Fieldmanager 1 2019

Jaargang 15 1 - 2019

Fieldmanager

HET VAKBLAD VOOR SPORTVELDBEHEER

Fieldmanager of the year

Forum non-filled Hoe krijgen we grip op non-filled kunstgras?

Fieldmanger of the Year De genomineerden

GKB Machines een groeimarkt voor dealers

Derde generatie Vos leidt familiebedrijf de moderne tijd binnen

D

oor de hoge temperaturen is het spelen van golf in een stad als Dubai, overdag geen serieuze optie. Emirates Golf Course heeft, om in de relatieve koele avond te kunnen golfen, de complete 18 holes golfbaan en de driving range voorzien van verlichting. AAA-LUX heeft alle conventionele schijnwerpers recent vervangen door LED schijnwerpers, op de bestaande masten met de bestaande bekabeling. In 2018 werd ook

de grootste golfbaan van Saoedi Arabië met 750 AAA-LUX LED schijnwerpers uitgevoerd.

“Dit soort mooie projecten is een aanvulling op de honderden projecten die we jaarlijks wereldwijd uitvoeren”, aldus Sales Manager Raymond Wiggers, om daar met een brede glimlach aan toe te voegen “Je zou kunnen zeggen dat een golf aan projecten voor nieuwe records heeft gezorgd in onze fabriek in Eindhoven”.

Golf aan LED projecten Productierecords voor AAA-LUX in Eindhoven

TRIPLE A LIGHTING

SMART. FLEXIBLE. LED.

Bezoek ons tijdens de Vakbeurs Sportaccomodaties op 14 maart in Expo Houten.

Standnummer 1.806

1901-013 EGS FM1 - Foto Koen Suyk

Samen sport mogelijk maken voor iedereen

4

1/2019

Sport is mooi! Het staat voor actief en gezond leven, samenwerken, meedoen, ontspannen en sociaal betrokken zijn. Via sport worden sterke connecties gelegd en vriendschappen gesloten voor het leven. Sport biedt kansen, het verbindt en het verbroedert.

En dat is precies wat wij nastreven bij het ontwerpen en realiseren van buitensportaccommodaties of sportvelden op maat. Wie gaan hier straks plezier beleven, trainen, wedstrijden spelen en emotie voelen? En hoe belangrijk is dat voor de sporter, de vereniging of de gemeenschap?

Antea Sport, Edel Grass en J&E Sports bundelen al jaren hun ervaring, flexibiliteit en kracht op het gebied van ontwerp, realisatie, productie, aanleg en onderhoud.

Samen zijn wij toonaangevend in het op maat bedenken en bouwen van uw sportaccommodatie.

VAKBEURS

Meer weten?

Neem contact op of bezoek ons tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten.

AANLEG AANLEG

|

14 MRT

2019

STAND 2.124

| ONDERHOUD |

ONDERHOUD || LANDSCAPING AANLEG | ONDERHOUD | LANDSCAPING AANLEG ONDERHOUD

AnteaSport.nl Antea Sport, Edel Grass en J&E Sports zijn onderdeel van Antea

Group

|

LANDSCAPING

LANDSCAPING

EEN PERFECT MAAIRESULTAAT. KEER OP KEER.

Veel van 's werelds grootste sportlocaties hebben de overstap gemaakt naar de Infinicut vanwege de prachtige maaikwaliteiten. De voordelen van de Cub Cadet Infinicut zijn ongeĂŤvenaard: een schitterend maaibeeld, verstelbaar chassis, lage bodemdruk, verschillende cassettes, continue ontwikkeling en uitstekende referenties.

Laat u overtuigen van de nieuwe standaard in het maaien van sportvelden en maak een afspraak voor een vrijblijvende demonstratie bij u op locatie: mtdbenelux@mtdproducts.com

090

Sportveldbeheerder Verhagen: ‘Ondanks de regen is er gewoon op gespeeld’ Bij de Zutphense voetbalvereniging AZC is in opdracht van sportveldbeheerder en FotY-genomineerde Jaap Verhagen een O2-veld aangelegd. Bij zo’n veld wordt lava door de toplaag gemengd in een door DCM, Kybys en Plann ING voorgeschreven verhouding, voor een betere water- en luchthuishouding. Het veld heeft de vuurproef doorstaan: 20 mm regen viel er dit weekend en er is gewoon op gespeeld. ‘Een stevig veld, maar toch 100 procent natuurgras. Beter kan het niet’, aldus Verhagen.

www.fieldmanager.nl

7

INHOUDELIJK

fieldmanagement bladfieldmanager

016 Paradepaardje voor schone mat Het Turfrake-systeem is één van Alletts populairste cassettes.

Sterker nog: juist dankzij deze cassette verkoopt de Allett C34 kooimaaier zo goed. Het is volgens Arjen Spek van Milati Grass Machines dan ook echt het paradepaardje onder de cassettes van de C34. ‘Omdat de Allett C34 veel breder is, kun je het opruimen van speelschade nu af met één man.’

026 056

066

Echo lanceert eigen autonome robotmaaiers

Stichting verzorgt professionele renovatie voor hockeyclub

Eurogarden zet de eerste stappen in de markt voor professionele robotmaaiers met de lancering van een lijn gloednieuwe Echo-robot­maaiers.

Dit doen zij niet onvoorbereid.

Alle dealers krijgen een gedegen opleiding over de technieken van de robotmaaiers.

Ton Sterk is bestuurslid bij de Stichting Veldsportaccommodaties Nijmegen. Deze stichting is complexbeheerder voor NMHC Nijmegen en Noviomagum. Hij zegt trots: ‘We hebben vorig jaar ons zesde veld aangelegd en zijn daarmee een van de grootste hockeyverenigingen van Oost-Nederland.’

084 Supersub Sportbases werkt met celbeton: minder is meer Bouwtechnicus Eric Sarelse is de geestelijk vader van een celbeton ondergrondproduct voor kunstgrasvelden.

8

1/2019

076 Vragen of opmerkingen?

Nino Stuivenberg Vakredacteur E: nino@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-33429078

Jeroen Koebrugge Accountmanager E: jeroen@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-33174636

FORUM Hoe krijgen we grip op non-filled kunstgras?

Non-filled werd in 2018 gepresenteerd als dé kunstgras­ innovatie van het jaar. Je kunt je afvragen of dat historisch gezien helemaal klopt, maar de markt zit duidelijk wel te wachten op non-filled velden. In totaal werden in 2018 zeven pilots gebouwd. Nog niet alle velden zijn opgeleverd, maar de eensluidende conclusie is dat de nu toegepaste constructies onvoldoende scoren op het gebied van grip. Ook vakblad Fieldmanager wil graag grip op dit dossier en roept daarom bij de KNVB een aantal partijen bij elkaar.

Ze doen hetzelfde, maar op hun eigen manier: dit zijn de Fieldmanager of the Year-genomineerden Wie wordt de Fieldmanager of the Year 2019?

Wie gaat er dit jaar met de titel vandoor en wordt de opvolger van Bernard van den Bosch, Peter Mook, Ad van de Luijtgaarden, Gerard Verweijen en Marc Grooteman? Dat wordt duidelijk tijdens het Green Tie Event, de afsluiter van de Vakbeurs Sportaccommodaties. De vijf genomineerden van dit jaar zijn er klaar voor.

VERDER 011 021 038 042 050 059 060 074 089 092 098 112

Kort nieuws De kunst van gras Vakbeurs biedt 100 procent focus op sportaccommodaties Yes we (jerry)can GKB Machines is een groeimarkt voor dealers Green Deal: nul op de spuit ... Als het kan Derde generatie Vos Een nieuwe kijk op non filled kunstgras ‘Lieve kunstgrasvrienden, we hebben een probleempje’ Meer vlakheid, stevigheid en speeluren dankzij O2-veld Perfect pitches Hoofdredactioneel

Jaap Verhagen,voetbalvereniging AZC

Voorkeur van de spelers ging unaniem uit naar 100 procent natuurgras De voorkeur van de spelers ging echter unaniem uit naar 100 procent natuurgras. Ik ben een natuurgrasfanaat, maar met de wetenschap van de kosten van kunstgrasrecycling komt kunstgras er helemaal niet meer in. Met Jacco Meijerhof ben ik gaan kijken naar een O2-veld dat hij in Aalten had aangelegd. Dat zag er puik uit: het was een vlak en stevig veld met goede grasbezetting. Het leek mij aannemelijk dat het veld minimaal 400 speeluren aankan; dat wordt namelijk door de leveranciers gegarandeerd. Dat is toch een stuk meer dan de paar honderd speeluren die we op het oude veld haalden.’

In juni 2018 werd de grond van het hoofdveld bij AZC door Hofmeijer verschraald en werd er een O2-veld aangelegd, nadat er ook nieuwe drainage in de grond was gelegd. ‘Het was een uitdaging om een goed mengsel samen te stellen en om met alle betrokken partijen afstemming te bereiken over de werkdiepte, de werksnelheid en de inzet van machines. Per veld moest alles worden doorgelicht.’ ‘Hier ligt een grondprofiel met veel klei, omdat de IJssel hier vroeger vaak overstroomde. Daarom moet er eerst een zandverschraling worden uitgevoerd tot op grote diepte.’

Lees verder op pagina 90

COLOFON Fieldmanager -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde oplage van 1.900 exemplaren verspreid onder sportveldbeheerders in dienst van gemeentes, sportclubs en aannemers. Fieldmanager is het belangrijkste Nederlandse vakblad voor sportveld-onderhoud waarbij de praktisch ingestelde vakman centraal staat. Redactie & commercie NWST NeWSTories bv, Fransestraat 41, 6524 HT Nijmegen, T 024-3602454, F 024-3602464, www.vakbladdehovenier.nl Hoofdredacteur Hein van Iersel (hein@nwst.nl) Operationeelmanager Peter Jansen (peter@nwst.nl) Redacteurs Guus van Rijswijk (guus@nwst.nl) Linde Kruese (linde@nwst.nl) Willemijn van Iersel (willemijn@nwst.nl) Nino Stuivenberg (nino@nwst.nl) Vormgeving StudioBont Nijmegen Advertenties Alberto Palsgraaf (alberto@nwst.nl) Rik Groenewegen (rik@nwst.nl) Jeroen Koebrugge (jeroen@nwst.nl) Sales support Lieke van der Weijde (lieke@nwst.nl) Abonnementen € 84,- per jaar.

De abonnementsperiode loopt tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke weder­ opzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. Voor opgave van een nieuw abonnement belt u met (024) 360 24 54. Op alle abonnementen zijn onze leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze vindt u op www.fieldmanager.nl/pages/10/abonneren ISSN: 2212-4314 Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Fieldmanager c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveel­voudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, foto-kopie, elektronisch of op welke wijze dan ook.

Fieldmanager wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekst­bijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeld­materiaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

www.fieldmanager.nl

9

! ras nieuw leven in Blaast uw kunstg

GRAVEL-PLUS P R E M I U M

GRAVEL-PLUS PREMIUM INTERESSANT VOOR UW Onderhoud kunstgras V A T I E E N O N D E R H O U D V A N K U N S T G R A S - D I E N S T V E R TENNISPARK LENING

onderhoud | revitalisatie | demontage

Wij zijn gespecialiseerd in het onderhouden van alle soorten kunstgrasvelden. Van tennisbaan tot hockeyveld en van korfbal- tot voetbalveld.

Revitalisatie kunstgras Revitalisatie is een goede oplossing als de technische eigenschappen van uw kunstgrasveld zijn afgenomen.

Door het veld te revitaliseren kan het weer 3 tot 5 jaar mee.

Demontage kunstgras Wilt u uw kunstgrasveld verplaatsen of ontdoen van het vulmateriaal (infill)?

Bijvoorbeeld voor verplaatsing of recycling. Dan nemen wij dit proces graag voor u uit handen.

T. 0525-621223 | www.silicanova.nl

Waarom Gravel-Plus Premium banen op afschot en geen gewone gravelbanen? Normale gravel, gemaakt van baksteen, heeft een grovere korrel dan Gravel-Plus Premium (GPP), welke gemaakt wordt van gemalen dakpannen.

Voor informatie en advies over uw situatie maakt u een afspraak met een van onderstaande gecertiďŹ ceerde banenbouwers.

Waar normale gravel minder vast blijft om waterdoorlaatbaar te zijn en dus ook eerder zal uitslijten, heeft u dat probleem bij GPP banen niet. Het verschil: GPP en water binden samen tot een zeer sterke, stabiele toplaag. Voordeel hiervan is dat de speelschade beduidend minder snel toeslaat. GPP is door zijn ďŹ jnere en zachtere structuur veel meer verdicht, met water als bindmiddel. Hierdoor verdampt het water minder snel.

www.gravelpluspremium.nl

GEZONDE GRASMAT Basis voor sportieve prestaties

Optimaal beheer van sportvelden vraagt inzicht in alle aspecten die van invloed zijn op de gezondheid van de grasmat. Eurofins Agro biedt dit inzicht met monstername, analyse en advies voor bodem, plant en water.

Eurofins Agro E-mail | emile.bezemer@eurofins-agro.com Telefoon | 06 11 26 49 27

www.eurofins-agro.com

NIEUWS Elektrisch aangedreven, zonder hydrauliek

Zembla-uitzending genomineerd voor De Loep

Toro heeft de lancering aangekondigd van de Greensmaster eTriFlex. Ze omschrijven de maaier als geavanceerd en volledig elektrisch aangedreven, zonder hydraulische vloeistof en gebouwd op het vertrouwde Toro Triflex-platform. Jean Heybroek verwacht dat de machines eind 2019 of begin 2020 leverbaar zullen zijn in Nederland.

Met de nieuwe Greensmaster eTriFlex-serie biedt Toro de keuze uit twee modellen: de Greensmaster eTriFlex 3360, aangedreven door een Kawasaki-benzinemotor/generator, en de Greensmaster eTriFlex 3370, aangedreven door een lithiumion-accupakket van Samsung.

De Toro Greensmaster eTriFlex 3360 wordt eind dit jaar verwacht; de eTriFlex 3370 met lithiumionbatterij zal naar verwachting begin 2020 leverbaar zijn.

Een van de belangrijkste nieuwe features van de Greensmaster eTriFlex-serie is dat alle hydraulica is vervangen door elektrische componenten.

Hiermee is het risico op lekken van hydraulische vloeistof geëlimineerd. Jean Heybroek laat weten dat ook de maaiprestaties zijn verbeterd. De individuele snelheidsregeling van de maaiunits en de wielen zorgt voor een sterke vermindering van het triplex-ringeffect. De maaikwaliteit en de bespeelbaarheid van de green worden hiermee verbeterd en de operationele productiviteit verhoogd. De machines zijn zuiniger, schoner, milieuvriendelijker en stiller.

Tot slot beschikken de maaiers over een geavanceerd onboard informatiepaneel, zodat de gebruiker meer controle heeft op de functies, zoals het maaien.

De Zembla-uitzending ‘De kunstgrasberg’ is genomineerd voor de Loep. Dit is een prijs voor de beste onderzoeksjournalistiek in Nederland en Vlaanderen.

In de uitzending 'De kunstgrasberg' van 12 september 2018 werden 'grote problemen met de recycling van kunstgrasvelden' belicht. In de uitzending onderzocht Zembla waar een miljoen vierkante meters aan kunstgras bleef na verwijdering.

Zembla volgde het spoor van enkele transporten en beweerde te zijn terechtgekomen 'in een wereld van handelaren, frauderende kunstgrasverwerkers, afwezige toezichthouders en een groeiende kunstgrasberg'.

De Loep wordt georganiseerd door de Nederlands-Vlaamse Vereniging voor Onderzoeksjournalisten (VVOJ). De winnaars worden bekendgemaakt op 22 maart.

www.fieldmanager.nl

11

connecting green professionals

Fieldmanager OOK HIER ADVERTEREN?

Intergrass b.v.

Lumosa LED

Wethouder Kuijersstraat 7 7951 SL Staphorst T: +31 522 463250 M: +31 652171515 F: +31 522 461055 E: info@intergrass.nl

Ekkersrijt 7055 5692 HB Son en Breugel T: +31499785063 info@lumosa.eu www.lumosa.eu

ATCO ATCO ONDERDELEN ONDERDELEN NODIG?

Ton de Rooij Tennis Think.Feel.Tennis.

NODIG?

MILATI GRASS MACHINES BV Buitendijks 49 MILATI - 3356LX Papendrecht GRASS MACHINES BV - Nederland Buitendijks 49 - 3356LX Papendrecht - Nederland

www.milati.nl www.milati.nl

Milati H&T BEH&T 2016.indd 1 1 Milati BE 2016.indd

Inclusief gratis online bedrijfsprofiel ('Green Industry Profile')

Europaweg 1A 2381 GR Zoeterwoude-Dorp (071) 58 02 491 www.tonderooij.nl facebook: tonderooijtennis twitter: thinkfeeltennis

Tegra Nederland BV Rob Bolsius Passestraat 35, 8081 VJ Elburg T: 0650 - 203 250

21-01-16 21-01-16 10:26 10:26

Huisman Sportveldinnovatie BV Lisse 0252-418141 www.huismansportveldinnovatie.nl

Holland Sport Systems B.V. Postbus 67 - NL-3958 ZV AMERONGEN Bezoekadres: Storkstraat 1c NL-3905 KX VEENENDAAL T: +31 343 461 199 www.hollandsportsystems.nL www.hss-online.nl

Happy Feet Sportsystem Burg. Martenssingel 29 2806CL Gouda Nederland T: 06 480 633 61 E: henk@happyfeetsports.nl

Nootenboom Sport B.V. Achterzeedijk 57 unit 7 2992 SB Barendrecht Bezoekadres: Achterzeedijk 57 unit 3b T: 0180-820320

AHA de Man Kieskurk Lombardenstraat 22 4611 VZ Bergen op Zoom 06 - 53 150 351 www.kieskurk.nl

Cannenburgerweg 65 1244 RH ’s Graveland 035 642 33 58 www.dbsmaaitechniek.nl

Klaas van Ommen beregeningstechniek Zuiderzeestraatweg 541 8091CP Wezep 06 - 20456702 www.klaasvanommen.com

uw golfbaan op zijn best

Industrieweg 23 4762 AE Zevenbergen T: 0168-336 030 www.ahademan.com

GRANIET IMPORT B

E

N

E

L

U

X

B

V

Graniet Import Benelux B.V. Amerikahavenweg 2 1045 AC Amsterdam The Netherlands +31 (0)20 33 44 868 info@graniet-import.nl

Zonna B.V. Markt 12, 9411 KP Beilen T: 0593-582 444 E: info@zonna.nl www.zonna.nl

LMB Sports BV Verlengde Hoogeveense vaart 58 7864 TC Zwinderen, Nederland T: 0524 291 222 E: info@tennistotaal.nl www.allfor.nl/tennis

T +31(0) 475 488 580 M +31(0) 621 603 970 arthur.bink@lmb-sports.com www.lmb-sports.com

NIEUWS KNVB stelt nieuwe kwaliteitsnorm kunstgras vast De KNVB heeft een nieuwe kwaliteitsnorm voor kunstgrasvelden vastgesteld. De voetbalbond deed dit samen met NOC*NSF, de VSG en meerdere keuringsinstituten. De nieuwe kwaliteitsnorm voor kunstgrasvelden is begin januari 2019 ingegaan. De drie belangrijkste wijzigingen in de nieuwe kwaliteitsnorm voor

kunstgrasvelden hebben betrekking op de schokabsorptie, de energierestitutie en de balrol in rechte lijn.

De aanscherping van de eisen op het gebied van schokabsorptie is bedoeld om toe te werken naar een meer eenduidige norm voor alle voetbalsystemen. De aanvulling met betrekking tot energierestitutie is toegevoegd omdat die in Nederland al langer werd gemeten, maar er nog niet op werd gestuurd.

Verder komt er een aanvulling met betrekking tot de balrol in een rechte lijn, die in 2019 als indicatie is meegenomen en in 2020 als crite-

rium zal worden opgenomen.

De nieuwe normen zijn op vrijwel alle systemen van toepassing. De KNVB heeft daarom ook geen overgangsfase afgekondigd.

Daarnaast werkt de KNVB dit jaar aan eigen testmethoden, die bij bestaande methoden en EN/NEN-normen moeten aansluiten.

Sinds 2017 werd er gewerkt met vier soorten normering van de Fifa. Dit leidde tot veel onduidelijkheid en ongenoegen. Het is de bedoeling dat de nieuwe kwaliteitsnorm voor kunstgrasvelden het beste van de diverse normen combineert.

John Deere kondigt nieuwe triplexmaaiers aan

John Deere werkt aan vier nieuwe kooimaaiers, die de uitdaging aangaan op het gebied van arbeidsbeschikbaarheid en aanscherping van operationele budgetten.

De 2700 en 2750 Precision cut-triplexmaaiers en de 2700 en 2750 E-Cut hybride triplexmaaiers zullen in 2020 op de markt komen. De nieuwe maaiers zijn ontworpen om een superieure snijkwaliteit te bieden, ongeacht de bestuurder.

Voordelen van de maaiers zijn volgens John Deere de verbeterde toegankelijkheid voor gras-

vangers en de lagere bedrijfskosten.

Verder zijn de machines lichtgewicht en hebben ze het Techcontrol-systeem.

Techcontrol is een systeem waarmee managers en technici bijna alles met betrekking tot de prestaties van de gebruiker kunnen instellen en besturen. Het systeem wordt geprogrammeerd door parameters te wijzigen voor de maai­ snelheid, de kooisnelheid en het aantal messen op de maaikooi. Na het programmeren kunnen de instellingen niet worden gewijzigd, maar het apparaat past zich automatisch aan met de rijsnelheid.

De Triplexmaaiers 2700 en 2750 hebben een maaibreedte van 157,5 centimeter en maai­ snelheden tot 9,7 km/u. Het liftsysteem met drie assen kan tot 18 graden sturen en maait gelijkmatig, vooral bij het maaien van de buitenste maaicirkel op de green en heuvelachtig terrein.

Nieuwe watermanagementproducten bij Prograss Watermanagement wordt steeds belangrijker voor de greenkeeper en fieldmanager. Daarom heeft Prograss zijn assortiment juist op dat gebied uitgebreid met een aantal revolutionaire nieuwe producten uit Amerika.

Per 1 januari 2019 is Prograss Europe distributeur van Underhill, een bekende naam in Amerika op het gebied van producten die

alles te maken hebben met de distributie van water, zowel boven als in de grond. Underhill is geen onbekende in Nederland. Prograss levert hun spuitpistolen voor vloeibare producten en producten in tabletvorm al jaren. Nu komt daar dus een aantal producten op het gebied van watermanagement bij.

De producten van Underhill zijn een logische uitbreiding van het assortiment van Prograss.

Bovendien passen de producten en hun programma’s beter in de budgetten van deze tijd, waardoor het steeds noodzakelijker wordende watermanagement in de toplagen breder kan worden toegepast.

www.fieldmanager.nl

13

Wij zijn op zoek naar technische talenten

Advies Plannen Techniek

Ben jij een kei in techniek en ben je op zoek naar een uitdagende baan in het groen of de sport?

Wij zijn op zoek naar schoolverlaters en ervaren groentechnici en cultuurtechnici.

Kijk op onze website voor meer informatie.

de adviseurs voor uw buitensportaccommodatie

ADVIESBURO R.I.E.T. Ruimtelijke Inrichting En Techniek 030-6570636

BUNNIK

www.adviesburoriet.nl

Jos Scholman

Sterk in sport

Hoofdvestiging: Morsebaan 1, 3439 NA Nieuwegein

VOLG ONS OOK OP:

Postadres: Postbus 1458, 3430 BL Nieuwegein

Tel.: 030-6044282 info@josscholman.nl

josscholman.nl

NIEUWS

RSE wordt RSI Recreational Systems Europe (RSE) gaat voortaan verder onder de naam Recreational Systems International (RSI). De naamswijziging is een logische stap, nu de vraag naar de expertise en producten van de verschillende business units van het bedrijf ook veelvuldig van buiten Europa afkomstig is. Met producten zoals de modulaire shockpad (Base Panel), ledassimilatieunits ter bevordering van de grasgroei (Rhenac) en de unieke Pindot-tuftechniek, die kunstgras tuft als ware het een geweven systeem, heeft Recreational Systems Europe de markt de afgelopen jaren continu in beweging gehouden en vernieuwd. Dat wordt nu ook buiten Europa opgepikt, zegt managing partner Arnoud Fiolet.

'Ons innovatieve denken en de gedrevenheid om kwalitatieve en duurzame oplossingen te bedenken om het sporten overal ter wereld te stimuleren en te evolueren, worden inmiddels ook ver buiten Europa goed ontvangen.'

Als voorbeeld noemt Fiolet landen als Rusland, de laatste gastheer voor het WK Voetbal, en Qatar, de komende WK-voetbal-gastheer. 'In die landen is het WK aangegrepen om fors in de sportinfrastructuur te investeren. Vandaar dat wij daar nadrukkelijk aanwezig zijn om dat te faciliteren. De nieuwe naam is de bevestiging dat de producten en expertise die wij aanbieden van wereldkwaliteit zijn.' Naast de noodzaak van betaalbare en kwalitatieve sportfaciliteiten, speelt RSI in op de wereldwijd toenemende vraag naar duurzame producten. 'Japan is erg enthousiast over ons modulaire onderbouwsysteem, de Base Panel. Het systeem is eenvoudig aan te leggen en is een onderbouw en shockpad ineen. Het gaat ook nog eens ruim dertig jaar mee. Nu Japanse scholen zich opmaken voor het WK in eigen land van een sport die daar razend populair is, zien zij de toegevoegde waarde van dit systeem om hun eigen multifunctionele veld(je) te realiseren.' Die groeiende betrokkenheid bij het mogelijk maken van sport op andere continenten heeft ook een gunstige wisselwerking. 'Water is op veel plaatsen in Azië en Afrika een luxe. Wij vonden dat een goede reden om het hele concept van “goede sportvelden” opnieuw te definiëren. Het resultaat is dat wij nu een kunstgrassysteem hebben dat water absorbeert. Zo blijft het veld vochtig, zonder dat het noodzakelijk is om het regelmatig te beregenen.'

De naamswijziging naar Recreational Systems International is de volgende stap naar bevestiging van de internationale wisselwerking en erkenning.

#trending

Meest gelezen op fieldmanager.nl

Zuman Zwammerdam failliet Aannemersbedrijf Zuman Zwammerdam BV uit het Gelderse Duiven is op 22 januari 2019 in staat van faillissement gesteld door de Rechtbank Gelderland.

Lees hier verder: https://www.fieldmanager.nl/article/28360/zumann-zwammerdam-failliet

NWST verwelkomt nieuwe accountmanager Jeroen Koebrugge NWST groeit! En om die groei ook in 2019 voort te zetten, mogen we een nieuwe accountmanager aan het team toevoegen: Jeroen Koebrugge.

Lees hier verder: https://www.fieldmanager.nl/article/28211/ nwst-verwelkomt-nieuwe-accountmanagerjeroen-koebrugge

Brexit gooit mogelijk roet in het eten bij seizoenstart Premier League De seizoenstart in de Engelse Premier League komt mogelijk in gevaar als gevolg van de brexit.

Omdat zo ongeveer de gehele Europese top op het hybride gras van Tarkett Sports speelt, kan uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie voor flinke problemen zorgen.

Lees hier verder: https://www.fieldmanager.nl/article/28621/ brexit-gooit-mogelijk-roet-in-het-eten-bijseizoensstart-premier-league

www.fieldmanager.nl

15

Paradepaardje voor schone mat Met deze cassette wordt het veld snel en perfect opgeschoond zonder schade aan het gras Het Turfrake-systeem is één van Alletts populairste cassettes. Sterker nog: juist dankzij deze cassette verkoopt de Allett C34 kooimaaier zo goed. Het is volgens Arjen Spek van Milati Grass Machines dan ook echt het paradepaardje onder de cassettes van de C34. ‘Omdat de Allett C34 veel breder is, kun je het opruimen van speelschade nu af met één man.’

Auteur: Sylvia de Witt

16

1/2019

De Allett C34 is een stadionmaaier met een werkbreedte van 86 centimeter en een hoge productiviteit. Hij kan worden uitgevoerd met een zes- of achtmessige snijcilindercassette, een verticuteer-, scarifier-, borstel- en een beluchtingscassette. Een van de populairste cassettes is echter de turf rake, die voornamelijk is ontworpen om mos en dood organisch materiaal uit het gras te verwijderen. Maar hij doet nog veel meer. Je kunt hem ook inzetten voor het verwijderen van speelschade na voetbalwedstrijden, die ontstaat doordat voetballers slidings maken, zodat er los gras en gebroken grassprietjes liggen. Dit alles wordt weggehaald zonder de grasmat te beschadigen.

Arjen Spek: ‘Voorheen deed je dit gewoon met een cirkelmaaier van 50 centimeter breed. Die zoog het gras op. Je ging met die cirkelmaaier over het veld heen, niet om te maaien, maar om de speelschade op te zuigen. Maar omdat die zo smal is, had je hiervoor twee mensen nodig. De C34 is veel breder; daardoor kun je het opruimen van speelschade nu af met één man. Hier in Nederland hebben we niet de beschikking over vier of vijf man, zoals in

Engeland. Dan is de C34 ideaal, omdat je het nu ook in je eentje af kunt.’

Gras blijft ongemoeid In augustus vorig jaar heeft FC Dordrecht een Allett C34 aangeschaft. De club was op zoek naar een grasmaaier en vroeg Jan Jong, fieldmanager bij Almere City en adviseur bij FC Dordrecht, welke machine geschikt zou zijn.

Hij had de Allett C34 eerder op proef gehad bij Almere City.

‘Allereerst is de kwaliteit natuurlijk van belang’, vindt Jong. ‘En daarnaast moest hij ook in prijstechnisch opzicht goed zijn. Deze machine heeft het allemaal. Hij is betaalbaar, praktisch en levert kwaliteitswerk.’

Vooral na grote competities wordt gekeken hoe men het veld kan opknappen zonder schade en nadelige effecten. De turf rake is bedoeld om het veld op te schonen. Na een wedstrijd is er veel speelschade en blijven restmateriaal en grasresten op het veld liggen.

Jong: ‘Dat wil een club natuurlijk niet en het ziet er ook niet netjes uit. De turf rake kan zo’n veld perfect opschonen. Hij werkt als het ware

5 min. leestijd

TECHNIEK als een stofzuiger, waarbij het gras ongemoeid wordt gelaten. Het is een fantastisch onderdeel van de totale machine. Het mooie van de Allett C34 is dat maaien en schoonmaken worden gecombineerd. Normaal gesproken heb je daar twee verschillende machines voor nodig; nu is dit gecombineerd in één machine met twee cassettes.’

Wat goed is, is goed Greenkeeper Henk Schreuder is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de grasmat in het Abe Lenstra-stadion van SC Heerenveen. De club heeft de Allett C34 nu zo’n anderhalf jaar.

Schreuder had de Allett C34 al een paar keer in werking gezien bij andere greenkeepers, zoals Henry de Weert van FC Twente. Hij zag de voordelen van dit multitalent meteen. ‘Hiervóór hadden we een andere maaier, ook een walkon mower, zoals dat heet, een eenkooiige loopmaaier. Toen die aan vervanging toe was, hebben we deze aangeschaft. Nu kunnen we de speelschade verwijderen met deze turf rakecassette.’ Dit werkt veel gemakkelijker, vindt Schreuder, want in één ochtend heeft hij het veld nu schoon, en dat in zijn eentje. Eerder was hij hier alleen meer dan een dag mee bezig.

‘Ik kende het bedrijf Allett, ik kende Arjen en ik kon het goed met hem vinden. Ik kende de maaier, omdat we al enkele keren een demo hadden gehad. Vandaar dat we deze kochten.

We hebben er een kooiunit bij en een turf rakecassette. Hij bevalt prima. Ik gebruik hem vaak na wedstrijden om speelschade van het veld te halen, en zo nu en dan door de week om de grasmat licht “op te kriebelen”. Verwisselen gaat ook snel; dat werkt perfect. Wij schaffen geen andere cassettes aan; ik kan hier prima mee uit

Levering machine aan Thierry de Jonghe in Lokeren

‘Ik gebruik hem na wedstrijden om speelschade weg te halen en door de week om de grasmat licht op te kriebelen’

‘Het mooie van de Allett C34 is dat maaien en schoonmaken worden gecombineerd’ Arjen Spek

Milati Grass Machines

www.fieldmanager.nl

17

Waar techniek, top kwaliteit en topsport samenkomen.

www.atmachines.com

GESCHIKT VOOR ALLE SOORTEN KUNSTGRAS SPORTVELDEN

LEAF MASTER

De Leaf Master is ontwikkeld om het blad van sportvelden op te zuigen en te verwijderen. Door de speciale zuigtechniek zuigt de Leaf Master alleen blad op en laat de rubber infill liggen. De machine kan gebruikt worden voor alle soorten kunstgras sportvelden zoals hockeyvelden, tennisvelden, voetbalvelden, enz. Ook voor natuurvelden en op bestrating is deze machine te gebruiken. De Leaf Master kan achter ieder trekvoertuig gebruikt worden met een aankoppeling (3punt cat1), vanaf 30pk. De Leaf Master is leverbaar in een breedte van 120 cm.

Voor meer informatie: AT Machines bv Zernikestraat 2 | P.O. Box 119 2665 ZJ Bleiswijk The Netherlands

P. +31 (0)10 820 87 21 info@atmachines.com www.atmachines.com

Krinkels b.v. is een landelijke organisatie met 10 vestigingen in Nederland. Zo’n 275 Krinkels medewerkers werken dag in dag uit, door heel Nederland, aan de (water)wegen, het groen, het spoor, de sportvelden, het straatbeeld en de riolering. Meer informatie? www.krinkels.nl

Beheer, onderhoud en realisatie

van de openbare ruimte

Krinkels b.v. | Tel. 0165-201031 | www.krinkels.nl | info@krinkels.nl

TECHNIEK

Levering C34 bij SC Heerenveen; in het midden Henk Schreuder

de voeten. Wat goed is, is goed. Het systeem is goed, het werkt goed, het scheelt tijd.’

Iets nodig wat sneller was Thierry de Jonghe moet er als greenkeeper van voetbalploeg Lokeren voor zorgen dat het speelveld er perfect bij ligt. En dat doet hij met verve, want tijdens het gala Profvoetballer van het jaar in mei vorig jaar won Sporting Lokeren in de nevencategorieën de award voor beste grasmat van het land. De Jonghe en zijn assistent Lorenzo Verschraegen werden samen met hun medewerkers in de bloemetjes gezet door de eersteklasseclub uit Waas. Het voelde als een echte beloning, want voor hem is een veld niet zomaar een veld. ‘Er komt echt heel veel bij kijken. Je hebt de juiste knowhow nodig, de inzet om er elke dag weer voor te gaan, de juiste mensen én natuurlijk de juiste producten.’

De Allett C34 is zo’n product. Sporting Lokeren kocht deze machine samen met de turf rake halverwege juli 2018, aan het begin van de competitie, nadat de club hem eerst op proef had gehad. De Jonghe had hiervoor Arjen Spek zelf benaderd en hij deed een goed voorstel.

Tegelijk met de C34 werd ook een grote cirkelmaaier gekocht, een RM 34.

‘Vroeger maakten we het veld schoon met een kleine Honda-maaier. Wij zijn geen grote club; we zijn met twee man voor het onderhoud van zes velden. We hadden dus iets nodig wat sneller was en door één man kon worden gedaan.

We kwamen uit op de Allett C34 om het veld van het stadion te maaien. En omdat je er een cassette bij kon kopen, hebben we de turf rake geprobeerd, in eerste instantie om het gras proper te maken na wedstrijden en het losgespeelde gras op te kuisen.’

Dit beviel heel goed; hij wordt nu na iedere wedstrijd ingezet.

Iets meer luchtstroom tussen de planten Ook op de trainingsvelden proberen ze hem

regelmatig te gebruiken, om het gras schoon te houden en zodat er niet te veel organisch materiaal opgebouwd wordt. Maar in hoofdzaak wordt hij gebruikt voor het stadionveld na wedstrijden.

