêm 1964, khi laøm xong thuû tuïc sang Vieät Nam thì noå ra chieán tranh phaù hoaïi. Chuyeán ñi bò hoaõn laïi. Töø Baéùc Kinh, Mao Chuû tòch noùi: “Myõ ñoäng ñeán mieàn Baéc Vieät Nam, nghóa laø chieán tranh chæ coøn caùch chuùng ta khoâng xa”. Ngöôøi ra hieäu trieäu: “750 trieäu nhaân daân Trung Quoác laø haäu thuaãn vöõng maïnh cuûa nhaân daân Vieât Nam. Ñaát nöôùc bao 958
Chò Lö Myõ Nieäm ñeán thaêm gia ñình chò Quyeân.
la cuûa Trung Quoác laø haäu phöông ñaùng tin caäy cuûa nhaân daân Vieät Nam!”. Sau ngaøy chieán só bieät ñoäng Nguyeãn Vaên Troãi bò keát aùn töû hình, lôøi anh vang voïng tôùi ñaát nöôùc Trung Hoa. Hai cuoán saùch “Soáng Nhö Anh” (Traàn Ñình Vaân) vaø “Nhöõng laù thö töø tuyeán ñaàu Toå quoác”1 ñöôïc dòch ra tieáng Hoa vaø trôû thaønh hai cuoán saùch goái ñaàu giöôøng cuûa thanh nieân Trung Quoác. Höôûng öùng lôøi keâu goïi cuûa Baùc Mao, thanh nieân Trung Quoác coù phong traøo tình nguyeän “Vieän Vieät khaùng Myõ”. Ñeå sang Vieät Nam chieán ñaáu caàn coù ngöôøi bieát tieáng Vieät. Theá laø hôn 200 thanh nieân bieát tieáng Vieät ñaõ ñaêng kí thi vaøo tröôøng Boä binh Queá Laâm. Sau maáy thaùng, nhaø tröôøng tuyeån ñöôïc 50 ngöôøi, nhöng toâi khoâng coù teân, neân vaøo Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng
1
“Naûn fang laûi xin”.
959
Taây. Moät laàn gaëp chính uyû tröôøng Boä binh, bieát nguyeän voïng, oâng ñoàng yù cho toâi “ñaëc caùch” saùt haïch. Ñoàng chí Hyõ Taøi Höng (coâng taùc ôû Phoøng Tham möu) ñöa toâi tôø Nhaät baùo Quaân Giaûi phoùng vaø “Mao Chuû tòch Ngöõ luïc” yeâu caàu dòch ra tieáng Vieät. Thi xong trôû veà tröôøng ñöôïc ít böõa thì bí thö Ñaûng uyû goïi leân: “Em ñang hoïc nhöng coù theå ñi laøm nhieäm vuï môùi ñöôïc khoâng?”. “Laø ñoaøn vieân, em khoâng theå choái boû nhieäm vuï, nhaát laø vôùi caùch maïng Vieät Nam”. Sau khi cho xem quyeát ñònh göûi töø Baéc Kinh, oâng chuùc toâi hoaøn thaønh nhieäm vuï. Toâi veà tröôøng Boä binh laøm giaùo vieân tieáng Vieät. Thôøi gian naøy, Lö Vónh Thaéng cuõng nhaäp nguõ, theo ñôn vò phoøng khoâng sang Vieät Nam. Thaéng töøng vinh döï ñöôïc phieân dòch cho Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân Giaùp, khi oâng laøm vieäc vôùi Boä tö leänh phaùo phoøng khoâng Trung Quoác. Ñeán naêm 1971, toâi chuyeån ngaønh veà Sôû Ngoaïi vuï Queá Laâm, khi ñoù oâng Thoâi Kim Taøi laøm giaùm ñoác. Toâi laøm vieäc ôû toå coâng taùc ñoái ngoaïi cuûa “Vaên phoøng 2-9”, theo doõi caùc tröôøng Vieät Nam1. Toâi töøng vinh döï laøm caùn boä phieân dòch cho baùc YNgoâng Nieác-ñam. Khi toâi sinh chaùu gaùi, baùc Y Ngoâng ñaët teân chaùu laø Vieät Hoa. Nhieàu laàn coâ Ba Ñònh, ñoàng chí Hoaøng Quoác Vieät, Hoaøng Vaên Hoan sang thaêm Queá Laâm vaø beänh vieän Nam Kheâ Sôn (nôi ñieàu trò caùc beänh nhaân Vieät Nam) toâi ñöôïc phaân coâng phieân dòch. Noùi vaäy ñeå caùc baïn hieåu tình caûm cuûa toâi vôùi Vieät Nam, queâ höông thöù hai, saâu saéc ñeán ngaàn naøo! Cho ñeán nhöõng ngaøy cuoái naêm 2003, khi sang thaêm Vieät Nam, bieát chò Phan Thò Quyeân vaãn sinh hoaït cuøng caùc baïn, toâi trình baøy nguyeän voïng ñöôïc ñeán thaêm. Caùc baïn ñaõ giuùp toâi thöïc hieän nguyeän voïng ñoù.
1
Tröôøng Daân toäc vaø tröôøng Voõ Thò Saùu coøn ôû Queá Laâm cho ñeán naêm 1975.
960
Ngay töø giaây phuùt môùi gaëp nhau, hai chò em nhö ñaõ quen bieát töø laâu. Chò mang baùnh traùi, nöôùc traø ra môøi, hai chuùng toâi vui veû haøn huyeân. Chò Quyeân keå laïi laàn ñöôïc sang thaêm queâ höông toâi… Nhaân kyû nieäm 20 naêm quoác khaùnh Trung Quoác, ngaøy 1 thaùng 10 naêm 1969, Chính phuû Trung Quoác môøi ñoaøn Maët traän Daân toäc giaûi phoùng do Chuû tòch Nguyeãn Höõu Thoï daãn ñaàu sang thaêm. Taïi Baéc Kinh, ñoaøn ñöôïc Mao Chuû tòch, Thuû töôùng Chu Aân Lai vaø caû Nguyeân soaùi Laâm Böu tieáp ñoùn taïi Ñaïi Leã Ñöôøng. Sau ñoù treân khaùn ñaøi Quaûng tröôøng Thieân An Moân, chuùng toâi ñöôïc xem duyeät binh vaø dieãu haønh möøng ñaïi leã. Nhöõng ngaøy ôû Baéc Kinh, ñoaøn coøn ñöôïc ñi thaêm Coâng xaõ Trung-Vieät, ñeán nhöõng traïi boø söõa coù heä thoáng vaét söõa töï ñoäng, thaêm nhöõng vöôøn ñaøo, vöôøn leâ roäng baït ngaøn vôùi nhöõng traùi to, thôm, ngoït. Ñaëc bieät, Quaân giaûi phoùng coøn môøi ra thaêm haïm ñoäi vaø ñi thöû taàu ngaàm Trung Quoác. Ñeán ñaâu, ñoaøn cuõng ñöôïc ñoùn tieáp thònh tình. Chò Quyeân taâm söï: “Sau naøy toâi xaây döïng gia ñình môùi, nhöng vì laø vôï cuûa anh Troãi neân toâi coùâ gaéng giöõ gìn nhöõng gì ñaõ coù, khoâng ñeå uy tín bò maát ñi”. Luùc chia tay, chò ra vöôøn haùi maáy traùi kheá ngoït vaø vaøi quaû cau vua cho toâi mang veà laøm quaø vaø vui veû noùi: “Bieát ñaâu cau vaø kheá Vieät Nam seõ naûy maàm ôû ñaát Queá Laâm”. L.M.N
961
Chieác khaên duø 1 MAÕ VI * Cöïu hoïc sinh Y Trung
Trong tuû quaàn aùo cuûa chò caû toâi, bao nhieâu naêm nay, coù moät chieác khaên duø. Coù leõ noù ñöôïc caét ra töø moät chieác duø lôùn. Chieác khaên maøu traéng söõa, moûng tang, töøng ñöôïc chò toâi quaøng treân vai moãi ñoä gioù thu veà. Nhöõng laàn ñi ngoaøi ñöôøng, khi coù côn gioù thoaûng qua laøm khaên nheï bay laïi caøng taêng theâm veû duyeân daùng, quyeán ruõ cuûa chò. Chieác khaên ñöôïc mang ñeán töø moät ñaát nöôùc ñang coù möa bom baõo ñaïn khoác lieät cuûa chieán tranh. Cuoái thaäp kyû 60, khi Vieät Nam coù chieán tranh, tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ veà ñoùng quaân döôùi chaân nuùi Xuyeân Sôn. Thôøi baáy giôø, hai nöôùc Trung - Vieät vaãn “nuùi lieàn nuùi, soâng lieàn soâng”, ñoaøn keát, hoã trôï laãn nhau.
1
Baøi ñaêng treân Ly Giang Nhaät baùo cuoái naêm 1992. * Em gaùi cuûa Maõ Quaân, Maõ Kinh (cöïu hoïc sinh Y Trung), laø phoùng vieân, coâng taùc taïi Queá Laâm.
962
Moät buoåi saùng trong laønh, treân “con ñöôøng voøng veøo” töø Xuyeân Sôn ngang qua tröôùc cöûa nhaø toâi, chò caû toâi ñaõ gaëp chaøng hoïc vieân thieáu sinh quaân Nguyeãn Laân. Anh coù nöôùc da traéng treûo, muõi doïc döøa, maét to vaø saùng, treân mình khoaùc boä quaân phuïc raát vöøa vaën, chöõng chaïc. Anh chöa noùi nhöng mieäng ñaõ nhö cöôøi: “Toâi laø ngöôøi Vieät Nam, laàn ñaàu tieân ñeán Trung Quoác. Toâi raát yeâu Queá Laâm vôùi sôn thanh, thuyû tuù. Nhìn raëng tre ven ñöôøng maø toâi laïi hình dung nhö ñang böôùc ñi döôùi boùng tre queâ höông toâi. Trung Quoác höõu haûo, nhaân daân caàn cuø…”. Nhöõng lôøi taâm söï chaân tình, thaân thieát, cuøng aùnh maét trong saùng, hieàn laønh cuûa chaøng trai, ñaõ mang laïi moät aán töôïng toát ñeïp cho chò toâi. Luùc baáy giôø, chò ñang coâng taùc ôû Ñoaøn Vaên coâng Quaûng Taây. Töø sau hoâm ñoù, cuõng treân “con ñöôøng voøng veøo” naøy traøn ngaäp tieáng noùi, tieáng cöôøi thaân thieát. Töø trong traùi tim cuûa ñoâi trai gaùi baét ñaàu nhen nhoùm leân moät ngoïn löûa... Cho ñeán moät ñeâm traêng thanh, hai ngöôøi saùt beân nhau, löng döïa vaøo luyõ tre ven ñöôøng. Chò toâi nhaït nhoaø nöôùc maét. Tieáng nöùc nôû bay theo gioù. Tay trong tay khoâng muoán rôøi ra. Chieác khaên duø treân vai bay nheø nheï. - Ngoïc ôi, toái nay anh phaûi rôøi xa Queá Laâm. Thaân theå anh trôû veà Vieät Nam nhöng taâm hoàn löu laïi Trung Quoác. - Khaên tuy moûng nhöng che ñöôïc gioù. Mong khaên naøy giöõ tình theâm gaén boù...… Anh Laân veà queâ höông nhôù giöõ gìn söùc khoûe! - Ngoïc aï, nhaân daân hai nöôùc chuùng ta “moâi hôû raêng laïnh, maùu chaûy ruoät meàm”. Tin chaéc thôøi gian khoâng xa, hai ta laïi gaëp nhau. … Naêm thaùng troâi qua, giöõa hai nöôùc ñaõ coù luùc hieåu laàm nhau, quan heä ñaõ coù luùc raát caêng thaúng. Vaø khoùi löûa chieán tranh ñaõ caét ñöùt moïi quan heä tình caûm caù nhaân. Luùc aáy, toâi thaáy chò 963
caû naâng maûnh khaên duø treân tay, aùnh maét thaâm traàm nhìn veà phöông xa, thaàm öôùc moät ñieàu gì. “Khaên tuy ñang giöõ treân tay nhöng khoù thöïc hieän ñöôïc öôùc mô ñoaøn tuï!”. Thôøi gian duø coù troâi qua nhöng tình caûm thì coøn löu maõi trong moãi con tim. Chôùp maét ñaõ hai möôi maáy xuaân qua. Töø thieáu nöõ, chò toâi ñaõ sang tuoåi trung nieân. Chieác khaên duø vaãn ñöôïc chò caát nôi ñaùy tuû. Töôûng raèng söï chôø ñôïi vieån voâng ñaõ kheùp laïi noãi nhôù nôi ñaùy loøng. Nhöng maáy naêm gaàn ñaây, quan heä giöõa hai nöôùc Trung - Vieät ñaõ daàn ñöôïc caûi thieän. Boãng nhieân moät ngaøy, cuõng vaøo buoåi saùng ñeïp trôøi, toâi ngaïc nhieân vì thaáy chò caû caàm treân tay chieác khaên duø. Trong ñoâi maét saùng cuûa chò aùnh leân tình caûm thaân thöông. Chò xuùc ñoäng noùi: “Chieác khaên vaãn coøn, nhöng tình caûm ñaõ thaønh xa xöa… Nhöng ñieàu an uûi lôùn nhaát laø quan heä giöõa hai nöôùc Trung-Vieät ñaõ keát thuùc nhöõng thaùng naêm u aùm. Chaéc raèng, nôi xa xoâi anh Laân vaãn coøn nhôù ñeán chò vì anh laø moät ngöôøi yeâu quyù Trung Quoác!”. Coù leõ moïi tình duyeân ñaõ göûi gaém vaøo chieác khaên duø naøy. Caàu chuùc cho chieác khaên maõi maõi giöõ nguyeân maøu traéng tinh khieát nhö nhöõng gì anh vaø chò cuõng nhö moãi ngöôøi chuùng ta ñaõ coù! Queá Laâm, Thu 1992 M.V. Khi göûi baøi naøy cho Ban bieân taäp, taùc giaû coù vieát theâm maáy doøng: Thöïc ra chieác khaên naøy ñöôïc hai anh em sinh ñoâi Chí Nhaân, Chí Nghóa taëng chò em toâi. Meï toâi vaãn quaøng coå cho ñeán khi raùch. Caû nhaø toâi raát nhôù caùc baïn Vieät Nam. Khi vieát baøi naøy, toâi coù yù thaäm xöng, vì caùc baïn ñaõ bieát: vaên hoïc hay choïn moät caùi côù ñeå höôùng ñeán moät caùi tình. Queá Laâm, ngaøy 11 thaùng 6 naêm 2005. 964
Ngöôøi duy nhaát ñöôïc trao giaûi thöôûng Sao Khueâ 2005 ANH THY thöïc hieän
YÙ ñiïnh vieát baøi naøy khoâng phaûi töø toâi maø laïi xuaát phaùt töø thaày Chi Phan - chuû trì bieân taäp cho taäp II. Thaày goïi ñieän vaøo: “Lính nhaø ta hay theá sao em khoâng vieát?”. Giaät mình, ñuùng vaäy! Nhöng chôït nghó baïn mình khieâm toán laém, sôï töï ñoäng vieát maø khoâng noùi thì laïi bò traùch. Roài nghó ñi nghó laïi, baïn toát, vieäc laøm cuûa baïn toát, neáu coù vieát ra cuõng laø “göông saùng soi chung”. Vaäy laø toâi maïo muoäi ghi laïi vaøi doøng… Caàm treân tay tôø Saøi Goøn Giaûi phoùng ra ngaøy thöù Hai, 28 thaùng 3, coù in aûnh Toång thö kyù Hoäi Söû hoïc Vieät Nam Döông Trung Quoác ñang trao cho baïn bieåu töôïng giaûi thöôûng; maáy anh em Troãi ñang ngoài ôû “Quaùn cheø beät Goø Vaáp” khoaùi chí: “Coù theá chöù! Theá môùi laø Troãi!”. Nghe caùc baïn khaùo nhau, toâi thaät haû daï!... Chaû laø ñeâm thöù Baûy, coù vieäc ra Haø Noäi, toâi ñöôïc Tieán Long (khoùa 8) môøi ra nhaâm nhi ôû quaùn röôïu Minh Guø (ngay trong khuoân vieân Nhaø khaùch Chính phuû, gaàn vöôøn hoa Indira Gahndi, Bôø Hoà). Anh em ñang thao thao ñuû thöù chuyeän treân ñôøi thì thaáy moät oâng khaùch vöøa töø saân bay veà, laëng leõ ngoài vaøo moät goùc, goïi moät toâ mì aên lieàn. Coù chuùt hôi 965
Nguyeãn Thieän Nhaân luoân veà döï hoïp maët truyeàn thoáng cuûa khoùa 5.
