Fieldmanager 1 2020 by NWST NeWSTories

Jaargang 16 1 - 2020

Fieldmanager

HET VAKBLAD VOOR SPORTVELDBEHEER

FORUM NON-INFILL: hoe vertalen we subjectieve spelerservaringen naar objectieve metingen? De nieuwe generatie staat klaar

Kraaien teisteren mijn veld! Engerlingen en emelten dit jaar al vroeg actief

‘Zodra ik buiten kom, spring ik op de machine’ VAKBEURS SPORTACCOMODATIES

OUT-FRONT -FRONT PERFORMANCE FORMANCE

GROUNDSMASTER® 3200/3300 SERIE 00/3300 SERIE

errein tot fraaie

ppen en perfect

het uitgebreide

ctaanbod van

eeft voor elke

ecies de juiste

plossing.

De nieuwe Groundsmaster 3200/3300 Serie Van ruw terrein tot fraaie geveerde stoel en stuurkolom, De nieuwe Groundsmaster Serieeen ongeëvenaarde productiviteit. Met een de ving landschappen en perfect 3200/3300levert vanpk) deofmotor en de optionele cabine v levert eenhet ongeëvenaarde Met een krachtige 27,5 kW (37,4 18,4 kW (24,7 pk) maaien: uitgebreide productiviteit. hele seizoen ervaart u de gehele dag o krachtige 27,5 kW (37,4 pk) of 18,4 kW (24,7 Stagepk) V Yanmar® motor, CrossTrax® productaanbod van Routinematig onderhoud is o Stage V Yanmar® motor, CrossTrax® vierwielaandrijving encomfort. de legendarische Toro® heeft voor elke dankzij ontwerp van h vierwielaandrijving en de legendarischeGroundsmaster maaideks diehet eeninnovatieve uitzonderlijke klus precies de juiste Productiviteit, comfort en betrouwbaa Groundsmaster maaideks die een uitzonderlijke snijkwaliteit leveren. Door de volledig verstelbare oplossing. gloednieuwe Groundsmaster 3200/33 snijkwaliteit leveren. Door de volledig verstelbare

VANVAN LEGENDARISCHE LEGENDARISCHE DUURZAAMHEID DUURZAAMHEID VANVAN LEGENDARISCHE LEGENDARISCHE DUURZAAMHEID DUURZAAMHEID

TOTTOT VEELZIJDIGHEID VEELZIJDIGHEID TOTTOT VEELZIJDIGHEID VEELZIJDIGHEID ©2019 The©2019 Toro Company. The ToroAll Company. rights reserved. All rights reserved. ©2019 The©2019 Toro Company. The ToroAll Company. rights reserved. All rights reserved.

geveerde geveerde stoel en stoel stuurkolom, en stuurkolom, de vingertopbediening de vingertopbedieningOntdek Ontdek de volledige de volledige lijn Toro-producten lijn Toro-producten voor voor de gertopbediening vingertopbediening de cabine volledige de cabine volledige lijnhet Toro-producten lijnhet Toro-producten voor tuinprofessionals voor van devan motor de motor en deOntdek en optionele deOntdek optionele voor voor tuinprofessionals op toro.com/StartToFinish op toro.com/StartToFinish en en abine voor het voor het ervaart hele seizoen hele seizoen ervaart u de gehele u de gehele dag optimaal dag optimaal tuinprofessionals tuinprofessionals op toro.com/StartToFinish op toro.com/StartToFinish en contact enop met neemneem contact opuw met plaatselijke uw plaatselijke Toro-verdeler Toro-verdeler eoptimaal dag optimaal comfort. comfort. Routinematig Routinematig onderhoud onderhoud is ook is eenvoudig ook eenvoudig neemneem contact contact op met opuw met plaatselijke uw plaatselijke Toro-verdeler voorToro-verdeler meer voor meer informatie. informatie. ook uddankzij iseenvoudig ookdankzij eenvoudig het innovatieve het innovatieve ontwerp ontwerp van het van kanteldek. het kanteldek. voor meer voor meer informatie. informatie. het van kanteldek. hetProductiviteit, kanteldek. Productiviteit, comfort comfort en betrouwbaarheid. en betrouwbaarheid. Dat isDat de is de arheid. uwbaarheid. Dat isDat deGroundsmaster is deGroundsmaster gloednieuwe gloednieuwe 3200/3300. 3200/3300. Bel dealer BelJean dealer Heybroek Jean Heybroek op op 200/3300. 300.

+31 (0)30 +3163(0)30 94 611 63 94 611 of kijk op of jeanheybroek.com kijk op jeanheybroek.com

Bezoek ons op standnr. 2123

INNOVATIEPRIJS SPORTACCOMMODATIES WINNAAR 2019

CO2 neutraal gebouwde sportvelden die letterlijk een steentje bijdragen aan een betere leefomgeving. Meer weten? Neem contact op via AnteaSport.nl of bel +31 (0)570 679 444

Carbon Fix by Antea Sport

Voordelen

Antea Sport biedt met Carbon Fix een prijswinnende

* Eén ton Carbon Fix = Eén ton minder CO2 in de lucht

oplossing voor het CO2 neutraal bouwen van

* Een CO2 neutraal gebouwd kunstgrasveld

kunstgrasvelden. Door kunstgrasvelden CO2 neutraal

* Een laag van 1 cm Carbon Fix volstaat

aan te leggen dragen wij letterlijk een steentje bij aan

* Geen ingrijpende constructie wijzigingen

een betere leefomgeving.

* Sporttechnische eigenschappen blijven behouden

Met Carbon Fix wordt CO2 vastgelegd in de onderbouw van het veld, met behoud van sporttechnische eigenschappen. Deze constructie is uitvoerig getest door Kiwa ISA Sport en goedgekeurd als onderbouwmateriaal voor kunstgrasvelden door NOC*NSF.

AnteaSport.nl

Onderdeel van Antea Group

054

In Nijmegen mag weer gevoetbald worden BBC, Fox News en Al Jazeera: allemaal schreven ze in de zomer van 2019 over een voetbalveldje in Nijmegen. Vanwege geluidsoverlast werd de speelplek verboden terrein voor kinderen en dat leidde tot veel ophef. Zelfs de rechter moest er meerdere malen aan te pas komen. Inmiddels is er een oplossing gevonden: op de plek van het beroemde trapveldje ligt nu een non-infill-kunstgrasmat.

www.fieldmanager.nl

INHOUDELIJK

fieldmanagement bladfieldmanager

016 Doorzaaien buiten reguliere perioden met nieuw DSVgraszaadmengsel De winters worden milder, zo lijkt het. Dit zet zowel leveranciers van graszaad als hen die sportvelden onderhouden aan tot vernieuwing. Zo leidde een vraag uit de markt tot de samenstelling van een nieuw sportveldenmengsel: Eurograss TetraTop 100.

023 034

046

Dit zie je op de Vakbeurs Sport accommodaties

Forum non-infill: hoe vertalen we subjectieve spelerservaringen naar objectieve metingen?

Op donderdag 5 maart is de Vakbeurs Sportaccommodaties weer het ontmoetingspunt voor bedrijven in de sportsector. De beursvloer is dit jaar gevuld met zo’n 170 bedrijven. Welke nieuwigheden laten zij op de beurs zien, en wat kunnen we van de standhouders verwachten?

We hebben in Nederland inmiddels zo’n anderhalf jaar ervaring met pilots van non-infill-kunstgrasvelden. Voor ons een moment om de status van dit type velden te evalueren: waar staat non-infill momenteel, en hoe ziet de toekomst eruit? Achttien professionals uit de branche gingen op 13 februari jongstleden het gesprek aan over dit onderwerp.

100

1/2020

070 Vragen of opmerkingen

Faciliteit GBN AGR in april volledig in bedrijf

Nino Stuivenberg Vakredacteur E: nino@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-33429078

Het is bijna niet voor te stellen, maar Eric van Roekel, voorman van GBN AGR, lijkt ervan overtuigd dat het recyclingbedrijf binnen zeer afzienbare tijd volledig operationeel is.

Alberto Palsgraaf Uitgever E: alberto@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-20436728

Klimaatverandering: kunstgrasonderhoud tijdens steeds mildere winter omstandigheden Kunstgrasonderhoudsbedrijf Silica Nova voert met regelmaat werkzaamheden uit in het geboorteland van kind-klimaatactiviste Greta Thunberg aan ‘klimaatonvriendelijke’ kunstgrasvelden. We vragen eigenaar Bastiaan Doornewaard niet naar zijn oordeel over de klimaatdiscussie, maar we zijn benieuwd hoe hij in het licht van klimaatverandering aankijkt tegen het onderhoud van kunstgrasvelden.

‘Ik denk in nieuwe mogelijkheden, in tegenstelling tot dingen doen omdat ze altijd zo gedaan zijn’ Roy van Dijk, afkomstig uit het dorpje Opperdoes in de kop van Noord-Holland, komt met zijn 21 jaar net kijken, maar heeft er toch al heel wat jaren op zitten in de Johan Cruijff Arena. Samen met teamleider Paul Baas is hij het aanspreekpunt voor de vrijwilligers, trainer Ten Hag en zijn team, en soms ook voor de Ajax-directie. ‘FC Emmen of Real Madrid in huis? Maakt me niet uit. Ik streef altijd naar perfectie.’

VERDER 008 012 020 028 032 054 058 065 066 074 078 082 086 090 098 102 107 109 116

Kort nieuws Een jasje voor de grasmat De nieuwe generatie staat klaar TR500: Borstelen, top- en diepreinigen op autopilot Vakbeurs Sportaccommodaties In Nijmegen mag weer gevoetbald worden Gemeenten investeren massaal in kantopsluiting Aftrap voor nieuw decennium op succesvolle BVO-dag Help, kraaien teisteren mijn voetbalveld ‘Goed beheer is weten wat je wilt en weten wat je hebt!’ ‘Met zo’n pluim van onze eindgebruikers durf ik het aan’ ‘Ik ben minder buiten, maar zodra ik buiten kom... Door nieuwe uitdagingen wordt vakkennis belangrijker ‘Dankzij de Major Swift hoef ik geen personeel!’ Leiden is al ‘zorgplicht-proof’ Het is tijd voor actie op onze sportvelden EU-ATS-consortium wint SBIR-award Perfect pitches - projecten Hoofdredactioneel

Ewoud van de Wetering, Algavelan

Chemie op kunstgras: dom, dom, dom Het imago van kunstgras heeft de laatste jaren een hoop deuken opgelopen. Ging het niet over volksgezondheid, dan wel over milieurisico’s of de kans op blessures. Denk aan de rubberkorrels, microplastics en recycling. En dat terwijl kunstgras een prachtig product is. Na jaren van ontwikkeling is het de leveranciers gelukt om hockeyvelden van hoge kwaliteit te leveren. Hoe zonde is het om die velden te bespuiten met gif – dat is precies wat er nu gebeurt, en dat levert alleen maar schade op. Ik ben bang dat kunstgras wéér imagoschade gaat oplopen als we zo doorgaan met het spuiten van gif. Ik had gehoopt dat we, nu het 2020 is en de Green Deal Sport verlopen is, konden overgaan op écht chemievrij onderhoud van kunstgras. Maar na jaren van overleg in de Taskforce Green Deal komt daar helaas weinig van terecht. Ja, er is een chemisch product met een toelating van het Ctgb. Maar moeten we onze kinderen hierop laten sporten? In het productveiligheidsblad wordt toch duidelijk vermeld wat dit product kan veroorzaken. Als clubleden of ouders dit wisten, zouden ze in het vervolg hun hockeystick wel thuislaten. Want op het hockeyveld van hun kind wordt gewoon een milieudelict gepleegd; daar wil geen mens op hockeyen.

Lees verder op pagina 27

COLOFON Fieldmanager -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde oplage van 1.900 exemplaren verspreid onder sportveldbeheerders in dienst van gemeentes, sportclubs en aannemers. Fieldmanager is het belangrijkste Nederlandse vakblad voor sportveld-onderhoud waarbij de praktisch ingestelde vakman centraal staat. REDACTIE & COMMERCIE NWST NeWSTories bv, Fransestraat 41, 6524 HT Nijmegen, T 024-3602454, F 024-3602464, www.vakbladdehovenier.nl HOOFDREDACTEUR Hein van Iersel (hein@nwst.nl) OPERATIONEELMANAGER Peter Jansen (peter@nwst.nl) REDACTEURS Linde Kruese (linde@nwst.nl) Willemijn van Iersel (willemijn@nwst.nl) Nino Stuivenberg (nino@nwst.nl) Karlijn Klei (karlijn@nwst.nl) Sjoerd Rispens (sjoerd@nwst.nl) VORMGEVING StudioBont Nijmegen ADVERTENTIES Alberto Palsgraaf (alberto@nwst.nl) Rik Groenewegen (rik@nwst.nl) SALES SUPPORT Lieke van der Weijde (lieke@nwst.nl) ABONNEMENTEN € 84,- per jaar. De abonnementsperiode loopt tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke weder opzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. Voor opgave van een nieuw abonnement belt u met (024) 360 24 54. Op alle abonnementen zijn onze leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze vindt u op www.fieldmanager.nl/pages/10/abonneren ISSN: 2212-4314 Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Fieldmanager c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, foto-kopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. Fieldmanager wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

www.fieldmanager.nl

Eerste Draintalent verkocht aan FC Utrecht Het eerste exemplaar van het Draintalentsysteem is verkocht aan FC Utrecht. De eredivisieclub zal het systeem dit jaar in gebruik nemen. Draintalent, een ontwikkeling van Altop Groep, is een systeem voor natuurgrasvelden dat volautomatisch water geeft en draineert. Sinds de zomer van 2019 draait bij vv 't Peeske een pilot met dit systeem. Veel gemeenten en clubs zijn er al op bezoek geweest om te kijken hoe het systeem werkt, waaronder FC Utrecht.

SC Erica opent eerste kunstgrasveld met biologisch afbreekbare infill Op 14 december werd bij de Drentse voetbalclub SC Erica het eerste kunstgrasveld ter wereld met Greenfill-korrels in gebruik genomen. Samen met partners Sweco, Edel Grass en Senbis realiseerde Antea Sport dit nieuwe kunstgrasveld als een pilot. Wethouder Van der Weide opende het veld met de puppy's van de vereniging door samen het eerste doelpunt te maken. Greenfill-korrels zijn milieuvriendelijk van aard. Waar de gebruikelijke korrels microplastics achterlaten zodra ze buiten het veld raken, zijn Greenfill-korrels volledig biologisch afbreekbaar. Greenfill-korrels worden dan ook gezien als een duurzaam substituut voor conventionele kunstgraskorrels, temeer omdat ze geen gevaarlijke stoffen bevatten. De ontwikkelaar van de Greenfillkorrel spreekt van een mooie innovatie. Met zijn nieuwe voetbalveld heeft SC Erica een wereldprimeur binnen de gelederen. Nadat de Greenfill-korrel bij Senbis in het nabijgelegen Emmen werd doorontwikkeld, is het nu tijd voor een praktijktest op het nieuwe kunstgrasveld dat SC Erica voor de puppy's liet aanleggen. De komende jaren wordt de korrel intensief getest op zaken als slijtage, spelplezier en externe invloeden zoals zonlicht.

1/2020

Tijdens een bezoek aan Altop Groep werd Frans van Seumeren, de eigenaar van FC Utrecht, enthousiast over dit systeem. Met een aantal mensen van FC Utrecht bekeek hij het veld van vv 't Peeske. Het viel de veldverantwoordelijke op dat veld 2 met de Draintalent een stuk beter aanvoelde dan veld 1. Na de nodige toelichting besloot Van Seumeren vervolgens een Draintalent aan te schaffen. De Draintalent wordt zo spoedig mogelijk geïnstalleerd op het trainingsveld van het eerste elftal en daarna op het veld van de beloften. Volgens Grasmeesters, het adviesbureau dat de commerciële vermarkting van Draintalent op zich neemt, is er ook interesse in het systeem van meerdere Nederlandse gemeenten.

Feyenoord vergroot voorsprong in VVCSveldencompetitie Spelersvakbond VVCS heeft de nieuwe tussenstand van de veldencompetitie bekendgemaakt. Feyenoord is koploper. Na negentien speelronden heeft de grasmat in De Kuip de hoogste beoordeling van alle eredivisievelden: 4,9 op een schaal van 1 tot 5. Het team van Erwin Beltman staat dus op een nagenoeg perfecte score. PSV en Ajax zijn iets opgeklommen ten opzichte van de eerste tussenstand. PSV staat nu tweede met 4,33; de grasmat van de Arena staat op dit moment derde met een gemiddelde van 4,20.

Toro neemt Ventrac over Machinefabrikant Toro neemt Venture Products over, de producent van het merk Ventrac. Toro koopt het bedrijf voor 167,5 miljoen dollar. Ventrac is een bekende fabrikant van machines voor grasbeheer, landschapsonderhoud en sneeuwruimen. Het bedrijf produceert deze machines onder andere voor groenaannemers, gemeenten en golfbanen en is wereldwijd actief. In 2019 behaalde Ventrac een netto-omzet van ongeveer 100 miljoen dollar. De overname door Toro moet nog worden goedgekeurd en wordt waarschijnlijk nog dit jaar voltooid. 'Ventrac staat in de branche bekend om zijn toonaangevende innovatie en toewijding om aan de uiteenlopende behoeften van klanten te voldoen', aldus Richard M. Olson, CEO van Toro. 'Deze acquisitie ondersteunt onze groeistrategie in de professionele markt met de toevoeging van een sterk merk en uitgebreid productaanbod aan klanten in de categorieën grasvelden, landschap en sneeuw- en ijsonderhoud.'

NIEUWS

#TRENDING Tips bij doorzaaien in het vroege voorjaar We zitten nog zeer vroeg in het nieuwe jaar, maar Advanta ziet dat er in het sportveldbeheer al discussie wordt gevoerd over inzaai en doorzaai. Omdat we nog niet ĂŠcht winters weer in het vooruitzicht hebben, stellen sportveldbeheerders zich de vraag of het verstandig is om de sportvelden dit jaar al vroeg aan te pakken.

Meest gelezen op fieldmanager.nl

Fieldmanager Henk Schreuder vertrekt bij SC Heerenveen Henk Schreuder vertrekt als fieldmanager bij SC Heerenveen. Na dertien en een half jaar dienst verlaat hij de eredivisieclub, zo valt te lezen op de website van SC Heerenveen.

Lees hier verder: www.fieldmanager.nl/article/32198/fieldmanager-henk-schreuder-vertrekt-bij-scheerenveen

Greenfluencer 2019: Anja Kanters

Lees hier verder: www.fieldmanager.nl/article/32178/

We zijn eruit. Op de laatste dag van de Groene Sector Vakbeurs werd de Greenfluencer 2019 bekroond. Anja Kanters, algemeen directeur van Donker Groep, ging er met de eer vandoor.

tips-bij-doorzaaien-in-het-vroege-

Lees hier verder:

voorjaar

www.fieldmanager.nl/article/32037/greenfluencer-2019-anja-kanters

Fieldmanager zoekt de leukste green hacks Fieldmanagers zijn innovatief. Op het ene veld wordt voorgekiemd graszaad toegepast, weer ergens anders wordt de Schijndelse methode gebruikt, en zo zijn er legio voorbeelden te noemen. Vakblad Fieldmanager is op zoek naar dit soort green hacks. Op elk voetbalveld dat we tijdens ons werk bezoeken, zien we wel kleine innovaties waar andere fieldmanagers iets van kunnen leren. Simpele, praktische oplossingen die met een flinke dosis boerenverstand en huisvlijt zijn gefabriceerd. Dit jaar beginnen we daarom met de rubriek 'Green hacks'. In elke uitgave van Fieldmanager komt voortaan zo'n green hack aan bod, het liefst zo uitgebreid

mogelijk, zodat andere fieldmanagers het idee ook kunnen toepassen. Dat is immers het doel van deze rubriek: praktische kennis delen met vakgenoten. Heb jij een klein, maar vernuftig idee dat je met andere fieldmanagers wilt delen? Stuur dan een e-mail naar nino@nwst.nl. Wie weet komen we dan binnenkort op bezoek om jouw idee te bekijken voor deze nieuwe rubriek.

Talon geleverd aan Feyenoord door Redexim Redexim heeft onlangs een exemplaar van de nieuwe Talon afgeleverd bij stadion De Kuip. De machine wordt al volop gebruikt door de fieldmanagers van Feyenoord. De Redexim Talon wordt door Erwin Beltman en zijn team onmiddellijk na de wedstrijden in De Kuip ingezet; dit om opstaande graspollen weer terug te duwen met de draaiende bewegingen van de pennetjes van de Talon. Dit gebeurde ook, ondanks de enorme hoosbui, na afloop van de wedstijd tegen SC Heerenveen op zaterdagavond 18 januari. De losse grasresten werden achter de Talon met een loopmaaier opgezogen. Op de foto onder aan dit artikel is dat goed te zien.

www.fieldmanager.nl

connecting green professionals

Fieldmanager Intergrass b.v. Wethouder Kuijersstraat 7 7951 SL Staphorst T: +31 522 463250 M: +31 652171515 F: +31 522 461055 E: info@intergrass.nl

ATCO ATCO ONDERDELEN ONDERDELEN NODIG? NODIG?

Buitendijks 49 - 3356LX Papendrecht - Nederland

Milati H&T BEH&T 2016.indd 1 1 Milati BE 2016.indd

Kwaliteit en Zekerheid!

Ekkersrijt 7055 5692 HB Son en Breugel T: +31499785063 info@lumosa.eu

Aannemingsbedrijf Van der Meer Verbreepark 23

www.lumosa.eu

2731BR Benthuizen

Ton de Rooij Tennis Think.Feel.Tennis.

MILATI GRASS MACHINES BV Buitendijks 49 MILATI - 3356LX Papendrecht GRASS MACHINES BV - Nederland

www.milati.nl www.milati.nl

Lumosa LED

Europaweg 1A 2381 GR Zoeterwoude-Dorp (071) 58 02 491 www.tonderooij.nl facebook: tonderooijtennis twitter: thinkfeeltennis

Rietmansweg 5 7722KK Dalfsen 0529-435050 info@pekkeriet.nl alteveer@pekkeriet.nl

Holland Sport Systems B.V. Bezoekadres: Storkstraat 1c NL 3905 KX VEENENDAAL T: +31 343 461 199

www.hollandsportsystems.nl www.hss-online.nl

Kieskurk Lombardenstraat 22 4611 VZ Bergen op Zoom 06 - 53 150 351 www.kieskurk.nl

21-01-16 21-01-16 10:26 10:26

GRANIET IMPORT B

De leverancier van Tennis en Honkbal gravel

OOK HIER ADVERTEREN?

Graniet Import Benelux B.V. Amerikahavenweg 2 1045 AC Amsterdam The Netherlands +31 (0)20 33 44 868 info@graniet-import.nl

Zonna B.V. Markt 12, 9411 KP Beilen T: 0593-582 444 E: info@zonna.nl www.zonna.nl

Inclusief gratis online bedrijfsprofiel ('Green Industry Profile')

NIEUWS Drie genomineerden voor Innovatieprijs De BSNC heeft de genomineerden bekendgemaakt voor de Innovatieprijs Sportaccommodaties 2020. Draintalent, Promax Hydroflex en De Nieuwe Gymzaal zijn de kanshebbers. De Innovatieprijs Sportaccommodaties wordt dit jaar voor de vierde keer uitgereikt en is een initiatief van BSNC, VSG en NOC*NSF. De inzendingen worden beoordeeld op originaliteit en creativiteit, de aanleiding voor de innovatie, de praktische meerwaarde en effectiviteit en de promotie in het vakgebied, en er wordt gekeken in hoeverre er een concreet product gerealiseerd is. Op basis van drie criteria zijn drie genomineerden gekozen. De eerste genomineerde is Draintalent, een ontwikkeling van Altop Groep. Draintalent is een systeem dat automatisch kan beregenen en draineren op sportvelden. Het systeem ligt als pilot in Beek en is tevens al verkocht aan FC Utrecht. De tweede kanshebber is Promax Hydroflex; dit is infill voor kunstgrasvelden, ontwikkeld door Fieldturf-Tarkett. Promax Hydroflex is een TPE-infill die voor 30-50 procent bestaat uit gerecycled kunstgras en wordt aangevuld met SEBS. Een gerecycled kunstgrasveld levert genoeg materiaal op om voor één veld Promax Hydroflexinfill te produceren. Promax Hydroflex is inmiddels al op twintig velden in Nederland toegepast. Onder de drie genomineerden is De Nieuwe Gymzaal de enige die niet gerelateerd is aan (buiten) sportvelden, maar aan indoorsport. De Nieuwe Gymzaal is een totaalconcept voor de bouw en inrichting van gymzalen. De winnaar van de Innovatieprijs wordt bekendgemaakt tijdens het Green Tie-event op de vakbeurs Sportaccommodaties op 5 maart.

ADVIES

GROEN RECREATIE SPORT

RENOVATIE SPORTVELDEN? WIJ REGISSEREN UW SPORT ACCOMMODATIE IN TOP CONDITIE

GRAS ADVIES IS ONDERDEEL VAN

DAGNL.

de adviesgroep nederland

074 2020 258 www.grasadvies.nl

Eerste kunstgrasveld met infill van olijfpitten Krijgen we na kurk een tweede organisch infillmateriaal voor kunstgrasvelden? Het zou zomaar kunnen. In Frankrijk is een eerste voetbalveld gerealiseerd met Fieldturf Pureselect, infill gemaakt van olijfpitten. Fieldturf-Tarkett ging op zoek naar een alternatief organisch infillmateriaal voor kurk en heeft dat gevonden in de pitten van olijven. De pitten worden vermalen in een speciale gradatie, waardoor ze geschikt zijn voor toepassing in een kunstgrassysteem. Volgens Arjan Knottnerus van Fieldturf-Tarkett is Pureselect slijtvaster dan kurk. Pureselect heeft een andere structuur dan rubber en het is ook wat fijner dan kurk. Het lijkt volgens Knottnerus het meest op grof zand. De eerste reacties op de proefvelden met Pureselect-infill zijn positief. Pureselect is dit najaar toegepast voor een volledig voetbalveld in de Franse stad Marseille. Dit veld is een standaard kunstgrasconstructie: een shockpad met 45 mm kunstgrasmat, ingestrooid met zand en Pureselect. Ook

een non-infill-veld in Duitsland is ermee ingestrooid; hier is Pureselect toegepast in plaats van zand. Knottnerus heeft het veld in Duitsland al gezien en was onder de indruk. 'Het werkt prima en de feedback is heel goed.' De volgende stap voor Fieldturf-Tarkett is de aanleg van een veld met Pureselect in Nederland. 'We willen dit jaar minimaal één veld met Pureselect realiseren in Nederland', aldus Knottnerus. 'In principe is deze infill nog in de pilotfase, want het is een nieuw product. Het veld in Frankrijk is weliswaar helemaal goedgekeurd en de feedback is prima, maar een Fransman is natuurlijk geen Nederlander.' Een voordeel van Pureselect is overigens dat de infill redelijk makkelijk uit de mat te halen is, zodat later eventueel alsnog kurk ingestrooid kan worden. Dat zal de drempel verlagen om een pilotveld neer te leggen in Nederland.

www.fieldmanager.nl

Foto van het klimaatdoek op het veld van Almere City

Een jasje voor de grasmat Green hack: een klimaatdoek op het veld

Op elk voetbalveld dat wij bezoeken, zien we wel kleine innovaties waar andere field managers iets van kunnen leren. Simpele, praktische oplossingen die met een flinke dosis boerenverstand en huisvlijt zijn gefabriceerd. Dit jaar beginnen we daarom met de rubriek Green hacks, waarin we deze ideëen verzamelen. Jan Jong (Jong Gras) bijt het spits af: zijn green hack is een klimaatdoek voor natuurgrasvelden.

Auteur: Nino Stuivenberg

Fieldmanagers hoeven niet altijd zelf het wiel uit te vinden. Veel innovaties uit de golfsector en de landen tuinbouw zijn namelijk onderling uitwisselbaar en ook toepasbaar op sportvelden. Er is een hele serie producten die ook op gras goed werken. Het klimaatdoek is hier een voorbeeld van. Jan Jong, als zelfstandige werkzaam bij zijn bedrijf Jong Gras, gebruikt dit doek al geruime tijd bij de voetbalvelden die hij in onderhoud heeft. En dat zijn niet de minste: de stadionvelden van Almere City en FC Dordrecht, beide eerstedivisieclubs. Het idee van het klimaatdoek is simpel: je legt een doek over het voetbalveld om de grasmat te beschermen tegen vorst. Daarnaast stimuleert zo’n doek het kiemen van graszaad bij lage temperaturen en heeft het als doel om gras sneller te laten kiemen bij nieuwe inzaai. Dag en nacht toepasbaar Het doek dat Jan Jong gebruikt, komt van Howitec en is een combinatie van doorlatend plastic en garen. Het plastic laat licht door, terwijl de garens zorgen voor de stevigheid van het doek. In het doek zitten gaten, zodat regen er gewoon doorheen valt. Het doek is met U-vormige haken te bevestigen in het veld,

1/2020

zodat het niet wegwaait. Door de gaten in het doek is het makkelijk te bevestigen. Jan Jong legt de werking van het systeem uit: ‘Dit doek is geschikt om te gebruiken als de bodemtemperatuur laag is, dus vooral in het najaar. Als de buitentemperatuur lager is dan de bodemtemperatuur en de zon schijnt, houdt dit doek de extra warmte goed vast. Bij -1 of -2 graden Celsius werkt zo’n doek perfect om de grasmat te beschermen. Het liefst gebruik ik het bij droog weer. Rond kerst en oud en nieuw heb ik het bijvoorbeeld wel een week lang dag en nacht op het veld laten liggen bij Almere City.’ Jong heeft zelf een groot doek van 100 bij 16 meter, dat hij in de lengte van het veld volledig kan uitrollen, en een kleinere variant voor de 16-meter. Ook ander materiaal geschikt Jong gebruikt dus een speciaal doek dat je, inclusief materiaal, voor 450 euro kunt kopen. Het materiaal is stevig genoeg om er een aantal jaar mee vooruit te kunnen. Is dit voor amateurs of gemeenten ook een optie? Jong: ‘Dat zal afhangen van het budget dat je hebt en hoe hoog je de lat legt. Voor mij heeft dit doek absoluut meerwaarde. Veel teams in de Keuken

3 min. leestijd

GREEN HACK Deel je ideëen Heb je net als Jan Jong ook een green hack voor sportvelden die je wilt delen met andere fieldmanagers? Laat het ons weten! Stuur een e-mail met je idee naar nino@nwst.nl en wellicht komt jouw idee de volgende keer aan bod in deze rubriek.

Het doek houdt de warmte extra goed vast

Kampioen Divisie moeten maximaal presteren met een minimaal budget; dan kan zo’n doek zeker helpen. Je kunt het ook van ander materiaal maken; dan is het misschien goedkoper en kan ook een amateurclub het proberen. Ik heb zelf eerder ook ander materiaal als doek gebruikt. Het gaat er vooral om dat je je er goed bij voelt en er vertrouwen in hebt.’ Met wat creativiteit kan iedere fieldmanager dus zo’n doek maken. Handig als clubs een natuurgrashoofdveld hebben liggen met kwetsbare doelgebieden.

Jongs idee is niet uniek; het krijgt op verschillende plaatsen al navolging. Bij de trainingsvelden van het Nederlands elftal in Zeist wordt bijvoorbeeld een soortgelijk doek gebruikt voor de vijfmetergebieden, en zo zijn er wel meer locaties. Jong: ‘Het is goed om te zien dat het concept links en rechts al wat aansluiting heeft. De resultaten ervan zijn prima. Zeker als je het doek in combinatie met groeilampen of veldverwarming kunt gebruiken; dan is het effect nog groter.’ Aftrap Met zijn green hack is Jan Jong degene die onze rubriek aftrapt. Jong heeft de nodige ervaring in veldonderhoud, vooral op het niveau van betaald voetbal, en heeft in die tijd veel kennis opgedaan. ‘Ik heb bijvoorbeeld eens een week stage gelopen bij de fieldmanagers van Arsenal. Je ziet dan veel kleine dingen waarvan je denkt: daar kan ik thuis ook iets mee.’ Jong hoopt dat andere fieldmanagers zijn voorbeeld volgen en ook bereid zijn om kennis te delen. ‘Ik vind het mooi om zo’n idee te delen. Hopelijk heeft iemand er iets aan en zijn meer mensen bereid om wat bij te dragen. Ik zeg altijd: er zijn geen geheimen, alleen dingen die je nog niet weet. Deel je geen informatie met elkaar, dan is dat een gemiste kans.’

Jan Jong

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32277/een-jasjevoor-de-grasmat

www.fieldmanager.nl

Een 3D-print van de Infill Guard

Infill Guard: circulaire oplossing voor een actueel probleem SKOR ontwikkelt nieuw systeem tegen microplastics Om aan de zorgplicht te voldoen, moeten sportveldbeheerders voorkomen dat er infill in de omringende natuur terechtkomt. Daar zijn al meerdere systemen voor op de markt. SKOR voegt dit voorjaar een nieuwe oplossing toe die het bedrijf volledig zelf ontwikkeld heeft: de Infill Guard. De Infill Guard is een kantopsluiting die effectief én circulair is. Dat is tekenend voor SKOR, want het bedrijf heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan.

Auteur: Nino Stuivenberg

1/2020

SKOR is bijna twintig jaar actief in de sportsector. Voorheen werkte het bedrijf onder de naam ERMA Sport en lag de focus op het leveren van inrichtingsmaterialen voor sportvelden. Met de naamsverandering naar SKOR, eind 2018, is het assortiment nog breder geworden: SKOR levert nu bijvoorbeeld ook teamkleding, ballen en keepershandschoenen onder het merk SKOR. Een uniek concept, want zo kunnen sportclubs voor al hun aankopen terecht bij één leverancier. En dat is niet het enige wat uniek is aan SKOR. Het bedrijf fabriceert namelijk alle producten zelf. Van idee en ontwikkeling tot productie en installatie: SKOR doet alles in eigen beheer. Flexibel systeem Een van die zelf ontwikkelde producten is de Infill Guard. De ontwikkeling van dit systeem is de laatste maanden in een stroomversnelling geraakt. Jeffrey Jonkman, directeur bij SKOR, vertelt: ‘De Infill Guard zorgt dat infill binnen de omheining van het kunstgrasveld blijft. Het systeem monteer je tegen het hekwerk. Een flexibel rubberprofiel aan de onderkant voorkomt dat er infill onder het hek door kan gaan. De Infill Guard is geschikt voor alle soorten hekwerken en te combineren met bestaande reclamebordsystemen.’ Reclameborden passen namelijk precies in de bovenzijde van de Infill Guard als het bestaande onderprofiel van de

reclameborden weggehaald wordt. Wie hier geen gebruik van maakt en alleen hekwerk heeft, kan het systeem afdekken met een rubber profiel. De Infill Guard is 20 centimeter hoog en wordt vervaardigd uit gerecycled aluminium. Als het systeem geïnstalleerd wordt in combinatie met de eerder genoemde reclameborden, kan de hoogte toenemen tot wel 1 m. Ook een versie van slechts 8 cm hoog is in de maak, voor als dit beter uitkomt in een bestaande situatie. SKOR biedt verschillende opties aan voor de Infill Guard. Het systeem is bijvoorbeeld te poedercoaten, zodat het dezelfde kleur krijgt als het bestaande hekwerk. De Infill Guard kan aangebracht worden bij velden met rechte hoeken, maar is ook geschikt voor velden waarbij de hoeken rond lopen: er zijn secties verkrijgbaar met een radius die het hekwerk volgt. De installatie van het systeem neemt SKOR voor eigen rekening, vertelt Jonkman. ‘We installeren het systeem in delen van 7,5 m. Met die lengte kunnen we het systeem goed en snel monteren.’ Nu al succesvol De ontwikkeling van de Infill Guard is op het moment van schrijven nagenoeg voltooid. Volgens Jonkman is SKOR nu bezig met de persing van het materiaal. Vanaf april 2020 kan er geleverd en geïnstalleerd worden. Dan is er

ADVERTORIAL

Jeffrey Jonkman, SKOR

www.skor.nl werk aan de winkel voor SKOR, want de Infill Guard is nu al aan enkele tientallen veldeigenaren verkocht, vertelt Jonkman trots. ‘We hebben 3D-prints van de Infill Guard; die hebben we laten zien aan geïnteresseerden. Het was genoeg om hen te overtuigen. Het duurt even om de productie op te starten, maar als we eenmaal draaien, is dat eenvoudig op te schalen.’ Bewuste keuze Het is natuurlijk interessant dat de Infill Guard van aluminium gemaakt wordt. Hier is bewust voor gekozen, want door de combinatie van aluminium en rubber is de Infill Guard een volledig circulair product. Jonkman legt uit: ‘Aluminium is voor honderd procent te recyclen en weer in te zetten als grondstof; het degenereert niet. De Infill Guard bestaat voor 80 procent uit gerecycled aluminium, de overige 20 procent is nieuw aluminium. Het nieuwe aluminium voegen we toe om het materiaal zuiver te maken en stabiel te houden. De Infill Guard is dus cradleto-cradle: van gerecycled aluminium maken wij het nieuwe product, de Infill Guard, dat aan het einde van de levensduur ook weer inzetbaar is. En omdat ook het rubberprofiel te recyclen is, kunnen we met recht zeggen dat de Infill Guard voor honderd procent recyclebaar is.’

‘Aluminium degenereert niet en is 100 procent recyclebaar’ Achter de feiten aan Het mag duidelijk zijn dat duurzaamheid belangrijk is voor SKOR. Wie het pand van SKOR in Almelo weleens gezien heeft, kan dat beamen: het gebouw is volledig zelfvoorzienend wat energie betreft door het gebruik van 650 zonnepanelen. Jonkman constateert dat er in de sportsector nog veel te winnen valt op het gebied van duurzaamheid. Als voorbeeld geeft hij de productie van doelprofielen. ‘Het komt voor dat een nieuw doel op de markt gebracht wordt met overdreven zware doelprofielen. Waarom doelprofielen produceren van 2,5 mm als 2 mm voldoende is? Dan gebruik je meer aluminium dan nodig en je jaagt klanten onnodig op hogere kosten. Waar zijn we dan mee bezig? Een fabri-

kant kan zeggen dat het doel langer meegaat, maar door de productie van nieuw aluminium belast je het milieu alleen maar meer. Met dit soort zaken lopen we in Nederland nog achter de feiten aan. Wanneer is een systeem nu echt duurzaam en economisch verantwoord? Daar moeten we als sector eens goed over nadenken.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32278/infill-guardcirculaire-oplossing-voor-een-actueel-probleem

Om die reden verleent SKOR een terugneemgarantie op de Infill Guard. Als de klant erom vraagt, neemt SKOR het systeem weer in. Zo’n situatie is denkbaar als een kunstgrasveld met infill vervangen wordt door non-infill en het systeem niet meer gewenst is. Jonkman: ‘Wij nemen dan graag de verantwoordelijkheid om de Infill Guard te recyclen. Na gebruik kunnen wij het materiaal immers zelf verwerken en recyclen. Van het aluminium maken we bijvoorbeeld weer nieuwe doelen en dug-outs. Het resultaat is dat je geen afval produceert.’ Het pand van SKOR in Almelo is voorzien van 650 zonnepanelen. www.fieldmanager.nl

FC de Westhoek, Burgh-Haamstede. Het wetraveld is begin december doorgezaaid met Eurograss TetraTop 100.

