Fieldmanager3 2014 by NWST NeWSTories

Jaargang 10 nr. 3, 2014

Vakblad voor Sportveldbeheer

Teun Wouters: 'Kunstgrasmarkt zal zich weer gaan schikken en wij ziten er dan bij'

Eén veld belijnen met twee liter, kan dat? • SV 100 of SV 7? • Kunstgrasmarkt zal zich weer gaan schikken • Sport as a service • Demodag sportvelden • Wat kost nu s een clubhuis? • Geen graszode, maar een papierzode • Ook e i at v aan absorbtiekracht van clubs zit een limiet • 4turf een o n goede basis voor het WK • Extra bijdrage voor in 14 0 2

D L E

V T R

Wie wordt Fieldmanager of the year?

2015

Wie word de opvolger van Ad van de Luijtgaarden als Fieldmanager of the Year 2015?

Het vakblad Fieldmanager organiseert op 20 november a.s. voor de vijfde keer op rij, de verkiezing van de Fieldmanager of the Year in het Willem II Stadion in Tilburg. Met dank aan de sponsors Jean Heybroek, Everris en Innoseeds gaat een deskundige jury dit jaar weer opzoek naar de beste sportveld beheerder van Nederland. Verder zal de jury, dit jaar voor de tweede keer, de FM High Potential Award uitreiken, een prijs voor het aanstormend talent op de sportvelden. Denk jij dat je voor deze award in aanmerking komt? Of ken je een collega sportveldbeheerder waarvan je vindt dat hij of zij een goede kandidaat is? Geef dan vandaag nog naam en sportveldcomplex per e-mail door aan de redactie. Er wordt met name ook gezocht naar jong talent en sportveldbeheerders in dienst van aannemers en adviesbureaus. Kijk voor meer informatie op www.fieldmanageroftheyear.nl Uw kandidaten kunt u doorgeven aan Santi Raats via santi@nwst.nl

Fieldmanager of the Year 2010 Bernard van den Bosch

Fieldmanager of the Year 2011 Peter Mook

Fieldmanager of the Year 2014 Ad van de Luijtgaarden

FM High Potential 2013 Maarten van Heck

www.fieldmanageroftheyear.nl

Fieldmanager of the Year 2013 Bertus Carelse

• SUPER ZUINIG • Zeer hoge dekkingsgraad • Uiterst kostenbesparend • Niet meer mengen • Ultra Hoge druk (40bar-60bar) • Ultra fijne verneveling • Veel snellere droogtijd • Grote tijdswinst • Ecologisch verantwoord

BELeef DE TOEKOMST... ... met de airless ultrahogedruk technologie van de Graco Fieldlazer S90. Een druk van 40 tot 60 bar zorgt voor een optimale deeltjesverdeling. Zo krijg je wittere lijnen met minder verf. Daarom nomineerde het Nederlandse vakblad Fieldmanager de Graco Fieldlazer S90 als sportveldinnovatie van het jaar 2014.

EXPOLINE - voetbalmateriaal.com | Havenlaan 9 | B-3980 Tessenderlo Tel. +32 (0) 13 77 62 00 | Fax +32 (0) 13 77 89 00 www.expoline-benelux.com | www.voetbalmateriaal.com

Carlo van der Kraan: Tennis heeft bewezen dat het in staat is zijn eigen boontjes te doppen

Vraag de gemiddelde trendoloog wat de dominante trend van de toekomst wordt, en hij zal roepen: ‘Delen is het nieuwe bezitten.’ Nu kun je meestal niet zo veel met dit soort profeten, maar er wordt iets bedoeld als: mensen en organisaties hoeven niet langer iets te bezitten om er gebruik van te maken. Hoe zit dat eigenlijk in de sport? Frank van der Peet, hoofd buitensport van Den Haag, ontlokte het de verzuchting: ‘Het gaat niet om de constructie, maar om de mensen.’

www.fieldmanager.nl

Colofon Fieldmanager -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde oplage van 1.900 exemplaren verspreid onder sportveldbeheerders in dienst van gemeentes, sportclubs en aannemers. Fieldmanager is het belangrijkste Nederlandse vakblad voor sportveldonderhoud waarbij de praktisch ingestelde vakman centraal staat.

Kunstgrasmarkt zal zich weer gaan schikken en wij zitten er dan bij Interview Het is de laatste anderhalf jaar wat stil geweest rondom Teun Wouters. Na zijn vertrek en concurrentiebeding bij C.S.C. moest hij noodgedwongen wat onder de

Redactie & commercie NWST NeWSTories bv Fransestraat 41 I www.fieldmanager.nl M info@fieldmanager.nl

radar opereren. Maar de rechtszaken zijn Postbus 569 6500 AN Nijmegen T 024-3602454 F 024-3602464

Hoofdredacteur: Hein van Iersel Bladmanager: Santi Raats (santi@nwst.nl) Broer de Boer (broer@nwst.nl) Advertenties: Alberto Palsgraaf (alberto@nwst.nl) Peter Jansen (peter@nwst.nl) Vormgeving: Marie Cecile Oosterhout Abonnementen 69,- per jaar. De abonnementsperiode loopt van 1 januari tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke wederopzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. ISSN: 2212-4314 Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Fieldmanager c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. Fieldmanager wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

www.fieldmanager.nl

inmiddels afgesloten. Tijd dus om weer gas te geven.

NOC*NSF rekent extra bijdrage voor kwaliteitsbeheer Actueel Sinds 1 mei zijn keuringsinstituten verplicht om namens NOC*NSF een

en verder Acueel 8 Nieuws

Achtergrond

voor sportaccommodaties. Volgens

21 40 50

SV 100 of SV 7? Ook aan absorbtiekracht van clubs zit een limiet Cost of ownership:

NOC*NSF gaat het slechts om een

wanneer beheer je op z’n efficiëntst?

bijdrage te heffen voor het in stand houden van het kwaliteitssysteem

paar cent per sporter, wat uiteindelijk bij de gemeentes geïnd zal worden.

Sportveldinnovaties

Maar de sportveldenindustrie is daar

36 55

niet gelukkig mee.

Geen graszode, maar een papierzode Vuilruimen op sportterreinen

Interview 44

Graszaadteler Jan de Wilde: ‘4turf is een goede basis voor het WK’

Column 58 Hoofdredactioneel

inhoud 32

Wat kost nu een clubhuis? Achtergrond

Mijn schoonvader vertelde mij vroeger altijd over het ‘kluppie’ dat hij nog had helpen oprichten, net na de Tweede Wereldoorlog. Het clubhuis was een oude, zelfs naar de normen van toen afgeschreven keet, die voor een fles jenever werd overgenomen van de plaatselijke aannemer. Inmiddels accepteren we die standaard niet langer. Maar wat kost een modern clubhuis dan wel? Astrid Berkhout ging voor vakblad Fieldmanager op onderzoek.

Eén veld belijnen met 2 liter, kan dat? Actueel Suzan Helge van Novap Sure-Line aan de lijn. Is het mogelijk om de nieuwe belijningswagen van Sure-Line te laten testen door een aantal fieldmanagers of terreinmeesters op onze Demodag Sportvelden? Natuurlijk kan dat. Er zijn daar genoeg mensen die het leuk vinden om die klus op zich te nemen. Zeker als daar nog een tweede uitdaging bij zit: lukt het om met twee liter middel een compleet veld te doen?

Man en machine komen samen onder de Brabantse zon Demodag Sportvelden De Demodag Sportvelden werd dit jaar op 17 april gehouden in Schijndel op sportpark Zuideindpark. Er kwamen in totaal bijna tweehonderd vijftig bezoekers en het weer was prachtig. Bovenal was het een bijzonder praktische dag, met veel demonstraties.

www.fieldmanager.nl

Nieuws Nijmeegse club in problemen door aanschaf kunstgras De Nijmeegse hockeyclub Union zou in problemen gekomen zijn door de aanschaf van kunstgras. Dit wordt gemeld in een artikel in het regionale dagblad De Gelderlander van 10 mei 2014. De situatie zou al zo ernstig zijn dat de gemeente en het plaatselijke Rabokantoor Union uitstel van betaling hebben verleend. Daarnaast zouden SWS samen met Nijmegen borg staan voor de betaling van de kosten in de komende jaren. Dit laatste zou een belangrijke voorwaarde zijn voor een extra lening van 70 duizend euro. He probleem van Union startte met een dreigend tekort van meer dan drie ton in het najaar van 2013. Een van de oorzaken daarbij was het feit dat club nooit btw heeft terug ontvangen voor het veld uit 2011. Bijkomende problemen daarbij zijn de tegenvallende sponsoropbrengsten en een stagnerende groei van het ledenaantal. Ook de andere Nijmeegse clubs hebben te maken met financiële problemen, maar de nood is daar niet zo hoog. Deze clubs QZ en NHMC wijzen de politiek bovendien op de oneerlijke situatie dat voetbal veel zwaarder gesponsord wordt dan hockey

Hydrograss gaat duurzaam om met water Hydrograss bespaart op sproeikosten, zorgt voor een lagere veldtemperatuur en veroorzaakt geen brandwonden na een sliding. Domo Sportsgrass> levert het kunstgras bij de project van Krinkels. Domo heeft een nieuw kunstgrassysteem ontwikkeld onder de naam Hydrograss. Het nieuwe systeem kent drie voordelen. Het eerste is een besparing op sproeikosten. Het tweede is dat er geen schrijnende brandwonden na een sliding ontstaan en laatste een lagere veldtemperatuur. De kunstgrasmat bestaat uit buisjes van polyetheen die van onder en boven open zijn. De buisjes zitten vast in een met water verzadigde laag van purschuim. Deze sponsachtige laag wordt gevoed door een gesloten leidingscircuit dat is ingebed in een stabiliserende lavalaag. Het vocht wordt er doorheen gestuwd; hierdoor wordt het purschuim steeds doordrenkt.

www.fieldmanager.nl

Katoenen draadjes in de buisjes, die de capillaire werking versterken, zuigen het water op en houden het vast. Bij een sliding drukt de speler het water uit de kunstgrasvezels. Het katoen zuigt daarna het water weer op tot het verzadigingspunt. Grootste voordeel van Hydrograss is de besparing van leidingwater bespaart. Het systeem pompt regenwater rond dat wordt verzameld in een buffervat. Traditionele systemen gebruiken sproei-installaties met leidingwater. Het nieuwe Hydrograss systeem biedt dus een duurzame oplossing in de watervoorziening. Een ander voordeel is dat een sliding veel minder pijnlijk is. Bij een sliding wordt de huid niet meer dan acht graden verwarmd; bij een temperatuurstijging van tien graden wordt de branderige pijn veroorzaakt. Nog een voordeel is de lagere veldtemperatuur. Bij de huidige systemen (waarbij de kunstgrasvezels gemaakt zijn van polyethyleen en van gerecyclede autobanden) wordt soms gesproeid om warmte af te voeren. Bij dit systeem komt de aanvoer van water uit de mat. De koeling is op deze manier veel effectiever en het maakt sproeien overbodig.

Mechan Groep haalt Valtra naar Achterveld Het merk Valtra wordt vanaf heden vertegenwoordigd vanuit het hoofdkantoor van de Mechan Groep in Achterveld. De Mechan Groep heeft een nieuwe strategie waarmee ze onder andere de dealerorganisatie beter willen ondersteunen. Daarom is het merk Valtra vanaf heden vertegenwoordigd vanuit het hoofdkantoor van de Mechan Groep in Achterveld. Valtra zal nog dit najaar in een geheel nieuw Experience Centre en eigen omgeving worden gepresenteerd. In de nieuwe strategie met een sterke focus op de verkoop van tractoren van de merken van Agco hoort ook een heroriëntatie van de vertegenwoordiging van agenturen. Daarom is besloten om de agenturen van Dieci en Celli te beëindigen. Deze beëindiging gaat in goed overleg met de desbetreffende fabrieken. Nog dit jaar zal de vestiging in Steenwijk (Agritech bv) worden gesloten.

Apeldoorn ondersteunt aanleg kunstgrasvelden De gemeente Apeldoorn heeft besloten om sportverenigingen te ondersteunen door middel van het beschikbaar stellen van een lening. Het college van burgemeester en wethouders van Apeldoorn heeft op 25 april jl. de Ondersteuningsregeling Sportinfrastructuur vastgesteld. Deze regeling heeft als doel het in stand houden van een goede sportinfrastructuur in de gemeente Apeldoorn. Sportverenigingen kunnen op basis van deze regeling onder voorwaarden in aanmerking komen voor een lening voor de aanleg van een kunstgrasveld, een rentesubsidie ontvangen op een geldlening nodig voor investeringen in de eigen sportaccommodatie en in aanmerking komen voor ondersteuning bij verregaande samenwerking of fusie met andere verenigingen.Ter uitvoering van deze regeling is het volgende besloten en is het subsidieplafond van deze regeling door de gemeenteraad vastgesteld op: - € 100.000 jaarlijks voor de dekking van rentelasten voortvloeiende uit leningen voor de aanleg van kunstgrasvelden. - € 100.000 jaarlijks voor het verstrekken van rentesubsidies op door sportverenigingen aangegane geldleningen. - € 50.000 jaarlijks voor de ondersteuning van initiatieven gericht op fusie en/of verregaande samenwerking tussen verenigingen. De verdeling vindt plaats op volgorde van binnenkomst van de aanvragen.

Wave Weed Control overgenomen door Packinvest AG Op 17 april 2014 heeft PackInvest AG een belang verworven in de aandelen van Wave Weed Control BV te Veenendaal. Hiermee heeft de participatie, die al eerder werd aangekondigd, definitief zijn beslag gekregen. Een deel van de aandelen blijft bij de Van de Haar Groep. Wave Weed Control is uitvinder en marktleider op het gebied van heetwatertechnologie bij onkruidbeheer. Wave Weed Control BV in Veenendaal was hiervoor onderdeel van de Van de Haar Groep in Wekerom, een dienstverlener op het gebied van onderhoud van de openbare ruimte.

Het managementteam van Wave Weed Control bestaat uit: Huub Hiddema, commercieel directeur en Henk van de Haar, technisch directeur. Erik Bretveld, managing partner van PackInvest AG, zal de functie van ceo/ algemeen directeur binnen Wave Weed Control BV vervullen. Erik Bretveld van PackInvest over de overname: 'Wij zijn altijd op zoek naar bedrijven met een goed businessmodel en een aantal usp's. Wave voldoet uitstekend aan die eisen. Wij verwachten dat wij met Wave binnen afzienbare tijd een aantal belangrijke slagen kunnen maken. Wij zijn op dit moment bezig met de ontwikkeling van een aantal nieuwe modellen om het handhelden werktuigdrager-gerelateerde portfolio uit te breiden. Daarmee hebben we veruit het breedste portfolio van onkruidbestrijdingsmachines van alle aanbieders in de markt.' Bretveld verwacht dat de groei in Nederland verder ook in belangrijke mate zal worden aangejaagd door de steeds strenger wordende regels van de overheid op het gebied van onkruidbeheer. Staatssecretaris Mansveld heeft dit voorjaar aangekondigd dat per 1 november 2015 alle chemie in de openbare ruimte verboden is. Erik Bretveld: ‘Laat maar komen dat verbod. Wij als Wave zijn er klaar voor.’ De plannen van PackInvest met Wave gaan verder dan alleen Nederland en België. Wave beschikt over een uitgebreid dealernetwerk in onder andere Duitsland en de Scandinavische landen. In 2018 dient geheel Europa afgedekt te zijn.

aan te bieden. Sport wordt in de wet ook gezien als een economische activiteit. Gemeenten kunnen het schrappen van de subsidies voorkomen door sport als een 'activiteit van algemeen belang' te definiëren. Een aantal gemeenten heeft dat al gedaan, maar NOC*NSF vreest dat in veel plaatsen dat pas na 1 juli of helemaal niet gebeurt. Als verenigingen hierdoor duurder uit zijn en dat doorberekenen aan hun leden, vreest de sportkoepel dat veel mensen gaan afhaken.

Nieuw kunstgras voor Excelsior SBV Excelsior heeft een nieuw kunstgrasveld in Stadion Woudestein. Eerst is het huidige veld eruit gehaald, waarna de nieuwe mat van Greenfields is geplaatst. De overeenkomst met Greenfields (onderdeel van Tencate) komt voort uit een collectieve deal van dit gerenommeerde bedrijf met de Coöperatie Eerste Divisie (CED). Dat meldt de kersverse eredivisionist op haar website. Algemeen directeur Ferry de Haan van Excelsior reageert: 'Wij zijn heel erg blij met de overeenkomst met deze vooraanstaande leverancier van

kunstgrasvelden. Wij spelen al enkele jaren op kunstgras. Na wat opstartproblemen is ook ons huidige veld prima, maar met de nieuwe kunstgrasmat maken we een flink stap voorwaarts op kwalitatief gebied. Dit veld is het nieuwste van het nieuwste en voldoet aan de hoogste eisen. Daarnaast gebruiken we op het nieuwe veld geen zwarte infill meer, maar groen gecoate infill , waardoor er minder opspat zichtbaar is.' Henk Bijsterbosch van Greenfields stelt: 'Het ideaalbeeld is dat we ooit het natuurgras benaderen. Met het kunstgrasveld dat nu in Stadion Woudestein komt te liggen, zijn we daar weer een stap dichterbij gekomen. Het huidige veld is een getufte mat, terwijl het nieuwe veld is geweven. Soortgelijke velden liggen in de Eredivisie bij Heracles Almelo en Pec Zwolle, terwijl Ado Den Haag na het WK hockey hetzelfde veld krijgt als Excelsior.' Ook het veld van FC Dordrecht is van Greenfields, waarmee het aantal velden van dit bedrijf in de Eredivisie op vijf komt. In de Jupiler League zijn er in het nieuwe seizoen tien clubs met een kunstgrasveld van Greenfields. Het oude kunstgrasveld van Excelsior is verkocht aan voetbalvereniging KGB uit Bovenkarspel. De werkzaamheden aan het hoofdveld van Stadion Woudestein zullen ongeveer een maand in beslag nemen.

NOC*NSF waarschuwt voor wet Markt en Overheid In veel gemeenten dreigen de contributies van sportverenigingen na 1 juli veel hoger te worden, omdat subsidies op sportaccommodaties dan geschrapt moeten worden. Directeur Gerard Dilessen van NOC*NSF waarschuwt daarvoor in een brief aan alle Nederlandse gemeenten. Sporters dreigen namelijk fors meer contributie te moeten gaan betalen voor hun sportverenigingen wanneer de gemeenteraad niet in actie komt Hij roept gemeenteraden op om voor 1 juli in actie te komen om te voorkomen dat sportende inwoners de dupe worden van de nieuwe wet ‘Markt en Overheid’. Het schrappen van de subsidies is een gevolg van de wet ‘Markt en Overheid’. Deze wet moet voorkomen dat de overheid oneerlijk concurreert met de markt door diensten onder de kostprijs

www.fieldmanager.nl

Uw sportvelden altijd in topconditie?

www.aquaco.nl | 0481 - 377 177

STV compacttrekkers 32 t/m 40 pk

Zoek en vind: Kubota Tuin en Park

dichterbij dan u denkt! Gebr. De Vor Achterveld BV Hessenweg 164 • Postbus 2 • 3790 CA ACHTERVELD Tel. 0342 45 95 41 • info@devor.nl • www.devor.nl

Wij hebben water in de hand Uw sportaccommodatie is tot in de puntjes verzorgd. Met fraaie banen en velden, waarop sporters het beste uit hun spel kunnen halen. Aquaco helpt daarbij. Met innovatieve systemen voor natuurgras, kunstgras én gravel. Aquaco ontwerpt, installeert en onderhoudt efﬁciënte en kwalitatief hoogwaardige beregeningsinstallaties van alle professionele merken. Deskundig, betrouwbaar en met oog en oor voor uw wensen en eisen. Wilt u uw sportvelden in topconditie houden? Maak dan kennis met de specialisten van Aquaco. Wij hebben water namelijk écht in de hand. Al meer dan 30 jaar!

