Fieldmanager 3 2019

Jaargang 15 3 - 2019

Fieldmanager

HET VAKBLAD VOOR SPORTVELDBEHEER

GREEN DEAL IS DONE DEAL Fieldmanagers en greenkeepers discussiëren over haalbaarheid Green Deal In een rechte lijn naar een beter milieu

FC Twente: maximaal presteren met een minimaal budget

Ter plekke leegkloppen: Recyling kan ook anders HOCKEY SPECIAL

LED in het financiële licht Overweegt u een overstap naar LED verlichting?

Wilt u een inschatting berekenen van: • Energiekosten • De besparing van aanschaf van AAA-LUX LED verlichting • Terugverdientijd van uw investering Vul dan de besparingscalculator van AAA-LUX in op: www.aaa-lux-lighting.nl

B € S PARING SCALCULATOR Wat kunt u besparen met AAA-LUX LED verlichting?

TRIPLE A LIGHTING

Perfecting Play

TM

De enige echte, nu nog beter DE NIEUWE IMANTS FTM-LIJN

Maakt nog beter schoon dankzij de nieuw ontworpen UNIVERSEÂŽ rotor en afvoerbanden Solide hoogte instelling voor consistent werk

Speciaal ontworpen voor het onderhoud van gras op sportvelden en golfbanen

Lichter en beter in balans

Geliefd bij vooraanstaande onderhoudsprofessionals wereldwijd

Meer informatie bij Jean Heybroek bel: +31 (0)30 63 94 611

e-mail: info@jeanheybroek.com of surf naar www.jeanheybroek.com

www.jeanheybroek.com

014

Over golfbanen met tien leden en elf greenkeepers Niet het land waar je meteen aan denkt voor een Greenkeeper en Fieldmanager of the Year-trip: OekraĂŻne. OekraĂŻne heeft ondanks de meer dan 45 miljoen inwoners slechts zes golfbanen en is op het gebied van voetbal niet meer de grootmacht die het ooit is geweest. Reden te meer om kennis te maken.

www.fieldmanager.nl

5

INHOUDELIJK

fieldmanagement bladfieldmanager

022 Pieken op het juiste moment Een nieuw seizoen, een nieuwe prijs voor het grasteam van Feyenoord: Erwin Beltman en zijn collega’s wonnen afgelopen maand voor de zesde keer op rij de VVCS-veldencompetitie. Spelers zijn lovend over het gras in De Kuip. Wat is het geheim? Fieldmanager Erwin Beltman geeft ons tekst en uitleg over het onderhoudsprogramma van de beste grasmat in Nederland. Wie zorgen er voor het veldonderhoud, wat doen ze anders dan anderen en op welke problemen stuit het team?

030 062

068

Win-winsituatie Kleinere korfbalvelden voor gemeente en leveren mooier spel én aannemer met beeld- extra ruimte op prestatiecontract De gemeente Westland gooit het bij het onderhoud van haar sportvelden over een andere boeg en werkt sinds half april voor het eerst met een beeldprestatiebestek. AH Vrij, aan-­ ­nemer in groen, grond en infra uit Wateringen, sleepte de opdracht in de wacht.

In 2014 werd de maatvoering van korfbalvelden verkleind naar 40 x 20 m (standaard junior- en binnenveldmaat), voor een sneller en dus aantrekkelijker spel. Het KNKV houdt een transitieperiode aan tot 2026. KV Melynas in Brummen heeft de transitie van zijn korfbalveld zojuist afgerond.

100 Fieldmanager Jan Smeenge: ‘Goedkoper uit met eigen machines’

6

3/2019

094 Vragen of opmerkingen?

Nino Stuivenberg Vakredacteur E: nino@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-33429078

Alberto Palsgraaf Uitgever E: alberto@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-20436728

Selectie en aankoop van een hockeyveld Stel: je wilt als gemeente of hockeyvereniging een nieuw kunstgrashockeyveld aanleggen of een bestaand kunstgrashockeyveld renoveren of ombouwen. Waar begin je als je voor deze keuze staat? En waar moet je allemaal rekening mee houden? Er zijn legio mogelijkheden, met meerdere oplossingen voor uiteenlopende situaties.

De sportvloerenlijst staat er vol mee. Wat is het beste veld?

Zijn er alternatieven? Hoe voorkom je dat je appels met peren vergelijkt?

Ben Moonen, Sportsubsidie.nl

De jeugd heeft de toekomst …

Als gasthoofdredacteur beslist Erwin Beltman in deze editie van Fieldmanager over de inhoud van de artikelen. Een onderwerp dat hij als Fieldmanager of the Year erg belangrijk vindt, is de jeugd: hoe zorgen we ervoor dat een nieuwe generatie fieldmanagers klaargestoomd wordt en over de juiste kennis beschikt? Een terechte vraag.

Toen Erwin Beltman eerder dit jaar verkozen werd tot Fieldmanager of the Year 2019, was zijn zoon Damian een van de eersten die met hem op de foto ging. Damian Beltman krijgt het werk met de paplepel ingegoten: bij wedstrijden van Feyenoord helpt hij op het veld al een handje mee en Beltman senior is zijn grote voorbeeld. Logisch dus dat Erwin Beltman het thema jeugd belangrijk vindt. De vraag is of in de rest van het land de opvolgers ook klaarstaan. Fieldmanager sprak erover met Ben Moonen (voormalig directeur BSNC) en Liset van Pinxteren (IPC).

‘Als je een beperkt budget hebt, moet je júíst experimenteren’ Met zeventien natuurgrasvelden en twee kunstgrasvelden is Renkum een gemeente waar natuurgras nog altijd hoogtij viert. De grasvelden zijn de laatste jaren sterk in kwaliteit gestegen, waardoor topclubs regelmatig langskomen in Renkum voor een trainingskamp. En dat allemaal in een gemeente met een beperkt budget. Henk van den Brink, sportcoördinator van de gemeente Renkum: ‘Wij raken echt niet in paniek door een beetje onkruid op het veld.’

VERDER 009 018 021 047 056 058 067 076 082 085 110 112 120

Kort nieuws Ter plekke leegkloppen is een interessant alternatief Nederlandse Grasgids als beste getest in Europa Bestrijding van algen blijft een troebele soep Kaderrichtlijn Water Green Deal is done deal Hoofdredactioneel Maximaal presteren met een minimaal budget Grassen waarop we kunnen vertrouwen in een hete zomer V.v. Winsum krijgt nieuwe velden en infra in twee fases Langzaamwerkende mest­stoffen in de greenkeeping In een rechte lijn naar een beter milieu Robots zijn leuk, maar ons vak blijft mensenwerk

Lees verder op pagina 12

COLOFON Fieldmanager -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde oplage van 1.900 exemplaren verspreid onder sportveldbeheerders in dienst van gemeentes, sportclubs en aannemers. Fieldmanager is het belangrijkste Nederlandse vakblad voor sportveld-onderhoud waarbij de praktisch ingestelde vakman centraal staat. REDACTIE & COMMERCIE NWST NeWSTories bv, Fransestraat 41, 6524 HT Nijmegen, T 024-3602454, F 024-3602464, www.vakbladdehovenier.nl HOOFDREDACTEUR Hein van Iersel (hein@nwst.nl) OPERATIONEELMANAGER Peter Jansen (peter@nwst.nl) REDACTEURS Guus van Rijswijk (guus@nwst.nl) Linde Kruese (linde@nwst.nl) Willemijn van Iersel (willemijn@nwst.nl) Nino Stuivenberg (nino@nwst.nl) VORMGEVING StudioBont Nijmegen ADVERTENTIES Alberto Palsgraaf (alberto@nwst.nl) Rik Groenewegen (rik@nwst.nl) Jeroen Koebrugge (jeroen@nwst.nl) SALES SUPPORT Lieke van der Weijde (lieke@nwst.nl) ABONNEMENTEN € 84,- per jaar.

De abonnementsperiode loopt tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke weder­ opzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. Voor opgave van een nieuw abonnement belt u met (024) 360 24 54. Op alle abonnementen zijn onze leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze vindt u op www.fieldmanager.nl/pages/10/abonneren ISSN: 2212-4314 Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Fieldmanager c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveel­voudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, foto-kopie, elektronisch of op welke wijze dan ook.

Fieldmanager wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekst­bijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeld­materiaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

www.fieldmanager.nl

7

Voorkom droogteschade!

RPR: IJzersterk in hitte en droogte

BAS

Begeleiding en Advies Sportterreinen

Onafhankelijk adviesbureau voor alle buitensportaccommodaties

WIJ ZOEKEN TWEE COLLEGA’S

Adviseur/ projectleider cultuurtechniek Toezichthouder sportprojecten VOOR MEER INFORMATIE OVER DEZE VACATURES EN ONS BEDRIJF KIJK JE OP ONZE WEBSITE BAS-SPORT.NL

Best getest op hitte & droogte!

Hitte- & droogtetolerantie Engels raaigras (1 = slecht, 10 = uitstekend) 9 7 5 3 1 Nieuwe generatie Engels raaigras

Oude generatie Engels raaigras

Bron: Landlab Research Centre - Italië Patented Technology

Bezoek onze website, bel of mail Marianne de Gelder voor meer informatie. www.bas-sport.nl • Delftsestraatweg 51 2645 CA Delfgauw • 015 - 285 22 11 info@bas-sport.nl

www.barenbrug.nl/EHBD

NIEUWS

#TRENDING Verbod op beregenen met oppervlaktewater in diverse regio’s De waterschappen Vallei en Veluwe, Limburg en Aa en Maas hebben een onttrekkingsverbod ingevoerd. Sportvelden in de regio mogen niet beregend worden met oppervlaktewater.

Meest gelezen op fieldmanager.nl

Staatssecretaris beslist: chemie op sportvelden vanaf 2020 wettelijk verboden Staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Infrastructuur en Waterstaat) heeft onlangs duidelijkheid gegeven over de Green Deal Sportvelden. Ze blijft erbij dat de nullijn per 1 januari 2020 het uitgangspunt is.

Lees hier verder: www.fieldmanager.nl/article/29946/staatssecretaris-beslist-chemie-opsportvelden-vanaf-2020-wettelijk-verboden

RIVM: Geen extra chemische stoffen uit rubber­granulaat bij hitte Lees hier verder: www.fieldmanager.nl/article/29893/

Het RIVM heeft onderzoek gedaan naar de uitdamping van stoffen uit kunstgras met rubbergranulaat op warme dagen.

verbod-op-beregenen-met-

Lees hier verder:

oppervlaktewater-in-midden-

www.fieldmanager.nl/article/29912/rivm-geen-extra-chemische-stoffen-uit-rubberg-

nederland-en-limburg

ranulaat-bij-hitte

KNHB en Kiwa ISA Sport zetten samenwerking voort De KNHB heeft de samenwerking met Kiwa ISA Sport voor drie jaar vastgelegd tot en met eind 2021. Nederland heeft al jarenlang de kwaliteit van aanleg van sportvloeren en sportaccommodaties op een hoog niveau staan.