Doorzaaien buiten reguliere perioden met nieuw DSVgraszaadmengsel Bodemtemperatuur van 5 graden Celsius blijkt voldoende

De winters worden milder, zo lijkt het. Dit zet zowel leveranciers van graszaad als hen die sportvelden onderhouden aan tot vernieuwing. Zo leidde een vraag uit de markt tot de samenstelling van een nieuw sportveldenmengsel: Eurograss TetraTop 100. Auteur: Broer de Boer

1/2020

DSV zaden introduceert dit jaar zijn nieuwe graszaadmengsel voor sportvelden: Eurograss TetraTop 100. Volgens de prospectus garandeert dit graszaadmengsel óók bij lage temperaturen een supersnelle opkomst. Steven Wiersema is sales- en productmanager recreatiegrassen bij DSV zaden. Hij vertelt over het nieuwe product: ‘We combineren hierin het beste van drie werelden; het gaat om drie rassen die elk met een specifieke eigenschap zorgen voor topresultaat. Ten eerste het fijnbladige sportveldras Eurosport, een diploïde Engels raaigras; dat hoeft geen verdere toelichting, denk ik. Dan Tetrasport, een tetraploïde ras, en Pollen, een diploïde ras vanuit het STRI, dat net als Tetrasport goed scoort op de low gradienttabel. Succesvol doorzaaien is met dit mengsel het hele jaar mogelijk. Lage bodemtemperaturen hoeven geen belemmering meer te zijn. We garanderen kwaliteit en een robuust sportveld.’ Zoals bekend is zeer snelle kieming een kenmerk van Engels raaigras. Deze grassoort kan uitstekend tegen betreding en intensieve bespeling en heeft een goede zodedichtheid, gecombineerd met een sterke ziekteresistentie. Engels raaigras kenmerkt zich door de sterk glanzende onderkant van het blad en de violetrode kleur van de stengel van de plant.

Van RAW naar prestatiecontract Henk Slootweg, projectleider bij AH Vrij groen, grond en infra, heeft zijn nek uitgestoken voor dit nieuwe sportveldenmengsel. AH Vrij is bij de gemeente Westland overgegaan van sportveldonderhoud op basis van een RAW-bestek naar een prestatiecontract. ‘Dat betekent dat we kwaliteit moeten leveren’, zegt Slootweg. ‘Om aan de voorwaarden in het prestatiecontract te kunnen voldoen, moesten we nog ruim voor de kerstdagen doorzaaien. Zo’n prestatiecontract betekent ook dat ik nu rechtstreeks met meerdere graszaadleveranciers kan onderhandelen om de kwaliteit van het onderhoud te verbeteren. In dit geval is dat onder meer DSV zaden. Er zit geen voorkeursleverancier of verplichte leverancier van de opdrachtgever meer tussen.’ Slootweg heeft Steven Wiersema en adviseur Van Iperen gemeld dat hij specifiek op zoek was naar een sportveldenmengsel dat bij een lage bodemtemperatuur kiemt. Bij DSV zaden bleken ze daarmee al aan de slag te zijn; ze adviseerden het gebruik van Eurograss TetraTop 100. Jaarrond inzaaien De graszaadleverancier meldt in de prospectus dat dit graszaadmengsel jaarrond gezaaid kan worden. Toch is dat niet Slootwegs bedoeling. Hij zegt: ‘Een graszaadmengsel of een grassoort

6 min. leestijd

ACHTERGROND moet je inzaaien als bodemtemperatuur en -vochtigheid aansluiten op de behoefte van de grasrassen en op het grasbestand. Een voorbeeld dat we van de golfbranche meenden te kunnen afkijken, is roodzwenk. We dachten dat het interessant is voor sportvelden vanwege de geringere vochtbehoefte. Helaas blijkt het in de meeste gevallen niet bestand te zijn tegen intensieve bespeling. Zo’n probeersel is interessant voor de Green Deal, maar het blijkt maar weer dat zoiets niet altijd werkt.’ Met de relatief hoge bodemtemperaturen in deze milde winter staat het gras van het nieuwe mengsel er mooi bij, maar volgens Slootweg is het nog te vroeg om er iets zinnigs over te zeggen. Het is uitstekend gekiemd, er zit een mooie wortel onder. De grasplanten staan er fier bij, maar er staat volgens hem nog geen volle vracht gras op het veld: ‘Het beeld verschilt niet van het beeld bij het zaaien van andere mengsels in de “traditionele’ periodes”’, zegt hij. ‘Wij hebben het toegepast op acht sportvelden. Daar hebben we vooral doorgezaaid op de beruchte plekken rond het doel en het zestienmetergebied, en ook op plekken waar we de afgelopen zomer veel moesten verticuteren en waar veel onkruid staat. Overigens zaaien wij in het kader van het nieuwe chemievrije beheer meestal wel vijf of zes keer door, en dat ga ik nu dus met andere mengsels en rassen doen: mengsels die beter passen bij de omstandigheden van dat moment, de soort ondergrond en de gewenste grasbezetting.’

Koninkrijk gebruikt en staat op de STRI-lijst. ‘Ik heb er alle vertrouwen in’, zegt Slootwijk. ‘Zoals ik met het prestatiecontract geen risico’s wil nemen wat betreft graszaadkeuze, zal de graszaadleverancier dat ook niet willen bij levering.’ Kieming Nu staat Engels raaigras bekend om zijn snelle kieming, maar hoe is DSV zaden tot een zaadmengsel gekomen dat bij een lage bodemtemperatuur kiemt? Steven Wiersema lacht: ‘Dat komt door de vraag uit de markt. We werken er al jaren aan, ook met het oog op het verlengen van het zaaiseizoen. Er zitten jaren aan kweekwerk in en onderzoek aan kiemtemperaturen in petrischalen. Verder staken deze rassen er met kop en schouders bovenuit op

de low grade table, dat is een soort klimaatkast die we al jaren inzetten en waar je per sectie de temperatuur kunt instellen. De uiteindelijk gekozen rassen kiemden onder koude omstandigheden beter en groeiden 25 procent sneller. Met dit mengsel kun je ‘s winters uitstekend doorzaaien. Anders dan andere soorten die momenteel op de markt zijn, houdt dit raaigras dan ook stand.’ Green Deal Henk Slootweg roerde het al even aan: de Green Deal, en de zoektocht naar (g)rassen die stressbestendiger zijn. Wiersema zegt hierover: ‘Een goed gesloten grasmat voorkomt ongewenste planten. Door de verlenging van het zaaiseizoen met twee à drie maanden leent ons

Adrie Verhulst, verantwoordelijk voor sportveldonderhoud op het eiland SchouwenDuiveland, zegt positieve verwachtingen te hebben van de proef.

‘Succesvol door zaaien is met dit mengsel het hele jaar mogelijk’ Geen risico’s nemen Wat Slootweg vooral aanspreekt in dit nieuwe sportveldenmengsel, Eurograss TetraTop 100, is dat er twee toprassen van Engels raaigras in zitten. Tetrasport staat hoog op de STRI-lijst in de sectie tetraploïde sportveldgrassen. Eurosport staat op de tweede plaats van de Grasgids 2020. Het derde ras is in Nederland nauwelijks bekend op de markt; het wordt in het Verenigd

www.fieldmanager.nl

Groen: C:75 M:0 Y:100 K:0 Zwart: K:100

ACHTERGROND

Met het nieuwe mengsel zet DSV zaden een nieuwe stip aan de horizon als

Insnijden van de grasmat bij doorzaaien vermindert de onkruiddruk. We zien

het om doorzaaien gaat.

hier het jonge groen van de kiemende Eurograss TetraTop 100-plantjes.

nieuwe mengsel zich goed voor doorzaaien en bijwerken van speelschade, nogmaals: specifiek als mengsel voor de koude periode. Eigenlijk moeten er nieuwe kiemende zaadjes paraat zijn om onder meer gaten bij speelschade op te vullen. Met het doorsnijden van de grasmat pak je ook bladonkruid aan en verbeter je de waterdoorlatendheid. Voor het beste effect moet je om de 3,5 cm kruislings doorzaaien.’ Als de bodemtemperaturen hoger worden, luidt het advies van Wiersema: ‘Kies dan voor een hoogwaardig kwalitatief SV7- of 8-mengsel of onze Maxima-lijn om de grasmat gesloten te houden.’

‘We waren op zoek naar een sport veldenmengsel dat ook bij een lage bodem temperatuur kiemt’ Plantjes overleven bespeling Iets zuidelijker, op het eiland SchouwenDuiveland, heeft de verantwoordelijke voor het onderhoud van dertig sportvelden, Adrie Verhulst, een wetraveld ingezaaid met TetraTop 100. ‘Het gaat om veld 2 in Burgh-Haamstede’, vertelt hij. ‘Het is een veld dat zeer zwaar belast

Samenstelling Eurograss TetraTop 100: Aandeel 50% Tetrasport 25% Eurosport 25% Pollen

Soort Tetraploïde Engels raaigras Engels raaigras Engels raaigras

Indien een ras niet meer beschikbaar is, wordt een ander, zo gelijkwaardig mogelijk ras gebruikt. wordt, nu het hoofdveld vaak heel nat is en dus onbespeelbaar. Het was kaal gespeeld. Vanwege de Green Deal wil ik graag een gesloten grasmat houden met zoveel mogelijk grasplantjes. Dát zorgt ervoor dat onkruid geen kans krijgt. Daarom doe ik hier samen met DSV zaden een proef, waarbij ik begin december 2019 het veld kruislings heb doorgezaaid met circa 90 kg zaaizaad van dit nieuwe sportveldenmengsel. Ondertussen wordt er gewoon op dit wedstrijden trainingsveld doorgespeeld. En ondanks de geplette grasplantjes ziet het er groener uit. Bovendien is er volgens mij nog zaad in de bodem beschikbaar dat nog moet opkomen.’ Verhulst ziet met spanning uit naar eind februari, wanneer hij een fosfaatbemesting gaat geven: ‘Dan moet blijken hoe snel de grasmat op dit wetraveld zich ontwikkelt. Ik heb positieve verwachtingen, zeker met het milde winterweer.’

resultaat zit het wel goed. Ik wil eerst mijn verwachting bevestigd zien dat het met TetraTop 100 doorgezaaide veld echt een voorsprong krijgt op die andere velden.’ Die 29 andere velden zijn volgens Verhulst op dit moment echte probleemvelden vanwege de naweeën van de droogte. Door de uitdroging van de klei, de afgelopen twee jaar, is er een hoge onkruiddruk ontstaan. De bovenste 25 cm is nu, medio februari, zeer vochtig en de kleilaag daaronder is nog steeds uitgedroogd. Mogelijk is de capillaire werking hierdoor verstoord geraakt. ‘Kort geleden hebben we enkele velden nog kunnen schudfrezen en vertidrainen’, zegt Verhulst. ‘Maar we zijn dus zoekende naar manieren waarop we de situatie op deze kleivelden kunnen verbeteren. Misschien kan Eurograss TetraTop 100 daarbij een rol spelen.’

Zeeuwse kleisportvelden Gaat Verhulst nu alle andere sportvelden ook doorzaaien met het nieuwe mengsel? Hij zegt dat de ‘behoudende Zeeuwse volksaard’ hem niet vreemd is en verduidelijkt: ‘Met het kiem-

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32292/doorzaaienbuiten-reguliere-perioden-met-nieuw-dsvgraszaadmengsel

www.fieldmanager.nl

De innovatiedag vond plaats in het stadion van profclub Helmond Sport.

De nieuwe generatie staat klaar Innovatiedag kunstgras in Helmond een succes

Hoe ziet de nieuwe generatie kunstgrasvelden eruit? Op die vraag gaven Topgrass en FieldturfTarkett hun visie tijdens de innovatiedag ‘Kunstgras, Next Generation’ bij Helmond Sport op 4 februari. Beide partijen presenteerden een aantal systemen waarvan zij de komende jaren hoge verwachtingen hebben. De dag werd bezocht door ruim zeventig geïnteresseerden, wat eens te meer bewijst dat kunstgras nog steeds volop in de belangstelling staat.

Auteur: Nino Stuivenberg

1/2020

Het is geen toeval dat Topgrass en Fieldturf juist het stadion van Helmond Sport kozen als locatie voor deze bijeenkomst. In de zomer van 2019 heeft Topgrass namelijk een nieuw kunstgrasveld aangelegd in het stadion van Helmond Sport: Fieldturf Vertex. Topgrass is ook een partnership voor vijf jaar aangegaan met de eerstedivisieclub binnen het concept Heel Helmond Sport. Dit concept vergroot de maatschappelijke functie van de BVO in de regio, waar Topgrass zelf deel van uitmaakt. Helmond Sport-directeur Leon Vlemmings, die de innovatiedag aftrapte, benadrukte meermaals heel blij te zijn met het veld, maar zeker ook met het partnerschap met Topgrass. De gekozen mat is specifiek geschikt voor multifunctioneel gebruik, aldus Vlemmings. ‘De jeugd kan erop

spelen en ook ouderen trainen er regelmatig op.’ Het geeft Helmond Sport de mogelijkheid om het veld volop te benutten, waardoor het zich ook op een andere manier kan profileren: op maatschappelijk gebied. Circulair 2.0 Het stadionveld is niet het enige kunstgrasveld in Helmond dat aangelegd is door Topgrass. Op sportpark De Braak, dat bij het stadion ligt, heeft Topgrass in 2019 twee kunstgrasvelden gerealiseerd met het Waber-systeem. ‘Waber’ staat voor ‘waterberging’ en is ontwikkeld door Topgrass en GKB. Het systeem creëert een waterbuffer en kan regenwater bergen onder kunstgrasvelden. Teun Wouters, directeur van Topgrass, denkt dat dit soort systemen steeds

4 min. leestijd

ACTUEEL

‘Zijn we al circulair? Nog niet volledig, maar we zijn zeker circulair bezig’

belangrijker worden. ‘Het weer wordt extremer, met extreem natte en droge periodes die elkaar afwisselen. Waber is een robuust systeem, dat ook in die periodes voor een duurzaam en stevig veld zorgt. We hebben het hier in Helmond verdiept aangebracht, zodat er geen verspreiding van microplastics plaatsvindt. Bij deze velden is ook de drainage eruit gehaald, waardoor ze geheel pvc-vrij zijn. Dit zou weleens het eerste pvc-vrije sportpark van Nederland kunnen zijn.’ Als infill is Promax Hydroflex TPE-infill van Fieldturf toegepast, een circulaire TPE-infill gemaakt van gerecycled kunstgras. Wouters ging in zijn presentatie ook in op het onderwerp kunstgrasrecycling. Hij schetste daarin de huidige situatie: er is te weinig capaciteit om oude matten te recyclen. Daarom moet geïnvesteerd worden in die verwerkingscapaciteit om de enorme kunstgrasberg te doen slinken. Topgrass en Fieldturf werken in het programma Circulair 2.0 samen om hier een steentje aan bij te dragen. Daarin leveren zij gecertificeerd volledig gerecycled invulzand en rubber terug vanuit de verwerking. Ze werken samen met kunstgrasverwerkers waar momenteel de verwerking volop draait. Daarnaast wordt gekeken naar nieuwe technieken bij het innemen van kunstgras op de velden zelf, bijvoorbeeld door opgerolde matten direct

in te sealen met plastic. Bij een ingepakt veld kan immers geen infill meer in de omgeving verdwijnen, zo is het idee. Topgrass en Fieldturf zullen dus zeker meer op de voorgrond treden als het gaat om recycling. Duurzaamheid troef Na een bezoek aan het stadionveld en de velden op het sportpark, presenteerde Rob Heusinkveld de nieuwigheden van FieldturfTarkett. De drie grootste speerpunten van de kunstgrasfabrikant zijn Promax Hydroflex, Pureselect en de verdere ontwikkeling van nonfill-kunstgras. Met Promax Hydroflex zijn inmiddels ongeveer twintig kunstgrasvelden in Nederland ingevuld. Promax Hydroflex is een TPE-infill die voor 30-50 procent bestaat uit gerecycled kunstgras en wordt aangevuld met SEBS. Deze infill wordt geproduceerd bij Morton Extrusionstechnik in Duitsland, een dochteronderneming van Fieldturf-Tarkett. De recycling van een compleet kunstgrasveld geeft genoeg PE-materiaal om infill te maken voor één volledig kunstgrasveld. In 2019 heeft Fieldturf al zo’n vijftig velden op deze manier gerecycled en de verwachting is dat dit aantal in 2020 oploopt naar het dubbele. Fieldturf heeft bovendien plannen om de productiefaciliteiten voor Promax Hydroflex nog verder uit te breiden. Heusinkveld benadrukt wel dat

Ruim zeventig geïnteresseerden verzamelden zich 4 februari in Helmond.

www.fieldmanager.nl

ACTUEEL GKB toonde diverse modellen voor de hoofdingang.

die plannen afhangen van de beslissing die op Europees niveau genomen wordt over de toekomst van plastic infill in kunstgrasvelden. Fieldturf investeert daarom ook in de ontwikkeling van organische infill: Pureselect. Pureselect is infill van gemalen olijfpitten. Deze organische infill zou volgens de producent meerdere voordelen hebben ten opzichte van kurk. Het drijft bijvoorbeeld niet en zou ook slijtvaster zijn. Drijven en slijtage zijn nadelen van kurk die in de sector algemeen onderkend worden. Wel is er meer materiaal nodig om een veld mee te vullen, maar de voorraad is volgens Heusinkveld ruim voldoende. Ook de ongevulde kunstgrasvelden kwamen aan bod, want het derde punt waarop Fieldturf inzet op het gebied van kunstgras is non-infill. Fieldturf heeft hoge verwachtingen van non-infill-kunstgras met de toepassing van een doorontwikkelde, zeer slijtvaste gefibrilleerde vezel en monitort deze pilotvelden nog steeds. Wat de drie kunstgrasontwikkelingen van Fieldturf gemeen hebben, is natuurlijk duurzaamheid. Heusinkveld sluit zijn presentatie daar dan ook mee af: ‘Zijn we al circulair? Nog niet volledig, maar we zijn zeker circulair bezig en op de goede weg.’ Actuele ontwikkelingen Heb je het over de nieuwe generatie kunstgras, dan kun je niet om de huidige maatschappelijke ontwikkelingen heen. Wim Glaap van advies- en ingenieursbureau Newae sloot de dag daarom af met een presentatie over de

1/2020

Close-up van een kunstgrasveld op De Braak met Promax Hydroflex.

zorgplicht. Volgens Glaap is het vooral zaak om boven water te krijgen wat de zorgplicht precies inhoudt. Hierover worden ook vragen gesteld aan de verantwoordelijke minister. Daarnaast besprak Glaap de casus van Montfoort: een gemeente die voor de Raad van State moet verschijnen in verband met kunstgrasvelden. Er is veel energie en geld gestoken in maatregelen voor deze velden, maar toch zijn ze nog in opspraak. Glaap: ‘Dat is zorgelijk en iets waar we als sector heel goed over na moeten denken. We moeten samen kijken hoe we dit op de rails kunnen krijgen.’ De bijeenkomst in Helmond vormde daar een mooi startpunt voor.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32243/de-nieuwegeneratie-staat-klaar

ACTUEEL

Klimaatverandering: kunst grasonderhoud tijdens steeds mildere winteromstandigheden ‘Mindset bij borstelen moet veranderen’ Kunstgrasonderhoudsbedrijf Silica Nova voert met regelmaat werkzaamheden uit in het geboorteland van kind-klimaatactiviste Greta Thunberg aan ‘klimaatonvriendelijke’ kunstgrasvelden. We vragen eigenaar Bastiaan Doornewaard niet naar zijn oordeel over de klimaatdiscussie, maar we zijn benieuwd hoe hij in het licht van klimaatverandering aankijkt tegen het onderhoud van kunstgrasvelden. Auteur: Broer de Boer

De gretigheid waarmee mos en algen groeien; dat is wat Bastiaan Doornewaard wat betreft klimaatverandering het meest opvalt op kunstgrassportvelden in zo’n milde, zachte winter als deze. Dergelijke winters gaan we steeds vaker meemaken, als we de klimaatdeskundigen mogen geloven. Kort na dit interview vertrekt Doornewaard met een ploeg naar Kristiansand in Noorwegen. ‘Dat is wel ongewoon’, zegt hij. ‘Want meestal vriest het daar rond deze tijd, maar nu liggen de temperaturen er boven nul. We gaan jaarlijks meerdere keren de grens over voor bijzondere dingen. We demonteren dan kunstgrasvelden en halen infill, zand en rubber zoveel mogelijk gescheiden uit de mat. Met de onderbouw houden wij ons niet bezig.’ En denk nu niet dat alles met het geweld van een shovel gaat, want het blijkt precisiewerk te zijn wat Silica Nova daar doet. Ze snijden de kunstgrasmat netjes, zodat deze later weer aan elkaar gelegd kan worden. Dat vraagt om nadere uitleg! Hergebruik infill Doornewaard: ‘De Scandinavische landen kennen heel andere daglengtes en temperaturen. Daardoor kan men er veel beter met kunstgras

dan met natuurgras uit de voeten. De Zweedse eredivisie bijvoorbeeld, propageert, anders dan in Nederland, het voetballen op kunstgras. De clubs daar kiezen meestal voor de allerbeste kwaliteit kunstgras. Topclubs spelen op het nieuwste van het nieuwste en de kunstgrasmat wordt meestal na zes tot acht jaar vervangen, maar is dan vaak nog lang niet versleten. Men is gewend de infill, het zand en de rubber opnieuw te gebruiken. Silica Nova haalt dat er voor hen uit. Zo hoeft de opdrachtgever het niet af te voeren en ook hoeven clubs geen nieuwe infill aan te voeren. Geschikte infill moet namelijk vaak van ver komen (Denemarken, Noorwegen en Nederland, red.) en dat maakt het transport duur.’ ‘Door de infill opnieuw te gebruiken, besparen sportclubs dus op kosten, echt tienduizenden euro’s’, aldus Doornewaard. ‘Ook met het kunstgras gaan ze duurzaam om. Doordat Scandinavische clubs de oude kunstgrasmat bij verwijdering netjes laten behandelen, kan deze verhuisd en opnieuw gelegd worden. Dat hoeft niet altijd op hetzelfde sportpark te zijn. Soms verkopen ze de gebruikte kunstgrasmat of geven ze hem zelfs cadeau aan een andere, lagere club, die er nog jaren op kan spelen. Voor ons leveren deze renovaties leuke

www.fieldmanager.nl

‘Dan demonteren we het kunstgrasveld’ klussen op; we zijn er ook in gespecialiseerd. In Nederland kennen we deze aanpak niet.’ Hergebruik van kunstgrasmatten komt volgens Doornewaard niet meer voor, sinds actualiteitenprogramma Zembla dit in een zeer kwaad daglicht stelde: ‘Op een voetbalveld verslijten het doelen het zestienmetergebied het snelst. Dat gaat om slechts 20 procent van het veld. Het restant hergebruiken Scandinaviërs bijvoorbeeld voor equivalenten van Johan Cruyffcourts.’ Aan Doornewaards stem is te horen dat hij het jammer vindt dat we in Nederland veel minder duurzaam met kunstgrasmatten omgaan. Hier zijn we meer van het weggooien van versleten en goede delen, terwijl er toch een behoorlijke CO2-footprint op zit.

naast het gebruik van biologische middelen. Toch vindt Doornewaard deze gedachte niet helemaal juist: ‘Klimaatverandering leidt volgens deskundigen zowel tot drogere als tot vochtigere periodes. We moeten dus met beide rekening houden. Fieldmanagers en groundsmen staan vaak niet stil bij deze veranderingen in ons klimaat. Tijdens het winterseizoen borstelen ze vaak zelfs helemaal niet, omdat ze het dan te vochtig vinden. Juist als vorstperiodes of nachtvorst uitblijven, vind ik het essentieel om dit toch te doen. De grootste problemen met biofouling zie ik vooral in zandgevulde velden, en ik voorzie dat dit straks ook in noninfill-velden aan de orde zal zijn. De mindset bij borstelen moet veranderen.’

Mindset veranderen De tendens lijkt dat onze winters steeds milder worden; moet je daarmee rekening houden bij het kunstgrasonderhoud? ‘Jazeker’, antwoordt Doornewaard. ‘De strijd tegen mossen en algen wordt namelijk steeds lastiger. Deze vorm van biofouling moet het afleggen bij droog weer en vorst, maar als het de hele winter niet vriest, zorgt dat voor problemen.’ En zoals we allemaal horen te weten, is er tegen algen en mossen maar één goede remedie: borstelen en nog eens borstelen bij droog weer, uiteraard

Blijf borstelen! Regelmatig netjes blijven borstelen, ongeacht het weer, dat is eigenlijk het advies dat Doornewaard geeft. ‘Eén keer per week of per twee weken. Maar uiteraard niet tijdens of direct na een enorme stortbui’, lacht de onderhoudsdeskundige. ‘Een universele borstel hiervoor bestaat; dat zou een compromis zijn en dat raad ik niet aan. In ideale, droge omstandigheden kun je het best een fijnere borstel gebruiken; in natte omstandigheden moet je een grovere borstel kiezen. Een neveneffect is

Blijven borstelen en geen universele borstel kiezen, adviseert Doornewaard.

1/2020

dat de laatste minder snel volloopt, maar ook dat er, vooral bij tennisbanen, waarschijnlijk twee werkgangen nodig zijn om de infill mooi vlak en strak liggend te krijgen.’ Groot onderhoud of revitaliseren? Silica Nova is natuurlijk niet sec in borstelen of borstels gespecialiseerd, maar wel sportief genoeg om zijn klanten hierover adviezen te geven. Daarmee kunnen die euro’s besparen en hun kunstgrasvelden zo lang mogelijk in goede conditie houden. ‘Eigenlijk voeren we in Nederland een soort apk uit bij allerhande soorten kunstgrasmatten, met jaarlijks of tweejaarlijks groot onderhoud. Soms verwachten opdrachtgevers een complete revisie, maar wat we concreet doen bij zo’n jaarlijkse “apk” is de infill loswoelen, reinigen, herverdelen en het veld ontdoen van mos en onkruid.’ Daarnaast vult Silica Nova dan ook de tekorten aan. In vochtige perioden wordt meer de nadruk gelegd op mos- en algenbestrijding, door middel van een kleine getrokken machine met toepassing van biologisch afbreekbare middelen. Doornewaard: ‘Bij een revisie spreken wij van het revitaliseren van het kunstgrasveld. Hierbij wordt de gehele mat leeggehaald en voorzien van nieuwe infill. Deze werkzaamheden voeren we uit als het veld hard en glad is, de waterdoorlatendheid slecht is en er sprake is van een overmatige groei van mos en algen.’

‘Infill, zand en rubber worden opnieuw gebruikt’ Het juiste materiaal Welke tips heeft Doornewaard nog voor een duurzame, klimaatbestendige kunstgrasmat? Hierover zegt hij: ‘Kies in ieder geval voor een goede kwaliteit vezels. Let hierbij op dat ze niet een ongewenste bron zijn van microplastics, die momenteel veel in het nieuws zijn. En laat je vooral goed voorlichten over onderhoudsmateriaal en het materiaal dat het best bij het type vezel en/of sportveld past. Er wordt teveel universeel gedacht. Schaf onderhoudsmachines aan die bij je velden passen; zoek niet naar compromissen. Een voetbalveld borstel

5 min. leestijd

ACTUEEL De jaarlijkse ‘apk’: infill loswoelen, reinigen, her-

Bij een ‘apk’ vult Silica Nova ook de tekorten aan.

verdelen en het veld ontdoen van mos en onkruid

‘Je moet regel matig netjes blijven borstelen’

Bij het aanvullen wordt de infill natuurlijk ook gelijkmatig verdeeld.

je anders dan een hockeyveld! Nieuwe types kunstgras vragen om andere infill en een andere manier van onderhoud.’ Non-infill als uitdaging Ziet Silica Nova met het oog op de klimaattoekomst nog andere machines op de kunstgrasvelden verschijnen? Doornewaard: ‘Bij ons zit nog een nieuwe machine in de pijplijn; daarmee zullen we ons vooral op non-infill-velden richten, overigens met bestaande technieken. Ik wil daar nu alleen over loslaten dat het een grote stap zal zijn.’ Hoe kijkt Doornewaard aan tegen de reeds eerder genoemde non-infill-velden? ‘Dan begin ik eerst met iets anders,’ zegt hij. ‘Wij constateren dat oude kunstgrasmatten met veel infill veel slijtvaster zijn dan velden met zeg maar 20 mm infill. De laatste slijten onder andere sneller doordat ze minder “vlees op de botten” hebben. Daarmee bedoel ik een geringer aantal vezels en minder infill. Een dunne laag infill speel je zomaar aan de kant. Wij vragen ons af hoe slijtvast een uit (mono)filamenten bestaande non-infill-kunstgrasmat zich zal tonen; daar hebben we onze vraagtekens bij. We zijn ook benieuwd hoe je een dergelijke kunstgrasmat met goed onderhoud “open”

‘We doen een soort apk bij kunstgrasmatten’ kunt houden. Gelukkig loopt er in Nederland een tiental proefprojecten met dit soort kunstgrasmatten. Daardoor zullen we meer te weten komen en eventuele problemen beter onder de knie krijgen. Ik ben ervan overtuigd dat hier een uitdaging ligt voor de hele sector – en daarmee ook voor ons, om met nieuwe onderhoudstechnieken en -machines te komen.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32290/klimaatverandering-kunstgrasonderhoud-tijdens-steedsmildere-winteromstandigheden

www.fieldmanager.nl

RHENAC UV-C SYSTEMEN Een duurzame manier om grasziektes te voorkomen of te behandelen.

UV-C600 LED Systeem

Rhenac UV-C De Rhenac UV-C-technologie produceert licht binnen een specifiek ultraviolet lichtspectrum, waarvan is vastgesteld dat het onaangenaam is voor bepaalde natuurlijke organismen. Het vereist slechts 30 tot 45 minuten om een volledig voetbalveld te behandelen. Een veld dat twee of drie keer per week wordt behandeld zal binnen afzienbare tijd 95% minder schimmels en algen ervaren. De unit past op vrijwel elke tractor.

flexibele, hoogwaardige en onderhoudsarme sportaccommodaties. De producten kunnen zowel in professionele stadions als op breedtesportaccommodaties worden gebruikt.

De behandeling is op zowel gras als op kunstgras effectief. Omdat het UV-C-licht inwerkt op het DNA van de schimmel, algen en soortgelijke ziektes zal het, wanneer het twee of drie keer per week wordt gebruikt, voorkomen dat deze ziektes terugkeren.

Eigenschappen: • Behandelt een volledig voetbalveld in 30 tot 45 minuten • Werkbreedte: 6m • Past op elke tractor • Kan over een veld worden geduwd of getrokken • Optisch waarschuwingssysteem dat mogelijk maakt om constant de aanbevolen snelheid te rijden

Duitse grondigheid De Rhenac UV-C technologie is het resultaat van een samenwerking tussen Rhenac en het Greenhouse Laboratorium van het Duitse Weihenstephan Onderzoekscentrum aan de Universiteit van München. Dankzij die samenwerking waren zij de eersten die inzagen hoe belangrijk specifieke kleuren in het lichtspectrum kunnen zijn om de stimulering en verbetering, of de vermindering en beheersing, van de groei van natuurlijke organismen te stimuleren. Rhenac is vooral bekend van z’n unieke LED grasgroeisystemen. De Rhenac UV-C gebruikt dezelfde technologie om sportveldbeheerders extra ondersteuning te bieden om een grasmat te beheren.

• Schuimmarkering die laat zien welk deel van het veld al behandeld is • Maakt fungiciden en pesticiden nagenoeg overbodig • Investering kan binnen twee jaar worden terugverdiend

Recreational Systems International RSI is de exclusieve, wereldwijde vertegenwoordiger van Rhenac LED grasgroei- en grasverbeteringstechnologieën. RSI bestaat uit verschillende business units die elk unieke sportoplossingen bieden. Onze producten beantwoorden de vraag naar betaalbare,

EXCELS IN SPORTS INFRASTRUCTURE LED Technology

www.recreationalsystemsint.com

COLUMN

Het grootste probleem van dit alles is: er is geen handhaving

Chemie op kunstgras? Dat gaat imagoschade opleveren We hebben in Nederland een groot probleem met kunstgras, dat als een heet hangijzer boven ons hoofd hangt. Op hockeyvelden en tennisbanen door het hele land worden namelijk chemische middelen gebruikt die schadelijk zijn voor het milieu. Dom, dom, dom.

Auteur: Ewoud van de Wetering

Het imago van kunstgras heeft de laatste jaren een hoop deuken opgelopen. Ging het niet over volksgezondheid, dan wel over milieurisico’s of de kans op blessures. Denk aan de rubberkorrels, microplastics en recycling. En dat terwijl kunstgras een prachtig product is. Na jaren van ontwikkeling is het de leveranciers gelukt om hockeyvelden van hoge kwaliteit te leveren. Hoe zonde is het om die velden te bespuiten met gif – dat is precies wat er nu gebeurt, en dat levert alleen maar schade op. Ik ben bang dat kunstgras wéér imagoschade gaat oplopen als we zo doorgaan met het spuiten van gif. Ik had gehoopt dat we, nu het 2020 is en de Green Deal Sport verlopen is, konden overgaan

op écht chemievrij onderhoud van kunstgras. Maar na jaren van overleg in de Taskforce Green Deal komt daar helaas weinig van terecht. Ja, er is een chemisch product met een toelating van het Ctgb. Maar moeten we onze kinderen hierop laten sporten? In het productveiligheidsblad wordt toch duidelijk vermeld wat dit product kan veroorzaken. Als clubleden of ouders dit wisten, zouden ze in het vervolg hun hockeystick wel thuislaten. Want op het hockeyveld van hun kind wordt gewoon een milieudelict gepleegd; daar wil geen mens op hockeyen. In datzelfde productveiligheidsblad staat overigens ook ‘voorkom lozing in het milieu’, omdat het betreffende middel zeer giftig is voor in het water levende organismen. Het is verboden om het middel via de beregeningsinstallatie toe te dienen. Maar raad eens wat ik bij hockeyclubs in het hele land zie gebeuren? Zij passen het gewoon via de beregening toe. Uit onwetendheid of omdat ze wegkijken voor de gevolgen. En ook als het niet via beregening aangebracht wordt, komt het uiteindelijk in ons oppervlaktewater terecht. Elk waterveld heeft immers drainage, waarin de middelen terechtkomen. En deze drainage voert de chemische substantie zo de sloot in, waar alles hartstikke dood gaat. Nabij oppervlaktewater en op sloottaluds mogen chemische middelen nooit worden toegepast. Dit is wettelijk verboden in de Wet

gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Het grootste probleem van dit alles is: er is geen handhaving. IL&T, de Inspectie Leefomgeving en Transport, heeft als taak om te handhaven op dit middel. Deze instantie heeft alleen geen idee hoe ze dat moet aanpakken. Natuurlijk zijn deze mensen van goede wil en zijn ze zwaar onderbemand voor de taak die zij hebben. Ondertussen gaan veel gemeenten in Nederland gewoon door met het spuiten van chemie. Voor de cowboys en opdrachtgevers die hiermee werken, heb ik maar één boodschap: chemie op kunstgras, stop ermee. Het is een kwestie van tijd voor we een nieuwe Zembla krijgen met chemie op kunstgras als onderwerp. Daar zit volgens mij toch niemand in de sportsector op te wachten? Ewoud van de Wetering is werkzaam voor Algavelan. Zijn bedrijf is lid van de BSNC en Van de Wetering is tevens actief in de Taskforce Green Deal.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32166/columnchemie-op-kunstgras-dat-gaat-imagoschadeopleveren

www.fieldmanager.nl

De TR500 komt dit jaar op de markt.

TR500: Borstelen, topreinigen en diepreinigen op autopilot Met de robot het kunstgras op! Robotisering is een duidelijke trend in sportveldonderhoud. Ook in de kunstgraswereld worden nu de eerste stappen gezet. In november 2019 toonde het Duitse SMG tijdens de FSB-vakbeurs (Freizeit, Sport und Bewegung) een noviteit: de Turfrouter TR500. Auteur: Broer de Boer

1/2020

Deze autonoom werkende werktuigdrager ontwierp SMG specifiek voor de reiniging van kunstgrasvelden. Willem Hak, mede-eigenaar van Van Leeuwen Landbouw-, tuin- en parkmachines, kijkt uit naar de aflevering van de eerste TR500. ‘De testresultaten van deze autonoom werkende werktuigdrager die de fabriek bekendgemaakt heeft, zijn veelbelovend. Wij zullen hem dit jaar inzetten voor een pilot’, zegt Hak. ‘Eigenlijk is deze robot een all electric werktuigdrager, waaraan je verschillende werktuigen kunt koppelen. Daarbij moet je denken aan veegbezems, waarmee je grasvezels en infill opborstelt, of een topreiniger, waarmee je vuiligheid boven op de mat weghaalt, zoals zaden, clips van blikjes en peukjes. Het is de bedoeling dat er uiteindelijk ook een dieptereiniger voor de TR500 op de markt komt.’ Een bijkomend voordeel is dat er aan deze robotwerktuigdrager gelijktijdig ook een magnetische balk kan worden gekoppeld. Daarmee worden ook andere metalen deeltjes uit het kunstgras verwijderd, onder meer haarspelden. Bij dameshockey worden deze nogal eens verloren. Door metalen voorwerpen kunnen spelers lelijke blessures oplopen.

Volledig autonoom Hak zegt over deze robot: ‘Je geeft de grootte van het veld in om hem volledig autonoom zijn werk te laten doen. Daarbij kun je hem in rechte banen meerdere patronen in de lengte en breedte laten rijden, zelfs diagonaal! Ook kun je het versporen instellen, zodat je op den duur geen blijvende (banden)sporen in het kunstgrasveld krijgt.’ De robot wordt zo ontwikkeld dat hij met behulp van satellieten en software ook uit zichzelf de weg naar andere velden op een sportpark kan vinden. Toch denkt Hak die mogelijkheid bij de eerste machine nog niet te benutten. Hij zegt: ‘Dat is vanwege de veiligheid. Er zit weliswaar een noodstopknop op, maar in verband met de veiligheid van kinderen op de paden lijkt het ons beter om dat voorlopig niet te doen. Als je de robot ‘s nachts zijn werk laat doen, levert dat natuurlijk minder risico’s en overlast op en overdag meer speeluren. Voorlopig gebruiken we de afstandsbediening voor dit soort transporten. En wat de topreiniging betreft: momenteel moet je de vuiligheid die in het aangebouwde werktuig wordt verzameld nog steeds zelf lossen.’ Volgens Hak is het de bedoeling dat SMG

5 min. leestijd

TECHNIEK De importeur van de TR500 Van Leeuwen in Benthuizen bestaat al meer dan dertig jaar. Toen Willem Hak en Arnold Dorrepaal in december 2017 het bedrijf overnamen, handhaafden ze de familienaam Van Leeuwen. De onderneming richt zich regionaal op verkoop, service en onderhoud van landbouw-, tuin- en parkmachines. Eind 2018 verwierf Van Leeuwen het importeurschap van het merk SMG. Daarmee zetten de nieuwe eigenaren van Van Leeuwen een flinke stap in hun ambitie: iets betekenen in de branche met (zelfrijdende) machines voor de reiniging van kunstgrasvelden. Het startte met de levering van de infill-reinigende SMG Turfboy en SportChampmachines. Ook neemt het Benthuizense bedrijf een elektrische gerobotiseerde infillreiniger in het leveringsassortiment op: de SMG Turfrouter TR 500.