men nhöng khoâng theå nhaàm ñöôïc caùi daùng cao cao, traéng treûo thö sinh, traùn hôi hoùi cuøng vôùi caëp kính caän cuûa baïn, toâi goïi vôùi sang: - Ñoàng chí, sang ñaây vui vôùi anh em! Vôùi taùc phong bình dò, daân daõ, nhaän ra anh em Troãi vaø caùnh hoïc sinh mieàn Nam, baïn sang ngay. Cuøng nhau keå laïi chuyeän xöa. Chuyeän nhö phaùo rang, nhöng baïn cuõng chaû noùi gì veà muïc ñích chuyeán ra Haø Noäi laàn naøy. Ñeâm ñaõ khuya, anh em toâi chia tay. Chí ít cuõng ñaõ coù moät buoåi toái cuoái tuaàn vui veû. Khi ñoïc heát baøi baùo môùi hay baïn cuøng 25 ñôn vò ñöôïc Hieäp hoäi caùc phaàn meàm Vieät Nam VINASA taëng giaûi thöôûng Sao Khueâ 2005 vì coù thaønh tích xuaát saéc trong lónh vöïc phaùt trieån phaàn meàm vaø coâng ngheä thoâng tin. Maø baïn laïi laø caù nhaân duy nhaát ñöôïc trao giaûi! Toâi voäi göûi tin nhaén chuùc möøng thì nhaän ñöôïc traû lôøi: “Caùm ôn oâng! Nhöng coù theå coù söï nhaàm laãn cuûa ban toå chöùc.” OÂi, oâng baïn, oâng vaãn khoâng thay ñoåi gì caû, vaãn giöõ taùc phong cuûa lính Troãi khi xöa! 966
Baïn toâi, sau khi rôøi quaân nguõ, ñaõ veà Thaønh phoá laøm giaùo vieân taïi Ñaïi hoïc Baùch khoa vaø tham gia coâng taùc Ñoaøn. Cho duø cuoäc soáng ñaày raãy khoù khaên, keøm theo nhöõng söï bieán ñoäng cuûa cô cheá thò tröôøng, baïn vaãn caàn cuø, chaêm chæ baùm buïc giaûng. Caùc sinh vieân caùch nay maáy chuïc naêm vaãn khoâng queân nhöõng baøi giaûng sinh ñoäng, saùt thöïc teá cuûa thaày. Cho ñeán giôø, sau nhöõng giôø laøm vieäc caêng thaúng, baïn vaãn coù lòch ñi giaûng, khi thì khoaù ñaøo taïo 1000 giaùm ñoác cho thaønh phoá, luùc laïi veà tröôøng cuõ. Baïn taâm söï, ñoù cuõng laø moät ñam meâ. Ñaëc bieät baïn chòu khoù ñoïc saùch, nghieân cöùu, hoïc theâm ñeå tieán kòp vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc kyõ thuaät. Vaø khi ñöôïc phaân coâng caùc chöùc vuï quan troïng ôû Sôû Khoa hoïc-Coâng ngheä-Moâi tröôøng, roài ôû Uyû ban Nhaân daân thaønh phoá… baïn luoân hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï. Coù moät chuyeän thuù vò, moãi laàn xem chöông trình Thôøi söï cuûa HTV thaáy baïn thay maët Thaønh phoá tieáp khaùch nöôùc ngoaøi, nhöng khoâng thaáy coù caùn boä phieân dòch ngoài beân. Baïn thoaûi maùi troø chuyeän. Caùn boä cao caáp maø duøng thaønh thaïo vaøi ngoaïi ngöõ (Ñöùc, Anh, Nga…) nhö baïn chaéc khoâng nhieàu!? Haøng naêm baïn luoân coù maët trong nhöõng laàn sinh hoaït lôùp, vaãn leã pheùp khoanh hai tay chaøo thaày, coâ vaø ngoan ngoaõn nhö “caäu hoïc troø nhoû”, coøn vôùi anh em trong Ban Lieân laïc thì baïn vaãn laø “ngöôøi lính” saün saøng chaáp haønh moïi chæ thò. Coù moät laàn, toâi nhaän ñöôïc thö thaày giaùo daïy Vaên Cao Cöï An. Thö vieát theá naøy: “Coù naêm xem tivi thaáy troø mình laø ñaïi bieåu Quoác hoäi Thaønh phoá Hoà Chí Minh, em ñang phaùt bieåu yù kieán. Thaày möøng quaù, sau ñoù ñaõ vieát thö veà Vaên phoøng Quoác hoäi nhôø chuyeån cho “oâng nghò”. Taát nhieân cuõng lo, vì duø laø troø nhöng khi laøm quan thì nhieàu ngöôøi thöôøng ñoåi tính. Vaäy maø chæ sau maáy ngaøy, thaày nhaän ñöôïc thö traû lôøi. Tình caûm nhö vaäy quyù quaù, em aï!””. Thaày, troø gaëp laïi nhau trong hoaøn caûnh ñoù. Roài 967
haøng naêm, moãi laàn ra hoïp Quoác hoäi, baïn ñeàu vieát thö vaø göûi bieáu thaày quaø, thuoác ñeå boài döôõng söùc khoûe. Caùch ñaây daêm naêm, khi nhaän theâm nhieäm vuï phuï traùch xaây döïng Khu coâng nghieäp phaàn meàm Quang Trung, baïn laø ngöôøi raát tích cöïc, xoâng xaùo cuøng taäp theå caùn boä quaûn lyù vaø khoa hoïc cuûa Thaønh phoá xaây döïng khu trieån laõm hoäi chôï Quang Trung tan hoang trôû thaønh nôi quy tuï cuûa caùc doanh nghieäp saûn xuaát phaàn meàm. Khoâng tuaàn leã naøo laø baïn khoâng daønh thôøi giôø xuoáng Quang Trung, baïn chòu khoù baùm cô sôû, tìm hieåu heát nhöõng khoù khaên cuûa doanh nghieäp. Toâi coøn nhôù baïn laø ngöôøi taùc ñoäng quyeát lieät ñeå con ñöôøng daãn töø trung taâm ra Quang Trung sôùm ñöôïc môû roäng, thoâng thoaùng, noái theâm caàu vöôït, taïo ñieàu kieän ñi laïi cho caùc chuyeân gia phaàn meàm. Maø giaûm bôùt thôøi gian tieâu phí treân ñöôøng ñoàng nghóa vôùi vieäc coù theâm thôøi gian ñeå caùc chuyeân gia tin hoïc laøm ra nhöõng saûn phaåm trí tueä cho xaõ hoäi. Cho ñeán hoâm nay, hình haøi cuûa khu coâng nghieäp phaàn meàm ñaõ hình thaønh. Daêm naêm nöõa chaéc seõ coøn coù nhöõng ñoåi thay ngôõ ngaøng! Nghe baïn noùi: “Toâi tin raèng, sau 5 naêm nöõa, Vieät Nam seõ laø ñòa chæ tin caäy cuûa ngaønh coâng nghieäp phaàn meàm theá giôùi”, chuùng toâi raát tin töôûng vaø uûng hoä baïn heát loøng. Baïn chính laø Nguyeãn Thieän Nhaân, cöïu hoïc sinh khoùa 5 Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, thôøi kì choáng Myõ. Xin caûm ôn baïn ñaõ goùp phaàn toâ thaém theâm truyeàn thoáng veû vang cuûa tröôøng chuùng ta! A.T
968
Caûm nhaän veà ngoâi tröôøng mang teân anh Troãi Ñaïi taù TRAÀN THEÁ TUYEÅN *
Toâi khoâng coù may maén ñöôïc hoïc döôùi maùi tröôøng mang teân ngöôøi anh huøng lieät só Nguyeãn Vaên Troãi. Nhöng ñoái vôùi caùc thaày, coâ vaø caùc anh, caùc chò hoïc sinh “tröôøng Troãi”, toâi laø moät ngöôøi gaàn guõi, thaân thieát vaø ñaëc bieät, coøn ñöôïc caùc anh, chò “phong taëng” laø moät hoïc sinh danh döï cuûa tröôøng. Ñieàu aáy coù nguyeân do cuûa noù. AÁy laø vaøo nhöõng naêm cuoái thaäp kyû taùm möôi, ñaàu thaäp kyû chín möôi cuûa theá kyû tröôùc, ñang laøm ôû Baùo Quaân khu 7, toâi ñöôïc Toång cuïc Chính trò ñieàu veà coâng taùc taïi Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân, cô quan ñaïi dieän phía Nam. Taïi ñaây, toâi cuøng coâng taùc vôùi
* Nguyeân tröôûng Ñaïi dieän phía Nam Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân, Phoù Cuïc tröôûng Cuïc Baùo chí.