Kiwa ISA Sport is door de KNHB daarom aangesteld om de kwaliteit van de velden op dit hoogstaande niveau te behouden, door na een bepaald aantal jaren na aanleg het veld periodiek te laten keuren. Tijdens de keuringen door Kiwa ISA Sport wordt er onderzoek gedaan naar verschillende facetten van het hockeyveld: sporttechnische normen, veiligheid en duurzaamheid. Het onderzoek heeft als doel om de huidige staat van het hockeyveld te bepalen, een uitspraak te doen over de veiligheid en om

te controleren of het hockeyveld voldoet aan de geldende gebruikersnorm.

In het nieuwe contract met de KNHB is er een opzet gemaakt, waarin de ervaringen van de verenigingen en informatie uit de digitale

wedstrijdformulieren worden meegenomen in het advies(rapport) over de theoretische levensduurverwachting van het hockeyveld. Dit komt de volledigheid van het adviesrapport ten goede. Vanaf maart 2019 zijn de eerste hockeyvelden gekeurd volgens deze nieuwe opzet.

www.fieldmanager.nl

9

connecting green professionals

Fieldmanager OOK HIER ADVERTEREN?

Intergrass b.v.

Lumosa LED

Wethouder Kuijersstraat 7 7951 SL Staphorst T: +31 522 463250 M: +31 652171515 F: +31 522 461055 E: info@intergrass.nl

Ekkersrijt 7055 5692 HB Son en Breugel T: +31499785063 info@lumosa.eu www.lumosa.eu

ATCO ATCO ONDERDELEN ONDERDELEN NODIG?

Ton de Rooij Tennis Think.Feel.Tennis.

NODIG?

MILATI GRASS MACHINES BV Buitendijks 49 MILATI - 3356LX Papendrecht GRASS MACHINES BV - Nederland Buitendijks 49 - 3356LX Papendrecht - Nederland

www.milati.nl www.milati.nl

Milati H&T BEH&T 2016.indd 1 1 Milati BE 2016.indd

Inclusief gratis online bedrijfsprofiel ('Green Industry Profile')

Europaweg 1A 2381 GR Zoeterwoude-Dorp (071) 58 02 491 www.tonderooij.nl facebook: tonderooijtennis twitter: thinkfeeltennis

Tegra Nederland BV Rob Bolsius Passestraat 35, 8081 VJ Elburg T: 0650 - 203 250

21-01-16 21-01-16 10:26 10:26

Huisman Sportveldinnovatie BV Lisse 0252-418141 www.huismansportveldinnovatie.nl

Holland Sport Systems B.V. Postbus 67 - NL-3958 ZV AMERONGEN Bezoekadres: Storkstraat 1c NL-3905 KX VEENENDAAL T: +31 343 461 199 www.hollandsportsystems.nL www.hss-online.nl

Happy Feet Sportsystem Burg. Martenssingel 29 2806CL Gouda Nederland T: 06 480 633 61 E: henk@happyfeetsports.nl

Nootenboom Sport B.V. Achterzeedijk 57 unit 7 2992 SB Barendrecht Bezoekadres: Achterzeedijk 57 unit 3b T: 0180-820320

AHA de Man Kieskurk Lombardenstraat 22 4611 VZ Bergen op Zoom 06 - 53 150 351 www.kieskurk.nl

Cannenburgerweg 65 1244 RH ’s Graveland 035 642 33 58 www.dbsmaaitechniek.nl

Klaas van Ommen beregeningstechniek Zuiderzeestraatweg 541 8091CP Wezep 06 - 20456702 www.klaasvanommen.com

uw golfbaan op zijn best

Industrieweg 23 4762 AE Zevenbergen T: 0168-336 030 www.ahademan.com

GRANIET IMPORT B

E

N

E

L

U

X

B

V

Graniet Import Benelux B.V. Amerikahavenweg 2 1045 AC Amsterdam The Netherlands +31 (0)20 33 44 868 info@graniet-import.nl

Zonna B.V. Markt 12, 9411 KP Beilen T: 0593-582 444 E: info@zonna.nl www.zonna.nl

LMB Sports BV Verlengde Hoogeveense vaart 58 7864 TC Zwinderen, Nederland T: 0524 291 222 E: info@tennistotaal.nl www.allfor.nl/tennis

T +31(0) 475 488 580 M +31(0) 621 603 970 arthur.bink@lmb-sports.com www.lmb-sports.com

NIEUWS

AZ neemt overdekt kunstgrasveld in gebruik Eredivisieclub AZ Alkmaar beschikt sinds kort over een kunstgrasveld dat overdekt is door een blaashal. Het veld is door CSC-Greenfields aangelegd op het trainingscomplex van de club in Wijdewormer. Begin mei werd het veld in gebruik genomen met de officiële opening.

De mat is een Greenfields MX geweven systeem ingestrooid met zand en een mix van TPE en kurk-infill. De blaashal is geïnstalleerd en geleverd door Poly-Ned. Met het overdekte kunstgrasveld kunnen de selectie en de jeugd van AZ altijd onder dezelfde omstandigheden trainen, onafhankelijk van het weer. Dit om zoveel mogelijk data te kunnen verzamelen om de ontwikkeling van de spelers te verbeteren. AZ deed inspiratie voor dit veld op bij andere clubs, vertelt projectleider Arjan Thoen van CSC Sport. 'De club heeft overdekte velden bezocht bij Ajax en in het buitenland en was daar erg enthousiast over. Daarom werd besloten om een oud natuurgras-trainingsveld om te bouwen tot een kunstgrasveld met blaashal.’

Wateropslag onder Mogelijk financiële kunstgras als oplossing bonus voor eredivisiewaterproblematiek clubs met natuurgras Veel gemeenten en sportverenigingen hebben ermee te maken: wateroverlast én aanhoudende droogte. Twee studenten tuin- en landschaps­ inrichting en advies- en ingenieursbureau Newae hebben hiervoor een oplossing bedacht.

Door een gezamenlijk project in St. Oedenrode wordt hier water op innovatieve wijze onder de kunstgrassportvelden opgeslagen. Dit water wordt vervolgens gebruikt om de natuurgrasvelden te besproeien. Voetbalvereniging Rhode is de gelukkige die van dit systeem, aangelegd door aannemer Topgrass, kan profiteren. Voor waterschap De Dommel draagt het project bij aan duurzaam waterbeheer.

Op 16 mei kreeg dit project de Water­ innovatieprijs van de Unie van Waterschappen.

Dit gebeurde tijdens een masterclass 'Waterberging onder sportvelden als oplossing voor waterproblematiek' op hogeschool Van Hall Larenstein, waaraan studenten tuin- en landschapsinrichting en land- en watermanagement deelnamen, samen met vertegenwoordigers van de projectpartners. Hiermee is een kroon gezet op een waardevolle samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en onderwijs.

De eredivisie voert vanaf volgend seizoen (2019-2020) waarschijnlijk grote veranderingen door. Een van die veranderingen betreft de verdeling van inkomsten uit Europees voetbal.

Clubs die deelnemen aan de Europa League of de Champions League verdelen vanaf volgend jaar 5 procent van hun Uefa-inkomsten uit de groepsfase en 3,75 procent uit de knock-outfase daaropvolgend onder de niet-Europese deelnemers in de eredivisie, aldus de eredivisie op zijn website. Deze gelden komen in eerste instantie voornamelijk terecht bij de clubs die in de eredivisie op natuurgras spelen.

ADVIES

De competitie hoopt met de maatregel te bereiken dat clubs met kunstgras gemotiveerd worden om over te stappen op natuurgras. Met natuurgras kunnen zij immers ook aanspraak maken op de 'bonus'. Afgelopen seizoen speelden twaalf van de achttien eredivisieclubs op natuurgras en de overige zes op kunstgras. Het is afwachten of deze regeling die verdeling zal veranderen. De eredivisie CV heeft bovenstaand plan al goedgekeurd. Nu is het afwachten of de spelersraad en de KNVB akkoord gaan.

Mocht dat gebeuren, dan gaat de maatregel in per 1 juli 2019 en wordt deze over drie seizoenen geëvalueerd.

GROEN RECREATIE SPORT

RENOVATIE SPORTVELDEN? WIJ REGISSEREN UW SPORT ACCOMMODATIE IN TOP CONDITIE

GRAS ADVIES IS ONDERDEEL VAN

DAGNL.

de adviesgroep nederland

074 2020 258 www.grasadvies.nl

www.fieldmanager.nl

11

Een archieffoto van de Open Dag Fieldmanagement in 2017 bij Ajax.

De jeugd heeft de toekomst … … maar hoe maken we jongeren enthousiast voor een baan als fieldmanager?

Als gasthoofdredacteur beslist Erwin Beltman in deze editie van Fieldmanager over de inhoud van de artikelen. Een onderwerp dat hij als Fieldmanager of the Year erg belangrijk vindt, is de jeugd: hoe zorgen we ervoor dat een nieuwe generatie fieldmanagers klaargestoomd wordt en over de juiste kennis beschikt? Met dit artikel geven we antwoord op zijn vraag.

Auteur: Nino Stuivenberg

12

3/2019

Toen Erwin Beltman eerder dit jaar verkozen werd tot Fieldmanager of the Year 2019, was zijn zoon Damian een van de eersten die met hem op de foto ging. Damian Beltman krijgt het werk met de paplepel ingegoten: bij wedstrijden van Feyenoord helpt hij op het veld al een handje mee en Beltman senior is zijn grote voorbeeld. Logisch dus dat Erwin Beltman het thema jeugd belangrijk vindt. De vraag is of in de rest van het land de opvolgers ook klaarstaan.

Iemand die daar meer over kan vertellen, is Ben Moonen, voormalig directeur van de branchevereniging sport- en cultuurtechniek (BSNC).

Moonen heeft de afgelopen jaren hard gewerkt om het vak fieldmanager onder de aandacht te brengen bij jongeren. Hij vertelt: ‘Om een aantal redenen is het steeds belangrijker om jongeren voor het vak te werven. Onze branche heeft te maken met vergrijzing; de sportveldbeheerders worden steeds ouder. We hebben dus jongeren nodig die hen op termijn kunnen vervangen.

Daarnaast is de instroom van jongeren in de

groene sector beperkt. De jeugd kiest niet snel voor een opleiding in het groen. Dat heeft ook te maken met het imago van het vak: mensen denken al snel dat het alleen grasmaaien en harken is. We moeten laten inzien dat het echt een specialisatie is.’