‘De turf rake geeft heel mooie effecten; ook de voetsporen van de studs worden tenietgedaan.

Het gras staat weer mooi recht als we gepasseerd zijn. Niet dat de mat uitgedund wordt, maar hierdoor krijg je toch iets meer luchtstroom tussen de planten. Je moet de turf rake natuurlijk niet zien als een verticuteercassette, want de tanden moeten een kleine centimeter boven de grond blijven. Als ze de grond zouden raken, zouden ze snel afbreken.’

De eerste werkdag na een wedstrijd wordt de turf rake ingezet; de volgende keer dat er moet worden gemaaid, wordt de RM 34 ingezet.

‘Mocht er nog iets zijn achtergebleven, dan wordt dat alsnog opgeruimd. Door de turf rake wordt er een man uitgespaard; die kan nu iets anders doen. Dit betekent tijdwinst. Daarbij werkt de C34 gewoon heel goed. Het ligt in de planning om ook te investeren in andere cassettes, als het moment zich voordoet. Ook daarom hebben wij voor de C34 gekozen: van deze machine kun je niet alleen een maaier maken, maar ook een verticuteerder, een borstelmachine enzovoort.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28664/ paradepaardje-voor-schone-mat

Allett C34 turf rake, detailaanzicht

www.fieldmanager.nl

19

GENO

MIN

INNOVA EERD SPORTA TIEPR CCOMM IJS ODA TIES

Zouttolerante grassen Masterline ExtraMaster Als snelheid geboden is, voor doorzaaien van sportvelden/doelmonden/ plantsoenen/gazons.

Masterline BeemdMaster Voor meer veldbeemd in de grasmat Standno 2.051 - Vakbeurs Sportaccommodaties

20

1/2019

DLF BV • Postbus 1 - 4420 AA KAPELLE • Tel. 0113-347911 • www.dlf.nl • info@dlf.nl DLF • H. van Veldekesingel 150 - bus 30 • 3500 Hasselt • Tel. +32 (0)11/32.13.65 • www.dlf.be • info@dlf.be

De kunst van gras Gras is misschien ooit wat uit beeld verdwenen door de opkomst van kunstgras, maar inmiddels is er een balans gevonden dankzij eigen kracht en samenwerking. Gras brengt beleving in de sport. Daarnaast is de grasbranche vooral een bruisende wereld van energieke bedrijven die voortdurend in ontwikkeling zijn, op zoek naar verbetering.

Beleving, kwaliteit en innovaties: dat is de kunst van gras!

Auteur: Steven Wiersema, product- en sales­ manager DSV zaden, namens Plantum

Beleving De verse groene sprieten, de morgendauw over het veld en de geur van pas gemaaide velden: gras beleef je langs de lijn, op het veld of de baan, in het park of langs de dijken. Gras is onlosmakelijk verbonden met emotie en passie voor sport.

Kwaliteit Elk jaar worden de beste grasrassen voor elk specifiek doeleinde opgenomen in de Grasgids.

In dat boekje en op de website www.grasgids. nl vindt u de beste rassen voor elk doeleinde.

Achter elk ras zit tien tot vijftien jaar arbeid, en ruim 20.000 planten die het niet gehaald hebben, die niet voldeden aan de eisen om een ras te worden dat nog beter is dan wat er al te krijgen was. Elk jaar verbetert de grasgenetica met zeker 1,4 procent. Hierdoor ontstaan vele voordelen, zoals meer speeluren per veld, minder ziektes en dus minder chemie, dichtere graszoden enzovoort. Er vindt kortom een voortdurende verbetering plaats van het bestaande product.

Innovaties Een andere ‘kunst’ die verbonden is met gras, zijn de vele innovaties die komen en gaan.

Innovaties van de afgelopen jaren zijn bijvoorbeeld machines als de Fieldtopmaker, ledverlichting bij BVO-velden, ontwikkelingen op het gebied van meststoffen, watermanagement, coating, zouttolerantie, droogtetolerantie, ziekteresistentie enzovoort. Niet alleen de bedrijven binnen Plantum, maar de gehele branche leeft en ontwikkelt zich.

Duurzaam Door intensieve veredeling van bestaande en nieuwe grasrassen maken kweekbedrijven het elk jaar weer mogelijk om betere genetica in uw gazon, berm, sportveld of green te krijgen.

Tegenwoordig kunnen wedstrijdvelden 400 à 450 uur bespeeld worden. Grassen voor gazons en greens zijn steeds meer ziekteresistent en hebben daardoor minder gewasbeschermingsmiddelen nodig. Door de selectiecriteria bij de veredeling dragen grassen elk jaar weer meer bij aan duurzaam beheer en een duurzame toekomst voor berm, gazon, green en sportveld.

De keuze voor elke BVO Steeds meer gebruikers lijken te beseffen dat gras meerwaarde geeft. Zo zie je steeds meer BVO’s terugkeren naar gras of de wens uitspreken om dat te doen, bijvoorbeeld PEC Zwolle, Excelsior en ADO Den Haag. Ook diverse clubs uit de Keukenkampioen-divisie gaan op korte termijn de overstap naar gras maken.

Gras lijkt aan een revival bezig te zijn, maar in werkelijkheid heeft de branche al die jaren nooit stilgezeten. De sector leeft, is fanatiek en werkt aan een groene toekomst.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28666/ de-kunst-van-gras

www.fieldmanager.nl

21

VOOR DE PERIODIEKE KEURING VAN UW KUNSTGRAS VOETBALVELD VANAF 2018 MOETEN KUNSTGRAS VOETBALVELDEN VANAF ACHT JAAR OUD PERIODIEK WORDEN GEKEURD De KNVB heeft bepaald dat voetbalverenigingen in Nederland alleen nog competitiewedstrijden mogen spelen op kunstgras voetbalvelden die voldoen aan een aantal minimumeisen, zoals benoemd in gebruiksnorm NOC*NSF-KNVB-2-18. Velden vanaf acht jaar oud moeten sinds 2018 periodiek worden gekeurd op de gebruiksnorm door een NOC*NSF erkend keuringsinstituut.

Voorbeelden van eisen uit de norm zijn de schokabsorptie, stroefheid en hoogteligging. Neem nog vandaag contact op met SGS INTRON Certificatie voor meer informatie.

SGS INTRON CERTIFICATIE B.V. Venusstraat 2 4105 JH Culemborg 088 - 214 51 33 nl.intron@sgs.com www.sgs.com/sportvloeren

SGS IS WERELDLEIDER OP HET GEBIED VAN INSPECTIE, CONTROLE, ANALYSE EN CERTIFICERING

Maaien op het hoogste niveau Ei nfa c h mä he n

The Mowing Company since 1951 Roberine, Goolkatenweg 65, 7521 BE 534 Enschede 838383 (NL) Tel.: +31 (0) 534 838383 www.roberine.com | www.roberine.com | sales@roberine.com (0) | +31 Goolkatenweg 65, 7521 BE Enschede

ADVERTORIAL

's Werelds eerste volledig gps- gestuurde lijnmarkeringsrobot Bent u verantwoordelijk voor het belijnen van de velden van uw club of gemeente en op

Portret Johan Cruijff

zoek naar een snelle en efficiënte manier om de velden uit te zetten of te belijnen?

Bezoek dan stand 1.809 op de Vakbeurs Sportaccommodaties in de Expo Houten.

In de lente van 2018 introduceerde Milati vol trots ’s werelds eerste en enige volledig gpsgestuurde robot die zelfstandig de lijnmarkering op sportvelden uitvoert: de Intelligent One. De lijnmarkeringsrobot was zelfs in actie te zien tijdens een uitzending van De Wereld Draait Door.

Tijdens deze uitzending van DWDD op dinsdagavond 9 oktober 2018 was te zien hoe met onze Intelligent One een afbeelding van Johan Cruijff, ontworpen door BNN-VARA, op een sportveld in het Friese Oosterwolde werd aangebracht.

Stefan Thilemann van het Deense Intelligent Marking maakte van het ontwerp een projectie voor de software van de markeringsrobot.

Het resultaat was een haarscherpe afbeelding van Johan Cruijff op de middenstip.

Leaseconcept Sinds 2018 heeft Milati al een groot aantal

demonstraties gegeven door heel Nederland en België. Recentelijk schafte een aannemer uit de noordelijke provincies als eerste in Nederland de Intelligent One aan. Verschillende gemeenten overwegen om de lijnmarkeringsrobot ook aan te schaffen. Daarnaast is de Intelligent One op dit moment in het kader van een leaseconcept te verkrijgen.

Wat maakt de Intelligent One uniek?

• Hij opereert geheel via het gps-netwerk • Hij is nauwkeurig bij overbelijning • Er zijn geen maandelijkse datakosten • De rijsnelheid is naar wens in te stellen; een voetbalveldmarkering duurt slechts 21 tot 30 minuten • Hij is verkrijgbaar met leasingconcept Ook voor kleinere budgets Bent u verantwoordelijk in uw vereniging voor het uitzetten van de velden en neemt het bij u

ook zoveel tijd in beslag?

Milati heeft met de Intelligent One voor u de oplossing. Bezoek stand 1.809 tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties in de Expo Houten.

www.milati.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28687/s-wereldseerste-volledig-gps--gestuurde-lijnmarkeringsrobot

www.fieldmanager.nl

23

Blauw korfbalveld à la Olympische Spelen voor gemeente Noordoostpolder Als onderdeel van grote renovatie sportvelden in deze gemeente Het kunstgrasveld van voetbalclub Flevo Boys was versleten, de hockey- en korfbalclub barstten uit hun voegen en de natuurgrasvelden van twee andere voetbalclubs waren toe aan groot onderhoud. Tijd voor vernieuwing, dus, in de gemeente Noordoostpolder. Onder leiding van projectleider cultuurtechniek Kees Hop werden deze velden afgelopen zomer

blauwe kleur, het gevolg van een creatieve ingeving van Hop: ‘Ik kwam op het idee om de blauwe en witte clubkleuren van de vereniging te gebruiken op het veld. In eerste instantie wilde ik een lichtblauwe uitloop, maar dit werd me afgeraden in verband met vervuiling. De blauwe kleur die het uiteindelijk is geworden, heet London Blue, vernoemd naar het blauwe hockeyveld waarop werd gespeeld tijdens de Olympische Spelen van 2012 in Londen. Ik heb de kleur van tevoren nog even laten verifiëren bij de korfbalbond en zij gingen ermee akkoord.’

vernieuwd. Maar met meer dan vijftig sportvelden in de gemeente is het werk voor Hop nog lang niet klaar.

Auteur: Linde Kruese

Op het hockeyveld van HC De Meeuwen in Emmeloord was belijning aangebracht voor twee korfbalvelden, waarvan korfbalvereniging Emmeloord gebruikmaakte. Tot voor de zomer van 2018 speelden korfballers en hockeyers dus gebroederlijk op een en hetzelfde kunstgrasveld. Met de groei van beide clubs bleek deze situatie niet meer houdbaar. Voor de korfbalvereniging werd daarom een geheel nieuw korfbalveld aangelegd. Het veld heeft een opvallende

24

1/2019

Korfbal op foam In plaats van een lava-onderlaag met rubberkorrels te gebruiken als ondergrond en voor demping, is voor het korfbalveld een schonere oplossing gekozen. Op de lava-ondergrond (zonder rubberkorrels) is een foamlaag gelegd, die voor de juiste demping moet zorgen. De korfbalvereniging heeft naast het blauwe veld twee nieuwe beachkorfbalvelden gekregen, waarvan de leden in de zomer gebruik kunnen maken voor de afwisseling. Middelbare scholieren gebruiken de velden om op te beachvolleyballen. Nu korfbalvereniging Emmeloord een eigen plek heeft om te sporten, kan HC De Meeuwen fulltime gebruikmaken van het kunsthockeyveld dat in 2011 is aangelegd. Voor de

kleinste sporters is afgelopen zomer een minihockeyveld gerealiseerd.

Zelf in de hand De aanleg van de nieuwe velden en de renovatie van de natuurgrasvelden zijn uitgevoerd door Antea Sport. De aannemer kreeg de opdracht nadat de gemeente Noordoostpolder in het voorjaar met een bestek op de markt was gekomen. ‘Aan de hand van een meervoudig onderhandse aanbesteding hebben we in mei vijf partijen uitgenodigd. Antea Sport had prijstechnisch de beste inschrijving, dus zijn we met hen in zee gegaan. We hebben ervoor gekozen om de inkoop van het sportmeubilair zelf te doen, maar het is door Antea Sport geplaatst.

Het liefst hou ik alles zoveel mogelijk zelf in de hand.’ Alle geïnstalleerde kunstgrasvelden komen van Edel Grass.

Blauwe ogen Over de samenwerking met Antea Sport is Hop tevreden. Vooral de communicatie verliep prettig. ‘We werden goed op de hoogte gehouden van de vorderingen. Dit ging niet altijd per telefoon. We hadden een Whatsapp-groep aangemaakt, waarin af en toe foto’s werden gedeeld. Dat werkte heel prettig. Doordat wij op de hoogte werden gehouden, wisten we wan-

ADVERTORIAL rapporteerde keurig over de hoeveelheid werk die uitgevoerd was. Ze kwamen met nieuwe ideeën, dachten mee. Daardoor was er een goede band.’

Kees Hop van de gemeente Noordoostpolder

neer het handig was om even langs te gaan.

Ook als er een dagje niet gewerkt kon worden, werd dit direct gemeld.’ Hop vindt open communicatie en kwaliteit erg belangrijk. ‘Je krijgt altijd melding van wat er extra is gedaan, maar ik wil ook weten wat er niet uitgevoerd is. Ik zeg altijd tegen aannemers: ik gun je het werk niet vanwege je blauwe ogen. Antea Sport

Prachtig weer ‘Bij het startoverleg leverde Antea Sport een keurige planning aan, waaraan ze zich ook gehouden hebben. In de tweede week van juni begonnen de werkzaamheden. Het nieuwe korfbalveld moest op 1 september 2018 klaar zijn, maar het lag er half augustus al. Het minihockeyveld was ook op 1 september klaar en het voetbalveld van de Flevo Boys was zelfs al begin augustus gereed. Toen begonnen zij weer met trainen. De deadline was van tevoren duidelijk en is gehaald door Antea Sport. Een geluk daarbij was het prachtige weer, deze zomer. De werkzaamheden hebben geen dag stilgelegen.’ De droogte had ook kleine ramp kunnen betekenen voor de strakke planning.

‘Als we een of twee maanden later waren begonnen, hadden we misschien problemen gehad met de aanvoer van lava en zand. Door de lage waterstand in de rivieren konden schepen niet meer met een volle lading varen, waardoor projecten vertraging opliepen. Die periode van droogte waren we gelukkig voor.’

Sterke communicatie De droogte had wel invloed op de voortgang van de renovatie van de natuurvelden bij SV Marknesse en VV Tollebeek. ‘Tijdens de hete periode had het geen zin om gras in te zaaien. Dat gebeurde dus wat later, maar de verenigingen hadden daar alle begrip voor.’

Korfbalvereniging Emmeloord en voetbalvereniging Flevo Boys waren volgens Hop beide tevreden over het werk van de aannemer. ‘De communicatie tussen Antea Sport en de verenigingen was ook goed. Ze werkten goed samen.

Zo was de korfbalkantine de gehele zomer geopend; de werknemers kwamen er regelmatig wat drinken.’

www.anteagroup.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28689/blauw-korfbalveld--la-olympische-spelen-voor-gemeentenoordoostpolder

www.fieldmanager.nl

25

Forum non-filled: veel respect voor aanbieders non-filled, maar laten we ons niet te veel leiden door emoties?

Hoe krijgen we grip op non-filled kunstgras?

Non-filled werd in 2018 gepresenteerd als dé kunstgrasinnovatie van het jaar. Je kunt je afvragen of dat historisch gezien helemaal klopt, maar de markt zit duidelijk wel te wachten op non-filled velden. In totaal werden in 2018 zeven pilots gebouwd. Nog niet alle velden zijn opgeleverd, maar de eensluidende conclusie is dat de nu toegepaste constructies onvoldoende scoren op het gebied van grip. Ook vakblad Fieldmanager wil graag grip op dit dossier en roept daarom bij de KNVB een aantal partijen bij elkaar.

Auteur: Hein van Iersel

26

1/2019

Gezien het aantal nieuw aangelegde velden in 2018 is kunstgras is nog nooit zo populair geweest. Toch zorgt kunstgras ook voor de nodige discussies. Het bekendste voorbeeld hiervan is het SBR-dossier. Dit vraagstuk heeft ervoor gezorgd dat opdrachtgevers massaal op zoek gingen naar alternatieve infillmaterialen, maar meer nog naar vierdegeneratie-velden die niet ingevuld hoeven te worden. In 2018 werden deze velden als compleet nieuw gepresenteerd. Daar kun je wel iets aan afdoen. Meer dan vijf jaar geleden werd in Amsterdam als eerste gemeente in Nederland een non-filled veld van Domo Sports Grass aangelegd. Eric O'Donnell, managing director van Sportslabs, vertelt in een ander artikel over non-filled in deze uitgave van Fieldmanager dat er al meer dan vijftig jaar non-filled kunstgrasvelden worden gebouwd – hoewel O’Donnell het hierbij voornamelijk heeft over de eerste generatie nylon kunstgrasvelden voor onder andere American football.

Deelnemers aan het non-filledforum dat werd gehouden op 25 januari bij de KNVB in Zeist waren: • Wim Glaap, Newae Adviseurs en Ingenieurs voor de Buitenruimte • Patrick Balemans, KNVB • Gerrit de Koe, gemeente Amsterdam • Bas Reinds, Domo Sports Grass • Marcel Bouwmeester, Vereniging Sport en Gemeenten (VSG) / gemeente Utrecht • Peter Verhoeven, SGS Intron • Joop van Krimpen, Condor Grass • Arjan Emaus, Sallandse United • Marcel Geurts, gemeente Oss • Piet Kranendonk, ASC Sports & Water • Hein van Iersel, vakblad Fieldmanager

12 min. leestijd

FORUM

Arjan Emaus

Sallandse United

'Wij hebben serieus problemen met ons veld, ook omdat er ernstige blessures zijn voorgekomen'

Bas Reinds

Gevoelige discussie Non-filled velden zijn een ontwikkeling waar iedereen op zit te wachten. Zouden deze velden een goed alternatief zijn voor derde generatie-kunstgrasvelden die met een brede variëteit aan infillmaterialen worden ingevuld? Dan heb je in één moeite door een groot aantal problemen opgelost. Allereerst de SBR-discussie.

Dit infillmateriaal ligt door de uitzendingen van Zembla enorm onder vuur, maar zo’n beetje iedereen die ingevoerd is in de materie looft de sporttechnische eigenschappen van het materiaal. Ook de andere infillmaterialen liggen inmiddels onder een vergrootglas, als collateral damage van de Zembla-uitzendingen. Het gaat dan over microplastics, de praktijk dat invulmaterialen de bodem in de omgeving van het veld vervuilen. Het derde gevoelige kunstgrasdossier waarvoor non-filled een oplossing kan bie-

Domo Sports Grass

www.fieldmanager.nl

27

Groen: C:75 M:0 Y:100 K:0 Zwart: K:100

Projectleider / adviseur sPort / infra Projecten Malsen Sport en Civiel is gevestigd in Geldermalsen. Opdrachtgevers van Malsen zijn gemeenten, waterschappen, zorg- en onderwijs instellingen, projectontwikkelaars, retailbedrijven en aannemers.

Wat houdt het werk in?

Het specialisme “Sport en Civiel” wordt tot op heden gevormd uit onderzoekstrajecten en advisering inzake buitensportaccommodaties en ontwikkel locatie’s. Het betreft ontwerp, aanleg en beheer. Kennis van RAW, rapportagevaardigheden en een HBO werk- en denkniveau zijn gewenst.

Profielschets Projectleider • Verantwoordelijk voor de begeleiding en technischinhoudelijke advisering van projecten op het gebied van sportaccommodaties en infra projecten • Je fungeert als spil in integrale project­ vraagstukken die betrekking hebben op het ontwerp, de realisatie en het beheer en onderhoud van sportvoorzieningen,

Rethink what to do with your old turf

golfbanen en recreatieterreinen • Opstellen van beheerplannen, verantwoordelijk voor bestekken, begrotingen en planningen • De verschillende werkzaamheden vinden plaats vanaf initiatief tot en met de oplevering en het beheer van de diverse projecten. Je voert voortdurend overleg Functie-eisen • HBO’er (richting Land en Watermanagement, Tuin­ en Landschapsinrichting o.g.)

• Kennis van dan wel affiniteit met vakgebieden cultuurtechniek • Een teamspeler, creatief, sportief en leergierig • Ervaring met ontwerpwerkzaamheden en de RAW en UAV­gc systematiek Arbeidsvoorwaarden Marktconforme arbeidsvoorwaarden en een dienstverband op maat.

Interesse?

Mail je CV en motivatiebrief naar Mark de Jong via map.dejong@malsen.nu.

www.malsen.nl

Re-Match A/S HI-Park 415

+45 7734 6734

7400 Herning

info@re-match.dk

Denmark

www.re-match.dk

FORUM

Fifa goedgekeurde non- filled systemen moeten opnieuw getest worden volgens nieuwe eisen Fifa laat in een schrijven aan haar stake holders weten dat zij testmethodes van kunstgras willen aanpassen, omdat non-filled eigenlijk onmogelijk te testen zijn met de bestaande methodes.

Voor de systemen die Fifa zelf heeft goedgekeurd betekent dit dat de systemen van de lijst worden gehaald en opnieuw getest moeten worden. Dat geldt niet voor de in Nederland toegepaste constructies van Greenfields, Tarkett en CC Grass, omdat deze nooit zijn getest door Fifa. Het bovenstaande laat Fifa weten in een open brief, die medio december naar de fabrikanten van kunstgrassystemen is gegaan en waarvan de authenticiteit door Nicolas Evans van Fifa wordt bevestigd. Deze brief staat niet op de Fifa website.

De brief meldt dat het beperkte aantal non-filled kunstgras systemen, die tot op dit moment zijn goedgekeurd, weliswaar de bestaande tests hebben doorstaan, maar toch hun Fifa goedkeuring verliezen. Probleem zit hem met –aldus de brief- slechter scoren op het gebied van skin abrasion ofwel het afschaven of afschuren van de huid. Dit zou bij deze velden veel ernstiger zijn dan de normale 3G systemen die met bijvoorbeeld SBR zijn ingevuld. Deze gevoeligheid voor skin abrasion zou verder vooral toenemen naarmate de velden. Probleem bij de huidige Fifa testmethodes, die zijn samengevat in het 2015 Handbook of Requirements is dat er geen verplichting bestaat om skin abrasion te testen na de Lisport tester. De Lisport tester is een machine die slijtage aan een kunstgrasveld simuleert.

De betreffende non-filled systemen moeten aldus de brief opnieuw getest worden volgens de 2.6 versie van het bovenstaande handboek. Aan dit handboek wordt op dit moment de laatste hand gelegd. Het verschil met de oude testmethode is dat de #Lskin abrasion$L test nu twee keer wordt uitgevoerd. Eén keer bij een nieuwe mat en daarna nog een tweede keer na de Lisport test.

Nicolas Evans: ‘Wij hebben deze brief naar de leveranciers gestuurd omdat wij weten dat er in het nieuwe jaar weer een aantal tenders worden uitgeschreven waarin deze velden worden gevraagd. De systemen die al waren goedgekeurd zijn dus normaal goed gekeurd door de verschillende testinstituten.

Ook de ‘normale’ 3G kunstgrasvelden moeten in de toekomst een After Lisport Test ondergaan.

Voor deze systemen geldt echter niet dat zij opnieuw getest moeten worden. Dat geldt alleen voor het handjevol Fifa gekeurde non-filled systemen.

Joop van Krimpen

Condor Grass

den, is het recyclingverhaal. Het recyclen van een niet ingevulde kunstgrasmat is veel makkelijker dan van een mat die is ingevuld met SBR of met mengsel van verschillende infillmaterialen die lastig van elkaar zijn te scheiden.

Het bovenstaande heeft er jammer genoeg ook toe geleid dat de discussie over non-filled zwaar beladen is. Piet Kranendonk van ASC Sports & Water pleit er daarom voor dat er een goed zorgplichtdocument komt, aan de hand waarvan opdrachtgevers gefundeerde beslissingen kunnen nemen over de keuze van infillmaterialen. Kranendonk: ‘De emotie moet weer uit de discussie.’ Kranendonk heeft niet

de illusie dat hij de publieke opinie kan veranderen Zijn actie vanuit het platformbestuur Kennisinstituten en Adviesbureaus onder BSnC, waarvoor Ulbert Hofstra van SGS Intron al is ingeschakeld, richt zich vooral op overheden zoals omgevingsdiensten, die een vergunning moeten afgeven.

Helaas was de beladenheid van de discussie over non-filled voor twee van de drie kunstgrasfabrikanten ook een reden om geen afgevaardigde te sturen naar de discussiebijeenkomst. Alleen het Chinese CC Grass zond een afvaardiging, in de persoon van Arjan Emaus

van kunstgrasaannemer Sallandse United. Arjan Knottnerus van Fieldturf Tarkett legt via mail uit waarom hij niet aanwezig zal zijn: ‘We kunnen een hoop roepen en vinden maar zijn van mening dat we pas wat kunnen zeggen als ons onderzoek is afgerond. Dit zal eind februari het geval zijn. Verwachting is dat we een goede oplossing hebben voor de bestaande velden.

Onze ervaring nemen we weer mee bij de aanleg van nieuwe non-infill velden. Mogelijke aanpassing van de norm en testmethoden voor non-infill velden is aan de KNVB. Ook hier hebben wij onze medewerking aan verleend.

www.fieldmanager.nl

29

Mede naar aanleding van dit forum heeft Vakblad fieldmanager een aantal vragen gesteld aan de Patrick Balemans van de KNVB; VRAAG 1: Hoe om te gaan met bestaande non filled constructies?

Mogen die nog gebouwd worden?

De huidige velden betreffen pilotvelden. De pilot duurt 1 jaar. Na het jaar wordt besloten of de constructie als erkend en gecertificeerd op de NOC*NSF Sport­vloerenlijst komt te staan. Als de constructie niet de status erkend en gecertificeerd krijgt wordt er in de toekomst geen certificaat afgegeven wat betekent dat er geen wedstrijden onder auspiciën van de KNVB op gespeeld kunnen worden.

Voorgaande heeft te maken met verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden.

VRAAG2 Wat gebeurt er als een gemeente of vereniging niet tevreden is over het aan hem geleverde product Hier kan ik niets over zeggen. Dit heeft te maken met afspraken zoals gemaakt tussen gemeente en/ of vereniging en opdrachtnemer. Vanuit de KNVB zijn duidelijke afspraken gemaakt met de leveranciers over de pilot.

VRAAG 3 Hoe om te gaan met nieuwe non-infill constructies: Worden dit jaar zoveel pilots gebouwd?

Een nieuw product moet altijd de mogelijkheid worden gegeven zich te bewijzen. Dit betreft dan wel een nieuw product en niet een bestaand product. Ik hoop dat de testmethode voor grip dan al ontwikkeld is en is doorgevoerd in de norm waardoor de huidige problemen niet meer voor zullen komen. Tevens zal op basis van de huidige kennis de procedures voor pilotvelden herzien moeten worden.

Bagatelliseren Marcel Geurts opent het forum met zijn visie op non-filled, of preciezer: zijn visie op het veld dat de gemeente Oss heeft laten bouwen door CSC. Het veld in Oss is door de KNVB gecertificeerd, wat gebruikelijk is voor een pilot, maar is daarmee nog lang geen goed veld, aldus Geurts. ‘De belangrijkste problemen die spelers op het veld tegenkomen, zijn dat het veld te glad is, dat de bal drift op het veld en dat je als speler het gevoel hebt dat je niet goed op het veld staat.’

30

1/2019

Wim Glaap van adviesbureau Newae herkent en erkent deze problemen. ‘Ik ben op alle nonfilled velden geweest, zowel in Hoofddorp, Oss, Hellendoorn, Amsterdam als Meijerijstad, en het probleem is overal grotendeels hetzelfde: te weinig grip. Als mensen een rondootje maken, gaan ze gegarandeerd een paar keer onderuit.’

Marcel Geurts maakt zijn verhaal af en wordt zelfs een beetje fel: ‘Waar ik de grootste hekel aan heb, is dat onze problemen gebagatelliseerd worden. Wij hebben serieus problemen

met ons veld, ook omdat er ernstige blessures zijn voorgekomen. Je kunt dan wel zeggen dat dit ook mogelijk is op een ander veld, maar dan ben je bij mij aan het foute adres.

Wij hebben nu met de fabrikant afgesproken dat hij een jaar de tijd heeft om het veld goed te krijgen. Eerlijk gezegd heb ik daar een hard hoofd in en is er weinig progressie in de kwaliteit van het veld. Allereerst werd gezegd dat het probleem te maken zou hebben met het olieachtige waslaagje dat altijd op een nieuwe

FORUM

‘Natuurlijk wordt er hard gewerkt om de velden goed op te leveren, maar er wordt zo weinig verteld’

Marcel Bouwmeester

kunstgrasmat zit, maar dat zou inmiddels weggeregend moeten zijn, en het probleem blijft.

De aannemer heeft zand ingestrooid om het probleem op te lossen, eerst zes millimeter en later nog twee keer een laagje van twee millimeter. De sportclub, S.V. OSS’20, was aanvankelijk super-enthousiast toen ze dit veld kregen, hoewel ik toen al heb gewaarschuwd heb dat ze zich moesten realiseren dat ze door dit veld te maken zouden krijgen met drie totaal verschillende ondergronden: kunstgras met infill, natuurgras en als derde ondergrond non-filled kunstgras. De vereniging is ook in Hoofddorp wezen kijken. Daar was al eerder een verge-

Vereniging Sport en Gemeenten (VSG) / gemeente Utrecht

lijkbaar veld gebouwd. Het verschil is dat in Hoofddorp een geweven non-filled veld is aangelegd, terwijl in Oss een getuft veld ligt.’

Grip Terug naar het issue grip. Wim Glaap toont zijn verbazing over het feit dat de velden die tot nu toe zijn aangelegd zo matig presteren als het om grip gaat. ‘Ik begrijp dat er in Berlijn een non-filled veld van Tarkett ligt dat al drie jaar goed functioneert. Het verschil met de Nederlandse velden zou zijn dat dit Duitse veld is samengesteld uit een combinatie van een zachte polyethyleen-vezel met een veel

Peter Verhoeven

SGS Intron

hardere ondersteuningsvezel. Deze ondersteuningsvezel moet feitelijk de infill vervangen en de polyethyleen-kunstgrasvezel overeind houden.’ Geurts van de gemeente Oss kent dit verhaal ook en heeft daar zijn eigen conclusies

www.fieldmanager.nl

31

Écht gravel Het hele jaar bespeelbaar Geen voorjaarsonderhoud

hybrid clay court

WAAROM

HOE

WAT

Door grote hoeveelheden water in korte periodes worden natuurgrasvelden moeilijker bespeelbaar.

Met de toepassing van Lava Oxygen in de toplaag wordt water snel afgevoerd en is het veld stabieler en beter bespeelbaar

Een duurzaam natuurgrasveld met een gegarandeerde bespeelbaarheid van minimaal 400 uur.

Geert van Kerkvoorde Noord Nederland 06-126 71 236 gvk@dcm-info.nl

Jeffrey Jansen Zuid Nederland 06-220 12 023 jja@dcm-info.nl

Wilt u de mogelijkheden voor uw sportveld weten?

Bezoek onze stand op de Dag van de Sport!

Gerrit Klop Midden Nederland 06-516 01 208 gkl@dcm-info.nl

Aldert Engelsman West Nederland 06-236 89 287 aen@dcm-info.nl

DCM Nederland B.V. • Valkenburgseweg 62a • 2223 KE Katwijk • tel: 071 401 88 44 • info@dcm-info.nl

FORUM

Piet Kranendonk

ASC Sports & Water

uit getrokken. ‘Ik heb ook gehoord dat dit veld bestaat uit een combi van twee soorten vezels: zacht en hard, en dat het daarom een compleet andere opbouw heeft dan het veld dat wij in Oss hebben. Wat er volgens mij gebeurt, is dat je de zachte polyethyleen-vezels wegdrukt wanneer je met noppenschoenen over zo’n veld loopt. Bij de harde vezels lukt dat in mindere mate zodat je in de laag ondersteuningsof stabiliteitsvezels staat wat zorgt dat je grip hebt. Ongeveer vergelijkbaar wat er gebeurt als je met een noppenschoen in de infill staat. Dat geldt extra voor de wat oudere en daardoor zwaardere spelers. Die hebben hier het meeste last van.’

de mat op zijn plaats te houden.’ Ook Patrick Balemans van de KNVB ziet direct niet zoveel kwaad in het gebruik van zand, zolang het er tenminste niet toe leidt dat we teruggaan naar de oude zand-ingevulde kunstgrasvelden. Wel vindt Patrick Balemans dat er goede benamingen moeten komen voor de type kunstgrasvelden zodat duidelijk is waar het over gaat en wat men krijgt. Denk hierbij aan semi-filled/

sand-dressed of iets van die strekking. Van Krimpen houdt vol dat zand in Non Filled echt niet hoeft. ‘Als je een nieuw veld aanlegt blijft het zand een paar weken goed liggen, daarna zal je het zand moeten egaliseren omdat het weggetrapt wordt en daardoor de oppervlakte oneffen wordt. En dat gaat dan niet doordat het te diep weg zit en opgesloten wordt door de onderste vezels.. Je kunt de mat ook op zijn

Geurts vind het ronduit irritant dat de fabrikanten zo weinig openheid geven over dit dossier.

‘Natuurlijk wordt er hard gewerkt om de velden goed op te leveren, maar er wordt zo weinig verteld.’

Non-filled of sand-dressed In artikelen over non-filled wordt steevast de term ‘non-filled’ gebruikt, terwijl er feitelijk niet één veld in Nederland echt non-filled is.

Alle zeven velden die nu zijn gebouwd, zijn ingevuld met een dunne laag zand. Joop van Krimpen van Condor Grass is het hier duidelijk niet mee eens. ‘Volksverlakkerij’, zegt hij met zoveel woorden. ‘Wij hebben inmiddels al iets van honderd non-filled velden gebouwd in het buitenland. En dat zonder dat we invulzand nodig hadden.’ De rest van het forum lijkt niet zo onder indruk van het zandverhaal. Bas Reinds: ‘Je hebt toch wat gewicht nodig om

Marcel Geurts

gemeente Oss

www.fieldmanager.nl

33

Het Duitse Non Filled veld dat zonder problemen zou functioneren!

IN het forum wordt diverse malen gesproken over een Tarkett Non Filled veld in Berlijn dat al jaren probleemloos zou functioneren. Arjan Knottnerus van Tarkett was zo aardig om daar wat info over te geven: ‘Het Non-filled veld va TSV Rudow 1888 Berlijn is een type non-infill zonder zand aangebracht op een ‘dynamische’ e-layer. Ook het ondersteuningsgaren is anders. Dit is geen polyethyleen garen (PE) maar een vezel vervaardigd van polyethyleentereftalaat, PET. Dit is het materiaal waar ook PET flessen van gemaakt worden. Een zeer slijtvast, stug en sterk garen vergelijkbaar met nylon. Om dit type veld te kunnen voldoen aan de Fifa normering is het systeem aangepast voor o.a. de Nederlandse markt waarbij 13 kg zand wordt aangebracht en het PET ondersteuningsgaren is vervangen voor PE garen. Volgens Knottnerus klopt het dat dat er geen klachten zijn over grip op het non-infill veld van TSV Rudow 1888 in Berlijn.

plaats houden door een hoger poolgewicht en het gebruik van een klemgoot.’ Dat is overigens precies wat de Sallandse gedaan heeft bij zijn pilot in Amsterdam met de CCGrass-mat. Een normaal kunstgrasveld heeft een poolgewicht van circa 1500 gram per vierkante meter. Het kunstgrasveld van Oss weegt ongeveer 4,5 kilo per meter. Van Krimpen claimt dat zijn velden nog een klap zwaarder zijn. Ook het CCGrassveld in Amsterdam zou zwaarder zijn dan 4,5 kilo.