‘De testresultaten van deze autonoom werkende werktuigendrager zijn veelbelovend’

ook dat in de toekomst gaat automatiseren. Er wordt al aan gewerkt: ‘De lancering van deze innovatie heeft daarvoor te kort geleden plaatsgevonden. Dit jaar komt hij voor verkoop op de markt, maar er is nog geen definitieve verkoopprijs bekendgemaakt.’ Elektrische driepunthefinrichting De Turfrouter TR500 heeft aan de achterzijde een elektrisch werkende driepunthefinrichting en een trekhaak of trekoog. Daarmee kan hij werktuigen zoals de populaire diamantvormige Rigid Brush of een magnetische balk trekken. Routes op sportvelden zelf inprogrammeren is in principe niet nodig. SMG geeft aan dat het

zelf al routes voorgeprogrammeerd heeft om kunstgras optimaal te onderhouden en te reinigen. Daarvan kun je afwijken, afhankelijk van de frequentie van reiniging of als er een intensievere behandeling nodig is voor bepaalde terreindelen. Zo kan de optimale plaats van het oplaadstation worden ingesteld. En mochten de accu’s volledig leeggetrokken zijn: geen nood; de twee elektrisch aangedreven wielen kunnen met speciaal gereedschap gedeblokkeerd worden. Zo kun je de 100 kg zware machine toch handmatig naar het laadstation duwen of trekken. Bij het ontwerp van de robot hebben ze er bij SMG al rekening mee gehouden dat alle aan te koppelen werktuigen straks ook aan quads en minitractoren aangebouwd kunnen worden. Dat maakt het mogelijk op een kunstgrasveld met meerdere voertuigen tegelijkertijd onderhoudswerkzaamheden te verrichten. De TR500-techniek De robot beschikt over 12 volt-loodaccu’s. Daarmee kan de machine circa drie tot vier uur werken; daarna moeten de twee accu’s weer zes uur aan de lader. De maximale snelheid is 5 kilometer per uur. Voor de navigatie en

Willem Hak, mede-eigenaar Van Leeuwen www.fieldmanager.nl

We maken het voor mekaar!

plann-ing.nl

HĂŠt totaalconcept voor gegarandeerde bespeling van sportvelden.

DE VOORDELEN VAN EEN O2-NATUURGRASVELD: De toplaag van een O2-natuurgrasveld is sneller droog na een (zware) regenbui door verwerking van Lava Oxygen in de toplaag van een normaal natuurgrasveld en dit heeft een aantal belangrijke voordelen:

INTERESSE? Noord Nederland: Geert van Kerkvoorde 06 12671236 | gvk@dcm-info.nl

Betere lucht-water huishouding en daardoor een gezonde en sterke grasmat. De beschikbaarheid is hoger en dit betekent grotere speelzekerheid.

Midden Nederland: Gerrit Klop 06 51601208 | gkl@dcm-info.nl

Het aantal bespelingsuren ligt fors hoger (minimaal 400 uur) dan een normaal natuurgrasveld (KNVB-norm van 250 uur).

Zuid Nederland: Jeffrey Janssen 06 22012023 | jja@dcm-info.nl

Door het gebruik van Lava Oxygen blijft het veld vlak en stabiel ook bij een zwaardere veldbelasting.

West Nederland: Aldert Engelsman 06 236 89 287 | aen@dcm-info.nl

O2 natuurgrasconcept advertentie v2.indd 1

www.O2concept.nl 21-11-2019 07:37:59

TECHNIEK TECHNISCHE GEGEVENS TR500 Aandrijving Vermogen Gewicht Afmetingen Capaciteit Laadcyclus

2 elektromotoren direct op wielen 2 x 12 V, 108 A, 2,600 W 100 kg l x b x h in mm: 1.490 x 800 x 770 Circa 7.000 m2 per 2,5 tot 3 uur (afhankelijk van werkbreedte) Na 3 à 4 uur werken circa 6 uur laden

‘Routes op sportvelden zelf inprogrammeren is in principe niet nodig’

technieken, zoals een simkaart, bluetooth of een Wlan-netwerk. Met behulp van een app kun je op je iPhone alle data uitlezen en daarna monitoren met conventionele apparatuur.

plaatsbepaling werkt de machine met een gps/ GNSS-systeem en een gyroscoop. GNSS staat voor global navigation satellite system en zo’n ontvanger kan naast gps-signalen ook signalen van andere satellietsystemen verwerken voor de exacte plaatsbepaling. Hierdoor werkt het plaatsbepalingssysteem accuraat en reproduceerbaar en is het voortdurend beschikbaar. Om veiligheidsredenen is de robot ook uitgerust met ultrasoonsensoren en heeft hij een schokabsorberende bumper aan de voorkant. Behalve op afstand kan de fieldmanager of groundsman de machine ook handmatig bedienen. Voor aansturing en controle op afstand maakt de Turfrouter TR500 gebruik van verschillende

Marktkansen Welke markt denkt Hak te veroveren met deze robot? Hierop antwoordt Hak: ‘De markt voor kleinere, zelfstandig rijdende machines. Daarin hebben we al eerder stappen gezet. De handzame SMG Turfboy TB2-infillreiniger is daarvan een mooi voorbeeld. Deze TR500 is de tweede stap. De innovatie is licht, handzaam en onderhoudsvriendelijk en je kunt er in elk geval mee terecht op alle soorten kunstgras met verschillende soorten infill en non-infill-velden. Net als bij traditioneel sportveldonderhoud moet de robot zijn werk bij voorkeur onder ideale omstandigheden doen. Onze filosofie is dat vooral gemeenten en sportverenigingen zo’n werktuigdrager gaan gebruiken, om door middel van borstelen, slepen, topreinigen en (straks ook) diepreinigen de kunstgrasmat in goede

conditie te houden. Ik acht de kans groot dat meerdere clubs (op één sportaccommodatie, red.) samen zo’n robot aanschaffen om alle facetten van het onderhoudspakket uit te voeren.’ En dat zou wel eens interessant kunnen worden, want veel clubs worstelen met de kosten van regulier onderhoud en – soms – met het vinden van gemotiveerde vrijwilligers om te helpen bij dit soort klussen. De juiste aankoppeling in de driepunthefinrichting en de juiste keuze en afstelling van werktuigen zijn zaken die, ook bij de TR500, een klus blijven voor de professionele fieldmanager, groundsman of een daarvoor getrainde vrijwilliger!

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32267/tr500borstelen-topreinigen-en-diepreinigen-opautopilot

Voor de navigatie en plaatsbepaling werkt de machine met

De machine kan rechte banen rijden in meerdere patronen in de lengte

een gps/GNSS-systeem en een gyroskoop.

en breedte, zelfs diagonaal!

www.fieldmanager.nl

Vakbeurs Sportaccommodaties Het grootste evenement met 100 procent focus op sportaccommodaties Op donderdag 5 maart staat Expo Houten weer volledig in het teken van binnen- en buitensportaccommodaties. Tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties komt u alles te weten over ontwerp, bouw, aanleg, inrichting, onderhoud en beheer van sportaccommodaties. De beurs staat bekend om de energieke en relatiegerichte sfeer. Dankzij de open indeling van de beursvloer en stands raakt u gemakkelijk met mensen in gesprek en ontmoet u op één dag de

Ruim 180 exposanten tonen hun nieuwste producten en diensten aan de naar verwachting 1.800 beursbezoekers. Na uw bezoek aan de exposanten kunt u zich de rest van de dag vermaken tijdens een van de vele kennissessies, met inhoudelijke bijdragen van onder andere Kenniscentrum Sport en Bewegen, BSNC en NOC*NFS. Ook kunt u een bezoek brengen aan het Sportbondenplein, waar u in gesprek komt met alle sportbonden. Wanneer u benieuwd bent naar de nieuwste innovaties uit de branche, is een bezoek aan The Pitchers zeker de moeite waard. Hier vindt u bijzondere innovaties die in samenwerking met Sportinnovator verzameld zijn.

gehele markt.

U sluit de dag feestelijk af tijdens het Green Tie Event. Vanaf 15.30 uur bent u van harte welkom in de Kantine op de beursvloer, om onder het genot van een hapje en drankje de uitreiking van drie awards bij te wonen. Na de korte opening van het Green Tie Event begint de prijs-

1/2020

uitreiking van de gloednieuwe branche-award Sportaccommodatie van het Jaar. Vanaf 16.00 uur staan de beste innovaties in de schijnwerpers tijdens de uitreiking van de Innovatieprijs Sportaccommodaties. En aansluitend, om 16.20 uur, wordt de meest getalenteerde fieldmanager van Nederland bekroond tot Fieldmanager of the Year.

UITGELICHTE KENNISSESSIES Uitvoering geven aan zorgplicht bij kunstgrasvelden In het Zorgplichtdocument dat de BSNC recent met partners heeft opgesteld, staan aanbevelingen voor het milieuverantwoord toepassen van materialen bij aanleg, onderhoud en renovatie van kunstgrasvelden. In deze sessie bespreekt een panel van experts de aanbevelingen en gaan ze in gesprek over de praktische toepassing aan de hand van de casus Enschede. 10.30 – 11.00 uur | Iepenzaal

3 min. leestijd

Ontwikkelingen omtrent kunstgrasrecycling Eric van Roekel (directeur GBN Groep) en Don Lauritsen (Projectleider GBN Groep) Tijdens deze presentatie wordt er ingegaan op de ontwikkelingen bij de bouw van de eerste kunstgrasverwerkingsfabriek van Nederland. Ook delen Eric van Roekel en Don Lauritsen hun visie op de vraag hoe we kunstgras circulair kunnen maken. 11.30 – 12.00 uur | Iepenzaal Toekomstperspectief voor fieldmanagers en greenkeepers Sjaak Groen (HAS Hogeschool Den Bosch) en Johan van Apeldoorn (IPC Groene Ruimte) Maatschappelijke, demografische en technologische ontwikkelingen bieden nieuwe perspectieven voor het vak van fieldmanagers en greenkeepers. Steeds minder jongeren zijn echter geïnteresseerd in het vak, dus hoe borgen we nieuwe instroom? Ook robotisering is een ontwikkeling waar onze sector mee te maken krijgt. Wat betekent dat voor het vak? Deze en andere vraagstukken komen aan de orde tijdens de sessie. 12.30 – 13.00 uur | Iepenzaal

De meest getalenteerde fieldmanager van Nederland bekroond tot Fieldmanager of the Year

VAKBEURS SPORTACCOMODATIES Subsidieregelingen Sport, Dienst Uitvoering Subsidies aan Instellingen (DUS-I) Sinds 1 januari 2019 kunnen gemeenten, sportverenigingen en sportstichtingen de btw die aan hen in rekening wordt gebracht voor investeringen in de sport niet meer in aftrek brengen. Het vervallen recht op btw-aftrek kan gecompenseerd worden met twee sportregelingen. Hoe gaat dit in zijn werk? Wat betekent dit voor u? En wat wordt van u verwacht? Tijdens de presentaties geeft DUS-I informatie en tips om een aanvraag voor beide regelingen zo soepel mogelijk te laten verlopen. 11.30 uur en 14.30 uur | Gymzaal Groenspiratietour Sjaak Groen (HAS Hogeschool Den Bosch) en Johan van Apeldoorn (IPC Groene Ruimte) Tijdens de Groenspiratietour van Stichting Groenkeur hoort u over de laatste ontwikkelingen en bijzonderheden in de aanleg en het onderhoud van groenvoorzieningen. De tour voert u, met een koptelefoon op, langs diverse exposanten die u in een korte pitch bijpraten over alle ins en outs. 11.00 uur en 13.00 uur | Startpunt: informatiebalie, hal 2

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32315/ vakbeurs-sportaccommodaties

Kijk voor het complete en actuele programma op de website van de beurs: www.vb-sa.nl.

www.fieldmanager.nl

Dit zie je op de Vakbeurs Sportaccommodaties Exposanten blikken vooruit op de beurs Op donderdag 5 maart is de Vakbeurs Sportaccommodaties weer het ontmoetingspunt voor bedrijven in de sportsector. De beursvloer is dit jaar gevuld met zoâ&#x20AC;&#x2122;n 170 bedrijven. Welke nieuwigheden laten zij op de beurs zien, en wat kunnen we van de standhouders verwachten? Een aantal standhouders geeft alvast een voorproefje en blikt met ons vooruit. Auteur: Nino Stuivenberg

1/2020

10 min. leestijd

VAKBEURS SPORTACCOMODATIES

BAS VAN OOSTERHOUT: BEREGENINGSSPECIALIST VOOR GOLF ÉN SPORT Bas van Oosterhout Beregeningstechniek is gespecialiseerd in aanleg, service, onderhoud en advies op het gebied van beregeningstechniek. Ons vakgebied varieert van golfbanen en sportvelden tot aan tuinberegening. Door onze jarenlange ervaring en een diversiteit aan vakkennis kunnen wij u in elke fase adviseren en ondersteunen, en helpen bij het realiseren van A tot Z. Bij de realisatie voorziet ons uitgebreide machinepark u en ons van diverse gemakken, zodat kosten en tijd worden bespaard. We zijn een klein, compact familiebedrijf, waar we allemaal staan voor een tevreden en positieve klandizie. We denken oplossingsgericht en geen uitdaging is ons te groot. We denken graag mee over een beregeningsoplossing voor uw sportveld! Bezoek ons in stand 2.4.39 voor meer informatie.

JEAN HEYBROEK: PASSIE VOOR KORTGRASBEHEER Efficiënt en chemievrij beheer van kortgras-speeloppervlaktes kan een flinke uitdaging zijn. Om een gezonde grasmat te krijgen en te behouden zonder het gebruik van gewasbeschermings middelen, zijn machinale en cultuurtechnische maatregelen nodig. Jean Heybroek heeft inmiddels ruime ervaring op dit gebied en ondersteunt zijn klanten hierbij graag, met een goed doordacht advies op maat, gericht op de juiste bewerkingen en de beste machines van topmerken als Imants, Campey, Wiedenmann en Toro. Van het onderhoud van golfbaan of stadion tot speeloppervlaktes van lokale sportverenigingen, wij delen onze passie voor kortgrasbeheer graag. Bezoek onze specialisten in stand 2.2.09.

NIEUW BIJ GKB: DE TOP-CLEAN Tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties tonen we als GKB Machines de nieuwste innovaties op het gebied van sportveldonderhoud. Een van de nieuwste ontwikkelingen is de Top-Clean. Deze zullen we tijdens de vakbeurs tonen. De Top-Clean dient om vuil te verwijderen van de toplaag van sportvelden. Hierbij kunt u denken aan vuil dat na gebruik achterblijft, zoals afval en kapotte vezels, maar ook aan resten van bomen langs het veld. Als het materiaal te lang op het veld blijft liggen, wordt het in de mat getrapt. Het doel van deze machine is om het vuil eraf te halen voordat het veld weer bespeeld wordt. Hoe meer vuil er van de mat wordt gehaald, hoe minder erin getrapt wordt. GKB Machines is te vinden in stand 2.3.35.

EUROGRASS TETRATOP 100 COMBINEERT HET BESTE VAN DRIE WERELDEN Eurograss TetraTop 100 is een gloednieuw ontwikkeld grasmengsel van DSV zaden, ontwikkeld om ook te kunnen doorzaaien bij lage temperaturen (bodemtemperatuur 5-6 ⁰C). Een supersnelle opkomst en hoog kiempercentage, gecombineerd met een zeer goede ziekteresistentie en hoge vitaliteit zijn de belangrijkste kenmerken van dit mengsel. Vaker doorzaaien, ook bij een lagere bodemtemperatuur, zal ervoor zorgen dat de mat zo veel mogelijk gesloten blijft, zodat onkruiden en andere ongewenste grassen een minimale kans wordt geboden om zich te vestigen. Door het nieuwe tetraploïde Engels raaigras Tetrasport te combineren met twee soorten diploïd Engels raaigras, wordt het beste van drie werelden gecombineerd in Eurograss TetraTop 100. Dit zijn drie rassen die elk een specifieke eigenschap meebrengen om tot een topresultaat te komen. Hiermee zijn de kwaliteit en robuustheid van het hedendaagse sportveld gegarandeerd. Meer weten over dit mengsel of andere Eurograss-mengsels? Bezoek DSV zaden Nederland in stand 2.2.06.

www.fieldmanager.nl

MINERALS

LAVA LAVA RST

RST

• LMB Sports BV is een leverancier van mineralen voor sportvelden en heeft dankzij haar moederbedrijf,de Limburgse Mineraal Brekerij al meer dan 35 jaar ervaring in het produceren van mineralen voor de sportmarkt. LMB Sports BV is actief in: • Toplaag mineralen voor sportvelden • Fundatie mineralen voor sportvelden • Onderbouw mineralen voor sportvelden • Infill materialen

WWW.LMB-SPORTS.COM

BEREGENEN MET MEER PRECISIE Om uw natuurgras handmatig met meer precisie te beregen, heeft Smits BV de elektrische towable hose reel trailer ontwikkeld. Het ergonomische ontwerp en de robuuste constructie maken het bedienen van de slang eenvoudiger, sneller en efficiënter. De machine is gemakkelijk te bevestigen aan de meeste offroad-golfkarren of ATV met trekhaakpen. De zware stalen 12 V elektrisch aangedreven haspel kan zware lasten aan. Dankzij de extra lange aanhangwagendissel kunnen scherpere bochten worden genomen en kan eenvoudiger achteruit worden gemanoeuvreerd. Hij is tevens voorzien van grasbanden (alleen voor offroad-gebruik) en wielen van hoge kwaliteit. Mocht u interesse hebben, neem dan contact op met Smits of bezoek het bedrijf in stand 2.3.27.

NIEUWE OPSTELLING VOOR SV100-MENGSEL Het nieuwe Masterline-sportveldmengsel 4-4-2 Master is de snelste manier om een robuuste grasmat te krijgen. DLF heeft de traditionele SV100 een upgrade gegeven met de reeds succesvolle grassoort 4turf. Door twee sterke 4turf (4-4)-rassen te combineren met een bijzonder goed diploïd Engels raaigras (2), hebben we het 100 procent Engels raaigras (4-4-2)-mengsel vernieuwd. De alom geprezen 4turfrassen zijn speciaal geselecteerd op dichtheid, betredingstolerantie en groeikracht. Het voordeel van 4-4-2 Master is dat het een supersnelle kieming heeft, ook bij lage temperatuur. Daarnaast is het gras extreem ziekte- en droogtetolerant en heeft het uitstekende winter- en zomerprestaties. Het sportveldmengsel is vanaf nu verkrijgbaar bij uw Masterline-dealer. Meer informatie? Bezoek DLF in stand 2.3.21.

VAN WENS NAAR HAALBAAR PLAN(N) Plann ingenieurs creëert hoogwaardige sportaccommodaties. Daarin zijn we een toonaangevende specialist. We vertalen de wensen van de opdrachtgever en gebruikers naar haalbare plannen. Of het nu gaat om natuurgrasvelden, kunstgrasvelden, hybridevelden, atletiekbanen of gravelbanen, zolang het buiten is, heeft Plann ingenieurs er verstand van. Recente ontwikkelingen volgen wij op de voet. Momenteel hebben we veel adviestrajecten lopen waarbij we gemeenten en verenigingen helpen om op een juiste manier invulling te geven aan de zorgplicht en het beheer en onderhoud van grassportvelden, om zo toe te werken naar chemievrij beheer. Vanuit onze twee kantoren in Meppel en Leeuwarden bedienen we onze opdrachtgevers. We zijn een onafhankelijke adviseur met actuele kennis van de markt. We voeren opdrachten uit met betrekking tot de (her)inrichting van sportaccommodaties, meerjarenonderhouds- en investeringsplannen, doen kwaliteitsbeoordelingen en keuringen en maken beheerplannen. Plann ingenieurs is aanwezig op de Vakbeurs Sportaccommodaties in Houten. U vindt ons in standnummer 2.2.16.

MET SUPERSUB WORDT UW KUNSTGRASVELD OPTIMAAL BEREGEND SuperSub SportSystems biedt slimme oplossingen voor sportveldfunderingen, om álles uit uw sportveld te halen. Op de Vakbeurs Sportaccommodaties kunt u live kennismaken met de nieuwste innovatie: PushSub, een nieuwe manier voor het optimaal beregenen van uw kunstgrasveld. Meestal worden velden beregend met slootwater, grondwater of zelfs leidingwater. Vervuiling, algengroei en een hoge waterrekening zijn het gevolg. PushSub zorgt voor een gesloten waterbalans, waarbij regenwater wordt opgevangen. Dat betekent: altijd zuiver water en aanzienlijk minder kosten voor algenbestrijding en watergebruik. Goed voor de clubkas én duurzamer, dus beter voor het milieu. Bovenal zorgt het PushSubsysteem bij alle weersomstandigheden voor prima speleigenschappen, het hele jaar door. Hoe PushSub in zijn werk gaat, kunt u zien in stand 1.2.04, met een op schaal gemaakt model. De innovatieve systemen van SuperSub SportSystems zijn sterker, duurzamer en goedkoper dan traditionele oplossingen en zijn zelfs al bekroond met een nationale duurzaamheidsprijs.

www.fieldmanager.nl

Graszaadmengsels voor professionals

! e d a r g p u n e e t e m 0 0 1 V S

4-4-2 Master De snelste manier voor een robuuste grasmat

Green Deal

40% Engels raaigras (4turf®) 40% Engels raaigras (4turf®) 20% Engels raaigras (sportveldtype)

DLF BV • www.dlf.nl • info@dlf.nl DLF • www.dlf.be • info@dlf.be

voor uw

VAKBEURS SPORTACCOMODATIES VERDUURZAMEN DOET U MET SPORTSTROOM Uiteraard ontbreekt ook SportStroom niet op de Vakbeurs Sportaccommodaties. Als sportbestuurder of beleidsmedewerker sport bent u hartelijk welkom in stand 2.1.02 om te worden bijgepraat over: • het gratis begeleidingstraject, voortvloeiend uit de Routekaart Verduurzaming Sport, voor volledige begeleiding bij het verduurzamen van accommodaties; • de laatste ontwikkelingen op het gebied van ledsportveldverlichting; • alle perikelen rondom het stroomnetwerk en de gevolgen hiervan voor de aanleg van zonnepanelen; • beschikbare subsidies en regelingen voor de financiering van uw duurzame investeringen; • het juiste verhaal over de verduurzaming van uw accommodatie.

MALSEN: UW ONAFHANKELIJKE ADVISEUR BUITENRUIMTE! Malsen Sport en Civiel is op de dag van de Sportaccommodaties te vinden in stand 2.2.23. U wordt van harte welkom geheten, om bijgepraat te worden over de laatste trends en ontwikkelingen. Zo kunnen wij u uitgebreid adviseren of bijpraten over onder andere de verspreiding van infill, chemievrij beheer van natuurgras of extreme weersomstandigheden. Mark de Jong, eigenaar van Malsen, zit in de Green Deal-taskforce en is volledig op de hoogte van de ontwikkelingen in chemievrij beheer. Malsen Sport en Civiel heeft dan ook veel expertise in huis, van ontwerp tot uitvoering. Wij zijn dé onafhankelijke adviseur voor uw sportaccommodatie, voor natuur- en kunstgras. Wij zijn een betrouwbare, doelgerichte adviseur, vanaf het ontwerp tot de uitvoering en de opening waarbij de spelers voor het eerst het kunstof natuurgras betreden voor een wedstrijd. Mis niets; bezoek ons op de dag van de Sportaccommodaties!

BIJ W&H SPORTS DOET GROEN ERTOE De producten van GreenMatter zijn niet onopgemerkt gebleven; er is inmiddels veel interesse uit binnen- en buitenland. Dit in verband met circulariteit in de sport, reductie van de kunstgrasafvalberg en de toepassing van een circulair product (kantplanken) als preventieve maatregel tegen de verspreiding van microplastics en voor infillbehoud op het sportveld. Het jaar 2020 is dan ook goed van start gegaan, met onder andere veel nieuwe aanvragen voor gerecyclede kantplanken. Vorig jaar werden deze planken bijna alleen bij nieuw aangelegde velden toegepast; nu worden ook veel bestaande kunstgrasvelden alsnog van kantplanken voorzien. Naast deze planken bestaat het zorgvuldig samengestelde leveringsprogramma uit picknicksets, parkbanken, bloembakken, bermpalen en recent ook beschoeiing. Het assortiment biedt voldoende mogelijkheden om iedere kilogram kunstgrasvezels in gerecyclede vorm terug te laten komen op of rond een sportaccommodatie. Benieuwd naar de mogelijkheden? Kom ons op 5 maart bezoeken in stand 2.015.

www.fieldmanager.nl

SCHOON KUNSTGRAS MET BIOLOGIE Na drie jaar zijn er vele best practices bekend in het onderhoud van kunstgras met biologie. Levende materie verteert alle organische troep en zorgt zo voor schone velden. Dit heet MO5 Sport. Deze velden werden eerder behandeld met chemie. Borstelen en diepreinigen gaven te weinig resultaat, dus werd er te veel geborsteld en te vaak gediepreinigd. Dat was in feite mishandeling van kunstgras en niet duurzaam. Chemie is verboden omdat het niet juist toe te passen is op kunstgras. Chemie mag nergens in de openbare ruimte in het milieu terechtkomen: ‘Nabij oppervlaktewater en op sloottaluds mogen chemische middelen nooit worden toegepast. Dit is wettelijk verboden in de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden.’ (Bron: Wetterskip Fryslân) Beheerders moeten hun zorgplicht nakomen en lozing van chemie dus voorkomen door het niet te gebruiken. MO5 Sport is veilig voor sporters en de omgeving, met ook nog eens de beste resultaten. Bezoek Algavelan in stand 2.2.33.

GEBUNDELDE KRACHTEN VOOR REALISATIE TOPSPORT ACCOMMODATIES Antea Sport, Edel Grass en J&E Sports staan voor vernieuwing en doorontwikkeling. De drie partijen zijn in Nederland toonaangevend als het gaat om de realisatie van sportvelden van hoge kwaliteit. Op 5 maart aanstaande zijn de drie specialisten samen te vinden in stand 2.1.23 in Houten. Naast succesvolle systemen als de Tennis Provision voor tennis, het Edel ID.-hockeysysteem en diverse voetbalsystemen, presenteren Antea Sport, Edel Grass en J&E Sports ook het nieuwste op het gebied van systemen zonder infill of zandgevulde systemen. Edel Nexus en Edel Twinblade zijn de laatste ontwikkelingen op dat vlak. In 2019 zijn er reeds twee non-infill-voet-

1/2020

HET VOSCA GEZONDER GRAS CONCEPT Als greenkeeper of fieldmanager ben je onder andere bezig met chemievrij sportvelden golfbaanbeheer. Vos Capelle helpt je hier graag mee door middel van het Vosca Gezonder Gras Concept (GGC). Tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties vertellen zij graag meer over dit innovatieve, duurzame concept en onderstaande nieuwe producten: • Vosca Humiterra Special: de vertrouwde organische meststof mét wetting agent • Aqua-Aid PBS150 Granular: strooibare 3D wetting agent met werking van 150 dagen • ICL Specialty Fertilizers ProTurf: complete lijn duurzaam gecoate fijngekorrelde meststoffen.

balvelden aangelegd, in Apeldoorn en Den Bosch. Ook heeft Antea Sport als pilot een innovatief zandhockeyveld 2.0 gerealiseerd. Op het gebied van innovaties zijn de bedrijven zeer actief en zijn er inmiddels prachtige resultaten geboekt. In 2019 heeft Antea Sport de Innovatieprijs Sport gewonnen met CarbonFix. Hiermee worden sportvelden CO2neutraal aangelegd. Daarnaast is in samenwerking met gespecialiseerde partners een biologisch afbreekbare infill ontwikkeld en is het eigen recyclingbedrijf GBN-AGR opgericht én opgestart. Er valt dus veel te ontdekken op het gebied van circulaire kunstgrasrecycling, biologisch afbreekbare infill en zelfs de eerste stappen naar een volledig composteerbaar veldsysteem. Wij verwelkomen u op 5 maart graag op de beurs in standnr. 2.1.23.

Naast deze drie producten introduceert Vos Capelle nieuwe producten van bekende A-leveranciers, waaronder TourTurf (E. Marker A/S), Olmix Marathon, Barenbrug Holland, Headland Amenity en de eigen Vosca-productlijn. Meer informatie? Bezoek Vos Capelle in stand 2.1.24 en praat bij met één van de vier experts natuurgras!

VAKBEURS SPORTACCOMODATIES KUNSTGRAS DAT LUCHTKWALITEIT VERBETERT Domo Sports Grass besteedt op de Vakbeurs Sportaccommodaties veel aandacht aan Pureti. Door Pureti toe te voegen aan het productieproces van kunstgras, is Sports & Leisure Group NV in staat om het NOX-gehalte met 70 procent te verminderen. Onderzoek toont aan dat 1 m² kunstgras 188 kg NOX per jaar neutraliseert, wat overeenkomt met de NOX-productie van een Euro 5-wagen die een jaar lang dagelijks 20 km rijdt. 1 m² met Pureti behandeld kunstgras heeft een luchtreinigende werking die vergelijkbaar is met één volwassen boom. Een met Pureti behandeld kunstgrasveld van 8.000 m² kan daarom beschouwd worden als het equivalent van 8.000 volwassen bomen, wat overeenkomt met een bos van ca. 20 ha. Deze baanbrekende innovatie verbetert de luchtkwaliteit en vermindert de gezondheidsproblemen van zowel spelers als de omgeving. Naast het luchtzuiverende effect vernietigt met Pureti behandeld kunstgras ook schimmels, algen en mos, doodt het bacteriën zoals E. coli en Staphylococcus aureus en verwijdert het slechte geuren. Bezoek Domo Sports Grass in stand 2.3.17.

PROFOOT TLT STAR CENTRAAL BIJ LANO Lano Sports zal op de Vakbeurs Sportaccommodaties Profoot TLT Star promoten. Na 35 jaar pionieren met kunstgrasoplossingen is Lano Sports nog steeds toegewijd aan technologische innovatie. Dat is de reden waarom het R&D-team de Twist Lock-technologie van onze reeds toonaangevende Profoot MXSi TLT-grasmat heeft vernieuwd. Het resultaat: Profoot TLT Star. In TLT Star combineren we het profiel van de tilband met een verbeterd diamantprofiel. Hierdoor vermengen de vezels zich gemakkelijker, waardoor de grasmat extra sterkte krijgt. De filamenten stuiteren regelrecht terug, spel na spel, seizoen na seizoen. De combinatie van het polymeer polyethyleen, het beste uv-bestendige garen op de markt, en meer dan 130.000 filamenten per m2 zorgt het hele jaar door voor optimale voetbalomstandigheden. De met elkaar verweven, dubbel gevormde vezels zijn diep in het garen vastgezet, met absoluut 0 procent vezelverlies, zelfs na langdurig veldgebruik. Bezoek Lano Sports in stand 2.2.42.

www.fieldmanager.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32308/dit-zie-je-op-de-vakbeurssportaccommodaties

VAKBEURS SPORTACCOMODATIES

LED-Proeverij en subsidies Ben u geïnteresseerd in ledverlichting voor sportaccommodaties? En wilt u het eigenlijk ook wel eens ‘live’ bij een vereniging zien? Meld u dan aan voor de unieke LED-Proeverij van Sportverlichting.com tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties. De presentatie is bedoeld voor alle soorten sportclubs en gemeentes en bevat actuele informatie over de diverse mogelijkheden voor ledverlichting, subsidies en financieringen. Aansluitend op de led-sessie is de presentatie van DUS-I (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en wordt er nog dieper ingegaan op de subsidies. Na deze twee sessies bent u geïnformeerd met vakinhoudelijke kennis en kunt u voorbereid de beursvloer op. Combineer twee werelden: de beurs die u een inkijk geeft in de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van verduurzaming en de praktijk bij LTV De Doordraaiers. Deze tennisvereniging ligt letterlijk ‘om de hoek’ van de beurshal en is voorzien van mooie ledverlichting. Om 10.20 uur is het ontvangst bij LTV De Doordraaiers in het clubhuis. Omstreeks 12 uur keert u terug op de stand van Sportverlichting.com (2.1.42), waar mogelijkheid is tot lunch en om te spreken met diverse adviseurs.

KUNSTGRASRECYCLING 2020 – 100 PROCENT CIRCULAIR! Het einde van de kunstgrasproblematiek is in zicht! Vorig jaar zaten veel gemeenten en sportclubs met hun handen in het haar. Ze hadden geen mogelijkheden om hun oude kunstgras op verantwoorde wijze af te voeren, laat staat te recyclen. Met de oprichting van GBN Artificial Grass Recycling (AGR) kan kunstgras binnenkort op een verantwoorde, circulaire en unieke wijze verwerkt worden. De 100 procent circulaire verwerkingsfabriek in Amsterdam is bijna operationeel; de eerste velden worden momenteel al aangevoerd en in april gaan we open. Wij zijn klaar voor seizoen 2020! Tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties verwelkomen wij u graag in de stand van GBN AGR: 2.3.10. Onze experts kunnen u alles vertellen over het revolutionaire verwerkingsproces, het unieke innovatie certificaat dat volledige circulaire verwerking garandeert én al uw vragen beantwoorden over de productie van een hoogwaardige, circulaire grondstof. GBN AGR neemt ook deel aan het kennisprogramma. Zien wij u bij de presentatie over de ontwikkelingen in de kunstgrasmarkt en de visie van GBN AGR hierop? Tot 5 maart!

1/2020

EXPO-LINE: EEN RECHTE LIJN NAAR INNOVATIE Expo-Line draagt al twintig jaar bij aan de wereld van morgen. Door minder plastic te gebruiken, zorgen wij dat het verbruik, maar ook de vraag afneemt. Steeds meer clubs en gemeenten volgen ons hierin en slaan onze belijningsverf op in een grote tankunit, die wij gratis ter beschikking stellen. Sinds 2012 vragen wij ook statiegeld voor de kannen van 20 liter belijningsverf. Ze worden na gebruik opgehaald, gereinigd en opnieuw gebruikt. Zo weinig mogelijk onnodig plastic gebruiken en de rest recyclen is het recept om verandering te brengen! Om efficiënter te werken, distribueren wij onze verf nu zelfs met citytrailers. Sinds 2019 maakt Expo-Line samen met transportbedrijf FETrans meerdaagse distributieritten, van enkele dagen in Nederland tot een week lang in Frankrijk. De citytrailers worden onder meer gevuld met IBC-containers met een inhoud van 1000 liter. ‘We kunnen circa 26 klanten per distributierit bedienen’, rekent directeur Bogaerts uit. Daarbij vervoeren de citytrailers ook andere producten, zoals doelen. ‘We willen alles in een gestroomlijnde rit ter plaatse brengen.’ Met deze vooruitstrevende, milieubewuste en probleemoplossende aanpak tracht Expo-Line zijn steentje bij te dragen aan de wereld van morgen. Expo-Line is de enige leverancier op de markt van belijningsverf die op deze manier te werk gaat. Door ons productaanbod, onze manier van werken en onze communicatie proberen wij aan te geven dat we er zijn voor de sportveldbeheerders. Bezoek Expo-Line in stand 2.2.38.

ADVERTORIAL

Keerwand tegen verspreiding infill Duvano is een productiebedrijf in Oss dat gespecialiseerd is in de productie en montage van slagplanken en keerwanden voor hockeyen voetbalvelden. In de loop van 2018 is de behoefte ontstaan om de infill van voetbalvelden binnen de hekken te houden zodat er geen verontreiniging op kan treden in de omgeving. Daarvoor heeft Duvano een zeer eenvoudig te installeren systeem bedacht, geschikt voor zowel nieuwe als bestaande velden.

De Duvano keerwand is een sterke kunststof wand verkrijgbaar in de kleur groen (gerecycled kunstgras). Het systeem bestaat uit kunststof planken die worden ingeklemd tussen 2 u-profielen. Het onderste u-profiel is voorzien van gaten in de rug waarmee het profiel aan de grond verankerd wordt met slagpluggen. Het bovenste profiel wordt met speciale beugels aan de palen van het hekwerk bevestigd. Afmeting van de keerwand: (standaard systeem) 5x30 cm (bxh) en kan onbeperkt worden door gekoppeld. Op verzoek is iedere gewenste hoogte mogelijk.

De groene producten zijn vervaardigd uit gerecycled kunstgras afkomstig van oude sportvelden. De zwarte slagplanken zijn vervaardigd uit diverse gerecyclede plastics. Onze producten hebben een levensduur van minimaal 20 jaar en kunnen ook weer volledig gerecycled worden.

www.duvano.eu

De Duvano slagplank is een massief kunststof plank, inwendig versterkt met 4 stalen stangen in de hoeken, over de gehele lengte. Deze wapening zorgt ervoor dat de plank niet kan kromtrekken of doorhangen. Bovendien vermindert de wapening het krimpen en uitzetten bij temperatuurschommelingen. Verkrijgbaar in de kleuren zwart en groen (gerecycled kunstgras). Afmeting van de plank: 5x15 cm/5x20 cm met een maximale lengte van 305 cm. Om de planken onderling te koppelen is er een dubbele pen-gat verbinding aan de uiteinden aangebracht.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32314/keerwandtegen-verspreiding-infill

www.fieldmanager.nl

Draintalent onder de loep De (on)mogelijkheden van Altops infiltratiesysteem Met een levering aan FC Utrecht en interesse uit binnen- en buitenland kun je gerust stellen dat er veel belangstelling is voor Draintalent. Deze ontwikkeling van Altop maakt het mogelijk om natuurgrasvelden automatisch te draineren en beregenen. Een pilot met dit systeem in Gelderland verloopt tot nu toe succesvol. Wat zijn de mogelijkheden en onmogelijkheden van Draintalent? Aan de hand van tien vragen geven we daar antwoord op.

1/2020

Wat is Draintalent en wat doet het? Draintalent is een pompsysteem om de bodemconditie op peil te houden en te verbeteren. Dit is mogelijk in een gesloten circulair systeem en een open systeem met een directe verbinding naar de ondergrond. De Draintalent voegt water toe of onttrekt water aan de bodem en houdt daarmee de vochthuishouding in de bodem dicht bij de wenswaarde. De maximale waterzijdige capaciteit van de Draintalent is 200 m3/h. Daarnaast kan de Draintalent tot 70.000 l/h aan zuurstof meegeven in het drainsysteem. Daarmee wordt de bodem van onder belucht, vanuit de drainage.

met het aantal velden. Alleen bij het geven van water kunnen de responstijden gelijk blijven.

Hoeveel sportvelden kunnen er worden aangesloten op één Draintalent? Waterzijdig kan de grootste Draintalent drie tot vier sportvelden aan, de kleine kan een tot twee velden aan. Daarbij moet wel eerst een inventarisatie worden gemaakt van de afstand tussen de velden. De afstand tussen de aan te sturen velden is gebonden aan een maximum. Bij meerdere velden worden de responstijden bij het onttrekken van water altijd vermenigvuldigd

Wordt er bijgehouden wat het systeem uitvoert? Het systeem beschikt over een logboek: je kunt zien hoeveel uur de pomp heeft aangestaan en hoeveel water er is gegeven of afgezogen. Ook zijn de data uit het weerstation inzichtelijk beschikbaar. Wat de gebruiker verder nog wil zien en instellen, kan in de software worden aangepast.