969
ñoàng chí Phaïm Ñình Troïng, nguyeân giaùo vieân chuû nhieäm cuûa tröôøng Vaên hoaù quaân ñoäi mang teân Nguyeãn Vaên Troãi, thôøi kì ñoùng quaân treân ñaát Trung Hoa, nhöõng naêm saùu baûy, saùu taùm. Phaûi noùi, thaày Troïng coù “söùc huùt” vôùi caùc theá heä hoïc sinh tröôøng Troãi. Maõi sau naøy, toâi môùi lí giaûi ñöôïc ñieàu aáy. Tröôùc heát, thaày Troïng coù maët raát sôùm treân ñaát Baèng Töôøng (Trung Quoác) khi tröôøng Troãi chuyeån töø Baéc Thaùi sang taù tuùc treân ñaát baïn anh em. Toâi coøn nhôù maõi moät laàn, gaëp gôõ hoïc troø cuõ tröôøng Troãi taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaày Troïng xuùc ñoäng keå laïi ñeâm raïng saùng moät ngaøy giaùp Teát Ñinh Muøi 1967, thaày cuøng moät soá caùn boä cuûa Boä Quoác phoøng vaø Boä Giaùo duïc Trung Quoác, ñoäi gioù reùt, chôø ñoùn chuyeán taøu ñöa ñoaøn hoïc sinh tröôøng Troãi töø Vieät Nam sang. “Maáy chuù lính thaáp beù, laùch chaùch, maëc aùo quaân phuïc boâng roäng thuøng thình daøi taän baép chaân, ñaàu ñoäi muõ boâng, löng tooøng teng chieác ba-loâ con coùc” laø hình aûnh maø thaày khoâng bao giôø queân. Xuaát thaân töø moät gia ñình coù truyeàn thoáng nho giaùo, raønh reõ Haùn hoïc, thaày Troïng laøm giaùo vieân chuû nhieäm kieâm daïy vaên, neân hoïc troø raát gaàn guõi. Khoâng chæ daïy vaên hoaù maø baèng tình thöông vôùi nhöõng chuù beù, coâ beù maët coøn “buùng ra söõa” ñaõ phaûi xa cha meï, gia ñình, taäp laøm lính, cuõng nhö caùc thaày, coâ khaùc, thaày Troïng nhö moät ngöôøi cha, ngöôøi chuù. Khi tröôøng bò beänh dòch vieâm maøng naõo, ñeâm ñeâm, thaày tuùc tröïc beân hoïc sinh vaø vôùi voán vaên hoïc tích luyõ ñöôïc tröôùc ngaøy nhaäp nguõ, vôùi ñuû caùc chuyeän “ñoâng taây, kim coå” ñaõ giöõ chaân ñöôïc caùc chuù beù hieáu ñoäng… Coøn nhieàu chuyeän caûm ñoäng nöõa veà thaày troø tröôøng Troãi nhöõng naêm thaùng gian khoù, ñoù chính laø taùc nhaân gaén keát tình caûm giöõa hoï. Khi thaày Troïng veà laøm tröôûng Ñaïi dieän phía Nam Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân, khu nhaø 63 Lyù Töï Troïng (quaän 1, thaønh phoá Hoà Chí Minh), truï sôû cuûa cô quan ñaïi dieän, laø moät trong 970
nhöõng ñieåm heïn tình nghóa cuûa thaày vaø troø tröôøng Troãi. Toâi ñaõ hôn moät laàn ñöôïc döï nhöõng cuoäc gaëp gôõ tình nghóa aáy. Toâi nhôù maõi, cöù ñeán ngaøy gioã anh Troãi, caùc thaày cuøng ñoaøn hoïc sinh thaân yeâu cuûa mình leân nghóa trang laøng Vaên Giaùp (quaän 2), nôi coù moä phaàn anh Troãi, ñeå vieáng Anh. Nhöõng chuù lính tí hon, thaáp beù, laùch chaùch, quaân phuïc daøi hôn ngöôøi naøy naøo, nay ñaõ trôû thaønh nhöõng töôùng lónh, só quan, kó sö, nhaø quaûn lyù…, taàn ngaàn ñöùng tröôùc di aûnh ngöôøi anh huøng “coù nhöõng phuùt laøm neân lòch söû, coù caùi cheát hoaù thaønh baát töû” maø hoï ñöôïc vinh döï hoïc döôùi maùi tröôøng mang teân Anh. Nhöõng luùc aáy, trong khoùi nhang nghi nguùt vaø khoâng gian tónh laëng töôûng nhö nghe ñöôïc caû tieáng cöïa mình cuûa nhöõng chieác laù treân caønh, nhìn vaøo göông maët cuûa hoï, toâi nghieäm ra moät ñieàu: Töø ngaøn xöa, oâng cha mình ñaõ coù ñònh höôùng roõ raøng veà söï keá nghieäp. Lòch söû maáy ngaøn naêm döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc cuûa daân toäc ta, söï keá thöøa aáy ñöôïc giöõ gìn, phaùt huy heát theá heä naøy ñeán theá heä khaùc. Ñoù laø söï ñaûm baûo vöõng chaéc cô ñoà vöøa mang tính lyù luaän vöøa mang tính thöïc tieãn. Caùch ñaây gaàn moät ngaøn naêm, khi vua Lyù ñôøi ñoâ töø Hoa Lö veà Thaêng Long, moät trong nhöõng vieäc ñaàu tieân toå tieân ta laøm laø döïng tröôøng ñeå ñaøo taïo nhaân taøi, tìm ngöôøi keá nghieäp. Quoác Töû Giaùm ra ñôøi nhö theá. Sau naøy ñeán ñôøi Traàn vôùi gaàn 200 naêm trò vì; roài ñôøi Leâ, ñôøi Nguyeãn.. ñeàu coù keá hoaïch môû tröôøng, khuyeán hoïc, ghi danh nhöõng baäc hieàn taøi, keá tuïc söï nghieäp cho ñôøi sau. Quoác Hoïc Vieän, Giaûng Voõ Ñöôøng (ñôøi Traàn), Khaéc bia Tieán só (ñôøi Leâ), xaây döïng Quoác Töû Giaùm ôû Kinh ñoâ Hueá (ñôøi Nguyeãn)… ñeàu taäp trung cho muïc ñích cao caû, ñaøo taïo, boài döôõng theá heä keá thöøa. Khi Ñaûng ta ra ñôøi, Baùc Hoà kính yeâu vaø Trung öông ñaõ nghó ngay ñeán ñieàu ñoù. Toâi ñaõ coù dòp ñeán Quaûng Chaâu (Trung Quoác), nôi coù ngoâi nhaø maø Baùc Hoà ñaõ toå chöùc lôùp hoïc cho 971
thanh nieân Vieät Nam thôøi “Vieät Nam Thanh nieân Caùch maïng ñoàng chí hoäi”, caùch ñaây vöøa troøn 80 naêm. Ñoïc danh saùch nhöõng hoïc vieân tieàn boái aáy, toâi môùi thaám hieåu taàm nhìn xa, trong roäng cuûa Ngöôøi. Muoán laøm caùch maïng, tröôùc heát phaûi coù con ngöôøi. Muoán coù con ngöôøi - chuû theå quyeát ñònh moïi söï thaønh baïi cuûa cuoäc Caùch maïng, phaûi bieát choïn töø thaønh phaàn cô baûn nhaát. Naêm 1950, Baùc Hoà vaø Quaân uyû Trung öông cho thaønh laäp tröôøng Thieáu sinh quaân khu Boán, roài sau ñoù theâm nhieàu tieåu ñoaøn Thieáu sinh quaân… Ñuùng moät naêm sau ngaøy anh Troãi hy sinh, 15 thaùng 10 naêm 1965, theo chæ thò cuûa Baùc, Quaân uyû Trung öông vaø Boä Quoác phoøng quyeát ñònh thaønh laäp tröôøng Thieáu sinh quaân mang teân ngöôøi anh huøng lieät só löøng danh aáy. Töø ngoâi tröôøng naøy, nhöõng chuù lính tí hon, laùch chaùch, quaân phuïc daøi hôn ngöôøi ñaõ tröôûng thaønh theo söï phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa Caùch maïng vaø cuûa quaân ñoäi. Taâm huyeát vôùi hoäi cöïu hoïc sinh tröôøng Troãi, thaày Troïng boû ra nhieàu coâng söùc, trí tueä laøm choã döïa tinh thaàn cho hoäi hoaït ñoäng. Toâi ñaõ gaëp nhöõng “nhaân vaät” noøng coát cuûa hoäi, ñoù laø Traàn Kieán Quoác, Nguyeãn Nam Ñieän, Hoà Baù Ñaït, Nguyeãn Phuïc Quoác, Ñoàng Xuaân Hieàn, Traàn Chí Thoï… Caùc anh, caùc chò “vaøo cuoäc” vôùi taát caû traùi tim, taïo moät “saân chôi” thaät phong phuù vaø thaám ñaäm nghóa tình ñoàng ñoäi. Hôn moät ngaøn hoïc sinh ñöôïc ñaøo taïo döôùi maùi tröôøng mang teân ngöôøi anh huøng lieät só, qua 8 khoùa, keå töø ngaøy thaønh laäp (1965) cho ñeán ngaøy hoaøn thaønh nhieäm vuï (1970), ñaõ coù 90% hoïc sinh toát nghieäp ñaïi hoïc, trong ñoù treân 100 ngöôøi coù hoïc vò tieán só… Ñieàu ñoù thaät ñaùng traân troïng vaø ghi nhôù. Nhöng theo toâi, ñieàu traân troïng vaø ghi nhôù hôn laø: 28 anh huøng, lieät só caùc theá heä caùn boä, hoïc sinh cuûa tröôøng ñaõ ngaõ xuoáng vì ñoäc laäp, töï do cuûa Toå quoác, vì haïnh phuùc cuûa nhaân daân. Chính hoï ñaõ laøm veû vang truyeàn thoáng ngoâi tröôøng ñöôïc mang teân ngöôøi 972
anh huøng “coù nhöõng phuùt laøm neân lòch söû”! Nhöõng trang vieát veà hoï - nhöõng anh huøng, lieät só trong “Sinh ra trong khoùi löûa” (taäp I) – thaät laø xuùc ñoäng, bôûi noù noàng naøn tình baïn, tình ñoàng moân, tình ñoàng chí ñoàng ñoäi vaø raát… “Troãi”! Quaù khöù haøo huøng, truyeàn thoáng veû vang! Vaán ñeà coøn laïi cuûa nhöõng cöïu hoïc sinh tröôøng Troãi, theo toâi, coøn raát naëng neà. Laøm sao xöùng ñaùng vôùi söï hy sinh cuûa anh huøng Nguyeãn Vaên Troãi vaø bieát bao anh huøng, lieät só khaùc laø traùch nhieäm lôùn lao cuûa caùc anh, caùc chò trong söï nghieäp xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác trong tình hình môùi. Nhöng baèng söï caûm nhaän coù cô sôû, töø caùi neàn vöõng chaéc truyeàn thoáng, baûn chaát toát ñeïp cuûa Boä ñoäi Cuï Hoà, töø söùc vöôn leân cuûa nhöõng chuù lính tí hon naêm naøo, trong luoàng sinh khí môùi cuûa thôøi ñaïi, chaéc chaén raèng, caùc cöïu hoïc sinh tröôøng Troãi seõ töï tin, vöôït qua moïi trôû ngaïi, hoaøn thaønh toát nhieäm vuï vaø söù maïng cao caû cuûa mình, goùp phaàn tích cöïc vaøo söï nghieäp caùch maïng maø theá heä cha anh ñaõ phaûi ñoå bieát bao xöông maùu môùi giaønh ñöôïc. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 5-2005 T.T.T
973
Chia tay ngaøy aáy TRAÀN CHÍ THOÏ Hoïc sinh khoùa 3
Maëc duø khoâng ôû trong Ban bieân taäp, nhöng toâi cuõng ñöôïc “tín nhieäm” xem tröôùc baûn thaûo taäp II “Sinh ra trong khoùi löûa”. Baøi vôû laàn naøy raát nhieàu vaø chaát löôïng cuõng khaù hôn. Toâi ñeå ra hai toái ñeå ñoïc. Nhieàu baøi hay nhöng cuõng khoâng ít baøi chöa hay, hoaëc vöøa vöøa... Khoâng hieåu sao coù moät baøi vaøo daïng “vöøa vöøa” aáy laïi laøm toâi phaûi döøng laïi vaø ñoïc ñi ñoïc laïi vaøi laàn (maëc duø, noäi dung vaø “vaên veû” cuûa noù ñuùng laø chæ xeáp loaïi vöøa vöøa maø thoâi). Ñoù laø baøi “ Chuyeän veà Thaày Phuù”, taùc giaû Nhaân – Duõng – Cöôøng (coù leõ Chí Nhaân, Trí Duõng hay Duõng “vòt baàu” chaêng?)... Nhöng thoâi, ñieàu aáy coù quan troïng gì, ai vieát maø chaúng ñöôïc mieãn laø noùi ñuùng söï vieäc. Baøi vieát noùi veà thaày Phuù - chính trò vieân khoùa 3, tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. ÔÛ tröôøng Troãi coù moät nguyeân taéc: Khoâng phaûi troø thì ñeàu laø thaày! Vaäy neân, duø thaày Phuù laø chính trò vieân, khoâng ñöùng treân buïc ñeå daïy moät moân hoïc cuï theå naøo (ngay moân Chính trò cuõng do thaày Huøng daïy) nhöng thaày vaãn laø thaày. Moät ngöôøi thaày theo chuùng toâi trong suoát cuoäc soáng thieáu sinh quaân. Giôø ñaây, sau 40 möôi naêm, ñoïc baøi “Chuyeïân veà Thaày Phuù” toâi môùi ñöôïc bieát hôn veà thaày: Voán laø hoïc sinh “ñeä nhò caáp” tröôøng Thaêng Long. Tham gia khôûøi nghóa naêm 1945. Lính trinh saùt trung ñoaøn 17. Roài lính Ñaïi ñoaøn quaân Tieân phong. Tham gia chieán dòch Bieân giôùi… Coù moät moái tình khaù laõng 974
maïn vôùi moät nöõ sinh Haø Noäi (chuyeän naøy thì quaû laø laï!), nhöng roài traéc trôû… Moät söï traéc trôû khaù kòch tính trong thôøi ly loaïn, maø phaàn thieät thoøi laø ôû phía thaày… Toâi möôøng töôïng laïi hình aûnh cuûa thaày ngaøy môùi gaëp giöõa röøng Vieät Baéc: voùc ngöôøi cao lôùn, boä quaân phuïc baïc maøu (coù vaøi choã vaù), chieác muõ cöùng caêng löôùi nguî trang, khaåu suùng ngaén beân hoâng… Nhìn thaày thaät bình dò, nhöng nghieâm khaéc. Coù leõ vì theá maø toâi ít troø chuyeän vôùi thaày. (Ngaøy aáy troâng ai “nghieâm nghieâm” laø toâi… laån lieàn). Daïy doã ñaùm “trôøi con” thieáu sinh quaân chuùng toâi xong, thaày laïi leân ñöôøng ñi ñaùnh Myõ. Vaø taùc giaû Nhaân – Duõng - Cöôøng ñaõ vieát veà cuoäc chia tay giöõa thaày vaø troø ngaøy aáy: “… Thao thöùc. Toâi cöù traên trôû maõi vôùi yù nghó vì sao thaày ñaõ tham gia khaùng chieán choáng Phaùp, nay laïi tieáp tuïc leân ñöôøng ñaùnh Myõ, coøn toâi vaãn cöù phaûi maøi ñuõng quaàn treân gheá nhaø tröôøng? Öôùc gì hoâm nay toâi ñöïôc ñi chieán ñaàu thay cho thaày!”. Ñoù coù leõ cuõng laø yù nghó chung cuûa nhieàu ngöôøi chuùng toâi ngaøy aáy, khi vöøa hoïc xong thieáu sinh quaân, laïi phaûi hoïc tieáp caùc tröôøng só quan (duø laø tröôøng quaân ñoäi nhöng vaãn laø “ñi hoïc”, trong khi caùc baïn cuøng löùa ñang aøo aøo ra traän). “… Luùc chia tay, toâi naém tay thaày maø noùi: - Thaày ñi tröôùc mong thaày maïnh khoeû… Hoïc xong em seõ ñi sau. Bieát ñaâu thaày troø ta laïi chieán ñaáu chung moät chieán haøo. Nghe vaäy, thaày Phuù ñaõ noùi: - Thaày ñi, Nhaân aï. Thaày seõ coá gaéng chieán ñaáu ñeå caùc em khoâng coøn phaûi ñi ñaùnh giaëc nöõa…”. Troø: böùc xuùc, haêng say, nhöng coøn coù phaàn… bay boång: “Thaày ñi tröôùc… em seõ ñi sau… thaày troø ta laïi ñöïôc chieán ñaáu chung moät chieán haøo”. Noùi chuyeän ra chieán tröôøng maø nhö noùi veà moät öôùc mô, hoø heïn! (Tuy nhieân, ai ñaõ soáng trong nhöõng 975
Khoùa 3 cuøng caùc thaày giaùo gaëp maët nhaân 35 naêm nhaäp nguõ.