Normen De velden die nu zijn opgeleverd in Nederland, voldoen volgens Patrick Balemans aan alle huidige normen, maar sluiten niet aan bij de ervaring van de voetballer. De normen zullen hierop herzien en aangevuld moeten worden.

Alle aanwezigen zijn het er daarom over eens dat de huidige normen en testmethodes niet voldoen. Dat leidt Wim Glaap tot de stellingname: ‘Die normen interesseren me geen bal.

Ik wil gewoon een veld waar de speler naar behoren op kan voetballen.’ Iedereen stemt

34

1/2019

aanvankelijk in met deze stelling van Glaap, maar gaandeweg komen er toch opmerkingen.

Piet Kranendonk: ‘Subjectiviteit is ongewenst en innovatie kan slechts tot stand komen als ontwikkelingen op goeie normstellingen zijn gebaseerd.’ Bas Reinds richt zich op zijn beurt direct tot Patrick Balemans met een kunstgrasbestek in de hand dat de gemeente Den Bosch zojuist op de markt heeft gebracht. ‘Den Bosch brengt een bestek op de markt waarin gevraagd wordt om een non-filled veld of een gelijkwaardig alternatief. Wij gaan nu nog niet volle bak voor non-filled, maar dat heeft er ook mee te maken dat we niet weten waaraan we moeten voldoen. In dit bestek wordt verwezen naar de KNVB 2019 Norm.’

Het tweede bezwaar is gericht tegen de opmerking van Glaap dat hij geen interesse heeft in normen an sich, maar gewoon een goed veld wil. Is dat goede veld soms het resultaat van subjectieve waarneming? Wat voor de ene sporter een goed veld is, wordt door de ander als waardeloos beschouwd. Voor een kunstgrasfabrikant is dat lastig ontwikkelen.

Alle aanwezigen zijn het er daarom over eens dat de huidige normen en testmethodes niet voldoen

Testperiode Marcel Bouwmeester ziet het allemaal niet zo somber in. Voor hem geldt vooral dat we het afgelopen jaar veel ervaring hebben kunnen opdoen met non-filled. ‘Ik vind de huidige discussie geweldig. Kijk eens hoeveel ervaring we hebben opgebouwd. Je zou kunnen zeggen dat zeven pilots wat veel is, maar aan de andere kant heeft ons dat ook veel gebracht.’

Bas Reinds lijkt daar toch wat anders over te denken: ‘Veel pilots is inderdaad goed, maar het is nu vooral veel van hetzelfde.’ Ook Wim Glaap lijkt dat laatste te onderstrepen: ‘We moeten niet blijven aanmodderen. Ik juich non-filled toe, maar wat er nu op de markt is, is niet goed doordacht.’ Bouwmeester besluit dit deel van de discussie: ‘Beetje flauw om te zeggen dat het veel van hetzelfde is. Dat klopt niet helemaal.

Er zijn getufte, maar ook geweven velden bij.

Er is dus wel degelijk verschil tussen de pilots.

Het betreft 3 verschillende leveranciers, getuft en geweven kunstgrasmatten. Daar kan je van alles van vinden, maar ik vind het wel verdedigbaar. Door meerdere pilots leer je meer en

FORUM komt je sneller tot ontwikkeling. We moeten non-filled kunstgras snel doorontwikkelen.

Het onderliggende verhaal bij alle aanwezigen is vooral dat non-filled het veld van de toekomst is. Non-filled is te belangrijk voor de ontwikkeling van de kunstgrassector om nu al te worden afgeserveerd. De vraag is alleen of we niet te hard gaan. Arjan Emaus van Sallandse United is trots op zijn non-filled-project dat hij voor de gemeente Amsterdam heeft gebouwd: ‘Het eerste kunstgrasvoetbalveld in Nederland met een klemgoot in een betonnen rand.’

Desondanks durft Emaus ook kritisch te zijn als hij de retorische vraag stelt: ‘Zijn we als sector al zo ver dat we klaar zijn voor non-filled?’ Ook adviseur Piet Kranendonk van ASC Sports & Water is een fervent voorstander van nonfilled, maar is tegelijk van mening dat kunstgrasfabrikanten én de KNVB met alle goede bedoelingen te veel vanuit de emotie hebben gereageerd, en naar nu blijkt met een product dat weliswaar voldoet aan de normen, maar in de praktijk faalt. Kranendonk: ‘Ik heb veel respect voor fabrikanten die hun nek durven uit te steken. Mijn voorstel zou zijn om een taskforce non-filled op te richten waarmee we alle kennis uit de markt verzamelen en daarmee trachten de normen op dit onderdeel te verbeteren.’

Scherp aan de wind De belangen rondom non-filled zijn enorm. Dat blijkt alleen al uit de discussie tussen fabrikanten en adviseurs en opdrachtgevers, die soms hoog oplaait. Joop van Krimpen van Condor meldt dat ‘zijn’ velden de bovenstaande problemen niet kennen. Adviseur Wim Glaap lijkt niet onder de indruk. ‘Ik heb jullie nog niet gezien op de Nederlandse markt. Waar ben jij dan als

Wim Glaap

ik een aanbesteding uitschrijf?’ Van Krimpen kaatst even ad rem terug: ‘Maar Dan moet je me wel uitnodigen.’ Marcel Bouwmeester van de gemeente Utrecht is welwillend naar Van Krimpen: ‘Als jij zegt dat het kan, dan moeten we jou als opdrachtgevers een kans geven.

Maar wel met de kanttekening dat de gebruiker (sportvereniging) ook met de nieuwe KNVB pilot meegaat en de aan te leggen veld significant anders is dan eerdere pilots uit 2018.

Bouwmeester: ‘Er wordt misschien weleens gedacht dat ambtenaren bezig zijn om nonfilled tegen te houden, maar dat klopt niet. Wij willen niets anders dan dit product een kans geven.’

‘Bij een normaal 3G-kunstgrasveld kun je erop vertrouwen dat je een goed veld hebt als je aan de normen voldoet.

Voor een nonfilled veld geldt dat helaas niet.’

KNVB Het belangrijkste item van de hele discussie blijft echter onbesproken. Non-filled velden voldoen nu vooral niet door het ontbreken van grip. In de Nederlandse sportwerkelijkheid betekent dit dat er nieuwe normen ontwikkeld moeten worden en nieuwe daarbij behorende testmethodes. Daarom worden tijdens de discussie alle blikken een paar keer op Patrick Balemans gericht, maar veel sjoege geeft die nog niet. Balemans erkent dat er een hiaat in de normen zit. ‘Bij een normaal 3G-kunstgrasveld kun je erop vertrouwen dat je een goed kunstgrasveld hebt als je aan de normen voldoet.

Voor een non-filled veld geldt dat helaas niet.’

Aan buitenlandse voetbalbonden is gevraagd naar de ervaring met non-infill constructies.

Uit het buitenland krijgen we dezelfde reacties “te weinig grip en de velden voldoen nog niet”.

Bij keuringsinstanties in Nederland en in het buitenland is navraag gedaan naar een testmethode voor grip. Een goede testmethode is hier nog niet voor. Met leveranciers en keuringsinstituten zijn we bezig met de ontwikkeling van een testmethode voor het meten van grip.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28662/forumnon-filled-veel-respect-voor-aanbieders-nonfilled-maar-laten-we-ons-niet-te-veel-leidendoor-emoties

Newae Adviseurs en Ingenieurs voor de Buitenruimte

www.fieldmanager.nl

35

Fielddrain heeft primeur in België met recycling van sportveldfundering Nederlands bedrijf legt veld met hergebruikt materiaal aan bij zuiderburen Waar in Nederland recycling van materialen niet meer is weg te denken bij de aanleg van sportvelden, nam het begrip duurzaamheid tot nu toe in België een bescheiden plaats in.

Tot september 2018, toen Fielddrain bij onze zuiderburen in het plaatsje Temse – ten zuiden van Antwerpen – het eerste sportveld aanlegde met hergebruikt materiaal. Peter van Hinthem van Fielddrain: ‘België is klaar voor deze nieuwe innovatieve en duurzame oplossing.’

Auteur: Guus van Rijswijck

36

1/2019

Fielddrain is een jong bedrijf, dat zijn ambacht – het produceren en aanleggen van sportvloeren – al sinds 2012 uitvoert bij tal van (top)hockeyclubs in Nederland; denk aan de aanleg van het hoofdveld tijdens het WK Hockey 2014 in Den Haag. In 2016 startte de specialist in fundering van sportvloerconstructies met het hergebruik van lava-rubbervelden in tal van Nederlandse steden, zoals Nijmegen, Wageningen en Maassluis. Voor het eerst is de Fielddrain cradleto-cradle-constructie nu over de grens toegepast. Het Vlaamse Temse had in september de primeur.

Renovatie hoofdveld en aanleg oefenveld Hoe kunnen we tegen de laagst mogelijke kosten ons veld vernieuwen en een oefenveldje aanleggen? Voor die vraag stond Rapid Hockey Club uit Temse in de zomer van 2018. Peter van Hinthem van Fielddrain legt uit: ‘De gemeente Temse had al een lava-rubberveld, dat moest worden omgebouwd tot waterveld. Naast de renovatie van het hoofdveld had de club een oefenveldje nodig. In België speelt het duurzaamheidsaspect – dat wij hoog in ons vaandel

hebben – langzamerhand een steeds grotere rol. De Belgische aannemer De Ceuster, met wie wij goed contact hadden, heeft er bij de gemeente op aangedrongen om eens met ons om de tafel te gaan zitten.’

Recycling in bestek opgenomen Aldus geschiedde. Van Hinthem: ‘In België willen steeds meer gemeenten zich manifesteren op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Wij hebben aan de opdrachtgever uitgelegd hoe onze manier van werken in elkaar zit. De gemeente toonde zich direct enthousiast, nog voor het bestek was opgesteld. Na het gesprek met ons werd zelfs in het bestek opgenomen dat het materiaal van het oude veld zou worden hergebruikt in het nieuwe oefenveldje.

Vervolgens hebben we daar dus de Fielddrainconstructie in het beton verwerkt en een extra veldje aangelegd.’

Werkwijze bij hergebruikte constructie De werkwijze daarbij is als volgt: de lava-rubberfundering van het oude veld wordt in depot geplaatst vlakbij het nieuwe, nog aan te leggen

ADVERTORIAL

veld. Met behulp van een computergestuurde betonmengcentrale wordt het open beton geproduceerd, waarbij het oude lava-rubber als bouwstof wordt gebruikt voor het nieuwe veld. Door middel van een laadschop wordt het mengsel in het nieuwe veld gebracht, en met behulp van een lasergestuurde, voor dit doel omgebouwde asfaltmachine verwerkt. De gehele verwerkingscyclus, inclusief de opname van het lava-rubber, de productie en verwerking, uitharding en nabewerking, duurt ongeveer twee tot tweeënhalve week. Van Hinthem: ‘Voor de uiteindelijke aanleg hebben we de laadschop en de kraan van een Belgische aannemer gehuurd.’

Vier Fielddrain-varianten voor sportveldfundering Naast het product Fielddrain LR (lavarubber) bestaan er nog drie varianten: Fielddrain G (grof ), Fielddrain F (fijn) en Fielddrain R (recycling). Deze varianten van cementgemodificeerde gebonden granulaatfunderingen bieden, naast een oplossing voor afwateringsproblemen, een duurzame hoogwaardige sporttechnische en civieltechnische constructie. In de varianten Fielddrain G en Fielddrain F wordt als bouwstof een natuurlijk granulaat toegevoegd; de variant Fielddrain R maakt gebruik van recyclingmateriaal als bouwstof. Behalve als oplossing in sportconstructies kan de Fielddrain-oplossing worden toegepast in de civiele techniek voor de realisatie van voet- en rijwielpaden, parkeerterreinen en op locaties waar wateropvang en waterafvoer van groot belang zijn.

Zand hoofdveld gebruikt voor oefenterrein De hockeyclub uit Temse stelde als voorwaarde dat het hockeyveld dezelfde hoogte behield ten opzichte van de bodem. Van Hinthem: ‘Het geheel mocht geen dikker pakket worden.

Een traditioneel veld bestaat uit zand, 60 mm lava-rubber en dan de grasmat. De Fielddrainopenbetonconstructie is 80 mm dik en heeft een E-layer van 15 mm. Wil je de Fielddrainconstructie toepassen, dan zou je uitkomen op 95 mm, waardoor er een verschil zou ontstaan van 35 mm. We hebben bij het veld dus het zand eronderuit gehaald en hergebruikt om op een nabijgelegen, braak terrein als fundering voor een oefenveldje te dienen. Het overgebleven lava-rubber hebben we daarvoor ook gebruikt.’

Geen extra kosten Deze vorm van hergebruik is financieel zeer aantrekkelijk, vertelt Van Hinthem. ‘Dankzij deze werkwijze kreeg de opdrachtgever voor dezelfde kosten een oefenveld en een nieuw waterveld. Er waren dus geen afvoerkosten voor het lava-rubber, want dat werd hergebruikt voor de nieuwe constructie van het hockeyveld en het oefenveld. Ook waren er geen stortkosten en hoefden er geen kosten te worden doorberekend voor het materiaal van het oefenveldje.’

Keuring door Universiteit van Gent Vervolgens werden de nieuwe velden gekeurd door de keuringsdienst van de Universiteit van Gent, die daarbij de Kiwa Isa-normen hanteerde (Kiwa Isa gaf eerder al een certificaat af voor de Fielddrain-constructie). ‘De keuringsdienst van de Gentse Universiteit had zoiets nog nooit gezien en was razend enthousiast over de vlakheid van de constructie en de goede waterdoorstroming.’ Daarnaast constateerde de keurings-

dienst dat de constructie zeer sterk was, en het parket kon moeiteloos worden bereden met een vrachtwagen. Van Hinthem: ‘Een constructie als deze gaat wel veertig jaar mee.’

Mes snijdt aan twee kanten Van Hinthem verwacht het komende jaar meerdere veldconstructies te produceren en aan te leggen in België. ‘In België worden de overheid en de clubs zich steeds meer bewust van de noodzaak van het duurzaamheidsaspect, wat bij deze manier van hergebruik van een sportveldconstructie een belangrijke rol speelt. Daarnaast is het ook financieel aantrekkelijk vanwege het hergebruik van materialen, de lange levensduur en het gebrek aan stortkosten. Het mes snijdt dus aan twee kanten.’ De constructie kan bovendien worden toegepast bij padel- en tennisbanen, vertelt Van Hinthem. ‘Ook bij die sportvelden gaan we proberen de Belgische markt te veroveren.’

www.fielddrain.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28675/fielddrainheeft-primeur-in-belgi-met-recycling-vansportveldfundering

www.fieldmanager.nl

37

Vakbeurs biedt 100 procent focus op sportaccommodaties Er zijn talloze factoren waar professionals rekening mee moet houden om een sterke accommodatie neer te zetten. Daarom vestigt Vakbeurs Sportaccommodaties als enige evenement in Nederland alle aandacht op de accommodatie zelf: van financiering en ont-

Kennissessies Tijdens de beurs staat er voor bezoekers een programma klaar met hoogwaardige kennissessies over uiteenlopende thema’s. In sessies van 30 minuten nemen specialisten de belangstellenden mee in actuele vraagstukken en oplossingen. Daardoor kunnen professionals direct na de beurs met praktische handvatten aan de slag.

Wie wordt er Fieldmanager of the Year 2019?

Vakblad Fieldmanager reikt tijdens de beurs voor de negende keer op rij de Fieldmanager of the Year-prijs uit. Ook dit jaar is een deskundige jury weer op zoek naar de beste en meest getalenteerde fieldmanager van Nederland.

De winnaar wordt bekendgemaakt tijdens de Fieldmanager-borrel aan het einde van de beurs.

Nieuwe subsidieregelingen Onder andere het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zal lezingen verzorgen over nieuwe subsidieregelingen voor gemeenten en sportverenigingen. Ook is het mogelijk aan te schuiven bij gevarieerde sessies van Kenniscentrum Sport, NOC*NSF, verschillende sportbonden en de BSNC.

Gratis toegang Een bezoek aan de beurs kost u helemaal niets.

U parkeert kosteloos voor de deur, hebt toegang tot de gehele beursvloer en alle lezingen en kunt genieten van gratis koffie, thee en fris in de gangpaden. U hoeft zich alleen maar online te registreren. Ga nu naar www.vakbeurssportaccommodaties voor uw toegangskaart.

werp tot beheer en verduurzaming, zowel voor binnen- als buitensportaccommodaties.

Op de beursvloer in Expo Houten vinden belangstellenden bij 170 bedrijven en organisaties alle nieuwe producten, diensten, innovaties en partijen die voor hun werk van belang zijn.

De hele markt is deze dag op één locatie verzameld. U ziet, hoort en ervaart ter plekke wat de nieuwste mogelijkheden in uw vakgebied zijn.

Advanta introduceert 4-season sportveldherstel op vakbeurs Graszaadbedrijf Advanta maakt met het nieuwe grasmengsel Recover 4 Tetra de weg vrij voor jaarrond sportveldherstel. Het mengsel biedt uitkomst in die situaties waarin reguliere doorzaai niet mogelijk of niet toereikend is. Het bedrijf introduceert het grasmengsel op de Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten.

Bij situaties waarin reguliere doorzaai niet mogelijk is, gaat het om herstel onder lagere temperaturen, in een zout milieu, bij droogte en hoge ziekte- of onkruiddruk. Sportveldspecialist Job Steunenberg van Advanta: ‘De betere stresstolerantie, de fenomenale groeikracht en de excellente winterperformance van de nieuwe grassoort tetraploïd Engels raaigras zorgen ervoor dat grasherstel met Recover 4 Tetra onder deze condities wél slaagt. Door de 50/50-combinatie met gangbaar (diploïd) Engels raaigras blijft de hoge betredingsresistentie gewaarborgd. En uiteraard is Advanta’s premium zaadcoating Advance ook op dit nieuwe mengsel standaard.’

Meervoudig gecertificeerd Gras Advies aanwezig op Vakbeurs Sportaccommodaties Naast het ISO 9001:2015-certificaat en de C02-prestatieladder trede 3 behaalde Gras Advies onlangs het ISO 14001:2015-certificaat. Een woordvoerder van het bedrijf laat weten: ‘Wij streven continu naar verbetering en willen steeds bewuster omgaan met milieu-aspecten.’

‘Kwaliteit is ons visitekaartje’, aldus de woordvoerder van Gras Advies, ook aanwezig op de Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten op 14 maart 2019. ‘Daarom heeft een optimale dienstverlening onze hoogste prioriteit. Het is voor ons vanzelfsprekend dat onze manier van werken voldoet aan vastgestelde kwaliteitsstandaarden. Wij waarborgen onze kwaliteit en ons kennisniveau door de nieuwste ontwikkelingen en technieken op de voet te volgen.’

38

1/2019

Zwaagstra Beton toont nieuw type betonplaat dat steeds meer terrein wint Nadat het programma Zembla in de tvuitzending ‘Op de bodem’ in het najaar van 2017 had beweerd dat het zink uit rubbergranulaat de bodem in trekt en het grond- en oppervlaktewater rond sportvelden vervuilt, startte de gemeente Den Haag een pilot met een nieuw type betonplaat. De omrande ondergrond bleek een schot in de roos, zegt André Veerkamp van Zwaagstra Beton, dat zijn nieuwe product toont op de Vakbeurs Sportaccommodaties.

Na de betreffende Zembla-uitzending ging de gemeente Den Haag direct op zoek naar een oplossing voor de milieurisico’s door de uitloging van zink uit rubbergranulaat. De gemeente benaderde enkele partijen om mee te doen aan een pilot waarbij betonplaten met opstaande randen naast de velden werden gelegd. Betonfabrikant Zwaagstra Beton tekende voor een proefopstelling, die samen met de gemeente en de KNVB werd uitgevoerd. De pilot, die bij twee Haagse clubs werd uitgerold, bleek een succes.

Twee typen betonplaten Twee Haagse sportclubs hadden vorig jaar de primeur met de betonplaat met opstaande randen: RKSV GDA uit Loosduinen en Koninklijke Haagsche Cricket en Voetbal Vereeniging Quick.

Het resulteerde in twee verschillende typen betonplaten met een rand. Later klopte ook amateurclub DZOH uit Emmen aan de deur.

Onlangs werd het eerste veld met het nieuwe type betonplaat door advies- en ingenieursbureau Sweco opgeleverd in Emmen.

‘Markt is opgeschud’ André Veerkamp: ‘De markt is door de pilotvelden in Den Haag behoorlijk opgeschud.

Onlangs zagen we in Den Bosch een bestek langskomen met opstaande betonranden. Als kleine fabrikant zijn we bekender geworden in de sportwereld; we hebben er ook nieuwe aanvragen door gekregen. En belangrijker: het heeft echt wat teweeggebracht in de markt. Veel bestekken voor de aanleg van kunstgrasvelden bevatten nu betonplaten met opstaande randen. Er is interesse voor; mensen zien kennelijk ook echt de noodzaak om dit milieuprobleem aan te pakken.’

W&H Sports op Vakbeurs Sportaccommodaties met initiatief GreenMatter W&H Sports en Lankhorst Recycling Products organiseerden onlangs een geslaagde en druk bezochte kennisdag, die in het teken stond van hun gezamenlijke initiatief GreenMatter. Ook op de Vakbeurs Sportaccommodaties is W&H Sports present met een stand. Heeft u interesse voor gerecyclede sportgerelateerde producten, bezoek dan stand 1.805.

Het was een zeer gemêleerd gezelschap van aannemers en gemeenten tot ingenieurs- en adviesbureaus, dat onlangs de W&H-stand bezocht tijdens de kennisdag. ‘Het is inmiddels duidelijk dat het onderwerp sterk leeft in de markt en dat er veel interesse voor is’, aldus W&H Sports.

Rondleiding ‘Deelnemers kregen die dag een goed beeld van hoe de verschillende gerecyclede producten uit het leveringsprogramma worden vervaardigd. Een woordvoerder van W&H Sports: ‘Belangstellenden werden getrakteerd op een presentatie van de CEO van Lankhorst en kregen een rondleiding door de productie. Hierbij waren de GreenMatter-producten te zien. Er stond een kantplank van gerecycled kunstgras opgesteld in een betonplaat met uitsparing. Deze nieuwe innovatie is bedoeld om de infill te behouden en om te voorkomen dat de microplastics zich verspreiden. Verder stond er een picknicktafel van gerecycled kunstgras en werd er uitgebreid stilgestaan bij Empatec. Deze sociale werkvoorziening is nauw betrokken bij de bewerking en de assemblage van de GreenMatter-producten’, aldus W&H Sports Kwaliteitsnormen In het laboratorium kregen de bezoekers een indruk van de kwaliteitsnormen die Lankhorst hanteert. Daarbij kwam ook een eindgebruiker van de GreenMatter-producten aan het woord.

Marcel Bouwmeester van de gemeente Utrecht /VSG, die eerder gerecyclede kantplanken heeft besteld, gaf een verdiepende presentatie over circulariteit en hoe hiermee om te gaan. ‘Kortom: het was een zeer geslaagde kennisdag, waarop de deelnemers werden uitgedaagd tot circulair denken om de afvalstroom te kunnen omzetten in nieuwe producten.’

DLF dingt met zoutbestendige grasmengsels 4salt mee naar Innovatieprijs DLF is genomineerd voor de Innovatieprijs Sportaccommodaties 2019, die op 14 maart wordt uitgereikt tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten.

Ons klimaat verandert onmiskenbaar, zo stellen verschillende wetenschappers. Dit heeft ook gevolgen voor de grasgroei. Die is niet altijd goed bestand tegen de daaruit voortvloeiende veranderingen, zoals een hogere zoutconcentratie in het water. Om de verschillende grassoorten in Nederland zoutbestendiger te maken, is DLF al een aantal jaren bezig met onderzoek op het gebied van gras en verzilting.

Dit heeft geleid tot een nominatie voor de Innovatieprijs Sportaccommodaties 2019.

www.fieldmanager.nl

39

WE CARE FOR STRAIGHT LINEMARKING

Intelligent One DE ENIGE VOLLEDIGE GPS GESTUURDE ROBOT BELIJNT EEN VELD IN MINDER DAN 30 MINUTEN GEEN MAANDELIJKSE KOSTEN *VRAAG NAAR DE FINANCIERINGSMOGELIJKHEDEN

www.milati.nl 40

1/2019

Intelligent One: 's werelds eerste lijnmarkeringsrobot direct al beroemd Tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties toont Milati ’s werelds eerste en enige volledig gpsgestuurde robot die zelfstandig lijnmarkering op sportvelden kan uitvoeren: de Intelligent One. De lijnmarkeringsrobot werd in de zomer van 2018 geïntroduceerd en was zelfs in actie te zien tijdens een uitzending van De Wereld Draait Door.

Dit tv-programma bracht een serie documentaires over voetballegende Johan Cruijff. In hun zoektocht naar iets of iemand die zijn afbeelding op een voetbalveld kon aanbrengen, stuitten de makers op een filmpje van het Deense Intelligent Marking, ontwikkelaar van de Intelligent One. Een gezonde grasmat als basis voor sportieve prestaties Ook Eurofins is aanwezig op de Vakbeurs Sportaccommodaties in de Expo Houten op donderdag 14 maart. Daar toont het bedrijf zijn product Eurofins Agro.

‘Optimaal beheer van sportvelden vereist inzicht in alle aspecten die van invloed zijn op de gezondheid van de grasmat’, is de visie van Eurofins. Eurofins Agro biedt dit inzicht met monstername, analyse en advies voor bodem, plant en water.

Haarscherpe afbeelding van Cruijff Tijdens de uitzending van DWDD op dinsdagavond 9 oktober 2018 was te zien hoe met de lijnmarkeringsrobot Intelligent One een afbeelding van Johan Cruijff, ontworpen door BNN-VARA, op het sportveld van het Friese Oosterwolde werd aangebracht. Stefan Thilemann van het Deense Intelligent Marking maakte van het ontwerp een projectie voor de software van de markeringsrobot. Het resultaat was een haarscherpe afbeelding van Johan Cruijff op de middenstip.

Intelligent One: kostenbesparend en nauwkeurig De oprichters van Intelligent Marking, Andreas Ydesen en Anders Sørensen, hebben jaren gewerkt aan het perfectioneren van de Intelligent One. Tijdens Europa’s grootste beurs voor #Lturf management#$L, de Saltex 2017, won het Deense bedrijf met dit product de innovatieprijs. De lijnmarkeringsrobot is inmiddels wereldwijd uitgezet.

Voordelig grasmaaien in eigen beheer met de Major Swift Rollermower Verkoopkantoor Zonna toont tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties een maaier waarmee verenigingen en overheidsinstanties eenvoudig en goedkoop zelf hun gras kunnen maaien.

Als basis dient de Major Swift Rollermower. Deze cirkelmaaier is voorzien van een looprol aan de voorzijde en aan de achterzijde. ‘Hiermee kun je altijd een perfect maaibeeld creëren, dat niet onderdoet voor het maaibeeld dat u van een kooimaaier gewend bent. Deze machine laat zich eenvoudig afstellen en het onderhoud kunt u zelf uitvoeren’, aldus een woordvoerder.

Lage aanschafprijs In combinatie met een kleine compacte trekker zorgt dit er tevens voor dat de aanschafprijs zeer laag is, stelt het bedrijf. ‘Als dit bedrag wordt ondergebracht in een financieringsvorm, kunt u de lasten reduceren tot 320 euro per maand.

Als u onze stand bezoekt tijdens de vakbeurs, vertellen wij u graag over alle ins en outs van dit mooie maaisysteem van Major.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28700/vakbeurs-biedt100-procent-focus-op-sportaccommodaties

Specificaties De Major Swift Rollermower heeft een maaibreedte van 2,40 meter.

Specificaties: - Werkbreedte 2,40 m - 4 maairotoren met 8 messen

- benodigd vermogen vanaf 25 pk - capaciteit ca. 1 voetbalveld per half uur - gewicht 570 kg - volledig thermisch verzinkt maaidek

www.fieldmanager.nl

41

Raf Bogaets van Expoline

Yes we (jerry)can Expoline gebruikt sensor en statiegeldsysteem om milieu én de portemonnee van de klant te sparen Zo’n beetje ieder bedrijf is bezig met duurzaam ondernemen. Klanten verwachten dat ook.

Dat is weleens anders geweest. Dat ondervond de fabrikant van belijningsverven Expoline in 2008. Toen kwam het bedrijf met een statiegeldsysteem op de markt voor lege plastic kannetjes voor belijningsverf. Veel erkenning kreeg Expoline hier niet voor. Niemand leek geïnteresseerd. Inmiddels is de achterstand ingehaald en is het statiegeldsysteem in meerdere landen een succes.

Auteur: Linde Kruese

42

1/2019

Raf Bogaerts, oprichter van Expoline, is blij dat het statiegeldsysteem nu wel erkenning krijgt.

‘In de particuliere markt is op dit moment veel discussie over statiegeld. Wij liepen daar al jaren op voor.’ De plastic kannetjes met kanten-klare belijningsverf worden vooral geleverd aan amateurvoetbalverenigingen die geen ruimte of financiële mogelijkheden hebben om een grote tank neer te zetten om de verf in op te slaan. Als een club een nieuwe lading verf bestelt, wordt dit afgeleverd in een nieuwe kan. De gebruikte jerrycans haalt Expoline op en deze worden gereinigd door schoonmaakbedrijf ICS Cleaning, waarna ze klaar zijn voor hergebruik. ‘We zijn in 2008 gaan kijken of we de hoeveelheid plastic afval konden reduceren.

We zijn een samenwerking aangegaan met ICS omdat zij de jerrycans met filterinstallaties kunnen schoonmaken. Na de schoonmaak worden de jerrycans weer gevuld met verf en afgeleverd.’ Klanten betalen bij het bestellen van de verf drie euro statiegeld, die ze uiteraard bij het inleveren weer terugkrijgen. ‘Zo motiveren we onze klanten om de jerrycans ook echt weer in te leveren.’ Een extra motivatie voor klanten is dat de kostprijs daalt. Bogaerts: ‘De jerrycans komen niet op de afvalberg terecht, wat ook geld kost. Op dit moment halen we zo’n 80 à 90

procent van de verpakkingen terug. Dat zijn in Nederland jaarlijks zo’n 10.000 units die van de afvalberg gehouden worden.’

Efficiënter transport Voetbalclubs die in het bezit zijn van een of meerdere verftanks kunnen sinds kort ook bijdragen aan duurzaamheid. Expoline heeft een app ontwikkeld die monitort hoeveel verf er in de tank zit. Deze gegevens worden vervolgens doorgestuurd naar een mobiele app, waarop de gebruiker kan aflezen hoeveel verf er verbruikt wordt. Dezelfde gegevens gebruikt Expoline om het transport van de verf efficiënter te regelen. ‘We hebben heel veel transporten in Nederland. Mensen bellen ons wanneer ze denken dat de verf bijna op is, maar dat is niet altijd efficiënt. Hierdoor kan het voorkomen dat wij op maandag vanuit België naar Heerenveen moeten rijden en op dinsdag naar Leeuwarden.

Dat legt een grote druk op het milieu’, legt Bogaerts uit. Dankzij de app kunnen soortgelijke situaties worden voorkomen door transporten te combineren. ‘Omdat wij zien wanneer een tank leeg zal zijn, kunnen we van tevoren transporten inplannen.’

3 min. leestijd

TECHNIEK

‘Wij zien wanneer een tank leeg zal zijn en kunnen dus van tevoren transporten inplannen’

Bewust van verbruik Zo krijgen ook de verenigingen een beter idee van hun verbruik. ‘Veel verenigingen hebben geen idee hoeveel verf zij gebruiken. De app maakt het verbruik veel transparanter. Als er ineens twintig liter verf teveel uit de tank is gegaan, kunnen ze achterhalen wat daar gebeurd is. Door de tanks te monitoren, wordt het veel makkelijker en duidelijker voor de gebruiker, omdat hij weet dat hij nog voldoende product heeft om de week door te komen.’

Expoline gaat hierin nog een stap verder door de klant een automatische mail te sturen waarin staat wanneer de tank leeg is en wanneer ze langs kunnen komen om de tank te vullen. ‘Op deze manier proberen we de klant bewust te maken van zijn verbruik en door samen te werken, is het voor iedereen een win-winsituatie.

Voor beide partijen worden de koster lager, want hoe minder transport, hoe beter.’

Te allen tijde checken In november 2018 is Expoline met SC Heerenveen een pilot gestart waarbij wordt getest hoe accuraat de app is. ‘In België en Frankrijk zijn we het systeem al meer dan een jaar aan het testen. We zijn best accuraat. Op dit moment zijn we de details aan het optimaliseren.’ SC Heerenveen heeft twee tanks van 500 liter staan. Bogaerts kan te allen tijde via de app op zijn telefoon checken hoeveel liter er in de tanks zit. ‘Als we zien dat er volgende week verf geleverd moet worden, gaan wij dit inplannen en stellen we de club op de hoogte.’ Om te kunnen monitoren hoeveel verf er in de tank zit, is een sensor geplaatst die dagelijks de inhoud

meet en via internet de informatie doorstuurt naar de app. Expoline krijgt via de mail rapporten met gegevens binnen en ziet op de app een metertje dat per klant aangeeft hoeveel verf er nog in de tank zit.

Expoline is deze manier van werken voorzichtig aan het uitrollen in de rest van Nederland. Ook daar is een strategie voor: ze beginnen bij de meest noordelijke voetbalverenigingen en werken dan toe naar de plaats waar het bedrijf is gevestigd: Tessenderlo in België.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28661/yes-wejerrycan

www.fieldmanager.nl

43

Kiwa ISA Sport Veiligheid en duurzaamheid voorop!

Kiwa ISA Sport is een onafhankelijk en professioneel kennisinstituut voor goede, duurzame en veilige sportaccommodaties. Onze belangrijkste werkzaamheden zijn het onafhankelijk adviseren over sportvoorzieningen, het verrichten van onderzoek en het keuren van (inter)nationale sportaccommodaties. Onze werkzaamheden zijn op nationaal niveau geaccrediteerd door de grote Nederlandse sportbonden zoals KNVB, KNLTB, KNHB, Atletiekunie en KNKV. Op internationaal niveau zijn accreditaties afgegeven door FIFA, World Rugby, ITF, FIH en IAAF. Wij helpen u graag bij het realiseren en in stand houden van goede, duurzame en veilige sportaccommodaties!

Kiwa ISA Sport • T: 026 483 46 37 • E: info.isa-sport@kiwa.nl www.kiwa-isa-sport.nl

Perfecting Play

TM

De enige echte, nu nog beter DE NIEUWE IMANTS FTM-LIJN

Maakt nog beter schoon dankzij de nieuw ontworpen UNIVERSEÂŽ rotor en afvoerbanden Solide hoogte instelling voor consistent werk

Speciaal ontworpen voor het onderhoud van gras op sportvelden en golfbanen

Lichter en beter in balans

Geliefd bij vooraanstaande onderhoudsprofessionals wereldwijd

Meer informatie bij Jean Heybroek bel: +31 (0)30 63 94 611

e-mail: info@jeanheybroek.com of surf naar www.jeanheybroek.com

www.fieldmanager.nl

45

www.jeanheybroek.com

Joop van Krimpen, commercieel manager sport bij Condor: ‘We zijn klaar voor de Nederlandse markt’ Condor Grass en Nootenboom staan met een legertje producten klaar.

‘Wij zijn beide relatiebouwers in de breedste zin van het woord, volgens ons de enige juiste manier om relaties degelijk en betrouwbaar te kunnen bedienen' Nootenboom Sport en kunstgrasproducent Condor Grass uit Hasselt, sinds begin 2017 partners, hebben afgelopen jaar een groot aantal kunstgrasproducten tegelijk laten testen voor de sportvloerenlijst. De laatste producten worden nu getest.