Nieuws

Kyocera stadion volop in gebruik voor WK Hockey Internationale hockeyteams zijn volop bezig op het WK-veld in het Kyocera Stadion. Voorzitter van het organisatiecomité Heleen Welschen verwelkomde de internationals. Het Kyocera-stadion is normaliter de thuisbasis van voetbalclub Ado Den Haag. Heijmans heeft dit stadion met een capaciteit van 15.000 toeschouwers binnen drie dagen omgebouwd tot een hockeyveld, wat betekent dat de volledige kunstgrasmat is vervangen. Daarnaast heeft Heijmans in recordtempo het complete tijdelijke GreenFields-stadion met een capaciteit van 5.000 toeschouwers aangelegd op een parkeerterrein. Hierbij heeft Heijmans een nieuwe onderlaag toegepast: drain beton. Dit zorgt voor een betere water-afvoer en lagere kosten dan de gebruikelijke onderlaag van Zoab. Coach Giles Bonnet van het Zuid-Afrikaanse damesteam: 'We zijn onder de indruk van de faciliteiten in het stadion en de geweldige sfeer die het uitstraalt.’

Topsport en Onderwijs (CTO Eindhoven) en de amateurvoetbalverenigingen in Genneper Parken. Bovendien kan het kunstgrasveld ingezet worden voor activiteiten die niet specifiek sportgerelateerd zijn. Bij FC Eindhoven bestaat al langer de wens om te kunnen spelen en trainen op een kunstgrasveld. Met het spelen op kunstgras is de continuïteit van wedstrijden veel beter geborgd. Het afgelasten van wedstrijden door onbespeelbaarheid van het veld (bij sneeuw en vorst), met alle organisatorische en financiële gevolgen van dien, wordt beperkt. Op kunstgras kan er ook in het stadion getraind worden. Dit biedt de garantie voor continuïteit van het trainingsprogramma. FC Eindhoven heeft op basis van een aanbesteding van de Coöperatie Eerste Divisie (CED) om in enkele stadions van clubs in de Jupiler League kunstgras aan te leggen, afspraken gemaakt met de leverancier van de toplaag (het speeloppervlak) van het kunstgras. Het gaat hier om een innovatieve vorm van kunstgras waarbij ook waterzuivering wordt toegepast. Door deze collectiviteit van inkoop en de wens van de aanbieder om enkele projecten met dit innovatieve kunstgras op te starten, bestaat er de mogelijkheid om tegen een zeer gereduceerde prijs een kunstgrasveld te realiseren. De totale investering van de gemeente en FC Eindhoven bedraagt € 240.000,-. 'FC Eindhoven ondersteunt deze innovatieve ontwikkelingen van harte. Sterker nog, wij zijn zelf op diverse fronten bezig met innovatie in samenwerking met diverse partijen zoals Sports & Technology, Fontys en de TU/e. Dat past bij onze filosofie en bij de stad. We zijn dan ook erg verheugd met het feit dat de gemeente ons hierin ondersteunt en de kosten van de onderbouw van het veld financiert en de lasten hiervan opneemt in onze maandelijkse huur', aldus Michiel Pieters, voorzitter FC Eindhoven. Het streven is om het kunstgrasveld voor aanvang van het nieuwe voetbalseizoen gerealiseerd te hebben en tijdens de lichtstadderby tegen PSV (15 juli) officieel te openen.

FC Eindhoven investeert in

bron: gemeente Eindhoven

kunstgrasveld FC Eindhoven en de gemeente Eindhoven investeren met de aanleg van een kunstgrasveld in het Jan Louwers Stadion. Met de aanleg, een lang gekoesterde wens van FC Eindhoven, wordt de multifunctionaliteit van de bestaande sportaccommodatie voor breedte- en topsport vergroot, volgens d gemeente. Het college van B&W van Eindhoven heeft op dinsdag 20 mei jl. besloten om een kunstgrasveld aan te leggen in het Jan Louwers Stadion. Hiermee krijgen FC Eindhoven en gemeente Eindhoven de beschikking over een verbeterde sportaccommodatie met een multifunctioneel karakter. De accommodatie is na realisatie van het kunstgras zowel geschikt voor top- als breedtesport. De realisatie van het kunstgrasveld past in de uitwerking van Masterplan Genneper Parken Zuid-Oost. Los van het feit dat er tegemoet gekomen wordt aan de wens van FC Eindhoven, betekent de upgrading van het stadion om meerdere redenen een toegevoegde waarde voor Genneper Parken. Ten eerste worden de grasvelden aan de Velddoornweg hiermee ontlast. Tevens is het veld inzetbaar voor activiteiten van Fontys Sporthogeschool, het Centrum voor

Verschoor Almkerk

Bodem alsBodem basis als basis EquipmentEquipment Groen en Recreatie Groen en Recreatie Biocentrum Altena Biocentrum Altena

www.fieldmanager.nl

www.dcm-info.com

Groen: C:75 M:0 Y:100 K:0 Blauw: C:100 M:45 Y:0 K:30

Waarom DCM PN-MIX zo goed werkt bij de doorzaai! • De organische fosforbronnen zijn en blijven goed en snel opneembaar waardoor de beworteling extra wordt bevorderd. • Uitgekiende combinatie van snel opneembare én langwerkende organische stikstof voor een vrijstelling gedurende 100 dagen. • Gegarandeerd een sneller dichtgroeien van kale en beschadigde plekken.

GUA

T E

• GUARAN

• Organisch: voedingselementen worden geleidelijk vrijgesteld door het bodemleven, betere inworteling en minder uitspoeling.

•

ARANTE

Voor een bemestingsadvies op maat kunt u contact opnemen met uw DCM-adviseur: Noord-Holland Mark van Dulmen • 06-513 10 492 m.vandulmen@dcmnederland.com

Zuid-Holland, Utrecht, Flevoland, Gelderland Gerrit Klop • 06-516 01 208 g.klop@dcmnederland.com

Overijssel, Drenthe, Friesland, Groningen Geert van Kerkvoorde • 06-126 71 236 g.vankerkvoorde@dcmnederland.com

Zeeland, Brabant, Limburg Emile Bezemer • 06-220 12 023 e.bezemer@dcmnederland.com

DCM Nederland B.V. • Valkenburgseweg 62 A • 2223 KE Katwijk • Nederland • tel: +31 (0)71 401 88 44 • info@dcmnederland.com

W1404056_DCM_PN-Mix_liggend.indd 1

24/04/14 15:26

Nieuws Samenwerking W&H Sports en Signgrass W&H Sports en Signgrass zijn per 1 mei 2014 een samenwerking aangegaan. Sinds deze datum is W&H Sports preferred partner van Signgrass. De kunstgras getufte logomatten zijn geschikt voor het uitdragen van een merk of van een sponsor voor verschillende toepassingen: loper/ entreemat, club logo op het veld, sponsor mat, logomat voor hockeydoel en golf afslagmat. De logomatten zijn verkrijgbaar in diverse uitvoeringen en afmetingen, zowel voor indoor als outdoor gebruik. Aftrap van de samenwerking zijn de hockeydoelen die zijn voorzien van een logomat van sponsor Rabobank op dit WK Hockey.

langer in stand moet houden. Aan de betrokken verenigingen wordt gevraagd of zij de accommodatie zelf willen gaan beheren en onderhouden. De voetbalverenigingen hebben deze keuze al gemaakt en geven zelf invulling aan het beheren en onderhouden van de overtollige voetbalvelden. Aan de tennisverenigingen wordt nu ook gevraagd of zij het beheer zelf willen overnemen.

Ophef over marketing actie Erma Erma Sport wordt onder de negatieve reacties bedolven naar aanleiding van een persbericht dat het bedrijf rondstuurde na het ongeluk met het instorten van een stenen dug-out. Hierbij kwam in Friesland een tiener om het leven. Ook dit vakblad ontving een persbericht, maar legde het terzijde. Erma verweert zich tegen het verwijt dat het misbruik zou maken van een dodelijk ongeluk door te wijzen op het feit dat er onder haar klanten behoefte bestaat aan kennis om vergelijke en mogelijk ook gevaarlijke dug-outs zo snel mogelijk uit de wereld te halen. Erma bood in het persbericht aluminium dug-outs aan.

Roda JC op kunstgras Roda JC speelt met ingang van komend seizoen in de Jupiler League op kunstgras in het Parkstad Limburg Stadion. Dat werd donderdag 22 mei jl. aangekondigd bij een sponsoravond, die werd georganiseerd door Roda JC Business en het Vriendencomité. De Limburgse regionale zender L1 was bij die avond aanwezig. Roda gaat ervan uit dat de investering op termijn wordt terug verdiend. In de Jupiler League spelen al de nodige clubs op kunstgras. De directie liet verder weten dat promoveren dit komend seizoen de enige doelstelling is van de club. Daarna wil Roda JC structureel tot de beste tien clubs van de eredivisie gaan behoren. Eens in de vijf jaar moet Europees voetbal worden gehaald.

Noordoostpolder stoot accommodaties af De gemeente Noordoostpolder heeft onderzoek gedaan naar het aantal tennisbanen en voetbalvelden in relatie tot het aantal leden bij de verenigingen. Uit dit onderzoek is gebleken dat er in de gemeente Noordoostpolder een overcapaciteit is van dertien tennisbanen en drie voetbalvelden. De gemeente Noordoostpolder heeft besloten om deze banen en velden niet langer te onderhouden. Dit komt mede voort uit de noodzaak om te bezuinigen. De verenigingen kunnen er voor kiezen om de banen en velden te laten liggen en zelf onderhouden. Wanneer dit niet het geval is, worden deze tennisbanen en voetbalvelden verwijderd. Het college is van mening dat de gemeente de overtollige sportvoorzieningen niet

www.fieldmanager.nl

Nieuws

Maarten van Heck naar Jean Heybroek bv Maarten van Heck, greenkeeper en fieldmanager in dienst van de gemeente Valkenswaard zal per 1 juli de overstap maken van de gemeente naar het bedrijfsleven. Om precies te zijn Jean Heybroek. Van Heck is voor de markt vooral bekend omdat hij in 2012 de High Potential Award kreeg uitgereikt als meest veelbelovende jonge fieldmanager. Een prijs die net als de Fieldmanager of the Year Award al jaren gesponsord wordt door Toro importeur Jean Heybroek. Van Heck zal voor Jean Heybroek ingezet gaan worden bij het adviseren richting golfbanen in het zuiden van het land.

Supporters van Sparta hebben gras uit Kasteel Supporters van Jupiler League club Sparta uit Rotterdam hebben kans gemaakt op een uniek stukje historie van Het Kasteel. Dat meldt RTV Rijnmond. Supporters mochten op zondag 1 juni een stuk gras mee naar huis nemen, omdat Sparta na deze dag zou gaan beginnen met de aanleg van een nieuw kunstgrasveld. Daarom organiseerde Sparta op 1 juni samen met de supportersvereniging een klein toernooitje. Na afloop konden supporters een stuk van de grasmat van het Het Kasteel meenemen. Stadionmanager Herman Harmsen was altijd al ronduit voorstander van kunstgras. ‘Voor sentiment koop je niets. Een stadion moet op zijn centen letten, de mat moet goed zijn en een mooi stadion moet je kunnen benutten,’ aldus Harmsen. De grasmat had last van wormen en was op veel plaatsen in dunne banen opgekomen. Bodemonderzoek naar de oorzaak, extra voeding, zorg en aandacht door de afdeling Sport en Recreatie van de gemeente Rotterdam werden te duur.

Akkoord in rechtzaak Tencate en Fieldturf De twee wereldmarktleiders op gebied van kunstgras Fieldturf en Tencate voeren al enige jaren een hevige juridische strijd uit. De strijd die in een artikel in de Volkskrant uit 2013 ook wel omschreven werd als een strijd

www.fieldmanager.nl

tussen de Apple en Microsoft van de kunstgraswereld zou zich vooral richten op de kwaliteit van de Mattex vezels die aan Fieldturf in de periode vanaf 2003 geleverd zijn, maar heeft ook betrekking op een aantal tegenclaims van Tencate. Volgens een bericht op de corporate site van Fieldturf , maar ook uit persberichten van Tencate blijkt dat beide partijen geschikt hebben. Beide partijen geven op hun site geen nadere toelichting op de inhoud van de schikking.

Henitech is verhuisd Henitech is in 2004 opgericht voor het verleggen van kunstgrasvoetbalvelden. De afgelopen jaren zijn de medewerkers van Henitech voornamelijk werkzaam geweest in Zweden, Noorwegen en Oostenrijk. In deze landen is Henitech dan ook een gerespecteerde naam, die voor kwaliteit staat. Buiten Scandinavië en Oostenrijk zijn er ook voetbalvelden gelegd in Zwitserland, Italië, België, Engeland en zelfs buiten Europa kom je onze kwaliteit tegen, zoals in Ghana. Henitech is een productonafhankelijke verlegger met als belangrijkste werkgebied Europa. Door deze productonafhankelijkheid kunnen onze gespecialiseerde medewerkers voor elke willekeurige opdrachtgever werken. Het kantoor in Nederland is gevestigd in Weert, waar alle werkzaamheden worden gecoördineerd en aangestuurd. Per 26 mei 2014 is Henitch gevestigd aan het volgende adres: Henitech B.V., Graafschap Hornelaan 118g, 6004 HT Weert

Nederlands Davis Cupteam in de Ziggo Dome tegen Kroatië Het Nederlands Davis Cupteam speelt van 12 t/m 14 september tegen Kroatië in de Ziggo Dome te Amsterdam. Speciaal voor dit evenement wordt een indoor gravelbaan aangelegd. Captain Jan Siemerink: 'Het is fantastisch om dit belangrijke duel in Amsterdam te mogen spelen. De Ziggo Dome is een echte toplocatie die plaats biedt aan ontzettend veel toeschouwers, dus ik roep alle Oranjefans op om ons te steunen tegen Kroatië. We hebben goede Davis Cup ervaringen in Amsterdam en kijken dan ook met veel plezier

IJZERSTERK Park en Sport Cirkelmaaiers Met werkbreedtes van 1.4mtr tot 6.1mtr

zelf herstellend Engels raaigras

fo rm at ie , Vo or m ee r in eb si te w de be zo ek

w w w. z o n n a . n l

Tel: 0593 58 24 44

Het WK in Brazilië en Redexim

Estádio do Maracanã Rio de Janeiro - Speed-SeedWB

De Verti-Drain beluchter wordt gedurende het toernooi ingezet achter de Carrier, wat een loopvoertuig is om minimale druk op de grasmat te garanderen.

Redexim www.redexim.com verti-drain@redexim.com

In de aanloop naar het WK worden de velden in Brazilië gefreesd, geverticuteerd, doorgezaaid en bezand met Redexim machines om deze te transformeren naar Rye gras.

Arena Corinthians - São Paulo Carrier + Verti-Drain 1513

Gebr. Bonenkamp Techniek & Handel B.V. IJsselstein 030-6880999 info@gebrbonenkamp.nl

NIEUW! Revolutionair: uitlopervormend Engels raaigras. • Extreem sterk. • Snelle vestiging.

Groot in Gras Dé ware grasrevolutie nu op beeld... www.fieldmanager.nl Bekijk de IJZERSTERKE video! Ga naar www.barenbrug.nl/rpr

Nieuws uit naar deze wedstrijd. We denken op gravel de grootste kans te hebben om de sterke Kroaten te verslaan.' De Ziggo Dome in Amsterdam is een multifunctionele locatie geschikt voor diverse evenementen, waaronder sportevenementen. De Davis Cup is de eerste tenniscompetitie welke in de Ziggo Dome gaat plaatsvinden. De Ziggo Dome heeft bij sportevenementen een capaciteit tussen de 3.500 en 9.000 bezoekers.

goed in de gaten te houden kan eenvoudig de juiste plaats voor bestrijding worden bepaald. Feromoonvallen zijn hierbij het aangewezen hulpmiddel. Het beste tijdstip om met een bestrijding te starten is zo'n zes weken nadat de eieren zijn afgezet, verwachting is dus eind juni begin juli. Dit geldt voor zowel de chemische (Merit Turf) als voor de biologische aanpak (Terranem). bron: Vos Capelle

Nationale Grasdag in Eindhoven Op 4 november vindt de twaalfde editie van de Nationale Grasdag plaats in het Philips Stadion in Eindhoven, het stadion van voetbalclub PSV. Onder het motto ‘Water in uitvoering’ gaat Nationale Grasdag 2014 in Eindhoven in op de waterhuishouding van sportvelden. Dit gebeurt met deskundige sprekers en de bekende meteorologe Helga van Leur. Centrale vraagstellingen zijn: Waar moet u als sportveldprofessional bij de gras- en meststoffenkeuze rekening mee houden als het gaat om te veel of te weinig water? Wat kunt u met cultuurtechnische maatregelen bewerkstelligen en wat is goed beregeningwater? En hoe realiseert u uiteindelijk een efficiënter gebruik van water binnen de wettelijke kaders?

BSNC onderzoekt multifunctioneler gebruik kunstgrasvelden Gemeenten willen graag een multifunctioneel gebruik van kunstgrasvelden. Een speciale werkgroep van de BSNC heeft hier werk van gemaakt. Sander Akkerman, voorzitter van een speciale werkgroep van de BSNC, zegt: 'Regelmatig maken gemeenten hun wensen kenbaar om het multifunctioneel gebruik van kunstgrasvelden te vergroten. Zeker nu er steeds meer bezuinigd wordt, groeit deze behoefte. Vandaar dat we een werkgroep hebben samengesteld binnen de BSNC met afgevaardigden van gemeenten (Amsterdam, Nijmegen, Den Haag en Zwijndrecht), aannemers zoals Grontmij en CSC en de adviesbureaus KIWA, BAS en KYBYS. Vanuit alle geledingen uit de branche is dus meegedacht om te kijken waar mogelijkheden liggen.' De werkgroep ging na het bespreken van 'best practices' het gesprek aan met een aantal sportbonden om samen met hen op zoek

Silicia Nova is specialist op het gebied van reiniging en onderhoud van de kunstgras sportvelden.

Meikevers en rozenkevers gesignaleerd Bijna een week eerder dan afgelopen jaar werden op woensdag 14 mei de eerste massale vlucht van rozenkevers (Phyllopertha horticola) gesignaleerd. Halverwege de maand april werden in de regio Winterswijk de eerste meikevers weer gesignaleerd in de feromoonvallen. De eerste 14 dagen zijn het hoofdzakelijk de mannetjes die laag boven het gras vliegen, op zoek naar een vrouwtje om vervolgens in de grond te paren. Na die 14 dagen komen ook de vrouwtjes boven de grond. De meeste eieren (ongeveer 85) zijn dan al afgezet op de plaats waar ze uitvliegen. Door de vlucht van de kevers

www.fieldmanager.nl

daarbij voeren wij de volgende wekrzaamheden uit: • Infillrenovatie d.m.v. silicair®-methode • Het verwijderen van alle infill uit elke kunstgrasmat • jaarlijks onderhoud d.m.v. borstel-zeef-zuig machine • Reparatie van tapijtbeschadigingen • Biologische onkruid, mos en alg bestrijding • Aanleggen van belijning in bestaande kunstgrasvelden ª Onderhoud/ reparatie van hekwerk en bestratingen Schiksweg 34 8097 SG Oosterwolde T: 0525-621 223 F: 0525-655 720 I: www.kunstgrasonderhoud.nl www.silicanova.nl E: info@silicanova.nl www.kunstgrasonderhoud.nl

te gaan naar mogelijkheden. De werkgroep heeft na een eerste inventarisatie van ‘best practices’ en de gesprekken met de bonden, een matrix samengesteld met alle (on)mogelijkheden voor multifunctioneel gebruik van kunstgrasvelden in de huidige situatie. 'We concluderen als werkgroep bovendien dat er veel winst valt te behalen als betrokken partijen in een zo vroeg mogelijk stadium om tafel gaan, zodat iedereen mee kan denken, er grip blijft en er duidelijke richtlijnen ontstaan. Wij als werkgroep blijven luisteren naar signalen in de markt en willen heel graag op een positieve manier bijdragen aan het gesprek om te komen tot vernieuwingen. Dat is een rol die past bij de BSNC', aldus Sander Akkerman. bron: BSNC

ADVIES

GROEN RECREATIE SPORT

Contactloos pinnen in sportbranche Steeds meer sportverenigingen stappen over op 'contactloos' pinnen. Dit is een nieuwe betaalmethode waarbij je zonder pincode kunt afrekenen door simpelweg je bankpas (en in de toekomst je telefoon) tegen een pinapparaat te houden. Door de snelle betaalmethode kunnen sportclubs in korte tijd meer klanten helpen en dus meer omzet maken. Vanaf dit jaar is het mogelijk om bedragen tot 25 euro contactloos te pinnen bij pinautomaten met een NFC chip. Le Credit Sportif, leverancier van de CCV pinautomaten met NFC chip, introduceert deze betaalmethode in de sportbranche. Het aantal pintransacties is in 2013 sterk gestegen, vooral als het gaat om kleine bedragen. Het aantal pintransacties steeg hier met 16,6% tot een totaal van ruim 907 miljoen. Het gebruik van een pinautomaat bij sportclubs resulteert in een grotere omzet,

vanwege de snelle, veilige en eenvoudige manier van betalen. De introductie van het contactloos pinnen draagt hier aan bij doordat in korte tijd veel meer klanten kunnen worden geholpen dan bij een cash transactie of normale pintransactie. Zeker tijdens topdrukte in de rust of vlak na een wedstrijd is de nieuwe betaalwijze geschikt. Pieter de Jong, partner van Le Credit Sportif: 'Het is een simpel en praktisch systeem. De gebruiker betaalt met zijn eigen bankpas of mobiele telefoon met zogenoemde NFC chip. Je legt je pas of telefoon gewoon op de pinautomaat en deze ´tapt´ het te betalen bedrag af. Bedragen tot € 25,- kunnen zonder pincode worden afgerekend. Geen gedoe met wisselgeld of rekenfouten in het betalingssysteem.' Elke bankpas die is voorzien van het nieuwe contactloze betaallogo en NFC chip is geschikt voor contactloos pinnen. Sinds begin 2013 levert Le Credit Sportif hun eigen kassasysteem in combinatie met de CCV betaalautomaten die geschikt zijn voor contactloos pinnen. Op dit moment kan er al bij circa 150 sportverenigingen contactloos gepind worden.