Kennismaking De BSNC heeft verschillende initiatieven opgezet die gericht zijn op jongeren. Een daarvan is de landelijke Open Dag Fieldmanagement, die inmiddels twee keer georganiseerd is. ‘Op deze dag haalden we honderden leerlingen naar zeven verschillende voetbalstadions in Nederland’, vertelt Moonen. ‘Dit waren leerlingen die het vmbo volgden. De dag was bedoeld als kennismaking met het vak fieldmanager. Daarbij hoopten we dat zij voor een stage in dit vakgebied zouden kiezen, bijvoorbeeld bij BSNC-leden. Dat zagen we ook gebeuren, al was het effect nog wat beperkt. Maar het was een mooie eerste stap.’

Daarna werkte de BSNC verder met VHG en

4 min. leestijd

ACHTERGROND Cumela aan nieuwe ideeën. Het keuzedeel onderhoud sportvelden en golfbanen, gericht op het mbo, is het resultaat. Moonen: ‘Met dit keuzedeel worden mbo-leerlingen in 240 uur opgeleid tot specialisten in het vak. Het bestaat uit drie delen: e-learning, praktijkdagen op locatie en stages. Het keuzedeel is uniek; voor het eerst kunnen jongeren echt kiezen voor het vakgebied.’ Het eerste pilotjaar van het keuzedeel met een beperkt aantal leerlingen is inmiddels achter de rug. Volgend jaar gaat de inschrijving helemaal open, met als doel steeds meer te groeien.

Behoefte aan vakmensen Veel fieldmanagers en greenkeepers die momenteel al in het vak werken, hebben één ding gemeen: ze hebben een cursus gevolgd bij IPC Groene Ruimte in Arnhem. IPC biedt namelijk de opleiding terreinmeester voor fieldmanagers en een opleiding voor greenkeepers. Ook IPC is voortdurend op zoek naar jonge kandidaten die kunnen groeien in het vak fieldmanager. Liset van Pinxteren, v, vertelt: ‘De instroom voor de opleiding terreinmeester is enorm grillig. Toch zien we een stijging van de behoefte aan goed opgeleide vakmensen.

Op dit moment hebben we een volle groep voor terreinmeesters en greenkeepers. Ook is er een pilot gestart voor de opleiding beheerder sportvelden.’

IPC probeert jongeren vooral te werven via vakbladen, beurzen en social media. Daarnaast bezoekt het opleidingsinstituut regelmatig bijeenkomsten en sportparken om in contact te blijven met de doelgroep van de opleiding.

Het belangrijkst is dat de opleiding inhoudelijk aantrekkelijk is, legt Van Pinxteren uit. ‘Daarom

'Wat ze vandaag bij IPC leren, kunnen ze morgen toepassen'

Liset van Pinxteren

Opleidingscoördinator, IPC Groene Ruimte

laten we onze opleiding zoveel mogelijk aansluiten op de werkomgeving van onze deelnemers en bieden we ze een praktische opleiding. Wat ze vandaag bij IPC leren, kunnen ze morgen toepassen. De lesdagen worden verzorgd door experts op het gebied van het onderwerp dat wordt behandeld. Ook zorgen we ervoor dat de lessen interactief zijn en dat er gedurende de lesdag afwisseling zit in de lesvormen. Zo blijven de deelnemers betrokken bij de lesstof en onthouden ze veel beter wat ze hebben geleerd.’

Prachtig vak Aan de leerlingen de taak om die theorie vervolgens in de praktijk te brengen. Praktijklessen zijn uiteraard een belangrijk deel van het lesprogramma bij IPC. ‘We zoeken voor de praktijkdagen zoveel mogelijk locaties die aansluiten op het lesprogramma’, vertelt Van Pinxteren. ‘En we maken gebruik van ons netwerk in de bran-

'We werken momenteel aan een plan om jongeren te laten zien wat een prachtig vak we hebben' Ben Moonen

Voormalig directeur BSNC

che, om de deelnemers tijdens de opleiding met alle machines te laten werken om zichzelf te kunnen verbeteren. Daarnaast ondersteunen we de deelnemers niet alleen met goed lesmateriaal, maar ook met een elektronische leeromgeving, waarin ze zelf oefeningen kunnen maken als voorbereiding op de examens. We zijn voornemens ook de elektronische leeromgeving elk jaar interactiever te maken en kunnen niet wachten totdat deze ook geschikt is voor de mobiele telefoon. We merken namelijk dat deelnemers dat medium toch liever gebruiken dan een computer.’

Zowel de branche als de opleidingsinstituten nemen dus meerdere maatregelen om jongeren enthousiast te maken voor een baan als fieldmanager. En er zit nog meer in het vat: achter de schermen werken onder andere de BSNC en IPC aan een werkgroep ‘human capital fieldmanagement’, met als doel nog meer jongeren enthousiast te maken voor het vak. Van Pinxteren: ‘We merken dat er op dit moment al veel behoefte is aan extra vakmensen. Daarom werken we momenteel samen met diverse brancheverenigingen aan een plan om jongeren te laten zien wat een prachtig vak we hebben.’ Moonen besluit: ‘We blijven werken, want de instroom is nog steeds niet genoeg. Meer kan altijd!’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29972/ de-jeugd-heeft-de-toekomst-...

www.fieldmanager.nl

13

Niet het land waar je meteen aan denkt voor een Greenkeeper en Fieldmanager of the Yeartrip: Oekraïne. Oekraïne heeft ondanks de meer dan 45 miljoen inwoners slechts zes golfbanen en is op het gebied van voetbal niet meer de grootmacht die het ooit is geweest. Reden te meer om kennis te maken.

Auteur: Hein van Iersel

Over golfbanen met tien leden en elf greenkeepers Greenkeeper en Fieldmanager of the Year Van der Woude en Beltman op avontuur in Oekraïne Het is een goede gewoonte dat de ‘heersende’ Greenkeeper en Fieldmanager of the Year door sponsors ICL en Toro op studiereis worden gestuurd. Dit jaar viel de keus op Oekraïne. Onze gastheer ter plekke was Engo, toevallig importeur van beide merken in dit gigagrote land, vijftien keer zo groot als Nederland.

Vraag een Nederland over Oekraïne, en bij de gemiddelde landgenoot – inclusief ondergetekende – zal een eerbiedige stilte vallen.

Misschien herinneren mensen zich het grootste nucleaire ongeluk in de wereldgeschiedenis, Tsjernobyl, in 1986, heel misschien de Maidanrevolutie uit 2013 of de nog steeds voortdurende burgeroorlog die heeft geleid tot de ramp met de MH17. Die dramatische gebeurtenissen zijn in Oekraïne misschien niet direct merkbaar, maar blijken na wat vragen net onder de oppervlakte nog steeds een open zenuw te vormen.

Op het Maidanplein, waarbij ons hotel is gevestigd, herinneren levensgrote portetten aan de slachtoffers van de Maidan-revolutie van 2013 en gids (Engo adviseur) Michael Zasukha vertelt hoe vrienden van hem vechten aan het front in Oost-Oekraïne, amper 800 kilometer van de hoofdstad. Aan dit front wordt bijna dagelijks strijd geleverd tussen door buurman Rusland

gesteunde rebellen en het Oekraïense regeringsleger. Zelfs op het gebied van golf heeft deze burgeroorlog zijn tol geëist. De mooiste golfbaan van het land zou te vinden zijn in het Donetsk-bekken, maar is op dit moment totaal vernield door bombardementen.

Hoofdrolspelers De echte hoofdrolspelers van dit verhaal zijn natuurlijk Greenkeeper of the Year André van der Woude, van de kleine negenholesgolfbaan De Veluwsche Golfclub, en Erwin Beltman, Fieldmanager of the Year, werkzaam bij Feijenoord. Ze werden begeleid door de pro-

Verblijven van de greenkeepers

14

3/2019

duct- en salesmanager Benelux van ICL, Twan van Wijk, en ondergetekende. Het doel van de trip, die nu voor de derde keer heeft plaatsgevonden, is altijd hetzelfde: een combinatie van business and pleasure. Iets opsteken van hoe collega-grasidioten in andere landen het doen en de twee graskoningen nader kennis met elkaar laten maken.

Het programma van de driedaagse trip was zoals gebruikelijk weer volgepropt. De afstanden in Oekraïne zijn stevig. Hoewel gids Mikhael bij iedere afstand stug volhoudt dat het ofwel twintig minuten of twintig kilometer ver is, iets

Laagjes spekkoek op Golf Stream

7 min. leestijd

ACHTERGROND wat onder ons al snel de running gag van de trip wordt. Verdeeld over sport en golf is de balans mooi verdeeld. We gaan naar twee voetballocaties: het olympisch stadion, dat als hoofdgebruiker Dynamo Kiev heeft, maar ook gebruikt wordt door het nationale elftal van Oekraïne, en de trainingsfaciliteiten van Shakhtar Donetsk, die even buiten Kiev in de bossen zijn gevestigd. De spelers van Shakhtar Donetsk wonen en trainen in Kiev, maar spelen hun thuiswedstrijden 500 kilometer verder in hometown Donetsk. Een beleefde vraag daarnaar wordt wat ontwijkend beantwoord, maar ook dit heeft waarschijnlijk te maken met de burgeroorlog. Verder behelst het bezoek op het gebied van golf: de 36-holesbaan Golf Stream en het veel kleinere Kozyn Golf.

tiek punt is wel de enorme ziektedruk wanneer de mat onder de sneeuw vandaan komt. Maxsim versnelt dat proces van opdooien door op het moment dat de dooi inzet de veldverwarming volle bak aan te zetten; dat betekent ongeveer 8 tot 10 graden. Juist de combinatie van de relatief warme condities onder het sneeuwdek en de isolatie van het dak zorgt voor ideale omstandigheden voor bijvoorbeeld Fusarium. Daarom wordt meteen nadat de sneeuw verdwenen is preventief een fungicide toegepast. Zo te zien heeft dat dit jaar goed uitgepakt; afgezien van wat waterafstotende plekken vertoont het veld geen ziekteplekken. Wat wel opvalt, is de enorm diepe donkergroene kleur van de baan.