Ontzagwekkende fabriek Het is volgens Dick Nootenboom een goed bewaard geheim dat Condor Grass een van de grootste en modernste tuftfabrieken heeft van heel Europa. Nu is er naast de bestaande fabriek een nieuwe, uiterst moderne fabriek van 45.000 m2 gebouwd, net zo groot als de bestaande fabriekshal, speciaal voor de productie van kunstgras. Het bedrijf Condor Carpets werd begin jaren negentig door de gebroeders Hoekman opgericht en tuft van oorsprong tapijten, net als de meeste kunstgrasfabrikanten. Sinds 2008 houdt het bedrijf zich ook bezig met de productie van kunstgras voor recreatief gebruik (landscaping).

46

1/2019

Het is in Europa een van de grootste aanbieders in dit marktsegment; er wordt zo’n 100 miljoen vierkante meter per jaar getuft binnen de gehele Condor Group, inclusief tapijt en kunstgras. Joop van Krimpen, commercieel manager bij Condor: ‘Met honderden medewerkers zijn wij een van de allergrootste, maar ons DNA is nog echt dat van een familiebedrijf. Op kantoor kun je elk moment de baas tegenkomen.’

Sportproducten Sinds vier jaar richt het bedrijf zich op kunst­grasmatten voor sporttoepassingen. Daarvoor ging het onder meer een partnerschap aan met de Scandinavisch producent Saltex. Saltex is een Fifa Preferred Producer. Diverse Saltex Fifa-systemen zijn nu ook geaccepteerd op de Nederlandse markt, waaronder het Saltex Waverugbyveld. Van Krimpen: ‘Zoals gezegd hebben we nu een mooie productenrange die geschikt is voor de Nederlandse markt. We staan in de startblokken, nagenoeg op oorlogssterkte: de mensen gaan merken dat we er zijn! Niet alleen in Nederland, ook internationaal.’

‘We komen met een waterhockeyveld met twee verschillende ondergronden, een voetbalveld met een poolhoogte van 40-45 mm met kurkinfill op een 10 mm dikke shockpad, waarbij men de keuze heeft uit drie verschillende shockpads, en drie kunstgrassystemen met TPO-S. Wat dat laatste betreft: de verzamelnaam voor thermoplastische elastomeren is TPE. Een van de zes soorten heet officieel TPE-O; dat is een thermoplastisch polyolefinenmengsel. Hiervoor wordt de technische aanduiding TPO gebruikt. TPO-S is een hoekige vorm voor een perfect stabiele infill. Zulke velden hebben we in Nederland nog niet, maar in Scandinavië wel. Deze infill wordt zeer gewaardeerd door de gebruikers, omdat het goed blijft liggen en prima sporttechnische eigenschappen heeft.’

‘Verder komen we nog met een systeem met een poolhoogte van 45 mm met EPDM-infill, een systeem met een poolhoogte van 60 mm met kurk-infill en het hierboven genoemde Waverugbyveld met een poolhoogte van 62 mm, dat al officieel is goedgekeurd.’ Ook velden voor tennis, korfbal en golf behoren tot de sportproducten.

ADVERTORIAL

Productdekking Nootenboom: ‘Condor Grass is enorm gedreven om met ons als partner producten te maken en verbeteren. In een paar jaar tijd heeft het bedrijf een complete dekking van producten ontwikkeld, voor handbal, korfbal, hockey, voetbal, tennis en rugby. Het is bovendien een toppartij die alles produceert in Nederland. Wij willen duurzaam ondernemen en productie in Nederland scheelt in transportafstand. Ook zet het bedrijf volop in op recyclebaarheid. Ik verwacht dat Condor Grass en Nootenboom Sport op niet al te lange termijn met een product zullen komen dat volledig recyclebaar is. Maar daarvoor zijn er nog veel uitdagingen. Een daarvan is dat een recyclebare backing, bijvoorbeeld uit de PE-familie, niet verlijmd kan worden met PU-lijm. En een PE-achtige lijm moet warm aangebracht worden, wil het werken, maar dan smelten de vezels als je niet oplet.’

Van Krimpen vult aan: ‘We zijn momenteel ook een extra non-infillsysteem aan het testen.

We hebben al een systeem waarmee we sinds 2007 ervaring hebben in de rest van de wereld: ongeveer honderd full-size velden in Zwitserland, Luxemburg, Duitsland en Frankrijk.

Voor Nederland laten we beide systemen momenteel keuren door KIWA Isa Sport.’

Expertise in aanleg en onderhoud In 1984 legde Nootenboom Sport zijn eerste kunstgrasveld bij HC De Waele in Ridderkerk aan, waarna honderden kunstgrasinstallaties volgden. Het bedrijf was enkele jaren dochteronderneming van BAM Infra en werd in april 2015 door René Rosmolen en Dick Nootenboom teruggekocht. ‘Condor Grass kiest voor ons vanwege onze uitgebreide ervaring in aanleg en onderhoud, maar ook vanwege persoonlijke banden door een samenwerking van meer dan

25 jaar. We hebben vanaf 1984 meer dan 350 kunstgrasvelden geïnstalleerd. Ook leggen we valdempende ondergronden, atletiekbanen en trapveldjes in wijken aan.’

Nootenboom Sport streeft het hoogste kwaliteitsniveau na. ‘Dat doen we met onze eigen ploegen; we zijn niet afhankelijk van onderaannemers. Onze uitvoerders zijn door de wol geverfd. We hebben vier onderhoudsploegen, elk bestaande uit twee personen, die gespecialiseerd zijn in het onderhoud van een bepaald type kunstgrasmat. Als een van de weinige kunstgrasinstallateurs hebben wij ervaren ploegen voor grond-, straat- en rioolwerkzaamheden. We kunnen dus al het werk rond een veld op een sportcomplex zelfstandig uitvoeren.’

www.nootenboom-sport.nl

www.condorgrass-sport.com

Dick Nootenboom

Joop van Krimpen

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28681/joop-vankrimpen-commercieel-manager-sport-bij-condor-we-zijn-klaar-voor-de-nederlandse-markt

www.fieldmanager.nl

47

Onderzoek chemievrije bestrijding mossen en algen boekt blijvende resultaten Proeven bestrijding met micro-organismen verlopen voortvarend De ingangsdatum van de Green Deal Sportvelden 2020 komt naderbij: nog één jaar.

Momenteel vindt er in dat kader een onafhankelijk Onderzoek Gladheid Kunstgras plaats, een initiatief dat is opgezet door de Branchevereniging Sport- en Cultuurtechniek

De klok tikt dus door, als het gaat om maatregelen om van de Green Deal Sportvelden 2020 een succes te maken. Deze Green Deal heeft als doel om in 2020 geen chemische bestrijdingsmiddelen meer te gebruiken op sportvelden en golfbanen. Bestrijding met micro-organismen lijkt goede resultaten te boeken, zo blijkt uit onderzoek en uit de praktijk van Algavelan Nederland.

(BSNC). Daarnaast is ook Algavelan Nederland al ruim twee jaar bezig met eigen onderzoek, met als resultaat een baanbrekende innovatie: MO5 Sport.

Auteur: Guus van Rijswijck

48

1/2019

Onderzoek Gladheid Kunstgras Het Onderzoek Gladheid Kunstgras moet de branche en de sectorleden van de BSNC meer duidelijkheid verschaffen over de vraag hoe mossen en algen op kunstgrasvelden het meest doeltreffend én chemievrij bestreden kunnen worden. De begeleidingscommissie van het

onderzoek bestaat uit zes leden; de coördinatie en leiding van dit project zijn in handen van Koen Beelen van Co-Capacity uit Bunnik. De overige leden zijn Wageningen University & Research (WUR), de gemeenten 's-Hertogenbosch en Amsterdam, het Koninklijk Nederlands Korfbalverbond, de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond en Algavelan Nederland. Op termijn komen de resultaten van dit onderzoek beschikbaar.

Veel misverstanden bij algen- en mossenbestrijding Volgens directeur Ewoud van de Wetering van Algavelan zijn er nog veel te veel misverstanden op het gebied van algen- en mossenbestrijding.

‘Wat mag wel en wat mag niet? Wat werkt en

ADVERTORIAL

‘Effectieve bestrijding van algen en mossen begint bij de voedingsbodem’

wat niet? Geeft dit hogere kosten of juist niet?

Effectieve bestrijding van algen en mossen begint bij de voedingsbodem.' Van de Wetering wijst erop dat het in de hele onderhoudssector voor sportaccommodaties gebruikelijk was – en nog steeds is – te werken met diverse soorten chemie. ‘Zout, waterstofperoxide, enzymreinigers (zeep), biociden en pesticiden. Deze werden en worden ook veelvuldig toegepast op kunstgrasvelden, om het probleem van gladheid en wateroverlast door onder andere algen op te lossen. Dit gebeurt vaak in combinatie met intensief mechanisch reinigen. Inmiddels raakt men er steeds meer van doordrongen dat dit zo niet verder kan.’

Exit chemie De exit van chemie is onvermijdelijk om verschillende redenen, vertelt Van de Wetering.

‘Ten eerste: het mag niet. Voor de hele openbare ruimte moet men over op chemievrij beheer.

Het zijn vaak ook ernstige milieudelicten. Een vergunning voor een hockeyveld betekent niet dat het is toegestaan om een lozing te doen op oppervlaktewater, wat dus altijd gebeurt.

Ten tweede: het werkt niet. De praktijk laat zien dat er altijd problemen ontstaan. Daar zijn voorbeelden genoeg van, zoals bij MHC Weesp en Sportbedrijf Arnhem, waarover al eerder is gepubliceerd. Ten derde: het kost te veel. Er wordt veel chemie gebruikt en vervolgens vindt intensieve mechanische reiniging plaats met hoge kosten. Al deze middelen hebben door de grootschalige toepassing directe invloed op het grond- en oppervlaktewater en alles wat daarin leeft.'

Volkomen onacceptabel Hij wijst erop dat chemie op sportvelden ook nadelige gevolgen heeft voor de insecten in de omgeving. 'Wat we overhouden, is dode natuur en dat is volstrekt onaanvaardbaar. Vertel mensen uit de wereld van de waterzuivering maar eens wat er nu in grote hoeveelheden op Nederlandse sportvelden wordt gespoten. De reacties die je dan krijgt, zijn niet mis te verstaan: volkomen onacceptabel.'

‘Ons eigen onderzoek en de bijbehorende best practices laten zeer succesvolle bewezen resultaten zien'

No cure, no pay Terug naar de Green Deal Sportvelden: met ingang van 2020 mogen er geen chemische bestrijdingsmiddelen meer worden gebruikt op sportvelden en golfbanen. Volgens Van de Wetering is die datum moeiteloos haalbaar. ‘Ons eigen onderzoek en de bijbehorende best practices laten zeer succesvolle bewezen resultaten zien. De velden waar we zijn gestart met MO5 Sport worden schoon en blijven schoon. Einde overlast. Op basis van no cure, no pay bieden we sportclubs honderd procent garantie dat we met deze methode zelfs semiwatervelden helemaal in orde krijgen. Zo niet, dan zijn de kosten voor ons. Maar dat is nog nooit gebeurd.’

www.algavelan.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28684/onderzoekchemievrije-bestrijding-mossen-en-algenboekt-blijvende-resultaten

www.fieldmanager.nl

49

Kijkje in de machines in de fabriek

GKB Machines is een groeimarkt voor dealers Geslaagde dealerdag creëert binding met het bedrijf, het product en de mensen die er werken Drieëntwintig dealers van John Deere tuin- en parkmachines uit heel Nederland en ook uit België waren 14 december 2018 aanwezig op de tweede dealerdag van GKB Machines in Barendrecht. Jan-Willem Kraaijeveld en Rudolf Molenaar blikten terug op het afgelopen jaar en lichtten voor de dealers enkele machines eruit. Ook vertelden ze wat er het komende jaar staat te gebeuren. ‘s Middags gingen ze de fabriek in.

Auteur: Sylvia de Witt

50

1/2019

6 min. leestijd

ACTUEEL

‘Volgend jaar hoeven we niet extreem te groeien. Een beetje groei is goed, maar kwaliteit vind ik belangrijker dan groei’

In 2017 organiseerde GKB voor de eerste keer een dealerdag en dat beviel erg goed. Was deze dag toen alleen nog bedoeld voor de Nederlandse dealers, dit jaar is ook de Belgische dealer Cofabel, sinds twee jaar ook importeur van GKB Machines, van de partij. Het is de verwachting dat de dealerdag jaarlijks terugkeert, waarbij er wordt teruggeblikt op het afgelopen jaar. ‘Dan kijken we bijvoorbeeld welke machines erbij zijn gekomen en welke wijzigingen er zijn geweest’, vertelt business development manager Rudolf Molenaar. ‘Wat beviel goed, wat beviel minder goed? Wat kunnen de dealers leren van elkaar? Wat zijn de ervaringen met een bepaalde machine? En hoe kunnen de dealers elkaar helpen zodat GKB het volgend jaar nog beter gaat doen?’

GKB werkt in Nederland samen met alle John Deere tuin- en parkdealers; dat zijn Kraakman, Groenoord, Jan de Winkel, Staadegaard en

Vervaet. Een aantal dealers is hier vandaag voor het eerst; de anderen komen deze dag op herhaling. Iemand die al ervaring heeft met een bepaalde machine, kan die nu veel makkelijker delen met iemand die dat nog niet heeft.

Molenaar: ‘Dit is bij uitstek een gelegenheid waarbij kennis kan worden gedeeld. In de ochtend is er een presentatie; na de lunch gaan de dealers de fabriek in. Daar wordt een aantal machines opengewerkt, zodat ze kunnen zien wat er nu precies onder die kap zit, hoe zo’n aandrijving eruitziet, waarom we hebben gekozen voor een bepaalde ketting of V-snaar.

Zo hebben de dealers straks weer iets meer bagage om het hun klanten volgend jaar uit te leggen. Dat is net dat ene stapje extra. Als ik zelf ergens iets koop, vind ik het ook prettig als er iemand tegenover me staat die van de hoed en de rand weet. Nog meer kennis, daar is deze dag echt voor bedoeld.’

Systemen voor hybride velden ‘s Morgens wordt gestart met een presentatie van de verschillende machines en alle wijzigingen die zich hebben voorgedaan. Allereerst is er een filmpje te zien van de Combinator die de grasmat in het stadion van FC Groningen affreest voor de aanleg van een hybride veld.

Hybride velden zijn volgens sales- en developmentmanager Jan-Willem Kraaijeveld in opkomst in Nederland, waarna hij enthousiast uitleg geeft over hybride systemen.

Verschillende lapjes met hybride grassystemen gaan vervolgens de tafel rond, waaronder gestikte en niet-gestikte systemen, die door de aanwezige dealers met interesse worden bekeken. Het is belangrijk dat GKB systemen heeft met een hybride beitel. ‘En GKB biedt ook de tools voor het juiste onderhoud van deze systemen. We zijn momenteel bezig met een nieuwe folder over het hele systeem van hybride onderhoud, want we merken nu echt dat dit speelt. Welke messen en beitels kun je daarvoor bijvoorbeeld gebruiken? De folder komt in de loop van dit jaar uit.’

Speciaal voor de GKB-machines zijn er hybride beitels ontwikkeld voor het onderhoud van hybride velden. Kraaijevelds collega Molenaar laat een hybride beitel rondgaan, die ook op natuurgras kan worden ingezet, en laat daarna nog een ander mestype zien. Ze passen beide op de standaardrotor van de Combinator, de machine waarmee men kan freesmaaien, verticuteren en ook hybride grasonderhoud kan verrichten.

Kraaijeveld: ‘De Combinator verschilt op een paar punten van soortgelijke machines van de concurrentie: het is één machine, één rotor en er kunnen verschillende messen op. Ook de stuursnaren op de transportbanden zijn anders.

We hebben een pendelsysteem op de voor- en achterrol; je kunt de rollen nooit diagonaal instellen, zodat het altijd vlak op en neer gaat.’

Sandspreader Na de Combinator wordt er tijdens de presentatie aandacht besteed aan de Sandspreader.

Samen met de Combinator wordt deze machine, die in verschillende configuraties leverbaar is, het meest verkocht. Optioneel is een control box leverbaar, een elektrische box die er op sportvelden vaak standaard bij gebruikt wordt.

Deze box is voor alle modellen beschikbaar en is eenvoudig, maar sterk. ‘Hij heeft nog geen touchscreen, want dat werkt toch minder’, vindt

www.fieldmanager.nl

51

EEN NIEUWE REVOLUTIE Vergeet lekke banden en ongelijke bandenspanning. Met de nieuwe MICHELIN X TURF TWEEL radiaalbanden zonder lucht rijdt u soepel over obstakels en scherpe voorwerpen. De banden gaan tot wel 3 keer langer mee dan normale banden met lucht, dit bespaart u kosten en tijd aan reparaties of het wisselen van banden. Nu beschikbaar op de Z997R en de Z994R z-track maaiers. Neem vandaag nog contact op met uw dealer voor een offerte op maat.

*Beschikbaar op de Z994R en Z997R-maaiers uitgerust met een 54”, 60” of 72” maaidek. Niet aanbevolen voor gebruik in combinatie met een materiaalopvangsysteem.

ACTUEEL Kraaijeveld. ‘Daarom zijn we daar niet op doorgeschakeld. Wij zijn meer van de draaiknoppen; die hebben we liever.’

Ook is er een optionele rem. De Europese regelgeving verandert; men moet een certificaat in huis hebben om de beremming op de machine goed te krijgen. Kraaijeveld verduidelijkt: ‘Met een gewone Sandspreader mag je niet meer op de openbare weg. Wij kiezen voor een oplooprem. Die is al leverbaar en we zijn als GKB bezig om door de RDW gecertificeerd te worden om een typegoedkeuring te mogen afgeven.

De mogelijkheid bestaat dat er dan ook een bumper op moet komen, want hij moet aan de Verkeerswet voldoen. De regels zijn nog niet allemaal duidelijk, maar ze zullen worden uitgeplozen en in de tweede helft van 2019 is deze Sandspreader leverbaar voor op de openbare weg. Hier zien wij een stuk markt in, want Amerikaanse merken zijn niet gefabriceerd volgens de Europese regelgeving. De maximum snelheid zal 40 kilometer per uur bedragen.’

Verder wordt er in de presentatie ook aandacht besteed aan de Ecodresser. Sellingpoint is de transportband. GKB is bezig met een nieuw model, de Ecodresser 160, die dit jaar op de markt komt. ‘En uiteraard wordt gekeken naar het Green Deal-verhaal. Een aantal punten is belangrijk: het beluchten en dressen in één keer, zoals met de Ecodresser, maar ook het beluchten en aanrollen in één werkgang, zoals met de TopAir.’ Mooie aanvulling De Belgische John Deere-importeur Cofabel ging in 2017 met GKB in zee. Salesdirector Wilfried Onkelinx is heel tevreden over het partnerschap met GKB. Hij is vandaag met het hele team naar de dealerdag gekomen. ‘Sommigen van ons hadden de fabriek en het kantoor nog niet gezien; ik heb zelf wel het geluk gehad om hier al een keer te mogen zijn. Toen kreeg ik uitleg over de ecologische footprint van het GKB-gebouw.’ Hij vindt het belangrijk dat je de klanten kunt vertellen over de origine van de producten die je verkoopt: hoe ze worden geproduceerd, wat voor soort bedrijf de fabrikant is. ‘Dit kan het best door hier nu te komen.

Wij zijn voornamelijk John Deere-importeur, maar dat is maar één deel van het verhaal. Als je in contact komt met groenaannemers, heb je eigenlijk ook andere machines nodig, voor grondbewerking, doorzaaien, verticuteren en beluchten. Het partnerschap met GKB is een mooie aanvulling op wat wij doen met John

Jan-Willem Kraaijeveld geeft uitleg over hybride grassoorten

Rudolf Molenaar

Deere. Wij krijgen daar ook veel vraag naar vanuit de markt en zijn blij dat we onze klanten een mooi aanbod kunnen doen met machines van GKB.’ Vraag wordt steeds groter Ook Jonny Bakker, verkoper binnendienst bij Jan de Winkel Tuin en Park, is vandaag hier om meer kennis op te doen. Het zijn vaak de verkopers buitendienst die er het meest mee te maken hebben; hij wil zich er als verkoper bin-

nendienst ook meer op toeleggen. In de week voor deze dealerdag hield Jan de Winkel een show waarbij ook verscheidene machines van GKB werden tentoongesteld. ‘We werken al heel wat jaren samen met GKB en krijgen steeds meer vraag naar deze machines. Ik wil klanten met goed advies bedienen; het zijn toch specifieke machines die vooral op aanvraag geleverd worden. Je verkoopt ze niet dagelijks, maar langzaamaan wordt de vraag wel steeds groter.

Je verdiept je er meer in, de verkopers buiten-

www.fieldmanager.nl

53

BEZOEK ONS OP

STAND 2046

PERFORMANTE KUNSTGRASSYSTEMEN VOETBAL | HOCKEY | TENNIS | RUGBY | MULTISPORT Domo® Sports Grass T +32 (0)3 780 45 75 info@domosportsgrass.com www.domosportsgrass.com A5 Domo Sports Grass.indd 1

CERTIFIED

MANUFACTURER

29/01/2019 17:40:25

ACTUEEL markt staat. ‘Het merk wordt echt gedragen.

GKB is goed bekend met de aannemerij en met onderhoud en aanleg van sportvelden, en heeft ook veel contact met andere aannemers. Voor ons als dealer is dat wel praktisch wanneer je bij een aannemer komt: het merk is bekend en staat ook bekend als degelijk. Die uitstraling heeft het en dat vinden onze klanten ook terug in de machines: eenvoud en degelijkheid en afgestemd op de praktijk. Dat spreekt enorm aan.’

‘Wij zijn toch meer van de draaiknoppen’

Wilfried Onkelinx

salesdirector Cofabel

Jonny Bakker

verkoper binnendienst bij Jan de Winkel Tuin en Park

dienst komen nu op meerdere plaatsten, dus er zit zeker groei in. Mocht de vraag heel groot worden, dan treden we in contact met GKB en zouden we gezamenlijk demonstraties kunnen houden. Alles is mogelijk bij ons.’

Voor Marc Hoeckx van Agri Machines is dit de eerste GKB-dealerdag. Eerst was hij magazijnman en deed hij tuin en park erbij, maar die combinatie was niet meer te doen, waarop hij puur voor de verkoop koos. ‘Een nieuwe uitdaging. Daarom ben ik hier, om meer van de machines te weten te komen. GKB ken ik uiteraard wel van naam, maar is verder voor mij compleet nieuw als het gaat om verkoop. Dat wordt dus pionieren.’

Eenvoud en degelijkheid afgestemd op de praktijk Henk Jansen, accountmanager tuin, park en golf van mechanisatiebedrijf Staadegaard, vertelt dat Staadegaard al bijna vanaf het begin dealer is voor GKB. ‘De meeste bedrijven hier doen al wat langer mee; het zijn over het algemeen John Deere-dealers. Die zijn min of meer aan elkaar gekoppeld; dat is praktisch voor de werkgebieden. We lopen elkaar niet voor de voeten en kunnen elkaar helpen met kennis van zaken; dat werkt heel goed.’

Staadegaard vertegenwoordigt een aantal merken, bij voorkeur ook een aantal Nederlandse producten die goed op elkaar aansluiten. Het bedrijft probeert geen overlap te hebben in de producten; dat voegt ook niets toe voor hun klanten. Jansen is er absoluut van overtuigd dat GKB Machines een groeimarkt is, ook gezien het feit dat het merk GKB steeds beter in de

Henk Jansen

accountmanager tuin, park en golf van mechanisatiebedrijf Staadegaard

Een dealerdag als deze is heel goed, volgens de bevlogen accountmanager Jansen. Er ontstaat immers binding met het bedrijf, het product en de mensen die er werken. Je doet het met zijn allen. ‘Dat betekent dat zij belangstelling hebben voor ons bedrijf en wij voor hun bedrijf. We hebben elkaar nodig. Het is ook fijn om even bij te praten over de nieuwe ontwikkelingen, want wat voor de één al bekend is, is voor de ander misschien nieuw. Ook is het belangrijk om te weten: wat zit er achter het bedrijf en achter het product? Je verkoopt niet alleen een product, maar ook de hele range die erachteraan komt, de service en onderdelenvoorziening.

Dat komt er allemaal kijken bij de aanschaf van een machine.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28660/gkbmachines-is-een-groeimarkt-voor-dealers

www.fieldmanager.nl

55

Echo lanceert eigen autonome robotmaaiers Eurogarden zet de eerste stappen in de markt voor professionele robotmaaiers met de lancering van een lijn gloednieuwe Echo-robotmaaiers. Dit doen zij niet onvoorbereid. Alle dealers krijgen een gedegen opleiding over de technieken van de robotmaaiers. Geen avondcursusje, maar een eenjarige opleiding waarin alle ins en outs worden besproken. ‘De sector loopt gemiddeld achter in kennis rondom robottechnieken. Wij willen die op hetzelfde niveau krijgen als de kennis van conventionele technieken. Onze dealers zijn gestart met eenjarige opleiding over robottechnieken.’ Auteur: Willemijn van Iersel

56

1/2019

Lancering Echo-robotmaaiers Eurogarden Nederland is een zusteronderneming van het Belgische Eurogarden, de grootste onafhankelijke leverancier van tuinmachines, gereedschappen en accessoires in Europa. Scholing is in het dealernetwerk van Eurogarden een continu proces. Het hele jaar door worden er diverse events voor de dealers verzorgd. Eurogarden heeft diverse merken in zijn portfolio, waarvan Echo een van de bekendste is. Dit jaar lanceert Echo eigen robotmaaiers met de bewezen technieken van Belrobotics onder de kap. Johan Teeuwen, productmanager bij Eurogarden: ‘We hebben zelf goed voorwerk gedaan voor de lancering

3 min. leestijd

ACHTERGROND

Eurogarden is de grootste onafhankelijke leverancier van tuinmachines, gereedschap en accessoires in Europa nieuwe lijn robotmaaiers onder de Echo-vlag te produceren.

van de Echo-robotmaaier, met ondersteuning van de producent en voormalige Belroboticsmedewerkers.’

Eurogarden is distributeur van de producten van Yamabiko Europe. Yamabiko heeft door de overname van Belrobotics in 2015 een belangrijk deel van de robotmaaiermarkt in handen gekregen. Hoewel Belrobotics is opgeslokt, blijft het vertrouwde Belgische merk en dealernetwerk bestaan. Tiny Buijtels van Belrobotics vertelde al eerder aan ons vakblad: ‘Mijn eigen dealernetwerk blijft zoveel mogelijk in stand, hoewel er op den duur wel iets zal worden gekoppeld.’ De bewezen technieken van Belrobotics worden gekopieerd om een

Meer met minder De robotmaaiermarkt is groeiende en volgens Eurogarden ligt hier de toekomst. In het groenbeheer moet steeds meer gedaan worden met minder mensen, vaklui zijn moeilijk vindbaar en bovendien niet goedkoop. Maaien blijft een arbeidsintensieve klus. Deze problemen zijn verleden tijd bij een volledig autonome robotmaaier. Teeuwen: ‘De Echo-robotmaaiers werken compleet autonoom en beschikken over de nieuwste toepassing: ze zijn volledig connected.’ De Echo-robotmaaiers uit de Connected Line zijn permanent verbonden door middel van een 3G- of 4G-netwerk.

Hierdoor blijft de gps-functie werken en zijn de robots altijd online. Deze opties bieden voordelen ten opzichte van de oudere modellen van Belrobotics. Er kan altijd van afstand worden meegekeken waar de maaier zich bevindt, of hij misschien is vastgelopen en dergelijke. Niet alleen de beheerder, ook de dealer kan desgewenst van afstand inzicht krijgen in de robot om snel advies te kunnen geven. Want ook een robotmaaier krijgt ongelukjes. Teeuwen geeft als voorbeeld: ‘Er kan een plastic zak in de maaimesjes waaien en klem blijven zitten.

Het mooie aan de Connected Line is dat de gebruiker een melding krijgt, bijvoorbeeld als een van de motoren zwaarder draait. Met een druk op de knop zet je deze motor dan uit, waarna de robotmaaier gewoon verder maait.

Weliswaar met een smallere maaigang, maar hij maait wél door. Als de beheerder weer aanwezig is, kan hij de plastic zak verwijderen.’ Bij de nieuwe Connected Line zal de gps-functie in de toekomst uitgebreid worden en meer mogelijkheden bieden.

Snelle service en advies Juist op deze snelle service en dienstverlening is Eurogarden trots en die willen ze ook behou-

den. Teeuwen: ‘Het is allang duidelijk dat de sector relatief achterloopt wat betreft de kennis rondom robottechnieken. Monteurs kennen de conventionele technieken van haver tot gort, maar de robotkennis loopt achter. Dit nemen wij weg door het aanbieden van goede opleidingen. Binnen één jaar komt alles aan bod: winteronderhoud, preventief onderhoud, storingen, noem maar op.’ Maaien met een robotmaaier is een continu proces. En, zo beredeneert Teeuwen: ‘Dit onafgebroken proces moet altijd worden gegarandeerd. Een gebruiker heeft bij een storing geen zin om te wachten totdat iemand van de fabriek kan komen kijken.

Dat zal dankzij onze goed opgeleide dealermonteurs niet nodig zijn.’

Duurzaam Teeuwen vertelt: ‘Robotmaaiers passen in de huidige trend van verduurzaming. Er is geen grasafval dat apart moet worden opgehaald. De minisprietjes blijven liggen en worden humus voor de grasplant. Met een robotmaaier breng je ook de CO2-uitstoot ver naar beneden. Alle robotmaaiers werken op een accu en kunnen worden uitbreiden met een op zonne-energie werkend laadstation.’ Voor Eurogarden stopt het daar niet; het bedrijf wil de milieulasten en -lusten van robotmaaiers helemaal in kaart brengen. Want wat gebeurt ermee als ze versleten zijn? Teeuwen: ‘We willen aantonen wat de restlast is voor het milieu.’ Teeuwen noemt nog meer pluspunten van robotmaaiers: ‘Daarnaast zijn ze ook geluidsarm, er komt mankracht vrij, want er hoeft niet gemaaid te worden, en, niet onbelangrijk, uiteindelijk is het goedkoper.

Hoeveel, dat hangt af van veel factoren, maar het is vrijwel altijd significant goedkoper.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28670/echolanceert-eigen-autonome-robotmaaiers

www.fieldmanager.nl

57

Specialist op het gebied van aanleg en onderhoud van sportvelden Optimaal resultaat Scherpe prijs Onderhoud kunstgras sportvelden Aannemingsbedrijf van Zuijlen BV Contactpersoon: P.J. van Zuijlen Lagehaarsedijk 9b 3455 RN Haarzuilens T: 030-6771557 E: info@vanzuijlenbv.nl lid BSenC

De ‘’Concorde” is de snelste Verti-Drain, met een prikdiepte van 225 mm en een snelheid van 2 ½ km/uur.

06-52305241/030-6933227

Green Deal: nul op de spuit ...

Als het kan ‘Als er een ziekte in het veld zit, moet je de patiënt een pilletje kunnen geven’ Het is bijna 2020 en dus komt de Green Deal voor sportvelden steeds dichter bij. Dat betekent voor sportvelden dat de chemiekast leeg moet zijn. Tenzij het niet anders kan, staat er in de doelen die zijn opgesteld. Hoe zit de

Ben Moonen

Green Deal voor sportvelden precies in elkaar? En hoe gaat de sector controleren of iedereen zich eraan houdt? We vroegen het Ben Moonen, directeur van de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek.

Auteur: Linde Kruese

De Green Deal bestaat uit drie punten die alle partijen willen bereiken. Ten eerste dat met ingang van het jaar 2020 geen gewasbeschermingsmiddelen meer worden gebruikt op sportvelden, behalve in situaties waarin dat strikt noodzakelijk is. Het tweede punt is dat de branche beargumenteerde voorstellen moet doen voor situaties waarin het gebruik van bepaalde gewasbeschermingsmiddelen vooralsnog noodzakelijk is. Maar waar trek je de grens, wanneer zijn chemische producten écht noodzakelijk? Ben Moonen legt uit: ‘Er wordt nu gewerkt aan een voorstel om als branche tot zelfregulering te komen met IPM (#Lintegrated pest management$L) als uitgangspunt. Dat betekent dat je onder voorwaarden en in bepaalde situaties nog gewasbeschermingsmiddelen mag gebruiken, mits je alle andere alternatieven hebt geprobeerd. Hoe we dat gaan invullen, is onderwerp van gesprek. Als branche hebben we de kans om richting de politiek met een beargumenteerd voorstel te komen. Als we geen goed alternatief hebben, is de kans heel groot dat de politiek een keihard verbod afkondigt. Bij zelfregulering zullen we ook moeten nadenken over handhaving.’

Uitbannen is haalbaar Het laatste punt is dat in de situaties waarin het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen niet voorkomen kan worden, alleen producten met een laag risico worden ingezet die voor de betreffende toepassing beschikbaar en voldoende effectief zijn. Maar de volgende stap, het totaal uitbannen van gewasbeschermingsmiddelen, is volgens Moonen in de meeste gevallen ook haalbaar. ‘Al zullen we moeten innoveren en qua professionaliteit stappen moeten zetten. Bij normaal beheer moeten we eigenlijk geen middelen willen inzetten. In extreme omstandigheden of wanneer er een ziekte in het veld zit, is het wel nodig dat je de patiënt een pilletje kunt geven. Voor een deel heeft het ook met acceptatie te maken.

Accepteren sporters dat er wat onkruid in een veld zit? Zeker sporters die opgroeien op kunstgrasvelden zijn wat dat betreft verwend.’

Golfsector loopt voor De Green Deal is ondertekend door het ministerie van Infrastructuur en Milieu, het ministerie van Economische Zaken, NOC*NSF, de Vereniging Sport en Gemeenten, de

BSNC, de branchevereniging VHG, Cumela Nederland, de Koninklijke Nederlandse Golf Federatie, de Nederlandse Greenkeepers Associatie en de Nederlandse Vereniging van Golfaccommodaties. Golf is dus prominent aanwezig in deze Green Deal. Moonen: ‘Zowel NGF, NVG als NGA heeft ondertekend en de golfsector zet ook grote stappen. Qua monitoring doet golf het erg goed en met het project GEO lopen ze ook voor op de sportveldensector.’

Op woensdag 10 april vindt op de KNVB Campus in Zeist de Landelijke Dag Green Deal plaats. Dan worden voetbalverenigingen en sportveldbeheerders door BSNC, KNVB, Cumela Nederland en branchevereniging VGH geïnformeerd over de Green Deal. Er wordt kennis gedeeld door middel van praktijkvoorbeelden en er wordt bewustzijn gecreëerd.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28667/green-dealnul-op-de-spuit-...-als-het-kan

www.fieldmanager.nl

59

INTERVIEW

5 min. leestijd

Ronnie Vos: ‘We concurreren niet met bouwmarkten.

We willen onze betrouwbare naam hooghouden’ Derde generatie Vos leidt familiebedrijf de moderne tijd binnen Vos Capelle, wie kent het bedrijf niet? Sinds acht jaar staan de drie kleinzoons van oprichter Johan Vos aan het roer. Co Vos, die als tweede generatie het bedrijf runde, is met pensioen.

Hoe is het bedrijf ooit begonnen? En wat zijn de marktbenadering, werkwijze en ambitie van de familie? Een van de kleinzoons, directielid Kees jr.: ‘De tijd van olie en benzine in een maaier gooien en aan de klant meegeven is echt voorbij.’

Auteur: Santi Raats

Co Vos, bij iedereen in de branche wel bekend, zit naast zijn broers Joop en Kees sr. Als oude directieleden doen zij hun verhaal over de geschiedenis van Vos Capelle. Aan de andere kant van de tafel zitten Jeroen (45) en Ronnie (43), zoons van Co, en Kees jr. (32), zoon van Kees sr. Zij vormen de nieuwe directie. Algemeen directeur Ronnie en directeur interne organisatie Jeroen namen het stokje in 2010 over. Hun neef Kees, technisch directeur, kwam erbij in 2016.