Is beregening niet meer nodig als de Draintalent is geïnstalleerd? Als de Draintalent over voldoende wateraanvoer kan beschikken, zorgt deze zelfs na groot onderhoud voor ruim voldoende vocht in de bodem. Het grootste voordeel is dat de Draintalent de beregening 24/7 automatisch regelt. Zo kan de Draintalent water geven terwijl er een competitie gespeeld wordt of er evenementen plaatsvinden, en zorgen voor een hoge mate van continuïteit. Beregening is dan dus niet meer nodig.

ADVERTORIAL

Valt Draintalent wel of niet onder een beregeningsverbod? Ja, volgens het waterschap telt Draintalent als beregening, omdat het water aan de grond wordt onttrokken. Dat betekent dat dit systeem in beschermde gebieden onder het reguliere voorjaars- en urenverbod valt. In niet-beschermde gebieden (overig gebied) valt het onder de algemene regels en geldt geen voorjaars- en urenverbod, mits aan de regels wordt voldaan.

Hoe hoog is het waterverbruik? Puur theoretisch is het waterverbruik de verdamping van het gewas op de kale bodem. Het grondwater of oppervlaktewater wordt omhooggehaald en wat niet door het gewas wordt gebruikt, zakt weer langzaam terug naar de ondergrond. Daarbij komt het water niet op het maaiveld terecht, waardoor de verdamping beperkt blijft. Bij maximale capaciteit en maximaal drogend weer kan in 24 uur circa 12 m3 per uur worden aangevoerd via de drainage. In de praktijk is dit zelden noodzakelijk en geef je hooguit zes tot tien uur per dag water. Hoeveel water geeft de Draintalent maximaal, bijvoorbeeld op een zonnige dag bij 30 graden? De Draintalent heeft een maximale capaciteit van 50.000 liter water geven per uur. Op een zonnige dag in juli bij 30 graden en een beetje wind heeft een grasbodem een enorme verdampingswaarde. Op proefvelden is aangetoond dat er in dit geval 250.000 liter water nodig is per 24 uur. Aangezien de Draintalent dit 24/7 verzorgt, heeft de bodem een buffer die ruim voldoende is om de dag door te komen. Wat is de afstand tussen de drains en waar zijn de drains van gemaakt? Bij de meest voorkomende velden bedraagt de afstand tussen de drains 140 cm. Dit is geba-

seerd op de pilot in Beek, waarbij verschillende drainafstanden zijn getest. Er is nog geen model voor de verschillende grondsoorten. In de praktijk ligt het M50-cijfer van de meeste velden tussen de 180 en 220 mu met een leempercentage onder de 10 procent. Indien het percentage leem aanzienlijk hoger ligt, zal ervoor gekozen moeten worden om de toplaag te verbeteren of meer buizen in te trekken om voldoende water te kunnen onttrekken. Vóór aanvang van een project wordt er een onderzoek gedaan van de bestaande bodem, waarbij tal van parameters in kaart worden gebracht. De drainage die we toepassen, is voor 100 procent gemaakt van hergebruikte producten. De omhulling wordt gemaakt van een restproduct uit de tapijtindustrie en de buis van 100 procent gerecycled PE-materiaal. Gaan de drains op termijn niet dichtzitten? En hoe werkt het systeem met ijzerhoudend beregeningswater? Het systeem is zelfreinigend doordat het proces twee kanten op werkt. Als er over een lange periode water wordt onttrokken, zal het systeem om de dag de drains spoelen met ‘schoon’ water. Als het grondwater en het beregeningswater zichtbaar vrij zijn van ijzer, kan het water zonder probleem worden toegepast.

Is dit systeem ook te combineren met bestaande hybride- en wetra-systemen? Dit soort systemen heeft er baat bij als het gras optimaal presteert en de vochthuishouding 24/7 optimaal is. Ook als het gras weggespeeld wordt, is de vochthuishouding van belang in verband met de stabiliteit van het veld. De Draintalent kan hierop een prima aanvulling zijn en kan de bespeelbaarheid, het gebruiksgemak en de levensduur verbeteren. In bestaande hybridevelden die bestaan uit een open mat is het niet mogelijk om de drains in te trekken. Bij ingenaaide systemen, O2-velden en velden die met andere toevoegingen verbeterd zijn, is het wel mogelijk om de drain in te trekken. Bij de aanleg van nieuwe velden kan de traditionele drainage en beregening achterwege gelaten worden en kan de eventuele zandonderbouw vervallen of teruggebracht worden naar maximaal 10 cm.

www.altopgroep.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32269/draintalentonder-de-loep

www.fieldmanager.nl

Forum non-infill: hoe vertalen we subjectieve spelerservaringen naar objectieve metingen? Branche in gesprek over de toekomst van non-infill We hebben in Nederland inmiddels zo’n anderhalf jaar ervaring met pilots van noninfill-kunstgrasvelden. Voor ons een moment om de status van dit type velden te evalueren: waar staat non-infill momenteel, en hoe ziet de toekomst eruit? Achttien professionals uit de branche gingen op 13 februari jongstleden het gesprek aan over dit onderwerp in de Rinus Michels-dug-out bij de KNVB in Zeist. Autuer: Nino Stuivenberg

1/2020

De vaste lezer van dit vakblad herinnert zich waarschijnlijk dat wij begin 2019 ook een discussieforum over non-infill-kunstgrasvelden organiseerden. De eerste pilots waren toen pas een half jaar oud. Inmiddels zijn we ruim een jaar verder. Er is meer ervaring met de velden. Er zijn pilots weggehaald, aangepast en nieuw aangelegd. Een goed moment dus om weer met experts om de tafel te gaan zitten. Na een oproep op onze website hadden we al snel een aantal geïnteresseerden die de discussie wel wilden aangaan. Met een groep die bestond uit adviseurs, aannemers, kunstgrasfabrikanten en vertegenwoordigers van gemeenten hadden

we een gemengd gezelschap om die discussie te voeren. We trappen het rondetafelgesprek af met de stelling ‘Over vijf jaar worden er in Nederland alleen nog maar non-infill-kunstgrasvelden aangelegd’. Het is een stelling die de discussie meteen flink op gang brengt, want de meningen zijn verdeeld. Enkele aanwezigen, onder wie Arjan Knottnerus (Fieldturf-Tarkett), zijn het ermee eens. Knottnerus: ‘Je moet kijken naar de maatschappelijke discussie die gaande is en wat straks vanuit Europa opgelegd kan worden: een verbod op plastic infill. Dat betekent ook

3 min. leestijd

FORUM Uw mening De stellingen die we tijdens het forum bespraken, hebben we ook voorgelegd aan de lezers van vakblad Fieldmanager op Fieldmanager.nl. Zij gaven het volgende oordeel.

dat er meer vraag gaat komen naar alternatieven. Zonder de discussie over infill was er veel minder aandacht geweest voor non-infill.’

Non-fill-velden zijn weliswaar de toekomst, maar op dit moment nog vooral de verre toekomst.

Acceptatie nodig Andere aanwezigen hebben twijfel bij de stelling of zijn het ermee oneens. Dat komt volgens de meesten door de kwaliteit van de huidige velden, waar grip nog weleens een probleem kan zijn. Volgens Joop van Krimpen (Condor Grass) heeft dat echter te maken met acceptatie. ‘We zijn in Nederland verwend door de kwaliteit van kunstgrasvelden’, stelt hij. ‘Het ligt aan de Nederlanders, die accepteren dit gewoon niet. Iedereen heeft hier een mening over non-infill, maar wij hebben inmiddels honderd non-infill-velden aangelegd in Europa en krijgen geen klachten. Het gaat erom: wat is acceptabel hier in Nederland? We kunnen nooit een kunstgrasveld maken dat gelijk is aan een natuurgrasveld. Als dat de eis wordt, kun je het vergeten.’

We hebben goede pilots nodig om de techniek verder te finetunen.

NEUTRAAL 4%

NEUTRAAL 20%

ONEENS 8%

EENS 40% EENS 88%

ONEENS 40%

Over vijf jaar worden in Nederland alleen nog maar non-fill-kunstgrasvelden aangelegd. EENS 21%

Het is bijzonder dat de ‘klant’ (eindgebruikers en opdrachtgevers) zo nadrukkelijk wordt betrokken bij het ontwikkelen van non-fill-concepten. De industrie moet toch in staat zijn om ‘werkende’ pilots aan te bieden.

NEUTRAAL 44%

EENS 42%

ONEENS 35%

‘Het gevoel dat gebruikers hebben bij het veld kun je niet wegnemen en moet je ook serieus nemen’ Hans Galgenbeld, gemeente Hellendoorn

ONEENS 37%

NEUTRAAL 21%

Marcel Geurts van de gemeente Oss, sinds 2018 eigenaar van een non-fill-veld, is het daar helemaal niet mee eens. ‘Wat is het verschil tussen jouw velden en de andere in Nederland? Als we hier verwend zijn, dan is dat een maatschappelijk gegeven waar we niets meer aan kunnen doen. We hebben tweeduizend kunstgrasvel-

Gosewin Bos (Antea Sport) en Seth van der Wielen (Kybys)

www.fieldmanager.nl

Joop van Krimpen (Condor Grass) aan het woord

den en de voetballers zijn die kwaliteit gewend. Zij gaan echt niet akkoord met een afname in kwaliteit.’ Hij voegt eraan toe dat de kwaliteit van non-fill-velden sterk afhankelijk is van het moment waarop je deze bespeelt. ‘Ons veld is heel erg weersafhankelijk. Het heeft zeker zijn goede momenten; als het mooi droog gewaaid is, dan horen we bijna niemand. Maar vooral bij dauw zijn er klachten. De verschillen in speltechnische kwaliteit zijn veel te groot en te afhankelijk van de weersomstandigheden. Dat is wat ik hoor van de verenigingen.’ Menso de Maar, die in Amsterdam ook ervaring heeft met een non-infill-veld, valt Geurts bij: ‘Wij hebben vijf verenigingen die ’s avonds bij ons trainen; die willen er dan niet meer op spelen. Met name bij de leeftijd van dertien jaar en ouder zie je wat problemen ontstaan. Ze ervaren het veld als glad.’ Van Krimpen haakt daarop in: ‘Als er geen alternatief veld voorhanden zou zijn, denk je dat ze er dan nog steeds niet op zouden spelen?’ De Maar: ‘Ik denk dat het dan een ander verhaal is.’ Gosewin Bos (Antea Sport) en Knottnerus maken allebei de vergelijking met de situatie

1/2020

rond kunstgras in 1999 en 2000. Bos: ‘Toen hadden we een enigszins vergelijkbare situatie: discussies over slidings, schaafwonden en niet alle spelers wilden op kunstgras spelen. Ook toen werden de velden door de industrie verbeterd, maar er ontstond ook acceptatie.’ Knottnerus is het daarmee eens. ‘Al wil ik daarmee de problematiek van de huidige feedback zeker niet bagatelliseren.’ Belang van schoeisel Hans Galgenbeld van de gemeente Hellendoorn beaamt dat de velden op sommige momenten prima voldoen. ‘Onder normale omstandigheden hoor je ook bij ons echt niemand meer. Maar wanneer er sprake is van dauwvorming en vorst, zie ik wel dat de ervaring van gladheid sterk toeneemt. Naast de gewenste aanpassingen aan het veld moet er misschien ook eens naar het schoeisel gekeken worden.’ Daarmee brengt hij een nieuwe discussie op gang. Moeten voetballers meer rekening houden met de ondergrond bij de keuze van hun voetbalschoenen? Bos: ‘Met non-infill passen we de ondergrond voor de sporter aan; het is immers anders dan een veld met infill. Maar niemand kijkt naar het schoeisel waarmee de sporter

het veld gebruikt, en dat is volgens mij een deel van de oplossing. Probeer maar eens met voetbalschoenen op een hockeyveld te voetballen. Dan ga je ook onderuit en dat vinden we niet raar. We kunnen ontwikkelen wat we willen, maar als we aan die kant niks doen, zijn we een mismatch aan het maken. We moeten die branche opzoeken om de ontwikkelingen aan elkaar te koppelen.’ Jan-Willem Boon (Gras Advies) reageert: ‘Maar als je een hockeyschoen hebt, kun je op alle ondergronden hockeyen: zand, semiwater en waterveld. Ik vind dat je met een voetbalschoen, met standaard ronde noppen, ook gewoon hierop moet kunnen voetballen. Non-fill is een extra type naast natuurgras, kunstgras met infill en hybride.’ Volgens Knottnerus is Fieldturf-Tarkett op de hoogte van het belang van schoeisel. De kunstgrasfabrikant doet hier zelf al onderzoek naar. ‘Wij zijn met Trondheim een onderzoek gestart naar schoeisel op een non-fill-veld dat niet voldoet aan de spelerseisen. We hebben alle spelers van de hoge teams op dit veld laten spelen. Je ziet dat bepaalde schoenen heel slecht scoren en andere heel goed. De voetbalschoenen voor natuurgras, die niet geschikt zouden zijn

FORUM voor kunstgras, komen er op non-infill juist als beste uit. Dus als het om schoeisel gaat, kunnen we veel winst behalen.’ Van subjectief naar objectief Een heikel punt blijft natuurlijk dat non-infillvelden volgens de metingen wel voldoen, maar dat de gebruikerservaringen nog vaak anders zijn. Galgenbeld: ‘Het gevoel dat gebruikers hebben bij het veld, kun je niet wegnemen en moet je ook serieus nemen. In onze situatie merk ik dat we, ondanks meerdere testen, nog niet precies weten hoe we ervoor staan. De resultaten van de testen zijn gebaseerd op persoonlijke en daarmee subjectieve ervaringen van spelers. Er zijn spelers die het niks vinden, spelers die verbetering ervaren en spelers die het wel een goed veld vinden. Het is van belang om de ervaringen nu objectief te meten.’ Volgens Patrick Balemans van de KNVB werkt de voetbalbond hier momenteel aan. ‘Wij starten binnenkort met een objectief ervaringsonderzoek op de huidige non-infill-velden. We kunnen lang praten, maar als we het niet kunnen objectiveren, hebben we niks. We gaan ook starten met een blessureonderzoek. Dat vraagt tijd en geld, maar we beginnen er wel mee. Dan kunnen we zaken objectief op tafel leggen, resultaten met elkaar bespreken. Dit soort producten heeft toekomst, maar we moeten ze niet te snel willen uitrollen.’ Als tweede bespreken we de stelling: ‘We hebben meer goede pilots nodig om de techniek verder te finetunen.’ Ook daarover zijn de meningen verdeeld. Boon, bijvoorbeeld, pleit

‘Er moet een taskforce noninfill komen waarin de leveranciers informatie delen’ - Marcel Bouwmeester, gemeente Utrecht

voor één pilot per non-infill-mat. ‘Een pilot moet in mijn ogen altijd maar één configuratieveld zijn.’ Sander Akkerman (Plann ingenieurs) is juist voorstander van meer pilots. ‘Je ziet dat er veel discussie is over de korrels, dus is er over vijf jaar volgens mij gewoon geen infill meer. Non-infill is gewoon een van de ontwikkelingen waar we naartoe gaan. Ik ben groot voorstander van meer dan één pilot per jaar. Hoe meer je bouwt, hoe meer je leert en hoe beter je kunt modificeren. En de acceptatie komt dan vanzelf. Je accepteert het dan omdat er geen andere mogelijkheid meer is.’ De juiste locaties Het is dan wel belangrijk waar die pilots komen te liggen. Seth van der Wielen (Kybys) vertelt over een pilot die afgelopen zomer gestart is in de gemeente ‘s-Hertogenbosch. ‘Er is heel bewust een tiende veld gekozen als pilot voor een non-infill-veld. Als het veld niet zou presteren, kon de bespeelcapaciteit op de andere velden gezocht worden. Zo heb je een bepaalde basis voor de pilot en kun je de markt de mogelijkheid geven om echt te kijken wat zo’n pilotveld doet. Dat biedt kansen voor de markt, bonden en testinstituten. Ik hoop dat er meer gemeenten zijn die hun nek durven uitsteken voor een pilot, maar dan wel op plaatsen waar het verantwoord is en met een goed besef van de risico’s en duidelijke afspraken. Uiteindelijk is dat volgens mij de richting om met elkaar te komen tot betere velden.’ De Maar, bestuurder van stichting Sportpark de Eendracht in Amsterdam, gaat graag op die

uitnodiging in. ‘Wij hebben in totaal veertien velden. Wat mij betreft, mag ons non-infill-veld de komende tien jaar gebruikt worden voor allerlei ontwikkelingen. We zitten nu met een veld waar we niets mee kunnen; dat moet eruit. Het mag wat mij betreft drie keer vervangen worden. Voor mij is dat geen probleem, als we er goede afspraken over maken. Dat veld is zo tien jaar voor jullie beschikbaar.’ Twijfelaars Onze bijeenkomst over non-infill werd ook bezocht door vertegenwoordigers van diverse gemeenten die interesse hebben in non-infillkunstgras. Een van hen is Marcel Bouwmeester (gemeente Utrecht). ‘In Utrecht zijn we op zoek naar een veilig en KNVB-wedstrijdgeschikt voetbalveld zonder toevoeging van kunststof infill. We willen een bepaald eindresultaat en noninfill-kunstgras is daarvoor een optie. Uit de uitgevoerde pilot blijkt dat non-infill-kunstgras technisch helaas nog niet klaar is. We hopen dat hier snel verandering in komt; dan is noninfill een oplossing voor onze maatschappelijke problemen. Ik zou in Utrecht geen non-infill aanleggen op een plaats waar ik een kunstgraswedstrijdveld moet renoveren. Dat risico is te groot; die capaciteit kan ik niet missen. Ik vind het logischer om trainingsvelden te kiezen; dan houd je het risico lager.’ Hij is wel voorstander van meer pilots op de juiste locaties. ‘Veel pilots voor non-infill vind ik geweldig. Meer pilots betekent dat er snellere ervaring wordt opgedaan en sneller wordt doorontwikkeld. En het liefst natuurlijk pilots van alle fabrikanten.’

Menso de Maar (stichting Sportpark De Eendracht), Ben Demmer (gemeente Borne) en Ad van de Luijtgaarden (gemeente Zwijndrecht)

www.fieldmanager.nl

Vos Capelle

Als écht gras de basis is

Stralend en gezond gras

ICL introduceert Sierrablen Plus met Pearl®-technologie. Onze premium gecontroleerd vrijkomende meststoffen Sierrablen Plus zijn nu nog beter. Pearl-technologie voegt een uniek, gerecycled fosfaat met continu afgifte toe aan Sierrablen Plus. Deze technologie zorgt voor aanzienlijk meer beworteling en een efficiënter gebruik van voedingsstoffen vergeleken met traditionele fosfaatbronnen. Gebruik Sierrablen Plus met Pearltechnologie voor sterk en gezond gras. Meer info: pearl.icl-sf.com/nl-nl Pearl® is an Ostara Nutrient Recovery Technologies Inc. registered trademark.

FORUM

Zo zijn veel gemeenten zich nog aan het oriënteren. Ben Demmer (gemeente Borne) heeft vier velden, die hij alle vier wil laten ombouwen tot non-infill, de eerstkomende zomer al. Boon noemt een gemeente die vier non-infillkunstgrasvelden wil, maar niet van hetzelfde type. Dan kan hij dus niet bij één leverancier terecht. Ad van de Luijtgaarden (gemeente Zwijndrecht) zit in hetzelfde schuitje. ‘Binnen anderhalf jaar heb ik vier velden te renoveren. Ik ben heel erg zoekende. Welk aanbod is er aan non-infill, wat krijg ik precies?’ Hellendoorn is een goed voorbeeld van een gemeente die duidelijke afspraken gemaakt heeft over de pilot. Galgenbeld legt uit: ‘Wij hebben aan de voorkant duidelijk gecommuniceerd over de deal die gemaakt is. We konden met de leverancier een goede deal maken en zo de investering in de kunstgrasvelden naar voren halen. Bij iedereen was bekend dat het om volledig goedgekeurde non-fill-velden ging die voor het eerst in de markt gezet werden. Toen we ze in gebruik namen, waren er direct problemen. Dan is het toch de kunst om iedereen de ruimte te bieden om er wat van te leren, want daar hebben wij als gemeente, de KNVB, de leverancier en de gebruikers belang en baat bij. Zo kan de markt zich ook verder ontwikkelen. De betrokken verenigingen hebben zich het afgelopen half jaar heel constructief opgesteld. Er zijn nog steeds klachten, maar we zien ook een andere beweging. Mensen die de velden steeds beter vinden dankzij de doorgevoerde aanpassingen, en waarschijnlijk

ook omdat ze eraan gewend raken. Uiteindelijk is het een kwestie van tijd, maar ook van hoe je samen het hele proces doorloopt. Dat proces is heel belangrijk.’ Utopische wereld Volgens Bouwmeester is het belangrijk dat specialisten uit de branche en marktpartijen nu de koppen bij elkaar steken. Hij geeft tijdens de discussie meerdere voorbeelden van samenwerking. ‘We moeten de zaken veel meer coördineren. Er is nu geen overall management of logica. Iedereen doet maar wat.’ Hij geeft een voorbeeld: ‘Ik heb nog geen technische analyse gezien van de pilots. Normaal gesproken moet dit volgens het NOC*NSF-procedurehandboek na één jaar gebeuren: vaststellen of het betreffende non-infill-systeem op de Sportvloerenlijst mag staan. Dit is waardevolle informatie; geef de markt en opdrachtgevers duidelijkheid. We verliezen nu kostbare tijd. Je kunt bijvoorbeeld een website maken met een overzicht van ontwikkelingen van alle bedrijven. En het lijkt mij een goed idee dat er een taskforce non-infill komt, waarin de leveranciers informatie delen. Het is bij elkaar in de keuken kijken, dat weet ik, maar ze hebben er allemaal baat bij dat dit slaagt in Nederland. Het is nu allemaal geïsoleerd; dat vind ik een gemiste kans.’ Van der Wielen gelooft daar echter niet in. ‘Dat is ook wel een beetje hoe de markt werkt. Kijk naar Nike, dat heeft een hardloopschoen ontwikkeld die veel beter is dan alle andere. Denk je dat zij die informatie gaan delen met de concurrentie? Ik snap dat een branchebrede ontwikkeling

'We hebben tweeduizend kunstgrasvelden en de voetballers zijn die kwaliteit gewend’ Marcel Geurts, gemeente Oss

sneller zou gaan, maar dan heb je het over een utopische wereld.’ De derde en laatste stelling: ‘De industrie moet toch in staat zijn om werkende pilots te bouwen’, hoeven we na de uitgebreide discussie eigenlijk al niet meer te behandelen. Van der Wielen vat samen: ‘Het is te gemakkelijk om de bal puur bij de industrie te leggen. Er moet op veel fronten nog heel wat gebeuren. Er is acceptatie nodig, we moeten het hebben over schoeisel, en aan de testmethoden en meetwaarden wordt nog gewerkt. Het is belangrijk dat het onderzoek goed gebeurt. Je krijgt al gauw subjectieve cafépraat, dus hou het wetenschappelijk.’ Wat acceptatie betreft: die komt er waarschijnlijk vanzelf als er meer non-infill-velden in Nederland liggen. Aan de prijs zal het niet liggen, want een non-infill-veld kost momenteel evenveel als een kunstgrasveld met TPE.

www.fieldmanager.nl

Rethink what to do with your old turf

Re-Match A/S

! ras nieuw leven in Blaast uw kunstg

HI-Park 415

+45 7734 6734

7400 Herning

info@re-match.dk

Denmark

www.re-match.dk

BUILDING THE SPORTS FUTURE

onderhoud | revitalisatie | demontage

O V A T I E E N O N D E R H O U D V A N Onderhoud K U N S T Gkunstgras RAS - DIENSTVERLENING Wij zijn gespecialiseerd in het onderhouden van alle soorten kunstgrasvelden. Van tennisbaan tot hockeyveld en van korfbal- tot voetbalveld.

Revitalisatie kunstgras Revitalisatie is een goede oplossing als de technische eigenschappen van uw kunstgrasveld zijn afgenomen. Door het veld te revitaliseren kan het weer 3 tot 5 jaar mee. Demontage kunstgras Wilt u uw kunstgrasveld verplaatsen of ontdoen van het vulmateriaal (infill)? Bijvoorbeeld voor verplaatsing of recycling. Dan nemen wij dit proces graag voor u uit handen.

AANLEG I ONDERHOUD I LANDSCAPING

T. 0525-621223 | www.silicanova.nl JE SPORTS SPORTACCOM 08052017.indd 1

9/05/17 13:39

FORUM Sander Akkerman (Plann ingenieurs), Patrick Balemans (KNVB) en Wil Ditzel (Global Sports Surfaces Europe)

Bij onze forumdiscussie over non-infill-kunstgrasvelden waren de volgende personen aanwezig:

Lastige discussies De vraag is welke ontwikkeling er komende zomer gaat plaatsvinden. Komen er nieuwe pilots, en zo ja, welke? Volgens Balemans staat de KNVB nog altijd open voor pilots. ‘Maar hoeveel en waar, dat zijn altijd lastige discussies. Moet je het doen op veld 10 van een grote vereniging die meerdere velden met kunstgras heeft? Of op een bijveld van een vereniging met twee of drie velden? Dat zijn geen makkelijke beslissingen om te nemen. Binnenkort wordt daar wel over gesproken en ik denk dat we dan ook met een goede beslissing gaan komen. Die kunnen wij niet zelfstandig nemen; dat doen we met alle partijen uit de markt.’ Knottnerus hoopt dat er komende zomer weer een gemeente is die de nek wil uitsteken voor een non-infill-veld. In het gesprek komt al snel naar voren dat er echt wel gemeenten zijn die dat willen toezeggen, zoals Borne. Akkerman vraagt daarop of er deze zomer gewoon pilots aangelegd kunnen worden. Balemans: ‘Daar wordt bij de KNVB nog op directieniveau over gesproken. Binnenkort zal die uitspraak komen. Veiligheid en verantwoordelijkheid staan voor ons in ieder geval bovenaan. Wij als KNVB zijn een van de weinige voetbalbonden die de deur hebben opengezet voor deze ontwikkeling. Fifa doet dat nog niet, wij als Nederland al wel.’

Patrick Balemans Gosewin Bos Arjan Knottnerus Joop van Krimpen Peter Verhoeven Wil Ditzel Menso de Maar Marcel Geurts Ben Demmer Hans Galgenbeld Ad van de Luijtgaarden Patrick de Bourgraaf Marcel Bouwmeester Piet Kranendonk Jan-Willem Boon Sander Akkerman Seth van der Wielen Nino Stuivenberg

KNVB Antea Sport Tarkett Sports Condor Grass Domo Sports Grass Global Sports Europe Stichting Sportpark De Eendracht Gemeente Oss Gemeente Borne Gemeente Hellendoorn Gemeente Zwijndrecht Gemeente Bunschoten VSG / Gemeente Utrecht ASC Sports & Water Gras Advies Plann ingenieurs Kybys NWST

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32318/forum-noninfill-hoe-vertalen-we-subjectieve-spelerservaringen-naar-objectieve-metingen

www.fieldmanager.nl

In Nijmegen mag weer gevoetbald worden Non-infill-kunstgras brengt oplossing voor veelbesproken trapveldje BBC, Fox News en Al Jazeera: allemaal schreven ze in de zomer van 2019 over een voetbalveldje in Nijmegen. Vanwege geluidsoverlast werd de speelplek verboden terrein voor kinderen en dat leidde tot veel ophef. Zelfs de rechter moest er meerdere malen aan te pas komen. Inmiddels is er een oplossing gevonden: op de plek van het beroemde trapveldje ligt nu een non-infill-kunstgrasmat.

Auteur: Nino Stuivenberg

1/2020

In juni 2019 barstte de bom in Nijmegen. Ouders van kinderen op basisschool De Buut kregen te horen dat het trapveldje naast de school moest sluiten. Bewoners van het appartementencomplex bij de school hadden namelijk geklaagd over geluidsoverlast. Saillant detail: het trapveldje lag er al toen de appartementen gebouwd werden. De bewoners die de appartementen kochten, wisten dus dat zij naast een school gingen wonen. Strikt juridisch gezien hadden de omwonenden echter een punt. De geluidsnormen schrijven immers een limiet voor van 70 decibel, terwijl in Nijmegen 88 decibel werd gemeten. Dwangsom De gemeente Nijmegen gaf dan ook gehoor aan de klachten van de bewoners en het veld moest vĂłĂłr eind juli dicht, anders zou de stichting die de school beheert een boete krijgen van 10.000 euro. Aanhangers van de school startten al snel een petitie, die bijna vijfduizend keer ondertekend werd. Tel daar de internationale media-aandacht bij op, en er werd besloten om de dwangsom in ieder geval met acht weken uit te stellen tot medio september. Na nog eens twee maanden uitstel deed de rechter

4 min. leestijd

ACTUEEL in november uitspraak: het veldje verwijderen gaat de rechter te ver, dus het mag toch openblijven. Daar zijn een aantal voorwaarden aan verbonden: het veldje moet ’s avonds en in het weekend dicht blijven én het moet aangepast worden. De rechter heeft een aantal eisen gesteld. De betonnen randen rond het veld worden aangepast, de oude kunstgrasmat moet vervangen worden door geluiddempend kunstgras en de doeltjes moeten eraf. En alsof dat nog niet genoeg was, voegt de rechter daaraan toe dat er vaart gezet moet worden achter de maatregelen. Werk aan de winkel dus voor schoolbeheerder Conexus. Kaal tot op de backing In diezelfde periode volgde Rutger Schuijffel van CSC Sport het nieuws over dit veldje op de voet. Schuijffel, zelf Nijmegenaar, is goed bekend met de stad en was al op de hoogte van de situatie. Hij besloot contact te zoeken met Conexus, beheerder van 31 scholen in de regio, waaronder De Buut. Schuijffel: ‘Ik heb

eigenlijk heel spontaan contact gezocht. Ik volgde het verhaal in de krant en dacht uiteindelijk: ik moet toch eens gaan bellen. Via de gemeente kwam ik bij Conexus terecht en zij zaten op dat moment juist in de beslisfase. Ze hadden al een aantal offertes liggen, waarna wij ook een voorstel gedaan hebben. Natuurlijk was hier een shockpad nodig om voor geluidsdemping te zorgen. Verder waren er twee opties: instrooien met kurk, maar dan zit je met instrooimateriaal, of non-infill. Van het concept non-infill was het bestuur al snel overtuigd.’ Schuijffel begrijpt wel dat er iets aan de situatie van dit veld moest veranderen. ‘Het veld dat hier lag, was echt een heel oud kunstgrasveld’, zegt hij. ‘Ik schat dat de mat al twintig jaar oud was. Die mat was helemaal kaal tot op de backing; het was eigenlijk een soort viltdoek. Het moest doorgaan voor kunstgras, maar het was net beton. En dat maakt bij balstuit natuurlijk een geluid alsof de bal op steen stuitert. Met die betonrand en die doeltjes er nog bij en dertig rondrennende kinderen, kan ik me best voorstellen dat het hinderlijk was.’

Geweven mat CSC Sport ging in december aan het werk om de nieuwe mat aan te leggen. Schuijffel, projectleider voor deze klus, licht toe: ‘Het verwijderen van de betonnen randen was al uitbesteed; vanaf dat punt hebben wij de werkzaamheden verder opgepakt. De betonranden hebben we helemaal strak opnieuw aangelegd. Op het veld zelf moest de oude mat er natuurlijk eerst af. De lavalaag die daaronder lag, konden we hergebruiken. De lavalaag is geëgaliseerd; daarna kon de shockpad erop en uiteindelijk de non-infill-mat.’ Op dit veld ligt

‘Van het concept non-infill was het bestuur al snel overtuigd’

www.fieldmanager.nl

NIEUW regulier mengsel

RECOVER 4 TETRA

supervroeg sportveldherstel mét de nieuwe grassoort tetraploïd Engels raaigras grasveldtype • geeft daarmee in vroege voorjaar al voorsprong in grasbezetting/grasbestand

mét

• inclusief Advance-coating met essentiële organische mineralen voor (vroeg)kiemend zaad Ga ook voor de ongekende groeikracht en winter performance van Recover 4 TETRA !

www.advantaseeds.nl

RECOVER 4 TETRA

• kan toe met zeer korte rustperiode

@Advanta is a registered trademark of Advanta Netherlands Holdings BV

• maakt doorzaai onder lagere temperaturen mogelijk

ACTUEEL

nu de geweven variant van Greenfields MX NF. Van dit type ligt al een full-size voetbalveld in Hoofddorp, Nijverdal en Groningen. ‘Maar voor toepassing als trapveldje is hij natuurlijk ook ideaal, vooral omdat hij geluiddempend is. De systeemopbouw is hetzelfde als bij een normaal voetbalveld, alleen is deze iets kleiner: zo’n 20 bij 30 meter.’

echt bizar’, blikt Schuijffel terug. ‘Zowel landelijk als wereldwijd doken ze er vol bovenop. Het breekpunt was natuurlijk het speelverbod van de gemeente. Voor ons is zo’n project weer eens wat anders dan een regulier voetbalveld, mede vanwege de tijdsdruk. Begin december kregen we de opdracht, voor de kerst lag de nieuwe mat erin. Het kwam allemaal bij elkaar.’

Snel schakelen Tussen de rechtszaak en de oplevering van het non-fill-kunstgrasveld zaten een paar weken. Voor CSC betekende dit snel schakelen. Door een aantal factoren lukte het om het project snel uit te voeren. Schuijffel: ‘De kunstgrasmat die hier ligt, hebben we niet geproduceerd; dit waren rollen die we nog op voorraad hadden. Anders waren we vier tot vijf weken kwijt geweest, maar dit formaat hadden we nog liggen voor een andere bestelling en konden we hier mooi inzetten. En we hadden geluk dat er net voor de kerst nog een droge week was.’

Rest de vraag of de kwestie bij De Buut nu definitief afgerond is. In principe is het noninfill-veld een voorlopige voorziening. Op basis van nieuwe geluidsmetingen moet blijken of het veld nu wél aan de wettelijke eisen voldoet. Maar eigenlijk is dat nog slechts een formaliteit en Schuijffel heeft wel vertrouwen in een goede afloop. ‘De facilitair beheerder zegt dat er helemaal geen klachten meer zijn. De school was al tevreden en de bewoners zijn ook wel redelijk tevreden, denk ik. En de kinderen kunnen weer sporten, dus ons doel is bereikt.’

Daarmee heeft de kunstgrasaannemer een positieve bijdrage kunnen leveren aan een beroemd project. ‘Ja, de aandacht hiervoor was

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32167/in-nijmegen-mag-weer-gevoetbald-worden

www.fieldmanager.nl

Johan van der Stappen

Gemeenten investeren massaal in kantopsluiting Niets doen tegen verspreiding van infill is geen optie meer

Als de rechterlijke uitspraak van het OM in december één ding heeft duidelijk gemaakt, is het wel dat niets doen tegen de verspreiding van microplastics geen optie meer is. Gemeenten maken er daarom serieus werk van om kantplanken aan te schaffen. Navraag bij producenten van kantplanken leert dat de vraag explosief is gestegen: zij verwachten bij twee tot drie keer zoveel kunstgrasvelden planken te leveren als in 2019.

Auteur: Nino Stuivenberg

Dat er jaarlijks veel infill van kunstgrasvelden in het milieu verdwijnt, is geen nieuws. De schattingen liggen tussen de 200 en 300 kilo infill per veld per jaar, blijkt uit onderzoek van de BSNC. Beheerders moeten de zorgplicht nakomen en de verspreiding van deze microplastics zoveel mogelijk voorkomen. Volgens het Openbaar Ministerie moeten zij zelfs alle maatregelen nemen die hierbij worden voorgeschreven. Regelmatig korrels terug het veld in vegen is dus niet genoeg. Kunstgrasvelden met infill moeten ook voorzien worden van uitloopmatten, verharding rond velden en kantplanken. De eerste twee maatregelen zijn redelijk standaard bij kunstgrasvelden, maar kantplanken zijn dat zeker niet. Na de uitspraak van de rechtbank in december is de vraag naar dit materiaal dan ook enorm toegenomen. Prijskaartje Voor gemeenten brengt dat een flinke kostenpost met zich mee, want het is niet goedkoop om een veld van kantplanken te voorzien. JanWillem Boon, onafhankelijk adviseur bij Gras Advies, heeft meerdere aanbestedingen met kantplanken begeleid en weet dus precies wat de kosten zijn. Boon: ‘Alleen al voor de planken betaal je 8.000 tot 12.000 euro exclusief btw. Vaak moet het verzakte straatwerk opnieuw

1/2020

gelegd worden om de kantplanken stevig te bevestigen: ook dat kost al snel 2.000 tot 3.000 euro.’ En als je het goed wilt doen, laat je bij bestaande velden ook bodemmonsters nemen, de boel opruimen en breng je roosters aan. Het bedrag loopt dan wel flink op, tot minstens het dubbele. En dat terwijl kantplanken bepaald geen noviteit zijn, weet Boon. ‘In de hockeysport wordt al jaren gebruikgemaakt van planken langs het veld, de zogenoemde slagplanken’, vertelt hij. ‘Vroeger waren deze van hout, tegenwoordig worden ze van kunststof gemaakt. Nu de vraag naar planken voor voetbalvelden toeneemt, zie je dat de aanbieders van slagplanken ze ook op die markt verkopen.’ Vier partijen zijn momenteel op deze markt actief. Duvano en W&H Sports zijn de twee grootste leveranciers. Verder leveren Skor (voormalig Erma Sport) en Circulus ook kantplanken voor hockeyen voetbalvelden. Grote steden zijn koploper Duvano levert kantplanken in drie afmetingen: 15, 20 en 30 centimeter hoogte. De kantplanken van Duvano worden vervaardigd van gerecycled LDPE (low density polyethylene), in combinatie met uv-stabilisator en kunststof. Het bedrijf geeft tien jaar garantie op deze planken. Duvano

5 min. leestijd

ACTUEEL

Johan van der Stappen

maakt tevens kantplanken van gerecycled kunstgras; dit kunstgras is afkomstig van voormalig recyclingbedrijf Vink uit Barneveld. Johan van der Stappen, werkzaam voor Duvano, ziet dat grote steden vooroplopen bij de aanschaf van kantplanken. ‘Zij zijn er telkens het eerst bij. Nu de rechtszaak tegen Enschede is geweest, worden ook andere gemeenten in Nederland ineens wakker. Er is nog veel werk te doen. Van de tweeduizend velden met rubbergranulaat zijn er nu zo’n tweehonderd van kantplanken voorzien: pas tien procent. Bij nieuwe kunstgrasvelden worden kantplanken nu bijna standaard aangebracht, maar bij oude velden wachten gemeenten liever tot de renovatie.’ Van die tweehonderd velden met kantplanken heeft Duvano het grootste deel geleverd en gemonteerd. Duvano doet de montage zelf: binnen een dag wordt een compleet veld voorzien

Duvano

van planken. Van der Stappen verwacht dat 2020 een druk jaar voor hen wordt. ‘In 2018 hebben wij kantplanken geleverd op 58 kunstgrasvelden, in 2019 op 120 velden: een verdubbeling. Die verdubbeling komt er in 2020 zeker weer; wij rekenen erop kantplanken te leveren voor zo’n 300 kunstgrasvelden. Het loopt echt storm.’ Waar januari normaal een rustige maand zou zijn, is het seizoen nu al volop begonnen. Duvano legt nu zes dagen per week kantplanken aan, in de zomer zelfs zeven. Naast voetbalvelden levert Duvano ook voor hockey. De afzet in die markt blijft redelijk stabiel met 30 tot 40 velden per jaar. Circulair inkopen W&H Sports heeft veel ervaring met de productie van slagplanken voor hockeyvelden. Toen W&H in 2018 de vraag kreeg om deze planken langs kunstgrasvoetbalvelden te leggen, is het

‘Het leeft ontzettend, en na de rechtszaak in december is er ook meer druk van de politiek gekomen’

bedrijf ook daarmee gestart. W&H biedt twee soorten kantplanken aan: van LDPE (gerecyclede kunststof) en van gerecycled kunstgras (Greenmatter). W&H en Lankhorst startten in 2018 met Greenmatter, in combinatie met Re-Match. Greenmatter is een initiatief om uit gerecycled kunstgras nieuwe producten te vervaardigen, zoals picknicktafels, parkbanken én kantplanken. Re-Match recyclet het kunstgras in Denemarken, waarna het door Lankhorst wordt omgevormd tot verschillende producten die door W&H op de markt worden gebracht. De Greenmatter-kantplanken van gerecycled kunstgras zijn al bij meerdere gemeenten aangelegd, waaronder in grote steden als Utrecht, Amsterdam en Rotterdam. ‘We hebben dit jaar al ontzettend veel aanvragen voor kantplanken gehad’, vertelt William van Diemen van W&H Sports als we hem ernaar vragen. ‘Het leeft ontzettend, en na de rechtszaak in december is er ook meer druk van de politiek gekomen. Ik verwacht dat wij dit jaar twee keer zoveel kantplanken verkopen als in 2019. Vorig jaar werden ze eigenlijk alleen bij nieuw aangelegde velden toegepast; nu zie je dat ook veel bestaande kunstgrasvelden alsnog van kantplanken voorzien worden.’ Volgens Van Diemen is er

www.fieldmanager.nl

Recycle the present, save the future Met GreenMatter zorgen we ervoor dat kunstgrasvezels uit oude kunstgrasvelden worden gerecycled en vervaardigd tot nieuwe producten op en rond sportvelden. GreenMatter is een initiatief van Lankhorst Recycling Products en W&H Sports.