Ondergetekende denkt het alleen maar, maar greenkeeper André van der Woude zegt het boven in het stadion grappend hardop: ‘Het lijkt wel een kunstgrasveld.’ Natuurlijk is het geen kunstgrasveld, maar een 100 procent natuurlijk veld. De volgende logische gedachte is dat het veld extreem zwaar bemest wordt. Dat blijkt met 200 kg pure stikstof per jaar mee te vallen. Om het straatgras te pesten en de bloei van deze probleemplant te voorkomen, wordt wel Primo Maxx gebruikt. Dat resulteert in een compacte en keiharde grasplant met een bijna bronsgroene kleur. Daarnaast heeft Maxsim richting dry patch wat uitdagingen en was het goed dat Twan van Wijk van ICL kon aangeven H2Pro TriSmart (wat hij overigens al gebruikt) op de juiste dosering, bij late start 25 liter per Ha en vervolgapplicaties aan 10 liter per Ha toe te passen voor het beste resultaat.

430 hectare. De eigenlijke 36-holesgolfbaan beslaat daarvan ‘slechts’ 180 hectare. Golf Stream is op alle fronten een baan zoals wij die niet kennen. Hoofdgreenkeeper Oksana Gluza leidt ons anderhalf uur rond op ‘haar’ baan, die zij onderhoudt met een team van elf greenkeepers. Van dit elftal wordt verwacht dat zij keihard werken voor een salaris dat voor Nederlandse begrippen rondweg belachelijk is: zes- tot achthonderd euro per maand, en dat onder condities die voor Nederlandse begrippen die zo mogelijk nog ridiculer zijn. Bij de greenkeeperschuur staan een paar stalen bouwketen, waarin een aantal greenkeepers verblijven.

Het machinepark is met name rood: stokoude, maar op het oog steeds goed werkende machines. Onze oligarch heeft geld genoeg om een baan in de lucht te houden, maar is ook zuinig genoeg om niet iedere paar jaar een nieuw pakket machines aan te schaffen. Het enige positieve aan deze machines is dat ze – voor zover wij dat kunnen beoordelen – heel goed onderhouden worden op het gebied van slijpen en dergelijke. In een aparte container is een complete slijpuitrusting te vinden. Zowel kooien als ondermessen worden op de eigen baan onderhouden, de fairwaykooien iedere week en de kooien voor de greens iedere drie weken.

Geld uitgeven om de totaal versleten stoelen op eigenlijk alle machines te vervangen, is niet aan de orde.

Dynamo Vaste prik bij een trip van de Greenkeeper en Fieldmanager of the Year zijn de vele open armen waarmee je wordt ontvangen. Dat begint al bij onze gids en Engo-vertegenwoordiger Mikhael, die een halve week tijd heeft geïnvesteerd om ons rond te rijden, inclusief vervoer van en naar de luchthaven van Kiev. Op alle banen en clubs die we bezoeken, komt de hoofdgreenkeeper of head groundsman ons persoonlijk welkom heten. Zelfs als dat begroeten met handen en voeten gaat, want een zelfs maar gebrekkige beheersing van het Engels ontbreekt bij de meeste Oekraïners. Maxsim is de head groundsman van Dynamo Kiev en laat ons vol trots zijn hoofdveld zien. Die trots is volgens zijn Feijenoord-collega Beltman terecht, hoewel de omstandigheden en budgetten bij dit stadion, dat 73.000 personen kan herbergen, niet vergelijkbaar zijn met een top-BVO-club in Nederland.

Ook klimatologisch gezien is fieldmanagement in Oekraïne een totaal ander verhaal dan in Nederland. Oekraïne heeft een landklimaat, dus head groundsman Maxsim ziet zijn veld gemiddeld anderhalve maand per jaar begraven onder een dik pakket sneeuw. De sterfte door die sneeuw valt volgens mee, volgens hem. Een kri-

Golf Stream Oekraïne is net als Rusland een land van oligarchen. Een heel kleine toplaag heeft onbeschoft veel geld en kan dit gebruiken voor exorbitante hobby’s, zoals de bouw van een golfbaan. De eerste golfbaan die wij bezoeken, is van zo’n oligarch, die zijn centjes heeft verdiend in de wapenhandel en ongeveer tien jaar geleden Stream Golf gebouwd heeft op een terrein van

Ook de vrouwelijke hoofdgreenkeeper Oksana Gluza ontvangt ons met open armen. En al snel is duidelijk hoe lastig het is om een baan van deze omvang te onderhouden in een land als Oekraïne. Er zijn geen collega’s met wie je kunt sparren. Zelfs een industrie die je van advies kan dienen, ontbreekt grotendeels. Ook geld om internationale beurzen te bezoeken en taalbeheersing om via e-mail met collega’s in het buitenland te communiceren, ontbreken.

Golf Stream bestaat uit een ‘normale’ 18-holesbaan en een 18-holes-championship course. De

Erwin Beltman, Feijenoord

Twan van Wijk, ICL

André van der Woude, De Veluwsche Golfclub www.fieldmanager.nl

15

INNOVATIEPRIJS SPORTACCOMMODATIES WINNAAR 2019

CO2 neutraal gebouwde sportvelden die letterlijk een steentje bijdragen aan een betere leefomgeving.

Meer weten? Neem contact op via AnteaSport.nl of bel +31 (0)570 679 444

Carbon Fix by Antea Sport

Voordelen

Antea Sport biedt met Carbon Fix een prijswinnende

* Eén ton Carbon Fix = Eén ton minder CO2 in de lucht

oplossing voor het CO2 neutraal bouwen van

* Een CO2 neutraal gebouwd kunstgrasveld

kunstgrasvelden. Door kunstgrasvelden CO2 neutraal

* Een laag van 1 cm Carbon Fix volstaat

aan te leggen dragen wij letterlijk een steentje bij aan

* Geen ingrijpende constructie wijzigingen

een betere leefomgeving.

* Sporttechnische eigenschappen blijven behouden

Met Carbon Fix wordt CO2 vastgelegd in de onderbouw van het veld, met behoud van sporttechnische eigenschappen. Deze constructie is uitvoerig getest door Kiwa ISA Sport en goedgekeurd als onderbouwmateriaal voor kunstgrasvelden door NOC*NSF.

AnteaSport.nl

Onderdeel van Antea Group

ACHTERGROND

meeste aandacht gaat uit naar de championship course, hoewel ook de normale baan in uitzonderingsgevallen met de Toro triplex wordt gemaaid. Oksana Gluza is vooral benieuwd wat wij van haar greens vinden. Visueel ziet het er meer dan top uit: een dikke, dichte mat op beide banen. Door tijdsgebrek komt Oksana Gluza er niet aan toe verticaal te maaien of de groomer in te schakelen. Volgens Van der Woude scheelt dat minimaal een of twee punten snelheid op de stimp en zorgt dat er ook voor dat het witstruis beter kan opdrogen en daarmee gevoelig is voor ziekte-uitbraken. Een tweede belangrijk punt is de gelaagdheid van de toplaag. Vooral de toplaag van de gewone baan lijkt wel een spekkoek. Het antwoord hierop is intensief bezanden en beluchten, het laatste bij voorkeur met holle pennen, zodat je de grasmat openzet, lucht en daarmee bodemleven inbrengt en de omzetting op gang brengt die het teveel aan organisch materiaal afbreekt. Evengoed leiden de greens van zowel de normale als de championship course bij onze greenkeeper of the Year verschillende keren tot de verzuchting: ‘Wauw, wat een mooie greens. Visueel kun je hiermee Greenkeeper of the Year worden. Veel Nederlandse banen kunnen hier een voorbeeld aan nemen.’

Water Oksana Gluza wil niet alleen onze visie op haar greens; ook op andere gebieden is ze benieuwd naar onze mening. Ze heeft sinds enkele jaren problemen met het leidingnetwerk van haar beregening. Deze beregening is in 2006 aan-

gelegd en bestaat uit een hoofdleidingnetwerk met een grotere diameter; dat is 20 centimeter en meer. Sinds enkele jaren heeft ze steeds meer last van lekkage. Wij discussiëren wat over dit probleem en als Oksana Gluza ons een aantal gelaste en weer uitgezaagde probleemkoppelingen laat zien die op de las compleet uitgebroken zijn, is de conclusie heel simpel dat het laswerk niet goed is gedaan. Oksana Gluza is met die conclusie niet echt geholpen. Er blijkt een conflict te sluimeren tussen de aannemer in kwestie en de golfbaaneigenaar en de hoofdgreenkeeper lijkt weinig opties te hebben om een en ander op te lossen.

Training De tweede voetbalfaciliteit is het trainingscomplex van Shakhtar Donetsk in de bossen bij Kiev. Ons bezoek is al maanden geleden aangekondigd, maar vanwege een nieuwe trainer bij Shakhtar wordt alleen Fieldmanager of the Year Erwin Beltman toegelaten op de baan. Beltman komt na een klein uurtje terug, niet zwaar onder de indruk. De conditie van de velden is volgens Beltman goed, hoewel, het ene veld net met de Imants Fieldtopmaker is behandeld. De overige faciliteiten zijn volgens Beltman zwaar verouderd. Hij snapt niet dat een toch kapitaalkrachtige club hiermee akkoord gaat.

Buffelen De temperatuur is al die hele dag ruim boven de dertig graden en ook al hoeven we zelf niet te werken, zulk weer put je uit. De Oekraïense

greenkeepers lijken daar minder last van te hebben dan de koele kaaskoppen uit Nederland. Dat is tenminste het eerste wat ons opvalt als we het terrein van de tweede golfbaan op rijden. Een team van zeven man is, hevig zwetend en in de volle zon bij meer dan 30 graden, een green aan het bezanden en beluchten. Eerst wordt voorgedroogd zand met de bats zo mooi mogelijk verspreid over de toplaag; daarna worden de greens belucht met een John Deere-walkbehindbeluchter, voorzien van solid tines. Tegelijk wordt met een rubber vloertrekker zand in de tien millimeter dikke gaten geveegd en getrokken.

Het resultaat is dat er met veel hard werken en nog meer zweet drie tot vier greens per dag worden aangepakt. Voor Nederland is dit geen te kopiëren methode; het kost eenvoudig te veel arbeid. Van der Woude gelooft daarnaast niet in voorgedroogd zand. ‘Te duur’, is zijn mening. Alle bodemleven is totaal doodgemaakt, en voor de rest geldt natuurlijk dat het drogen van de dressgrond een kwestie van minuten is wanneer je onder goede omstandigheden belucht.

Ecologie Kozyn wordt gepresenteerd als een soort ecologische baan. Dat wil zeggen dat de greens zijn gesitueerd in een moeras, waarvan het waterniveau misschien maar 50 centimeter onder de hoogte van de greens ligt. De greens zijn – daar zijn we het unaniem over eens – zo mogelijk nog mooier dan de greens van Golf Stream. Alleen de fairways blijven daar behoorlijk bij achter. Er staat bijna meer klaver, weegbree en overig onkruid dan gras. De niet al te spraakzame hoofdgreenkeeper Mikhailo Babelsky ziet daar het probleem overigens niet van in. Volgens hem hebben golfers daar geen moeite mee. Hoe dan ook, de gebrekkige kwaliteit van de fairways wordt meer dan goedgemaakt door de excellente greens.