Sprang-Capelle Vos Capelle

60

1/2019

Hoe alles begon Johan Vos, de vader van Co, Joop en Kees, runde een boerderij met koeien aan de Winterdijk in

Sprang Capelle en maaide in de jaren veertig gras bij boeren in de regio. Al snel begon hij ook te handelen in landbouwzaden, granen, pootaardappelen, stro, pulp en veevoer. Met de fiets of met paard en wagen ging hij op pad. Zijn handel groeide snel. Hij kocht een vrachtwagen en nam een paar mensen aan. Eén van deze mensen was als docent werkzaam geweest aan de tuinbouwschool. Omdat deze man alle tuinders in spe kende, groeide in enkele jaren tijd de klantenkring op het gebied van tuinbouw enorm.

Binnen tien jaar was Johan Vos bekend onder tuinders in heel Oost- en Midden-Brabant.

Twee van zijn vijf zoons, Co en Wim, kwamen in 1963 in het bedrijf. Co vertelt over deze predigitale periode: ‘Ik moest bloemisten bezoeken.

Ik scheurde de adressen van alle bloemisten uit het telefoonboek en ging ze af.’

Winkel en werkplaats voor land- en tuinbouwmachines Co en Wim breidden vooral het assortiment op het gebied van sierteelt, boomkwekerij en openbaar groen uit en namen medewerkers aan. Co specialiseerde zich in meststoffen en openbaar groen en Wim in kassenbouw en -inrichting.

Wim zette de afdeling tuinbouwtechniek op.

In 1971 kwam broer Joop de winkel runnen en broer Kees, de technicus van de familie, de reparatiewerkplaats bestieren. Beiden waren verkooptalenten. Omdat Joop, net als zijn vader, van vissen hield, zette hij een professionele hengelsportafdeling op. Het bedrijf groeide als kool dankzij de economische voorspoed in de jaren

‘Vroeger werkten onze vaders op basis van gunnen en de marges op producten waren een stuk hoger’ Helemaal vooraan Kees jr. (links), Ronnie (rechts). In het midden v.l.n.r.: Co, Joop, Jeroen. Bovenaan: Kees sr.

www.fieldmanager.nl

61

‘We zijn wel erg hard gegroeid de laatste jaren. Het valt soms niet mee om het hoofd koel te houden’ Johan Vos met zijn vrouw. Helemaal links Co Vos, helemaal rechts, achter zijn opa, Ronnie Vos.

Met de fiets of met paard en wagen ging Johan Vos op pad.

In 1987 brandde de boerderij af.

De helft van het bedrijf ging ter ziele.

Ronnie Vos zeventig en er werden steeds meer mensen aangenomen. Co Vos: ‘Vanaf 1974 werden we actief in het openbaar groen met slow release fertilizers. Vooral op de magere zandgronden hier bleken deze ideaal. In 1975 bezocht ik een Scotts-fabriek in de VS. De verkoop van deze meststoffen, waaronder ook een meststof met onkruidverdelger, verliep voorspoedig.’

op sportvelden en golfbanen.

Tweede generatie In 1981 trad vader Johan terug. Zijn vier zoons vormden al gauw daarna de nieuwe directie van een bv, met oudste zoon Co als algemeen directeur. De buitendienst groeide halverwege de jaren tachtig van twee naar vier adviseurs en het bedrijf werd ook actief in biologische bestrijding. Koppert werd partner in 1981. Opvallend was vooral de bedrijfsgroei op het gebied van tuinbouw. Co: ‘Er waren ontwikkelingen gaande, zoals de toepassing van steenwol, de bouw van grotere kassen en geautomatiseerde beluchtingssystemen. Wij gingen het klimaatsysteem en de heteluchtkanonnen van Priva verkopen.’

Ook bezocht Co regelmatig de proefvelden op Papendal, om iets te leren over de verschillen tussen meststoffen en graszaden voor gebruik

In de jaren 90 bleef Vos Capelle groeien en zich specialiseren. Co nam vertegenwoordigers met specifieke kennis aan of leidde deze zelf op.

Naast de tuinbouw, op dat moment de grootste

Co Vos aan het werk

Op de beurs

62

1/2019

Het bedrijf kende in 1987 een forse tegenslag: het afbranden van de boerderij. Co: ‘De helft van het bedrijf ging ter ziele. Financieel wist de familie het hoofd boven water te houden. Er werd een nieuw kantoor met magazijn gebouwd en er werden nieuwe voorraden aangelegd.’

Co Vos: ‘Elke tijd kent zijn eigen uitdagingen, maar het gaat erom dat je in control bent’

INTERVIEW

De omzet van Vos Capelle is tussen 2010 en 2018 bijna verdubbeld geprofessionaliseerd en uitgebreid.

Jeroen Vos

omzetmaker, kwam er ook steeds meer groei in andere segmenten, zoals boomkwekerij, openbaar groen, sierteelt en arbo, waarvoor Vos Capelle een safety-afdeling heeft en het label Vos Safety voert.

Sinds 1994 werken kleinzoons Jeroen en Ronnie in het familiebedrijf, sinds 2005 ook kleinzoon Kees jr. In de tussentijd was Co Vos bij iedereen in de markt graag gezien. Hij was bestuurlijk actief bij Agrodis (vereniging voor distribiteurs van gewasbeschermingsmiddelen) en bij de VTTB (Vereniging voor Tuinbouwtoeleveringsbedrijven) en ondersteunde de BSNC als specialist gewasbescherming.

Een van zijn wapenfeiten was dat hij als BSNCcommissielid met Ben Moonen naar het ministerie ging voor het bespreken van de Green Deal.

Na een professioneel begeleid overnametraject droeg Co in 2010 het stokje over.

Derde generatie Vos Capelle Sinds 2011 vormen de kleinzoons Jeroen en Ronnie de derde generatie-directie. In 2011 ervaart het bedrijf een tweede forse tegenslag: directielid techniek en broer van Co en Kees sr., Wim Vos, overlijdt dat jaar op 2 augustus. Kees jr. voegt zich in 2016 bij de directie. Co adviseert soms nog op de achtergrond en Kees sr. werkt nog mee in de werkplaats.

Sinds de derde generatie aan het roer staat, zijn er veranderprocessen doorgevoerd. Zo is het bedrijf onderverdeeld in zes verschillende afdelingen, die geleid worden door een managementteam. Kees jr. is bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de winkel en werkplaats. Onder zijn leiding zijn de winkel en werkplaats verder

De expansie was vooral nodig voor tuin- en parkmachines en robotmaaiers. Kees jr.: ‘ We leveren totaalpakketten; we installeren en onderhouden complete systemen voor beregening en klimaatbeheersing. We installeren en onderhouden ook robotmaaiers. Daarvan hebben we er maar liefst duizend in het land rondrijden, die elk jaar een onderhoudsbeurt nodig hebben. Al onze winkelmedewerkers zijn ook adviseur. Ze komen uit de hovenierswereld en hebben zelf met de machines en gereedschappen gewerkt.’ Kees lacht: ‘De tijd van olie en benzine in een maaier gooien en aan de klant meegeven is echt voorbij.’

De directie neemt alleen beslissingen waar het familiebedrijf helemaal achter staat. Het bedrijf is zuinig op zijn medewerkers. Ronnie: ‘We gaan vol mee met de moderne tijd. Zo hebben onze adviseurs een tablet om op locatie direct over alle informatie te kunnen beschikken.’

Door de invoering van een CRM/ERP-systeem en een nieuw kassasysteem kan het aantal verkochte producten per vierkante meter en dus de omloopsnelheid worden berekend. Ronnie: ‘Joop stond tien uur per dag, zes dagen in de week in de winkel en had alle verkochte artikelen in zijn hoofd. Wij staan als directieleden meer op afstand. We hebben dus bepaalde stuurelementen nodig.’

Ondanks het meegaan met de moderne tijd is de betrouwbare, degelijke naam van het familiebedrijf een stabiele factor. Jeroen, die strategisch onderlegd is en op de achtergrond de structuur, planning en organisatie in goede banen leidt:

‘We zijn behoudende ondernemers en gaan geen onaanvaardbare risico’s aan. We hebben een heel breed klantenpakket, zodat we altijd wat te doen hebben. We willen onze naam als betrouwbare partner hooghouden.’

Hoog segment Ronnie, de ondernemende geest, gaat daarin mee: ‘We gaan voor kwaliteit. We doen markt­ onderzoek, zijn innovatief en ontwikkelen samen met fabrikanten gericht producten onder eigen label. We willen niet concurreren met bouwmarkten. Wij zijn onderscheidend op kwaliteit, ook met onze eigen labels. We luisteren heel nauwgezet naar de markt en passen de producten daaraan aan. Zo hebben we voor het openbaar groen onze eigen Vosca-meststoffen en voor hoveniers en tuincentra hebben we de Vosca-potgrondlijn. De Vosca-meststoffen zijn ook in emmers van 5 en 10 kilo verkrijgbaar voor de particuliere markt.’

Targets De drie kleinzonen geven gezamenlijk aan dat hun hoofddoel is om in 2043 het honderdjarig jubileum te vieren. De doelen die zij zich vijf jaar geleden hebben gesteld, zijn inmiddels behaald: marktleider in de openbare groenmarkt worden, een belangrijke speler worden in de zachtfruitmarkt en meer export.

Ronnie leidt de export. Er is met name groei in Duitsland. Ronnie: ‘In Duitsland doet men graag zaken met betrouwbare partners. Wij hebben voor Duitsers een betrouwbaar imago omdat we

‘Tien jaar geleden hadden we nul robotmaaiers, nu hebben we er duizend!’

Kees Vos Jr.

www.fieldmanager.nl

63

De lijstaanvoerder van 2019!

EURODIAMOND ✓ Standvastigheid 8,3* ✓ Herstellingsvermogen 8,2* ✓ Bespelingstolerantie 7,9* *

Tabel Grasgids© 2019 Engels raaigras Sport

Fieldmanagers opgelet!

Van de laatste twaalf edities stond DSV zaden maar liefst acht keer op nummer 1 in de Grasgids©. En ook in 2019 hebben we met het ras EURODIAMOND de lijstaanvoerder in huis. EURODIAMOND zorgt voor veel speeluren per veld dankzij de combinatie van zeer goede bespelingstolerantie en standvastigheid. Daar zijn we natuurlijk trots op! Om dit te vieren hebben we EURODIAMOND in 2019 toegevoegd aan alle topmengsels van DSV zaden.

Meer informatie over de sportmengsels van DSV zaden vindt u op www.dsv-zaden.nl. Onze grasspecialisten geven u graag advies op maat over de keuze van het juiste sportmengsel.

www.dsv-zaden.nl

Recreatiegrassen | Voedergewassen | Akkerbouwgewassen 64

1/2019

INTERVIEW Vos Capelle is bij iedereen in de branche bekend. Voormalig directeur-eigenaar Co Vos, die ook actief was bij branche- en ondernemersverenigingen, is dermate geliefd in de markt dat er nog altijd wordt gezegd: ‘Even snel wat kopen bij Co Vos’.

Het bedrijf is toeleverancier voor onder andere de tuinbouw en het openbaar groen. In de tuinbouw bedient Vos Capelle zachtfruittelers, glas- en vollegrondsgroentetelers, boom­ kwekers en siergewaskwekers. Openbaargroenklanten zijn groenaannemers, (gemeentelijke) sportbedrijven, golfbanen, betaaldvoetbalorganisaties, hoveniers, sw-bedrijven en tuincentra.

Vos Capelle levert potgrond, organische substraten, graszaden, biologische gewasbescherming, meststoffen en plantversterkers, tuingereedschappen en -machines, vijvermaterialen, bedrijfskleding, schoenen en persoonlijke beschermingsmiddelen, maar ook teeltsystemen, klimaatbeheersing en tuinberegening. Het bedrijf heeft aanleg, service en onderhoud in eigen beheer en bovendien is het BRL-, Iso- en CDG-gecertificeerd.

Enkele eigen vindingen zijn de VOSLI-regengietwagen, waarmee op de boomkwekerij potten en planten per rij tot 24 meter beregend kunnen worden, de eigen ontwikkeling van potgrond met slow release fertilizer, samen met Bas van Buuren, en de zelf ontwikkelde Vosca-meststoffen voor het openbaar groen.

‘Misschien zijn we hier over vijftien jaar wel uitgegroeid’ een familiebedrijf zijn, waarbij de directeur zelf nog aan tafel aanschuift. Mede omdat we samen met andere bedrijven een project voor Bayer hebben uitgevoerd, is het vertrouwen in Vos Capelle groot.’

Samenwerking Vooral in de aardbeien is Vos Capelle marktleider geworden door de samenwerking met handelsonderneming Klep in Etten-Leur. Dit gebeurt in het GO-verband (‘Groei en Oogst'). Ook zoekt het bedrijf voortdurend nieuwe partners. ‘Partners moeten wel hetzelfde DNA als wij hebben’, zegt Ronnie. ‘Dat betekent dat ze inzetten op kwaliteit en exclusiviteit. We snappen dat de fabrikant massa nodig heeft en dat er volume gedraaid moet worden, maar wij zijn een familiebedrijf dat handelt met het oog op de lange termijn; wij verkopen op basis van klantbehoefte en kijken daarbij wat het gewas nodig heeft. We willen een klant niet iets opdringen wat hij feitelijk niet nodig heeft.’

Uitdagingen Niet alles wat de kleinzoons aanpakken, wordt een succes, glimlacht Ronnie. ‘We hebben ook enkele jaren ingezet op de Portugese markt.

Maar daar komen moeilijker deals tot stand.

Beslissingen worden nogal eens uitgesteld of herzien.’

Een andere uitdaging voor de directie is het

varen van een eigen koers en het zich losmaken van hun vaders. Jeroen: ‘Onder de vorige directie was besloten om de opslag voor meststoffen uit te breiden. Ronnie, Kees en ik zagen dat onze logistieke kosten de komende jaren zouden stijgen. We waren veel tijd kwijt aan orderpicking, want vrachtwagens konden niet efficiënt laden en lossen. We hebben studenten laten onderzoeken hoe wij onze logistiek het beste konden innoveren. Op basis van deze onderzoeken hebben we besloten onze logistiek en opslag verder uit te breiden. We hebben in plaats van een halfopen overkapping gekozen voor nieuwbouw van een logistiek centrum. Dit omvat 1700 vierkante meter aan opslagruimte. Er zijn 1550 palletplaatsen met een hoogtecapaciteit van 10 meter.’

Ronnie: ‘De voordelen van een grotere voorraad zit voornamelijk in de logistiek. We kunnen nu ook groter inkopen en daarmee inkoopvoordeel behalen. Eerst kochten we vier pallets in, nu kunnen we een volle vrachtwagen bestellen. Ook kunnen we nu het aantal backorders terugdringen. Bovendien is de kwaliteit van de producten beter, want nu staat alles binnen.’

Controle houden Ronnie merkt op dat hij vaker zijn vader om raad zou willen vragen, maar dat hij er vaak geen tijd voor heeft. ‘Het is ook lastig om uit te leg-

gen hoe alles vandaag de dag werkt. Vroeger werkten onze vaders op basis van gunnen.

Maar de wereld verandert zo snel. De marges op producten waren vroeger een stuk hoger.

Nu bepaalt internet hoe wij met onze prijzen moeten omgaan.’ Zijn vader Co merkt wijselijk op: ‘Klopt, elke tijd kent zijn eigen uitdagingen.

Maar het gaat erom, dat je in control bent. Dat je erbovenop zit.’

Activiteit en omzet De bedrijfsactiviteiten van Vos Capelle bestaan nu voor 50 procent uit tuinbouw en zacht fruit, voor 30 procent uit openbaar groen, inclusief hoveniers, sportvelden en golfbanen, voor 15 procent uit techniek en voor 5 procent uit de winkel.

De omzet van Vos Capelle is van 14 miljoen euro in 2010 bijna verdubbeld naar 26,5 miljoen euro in 2018. Ronnie merkt dan ook terecht op dat het soms lastig kan zijn om het hoofd koel te houden: ‘We zijn wel erg hard gegroeid de laatste jaren. Lange tijd hadden we een paar monteurs; nu hebben we er zeven voor de mechanisatiewerkplaats en zes voor de tuinbouwtechniek. In totaal hebben we over de zeventig medewerkers. Tien jaar geleden hadden we nul robotmaaiers; nu hebben we er duizend!’

Jeroen vult aan: ‘Een neef van ons, Rudy van Burik, is onze financieel manager. Hij remt ons weleens af en raadt dan bijvoorbeeld aan om niet té hard te groeien qua personeel in verhouding tot de omzet en marges. We krijgen maandelijks rapportages over de kosten. Hierdoor kunnen we op tijd bijsturen.’

Toekomst De nieuwe directie heeft een strategisch plan en stelt voor de individuele afdelingen jaarplannen op. ‘Als er weer een economische recessie komt, zal de groei stagneren’, zegt Jeroen. ‘Maar als dat niet gebeurt, kan het zijn dat we hier over vijftien jaar niet meer zitten, omdat we dan uit dit pand gegroeid zijn. De toekomst zal het uitwijzen.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28686/we-concurreren-niet-met-bouwmarkten.-we-willen-onzebetrouwbare-naam-hooghouden

www.fieldmanager.nl

65

INTERVIEW

5 min. leestijd

Accommodatiebeheerder Ton Sterk: ‘We leiden talent op.

Daar horen de allerbeste velden bij’ Stichting verzorgt professionele renovatie voor hockeyclub en legt zesde veld aan Ton Sterk, voorheen accommodatie-verantwoordelijke in ‘s-Hertogenbosch en tegenwoordig hoofd belasting en buitenruimte bij de gemeente Beuningen, is bestuurslid bij de Stichting Veldsportaccommodaties Nijmegen.

Deze stichting is complexbeheerder voor NMHC Nijmegen en Noviomagum. Hij zegt trots: ‘We hebben vorig jaar ons zesde veld aangelegd en zijn daarmee een van de grootste hockeyverenigingen van Oost-Nederland.’

Auteur: Santi Raats

Nijmegen Stichting Veldsportaccommodaties

66

1/2019

Hockeyvereniging NMHC lijkt er wel een patent op te hebben: het kweken van talent. In het clubhuis hangen de wapenfeiten: de jongens B1 zijn verschillende jaren achter elkaar landskampioen geworden in de zaal en op het veld, de jongens A1 werden landskampioen op het veld in 2011. Wanneer ze gaan studeren, vliegen ze uit naar topclubs elders in het land. Ook spelen zowel de dames als de heren promotieklasse. De dames degradeerden in 2018 uit de hoofdklasse en in datzelfde jaar promoveerden de heren bijna naar de hoofdklasse, met als hoogtepunt de wedstrijd tegen Pinoké met een paar duizend toeschouwers langs de lijn. Sterk maakt zich al jarenlang hard voor de allerbeste kwaliteit speelvelden: ‘Het is vervelend wanneer de jeugd op zandvelden moet spelen en later bij topclubs op watervelden moet overstappen.

Wij leiden talent op en willen de jeugd zo goed

mogelijk faciliteren. Daar horen de allerbeste velden bij.’

Alle toplagen vervangen en extra veld aangelegd Sterk is hoofd accommodatiebeheer en onderhoud bij de Stichting Veldsportaccommodatie Nijmegen, die ooit is opgericht in verband met het Sportbesluit. De stichting is complexbeheerder van zowel de velden als de ‘hockeymanege’ aan de D’Almarasweg. De velden worden gebruikt door hockeyclub NMHC Nijmegen, korfbalclub Noviomagum, scholengemeenschap NSG en incidenteel door derden zoals de hogeschool HAN. Door zijn professionele achtergrond in het sportveldbeheer weet Sterk van de hoed en de rand als het gaat om de financiering, organisatie en begeleiding van de aanleg van velden in de praktijk. In samenwerking met Antea Sport en Edel Grass heeft de stichting de velden een facelift gegeven.

‘We zijn nu een club met 1830 leden. We zijn de afgelopen jaren sterk gegroeid; we zaten tegen ons plafond aan. We hadden een aanvraag ingediend bij de gemeente om het zandveld dat wij delen met de korfbalvereniging geheel in eigen gebruik te mogen nemen. Dan zou de korfbalvereniging moeten verhuizen en dat gaat niet op korte termijn. De gemeente zag de noodzaak van een extra veld in en gaf toestemming voor de aanleg van een zesde veld. Bovendien gaf de gemeente in 2015 na overleg met alle drie de Nijmeegse hockeyclubs een toelage voor de gehele vervanging van de toplaag van alle velden, via een meerjarenplan. Dit betrof

Ton Sterk ‘We zijn nu een club met 1830 leden.

We zijn de afgelopen jaren sterk gegroeid; we zaten tegen ons plafond aan

www.fieldmanager.nl

67

‘Ze hebben speciaal voor ons getuft en in de gewenste kleurstelling geleverd’ de vervanging van zandvelden door zandvelden, watervelden door watervelden enzovoort.

Omdat wij zelf hadden gespaard, konden we in 2015 een zandveld renoveren en omvormen tot een waterveld. Het goedkoopste is uiteraard om voor 320 duizend euro een extra zandveld aan te leggen, maar de vereniging NMHC wilde absoluut dat het zesde veld een waterveld zou

68

1/2019

worden. Toen hebben we als stichting water bij de wijn gedaan en gekozen voor de goedkopere variant van waterveldaanleg: die met Tricellashockpad op een laag van 7 cm fijne lava.’

De breedtesport speelt daar al enkele maanden prima op. Over smaak en speltechnische eigenschappen valt niet te twisten, zo verklaart Sterk: ‘Bloemendaal heren 1 moest eens uitwijken naar een waterveld met shockpad, omdat hun eigen waterveld niet bespeelbaar was door algen of vrieskou. Enkele spelers vonden het veld met shockpad fijner spelen dan hun hoofdveld! Het zogeheten 3D-hockey wordt erdoor gefaciliteerd. Daarbij tikt de speler de bal over de stick van de tegenstander. Een stuiterend veld werkt goed voor dit soort trucjes, maar andere spelers hebben liever geen stuiterend veld. Zij willen de bal makkelijker kunnen aannemen en meteen doorslaan. Maar NMHC heeft nu alles; er is voor elk wat wils.’

ET-Decke De onderbouw van het veld dat werd omgebouwd tot waterveld is een ET-Decke: een lava-

onderbouw met daarop een 3,5 cm dikke rubberlaag met steentjes erin, die een dikke harde laag vormt. De toplaag is een Triple-T-mat van Edel Grass. In 2015 hebben we de mat van het hoofdveld geheel vervangen door een Triple-Tmat. Dat veld heeft een onderbouw met zoab, met daarop een E-layer van 1,5 cm. In 2018 hebben we een semiwaterveld vervangen door een waterveld, met een Fielddrain-ondergrond met E-layer. Van de oefendriehoek hebben we een waterveld gemaakt. Later in 2018 hebben we het zesde veld aangelegd, met als ondergrond zand, daarop lava en daarop een shockpadonderbouw. Ook op deze velden ligt een TripleT-mat. Daarvoor verstrekte de gemeente ons een subsidie van 300 duizend euro.’

Vier dezelfde matten De club heeft sterk ingezet op identieke matten. Ook Edel Grass heeft zich daar hard voor gemaakt. Dit bedrijf had de watervaste Edel ID-mat al in 2014 als nieuw product in de markt gezet en in de verkoop reeds een omslag gemaakt. ‘Er is speciaal voor ons getuft en ook konden we de mat krijgen in een afwijkende

INTERVIEW

"Watervelden zijn in landen zoals Spanje in verband met de klimaatverandering eigenlijk not done"

kleur: olijfgroen’, vertelt Sterk. ‘Het voordeel van een stichting is dat je bij één leverancier kunt bestellen. Dat kan niet bij een gemeentelijke aanbesteding. Je kunt bij een gemeente wel proberen alles dicht te timmeren met randvoorwaarden, maar in dit geval kon de stichting heel simpel eigen keuzes maken.’

Sterk geeft een rondleiding over het sportcomplex. ‘Echte toppers vinden dat de mat op de ET-Decke iets meer stuit, maar de ervaringen lopen uiteen.’

Fielddrain-laag De club is afgestapt van het semiwaterveld.

Men had te veel last van algen. ‘We kregen ze niet meer uit het zand. Nu heeft de universiteit die hiernaast ligt ook een semiwaterveld en die hebben bijna geen algen!’ Het verschil is, denkt Sterk, dat ze bijna nooit beregenen. ‘Onze club beregende tussen alle wedstrijden door. Dat maakt waarschijnlijk een groot verschil voor het ontstaan van het algenprobleem. In de laatste fase van het semiwaterveld hebben we dan ook nauwelijks meer gesproeid. Daarmee wisten we de vervanging nog een jaar uit te stellen.

Om het probleem te voorkomen, hebben we het semiwaterveld nu omgevormd tot waterveld met Fielddrain-onderbouw. We hebben de bestaande onderbouw van lava en rubber gemengd met cement, waardoor je een soort zoab krijgt. Dit heet de Fielddrain-laag. Op deze Fielddrain-laag ligt 1,5 cm E-layer, als demping voor de Triple-T-mat.’

Sterk plaatst een kanttekening. ‘De aanleg van Fielddrain kan hier goed, want we zitten op stabiele zandgrond. Het nadeel is dat de klus veel werk vereist. Je moet het werk ook niet te dicht tegen de huizen laten uitvoeren. Er waait

veel stof op en de werkzaamheden veroorzaken de nodige herrie. De bewoners hebben even op hun tanden gebeten; dat was heel chique. Maar zo’n meevaller heeft natuurlijk niet iedereen.’

Watervast wordt de nieuwe norm NMHC is nu goed geoutilleerd voor de profs, maar vooral voor de breedtesport. Sterk: ‘Het zijn allemaal prima matten. Buiten de watervaste Edel ID-mat zijn er op het gebied van hockeyvelden niet veel ontwikkelingen op het moment. De identieke matten, met de garantie van dezelfde sporttechnische eigenschappen, zijn voor ons belangrijker dan de laatste stand van de technologie. Maar over tien jaar gaan we alle toplagen vervangen en dan zal de watervaste Edel ID-mat onze nieuwe norm zijn. Want water wordt een groot probleem.

Afgelopen zomer gold in delen van Nederland waar men oppervlaktewater gebruikt een sproeiverbod. Wij gebruiken gelukkig grondwater, dus mochten wel sproeien. Wellicht wordt water op sommige momenten schaarser dan olie. Watervelden zijn in landen zoals Spanje in verband met de klimaatverandering eigenlijk not done.’

Verwijdering toplaag: markt moet met oplossing komen De toplaagverwijdering bood Sterk tot voor kort stof tot nadenken: ‘De recyclingbedrijven Vink in Barneveld en Tuf in Dongen nemen geen oude toplaagresten meer aan. Afval moet nu naar Denemarken. In plaats van 15 duizend euro kost het per mat nu 20 duizend euro alleen om de mat af te voeren. Kun je nagaan hoeveel het kost als je een voetbalmat ook nog van rubber en zand moet ontdoen. Clubs hebben niet

allemaal het geld liggen om die bizarre prijzen op te hoesten.’

Maar de leveranciers hebben inmiddels gezocht naar een oplossing, zo weet ook Sterk. ‘Dit vakblad liet onlangs weten dat kunstgrasaanbieders samen de recycling van kunstgrasmatten gaan organiseren, om te beginnen gedurende een testjaar. Het gaat om de bedrijven Antea Sport/Edel Grass, CSC Sport/Greenfields, Domo Sports Grass/SLG en Fieldturf Tarkett, die gaan samenwerken met GBN, een dochter van Strukton. Volgens het communiqué dat de groep naar buiten heeft gebracht, openen GBN en de alliantie een verwerkingsfaciliteit voor hoogwaardige en circulaire verwerking van kunstgrasmatten. Dit is een heel goede ontwikkeling.’

Ertegenaan!

Sterk is dus erg in zijn nopjes. De werkzaamheden bij MNHC worden in februari afgerond. Hij glundert: ‘We kunnen er voorlopig tegenaan!’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28659/we-leidentalent-op.-daar-horen-de-allerbeste-velden-bij

www.fieldmanager.nl

69

NIEUW regulier mengsel

RECOVER 4 TETRA

4-season sportveldherstel • jaarrond supersnel resultaat, zelfs in zachte winter/vroege voorjaar

mét

• behoud van hoge grasbezetting en groen veld in de ‘moeilijke’ maanden Ongekende groeikracht en winterperformance!

® 70

1/2019

www.advantaseeds.nl

RECOVER 4 TETRA

• snel een gesloten mat bij extremen, calamiteiten of uitzonderlijke tijdsdruk

@Advanta is a registered trademark of Advanta Netherlands Holdings BV

mét de nieuwe grassoort tetraploïd Engels raaigras grasveldtype

ADVERTORIAL

Initiatief GreenMatter leeft in de markt W&H Sports en Lankhorst Recycling Products hebben een geslaagde en druk bezochte kennisdag georganiseerd die in het teken stond van GreenMatter. Het was een zeer gemêleerd gezelschap, van aannemers en gemeenten tot ingenieurs- en adviesbureaus. Het is inmiddels

woord. Marcel Bouwmeester van de gemeente Utrecht / VSG, die eerder gerecyclede kantplanken heeft besteld, gaf een verdiepende presentatie over circulariteit en hoe hiermee om te gaan. Kortom: het was een zeer geslaagde kennisdag, waarbij de deelnemers werden uitgedaagd tot circulair denken om zo de afvalstroom te kunnen omzetten in nieuwe producten.

duidelijk dat het onderwerp sterk leeft in de markt en er veel interesse voor is.

Deelnemers kregen die dag een goed beeld van hoe de verschillende gerecyclede producten uit het leveringsprogramma worden vervaardigd, door middel van een presentatie van de CEO van Lankhorst en een rondleiding door de productie. Hierbij waren de GreenMatterproducten te zien. Er stond een kantplank van gerecycled kunstgras opgesteld in een betonplaat met uitsparing. Deze nieuwe innovatie is bedoeld om de infill te behouden en ter voorkoming van de verspreiding van microplastics.

Verder stond er een picknicktafel van gerecycled kunstgras. Er werd ook uitgebreid stilgestaan bij Empatec, de sociale werkvoor­ ziening, die nauw betrokken is bij de bewerking en de assemblage van de GreenMatterproducten. In het laboratorium kregen de bezoekers een indruk van de kwaliteitsnormen die Lankhorst hanteert. Ook een eindgebruiker van de GreenMatter-producten kwam aan het

Vakbeurs Sportaccommodaties De Vakbeurs Sportaccommodaties op donderdag 14 maart staat voor W&H Sports dan ook voor een groot deel in het teken van GreenMatter. Is uw interesse voor de gerecyclede sportgerelateerde producten ook gewekt, kom W&H Sports dan bezoeken in stand 1.805.

Toelichting GreenMatter GreenMatter verwijst naar green matters, anders gezegd: groen doet ertoe! Kunstgras wordt bij vervanging veelal gezien als afval. Wij zien het als een waardevolle grondstof om te verwerken in nieuwe sportgerelateerde producten, met als streven om 100 procent circulair te worden. Wij hebben ons ten doel gesteld om de afvalberg van kunstgrasvelden aan te pakken door producten van gerecycled kunstgras te ontwikkelen en te produceren. Met onze transparante en vooral praktische visie ondersteunen wij onder andere gemeenten bij een circulaire aanpak, door kunstgrasvezels in nieuwe sportgerelateerde producten te verwerken. Met ons

leveringsprogramma bieden wij verschillende mogelijkheden om iedere kilogram kunstgrasvezel op een andere wijze terug te laten komen op de sportaccommodatie. Alle producten worden geleverd met een garantieverklaring voor grondstoffen. Dat houdt in dat het kunstgras-agglomeraat voor 100 procent afkomstig is van versleten kunstgrasvelden. Het gerecyclede materiaal dat GreenMatter gebruikt, is afkomstig van het bedrijf Re-Match, dat gespecialiseerd is in het recyclen van kunstgras.

www.whsports.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28690/initiatiefgreenmatter-leeft-in-de-markt

www.fieldmanager.nl

71

‘Betonplaten met rand tegenwoordig in bestek opgenomen’ Zwaagstra legt na Haagse pilot eerste gerande betonplaten bij voetbalclub DZOH in Emmen Nadat het tv-programma Zembla in de uitzending ‘Op de bodem’ in het najaar van 2017 had beweerd dat het zink uit rubbergranulaat de bodem in trekt en het grond- en opper-

leggen. Betonfabrikant Zwaagstra Beton tekende voor een proefopstelling, die samen met de gemeente en de KNVB werd uitgevoerd. De pilot, die bij twee Haagse clubs werd uitgerold, bleek een succes. Vervolgens klopte amateurvoetbalclub DZOH uit Emmen aan de deur.

vlaktewater rond sportvelden vervuilt, ging de gemeente Den Haag direct op zoek naar een oplossing. Een pilot werd gestart met een nieuw type betonplaat, waarvan de randen het SBR binnen de grens van het sportveld dienen te houden. De omrande ondergrond bleek een

Wakker geschud Twee Haagse sportclubs hadden vorig jaar de primeur met de betonplaat met opstaande randen: RKSV GDA uit Loosduinen en Koninklijke Haagsche Cricket en Voetbal Vereeniging Quick.

Het resulteerde in twee verschillende typen betonplaten. GDA legde platen van 100 bij 100 bij 14 cm met in het midden een opstaande

schot in de roos, vertelt André Veerkamp van Zwaagstra Beton. Onlangs werd het eerste veld met het nieuwe type betonplaat door Sweco opgeleverd in Emmen.

Auteur: Guus van Rijswijck

Afgelopen zomer voerde advies- en ingenieursbureau Sweco in opdracht van de gemeente Den Haag onderzoek uit bij kunstgrasvelden in de Haagse gemeente. Bij de beplanting werd SBR, TPE en kurk gevonden dat langs het veld was geblazen. Ook in het oppervlaktewater en in de drainage vonden medewerkers resten van dit soort infill. De gemeente benaderde enkele partijen om mee te doen aan een pilot om betonplaten met opstaande randen naast de velden te

72

1/2019

‘De Haagse pilot heeft mensen wakker geschud’ rand, waarbij het hekwerk in de plaat werd geboord. Quick installeerde betonplaten van 100 bij 50 bij 14 cm met een opstaande rand aan de lange zijde. André Veerkamp: ‘Naar aanleiding van de publiciteit rond de eerste twee pilotvelden in Den Haag kwamen we in contact met Sweco. De Haagse pilot heeft mensen wakker geschud. Bij allerlei bedrijven konden we ineens acquisitie doen; ze wilden weten wat het precies inhield.’

Extra budget De gemeente Emmen was een van de geïnteresseerden, vertelt Veerkamp. ‘Sweco sprak erover met de gemeente Emmen en stelde voor dit werk een uitvoeringsplan op. Het ging in dat geval om een betonplaat van 50 bij 100 bij 14 cm met een opstaande rand van 6 cm.’ De rand noemt hij slechts een simpele toevoeging aan een betonnen product. Een van de velden van het Emmense DZOH was afgekeurd door de KNVB en onbespeelbaar verklaard, vertelt hij.

‘Emmen had nu de mogelijkheid om meteen het probleem met het uitspoelen van de infill rond het veld aan te pakken. De gemeente Emmen maakte daarvoor vliegensvlug extra budget vrij en verstrekte Sweco opdracht tot de gehele contractvorming en renovatie. Eén veld hebben we gerenoveerd, waarbij we de platen met een zuignap hebben gelegd. Intergrass heeft er kunstgras gelegd met TPE-infill. Bij die renovatiewerkzaamheden vormden de betonplaten een belangrijk onderdeel.’