naêm thaùng aáy ñeàu hieåu: Neáu khoâng coù nhöõng öôùc mô thì cuoäc soáng seõ naëng neà bieát bao). Thaày: khoâng hoa myõ, khoâng nhaén nhuû, vì quaù bieát nhöõng gì ñang chôø ñôïi mình phía tröôùc: “Thaày ñi, Nhaân aï. Thaày seõ coá gaéng chieán ñaáu…”. Töôûng nheï nhö khoâng, nhöng thöïc ra laø moät cam keát naëng neà! Caû cuoäc ñôøi thaày voán ñaõ laø moät chuoãi daøi “coá gaéng” khoâng ngôi. Coù theå giôø ñaây seõ coù ngöôøi thaêùc maéc taïi sao khaåu khí thaày troø “nhaø aáy” khi chia tay laïi ñaày hôi höôùng “göôm suùng” ñeán vaäy(?!). Bieát noùi sao? Caùi thôøi ñoù laø vaäy! Khi aáy chuùng ta chæ nghó vaø laøm nhöõng vieäc maø moät daân toäc coù loøng töï troïng, trong hoaøn caûnh aáy, ñeàu phaûi laøm; moïi ngöôøi ñaøn oâng thöïc söï ñeàu nghó vaø laøm vaäy, khoâng theå khaùc. 976
Ngaøy aáy, chuùng ta coù nhieàu cuoäc chia tay thaät khoù queân (maø qua hai taäp “Sinh ra trong khoùi löûa” naøy caùc baïn ñeàu bieát): Coù cuoäc chia tay khi xa nöôùc xa nhaø nhieàu bòn ròn. Coù cuoäc chia tay trong buïi muø “thaàn toác” Toång taán coâng, chæ kòp giô tay maø khoâng theå noùi thaønh lôøi. Coù cuoäc chia tay thaät laø bi traùng: vöøa baét tay nhau heïn ngaøy gaëp laïi, chöa quay ñi, ñaõ thaáy baïn mình tan bieán trong traän bom thuø muø mòt… Rieâng cuoäc chia tay giöõa hai thaày troø naøy thoaït nghe coù veû bình thaûn, nhöng thöïc ra cuõng raát “soùng ngaàm”: Troø thöông thaày phaûi chòu nhieàu gian nan vaø giaän mình cuõng ñöôøng ñöôøng laø “ñaáng nam nhi” maø phaûi cam chòu naèm laïi tuyeán sau. Coøn thaày thöông troø laïi theo moät “taàm voùc” khaùc – Ñoù laø tình thöông cuûa moät theá heä phaûi queân mình ñi cho caùc theá heä sau ñöôïc soáng neân ngöôøi. Chaéc ngöôøi troø ñoù neáu ñöôïc ra chieán tröôøng, vôùi tö chaát aáy, cuõng seõ chieán ñaáu duõng caûm khoâng keùm gì caùc baïn cuûa mình nhö Huyønh Kim Trung, Chu Taán Quang, Phaïm Vaên Haïo, Voõ Duõng … (Toâi tin theá!). Tuy nhieân, caùch nhìn veà chieán tranh cuûa troø khi aáy chaéc vaãn coøn phaûng phaát moät chuùt saéc maøu laõng maïn, kieåu nhö: Chaøng tuoåi treû voán doøng haøo kieät Xeáp buùt nghieân theo vieäc ñao cung1 Coøn thaày, ngöôøi cöïu chieán binh Ñaïi ñoaøn quaân Tieân phong, chæ noùi ra lôøi taâm nguyeän cuûa mình (ñieàu maø troø khoâng muoán nghe, nhöng coøn nhôù maõi) – ñoù laø lôøi cuûa ngöôøi ñaõ bieát quaù nhieàu veà chieán tranh, ñaõ chöùng kieán bao ñau thöông maát maùt neân khoâng coøn muoán maát maùt hôn nöõa… Maø neáu coøn phaûi maát maùt ñau thöông, thì theá heä thaày xin saün saøng gaùnh chòu:
1
Chinh phuï ngaâm.
977
“Thaày seõ coá gaéng chieán ñaáu ñeå caùc em khoâng coøn phaûi ñi ñaùnh giaëc nöõa!”. Chæ nhöõng ngöôøi coù moät baûn lónh vöõng vaøng vaø traùi tim raát nhaân haäu môùi noùi ra ñöôïc nhöõng lôøi giaûn dò aáy. Söï ñôøi khoâng ñöôïc nhö loøng thaày taâm nguyeän: Cuoäc chieán tranh choáng Myõ vaãn coøn tieáp tuïc aùc lieät. Chieán tranh bieân giôùi phía Baéc noå ra. Möôøi naêm chieán tranh Taây Nam, ñaùnh Khô me ñoû, dai daúng… Maø coù cuoäc chieán naøo laø khoâng gian nan: Cho ñeán hoâm qua khi Vinh Quang keùo ngoïn côø hoàng ÔÛ ngaøy cuoái cuøng, giaây phuùt cuoái cuøng, tích taéc cuoái cuøng Vaãn coù ngöôøi cuoái cuøng phaûi ngaõ...1 Nhöõng chaøng thieáu sinh quaân voán “doøng haøo kieät”, nay ñeàu ñaõ töøng traûi sau raát nhieàu cuoäc chia tay. Coù leõ giôø ta môùi hieåu vì sao thaày laïi noùi theá trong ngaøy chia tay naêm naøo. Ñeán löôït chuùng ta nhaéc laïi lôøi taâm nguyeän aáy cuûa thaày cho con chaùu mình, maø caùc töø “chieán ñaáu” vaø “ñaùnh giaëc” giôø ñaây phaûi ñöôïc hieåu theo moät nghóa roäng lôùn hôn nhieàu, ñeå Toå Quoác Vieät Nam ta maõi thanh bình vaø giaøu maïnh, ñeå con chaùu ta khoâng coøn phaûi chòu caûnh binh ñao. “THAÀY SEÕ COÁ GAÉNG CHIEÁN ÑAÁU ÑEÅ CAÙC EM KHOÂNG COØN PHAÛI ÑI ÑAÙNH GIAËC NÖÕA!” – Giaûn dò quaù, ñaày aép quaù, khieán loøng ta ñeán taän hoâm nay ngaãm laïi maø vaãn coøn thaáy röng röng… Taân Quy Ñoâng, muøa khoâ 2005. T.C.T. Hieän thaày nghæ höu taïi Toå daân phoá Ñoàng Phuù, phöôøng Ñoàng Taâm, Vónh Yeân, Vónh Phuùc. Ñieän thoaïi: 021-867702.
1
“Ngaøy vó ñaïi“ - Cheá Lan Vieân
978
Vì sao “Sinh ra trong khoùi löûa”? BAN BIEÂN TAÄP
Sau khi ñaõ thoáng nhaát “chuû tröông” laøm moät cuoán saùch cuûa tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, anh em cöïu thieáu sinh quaân phía Nam beøn ra söùc… vieát vaø phaùt ñoäng moïi ngöôøi cuøng vieát (göûi caû Email sang Taây “baét tuïi noù” cuøng vieát!). Sau moät thôøi gian, baøi vôû thu ñöôïc cuõng kha khaù. Anh em Ban bieân soaïn (hoài ñoù khoâng daùm goïi laø “taäp”) raát phaán khôûi, vöøa “bieân taäp” (noùi cho oai, chöù thöïc ra soá hoïc sinh ai coù ngheà ñaâu!), vöøa tính chuyeän in aán… Moät vaán ñeà ñaët ra: laáy töïa saùch laø gì? Hoaù ra vieäc töôûng ñôn giaûn naøy laïi khaù nan giaûi, vì yeâu caàu ñaët ra khaù “cao”: Nghieâm tuùc nhöng khoâng ñöôïc saùo moøn, laïi khoâng ñöôïc… “seán” vaø phaûi theå hieän ñöôïc moät phong caùch rieâng (nghóa laø phaûi ñaäm chaát Troãi, nghe laø bieát lieàn!). Nghó hoaøi khoâng ra. Ban bieân soaïn beøn laøm moät böõa… nhaäu (nheï thoâi), môøi theâm vaøi tay Troãi coù chuùt “uy tín chöõ nghóa”, baøn luaän roâm raû veà choïn töïa saùch. Nhieàu phöông aùn ñöôïc neâu ra, naøo laø: “Chuùng toâi – Thieáu sinh quaân”; “Maùi tröôøng thaân yeâu”; “Moät thôøi ñeå nhôù”; “Thuôû aáy Thieáu sinh quaân”… Nghe ñeàu hay caû (ñuùng laø “phaùt huy trí tueä taäp theå” coù khaùc!) nhöng ñeàu chöa toaïi nguyeän. Lí do: - “Chuùng toâi – Thieáu sinh quaân”: Cöùng coûi laém (thaäm chí hôi “cöùng” quaù), nhöng laïi coù veû… kieâu kieâu. Hôn nöõa laø 979
Chuùng toâi ñaõ cuøng nhau... sinh ra trong khoùi löûa.