Ook daar zijn overigens wel opmerkingen over te maken. Het witstruis dat op Kozyn is toegepast, gedraagt zich onder de bijna tropische omstandigheden van de zomers in de Oekraïne uitermate agressief en veroorzaakt bovenmatig veel vilt. Van der Woude: ‘Goed dat ze zo intensief bezanden, maar volgens mij is het nog te weinig.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30083/over-golf­banen-met-tien-leden-en-elf-greenkeepers

www.fieldmanager.nl

17

Ter plekke leegkloppen is een interessant alternatief op recycling Recycling van kunstgras kan ook anders In de huidige heisa rondom recycling van velden vergeten we weleens dat recycling van een kunstgrasveld niet per se inhoudt dat een veld compleet verwerkt wordt. Ter plekke uitkloppen en de mat en de infill apart afvoeren kan ook. Het is een interessant alternatief als de mat nog een zekere restwaarde heeft.

Auteur: Hein van Iersel

Dat laatste geldt zeker in Wijchen, waar Laurant Infra Groen van de gemeente opdracht kreeg om één hockeymat en twee SBR-voetbalmatten op te pakken en te renoveren. Aanvankelijk was het de bedoeling de voetbalmatten te vervangen door TPE – ingestrooide matten met als infill TPE Holo van Celanese/Softer.

Cees Janssen van Stichting Groene Grasvelden, de beheerorganisatie die voor Wijchen de kunstgrasvelden beheert: ‘Wij hebben erg goede ervaringen met dit materiaal en zijn van mening dat dit sterk en duurzaam genoeg is om twee cycli mee te gaan.’ Het recente rapport van Echa over microplastics gooide echter roet in het eten. De gemeente Wijchen besloot

Carpet Beater

18

3/2019

daarom begin dit jaar dat de nieuwe voetbalmatten met kurk ingevuld moesten worden.

Laurant Groen - Infra kreeg de opdracht na een meervoudig onderhandse aanbesteding.

Maarten Laurant, ceo van dit bedrijf, is een wat onbekende naam in het kunstgraswereldje.

Dat komt doordat zijn bedrijf vooral regionaal werkt. Als het aan Laurant ligt, duurt dat niet lang meer. Het bedrijf ziet kunstgras als een belangrijk onderdeel van de bedrijfsvoering en heeft zelfs al een aantal interessante investeringen gedaan om de kwaliteit van het geleverde werk te verbeteren. Een van die investeringen is een zogenaamde rijdende Total Station, een

4 min. leestijd

TECHNIEK

De huidige Carpet Beater is het resultaat van constante innovatie: er worden steeds kleine en grote zaken aangepast om de machine beter laten te functioneren kleine oppervlaktescanner waarmee je veel preciezer dan met laser op een kilverbak een hoogtekaart kunt maken van de onderbouw van een kunstgrasveld. Volgens Laurant levert dat een duidelijk hogere kwaliteit op, omdat 3 cm dakprofiel nu ook werkelijk 3 cm is.

te krijgen.’ Het afzetten van de oude mat is volgens Rennen geen enkel probleem; de vraag zou vele malen groter zijn dan het aanbod.

Deze matten komen overal terecht: rondom maneges en zwembaden, maar ze worden ook geëxporteerd, tot Taiwan aan toe.

Recycling De recycling van de voetbalmatten in Wijchen is de echte aanleiding om dit verhaal te schrijven. De oude matten ware ‘normale’ SBRmatten, die intensief gebruikt waren, maar zeker niet door en door versleten. Dat laatste bood de mogelijk voor een tweede leven van deze matten. Laurant: ‘Ik heb de gemeente via een open begroting de keuze geboden uit drie manieren om de oude mat af te voeren. Onder andere op basis van de prijs is de keuze gevallen op de Carpet Beater van Carl Rennen.’ Een precieze prijs wil Laurant niet geven, maar grofweg komt het neer op een bedrag van 35,000 euro per veld, inclusief de stortkosten van de infill en de restwaarde van de oude mat. Carl Rennen zal het later ook nog eens uitleggen: ‘De restwaarde van de oude mat gaat volledig naar de opdrachtgever. Ons belang is het werk

Stortkosten 35.000 euro is veel geld, zeker als je het vergelijkt met de kosten die een paar jaar daarvoor zijn betaald voor de afvoer van een kunstgrasmat. Laurant wijst er echter fijntjes op dat je de stortkosten niet mag vergeten. In een gemiddeld kunstgrasveld zit ongeveer 300 ton infill SBR en zand. De stortkosten en reiniging bedragen ongeveer 40 euro per ton. Dat is dus alleen al voor het zand en de SBR 12.000 euro.

Het zand wordt na een wasbeurt aangeboden als industriezand; de SBR gaat naar de cementindustrie om daar als brandstof te dienen. Carl Rennen zet het SBR-zandmengsel af bij Theo Pouw in Utrecht.

Maarten Laurant

CEO, Laurent Infra

Opgeruimd staat netjes Wijchen ligt vlak bij het redactiekantoor van Fieldmanager, dus even kijken tijdens het

Carl Rennen

Eigenaar Carl Rennen

opruimen is geen probleem. Dan blijkt dat de Carpet Beater niet echt heeft stilgestaan. Alleen de naam van de oude Carpet Beater van jaren geleden is hetzelfde gebleven. De nieuwe zelfrijdende machine is een totaal nieuwe machine, die niet meer achter een tractor hangt maar zelfrijdend is op een tweetal rupsen en wordt bediend via een draadloze console. De essentie blijkt hetzelfde. Nadat de mat met een mes op de neus van een compacttractor is doorgesneden, wordt deze leeggeklopt en opgerold. Ik ga twee keer kijken bij de Carpet Beater, de eerste keer op een droge dag en de tweede keer na een nachtelijke regenbui van 14 mm. Volgens Rennen kan zijn Carpet Beater in beide gevallen een goede kwaliteit leveren, maar moet je met een vochtige mat wel langzamer werken om de mat goed leeg te krijgen. Ik kan het niet controleren, maar volgens Rennen zou je meer dan 99 procent van de infill uit de mat kunnen kloppen..

Nieuw veld De oude voetbalmatten hadden een opduwhoogte van 60 mm. De nieuwe Lano-mat is een fractie lager: 55 mm. Dat betekent dat nadat de oude mat is verwijderd, de onderbouw met 5 mm moet worden verhoogd, zodat de nieuwe mat exact aansluit op de bestaande bestrating. En daarbij komt de nieuwe rijdende Total Station van Laurant Groen Infra om de hoek kijken.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29976/ter-plekkeleegkloppen-is-een-interessant-alternatief-oprecycling

www.fieldmanager.nl

19

Compo Expert feliciteert FC Twente met het beste veld in de Keukenkampioen divisie 2018/2019!

Met langzaam werkende stikstof IsodurÂŽ en CrotodurÂŽ

Voor een snelle start

Waar techniek, top kwaliteit en topsport samenkomen.

www.atmachines.com

GESCHIKT VOOR ALLE SOORTEN KUNSTGRAS SPORTVELDEN

LEAF MASTER

De Leaf Master is ontwikkeld om het blad van sportvelden op te zuigen en te verwijderen. Door de speciale zuigtechniek zuigt de Leaf Master alleen blad op en laat de rubber infill liggen. De machine kan gebruikt worden voor alle soorten kunstgras sportvelden zoals hockeyvelden, tennisvelden, voetbalvelden, enz. Ook voor natuurvelden en op bestrating is deze machine te gebruiken. De Leaf Master kan achter ieder trekvoertuig gebruikt worden met een aankoppeling (3punt cat1), vanaf 30pk. De Leaf Master is leverbaar in een breedte van 120 cm.

Voor meer informatie: AT Machines bv Zernikestraat 2 | P.O. Box 119 2665 ZJ Bleiswijk The Netherlands

P. +31 (0)10 820 87 21 info@atmachines.com www.atmachines.com

PLANTUM

Nederlandse Grasgids als beste getest in Europa Een natuurlijke, duurzame grasmat is gezond en veilig voor de gebruikers en ideaal voor het milieu! Door voortdurende innovatie bieden kweekbedrijven natuurlijke grasoplossingen die geschikt zijn voor verschillende toepassingsgebieden en omstandigheden. Om deze oplossingen te kunnen bieden, worden de rassen in Nederland streng getest op diverse eigenschappen onder lokale omstandig­heden.

Een voorbeeld hiervan is de betredings­ tolerantie, die in het bijzonder in Nederland getest wordt met zware machines.

Auteur: Jan van den Boom (Barenbrug), namens Plantum

Hoge betredingstolerantie en hoog herstellingsvermogen essentieel In sportland Nederland hebben grasmatten op sport- en recreatievelden het zwaar te verduren. Bij intensief gebruik is een hoge betredingstolerantie van cruciaal belang. Daarnaast speelt het herstellend vermogen van het gras een zeer belangrijke rol, want bij intensieve betreding ligt beschadiging van de grasmat op de loer, met onkruid tot gevolg. Gras dat gemakkelijk herstelt, zorgt snel voor een dichte zode, zodat onkruid geen schijn van kans krijgt.

Daarnaast gaat een goed herstelvermogen gepaard met duurzaam sportbaanbeheer.

Minder onkruid betekent minder gebruik van bestrijdingsmiddelen en dat is weer goed voor het milieu.

Bij de basis blijven Europa kent veel klimatologische verschillen.

Daarnaast hebben grassoorten verschillende eigenschappen, waardoor ze meer of juist minder geschikt zijn voor bepaalde toepassings­ gebieden én klimaatzones. Ook kent elk Europees land verschillende soorten ziektes.

Omdat goede ziekteresistentie van de rassen van belang is, worden de grasrassen in de

'Wees je bewust van de verschillen in klimaat en de eigenschappen van grasrassen' Grasgids voor de Nederlandse klimatologische omstandigheden zwaar beproefd. Zo kunnen verrassingen in grasmatten voorkomen worden.

Kortom: wees je bewust van de verschillen in klimaat en de eigenschappen van grasrassen en blijf bij de basis van de lokale omstandigheden, voor een gezonde, duurzame grasmat.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29980/nederlandse-grasgids-als-beste-getest-in-europa

www.fieldmanager.nl

21

Erwin Beltman, Fieldmanager of the Year 2019.

Pieken op het juiste moment Hoe De Kuip ieder jaar weer de beste grasmat van Nederland heeft Een nieuw seizoen, een nieuwe prijs voor het grasteam van Feyenoord: Erwin Beltman en zijn collega’s wonnen afgelopen maand voor de zesde keer op rij de VVCS-veldencompetitie.