Noodzaak tot maatregelen Na de pilot van afgelopen najaar ging de gemeente Den Haag er zelfs toe over de betonplaten met opstaande randen in het moederbestek op te nemen. Veerkamp: ‘Het eindresultaat zag er keurig uit. De markt is door de pilotvelden in Den Haag behoorlijk opgeschud. Onlangs zagen we in Den Bosch een bestek langskomen met opstaande betonranden. Als kleine fabrikant zijn we bekender geworden in de sportwereld; we hebben er ook nieuwe aanvragen door gekregen. En belangrijker: het heeft echt wat teweeggebracht in de markt. Veel bestekken

ADVERTORIAL

‘Ook een losse betonrand is mogelijk’ Na de succesvolle pilot in Den Haag vroeg de gemeente Den Haag naar het renovatieplan. Veerkamp: ‘De gemeente had al een sportveld met asfalt met een bestaande betonrand. Die wilden ze graag laten zitten, maar daarnaast wilden ze ook een opstaande rand tegen het verspreiden van de infill. Dus hebben we ook prijzen gemaakt voor een losse betonrand die niet aan de plaat vastzit. Dat verlijmen of vastboren is iets arbeidsintensiever.’ Het veld bij DZOH was het eerste met ‘omrande’ betonplaten dat buiten de Haagse pilot werd gelegd, vertelt Veldhuis. ‘Het begint langzamerhand te lopen. We wachten af wat er op ons afkomt.’

‘Betonplaat met rand is stille kracht aan de zijkant van het veld’ Henk Veldhuis, projectleider bij Sweco: ‘Door de discussie over de uitloging van infill waren er maatregelen nodig. We lieten onze opdrachtgever, de gemeente Emmen, weten dat we een passende oplossing hadden om de infill op het veld te houden. We hebben dus met Zwaagstra samengewerkt, wat prima verliep. Medio november is het gerenoveerde veld geïnstalleerd, eind november is het door Sweco opgeleverd en door DZOH in gebruik genomen.’

voor de aanleg van kunstgrasvelden bevatten nu betonplaten met opstaande randen. Er is interesse voor; mensen zien kennelijk ook echt de noodzaak om dit milieuprobleem aan te pakken.’

Besparing op onderhoud Tijdens en na de aanleg voerde Kiwa Isa Sport een deelkeuring en de eindkeuring uit. Het veld voldeed aan de geldende norm en werd goedgekeurd, vertelt Veldhuis. De reacties van DZOH waren positief. ‘Deze betonplaten vormen een keurige, technische oplossing. De rand is een stille kracht aan de zijkant van het veld.

Je betaalt er wat meer voor, maar omdat zo’n betonplaat de verspreiding van infill voorkomt, bespaar je als gemeente uiteindelijk op het

beheer en de onderhoudskosten. Naast voetbalclub DZOH maken ook scholen en inwoners van verschillende wijken in Emmen er gebruik van.’

www.zwaagstrabeton.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28680/betonplaten-met-rand-tegenwoordig-in-bestekopgenomen

www.fieldmanager.nl

73

Een nieuwe kijk op non filled kunstgras Welke problemen zijn er met dit type ondergrond?

Laten we wel wezen, non filled ofwel niet-ingevuld kunstgras bestaat al sinds 1966; het is dus geen nieuw concept in de kunstgrassector. AstroTurf kan zich erop beroemen dat zij de eersten waren een niet-ingevulde kunstgrasmat aanlegden in het Astrodome-sportstadion in Houston.

Auteur: Eric O’Donnell

Sinds kunstgras eind jaren 90 in het voetbal werd geĂŻntroduceerd, is de situatie voor hoogpolig kunstgras ingrijpend veranderd.

Wereldwijd zijn er duizenden velden aangelegd om te voldoen aan de onverzadigbare vraag naar velden van hoge kwaliteit. De voetbalwereld beschikt nu over meer dan 250.000.000 m2 aan kunstgras.

Toch is niet-ingevuld kunstgras nog niet erg succesvol. Een reden hiervoor zou kunnen zijn de recente bezorgdheid over het gebruik van gerecyclede autobanden als infillmateriaal om de prestaties van het kunstgras te verbeteren en het gevoel te versterken dat er op natuurgras wordt gespeeld. Uit de afvalbanden worden de koordlagen en het staal verwijderd; vervolgens wordt het rubber verwerkt tot circa 1 mm grote korrels, het zogenaamde SBR

74

1/2019

granulaat. Het eindproduct wordt gebruikt als performance-infill voor het sportveld.

Hoogwaardige producten Voor non filled kunstgras zijn meerdere bestanddelen vereist, in het bijzonder het garen/de vezels die dienstdoen als speeloppervlak voor de spelers. Het hogere oppervlaktegewicht moet het gebrek aan stabiliserend/ prestatieverhogend infillmateriaal in niet-ingevuld kunstgras compenseren. Veel producten worden gemaakt met vilt of een wortelzone, waarbij een dikke getextureerde monofilamentonderlaag van vezels in de tapijtrug wordt getuft/geweven, om een matrix te maken die het kunstgras body geeft. De pool die door de wortelzone wordt getuft, is het onderdeel van het kunstgras waarop de meeste interactie met

de bal plaatsvindt. De spelers komen vooral in aanraking met het vilt en de wortelzone. Door het hogere volume vezelmateriaal wordt de prijs hoger.

Stabiliteit van spelers/oppervlak Stabiliteit is voor elk kunstgrassysteem een cruciale eigenschap. Kunstgrassystemen met infill bieden een relatief stabiel platform voor de interactie tussen speler en oppervlak, dankzij het gebruik van lagen rubbergranulaat en fijn zand. Er is in de sector nog maar weinig onderzoek gedaan naar de stabiliteit van de ondergrond. Toch is dit een onderwerp dat vaak genoemd wordt in feedback van spelers op kunstgras.

Niet-ingevuld kunstgras moet een stabiel platform bieden zonder de aanwezigheid van infillmateriaal. De stabiliteit berust op het hoge gewicht van het oppervlak waarin producten zijn getuft of geweven. Als men de twee systemen, ingevuld en niet-ingevuld, vergelijkt, ziet men vaak dat het oppervlaktegewicht (de hoeveelheid garen/vezels) van kunstgras ongeveer 4000 g/m2 bedraagt, terwijl het oppervlaktege-

4 min. leestijd

ACTUEEL wicht van ingevulde oppervlakken varieert van 1300 g/m2 tot 1700 g/m2.

Zuiverheid van vezels/garen Een probleem dat kan optreden bij niet-ingevulde oppervlakken is dat ze vroegtijdig ‘plat’ kunnen worden: de vezels/polen compacteren en verliezen hun herstelvermogen na belasting.

Na honderdduizenden keren te zijn belast, herstelt de pool zich niet meer of blijft hij niet meer overeind staan. Het kunstgras zakt in en verliest zijn sporttechnische eigenschappen.

Het wordt minder speler- en balvriendelijk.

Stabiliteit van de afmetingen Een ander probleem is de algehele stabiliteit van de afmetingen van het product.

Infillmateriaal zoals zand dient als ballast in het kunstgrassysteem. Het zorgt er niet alleen voor dat de vezels omhoog/rechtop worden geduwd, maar dient ook als versterking in het kunstgras. Dit systeem maakt ingevuld kunstgras voor voetbal relatief stabiel, vooral bij een poolhoogte van 50 mm of meer. Het is niet gemakkelijk om deze stabiliteit van niet-ingevuld kunstgras te repliceren, maar er zijn strategieën om hierin verbetering te brengen. Eén oplossing kan zijn het gebruik van een action back (synthetische jute), waarbij polyester gaas in het kunstgrassysteem is getuft/geweven.

Dit kan dienen om de grasmat te stabiliseren wanneer deze op het veld wordt geïnstalleerd.

Het gebruik van een polyurethaan deklaag of vernis is succesvol gebleken bij een of twee methoden.

Voldoen aan normen van internationale bestuursorganen De naleving hiervan is lastig om meerdere redenen. Het staat vast dat de wrijvingscoëfficiënt voor de huid/plastic kunstgrasvezels relatief hoog is bij een niet-ingevuld product dat zo veel garen/vezels bevat. Zowel op natuurgras als op kunstgras hebben spelers vooral last van schaafwonden door de grasmat, maar wanneer er veel vezels tegen de huid aan schuren bij stoten/slidings, heeft de huid het zwaar te verduren, zowel door de kracht als de snelheid van de beweging. Schaafwonden vormen één van de problemen die lastig zijn aan te pakken op niet-ingevulde kunstgrasmatten, vooral als het gaat om het voldoen aan de eisen van internationale bestuursorganen. Ook het regelen van de rotatieweerstand van niet-ingevulde oppervlakken met lage waarden ten opzichte van vooraf ingestelde grenzen is lastig.

Is dit dan aanleiding voor een bepaalde ontwikkelingscategorie voor niet-ingevuld kunstgras, omdat de markt wil afstappen van kunstgrassystemen die gerecyclede rubberbanden bevatten? Dit is een vraagstuk dat de aandacht van internationale bestuursorganen verdient. Er is zeker behoefte aan feedback van spelers en aan zienswijzen met betrekking tot het gebruik van niet-ingevuld kunstgras voor de wedstrijdsport.

Steun van spelers zou essentieel zijn voor het succes van zo’n categorie. In het ideale geval zou de feedback van spelers leiden tot innovatie en mogelijk de acceptatie van deze systemen versnellen.

De jury is nog aan het beraadslagen – voorlopig De sector heeft behoefte aan innovatie.

Opnieuw goed kijken naar niet-ingevuld kunstgras is innovatief, want de nieuwste kunstgrassystemen vormen een doorbraak; voorgaande versies zijn verbeterd en een aantal problemen is aangepakt. Wat er nu vervolgens gaat gebeuren, is van groot belang voor de toekomst van niet-ingevuld kunstgras. Het moet veranderen van een marketingconcept in een speeloppervlak dat door spelers wordt goedgekeurd.

Wat moet er gebeuren om zulke oppervlakken te ontwikkelen?

• Verdere ontwikkeling van kunstgrassystemen is noodzakelijk. Door het gebruik van nieuwe garens/vezels kan het probleem van schaafwonden worden aangepakt.

Daardoor kan niet-ingevuld kunstgras voor

clubs een realistische optie worden. De conclusie is dat er meer aan onderzoek en ontwikkeling moet worden gedaan met niet-ingevulde kunstgrassystemen.

• Feedback van spelers is onmisbaar. Voor de ontwikkeling van niet-ingevuld kunstgras is het van groot belang dat rekening wordt gehouden met de mening, beoordeling en zienswijze van spelers, om de voor- en nadelen op een rijtje te zetten.

• Voortdurend monitoren van installaties is belangrijk. Door systemen in te voeren waarbij niet-ingevulde oppervlakken worden geïnspecteerd en getest, kunnen deze gemonitord worden. De prestaties en de speleigenschappen kunnen dan worden geïndexeerd. Hierdoor komt informatie beschikbaar over de sporttechnische prestaties, op basis waarvan vroegtijdig kan worden ingegrepen als er problemen worden waargenomen. Het is goed om proactief te zijn en problemen meteen aan te pakken als ze zich voordoen.

Eric O’Donnell

Managing Director van Sports Labs ltd

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28663/eennieuwe-kijk-op-non-filled-kunstgras

www.fieldmanager.nl

75

‘Breng fieldmanagers voor het voetlicht en geef ze de erkenning die ze verdienen’ Ze doen hetzelfde, maar op hun eigen manier: dit zijn de Fieldmanager of the Year-genomineerden Wie wordt de Fieldmanager of the Year 2019?

Wie gaat er dit jaar met de titel vandoor en wordt de opvolger van Bernard van den Bosch, Peter Mook, Ad van de Luijtgaarden, Gerard Verweijen en Marc Grooteman? Dat wordt duidelijk tijdens het Green Tie Event, de afsluiter van de Vakbeurs Sportaccommodaties. De vijf genomineerden van dit jaar zijn er klaar voor.

Auteur: Linde Kruese

Na grondig beraad heeft de vijfkoppige jury in oktober 2018 de genomineerde fieldmanagers bekendgemaakt. Addy Snoeren, werkzaam bij de gemeente Oisterwijk, is de eerste gelukkige.

Snoeren is voetbalfanaat en fan van voetbalvelden. Deze voorliefde is hem met de paplepel ingegoten; niet alleen zijn vader, ook zijn opa was fieldmanager. Sinds 1999 is Snoeren voorman sportparken. Snoeren zelf stuurt drie man aan, hij maakt de planning, keurt de velden, budgetteert, vraagt offertes aan en koopt graszaad en meststoffen in. Snoeren werkt met een budget van 200 duizend euro. Dit is voor de uitvoering van het reguliere onderhoud en het op orde houden van de sportparken, inclusief hekwerk, bestrating en beplanting. 'Het budget is voldoende. En als er meer nodig is voor onvoorziene omstandigheden, dan regel ik dat', verklaart hij.

In de vingers Bertjan Emons is fieldmanager bij Van Wijlen.

76

1/2019

Het aannemersbedrijf uit Sprang-Capelle is actief in infra, milieu, sport en groen met 300 sportvelden. Emons stuurt in het seizoen een club van tien tot vijftien man aan. Zestig procent van de tijd is hij op de velden aanwezig, om te monitoren, werkzaamheden en resultaten te beoordelen met de gebruiker of de opdrachtgever en om te adviseren. Emons’ directe collega is Gertjan de Vet, die verantwoordelijk is voor de kunstgrasvelden. Dat natuurgras een andere business is dan kunstgras, blijkt uit Emons' uitleg: 'De bedrijfsvoering voor natuurgras is een specialisme. Dat moet je in de vingers hebben. Als je al het werk aan natuurgrasvelden doet met eigen materieel en eigen mensen, heb je een goed instinct nodig om als bedrijf te groeien. Je moet bijvoorbeeld niet in de drukste tijd van het jaar bij de concurrent vragen of je zijn machine even kunt gebruiken. Dat kan natuurlijk wel, maar dat wordt dan huren tegen de hoofdprijs.’

Fieldmanager of the year

6 min. leestijd

#T Verantwoordelijkheid rijkt verder Met vijf VVCS-kampioenschalen als beloning voor het beste veld in de eredivisie, de afgelopen vijf seizoenen op rij, is fieldmanager Erwin Beltman van Stadion Feyenoord hard op weg om zijn eigen 'elftal' vorm te geven. De meest prestigieuze prijs, die van zijn vakgenoten, ontbreekt echter nog. Dat de headgroundsman bij Stadion Feyenoord vooral verantwoordelijk is voor de mat in De Kuip, ligt voor de hand.

Maar de verantwoordelijkheid van Beltman rijkt verder. 'Ik ben verantwoordelijk voor al het gras van Feyenoord. Dat betekent zowel de mat in De Kuip als twee velden en de keepersstrook op 1908, het trainingscomplex van Feyenoord. Volgend jaar komen daar nog drie Desso Grassmaster-velden en vier kunstgrasvelden bij. De amateurs en de jeugdopleiding van Feyenoord gaan op die velden trainen en spelen.'

De vijf genomineerden zullen op donderdag 14 maart bijeenkomen tijdens de Vakbeurs sportaccommodaties Vernieuwend leiderschap Jaap Verhagen is fieldmanager bij de gemeente Zutphen. De gemeente heeft een eigen onderhoudsploeg, bestaande uit 43 sw-mensen en 37 vaste medewerkers. Er zijn twee afdelingen: civiel en groen. Verhagen is opzichter bij de afdeling groen. Hij hoeft zich niet bepaald te vervelen. Naast negentien natuurgrasvelden zijn er zes kunstgrasvoetbalvelden, vier hockeyvelden, drie kunstgraskorfbalvelden en een kunststofatletiekbaan. Verhagen is een vakgerichte opzichter met een eigen ploeg medewerkers, maar legt ook vernieuwend leiderschap aan de dag. Hij is een doener, maar

Addy Snoeren

gemeente Oisterwijk

wel een die zijn pappenheimers kent. Hij jaagt niemand op, maar is wel een sterke persoonlijkheid die het krachtenveld van de verschillende personeelsleden de goede kant op stuurt, begeleidt en coacht, zodat het werk optimaal wordt uitgevoerd. Verhagen is een bindende factor. ‘Medewerkers raad ik aan: kijk om je heen. Niet maaien en weer door, maar ruik, proef, voel.’

Zelfgemaakte machines Nick Verberk is een ondernemer die zich een slag in de rondte werkt voor zijn bedrijf Top Sport & Groen, dat tweehonderd natuurgrasvelden in onderhoud heeft. Hij werkt met zelfgemaakte en aangepaste machines voor een optimaal resultaat. Dat hij een echte fieldmanager blijft, merkt hij nu hij moet gaan delegeren: 'Mijn hart ligt in de uitvoering. Als ik iets moet afstaan, wordt het waarschijnlijk de administratie.' Het sterke punt van het bedrijf is dat de

klant nooit een nummertje hoeft te trekken.

'We hebben veel clubs in de regio in onderhoud. Zij bellen mij rechtstreeks en als het nodig is, kan ik dan zeggen: we komen morgen.

De lijnen zijn kort en we doen alles zelf. Ik geef van tevoren aan hoe wij tegen kwaliteit aan kijken, dat we liever voor een acht gaan dan voor een zes, want wij zijn echte sportveldliefhebbers. Maar daar moet financieel dan wel ruimte voor zijn.'

Innovatieprijs De vijf genomineerden zullen op donderdag 14 maart bijeenkomen tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties. Als afsluiting van de beurs vindt het Green Tie Event plaats, met de uitreiking van de Fieldmanager of the Year Award én de Innovatieprijs Sportaccommodaties 2019. De innovatieprijs wordt dit jaar voor de derde keer uitgereikt door BSNC, de Vereniging Sport en Gemeenten

www.fieldmanager.nl

77

Sports and Event Domes

Sports Dome EHC (Den Haag)

Sports Dome HC HOD (Valkenswaard)

Geen noodzaak meer om op zoek te moeten naar schaars beschikbare indoor capaciteit, of verleng eenvoudig uw tennisseizoen. Haal de zaal naar uw eigen vereniging door uw sportveld te overkappen en creeer daarmee uw eigen indoor sportfaciliteit. U bespaart hiermee aanzienlijk door geen externe capaciteit meer te moeten huren, in de veelal overvolle winterperiode. Zij bieden een uitstekende oplossing voor tijdelijke (seizoen) of permanente overkapping van een of meerdere sportvelden. Tevens voorziet RSI de domes van volledige inrichting op basis van modulaire sportvloeren en sportmaterialen, tribunes etc.

De Airdomes van ESD worden middels lucht (over-)druk omhoog gebracht en door solide verankering , op lokatie getest en passend bij uw specifieke bodemgesteldheid, op zijn plaats gehouden.

Wereldwijd hebben we al meer dan 1400 domes geplaatst onder de zwaarst klimatologische omstandigheden. De ventilatoren blazen verwarmde lucht waarmee de ideale sport binnen temperartuur kan worden gereguleerd.

Sports Dome Kromme Rijn (Bunnik)

De Airdomes worden vervaardigd van zogenaamd dubbel membraamsysteem en voldoen vanzelfsprekend aan alle veiligheidsnormen. Juist deze dubbel membraams techniek zorgt voor de hoogst haalbare isolatie, waarbij thermische isolatie (U) waarden van zelfs 1,2 W/m2K worden behaald. Zeer energiezuinig en uiterst duurzaam dus.

Het materiaal is voorzien van verschillende coatings waardoor deze UV bestendig, brandvertragend en vuiafstotend is. De gladde buiten- en bovenzijde (geen staalkabel) zorgt er tevens voor dat vuil en sneeuw niet blijven liggen. Het dubbelwandigheids principe zorgt tevens voor condensvrij sporten, operationeel lagere energielasten, minder vandalisme gevoelig en is makkelijker op en af te bouwen met een minimum aan vrijwilligers, omdat deze in meerdere segementen wordt geleverd.

Volg ons nu ook via:

EXCELS IN SPORTS INFRASTRUCTURE 78

1/2019

European Sports Dome

www.recreationalsystemsint.com

Fieldmanager of the year

Bertjan Emons

Van Wijlen

Nick Verberk

Top Sport & Groen

Waar de innovatieprijs nieuwe manieren van werken stimuleert, stimuleert de Fieldmanager of the Year Award het vakmanschap van fieldmanagers

Jaap Verhagen

gemeente Zutphen

en NOC*NSF. Voor de innovatieprijs zijn vier bedrijven genomineerd die het afgelopen jaar baanbrekende innovaties hebben ontwikkeld.

Zo is DLF genomineerd met het zouttolerante graszaad 4Salt, dat bestand is tegen zout water.

Een toekomstbestendige oplossing, zeker nu zoet water door klimaatverandering steeds schaarser wordt. Antea Sport en de gemeente Breda zijn genomineerd met Carbon Fix, een buffer die gebruikt is als ondergrond voor kunstgrasvelden. Met Carbon Fix wordt CO2 vastgelegd in de onderbouw van het veld.

Sweco Nederland is genomineerd met de infillfilterput: een groot filter dat de verspreiding van infill-rioolrestanten in het oppervlaktewater voorkomt. Techniek in Tuinbouw ontwikkelde de Solar Transfloormer, een concept waarbij kunstgras ingezet kan worden om op te sporten én om elektriciteit op te wekken.

Vakmanschap opwaarderen Waar de innovatieprijs nieuwe manieren van werken stimuleert, stimuleert de Fieldmanager of the Year Award het vakmanschap van fieldmanagers. Jan Plooij van Jean Heybroek, één van de drie hoofdsponsors van de verkiezing, vindt het van groot belang om het vak fieldmanager op professionele wijze neer te zetten.

'Daarbij willen wij dat het vak meer erkenning krijgt. Breng fieldmanagers voor het voetlicht en geef ze de erkenning die ze verdienen.

Wij steken hier veel tijd, geld en energie in.

Opwaardering van het vakmanschap is belangrijk. Zonder goede mensen bestaat het vak niet. Goede fieldmanagers zijn ook cruciaal in de keten bij de aankoop van machines.

Wij geloven dat goede vakmensen goede machines kopen. Zo kunnen wij elkaar scherp houden en verbeteren. Als je dit vertaalt naar

www.fieldmanager.nl

79

Recycle the present, save the future Met GreenMatter zorgen we ervoor dat kunstgrasvezels uit oude kunstgrasvelden worden gerecycled en vervaardigd tot nieuwe producten op en rond sportvelden.

GreenMatter is een initiatief van Lankhorst Recycling Products en W&H Sports.

Meer informatie:

(0252) 68 33 00 • info@whsports.nl • whsports.nl

Ben jij op zoek naar een afwisselende baan in de groene sector, waarbij je met jouw commerciële talenten en technische kennis kunt bijdragen aan de groene doelstellingen van ons bedrijf? Dan hebben wij misschien wel de perfecte baan voor jou!

Werken bij Van Iperen betekent werken bij een groeiende en innovatieve onderneming in de agrarische sector. Onze adviseurs handelen met passie en vanuit hun specialisme.

Kom jij ons versterken?

Adviseur Groenvoorziening 40 uur | regio West-Midden-Nederland Jouw functie • Adviseren over gebruik en de toepassing van producten • Bouwen aan en onderhouden van expertise op het gebied van groenvoorziening • Bewerkstelligen van rendementsverbeteringen voor de klant door jouw advies • Signaleren van markt- en productontwikkelingen • Bouwen aan en onderhouden van langdurige klantrelaties • Visieontwikkeling m.b.t. vergroening

Jouw profiel • Kennis van graszaden, bemesting, gewasbescherming, biostimulanten en bodemanalyses • HBO werk- en denkniveau en bij voorkeur enkele jaren werkervaring in soortgelijke functie • Goede communicatieve vaardigheden • Leergierig, commercieel ingesteld en resultaatgericht • Overtuigend • Geldige Spuitlicentie 1 + 2 of bereid deze te halen

Interesse?

Kun je bij al deze punten een goed verhaal houden en ons overtuigen? Stuur dan je cv en aansprekende motivatie naar solliciteren@iperen.com. Wil je meer inhoudelijke informatie over deze vacature? Neem dan contact op met Kees Bout, telefonisch te bereiken via 06-23560126.

Fieldmanager of the year de autowereld: Max kan niet winnen zonder een goede auto, maar die goede auto haalt de eindstreep niet zonder Max.' Plooij gelooft dat de FotY zorgt voor extra kennisoverdracht.

'Vakmanschap is niet vanzelfsprekend. Het is iets moois en dat moet gewaardeerd worden.

De FotY heeft ook een soort voortrekkersrol; mensen kijken het kunstje graag af. Zo tilt iedereen elkaar naar een hoger niveau.'

Koester de fieldmanager Expoline is dit jaar voor het eerst als hoofdsponsor betrokken bij de FotY-verkiezing.

Wij vroegen Raf Bogaerts waarom hij de FotY steunt. Bogaerts: 'Fieldmanagers zijn de mensen met wie wij samenwerken; we onderhouden nauw contact met veel fieldmanagers. Wij hebben als Expoline ook altijd veel initiatieven ondernomen om fieldmanagers de spotlight te geven die ze verdienen. Lang geleden werd een fieldmanager nog gezien als een vrijwilliger die de velden onderhield en lijnen trok, als iets vanzelfsprekends. Maar fieldmanagers moeten gekoesterd worden. Zij zorgen voor het visitekaartje van de club: een mooi veld.' Expoline wil dat fieldmanagers uit de schaduw worden gehaald, niet in de laatste plaats omdat het bedrijf baat heeft bij goede fieldmanagers.

‘Onze kennis komt deels uit de markt. Zo til je elkaar naar een hoger niveau. Onze producten verbeteren en de fieldmanagers ook. Daarnaast gelooft Expoline dat we met het sponsoren van dit event een andere relatie krijgen met fieldmanagers. Wij willen meer zijn dan alleen een leverancier; we willen het gesprek aangaan, ook weer vanuit de overtuiging dat we hiermee onze kennis vergroten.’

Stop de kennisdrain Hendrik Nagelhoud van DLF heeft nog een laatste reden om de FotY-verkiezing te sponsoren, maar zeker niet de minst belangrijke: het stoppen van de kennisdrain. Nagelhoud: 'Door de jaren heen is er nogal wat graskennis verdwenen. Natuurgras had niet meer de hoogste prioriteit, maar juist goed onderhoud draagt bij aan betere velden. Door de vergrijzing onder de fieldmanagers raakte de markt de nodige kennis kwijt. Dit tij begint gelukkig te keren, mede door het organiseren van de FotY-verkiezing.

Mensen zijn weer bewust bezig met kwaliteit; de focus op natuurgras komt weer helemaal terug. Daarnaast begint de verkiezing ook steeds meer te leven. Men gelooft dat deze verkiezing het vak van fieldmanager vooruit gaat helpen. Het is een mooie promotie van het vak.'

Erwin Beltman

Stadion Feyenoord

'Door de jaren heen is er nogal wat graskennis verdwenen. Natuurgras had niet meer de hoogste prioriteit, maar juist goed onderhoud draagt bij aan betere velden' Ook DLF erkent afhankelijk te zijn van goede fieldmanagers. Nagelhoud vertelt verder: 'Wij maken het beste gras, maar goed gras groeit niet optimaal zonder de juiste aandacht. We weten dus hoe afhankelijk we zijn van goede fieldmanagers.'

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28673/brengfieldmanagers-voor-het-voetlicht-en-geef-zede-erkenning-die-ze-verdienen

www.fieldmanager.nl

81

Forse stappen richting duurzame sportvelden op elk onderdeel

Theo Ceelen

Duurzame kunstgrassportvelden zijn de toekomst In 2018 vond er een duidelijk waarneembare omslag plaats bij aannemers en leveranciers van outdoor-sportvelden. Niet alleen de sporttechnische eigenschappen van hun producten staan centraal; het gaat ook steeds meer om de duurzame prestatie die wordt geleverd. De recente discussies over rubbergranulaat en de verwerking van bestaande kunstgrasvelden hebben afgelopen jaar de doorslag gegeven voor een nieuwe visie op duurzame sportvelden. CSC Sport ontwikkelt zijn dienstverlening in sneltreinvaart in de richting van een duurzame toekomst.

Auteur: Theo Ceelen

Nu er de afgelopen jaren veel aandacht is besteed aan thema’s als veiligheid, gezondheid, CO2-prestatie en de omgang met natuurlijke grondstoffen, is er momenteel genoeg aanleiding om aan een duurzamere toekomst voor sportvelden te werken. Sinds de samenwerking van CSC Sport met Ten Cate Grass en Greenfields begin 2017 van start ging, hebben deze ondernemingen veel stappen gezet in die richting.

CSC Sport heeft samen met Greenfields een visie gepresenteerd waarin onze gezamenlijke toekomst wordt geschetst. Hierbij maken we een slag richting duurzaamheid.

Leefbaar voor toekomstige generaties Deze visie houdt in dat Greenfields en CSC Sport gedurende een periode van vijf jaar CO2-neutrale outdoor-sportfaciliteiten gaan realiseren en renoveren. Dat doen we met maxi-

82

1/2019

male inzet van circulaire, vrijkomende materiaalstromen en minimale inzet van primaire materialen en grondstoffen. Greenfields en CSC Sport werken aan een sportomgeving waarin een maximale maatschappelijke functionaliteit van de voorzieningen centraal staat. CSC Sport streeft naar een leefbare omgeving voor deze en toekomstige generaties. Met 100 procent circulaire verwerking, maximale inzet van recycleproducten en volledige omschakeling naar ‘groene’ energiebronnen is de ambitie van CSC Sport realistisch.

Speerpunt in duurzame ontwikkeling De samenwerking van CSC met Greenfields heeft in 2018 al diverse tastbare resultaten opgeleverd, die in de markt herkend zijn.

Neem de Ecocept E-layers; deze zijn een goed voorbeeld van een geslaagde duurzame actie.

In een Ecocept E-layer voor hockey worden minimaal vier oude kunstgrasvelden verwerkt, een optimaal resultaat voor recycleprocessen.

Tevens kunnen de Ecocept E-layers na twintig jaar gebruik weer gerecycled worden tot een nieuwe E-layer. Het mooie is ook dat deze E-layer sublieme sporttechnische eigenschappen heeft.

Daarnaast heeft CSC Sport in 2018 de eerste non-infillvelden geïntroduceerd. Non-infillvelden zijn volledig te recyclen, wat het gebruik van infillgranulaat en infillzand reduceert. Door de backing of het type vezel op het product af te stemmen, is een 100 procent circulaire verwerking mogelijk. Het non-infillproduct wordt in 2019 verder ontwikkeld. Voor CSC Sport is non-infill een speerpunt in de duurzame ontwikkeling.

Hergebruik met water Ook op het gebied van waterberging heeft de combinatie Greenfields-CSC Sport al de nodige ervaring. CSC Sport heeft diverse goedgekeurde waterbergende systemen in het pakket (Waber, kratten, Accorder). Deze waterbergende systemen functioneren als tijdelijke opslag of voor hergebruik. Het water kan ook worden gebruikt voor koeling en worden teruggebracht in de kunstgrasconstructie (watervelden). In combinatie met SuperSub loopt hiervoor een pilotproject in IJsselstein.

ADVERTORIAL

Alliantie voor recycling kunstgras CSC Sport en Greenfields stonden eveneens aan de basis van een alliantie die zich richt op verantwoorde en duurzame verwerking van oude kunstgrasvelden in Nederland. Door dit proces van verwerking goed te organiseren, kan CSC Sport garanderen dat minimaal 95 procent van de kunstgrasvelden met infill na verwerking hergebruikt kan worden, bij voorkeur opnieuw als kunstgrasveld. Voorbeelden van producten zijn zandinfill, Ecocept, slagplanken en veldattributen. Momenteel lopen er proeven voor verder hergebruik, zoals SBR in E-layers of de productie van infillgranulaat. CSC Sport ziet grote mogelijkheden voor hergebruik. Vooral door samenwerking met collega’s wordt het mogelijk om deze vormen van hergebruik maximaal te realiseren.

Recycling sporttechnische lagen Verder is er een ontwikkeling gaande in het hergebruik van sporttechnische lagen van het type lava/rubber of Granulight-rubber.

Deze producten worden gescheiden en vervolgens met een upgrade weer geschikt gemaakt voor hergebruik. Ook worden sporttechnische lagen die niet voor hergebruik in aanmerking komen, zoals zand/Steagran en zand/lava, geschikt gemaakt voor zand­ fundering. Dit voorkomt onnodig transport en storten van materiaal.

Circulaire verwerking shockpads CSC Sport gebruikt alleen shockpads die minimaal twintig jaar kunnen presteren. Na twintig jaar functioneren worden deze shockpads (bij voorkeur Trocellen) voor 100 procent herge-

CSC Sport richt zich in 2019 op Realisatie en renovatie Fundering en sporttechnische constructie 1. Maximaal hergebruik van materialen en grond stoffen 2. Maximale inzet van DUBO-gecertificeerde recyclematerialen (Granulight en RST) 3. Drainagesystemen voorzien van gerecycled kunstgras Inzet van duurzame producten 1. Non-infillkunstgrasvelden voor voetbal 2. Ecocept E-layer (inclusief verwerkt kunstgras ) 3. Inzet van duurzame vezels 4. Inzet van herinfillmateriaal: zand en infillrubber, mits gecertificeerd en conform de normen Inzet van duurzame technieken 1. Stikken in plaats van verlijmen 2. CO2-besparende energie voor machines etc.

3. Waterbesparende technieken inclusief watertoevoegende constructies 4. Waterbergende systemen Duurzaam hergebruik 1. Optimaal hergebruik materialen van fundering, sporttechnische laag en kunstgras 2. Duurzame verwerking van kunstgras en infillmateriaal met maximaal 100 procent hergebruik 3. Upgrade van zachte sporttechnische constructies zoals lava/rubber, zand/Steagran 4. Inzet van shockpad en E-layer voor minimaal twintig jaar, daarna hergebruik voor sporttechnische laag na upgrade

bruikt; denk daarbij onder andere aan Proplayshockpads. Ook wat betreft de onderlaag is dus al sprake van een optimale circulaire verwerking. Daarnaast stimuleren wij het gebruik van reyclematerialen voor andere sporttechnische lagen, zoals het DUBO-gecertificeerde Granulight en RST. Beide zijn recycleproducten met eigenschappen die ze geschikt maken om als sporttechnische laag te kunnen presteren.

Voor drainage hanteren wij bij voorkeur drainagebuis die is omhuld met gerecycled kunstgras.

Forse stappen richting CO2-neutrale productie Er zijn dus al forse stappen gezet bij het realiseren van duurzame sportvelden, maar er moet nog veel ontwikkeld worden om ook CO2neutraal en duurzaam te blijven met een lagere cost of ownership. Wij verwachten op korte termijn opnieuw een grote stap voorwaarts te kunnen zetten met multifunctionele velden en sportvelden met een minimale gebruiksperiode van vijftien jaar. Daarnaast zullen ook het transport en de werktuigen veel duurzamer moeten worden. In het productieproces van kunstgras worden in ieder geval al grote stappen gezet om CO2-neutraal te produceren.

www.cscsport.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28679/forsestappen-richting-duurzame-sportvelden-opelk-onderdeel

www.fieldmanager.nl

83

Supersub Sportbases werkt met celbeton: minder is meer Eric Sarelse: ‘Dingen kunnen slimmer! Je moet ze alleen anders durven doen dan dat ze altijd zijn gedaan’

84

1/2019

7 min. leestijd

ACTUEEL Eric Sarelse

Bouwtechnicus Eric Sarelse is de geestelijk vader van een celbeton ondergrondproduct voor kunstgrasvelden, destijds bij Nootenboom Sport. Met zijn compagnon Richard Faber, van Faber Celbeton is hij alweer vier jaar actief met Supersub Sportbases. Sinds december 2017 is daar Supersub Sportsystems bij gekomen. Vakblad Fieldmanager gaat bij hem langs om te praten over zijn meest recente uitvindingen.

Auteur: Santi Raats

Waterdoorlatend celbeton bestaat uit cement dat wordt gemengd met water en lucht, waardoor een licht (600 kilo/kuub), luchtig funderingsmateriaal ontstaat. Het is een gebonden materiaal en het laat water door, omdat sommige van de isolerende luchtbellen door een additief worden opengeprikt en in verbinding komen te staan met elkaar. De structuur lijkt daardoor op koraal.