Nieuwe machine voor CTO Heijboer Cultuur Technische Onderneming (CTO) Heijboer heeft gekozen voor de Vstrong 200 van GKB Machines. Deze heavy duty verticuteermachine wordt voor de efficiëntie in de fronthef van de splinternieuwe Fendt 211 meegenomen naar de te behandelen velden, terwijl aan de achterzijde de veegmachine hangt.

ONTWERPT, ADVISEERT, BEGELEIDT EN BEHEERT

UW BUITENRUIMTE Verschoor Almkerk

WIJ REGISSEREN UW ACCOMMODATIE IN TOP CONDITIE

• Inventarisatie en nulmeting • Project- en contractmanagement • Renovatie en ombouw • Directievoering en toezicht • Beheer en onderhoud GRAS ADVIES IS ONDERDEEL VAN

DAGNL.

de adviesgroep nederland

074 2020 258 www.grasadvies.nl

Bodem alsBodem basis als basis EquipmentEquipment Groen en Recreatie Groen en Recreatie Biocentrum Altena Biocentrum Altena

www.fieldmanager.nl

Suzan Helge van Novap Sure-Line aan de lijn. Is het mogelijk om de nieuwe belijningswagen van Sure-Line te laten testen door een aantal fieldmanagers of terreinmeesters op onze Demodag Sportvelden? Natuurlijk kan dat. Er zijn daar genoeg mensen die het leuk vinden om die klus op zich te nemen. Zeker als daar nog een tweede uitdaging bij zit: lukt het om met twee liter middel een compleet veld te doen? Auteur: Hein van Iersel

Eén veld belijnen met twee liter, kan dat? Markt test nieuwe Novap Sure-Line belijningswagens op Demodag Sportvelden De uitgelezen kandidaat om zo’n wagen te testen, is natuurlijk de terreinmeester van de gastclub en sportcomplex Zuideinderpark in Schijndel. Dat bleek lastig, maar Gerrie Russens van buurvereniging Avanti ’31 bleek een goed alternatief, evenals de tweede man van het Sure-Line testteam: René Kouwenberg van Were Di in Tilburg. Deze keuze bleek een gouden combi te zijn. Russens van Avanti werkt momenteel met een wat oudere wagen van Lijnvast, in concept dezelfde machine als de Sure-Line wagen, maar natuurlijk ouder. Kouwenberg van Were Di werkt echter nog steeds met natte kalk. De verf wordt daarbij niet op het veld gespoten, maar via een

www.fieldmanager.nl

systeem van rollen op het veld ‘gestempeld’. Dat laatste was ook precies de reden dat het bestuur van Were Di Kouwenberg de suggestie had gedaan om de Demodag Sportvelden te bezoeken. ‘Ga eens kijken wat er aan belijningswagens op de markt is’, was de opdracht. Kouwenberg: ‘Zeker in de winter is mijn kar een ramp. Je brengt niet alleen verf op het veld, maar vooral ook zand in de machine. Tijdens het belijnen van een veld moet je daarom herhaaldelijk de nattekalkwagen schoonmaken, vooral de rollen die de kalk op het veld brengen.’

Russens van het Schijndelse Avanti heeft daar gelukkig geen last van. Hij heeft een ouder model Lijnvast wagen. Het precieze typenummer weet hij zo niet. Hij is op zich best tevreden met zijn machine, maar ziet de Sure-Line wagen waar hij tijdens de test achter mag lopen wel als een stevige verbetering. De wagen rijdt soepeler en is redelijk gebruiksvriendelijk. Russens is ook enthousiast over kleine pluspunten van de machine, zoals de spuitmond die tijdelijk even uit de wagen gehaald kan worden om bijzondere plekjes als een midden- of doelstip bij te werken. Volgens Russens rijdt de wagen verder stabiel. Kortom: een prima keuze.

gebruiksvoorschrift (WG) van deze middelen staat de toepassing als grasgroeiremmer op sportvelden vermeld. De gemiddelde terreinmeester mag het middel echter niet gebruiken omdat deze doorgaans niet beschikt over een spuitlicentie. Strak Een van de innovaties in de Sure-Line is de mogelijkheid om de druk in te stellen. Met hoe meer druk je spuit, hoe meer verf je verbruikt en hoe mooier, strakker en stralender wit de lijn wordt. Ons testteam heeft er zin en stelt de druk lekker hoog in. Zowel Russens als Kouwenberg is verheugd over het resultaat. ‘Die lijn staat er strak op’, meldt Russens. Kouwenberg gaat zelfs nog een stapje verder: ‘Voor dit resultaat moet ik minimaal twee keer met mijn nattekalkwagen over het veld.’ Over de zuinigheid van de belijningswagen is het testteam minder enthousiast. De tweede vraag van de test: ‘Kun je een veld met twee liter verf belijnen’, kan daarom niet bevestigend beantwoord worden. Suzan Helge van Novap Sure-Line is daar niet rouwig om: ‘De gebruiker moet een paar dagen wennen aan zo’n nieuwe machine, maar dan is dat absoluut geen probleem.’

Gerrie Russens, Avanti, Schijndel.

Jur van der Veen

Ruben Wegman geeft instructie.

Glyfosaat Het complete veld bewerken met maximaal twee liter blijkt echter nog niet zo makkelijk. Belijnen is een forse kostenpost voor een kleine club. Dat komt vooral door de prijs van de belijningsverf, die natuurlijk iedere keer weer terugkomt. Daar kun je op bezuinigen door minder verf te gebruiken, extra te verdunnen of zelfs – wat eigenlijk illegaal is – een wolkje glyfosaat of Roundup door de belijningsverf te mengen. Het gras onder de lijn gaat daarvan kapot of krijgt in ieder geval een stevige tik. Russens van Avanti

is van dat laatste geen voorstander. De truc met glyfosaat lijkt slim, maar levert na verloop van tijd een keiharde lijn rondom het veld op, eigenlijk een soort gootje waar je de bal doorheen kunt rollen. Hoewel het mengen van glyfosaat door de belijning verboden is, is het voorlopig nog wel toegestaan om middelen op basis van maleïnehydrazide te gebruiken. Het Ctgb vermeldt dat onder andere REM, Royal MH en Lijnfix (op basis van maleïnehydrazide) zijn toegelaten tot 1 december 2019, en wel tijdens de grasgroeiperiode van maart t/m oktober. Ook in het wettelijk

Vaak zijn lijnen onduidelijk en slingerend, als de drank is in de man is de wijsheid in de kan! Draai het eens om en voeg het borreltje aan de kalkwagen toe, de lijn is recht en zeker langer houdbaar!

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4586

www.fieldmanager.nl

Langwerkende meststof

• Speciaal voor sportvelden, tees en fairways • Uniek en innovatief • NPK

SV7 Maxima Méér speeluren, minder maaien

• Wateroplosbare calcium en magnesium • Mini-korrel

+ Hoogste score voor bespelingstolerantie + Hoogste score voor standvastigheid + Voor hoogwaardige sportvelden en stadions SV7 Maxima is de nummer 1 van Euro Grass met de beste rassen uit de Grasgids.

Everris Benelux www.dsv-zaden.nl

T +31 (0)418 65 57 80 E info.benelux@everris.com

www.everris.nl

SV 100 of SV 7? Dit jaar is er een nieuw Oranjeband-mengsel, de SV100. SV100 is een mengsel van 100% Engels raaigras (Lolium perenne). Van de mengsels SV8 en SV7 is bekend wanneer welk mengsel moet worden ingezet. Maar waarom nu SV100? En wanneer zet je dit in? Kortom: hoogste tijd voor het vergelijken van SV100 met de nu meest gebruikte mengsels. Auteur: Namens Plantum, Steven Wiersema

De samenstelling van SV7 is 75% Engels raaigras (Lolium perenne) en 25% veldbeemdgras (Poa pratensis). SV100 bevat 100% Engels raaigras. Figuur 1 is een weergave van de gewichtsverdeling en de zaadverdeling van de mengsels. Zo wordt duidelijk dat een SV7 voor 65% uit veldbeemdzaden bestaat. Veldbeemd zorgt voor een sterke zode. Dit komt door de ondergrondse uitlopers (rizomen). Dit is ook een van de belangrijkste redenen waarom veldbeemd wordt ingezet in een mengsel. Door de rizomen wordt een stevig wortelpakket gevormd. Dit wortelpakket zorgt voor een sterk veld. Een ander voordeel is dat de rizomen open plekken laten dichtgroeien. Veldbeemd is een trage kiemer en zal zich niet snel vestigen. Om een goed bestand veldbeemd te krijgen, moet men het zaad niet te diep zaaien: < 1 cm. Daarnaast is veldbeemd een lichtkiemer en kleiner van zaad dan Engels raaigras. Voor een sterk veld is veldbeemd van groot belang. Waarom is SV100 dan ontwikkeld? Dit mengsel is voornamelijk bedoeld voor sportvelden waar de rustperiode kort is. Door de uitloop van het speelseizoen met toernooien etc. worden veel fieldmanagers en gemeenten onder tijdsdruk gezet wat betreft de herstelwerkzaamheden aan

Mengsel

Gewichtsverdeling

Zaadverdeling

SV7

75% Engels raai 25% veldbeemd

35% Engels raai, 65% veldbeemd

SV100

100% Engels raai

Figuur 1.

'Alle gebruikte rassen dienen in de Grasgids te staan onder ‘Engels raaigras Sport’' de sportvelden. Een rustperiode van zes weken is tegenwoordig geen uitzondering, maar om veldbeemd een kans te geven, hebben we toch al gauw acht tot tien weken rust nodig. Dit is dan ook de reden geweest om een kwalitatief hoogwaardig mengsel te introduceren voor een korte rustperiode. SV100 bestaat uit minimaal twee rassen Engels raaigras. Alle gebruikte rassen dienen in de Grasgids te staan onder ‘Engels raaigras Sport’. Zo is de eindgebruiker zeker van de kwaliteit van het grasmengsel en heeft hij/zij de beschikking over een grasmengsel dat een goede grasbezetting geeft, ook bij

korte rustperiodes. SV100 is speciaal geschikt voor velden met een korte rustperiode en voor trainingsvelden. Het herstellingsvermogen en de standvastigheid van Engels raaigras zijn hoog. Bij trainingsvelden is de bespeling intensief en zijn de herstelperiodes kort. SV100 is zeer geschikt voor deze velden. SV100 is een kwalitatief hoogwaardig mengsel, geschikt bij korte rustperiodes of bij zeer intensieve bespeling. Bij een langere rustperiode of renovatie is het aan te raden SV7 of SV8 te gebruiken.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4589

www.fieldmanager.nl

Kunstgrasmarkt zal zich weer gaan schikken en wij zitten er dan bij Teun Wouters kijkt terug, maar vooral ook vooruit Het is de laatste anderhalf jaar wat stil geweest rondom Teun Wouters. Na zijn vertrek en concurrentiebeding bij C.S.C. moest hij noodgedwongen wat onder de radar opereren. Maar de rechtszaken zijn inmiddels afgesloten. Tijd dus om weer gas te geven. Auteur: Hein van Iersel

www.fieldmanager.nl

We schrijven 2005. Vers van de universiteit begint Wouters als projectmanager bij C.S.C. Dit bedrijf was toen nog een relatief kleine speler in de kunstgrasmarkt, een bedrijf dat zeker nog niet de naam, faam en vooral omvang had die het nu heeft. Net als de ontwikkeling van C.S.C. verliep de carrière van Wouters explosief. Drie jaar later, in 2008, krijgt Wouters, amper 28 jaar, al een directiezetel aangeboden, compleet met aandelenpakket en een derde van de zeggenschap. De markt, maar ook C.S.C.-directeur Theo Ceelen kijkt naar Wouters als de gedoodverfde opvolger, de kroonprins van C.S.C., dat inmiddels een riante marktleiderspositie heeft verworven en concurrenten Oranjewoud, Arcadis en Grontmij naar de periferie heeft weggedrukt. Van deze Big Three behoudt alleen Oranjewoud nog een min of meer stevige marktpositie.

'Wouters barst van de ambitie. Het bedrijf heeft dit jaar al ongeveer vijftien kunstgrasvelden in de orderportefeuille staan' Maar Wouters wil meer en hij wil het vooral sneller. Hij wil zijn aandeel uitbouwen en meer eigen verantwoordelijkheid en heeft het idee dat dit bij C.S.C. wel eens heel lang kan gaan duren. Directeur Theo Ceelen geeft aan plaats te willen maken voor Wouters’ ambitie, maar stelt dat – in de visie van Wouters – te veel uit. Eind 2012 barst de bom als Wouters aangeeft zo niet verder te willen. Het resultaat is een reeks rechtszaken, waar Wouters niet veel over wil vertellen, maar die hij naar eigen zeggen allemaal gewonnen heeft en die zouden draaien rond het afrekenen van de aandelen, het concurrentiebeding, maar vooral ook de gedeelde zeggenschap binnen het bedrijf. Ook al werkt Wouters niet meer bij C.S.C., toch dient de zittende directie formeel diverse besluiten aan hem als aandeelhouder voor te leggen. Over de echte afhandeling wil Wouters niet veel zeggen, alleen dat hij blij is dat hij inmiddels weer in the open kan bouwen aan de groei van zijn bedrijf TopGrass, dat begin 2013 is opgericht. Vorig jaar was dat wat lastiger vanwege het concurrentiebeding. TopGrass draaide toen ook al een zeer verdienstelijke omzet van

ongeveer 1,5 miljoen euro. De doelstelling voor dit jaar is minimaal een verdubbeling, maar dat doel werd begin mei al gehaald. Wouters zit overigens niet alleen in TopGrass. Essentieel is medevennoot Twan Sanders, afkomstig van De Meent, maar zeker ook Teuns vrouw Christianne van der Zouw, die eveneens lange tijd bij C.S.C. heeft gewerkt. Ambitie Wouters barst van de ambitie. Het bedrijf heeft dit jaar al ongeveer vijftien kunstgrasvelden in de orderportefeuille staan. Sommige opdrachten betreffen de totale aanleg; voor andere velden is alleen een renovatie. De kracht van het bedrijf is de naam en faam van de mensen erachter, alsmede de gezonde samenwerking met partnerbedrijven. Wouters heeft vooral het gevoel dat het dit jaar makkelijker gaat. Vorig jaar was het lastig om zaken geregeld te krijgen, bijvoorbeeld goede betalingsregelingen en andere voorwaarden. Nu het bedrijf zich min of meer gesetteld heeft, is dat makkelijker. Wouters: ‘Alle bekende bedrijven bellen en vragen of we willen samenwerken en hun producten toepassen.’ Wouters verklaart dit enerzijds door het feit dat de markt nu een beetje gewend is aan zijn bedrijf, maar vooral door de complete chaos die in de markt heerst. In 2005 was de markt overzichtelijk verdeeld tussen the Big Three: Grontmij, Arcadis en Oranjewoud. In 2009 en 2010 was de markt ook overzichtelijk met C.S.C. als absoluut marktleider. Daar is nu allemaal geen sprake meer van. Iedereen levert aan elkaar en er is al jaren amper sprake van vaste tandems van kunstgrasfabrikanten en aannemers. Zelfs C.S.C., dat verbonden is aan Greenfields, wordt van tijd tot tijd gepasseerd als dat zo uitkomt. Die periode van gelegenheidsallianties is volgens Wouters maar tijdelijk. Over een paar jaar zal de markt weer georganiseerd zijn in een paar vaste combinaties. Op mijn logische vraag waaruit die combinaties dan bestaan, antwoordt Wouters: ‘Allereerst zal er een combinatie zijn rondom Antea/Oranjewoud. Daarnaast een combinatie rondom Greenfields/TenCate, en als laatste wellicht Topgrass in combinatie met een partner.’ Wouters legt kort uit wat hij met zijn antwoord bedoelt. Antea heeft zijn organisatie staan en richt de focus al enkele jaren op een topdrie-positie. Antea is nu alleen gekoppeld aan TenCate door het gezamenlijk aandeelhouderschap van Edel Grass. Mocht daar een eind aan komen, dan zal Edel Grass waarschijnlijk opgenomen worden in Greenfields en zal Antea doorgaan met een

andere leverancier. Zijn eigen positie in de topdrie is ook opmerkelijk. Je moet jezelf een doel stellen. Groot worden is geen doel op zich, maar Wouters ervaart dat het heel goed mogelijk is groter te worden door een andere werkwijze en coöperatie met de juiste bedrijven: ‘Er liggen nog enkele kunstgrasmerken die in mijn ogen in de Nederlandse markt een prominente rol kunnen krijgen.’ Wouters levert op dit moment velden van twee leveranciers: Polytan en Fieldturf. Wouters: ‘Polytan is het best bewaarde geheim van de kunstgrasmarkt. Op slechts vijf km van onze landsgrens zit dit oersterke Duitse merk met zijn productie en ontwikkeling. Polytan heeft zijn visie verbreed en staat te popelen om zijn positie op de Nederlandse markt uit te breiden. Het kan niet zo zijn dat zo’n groot merk, dat in vele stadions in het buitenland ligt, in Nederland geen positie kent. Het spel voetbal is toch overal hetzelfde? Fieldturf is een oersterk merk, in Nederland jarenlang het meest verkocht. Dit merk heeft sinds het vertrek van Fieldturf bij TenCate in enkele jaren zo veel productverbetering doorgemaakt, dat het een prachtige basis heeft om uit te bouwen en wederom een voorsprong te creëren.’ Groei Hoe ziet Wouters de toekomst van zijn bedrijf? Nog een keer zoekt Wouters een parallel met C.S.C. In 2005 stond dit bedrijf op de drempel van een explosieve groei. Zo ziet TopGrass zichzelf op dit moment ook, en misschien kan de groei nog sneller gaan dan met C.S.C. in 2005. In 2005 was de markt huiverig voor nieuwe toetreders, terwijl we nu gewend zijn aan een veelheid van aanbieders.