Spelers zijn lovend over het gras in De Kuip.

Wat is het geheim? Fieldmanager Erwin Beltman geeft ons tekst en uitleg over het onderhoudsprogramma van de beste grasmat

Het is daags na de laatste thuiswedstrijd (Feyenoord – ADO Den Haag) als we Erwin Beltman treffen in De Kuip. We schrijven halverwege mei; het eredivisieseizoen is afgelopen.

Feyenoord Onder 13 heeft net op het Kuipgras mogen trainen en stapt van het veld. Het gras heeft zich ook dit seizoen goed gehouden; Feyenoord sloot de veldencompetitie af met een vrijwel perfect gemiddelde van 4,94. Dat betekent dat vrijwel iedere aanvoerder het veld de maximale score (5,0) gaf. Het verschil met de concurrentie was wederom groot.

in Nederland. Wie zorgen er voor het veldonderhoud, wat doen ze anders dan anderen en op welke problemen stuit het team?

Auteur: Nino Stuivenberg

22

3/2019

Keuzemoment Het roept de vraag op hoe het team dat jaar na jaar voor elkaar krijgt. Dat wil Beltman, Fieldmanager of the Year 2019, ons wel uitleggen. Het grasteam hanteert volgens hem in De Kuip een duidelijke filosofie: er wordt gewerkt met piekmomenten. Zo’n piekmoment is een thuiswedstrijd van Feyenoord; deze vinden tijdens het seizoen ongeveer eens per twee weken plaats. Daarbij komen dan nog eventuele Europese wedstrijden van de Rotterdamse

club en interlands van het Nederlands elftal, dat ook een aantal keer per jaar in De Kuip speelt.

‘Op een normale dag is ons veld niet top’, vertelt Erwin Beltman. ‘Maar dat hoeft ook niet, want het veld wordt dan niet bespeeld. Wij pieken op wedstrijddagen. Mijn manager Rico moest daar wel aan wennen toen ik hier net kwam werken, maar ik heb gezegd dat hij me op wedstrijddagen moet beoordelen. Inmiddels is hij het wel gewend.’

De voorbereiding op een nieuw seizoen begint wat de grasmat betreft ongeveer in mei. Beltman brengt dan een bezoek aan Hendriks Graszoden in het Limburgse Heythuysen. ‘Dat doe ik samen met mijn tweede man, Henk Boverhof, en adviseur Arjan Knottnerus van Tarkett. Het doel van ons bezoek is om de beste graszoden te selecteren voor het nieuwe voetbalseizoen.’ De zoden die Beltman kiest, zijn vijftien à zestien maanden opgekweekt bij Hendriks. ‘We hebben weleens een jongere mat gehad, maar die was erg kwetsbaar. De noppen kwamen dan weleens in de netting van het veld. Een leeftijd van vijftien

club in beeld

7 min. leestijd

Het gras in De Kuip is heilig.

Beltman bedient de beregening met zijn telefoon.

Op een wedstrijddag wordt het veld drie keer gemaaid maanden is voor mij perfect. Je hebt wat last van straatgras omdat de mat meer doorgroeid is, maar hij herstelt ook beter.’

Wachten op de natuur De nieuwe grasmat wordt, afhankelijk van de weersomstandigheden, meestal begin juli aangebracht in De Kuip. Eerst moet de oude mat nog afgeschraapt worden met de Fieldtopmaker, een klus die uitbesteed wordt aan loonbedrijf Frans van Schie. ‘Deze mannen hebben het bedrijf tweeënhalf jaar geleden overgenomen van Ard Jan Maat, die destijds jammer genoeg

overleden is’, vertelt Beltman. Ieder jaar bij de renovatie proosten de mannen nog op hem. ‘Hij was mijn steun en toeverlaat toen ik begon bij Feyenoord.’ De samenwerking met het loonbedrijf is dus doorgezet. Op 1908 [het trainingscomplex van Feyenoord, red.] voert het team van Beltman al renovaties in eigen beheer uit, maar voor het stadionveld is dat vooralsnog niet het geval.

Als de zoden eenmaal in het stadion liggen, duurt het niet lang voor de eerste echte betreding plaatsvindt. In augustus begint de com-

petitie en voor die tijd wordt er al op getraind.

‘Het is weleens voorgekomen dat we een dag na aanleg van de nieuwe mat al een lichte training hadden. Dat is niet ideaal, maar het moet kunnen. Afgelopen seizoen was sowieso tricky, want het was natuurlijk ontzettend droog toen wij in de zomer ons jonge veld aanlegden. Op het hoogtepunt was de temperatuur op het veld 42 graden; dat is niet gezond voor een nieuwe mat. We moesten veel water geven en het gras was extra gevoelig voor schimmels, maar we hebben het gered.’

Met de grasmat doet De Kuip een heel jaar; tijdens het seizoen is er in principe geen herbezoding. Het gras, dat bestaat uit Engels raai en veldbeemd van Barenbrug (RPR) met Yellow Jacket, wordt eens per dag gemaaid. Door actief te bemesten – Beltman gebruikt meststoffen van ICL – en te beregenen brengt het team de grasmat langzaam in topconditie voor een piekmoment: een wedstrijd. Het succes daarvan staat of valt met het weer. ‘Wij hebben hier in De Kuip natuurlijk geen dak, dus we zijn afhankelijk van Moeder Natuur’, legt Beltman uit. ‘Het kan dus voorkomen dat we bemest hebben en er op een wedstrijddag 20 mm regen valt. Dan kunnen we opnieuw beginnen.

Maar dat is ook het leuke aan dit vak, om dat allemaal te managen.’ Op wedstrijddagen houdt Beltman het weerbericht dus nauwlettend in de gaten. ‘We hopen altijd weer dat er geen regen valt.’

Goed overleg Op wedstrijddagen heeft het grasteam een vast ritme. ‘Bij een normale thuiswedstrijd, zondag

Een klein deel van het machinepark www.fieldmanager.nl

23

Feyenoord beschikt al zes jaar over de beste grasmat in de eredivisie.

Het team Erwin Beltman is natuurlijk het gezicht van grasteam Feyenoord, maar het team bestaat uit nog vier andere vaste krachten: √ √ √ √

Henk Boverhof Rob de Bruijne Mark de Graaf Robbert Trouwborst

Poppenkast De oplettende kijker heeft bij de wedstrijd Feyenoord-ADO iets opmerkelijks gezien in De Kuip: rond de middencirkel waren vijf cirkels gemaaid. Opvallend, want De Kuip heeft normaal altijd een gestreept of blokkenpatroon. Beltman had hiervoor echter een goede reden: ‘Trainer Giovanni van Bronckhorst nam afscheid en hij heeft vijf prijzen gewonnen met de club. Dat vind ik leuk, zo’n klein gebaar. Maar normaal doen we dat niet, hoor, ik vind cirkels verschrikkelijk. Het voelde ook raar om ze te maaien, maar soms moet je uit je comfortzone komen. In principe maaien we alleen banen of blokken. De rest is eigenlijk poppenkast.’

24

3/2019

Strakke banen, zo ziet Beltman zijn veld het liefst.

om 14.30 uur, verzamelen we rond een uur of zes ’s ochtends. De eerste klus is het maaien van het veld’, aldus Beltman. ‘We maaien het veld eerst in de lengte met onze Dennismaaiers. Met zijn vieren zijn we daar ongeveer drie kwartier mee bezig. Daarna maaien we het veld nog een keer, maar dan in de breedte.

Daar gebruiken we de elektrische Infinicuts voor. De Infinicuts geven zonder twijfel het mooiste beeld, maar de Dennis-maaiers doen het beter als het gras hoger staat. Daarom gebruiken we vaak eerst de Dennis en gaan we er daarna nog een keer overheen met de Infinicut voor een mooi maaibeeld. Afgelopen zondag [tegen ADO Den Haag, red.] hebben we het veld op twee centimeter gemaaid. Voor een voetbalveld is dat aan de korte kant.’

ting zoveel mogelijk te spreiden.’ In overleg met de aanvoerders besluit Beltman bovendien of er nog extra beregend moet worden.

Na het maaien en belijnen vertrekt het grasteam naar trainingscomplex 1908 om daar werkzaamheden te verrichten. Dat is puur voorwerk voor de maandag na de wedstrijddag, omdat de eerste selectie dan op 1908 traint. Verder staat de wedstrijddag uiteraard geheel in het teken van het Kuipgras. Beltman overlegt met de warming-uptrainer van de club en van de tegenstander op welk deel van het veld zij hun warming-up gaan doen. ‘Het liefst laten we ze die afwerken op de zonnigste plek. Feyenoord heeft een vaste hoek voor de warming-up en loopoefeningen. Ook de tegenstander past zijn warming-up aan; dat gaat in goede samenspraak. Zo lukt het om de belas-

'Spelers zijn voor mij de belangrijkste maatstaf'

Zodra de wedstrijd begint, is het voor de fieldmanagers vooral kijken waar speelschade ontstaat. In de rust komen de mannen direct het veld op voor herstel. ‘De schade tikken we dicht met harken en de losse proppen halen we ook weg’, legt Beltman uit. Verder is er in dat kwartier weinig te doen. Het echte werk begint direct na het laatste fluitsignaal. ‘Dan halen we de goals en de cornervlaggen weg. Ook maaien we het veld nog een keer met de cirkelmaaier, zodat de grasplanten goed overeind staan. Gras heeft immers licht en lucht nodig. Op een wedstrijddag maaien we het veld in totaal dus drie

keer.’ Al met al is het team na een wedstrijd nog tweeënhalf tot drie uur bezig. Op zondagmiddag is dat geen probleem, maar bij een avondwedstrijd wordt het dan natuurlijk laat. ‘We zijn weleens tot drie uur ’s nachts bezig geweest.’

Na een wedstrijd gaat de grasmat in de herstelmodus. Het grasteam doet er dan alles aan om

club in beeld

Het grasteam werkt met vier elektrische Infinicuts.

de opgelopen schade te herstellen en de mat weer dicht te krijgen. Daar zijn verschillende manieren voor. ‘We gaan er met de doorzaaimachine overheen en verticuteren regelmatig.

De grasmat krijgt dan wel een opdonder, maar als je voldoende tijd hebt, kan het. In drukke periodes – we hebben weleens vijf bespelingen in tien dagen gehad – is het vooral zaak dat het veld vooraf goed in de bemesting en groei zit.’

Het veld moet bovendien niet te hard worden.

Om dat te voorkomen, communiceert Beltman regelmatig met spelers. ‘Zij zijn de belangrijkste maatstaf. Ik overleg niet dagelijks, maar heb wel goed contact met ze.’