Thieáu sinh quaân naøo? Coù ñeán chuïc tröôøng töø thôøi khaùng Phaùp ñeán nay cô maø. Deã laãn laém! - “Maùi tröôøng thaân yeâu”: “Meàm” quaù! Meàm vaäy thì tröôøng naøo cuõng “xaøi” ñöôïc (keå caû tröôøng nöõ sinh Ñoàng Khaùnh, hay moät tröôøng phoå thoâng baát kì naøo ñoù). Thieáu haún yeáu toá… nhaø binh laø khoâng ñöôïc! Vaû laïi, “maùi tröôøng” veà nghóa boùng thì ñöôïc nhöng veà nghóa ñen thì laïi khoâng (vì tröôøng ta “toøng ñaàu trieät vó”, khoâng coù moät maùi tröôøng cuï theå naøo). - “Moät thôøi ñeå nhôù”: Thaät hay, nhöng chæ caùi “thôøi aáy” thoâi aø?! Coøn thôøi “oanh lieät” sau naøy thì sao? Vaû laïi, nghe chöøng caùi töïa naøy hôi… quen quen. (Hình nhö ñaõ coù moät cuoán saùch naøo ñoù duøng roài?!). - “Thuôû aáy Thieáu sinh quaân”: Cuõng gioáng nhö treân, chæ “thuôû aáy” thoâi thì chaät heïp quaù, maø nghe noù cöù man maùc sao aáy(!). Laïi coøn thieáu tính “ñaëc tröng” cuûa Troãi… 980
Theá laø taéc tò. Khoâng ngôø laïi khoù vaäy! Thoâi thì taïm deïp chuyeän “vaên chöông” sang beân, thö giaõn moät chuùt. Caû boïn cuøng haùt ngheâu ngao, nhöõng baøi haùt maø ai cuõng bieát, töø “Vöøng ñoâng ñaõ höûng saùng…”, “Böôùc chaân treân daûi Tröôøng Sôn”… ñeán “Ta ñi theo loái nhoû laø loái an toaøn”… Vaø keát thuùc laø “Sinh ra trong khoùi löûa, tröôøng ta ñaõ lôùn leân…”. Baøi haùt vöøa döùt, moät chaøng khoùa 3 (veû lanh nhö laø Naêm… “tu huyùt” vaäy), ñöùng phaét daäy: - Roài… roài… Noù ñaây roài! - Gì vaäy? - Laø… noù chöù sao! - Laø sao? - Laø.. laø… Sinh ra trong khoùi löûa… chöù sao! Coøn tìm ñaâu xa nöõa. - ÖØ… öø… - moät chaøng gaät guø - Sinh ra trong khoùi löûa… Cuõng hay! Taát caû nhìn nhau trong tích taéc roài cuøng thoát leân: “Ñöôïc ñaáy!” roài voã tay raàn raàn. “Nghò quyeát” ñöôïc thoâng qua, tröôùc khi caùc “bình luaän gia” baét ñaàu ra söùc bình giaûng, bình luaän veà bao nhieâu caùi hay cuûa tieâu ñeà naøy. (Khieán cho ngay caû chaøng Naêm “tu huyùt”, ngöôøi phaùt hieän ra noù, cuõng phaûi haù hoác mieäng ra nghe. Khoâng ngôø yù nghóa cuûa “noù” laïi thaâm haäu ñeán vaäy!?). Toâi cuõng laéng nghe vaø cöù… “vôõ vaïc” daàn ra. Khoâng nhôù heát, chæ xin toùm taét vaøi yù chính ñeå thaønh “Sinh ra trong khoùi löûa” nhö sau: - Tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi ñaõ sinh ra trong khoùi löûa cuoäc chieán tranh choáng Myõ vaø cuõng vì khoùi löûa aáy maø sinh ra. (Hieåu theo caû hai nghóa ñeàu ñuùng). Ñaõ coù luùc tröôøng phaûi sô taùn sang Trung Quoác, nhöng caùi “goác” vaãn laø töø trong ñaát nöôùc ñang khoùi löûa maø ra. 981
- Haàu heát hoïc sinh cuûa tröôøng ñeàu sinh ra vaøo giöõa theá kyû XX, cuoái thôøi kì khaùng chieán choáng Phaùp, roài tröôûng thaønh trong khaùng chieán choáng Myõ, choáng boïn dieät chuûng… Boá meï ñeàu laø caùn boä chuû choát cuûa maáy cuoäc khaùng chieán laãy löøng. Hôn 80% hoïc sinh ñaõ gia nhaäp quaân ñoäi, nhieàu ngöôøi nay vaãn coøn theo ñöôøng binh nghieäp. Sinh ra trong khoùi löûa khoâng coù nghóa moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc trui reøn hoaøn toaøn trong khoùi löûa. Maø coù ngöôøi “thöû löûa” nhieàu, coù ngöôøi “thöû löûa” ít hôn, cuõng coù theå coù ngöôøi khoâng coù chuùt “löûa” naøo. (Aâu ñoù cuõng laø leõ thöôøng tình!). Nhöng ña soá hoïc sinh ñeàu ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp tích cöïc vaø ñaùng töï haøo cho thaønh coâng chung. Nhieàu ngöôøi ñaõ ñi suoát ba cuoäc chieán tranh (choáng Myõ, baûo veä bieân giôùi phía Baéc, choáng dieät chuûng ôû Taây Nam), laäp ñöôïc nhieàu chieán coâng vaø thaønh tích xuaát saéc. - Ñi qua khoùi löûa chieán tranh, böôùc vaøo thôøi kì xaây döïng vaø ñoåi môùi, ña soá anh em ñeàu vöõng vaøng tieáp tuïc phaùt huy toát ñeïp truyeàn thoáng “Anh boä ñoäi Cuï Hoà” treân moïi lónh vöïc (quaân söï, kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi…). Khoâng hoå danh cha oâng, khoâng hoå danh tröôøng Thieáu sinh quaân! - “Sinh ra trong khoùi löûa” laø caâu môû ñaàu baøi “Hieäu ca” tröôøng ta. Noù ñaõ vang leân töø nuùi röøng Vieät Baéc, theo ta ñeán moïi neûo ñöôøng chieán ñaáu vaø coâng taùc. Noù vöøa theå hieän ñöôïc thôøi gian quaù khöù, vöøa laøm ta suy ngaãm veà hieän taïi vaø töông lai. (Ñaõ töøng “sinh ra trong khoùi löûa” kia maø!). Moãi laàn haùt (hay nhaéc ñeán) doøng chöõ naøy, laäp töùc baïn beø cuõ nhaän ra nhau, cuøng nhôù veà coäi nguoàn, veà moät thôøi… “Sinh ra trong khoùi löûa”! B.B.T
982
Nhaén baïn ñoïc Veà vieäc toå chöùc Hoäi tröôøng laàn thöù V Ngaøy 15 thaùng 10 naêm 2005 laø kæ nieäm laàn thöù 40 ngaøy thaønh laäp tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi (thuoäc Toång cuïc Chính trò, Boä Quoác phoøng). Treân cô sôû toå chöùc vaø hoaït ñoäng thöôøng kì cuûa Ban Lieân laïc nhaø tröôøng, Ban Lieân laïc caùn boä, giaùo vieân, coâng nhaân vieân, Ban Lieân laïc mieàn Trung, mieàn Nam, Ban Lieân laïc caùc khoùa töø 1 ñeán 8 vaø caùc chi hoäi Quy Nhôn, Vuõng Taøu, trong naêm 2005 taäp trung vaøo moät soá hoaït ñoäng chính sau ñaây: 1. Treân cöông vò cuûa mình tieáp tuïc phaán ñaáu cho muïc tieâu lí töôûng caùch maïng cao ñeïp, goùp söùc cho söï nghieäp ñoåi môùi cuûa Ñaûng ñeán thaéng lôïi hoaøn toaøn. 2. Thaét chaët hôn nöõa tình caûm kính troïng thaày coâ, yeâu meán baïn beø, ñoàng ñoäi, giuùp ñôõ laãn nhau theo truyeàn thoáng “Boä ñoäi Cuï Hoà”. Laøm toát coâng taùc hieáu hyû. 3. Duy trì quan heä vôùi caùc ñòa phöông vaø ñôn vò, nôi nhaø tröôøng ñaõ ñoùng quaân: Ñaïi Töø, Höng Hoaù, Trung Haø, Thaïch Thaát, tröôøng Trung hoïc soá 1 Queá Laâm, tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Quaûng Taây (Trung Quoác). Phaùt trieån ngoaïi giao nhaân daân, goùp phaàn xaây döïng tình höõu nghò Vieät-Trung. 4. Hoaøn thieän Kyû yeáu danh saùch thaày, troø toaøn tröôøng. 983
Caùc thaày vaø caùc coâ veà döï Hoäi tröôøng taïi Haø Noäi, thaùng 12-2002.
5. Hoaøn thieän vaø xuaát baûn “Sinh ra trong khoùi löûa” taäp 2. 6. Tham gia vaøo “Tuyeån taäp Thieáu sinh quaân caùc theá heä”. 7. Phaùt haønh kyû nieäm chöông tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi. 8. Trong thaùng 10 seõ toå chöùc leã kæ nieäm taïi caùc khu vöïc. Ngaøy 15 thaùng 10 naêm 2005 seõ toå chöùc mit-tinh troïng theå taïi Haø Noäi. Mong nhaän ñöôïc söï uûng hoä tích cöïc cuûa thaày coâ vaø anh chò em toaøn tröôøng. Vì sao taäp II daøy hôn nghìn trang? Laøm baát kì vieäc gì cuõng ñeàu coù nhöõng thuù vò cuûa noù. Laøm saùch cuõng vaäy! 984
Khi môùi phaùt ñoäng “laøm taäp II”, thaät khoù coù theå töôûng töôïng soá löôïng baøi vôû, caû vaên laãn thô, leân ñeán treân 250 vaø khi daøn ra ñaõ treân 1000 trang(!). Coù yù kieán neân taùch laøm hai, nghóa laø laàn naøy xuaát baûn luoân “taäp II” vaø “taäp III”. Nhö vaäy ñoä daøy moãi taäp vöøa phaûi, coù phaûi mang ñi mang laïi cuõng deã daøng. Vöøa nghe yù kieán naøy, Ban bieân taäp voäi “tröng caàu daân yù”. Anh em cho nhieàu yù kieán xaùc ñaùng: neáu laøm hai taäp, chi phí seõ taêng ñaùng keå (nhaát laø giaù thaønh cuûa bìa saùch). Maø ñaõ laø tieàn do anh em ta ñoùng goùp thì khoâng bao giôø ñöôïc laõng phí! Coù anh baïn ñöa ra baøi toaùn: Thöû töôûng töôïng khi coù hai taäp trong tay, vì moät lí do naøo ñoù, baïn bò maát moät taäp thì thoâng tin nhöõng naêm thaùng ôû tröôøng seõ bò giaùn ñoaïn. (Chæ rieâng vieäc phaân chöông, muïc trong taäp II cuõng coù yù ñoà roõ raøng: thôøi gian ôû Chieán khu Vieät Baéc, naêm thaùng ôû Queá Laâm (Trung Quoác), khi trôû veà laïi queâ höông roài thaùng naêm reøn luyeän, tröôûng thaønh vaø 40 naêm sau). Muoán coù laïi ñaày ñuû thoâng tin phaûi tìm mua laïi taäp ñaõ maát. Khoán noãi nhaø saùch cuõng chaúng khaùc gì cöûa haøng baùn aám, cheùn: hoï chæ baùn caû aám laãn naép chöù khoâng bao giôø baùn rieâng naép hoaëc aám(!). Vì vaäy toát hôn heát chæ xuaát baûn moät cuoán, coù naëng moät chuùt cuõng coá maø giöõ vaø khoù maø maát! Ñaáy laø lí do ñeå Ban bieân taäp quyeát ñònh in caû 250 baøi vaøo hôn 1000 trang, cho taäp II. Chöa heát, vieäc choïn ñoùng bìa cöùng hay meàm cuõng laø vaán ñeà gay caán. Roõ raøng bìa cöùng thì “hoaønh traùng hôn”, giöõ gìn saùch ñöôïc laâu hôn. Chöa keå laàn naøy hoïa só Phan Khöông ñaõ thieát keá bìa tröôùc vaø sau “hôi bò” chuyeân nghieäp! (Chaû theá maø nhieàu baïn coi ñaây laø “hoài kyù cuûa cuoäc ñôøi” vaø bìa saùch caøng beàn, caøng ñeïp thì caøng toát!). Ngöôïc laïi giaù thaønh cuoán saùch taêng ñaùng keå khi ñoùng bìa cöùng. (Bìa 985
cöùng ñaét gaáp “nhöõng” ba laàn bìa meàm, buoäc chuùng toâi phaûi ñaén ño…). Chæ khi anh em hoâ to: “Khoù traêm laàn khoâng daân cuõng chòu/ Khoù vaïn laàn daân lieäu cuõng xong!” ñaõ ñoäng vieân Ban bieân taäp “oâm bom xoâng leân!”. Ñuùng laø phaûi bieát döïa vaøo daân! Vaø khi mang baûn thaûo ñeán Nhaø in Baùo Quaân ñoäi Nhaân daân 2, Giaùm ñoác Nguyeãn Nam Ñieän ñaõ tö vaán: Saùch daøy caû nghìn trang maø ñoùng bìa meàm thì chæ môû ra laø bung. Chæ bìa cöùng môùi “chòu ñöôïc taûi”! Caùc cuï daïy “khoâng thaày ñoá maøy laøm neân!” chôù coù sai. Ñoïc ñeán nhöõng trang cuoái chaéc haún baïn ñoïc coù chuùt baên khoaên? Vaâng, xin “baät mí”: chuùng toâi ñaõ phaù boû moät soá quy taéc khi laøm cheá baûn. Thoâng thöôøng teân Chöông muïc ñöôïc daønh haún moät trang, caùc baøi ñöôïc in baét ñaàu töø trang leû (3, 5, 7...) vaø khoaûng caùch chöøa ñaàu trang moãi baøi phaûi thoáng nhaát. Nhö vaäy cuoán saùch môùi thaät trang troïng. Nhöng chuùng toâi ñaõ khoâng laøm vaäy. Theo nguyeân taéc “chaün trang” trong in aán thì seõ laø baøi toaùn taøi chính tieát kieäm nhaát vôùi soá baûn keõm phaûi duøng - 63 baûn keõm duøng cho 1008 trang. Neáu thöïc hieän ñuùng quy taéc cheá baûn thì soá trang seõ vöôït hôn con soá 1008, nhö vaäy seõ gaây neân laõng phí. Vaø chuùng toâi ñaõ quyeát ñònh choïn caùch daøn trang ñeå vöøa chuyeån taûi heát taâm tö, tình caûm, kyû nieäm cuûa thaày troø chuùng ta, vöøa tieát kieäm chi phí xuaát baûn. Coù maáy chuyeän vui muoán taâm söï cuøng baïn ñoïc… Cuõng trong nhöõng ngaøy naøy, chuùng toâi nhaän ñöôïc tin khoâng vui - moät soá thaày, coâ giaùo ñaõ laâm troïng beänh. Vöøa môùi nghe tin Chính uûy Quyønh bò beänh ung thö gan, khi ra thaêm thaáy baùc ñaõ naèm lieät treân giöôøng beänh, ñau ñôùn vaø söùc khoûe raát yeáu. Thaày, troø toaøn tröôøng lo laéng. Tuoåi caøng cao söùc khoûe caøng giaûm ñaõ laø quy luaät cuûa cuoäc ñôøi, nhöng chaû hieåu sao anh em ta vaãn cöù man maùc buoàn! 986
Mong cho cuoán saùch sôùm in xong, kòp ñeán tay thaày, coâ. Hy voïng ñoù seõ laø lieàu thuoác tieân giuùp thaày, coâ vöïc laïi söùc khoûe, chieán thaéng beänh taät vaø coù maët trong buoåi hoïp maët truyeàn thoáng 40 naêm, 15 thaùng 10 naêm 2005 naøy! Thaønh phoá Hoà Chí Minh, nhöõng ngaøy Thaùng Taùm B.B.T
987
Caùi thôøi ... NGUYEÃN PHUÏC HÖNG Hoïc sinh khoùa 2
Caùi thôøi goïi baïn “maøy, tao” Giôø thaønh “ñoàng chí” luùc naøo khoâng hay Caùi thôøi ñaùnh loän caû ngaøy Giôø thaønh “oâng treû” toùc say maây trôøi Caùi thôøi baét deá ñaù chôi Giôø thaønh caùn boä giuùp ñôøi, giuùp daân Caùi thôøi chaân ñaát, ñaàu traàn Hai phe ñaù boùng, xaø quaàn giöõa tröa Caùi thôøi môùi böôùc xa nhaø Ñeâm ñaàu nhôù meï, nhôù cha khoùc thaàm Caùi thôøi thuû lónh nghòch ngaàm Ñeán khi thaày hoûi, “giaû caâm” caû baày Caùi thôøi nghe tieáng keøn Taây Ñieåm danh, baïn vaéng – “Coù!” thay baïn mình Caùi thôøi ñaùnh loän thaát kinh Ñöùa thì söùt traùn, baàm mình thaät thöông Caùi thôøi sô taùn xa tröôøng Chuû nhaät laáy cuûi, nghó thöông quaù trôøi Gaùnh vaùc cuûi, aùo taû tôi Vöøa ñi vöøa haùt ñoâi lôøi ngheâu ngao
988
Caùi thôøi gaùc döôùi traêng sao Gioù ñöa caønh laù xaïc xaøo, ngôõ ma Caùi thôøi tan hoïc veà nhaø Nghe keûng caàm baùt chaïy ra beáp lieàn Caùi thôøi sao thaät hoàn nhieân Beân nhau hoïc taäp, ba mieàn coù nhau Caùi thôøi Baéc Thaùi, Traïi Cau Reøn theo ngöôøi lính gaén caâu “chuyeân – hoàng” Nhôù laàn baùo ñoäng muøa ñoâng Ba-loâ, suùng ñaïn tróu hoâng, ñöôøng daøi Caùi thôøi ñi ñöùng “moät, hai” Mang suùng ño thöû, suùng daøi hôn thaân Caùi thôøi tình baïn aân caàn Chaêm lo cho baïn hôn thaân cuûa mình Ngoâi sao naêm caùnh lung linh Thieáu sinh ngaøy aáy nghóa tình beân nhau “Lôùp cha tröôùc, lôùp con sau Ñaõ thaønh ñoàng chí chung caâu quaân haønh”1 Nhôù thôøi maùi toùc coøn xanh Laøm vaàn thô taëng em, anh, coâ, thaày!