Meer informatie:

(0252) 68 33 00 • info@whsports.nl • whsports.nl

kunstgras reinigingsmachines (zelfrijdende) ★ Unieke kunstgrasreinigingsmachines ★ Machines met speciaal filtersysteem ★ Multifunctioneel inzetbaar

VAN LEEUWEN

Landbouw-, tuin- en parkmachines

IMPORTEUR VOOR NEDERLAND! Direct contact & Snelle service

Van Leeuwen Landbouw, Tuin- en Parkmachines | Willem Hak | 06-82652020 / 079-3319311

www.vanleeuwenmechanisatie.nl/smg

volg ons op facebook

ACTUEEL met name interesse in de Greenmatter-variant. ‘Circulair inkopen is tegenwoordig belangrijk voor gemeenten. Met Greenmatter voldoen wij aan de eisen daarvoor. De kantplanken zijn gemaakt van gerecycled kunstgras; dat kunnen we garanderen met een grondstoffenverklaring en een Reach-statement. Een gemeente ziet zo precies in hoeverre zij bijdraagt aan het kleiner maken van de kunstgrasafvalberg.’ De LDPE-plank van W&H is in aanschaf goedkoper dan de Greenmatter-plank, maar in montage juist weer iets duurder. W&H Sports biedt de planken aan in hoogtes van 10, 15 en 20 centimeter. Ook W&H Sports heeft een eigen montageteam om de kantplanken aan te brengen. Een recent project in Leiden, waarbij 3 kilometer aan Greenmatter-kantplanken werd ingekocht, heeft het bedrijf geheel in eigen beheer uitgevoerd. Van Diemen benadrukt dat Greenmatter-planken een lange levensduur hebben. Als ze aan het einde van de technische levensduur zijn, neemt W&H de planken weer in. Ze zijn immers volledig recyclebaar, dus er kunnen gewoon weer nieuwe

werking voor dit systeem en geeft ook aan dat dit product volledig recyclebaar is. Elders in deze uitgave geeft SKOR in een advertorial meer informatie over Infill Guard. Pilot met biobased planken De vierde partij die planken produceert voor sportvelden, is Circulus. Dit bedrijf maakt biobased producten, waaronder slagplanken, vertelt Jaap Timmers van Circulus. ‘Onze slagplanken bestaan uit reststromen: vijftig procent bestaat uit bermgrasvezels en vijftig procent uit gerecycled plastic. In de gemeente Utrecht zijn we in 2019 met een pilot gestart: twee hockeyvelden zijn daar voorzien van Circulus-slagplanken.’ Timmers vertelt dat de hockeypilot momenteel nog gemonitord wordt. Het fabriceren van kantplanken specifiek voor voetbalvelden onderzoekt hij ook, maar dat is nu nog niet aan de orde. ‘In principe is het materiaal dan hetzelfde, maar met andere afmetingen en vestiging. Wij zien daarvoor zeker wel mogelijkheden, maar zijn nu nog niet actief op die markt.’

Pioniers Verschillen tussen de planken zijn er zeker, maar het is niet eenvoudig aan te wijzen of de een beter is dan de ander, concludeert Boon. ‘Met de meeste kantplanken op voetbalvelden hebben we nu drie jaar ervaring. Als je alle opties naast elkaar legt, heeft iedere variant wel voors en tegens. Dat maakt ook niet uit; het belangrijkst is dat deze partijen aan het pionieren zijn. En je ziet dat dit materiaal werkt. Natuurlijk houdt een kantplank niet honderd procent van de infill tegen. Er blijft altijd wel iets aan schoenen of sokken kleven, zeker bij vochtig weer. Maar als je de verspreiding van infill met tachtig procent kunt terugbrengen, heb je ook een goed resultaat. Niks doen tegen microplastics is nu eenmaal geen optie meer.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32270/gemeenten-investeren-massaal-in-kantopsluiting

‘Het belangrijkst is dat deze partijen aan het pionieren zijn’ producten van vervaardigd worden. Hiermee levert Greenmatter een gesloten keten. Door de producten op zorgvuldige wijze te ontwerpen, worden metaal en kunststof gescheiden in het systeem toegepast. Dit garandeert dat alle componenten zonder additionele vervuiling en met een negatieve CO2-footprint gerecycled kunnen worden. Nieuw systeem van SKOR SKOR biedt twee verschillende opties aan; het bedrijf levert kantplanken van Duvano voor hockeyen voetbalvelden. Daarnaast heeft SKOR een eigen systeem voor kantopsluiting ontwikkeld: de Infill Guard. De Infill Guard is er in twee varianten: 70 en 200 mm hoog. De 70 mm-variant, Infill Guard Mini, is geschikt voor velden waar al kantplanken gemonteerd zijn. Infill Guard 200 mm kan toegepast worden op velden zonder kantplanken. SKOR garandeert 100 procent

William van Diemen

W&H Sports).

www.fieldmanager.nl

Het definitieve verbod op pesticiden nadert, en daarmee ook het moment waarop onkruiden alleen nog mechanisch bestreden kunnen worden. Dat gaat fieldmanagers veel extra bewerkingen en dus extra werk opleveren. Tenzij we natuurlijk een robot zouden uitvinden die onkruiden automatisch herkent en bestrijdt. Milati Grass Machines start dit jaar met de import van zo’n machine: de Violette. Auteur: Nino Stuivenberg Op de Vakbeurs Sportaccommodaties toont Milati een demo-exemplaar van de Violette.

Mechanisch onkruid bestrijden, dat laat je toch gewoon de robot doen? Violette kan onkruiden autonoom herkennen en verwijderen Milati Grass Machines heeft inmiddels een reputatie opgebouwd als bedrijf dat altijd bezig is met noviteiten. Een typisch voorbeeld hiervan is de Intelligent One, de gps-gestuurde robotbelijner die door Arjen Spek (Milati) naar Nederland gehaald is en waarvan hij er inmiddels een aantal verkocht heeft. Of het mobiele weerstation Greengo, ontwikkeld in Italië en door Milati op de markt gebracht in de Benelux. De Violette is de nieuwste aanwinst in het aanbod van het bedrijf uit Papendrecht. En we kunnen gerust zeggen dat het Spek wederom gelukt is om een bijzondere machine naar Nederland te halen. De kar trekken De Violette is een onkruidrobot die door Natuition ontwikkeld is in Frankrijk. Spek werd getipt toen Natuition met de Violette op een beurs stond, zocht contact met de ontwikkelaars van de machine en sprong al snel in de auto naar Frankrijk om zelf te gaan kijken. Hij was meteen enthousiast over de Violette en kwam met de ontwikkelaars overeen dat Milati de exclusieve importeur wordt voor deze machine

1/2020

in Nederland en België. Spek: ‘Dit soort innovatieve machines zijn heel interessant voor onze markt. Ik wil die kar graag trekken. Je hoort fieldmanagers regelmatig vragen hoe ze onkruidbeheer moeten aanpakken met alle beperkingen die nu gelden. Vaak hebben ze allerlei grote machines nodig die het onkruid niet met wortel en al weghalen. Deze machine kan dat wel en dat maakt hem heel interessant.’ Herkenning op basis van pixels Spek omschrijft de Violette als een gps-gestuurde mechanische onkruidrobot. Dat heeft wat verdere uitleg nodig. Spek: ‘Het pakket van de machine bestaat feitelijk uit twee delen: een gps-station en de robot zelf. In het station zit de gps-ontvanger. Je loopt hiermee één keer het veld rond dat je wilt bewerken, zodat de gpsbarrières voor de robot afgebakend zijn. Daarna zet je de Violette op het veld neer. De robot blijft binnen het veld, omdat hij precies weet binnen welke barrières hij onkruiden moet zoeken.’ De robot rijdt autonoom het veld over; je hoeft hem dus niet te bedienen. Aan de onderkant van de machine is een camera gemonteerd, die het

veld scant en zoekt naar onkruiden. De robot kan een aantal onkruiden herkennen op basis van de pixels op het camerabeeld. Spek: ‘Dat is de kracht van deze machine: hij kan soorten herkennen en de robot weet precies hoe hij ze mechanisch moet bestrijden. Hij doet dat volledig mechanisch.’ Als de robot onkruid detecteert, draait er een boor onder de machine uit om het onkruid uit de grond te trekken. Volgens Spek is de machine in staat om onkruid met wortel en al uit de grond te halen door de spiraalvormige kop. De kop draait rond, haalt het onkruid naar boven en dat wordt vervolgens weer uit de kop geduwd, zodat het los op de grasmat valt. De robot laat het onkruid liggen, waarna hij zijn weg vervolgt. Een fieldmanager kan het onkruid daarna zo oprapen. Volledig elektrisch Momenteel kan de Violette zes verschillende onkruiden herkennen: weegbree, madelief, boterbloem, paardenbloem, kaasjeskruid en kruiskruid. De robot rijdt met maximaal 4 kilo-

ADVERTORIAL Technische specificaties Frame Geanodiseerd aluminium Aandrijving 100% accu-aangedreven Vermogen 240 Wh Gebruiksduur 10 bedrijfsuren Oplaadtijd 4 tot 5 uur Aandrijving Aandrijving met variabele snelheid Snelheid Transport 4 km/u, werkgang 0,7-3,6 km/u Hellingshoek 10% Werkbreedte 50 cm Bandenmaat Mini 40 x 9,5”, Maxi 80 x 9,5” (210 mm) Bediening GNSS RTK-systeem voor accurate positiebepaling

meter per uur heen en weer in de breedte van het veld en heeft een werkbreedte van ongeveer 70 centimeter. Het duurt dus even voordat de Violette een compleet veld behandeld heeft. Spek schat die tijd momenteel op acht tot tien uur, maar dat hangt natuurlijk sterk af van de hoeveelheid onkruid die op het veld staat. Momenteel staat de machine nog stil als hij onkruid detecteert en bestrijdt; pas na het verwijderen rijdt hij verder. In het ideale scenario, waar nog aan gewerkt wordt, kan de robot altijd blijven rijden en is hij dus ook sneller klaar. Hoe dan ook, de robot kan een volledige werkdag draaien. De Violette werkt op accu en is volledig elektrisch, dus ook op het gebied van duurzaamheid scoort de machine goed. Volgens Spek gaat de accu lang genoeg mee om een volledige werkdag te kunnen rijden. Primeur Hoewel de Violette ver is in zijn ontwikkeling, is de productie nog niet begonnen. Volgens Spek start de Franse fabrikant daar dit voorjaar mee.

Er wordt langzaam opgestart; dit jaar maakt Natuition slechts een beperkt aantal. De ontwikkeling is immers nog niet klaar. Spek staat in contact met de fabrikant om de Violette verder te kunnen doorontwikkelen, bijvoorbeeld om slijtage van onderdelen te beperken of nog meer onkruiden te kunnen herkennen. De Violette is op korte termijn nog niet op grote schaal verkrijgbaar. Spek heeft al wel een demo-exemplaar van de machine in huis. Milati zal dit model tonen tijdens de Vakbeurs Sportaccommodaties in stand 2.3.07. ‘Daar hebben we de primeur en zullen we de Violette voor het eerst tonen aan de markt’, zegt Spek. ‘Er is dan ook een vertegenwoordiger van de fabrikant bij om vragen te beantwoorden.’ Een dag na de beurs heeft hij bovendien demonstraties gepland in het zuiden van het land, zodat geïnteresseerden de robot aan het werk kunnen zien. Voor die demo’s is nu al veel interesse. Logisch ook, want het heeft er alle schijn van dat Milati wederom een aanwinst voor de Nederlandse markt in huis gehaald heeft.

De boor draait de grond in en trekt het onkruid met wortel en al uit.

De Violette detecteert onkruid op basis van camerabeelden

www.milati.nl

De Violette is volledig elektrisch.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32297/mechanisch-onkruid-bestrijden-dat-laat-je-tochgewoon-de-robot-doen

www.fieldmanager.nl

Surfactants Biostimulants Special Products aquaaid.eu Sport & golf Exclusief via

Aanleg Dagelijks onderhoud Groot onderhoud Bemesting Beregening Persoonlijk advies

Oudendijk 94, 4285 WL Woudrichem info@hsmsport.nl

www.hsmsport.nl

Uw energienota als investeringsbudget Besparen zonder investering

Bekijk onze website: www.capitalled.nl

Aftrap voor nieuw decennium op succesvolle BVO-dag Kwaliteit van gras afgelopen decennia gigantisch verbeterd Op 9 januari werd de elfde BVO-dag gehouden in de Johan Cruijff Arena. Onder het motto ‘De aftrap voor het nieuwe decennium’ wisselden zeventig groundsmen van negentien betaaldvoetbalorganisaties ervaringen uit.

Auteur: Hein van Iersel

De dag begon met de visie van Heini Otto op het belang van goed gras. De voormalig voetbalinternational en voetballer van Ajax liet in een overzicht zien dat de kwaliteit van het gras in voetbalstadions in de loop der jaren gigantisch verbeterd is.

dens het seizoen 2018, toen ‘zijn’ grasmat onder andere een concert, voetbalwedstrijden en rugbywedstrijden te verduren kreeg. Hij bracht een inspirerend verhaal over hoe je als groundsman kunt omgaan met verschillend gebruik en extreme omstandigheden.

Blijven innoveren Na zijn ‘aftrap’ volgden verschillende sprekers van de organiserende bedrijven: Barenbrug, SGL, ICL en Vos Capelle. Centraal in hun verhalen stonden de meest recente innovatieve ontwikkelingen die de kwaliteit en prestaties van stadionvelden kunnen verhogen. Innovaties blijven ook het komende decennium nodig om antwoord te kunnen geven op nieuwe uitdagingen, zoals klimaatverandering, ziektebestrijding en milieu.

Veldbezoek Johan Cruijff Arena Uiteraard werd ook de grasmat in de Johan Cruijff Arena geïnspecteerd door de grasspecialisten. Voordat de groep het veld betrad, gaf Paul Baars, verantwoordelijk voor de grasmat in de Johan Cruijff Arena, inzicht in het optimaliseren van de groeicondities, de wekelijkse monitoring van het veld en de uitdagingen die in het verschiet liggen voor de thuiswedstrijden van het aanstaand Europees Kampioenschap voetbal. Ter afsluiting wisselden de groundsmen onderling ervaringen en ideeën uit. De deelnemers kijken terug op een zeer interessante en leerzame dag.

Extreme omstandigheden Karl Standley, head groundsman van het Wembley Stadium, sprak over zijn ervaring tij-

Innovaties blijven ook het komende decennium nodig

Kennis verzamelen, kennis delen De organiserende bedrijven achter de BVO-dag vinden het belangrijk dat er een platform is voor groundsmen waar zij kennis kunnen delen en kunnen leren van elkaar en van specialisten. Er is geen andere organisatie in Nederland die elk jaar zoveel groundsmen bij elkaar krijgt. De organiserende bedrijven zullen daarom ook de komende jaren de BVO-dag blijven organiseren.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32011/aftrap-voornieuw-decennium-op-succesvolle-bvo-dag

www.fieldmanager.nl

Help, kraaien teisteren mijn voetbalveld Engerlingen en emelten dit jaar al vroeg actief Van Limburg en de regio Den Haag tot Friesland: uit het hele land komen al meldingen binnen van sportvelden waar kraaien en andere vogels forse schade veroorzaken. En het is pas januari. Doordat we een zachte winter hebben gehad met relatief hoge temperaturen, zijn engerlingen dit jaar erg vroeg actief. â&#x20AC;&#x2DC;De grootste crux zit hem in de huidige temperatuurâ&#x20AC;&#x2122;, legt Ad van Bruggen van Biocontrole uit.

Auteur: Nino Stuivenberg

1/2020

2 min. leestijd

ACTUEEL

‘De grootste crux zit hem in de huidige temperatuur’ Ad van Bruggen

Biocontrole

in heel Nederland. Van Bruggen: ‘Overal is nu al activiteit te zien. Op beurzen zijn al regelmatig mensen naar mij toe gekomen met foto’s van schade. Het leeft behoorlijk.’

Medio januari kreeg de redactie van Fieldmanager een e-mail van Harm de Roo, werkzaam voor de gemeente De Fryske Marren. ‘Met verbazing kwam ik vanmorgen tot de ontdekking dat de kraaien weer hevig te keer gaan op onze voetbalvelden’, schreef hij. ‘Er zijn weer volop engerlingen verkrijgbaar waar ze zich te goed aan doen.’ Navraag bij Ad van Bruggen (Biocontrole) leert ons dat de Friese gemeente momenteel niet de enige is die hier last van heeft. Sterker nog, het probleem speelt

Eiwitrijk voedsel Nu wordt die overlast geweten aan engerlingen en emelten, maar de grote schade die ontstaat wordt natuurlijk veroorzaakt door vogels. De vogels zijn, net als dassen en mollen, op zoek naar eiwitrijk voedsel. Vooral kraaien, kauwen en roeken zijn momenteel boosdoeners, terwijl in de regio Den Haag meeuwen de sportvelden weten te vinden. Spreeuwen en scholeksters pikken ook, maar geven weinig schade. Van Bruggen: ‘Voor vogels is in het buitengebied nog weinig voer te vinden, en omdat het januari is, staan de bomen ook nog kaal. Ze moeten dus op zoek naar andere plekken om hun voedsel te vinden. Uit hun geheugen weten ze nog dat er op de groene voetbalvelden iets te halen valt, en dus zoeken ze daar hun heil. Eenmaal geland op het voetbalveld, horen ze en voelen ze aan hun poten dat er onder de grond iets beweegt en dat er aan de wortels van de grasplant geknaagd wordt. Dus beginnen ze op onze sportvelden te pikken naar voedsel.’ En

dat zorgt voor losliggende zoden en gaten in de grasmat. Snel herstellen Voor gemeenten en voetbalclubs die met foeragerende vogels te maken hebben, heeft Van Bruggen slecht nieuws. ‘Je kunt er op dit moment eigenlijk niets aan doen’, zegt hij. ‘De bodemtemperatuur is voor engerlingen en emelten hoog genoeg om in de bovenste grondlagen te kunnen overleven, maar tegelijkertijd te laag (onder de 10 graden Celsius, red.) om ze biologisch te kunnen bestrijden met aaltjes. En bestrijden met chemische middelen mag niet meer.’ Hij heeft wel advies. ‘Ik adviseer in deze periode om de schade zo snel mogelijk te herstellen. En rollen van de mat is een optie. Je maakt daarmee de grond wat harder, waardoor vogels minder schade achterlaten. Verder is er niet zoveel aan te doen.’ Ook als er nu nog nachtvorst komt, zal dat niet tot massale sterfte onder engerlingen en emelten leiden, volgens Van Bruggen. ‘Engerlingen zorgen dan gewoon dat ze wat dieper in de grond zitten en kunnen langere tijd zonder voedsel. Ook emelten trekken zich terug en zodra de vorst over is, komen ze weer boven om te eten. Slechts een klein percentage van de jongste engerlingen gaat dood, maar het overgrote deel zal dieper gaan zitten.’

‘Je kunt er op dit moment helaas niets aan doen’ Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32165/help-kraaien-teisteren-mijn-voetbalveld

www.fieldmanager.nl

Antea Sport tilt zandveld naar volgende level ‘Wat een lekker veld, zeg! Ik dacht even dat het een semiwaterveld zou zijn.’ Zichtbaar blij bejubelt Erik Vogel, bestuurslid hockeyzaken bij de Alkmaarsche Mixed Hockey Club, het gloednieuwe zandveld op ‘zijn’ AMHC. Afgelopen jaar werd het opgewaardeerde zandveld door Antea Sport aangelegd. Erik, zelf al ruim dertig jaar lid van AMHC, is niet de enige die enthousiast is over het innovatieve hockeyveld. Bij de Noord-Hollandse hockeyclub wekt het nieuwe zandveld, afkomstig van Edel Grass, veel geestdrift op.

Auteur: Dirk-Jan Dalhuisen

1/2020

Zandveld voor de toekomst Het plan om het zandveld op te waarderen, ontstond na negatieve geluiden over de speelsnelheid op traditionele zandvelden. Gosewin Bos, directeur van Antea Sport, licht toe: ‘Het gebruikelijke zandveld bestaat al ruim drie decennia in ongewijzigde vorm. Wat snelheid betreft legt zo’n zandveld het af tegen een waterveld. Ook het opspringende zand wekt bij veel hockeyers ergernis. Op een waterveld speelt dat probleem niet, maar prijstechnisch kan niet iedere hockeyclub zich zo’n veld permitteren. Dat bracht ons op het idee om het traditionele zandveld te upgraden tot een zandveld voor de toekomst.’ De plannen voor het moderne zandveld werden concreet na een brainstorm met hockeybond KNHB. Een verschil met traditionele zandvelden is bijvoorbeeld dat de opgewaardeerde variant een fris, groen oppervlak heeft. Dat heeft het veld te danken aan de grotere diepte waarop het zand tussen het kunstgras verdwijnt. Dit resulteert niet alleen in minder opspringend zand, maar draagt ook bij aan een veel hogere speelsnelheid. En vooral die speelsnelheid zorgt voor lovende geluiden over het nieuwe hockeyveld. ‘Speelplezier staat voor de KNHB altijd voorop; daarom staan we vierkant achter deze ontwikkeling van het traditionele zandveld’, aldus Chantal Mies van de landelijke hockeybond.

Alternatief voor semiwaterveld Dankzij de fijne speeleigenschappen is het snelle zandveld voor veel hockeyclubs een interessant alternatief voor een semiwaterveld. Het zandveld is niet alleen prijstechnisch in het voordeel ten opzichte van een semiwaterveld, maar heeft ook geen beregening nodig. En het is juist die beregening die bij semiwatervelden nog weleens zorgt voor onderhoudsperikelen, zoals algvorming. Voor hockeyclubs die hun zandveld willen vervangen, kan de snelle variant daarom een uitstekend alternatief zijn.

‘Dankzij de fijne speeleigenschappen is het snelle zandveld voor veel hockeyclubs een interessant alternatief’

ADVERTORIAL

Vanaf de aanleg van het nieuwe hockeyveld is het niveau van de speelsnelheid veel hoger dan bij een traditioneel zandveld

De eerste reacties op het nieuwe zandveld zijn enthousiast. Bij AMHC zijn de ervaringen unaniem positief, niet alleen vanwege de veel hogere speelsnelheid, maar ook omdat het snelle zandveld niet eerst hoeft te worden ingelopen. Al vanaf de aanleg van het nieuwe hockeyveld is het niveau van de speelsnelheid veel hoger dan bij een traditioneel zandveld. ‘Onze hockeyers spelen er met bijzonder veel plezier op’, zo vat Erik Vogel de ervaringen kort en bondig samen. Ook hockeybond KNHB ziet een zonnige toekomst voor het snelle hockeyveld weggelegd. ‘Het nieuwe zandveld voegt zó

veel toe als het gaat om speelplezier en uitstraling, terwijl de meerprijs nauwelijks hoger is dan de kosten voor een traditioneel zandveld’, legt Chantal Mies uit. Ze verwacht dan ook dat het snelle zandveld bij veel hockeyclubs op een enthousiast onthaal mag rekenen. Ruimschoots binnen budget Ook Hans Hesselink van Alkmaar Sport NV, namens de gemeente Alkmaar betrokken bij de pilot, is lovend over het snelle hockeyveld. ‘Bij de realisatie van het nieuwe zandveld is de gemeente ruimschoots binnen het beschikbare

budget gebleven, terwijl het snelle zandveld een enorme vooruitgang is qua speelsnelheid. Het onderhoud vraagt af en toe iets meer aandacht. Op sommige plekken, bijvoorbeeld bij de strafcorner, waar veel wordt getraind, moet soms net een beetje meer zand worden bijgestrooid. Maar als dat kleine beetje extra onderhoud zó veel meer speelplezier oplevert, is het dat meer dan waard.’

www.antea group.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32276/anteasport-tilt-zandveld-naar-volgende-level

www.fieldmanager.nl

Roy van Dijk: ‘Ik denk in nieuwe mogelijkheden, in tegenstelling tot dingen doen omdat ze altijd zo gedaan zijn’ Tweede man in fieldmanagementteam van Johan Cruijff Arena barstensvol ambitie Roy van Dijk, afkomstig uit het dorpje Opperdoes in de kop van Noord-Holland, komt met zijn 21 jaar net kijken, maar heeft er toch al heel wat jaren op zitten in de Johan Cruijff Arena. Samen met teamleider Paul Baas is hij het aanspreekpunt voor de vrijwilligers, trainer Ten Hag en zijn team, en soms ook voor de Ajax-directie. Van Dijk is heel precies. ‘FC Emmen of Real Madrid in huis? Maakt me niet uit. Ik streef altijd naar perfectie.’

Auteur: Karlijn Santi Raats

1/2020

Opleiding en stages Al tijdens zijn brede mbo-opleiding natuur, water en recreatie in Hoorn wist Van Dijk dat hij later werkzaam wilde zijn in het grasonderhoud. ‘Ik liep mijn eerste stagejaar bij een golfbaan. Maar de winterwerkzaamheden zoals snoeien trokken mij minder aan. Bovendien heb ik niet zoveel affiniteit met golf’, legt hij uit. ‘Ik overlegde met mijn mentor en stagebegeleider. Zij hadden bij de Johan Cruijff Arena contact met Jan en Kees Jong, de toenmalige fieldmanagers. Die wilden wel een stagiair begeleiden. Zo kwam ik in het seizoen 2014/2015 op mijn vijftiende in Amsterdam terecht. Ik kreeg een nul-urencontract. Het grasonderhoud in het stadion vond ik super om te doen: het hele jaar met gras bezig zijn, maaien in de winter. Voor mijn volgende stagejaar moest ik een ander stage-adres zoeken. Dat was erg jammer, want ik wilde niets liever dan in de Johan Cruijff Arena blijven werken. Sinds het seizoen 20162017 is De Enk Groen en Golf verantwoordelijk voor het veldonderhoud. Wat bleek? Ik mocht bij De Enk stage lopen en kon weer terecht in de Johan Cruijff Arena! De gedachte was dat ik met andere mensen en andere ideeën in aanraking zou komen en dat het daardoor leerzaam

zou zijn. Dit was natuurlijk helemaal top.’ Kennisoverdracht De blijdschap was wederkerig. De Enk Groen en Golf kon de knowhow van Van Dijk goed gebruiken, net als die van een collega van Van Dijk die bij De Enk kwam werken. Het team bestaat nu in totaal uit teamleider Paul Baas, Roy van Dijk, een parttime medewerker en een zzp-kracht. Vanuit De Enk werken er regelmatig extra krachten mee op drukke momenten. Het stadion was in het begin nog nieuw voor De Enk Groen en Golf. Van Dijk maakte het bedrijf wegwijs op verschillende gebieden. ‘Ik gaf alle kennis door die ik had over het veld en over het veldonderhoud dat we tot dan toe hadden gepleegd. Grasonderhoud in de Arena is een uitdaging, zoals iedereen wel weet. Op sommige plekken in het stadion komt nooit licht, ook niet op de momenten van de dag dat de zon op zijn hoogst staat. Elke dag verplaatsen we de lampen. Daarnaast zetten we ook ventilatoren dagelijks op de plekken waar de lampen niet branden. Zo krijgen we een goede windcirculatie houden we het gras droog, om schimmels buiten de deur te houden. Om te luchten, kun je op de hoeken van het stadion

Fieldmanager of the year

6 min. leestijd

de vier zogeheten ‘wangen’ openschuiven zodat het doorwaait. Het openen en sluiten van het dak moet je afstemmen op de weersomstandigheden en op de behoefte van het gras. Ik heb in het begin ook aan De Enk uitgelegd waar alles in het stadion neergezet en opgeslagen kan worden.’ Snelle carrière Nadat Van Dijk zijn opleiding had afgerond, werd hij door De Enk Groen en Golf aangenomen, aanvankelijk op basis van een nulurencontract via een uitzendbureau. Het jaar erop kreeg hij een contract voor onbepaalde tijd. ‘Ik onderhield de grasmat als medewerker, totdat een collega, de tweede man na onze teamleider Paul Baas, de overstap terug maakte naar de golfwereld. Daarop kreeg ik in 2019 zijn functie. Sinds enkele maanden merk ik dat ik steeds meer verantwoordelijkheden krijg. Dat vind ik fantastisch. Ik merk dat ik er vol voor ga!’ Van Dijk woont alle besprekingen bij met De Enk Groen en Golf over het veldonderhoud. ‘Elke woensdag bespreken Paul Baas en ik de weekplanning. Maar we gaan ook regelmatig om de tafel met een grotere groep. We evalueren het veld en bespreken alle aandachtspunten. Daar zit Martin Brummel van Ajax-trainingscomplex De Toekomst bij, en de adviseurs van de Johan Cruijff Arena, Arjan Knottnerus en Cees van der Poel. Zij vertegenwoordigen Tarkett, de leverancier van onze hybride Playmaster-mat. We kijken met deze groep ook vooruit en anticiperen zo goed mogelijk op wat er komen gaat’, legt Van Dijk uit. ‘Zo worden er dit jaar EK-wedstrijden in de Johan Cruijff Arena gespeeld. Dat is zo ontzettend belangrijk, dat vergt een heel goede voorbereiding.’ Leidinggeven Het jonge talent Van Dijk stuurt op wedstrijddagen een groep van zes vrijwilligers aan, die het grasteam helpen met het herstellen van speelschade en enkele kleine hand-en-spandiensten. ‘Ons grasteam begint om 7 uur voor aanvang van de wedstrijd met het afrijden van de lampen, maaien van het veld en het trekken van lijnen. Daarna komen de vrijwilligers. Eerst krijgen de vrijwilligers een instructie van wat er op die wedstrijddag gebeurt. Na de warmingup van de spelers gaan de oefendoelen van het veld af en gaan we met de hele groep schades herstellen. In de rust en na de wedstrijd wordt opnieuw de schade hersteld. Na de wedstrijd

wordt soms gemaaid en of gekriebeld, en het grasteam rijdt de lampen terug het veld op. De vrijwilligers mogen dan helpen met het uitklappen van de lampen en het maaien van de grasmat. Dat vinden ze heel leuk om te doen.’ Op het moment dat teamleider Paul Baas in zijn kantoor zit, neemt Van Dijk de leiding over op het veld. Hoe gaat het leidinggeven hem af? ‘Het gaat me steeds beter af. Soms was het lastig. Ik ben een jonge jongen en merkte soms wat wrijving als ouderen iets van me moesten aannemen. Maar ik zie inmiddels dat de mensen om me heen steeds vaker naar me toekomen om vragen te stellen. Ook voor trainer Ten Hag, zijn team en de spelers en voor Van der Sar en Overmars ben ik een aanspreekpunt naast teamleider Paul Baas. We hoeven gelukkig niet veel meer te reguleren rond trainingen: op een enkele uitzondering na wordt er niet getraind in het stadion. Iedereen beseft dat de Ajax-spelers het meeste baat hebben bij een kwalitatief optimaal wedstrijdveld. Wat wel overeind is gebleven, zijn de trainingen in het stadion door de uitploegen in de Champions League en Europa League.’ Perfectionist Wat is Van Dijks sterkste punt? ‘Ik wil alles op en rond het veld perfect hebben. Ook als we – met alle respect – tegen FC Emmen of RKC Waalwijk spelen. Dat maakt voor mij niets uit. Ik wil dan, net zo goed als voor een wedstrijd tegen Real Madrid, een superstrakke mat neerleggen waarop het spel van de Ajax-spelers het beste tot zijn recht komt. Gelukkig weten de vrijwilligers over het algemeen goed wat ze moeten doen.

Toch probeer ik overal strak bovenop te zitten en loop ik alles na. Er kan zomaar iets verkeerd gaan. Dat wil ik niet op mijn geweten hebben. De mat is nu gelukkig in goede conditie. Dan let ik op de heel kleine dingen, om de puntjes op de i te zetten.’ Sturen op sporttechnische kenmerken Van Dijk geeft aan dat hij als jongeling makkelijk met nieuwigheden zoals technologie kan omgaan. ‘We meten alles in het stadion. Zo maken we de grasmat “slim”: hij vertelt ons precies wat hij nodig heeft.’ Het grasteam van de Johan Cruijff Arena werkt nauw samen met Ajax-trainingscomplex De Toekomst. ‘De groundsmanager van De Toekomst, Martin Brummel, voert samen met ons team veldmetingen uit voor de wedstrijd, maar ook een uur na de wedstrijd’, legt Van Dijk uit. ‘De hardheid van de mat, de grip, de balrol en balstuit en de verdichting worden gemeten. Deze punten zijn belangrijk voor het spel van Ajax, na iedere wedstrijd ontvangen wij via Martin de veldevaluatie met bevindingen van spelers en technische staf. Bij te hoge hardheid moeten we beluchtingsmaatregelen treffen. Bij te hoge zachtheid, veel schade of uitglijden moeten we rollen of minder beluchten. We hebben genoeg ervaring om goed te kunnen sturen. We proberen dezelfde veldcondities aan te houden als de trainingsvelden op De Toekomst, maar dat is niet altijd even makkelijk. We hebben in de Johan Cruijff Arena vloerverwarming, we werken met lampen en bemesten meer. Maar we streven naar uniformiteit. Dan weten

‘Eerst een perfecte mat voor het EK, en in de toekomst mijn baas Paul opvolgen’

Roy van Dijk geeft les www.fieldmanager.nl

Gras, daar zijn wij goed in! www.prograss.nl

Oxyshot De Redexim Oxyshot blaast middels een lans onder grote druk lucht in de grond tot een diepte van 50 cm, en creëert zo vele poriën.

redexim@redexim.com 030- 69332 27

Fieldmanager of the year

de spelers dat ze de bal in het stadion net zo hard kunnen inspelen als op het trainingsveld.’ Twee scanners achter op de elektrische Eclipsetriplemaaiers van Jacobsen meten de dichtheid en vitaliteit van de grasmat. Van Dijk houdt zich daar veel mee bezig. ‘Ik overleg veel met Joep van Cranenbroek van Holland Innovative. Daarnaast hebben wij ook twaalf sensoren in de bodem zitten die vocht, temperatuur en EC-waarde monitoren. Elke maandag stuurt Joep ons een rapportage van de klimaat- en performance data. Hierop passen wij onze planning aan qua werkzaamheden. En wij kunnen hier ook ons klimaat op aanpassen met behulp

‘We meten alles en streven naar uniformiteit voor de spelers van Ajax’

van vloerverwarming, de lampen, ventilatoren en de stand van het dak. Ik denk altijd in nieuwe mogelijkheden; ik doe geen dingen omdat ze altijd zo gedaan zijn.’ Een heel simpel voorbeeld: ‘Als je de lampen vaker van positie verandert, leidt dat dan tot betere resultaten? Of moeten we deze verhuizing een keer overslaan? Ik denk daarover na en probeer veel uit, geholpen door ons eigen mobiele weerstation op het veld dat de temperatuur, lichtval, windsnelheid, vochtigheid en bladnat meet. Zo kan ik de puntjes op de i zetten.’ Leerpunten ‘Ik weet veel van de Johan Cruijff Arena en ook hoe we het gras in het stadion optimaal kunnen krijgen. Maar ik denk dat ik nog heel veel kan leren, zoals op het vlak van bemesting’, zegt Van Dijk bescheiden. ‘Ik volg nu de greenkeeperopleiding en heb deze bijna afgerond. Ik merk dat ik meer diepgaande kennis krijg van het vak. Ook in de Johan Cruijff Arena blijft grasonderhoud elke dag weer een uitdaging. Je aandacht mag nooit verslappen, altijd het gas erop.’ Ambitie Aankomende zomer wordt het EK door heel Europa gespeeld. Ook de Johan Cruijff Arena heeft dan vier wedstrijden in het stadion. Van Dijk zijn ambitie is duidelijk: de grasmat dan zo optimaal mogelijk maken. In de toekomst

wil hij Paul Baas graag opvolgen. ‘Die heeft helemaal nog niet aangegeven weg te willen, maar ik wil wel zijn “natuurlijke opvolger” zijn. Dat is mijn prioriteit. De Enk Groen en Golf staat daarbij achter me. Het bedrijf geeft me veel verantwoordelijkheden; ik ben blij dat ze zoveel vertrouwen in me stellen.’ Fieldmanager of the Year-wedstrijd Van Dijk voelt zich vereerd. ‘Ik ben een jongen van 21 en krijg al zoveel vertrouwen van De Enk Groen en Golf en de Johan Cruijff Arena; ik mag zoveel gave dingen doen. Als ik deze passie kan overbrengen op vijftienjarigen die net zoals ik destijds een richting moeten kiezen, dan draag ik bij aan toekomstige goede werkkrachten voor de branche. Ik doe dat nu al wanneer ik klassen die op snuffelstage komen rondleid en lesgeef. De passie voor het vak overbrengen is essentieel. Door deze Fieldmanager of the Yearwedstrijd komt er heel veel enthousiasme over fieldmanagement naar boven.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32256/roy-vandijk-ik-denk-in-nieuwe-mogelijkheden-integenstelling-tot-dingen-doen-omdat-ze-altijdzo-gedaan-zijn

www.fieldmanager.nl

Een jeugddoel met een zes meter lang uitklapbaar raamwerk

‘Goed beheer is weten wat je wilt en weten wat je hebt!’ Fieldmanager of the Year-genomineerde speelt sleutelrol bij samenvoeging Amsterdamse stadsdelen voor sportveldbeheer Bert Klein is een aanjager binnen het fieldmanagementteam van Amsterdam. Hij verzet veel werk, nu de stadsdelen zijn samengevoegd. De gemeente is bezig het sportveldbeheer te centraliseren. Klein denkt mee en slaat nieuwe wegen in. Hij pluist dingen uit en implementeert die op het gebied van klimaatadaptatie, modulair bouwen, dun bouwen en slim monitoren van de werk planning. Klein: ‘Innovatie is niet per se een hoogstaande hightech uitvinding. Het kan ook een nieuwe manier van denken zijn.’