Jur van der Veen Topgrass, ofwel gras aan de top.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4585

www.fieldmanager.nl

Het gaat niet om de constructie, maar om de mensen Het thema van de toekomst wordt ook thema van het Nationaal Sportveldencongres: Sport as a service Vraag de gemiddelde trendoloog wat de dominante trend van de toekomst wordt, en hij zal roepen: ‘Delen is het nieuwe bezitten.’ Nu kun je meestal niet zo veel met dit soort profeten, maar er wordt iets bedoeld als: mensen en organisaties hoeven niet langer iets te bezitten om er gebruik van te maken. Hoe zit dat eigenlijk in de sport? Frank van der Peet, hoofd buitensport van Den Haag, ontlokte het de verzuchting: ‘Het gaat niet om de constructie, maar om de mensen.’ Auteur: Hein van Iersel De locatie van het forum was op het nieuwe land, in Lelystad. Gastheren waren fieldmanager Marcel van Stralen en zijn directeur Marcel van Dongen. In Lelystad is vijftien jaar geleden de sport buiten de politiek geplaatst. En Van Dongen, die zich tijdens het forum duidelijk profileert als een bevlogen en geëngageerde directeur, is daar zo te horen nog steeds blij om. ‘Zijn’ sportbedrijf heeft weliswaar slechts één aandeelhouder: de gemeente, maar gedraagt zich verder als een commercieel bedrijf, dat het maken van winst als doelstelling heeft. Overigens blijkt tijdens het gesprek dat het geen ‘normaal’ commercieel bedrijf is. Later die mid-

www.fieldmanager.nl

dag moet Van Dongen officieel kennis gaan maken met het nieuwe college en de nieuwe gemeenteraad. Iedere vier jaar is dat een vast ritueel waar feitelijk veel van afhangt. Een goede relatie met de aandeelhouder is absoluut van belang. Sportbedrijf Lelystad is een machtig bedrijf in de sport in Lelystad. Dat houdt onder andere in dat het bedrijf eigenaar is van alle sportcomplexen in de gemeente en deze doorverhuurt aan de clubs onder met de gemeente overlegde condities. Hiervoor krijgt het, naast de huurpenningen voor het gebruik van het veld, ook nog een vergoeding van de gemeente. Naast deze activiteiten

mag het Sportbedrijf extra activiteiten ontwikkelen, waarbij het ook commerciëler kan optreden. Marcel van Stralen: ‘Sportbedrijf Lelystad bestaat in totaal uit 34 complexen met een of meerdere velden, en daarnaast uit twee grotere sportcomplexen waar ook de sporthallen en het zwembad te vinden zijn.’ Onze bijeenkomst vindt toevallig plaats in het complex waarin het grote zwembad is gesitueerd. Als het Sportbedrijf Lelystad aquajoggen of iets anders wil promoten, dan is het vrij om daarvoor zelf een entreeprijs te bepalen, zolang de prijs voor het gewone entreekaartje maar op het afgesproken niveau blijft.

op de eigen begroting in kan graaien, maar geld dat bestemd is voor bepaalde projecten.

Bob Westhoven

In dat laatste zit hem al meteen een van de angels, als je een en ander vergelijkt met de buitensporten. Iedere bezoeker van een sporthal of zwembad moet iedere keer weer een kaartje kopen of abonnement tonen. Bij een voetbalveld gaat dat niet. Een vereniging huurt daar het veld en kan dan onbeperkt gebruikmaken van de locatie. Financiële discipline De belangrijkste reden om de zaken op de bovenstaande manier te organiseren in Lelystad, is eigenlijk het beschermen van de clubs. De deelnemers van het forum in Lelystad zijn allemaal gemeentelijke beheerders en fieldmanagers en het valt op dat er weinig vertrouwen bestaat in de financiële discipline en zelfstandigheid van verenigingen. Het algemene gevoel is dat het makkelijk is om een vereniging eigenaar te maken van zijn locatie en hem zijn eigen boontjes te laten doppen. Het probleem is – en daar zijn alle forumdeelnemers het volkomen over eens – dat verenigingen vervolgens niet de financiële discipline lijken te hebben om geld te reserveren. Nu al hoor je uit de landelijke pers regelmatig berichten dat clubs weliswaar eigenaar zijn van een kunstgrasveld of clubhuis, maar vervolgens niet de centjes hebben om een renovatie door te voeren en als gevolg daarvan in de problemen raken. Sportbedrijf Lelystad heeft dat probleem niet, volgens directeur Van Dongen. Het bedrijf heeft voldoende reserves op de bank staan om zaken als de toplagen van zijn kunstgrasvelden te renoveren. Daarmee komt meteen een ander probleem

om de hoek kijken. Hoe aanlokkelijk zijn de reserves van een sportbedrijf voor een gemeente die problemen heeft om de eindjes aan elkaar te knopen? Een ambitieus college zou in de verleiding kunnen komen om een greep in de kas te doen of het sportbedrijf op te zadelen met de uitvoering van taken waarvoor het niet gecompenseerd wordt. Volgens Van Dongen is dat voor zijn sportbedrijf absoluut geen probleem. De reserves van Sportbedrijf Lelystad zijn allemaal duidelijk geoormerkt. Het is dus geen grote pot met geld waar de gemeenteraad bij tegenvallers

Quasi-onafhankelijk Frank van der Peet van de gemeente Den Haag, waar alles nog op de traditionele manier is georganiseerd, ziet het bijzondere van de organisatie in Lelystad niet in. In Den Haag ligt alles nog bij de gemeente, zonder dat daar een onafhankelijk of quasi-onafhankelijk sportbedrijf tussen zit. Van der Peet: ‘Volgens mij maakt het niet zo veel uit of er een bv of nv tussen zit. Het gaat niet om de constructie, maar om de mensen. Je loopt als gemeentelijk bedrijf’ – en daar schaart Van der Peet Sportbedrijf Lelystad ook onder – ‘altijd het risico dat de politiek op een gegeven moment andere afwegingen maakt. Dat zit nu eenmaal in het systeem ingebakken.’ Ook adviseur Rene Komduur zet zijn vraagtekens bij de echte onafhankelijkheid van sportbedrijven. In naam zijn het wellicht bv’s en onafhankelijke bedrijven, maar de echte macht zal toch altijd bij de raad blijven liggen. En zo hoort het ook. Komduur maakt later in het gesprek nog de vergelijking met echte commerciële exploitanten als Optisport en Sportfondsen. Volgens Komduur is Van Dongen vooral een hands-on-ondernemer, die je bij dergelijke exploitanten niet vaak tegenkomt. Bescheiden Het panel stelt zichzelf een vraag en staat eigenlijk voor een dilemma. Normaal gesproken worden velden en constructies pas vervangen op het

Frank van der Peet

www.fieldmanager.nl

bovenstaande vraagstuk wellicht nog overzichtelijk, maar hoe organiseert Lelystad de wens van een club om een nieuw veld te krijgen?’ Van Dongen: ‘Bij bewezen nut en noodzaak hebben we daar een simpele rekensom voor. De gemeente, het sportbedrijf en de club betalen ieder een derde van de kosten.’

Hoe aanlokkelijk zijn de reserves van een sportbedrijf voor een gemeente die problemen heeft om de eindjes aan elkaar te knopen? Paternalisme Komduur waarschuwt de aanwezigen voor paternalisme door de overheid. Laat meer los en probeer niet overal de regie te houden, is zijn devies. Komduur, partner bij het adviesbureau Synarchis, lijkt daarmee te zeggen dat verenigingen vaak prima weten waar kansen liggen en wat goed voor hen is. Daar hebben ze de gemeente lang niet altijd bij nodig.

Carlo van de Kraan

René Komduur

moment dat deze economisch zijn afgeschreven. Maar hoe ga je als beheerder om met de volgende kwestie: ‘Onze club gebruikt een veld dat weliswaar nog niet voor renovatie in aanmerking zou komen, maar dat wij willen laten vervangen. En we willen daar best een extra premie voor betalen.’ Vroeger zou de gemiddelde fieldmanager daarop eenvoudigweg nee gezegd hebben, maar inmiddels zouden alle aanwezige gemeentes met die vraag van een vereniging aan de slag gaan en bestuderen hoe dit te organiseren is. Ook advi-

www.fieldmanager.nl

seur Rene Komduur is enthousiast: ‘Waarom niet, als je dat budgetneutraal kunt regelen?’ Van Dongen: ‘Het oude adagium ‘wij weten wat goed is voor de burger’ hebben wij ingeruild voor de vraag ‘wat wil de burger?’ Bob Westhoven van de gemeente Arnhem is nog een beetje sceptisch: ‘Prima, maar wat gebeurt er als je een veld geen tien jaar gebruikt, maar twaalf? Het veld is weliswaar afgeschreven na tien jaar, maar kan daarna nog steeds gebruikt worden.’ Bij renovaties of een nieuwe toplaag is het

Teug naar de vraag waar de verantwoordelijkheid van de club begint en die van de gemeente of het sportbedrijf ophoudt. Frank van der Peet: ‘Je kunt de verantwoordelijkheid wel bij de clubs of verenigingen leggen, maar wat zijn dan je sancties of opties als het fout gaat?’ In Den Haag zou er daarom een soort contraprivatisering plaats vinden, waarbij de gemeente weer de complete verantwoordelijkheid voor sport op zich neemt. De deelnemers van het panel zien dit overigens met Van der Peet als een heersende trend. Wellicht met uitzondering van Komduur, die inderdaad ook voorbeelden kent van ‘deprivatisering’, maar tegelijkertijd ook tal van gemeenten kent die vanwege bezuinigingen een privatiseringskoers varen. Van der Peet: ‘De taak van een vereniging is te zorgen dat het verenigingsleven bloeit, niet het bewaken van de kwaliteit van de grasmat.’ De overige deelnemers lijken Van der Peet daarin gelijk te geven. Carlo van der Kraan meldt dat er natuurlijk ook succesverhalen zijn te melden. Tennis bijvoorbeeld heeft bewezen dat het perfect in staat is zijn eigen boontjes te doppen. Volgens Van der Kraan heeft dat wel consequenties voor de maatschappelijke aanwezigheid van

tennis. Tennis heeft altijd de neiging gehad wat meer in zichzelf gekeerd te zijn. Terwijl gemeentes meer en meer van clubs verwachten dat zij ook een maatschappelijke taak op zich nemen die verdergaat dan dienstverlening voor de eigen leden. Van Dongen is kritisch over dit onderwerp. Ook in Lelystad, waar de sociale cohesie misschien nog wat sterker is dan in de Randstad, wordt het steeds lastiger om mensen te betrekken bij het verenigingsleven. Van Dongen: ‘Lelystad is bij

uitstek een forensenstad. Mensen wonen hier, maar werken bijvoorbeeld in Amsterdam. Het gevolg is vroeg van huis en laat weer huis, en dus weinig tijd voor het verenigingsleven. Van der Peet grapt: ‘Als de stad naar de kloten zou gaan, is sport het enige dat helpt. Sport betrekt mensen bij het maatschappelijk leven en houdt sociale cohesie in stand. Op sommige problematische plekken in Den Haag – waar interventies door welzijnsorganisaties, politie en dergelijke weinig hielpen – kan het organiseren van sportactivitei-

ten op bijvoorbeeld een Cruyff-court bijdragen aan veiligheid en cohesie.’ Ook Van Stralen van Lelystad ziet dat ‘sport een enorm zelfcorrigerend vermogen heeft.’ Open Maatschappelijke betrokkenheid van verenigingen is traditioneel nauw verbonden met het openstellen van sportcomplexen voor niet-leden. Bij een tennisclub is dat absoluut not done, maar voor een voetbalcomplex is dit inmiddels min of meer standaard. Van der Kraan: ‘Je kunt wel van een vereniging verwachten dat zij hun complex openstellen, maar dat kost geld. Als er meer gespeeld wordt op een complex, is er meer slijtage en onderhoud nodig en dat kost gewoon geld.’ Komduur van Synarchis ziet zoiets opgelost in een contract tussen de clubs en het sportbedrijf of de gemeente. In dit contract worden alle rechten en plichten en dus de maatschappelijke baten en lasten over en weer vastgelegd. Deze opmerking van Komduur brengt meteen een andere heikel punt naar voren. Natuurlijk wil iedereen die maatschappelijke betrokkenheid van een club of vereniging inzichtelijk maken. Maar hoe maak je in hemelsnaam kwantificeerbaar wat verenigingen doen, en hoe kun je vervolgens afrekenen met de overheid die wil stimuleren dat verenigingen een meer maatschappelijke taak op zich nemen?

Marcel van Straalen

Teun Woutersz De kracht van een sportbedrijf zit hem in de bewegingsvrijheid en het specialisme. Natuurlijk hangt het sportbedrijf 1 op 1 onder de gemeente en politiek, maar door de fysieke scheiding in een B.V. is er in de praktijk meer bewegingsruimte om met de middelen en het aanwezige vakmanschap meer met minder te doen.

Marcel van Dongen

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4579

www.fieldmanager.nl

Man en machine komen samen onder de Brabantse zon Levendige Demodag Sportvelden op sportpark Zuideindpark, Schijndel De Demodag Sportvelden werd dit jaar op 17 april gehouden in Schijndel op sportpark Zuideindpark. Er kwamen in totaal bijna tweehonderd vijftig bezoekers en het weer was prachtig. Bovenal was het een bijzonder praktische dag, met veel demonstraties.

www.fieldmanager.nl

De opkomst was dermate hoog dat niet iedereen een zitplek kon bemachtigen in de kantine van RKSV Schijndel, maar daar maalde niemand om. Arjan Knottnerus van Fieldturf Benelux hield een presentatie over levensduurverlengend onderhoud van kunstgras, Ruud van Rooij van Vitaro en wethouder van Bernheze Rien Wijdeven deelden hun praktijkervaring met de robotmaaier, Jochem Knol van Grontmij sprak over sporteisen, Bart van Kollenburg van Vos Capelle legde uit wat de ‘Green deal-sportvelden’ van BSNC inhouden en Michel Wimmers besprak het middel tegen schimmels, Interface. De gastheren Wim bekkers (groenbeheerder gemeente Schijndel)

Bart van Knollenburg van Vos Capelle tijdens zijn presentatie over Green Deal.

en Bart Eijkemans (oud-wethouder gemeente Schijndel) hielden beiden hun presentatie over chemievrij beheer, dat zij met uitzondering van 2013 sinds twintig jaar toepassen. Bekkers lichtte de technische kant van de ‘De Schijndelse methode’ toe: de velden worden een paar keer per jaar met een Amazone maai-/verticuteermachine zwart gezet en daarmee worden alle onkruid, maar ook het merendeel van het straatgras, uitgeroeid en afgevoerd. Oud-wethouder Eijkemans, die dit voorjaar zijn laatste periode als wethouder afsloot, legde de nadruk op de grote rol die de gemeente op zich zou moeten nemen voor goed, maar vooral duurzaam sportveldbeheer.

Ex-wethouder gemeente Schijndel Bart Eijkemans over de grote rol die de gemeente volgens hem speelt bij goed en chemievrij beheer.

Op het gebied van natuurgras en kunstgras was er een grote keur aan machines aanwezig. De 35 aanwezige partijen toonden levendige demonstraties, waaronder Voets, Redexim, GKB, Maredo, Aleppo, Vredo, Seppi, Pols en Wiedemann.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4577

Wim Bekkers, groenbeheerder gemeente Schijndel, tijdens zijn presentatie over 'de Schijndelse methode'.

www.fieldmanager.nl

AANLEG

| ONDERHOUD

LANDSCAPING

WWW.JENESPORTS.COM

Niets staat deze machines in de weg.

Verhoog uw productiviteit met de Husqvarna frontmaaiers: de P 520D, P 524 en P 525D. Het compacte ontwerp en de bestuurbare achteras zorgen voor een ongekende wendbaarheid: maaien in krappe ruimtes, rond bomen en struiken, onder banken en langs hekken is geen enkel probleem voor deze machines. Naast deze eigenschappen hebben de machines ook de beschikking over een robuust chassis en vele ergonomische oplossingen die zorgen voor jarenlang winstgevend en zorgeloos maaien. Een breed scala aan accessoires zorgen ervoor dat de P 520D, P 524 en P 525D het gehele jaar inzetbaar zijn. Made for professionals. Powered by you. Copyright ÂŠ 2014 Husqvarna AB (publ). All rights reserved.

HUSQ_Adv_210x148.indd 1

www.husqvarna.com/nl

28-03-14 15:11

De groenbeheerders van Schijndel bij de stand van Agria.

De V-Strong met een extra brede verticuteerwerkgang.

Voets-medewerkers rijden in kolonne het demonstratieveld op.

De Sepp-maaier, een combinatie die sinds enkele maanden op de markt is.

www.fieldmanager.nl

Wat kost nu een clubhuis? Net na de oorlog was een fles jenever voldoende voor een ‘nieuw’ clubhuis. Wat kost het tegenwoordig? Mijn schoonvader vertelde mij vroeger altijd over het ‘kluppie’ dat hij nog had helpen oprichten, net na de Tweede Wereldoorlog. Het clubhuis was een oude, zelfs naar de normen van toen afgeschreven keet, die voor een fles jenever werd overgenomen van de plaatselijke aannemer. Inmiddels accepteren we die standaard niet langer. Maar wat kost een modern clubhuis dan wel? Astrid Berkhout ging voor vakblad Fieldmanager op onderzoek. Auteur: Astrid Berkhout

Het bouwen van een clubhuis is anno 2014 vaak geen kwestie meer van simpelweg een accommodatie creëren voor de sportclub alleen. Er worden steeds vaker dwarsverbanden gelegd met andere maatschappelijke functies die ook een plek moeten krijgen. Een nobel streven, maar het moge duidelijk zijn dat je een dergelijke accommodatie niet voor een prikje kunt laten bouwen. Om een idee te geven van de kosten die ermee gemoeid zijn, kijken we naar de bouw van het nieuwe sportcomplex aan de Boshuizerkade te Leiden, dat in januari 2012 is opgeleverd. Volgens een artikel in Cobouw van dit voorjaar zijn de

www.fieldmanager.nl

bouwkosten als volgt samengesteld (peildatum april 2014):

Omschrijving Bouwkundige werken Installaties Vaste inrichtingen Totaal directe bouwkosten Algemene uitvoeringskosten Algemene bedrijfskosten Winst en risico Totaal bouwkosten

Totaal € 983.685,00 € 342.765,00 € 34.840,00 € 1.361.295,00 € 133.560,00 € 91.810,00 € 48.810,00 € 1.635.475,00

Als je voorbereiding, toezicht, directievoering en plankosten ook meetelt, komen de totale kosten volgens de gemeente Leiden op 2,5 miljoen euro. m3 BI € 178,00 € 61,95 € 6,30 € 246,00 € 24,15 € 16,60 € 8,82 € 296,00

m2 BVO € 652,00 € 227,00 € 23,10 € 903,00 € 88,55 € 60,90 € 32,35 € 1.085,00

m2 GO € 819,00 € 285,00 € 29,00 € 1.135,00 € 111,00 € 76,45 € 40,65 € 1.360,00

Een dynamisch spel Van Zuuk: ‘Het westelijke gebouw wordt gebruikt door voetbalclub FC Boshuizen. Zij hebben als corebusiness voetbal, dus dit gebouw is vooral gericht op het speelveld. Voetbalclub GOL, jongerencentrum South Park en het Sportbedrijf delen samen het gebouw aan de oostelijke zijde. Dit is juist meer op de straat gericht. Door de verdraaiing van de twee gebouwen ten opzichte van elkaar ontstaat een opvallend samenspel van twee bijna identieke gebouwen, die door hun oriëntatie toch een dynamisch spel spelen.’ De sfeer in de gebouwen is modern en industrieel. ‘Het klinkt een beetje oneerbiedig, maar de gebouwen hebben de constructie van een fabriekshal. Mede dankzij het gebruik van een stalen hoofddraagconstructie konden we een bijzondere vorm realiseren, zonder dat het heel veel geld kostte. We hebben maximaal gebruikgemaakt van de mogelijkheden die er waren, om binnen het beperkte budget te blijven.’ Prikkelende vormgeving Van Zuuk: ‘Door het gebruik van staal in plaats van zwaardere traditionele materialen, warmen de gebouwen snel op. Dat is bij een clubgebouw gunstig, omdat het niet permanent in gebruik is. Het zijn bovendien gebouwen die uitstekend passen bij de omgeving. Ze prikkelen de nieuwsgierigheid en zijn zo vormgegeven dat de betrokken partijen er hun identiteit aan kunnen ontlenen; een heel verschil met de bakstenen schuurtjes die clubhuizen vaak zijn.’ Welke tips en aanbevelingen heeft Van Zuuk voor mensen die aan de start staan van de bouw van een clubhuis? ‘Voor de

Gesloten gevel Er is dus een aanzienlijk bedrag gemoeid met de bouw van een sportcomplex, maar wat krijg je dan voor dat geld? Dit complex bestaat uit twee gebouwen en biedt onderdak aan vier gebruikers: de voetbalverenigingen FC Boshuizen en GOL, jongerencentrum South Park en het Sportbedrijf van de Gemeente Leiden. ‘De positionering van de twee afzonderlijke gebouwen lag al vast in het stedenbouwkundig ontwerp van Buro Sant en Co’, vertelt architect René van Zuuk. ‘Omdat er maar op een smalle strook gebouwd kon worden, is ervoor gekozen om twee smalle line-

aire gebouwen te maken die enigszins uitlopen op de verdieping, om zo ruimte te creëren. Uit functionele overwegingen zijn de kleedruimtes en opslagruimtes op de begane grond gesitueerd, wat het mogelijk maakte om de plint van het gebouw te voorzien van een gesloten gevel. Dit laatste moet de schade van inbraak en vandalisme – een belangrijk aandachtspunt bij sportcomplexen – beperken. De kantines en kantoren zijn in beide gebouwen gevestigd op de eerste verdieping. Op deze verdieping is gewerkt met veel glas, om openheid te creëren.’ René van Zuuk

www.fieldmanager.nl

kleedkamers en sportvelden. Bovendien mogen kinderen uit de buurt spelen op de velden wanneer de voetbalclubs en scholen er geen gebruik van maken.’ De interactie tussen gemeente, architect en aannemer is hier vruchtbaar geweest. ‘Er was continu de spanning om iets moois en tegelijkertijd iets functioneels neer te zetten. We hebben felle discussies gehad, maar ik moet zeggen: het is het waard, als je ziet wat het heeft opgeleverd.’