N.P.H
1
Thô Toá Höõu.
989
Bao giôø cho ñeán... ngaøy xöa PHAN ÑÖÙC DUÕNG * Hoïc sinh khoaù 5 Bao giôø cho ñeán ngaøy xöa Ñeå thôøi aáy laïi ñoùn ñöa ta veà Hieäp Hoaø, Phoá Thaéng, Traïi Hoøe Ñaïi Töø, An Myõ, Suoái Chì, Bom Bom Ly Giang nöôùc chaûy ñaù moøn Queá Laâm nöôùc baïn vaãn coøn trong mô Chuùng mình thuôû aáy ngaây thô Taâm hoàn trong traéng nhö tôø poâ-luya Thaày coâ daäy sôùm, thöùc khuya Chaêm lo, saên soùc töøng thìa côm canh Naêm möôi tuoåi ngôõ tröôûng thaønh Baïc ñaàu gaëp laïi, vaãn thaønh… beù thô!
Ñeâm tröôùc ngaøy gaëp maët 27-12-2003 P.Ñ.D
* Naêm 1970, sau khi ra tröôøng veà ñaù cho Coâng an Haø Noäi, roài ñi hoïc Ñaïi hoïc Theå duïc theå thao Töø Sôn. Cuoái thaäp kyû 80 sang sinh soáng taïi thaønh phoá Strassfurg, tænh Margdeburg, Coäng hoøa Daân chuû Ñöùc. Coù moät ñieàu thuù vò laø ngaøy beù chæ ham meâ boùng ñaù thì nay khi ñaõ ngoaøi 50, baïn laïi yeâu thô vaø vieát khaù nhieàu baøi ca ngôïi tình yeâu, queâ höông ,ñaát nöôùc! Baïn hoaït ñoäng tích cöïc trong coäng ñoàng ngöôøi Vieät ôû Coäng hoaø Lieân bang Ñöùc.
990
Thay cho lôøi keát ! BAN BIEÂN TAÄP Ngöôøi xöa ñaõ daïy “Khoâng coù gì ñeïp baèng ñeå laïi saùch cho ñôøi!”. Vaø thaày, troø tröôøng Thieáu sinh quaân mang teân Anh huøng lieät só Nguyeãn Vaên Troãi (thuoäc Toång cuïc Chính trò) thôøi kì choáng Myõ (1965-1970) ñaõ cho ra hai taäp saùch “Sinh ra trong khoùi löûa” ñeán tay baïn ñoïc. Coù môùi khoâng muoán nôùi cuõ, xin nhôù laïi chuyeän caùch ñaây ba naêm! Cuoái naêm 2001, khi laøm xong “Sinh ra trong khoùi löûa”, Ban bieân soaïn (vì laø saùch “löu haønh noäi boä” do Ban Lieân laïc phía Nam phaùt haønh neân chæ daùm khieâm toán xöng danh nhö vaäy!) khoâng hy voïng seõ ra ñöôïc taäp II vôùi nhieàu lí do. Cuõng vì leõ ñoù maø saùch khoâng daùm in laø “TAÄP I”. Nhöng khi saùch vöøa ñeán tay thaày, troø chuùng ta thì khaép töø Baéc, qua Trung vaøo ñeán mieàn Nam vaø caû tít taän trôøi Taây xa xoâi, döôøng nhö coù moät luoàng sinh khí môùi. Thaät höøng höïc! Ngoaøi vieäc ñaùnh giaù cao giaù trò tö lieäu chaân thöïc cuûa cuoán saùch, baïn ñoïc ñaõ cho chuùng toâi moät yù chí môùi: quyeát taâm ra cho ñöôïc cuoán thöù hai! Laø nhöõng ngöôøi tröïc tieáp theo saùt, keå töø khi phaùt ñoäng vieát baøi, söu taàm tö lieäu, ñeán vieäc bieân taäp (nhaän, söûa baøi, giao dòch, lo kinh phí xuaát baûn, söûa morasse… vv) cho taäp II, Ban bieân taäp voâ cuøng caûm kích tröôùc söï ñoàng söùc ñoàng loøng, ñoùng goùp khoâng chæ söùc löïc, trí tueä maø caû taøi chính cho taäp saùch. Phaûi noùi raèng, thaày, troø chuùng ta ñaõ theå hieän ñuùng “phong caùch Troãi”! 993
Xin neâu vaøi kyû nieäm aán töôïng! Phan Khöông (khoùa 5), Giaùm ñoác Myõ thuaät cuûa Coâng ty CTK, xin ñaêng kí laøm cheá baûn ñieän töû, daøn trang, thieát keá bìa mieãn phí! “Saùng muøng Moät Teát naêm nay, tranh thuû chöa coù ai ñeán thaêm, toâi ñaõ kì cuïi thieát keá naêm maãu bìa saùch vôùi yù töôûng “sinh ra trong khoùi löûa”…” - anh vöøa taâm söï vöøa nhaán con chuoät vaøo maøn hình, chæ cho toâi xem töøng maãu bìa. So vôùi taäp I thì bìa taäp II coù phong caùch chuyeân nghieäp hôn! Cuoái thaùng 6, maãu bìa ñöôïc chuyeån cho nhieàu baïn “coù con maét tinh ñôøi” xem, goùp yù vaø hoaøn chænh. Kieán Quoác mang cho thaày Troïng xem, thaày khen ñeïp nhöng khoâng nghó: “Phaûi laáy thieáu sinh quaân laøm phoâng cho ñuùng ñaëc tröng tröôøng ta” yù raát hay, khoù cuõng phaûi laøm baèng ñöôïc. Vaø cuoái cuøng coù ñöôïc tôø bìa nhö caùc baïn ñaõ thaáy. Caûm ñoäng hôn, Cao Caåm Quyø (chuùng ta vaãn quen goïi laø Cao “Tö leänh”) sau 37 naêm xa caùch (nhieàu ngöôøi ñinh ninh anh khoâng coøn soáng), ñaõ töø Phaät Sôn, Quaûng Chaâu (Trung Quoác) sang thaêm chuùng ta. Anh loï moï taøu xe vaøo taän Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø traân troïng taëng Ban bieân taäp ba chuïc taám aûnh quyù (ngaøy tröôøng ta ôû Y Trung, Queá Laâm) cuøng nhieàu tö lieäu soáng. Ñeán giôø choùt, vaãn coù nhieàu baïn goïi ñieän, xin göûi theâm baøi. Traàn Baéc Haûi soáng vaø laøm vieäc ôû nöôùc UÙc xa xoâi, khi saùch ñaõ leân khuoân, voäi göûi veà ca khuùc “Nguyeãn Vaên Troãi, Tröôøng chuùng ta!”. Khoâng phaûi nhaïc só chuyeân nghieäp nhöng ca töø vaø giai ñieäu cuûa anh raát ñeïp! Ban bieân taäp ñaõ coá gaéng saép xeáp ñeå cheøn theâm taùc phaåm naøy. Rieâng vieäc choïn teân cho cuoán saùch, Ban bieân taäp ñaõ phaûi suy nghó, trao ñoåi, laáy yù kieán trong thaày, troø nhaø tröôøng suoát moät naêm qua. Vì cuoán ñaàu khoâng in hai chöõ TAÄP I neân seõ khoâng thaät loâ-gic neáu laàn naøy xuaát baûn saùch vaãn laáy teân “Sinh 994
Toát nghieäp tröôøng Thieáu sinh quaân Nguyeãn Vaên Troãi, chuùng toâi trôû thaønh nhöõng ngöôøi lính thöïc thuï.
ra trong khoùi löûa” vaø ñeà laø TAÄP II. Coù yù kieán neân chaêng choïn laø “Maùi tröôøng thaân yeâu” hay “Moät thôøi ñeå nhôù”. Nhöng ñieåm qua saùch vôû ngaønh giaùo duïc caùch maïng thì thaáy quaù nhieàu tröôøng ñaõ xuaát baûn saùch laáy caùi teân naøy. Nghó ñi nghó laïi chæ thaáy “Sinh ra trong khoùi löûa” laø caùi teân duy nhaát, ñoäc quyeàn vaø mang ñaäm daùng daáp cuûa thaày, troø cuûa tröôøng ta. Hôn nöõa, lôøi Hieäu ca “Sinh ra trong khoùi löûa, tröôøng ta ñaõ lôùn leân. Tröôøng ñeïp choùi ngôøi teân Anh Nguyeãn Vaên Troãi!…” ñaõ theo chuùng ta suoát 40 naêm qua. Cuoái cuøng, cho tôùi ñaàu naêm 2005, Ban bieân taäp môùi thoâng qua caùi teân “Sinh ra trong khoùi löûa”, in keøm theo “hai ngoâi sao”! Thaày, troø tröôøng ta khi caàm cuoán saùch treân tay seõ maëc nhieân coi raèng: ñaây laø TAÄP II. Theá môùi bieát choïn teân cho saùch khoâng deã! Nhöng “Coù boät môùi goät neân hoà”! Coù trong tay haøng traêm baøi thô ca, vaên xuoâi ñaõ ñöôïc bieân taäp cuøng vôùi haøng traêm tö lieäu soáng, neáu “khoâng coù ñaïn” chaéc cuõng chaû thaønh saùch. Ngay 995
sau khi nghe tin taäp II bieân taäp xong, bieát khoù khaên chung, Nguyeãn Xuaân Loäc (khoùa 6) ñaõ mang “nöûa trieäu ñoàng tieát kieäm” ñeán trao taän tay thaày Phaïm Ñình Troïng, nhôø chuyeån cho Ban bieân taäp: “Cuõng laø chuùt loøng thaønh!”. Ñôøi thöôøng, nhieàu ñôn vò khi phaùt haønh saùch truyeàn thoáng hay coá chaïy vaïy ñeå kieám ñöôïc “nguoàn taøi trôï”. Rieâng thaày, troø chuùng ta voán chaêm lao ñoäng, laïi hôi bò quen “töï löïc caùnh sinh” neân quan nieäm: saùch cuûa mình thì mình töï lo töø A ñeán Z. Thaám nhuaàn tö töôûng “Caùch maïng laø söï nghieäp cuûa quaàn chuùng”, Ban bieân taäp ñaõ coù Thö ngoû göûi toaøn theå anh chò em cöïu hoïc sinh nhaø tröôøng ñeå “vaän ñoäng caùc maïnh thöôøng quaân laø doanh nhaân, doanh nghieäp tröôøng Troãi, laø nhöõng baïn coù khaû naêng, cho vay trong thôøi haïn daêm ba thaùng, ñeå trang traûi kinh phí in aán, xuaát baûn”. (Taát nhieân “coù vay” laø “coù traû” vì saùch chöa in xong thì caùc khoùa ñaõ ñaêng kí “khuaân” heát! Vaø taát nhieân cuõng phaûi “kinh doanh aán phaåm” nhöng lôïi nhuaän chính laø soá saùch ñeå kính taëng caùc thaày, coâ, gia ñình caùc anh huøng, lieät só vaø nhöõng vò khaùch quyù). “Thö ngoû ñieän töû” môùi göûi ñi chieàu hoâm tröôùc, saùng hoâm sau ñaõ coù hoài aâm: Hoaøng Quang (khoùa 4) töø Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc email veà “Hoan hoâ caùc oâng. Chuùng toâi saün saøng!”; Höõu Thaønh (khoùa 4) töø Haø Noäi traû lôøi ngay “OK! Toâi ñaõ baùo cho nhieàu anh em tröôøng Troãi.”, (thaäm chí Thaønh coøn môøi kí hôïp ñoàng in aán vôùi Nhaø xuaát baûn Tin hoïc vaø Ñôøi soáng: giaù caû hôïp lí nhaát!). Qua ñieän thoaïi ñònh xin ñòa chæ ñeå göûi Thö ngoû thì Quoác Khaùnh (khoùa 5) töø Haø noäi vui veû traû lôøi: “Toâi seõ chuyeån ngay cho Leâ Bình 5 trieäu. Coi nhö laø ñoùng goùp”. Chuùng toâi xin chaân thaønh caûm ôn caùc “Maïnh Thöôøng Quaân”: Hoaøng Quang, Toân Gia Quyù, Phaïm Voõ Huøng (Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc), Nguyeãn Höõu Thaønh, Leâ Quoác Khaùnh, Nguyeãn Quang Baéc, Haø Troïng Tuyeân (Haø Noäi), Phaïm Quang Khaùnh (Phuù 996
Quoác), Döông Minh, Traàn Tuaán Sôn, Traàn Thaønh Coâng, Hoà Baù Ñaït, Traàn Hoøa Bình, Nguyeãn Thieän Nhaân, Phuøng Duy Höng, Nguyeãn Chænh Huaán, Nguyeãn Coâng Tröôøng, Leâ Trí Höng, Phan Kyø Baéc, Tröông Ñoâng Nhaân, Döông Thanh, Traàn Theá Nam, Nguyeãn Chí Huøng, Nguyeãn Vaên Ñaïo, Phaïm Maïnh Huøng, Voõ Quoác Coâng, Nguyeãn Höõu Haø, Haø Chí Quang, Vaên Coâng Phöôùc, Ñoã Quang Thaïch, Nguyeãn Khaùnh Hoøa, Nguyeãn Quang Vieät, Nguyeãn Quoác Duõng (Thaønh phoá Hoà Chí Minh), Ngoâ Phuùc Chieán, Traàn Xuaân Laêng, Baïch Quoác Ñoaøn (Vuõng Taøu)... Ñaëc bieät, Ñoã Ñöùc Vöôïng (khoùa 14, Hoïc vieän Kyõ thuaät Quaân söï) vui veû ñoùng goùp vôùi lyù do: “Ñôn giaûn vì em quyù caùc anh!” vaø Laïi Thò Thanh Hoàng (em lieät só Laïi Xuaân Lôïi): “Xin ñoùng goùp ñeå döôùi ñoù anh Lôïi cuõng töï haøo vì coù coâ em soáng nhö lính Troãi”! Xin caûm ôn Kieán truùc sö Traàn Höõu Nghò (khoùa 8) ñaõ taëng tröôøng maãu Kyû nieäm chöông nhaân 40 naêm truyeàn thoáng! Thaät khoù coù giaáy buùt naøo coù theå ghi heát taám loøng cuûa anh em vôùi vieäc xuaát baûn saùch laàn naøy! Chæ bieát raèng thaày coâ, baïn beø ñaõ raát tin, raát yeâu chuùng toâi - nhöõng ngöôøi chòu traùch nhieäm tröïc tieáp bieân taäp, phaùt haønh cuoán saùch! Treân cuoäc ñôøi naøy coù gì hôn hai chöõ “TIN – YEÂU”! Xin chaân thaønh caûm ôn Nhaø xuaát baûn Treû cuøng bieân taäp vieân Hoaøng Anh, nhaø vaên Phan Thò Vaøng Anh ñaõ nhieät tình giuùp chuùng ta bieân taäp laïi vaø tieán haønh laøm caùc thuû tuïc xuaát baûn! Hy voïng raèng, ñuùng vaøo dòp kyû nieäm 40 naêm truyeàn thoáng nhaø tröôøng, khi taäp II “Sinh ra trong khoùi löûa” ñeán tay baïn ñoïc thì thaày, troø chuùng ta laïi nung naáu yù chí, quyeát taâm môùi - “laøm” taäp III! Xin chaân thaønh caûm ôn vaø heïn gaëp laïi! B.B.T
997
MUÏC LUÏC 1 2 3 4 5 6 7