Voorgekiemd gras Herstel is vooral in de winter bij veel clubs een probleem. Zo niet in De Kuip. In Rotterdam groeit het gras namelijk ook in de winter.

Feyenoord heeft daar een aantal middelen voor. Dat zijn natuurlijk de groeilampen van SGL, maar ook een ander snufje: voorgekiemd graszaad. Beltman legt uit: ‘We hebben een hekel aan kale plekken in het veld, vooral in de vijfmeter. In de winter kan het weleens lastig zijn die te herstellen. Daarom zetten we RPR en SOS van Barenbrug, onze vaste mengsels, in een bak en maken die nat. Vervolgens verwarmen we het gras vijf dagen op 23 graden. Als het ontkiemt, zaaien we het door in de vijfmeters. Daarna is het een kwestie van nat houden en de lampen erop. Bij de volgende wedstrijd is de vijfmeter vervolgens weer mooi groen.’ Voor

De Toro Procore 648 wordt gebruikt om het veld te

Vier Dennis-maaiers voor de eerste maaibeurt op een

beluchten.

wedstrijddag

de Rotterdammers is het inmiddels geen experimenteren meer, maar dat was het ooit wel.

‘Wij leren nog iedere dag bij.’

Het grasteam maakt veel gebruik van technologie. Beltman kan van afstand met zijn telefoon veel aansturen. Zo kan hij de beregening aan- en uitzetten in De Kuip, maar ook op de trainingsvelden. Elk veld is bovendien voorzien van camera’s. Beltman laat op zijn telefoon zien dat hij met de camera’s kan rondkijken en in- en uitzoomen. Zelfs als hij thuis op de bank zit, heeft hij volledige controle over de velden. Verder is de onderlinge communicatie in het team erg belangrijk, benadrukt Beltman.

Bij twijfel wordt er altijd even heen en weer gebeld om te overleggen. Dat doet het team onderling, maar Beltman spart ook veel met Wout van Muilwijk (Vos Capelle) en Arjan Knottnerus (Tarkett).

Toptransfer Alle ingrediënten samen maken De Kuip tot

het beste voetbalveld in de eredivisie. Althans, volgens de aanvoerders van de clubs. Beltman over de veldencompetitie: ‘Het niveau van de velden gaat langzaam omhoog in Nederland.

De kwaliteit van machines en bemesting is goed, nu het personeel nog. Ik heb zelf geluk met mijn werkgever; we hebben hier de drang om de beste te zijn. Weer of geen weer, we staan er altijd. Voor mij is dat heel belangrijk: ik doe alles met mijn team!’ Heeft Beltman nog ambities? ‘Ik zie weleens Europese velden op de televisie en dan denk ik: dat wil ik ook proberen. Maar zoiets moet op je pad komen, bijvoorbeeld door een speler of trainer die een transfer maakt en aan je denkt. Het kan altijd gebeuren; je weet maar nooit.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30007/pieken-ophet-juiste-moment

www.fieldmanager.nl

25

Aanleg Dagelijks onderhoud Groot onderhoud Bemesting Beregening Persoonlijk advies

Oudendijk 94

4285 WL Woudrichem

www.hsmsport.nl

info@hsmsport.nl

MP SERIE 5-DELIGE KOOIMAAIERS

Laag brandstofgebruik door het lichte gewicht Maaibreedte van 3.50 meter Keuze uit 49pk of 65pk Kubota® Commonrail Turbodiesel Transportbreedte van slechts 1.89m Luxe cabine met airco

Pols Groep | +31 (0)181 45 88 45 | Info@pols.nl | www.pols.nl

ADVERTORIAL

Kiwa ISA Sport keurt hockeyvelden bij renovatie en nieuwbouw Het proces van de renovatie of nieuwbouw van een hockeyveld verloopt niet altijd even

‘Wij staan voor kwaliteit. Alles wat in de norm staat, testen wij uitgebreid op het veld en in ons laboratorium.’

gemakkelijk voor een vereniging. Kiwa ISA Sport kan u daarbij helpen. Wij zorgen dat uw hockeyveld gekeurd wordt volgens de laatst opgestelde normen.

Of het nu gaat om een waterkunstgrasveld, de e-layer van een hockeyveld of de veldafrastering, met Kiwa ISA Sport weet u zeker dat u het totaalpakket heeft en voldoet aan de normen van NOC*NSF en het reglement van de KNHB. Zo komt u niet voor onaangename verrassingen te staan.

Maarten Laurant van Laurant Groen - Infra, die de projectbegeleiding uitvoerde voor Hockeyvereniging MHC uit Wijchen, sluit zich daarbij aan: ‘Het gehele proces was voor ons erg leerzaam. We bedanken Kiwa ISA Sport zowel voor de rol die ze hebben gespeeld bij het tot stand komen van het project als voor de snelle service die ze ons hebben geboden.’

Kwaliteit voorop Kiwa ISA Sport heeft jarenlange ervaring op het gebied van keuren van sportaccommodaties en heeft veel kennis in huis over specifieke hockeyconstructies. Projectleider Henk Mink:

Het grote voordeel van de uitgebreide geaccrediteerde tests is dat er enerzijds meer zekerheid verkregen wordt over de kwaliteit van het veld (de sporttechnische norm), en anderzijds meer informatie beschikbaar komt over de duurzaamheid ervan.

Een onderdeel van de keuring is het verplicht testen van e-layers. De resultaten hiervan geven een indicatie voor hoe de sportconstructie zich de komende jaren zal houden. Ook bij eventuele problemen in de toekomst is het belangrijk om een uitgebreid en volledig keuringsrapport te kunnen tonen.

Veiligheid Naast het keuren en testen op basis van de sporttechnische norm en duurzaamheid doet Kiwa ISA Sport ook onderzoek naar de veiligheid van het hockeyveld. Hierbij wordt gekeken naar allerlei zaken op en rond het veld, bijvoorbeeld losse naden, maar ook naar zaken als afrastering, uitstekende voorwerpen of gaten waarin vingers kunnen blijven steken – dit alles om ongelukken te voorkomen.

Over Kiwa ISA Sport Kiwa ISA Sport is een onafhankelijk professioneel kennisinstituut voor kwalitatief goede, duurzame en veilige sportaccommodaties.

Onze belangrijkste werkzaamheden daarbij zijn onafhankelijk advies over sportvoorzieningen, onderzoek op locatie en in ons eigen laboratorium en keuring van zowel nationale als internationale sportaccommodaties.

De activiteiten van Kiwa ISA Sport zijn op nationaal niveau geaccrediteerd door de grote Nederlandse sportbonden zoals KNHB, KNVB, KNLTB, Atletiekunie en KNKV. Op internationaal niveau zijn accreditaties afgegeven door FIH, FIFA, World Rugby, ITF, FIBA en IAAF. Meer informatie: Heeft u vragen, wilt u aanvullende informatie of misschien zelfs direct een offerte aanvragen?

Dat kan! Neem dan contact op met Henk Mink via Henk.Mink@kiwa.com.

www.kiwa.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30057/kiwa-isasport-keurt-hockeyvelden-bij-renovatie-ennieuwbouw

www.fieldmanager.nl

27

Nieuwe hockeyvelden met duurzaam karakter in Amsterdam Succesvolle samenwerking tussen gemeente, CSC Sport en HB Adviesbureau

Op het Amsterdamse sportpark Sloten wordt gewerkt aan een grote herinrichting. Onder meer SBHC Xenios verhuist daarom naar een andere locatie en krijgt nieuwe velden. De gemeente Amsterdam heeft van deze gelegenheid gebruikgemaakt om velden aan te leggen met een duurzaam karakter. Vanaf het nieuwe seizoen kunnen de Xenios-hockeyers erop spelen.

Auteur: Nino Stuivenberg

Sportliefhebbers kunnen hun hart ophalen op sportpark Sloten, want het sportpark staat bol van interdisciplinaire sporten. Binnen een wielerbaan van 2,5 kilometer liggen onder meer velden van een American football-club, voetbalverenigingen, een golfclub en een honkbalclub.

Vanaf volgend jaar komt daar nóg een club bij: hockeyclub Xenios. Xenios kampte al langere tijd met capaciteitsproblemen. Het ledenaantal van de club groeide de laatste jaren gestaag van 500 naar zo’n 1.200 sporters en er waren zelfs wachtlijsten. De club krijgt daarom een nieuwe

28

3/2019

accommodatie met extra velden. Adviesbureau ASC Sports & Water schreef in opdracht van de gemeente het bestek voor de nieuwe hockeyvelden; CSC-Greenfields legt de velden aan.

Meer vezels Xenios krijgt in totaal vijf nieuwe velden, waarvan er nu vier af zijn; het eerste veld lag er al en drie andere zijn reeds aangelegd. Het laatste veld wordt later dit jaar gebouwd en vervangt een natuurgrasveld van een voetbalvereniging. Alle velden zijn van het type Greenfields TX en hebben een e-layer in de onderbouw.

Voor Xenios is dit een flinke vooruitgang; de TX-matten hebben bijna twee keer zoveel vezels als de mat op het oude hoofdveld.

Arjan Thoen is bij de werkzaamheden op sportpark Sloten betrokken als projectleider namens CSC Sport. Thoen was vorig jaar al op het sportpark werkzaam toen American football-club Amsterdam Crusaders een natuurgrasveld door CSC liet ombouwen naar kunstgras. Nu neemt hij de hockeyvelden voor zijn rekening. Deze velden hebben net iets extra’s ten opzichte van een regulier project, legt Thoen uit. ‘Bij de hockeyvelden van Xenios was in het bestek een extra eis van duurzaamheid opgenomen. Daarom hebben we een speciaal krattensysteem aangelegd naast de velden, met als doel water te besparen.

In het krattensysteem wordt hemelwater opgevangen en doorgepompt naar de beregening.

De club kan het hemelwater op die manier gebruiken als beregeningswater.’

Uniek systeem De ondergrondse wateropslag heeft een inhoud van tweehonderd kubieke meter. CSC Sport heeft het systeem zelf aangelegd, vertelt Thoen.

‘Op basis van tekeningen hebben we het zelf gebouwd. Het systeem is al eens vaker toegepast bij hockeyvelden, maar het is zeker niet standaard. Voor gemeentes die duurzaamheid belangrijk vinden, is de ondergrondse wateropslag een goed uitgangspunt. De hockeyclub hoeft helemaal geen leidingwater te gebruiken voor de beregening.’ Wel is een doorkoppeling gemaakt naar omliggende sloten. ‘Maar die gebruikt de club alleen in geval van nood, bijvoorbeeld bij een aanhoudend droge zomer, zoals die in 2018. In principe is de waterhuishouding zelfvoorzienend.’