‘De positionering van de twee afzonderlijke gebouwen lag al vast in het stedenbouwkundig ontwerp van Buro Sant en Co’

Sandra Minnesma

betrokken sportclubs: weet wat je wilt! Formuleer in het begin een programma van eisen, waarin staat wat je functioneel precies wilt, en kies een architect die het beste bij jou en je wensen past. Hoe helderder je vraag is, hoe beter het eindresultaat. Daarnaast: stel als sportclub één persoon aan die je de verantwoordelijkheid over het project geeft. Dat zorgt voor de broodnodige continuïteit; het voorkomt dat je steeds met wisselende mensen – en wensen – te maken hebt.’ Felle discussies ‘Normaal zijn sportclubs zelf verantwoordelijk voor hun accommodatie’, vertelt Sandra Minnesma van de gemeente Leiden. ‘In dit geval moesten de twee betrokken voetbalverenigingen echter verhuizen omdat ruimte moest worden gemaakt voor woningbouw, en kregen ze iets verder op de Boshuizerkade een nieuwe locatie toegewezen. De Boshuizerkade ligt in Leiden Zuidwest, een onderdeel van het wijkontwikkelingsplan Zuidwest. De ontwikkelingen moeten een positieve impuls geven aan de wijk. Daarom is voor het ontwerp een architect aangetrokken. Vanwege dit bredere kader hebben wij als gemeente de opdrachtgeversrol op ons genomen. Scholen kunnen gebruikmaken van de

www.fieldmanager.nl

Een extra stap Minnesma: ‘Verder hebben we het vooral samen met alle gebruikers gedaan. Vooraf, maar ook tijdens de bouw. Gedurende het hele proces is het essentieel om goed met elkaar te communiceren. Als je kunt kiezen, zou ik adviseren om de organisatie zo “slank” mogelijk te houden, met een centraal aanspreekpunt per stakeholder.’ Een ander advies: maak de plannen zo snel mogelijk concreet. ‘Toen het ontwerp al klaar was, zijn we nog een keer met iedereen rond de tafel gaan zitten om de laatste praktische puntjes op de i te zetten. Het is aan te bevelen om deze extra stap in te bouwen, want we hebben geleerd dat de tekeningen vaak nog heel abstract zijn voor de toekomstige gebruikers. Mensen kunnen zich er pas echt iets bij voorstellen als de eerste palen de grond in zijn geslagen en het gebouw vorm krijgt. Daarnaast houdt onze verantwoordelijkheid als opdrachtgever niet op nu de gebouwen er eenmaal staan. We blijven eigenaar van de gebouwen. En er kunnen nog kinderziektes aan het licht komen waardoor aanpassingen nodig blijken te zijn.’

Architect Maarten Janssen Nieuwbouw clubhuis hockeyclub Pinoké te Amsterdam Bouwkosten: ruim 2 miljoen euro Het nieuwe clubhuis van hockeyclub Pinoké was in 2010 een feit. Destijds werd het vanwege de bijzondere manier van bouwen gezien als een goed voorbeeld van ‘het §toekomstbestendig, multifunctioneel clubhuis, dat niet alleen ruimte biedt aan reguliere clubhuisfuncties, maar ook aan naschoolse opvang, huiswerkbegeleiding, een fysiotherapiepraktijk en een fitnessruimte’, vertelt architect Maarten Janssen (Maaja Architecten). ‘Bij de start was al duidelijk dat het de “hoeksteen van de samenleving” moest worden en tegelijkertijd dezelfde sfeer moest hebben als het oude clubhuis, een houten chalet uit de jaren 70. Aan de binnenkant heeft het gebouw een industriële uitstraling, maar dankzij de volledig in hout gerealiseerde buitenkant is het perfect geïntegreerd in de groene omgeving van het Amsterdamse Bos.’ Er zitten allerlei slimmigheden verwerkt in het ontwerp. ‘Zo is het maaiveld gedeeltelijk opgetild, wat heeft gezorgd voor een verhoogd terras en verlaagde kleedkamers. Al met al zijn we erin geslaagd om in al zijn eenvoud een mooi, dynamisch gebouw te realiseren.’ Heeft Janssen nog tips en aanbevelingen? ‘Het hele proces van aanbesteden moet anders. Nu wordt uiteindelijk toch vaak gekozen voor degene die zo veel mogelijk vierkante meters kan realiseren voor een zo laag mogelijke prijs. Het duurzaamheidaspect wordt daarbij totaal uit het oog verloren. En dat is zonde, want nu bouwen we voor 40 jaar, terwijl je met een relatief kleine extra investering kunt bouwen voor 100 jaar.’

Clubhuis Pinoké

Architect Eric van Beuningen Tips en aandachtspunten bij de bouw van een clubhuis Eric van Beuningen is als architect bij Croonen Architecten betrokken geweest bij de bouw van verschillende clubhuizen. De kostprijs van een clubhuis is sterk afhankelijk van het ambitieniveau van de club, de omvang, de duurzaamheidsambities en de exploitatievorm. Als kengetal kan voor de bouw van een clubhuis gemiddeld 1.000 euro per m² worden gerekend. Vanuit zijn ervaring geeft hij de volgende tips en aandachtspunten mee: • Er zijn veel verenigingen die aan de vooravond staan van de herinrichting van hun sportpark; dit biedt kansen. Hier dient aan de voorkant van het proces goed over nagedacht te worden, zodat de kansen ook daadwerkelijk benut worden. Bij De Treffers te Groesbeek is er bijvoorbeeld sprake van een bijzondere samenwerking met een maatschappelijke organisatie. Overdag dient de eerste verdieping van het gebouw als uitvalsbasis voor de cliënten; in de avond bieden deze cliënten een helpende hand bij activiteiten van de vereniging. In Millingen is het herinrichten van het sportpark aanleiding geweest om opnieuw na te denken over de positie van het clubhuis ten opzichte van de nieuwe velden van verschillende verenigingen. • Multifunctioneel gebruik van sportaccommodaties biedt eveneens kansen. Kijk over de grenzen van je eigen vereniging heen en maak vooral ruimtes die ook benut zouden kunnen worden door derden. Realiseer je echter wel dat multifunctioneel gebruik meer behelst dan alleen zorgen dat er meer kleedkamers komen. Je hebt te maken met verschillende spelers die

beschikken over een eigen cultuur, een eigen identiteit en eigen wensen. Het is zaak te zoeken naar de grootste gemene deler van alle organisaties die gebruikmaken van de accommodatie. • Zorg dat je je plannen tijdig visualiseert. Je krijgt mensen niet over de streep door alleen over geld en visie te praten; uiteindelijk moet dit ondersteund worden door beelden en referenties. • Een goede organisatie van het proces is van belang. De projectorganisatie kan bijvoorbeeld bestaan uit een bouwcommissie (met hierin één afgevaardigde per betrokken discipline). Deze commissie rapporteert over voortgang, planning en financiën aan het bestuur en heeft regelmatig overleg met een gebruikersgroep (met hierin vertegenwoordigers van alle betrokken verenigingen of commissies) over het programma van eisen en de vorderingen. Op deze wijze wordt draagvlak gecreëerd voor de veranderingen binnen de vereniging. Het is raadzaam om als vereniging één persoon (het zij iemand uit de vereniging, hetzij een professional) aan te wijzen die als spin in het web verantwoordelijk is voor het projectmanagement. • Voor architecten: met een club werken is niet alleen een ontwerp maken op basis van een programma van eisen. Onderdeel van het ontwerpproces is regelmatig contact met en presentaties aan leden en vrijwilligers. Voor het slagen van het proces en het eindresultaat is een goede relatie met bestuur en leden vereist. Een wederzijdse klik is essentieel, aan gezien je uiteindelijk toch gedurende een langere periode samenwerkt.

• Denk als sportclub goed na of je wel eigenaar of beheerder van een eigen gebouw wilt zijn c.q. blijven. Vastgoedbeheer is immers niet je corebusiness. Er zijn andere opties, zoals zoeken naar externe investeerders. Dit kan een slimme zet zijn, aangezien deze investeerders gewend zijn om commercieel te denken. Zo wordt in Wijchen een sporthal commercieel beheerd en vloeien de inkomsten middels een verdeelsleutel terug naar de individuele vereni gingen. Als je hiervoor kiest, denk dan wel goed na over de exacte voorwaarden waaronder je dit doet. • Het is aan te bevelen om bij verenigingen van vergelijkbare omvang of met een vergelijkbaar initiatief te informeren naar ervaringen met soortgelijk processen.

Teun Wouters Antwoord: datgene wat het ook gaat opbrengen!” M.a.w.: de verenigingen moeten meer op zoek naar multifunctionaliteit van hun accommodatie. Er zijn vele nevenfuncties denkbaar en inmiddels in den lande ook toegepast.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4587

www.fieldmanager.nl

Geen graszode, maar een papierzode Straks met een papierdispenser het grasveld op! Slaan we met het inzaaien van sporten golfvelden binnenkort een totaal nieuwe weg in? Het idee zoals onderstaand beschreven werd gekopieerd van de professionele boomkwekerij in Denemarken. Daar zaait men onder meer naaldbomen door middel van twee papierbanen waartussen het zaad gelijmd is. Tijdens een seminar over deze innovatie dat eindredacteur Hein van Iersel in Zundert bijwoonde, werd bij hem het idee geboren zoiets ook volvelds met graszaadjes te gaan doen. Auteur: Broer de Boer

Een gesprek van Van Iersel met het innovatieve Innoseeds, kort na zijn aha-erlebnis, zorgde uiteindelijk voor een pakketje op de burelen van de redactie: drie flinke rollen papier met daarop graszaad gelijmd. Dit werd verzorgd door het Deense bedrijf Yding Grønt. Samen met Hendrik Nagelhoud, productmanager grassen van Innoseeds, werd een idee uitgewerkt om de papierrollen op een onderzoekslocatie uit te rollen op een goed geprepareerde ondergrond en af te dekken met een laagje kiemvrij zand.

www.fieldmanager.nl

Toepassing boomkwekerij Het reeds genoemde seminar voor boomkwekers in Zundert leidde er in elk geval toe dat ook een van hen deze zaaimethode in de praktijk gaat beproeven. De aanleiding daarvoor is het aanstaande verbod op het gebruik van het middel Basamid, toegelaten door het Ctgb voor de bestrijding van onkruid in de boomteelt. Het geheim van de smid zit hem wat betreft onkruidbeheersing in het gebruikte papier. De onderste laag papier is net een fractie dikker, zodat onkruidzaad in het zaaibed onder de twee papierlagen hier niet doorheen kan prikken. De

wortelpen van –bijvoorbeeld – de ontkiemende Nordmann-spar kan dat echter wel. Als het papier na een aantal maanden vergaan is, zou dat onkruid eventueel wel kunnen ontkiemen. Maar het ergste leed is dan al geleden, net als bij een dichte grasmat op sporten golfvelden. Bols Forstplanteskole uit het Deense Brædstrup claimt deze oplossing voor toepassing op de inzaai van Nordmann-sparren. Het Deense bedrijf Yding Grønt levert de technologie, zoals de zaaiapparatuur, die volgens Van Iersel een behoorlijke cent kost. Hij spreekt over bedragen van circa 500.000 euro.

2014 op een goede manier op een sportveld in te zaaien om het zich goed te laten vestigen. Deze methode zou volgens insiders de kans van slagen kunnen vergroten. De tweede gedachte achter de methode is dat kiemende onkruidzaden niet door het papier heen kunnen dringen, maar het grasworteltje en de spruit wel. In het kiemvrije zaaibed zou zich zodoende geen onkruid kunnen vestigen. De gebruikte papierlagen verteren overigens na verloop van tijd. Drie grassoorten Innoseeds heeft via Van Iersel drie grassoorten geleverd aan het Deense bedrijf Yding Grønt, dat de graszaadjes machinaal tussen het zaaipapier lijmde. Het gaat om de soorten Engels raaigras, veldbeemdgras en roodzwenkgras. De hoeveelheden staan vermeld in tabel 1. Hein van Iersel: ‘Voor fieldmanagers en greenkeepers die het ook eens willen beproeven, hebben we nog een beperkt aantal vierkante meters zaaipapier over. Ook als je op een golfbaan een green wilt aanleggen van zuiver roodzwenkgras, zou deze methode interessant kunnen zijn. Iedereen die dit wel eens geprobeerd heeft, weet dat altijd weer, ook na het verwijderen van de zode met bijvoorbeeld de Topfieldmaker, dat vervelende eenjarige

Idee Voor de graszaadsector zitten er minimaal twee gedachten achter de innovatie die uitgever NWST naar Nederland haalt. In de eerste plaats kun je met deze methode graszaad op de juiste diepte aanbrengen op een green, een teebox of een sportveld. De zaaidiepte luistert nauw en verschilt van grassoort tot grassoort. De methode is simpel: breng op de aangebrachte dubbele laag papier met graszaad ertussen de vereiste laag zand op. Een goede dekking van het zaad is dan verzekerd tot op de millimeter. Het is bijvoorbeeld lastig om bij een renovatie veldbeemd

RTVELD innovaties

straatgras de kop opsteekt. Rol je dit zaaipapier uit op je green en breng je vervolgens een kiemvrije toplaag aan, dan kan alleen aangewaaid of meegesleept graszaad van Poa annua nog roet in het eten gooien als je een soortzuivere grasmat wilt realiseren.’

‘Innovatief, maar absoluut nog niet praktijkrijp’ Pappen en nathouden Het papier werkt de eerste tijd als een barrière tegen onkruid, die overigens wel vocht doorlaat. Hierin zit misschien een aandachtspunt bij het gebruik: wat gebeurt er eigenlijk als het papier uitdroogt? Van Iersel zegt enthousiast gebarend: ‘Gelukkig heb ik meer verstand van het uitgeven van vakbladen, maar ik kan me voorstellen dat wanneer de wortels van het kiemplantje door het papier heendringen en het papier opdroogt, dit mechanische schade kan toebrengen aan het nog tere wortelgestel. In de boomkwekerijsector blijkt dat nathouden van het papier tijdens de kiemfase erg belangrijk is. Daar adviseert men minimaal dagelijks een paar keer kort te beregenen, bij-

Prototype machine voor het uitrollen van een papierbaan.

www.fieldmanager.nl

www.granulight.nl lichtgewicht ophoogmateriaal voor de aanleg van sportvelden Granulight® wordt door Martens en Van Oord exclusief in de markt gezet als lichtgewicht ophoogmateriaal. Granulight ® presteert uitstekend op het gebied van sterkte, stijfheid en stabiliteit. Het product is daarom zeer geschikt voor de aanleg van sportvelden. De unieke kenmerken van Granulight® : • ongevoelig voor verbrijzeling; • zeer goed waterdoorlatend; • niet gevoelig voor temperatuursinvloeden (opvriezen); • stabiel, onderhoudsvrij en egaal afwerkbaar onder profiel. Milieukundige toepassing • Granulight® wordt geleverd onder KOMO-certificaat of erkend bewijsmiddel dat gebaseerd is op de BRL 9302. Deze BRL garandeert dat Granulight® vrij toepasbaar is als niet-vormgegeven bouwstof onder het Besluit bodemkwaliteit. • De toepassing van Granulight® voldoet ruimschoots aan de zorgplicht.

BESTE

KEUS

Granulight® wordt onder ISA Certificaat geleverd voor: • Onderbouw of evenwichtsconstructies volgens M40A norm; • Sporttechnische lagen volgens M40B norm. Granulight® wordt geleverd onder DUBO® Certificaat met milieubeoordeling.

Martens en Van Oord Postbus 326, 4900 AH Oosterhout T +31 (0)162 47 47 47 www.mvogroep.nl

Minimaal

€250,-

inruilkorting

voor uw oude markeerwagen, ongeacht merk/model. Stap nu over!

de an op Wij sta posium en lsym Voetba l Vakbeurs in Voetba hoorn Uit en op 21 i! 22 jun

• www.sportveldbelijningen.nl •

2014 1000 korrel1000-korrelgewicht gewicht

kg Grassoort

Ras

1 1 1

Greensleeves 0,94 Miracle 0,37 Berlioz 1,45

Festuca rubra commutata Poa pratensis Lollium perenne

Geadviseerde Nederlandse naam kg's per ha

gr/1000 seeds gewoon roodzwenk gr/1000 seeds veldbeemd gr/1000 seeds Engels raaigras

200 150 250

RTVELD innovaties

per m2

Aantal planten

0,02 0,015 0,025

21 41 17

Tabel 1: Specificatie van de drie gebruikte grassoorten

voorbeeld 4 millimeter per keer. Innoseeds, de graszaadkweker die steeds vooroploopt met innovaties (denk bijvoorbeeld aan iSeed en recentelijk het WK-gras 4turf), ziet er wel heil in om dit soort vragen te onderzoeken.’

Misschien vragen verschillende grassoorten wel

golfbanen, waarop we de antwoorden absoluut nog niet kennen. Misschien vragen verschillende grassoorten wel om een specifieke papierbaan. Maar de uitgever van onder meer Boom-inBusiness, Greenkeeper en Fieldmanager mag zich erop beroepen deze spin-off van een bestaand concept in Nederland te hebben geïntroduceerd voor praktijkonderzoek.

om een specifieke papierbaan Onderzoeksvragen In hoeverre kunnen we in de toekomst gebruikmaken van de circa 1,10 m brede papierrollen? En welke apparatuur bestaat daarvoor of moet ontwikkeld worden om de papierbanen met graszaad volvelds te kunnen uitrollen en bezanden? De tijd zal het leren. En dat geldt ook voor de hoeveelheid te lijmen graszaad tussen de twee banen, de dikte van beide papierbanen en de lijmsoorten die de kiemkracht van het graszaad niet verminderen. Kan de graszaadlijm ook nog iets betekenen voor de nutriëntenvoorziening, direct na de kieming? Allemaal open vragen over deze zaaimethode van gras op sportvelden en

Teun Wouters Het moet niet gekker worden; de vakbladredacteur die het ontwikkelingswerk doet! Zit de branche te slapen, kijken we teveel in ons eigen straatje? Zo zie je maar dat je door ogen en oren open te houden en breed om je heen te kijken een prachtige aanzet kunt krijgen voor een mogelijke doorontwikkeling.