* Lôøi noùi ñaàu...................................................................... 5 Vaøi caûm nghó… (Hoà Thanh)................................................ 10 YÙ kieán baïn ñoïc................................................................. 21 Thö caûm ôn cuûa gia ñình lieät só Ngoâ Ngôøi (Ngoâ Caâu)........ 28 Taâm söï ngöôøi thaày (Laõ Khaéc Tieäp)................................... 31 Baøi hoïc boå ích cho em… (Nguyeãn Thò Bích Lieân)............... 35 Nhöõng chaøng lính Troãi (Ñoã Trung Vieät)............................. 39 Ñính chính cho taäp I.......................................................... 42
8 9 10 11 12 13
I. TÖ LIEÄU VEÀ NHAØ TRÖÔØNG Chín lôøi theà danh döï......................................................... 43 Danh saùch caùc anh huøng, lieät só ....................................... 45 Nhôù thaày, coâ..................................................................... 52 Nhöõng gia ñình coù nhieàu con laø hoïc sinh tröôøng Troãi........ 53 Caàn coù nhieàu tröôøng nhö Tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi.......... 58 Ñeå coù söï thaønh coâng… (Buøi Khaéc Quyønh)......................... 60
14 15 16 17 18 19 20 21 22
II. GÖÔNG ANH HUØNG, LIEÄT SÓ Hoå phuï sinh hoå töû (BBT)................................................... 65 Cuøng nhau laøm vieäc nghóa (Kieán Quoác)............................ 71 Anh em toâi vinh döï ñöôïc vieáng Baùc (Traàn Thaønh Coâng)... 76 Vieáng moä Anh Hoaøng Vaên Thuï (Leâ Voõ Tieân Höng)........... 79 Taám aûnh tö lieäu quyù giaù! (Traàn Höõu Nghò)........................ 80 Lôøi taâm nguyeän cuûa chuùng toâi (Nguyeãn Chi Phan)........... 83 Vieáng moä Anh Troãi (Ban Lieân laïc)..................................... 86 Nhöõng maát maùt lôùn trong toå aám nhoû (Nguyeãn Theá Laâm).. 89 Nguyeãn Vaên Ngoïc, ngöôøi lieät só ñaàu tieân (Anh Thy).......... 91
998
23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53
Nhöõng böùc thö cuoái cuøng...(Toâ Vaên Hoaønh)..................... 96 Ñoïc nhaät kí chieán tröôøng...(Minh Ñöùc)............................ 102 Vì chuùng toâi laø lính Troãi! (Phaïm Vieät Cöôøng)................... 107 Ñöôïc keát naïp Ñaûng môùi vieát thö...(Taï Vieät Chieán)..........110 Loøng meï (Höõu Thaønh).................................................... 118 Nhôù baïn Nguyeãn Vaên Ôn (Tröông Ñoàng Nhaân)..............123 Nhöõng laù thö doïc ñöôøng haønh quaân (Leâ Hoøa Bình)........ 126 Ñaùp soá cuûa baøi toaùn (Hoaøng Long)..................................132 Chuyeän veà moät lieät só, baïn toâi (Kieán Quoác).....................135 Chu Taán Quang – röïc saùng teân anh! (Kieán Quoác)...........142 Laù thö tröôùc giôø ra traän (BBT).........................................147 Töø moät böùc thö ngoû (BBT).............................................. 149 Thoâng tin veà lieät syõ Voõ Nguyeân Troïng (Huyønh Hoàng).....151 Nhôù Maïnh Minh (Nguyeãn Hoaøng Anh)............................ 155 Taâm linh (Lan Phöông)....................................................163 Seû chia (Phaïm Nhaát Trung).............................................165 Nhöõng laù thö cuûa lieät só Y Hoøa (Minh Phöông).................170 Nhaø baùo, lieät só Ngoâ Taát Thaéng (Hoà Baù Ñaït)....................180 Ñaõ bieát tin veà lieät só Laïi Xuaân Lôïi (Kieán Quoác)................184 Thö cuûa lieät só Laïi Xuaân Lôïi (Nguyeãn Quoác Khaùnh)........186 Ngöôøi vieát ñôn baèng maùu ...(Leâ Trí Duõng)..................... 191 Lôøi chaøo vónh bieät (BBT).................................................197 Laàn cuoái gaëp nhau (Nguyeãn Trí Duõng).......................... 201 Quaûng Trò vaø nhöõng ñoàng ñoäi...(Leâ Chí Hoøa).................204 Vôùi moät gia ñình lieät só (Vaân Anh)....................................209 Thö göûi töø Leipzig..........................................................212 Tìm ñöôïc gia ñình Löu Duõng (Nguyeãn Phöôùc Ngoïc).......214 Chuùng toâi coù moät ngöôøi me...(Hoà Xuaân Nam).................217 Ñeâm traêng Tröôøng Sôn (Nguyeãn Phong)........................ 220 Phuø sa maën (Nguyeãn Xuaân Laêng)................................. 222 Ñoïc thô coâ (Huyønh Quang Tín)...................................... 225
999
54 55 56 57
Nhôù baïn (Nguyeãn Khaùnh Hoøa)...................................... 227 Lôøi höùa dang dôû (Ngoâ Vaên Cöûu)................................... 230 Nhöõng gì thaày, baïn ñeå laïi (BBT).................................... 232 Xin boå sung truyeàn thoáng “Quaân tình”! (Vaân Anh)......... 236
58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82
III. MAÙI TRÖÔØNG NÔI CHIEÁN KHU XÖA Ñaïi ñoäi tröôûng ñaàu tieân (Kieán Quoác)............................. 239 Nhöõng ngaøy môùi leân tröôøng (Haø Chí Thaønh).................. 243 Ma cuõ baét naït ma môùi vaø… (Traàn Quoác Vieät).................. 246 Nhöõng troø nghòch ngôïm (Nguyeãn Tieán Baéc).................. 249 Boä phim taøi lieäu veà tröôøng (BBT)................................... 253 Treân maûnh ñaát queâ höông (Nguyeãn Chi Phan).............. 257 Kyû nieäm veà moät baøi thô (Leâ Voõ Tieân Höng)................... 261 Ñeâm nay beân röøng Vieät Baéc (Chi Phan)......................... 264 Vò traùm (Nguyeãn Thanh Ñöôøng)..................................... 267 Nhôù Ñaïi Töø (Ñoàng Xuaân Hieàn)...................................... 269 Taùc giaû baøi “Hieäu ca” (Minh Phöông)............................. 271 Hieäu ca tröôøng Nguyeãn Vaên Troãi (Hoàng Tuyeán)............ 276 Muøa chieán dòch, muøa thô vaên nôû roä (Chi Phan).............. 277 Ngöôøi thaày, ngöôøi meï (Anh Thy)................................... 281 Thaày daïy veõ (Hoaøng Anh).............................................. 284 Kyû nieäm vôùi nhöõng hoïc vieân ñaëc bieät (Nguyeãn Ñoã)....... 286 Moät chuyeán thaêm con (Mai Duy Voïng)........................... 289 Nhöõng ngaøy trong saùng nhaát (Taï Quang Vinh).............. 294 C11 thaân yeâu cuûa toâi (Phaïm Thò Thuïc).......................... 298 Chuùng toâi ñoùng kòch “Noåi gioù” (Vuõ Döông).................... 305 Nhö nhöõng taám göông (Traàn Hoà Baéc)........................... 310 Vì sao toâi coù bieät danh “troïc”? (Nguyeãn Ñöùc Caûnh)...... 315 Bình minh trong möa (Haø Chí Quang)............................. 318 Laàn troán traïi ñi hoang (Phan Khöông)............................ 324 Theå hieän loøng duõng caûm (Phaïm Ñình Thieän).................. 329
1000
83 84 85 86
87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111
Chuùng toâi ñaøm ñaïo (Haø Chí).......................................... 331 Tuïi con gaùi (Thu Vaân).................................................... 334 Kyû nieäm veà nhöõng ngöôøi thaày (Nguyeãn Chí Nhaân)........ 337 Tieãn con ñi Trung Quoác (Löu Thò Loan).......................... 343 IV. THAÙNG NAÊM XA TOÅ QUOÁC Thaønh phoá Queá Laâm...................................................... 346 Chöa vaø… roài (Hoà Phöôùc Khaûi)........................................ 348 Nhöõng böõa côm ôû Queá Laâm (Anh Thy)........................... 350 Nhöõng thaùng ngaøy khoâng queân (Ngoâ Hoàng Chieâu)........ 354 Nghe thô Baùc luùc giao thöøa (Chi Phan)........................... 359 Veà hoøm thö ôû Queá Laâm (Nguyeãn Vaên Tuaán).................. 361 Ngöôøi giöõ nhieàu kyû nieäm aûnh ôû Y Trung ngaøy aáy........... 363 Boä söu taäp quyù (BBT)..................................................... 367 Laù thö cuûa Chính uyû… .................................................... 372 “Con nuoâi” (Phaïm Ñình Troïng)........................................ 373 Vì nhaân daân phuïc vuï! (Nguyeãn Trí Duõng)...................... 381 Bieát ngoaïi ngöõ coù khaùc (Nguyeãn Coâng Tröôøng)............. 383 Hai laàn tieáp “Hoàng veä binh” (Phaïm Ñình Troïng).............. 386 Ñoäi boùng ñaù giaùo vieân (Ninh Cöû Tröïc)............................ 393 Oâi Vieät Nam, queâ meï ñeïp theâm nhieàu (Chi Phan).......... 396 Ly Giang, ôi doøng soâng...(Nguyeãn Chænh Huaán)............. 399 Möøng baén rôi 1800 maùy bay Myõ (Traàn Thaéng Lôïi).......... 404 Chaám baøi ...(Buøi Ñöùc Thuaän).......................................... 407 Ñoäc taáu: Tieåu ñoäi toâi (Chi Phan)...................................... 412 Nhöõng kyû nieäm khoù queân (Phaïm Thò Thuïc).................... 418 Ngöôøi giöõ nhieàu kyû nieäm (Tuaán Cöôøng)......................... 424 Nhöõng vuï caù cöôïc...(Leâ Minh Nghóa).............................. 426 Vuï ñoát röøng ôû Phong Khaåu (Nguyeãn Chænh Huaán)......... 429 Queá Laâm vaø nhöõng laàn daõ ngoaïi (Huyønh Taán Lôïi)......... 435 Nhôù! (Buøi Ñöùc Thuaän).................................................... 437
1001
112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124
Ca kòch “Tình anh em” (Traàn Xuaân Laêng)........................ 440 Lính Troãi vôùi baûn Ñaïi hôïp xöôùng...(Anh Thy).................. 443 Hoa ñoã quyeân (Nguyeãn Khaùnh Hoaø)............................... 447 Vöôït qua noãi ñau (Kieán Quoác)........................................ 448 Kyû nieäm veà moät ngöôøi thaày (Hoaøng Quang).................... 451 Maáy lôøi taâm huyeát........................................................... 457 Xaï thuû (Chi Phan)........................................................... 458 Queá Laâm – Nhöõng ngaøy Caùch maïng...(Vieät Duõng)......... 460 Ngöôøi baïn giaø Trung Hoa (Nguyeãn Khaéc Vieät)................ 465 Giaây phuùt chia tay (Mai Duy Voïng).................................. 470 Kyû nieäm ngaøy chia tay “Hoài Quoác” (Ñoã Kieám Tuyeân)....... 473 Baûn ñoà Queá Laâm naêm 1968........................................... 476 Queá Laâm, vuøng ñaát...(Traàn Khaùng Chieán)...................... 477
125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140