Auteur: Karlijn Santi Raats

1/2020

Bert Klein (59) woont in Edam en werkt sinds vijftien jaar voor de gemeente Amsterdam. Daar is hij projectmanager bij de directie Sport en Bos, afdeling hallen en parken. Hij deed eerst heel ander werk. Zo werkte hij onder meer voor Postdistrict Amsterdam bij personeelszaken, deed hij juridisch werk bij de SVB en leidde hij als VNU-franchisenemer voor Media Express een rayon in de tijdschriftenbusiness. Na de verkoop van de tijdschriftendivisie van VNU aan Sanoma werd de abonnementenservice afgestoten. Klein keek verder rond. Zijn interesse lag niet op kantoor, maar buiten, en hij kwam terecht bij de sportvelden van Amsterdam-Noord. Snel thuis in de branche Alhoewel Klein uit het bedrijfsleven komt, maakte hij zich de ins en outs van de branche snel eigen. De projectmanager begon onder aan de sportveldenladder, maar leerde razendsnel, vooral door eigen initiatief en een grote dosis leergierigheid. ‘De eerste jaren als medewerker stond ik met mijn voeten in de klei. Het is heel belangrijk dat iedereen dat een tijdje meemaakt. Daarnaast heb ik drie jaar een vof gehad die zich voornamelijk bezighield met aanleg en onderhoud van tennisbanen. Bij de gemeente volgde ik de nodige opleidingen en vervolgens werd ik voorman en coördinator, omdat er in twee tot drie jaar een groep met pensioen ging.

In 2009 startte ik naast het werk bij de gemeente Amsterdam een eigen bedrijf in Edam. Daar regelde ik voor de lokale voetbalvereniging en de atletiekvereniging het onderhoud, van subsidie tot uitvoering. Ik heb er geleerd om met minder geld toch de kwaliteit te verbeteren en sportparken zo in te richten dat ze eenvoudiger konden worden onderhouden. Ik heb me in die periode snel ontwikkeld in sportveldenland. In Noord moesten projecten worden uitgevoerd; vanwege mijn ervaring werd ik gevraagd om toezichthouder te worden. Vandaaruit kwam ik bij het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam terecht. Toen Amsterdam de afdeling sport (directie Sport en Bos) ging centraliseren en de stadsdelen ging samenvoegen onder een nieuwe directie, vroeg het afdelingshoofd begin 2017 of ik lid wilde worden van het team Ondersteuning van hallen en parken. Ik zou dan verantwoordelijk worden voor projecten op de buitensportaccommodaties.’ Klein geeft geen leiding. De afdeling, waaronder de sporthallen, gymzalen en buitensportaccommodaties vallen, bestaat uit zeven man. Met de databeheerder, de toezichthouder en de financiële ondersteuner van de afdeling worden de projecten gerealiseerd en wordt de structuur binnen beheer en onderhoud op de buitensportaccommodaties ondersteund. De

Fieldmanager of the year

7 min. leestijd

projecten worden voorbereid en begeleid door adviesbureaus die inmiddels weten hoe de werkwijze in Amsterdam is. ‘We inventariseren met het adviesbureau. Zij werken het plan uit. We leggen het voor aan beheerders, clubs en andere stakeholders en zetten daarna het bestek op de markt. Ik heb bepaalde ideeën over welke kant het op moet met van het nieuwe werken. Daarom bouwen wij binnen de afdeling aan een beheersysteem waarmee datagestuurd werken mogelijk wordt. Daarnaast zorg ik voor goede communicatie met de afdeling Inkoop. Dit is van groot belang als we aanbestedingen op de markt zetten; het gaat erom dat we krijgen wat we hebben willen, volgens de geldende richtlijnen in Amsterdam.’ Moederbestek Inmiddels is de sportafdeling bezig om structuur en uniformiteit aan te brengen en volop aan het innoveren. Klein speelt een belangrijke rol in de projectgroep met de afdeling beleid in het toewerken naar een uniforme werkwijze bij aanleg. ‘Er is een inventarisatiemodel gemaakt om een programma van eisen op te stellen’, legt Klein uit. Dit programma van eisen is net zo opgebouwd als het moederbestek. We hebben contact gehad met de gemeente Den Haag, om te vragen hoe zij kunstgras en kurk uitvragen. Maar de rest van het bestek hebben we zelf gemaakt, samen met een bestekschrijver en adviesbureau Simoove. De inkoopafdeling van Amsterdam verwijst nu altijd naar dit moederbestek. We staan nooit meer voor verrassingen; er worden geen meer velden aangelegd op een manier zoals we dat eigenlijk niet willen. De speerpunten zijn: goed uitziend, veilig, circulair, duurzaam, groen en onderhoudsvriendelijk.’ Innovatie Innovatie is niet per se een hoogstaande high-

tech uitvinding. Het kan ook een nieuwe manier van denken zijn. Klein: ‘De afgelopen jaren komen veel bedrijven van buiten en binnen de sportbranche met hun ideeën aandragen in Amsterdam. Omdat de sportveldenbranche nogal traditioneel is, krijgt dit soort initiatieven niet altijd een podium. In Amsterdam wordt gekeken en gezocht naar vernieuwende ideeën, en daarnaast proberen wij zaken te combineren om tot nog mooiere oplossingen te komen.’ Een voortschrijdend inzicht is dat Amsterdam sinds vorig jaar de velden vlak aanlegt, voor zover dat mogelijk is. ‘We gaan SBR-rubberinfill uitfaseren en vervangen door kurk’, vertelt Klein. ‘Omdat kurk sneller afdrijft, leggen we de nieuwe velden niet meer tonrond aan. Want de afwatering bij kunstgrasvelden is goed genoeg. Het is een denkfout om te blijven denken in natuurgrastermen.’ Rubber-infill Er zijn nog zo’n zestig velden met rubber-infill. De gemeente kampt dus nog steeds met de problematiek van het verlies van rubber naar de omgeving rond kunstgrasvelden. ‘We passen sinds twee jaar een nieuwe werkwijze toe; de sportveldbeheerders mogen bijvoorbeeld niet meer naar buiten blazen. Het vrijkomende organisch materiaal wordt afgevoerd als grijs afval. Het werkvoorzieningschap Pantar heeft de afgelopen twee jaar zoveel mogelijk SBR-infill opgeruimd rond de kunstgrasvelden. Dit moet nu goed worden bijgehouden. Kantplanken vind ik onzin. Er loopt wel een pilot met kantplanken, maar het rubber belandt evengoed aan de andere kant van deze planken. Kantplanken zijn opgenomen in het zorgplichtdocument van de branchevereniging, dus de milieuorganisaties wijzen ons daar nu op. Als het moet, zullen wij eraan voldoen, maar naar mijn mening is het

‘Het is belangrijk dat iedereen een tijdje met zijn voeten in de klei staat’

schijnveiligheid. Rubber waait niet uit het veld. Je kunt het hoogstens van het veld af blazen. Verder loop je het er natuurlijk ook af. Denk dus aan machines, kleding en schoenen. We willen zo min mogelijk ingangen naar het sportveld hebben. Verder maken we al drie tot vier jaar gebruik van een schoonlooprooster in een inloopsluis. Deze sluis is 60 cm breed en 3 m lang. Iedereen die het veld af loopt, gaat automatisch via deze sluis. Naast schoonloopmatten gaat het erom het verlies van rubber-infill tegen te gaan door zo goed mogelijk onderhoud te plegen. Kurk mag je ook niet buiten het veld blazen; daarvoor geldt dezelfde zorgplicht als voor SBR-rubber.’ Vooruitdenken Klein wil de branche ook voortstuwen op andere gebieden. ‘We moeten veel meer nadenken over klimaatadaptatie, modulair bouwen, dun bouwen, innoveren en monitoren van de werkplanning. Vooral in grote steden moet je een veld kunnen oppakken en ergens anders neerleggen. Dun bouwen betekent dat je minder diep hoeft te ontgraven.’ Klein legt uit welke stappen hij wil zetten in het monitoren van de werkplanning: ‘Twaalf jaar geleden draaide ik voor medewerkers Excel-sheets uit. Daarop liet ik ze aan het einde van de dag invullen wat ze gedaan hadden. Om de werkzaamheden te monitoren, gaan wij nu een pilot aan met VCS Observation. Dat bedrijf werkt met sensorentechniek die is ontwikkeld voor crowd- en traffic control. Deze techniek kan ook worden toegepast in het sportveldbeheer. VCS Observation gaat een opstelling van sensoren ontwerpen die registreren hoeveel personen er van het veld gebruikmaken en zien welke onderhoudsmaatregelen er op het veld worden uitgevoerd. Binnen twee maanden gaan we op een sportcomplex in Amsterdam-Oost een pilot met de sensorentechniek draaien. We moeten zorgen dat we de medewerkers hierin meekrijgen. Vooruitgang op het gebied van datagericht onderhoud is wel noodzakelijk. We hebben een verantwoordelijkheid jegens de kunstgrasleverancier en vanwege de Green Deal om bij te houden welke maatregelen we nemen. We kunnen ook zien of een club een kunstgrasveld erbij moet hebben of niet. Aan de hand van de waargenomen belasting kun je ook beter vaststellen welke maatregelen nodig zijn. Soms moet er extra geborsteld worden, soms kun je een beurt overslaan en die tijd in andere werkzaamheden steken. Als een veld zeer intensief wordt gebruikt, moet je het sneller afschrijven. Als je dit onderbouwt met behulp van deze

www.fieldmanager.nl

ArtiďŹ cial Grass Recycling

Wij recyclen uw oude kunstgras Uiteraard onder de garantie en zekerheid van duurzame en verantwoorde circulaire verwerking.

GBN AGR is de partij die in Nederland de eerste circulaire verwerkingsfaciliteiten voor end-of-life kunstgras bouwt Wij streven voor 100% circulaire verwerking van de kunstgrasmatten Per direct tijdelijk opslag mogelijkheden voor kunstgras in Amsterdam

Meer info:

www.gbn-agr.nl | 030 296 64 85

GBN-AGR is onderdeel van GBN Groep

Fieldmanager of the year technologie, kunnen er betere besluiten worden genomen.’ Klimaatadaptatie Ook op het gebied van klimaatadaptatie mag er volgens Klein het een en ander verbeterd worden. ‘Met een rijkssubsidie hebben we midden in een woonwijk, bij V.V.A. Spartaan, een klein kunstgras-voetbaltrainingsveld klimaatadaptief gemaakt, door eronder het Permavoidinfiltratiesysteem van Drain Products aan te leggen. Dit krattensysteem bevat cones en shock-

‘De gemeente Amsterdam wil graag goede ideeën uitproberen’ pads van een steenwolachtig materiaal. Hierdoor komt het water uit de kratten omhoog. De mat bevat zand-infill met een specifieke granulaire samenstelling, die ervoor zorgt dat het water goed de mat in wordt getrokken. Het totale systeem zorgt voor zowel waterberging als capillaire werking. Met andere woorden: opgevangen regenwater kan onder het veld worden opgeslagen. De volgezogen cones en shockpads houden het veld vochtig. Net als op een natuurgrasveld vindt er op dit veld nu verdamping plaats. Dit zorgt voor het tegengaan van hittestress, wat erg belangrijk is in woonwijken. Deze pilot is tot stand gekomen in samenwerking met onder meer Waternet, Marineterrein Amsterdam, KWR Water Research Institute, Veolia, CSC Ceelen en Ingenieursbureau Gemeente Amsterdam. De pilot wordt twee jaar lang gemonitord door KWR, om te zien hoe de verdamping verloopt en hoe de waterkwaliteit zich houdt. Voor begin april willen we op deze manier met Drain Products en aannemer Van Kessel een compleet hockey veld bouwen op sportpark Middenmeer in Amsterdam-Oost. Hierbovenop komt een hockeymat van Polytan, die voor 60 procent bestaat uit suikerriet. Onder het veld kunnen we zo’n 600 kuub water bergen. Daarmee gaan we meerdere velden beregenen. Een extra voordeel is dat het schoon water is, dat al door de shockpad heen is gegaan. Als je water betrekt uit

omliggend oppervlaktewater, kan er allerlei organisch materiaal in zitten dat de bestaande algen problematiek vergroot. Een constant volgezogen mat koelt de omgeving.’ Klein is in zijn nopjes. ‘ Dit wordt het meest duurzame veld dat er bestaat op hockeygebied. De hockeybond wil dat er in de toekomst een waterveld wordt ontwikkeld dat niet meer beregend hoeft te worden. Dit veld sorteert daarop voor. De markt is er op verschillende manieren mee bezig.’ Daarnaast heeft Amsterdam NL Green Label vijf sport parken in kaart laten brengen met betrekking tot ecologisch beheer. De gemeente wil verbeteringen aanbrengen in de biodiversiteit. Modulair bouwen Modulair bouwen is voor Amsterdam ook een beetje een noodzaak. Klein: ‘We kampen met slappe, veenachtige gebieden met zettingen. Bij modulair bouwen is het makkelijk om een veld te verwijderen, de grond uit te vlakken en het veld opnieuw neer te leggen.’ ‘We bouwen bij voorkeur circulair. Zo is het krattensysteem van Permavoid gemaakt van gerecycled plastic. Voor de aanleg van kunstgrasvelden werken we bovendien zoveel mogelijk met circulaire sporttechnische lagen’, legt Klein uit. ‘Denk bijvoorbeeld aan RST, Granulite en Drainmix, als vervanger van zand en lava. Zand en lava moet je in een laag van 50 cm aanleggen in verband met de draagkracht. Drainmix mag in een 30 cm dikke laag aangelegd worden.’ Het team denkt ook mee over energieneutrale sportparken. Klein: ‘Velden kunnen daarbij een rol spelen; ze kunnen water opwarmen voor in

de winter. Daarover ben ik in gesprek met onder meer Eric Sarelse van Super Sub.’ Ambities van het team De afdelingsmanager is net als Klein afkomstig uit het bedrijfsleven en is net zo bevlogen als het gaat om verbetering en vernieuwing. De gemeente Amsterdam wil ook graag goede ideeën uitproberen. ‘We zijn wel altijd op zoek naar budgetten. Dat zijn leuke uitdagingen.’ Klein en zijn team ontwikkelen momenteel nog een nieuw beheersysteem, genaamd Gisib. ‘Alle stadsdelen werkten vroeger met hun eigen beheerprogramma’s, maar dat was papierwerk; ze waren niet geautomatiseerd. Zodra Gisib af is, gaan alle beheerafdelingen van Sport en Bos hiermee werken. We hebben alle bovengrondse assets 3D laten inscannen. Om de kwaliteit aan de assets te kunnen “hangen”, moeten we nog een slag maken. Daarna kunnen we ermee gaan rekenen en weten we wanneer wat vervangen moet worden. De grootste uitdaging is nog het in kaart brengen van de ondergrondse infrastructuur op de sportparken. Want goed beheer is weten wat je wilt en weten wat je hebt. We moeten al onze assets en werkzaamheden goed in kaart hebben om op tijd voor genoeg budget te kunnen zorgen.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32262/goedbeheer-is-weten-wat-je-wilt-en-weten-wat-jehebt

www.fieldmanager.nl

Jaap Verhagen is bij menige Fieldmanager- en Boomzorg-lezer wel bekend: hij is de fieldmanager van de gemeente Zutphen, tevens groenbeheerder, die regelmatig zijn ervaringen deelt in de vakbladen. De Fieldmanager of the Year-genomineerde vertelt weer moeiteloos en vol enthousiasme over de laatste ontwikkelingen van de sportvelden in de gemeente

‘Met zo’n mooie pluim van onze eindgebruikers durf ik het aan’

Zutphen en van zichzelf.

Auteur: Karlijn Santi Raats

Jaap Verhagen voor de tweede maal genomineerd voor FotY-award De vakman is er een van de oude stempel, die zelf minstens zoveel kennis van sportvelden, bodems en openbaar groen heeft als de markt. Maar ook een die vertrouwt en bouwt op persoonlijk contact. Bij zijn manier van aansturen staat de menselijke maat hoog in het vaandel. Krachtige coach De negentien vaste en veertig gedetacheerde medewerkers in zijn team laat hij het maximaal haalbare presteren, soms vanuit een bepaalde achterstand: ‘Mensen zijn geen machines.’ Verhagen is meer een coach, vooral na zijn hbo-opleidingen Integraal management en Afdelingshoofd in de veranderende organisatie. ‘Tweemaal in de week zit ik bij het ene of andere groepje te praten over alledaagse dingetjes. Ik moet ook af en toe niet gezien worden; mensen moeten voelen dat ze de ruimte hebben. De kunst is om mensen te laten meebewegen met veranderingen in de organisatie en te voor-

1/2020

komen dat ze tegenwerken. Mijn kracht is dat ik mensen kan laten meebewegen. Ik laat ze zien dat ze invloed hebben als ze meedoen, maar niet als ze tegenwerken, als ze aan de zijlijn staan. Ik wil ze laten ervaren dat het loont als ze zich ontwikkelen. Als ze iets proberen maar het mislukt, krijgen ze een schouderklopje, geen straf.’ Het hele fieldmanagementteam – een bedrijf op zich – presteert maximaal bij een laag onderhoudsbudget: een ton, de rest is manuren. ‘We zitten dicht op de velden en behalen daarmee heel goede resultaten.’ Dat bleek wel toen de oud-voorzitter van FC Zutphen een bedankmailtje stuurde na een gortdroge zomer met allerlei tegenvallers, zoals een kapotte pomp. Daarin sprak hij zijn waardering uit voor het harde werk van de gemeente met de mooie velden als resultaat. ‘Met zo’n mooie pluim van onze eindgebruikers durf ik het aan om een

tweede keer mee te doen aan de Fieldmanager of the Year-wedstrijd’, glimlacht Verhagen. Kennis Bijna elke dag rijdt Verhagen ‘s ochtends, aan het begin van zijn werkdag, langs de velden in Zutphen. Hij weet precies wat waar speelt. In zijn hoofd heeft hij parate kennis over bodem, planten en onderhoud, maar ook over wat er in de markt allemaal te koop is. Verhagen zoekt een absorbeert kennis als een spons. Hij heeft zo zijn relaties, onder wie Jan IJmker (tegenwoordig werkzaam bij TFI), met wie hij uren over bodems en bodemleven kan ‘bomen’. Of Jacco Meijerhof van Hofmeijer, met wie hij nu bezig is het onderhoud van het O2-veld bij voetbalclub AZC Zutphen te optimaliseren: ‘Een O2-veld is gevoelig voor slemplagen; die moet je zien te vermijden.’

Fieldmanager of the year

8 min. leestijd

Sparren, daar schept de fieldmanager een groot genoegen in. Verhagen: ‘Ik wil met open vizier kunnen praten. Pas dan kom je verder. Als ik met een vertegenwoordiger langs de velden rijd en hij zegt vanaf het hek: “Ik zou er even product X overheen strooien”, dan haak ik af. Ik hou er niet van als iemand alleen zijn eigen producten aanprijst in plaats van naar het brede plaatje te kijken. Er zijn er maar weinig die eerlijk zijn en ook weleens een product van een ander aanraden.’ Maar Verhagen is ook pragmatisch en doet er tot op zekere hoogte aan mee: ‘Samen met de markt zul je als fieldmanager een goed product moeten maken en houden.’ In 2018 en 2019 beheerde Verhagen al zijn velden in Zutphen volledig chemievrij. Hij is van plan om deze lijn voort te zetten in 2020. ‘Samen met Henk Roelofsen van DLF heb ik besloten om meer op veldbeemd in te zetten. Veldbeemd verdraagt speelschade beter. Het heeft natuurlijk een langere tijd nodig voor het er “staat”; daar probeer ik een beetje mee te spelen door een bepaald veld wat eerder aan te pakken. Dan heeft het veld tien tot elf weken om te herstellen en speelklaar te worden. Dat doe ik dan in goed overleg met de clubs. Het jaar erop pak ik een ander veld wat eerder aan. We zijn aan de slag gegaan met topgrasrassen op verschillende zaaidieptes en de resultaten zijn redelijk goed.’ Beheer afstemmen op klimaatomstandigheden Het klimaat vergt omdenken. ‘Wij hebben de beste resultaten in augustus-september en vroeg in mei’, vertelt Verhagen. ‘Maar begin mei is de competitie nog volop bezig. Sommige fieldmanagers beginnen al vroeg met voorzaaien. Maar de competitie loopt steeds langer door; de clubs zijn tegenwoordig pas half juni klaar. Ik volg de ontwikkelingen en kijk waar dit wordt toegepast. Maar aangezien de clubs bij ons pas half juni klaar zijn en alle velden tot die tijd elke week bezet zijn, heeft voorzaaien bij ons weinig effect. Bovendien hebben we een paar keer een gortdroge zomer gehad in juni en juli; daar heb je als fieldmanager niet veel aan. Pas in de groeimaand augustus richt ik me op de kwaliteit door wat vaker te snijden of wiedeggen. Dan zorg ik voor een enorme kwaliteitsboost in de grasmatten. Met het oog op mogelijke extreme droogte in de zomer geef ik de grasplanten in april-mei een boost met nieuwe meststoffen. Hiermee willen we het

gras snel laten sluiten, zonder terug te grijpen op Kas of 12-10-18. Als de grasmat snel dichtgroeit, gaat hij sterker de zomermaanden in.’ Verhagen voegt eraan toe: ‘Voorheen waren we in het voorjaar bezig met organische meststoffen. Maar in een koud voorjaar zijn wormen niet actief, terwijl die juist de meststof moeten omzetten in opneembare voeding voor de plant. Als het bodemleven nog niet actief is, staat de plant te wachten. Wij willen de grasplant op zo’n moment een middel geven waar hij wel op kan reageren en daarbij de juiste mycorrhiza’s, bodemschimmels en bacteriën inzetten. De klus is om uit te zoeken welke types wel door de plant worden opgenomen en welke niet of minder.’ Verhagen verwijst naar de bomenwereld – beroepsdeformatie, want hij is ook groenboombeheerder: ‘De beuk slaat bijzonder goed aan op mycorrhiza. In feite heeft elke plant dat in bepaalde mate nodig, maar telkens andere mycorrhiza-soorten.’ Hij lacht: ‘Het is bijna hogere wiskunde.’ SBR-rubber Medio januari had Verhagen een gesprek met zijn wethouder Laura Werger over een oplossing voor SBR-rubber dat buiten het veld terechtkomt. Hij was er al een tijdje mee bezig; de afgelopen zomer was hij al non-infillvelden aan het testen, maar de actualiteit vroeg om directe actie. ‘Ik had mijn kortetermijnplannetje al klaarliggen’, verklaart Verhagen. ‘We gaan direct alles handmatig verwijderen, we krijgen een demonstratie van een bepaald type stofzuiger en we mobiliseren de verenigingen. Want als het SBR-rubber tot op de tribune ligt, hebben zij zelf de taak om dat op te ruimen. Het is ook aan de clubs om de uitloopmat schoon te houden. Wij zorgen als gemeente voor kantplanken en microplasticvangers in alle putjes. Bij velden die binnen korte tijd vervangen moeten worden, kijken we of er in deze laatste levensfase een gedoogsituatie mogelijk is waarbij we deze investeringen niet doen, maar door handmatig schoonhouden aan onze zorgplicht voldoen.’ Verhagen maakt een kanttekening: ‘Op de lange termijn moet je als gemeente forser ingrijpen en daar geld voor vrijmaken. Dat is een uitdaging, want het geld groeit hier niet aan de boom. Samen met een collega van beleid ga ik een onderbouwing schrijven voor langetermijnoplossingen waarmee we de raad kunnen informeren.’ Mag het een kunstgrasveldje minder? Verhagen heeft zijn voorkeur voor natuurgras

‘Ik concludeer dat kunstgras een kat in de zak is’ nooit onder stoelen of banken gestoken. ‘We zijn er allemaal ingestonken. Het is veel duurder dan ons bij het begin van de hype werd voorgehouden. Het onderhoud blijkt duurder te zijn. En als zo’n mat ouder wordt, moet je nog meer onderhoud plegen, voor 8 tot 9 duizend euro per jaar per veld. Dat is evenveel als voor natuurgrasonderhoud. Natuurlijk kun je meer uren spelen op kunstgras, maar wij zijn gezegend met vlakke velden die intensief bespeeld kunnen worden. Ik heb iemand fulltime op de kunstgrasvelden staan. Hij maakt 1600 uur per jaar! De uren voor de zorgplicht rond de rubberkorrels redt hij niet eens. Hierbij zijn de kosten nog niet meegerekend van de jaarlijkse dieptereiniging door een externe partij, tweemaal per jaar als het veld ouder wordt. Een paar jaar geleden kon ik nog een toplaag vervangen voor 185 duizend euro, maar laatst moest ik een ton meer meenemen; enerzijds vanwege de verwijderingsbijdrage, anderzijds door de omschakeling van SBR-rubber naar een ander type infill, in dit geval EPDM. Na tien jaar moet je weer vijf ton neerleggen om de gehele constructie te vervangen, en na tien jaar zit je met een bult afval. Ik concludeer dat kunstgras een kat in de zak is.’ De fieldmanager heeft de gelegenheid nog maar eens aangegrepen om zijn wethouder te vragen wat zij in de toekomst met alle huidige Zutphense kunstgrasvelden wil doen: vervangen door kunstgras of een andere constructie? AZC Zutphen heeft achthonderd leden op drie velden; daar is kunstgras een noodzaak. Maar Verhagen vraagt zich hardop af of die noodzaak voor alle clubs geldt: ‘FC Zutphen heeft vijf natuurgrasvelden, drie natuurtrainingsvelden en een kunstgrasveld. De bevolking vergrijst; er zullen niet meer voetballeden komen. Kunnen zij niet uit de voeten met een natuurgrasveld, een O2-veld of een hybrideveld als opvolger van het kunstgrasveld? De publieke opinie is nu positiever over natuurgras; BVO’s grijpen terug op natuurgras of hybridevelden. Dat kan hel-

www.fieldmanager.nl

ins ie lat tal be ter wa rge s nd ys tee m

INSTALLATIE &

ONDERHOUD

DUURZAAM ONDERNEMEN

CSC Sport is expert in de realisatie, de renovatie en het onderhoud van uw kunstgras voetbalveld. Afgestemd op de wensen van de opdrachtgever en gebruiker realiseren wij oplossingen die leiden tot verbetering van capaciteit, kwaliteit en gebruiksmogelijkheden van uw sportcomplex.

CSC Sport streeft naar duurzaam ondernemen door het continue optimaliseren van de CO2 footprint, duurzame productie en dienstverlening. André Ceelen Directeur CSC Sport

HOOGWAARDIGE

SPORTVLOEREN

KOSTENBESPAREND SAMENWERKEN VAN START TOT FINISH

Samen met kunstgrasvezel en -componentenproducent TenCate Grass en kunstgrasfabrikant GreenFields leveren we hoogwaardige sportvloeren die op deskundige wijze door ons geïnstalleerd en onderhouden worden. Voor zowel amateur als topsport bieden wij oplossingen die afgestemd worden op de wensen van de klant en eindgebruiker.

ADVIES & ONDERSTEUNING BIJ HET ONTWERP VAN UW SPORTVLOER

HOGE KWALITEIT INSTALLATIE VAN UW SPORTVLOER DOOR ONS TOEGEWIJDE TEAM

EVOLUTION ELITE

Bezoekadres:

MX NF

CSC Sport Zeewolde CSC Sport Den Bosch

MX ELITE

• •

ONDERHOUD IS ESSENTIEEL VOOR UW SPORTVLOER

TX ELITE

Marconiweg 31 3899 BR Zeewolde De Grote Beer 49 5215 MR Den Bosch

• •

T: 036 54 89 320 T: 073 69 10 816

Online:

info@cscsport.nl cscsport.nl

Fieldmanager of the year pen om in Zutphen waar mogelijk kunstgras om te bouwen naar natuurgras. Ik ben al bezig om de mogelijkheden in kaart te brengen voor het leggen van een natuurlijk veld op een kunstgrasfundament; daarvoor verzamel ik informatie bij deskundigen zoals Ernst Bos Advies. Ik spar er ook over met Jacco Meijerhof van Hofmeijer. De gemeente is nu met spoed een visie over kunstgras aan het opstellen.’ Maaien en rondkijken Zutphen maait nog altijd met de Sabo Roberine-messenkooimaaier. ‘Daar zijn we tevreden over. Deze machine mag nog vier jaar mee’, vertelt Verhagen. ‘We hebben ons wel georiënteerd op het gebied van robotmaaien, maar het is voor ons nog te vroeg om daarop over te stappen. We wachten de ontwikkelingen nog even af. Hopelijk kunnen robotmaaiers in de toekomst oversteken naar een ander veld.’ Maar eigenlijk vindt Verhagen het ideaal dat zijn mensen op de velden zijn om te maaien. ‘Ik instrueer hen om goed om zich heen te kijken tijdens het maaien en werkpunten aan mij door te geven. Die zet ik dan in een actielijst. Deze lijst is belangrijk om de Green Deal te waarborgen, om aan te tonen welke werkzaamheden en maatregelen je allemaal hebt uitgevoerd. We willen niet spuiten, tenzij er een serieus incident is. Maar dan moet je goed kunnen onderbouwen dat het echt niet anders kan en dat je er alles aan hebt gedaan om het in eerste instantie zonder chemie op te lossen. Het is nee, tenzij.’

feromoonvallen ophangen om eikenprocessievlinders te tellen. Als je plagen zoals de eikenprocessierups kunt bestrijden met natuurlijke vijanden, moeten we daarover communiceren met de politiek en bewoners. Daarmee kunnen we laten zien hoe groot het nut van dit type beheer is.’ Voor Verhagen is het altijd en, en. De voordelen van biodiversiteit en klimaatadaptatie in het openbaar groen laat hij waar mogelijk ook terugkomen op sportparken. ‘Aan de randen van onze sportvelden staat kruidenvegetatie rond bosplantsoen. Bij FC Zutphen hebben we een ecologische vijver, waar we beregeningswater uit halen. Een tribunewal, waar toeschouwers op staan of zitten, hoeft niet wekelijks gemaaid te worden. Stel dat er ergens ooit een wedstrijdveld niet meer nodig is, dan mogen daar van mij de bloemetjes en kruiden in bloei staan. Bij dit soort zaken moet je echter altijd overeenstemming bereiken met de verenigingen. Zij geven vaak de voorkeur aan strakheid.’ Verhagen is van alle markten thuis en laat zien dat hij op alle terreinen van aanpakken weet. In november 2019 puzzelde hij een aanbestedingsleidraad in elkaar voor een bestek waarin

de aannemer de bewoners laat participeren doordat ze stukjes buurtonderhoud voor hun rekening nemen. ‘Het nieuwe is de prestatieleidraad: als de aannemers niet voldoen aan de participatie-eis bij hun groenwerkzaamheden, worden ze gekort op kun inkomsten.’ Verhagens agenda staat ook vol andere uitdagingen. ‘Ik werk aan een boombeheerplan, met een eerste aanzet tot een vervangingsplan en herstel van de laanstructuren. Hiervoor werken we samen met een student van Larenstein. In 2013 ben ik gestart met een veranderingsproces rond de begraafplaatsen. Samen met collega’s heb ik een traject uitgezet “van begraven naar gedenken”, om te komen tot kostendekkende gedenkparken.’ De sportvelden groenbeheerder concludeert: ‘De openbare ruimte en de buitensport blijven in ontwikkeling. Hierin meebewegen is een must. Dit is een fantastische baan.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32264/met-zonmooie-pluim-van-onze-eindgebruikers-durf-ikhet-aan

‘Mycorrhiza’s zijn bijna hogere wiskunde!’ Groenkennis integraal toepassen Als groenbeheerder is Verhagen bezig met het vergroten van de biodiversiteit en het terugdringen van hittestress. Dat doet hij onder meer door de maairoute bijna te halveren: minder en afwisselend maaien (sinusmaaien) betekent meer schuilmogelijkheden voor dier- en insectensoorten. Andere manieren zijn minder snoeien in bosplantsoen en kruidenbeheer op open plekken, ook vlak bij het centrum en in de bermen. ‘Dat vergt lef’, zegt Verhagen. Daarmee verwijst hij indirect naar de nog steeds algemene voorkeur onder burgers om de boel kort, ordentelijk en ‘schoon’ te houden. ‘We gaan

www.fieldmanager.nl

Eddie van der Stappen, werkleider bij Weener XL, is vanuit de praktijk opgeklommen tot die functie. Met zijn haast fotografische geheugen houdt hij achttien sportaccommodaties, twee recreatieplassen, twee begraafplaatsen en acht parkeergarages van de gemeente ‘s-Hertogenbosch in de gaten. Dankzij zijn visuele voorstellingsvermogen is hij een vraagbaak voor de medewerkers en kan hij zelfs veel problemen oplossen via de telefoon.

Auteur: Karlijn Santi Raats

‘Ik ben minder buiten, maar zodra ik buiten kom, spring ik op de machine’ FotY-genomineerde Eddie van der Stappen is een praktijkman op kantoor De Fieldmanager of the Year-genomineerde Eddie van der Stappen werkt bij Weener XL, een verzelfstandigd onderdeel binnen de gemeente ‘s-Hertogenbosch. Voorheen was dit het sociaal werkvoorzieningsschap. Nu is het een ‘werkontwikkelbedrijf’ met in totaal 2.050 medewerkers. Van der Stappen: ‘We hebben hier mensen met

1/2020

een afstand tot de arbeidsmarkt in de ruimste zin van het woord. Dat zijn mensen met een fysieke of psychische handicap, maar ook werkzoekenden en statushouders.’ Team sportvelden Het team verzorgt achttien sportparken – tach-

tig velden – en twee grote recreatieplassen, strandbad Oosterplas en het Engelenmeer. ‘We maaien en houden de locaties onkruidvrij. We maaien voor bedrijven, instellingen en particulieren. Ook ruimen we zwerfafval op, bijvoorbeeld rond het stadion van FC Den Bosch en bij sporthal de Maaspoort Sport en Events

Fieldmanager of the year

6 min. leestijd

in ‘s-Hertogenbosch’, vertelt Van der Stappen. ‘Maar we repareren ook hekwerken, beregening en goals en doen het onderhoud van de parkeerplaatsen en rijbanen van acht parkeergarages. Verder voeren we groenonderhoud uit op de accommodaties rondom de velden en doen we delfwerkzaamheden op de begraafplaatsen van Rosmalen en Engelen. Daar doen we ook het groenonderhoud.’ Achtergrond Op de middelbare agrarische school volgde Van der Stappen de richting rundvee, varkens en pluimvee. Bij het vak rundvee zat ook akkerbouw. ‘Na mijn schooltijd ben ik in de stallenbouw gaan werken, vooral voor varkens en pluimvee. Daarna werd ik vertegenwoordiger in huisdierenvoer. Via via kwam ik bij Weener XL terecht in de functie die ik nu alweer twaalf jaar bekleed: werkleider’, aldus Van der Stappen. Functietaken Van der Stappen mag dan veel op kantoor zitten, maar voor de fusie met de sociale dienst van ‘s-Hertogenbosch was hij als uitvoerder altijd buiten. Hij legt uit: ‘We werden ambtenaar én werkleider. Naast sportvelden kreeg ik ook het beheer over parkeergarages, twee begraafplaatsen en de technische dienst (voor het repareren en onderhouden van machines). Ik neem mensen aan, begeleid ze, zoek opleidingen waarmee ze zich kunnen ontwikkelen, doe loonwaardemetingen en ben materiedeskundige bij investeringen in nieuw materieel. Ook zorg ik voor opleveringen, productonderzoek en testen, ik ga naar beurzen om nieuwe ideeën op te doen, maak bij het aannemen van werk samen met het bedrijfsbureau een prijs, en noteer alle gegevens omtrent de man- en machine-uren en ingezette materialen.’ ‘Toen mijn rol veranderde, heb ik mezelf een grote hoeveelheid parate kennis aangeleerd. Hierdoor kunnen medewerkers mij altijd overal over bellen en kan ik vanuit mijn stoel antwoord geven. Het scheelt daarbij enorm dat ik veel affiniteit met machines en techniek heb. Ik zie alles visueel voor me en kan iemand via de telefoon naar de oplossing leiden.’ Werkgeverschap met compassie Van der Stappen is verantwoordelijk voor zijn eigen toko. Hij moet een bepaalde omzet halen en een efficiënte invulling geven aan het budget. ‘Soms zien we dat dingen sneller moeten’, zegt de werkleider. ‘We moeten de klant goed

werk leveren binnen een kort tijdsbestek. Maar we moeten ook mensen opleiden. Soms is dat een tweestrijd. Gelukkig is er ruimte om af en toe minder efficiënt te zijn. De doelgroep is kwetsbaar; je kunt deze mensen niet hard aansturen.’

nu mijn beste tractorchauffeur en kan verder alles wat er moet gebeuren: maaien, bezanden, draineren en doorzaaien. Het jaar erop belde zijn moeder mij om me te feliciteren met de geslaagde gang van zaken. Ze gaf toe dat ik het goed had gezien.’

Twee voormannen sturen de medewerkers rechtstreeks aan. Van der Stappen is eindverantwoordelijk, houdt alles wel goed in de peiling en blijft overal nauw bij betrokken. ‘Ik wil wekelijks alle velden zien. Als ik eraan kom, springen de jongens al van de machine af. Ze weten dat ik dan even een rondje wil rijden, de situatie in me op wil nemen, wil monitoren hoe het gaat en zien wat er moet gebeuren.’

Van der Stappen vertelt over een ander succesverhaal: ‘Ik heb twee jongens uit Syrië aan het werk, beiden met een jong gezin. Ze doen ontzettend hun best, zijn dankbaar dat ze mogen werken en ik moedig ze aan. Dat is een schitterende ervaring. De ene heeft pas zijn tractorrijbewijs gehaald; de ander is er nog mee bezig. Beiden doen ze allerlei klusjes op de sportvelden. Momenteel zijn ze bezig met het doorspuiten van de drainage. Ze mengen zich goed onder de mensen op de sportparken.’

Managementstijl Van der Stappen geeft leiding aan dertig mensen. Hij straalt positiviteit uit: ‘Dat is een mooie uitdaging. Ik probeer de mensen zo te benaderen dat ze openstaan voor wat ze kunnen. Er werkt sinds vier jaar een jongen bij mij. Hij was afkomstig uit het speciaal onderwijs. Hij wilde met alle geweld met machines werken. Hij kwam met zijn begeleider bij mij op gesprek.