Hendrik Nagelhoud

De praktijk in Hendrik Nagelhoud, die door de redactie wordt gepeild over een eventuele volveldstoepassing, reageert telefonisch nogal aarzelend. Tenslotte moet je eerst zaken grondig testen voordat je ermee naar buiten treedt, is zijn mening. Uiteindelijk zegt de productmanager grassen van Innoseeds weloverwogen: ‘Eigenlijk is het nog veel te vroeg om uitspraken te doen over deze innovatie. Misschien is het een gemakkelijke methode en kunnen we een graszaadmengsel met veldbeemd erin beter in de zode krijgen. Ik heb nog geen goed beeld voor ogen wat dit voor de eindgebruiker van graszaad kan betekenen. Het is zeker innovatief, maar absoluut nog niet praktijkrijp op sportvelden en golfbanen.’ Nagelhoud redeneert verder: ‘Misschien moeten we eerst denken aan toepassing op kale plekken. Hoe we deze met herinzaaien of het leggen van zoden zo snel mogelijk kunnen herstellen, dat weten we zo langzamerhand wel.’ En daarmee geeft de productmanager grassen van Innoseeds impliciet aan dat ook met de papierrollen nog de nodige ervaring moet worden opgedaan. ‘Ik vind het nog veel te vroeg om “wauw” te roepen. Telefoontjes van greenkeepers en fieldmanagers dat men de papiermethode ook wel eens wil uitproberen, hebben nu nog geen zin. De komende tijd zijn we op proeflokaties bezig om uit te dokteren of op papier verlijmd graszaad echt betekenis kan hebben voor de praktijk. Als dat zo is, komen we daarmee zeker naar buiten. In ieder geval is Heins’ idee het testen waard!’

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4582

www.fieldmanager.nl

Ook aan absorptiekracht van clubs zit een limiet Drie compensatiemodellen voor overheidsbezuinigingen op sportgebied De gemeenteraadsverkiezingen zijn weer achter de rug. De grote vraag is of er nu echt heel veel gaat veranderen, nu de grote politieke partijen veelal hun zetels hebben moeten inruilen voor vertegenwoordigers van lokale partijen. Neem de sportverenigingen. Al jaren worden zij geconfronteerd met een terugtrekkende overheid als het gaat om onderhoud van de sportvelden. Maar hoe ga je daar als vereniging mee om? Er zijn inmiddels diverse modellen. Fieldmanager neemt ze onder de loep. Auteur: Jeroen Mulder

Gemeenten staan onder druk. Steeds meer taken, steeds minder geld. Logisch dus dat gemeenten proberen zoveel mogelijk van die taken tegen zo weinig mogelijk kosten proberen uit te voeren, of uit te besteden. Vooral in de grotere gemeenten hebben sportverenigingen daar in toenemende mate ”last” van. Die verenigingen worden geconfronteerd met een overheid die taken naar de vereniging zelf afstoot, het beheer van de velden geheel privatiseert, of in het ergste geval de huurprijzen van velden flink verhoogt om zo toch kostendekkend te kunnen blijven werken.

www.fieldmanager.nl

Waar klappen vallen In bovenstaande hebben we de drie meest voorkomende modellen zo’n beetje samengevat. Het is kiezen uit kwaden, zo lijkt het. In een paar grote gemeenten in het noorden van het land werden de veldhuren zelfs verdubbeld. In Emmen was het al in 2010 raak: voetbalverenigingen schreeuwden daar moord en brand toen het college bekendmaakte de veldhuren te verdubbelen. Over het algemeen kwamen de felste protesten overigens niet van de grootste clubs. Een club met 600 leden en een flinke sponsorpot heeft nu eenmaal meer mogelijkheden om dergelijke

klappen op te vangen. Die klappen vielen juist bij de verenigingen in de buitendorpen. ‘Voor een kleine club is dit haast niet te doen,’ klaagde secretaris Angelique Knuppe van vv Zandpol – een gehucht bij Nieuw-Amsterdam – destijds. Die club had twee velden à 500 per jaar per veld, totaal 1000,-. Dat werd dus 2000,- op jaarbasis. ‘We willen graag de goedkoopste in de regio blijven, maar een contributieverhoging lijkt nu onvermijdelijk. Duizend euro voor een veld; misschien kunnen we beter zelf het gras inzaaien.’

onderhoud en de manier waarop dit wordt versleuteld in de kostprijzen, hebben als resultaat dat in vrijwel geen enkele gemeente het onderhoud op dezelfde manier wordt berekend en – vooral – wordt doorbelast naar de verenigingen. En als gemeenten helemaal van de kosten afwil? Dan is privatisering ineens het toverwoord. De grote vraag is of je dat de verenigingen aan wilt doen. Zeker kleine verenigingen zullen dit beslist financieel niet kunnen behappen. Het rekensommetje is eenvoudig. Neem een vereniging met 150 spelende leden. Gemiddeld betalen die leden elk een tientje contributie per maand. Inkomsten vanuit contributie: 1500 euro. Kleine club heeft een paar sponsoren: bordsponsoren, misschien een tenuesponsor. Een kleine steekproef leert dat een vereniging met een dergelijke omvang tot ongeveer 10.ooo tot 15.000 euro aan sponsorgeld zal binnenhalen op jaarbasis, inclusief deelname aan Grote Clubactie of aanverwant. Daarnaast zullen er inkomsten zijn vanuit de kantineomzet. Dan heb je het wel zo’n beetje gehad. Totale begroting op jaarbasis: ergens tussen 30.000 en 40.000 euro. De aanleg van een normaal voetbalveld kost al snel het dubbele. En kunstgrasvelden? Reken op minimaal anderhalve tot twee ton. Vroeg of laat komt vervanging aan de orde. Geen enkel veld heeft het eeuwige leven.

'Voor een kleine club is dit haast niet te doen'

Taakverdeling Misschien achteraf helemaal geen slecht idee. Emmen koos voor tariefsverhoging van de veldhuur. Andere gemeenten belegden juist het onderhoud bij de verenigingen. Neem Enschede: daar werd een heel andere route gevolgd. ‘Gemeenten en sportverenigingen hebben gezamenlijke belangen bij het onderhoud aan sportvelden,’ vatte Maurice Evers van Dutch Outdoor Concepts de vraag samen tijdens een presentatie die zijn bedrijf vorig jaar verzorgde. Dutch Outdoor Concepts werkte hiervoor samen met de gemeente Enschede en een paar part-

ners: Melspring voor grasonderhoud en VGR Verschoor-Almkerk, leverancier van machines. Evers in de inleiding: ‘Tijdens de gesprekken tussen de presentaties in bleek dat er grote verschillen bestaan bij gemeentes ten aanzien van verdeling van werkzaamheden tussen vereniging, gemeente en aannemers. Ook de huurkosten voor velden, met of zonder licht, natuur of kunstgras liet grote verschillen zien.’ Privatisering als toverwoord Dat die huurkosten zo enorm verschillen, laat zich eenvoudig verklaren. De wijze van invulling van

Vrijwilligers zijn geen professionals Zeker niet als het onderhoud niet op professionele wijze gebeurt. Dat betekent bij privatisering aanschaf of huur van machines. Plus: mensen die weten hoe je een veld met die machines moet bewerken. Tijd om terug te gaan naar Enschede. Probleem is dat het gebruik van de velden toeneemt, vooral door gezamenlijk gebruik door verenigingen en scholen. Maar het budget voor het onderhoud staat onder druk. Privatisering is eigenlijk geen optie. Maar wat is dan een oplossing? Het antwoord: doe het samen. Taken van de overheid In Enschede doet de gemeente vooral het specialistische gedeelte van het onderhoud dat gericht is op de bodemkwaliteit onder de grasmatten. Dit onderhoud vergt ook bijzonder materieel. Denk aan maaien tot een bepaalde hoogte (30-35 millimeter), slitten, diepbeluchten, bezanden, dres

www.fieldmanager.nl

Pioneering the Future

GreenPower Als de hoogste kwaliteit telt • Uniforme grasmat door gecontroleerde groei • Sterke graszode met hoge weerstand • Uniek: kaliumnitraat als kali-bron • Gebalanceerde NPK formules • Minimale uitspoeling

www.haifa-group.com

Mooi groen, strak, vlekkeloze sportvelden in no-time! Dit streven is nog nooit veranderd! Om aan deze wens te blijven voldoen heeft Vredo in de laatste jaren de Sport- & SUPERcompact-serie doorzaaimachines doorontwikkeld - en dan wel gericht op twee factoren: Efﬁciëntie: de huidige zeer compacte bouwwijze leidt tot 18% sneller doorzaaien van een sportveld én tot 2,8 m minder benodigd laadoppervlak tijdens transport. Precisie: De verbeterde instelbare zaaidiepte, “ﬂoating“ bodemvolging en nu perfect afgedicht doseringssysteem zijn geslaagde voorbeelden hiervan. Deze voordelen leiden tot een directe besparing in benodigde brandstof, arbeid en logistieke kosten in een zeer concurrerende markt waarin u onderneemt en zich moet onderscheiden. Vraag nu uw dealer om een demonstratie.

Echte doorzaaimachines voor de onderscheidende ondernemer

Vredo Dodewaard B.V. Tel. +31 (0) 488 411 254 www.vredo.com

Aannemersbedrijf Van Wijlen B.V. Heistraat 112a - 5161 GJ Sprang-Capelle - Telefoon (0416) 27 95 69 - Telefax (0416) 28 17 64 www.vanwijlen.eu - info@vanwijlen.eu

• Groenvoorziening

• Afvoer en recycling

• Grondwerk

• Aanleg en onderhoud sportvelden

• Wegenbouw

• Transport

• Riolering

• Landschapsonderhoud

GRONDIG

IN VELDEN EN WEGEN

sen en bemesten. Dat laatste gebeurt op basis van grondonderzoek, grasbestand, veldleeftijd en natuurlijk het gebruik. De gemeente kijkt ook nadrukkelijk naar de graskwaliteit. Is het gras te slecht, dan kan de gemeente zelf de beslissing nemen om doorzaai toe te passen of de mat in haar geheel te vervangen. Doorzaaien wordt sowieso twee keer per jaar gedaan, zo blijkt uit de documentatie. Tot slot hoort ook de bestrijding van onkruid, ziekten en plagen tot de taken van de lokale overheid.

'Privatisering is eigenlijk geen optie. Maar wat is dan een oplossing? Het antwoord: doe het samen' Dagelijks onderhoud voor de club En de vereniging? Haar taken liggen op het gebied van de gebruikskwaliteit. Na de wedstrijden herstellen de verenigingen de speelschade. Doelgebieden en grote schades worden uitgevlakt met aanvulling van grond, Storit en graszaad. In het speelseizoen gaat de vereniging eens per twee weken met de prikrol over de mat om te vlakken en om de topbeluchting op orde te houden. Ook het verwijderen van straatgras hoort bij de taken van de vereniging. Zo verricht de vereniging veel ondersteunend werk in het onderhoud van de speelvelden. En met goede instructies vanuit de gemeentelijke diensten kunnen die verenigingen een hoop zelf. Denk aan beregening, reparaties aan hekwerken, het controleren van de ontwatering en ook het onderhoud van de gebouwen. Dat laatste is doorgaans geen specialistisch werk: in de club zijn altijd wel een paar handige ‘vaders’ te vinden goed met een kwast te werk kunnen of reparaties kunnen uitvoeren. Snoeien van bossages en veldomzooming? Waarom niet door de vereniging zelf? Gemeente hoeft dan alleen nog maar met de hakselaar langs te komen. Trend Ook marktleider ‘omgevingsverzorging’ BTL ziet de trend: zij zien in toenemende mate een regierol voor de gemeente weggelegd. BTL gaat hierin nog een stapje verder dan de partners in

Enschede: waarom niet het budget voor beheer en onderhoud (deels) naar de clubs overhevelen? De vereniging wordt zo zelf verantwoordelijk voor het onderhoud en het tijdig opschalen van externe kracht – bijvoorbeeld vanuit gemeentelijke diensten – om specialistisch werk te verrichten. Het idee erachter is dat verenigingen dan al snel taken naar zichzelf toe gaan halen. BTL voegt er direct aan toe dat dergelijke plannen altijd maatwerk zijn. Er schuilt immers ook een risico in deze aanpak. De vereniging die helemaal niets meer doet en het onderhoud voor zich uitschuift.

worden toegepast of door BTL worden geadviseerd, zullen zeker helpen in het nadenken over dit vraagstuk. Maar is het een blijvende oplossing die ook nog werkt als de verheidskraan nog verder wordt dichtgedraaid? Hoeveel kan een club dan echt zelf? Tot nu toe zijn het vooral handen spandiensten, goed uit te voeren door handige doe-het-zelvers. Maar bodembewerking met als doel een kwalitatief goede speelmat: dat blijft toch werk voor specialisten.

Enorme zelfredzaamheid Nog een keer Emmen. Wie de Facebookpagina’s van diverse clubs bezoekt, ziet al snel de enorme zelfredzaamheid van verenigingen. Korfbalvereniging EKC2000 is zelf eigenaar van het verenigingspand: in 2010 kocht de vereniging het van de gemeente. Alleen het kunstgrasveld en het Xtragrass-speelveld huren ze van de emeente. Daarbij wordt het gras gedeeld met de voetballende buren. De vereniging roept regelmatig leden op voor snoeiwerkzaamheden, onkruid wieden of reparaties aan het hekwerk. Ook de activiteit van de honkballers bij Bedrocks is indrukwekkend. Een relatief kleine vereniging, maar getuige de berichten op Facebook is vrijwel elk lid bereid om de handen uit de mouwen te steken. Kleedkamers werden volledig zelf ebouwd met behulp van vrijwilligers.

'Marktleider ‘omgevingsverzorging’ BTL ziet de trend: zij zien in toenemende mate een regierol voor

Jur van der Veen De geldkraan gaat ook bij verenigingen dicht, straks renovatie van kunstgrasvelden door de nieuwe innovatie van begronden en inzaaien?

de gemeente weggelegd' Oprekking compensatie Voorbeelden genoeg. Verenigingen krijgen dan weliswaar te maken met bezuinigingen van overheidswege, maar compenseren dit door een grote appèl op de leden. Niet zelden omdat de andere keus – de contributieverhoging – geen lternatief is waar de handen voor elkaar komen. De grote vraag is alleen tot hoever deze compensatie kan worden opgerekt? Hoeveel absorptiekracht heeft een vereniging? De modellen die nu in Enschede

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4580

www.fieldmanager.nl

Graszaadteler Jan de Wilde: ‘4turf is een goede basis voor het WK’ Droogtetolerantie, snelle opkomst en snel herstel zijn voorwaarden voor Graszaadteler Jan de Wilde succes voor voetbal op het allerhoogste niveau Alle stadions en trainingscomplexen op het WK worden ingezaaid met het teraploïde raaigras 4turf van ’s werelds grootste grassenkweker DLF-Trifolium/Innoseeds. Een keurdelegatie uit Brazilië kwam naar Europa om hét WK-gras te selecteren. Betrokkenen vertellen over de merites van de kampioen onder de grassen. Auteur: Santi Raats

Traditioneel zijn raaigrassen voor sportvelden diploïde: zij hebben twee sets chromosomen. 4turf-rassen zijn tetraploïde: zij hebben vier sets chromosomen. Kampioen in zijn eigen league, Fieldmanager of the Year Bertus Carelse van B.A.S. Begeleiding en Advies Sportterreinen, was vroeger werkzaam in de landbouw. Daar werkte hij al met tetraploïde raaigrassen. ‘De landbouw waardeert de teraploïde grassen al sinds jaar en dag om hun betere stress- en ziektetolerantie dan diploïde soorten. Deze grassen hadden een hoog ‘Voeder Eenheid Melk’-nummer, een kengetal waar boeren mee rekenen om de gewaswaarde

www.fieldmanager.nl

mee te berekenen. Het is een grote stap voorwaarts dat de sportbranche heeft geleerd van de landbouw en dat DLF-Trifolium/Innoseeds Engels raaigras tetraploïd verder heeft doorveredeld. Voor de sportvelden heeft het zelfs een fijnbladige persistente soort kunnen ontwikkelen!’ Prijs Sinds twee jaar zaait Carelse 4turf op de sportvelden. ‘4turf ontkiemt bij lage temperaturen, komt snel op, geeft een mooi groen beeld en laat een hoge ziekteresistentie zien. Maar we letten tegenwoordig óók allemaal op de euro’s. 4turf

is prijstechnisch interessant: het wordt gezaaid en geoogst en is dan meteen klaar voor gebruik: het behoeft geen extra behandelingen voor een extra snelle kieming, dat doet het al uit zichzelf.’ Onkruid geen kans Carelse zaait graag vroeg zijn velden door. ‘Ik sla hiermee alvast een slag voor het groot onderhoud. De onderhoudsperiode in de zomer wordt immers steeds korter door toernooien en evenementen. 4turf zaai ik probleemloos door in een zachte winter of vroeg in het voorjaar, wanneer de temperaturen vaak nog onder 8 graden

Celsius zijn. Hiermee houd ik de graszode het jaar rond mooi dicht, waardoor de betredingstolerantie hoog is. Door de snelle vestiging van 4turf krijgen onkruiden geen kans.’ De Fieldmanager of the Year is vol lof over het resultaat: ‘De velden die ik met 4turf heb gezaaid zijn het hele jaar door uitstekend geweest. Zij hebben ook geen last gehad van schimmels.’ Het zaaien van 4turf gebeurt op de gangbare manier: ‘ik maak het veld eerst schoon door te vegen of verticuteren, vul uitgespeelde plekjes en speelschade uit met grond, belucht en zaai dan door. Bij normale speelschade gebruik ik 75 kilo per veld. Dat is dezelfde hoeveelheid graszaad als normaal.’

‘De velden die ik met 4turf heb gezaaid zijn het hele jaar door uitstekend geweest. Zij hebben ook

wordt ingezaaid in een gewas dat er al staat, zoals wintertarwe. Als de wintertarwe geoogst is, komt het gras tevoorschijn. Engels raaigras wordt gewoonweg in het vroege voorjaar in een stoppel gezaaid. Tetraploïde gras zou bovendien het voordeel hebben dat het minder snel uitvalt, alhoewel telers tegenwoordig lijm over de gewassen spuiten zodat er bij zware regenval geen zaad uitvalt. Maar het schijnt een sterk ras te zijn en moet een goede opbrengst geven.’ In oktober viel enorm veel regen. ‘We hebben gekampt met 60 tot 70 millimeter regen waardoor er plasvorming ontstond,’ vertelt De Wilde. ‘Maar Double kwam toch goed door na een paar weken. Daarmee lijkt het zijn kracht te hebben bewezen. Ik denk dat 4Turf, letterlijk, een goede basis is voor het WK.’

laten zien. Carelse is overtuigd van goede prestaties in Brazilië: ‘De weersomstandigheden zijn in Brazilië anders, maar 4turf groeit snel, kent een hoge ziekteresistentie en een prachtige groene kleur. Deze aspecten zijn onontbeerlijk voor goed spel en mooie televisieopnames op het WK. Een veredelde grassoort uit de landbouw is het sterkste dat er bestaat.’