V. TRÔÛ VEÀ QUEÂ HÖÔNG Vuï laät xe trong ñeâm haønh quaân (Nguyeãn Xuaân Minh)..... 483 Nhöõng ngaøy ôû Quaân chính (Hoaøng Minh Nghóa)............. 487 Vì nhaân daân queân mình (Döông Minh)............................ 490 Böõa aên ngon nhaát ñôøi (Leâ Töôøng Long)......................... 496 Nhöõng baøi hoïc khoù queân (Nguyeãn Hoaøng Anh)............. 500 Tai naïn (Vieät Huøng)....................................................... 504 Nhôù veà ñoäi boùng cuûa toâi (Traàn Maïnh Laûnh)................... 507 Chuùng toâi thi hoïc sinh gioûi mieàn Baéc (Toân Gia Quyù)...... 512 Chuyeän caùi ñaøi “Xiong Mao” (Phan Thò Nhaâm)................ 516 Leâ quyeát thaéng (Traàn Phaïm Tuøng)................................ 519 Tieáng ñaøn (Haø Quang)................................................... 530 Chieác muoâi “chieán löôïc” (Traàn Tuaán Kieät)..................... 533 Nhöõng “bieät danh” cuûa toâi (Traàn Minh Sôn)................... 535 Chuyeän xaûy ra ôû “CT23” (Quang “chaày”)....................... 538 Caùi taùt (Vuõ Anh)............................................................. 541 Chuyeän cuõ boû qua (Haï Thanh Xuyeân)........................... 544
1002
141 Vaãn chôi vôùi caùc baïn gaùi (Nguyeãn Quang Vinh)............. 547 142 Toâi vaøo ñaïi hoïc (Nguyeãn Thò Maãn)................................. 550 143 Tö lieäu ngaøy ñi hoïc (BBT).............................................. 553 144 Baøi haùt “Ngöôøi giaùo vieân nhaân daân” (Hoàng Tuyeán)........ 556 145 Baøi haùt “Beá Vaên Ñaøn” (Hoàng Tuyeán).............................. 557 146 Baøi haùt “Chuùng em taêng gia” (Hoàng Tuyeán)................... 558 147 Baøi haùt “Vöø A Dính” (Hoàng Tuyeán)................................. 559
148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169
VI. VAØO TRAÄN MÔÙI Moät kyû nieäm khoù queân (Vieät Duõng)............................... 560 Chuùng toâi ñaøo taïo ôû Lieân Xoâ (Ñoaøn Maïnh Thanh)......... 564 Tình baïn söôûi aám ñôøi toâi (Nguyeãn Hoaø Bình)................ 569 Chò, em gaëp laïi nôi xa (Leâ Vaên Hieàn)............................ 578 Taám aûnh theo toâi ra chieán tröôøng (Anh Thy).................. 583 Lính cao xaï (Traàn Xuaân Laêng)....................................... 587 Chuyeän thaät nhö ñuøa (Nguyeãn Trí Duõng)..................... 592 Boû troán ñôn vò veà vieáng Baùc (Phaïm Phi Huøng).............. 595 Toâi ñi boä ñoäi (Döông Minh)............................................ 599 Nhöõng haït gioáng ñoû (Nguyeãn Trí Duõng)....................... 603 Chuyeän toâi thoaùt cheát (Ñoã Taán Myõ)............................... 608 Gaëp thaày nôi chieán tröôøng xa (Leâ Thaønh Baéc).............. 611 Lính Troãi hoïc “Ñaïi hoïc daân söï” (Tuaán Linh).................. 616 Chuùng toâi töø choái nhieäm vuï (Ngoâ Minh Kính)................ 623 Ñi chuøa Höông (Thuyø Linh)........................................... 626 Gaëp nhau treân moïi neûo ñöôøng (Hoà Baù Ñaït).................. 635 Kyù öùc ngöôøi ñi xa (Nguyeãn Anh Minh).......................... 640 Ñieàu hieám thaáy (Voõ Ñieän Bieân)..................................... 646 Töø baùo töôøng tôùi ...(Nguyeãn Xuaân Loäc)........................ 651 Chíeân ñaáu ôû Nam Laøo 1973 (Vaân Anh)......................... 659 Nhöõng ngaøy sau Hieäp ñònh Pa-ri (Nguyeãn Theá Baéc)..... 666 Aâm vang thôøi gian (Leâ Caûnh Nghóa).............................. 670
1003
170 171 172 173 174 175
Treân coâng trình xaây döïng Laêng Baùc (Ñaøo Theá Long).... 673 Tieáp quaûn heä thoáng vieãn thoâng (Kieán Quoác)................ 678 Phaùt suùng (Haø Chí)....................................................... 683 Mieãn anh laø lính Troãi (Phuøng Duy Höng)....................... 687 Khung tieåu ñoaøn toaøn Troãi (Traàn Xuaân Laêng)................ 690 Tröôøng ca (Ñoã Trung Vieät)............................................ 693
176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198
VII. BOÁN MÖÔI NAÊM SAU Ñi tìm vieáng moä Karl Marx (Nguyeãn Nam Ñieän)............. 698 Lính Troãi vôùi Ñaïi töôùng...(Nguyeãn Taêng Löïc)................. 702 ÖÙc Quyønh Chính uyû (Ngoâ Minh Kính)............................. 708 Nhôù thaày Hieäu tröôûng Döông Höng Tuaán (BBT)............. 711 Chuyeän veà thaày Phuù (Nhaân Duõng Cöôøng)..................... 715 Tình thaày troø (Nguyeät Minh)........................................... 719 Coù duyeân vôùi thaày (Phan Nam)...................................... 721 Cuoäc gaëp gôõ kì thuù (Lan Phöông)................................. 726 Chuyeän cuõ nhaéc laïi (Anh Thy)....................................... 731 Laù thö göûi töø Ngheä An (Cao Cöï An).............................. 746 Bieát ôn tröôøngTroãi (Nguyeãn Maïnh Khoaùt)...................... 748 Gaëp laïi thaày Tieán “Ñòa” sau 34 naêm xa (Anh Thy)........... 751 Toâi sinh hoaït vôùi khoùa 5 (Phaïm Thò Thuïc)...................... 755 Toâi vôùi caùc em tröôøng Troãi (Phan Thò Quyeân)................. 758 Nieàm vui cuûa caùnh hoïc troø (Leâ Taát Thaéng).................... 764 Chöõ “Tín” thôøi môû cöûa (Anh Thy)................................... 766 “Khoâng theå” vaø “Coù theå” (Phaïm Ñình Troïng)................. 772 Kyø aûo (Traàn Chí)............................................................ 777 Hy höõu (Vaên Toaøn)........................................................ 779 Gaëp gôõ (Boà Xuaân Vinh)................................................. 783 Coá nhaân (Traàn Chí Thoï)................................................. 788 Ngöôøi cha dòu daøng (Minh Thi)....................................... 795 Keá möu sinh (Vieät Huøng)............................................... 797
1004
199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229
Ñaùm cöôùi nhaø binh (Phan Hoaøi Thuaän).......................... 801 Taâm söï cuûa moät beänh nhaân (Ñoã Taán Myõ)...................... 805 Nhöõng gì baïn ñeå laïi (Khaùng Chieán)................................ 808 Khoâng maéc “Beänh quyeàn löïc” (Caùng Kieàn)..................... 809 Xaây nhaø cho ñoàng ñoäi (Vinh Quang)............................... 814 Ñoùn anh veà queâ höông (Kieán Quoác).............................. 817 Gaëp caùc baïn Troãi ôû Quy Nhôn (Anh Thy)....................... 821 Leã ra maét Chi hoäi Vuõng Taøu (Baïch Quoác Ñoaøn).............. 825 Phuùt sai laàm ñöôïc thaày cöùu (Caùng Kieàn)........................ 828 Nieàm ñam meâ baát taän (Vieät Huøng).................................. 830 Baùc só – Hoïa só Nguyeãn Trung Lieâm (Phöông Anh)......... 834 “ngheä só taøi danh” cuûa caùc ñôn vò (Vaên Coâng Phöôùc)..... 838 Nhöõng baøi ca khoâng bao giôø queân (Phaïm Nguyeãn)........ 842 Ñieàu chöa bieát veà NSÖT Döông Minh Ñöùc (Taân Nhaät).... 845 Tieáng keøn aéc-moâ-ni-ca (Vieät Duõng)................................ 848 Nhöõng baøi haùt truyeàn thoáng (Vieät Duõng)....................... 851 Baøi haùt “Nguyeãn Vaên Lòch…”.......................................... 853 Ñôøi baïn toâi (Huyønh Xuaân Thuyû)..................................... 854 Nghó veà moät chöõ coøn dôû dang (Traàn Tröôøng Chieán)....... 863 Coù moät thôøi (Nguyeãn Phong)........................................ 866 Töï caûm (Nguyeãn Phong)............................................... 867 Tranh chöõ (Ñoã Trung Vieät)............................................. 868 Khoùa 5… phía Nam (Ngoâ Vaên Cöûu)................................. 872 Hoa röøng treân vuøng nuùi...(Nguyeãn Thaùi Chi).................. 874 Khoaûnh khaéc (Chí Nghóa)............................................... 877 Veà thaêm An Myõ, Ñaïi Töø (Hoaøng Ñoân Haø)....................... 882 Höùng Hoaù, maùi tröôøng xöa (Nguyeãn Vaên Tuaán)............. 889 Thuûa aáy (Nguyeãn Khaùnh Hoaø)........................................ 893 Moät thoaùng Höng Hoaù (Nguyeãn Höõu Thaønh)................... 896 Veà laïi Trung du (Nguyeãn Höõu Haø)................................. 902 Khi röøng queá nôû hoa (Traàn Hoaø Bình)............................ 906
1005
230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253
1006
Moät bieåu hieän cao ñeïp... (Ñoâng Huyeàn)........................ 909 “Daân Queá Laâm” (Vuõ Toaøn Thaéng).................................. 912 Chuyeán veà thaêm laïi Queá Laâm (Kieán Quoác)..................... 916 Phoùng söï aûnh chuyeán haønh höông! Toâi cho con ñi du hoïc ôû Queá Laâm (Traàn Phaïm Tuøng)..... 925 Queá Laâm, thaønh phoá du lòch xanh (Nguyeãn Nam Hoaø).... 929 Laù thö töø tröôøng Y Trung (Löu Ñaøo)............................... 934 “Ngoaïi giao nhaân daân”… (Phaïm Hoaøng Höng)................. 936 Tröôøng ta ñaõ ôû “Quaù Töû Sôn” (Maïnh Haø)....................... 940 Hai vò khaùch Queá Laâm...(Ñaäu Thanh Chaâu).................... 943 Nguoàn goác caùi teân “Cao Tö leänh” (Kieán Quoác)............... 948 Vuõng Taøu vaø khaùch Queá Laâm(Ngoâ Phuùc Chieán)............ 952 Lôøi chia tay cuûa ngöôøi baïn...(Cao Caåm Quyø).................. 955 Toâi vôùi caùc baïn tröôøng Troãi (Lö Myõ Nieäm)...................... 958 Chieác khaên duø (Maõ Vi).................................................... 962 Ngöôøi ñöôïc giaûi thöôûng Sao Khueâ 2005 (Anh Thy)........ 965 Caûm nhaän veà ngoâi tröôøng...(Traàn Theá Tuyeån)................ 969 Chia tay ngaøy aáy (Traàn Chí Thoï)..................................... 974 Vì sao “Sinh ra trong khoùi löûa”? (BBT)............................. 979 Nhaén baïn ñoïc................................................................. 983 Caùi thôøi (Nguyeãn Phuïc Höng)........................................ 988 Bao giôø cho ñeán… ngaøy xöa? (Phan Ñöùc Duõng).............. 990 Nguyeãn Vaên Troãi, Tröôøng chuùng ta (Traàn Baéc Haûi)........ 991 Thay cho lôøi keát!............................................................. 993
BAN LIEÂN LAÏC TRÖÔØNG THIEÁU SINH QUAÂN NGUYEÃN VAÊN TROÃI (Toång cuïc Chính trò - Quaân ñoäi Nhaân daân Vieät Nam) 1965 -1970
Chòu traùch nhieäm xuaát baûn Bieân taäp AÛnh tö lieäu Thieát keá myõ thuaät Söûa baûn in
: : : : :
TS. QUAÙCH THU NGUYEÄT HOAØNG ANH PHAN KHÖÔNG DUY HOAØNG
NHAØ XUAÁT BAÛN TREÛ 161B, Lyù Chính Thaéng - Quaän 3 - Tp. Hoà Chí Minh Ñieän thoaïi: 9316211 - 8465595
In taïi: Soá löôïng: Soá ñaêng kyù xuaát baûn: In xong vaø noäp löu chieåu thaùng 9-2005