‘We hebben meer succesverhalen dan de twee die ik zojuist heb verteld’

Zijn moeder zat er ook bij. Ze probeerde het tegen te houden; ze was bezorgd en dacht dat het niet goed zou gaan of dat hij het niet zou kunnen. Ik heb haar zoon vervolgens toch aangenomen. Binnen een jaar woonde hij op zichzelf en haalde zijn tractorrijbewijs. Hij is

Eenmaal werkzaam in de sportveldenbranche heeft hij zijn vak gevonden. Van der Stappen kan echter goed relativeren. ‘Wij willen natuurlijk een goed product neerleggen voor de klant, maar het welzijn van verschillende groepen in de maatschappij, met name de mensen die bij ons werken, telt voor mij evengoed mee. Sommige mensen waren vereenzaamd, maar kunnen nu lekker buiten aan de slag en halen daar hernieuwde energie uit. Het doet me goed om dat te zien. En we hebben meer succesverhalen naast de twee die ik zojuist heb verteld.’ Onderhoud Van der Stappen heeft zijn mensen getraind om na het borstelen de borstel schoon te maken om te zorgen dat de rubber-infill op het veld blijft. Ook heeft hij in overleg met de opdrachtgever de randen rond een kunstgrasveld laten afgraven en drogen. Daarna werden de rubberinfill en kunstgrasvezels eruit gezeefd, om te zien hoe erg de vervuiling buiten het veld daadwerkelijk was. Van der Stappen: ‘Op sommige plekken was het schoner dan ik dacht, maar over het algemeen kun je stellen dat er vervuiling optreedt bij de ingangen en aan de windzijde. Het afgelopen jaar hebben we bij alle velden kantopsluitingen aangebracht in de vorm van strips, geweven in dubbele staafmatten. Kantplanken snoepen een paar centimeter van een veld af en ze breken af als je erop gaat staan. Maar de ingeweven flappen die wij hebben, zitten in het hekwerk.’ Weener XL gebruikt minimaal chemie en gaat onkruid op mechanische wijze te lijf. Er wordt eerder met een dagelijkse planning gewerkt

www.fieldmanager.nl

De lijstaanvoerder van 2019!

EURODIAMOND ✓ Standvastigheid 8,3* ✓ Herstellingsvermogen 8,2* ✓ Bespelingstolerantie 7,9* *

Fieldmanagers opgelet! Van de laatste twaalf edities stond DSV zaden maar liefst acht keer op nummer 1 in de Grasgids©. En ook in 2019 hebben we met het ras EURODIAMOND de lijstaanvoerder in huis. EURODIAMOND zorgt voor veel speeluren per veld dankzij de combinatie van zeer goede bespelingstolerantie en standvastigheid. Daar zijn we natuurlijk trots op! Om dit te vieren hebben we EURODIAMOND in 2019 toegevoegd aan alle topmengsels van DSV zaden. Meer informatie over de sportmengsels van DSV zaden vindt u op www.dsv-zaden.nl. Onze grasspecialisten geven u graag advies op maat over de keuze van het juiste sportmengsel.

www.dsv-zaden.nl

Recreatiegrassen | Voedergewassen | Akkerbouwgewassen

Fieldmanager of the year

‘Het is al een schitterend mooi vak, maar nog mooier door de aansluiting met de maatschappij’ maaiers van Vitaro aangeschaft op mijn advies en er komen er nog twee bij. We hebben één jaar een pilot gedaan en het verzoek om budget goed onderbouwd.’ Ambitie Van der Stappen wil ook proberen meer mensen te enthousiasmeren voor het vak. ‘We werken in de natuur; we hebben een mooi en ook een dankbaar vak, gezien de talloze kinderen en sporters die in het weekend plezier beleven op de velden. Ik laat onze jongens voelen dat ze belangrijk werk doen door complimenten te geven over hoe mooi de velden en de parken erbij liggen. Ik herinner ze eraan dat wij ervoor zorgen dat er gesport kan worden op goede en veilige terreinen, en wijs ze op de blije eindgebruikers.’

dan met een strak langetermijnwerkschema. ‘We kijken dagelijks wat het beste werkt. Geen veld wordt standaard onderhouden. Tweewekelijks is er een werkoverleg met de opdrachtgever. Natuurlijk hebben we een jaarplanning, maar daar kunnen we van afwijken als het op dat moment anders moet, bijvoorbeeld door het weer. We leren onze jongens veel over de achtergrond van alle werkzaamheden. Ze doen nooit werkgangen zonder dat ze weten wat ze doen. Als ze moeten snijden voor het onkruid, leg ik of een voorman uit waarom en waar ze op moeten letten. Als je de jongens erbij betrekt, voelen ze zich verantwoordelijk. Omdat elk veld individueel onderhoud krijgt naargelang het weer en de veldconditie, blijven de medewerkers ook scherp.’

Innovaties Een paar jaar geleden heeft Weener een DDSzaaimachine aangeschaft en een kunstmeststrooier op gps. Op de onkruidsnijder heeft Van der Stappen andere rollen gezet: slittermessen in plaats van volmessen. Op reststroken heeft Van der Stappen bepaalde grasmengsels ingezaaid waardoor de maaifrequentie lager zou moeten worden. ‘Ik vind dat je dingen moet blijven uitproberen, om te blijven verbeteren. Soms pakt het goed uit, soms minder. Risico hoort erbij. Maar de afdeling S&R van de gemeente ‘s-Hertogenbosch biedt ons veel ruimte als het gaat om innovatie en uitproberen. Als ik mijn keuze voor een bepaalde innovatie kan verantwoorden en ik heb er werk voor, dan proberen we die uit. Zo heeft Weener XL zeven robot-

Fieldmanager of the Year Van der Stappen ziet de wedstrijd Fieldmanager of the Year als een kans om het Weener XL-verhaal te vertellen en zijn team in het zonnetje te zetten. ‘In het begin was ik wat terughoudend, hoefde het voor mij allemaal niet zo. Maar nu ik bij de genomineerden zit, voel ik me toch wel vereerd dat ik in een lijstje sta tussen mensen die 24 uur per dag met gras bezig zijn. Ik ben meer een manager, maar ben blij dat ik met mijn werk een steentje bijdraag om het vak op een hoog niveau te houden. Het is al een schitterend mooi vak, maar het is nog mooier door de aansluiting met de maatschappij.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32250/ik-ben-minder-buiten-maar-zodra-ik-buiten-kom-spring-ikop-de-machine

www.fieldmanager.nl

Door nieuwe uitdagingen wordt vakkennis steeds belangrijker Fieldmanager of the Year-verkiezing maakt zich op voor tiende editie Microplastics, pesticidevrij onderhoud, extreme droogte: fieldmanagers hebben in hun werk tegenwoordig met behoorlijk wat uitdagingen te maken. Hoe kan de markt ze hierin het best ondersteunen? De drie sponsoren van de Fieldmanager of the Year-verkiezing, DLF, Toro en Expoline, geven hun visie. Auteur: Nino Stuivenberg

Chemievrij veldonderhoud is misschien wel de grootste van de hiervoor genoemde uitdagingen. Niet alleen voor fieldmanagers, maar ook voor producenten en leveranciers. De drie sponsoren van de Fieldmanager of the Yearverkiezing, DLF, Toro en Expoline, hebben hier elk hun eigen ideeën over. ‘Chemievrij onderhoud is zeker niet de makkelijkste opgave’, zegt Hendrik Nagelhoud van graszaadbedrijf DLF. ‘Je merkt bij gemeenten en in de markt dat het echt een uitdaging is. Maar de Green Deal ligt er nu eenmaal en dat vergt omdenken. Ik denk bijvoorbeeld dat de financiering van sportveldonderhoud anders moet. Als fieldmanager ben je afhankelijk van je budget, en chemievrij onderhoud zal mogelijk wat duurder worden. Je moet dus alle partijen mee hebben om hier goed mee om te gaan.’ Daar zijn ook producten van hoge kwaliteit bij nodig, beseft Nagelhoud. ‘De kern is dat een veld bij de aanleg snel dichtgroeit. De basis, waarbij je in korte tijd een dichte mat krijgt, moet goed

1/2020

zijn. Hiervoor heeft DLF de dit jaar vernieuwde ProNitro-coating. Aan deze coating is een wetting agent toegevoegd, zodat het kiemende zaad efficiënter omgaat met het beschikbare water. Daarnaast merken we dat er zeer veel belangstelling is voor ons tetraploïde raaigras: 4turf. Dit product is veel ziektetoleranter en past mede door de betere beworteling prima bij een Green Deal-onderhoud. Daarnaast hebben we de innovatie 4salt voor zouttolerantie, een probleem dat zeer actueel is in West-Nederland, maar steeds verder inlands oprukt. De optelsom van dit soort ingrediënten levert resultaat op. Vroeger koos je standaard een SV100 of SV7; nu moet je echt langer nadenken over de vraag of dit nog wel de beste keus is.’ Investeren in het machinepark Jan Plooij van Jean Heybroek, de importeur van onder meer Toro, Imants en Wiedenmann, weet dat voor chemievrij beheer ook echt intensiever onderhoud nodig is. ‘Fieldmanagers moeten veel meer mechanisch bewerken’, zegt hij. ‘Ze moeten

Fieldmanager of the year

‘We hebben allemaal belang bij goede velden’ het werk anders aanpakken nu het kistje leeg is. De nadruk ligt meer op preventief werken. We gaan weer back to basics, met licht, water en lucht als essentiële ingrediënten. Daarbij heb je een maaier nodig die goed snijdt. Een scherpe schaar voorkomt wonden, zeg ik altijd. In het algemeen geldt dat je veel minder infecties hebt met een goede maaimachine.’ In het machinepark van gemeenten en clubs moet dus geïnvesteerd worden. Op sommige locaties is dit al gebeurd, op andere plekken valt nog veel te winnen. Plooij: ‘In 2019 hebben wij met Ernst Bos een Green Deal-tour gemaakt

langs verschillende locaties. Met de machines van Imants en Wiedenmann hebben wij een mooi programma om op de Green Deal in te spelen. Veel vakmensen hebben deze machines nog niet in huis en zullen echt moeten investeren in goed materiaal. Daarom verwacht ik dat we ook in 2020 een goed resultaat zullen behalen met deze merken.’

samen met NWST werk van gemaakt om het ook in Nederland neer te zetten’, zegt Nagelhoud. ‘Met het idee dat we goede mensen nodig hebben die weten hoe ze onze producten moeten inzetten. De rol van een fieldmanager is nog te vaak onderbelicht; de verkiezing is een mooie manier om hun werk beter voor het voetlicht te brengen.’

Kennisdeling Expoline heeft nauwe contacten met de bedrijven die sportvelden aanleggen. Het bedrijf geeft onder meer cursussen aan fieldmanagers, vertelt Raf Bogaerts van Expoline. ‘Met die cursussen proberen we mensen uit het veldonderhoud een visie mee te geven. We brengen kennis over aan fieldmanagers uit ons eigen netwerk. Zo geven we ook iets terug aan de markt.’ ‘Uiteindelijk is het namelijk ons gezamenlijke belang dat sportvelden er top bij liggen’, zegt Bogaerts. ‘Iedereen wil een mooi resultaat, dus daar dragen we met onze expertise graag aan bij. Een goed veld heeft veel meer uitstraling naar supporters en spelers, die er ongetwijfeld meer speelplezier door hebben. Op lange termijn help je een veld zo ook beter de winter door. Een goede opleiding met vakkennis kent enkel voordelen.’

Drijfveer DLF en Toro waren er vanaf het begin bij als sponsor van de verkiezing; Expoline sluit dit jaar voor de tweede keer aan als sponsor. Bogaerts: ‘Kennis bij fieldmanagers is belangrijk om velden van zo hoog mogelijke kwaliteit te krijgen. Hun rol hierin is heel belangrijk en het vak verdient positieve aandacht. Voor ons is dit ook reden om de verkiezing te sponsoren. Het is belangrijk dat deze vakmensen erkenning en aandacht krijgen voor hun prestaties.’ In tien edities is de verkiezing uitgegroeid tot een prijs van formaat. De meest recente winnaar, Erwin Beltman (Feyenoord) in 2019, is daar een goed voorbeeld van. Plooij: ‘Het is leuk om te zien dat de verkiezing van de Fieldmanager of the Year echt volwassen geworden is. Zowel voor de winnaar als de genomineerden betekent dit waardering voor hun werk. Dat is voor ons ook een drijfveer om te sponsoren: we willen fieldmanagers graag het podium geven dat ze verdienen.’

Die vakkennis is mede de reden dat we onze Fieldmanager of the Year-verkiezing ook in 2020 voortzetten. De vier genomineerden zijn al bekend en u kunt elders in deze uitgave een uitgebreid interview lezen met elk van hen. De Fieldmanager of the Year-verkiezing is in 2020 toe aan een jubileum, want de wedstrijd wordt voor de tiende keer georganiseerd. ‘Het idee is overgewaaid uit Engeland en we hebben er

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32265/doornieuwe-uitdagingen-wordt-vakkennis-steedsbelangrijker

www.fieldmanager.nl

Kunstgrasonderhoud kan beter en slimmer Hexagone gaat de markt op met robot voor kunstgrasvelden Onderhoud van kunstgrasvelden is erg belangrijk voor de levensduur, maar tegelijkertijd ook vaak een ondergeschoven kindje door gebrek aan geld of mankracht. Hexagone heeft voor dit probleem de Buky ontwikkeld: een robot die het wekelijkse onderhoud op kunstgrasvelden geheel autonoom uitvoert. Vanaf maart gaat de robot in productie.

Auteur: Nino Stuivenberg

Hexagone is een relatief nieuwe naam in de sportveldensector. Dit bedrijf heeft zijn sporen verdiend in de zwembadindustrie, waarvoor Hexagone schoonmaakrobots ontwikkelt. En dan is de link snel gelegd. Michel van Deurzen, sinds 2012 eigenaar van Hexagone Benelux, legt uit: ‘Hexagone heeft de laatste dertig jaar wereldwijd veel ervaring opgedaan met robots voor zwembadbodems. Met die kennis wilden we meer, want onze robottechnologie is ook geschikt voor allerlei andere toepassingen. We zijn out of the box gaan denken en zagen kansen in een andere markt: de sportveldensector.’

1/2020

En zo ontstond het idee voor de Buky. Dag en nacht actief Daar zijn wel jaren van ontwikkeling aan voorafgegaan. Van Deurzen vertelt dat Hexagone in eerste instantie een robot wilde ontwikkelen die velden kon borstelen. Omdat kunstgrasonderhoud meer omvat dan alleen borstelen, keek het bedrijf verder en werd een samenwerking aangegaan met de Duitse specialist SMG. Hexagone heeft de robottractor zelf ontwikkeld, SMG de aan te koppelen aanhanger. ‘Dat is een heel goed partnership; wij

zien het als “één plus één is drie”. We kunnen elkaar goed helpen.’ De robottractor kan nu meerdere handelingen verrichten. De Buky kan grof vuil verwijderen, zoals bladeren en takjes, decompacteren, vezels overeind zetten en infill verdelen. Daar is geen bestuurder voor nodig; de Buky rijdt automatisch een traject dat vooraf geprogrammeerd is. Dat kan overdag, maar ook ’s nachts. Hexagone geeft bij aanschaf twee jaar garantie. Bij clubs en gemeenten is dikwijls een tekort aan vrijwilligers of personeel om velden opti-

ADVERTORIAL ideale oplossing om het risico van beschadiging uit te bannen. Wil je meer informatie over de Buky of wil je de machine in actie zien? Hexagone is aanwezig met een demomachine op de Vakbeurs Sportaccommodaties op 5 maart in Houten. Bezoek het bedrijf in stand 2.2.08.

‘De kunstgrasmarkt is erg geschikt voor robottechniek’ maal te onderhouden. Veldonderhoud is niet altijd een pretje, zeker niet met slecht weer. ‘De Buky biedt een perfect kostenbesparend alternatief en hij is nooit ziek’, stelt Van Deurzen. ‘Je kunt zelf ander werk doen zonder dat je de robot in de gaten moet houden.’ Daarnaast wordt veldonderhoud vaak gedaan met grote tractoren en flinke aanhangers. De ene chauffeur is de andere niet en het blijft oppassen, want de sporttechnische laag onder de kunstgrasmat is slechts 8 tot 10 cm dik. Grote tractoren die te hard rijden en ongeschikte banden hebben, kunnen het veld ernstig beschadigen. De snelheid moet beperkt blijven en verder moeten sporen voorkomen worden, vooral bij bochten. Volgens Van Deurzen biedt de robottechniek met autonome lichte machines, die met voorgeprogrammeerde snelheid rijden, de

Levensduur verlengen Het doel van deze onderhoudsrobot is niet alleen om arbeidskracht uit te sparen, maar natuurlijk vooral om de kwaliteit van het kunstgrasveld te waarborgen. Van Deurzen: ‘Door kunstgrasvelden goed te onderhouden, kun je de levensduur aanzienlijk verlengen. Het komt in de praktijk regelmatig voor dat een veld niet de voorgeschreven levensduur van tien tot vijftien jaar haalt, maar al na vijf tot tien jaar vervangen moet worden. Dat komt onder andere door gebrekkig onderhoud. Door op tijd te investeren in onderhoud, zorg je dat het kunstgrasveld langer meegaat en spaar je op de lange termijn geld uit.’ Een trend waar de Buky op inspeelt, is die van accumachines. De Buky wordt namelijk gevoed door twee accu’s en is volledig elektrisch. ‘Je hebt dus geen diesel meer nodig, en je hebt geen last meer van herrie’, vat Van Deurzen kort samen. De robot kan volgens Hexagone drie tot vijf uur autonoom werken, afhankelijk van de uitvoering. Daarna heeft hij een oplaadtijd van vijfenhalf uur. De borstels van de Buky hebben een werkbreedte van 80 cm. De producent schat dat het ongeveer drie uur duurt om een compleet veld te behandelen. Volgens Van Deurzen kan deze machine uit de voeten op vrijwel alle kunstgrasvelden: voetbalvelden, korfbalvelden en rugbyvelden. ‘Dat is geen probleem; de Buky werkt op alle typen infill en kan met de unieke Hexagone-borstel ook automatisch de verdeling van de infill meten. Daar

hebben wij wereldwijd patent op.’ Gratis demonstratie Tot nu toe werden al enkele exemplaren van de Buky in kleine serie gemaakt, maar dat was nog vooral handwerk. Begin maart 2020 gaat de Buky grootschalig in productie. Van Deurzen vertelt dat er al zes machines geleverd zijn in Duitsland, Denemarken, Frankrijk en Zweden. In deze landen wordt veel getest en dat levert een hoop waardevolle feedback op. Nederland ontbreekt vooralsnog in het rijtje referenties, maar dat zal een kwestie van tijd zijn, als het aan Hexagone ligt. Het bedrijf zal de Buky in eerste instantie zelf rechtstreeks gaan verkopen. Van Deurzen: ‘Je ziet in Nederland eigenlijk drie categorieën als het gaat om onderhoud: de vereniging doet het onderhoud zelf, de verantwoordelijkheid ligt bij de gemeente (eventueel samen met een regionale ondernemer), of bij het bedrijf dat ook de aanleg heeft verzorgd. Wij nemen de verkoop in eigen hand en willen graag met deze partijen samenwerken.’ De Vakbeurs Sportaccommodaties, op 5 maart in Houten, is daarvoor een mooi startpunt. Hexagone is daar zelf ook aanwezig met een exemplaar van de machine. Het doel van die beurs is volgens Van Deurzen om zoveel mogelijk demo-aanvragen te noteren. Geïnteresseerden kunnen zich bij Hexagone melden voor een gratis demonstratie van de Buky. De machine is nu immers nagenoeg perfect, zegt Van Deurzen. ‘We zijn nog wat dingen aan het finetunen en programmeren, maar de machine is al klaar om uit te leveren. We hebben nu echt een mooi product, waar vrijwel alle gebruikers voordeel van kunnen hebben.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32289/kunstgrasonderhoud-kan-beter-en-slimmer

www.fieldmanager.nl

Sjef Verboven en zijn Major Swift Rollermower met een maaibreedte van 4,10 m

‘Dankzij de Major Swift hoef ik nog steeds geen personeel aan te nemen!’ Hovenier/fieldmanager draait met cirkelmaaier hoge productie met behoud van kwaliteit Het afgelopen decennium heeft de cirkelmaaier zijn achterstand op de kooimaaier ingehaald, dankzij ontwikkelingen op het gebied van het maaibeeld. Een van de bedrijven die aan

Major Equipment is nu dertien jaar actief in Nederland via importeur Zonna in Beilen en het dichte landelijke Zonna-netwerk van gespecialiseerde dealers in tuin- en parkmaaiers. Er zijn in die periode honderden cirkelmaaiers verkocht voor het openbaar groen en sportvelden.

de basis van deze inhaalslag staat, is het Ierse bedrijf Major Equipment, dat sinds 2007-2008 in Nederland aan de weg timmert. In de aanloop naar de vakbeurs Sportaccommodaties in de Expo Houten op 5 maart schuift Major Equipment alvast zijn cirkelmaaier Major Swift Rollermower naar voren. Auteur: Karlijn Santi Raats

Hoveniersbedrijf Sjef Verboven Een van de gebruikers is Sjef Verboven. Hoveniersbedrijf Sjef Verboven uit ‘s Gravenmoer is gespecialiseerd in de aanleg en het onderhoud van gazons en sportvelden. Verboven onderhoudt achttien sportvelden, een tennispark en twee hockeyparken in de gemeente Loon op Zand. Al zijn velden liggen in een straal van een paar kilometer rond pretpark De Efteling in Kaatsheuvel. In 2014 kocht Verboven zijn eerste Major Swift, met een werkbreedte van 2,40 m. Productie draaien ‘Ik ben begonnen met een Major Swift met een maaibreedte van 2,40 m. Omdat ik alleen werk, niet beschik over medewerkers en een hele vloot maaiers en wekelijks maai, moet ik efficiënt werken om de kosten zo laag mogelijk houden. Dat betekent dat ik zoveel mogelijk wil maaien in een zo kort mogelijk tijdsbestek met een perfect beeld als resultaat. Zeker tijdens de

1/2020

pieken in het groeiseizoen is dit van belang. De Major Swift voldoet aan deze eisen.’ Uitgebreid getest Voordat Verboven de Major Swift aanschafte, twijfelde hij even of hij een kooimaaier of cirkelmaaier zou aanschaffen. Het werd een cirkelmaaier. ‘Een kooimaaier is relatief duur. Zo kwam het dat de Major Swift mijn aandacht trok in 2012. Major-dealer Doevendans LMB uit Kaatsheuvel kwam de Major Swift demonstreren. Ik twijfelde, maar Johannes Ballast van

3 min. leestijd

ACHTERGROND Major Equipment was heel correct en begeleidde mij geweldig goed. Ik mocht de cirkelmaaier gerust eerst een half jaar huren om hem te testen, maar feitelijk beviel hij direct uitstekend.’ Maaibeeld Hoe beviel het maaibeeld? Verboven: ‘Ik zag bijna geen verschil tussen het maaibeeld van deze cirkelmaaier en van een kooimaaier! Dat betekent dat de Major Swift gewoon heel mooi maait. De rollen met een diameter van 150 mm laten een finish van mooie strepen achter. Om homogeen te kunnen maaien, is de zuigende werking door de vorm van het mes belangrijk. Het gras wordt eerst omhooggetrokken en dan afgemaaid. De luchtstroom die daardoor ontstaat, wordt door de Major Swift gebruikt om het maaisel achter de machine mooi over het veld te verspreiden.’ Weinig brandstof en onderhoud Wat Verboven ook prettig vindt, is dat de cirkelmaaier weinig onderhoud nodig heeft. ‘Bij een kooimaaier moeten regelmatig de messen worden geslepen en hij bevat ook veel lagers die moeten worden onderhouden. Dat kost veel tijd, tijd die ik niet heb. Bij de Major Swift

De Major Swift pakt gemakkelijk achttien velden op een dag

moeten de messen een of twee keer per jaar worden vervangen en dan ben je klaar.’ Verboven kan een dag lang maaien met zijn trekker en Major Swift zonder brandstof te tanken. ‘Het systeem draait lichter dan een kooimaaier, omdat de Major Swift maar met een paar messen draait. Hij loopt ook lichter, doordat de trekker de maaier tijdens het maaien niet hoeft te dragen. De maaier loopt dan op zijn eigen rollen; er zit een aan de voorzijde en een aan de achterzijde over de hele breedte. Dit ontlast de graszode. Ook lopen de rollen gemakkelijk dankzij de grote diameter. De maaisnelheid is sowieso hoog bij een cirkelmaaier door de haplengte. Als je snel maait met een kooimaaier, ontstaan er “kammetjes” in het gazon of veld.’ Maatje breder Verboven onderhoudt sinds 2018 meer sportvelden. Om zijn werksnelheid verder te verhogen, schafte hij daarom twee jaar geleden een Major Swift met een maaibreedte van 4,10 m aan. De oude kon hij inruilen. ‘Ik heb deze nieuwe machine meteen gekocht, omdat ik wist dat het goed zat.’ Succesgarantie Voor partijen die zich een gok van tienduizenden euro’s niet kunnen veroorloven, raadt Verboven de Major Swift aan. ‘Grotere partijen

De maaier laat een finish van mooie strepen achter en gemeenten kunnen zich nog een misstap permitteren, maar als klein bedrijf kon ik geen risico lopen. Met de Major Swift kun je ervan op aan dat het met de snelheid en de kwaliteit goed zit. Hij kan in principe achttien velden op een dag maaien, maar ik wacht meestal tot het gras mooi droog is; ’s ochtends ligt er dauw op. De Major Swift is degelijk en sterk. Hij heeft een tandwielkast en geen V-snaren. Er kan weinig aan kapotgaan en hij heeft weinig onderhoudskosten. Met mijn nieuwe, bredere Major Swift kan ik verhoudingsgewijs evenveel productie draaien. Daardoor hoef ik nog steeds geen personeel aan te nemen!’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32300/dankzij-demajor-swift-hoef-ik-nog-steeds-geen-personeelaan-te-nemen

www.fieldmanager.nl

‘Geen microplastics in de directe omgeving, geen bodemvervuiling en geen end-of-life afvalprobleem’ Senbis lanceert biologisch afbreekbare infill

Tijdens Chemport Expo op 7 en 8 april in Emmen lanceert het bedrijf Senbis een nieuw infill-alternatief: GreenFill. Directeur Gerard Nijhoving: ‘GreenFill is biologisch afbreekbaar zodra het in de bodem belandt, wat een oplossing biedt voor de microplasticproblematiek door infill.’ Senbis wil het product deze zomer op de markt brengen.

Auteur: Karlijn Santi Raats

1/2020

Senbis is een R&D-dienstverlener voor de kunststofindustrie en specialist in biopolymeren. Gerard Nijhoving is de jonge, gedreven directeur. Hij legt kort uit wat zijn bedrijf in principe doet: ‘Senbis is een voortvloeisel uit de researchafdeling van AkzoNobel. We doen onderzoek voor derden, maar ontwikkelen ook zelf producten. Daarbij richten we ons altijd op biologisch afbreekbare kunststoffen. Deze ontwikkelingen voeren we uit in onze eigen laboratoria met onze pilotmachines en een gedreven team polymeerexperts.’ Nijhoving vervolgt: ‘Dat geldt ook voor GreenFill. Dit is gemaakt uit polymeren die biologisch afbreekbaar én composteerbaar zijn. In dit ontwikkeltraject hebben we niet alleen gekeken naar duurzaamheid en afbreekbaarheid, maar ook naar optimalisatie van de sporttechnische eigenschappen van de korrel in kunstgrassystemen. Het marktrijpe product is ook wat dat betreft uitstekend. Net als rubber, maar in tegenstelling tot veel plastic infill, is de

korrel zacht en flexibel, wat tot veel positieve reacties leidt. Zodra het in de bodem biologisch is afgebroken, blijft er slechts water, CO2 en wat humus over. Allemaal schone stoffen.’ New kid on the block Er zijn al een poos alternatieven voor SBR-infill op de markt om spelers stabiliteit te bieden en de kunstgrasvezels overeind te houden, maar deze hebben allemaal voor- en nadelen. Er is nog geen onbetwist alternatief voor SBR-infill. De bio-afbreekbare infill GreenFill is de new kid on the block. Nijhoving vertelt hoe Senbis ertoe kwam om GreenFill te ontwikkelen. ‘Ik sprak een paar jaar geleden met Jochem Knol, senior adviseur sport en cultuurtechniek bij Sweco. Hij merkte op dat hét duurzame alternatief voor SBR-infill nog niet bestaat, wat hij betreurde.’ Nijhoving haalt een tweede motivatie aan: ‘Bovendien is Senbis zich bewust van de maatschappelijke onrust rondom microplastics en vervuiling in het algemeen. Het Europees

ADVERTORIAL Nederlandse jurisprudentie Na de veroordeling door de rechtbank in Rotterdam van Sportaal, het sportbedrijf van de gemeente Enschede, is milieuvervuiling door infill zelfs een strafrechtelijke overtreding. De rechter stelde dat deze ‘voorbeeldzaak’ het startschot is voor meer rechtszaken. Deze rechterlijke uitspraak kan onder Nederlandse gemeenten veel teweegbrengen en daardoor een groot effect hebben op de markt.

Alleen afbreekbaar in de bodem Hoe werkt deze afbraak eigenlijk? ‘De biologische afbraak gebeurt door bacteriën’, legt Nijhoving uit. ‘Juist door die microbiologische bodemactiviteit gebeurt het wel in de bodem, maar niet op het veld. Een kunstgrasveld bestaat voornamelijk uit plastic (polyethyleen), waarin natuurlijk weinig biologische activiteit is. Het materiaal is trouwens niet meteen weg in de bodem; daar gaan een aantal maanden overheen. Maar doordat de GreenFill-korrel uiteenvalt in de bodem, wordt het contactoppervlak groter en gaat de afbraak steeds sneller.’ Nijhoving vertelt dat GreenFill al uitgebreid is getest in verschillende laboratoria. Sinds september 2019 houdt Senbis de eerste praktijktest met GreenFill in een pilotkunstgrasveld van 20 bij 30 meter bij SC Erica in Emmen. De provincie Drenthe heeft daarvoor subsidie verstrekt als cofinanciering. Het pilotveld is geïnstalleerd in samenwerking met Sweco, Antea Sport en Edel Grass en werd door de partijen officieel geopend op 14 december 2019.

’GreenFill heeft prima sporttechnische eigenschappen en is in de bodem volledig biologisch afbreekbaar’ Agentschap voor chemische stoffen (ECHA), dat de Europese Commissie adviseert, schrijft nu in opdracht van de Europese Commissie voorstellen voor regelgeving rond intentionally added microplastics. Dat zijn plastics waarvan de gebruiker weet dat ze de omgeving vervuilen. Het is vooralsnog de vraag hoe die regelgeving wordt geformuleerd. Het kan zijn dat die aanvankelijk alleen geldt voor een aantal specifieke microplastictoepassingen. Maar ECHA heeft SBR en andere niet afbreekbare infill al wel in het vizier, omdat bekend is dat er met infill een heel groot volume microplastics gemoeid is

dat in de omgeving terecht kan komen. Als het Europees Parlement vóór deze voorgestelde regelgeving stemt, is er sprake van een veranderende markt. Senbis ging in 2017 al aan de slag met de ontwikkeling van dit nieuwe type infill, hoewel de processen rondom regelgeving nog niet gestart waren. Het maatschappelijke debat rondom infill was al zo hevig, dat markt en regelgeving op termijn wel moeten veranderen. Dat zien we ook in andere markten waar we werken met bioplastics. We zijn ervan overtuigd dat GreenFill het gat in deze kunstgrasmarkt kan vullen.’

Granulaatstof kan verwaaien, maar ook verstopping veroorzaken in de waterafvoer in de backing. Het is dus belangrijk dat infill slijtvast is. Hoe slijtvast is GreenFill boven de grond, dus in het kunstgrasveld? Nijhoving: ‘In de laboratoria laat GreenFill zien dat het slijtvast is. Daarvoor is ook een zogenoemde hardgrove-test uitgevoerd. Het ligt nog niet jarenlang op een veld, maar op een polyethyleen kunstgrasveld is gewoon heel weinig microbiologische activiteit, zodat de GreenFill-korrels niet zullen afbreken. Onze verwachting is dat GreenFill geen schadelijke biodegradatie ondervindt op het veld en de gebruikelijke levensduur heeft van een infill-soort.’ Composteren als end-of-life oplossing Nijhoving verwijst naar het feit dat infills zoals SBR niet te recyclen zijn. ‘GreenFill daarentegen kun je, net als gft-afval, gewoon aanbieden bij een composteerder.’ Hij vat samen: ‘Met GreenFill tackel je drie problemen: geen micro-

www.fieldmanager.nl

World’s #1 HOCKEY system Edel ID.

2002-015 EG

Bezoek ons op standnr. 2123

edelgrass.com

Now le t ’s Pl ay!

Onderdeel van Antea Group

5 min. leestijd

ADVERTORIAL Gerard Nijhoving

Bestaande alternatieven voor SBR-rubber Infill op basis van petrochemisch geproduceerde materialen kennen we als EPDM, TPE en PE. Ethyleen-propyleen-dieen-monomeer (EPDM) bevat geen schadelijke stoffen, maar is niet recyclebaar omdat het, net als SBR, gevulkaniseerd materiaal is. Ook zijn er TPEgranulaten. Thermoplastisch polymeer is wel recyclebaar, maar zowel EPDM en TPE is relatief duur. De laatste trend is granulaat dat is gemaakt op basis van polyethyleen (PE). Dat is dezelfde grondstof die gebruikt wordt bij de productie van de vezels. Ook PE is relatief duur. Wel is het soortelijk gewicht van PE lager dan van TPE en EPDM, waardoor er per veld minder van nodig is. Voor al deze materialen geldt dat ze niet biologisch afbreekbaar zijn. Ze bieden dus geen oplossing voor de microplasticproblematiek rondom sportvelden. Infill op basis van 100 procent natuurlijke materialen kennen we als kokos en kurk. Kokos-infill voorkomt dat een kunstgrasveld opwarmt, maar zou vanwege de wateropname ontvankelijker kunnen zijn voor alg, mos en rot. Sommige gemeenten gebruiken alleen nog kurk-infill. Het heeft dezelfde laagdikte als SBR-infill en kan dat één op één vervangen zonder het kunstgrassysteem aan te tasten. Er bestaan echter grote kwaliteitsverschillen tussen nieuw en gerecycled kurk, evenals tussen kurk uit de buitenste schil van de boom en uit een diepere schil. Een nadeel is dat het gebruik van nieuwe kurk op grote schaal een milieutechnische druk legt op het mondiale kurkeikenbestand. Verder liggen er hier en daar non-infill-velden, maar deze zijn nog volop in ontwikkeling. Eigenaren en spelers wijzen vooralsnog op haken en ogen.

plastics in de directe omgeving, geen bodemvervuiling en geen end-of-life afvalprobleem.’ Chemport Expo over duurzame plastics Overheden, onderwijsinstellingen, bedrijven en onderzoeksinstellingen op het gebied van duurzame kunststof en chemie zijn verenigd in samenwerkingsorganisatie Chemport Europe. In Emmen heeft Chemport Europe een event georganiseerd rondom duurzame kunststof en materialen, dat wordt gehouden op 7 en 8 april. Daar zal Senbis officieel GreenFill lanceren. ‘We willen op dit event een paneldiscussie voeren over microplastics met kunstgras en infill als voorbeeldcase. We nodigen hiervoor vertegenwoordigers uit van de kunstgrassector, de Europese Commissie, het Europees Parlement, regionale overheden en het ministerie van VWS.’ Verkoop via partners Senbis wil de biologisch afbreekbare korrel niet zelf verkopen aan de eindklant, maar werkt samen met sectorpartners. Nijhoving: ‘Edel Grass en Antea Sport, en TenCate Grass en GreenFields zijn GreenFill momenteel aan het

testen voor gebruik in hun kunstgrassystemen. Zij willen zich hiermee certificeren en ermee op de sportvloerenlijst komen te staan. De verwachting is dat hun kunstgrassystemen deze zomer al met GreenFill verkrijgbaar zijn. Als gemeentes of verenigingen interesse hebben in innovatieve infill, kunnen ze het beste met deze partijen contact opnemen om de mogelijkheden te bespreken.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32316/geen-microplastics-in-de-directe-omgeving-geen-bodemvervuiling-en-geen-end-of-life-afvalprobleem

www.fieldmanager.nl

TECHGRASS

O2 VOC

NOx NOx

VOC

. -

NO3

. -

NOx

NO3 -

NO3

O2 O2

OH VOC

CO2 CO2

VOC

H2O

. H2O

H2O

Vermindert schadelijke NOX tot 70%

1 voetbalveld powered by PURETi neutraliseert jaarlijks 188kg NOX = NOX emissie van 200 Euro 5 wagens die dagelijks 20 km rijden

Duurzaam Verhoogde UV-stabiliteit overtreft alle concurrentie qua duurzaamheid

Ecologisch Geen behandelingen nodig met biociden of andere producten

Anti-bacterieel Voorkomt groei van schimmels, mos en algen

www.domosportsgrass.com/nl/pureti

PREFERRED

SUPPLIER

NLTennis

“Deze maaier bezorgt je hetzelfde maaibeeld als een kooimaaier, tegen een fractie van de kostprijs.“

BEL VAN NOG VOODAAG DEMONS R EEN TRATIE!

Geert de Haan, Uitvoerder van Krinkels b.v. (Hengelo) De Major Swift Rollermower is een professionele maaimachine voor park en sport. Werkbreedtes van 1,90m tot 7,30m.