Zomerstresstolerantie Naast winterstresstolerantie hebben de 4turf-rassen in verschillende onderzoeken ook een hoge zomerstresstolerantie en groot herstelvermogen

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4578

geen last gehad van schimmels’ Geschikt voor productie Hoofd graszaadteelt bij Innoseeds Piet van der Linden zet onder andere grassoorten uit bij telers. Naast de simpele kwestie van vraag en aanbod, waardoor er momenteel volgens Van der Linden een goede vraag naar 4Turf-rassen bestaat, vindt hij ze ook geschikt voor productie. Het ras Double heeft hij weggezet bij teler Jan de Wilde. ‘De voordelen voor de gebruiker en die voor de teler zijn niet altijd dezelfde. Maar bij Double vallen ze samen: Dit gazongras ontwikkelt zich snel, ook onder lagere temperaturen. Omdat de grasmat snel dicht groeit, hebben zowel de gebruiker als de teler minder last van onkruiden.’ De teler Double is voor het derde seizoen op de markt. Teler Jan de Wilde heeft eind september vorig jaar voor het eerst dit type tetraploïde gras gezaaid over 9,5 hectare. ‘We hadden er ruimte voor,’ legt De Wilde uit. ‘Want naast Double mogen er in de buurt geen percelen met ander graszaad liggen, want anders gaan rassen door bestuiving ‘vechten’ met elkaar.’ De Wilde is een echte Engels raaigrasteler. ‘Ik zaai geen rietzwenk of roodzwenk. Dat heeft te maken met inzaai. Roodzwenk wordt normaliter ingezaaid ‘onder dekvrucht’. Dat betekent dat het graszaad

Foty-winnaar Bertus Carelse

www.fieldmanager.nl

NOC*NSF rekent extra bijdrage voor kwaliteitsbeheer Keuringsinstanties zullen extra toeslag per ondergrond gaan innen Sinds 1 mei zijn keuringsinstituten verplicht om namens NOC*NSF een bijdrage te heffen voor het in stand houden van het kwaliteitssysteem voor sportaccommodaties. Volgens NOC*NSF gaat het slechts om een paar cent per sporter, wat uiteindelijk bij de gemeentes geïnd zal worden. Maar de sportveldenindustrie is daar niet gelukkig mee. Auteur: Guy Oldenkotte

Sporters in Nederland hebben de beschikking over sportaccommodaties die zich tot de beste ter wereld mogen rekenen. En dat privilege is niet alleen aan topsporters in ons land voorbehouden. Maar het handhaven van de kwaliteit van die accommodaties kost geld, veel geld; iets dat veel lezers zullen kunnen beamen. Het beheren van de standaard, het handhaven van het certificeringsysteem en het doen van onderzoek naar betere oplossingen zijn verantwoordelijkheden die zijn ondergebracht bij NOC*NSF. Ook daar voelt men de financiële druk die het handhaven van de kwaliteit van sportac-

www.fieldmanager.nl

commodaties met zich meebrengt. De sportkoepel is voor een groot deel van zijn financiële ondersteuning afhankelijk van inkomsten vanuit De Lotto. Door een terugloop in het gokken is die bijdrage echter aanzienlijk gedaald. ‘Daarbij gaat het om een daling van ruim 13%’, stelt Erik Lenselink namens NOC*NSF. Omgezet naar bedragen zou het gaan om ruim 7 miljoen euro die NOC*NSF niet langer ontvangt. Toeslag op kwaliteit Volgens Lenselink is de pijn van dat financiële verlies binnen alle geledingen van NOC*NSF te voelen. Om te voorkomen dat het ontbreken

van inkomsten ook z’n weerslag zou hebben op de handhaving van het kwaliteitsmodel voor de Nederlandse sportaccommodaties, is daarom besloten om bij de kwaliteitsvaststelling van nieuwe projecten vanaf 1 mei een opslag te vragen. ‘Het gaat daarbij alleen om projecten die na 1 mei worden aangedragen. Voor keuringen die voor 1 mei zijn aangevraagd, geldt de opslag niet’, verduidelijk Lenselink. Volgens Lenselink worden toeslagen gevraagd voor alle aspecten van een sportaccommodatie waarvan de kwaliteit door een keuringsinstantie moet worden vastgesteld. ‘Besloten is dat de keuringsinstantie die toeslag op de factuur meeneemt en aan

VSG echter naar NOC*NSF. En ook bij de bonden lijkt begrip te bestaan voor de maatregel. Patrick Balemans, namens de KNVB verantwoordelijk voor de kwaliteit van Nederlandse voetbalaccommodaties, is zelfs door de voetbalbond parttime gedetacheerd bij NOC*NSF, om zo de kosten voor de kwaliteit van sportaccommodaties in ons land beter te spreiden. Ook hij staat achter de beslissing en meent dat deze maatregel het beste zal werken. ‘Het bedrag is uiteindelijk peanuts wanneer je kijkt naar alle bedragen voor sportvelden. En de bedragen voor de verschillende ondergronden zijn in samenspraak met de diverse bonden vastgesteld.’ Balemans verwacht daarom geen terugloop in het aantal velden dat voor keuring zal worden voorgedragen.

vanuit de branche. En om mee te mogen praten, moeten leveranciers een aanzienlijke contributie betalen, terwijl ze geacht worden hun tijd en energie belangeloos beschikbaar te stellen. ‘Wij zijn erg ongelukkig dat er nu twee keer betaald moet worden’, zegt ook Ben Moonen, namens de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek. ‘We hebben in principe geen problemen met de toeslag, maar de bedragen moeten wel reëel zijn en de branche moet erop kunnen anticiperen.’

Maar bij de bouwers van sportvelden is men, op z’n zachtst gezegd, in de wiek geschoten. ‘Via via hoorde ik hierover; dat is een rare situatie. Ik heb begrip voor het feit dat een extra opslag gevraagd wordt. Maar de manier waarop dit bekend is gemaakt, had veel beter gekund’, stelt Gosewin Bos van Nederlands grootste sportaccommodatiebouwer, Antea Group. Bos is onder meer ontstemd over het moment waarop de maatregel plotseling van kracht is geworden. Nadat jarenlang gesproken is over een oplossing, is het besluit opeens binnen twee weken definitief. ‘Dat is erg ongelukkig: midden in een periode waarin aanbesteed wordt.’ Wat Bos nog meer stoort, is dat voor de opstelling van de normen sterkt geleund wordt op de kennis

maar de bedragen

‘We hebben in principe geen problemen met de toeslag,

moeten wel reëel zijn en de branche moet erop kunnen anticiperen’ Geen winstoogmerk De branchevereniging is vooral bevreesd dat NOC*NSF met de huidige bedragen winst gaat maken. ‘Voorkomen moet worden dat NOC*NSF de extra inkomsten gebruikt om tekorten elders in de organisatie aan te vullen. Het is daarom belangrijk dat ze transparant blijven. Daarnaast is afgesproken dat meeropbrengsten ten goede

NOC*NSF afdraagt.’ Lenselink is van mening dat het uiteindelijk om slechts een paar cent per sporter gaat. Een van de zaken die sportverenigingen en gemeenten moeten laten keuren, is de sportvloer. De betalingen die NOC*NSF daarvoor wil ontvangen, lijken beperkt (zie kader). Maar een gemiddelde gemeente zal vanaf nu jaarlijks een paar duizend euro extra moeten reserveren om ondergronden te laten (her)keuren. Gevraagd naar een reactie van de sportieve belangenbehartiger van de Nederlandse gemeenten, de Vereniging Sport & Gemeenten, verwijst een woordvoerder van de

www.fieldmanager.nl

IN DE BUITENLUCHT SPORTEN STEEDS MEER EEN TREND In de buitenlucht sporten en met name buitenfitness neemt in Nederland een toevlucht. In steeds meer openbare ruimten zoals parken, worden door onder andere gemeenten outdoor fitnesspleinen geplaatst. W&H Sports is in samenwerking met Train4Life www.buitenfitness. nl gestart. Zij hebben 2 lijnen fitnesstoestellen voor outdoor fitness: de ‘NATURE’-line en de ‘MODERN’-line. De kenmerken van de materialen zijn: duurzaam, hufterproof, makkelijk te bedienen en fraai design. De toestellen van beide lijnen kunnen worden voorzien van een QR-code met een link naar een bijbehorende website met oefeningen, voorbeeldvideo’s en eventueel trainingsprogramma’s van Train4Life®. Inmiddels heeft W&H Sports een aantal buitenfitness locaties in mogen richten waaronder in Amsterdam op het Olympiaplein. Het voordeel van deze locatie is dat het interessant is voor verschillende doelgroepen, zoals bewoners, klanten van fysiopraktijken, sportclubs en scholen. W&H Sports heeft de ambitie om in de gemeente Amsterdam, maar ook zeker daarbuiten, meer van deze pleinen in te richten. Naast het inrichten van een fitnessplein is begeleiding door de gemeente of een commerciële partij en onderhoud belangrijk. W&H Sports draagt daar graag zorg voor.

WK BEACHVOLLEYBAL In Amsterdam wordt naast buitenfitness ook veel aandacht geschonken aan beachsporten. In 2015 vindt in Nederland het WK beachvolleybal plaats. Vooruitlopend op dit evenement, heeft W&H Sports van de gemeente Amsterdam opdracht gekregen om 11 multifunctionele beachcourts over de stad verspreid aan te leggen. Een van deze beachcourts is voorzien van een verhoogde beachomranding. W&H Sports heeft als eerste in Nederland een dergelijk project gerealiseerd. De verhoogde omranding is gemaakt van verzinkt stalen elementen en is in combinatie met een mobiel inbouwframe. Het inbouwframe dient in het zand ingegraven te worden met als voordeel dat er geen betonfundament nodig is. Ook in de rest van Nederland heeft W&H Sports al verschillende (multifunctionele) beachcourts ingericht. Voor meer informatie www.beachsporten.nl.

zullen komen aan de sportveldenbranche.’ Een snelle rekensom van Gosewin Bos lijkt dit idee te staven. Hij schat dat de inkomsten kunnen oplopen tot 125.000 euro per jaar. Maar Lenselink bestrijdt deze mening fel. ‘In 2014 zullen we een verlies lijden, en ook voor 2015 verwachten we niet dat de 75.000 euro aan inkomsten die is begroot, kostendekkend zal zijn wanneer je alle kosten voor het handhaven van de kwaliteit bij elkaar optelt. Maar uiteindelijk zullen de kosten en baten allemaal worden weergegeven in het jaarverslag, dat er door iedereen op kan worden nageslagen.’ Lenselink is van mening dat het, wanneer die 75.000 euro gedragen wordt door de 2,5 tot 3 miljoen actieve sporters in ons land, uiteindelijk uitkomt op een paar cent extra per sporter. Hij begrijpt de commotie dan ook niet. ‘Het principe wordt ook toegepast in de wereld van accreditaties en is niet nieuw.’ Volgens hem kan van winst überhaupt geen sprake zijn, omdat een financieel overschot uiteindelijk gebruikt zal worden voor het doen van aanvullend onderzoek. NOC*NSF hoopt dat dankzij de bijdrage de kosten voor de exploitatie van sportaccommodaties uiteindelijk gaan dalen. ‘Ons doel is om te werken aan meer innovaties en betere sportvloeren, die leiden tot goedkopere accommodaties en meer concurrentie op de markt’, stipt Lenselink aan. Maar bij de BSnC blijven ze zo hun twijfels houden. ‘We accepteren dat de branche dit jaar twee keer moeten betalen, zowel aan de NEN, waar de branche actief bijdraagt aan de vaststelling van de normen, als aan NOC*NSF, om de kwaliteit van die norm te handhaven. Maar voor 2015 zullen we een alternatief financieringsmodel voorstellen.’ Lenselink merkt op dat men zeker openstaat voor suggesties voor alternatieven. ‘Die zijn de afgelopen jaren niet echt gekomen, waardoor besloten is deze stap te nemen. Maar wanneer de branche met een andere oplossing komt, dan zullen we die zeker bekijken.’ Die oplossing dient dan besproken te worden in het college van deskundigen. Daarin zitten, behalve NOC*NSF, ook de BSnC en de VSG. ‘Besluiten worden daar volgens het consensusmodel genomen en kunnen door iedereen worden aangedragen.’ Als de betrokken partijen er daar niet uitkomen, dan kan het dispuut worden voorgelegd aan de NEN. Ben Moonen erkent dat de BSnC actief betrokken is bij dat college van deskundigen. ‘De BSnC heeft twee zetels in dat college.’ Moonen meent echter dat dat niet

voldoende is om de stem van de branche te laten gelden. De extra kosten zullen uiteindelijk door de gemeenten worden gedragen, ondanks plannen om middels een nieuw aanbestedingmodel de keuringskosten af te schuiven op de sportveldenbouwer. ‘Die worden in onze offerte gewoon meegenomen’, stelt Gosewin Bos. Eigenaars van sportaccommodaties die ontevreden zijn over de gang van zaken, kunnen zich daarover beklagen bij de VSG. ‘De VSG zal vervolgens adviseren hoe daarmee moet worden omgegaan’, is de reactie van Patrick Balemans. Verenigingen die meer willen weten, kunnen terecht bij de bond. ‘Op lange termijn is iedereen hier zeker mee gebaat’, merkt Balemans op. ‘De opslag zal de kwaliteit van sportvloeren verder waarborgen en, dankzij het aanvullend onderzoek dat ermee wordt gefinancierd, verhogen.’

Teun Wouters De aannemers worden samen met de keuringsinstanties ingezet om als deurwaarder de centen voor NOC*NSF te gaan innen. Het moment van invoering - in no-time vlak voor het aanlegseizoen - is hoogst ongelukkig. Projecten zijn aangeboden met de oude prijzen. Menig ambtenaar is niet voorgelicht of bijgepraat door de VSG. De aannemer mag de kastanjes uit het vuur halen. Als de sporter slechts een paar cent extra zou moeten betalen, dan is een lidmaatschapsbijdrage aan de sportbonden toch een betere oplossing?

Jur van der Veen

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4581

Bij de NOC*NSF speelt men graag Monopoly, neem een kans kaart: ga direct naar de gevangenis; wie neemt de handschoen op en ontwikkelt een nieuw keuringsinstituut?

Vanaf 1 mei 2014 moeten eigenaren van sportvelden een extra fee betalen om de kwaliteit van sportvelden te waarborgen. In overleg met de VSG en de clubs heeft NOC*NSF de volgende bedragen vastgesteld: Sportvloer Bijdrage in euro’s Atletiekbaan Rondbaan en technische nummers 600 Rondbaan 300 Hoogspringen 100 Overige technische nummers 50 Voetbalvelden 11 tegen 11 350 7 tegen 7 175 Rugby / American football-velden 350 Honk- en softbalvelden 350 Hockeyvelden 300 Skeelerbanen 300 Korfbalvelden 200 Tennisbanen 50 Handbalvelden 90 Binnensportvloeren 150 Gymzalen 100 Bovenstaande bedragen zijn exclusief btw en zijn alleen van toepassing op velden waarvan de keuring na 1 mei 2014 is aangevraagd.

www.fieldmanager.nl

Cost of ownership: wanneer beheer je op z’n efficiëntst? Onderhoud van sportvelden is strategie Sportvelden kosten geld. Maar hoeveel eigenlijk? Om de kosten van een veld inzichtelijk te maken, zouden gemeenten een TCO-berekening moeten maken. Waarbij de T echt voor ‘total’ staat, dus inclusief het beheer van het machinepark. Dat gaat veel verder dan louter de initiële investering. En als je alle kosten dan inzichtelijk hebt, dan is de volgende vraag hoe je de kosten zo laag mogelijk houdt en daarbij zo lang mogelijk plezier hebt van een veld. Bijvoorbeeld met levensverlengend onderhoud. ‘We zullen op een andere manier naar onderhoudskosten moeten kijken, inclusief het deel van de ijsberg dat onder water ligt.’ Auteur: Jeroen Mulder

Voetbal. Volkssport nummer één in Nederland. Helemaal in Rotterdam, de thuisstad voor liefst drie betaalde voetbalclubs – vier, als je FC Dordrecht ook meerekent. Op moment van schrijven kunnen naast Feijenoord ook Excelsior en Sparta zelfs aanspraak maken op een plek in de eredivisie. Dat zou een unicum zijn in de Nederlandse voetbalgeschiedenis. Rotterdam telt naast deze grote clubs tientallen verenigingen. En die maken allemaal gebruik van de diensten die Jur van der Veen aanstuurt vanuit de gemeente. Daar is Van der Veen apentrots op. Sterker: ‘Ik vind het een eer om dit werk voor deze gemeente te mogen doen. Op sportief gebied gebeurt er eigenlijk altijd wel iets in Rotterdam. We hebben naast het voetbal ook de wereldkampioenschappen hockey in de stad dit jaar. Die velden moeten er dus altijd top uitzien.’

www.fieldmanager.nl

Gemeente Rotterdam doet alles Dat doet Van der Veen met 35 man. Samen zorgen ze voor het onderhoud van alle voetbalvelden in de stad. Met uitzondering van het veld in De Kuip, het stadion van Feijenoord, al maakt die club wel op afroep gebruik van de gemeentelijke diensten. ‘Feijenoord betaalt daarvoor gewoon een commercieel tarief, natuurlijk,’ vertelt Van der Veen. De amateurs van Feijenoord doen het onderhoud ook zelf, met uitzondering van het groot onderhoud. ‘Dat zijn de uitzonderingen. Voor de andere clubs en verenigingen doet de gemeente alles. De club hoeft alleen maar zelf te belijnen en de huur te betalen.’ Van der Veen heeft een begroting waarvoor hij alles moet doen: van het salaris voor de 35 mensen tot aan de hekwerken en de aanschaf van graszaad. De machines zijn buiten de begroting gehouden: daarvoor is een apart budget gereserveerd.

Meerjarenplan tot 2033 Voor de gemeentelijke dienstverlening betalen de verenigingen dan wel een stevige huur. Een veld kost in de havenstad vijfduizend euro. Veel? Van der Veen: ‘Er is een voorstel geweest voor kostendekkende huur. Maar dan kom je op 15.000 euro voor een veld uit, waarbij het verschil tussen gras en kunstgras nihil is. De verenigingen kwamen daartegen in verzet en uiteindelijk is dat plan dus afgeschoten. Wel is in het kader van dat plan een meerjarenplan voor alle velden gemaakt tot 2033. Vroeg of laat komt elk veld een keer aan de beurt voor vervanging, maar we kunnen er mee schuiven. Als op basis van visuele inspectie of klachten een veld eerder moet worden aangepakt, dan kunnen we dat naar voren halen. Zolang het maar past binnen de onderhoudsbegroting.’

Waterdichte begroting De kunst is om zo’n begroting waterdicht te maken. Zo goed als. Dat betekent dat een eigenaar van sportvelden, in de regel toch de gemeenten, moeten kijken naar het totale kostenplaatje van een veld: Total Cost of Ownership (TCO), in goed Nederlands. Dat blijkt in de praktijk nog niet mee te vallen. Niet zelden worden niet alle kosten meegenomen in het plaatje. Zoals Van der Veen terecht aangeeft, liggen de kosten vaak veel hoger dan een club zou kunnen betalen. Gemeenten proberen vervolgens de kosten per veld zo laag mogelijk te houden. Dat is overigens wat anders dan bepaalde kosten simpelweg niet meenemen in de begrotingen. Zoals machines. Ook de aanschaf van machines en het onderhoud ervan, zijn kosten die bij de TCO van een veld horen. Daadwerkelijke kosten Bij Jean Heybroek, importeur van onder meer grasmaaiers, proberen ze hun klanten mee te nemen in een goed begrip van TCO. ‘TCO is al jaren een gevleugeld woord bij ons: we zetten er al jaren op in,’ vertelt Jan Plooij van Jean Heybroek. ‘Dat heeft te maken met het feit dat wij een “kostbaar” product leveren. Maar het heeft ook te maken met de manier waarop wij de klanten willen bedienen. Natuurlijk worden onze verkopers afgerekend op de verkoop van machines, maar is dat ook wat de klant verwacht? Of verwacht hij samen met ons een probleem op te lossen? En wat is de oplossing van dat probleem waard?’ Volgens Plooij is het tijd dat klanten anders naar kosten gaan kijken. Dat wil zeggen: naar de daadwerkelijke kosten en niet zozeer naar de aanschafwaarde van bijvoorbeeld een maaier. ‘Kijk naar de manier waarop veel medewerkers een leaseauto bestellen. Die hebben een bepaald budget dat ze aan de auto mogen uitgeven, laat het 30.000 euro zijn. Maar de kostprijs per kilometer is veel belangrijker voor het bedrijf. Dat is de rekening die ze uiteindelijk betalen, niet die aanschaf van 30.000. Zo werkt het ook bij de verkoop van machines.’ Het is de bekende ijsberg: het topje dat boven water uitsteekt, is de aanschafprijs. De rest zit onder water: rente, afschrijving, restwaarde en de belangrijkste: onderhoudskosten. Plooij: ‘Wij zien, zeker bij overheden, veel emotie bij de aanschaf. Een overheidsinkoper slaat zichzelf op de borst als hij de goedkoopste eruit heeft gehaald. Een ondernemer kijkt veel verder: die kijkt naar alle factoren

en waar kan ik uiteindelijk op verdienen? Dat zal met name in onderhoud en restwaarde zijn. Dan kan het best zijn dat de duurste machine goedkoper is dan een goedkope machine in aanschaf. Je moet kunnen beoordelen op een totaalplaatje, maar dan moet je wel weten wat alle kosten zijn.’ Afrikaanse model Plooij pleit voor een andere manier van denken bij vooral de overheid. De tijden zijn veranderd. ‘We komen uit het Afrikaanse model: kralen en spiegeltjes. Nu moet de overheid ineens heel erg op de kosten gaan letten en worden ze aannemer van hun eigen werk. Daarvoor hebben ze EMVI, maar dat vaak niet verder dan proberen het goedkoopste materiaal aan te schaffen. Het resultaat is dat je als leverancier moet werken met een slecht bestek omdat er met onvoldoende competentie aan de plannen is gewerkt. Dat levert vaak alleen maar herrie op: je wordt als leverancier opgezadeld met dingen waar je niet mee opgezadeld wilt worden. En aan het eind is het toch de belastingbetaler die de rekening moet ophoesten.’ Gemeenten moeten leren denken in kostenmodellen voor de langere termijn, aldus Plooij. ‘ Kijk nou eens goed naar het kostenmodel dat je hanteert en hoe je TCO goed berekent. Neem een kopieermachine. Velen weten niet eens wat zo’n machine kost. Ze worden afgerekend op een prijs per kopietje. Dan neem je als klant een dienst af, maar je daadwerkelijke kosten zijn ook veel inzichtelijker. Wij bieden als de klant dat wil een onderhoudscontract aan. Daaraan committeren wij ons. Geen kleine lettertjes. Betekent wel dat wij voldoende meetpunten inbouwen tijdens zo’n contract, waarbij we kijken naar grote afwijkingen binnen die meetpunten. Wij sturen een monteur en die kijkt of er op juiste manier met machines wordt omgegaan en of onderhoud wordt gepleegd. Dan kun je als bedrijf bijsturen of je zegt tegen de klant: prima, maar dan krijg je straks wel de rekening. De mindset moet veranderen.’ Beheerssysteem SBA Groen en Golf uit het Limburgse Susteren werkt al jaren op deze manier. Maar: dat is een commercieel bedrijf dat zich niet anders kan veroorloven. Een machine moet meer opleveren dan deze kost, zo simpel is dat. Technisch directeur Wim Cox legt uit hoe ze dat doen binnen het bedrijf: met een eigen beheerssysteem.