Tijdens zijn loopbaan bij Nootenboom Sport heeft civiel ingenieur Eric Sarelse een celbeton onderbouw ontwikkeld en op de markt had gezet onder de naam NS Coral. ‘In 2000 gebruikte ik bij de aanleg van een atletiekbaan celbeton als vulmiddel om ligt te kunnen bouwen. Ik vond het zo’n mooi materiaal dat ik ben gaan onderzoeken of we het materiaal hoger in de constructie konden gebruiken en niet alleen als vulmiddel. En dat is gelukt.’ De onderbouw die Sarelse ontwikkeld heeft, bestaat uit 10 cm zand en zo’n 12 tot 15 cm celbeton. ‘Een celbeton onderbouw heeft een groot stabiliserend, drainerend en isolerend vermogen. Omdat een dunne laag van in maximaal 25 cm voldoende is, hoeft er substantieel minder materiaal af- en aangevoerd te worden,’ aldus Sarelse.

Aanleg kunstgras voetbalvelden Sarelse nam het product mee en hernoemde het Supersub Sportbases bij zijn vertrek in 2014. Inmiddels zijn er zo’n 250 celbeton fundaties aangelegd in met name Nederland en België, vooral onder tennis- en padelbanen, hockeyvelden en atletiekbanen. Voor de padelkooien heeft Sarelse de onderbouw aangepast: het celbeton is verzwaard ter plaatse van de kolommen van de padelkooi, zodat er geen kostbare funderingen nodig zijn.

Kunstgras voetbalvelden worden meestal nog gelegd op een traditionele zandonderbouw, soms op een traditionele onderbouw bestaande uit een ander ongebonden materiaal, of uit kratten. Er zijn tot nu toe tien kunstgrasvelden met Supersub-ondergrond aangelegd. Sarelse:

‘Bij de aanleg van kunstgras voetbalvelden denkt men nog bijna altijd vanuit de aanlegtraditie: hoe heeft mijn voorganger het gedaan?

Men is blind voor de voordelen van iets nieuws, zoals ook celbeton.’

Originaliteit: Fosbury Sarelse praat snel, en de radartjes in zijn hersenpan draaien onafgebroken op volle toeren.

De ingenieur is gezegend met origineel denkvermogen, maar hij vindt het zichtbaar moeilijk dat anderen hem niet altijd kunnen volgen, of liever kiezen voor de veilige en bekende weg.

Hij schudt meewarig zijn hoofd: ‘Als je kunstgrassystemen civieltechnisch benadert, zijn er méér mogelijkheden dan wanneer je, zoals bijna iedereen, blijft denken dat kunstgras “net is zoals gras, maar dan net iets anders”.’

‘Kunstgrasveld­ aanleg is niet ‘net iets anders dan gras’: het is een 100 procent civieltechnisch bouwwerk’

www.fieldmanager.nl

85

Raakvlakken Helemaal nieuw is een dunnere ondergrond niet: het Akam-systeem van Arcadis, dat vanaf zijn introductie in 2006 tot enkele jaren daarna een hoogtepunt beleefde, bestaat minus maaiveld ook uit een dunnere fundatie: 5 cm zand, 2 cm Akam-sportlaag en daar bovenop 12 tot 14 cm sporttechnische laag.

Sarelse: ‘Akam is echt iets totaal anders. De theoretische onderbouwing is veel minder onderzocht dan die van Super Sub. Akam heeft bovendien op termijn invloed op de sporttechnische eigenschappen. Supersub is onderzocht en heeft geen invloed op de sporttechnische eigenschappen.’

Ook de toepassing van cement in de onderlaag is niet nieuw. Net zoals in de wegenbouw, introduceerde het toenmalige AA Sportsystems – inmiddels Fieldturf – Geosta (Geografisch Stabiliseren), waarbij men cement en ondergrond vermengt tot een niet waterdoorlatende laag. Water wordt horizontaal afgevoerd. Dit systeem is bedoeld om te bouwen in zettingsgevoelige gebieden, maar bleek niet heel succesvol.

Sarelse: ‘Alleen de bovenlaag wordt gestabiliseerd. De overeenkomst met celbeton is dat er nauwelijks transport is. Een groot verschil ten opzichte van celbeton is dat de het productieproces niet nauwkeurig is, waardoor er lokaal grote verschillen ontstaan.’

In de kunstgraswereld heeft een ‘Willie Wortel’ sowieso een uitdagende positie: de kunstgrasbranche is in wezen traditioneel, ook al claimen veel leveranciers op details wat revolutionairs te bieden. ‘Revolutionair is iets pas, wanneer je een rigoureuze verandering doorvoert, die ook een grote verbetering vormt,’ vindt Sarelse.

Hij wijst op de iPad een plaatje aan van Dick Fosbury. Deze atleet sprong in 1968 als eerste achterstevoren over de hoogspringlat, notabene op een cruciaal moment, de Olympische Spelen. Sarelse: ‘Tot nu toe sprongen atleten altijd vóórover. De Fosbury-flop was een hele verbetering voor de sport, en kreeg overal navolging. Maar waarom is die achterwaartse sprong niet eerder bedacht? Mensen houden te lang vast aan tradities omdat het onbekende onbemind is. Maar dingen kunnen slimmer! Je moet ze alleen anders durven doen dan dat ze altijd zijn gedaan.’

86

1/2019

Warmte opslaan in de bodem met Sub Tiles

Duurzamer Het woord duurzaam is in veel gevallen een holle kreet geworden. Niet als het aan Sarelse ligt: ‘Ik wil er voor pleiten om de kreet duurzaamheid gewoon in te vullen door de hoeveelheid transportbewegingen te tellen. Dat is voor iedereen duidelijk en makkelijk te controleren.

Allerlei ingewikkelde concepten als LCA maken het alleen maar ingewikkelder.’

Funderingen, die er ongeacht de ondergrond voor moeten zorgen dat het veld stabiel en vlak blijft, zijn bij traditionele kunstgrasveldondergronden dik genoeg om uitdagingen te doorstaan op het gebied van draagkracht, afwatering en vorst. De afgravingsdiepte is daarvoor zo’n 60 cm dik. Sarelse: ‘Celbeton isoleert dermate goed, dat de grond onder de sportconstructie niet opvriest en vervormt.

Gelegd op een laag van 10 cm zand, hoeft de

celbeton laag maar 15 cm te zijn: een totaal cunet van 25 cm. Omdat de onderbouw minder diep hoeft te zijn, hoeft er minder bouwmateriaal aangevoerd te worden en zijn er dus minder rijbewegingen. Minder materiaalgebruik is duurzaam, minder rijbewegingen en dus minder CO2-uitstoot ook.’

Ter vergelijking: bij een traditioneel veld wordt circa 4000 kuub grond afgevoerd door in totaal zo’n 200 vrachtwagens. Die vrachtwagens brengen vervolgens weer zand en lava terug.

Sarelse: ‘Omdat de celbeton op locatie wordt gemaakt , behoeft er alleen cement poeder te worden aangevoerd, waardoor er slechts 10 procent van het benodigde volume naar de locatie gebracht hoeft te worden. We maken ter plaatse een mengsel van cement en water en mengen dat met een schuimmiddel, waarna het op het veld wordt gepompt.’

ACTUEEL

‘Waarom praten over spel­ technische eigenschappen op de mm als het veld aan de ene kant droog is en aan de andere kant nat?’

Dat zou 90 procent aan rijbewegingen schelen.

Celbeton is wel iets duurder dan zand. Sarelse knikt, en rekent dat door: ‘Onder de streep bespaart het werken met celbeton nog steeds 80 procent aan rijbewegingen. Minder af en aanrijden van vrachtwagens verlaagt bovendien aanzienlijk het risico op ongelukken in de werkomgeving, maar ook ergernis door buurtbewoners. De ‘P’ van People wordt in de benadering van duurzaamheid te vaak onderschat,’ merkt Sarelse op.’

Aanleg Supersub-onderbouw Voor een Supersub-onderbouw wordt de oude zode af gefreesd, een 10 cm zandlaag met drainage aangebracht, en de grond geëgaliseerd. Direct daarop rijdt de celbeton machine naar het veld. Het celbeton wordt via een lange slang op de zandlaag gespoten. De aanleg tijd is twee weken, een stuk korter dan de aanleg van een traditionele onderbouw van gemiddeld acht weken.

Wat ook een voordeel is, is dat je overal een ondergrond kunt aanleggen: padelveldjes liggen bijvoorbeeld vaak achter het clubhuis, waar je met de vrachtwagen niet kunt komen. Dan hoeven wij alleen maar de slang wat verder uit te rollen.’

Het enige punt dat een nadeel kan vormen bij celbeton, zijn weersomstandigheden.

Supersub-ondergronden moeten verwerkt worden bij droog weer. Een regenbui binnen acht uur na het aanbrengen kan vermindering van de waterdoorlatendheid tot gevolg hebben.

Celbeton-onderbouw nummer twee (water ondoorlatend) Tot nu toe staat de Supersub-onderbouw bekend als poreus. Sarelse heeft een jaar geleden een tweede celbeton product ontwikkeld, dat niet poreus is. ‘Onze eerste celbeton onderbouw, op basis van Cem I, bespaart aan bouwmateriaal, maar voor de basis van dit bouwmateriaal, portlandcement, moet nog steeds ‘een berg afgegraven worden’ voor de winning van kalksteen en mergel. Voor de nieuwe versie Supersub hebben we gekozen voor een duurzamere cement, die is gemaakt van een bijproduct uit de hoogovens: Cem III. Dit residu wordt vermalen om er vervolgens cement mee bij te mengen. Deze vorm van cementproductie scheelt de helft aan CO2-uitstoot vergeleken bij de productie van portlandcement, per kuub gaat er minder cement in en we kunnen we dunner mee bouwen.’

Aangezien dit type celbeton niét waterdoorlatend is, gebeurt waterafvoer horizontaal: op de fundering van het veld wordt een laag aangelegd die zowel drainerende als sporttechnische waarden combineert. Het water zakt door de mat en loopt horizontaal naar de afvoergoten, waar het aan de zijkanten van het kunstgrasveld wordt afgevoerd. De aanleg en waterafvoer van beide Supersub-ondergronden gebeurt volgens de norm voor gebonden ondergronden (NOCNSF CONSTR3).

Recentste vindingen: systemen Sarelse had in 2017 veel tijd om na te denken.

Er kwamen drie nieuwe productsystemen uit rollen. Omdat dit complete systemen zijn die, naast de celbeton ondergrond, bestaan uit een gesloten koude-wateropslag met pomp of uit tegels waarin leidingen gelegd kunnen worden, heeft Sarelse een tweede bedrijf opgericht: Supersub Systems. ‘Ik beschrijf ze kort ter introductie, want er is ontzettend veel om over te vertellen. Maak je geen zorgen als het je als lezer duizelt na het lezen over deze systemen: in volgende artikelen kom ik op alle systemen uitgebreid terug!’

Eerste systeem: Sub Tiles Voor horizontale waterafvoer bij de water ondoorlatende celbeton heeft Sarelse de Sub Tiles uitgevonden. Een kunststof tegel die water afvoerende en sporttechnische eigenschappen combineert. Sarelse: ‘Met die tegels heb je ongekende mogelijkheden: je kunt er de systemen mee aanleggen die ik nu ga beschrijven: Push Sub-systeem en Budget-systeem. Je kunt er bovendien slangetjes in leggen voor veldverwarming. Maar je kunt er ook een systeem mee aanleggen om warmte mee op te slaan in de bodem en deze eruit te halen op het moment dat je het nodig hebt. Vooral bij de nietwaterdoorlatende Supersub-onderbouw die uitmuntend isoleren, zijn de Sub Tiles effectief.

De warmte wordt dan optimaal bewaard.’

Tweede systeem: Push Sub Een van zijn drie nieuwe systemen heet Push Sub, omdat het een veldberegening vanuit een gesloten systeem betreft, waarbij het nat maken van het veld gebeurt vanaf de onderzijde. Sarelse schetst het probleem dat hij wil oplossen: ‘Beregenen van hockeyvelden vormt vaak een ergernis voor zowel spelers als toeschouwers. Zij hebben vaak last van het water.

Beregenen duurt vaak zo’n tien minuten, een hinderlijke onderbreking. Het sproeibeeld is vaak ook niet egaal. Waarom zouden we ons dan nog druk maken om speltechnische eigenschappen op de millimeter als wij wel accepteren dat het veld aan de ene kant droog is en aan de andere kant nat? We kunnen het waterniveau tot op de millimeter sturen met een slim watermanagementsysteem. We zorgen er voor dat het water tot net onder de mat komt, waardoor het water als het ware in de mat wordt gezogen. Als het water niet meer nodig is, laat men het weer terug zakken.’

Derde systeem: Budget Het Budget-systeem bestaat uit kantopsluitingselementen van 2,10 m, elk bestaande uit drie aaneengesloten kratten. Bekisting, kantopsluiting en waterafvoer gebeurt in één werkgang. ‘Door dit systeem bespaar je 50 procent op de bouwtijd’, aldus Sarelse.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28708/super-subsportbases-werkt-met-celbeton-minder-is-meer

www.fieldmanager.nl

87

OR

LO

G

NIC N GA

FAS T

N

120-150

N

Extra langwerkende stikstofrijke formule voor gras!

Speciaal voor sportvelden heeft DCM een nieuwe meststof ontwikkeld. DCM TURF-MIX (NK 18-8 + 0,08% Fe) bevat verschillende grondstoffen, van zowel organische als minerale oorsprong, waardoor het gras vanaf de start gedurende een periode van 4 tot 5 maanden continu gevoed wordt.

LASTIN G N

added

TRACE ELEMENTS

GUA

RA

Hierdoor wordt het sportveld voorzien van voldoende voeding en zijn 1 à 2 bemestingsbeurten per groeiseizoen voldoende voor een piekfijn resultaat. DCM TURF-MIX bevat 40% organische stof en stimuleert zo het bodemleven.

N T

E ED

• GUARAN

TE

E

D

•

GU

ARANTE

ED

170

LONG LASTING N ORGANIC N

Geert van Kerkvoorde • Noord Nederland 06-126 71 236 • gvk@dcm-info.nl

Jeffrey Jansens • Zuid Nederland 06-220 12 023 • jja@dcm-info.nl

Gerrit Klop • Midden Nederland 06-516 01 208 • gkl@dcm-info.nl

Aldert Engelsman • West Nederland 06-236 89 287 • aen@dcm-info.nl

FAST N 0

25

50

75

100

125

150

UNIFORMITY INDEX = 35

DCM Nederland B.V. • Valkenburgseweg 62 A • 2223 KE Katwijk • Nederland tel: +31(0)71 401 88 44 • info@dcm-info.nl

120 UNIFORMITY INDEX = 25

80 UNIFORMITY INDEX = 35

artificial grass solutions

100 UNIFORMITY INDEX = 35

www.

LANOSPORTS .com FieldManager_201802.indd 1

6/02/2018 16:44:23

COLUMN

‘Oude schoenen weggooien zonder nieuwe te kopen is niet verstandig’ Amsterdam

Sportadvies Amsterdam

‘Lieve kunstgrasvrienden, we hebben een probleempje’ Hoofdredacteur Hein van Iersel schreef in zijn hoofdredactioneel dat de kunstgrasindustrie ondanks de bijna volwassen leeftijd van 15 à 20 jaar de kinderziektes nog lang niet is ontgroeid. Gerrit de Koe, directeur Sportadvies Amsterdam en adviseur bij de gemeente Amsterdam, geeft zijn visie en constateert –droogjes- dat we met zijn allen wel een probleempje hebben.

De groeistuipen van een volwassen wordende markt gaan gepaard met groeipijn; dat weet iedereen. De eerste kunstgrasmatten verschenen reeds in de jaren 60 van de vorige eeuw in Amerika, maar de Nederlandse markt kwam pas veel later op gang. En terwijl de introductie van kunstgras in de hockeywereld redelijk probleemloos verloopt, heeft de voetbalmarkt al aardig wat stormen moeten doorstaan. De druk van de Fifa op de Nederlandse markt vanaf 2009/2010 was niet echt vrijwillig, volgens mij. Al na enige jaren hadden we als opdracht­gevers in de gaten dat dít het niet zou gaan worden. De KNVNB ging hier uiteindelijk ook in mee. Maar wat was het alternatief? Begin 2016 hadden we de opzet voor de introductie van een nieuwe norm in 2017 eigenlijk al klaar moeten hebben. Lopen we achter de feiten aan? We hebben nog steeds de referentie van de Fifa one- en two star-certificaten en de Fifa Quality- en Fifa Quality Pro-certificaten. Het was echt niet zo moeilijk geweest om de nieuwe KNVB-norm begin 2019 te introduceren en eind dit jaar te evalueren met het oog op verbeteringen. Maar ja.

Jaloers De internationale kunstgraswereld is wel wat jaloers op het Nederlandse poldermodel. Zo goed als in ons kikkerlandje is het in geen enkel ander land geregeld. Laten we daar dan ook trots op zijn. Oude schoenen weggooien zonder eerst nieuwe te kopen is niet verstandig. Gelukkig heeft de KNVB op tijd geluisterd naar de andere belanghebbenden, voordat de inkoopmarkt weer helemaal op zijn kop gezet zou zijn. Je bent snel weer een jaar verder, met veel overleg met NOC*NSF en veel papierwerk. We staan nu voor een grote uitdaging, waar we mijns inziens niet uit zullen komen.

Kwaliteitsdenken Willen we echt kwaliteitsdenken introduceren, dan moet het roer drastisch om. De geproduceerde documenten bevatten een schat aan (gezamenlijk gedragen) informatie. Stap twee is de implementatie. Mijn grootste zorg

is de voortgang van een en ander, vooral als het gaat om de inzet van kosten en mensuren. Daarnaast moet het werkelijk bijdragen aan structurele verbeteringen, innovatie, borging van kennis en noem maar op. Wel ben ik erover uit – en daarin sta ik niet alleen – dat de nu ingeslagen weg, met NOC*NSF als proceseigenaar, snel losgelaten moet worden en dat het nodig is om een nieuwe overlegstructuur op te zetten. Een concept hiervan heb ik voor mijzelf alvast gemaakt. Nu eerst maar eens een gesprek met de VSG en NOC*NSF! Recycling Vervolgens het recyclingdrama. Laat het maar aan de markt over, dan komt het wel goed, was jarenlang het devies. Dat is niet uitgekomen. Het doet me denken aan het gebrokengeweertje-effect: ‘Ga maar rustig slapen; er kan niets gebeuren.’ En tien minuten later stond Hitler aan onze grenzen. Mijn advies nu? Minder bouwen komend jaar en renovaties een jaartje uitstellen. Dat is niet echt een aannemervriendelijk bericht. Al dan niet uitgeklopte kunstgrasmatten eerst gecontroleerd opslaan is een tussenoplossing. Ik hoorde de afgelopen maand in de kunstgrasmarkt alweer halleluja-verhalen: ‘slaap maar lekker verder, wij regelen het wel’.

Ik verwacht een verhoging van de afvoerkosten van 100 procent of meer.

Heeft Re-Match dé oplossing? Ik denk het niet. Ook zij hebben een beperkte en wel erg ver afgelegen verwerkingscapaciteit. Een nieuwe opstart van Vink of Tuf? Ik hoor er nog niks over. Of nieuwe recyclingbedrijven?

Bestaande bedrijven stappen echt niet in deze recyclingindustrie. We hebben toch wel een probleempje in 2019, waarde kunstgrasvrienden!

Laten we eerst eens beginnen met het afnemen van gerecycled zand en het aankopen van recyclede kunstgrasmaterialen van boardings, banken, beschoeiingen et cetera.

Een geweldig 2019 gewenst.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28658/lieve-kunstgrasvriendenwe-hebben-een-probleempje

www.fieldmanager.nl

89

Ons klimaat verandert onmiskenbaar, zo stellen verschillende wetenschappers. Dit heeft ook gevolgen voor de grasgroei. Die is niet altijd goed bestand tegen de veranderingen die voortvloeien uit de klimaatverandering, zoals een hogere zoutconcentratie in het water.

Om de verschillende grassoorten in Nederland zoutbestendiger te maken, is DLF al een aantal jaren bezig met onderzoek op het gebied van gras en verzilting. Dit heeft geleid tot een nominatie voor de Innovatieprijs Sport­ accommodaties 2019, die op 14 maart wordt uitgereikt tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten.

Auteur: Guus van Rijswijck

Gras dat blijft groeien, ondanks droogte of hoog zoutgehalte DLF dingt met de zoutbestendige grasmengsels 4Salt mee naar de Innovatieprijs Sportaccommodaties 2019 De klimaatverandering was de aanleiding voor het ontwikkelen van een nieuwe grassoort: 4Salt. Hendrik Nagelhoud van grasspecialist DLF licht toe: ‘Iedere sportveldbeheerder heeft te maken met de klimaatveranderingen.

Het wordt warmer en droger, wat de afgelopen zomer zelfs heeft geleid tot beregenings­ verboden. Wij hebben al breder naar dit verschijnsel gekeken.

Welke consequenties hebben deze weers­ veranderingen voor de groei en het onderhoud van gras? Gras is een plantje dat je moet ver­ troetelen. Als de uitwendige (klimaat-)omstandigheden veranderen, moet je er anders mee omgaan. Wij hebben ons al de vraag gesteld: hoe ziet gras er over vijf à tien jaar uit?’

90

1/2019

Verzilting Nagelhoud wijst met name op het verschijnsel van verzilting. ‘Wereldwijd hebben we te maken met een zoutprobleem. Maar ook in ons land neemt de verzilting en de kans daarop alleen maar toe. Denk aan de oevers van grote rivieren en kustgebieden, maar ook aan bermen die te maken hebben met strooizout.’ Zout water zal in de toekomst op grotere schaal een serieus probleem worden. Nagelhoud wijst erop dat er in periodes van droogte vaker beregeningsverboden voor grond- en oppervlaktewater zullen voorkomen. ‘Maar bij aanhoudende hitte en droogte is het beregenen van sportvelden in veel gevallen een must om blijvende schade aan de grasmat tegen te gaan. Met het oppompen van water moet je aan de kust nu al voorzichtig

zijn. Als het “goede” water op is, stuit je op brak water. Daar zit te veel zout in en daar houden grasplantjes niet van.’ Als je minder water tot je beschikking hebt, neemt het zoutgehalte toe en wordt dit water brak, aldus Nagelhoud. ‘Dus als het beschikbare water een hogere zout­ concentratie heeft, zal het gras daar beter tegen bestand moeten zijn.’

Kruisbestuiving DLF ging aan de slag en zocht uit hoe goed bepaalde rassen en grassoorten tegen zout bestand zijn. ‘We hebben ze getest in kassen, waar ze besproeid werden met water met diverse zoutconcentraties. Daarna hebben we deze nieuw ontwikkelde soorten en rassen in grasmengsels ingezaaid op praktijkvelden die in

ADVERTORIAL zoutrijke gebieden liggen. Op die manier onderzochten we de mate waarin ze werkelijk tegen zout kunnen. Met verschillende grasmengsels hebben we goede ervaringen opgedaan. Elk ras hebben we individueel beoordeeld op zout­ tolerantie, wat een goed inzicht bood in de verschillen tussen rassen onderling. Deze informatie hebben we gecombineerd met grassen uit de Grasgids. Dat heeft geleid tot een succesvolle kruisbestuiving in de vorm van 4Salt-mengsels.’

Overleven in toekomstige klimaatomstandigheden Het 4Salt-onderzoek heeft geleid tot het 4Salt-concept, waarmee fieldmanagers en greenkeepers hun voordeel kunnen doen, vertelt Nagelhoud. ‘Dit keurmerk, 4Salt, bestaat momenteel uit vier mengsels, die deels verwant zijn aan het tetraploïde 4Turf-Engels raaigras en een hogere zouttolerantie hebben. Deze vier mengsels zijn beter bestand tegen besproeien met brak water met een hogere zoutgraad. Het gaat daarbij om ExtraMaster en BeemdMaster (voor sportvelden), SlowMaster (voor gazons en plantsoenen) en B3 Master (een bermmengsel).’

Nieuw type gras De Innovatieprijs Sportaccommodaties, een initiatief van Branchevereniging Sport- en Cultuurtechniek (BSNC), de Vereniging Sport en Gemeenten en NOC*NSF, wordt op 14 maart 2019 uitgereikt in de Expo Houten. DLF strijdt voor de tweede keer mee om deze begeerde innovatieprijs, samen met de andere genomineerden Antea, Sweco en Techniek in Tuinbouw.

Waarom maakt DLF een grote kans om te winnen? Nagelhoud: ‘De toekomst vraagt om een nieuw type gras met een hoge zout­ tolerantie dat langer groen blijft. Deze gras­ soorten zijn geschikt om te overleven in de klimaat­omstandigheden van morgen.’

www.dlf.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28674/grasdat-blijft-groeien-ondanks-droogte-of-hoogzoutgehalte

www.fieldmanager.nl

91

Sportveldbeheerder Verhagen: ‘Ondanks de regen is er gewoon op gespeeld’

Van links naar rechts: Jacco Meijerhof (Hofmeijer), Jaap Verhagen, Peter Laan (DCM)

Meer vlakheid, stevigheid en speeluren voor Zutphense club dankzij O2-veld en hybride veld met O2-toplaag Bij de Zutphense voetbalvereniging AZC is in opdracht van sportveldbeheerder en FotYgenomineerde Jaap Verhagen een O2-veld aangelegd. Bij zo’n veld wordt lava door de toplaag gemengd in een door DCM, Kybys en Plann ING voorgeschreven verhouding, voor een betere water- en luchthuishouding. Het veld heeft de vuurproef doorstaan: 20 mm regen viel er dit weekend en er is gewoon op gespeeld.

‘Een stevig veld, maar toch 100 procent natuurgras. Beter kan het niet’, aldus Verhagen.

Auteur: Santi Raats

92

1/2019

Het hoofdveld aan de voet van een hoge tribune lag er al vijfentwintig jaar. En de laatste keer dat de ondergrond op de schop was geweest, was veertig jaar geleden. Het veld was versleten. In 2014 en 2015 was er een engerlingenplaag, die Verhagen nog probeerde te bestrijden met aaltjes.

Elke keer als het regende, was dat funest voor het veld en moest er worden uitgeweken naar het naastgelegen kunstgrasveld.

Verenigingscoach Anno Waterlander, die voltijd is aangesteld om te zorgen voor een optimale exploitatie van de accommodatie: ‘De accommodatie was geschikt om door meerdere doelgroepen gebruikt te worden en het aantal gebruiksuren mocht ook wel wat omhoog. Dat kon worden gerealiseerd door het hoofdveld te vervangen door een tweede kunstgrasveld of door een hybrideveld. In elk geval moest er wat gebeuren.’

Recycling kunstgras nog altijd duur Verhagen vult aan: ‘De voorkeur van de spelers ging echter unaniem uit naar 100 procent natuurgras. Bovendien zijn de afvoerkosten van kunstgrastoplagen nog steeds torenhoog, hoewel er nu een alliantie van kunstgrasrecylers is.

Het opruimen van een kunstgrasveld kost nog altijd vijftigduizend euro. Ik ben sowieso een natuurgrasfanaat, maar met deze wetenschap komt kunstgras er helemaal niet meer in.’

Zowel Verhagen als Waterlander zocht vanaf dat moment naar een verbeterd natuurgrasconcept. Verhagen: ‘Met Jacco Meijerhof ben ik gaan kijken naar een O2-veld dat hij in Aalten had aangelegd. Dat zag er puik uit: het was een vlak en stevig veld met goede grasbezetting.

Het leek mij aannemelijk dat het veld minimaal 400 speeluren aankan; dat wordt namelijk door de leveranciers gegarandeerd. Dat is toch een stuk meer dan de paar honderd speeluren die we op het oude veld haalden.’

6 min. leestijd

ACTUEEL

‘Als het hoofdveld geen O2-veld was geweest, had het er nu niet uitgezien’

O2-veld en hybride veld In juni 2018 werd de grond van het hoofdveld bij AZC door Hofmeijer verschraald en werd er een O2-veld aangelegd, nadat er ook nieuwe drainage in de grond was gelegd. Meijerhof: ‘Het was een uitdaging om een goed mengsel samen te stellen en om met alle betrokken partijen afstemming te bereiken over de werkdiepte, de werksnelheid en de inzet van machines. Per veld moest alles worden doorgelicht.’ Verhagen knikt: ‘Hier ligt een grondprofiel met veel klei, omdat de IJssel hier vroeger vaak overstroomde. Daarom moet er eerst een zandverschraling worden uitgevoerd tot op grote diepte.’

Het derde veld werd ook getransformeerd.

Verhagen: ‘Vanwege het grote aantal clubleden heb ik besloten hier een ander type veld te bouwen. Dit derde veld is een hybride veld geworden met eveneens een O2- toplaag, waarmee de vereniging er 800 speeluren bij heeft. De gemeente doet het reguliere onderhoud van alle velden. Het groot onderhoud, zoals doorzaaien, vertidrainen, bezanden,

speelklaar maken in het voorjaar, wordt aan Hofmeijer uitbesteed.’

Stabiel veld Toen het O2-veld net was ingezaaid, was het droog. De grond was enorm heet en de zaadjes verbrandden, ondanks de beregening.

Daardoor was het nodig een tweede keer door te zaaien. Het gras kwam daarna goed op en het veld heeft zich goed gezet. ‘Het veld is zo sterk door de goede lucht- en waterhuishouding; het kan tegen een stootje. Het heeft de droogte van afgelopen zomer prima doorstaan, maar ook de regenafvoer na piekbuien was goed.’ Verhagen wijst naar het gras rond zijn schoenen. Hij staat buiten het veld, recht achter het doel. Het is er een zompig knollenveld, met hobbels en uitgelopen stukken gras. Verhagen lacht. ‘Dit is het resultaat van de fikse regenbui van afgelopen weekend. Als het hoofdveld geen O2-veld was geweest, had het er ook zo uitgezien.’

De doorgewerkte lava zou zorgen voor een sterk verbeterde grasbezetting van O2-velden, tot wel 70 procent. Vakblad Fieldmanager is

Het product Lava Oxygen bestaat uit lava met een fractie van 0-3 mm. Het stofpercentage is lager dan 5, zodat er geen verdichting optreedt. Dit is van belang om de toplaag luchtig en stabiel te houden. In de open ruimtes en poriën van de Lava Oxygen kan water en lucht (O2) worden opgeslagen, wat vooral bij droogte een voordeel oplevert. De leveranciers laten weten dat het product van nature rijk is aan spoorelementen, die langzaam vrijkomen voor de wortels van het gras. De toplaag van een O2-veld bestaat voor ongeveer een derde deel uit Lava Oxygen en voor twee derde uit toplaagmateriaal. benieuwd hoe het veld er nu, medio februari, bij ligt. Verhagen toont het veld. Geen enkele kuil, een strak en egaal veld. Natuurlijk, het gras is wat gesleten, maar het is er niet uit gespeeld.

Nergens grove speelschade te bekennen. In het midden is het veld wat geel, aan de buitenkant is het wat groener.

Bemesting Jacco Hofmeijer, die het veld heeft aangelegd, verklaart: ‘Het oude veld hebben we onder een beter profiel gebracht, want het lag 10 tot 15 cm te hoog in dakprofiel. Waarschijnlijk komt dat doordat dressgrond altijd in het midden van het veld wordt aangebracht, waar het het meeste wordt kaal gelopen. We hebben het veld teruggebracht in dakprofiel.

De stukken toplaag met voedingsstoffen zijn daardoor naar de zijkanten geschoven, die nu dus iets rijker aan voeding zijn. We hebben bij de bemestingsanalyse voor het gehele veld

‘De accommodatie was geschikt om door meerdere doelgroepen gebruikt te worden en het aantal gebruiksuren mocht ook wel wat omhoog’ Anno Waterland

www.fieldmanager.nl

93

een gemiddelde bepaald en overal hetzelfde bemest. Misschien hadden we in het midden iets meer moeten geven; dat is waarschijnlijk de oorzaak van het kleurverschil. Maar dat kan alsnog.’ Verhagen vindt dat geen probleem.

‘We hebben nog wat extra kali gegeven. Als de temperatuur straks wat daalt en er nog voldoende vocht in de bodem zit, wordt het veld in zijn geheel weer mooi groen en het gras wat harder.’ De gemeente bemest haar O2-veld met DCM-meststoffen, zoals dat bij alle O2-velden gebeurt. Verhagen: ‘Organische meststoffen geven meestal in het tweede jaar zichtbare resultaten. De voedingsstoffen worden namelijk gelijkmatig vrijgegeven, zonder pieken en dalen. De uitspoeling is bij organische meststoffen minder en het bodemleven krijgt een stimulans.’

Afwatering DCM, Kybys en Plann ING, de leveranciers van het O2-veld, garanderen dat de ontwatering meer dan 100 mm per etmaal bedraagt. ‘Op dit veld heeft absoluut geen water gestaan; het was echt geweldig. Er is dit weekend heel wat afgelast vanwege de hevige regenval, maar wij konden gewoon spelen. Het enige wat je ziet, is dat het veld vlak voor de tribune wat minder ontwikkeld is door de luwte van de tribune; daar droogt het wat minder.’ Verhagen wijst naar de opkomende nieuwe grassprietjes. ‘De plant reageert nu al op de aanwezige voeding; het groeit en maakt uitlopers. Dat een jong veld deze bespeling al kan verdragen, is goed te noemen. Het veld ziet er prima uit en is mooi stevig. Er is vanaf het begin van het seizoen op gespeeld. Dat was goed voor de grasmat; die is nauwelijks vervilt.’

‘De voorkeur van de spelers ging echter unaniem uit naar 100 procent natuurgras’ Jaap Verhagen

94

1/2019

ACTUEEL Geen externe materialen Volgens Meijerhof is het belangrijk om een O2-veld met dezelfde materialen te onderhouden en geen externe grond aan te voeren. Goof Rijndorp van Bras Fijnaart legde in augustus 2016 het eerste O2-veld aan bij vv De Fendert in Fijnaart. Hij zegt: ‘Vorig jaar heb ik met de recycledresser materiaal uit de ondergrond naar boven gebracht en verspreid over het veld, omdat ze bij vv De Fendert last hadden van konijnen. We hebben lava-grondmateriaal in kuubszakken op voorraad om te kunnen aanvullen.’

Vv De Fendert is nog steeds tevreden over de vlakheid, waterafvoer en grasbezetting van het O2-veld. De leveranciers van het veld geven een garantie van tien jaar op basis van vierhonderd speeluren, maar Meijerhof denkt dat het veld met goed onderhoud wel vijfentwintig of dertig jaar meekan. ‘Makkelijk’, knikt Verhagen, die een uitmuntende cultuurtechnische kennis bezit. Het soortelijk gewicht van lava is lager dan dat van zand. Het lava-grondmengsel ontmengt niet. Het veld blijft stabiel door de lava

en het gras hoeft minder klappen door extreme droogte of piekbuien op te vangen. De lava bindt ook voedingsstoffen.

Nieuwe wet- en regelgeving Het mengen van lava door de toplaag van sportvelden wordt al enkele jaren gedaan.