ZONNA B.V., TEL: 0593 582 444 WWW.ZONNA.NL

Kantplanken langs een kunstgrasveld in Leiden

Leiden is al ‘zorgplicht-proof’ Gemeente kiest voor kantplanken van gerecycled kunstgras Al in 2018 ging de gemeente Leiden op zoek naar een oplossing voor infill-behoud op kunstgrasvelden. Die zoektocht leidde uiteindelijk naar Greenmatter: kantplanken van gerecycled kunstgras. In totaal werd meer dan drie kilometer aan kantplank geïnstalleerd. De gemeente heeft dus zijn verantwoordelijkheid genomen en is nu zorgplicht-proof. Auteur: Nino Stuivenberg

Waar andere gemeenten het gebruik van rubbergranulaat afgezworen hebben, is dat in Leiden niet het geval. Leiden heeft tien kunstgrasvoetbalvelden die ingestrooid zijn met rubberkorrels. Deze worden niet overhaast vervangen, maar uitgefaseerd, waardoor de gemeente in ieder geval nog zeven jaar op kunstgras met rubbergranulaat blijft spelen. Dat betekende wel dat er iets gedaan moest worden om dat rubber op de velden te houden. Het RIVM concludeerde in 2018 immers dat rubbergranulaat schadelijk kan zijn voor het milieu. De gemeente koos er daarom voor om kantplanken en borstelmatten te installeren. Circulaire oplossing Mirko Ouwersloot, senior werkvoorbereider sport en vastgoed bij de gemeente Leiden, vertelt hoe dit proces in zijn werk ging. ‘Kantplanken waren in 2018 al onderwerp van gesprek bij ons. We zijn ons gaan oriënteren en hebben gekeken hoe we dit konden aanpakken. Vanuit het beleid kwam al snel een verzoek om gerecycled materiaal te gebruiken. We hebben ons er toen nog verder in verdiept

1/2020

en kwamen het product Greenmatter tegen: kantplanken van gerecycled kunstgras. Dat sprak ons eigenlijk direct heel erg aan, dus spraken we een voorkeur voor dit product uit en gingen daarmee verder. Kunstgrasrecycling is een actueel probleem; wat moet je met al die afgedankte matten? Ik vind het mooi dat ze zo in kantplanken toegepast worden. Natuurlijk zijn ze in aanschaf wat duurder, maar het is een goed voorbeeld van circulariteit.’ Het kunstgras voor deze planken wordt gerecycled bij het Deense Re-Match en bij Lankhorst verwerkt tot producten. W&H Sports brengt ze op de markt. Bij nieuwe kunstgrasvelden in Leiden worden kantplanken al standaard aangebracht, maar bij de oude was dat nog niet het geval. Toen de gemeente de keuze eenmaal op Greenmatter had laten vallen, vonden in juli 2019 de eerste gesprekken met W&H Sports plaats. Vlak daarna werd de opdracht gegeven. Omdat de kunstgrasvelden verspreid lagen over verschillende sportparken, moest wel het nodige inventarisatiewerk worden verricht. Ouwersloot is zeer te spreken over de manier waarop dit aangepakt is. ‘Bij elk veld heb je natuurlijk te maken met

3 min. leestijd

ACHTERGROND William van Diemen, W&H Sports

‘De planken zijn in aanschaf wat duurder, maar dan ben je wel circulair bezig’ verschillend hekwerk en andere reclameborden, dus je kunt niet zomaar overal dezelfde planken neerleggen. Maar daar is W&H Sports heel netjes mee omgegaan.’ Kilometers aan planken De werkzaamheden begonnen in oktober en werden uiteindelijk begin december afgerond. ‘Keurig binnen de tijd’, zegt Ouwersloot. Hij nam zelf de rol op zich van contactpersoon tussen de club en de installateur. Een bijkomend voordeel was dat de velden tijdens de werkzaamheden gewoon bespeeld konden worden. ‘Voor clubs is dat heel belangrijk. De werkzaamheden vonden overdag plaats; ’s avonds lagen er geen losse materialen langs het veld en kon

er dus gewoon gespeeld worden. De uitvoering vond ik keurig. W&H heeft hiervoor een vaste partner en die heeft het professioneel aangepakt. En al met al hebben ze behoorlijk wat meters gemaakt.’ De opdracht omvatte immers tien velden en één veld is goed voor ongeveer 360 meter plank. In Leiden is in totaal 3.300 meter aan Greenmatter-kantplanken (hoogte: 15 cm) geplaatst. De velden zijn ook voorzien van borstelmatten, die in de bestrating zijn verwerkt. Alleen kantplanken zijn immers niet voldoende om aan de zorgplicht te voldoen. Primeur Voor W&H Sports was dit project ook een primeur, want het was niet eerder voorgekomen dat één gemeente zo’n grote hoeveelheid kantplanken inkocht bij het bedrijf. Dat was een leuke uitdaging, vertelt William van Diemen van W&H Sports. ‘We moesten de planken op verschillende complexen aanbrengen en overal stond ander hekwerk. Daarom heeft het montageteam eerst elke locatie bezocht om het straat- en hekwerk te bekijken. Al het werk is in kaart gebracht en daarna hebben we een plan van aanpak opgesteld. Tussentijds waren er evaluaties en wij zaten heel dicht op de uitvoering. Uiteindelijk was echt maatwerk nodig. Bij één veld moesten we bijvoorbeeld de reclameborden ophogen; daarna konden we pas kantplanken plaatsen. Zo kom je altijd onverwachte dingen tegen, maar door goed te monitoren konden we alles netjes afronden.’

Saillant detail: in de periode dat in Leiden de velden met kantplanken werden opgeleverd, vond even verderop de veroordeling plaats van een gemeente die niet aan de zorgplicht had voldaan. Daarna ontketende zich een ware run op kantplanken. ‘Ja, wij waren ze allemaal een stap voor’, constateert Ouwersloot. ‘Vanuit het sportbeleid van de gemeente vonden wij dat milieuschade voorkomen moet worden, dus waren we er op tijd bij met onze voorzorgsmaatregelen.’ Ouwersloot kijkt tevreden terug op het project. ‘Ik heb het contact met de mannen van W&H als prettig ervaren. Zij waren erg bij de zaak betrokken en ook benieuwd naar dingen die minder goed gingen; het was immers hun eerste grote klus op dit vlak. Voor hen was het dus ook een mooie pilot. Al met al ben ik heel tevreden, zowel met het product Greenmatter als met de samenwerking.’ Daar sluit Van Diemen zich bij aan: ‘Het is prijzenswaardig dat Leiden al vroeg voorzorgsmaatregelen nam en echt koos voor een circulair product. Daar doen we het voor!’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32155/leiden-is-alzorgplicht-proof

www.fieldmanager.nl

Op deze plek komt straks ongeveer de bureaustoel van Eric van Roekel te staan

Faciliteit GBN AGR in april volledig in bedrijf Voort-etterend kunstgrasrecycling-dossier lijkt dichtgeslagen te kunnen worden

Het is bijna niet voor te stellen, maar Eric van Roekel, voorman van GBN AGR, het bedrijf dat vorig jaar â&#x20AC;&#x201C; ondersteund door de Kunstgrasalliantie â&#x20AC;&#x201C; de handschoen opnam om Nederland van het voort-etterende kunstgrasrecycling-dossier te verlossen, lijkt ervan overtuigd dat het recyclingbedrijf binnen zeer afzienbare tijd volledig operationeel is. Aan de belangrijkste voorwaarde is voldaan: de bouwvergunning is binnen, en alle verdere voorbereidingen liggen op schema.

Auteur: Hein van Iersel

100

1/2020

2 min. leestijd

ACHTERGROND Van Roekel laat mij in het Westelijk Havengebied in het zogenaamde recyclingcluster het terrein zien waar het allemaal moet gebeuren: een enorm terrein van drie hectare. Het is van de eerste tot de laatste vierkante meter voorzien van diepzwart glanzend nieuw asfalt en rondom afgezet met metershoge betonnen keerwanden. Het terrein oogt helemaal leeg, maar dat is maar de halve waarheid. In het kwartiertje dat ik samen met Van Roekel nodig heb om het terrein te bekijken, hebben minimaal vier vrachtwagens hun lading kunstgrasmatten gelost op het terrein. Van Roekel: ‘Wij hebben nu de vergunning binnen om hier recyclingactiviteiten op te starten. We zijn al bezig om alles hiernaartoe te halen wat we in de noodopslag, hier vlakbij, hebben liggen en in een tweede noodopslag op de eigen locatie in Purmerend. In totaal hebben we vorig jaar ongeveer 1,5 miljoen vierkante meter kunstgras ingenomen. Als we binnen afzienbare tijd fully operational zijn, kunnen we beginnen met de verwerking van dat materiaal.’ Natte verwerking Van Roekel wijst mij de plekken aan op het GBN AGR-terrein waar de machines zullen worden opgesteld. Volgens Van Roekel is het allemaal niet zo complex. Je begint met het leegkloppen van de matten. Die gaan daarna door een shredder en worden tot een agglomeraat verwerkt. De tweede afvalstroom betreft het mengsel van infill en zand. GBN AGR heeft

De bouwvergunning is binnen

hierbij gekozen voor een zogenaamde natte verwerking: het zand en de infill worden door water van elkaar gescheiden. Bijna klaar Hoewel de productiefaciliteit op het moment van mijn bezoek nog een groot leeg terrein is, is er volgens Van Roekel al veel meer gedaan dan je zou denken. Hij wijst op de spanten voor de fabriekshal die al klaarliggen: ‘Dat gebouw staat in twee of drie dagen overeind, maar bijna nog belangrijker is wat hier onder de grond zit. Daar zitten allerlei voorzieningen, waaronder een groot filter waarmee we al het water kunnen filteren en bufferen.’ Capaciteit Wat is ongeveer de capaciteit van de nieuwe fabriek? Volgens Van Roekel is dat lastig te bepalen, want dat is sterk afhankelijk van de soort kunstgrasmatten die worden aangeleverd. Een voorzichtige schatting is 1,5 miljoen vierkante meter kunstgras, verdeeld over voetbal, hockey en tennis als belangrijkste sporten. Over de afzet van de reststromen maakt Van Roekel zich inmiddels geen zorgen meer; die markt heeft zich ook goed ontwikkeld.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32268/faciliteitgbn-agr-in-april-volledig-in-bedrijf

Agglomeraat uit kunstgras een van de belangrijke eindproducten van de nieuwe fabriek

www.fieldmanager.nl

101

De Nationale Grasdag vond dit jaar plaats op de KNVB Campus.

Het is tijd voor actie op onze sportvelden De overgang naar IPM wordt een uitdaging voor de sector Green Deal Sportvelden, chemievrij beheer, pesticidevrij sporten: het zijn termen die we de laatste maanden veel hebben gehoord. Anno 2020 is sportveldonderhoud aan een nieuw hoofdstuk begonnen. Logisch dus dat de zeventiende editie van de Nationale Grasdag geheel in het teken stond van IPM: integrated pest management. De driehonderd aanwezige bezoekers op de KNVB Campus leerden veel bij over dit thema. Auteur: Nino Stuivenberg

De Nationale Grasdag was 22 januari in Zeist amper begonnen, of Goof Rijndorp van Bras Fijnaart trapte het lezingenprogramma al af met slecht nieuws: ‘Als we nu niet in actie komen, dan hebben we over drie jaar een groot probleem.’ De komende drie jaar worden namelijk doorslaggevend voor het veldonderhoud van de toekomst. Gaat chemie vanaf 2023 volledig in de ban, of blijft er een kleine selectie middelen beschikbaar voor noodgevallen? Voorlopig heeft de sector te maken met een overgangsperiode van drie jaar. Rijndorp is er niet van overtuigd dat we daarna volledig chemievrij kunnen gaan werken. ‘In mijn beleving kunnen we veel zonder chemie, maar niet helemaal zonder. Ik denk niet dat dat gaat lukken.’ Rijndorp heeft daarom een duidelijke boodschap voor de sector: schrijf precies op wat je aan onderhoud doet. ‘Noteer alles, zodat je kunt aantonen hoe je werkt. Als we dat allemaal doen, kunnen wij in de Taskforce Green Deal een signaal afgeven en dat geeft ons meer draagvlak in overleggen.’ Onderhoud op maat Overgaan op IPM is niet iets wat je van de ene op de andere dag doet. Joris van der Cammen sprak daarom namens Kybys en Plann ingenieurs over een structurele manier om IPM aan te pakken aan de hand van een model:

102

1/2020

plan, do, check, act. Hij raadt aan te beginnen met de nulsituatie: een inventarisatie van de huidige velden en het opstellen van een op maat gemaakt onderhoudsplan. Stap twee is het uitvoeren van de werkzaamheden, waarbij je deze tevens registreert en monitort. In de check-fase evalueer je het onderhoud en leer je van wat je doet. De laatste stap is vervolgens act: vertaal wat je geleerd hebt naar duidelijke

4 min. leestijd

NATIONALE GRASDAG

De Grasdag trok dit jaar ruim driehonderd bezoekers

uitvoerbare acties. Ook Van der Cammen benadrukt: ga nu beginnen met het registreren van je onderhoud. Natuurlijk was er ook aandacht voor het praktische aspect bij het implementeren van IPM. Peter Speek van Fertilab ging in zijn presentatie in op evenwichtige bemesting en de effecten daarvan. Volgens Speek zijn er vier processen die een rol spelen bij evenwichtige bemesting: mineralisatie, fixatie, interactie en uitspoeling. Hij adviseert iedereen om een bodemonderzoek te laten doen van zijn of haar sportveld.

Speek: ‘Niet omdat het moet, maar met als doel om meer grip te krijgen op de grond. Je hebt bijvoorbeeld meer grip op de uitspoeling en krijgt een indicatie van de fixatie.’ De conclusie van zijn verhaal: stimuleer het bodemleven in het veld, dan krijg je een gezonde bodem en uiteindelijk een gezond gewas – waarvoor dan minder chemie nodig is. Kaf van het koren scheiden Peter Laan van DCM sprak over een andere manier om de bodem te verbeteren: met biostimulanten. In zijn masterclass vertelde Laan over de werking van een biostimulant: deze gaat abiotische stress in de grasplant (door temperatuur, pH, licht en zout) tegen. Laan gaf daarbij uitleg over het verschil tussen organische, fysische en microbiële biostimulanten, die elk hun eigen functies hebben. Hij benadrukt ook dat het gebruik van biostimulanten voor sportvelden nog in de kinderschoenen staat. Waar er in de tuinbouw al veel ervaring is met dit soort producten, worden op sportvelden net de eerste stappen gezet. Wettelijk vallen ze nu onder chemie, maar feitelijk zitten biostimulanten tussen chemie en meststoffen in. Door het gebrek aan wetgeving kan iedereen momenteel roepen dat hij een biostimulant heeft. ‘Er is veel kaf onder het koren, waarvan de werking niet altijd duidelijk is’, zegt Laan duidelijk. Hij roept sportclubs en gemeenten op om biostimulanten te testen op hun veld, zodat we er als sector meer ervaring mee opdoen.

Met de KNVB Campus als locatie kon een bezoek aan de trainingsvelden van de Nederlands elftallen natuurlijk niet ontbreken. Op de campus liggen drie Greenfieldshybridevelden, een natuurgrasveld en een kunstgrasveld. Agterberg, verantwoordelijk voor het veldonderhoud op dit complex, gaf tekst en uitleg tijdens een rondje over de velden. Gert van Veller stipte onder meer het bijzondere ritme van deze velden aan. Een normaal trainingsveld wordt vooral van september tot mei bespeeld. Bij veel van deze velden moet de mat juist tussen mei en september optimaal zijn. De rondleiding over de campus leidde ook langs de beeldentuin, de wall of fame, het VARcentrum en het teamhotel. Tips voor een weerbare grasmat Na de lunchpauze en een korte update van BSNC-voorzitter Edward van der Geest nam Job Steunenberg (Limagrain) het woord. Hij vertelde over de rol van graszaadbedrijven bij IPM. Speerpunten van graszaadbedrijven zijn volgens Steunenberg het veredelen op ziekteresistentie, tegen klimaatstress en voor duurzaamheid. Hij geeft fieldmanagers een aantal handvatten mee voor een weerbare grasmat. Allereerst een flexibele zaaiperiode: Steunenberg verwacht dat er vaker doorgezaaid moet worden tijdens het seizoen. Ook raadt hij aan goed te kijken naar het type mengsel, omdat er onderling veel verschil is in bijvoorbeeld droogtetolerantie. Verder is het belangrijk om te kijken naar de juiste hoeveelheid graszaad en de juiste zaaimethode: ‘De

Goof Rijndorp aan het woord. www.fieldmanager.nl

103

MO5 Sport conform Green Deal

MO5 Sport 100 % biologie Micro-organismen Levend materiaal Bewezen resultaten “Green Deal” De beste resultaten tegen de laagste kosten!

info@algavelan.nl • 06 55 13 06 21

www.algavelan.nl

Professionele samenwerking Condor Grass en Nootenboom Sport W W W . C O N D O R G R A S S - S P O R T. C O M

W W W . N O O T E N B O O M - S P O R T. N L

NATIONALE GRASDAG

Ook een veldbezoek was onderdeel van het programma.

Voor goede velden is goed materiaal nodig.

Gert van Veller (Agterberg) aan het woord.

Scheidsrechter Kevin Blom gaf een kijkje in de keuken van de VAR.

‘Begin nu met monitoren, meten en vastleggen’ machines om goed te zaaien zijn er, dus maak er ook gebruik van!’ Geen tijd te verliezen De vele lezingen zullen de bezoekers van de Grasdag ongetwijfeld een rugzak vol kennis opleveren, maar wat moet je daar precies mee? Die vraag beantwoordt Liset van Pinxteren (IPC

Groene Ruimte): bezoekers moeten de informatie vertalen naar hun eigen praktijk, en daar is vakkennis voor nodig. Van Pinxteren legt uit aan de hand van vijf functies – terreinmeester, coördinator, beheerder sportvelden, vrijwilliger en lokale politiek – wat de rol van eenieder is in dit geheel. Ze maakt ook duidelijk dat IPM zich nog in een vroeg stadium bevindt. De Handreiking pesticidevrij sportgrasbeheer is er, maar andere tools – zoals een procedure of app – laten nog op zich wachten. Desondanks is er geen tijd te verliezen. Van Pinxteren: ‘Begin nu met monitoren, meten en vastleggen. IPM is een grote uitdaging en daar moeten we mee aan de slag.’ De laatste spreektijd was voor Kevin Blom, scheidsrechter op internationaal topniveau. Met het nodige enthousiasme gaf hij het publiek een kijkje achter de schermen van de VAR. Het slotwoord was daarna voor René van den Bosch van Limagrain. Hij keek tevreden terug op de zeventiende editie van het evenement, die door

Wil je de presentaties van de Nationale Grasdag nog eens rustig doornemen? Neem dan een kijkje op nationalegrasdag.nl/impressie-2020/

driehonderd fieldmanagers bezocht werd. Het is de organisatie dit jaar duidelijk gelukt om met een actueel thema en een centrale locatie veel bezoekers te trekken. Daarom verzekert Van den Bosch dat er een vervolg komt: op naar de achttiende Nationale Grasdag in 2021!

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32119/het-is-tijdvoor-actie-op-onze-sportvelden

www.fieldmanager.nl

105

Perfecting Play

De enige echte, nu nog beter DE NIEUWE IMANTS FTM-LIJN

Maakt nog beter schoon dankzij de nieuw ontworpen UNIVERSEÂŽ rotor en afvoerbanden Solide hoogte instelling voor consistent werk

Speciaal ontworpen voor het onderhoud van gras op sportvelden en golfbanen

Lichter en beter in balans

Geliefd bij vooraanstaande onderhoudsprofessionals wereldwijd

Meer informatie bij Jean Heybroek bel: +31 (0)30 63 94 611

e-mail: info@jeanheybroek.com of surf naar www.jeanheybroek.com

www.jeanheybroek.com

’Als we erin slagen om onze projectdromen waar te maken, hebben we volgend jaar een ongevuld kunstgrasproduct dat zowel aan de internationale eisen van de FIFA-voetbalbond en de FIH-hockeybond voldoet als aan de hoogste duurzaamheidsstandaarden die de maatschappij van ons vraagt. De belangstelling van Nederlandse gemeenten en clubs is groot en ook het buitenland trekt aan ons. We hebben er vertrouwen in dat dit consortium alle elementen en kennisgebieden verenigt om dit project tot een succes te maken.’ – Arnoud Fiolet, managing partner bij SRI

EU-ATS-consortium wint SBIR-award voor realiseren volledig circulair kunstgras Het EU-ATS-consortium, bestaande uit DSMNiaga, NextEconomy.nu en Recreational Systems International (RSI), heeft de SBIRprijs voor small business innovation research ontvangen. SBIR is een programma van de Nederlandse overheid om onder meer de ontwikkeling van hoogwaardige en recyclebare kunstgrassportvelden te stimuleren. Het consortium is een van de initiatieven die de award – met een budget tussen de 400.000 en 750.000 euro – hebben gewonnen voor het verder ontwikkelen van hun prototype. Het Eureka artificial turf system (EU-ATS) is een unieke en volledig herbruikbare kunstgrasmat, waarbij het materiaal aan het einde van de gebruikscyclus opnieuw kan worden gebruikt om een kunstgrasmat van dezelfde kwaliteit te produceren. Het unieke van dit product is dat het doelbewust geproduceerd is met slechts één materiaal dat steeds opnieuw kan worden gebruikt, en daarnaast bevat het ook nog eens geen toxische stoffen. Traditionele kunstgrasmatten zijn gemaakt van polypropyleen en polyethyleen en worden bij elkaar gehouden door een latex coating. Deze

matten zijn amper te recyclen. Het is technisch ingewikkeld om ze uit elkaar te halen vanwege het (niet-modulaire) ontwerp en de gebruikte materialen, het scheidingsproces is energieverslindend en de gebruikte materialen kunnen vaak alleen worden gedowncycled. Cruciaal voor het productontwerp van EU-ATS is dat het enige materiaal dat voor dit kunstgras wordt gebruikt na elke levenscyclus zijn waarde als grondstof behoudt. Dit betekent dat de producent de mat terugneemt, omdat er een nieuwe mat mee geproduceerd kan worden.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32275/eu-atsconsortium-wint-sbir-award-voor-realiserenvolledig-circulair-kunstgras

’Over het hele continent liggen stapels gebruikte sportvelden. Ook wordt er jaarlijks een substantieel aantal nieuwe voetbal- en hockeyvelden neergelegd. Het recyclen ervan is zo complex, dat het meer kost dan het ooit kan opleveren. Onze matten zijn ontworpen voor eenvoudig hergebruik van het daarvoor geschikte materiaal. Zo kun je van een gebruikte mat opnieuw een kunstgrasmat maken, in plaats van dat die op de afvalberg belandt. Met deze subsidie kunnen we verder testen en verbeteren en zo snel mogelijk onze grasmat op de markt brengen.’ – Chris Reutelingsperger, chief technology officer bij DSM-Niaga ’Met name in stedelijke gebieden in Nederland, maar ook elders in de wereld, is er grote behoefte aan speeltuinen en sportvelden die het hele jaar door intensief kunnen worden gebruikt onder alle weersomstandigheden. Met dit concept hebben we een prototype ontwikkeld dat de perfecte spelervaring biedt en ook nog eens volledig herbruikbaar is. Van gras tot gras!’ – Arun Swami Persaud, new business creation specialist bij NextEconomy.nu

In het samenwerkingsverband tussen deze koplopers worden kennis en ervaring gecombineerd om deze complexe innovatie te realiseren. RSI heeft uitgebreide kennis van spelervaring en kwaliteit in de kunstgrasindustrie, NextEconomy.nu is expert in het samenbrengen van de juiste mensen in innovatieve projecten en DSM-Niaga heeft de materiaalkennis en ontwerpervaring om vervuilende producten opnieuw te ontwerpen voor circulariteit.

www.fieldmanager.nl

107

PushSub

INNOVATIEF DUURZAAM VOORDELIG LICHT SNEL

SuperSub, de beste basis voor tennis en padel

SuperSub Sportbases B.V. Produktieweg 52 • 2382 PD Zoeterwoude +31 (0)71 – 542 46 30 • Info@supersub-sportbases.com • www.supersub-sportbases.com

PROJECTEN

Perfect pitches Vakblad Fieldmanager laat in deze rubriek de meest bijzondere projecten van de afgelopen periode zien

Herinrichting sportpark Den Donk gemeente Oisterwijk Als gevolg van de fusie van VV Nevelo, RKSV Oisterwijk en VV Taxandria in de nieuwe vereniging Vv Trinitas welke gehuisvest wordt op sportpark Den Donk, dient het bestaande sportpark in haar geheel gereconstrueerd en uitgebreid te worden. Oude verenigingsgebouwen worden gesloopt en bestaande velden worden verlegd om plaats te maken voor zes nieuwe natuurgras-, twee kunstgrasvoetbalvelden, een nieuw verenigingsgebouw en uitbreiding van parkeermogelijkheden. Sportpark Den Donk ligt grotendeels op het in 1975 gesloten stortterrein Moergestelseweg. Dat betekent dat onder de 60 cm dikke leeflaag het stortlichaam zit en er bijzondere maatregelen en constructies zijn toegepast om kunstgrasvelden, hekwerken, lichtmasten, leidingen et cetera aan te brengen. Ook het nieuwe in twee bouwlagen te bouwen verenigingsgebouw zal in het stortlichaam komen te liggen. Een deel van het sportpark ligt in het inundatiegebied van de Voorste Stroom. Dat betekent dat ook de verloren gaande inundatiemogelijkheid gecompenseerd en tegelijkertijd het sportpark landschappelijk ingepast moet gaan worden. Start project: juli 2019. Oplevering juli 2021. Aanneemsom: Herinrichting sportpark: â&#x201A;Ź 3.300.000,(exclusief BTW en stichtingskosten gebouwen) Opdrachtgever: Gemeente Oisterwijk Contactpersoon opdrachtgever: Rob Giepmans, rob.giepmans@oisterwijk.nl Architect: Kragten Contactpersoon architect: Peter de Wolf, pdwo@kragten.nl, 088-3366333 Aannemer: Ceelen Sport Constructies Contactpersoon aannemer: Silvio van Doorn Contactgegevens aannemer: S.vandoorn@cscsport.nl, 036 - 5489320

Aanleg kunstgrasveld Sportpark Marco van Basten Ombouw van een natuurgrasveld naar een kunstgrasveld i.v.m. groei van de stad. Een kunstgrasveld wat voldoet aan de zorgplicht (kantband), circulaire bouwstoffen en met een uniek water infiltratie systeem voor alle sportvelden en verharding op het sportpark. Aanneemsom: â&#x201A;Ź 540.000 euro Opdrachtgever: Gemeente Utrecht Contactpersoon opdrachtgever: Marcel Bouwmeester Architect: Gemeente Utrecht Contactpersoon architect: M.Bouwmeester Bestek en tekeningen: Kybys Dirk Bongers Aannemer: Firma Agterberg B.V Contactpersoon aannemer: Gert Veller en Pascal Agterberg

www.fieldmanager.nl

109

INTERESSE? Noord Nederland: Geert van Kerkvoorde 06 12671236 | gvk@dcm-info.nl

Betere lucht-water huishouding en daardoor een gezonde en sterke grasmat. De beschikbaarheid is hoger en dit betekent grotere speelzekerheid.

Midden Nederland: Gerrit Klop 06 51601208 | gkl@dcm-info.nl

Het aantal bespelingsuren ligt fors hoger (minimaal 400 uur) dan een normaal natuurgrasveld (KNVB-norm van 250 uur).

Zuid Nederland: Jeffrey Janssen 06 22012023 | jja@dcm-info.nl

Door het gebruik van Lava Oxygen blijft het veld vlak en stabiel ook bij een zwaardere veldbelasting.

West Nederland: Aldert Engelsman 06 236 89 287 | aen@dcm-info.nl

www.O2concept.nl

O2 natuurgrasconcept advertentie v2.indd 1

21-11-2019 07:37:59

VOOR DE PERIODIEKE KEURING VAN UW KUNSTGRAS VOETBALVELD VANAF 2018 MOETEN KUNSTGRAS VOETBALVELDEN VANAF ACHT JAAR OUD PERIODIEK WORDEN GEKEURD De KNVB heeft bepaald dat voetbalverenigingen in Nederland alleen nog competitiewedstrijden mogen spelen op kunstgras voetbalvelden die voldoen aan een aantal minimumeisen, zoals benoemd in gebruiksnorm NOC*NSF-KNVB-2-18. Velden vanaf acht jaar oud moeten sinds 2018 periodiek worden gekeurd op de gebruiksnorm door een NOC*NSF erkend keuringsinstituut. Voorbeelden van eisen uit de norm zijn de schokabsorptie, stroefheid en hoogteligging. Neem nog vandaag contact op met SGS INTRON Certificatie voor meer informatie.

SGS IS WERELDLEIDER OP HET GEBIED VAN INSPECTIE, CONTROLE, ANALYSE EN CERTIFICERING

SGS INTRON CERTIFICATIE B.V. Venusstraat 2 4105 JH Culemborg 088 - 214 51 33 nl.intron@sgs.com www.sgs.com/sportvloeren

PROJECTEN Vervanging beregeningsinstallatie Johan Cruijff Arena Aanneemsom: € 35.000 Opdrachtgever: BAM Architect: Mölder Sportveldberegening B.V. Contactpersoon architect: M.A. Mölder Aannemer: De Enk Groen & Golf Contactpersoon aannemer: Paul Baas

In de zomer van 2019 is in de Johan Cruijff Arena weer een nieuwe grasmat aangelegd. De bestaande beregeningsinstallatie was eveneens aan vervanging toe, en is in zijn geheel vervangen door een compleet nieuwe beregeningsinstallatie – geëngineerd en ontworpen door Mölder Sportveldberegening. De verouderde installatie is voorzien van een nieuw besturingssysteem dat via een app op afstand geactiveerd kan worden. De installatie bestaat uit 22 stuks Hunter popup sproeiers, elk afzonderlijk voorzien van een

membraamafsluiter. Alle 22 sproeiers zijn single head, oftewel afzonderlijk bestuurbaar. Met een verdeling buiten het veld van 14 stuks Hunter pop-up sproeiers met een radius van 21 meter. In het veld zijn 8 kleine Hunter pop-up sproeiers geplaatst, dit zijn sproeiers van het type High Speed. Deze High Speed-sproeiers hebben een hoge draaisnelheid om in een kort tijdsbestek het veld voor de wedstrijd of rustperiode te bevochtigen, zodat de grasmat optimaal bespeelbaar wordt.

Veldinrichting voor nieuwe honkbalaccommodatie in Rotterdam-Zuid In opdracht van Gemeente Rotterdam en in samenwerking met GKB Realisatie B.V. verzorgde SKOR (voorheen ERMA Sport) eind 2019 de volledige veldinrichting van de nieuwe honkbalaccommodatie in Rotterdam-Zuid. Een honkbalcomplex met voldoende ruimte ontbrak Aanneemsom: Gemeente Rotterdam Leverancier: SKOR Aannemer: GKB Realisatie B.V. Contactpersoon aannemer: Richard van Mourik

hier al jaren. Dankzij deze nieuwe accommodatie kunnen de Portland Poema’s en Urban 010 met meerdere teams gelijktijdig honken softballen op verschillende niveaus! SKOR leverde en monteerde vier honkbaldug-outs inclusief materiaalhok: twee van 12 meter breed en twee van 10 meter breed. Naast vier dug-outs leverde SKOR ook foutpalen en honken voor de twee speelvelden. Een fraai stukje vakwerk op maat!

Nieuw tennispark voor TV Breakpoint ’83 in Oss De huidige locatie van TV Breakpoint ’83 in Oss wordt momenteel omgetoverd tot woonwijk. Door de woningbouw moest de tennisvereniging vorig jaar noodgedwongen op zoek naar een nieuwe locatie. Deze vond men aan de Talentencampus nabij het stadion van Top Oss. Op deze nieuwe locatie is vorig jaar door TopGrass uit Sint-Oedenrode een compleet nieuw tennispark gerealiseerd. Het park bestaat uit zeven Desso Crown tennisbanen, twee padelbanen, een gloednieuw clubgebouw en een Kokowall geluidsscherm. De verlichting op het park is aangebracht door VDL uit Oss en bestaat uit Philips Led-verlichting. Aanneemsom: €667.900,Opdrachtgever: Park&People CV Contactpersoon opdrachtgever: Willem van Dijk Aannemer: TopGrass BV Contactpersoon aannemer: Roy Verhagen, Info@topgrass.nl

www.fieldmanager.nl

111

EEN PERFECT MAAIRESULTAAT. KEER OP KEER.

Veel van 's werelds grootste sportlocaties hebben de overstap gemaakt naar de Infinicut vanwege de prachtige maaikwaliteiten. De voordelen van de Cub Cadet Infinicut zijn ongeĂŤvenaard: een schitterend maaibeeld, verstelbaar chassis, lage bodemdruk, verschillende cassettes, continue ontwikkeling en uitstekende referenties.

Laat u overtuigen van de nieuwe standaard in het maaien van sportvelden en maak een afspraak voor een vrijblijvende demonstratie bij u op locatie: mtdbenelux@mtdproducts.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32313/perfectpitches

PROJECTEN

Aanneemsom: € 1.061.350,00 Opdrachtgever: Gemeente Helmond Contactpersoon opdrachtgever: De heer J. Vogels Aannemer: TopGrass BV Contactpersoon aannemer: Twan Sanders Contactgegevens aannemer: www.topgrass.nl

Realisatie kunstgrasvelden Sportpark De Braak Sportpark De Braak wordt volledig nieuw ingericht en de start daarvoor is gemaakt door de aanleg van twee nieuwe kunstgras voetbalvelden. De velden zijn gebouwd op het WABER®-systeem. Het bijzondere hierbij is dat er bij de realisatie van de velden geen waterafvoer is aangelegd.

Al het water wat er valt komt in het WABER®-systeem terecht waarna het kan infiltreren in de ondergrond. Voor de infill van de velden is gebruik gemaakt van Promax Hydroflex.

Onderhoud sportparken en speelvoorzieningen in de gemeente Maastricht Voor de gemeente Maastricht is Krinkels sinds dit jaar verantwoordelijk voor het onderhoud van de sportparken en speelvoorzieningen in de gemeente Maastricht. Uit te voeren werkzaamheden zijn onder andere: onderhoud natuur- en kunstgrasvelden, onderhoud verhardingen en civieltechnische voorzieningen, onkruidbeheersing, vervanging inrichting, aanbrengen groenvoorzieningen en maaien gazons. Dit contract is op basis van een fictief postenbestek. Dit houdt in dat wij gedurende het project deelopdrachten ontvangen vanuit de gemeente.

Aanneemsom: € 770.000,Naam opdrachtgever: gemeente Maastricht Contactpersoon opdrachtgever: Ricardo van Lieshout Aannemer: Krinkels Contactpersoon aannemer: vestiging Heerlen, info.heerlen@krinkels.nl

www.fieldmanager.nl

113

Voetballen op kunstgras met rubberkorrels is veilig en gezond! Hij voetbalt het liefste op natuurgras, maar “kunstgras met rubbergranulaat benadert dat ideaal in zijn ogen nog het beste”, zegt een van de trainers van SV Hoofddorp. Zeven Kamper voetbalclubs schreven in een gezamenlijke brief aan de gemeenteraad rubbergranulaat of synthetisch rubber als infill wat hen betreft de enige optie is. Vriend en vijand zijn het erover eens dat rubberkorrels uit gebruikte autobanden de ideale combi is van de beste speeleigenschappen, hele lange levensduur en laagste kosten van aanschaf en onderhoud. Maar ook recyclebaar na 10 tot 15 jaar levensduur als Infill én vooral een hoge bijdrage aan de circulaire economie. Wat willen we eigenlijk nog meer?? Het gebruik van rubbergranulaat op kunstgrasvelden is één van de toepassingen waarmee de circulaire milieuwaarde van banden wordt verbeterd. De toepassing draagt bij aan duurzaam gebruik van grondstoffen door het gebruik van gerecycled materiaal. Ecotest vergeleek de footprint per voetbalveld met infill van SBR, EPDM en kurk (en combinaties daarvan). Daaruit blijkt: SBR geeft een lage uitstoot van CO2 door hergebruik van voertuigbanden, SBR heeft de laagste kosten én van SBR is als enige bewezen dat het opnieuw bruikbaar is nadat het al tien jaar als infill gediend heeft.

Wij hebben een branchenorm voor de PAKs in rubbergranulaat voor onze gecertificeerde recyclers. Zij voldoen aan de strenge eisen, waardoor iedereen er verzekerd van kan zijn dat rubberinfill veilig en verantwoord is als toplaag op kunstgrasvelden. Bij correcte aanleg en juiste beheersmaatregelen is het gebruik ook veilig voor dier en milieu. Heeft u vragen over onderzoeken, neemt u dan gerust contact met ons op.”

Kees van Oostenrijk: “SBR is het best onderzochte infillmateriaal. In meer dan honderd studies is aangetoond dat het veilig en verantwoord is om te sporten op kunstgrasvelden met rubberkorrels.

RecyBEM B.V., Loire 150, 2491 AK Den Haag, Postbus 418, 2260 AK Leidschendam. Telefoon (070) 444 06 32 | fax (070) 444 06 61 | e-mail bem@recybem.nl | website www.recybem.nl

Oude banden, nieuw leven.

+1.0575.50.22.77 | WWW.HOFMEIJERVOORST.NL

Natuurlijk Geweven Hybride Gras

LEVERING & INSTALLATIE

ADVIES

LED- sportveldverlichting LED- binnenverlichting Zonnepanelen Energie inkoop

Energiebesparing Bouwkundig & Technisch Financiering Subsidies

We zien u graag op de Vakbeurs Sportaccommodaties STANDNUMMER: 2.012

www.sportstroom.nl

HOOFDREDACTIONEEL

Het valt mij op dat al serieus rekening gehouden wordt met een verbod op ‘plastic’ infill

Zwaard van Damocles Wellicht heeft u het al gezien: Fieldmanager is een rubriek rijker, de zogenoemde Green Hacks. Het idee is dat deze rubriek uitgroeit tot een verzameling praktische tips waarvan elke fieldmanager, zowel bij de amateurs als BVO’s, profijt kan hebben. Wij nemen hierin bewust het voortouw, want in de praktijk zie je dat er weinig kennis gedeeld wordt in de sportveldensector. Natuurlijk zijn er genoeg grote bijeenkomsten en beurzen, maar uiteindelijk zie je dat de meeste kennis op microniveau uitgewisseld wordt. Onderling, in kleine groepjes of bij regionale bijeenkomsten. Wat dat betreft zijn de regiobijeenkomsten over chemievrij beheer, die nu plaatsvinden in alle provincies, een goed initiatief.

We kunnen veel zeggen en schrijven over de bijeenkomst, maar het belangrijkste is, denk ik, dat iedereen positief is en achter de ontwikkeling van deze velden staat. Ja, er zijn wat kinderziektes, maar de industrie werkt er hard aan om door te ontwikkelen. Dat zal ook wel moeten. Het Europees agentschap Echa overlegt nog altijd over een mogelijk verbod op plastic infill. Dat verbod hangt nog steeds als een soort zwaard van Damocles boven de Nederlandse sportveldensector. Het valt mij op dat op bijeenkomsten al serieus rekening gehouden wordt met een definitief verbod op deze infill. Daarom is het ook goed om de ontwikkeling van non-infill nu, in een vroeg stadium, toe te juichen.

Wat ook meespeelt, is dat veel fieldmanagers zich helemaal niet zo bewust zijn van hun kennis en kunde. Van zelfontwikkelde machines tot handigheidjes bij het maaien: iedereen heeft ze wel. Maar vraag je de gemiddelde fieldmanager met welke innovaties of handigheidjes hij bezig is, dan staat hij met de mond vol tanden. ‘Heb ik niet’, is al snel het antwoord. Hij beseft helemaal niet dat hij met boerenverstand heel slim bezig is. Terwijl de beheerder van de buurgemeente veel van hem zou kunnen leren. Misschien is dat ook wel de bescheidenheid van de mensen in ons vak. Dat siert ze, maar het houdt kennisdeling van innovaties wel tegen. Terwijl we die anno 2020, het jaar waarin het verbod op chemische middelen steeds dichterbij komt, echt wel nodig hebben.

Natuurlijk is het vanaf de wal makkelijk roepen dat de branche meer kennis moet delen. Met onze bijeenkomst over non-infill hebben we in ieder geval het goede voorbeeld gegeven. Elders in deze uitgave leest u er een uitgebreid verslag van. Zodat ook u, de lezer die niet aanwezig was, er hopelijk nog wat van opsteekt.

Met vriendelijk groet, Hein van Iersel (hein@nwst.nl) Hoofdredacteur

Kennis delen deden we ook in ons discussieforum over non-infill-kunstgrasvelden. Een beladen onderwerp, maar het is dit jaar toch gelukt om een mooie delegatie bij elkaar te krijgen uit alle hoeken van de branche.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/32317/utopie

116

1/2020

De partners van

Fieldmanager

connecting green and infrastructure

TRIPLE A LIGHTING

NL Gebieds label

YEARS