‘Investeringen worden heel berekend gedaan. Er wordt pas geïnvesteerd in een nieuwe machine als de kosten van de machine hoger worden dan de opbrengsten. Uit ervaring weten we welke machines ons goed ‘passen’. Op basis van die ervaring bepalen we een tarief per uur voor de verhuur van die machine. In ons eigen computersysteem houden we vervolgens exact bij wat de opbrengst van zo’n machine is en wat de kosten zijn. Dat kan omdat elke machine een uniek nummer heeft en we echt alle uren op dat nummer boeken. Zo krijg je een gedetailleerd inzicht in de opbrengst.’ Ingewikkeld? Nee. Het systeem is gebaseerd op slechts een paar parameters. ‘We hebben activa: die blijven vijf jaar constant. Daarnaast hebben we onderhoud. De onderhoudskosten zullen in het eerst jaar misschien twee procent zijn, maar die lopen op naarmate de jaren verstrijken. Zodra de onderhoudskosten hoger zijn dan de activa, gaat de machine eruit en wordt deze vervangen. Zo hebben we voor alles een business case. In het computersysteem kan ik per dag zien of iets in de min gaat. Machines die eruit gaan, worden via een veiling verkocht. Er is tenslotte altijd sprake van restwaarde.’ Zo hoeft een goedkopere machine niet per definitie goedkoper te zijn in de operatie, vertelt Cox. ‘Alles hangt samen met de onderhoudskosten. En een duurdere machine heeft bovendien vaak een hogere restwaarde. Dat telt ook mee in het eindplaatje.’ Pijn Hoe je het ook doet, sportvelden kosten geld. Veel geld. Begrijpelijk dus dat gemeenten van alles proberen om die kosten zo laag mogelijk te houden. Zoals aangegeven: dat begint bij inzicht in de kosten en dat gaat veel verder dan louter de aanschaf van materiaal en materieel. Die vijftienduizend van de gemeente Rotterdam: dat is zo gek nog niet. Neem een kunstgrasveld. Investering van zeker 150.000 euro. Met een afschrijving van tien jaar – de gangbare levensduur voor een veld - is dat alleen al 1250 euro per maand, exclusief rente en afschrijvingskosten. Heb je nog niets gedaan aan onderhoud. Het zal bij menig gemeente flink pijn doen in de portemonnee. En als je die tien jaar nu eens oprekt met een paar jaar? Kan dat? Ja. Met levensverlengend onderhoud. Het Levensduur Verlengend Onderhoudmodel (LVO-model) is een model om onderhoudsbeslissingen te optimaliseren op kosten. Het model is

www.fieldmanager.nl

Woensdag 10 en Donderdag 11 September 2014 - NSC Papendal, Arnhem

een kostenoptimalisatie- model, waarmee het onderhoud dusdanig berekend en gepland kan worden dat je de laagste kosten bereikt heeft over de totale levenscyclus van een object. Aldus de uitleg van Arjan Knottnerus, eigenaar van FieldTurf Benelux. Hij voegt er direct aan toe dat het beslist geen nieuw model is: het wordt al langer gebruikt door Rijkswaterstaat, maar ook bij defensie. Neem een weg. Die gaat honderd jaar mee. Maar RWS plant al in die 100 jaar regelmatig onderhoud voordat de weg slecht wordt. Zo verlengen ze de levensduur van de weg naar die honderd jaar. Zonder onderhoud zouden de gaten er wellicht invallen na 80 jaar, in elk geval op de meest bereden stukken. Met (kunst)grasvelden is dat niet anders. Onvrede ‘Als je iets koopt, moet je een onderhoudsstrategie hebben gericht op de levensduur,’ begint Knottnerus. ‘Veel kunstgrasvelden zijn aangelegd in de goede tijden, zonder te bedenken dat je zo’n veld eens moet vervangen. Op dit moment is dat een probleem, want er is geen geld meer om die velden te vervangen. En dan? Als je nu kunstgrasvelden aanlegt, moet je direct bedenken hoe je het onderhoud gaat doen en hoe je de levensduur van die velden kunt verlengen. Doe je dat niet, dan heb je over tien jaar een club die steen en been klaagt over de kwaliteit van dat veld. Dan kun je als gemeente proberen te herstellen en te repareren, de onvrede neem je nooit meer weg. En dat is precies wat er nu aan de hand is. Wij hebben de neiging om iets te kopen

Jur van de veen

en daarna niets meer te doen, totdat het stuk gaat. Dan gaan we het opknappen. Dat werkt eigenlijk nooit.’ We nemen een kunstgrasveld als voorbeeld om LVO verder uit te leggen. Een kunstgrasveld heeft een onderbouw en een bovenbouw. Knottnerus: ‘Die onderbouw gaat dertig jaar mee, daar hoef je geen zorgen om te maken. De bovenbouw is de kunstgras-toplaag, die moet je na tien jaar vervangen. Binnen het LVO-model bepalen we het moment binnen die tien jaar waarop we zaken moeten vervangen zonder dat het klachten oplevert. Dan moet je kijken naar de meest betreden gebieden, dat zijn vaak de doelgebieden. Als je bij aanschaf al meeneemt dat je na zes jaar die doelgebieden vervangt, dan ben je ruim op tijd. Pas na tien jaar is het echt versleten: dat is het moment waarop een club gaat klagen over de kwaliteit. Als je dat potentiele slechte stuk na zes jaar al weghaalt, heb je dat probleem niet.’ Commitment En hoe zit het dan met de kosten? Betekent toch dat je als gemeente al na zes jaar kosten moet maken om het potentiele slechte stuk te vervangen. Je maakt dus extra kosten. Verwaarloosbaar, stelt Knottnerus. ‘Een kunstgrasveld kost 150.000 euro. Het doelgebied meet 16 bij 11. Dat betekent dat je na zes jaar twee keer 150 vierkante meter moet vervangen. Vervanging is iets duurder dan eerste aanleg, dus reken met 25 euro per vierkante meter: dat is een kostenpost van 7500 euro. Zeg dat de totale investering inclusief mate-

Arjan Knottnerus

rieel zo’n tienduizend euro bedraagt. Daarna kun je het veld in totaal 12 jaar gebruiken, in plaats van 10. Je schrijft dus geen 150.000 af in 10 jaar, maar 160.000 in 12 jaar: honderd euro per jaar minder aan afschrijving.’ Maar het gaat niet eens direct over het geld: ‘Commitment van de clubs is zo belangrijk. Op een veld dat zichtbaar is opgelapt, wil niemand meer spelen. Je blijft gezeur houden. Ze zien kleurverschil, maar ook de performance van de gerepareerde stukken verschilt enorm met de rest van het veld. Als je zo’n club direct meeneemt in de onderhoudsstrategie, dan voorkom je dat allemaal. Kun je tegen een club zeggen: je moet er twaalf jaar mee doen, maar na zes of acht jaar plegen we groot onderhoud. Daarvoor reserveren we als gemeente geld. Onderhoud is echt jarenlang een ondergeschoven kindje geweest.’

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4591

Jan Plooij

www.fieldmanager.nl

Groundsmaster速 4000-D Hoge productiviteit Zuinig met brandstof Innovatief Lage onderhoudskosten

www.jeanheybroek.com

www.toro.com

Vuilruimen op sportterreinen Het Eskes/Widontec-concept laat geen sporen na De Widontec MC-3 Multi Carrier is een krachtige multifunctionele werktuigendrager. De machine werd ontworpen om evenemententerreinen weer toonbaar te maken. Ongeacht of dat op een grasveld of op verharding plaatsvond, alles verdwijnt in deze immense vacuümzuiger: bierkartonnetjes, plastic glazen, patatbakjes, petflessen, plastic, papier en straatvuil. Kortom alles wat achterblijft na popfestivals, bloemencorso’s, carnavalsoptochten en kermissen. Wat een stofzuiger laat liggen, zuigt de Widontec MC-3 op! Auteur: Broer de Boer De zelfrijdende, totaal circa zeven ton zware machine is zeer wendbaar en dit maakt hem ook bruikbaar op straten die soms rijkelijk van hindernissen zijn voorzien. De drie 580/65 R22.5 banden – één band voor, twee achter – maken deze vacuümzuiger ook geschikt in situaties waarin wendbaarheid en lage bodemdruk vereist zijn, zoals in parken en op evenemententerreinen. Maar ook op sportvelden die als festivalterrein zijn gebruikt. Herman Eskes uit het Gelderse Hengelo liet deze machine in nauwe samenwerking met de engineers van Widontec bouwen. Dit laatste bedrijf is gespecialiseerd in de bouw van onder meer landbouwmachines.

Techniek De Widontec beschikt over een Deutz TCD 98kW motor, maar vanaf 2014 krijgt de multifunctionele werktuigendrager een soortgelijke Tier 4 final motor, die nog minder roetdeeltjes en Nox uitstoot. Vier cilinders zorgen voor de verbranding van dieselolie om machineonderdelen aan te drijven, zoals de aandrijving van de drie wielen door middel van hydromotoren, de aandrijving van de twee exhausters – een soort ventilatoren – die de benodigde zuigkracht leveren en de hefmechanismen van de zuigmond en het kiepen van de verzamelbak waarin het afval en/ of het blad terechtkomt. De luchtsnelheid in elk van de twee exhausters bedraagt circa 200 km/h; ze maken daarbij 1.800 omwentelingen

per minuut. Zo wordt het afval de bedienbare zuigmond door twee pijpen naar de verzamelbak getransporteerd. De zuigmonden zijn voorzien van een slim uitgedacht tochtstripmechanisme en de twee pijpen hebben een diameter van 50 cm. Ze blazen de feest- en festival resten in de verzamelbak, waar wordt nog eens extra verdicht doordat er constant luchtdruk op staat. Eigenaar en medeontwerper Herman Eskes van Eskes Cleaning heeft er tien jaar ervaring en experimenteren in geïnvesteerd om tot deze perfect werkende machine te komen. ‘We hebben hem zo ontwikkeld dat hij niets laat liggen. Dat zie je nog wel eens bij de systemen die afval in een volgkar blazen.’

www.fieldmanager.nl

Tijd voor de bodem……. BioBodem: enting van Mycorrhizae en ander bodemleven voor een goede aanslag. Structuur-Actief: bodemverbetering bij aan- en verplant van planten en bomen. Turfstrooisel, cocosgrond, kalk, Basaltmeel & Bentoniet.

Meer weten? Vraag onze informatie aan of neem direct contact met ons op. Innogreen is partner van nl greenlabel Innogreen Advies: bodemkundig & bemestingsadvies Innogreen Aqua en Climate: installatie techniek, beregening & pompen

Innogreen: passie voor groen!

www.innogreen.nl Beatrixhaven 25 / 4251 NK Werkendam T:0183-509796 F: 0183-509795 E: info@innogreen.nl

• NATUURLIJK & RECYCLEERBAAR • KOEL & GEURLOOS • UITMUNTEND SPELCOMFORT • OPTIMALE ENERGIE RESTITUTIE

2014

RTVELD innovaties

rein hier is het meest spectaculaire. En ik doe dit inmiddels voor het derde jaar. De verantwoordelijke manager van Rova, Wim Ekkelenkamp, zag er veel heil in om hiermee ook blad te gaan ruimen in Zwolle. Het resultaat is dat ik in Zwolle met deze machine afgelopen herfst zo’n zes weken aan de slag kon om herfstblad te ruimen. En zo zie ik nog wel meer mogelijkheden voor deze machine, bijvoorbeeld het schoonmaken van fietspaden.

De 250 cm brede zuigmond zuigt alle festivalvuil secuur op.

Grasmat Heeft een grasmat te lijden van de machine? Bij een relatief droge omstandigheden is daar zeker in de zomer volgens Eskes geen sprake van: ‘De machine heeft een lage bodemdruk en is dankzij het bestuurbare voorwiel uiterst wendbaar. De draaicirkel is ongeveer 7,4 meter. De snelheid kan ik dankzij de hydrostatische aandrijving met Easy Drive traploos regelen. De maximale snelheid bedraagt weliswaar 45 km per uur, maar voor transport naar een andere klus zet ik toch altijd een dieplader in.’ SPECIFICATIES WIDONTEC MC-3 Motor: Deutz TCD 2012 98 kW (Tier 4 final leverbaar medio 2014) Aandrijving: 3WD (traploos hydrostatisch met Easy Drive, maximale snelheid 45km/h) Banden: 580/65 R22.5 (getoonde uitvoering) Draaicirkel: 7,4 m Gewicht: 4950 kg (zonder opbouw) Kiepbak: 10 m³

De exhausters zorgen voor een luchtsnelheid van 200 km/h in de pijpen

Verstoppingen De grote zuigmond met een totaalbreedte van 2,50 meter zuigt alles secuur op. Eskes: ‘Het proces kan alleen even haperen als er takken tussen zitten. Ik zet deze machine ook in bij het bladruimen in de herfst op bestrating en in parken. Lange, dikke takken zullen een probleem vormen, want als het tegenzit, gaan die vanzelfsprekend dwars voor de zuigmond zitten en verstoppen ze de zuigmond. ‘Maar in normale situaties komen we dat bij het verwijderen van blad of evenementenvuil nauwelijks tegen.’ Toch werkt het geheel uitstekend. Herman Eskes is geen enkele keer van de bestuurdersstoel af geweest om een verstopping tijdens het ruimen van het evenementenpark weg te halen.

Evenemententerreinen Je doet de machine duidelijk tekort als je hem een zelfrijdende driewielstofzuiger voor bestrating noemt. Herman Eskes: ‘De Widontec MC-3 doet zijn werk ook uitstekend op het grasveld van parken en op evenemententerreinen.’ De machine van de Hengelose ondernemer is reeds op vele landelijke evenemententerreinen ingezet. ‘Zoals Dance Valley en Dutch Valley bij IJmuiden, evenementen met 90.000 bezoekers die zo’n 70 ton vuil op het festivalterrein achterlaten. En het meerdaagse bloemencorso in Lichtenvoorde, dat na een optocht zo snel en schoon mogelijk weer moet worden opgeleverd. De machine maakt nu het Zwolse stadpark schoon, waar gisteren, 5 mei, het bevrijdingsfestival plaatsvond. ‘Vannacht hebben we het bevrijdingsfestivalterrein in Utrechtse park Transwijk gereinigd. Maar dit ter-

Teun Wouters Mooie machine, maar wellicht voor de regionale groenvoorziener te groot voor het dagelijkse werk in de wijken of bermen.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4588

www.fieldmanager.nl

Wheeling and dealing

Als aannemersclub verdien je een belangrijke rol te spelen in het krachtenveld, maar realiseer je daarbij wel dat je als belangenvereniging niet de sector bent De Nederlandse sportsector is met een green deal bezig. Om overdreven regelzucht van de overheid af te wenden en het lot nog enigszins in eigen hand te houden, krijgt de sector de kans het heft in eigen hand te nemen en zelf met voorstellen te komen om het gebruik van chemie omlaag te brengen. Nu ben ik zelf helemaal geen voorstander van een totale ban op chemie. Ik redeneer misschien wat naĂŻef dat het ontzettend meevalt wat op Nederlandse sportvelden en golfbanen gebruikt wordt, maar als ik het Green Deal-document uit 2013 doorlees, dat de basis zou moeten gaan vormen voor het convenant tussen de sector en overheid, zie ik vooral heel veel defensie. Allemaal redenen waarom een toekomst zonder chemie niet zou kunnen. Heel bijzonder, want getuige het beeldmerk op de cover

Dus informeer, faciliteer, enthousiasmeer en corrigeer af en toe desgewenst een beetje, maar denk vooral niet altijd dat je zelf de wijsheid in pacht hebt komt dit stuk uit dezelfde BSNC-koker als een drie of vier jaar ouder rapport, waarin de mening werd gehuldigd dat we nog beter vandaag dan morgen de veldspuit in de wilgen zouden moeten hangen. Klaarblijkelijk is het voor de deze aannemersclub lastig om op een gefundeerde manier een toekomstbeeld te schetsen waarin chemie op afstand wordt gezet. Heel bijzonder, want onder de leden zijn tal van partijen die iedere dag bewijzen dat het wel degelijk anders kan. Dat laatste is kennelijk al meer partijen opgevallen, want de BSNC lijkt zich inmiddels in een stevig tempo te vervreemden van de andere stakeholders. De NGF, toch nog steeds

www.fieldmanager.nl

de vertegenwoordiger van de derde sport van Nederland, is daar een treffend voorbeeld van. Wat vooral steekt, is dat de branchevereniging te weinig gevoel voor de ontwikkelingen in de sector tentoonspreidt. Het is klaarblijkelijk vol gas naar een toekomst zonder chemie of vol gas in de remmen. Terwijl beide standpunten natuurlijk niet kloppen. Deze sector heeft laten zien dat er heel veel mogelijk is zonder chemie, en als de nood aan de man komt kan er natuurlijk nog veel meer. Dus informeer, faciliteer, enthousiasmeer en corrigeer af en toe desgewenst een beetje, maar denk vooral niet altijd dat je zelf de wijsheid in pacht hebt. Als aannemersclub verdien je een belangrijke rol te spelen in het krachtenveld, maar realiseer je daarbij wel dat je als belangenvereniging niet de sector bent. Opdrachtgevers, sportbonden, maar ook waterleidingbedrijven en milieuclubs moeten ook de kans krijgen hun rol te spelen. Op dit moment mogen ze weliswaar meepraten, maar dan wel onder de condities en voorwaarden van een zich oppermachtig wanende belangenorganisatie. Ik hoop dat dit allemaal goed blijft gaan. De financiĂŤle polsstok van de BSNC is akelig kort; ook wat dat betreft zou enige bescheidenheid gepast zijn. Wellicht een treffend voorbeeld is het zich terugtrekken van de branchevereniging uit de Dutch Turfgrass Research Foundation. Met vriendelijke groet, Hein van Iersel (hoofdredacteur) hein@nwst.nl Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/artikel.asp?id=17-4590

RECREATIEGRASSEN VOOR HET MOOISTE RESULTAAT

DE STERKTE VAN

EEN DEALERNETWERK DESKUNDIG ADVIES EN SERVICE, DAT MAAKT HET VERSCHIL

VOOR DEALERADRESSEN: ZIE WWW.TOPGREEN.ORG