Om landelijke dekking te krijgen, werken de O2-leveranciers DCM, Kybys en Plann ING samen met De Ridder Soesterberg, Wencop Hoveniers, Bouma, Kramer, Hofmeijer, Rooden Landscape Solutions, Van der Holst Wassenaar en Bras Fijnaart. Er liggen nu O2-velden in Groningen, Aalten, Almere, Fijnaart, Voorthuizen, Stellendam, Dirksland, Castricum, Heiloo, Amsterdam en Lelystad. Maar volgens het Besluit Bodemkwaliteit mag er alleen Lava Oxygen door de grond worden gemengd als het herneembaar is of als er een functioneel mengsel ontstaat. Peter Laan van DCM: ‘De toplaag met ons product Oxygen is gelukkig een functioneel mengsel. Het mengsel moet wel milieuhygiënisch worden gekeurd. Dit betekent dat een partij een AP04-keuring en een uitloogtoets moet ondergaan. Normaal

gesproken kan zo’n keuring alleen worden gedaan na de toepassing. Maar aangezien het lava bij O2-velden pas tijdens de aanleg door de toplaag wordt gemengd, wordt er voor deze velden een uitzondering gemaakt, met instemming van Rijkswaterstaat Bodem en de SIKB. Er mag van tevoren een proefstuk worden ingestuurd naar het lab, als er tijdens de toepassing maar toezicht is en er ook na afloop een validatie plaatsvindt, bijvoorbeeld met een AP04-keuring en een uitloogtoets. De extra doorlooptijd is wel langer door de uitloogtoets, die vier weken duurt.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28665/sportveldbeheerder-verhagen-ondanks-de-regen-is-ergewoon-op-gespeeld

www.fieldmanager.nl

95

Maak nu de wissel: LED licht van AAA-LUX

AAA-LUXÂŽ

Meerdere gebruikersinterfaces Power switch Programmeren van scènes Energieverbruik monitoren Systeem diagnose Afstandbediening

Armatuurreeks Gen6

Bezoek ons op standnummer 1.806 TRIPLE A LIGHTING

Belrobotics-mrt18.190x135.pdf

1

11/09/18

15:42

2

ADVERTORIAL

CCGrass levert zes Fifa Quality Pro-velden in Zwolle Toen de stad Zwolle besloot zes nieuwe voetbalvelden te laten aanleggen, stond men voor een belangrijke keuze: welk speel­ oppervlak en welke leverancier? Sommigen

CCGrass kon verschillende systemen aanbieden met Ultimate, een garen met een brede grasspriet en een centrale ‘ruggengraat’. Ultimategarens bedekken de infill, waardoor een zeer aantrekkelijk en effectief speeloppervlak ontstaat.

waren misschien verrast door de keuze voor CCGrass als leverancier. Als Fifa Preferred Producer staat dit bedrijf echter bekend als producent van de beste speeloppervlakken van hoogwaardige kwaliteit. CCGrass werkt nauw samen met zijn klanten om bij elk project aan de eisen te kunnen voldoen.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/ article/28701/ccgrass-levert-zes-fifa-qualitypro-velden-in-zwolle

Maar voor één veld koos Zwolle het paradepaardje van CCGrass: het garen Superb.

Superb is ruitvormig, waardoor het herstellingsvermogen wordt verhoogd zonder concessies te doen aan gevoel en duurzaamheid. Er zit twaalf jaar garantie op het materiaal. Nimo Chen, manager van CCGrass Netherlands, legt uit: ‘Al onze garens worden uitgebreid getest op slijtage. Superb is getest door middel van 420.000 omwentelingen op de Lisporttestmachine. Op basis daarvan kunnen we onze garantie uitbreiden.’

Na de installatie werden al deze velden gecertificeerd volgens de FIFA Quality Pro-norm en kreeg CCGrass ook positieve reacties van de gemeente en haar businesspartners.

CCGrass wordt door de onafhankelijke marktanalist AMI de grootste producent van kunstgras ter wereld genoemd. De productie van CCGrass vindt plaats in twee fabrieken in de Chinese plaats Huaian, met een vloeropper-vlak van ruim 500.000 m2 en meer dan 2000 werknemers.

CCGrass exporteert naar meer dan 110 landen.

CCGrass is voorkeursleverancier van de Fifa en de FIH, voorkeursfabrikant van kunstgras van de Wereldrugbybond en wereldwijd leider op het gebied van ontwerp en productie van kunstgras voor landscaping.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: nimo_chen@ccgrass.com

Maar wat vinden de spelers? Nimo vervolgt: ‘Door de ruitvorm blijft het garen langer overeind staan; dat is perfect voor een betere controle op de balrol. Tegelijkertijd blijft de vezel zacht aanvoelen; spelers hoeven dus niet bang te zijn voor slidings en tackles. Volgens hun feedback is dit het beste garen voor voetbal.’

www.fieldmanager.nl

97

Perfect pitches Vakblad Fieldmanager laat in deze rubriek de meest bijzondere projecten van de afgelopen periode zien

Installatie water kunstgras hockeyveld in Utrecht Ook in deze uitgave van Fieldmanager staat weer een forse opsomming van Perfect Pitches.

Acht keer per jaar een verslag van de meest bijzondere projecten op gebied van sport. Uw project ook op deze projectenparade? Stuur een mail naar project@nwst.nl en wij zenden u alle info.

Ten behoeve van het nieuwe hockeyveld op Sportpark Rijnvliet bij HC Rijnvliet heeft hoofdaannemer Van Kessel Sport en Cultuurtechniek een water kunstgras hockeyveld aangelegd op een E-layer. Domo Sports Grass fungeert in

dit project als onderaannemer voor het leveren en installeren van de kunstgrasmat, de DOMO Fastplay, met het veld in groen en uitlopen in blauw.

Aanneemsom: via Van Kessel Sport en Cultuurtechniek Opdrachtgever: Van Kessel Sport en Cultuurtechniek Contactpersoon opdrachtgever: de heer N. Thomassen, nthomassen@kessel.nl Architect: Gemeente Utrecht Contactpersoon architect: de heer M. van Koningsbruggen, m.van.koningsbruggen@utrecht.nl Leverancier: Domo Sports Grass Contactpersoon leverancier: de heer B. Reinds, bas.reinds@domosportsgrass.com

Non infill kunstgrasveld voor gemeente Amsterdam Als een voorloper in Nederland bouwt Sallandse United een non-infill kunstgrasveld bij Sportpark de Eendracht in Amsterdam. Een non-infill veld bevat geen infill granulaat zoals SBR, EPDM, kurk of TPE. Toch wordt dezelfde demping geĂŤvenaard door een zeer hoog aantal vezels in de mat. Daar komt bij dat de onderhoudskosten van een dergelijk veld lager zijn en de SBR discussie geĂŤlimineerd wordt.

Daarbij is het veld gebouwd op de duurzame en circulaire bouwstof Drainmix. Dit is een

98

1/2019

zeer sterk funderingsmateriaal van restafval.

Bovendien kan regenwater worden opgeslagen in de fundering.

Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam Contactpersoon opdrachtgever: Gerrit de Koe Aannemer: Sallandse United Contactpersoon aannemer: Arjan Emaus

PROJECTEN

Begeleiding realisatie hybridevelden in Nuenen Aanneemsom: € 448.600,- exclusief BTW Naam: KYBYS Contactpersoon: Bart Bongers Opdrachtgever: Gemeente Nuenen Contactpersoon opdrachtgever: de heer H. Maar.

Aannemer: Van Wijlen

De gemeente Nuenen heeft in de zomerstop van 2018 twee hybride voetbalvelden aan laten leggen. De velden zijn bij twee verschillende voetbalverenigingen gerealiseerd. Kybys heeft de gemeente ondersteund bij de werkzaamheden in de technische uitwerking, aanbesteding en de uitvoerings­ begeleiding. Bij de start van het project zijn de wensen van de gemeente Nuenen en de randvoorwaarden voor de aanleg van de hybride velden duidelijk in kaart gebracht.

De huidige velden zijn geïnventariseerd waarbij speciale aandacht is besteed aan de huidige bodemopbouw, de ontwateringstoestand en inpassingsmogelijkheid. Aan de hand van de informatie is er een RAW-bestek inclusief bestekstekeningen opgesteld. Het meerjarige onderhoud voor de velden is hier ook in meegenomen om de kwaliteit van het veld te waarborgen.

Kybys heeft de gemeente ondersteund tijdens de aanbestedingsprocedure door onder andere technische input te leveren voor de EMVI-criteria en door deel te nemen aan het beoordelingsteam. In de uitvoeringsfase heeft Kybys de directievoering en het toezicht verzorgd. Vanaf november 2018 tot juli 2020 verzorgt Kybys een maandelijkse inspectie met de aannemer om de kwaliteit te bewaken.

Renovatie kunstgrasvelden in Utrecht Domo Sports Grass heeft in opdracht van de gemeente Utrecht 3,5 kunstgras voetbalvelden in Utrecht gerenoveerd. Het waren twee separate aanbestedingen waarvan Domo Sports Grass beide aanbestedingen als laagste inschrijver naar voren kwam. De 3,5 kunstgrasvelden zijn verdeeld over 3 sportparken binnen Utrecht; Sportpark De Paperclip, Sportpark FletiomareOost en Sportpark Papendorp. Bij alle velden is er gekozen voor een constructieopbouw bestaande uit een Domoflex 5010 shockpad, Domo Duraforce XQ 45mm met invulling van TPE Terra XPS. Het dagelijks toezicht en directievoering is uitgevoerd door de gemeente Utrecht. Op de foto is het betreffende het kunstgrasveld op Sportpark Fletiomare-Oost zichtbaar.

Aanneemsom: € 1.198.900,Opdrachtgever: Gemeente Utrecht Contactpersoon opdrachtgever: de heer M. Bouwmeester Architect: Gemeente Utrecht Contactpersoon architect: de heer M. Bouwmeester Aannemer: DOMO Sports Grass Contactpersoon aannemer: de heer B. Reinds

www.fieldmanager.nl

99

100

1/2019

PROJECTEN Nieuwe lichtmasten voor RKC Waalwijk

Opdrachtgever: RKC Waalwijk Contactpersoon opdrachtgever: Mari van Veldhoven Architect: AAA-Lux Contactpersoon architect: Henry Overbeek Aannemer: OVI-Enschede / Mastverlichting.com Contactpersoon aannemer: Hugo Westhof

RKC Waalwijk kreeg onlangs nieuwe lichtmasten. Voorheen hingen er in de vier masten van het Mandemakers-stadion, in totaal 124 conventionele armaturen van 2000 watt (31 per mast). Nu hangen er in totaal 80 led-armaturen van - ook nog eens een lager wattage - 1500 watt (20 led-armaturen per mast). Van de besparing in energie zouden we 30 huishoudens een jaar van stroom kunnen voorzien, of ruim 15.000 keer een smartphone kunnen opladen bijvoorbeeld.

Er is een flinke lichttoename, voorheen was er ongeveer 700 lux op het veld, nu is dat ruim 900 lux. Deze hoge lichtkwaliteit is goed te zien tijdens de avondwedstrijden op het schakelkanaal van Fox, waar alle eerste divisie wedstrijden voorbij komen. Ook is de gelijkmatigheid (lichtverdeling) een behoorlijk stuk beter geworden. RKC Waalwijk kan dimmen in verschillende standen voor trainingsverlichting, oriëntatieverlichting en wedstrijdverlichting. Aansturing van de AAA-Lux led-verlichting gaat eenvoudig via een tablet in de control room in het stadion. Alle functies van de ver­ lichting zijn geprogrammeerd in de nieuwste Controlbox 2.0. RKC Waalwijk hult zich nu in een prachtig deken van licht. Al met is RKC Waalwijk klaar voor een succesvolle toekomst op zowel duurzaam als sportief gebied.

Realisatie Sportpark De Neul in Meierijstad

Aanleg drie stuks kunstgras voetbalvelden kurk op de Waber constructie. Innovatieve waterhuishouding binnen uitloopgebied van de Dommel. Waterberging onder de velden van maar liefst 4000 m3. Hergebruik water voor beregening naastgelegen natuurgrasveld.

Water vasthouden op de droge zandgronden ten tijde van droogte. Water bergen en gedoseerd afvoeren ten tijde van hevige regenval. Samenwerking met waterschap De Dommel gemeente Meierijstad. Door keuze van deze contractvorm is realisatie incl voorbereiding gelet op de lastige uitvraag gerealiseerd door alle betrokken partijen.

Aanneemsom: € 1.800.000,Opdrachtgever: Gemeente Meierijstad Contactpersoon opdrachtgever: M. Rovers Architect: Newae Adviseurs Contactpersoon architect: J. van de Ven Aannemer: TopGrass BV Contactpersoon aannemer: T. Sanders www.youtube.com/watch?v=bo6DA08KMR8

www.fieldmanager.nl

101

®

De GrasGids, de enige objectieve bron van informatie over natuurgras!

Zowel Marc Grooteman, Fieldmanager of the Year 2018 en André van der Woude, Greenkeeper of the Year 2019 weten het al jaren. De GrasGids is de enige objectieve bron van informatie voor de prestaties van natuurgras. Doe daarom net als Marc en Arjen en ga naar www.grasgids.nl. De gegevens op deze site zijn gebaseerd op actueel en objectief onderzoek Cultuur- en Gebruikswaarde Grasrassen onder Nederlandse omstandigheden.

ss

Turfgra Guide

2019

GRAS GIDS

www.grasgids.nl 102

Golfgreen dijk • lfgreen Berm en atie • dikes • Go • Recre rges and n ve zo ad Ga Ro ing • ap Sport • sc nd La Lawns • Sport •

1/2019

PROJECTEN

Reconstructie Sportpark Zuid in Aalten

Aanneemsom: € 899.000,Opdrachtgever: Stichting Sportpark Zuid Architect: Ontwerp en technische uitwerking Hofmeijer Contactpersoon Jacco Meijerhof Aannemer: Hofmeijer Contactpersoon aannemer: Jacco Meijerhof Op Sportpark Zuid worden in de nieuwe situatie 7 verenigingen gehuisvest. Dit gaat van voetbal tot korfbal en van een schaatsen skeelervereniging tot een wielervereniging. Hofmeijer heeft het project opgepakt van ontwerp tot uitvoering en ook de opdracht voor het onderhoud is onderweg.

Er is een hybrideveld aangelegd en ook twee O2 sportvelden. Een half kunstgrasveld en een 400 m1 schaats- en skeelerbaan.

De wielerbaan slingert tussen alle andere sportvoorzieningen door. De sportkooi met voetbal en basketbal maakt het sportpark tot een super mooie maatschappelijke sportlocatie voor de inwoners van Aalten en omgeving. De schaatsbaan heeft een zeer gering afschot. Hierdoor is er slechts weinig water nodig om het geheel te bedekken.

Zo kon er in de week van 21 tot 25 januari volop worden geschaatst.

Uitvoering volgende fase Sportpark Groot Sypel in Harderwijk In 2017 heeft Sallandse United onder andere een hockey waterveld bij MHC de Mezen geïnstalleerd tijdens de renovatie van sportpark Groot Sypel in Harderwijk. Dit jaar heeft Sallandse United fase 2 van het sportpark uitgevoerd in een bouwteam. Een blijk van tevredenheid vanuit alle partijen voor de goede samenwerking. In deze fase zijn er 8 jeu de boules banen van 15 bij 15 meter gerealiseerd bij “harderwieker Bieleggers ‘84” met verschillende toplagen inclusief verharding rondom en een blokhut. Bij MHC de Mezen is een tweede waterhockey veld van CCGrass gerealiseerd, de green HF 13. Deze hockeymat heeft een uniek hoge dichtheid waardoor er minder water benodigd is en de balrol in elke richting ideaal is. Ook is zowel als bij de hockey alsook bij jeu de boules ledverlichting geïnstalleerd.

Opdrachtgever: gemeente Harderwijk Aannemer: Sallandse United Contactpersoon aannemer: Arjan Emaus Leverancier: CCGrass www.fieldmanager.nl

103

Gras, daar zijn wij goed in! www.prograss.nl

Realisatie, renovatie of ombouw van uw sportaccommodatie – wij zijn door heel Nederland beschikbaar!

GRAS Advies is gecertificeerd voor: • VCA • ISO 9001:2015 • ISO 14001:2015 • CO2 prestatieladder

GRAS Advies Huismanstraat 6 6851 GT Huissen algemeen@grasadvies.nl www.gras-advies.nl

ADV-GrasAdvies-Beurs-195x135-0219-02.indd 1

Onderdeel van

14-02-19 13:39

PROJECTEN

Sports Dome in Bunnik De eerste modulaire opblaashal waar zowel gehockeyd als getennist kan worden. Dat is uniek omdat er geen andere modulaire indoorvloer is die beiden sporten kan hebben. Nu wel in Bunnik. Tennis is mogelijk gemaakt vanwege een speciale coating op de sporttegel. De Airdome is gebaseerd op de laatste air dome technieken. De airdome is dubbelwandig waardoor hij zowel sportveilig is doordat hij zonder condensvorming benut kan worden en energiezuinig vanwege een extra isolatiewand.

Opdrachtgever: Stichting Sportdome Bunnik Architect: European Sports Dome Contactpersoon architect: Grega Valentincic Aannemer: European Sports Dome Contactpersoon aannemer: Anton van Oirschot

Aanneemsom: â‚Ź 1.441.700,Opdrachtgever: Maastricht Sport Contactpersoon opdrachtgever: Coen Janssen Architect: ARCHITECTEN EN BOUWMEESTERS Contactpersoon architect: Ron Hochstenbach Aannemer: CSC Sport Contactpersoon aannemer: Sylvio van Doorn

Renovatie sportpark Maastricht Zuid

Van 3,5 natuurgrasvelden naar 2 kunstgrasvelden met verlichting, 1 wedstrijdveld zonder verlichting en 1 trainingsveld met verlichting. Alle inrichtingsmaterialen worden vernieuwd. Aan de achterkant worden er extra kleedruimtes bijgebouwd en de indelingen van de overige ruimten aangepast. De renovatie van Sportpark Heugem is tot stand gekomen door een samenwerking middels de verenigingen RKHSV en DBSV, de gemeente Maastricht, Maastricht Sport en adviesbureau BTL uit Stein. Door deze samenwerking is er een uiteindelijk plan ontwikkeld. De realisatie is medio augustus 2018 opgeleverd. Bijna alle eisen en wensen van de club en de gemeente zijn verwerkt zijn in de twee bestekken.

Het bijzondere van dit project is dat alle werkzaamheden die tot het takenpakket van CSC Sport behoren uitgevoerd zijn. CSC Sport laat hiermee zien dat zij een totaalconcept kunnen bieden en realiseren. Gemeente Maastricht heeft gekozen voor kunstgrasvelden voorzien van SBRrubber infill, omdat deze velden spel- en sporttechnisch het beste presteren. De velden zijn wel voorzien van kunststof slagplanken om te voorkomen dat de infill uit de kunstgrasvoetbalvelden in de omgeving terecht komen. Tijdens de realisatie van het complete sportcomplex was regelmatig overleg met de bouwer van het nieuwe clubhuis noodzakelijk voor een goede onderlinge afstemming. De werkzaamheden aan het sportcomplex en clubhuis werden namelijk gelijktijdig uitgevoerd.

Aanleg Sportpark Heugem in Maastricht

Aanneemsom: â‚Ź 1.500.000,- exclusief BTW Opdrachtgever: Gemeente Maastricht Contactpersoon opdrachtgever: Coen Janssen en Edwin Smeets Architect: BTL Advies Contactpersoon architect: Jeroen Smits Aannemer: CSC Sport Contactpersoon aannemer: Silvio van Doorn

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/ article/28702/perfect-pitches

www.fieldmanager.nl

105

Een gezond bodemleven Basis voor bodemvruchtbaarheid en een gezonde grasmat Bodemleven speelt een belangrijke rol voor de vitaliteit van de grasmat. Het is niet alleen cruciaal voor een goede bodemvruchtbaarheid en een gezonde grasmat, maar heeft ook invloed op de structuur van de bodem. Veel sportveldbeheerders vragen zich dan ook af hoe een gezond bodemleven kan worden gestimuleerd.

Essentieel is dat dit microbiologische bodemleven ‘zichtbaar’ wordt gemaakt.

Verslag bodemleven

106

1/2019

Functies van bodemleven Veel van het relevante bodemleven speelt zich af in de directe omgeving van de wortels van de grasplant, de rhizosfeer. Door een goede bezetting van de rhizosfeer met een gevarieerd bodemleven krijgen pathogenen geen kans zich te vestigen. Zo ontstaat er een hogere plantweerbaarheid doordat schadelijke aaltjes, schimmels en bacteriën worden onderdrukt.

Een divers en actief bodemleven zorgt dus voor een verminderde kans op bijvoorbeeld sneeuwschimmel, rooddraad of roest. Het microbiële bodemleven zorgt ook voor mineralisatie van organisch stof en is mede daardoor bepalend voor de beschikbaarheid van essentiële nutriën-

ten, zoals stikstof (N), zwavel (S) en (in beperktere mate) fosfaat (P). Daarnaast draagt het bodemleven bij aan een betere structuur, waardoor cultuurtechnische maatregelen minder noodzakelijk zijn. Zo vormen schimmels draden die tussen bodemdeeltjes groeien en zorgen ze ervoor dat de zanddeeltjes als het ware aan elkaar gekit zitten.

Bodemleven meten Een volledige bodemanalyse geeft inzicht in het microbiële bodemleven en maakt onderscheid tussen de microbiële biomassa, de microbiële activiteit en de verhouding tussen schimmels en bacteriën.

ADVERTORIAL overheersen de schimmels. Uiteraard zijn ook temperatuur en vochtgehalte van de bodem bepalend voor de ontwikkeling van bodemleven. Tot slot is het mogelijk om met de keuze voor bepaalde (organische) meststoffen het bodemleven te stimuleren.

Over Eurofins Eurofins Agro beschikt over een innovatieve methode die het microbiële bodemleven ‘zichtbaar’ maakt. BemestingsWijzer Totaal geeft inzicht in zowel de microbiële biomassa als de microbiële activiteit en de schimmal-bacterieratio. Daardoor kan de sportveldbeheerder de bodemvruchtbaarheid bijsturen en ook bijhouden in hoeverre bodemleven-stimulerende maatregelen effect hebben in de loop van de jaren.

Eurofins is een toonaangevend laboratorium met bijna honderd jaar ervaring en heeft voor sportvelden veel te bieden. Onze producten en diensten zijn het resultaat van praktische kennis, onderbouwd door wetenschappelijk onderzoek en gericht op een uitgekiende bemesting en weerbaar gras. Wij helpen u met de juiste gegevens en geven inzicht voor een optimale bemesting en voor bodem- en gewasgezondheid. Kortom: wij doen alles voor groeiend inzicht! Inzicht waar u de vruchten van plukt.

PF curve sportvelden

Een actieve bodem heeft voldoende organische stof nodig, omdat dit voedsel is voor micro-organismen De microbiële biomassa betreft de totale hoeveelheid biomassa in een bodemmonster. Hoe meer bodemleven, hoe minder pathogenen de kans krijgen om te woekeren en de plantgezondheid aan te tasten. De microbiële activiteit is van belang voor de omzetting van organische stof naar de essentiële voedingselementen stikstof, zwavel en fosfaat. De schimmel-bacterieratio geeft inzicht in de mate waarin het microbiologische bodemleven door schimmels of door bacteriën worden bepaald. Als er veel schimmels in de bodem aanwezig zijn, vindt er opbouw van organische stof plaats. In bodems met relatief meer bacteriën neemt de hoeveel-

www.eurofins-agro.com

heid organische stof juist af door afbraak en is de stikstof- en zwavelmineralisatie relatief groter.

Weerbare en vruchtbare bodems Een actieve bodem heeft voldoende organische stof nodig, omdat dit voedsel is voor microorganismen. Door kort te maaien en grasmaaisel niet weg te vegen, kan men de hoeveelheid organisch materiaal in de bodem vergroten.

De zuurgraad (pH) van de bodem speelt ook een belangrijke rol voor het bodemleven. In een neutrale en basische bodem zijn de bacteriën dominant, maar bij lagere pH-waardes

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28683/eengezond-bodemleven

www.fieldmanager.nl

107

ADVERTORIAL Binnen de wereld van padel is er al tijden een strijd gaande tussen de KNLTB en de Nederlandse Padelbond (NPB). Onze redacteur, Guy Oldekotte, schreef eind 2018 al dat een fusie van beide verenigingen tot een centrale

Skypadel voldoet aan strengste normeringen

padelvereniging verder weg lijkt dan ooit. De

Splitsing padel in Nederland Padel is een snelle racketsport, een kruising tussen squash en tennis. De sport wordt gespeeld in een kooi, waardoor er net als bij squash via de wanden gespeeld kan worden. In Nederland wint de sport nog altijd aan populariteit door het vlotte karakter ervan. Het gevecht om de padelspeler gaat dan ook door. Zwartendijk verduidelijkt: ‘Nu de KNLTB ziet dat padel in Nederland aanslaat, heeft de bond deze sport volledig omarmd.

De NPB volgt zijn eigen weg om deze sport in Nederland te laten groeien. Een fusie van beide partijen, zoals door ons voorspeld (https://www. fieldmanager.nl/article/27503/tiebreak-in-strijdknltb-tegen-npb ), lijkt hiermee verder weg dan ooit, en dat vindt Zwartendijk jammer: ‘Het zou beter zijn als ze zouden samenwerken om de sport te promoten.’

Skypadel is al sinds 2002 actief in de padelsport in Spanje en sinds 2017 ook in Nederland.

Zwartendijk: ‘Padel is onze corebusiness, daar ligt onze specialisatie.’

Zoals een goed specialist betaamt, heeft Skypadel verschillende banen in het assortiment.

Daarnaast houdt het bedrijf alles in eigen beheer en worden de padelbanen kant-en-klaar opgele-

verzwaard. Andere zaken konden we onaangepast laten, zoals het plaatsen van de kooi op een gebonden, gewapende ringfundering. Hieraan proberen we altijd vast te houden, want hierdoor worden de kooi en de fundering één geheel.

Je kunt het vergelijken met het chassis van een auto met de carrosserie erop.’ Net als bij andere aanbieders kan men bij Skypadel kiezen uit verschillende waterdoorlatende ondergronden, variërend van Supersub (waterdoorlatend schuimbeton) tot Fielddrain (waterdoorlatend beton).

Zwartendijk: ’Alle door NOC*NSF goedgekeurde sportvloeren.’

verd aan de klant. Zwartendijk: ‘Wij produceren zelf en de opbouw doen wij ook met eigen assemblageteams. Voor het transport, het grondwerk en de ondervloer vertrouwen wij op onze vaste partners. Hierdoor kunnen wij een goede baan garanderen die voldoet aan alle normen.’

KNLTB past normering aan Hoe zit het dan precies met de normeringsverschillen, vraag ik Zwartendijk. De ondernemer legt me geduldig uit: ‘Van ieder model padelbaan hebben wij sinds 2019 twee versies, de ene versie voor KNLTB-klanten en de andere voor de rest van de markt. De KNTLB hanteert namelijk sinds januari strengere normeringen. Wil een vereniging onder de vlag van de KNLTB spelen, dan moet ze daaraan voldoen. De KNLTB hanteert nu een kwaliteitszorgsysteem; alles dient gekeurd te worden en moet voldoen aan de NOC*NSFnormen. De strengste norm met de meeste impact op het ontwerp is dat kooien moeten voldoen aan het Nederlandse Bouwbesluit.’

Zwartendijk vervolgt: ‘Dit had als consequentie dat wij bepaalde elementen van onze banen opnieuw moesten ontwerpen. We hebben onze stalen kolommen dikker gemaakt en er zijn delen

lancering van nieuwe, strengere normeringen voor padelbanen door de KNLTB lijkt tot gevolg te hebben dat deze trend doorzet. Wij spreken met Bas Zwartendijk, eigenaar van Skypadel, over deze trend en de toekomst van zijn bedrijf.

Auteur: Willemijn van Iersel

Toekomst Skypadel heeft productiefaciliteiten in Spanje en Brazilië en is op dit moment bezig om een nieuwe productielijn op te zetten in België. Verder wordt nog dit jaar het nieuwe model padelbaan, Star Light, geïntroduceerd. Ook van deze baan wordt as we speak een versie aangepast aan de nieuwste normen van de KNLTB. Clubs die spelen onder de vleugels van NL Padelbond, kunnen al wel de standaardversie van deze nieuwste baan bestellen.

SKY PADEL www.skypadel.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28685/skypadelvoldoet-aan-strengste-normeringen

108

1/2019

4-season-herstel wordt in de Engelse competitie al frequent toegepast in het kader van stadium winter use.

ADVERTORIAL

Advanta introduceert 4-season-sportveldherstel Graszaadbedrijf Advanta maakt met het nieuwe

4-season-sportveldherstel met Recover 4 TETRA

grasmengsel Recover 4 TETRA de weg vrij voor jaarrond sportveldherstel. Het mengsel biedt uitkomst in situaties waarin reguliere doorzaai niet mogelijk of niet toereikend is. Denk aan herstel bij lagere temperaturen, in een zout milieu, bij droogte of een hoge ziekte- of onkruiddruk. Dankzij de betere stresstolerantie, groeikracht en winterperformance van de nieuwe grassoort tetraploïde Engels raaigras slaagt grasherstel met Recover 4 TETRA onder deze condities wél. Door de 50/50-combinatie met gangbaar (diploïd) Engels raaigras blijft de hoge betredingsresistentie gewaarborgd. Ook op dit nieuwe mengsel zit standaard Advanta’s premium zaadcoating Advance.

‘Jaarrond beschikbare supersnelle reparatie van sportvelden brengt veel voordelen met zich mee’, vertelt sportveldspecialist Job Steunenberg van Advanta. ‘Omdat je al vroeg in het voorjaar aan de slag kunt, hoeft je niet te wachten op het bereiken van de T-som. Dat betekent tijdwinst, of een voorschot op het reguliere onderhoud. In de moeilijke maanden, tijdens de najaars- en wintercompetitie, houd je een hoge grasbezetting en een groen veld, en ook de rest van het jaar heb je met Recover 4 TETRA een prima doorzaaioplossing achter de hand bij extreme omstandigheden, calamiteiten of uitzonderlijke tijdsdruk. Bovendien is weerbaarder gras in het kader van de Green Deal zeer welkom.’

Herstellend vermogen Dankzij de concurrentiekracht vindt tetraploïde Engels raaigras in een mum van tijd zijn weg tussen bestaande pollen. Onkruiden worden

verdrongen en kale plekken in rap tempo opgevuld, zelfs bij lagere bodemtemperaturen.

Steunenberg: ‘Het herstellend vermogen van Recover 4 TETRA is verbluffend, weten we uit diverse onderzoeken en praktijkproeven. In een mum van tijd is het veld weer dicht.’ De geadviseerde zaaidichtheid is 180 tot 255 kg per hectare.

www.advantaseeds.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28688/advantaintroduceert-4-season-sportveldherstel

www.fieldmanager.nl

109

VOETBAL

KUNSTGRAS SPECIALISTEN

INSTALLATIE &

KWALITEIT &

ONDERHOUD

CERTIFICERING GreenFields is een FIFA Preferred Producer en heeft de meeste FIFA gecertificeerde velden wereldwijd.

CSC Sport is expert in de realisatie, de renovatie en het onderhoud van uw kunstgras voetbalveld. Afgestemd op de wensen van de opdrachtgever en gebruiker realiseren wij oplossingen die leiden tot verbetering van capaciteit, kwaliteit en gebruiksmogelijkheden van uw sportcomplex.

HOOGWAARDIGE

SPORTVLOEREN

KOSTENBESPAREND SAMENWERKEN VAN START TOT FINISH

Samen met kunstgrasvezel en -componentenproducent TenCate Grass en kunstgrasfabrikant GreenFields leveren we hoogwaardige sportvloeren die op deskundige wijze door ons geïnstalleerd en onderhouden worden. Voor zowel amateur als topsport bieden wij oplossingen die afgestemd worden op de wensen van de klant en eindgebruiker.

ADVIES & ONDERSTEUNING BIJ HET ONTWERP VAN UW SPORTVLOER

HOGE KWALITEIT INSTALLATIE VAN UW SPORTVLOER DOOR ONS TOEGEWIJDE TEAM

EVOLUTION ELITE

Bezoekadres:

MX ELITE

CSC Sport Zeewolde CSC Sport Den Bosch

• •

ONDERHOUD IS ESSENTIEEL VOOR UW SPORTVLOER

SLIDE MAX ELITE

Marconiweg 31 3899 BR Zeewolde De Grote Beer 49 5215 MR Den Bosch

• •

T: 036 54 89 320 T: 073 69 10 816

Online:

info@cscsport.nl cscsport.nl

DUURZAMER. BETROUWBAARDER.

PROLINE H800

Verzamel-maaier met liftsysteem De ProLine H800 is een cirkelmaaier met lift- en opvangsysteem en is ontworpen voor maximale levensduur en minimale uitvaltijd. Het slimme ontwerp maakt de ProLine H800 perfect voor het trimmen van gras rond landschapselementen in stedelijk gebied en parken. Het hoog presterende maaisysteem levert goede kwaliteit en een mooi maaibeeld - cruciaal voor sportvelden en bedrijfsterreinen.

www.jeanheybroek.com

HOOFDREDACTIONEEL

De risico’s zijn nog steeds klein, maar de rol van het publiek is 180 graden gedraaid

Straatje schoonhouden Vorige week een forum georganiseerd over non-filled. Een bijzonder gebeuren. We hebben nu een hele rits Zembla-uitzendingen achter de rug en opdrachtgevers lijken inmiddels hartgrondig hun bekomst te hebben van het constante gedoe rondom velden. Voetballers én de kunstgrasindustrie waren aanvankelijk bijna unaniem in hun waardering voor SBR-ingevulde kunstgrasvelden. En toen begon het gedonder. In 2008 werd dat nog vooral aangedreven door concurrentie en wedijver in de kunstgrasindustrie. Het brede publiek interesseerde zich eigenlijk niet voor de zeer theoretische discussie of het zink wel of niet zou worden opgenomen door het lava en hoelang dat zink zou worden afgevangen.

Anno 2019 is dat wel anders. De werkelijk risico’s zijn nog steeds te verwaarlozen. In dat opzicht blijft de discussie theoretisch, maar de rol van het publiek is 180 graden gedraaid. Het gaat waarschijnlijk maar om een kleine minderheid die bezorgd is en zich roert. Dat maakt allemaal niet uit. Het zijn bijna altijd kleine minderheden die maatschappelijke processen aanjagen. Je moet maar zo denken: we leven in een democratie, maar wel één die gedomineerd wordt door kleine minderheden die de publieke opinie weten te mobiliseren. Dat gaat zo met klimaatadaptatie, de zwartepietdiscussie en ook met de infilldiscussie.

Deze laatste lijkt hierdoor een gelopen race. Opdrachtgevers zijn daarom op zoek naar radicaal andere oplossingen. Non-filled lijkt dan een makkelijk antwoord, maar zoals zo vaak lijkt de sector vooral in de eigen voet te schieten. Regie over het proces om die velden te ontwikkelen is er niet echt. Die rol kun je van de fabrikanten verwachten, maar dat is niet reëel.

Deze rol hoort bij de bonden of bij de opdrachtgevers, maar tot nu toe heeft er niet één het lef om die rol met een natuurlijke autoriteit naar zich toe te trekken. Daarnaast heb je de complexe situatie rondom Fifa- en KNVB-regels, die zorgt dat fabrikanten niet voor de volle honderd procent kunnen inzetten op de beste technische oplossing voor de huidige problemen, maar moeten schipperen met regels die elkaar onderling ook weer in het vaarwater zitten.

112

1/2019

Het lijkt niet om de sport te gaan, maar om het aloude ambtenarenspelletje: hoe hou ik mijn straatje schoon en rustig?

Het bovenstaande is allemaal vervelend. Pas echt erg wordt het als het opdrachtgevers – moegestreden door alle heisa – allemaal niet meer lijkt te boeien, en helaas lijkt dat her en der aan de hand te zijn. Ik hoop van harte dat ik ongelijk heb, maar ik ben al een paar keer de situatie tegengekomen dat opdrachtgevers lijken te zeggen: ‘Ik wil geen gezeur meer.’

Zelfs als dat betekent dat er sportvelden worden aangelegd waar niet meer op te spelen is. Hoe verklaar je anders de huidige beslistheid om koste wat kost nog meer non-filled velden aan te leggen? Het lijkt dan niet om de sport te gaan, maar om het aloude ambtenarenspelletje: hoe hou ik mijn straatje schoon en rustig?

Met vriendelijk groet, Hein van Iersel (hein@nwst.nl) Hoofdredacteur

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28703/straatje-schoonhouden

De partners van

Fieldmanager

connecting green and infrastructure

AHA de Man uw golfbaan op zijn best

TRIPLE A LIGHTING

Th e worker is king www.gkbmachines.com

WWW.AGRI-MACHINES.NL