CSC Sport verzorgt naast de velden ook de inrichting van het binnenterrein. Rondom de velden zijn betonplaten en hekwerken aangebracht. Bovendien komt er nog een nieuw clubgebouw, dat door de club zelf gebouwd wordt zodra het clubhuis van Crusaders afgebroken is.

Vóór het nieuwe seizoen wordt alles opgeleverd.

‘Alles heeft straks weer een nette uitstraling’, aldus Thoen.

Samenwerking HB Adviesbureau is verantwoordelijk voor het dagelijkse toezicht en de directievoering bij de velden van Xenios. Het adviesbureau werkt regelmatig in opdracht van de gemeente Amsterdam bij projecten voor voetbal, hockey,

ADVERTORIAL

Hemelwater wordt opgevangen en doorgepompt naar de beregening tennis en honkbal. ‘Ook voor de velden van Xenios heeft de gemeente ons benaderd’, vertelt Frank Miedema van HB Adviesbureau. Miedema is twee à drie keer per week op sportpark Sloten om te polsen hoe de werkzaamheden ervoor staan en of de kwaliteit en de planning worden gehaald. De combinatie met CSC Sport en de gemeente bevalt hem goed. ‘Ik zie ons werk niet als puur toezicht, maar altijd als een samenwerking met de aannemer, de gemeente en de vereniging. Gezamenlijk zorgen we voor een mooi eindproduct waar iedereen tevreden over is.’

Het takenpakket van HB Adviesbureau omvat de technische begeleiding, de financiële afhandeling, het contractbeheer en de overdracht van het totale opleveringsdossier. Verder probeert het bedrijf op te treden als contactpersoon voor de club. ‘We proberen de club te laten meedenken gedurende het proces; dat zit vaak in kleine dingen’, legt Miedema uit. ‘Dan heb je het over de plaats waar schakelknoppen komen voor de beregening of de toegangspoorten naar het

veld. Clubs hebben daar een bepaald beeld bij, dus dan zoek je afstemming. Dat doen we bij ieder project.’

Voor- en tegenspoed Geen enkel project verloopt helemaal vlekkeloos, dus ook dat bij Xenios niet. Twee van de nieuwe hockeyvelden liggen nu op een locatie die voorheen als parkeerplaats diende. Een aannemer zou daar het voorwerk doen en de bestrating en fundering afvoeren, zodat daarna de weg vrij was voor de aanleg van de velden.

Dat bleek tegen te vallen. ‘Toen we daar voor het eerst kwamen, bleek dat er zo ongeveer een maanlandschap was achtergelaten’, zegt Miedema. ‘Dan sta je voor een uitdaging met zijn allen, want de werkzaamheden sluiten dan niet meer aan op het bestek waarop is ingeschreven.

Hoe ga je daar met elkaar mee om? Uiteindelijk zijn we teruggegaan naar het oorspronkelijke aanlegniveau van de velden. Vanaf daar konden we het contractdocument weer oppakken en de werkzaamheden voortzetten. Voor alle partijen

was dit de beste keuze, waarbij snel geschakeld kon worden om de minste tijd te verliezen.’

Op het moment van schrijven, eind mei, zijn vier van de vijf hockeyvelden bij Xenios klaar.

Netbeheerder Liander moet de locatie nog van stroom voorzien en daarna kunnen de velden opgeleverd worden. ‘Op dat soort zaken hebben wij helaas weinig invloed, aangezien deze werkzaamheden niet in het bestek zijn opgenomen.

Daarom wachten we en sturen we bij waar dat kan’, aldus Miedema. Hij schat dat de oplevering eind juni kan plaatsvinden. Amsterdam heeft er dan weer een paar nieuwe hockeyvelden bij.

‘De gemeente is heel vooruitstrevend als het om duurzaamheid gaat en deze velden dragen daar zeker aan bij. Door het wateropslagsysteem dat hier ligt, wordt er gigantisch bespaard op het waterverbruik. Dat is een mooi visitekaartje, zowel voor de gemeente als de hockeyclub.’

www.cscsport.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30052/nieuwehockeyvelden-met-duurzaam-karakter-inamsterdam Frank Miedema

Arjan Thoen www.fieldmanager.nl

29

Selectie en aankoop van een hockeyveld Hoe kom je tot de juiste keuze?

Stel: je wilt als gemeente of hockeyvereniging een nieuw kunstgrashockeyveld aanleggen of een bestaand kunstgrashockeyveld renoveren of ombouwen. Waar begin je als je voor deze keuze staat? En waar moet je allemaal rekening mee houden? Er zijn legio mogelijkheden, met meerdere oplossingen voor uiteenlopende situaties. De sportvloerenlijst staat er vol mee. Wat is het beste veld? Zijn er alternatieven? Hoe voorkom je dat je appels met peren vergelijkt?

Auteur: Seth van der Wielen, KYBYS (dit is een geactualiseerde versie van een eerder gepubliceerd artikel)

30

3/2019

HOCKEY SPECIAL DOELEN De vraag ‘wat is nu het beste veld?’ willen beantwoorden, is als antwoord willen geven op de vraag ‘wat is de beste auto?’ Een concreet en eenduidig antwoord valt niet te geven. Voor de een is dit een snelle Audi R8, voor de ander een zuinige stadswagen zoals de Suzuki Splash.

Leg de vraag voor aan een autoverkoper en hij zal direct doorvragen: wat vind je belangrijk?

Topsnelheid, rijcomfort, brandstofverbruik, veiligheid? Zo werkt het bij de investering in een nieuw hockeyveld ook. Het is dus belangrijk om na te denken over het doel dat je nastreeft met het nieuwe veld.

Het is belangrijk om na te denken over het doel dat je nastreeft met het nieuwe veld Dit zijn vragen die van invloed zijn op de keuze voor een bepaald veld. Naast het doel zijn er randvoorwaarden die invloed hebben op de keuze. Wat willen we maximaal betalen voor een veld? Hoe lang moet het meegaan? Wie draagt zorg voor het onderhoud en wat mag het jaarlijks kosten?

MIDDLE-AGED MEN IN LYCRA In de praktijk horen we vaak maar één ding: wij willen een goed waterveld. Dat is een wens die qua ambitie past binnen de hedendaagse cultuur en – nog steeds – conjunctuur. Een tiener wil de nieuwste voetbalschoenen waarop hij Messi of Ronaldo ziet voetballen en hordes mamils (middle-aged men in lycra) rijden op extreem lichte peperdure fietsen. Je kunt je afvragen of het niveau van de gebruiker altijd overeenkomt met het hightech materiaal. Wie het weet, mag het zeggen.

SPEELNIVEAU EN AMBITIENIVEAU Speelniveau versus veldtype De KNHB geeft geen bindende richtlijnen voor het type hockeyveld in relatie tot het spelni-

www.fieldmanager.nl

31

RHENAC UV-C SYSTEMEN Een duurzame manier om grasziektes te voorkomen of te behandelen.

UV-C600 LED Systeem

Rhenac UV-C De Rhenac UV-C-technologie produceert licht binnen een specifiek ultraviolet lichtspectrum, waarvan is vastgesteld dat het onaangenaam is voor bepaalde natuurlijke organismen. Het vereist slechts 30 tot 45 minuten om een volledig voetbalveld te behandelen. Een veld dat twee of drie keer per week wordt behandeld zal binnen afzienbare tijd 95% minder schimmels en algen ervaren. De unit past op vrijwel elke tractor.

flexibele, hoogwaardige en onderhoudsarme sportaccommodaties. De producten kunnen zowel in professionele stadions als op breedtesportaccommodaties worden gebruikt.

De behandeling is op zowel gras als op kunstgras effectief. Omdat het UV-C-licht inwerkt op het DNA van de schimmel, algen en soortgelijke ziektes zal het, wanneer het twee of drie keer per week wordt gebruikt, voorkomen dat deze ziektes terugkeren.

Eigenschappen: • Behandelt een volledig voetbalveld in 30 tot 45 minuten • Werkbreedte: 6m • Past op elke tractor • Kan over een veld worden geduwd of getrokken • Optisch waarschuwingssysteem dat mogelijk maakt om constant de aanbevolen snelheid te rijden

Duitse grondigheid De Rhenac UV-C technologie is het resultaat van een samenwerking tussen Rhenac en het Greenhouse Laboratorium van het Duitse Weihenstephan Onderzoekscentrum aan de Universiteit van München. Dankzij die samenwerking waren zij de eersten die inzagen hoe belangrijk specifieke kleuren in het lichtspectrum kunnen zijn om de stimulering en verbetering, of de vermindering en beheersing, van de groei van natuurlijke organismen te stimuleren. Rhenac is vooral bekend van z’n unieke LED grasgroeisystemen. De Rhenac UV-C gebruikt dezelfde technologie om sportveldbeheerders extra ondersteuning te bieden om een grasmat te beheren.

• Schuimmarkering die laat zien welk deel van het veld al behandeld is • Maakt fungiciden en pesticiden nagenoeg overbodig • Investering kan binnen twee jaar worden terugverdiend

Recreational Systems International RSI is de exclusieve, wereldwijde vertegenwoordiger van Rhenac LED grasgroei- en grasverbeteringstechnologieën. RSI bestaat uit verschillende business units die elk unieke sportoplossingen bieden.

Onze producten beantwoorden de vraag naar betaalbare,

EXCELS IN SPORTS INFRASTRUCTURE LED Technology

www.recreationalsystemsint.com

11 min. leestijd

HOCKEY SPECIAL veau. De keuze voor het veldtype is naast het speelniveau namelijk ook afhankelijk van het ambitieniveau van de vereniging en de financiële middelen waarover de vereniging of de eigenaar van het sportpark beschikt.

Greenfields TX veld bij HV Westland

Omdat de relatie tussen speelniveau en veldtype impliciet wel bestaat, hebben we hiervoor kaders gesteld. Deze kaders zijn gebaseerd op Kybys’ kennis van de sportvloerenmarkt en contacten met (top)hockeyverenigingen en de hockeybond. Onderstaande tabel geeft de kaders weer.

Speelniveau Hoofdklasse Overgangsklasse 1e klasse 2e klasse 3e klasse 4e klasse Speelniveau Topklasse Subtopklasse 1e klasse 2e klasse 3e klasse 4e klasse

Senioren Waterkunstgras met gebonden fundering en e-layer of ongebonden fundering met et-layer Waterkunstgras met gebonden fundering en e-layer of ongebonden fundering met et-layer Waterkunstgras met ongebonden fundering en e-layer / et-layer of foam Zandkunstgras (bij ambitie tot 1e klasse waterkunstgras met ongebonden fundering en e-layer / et-layer of foam Zandkunstgras Zandkunstgras Junioren Waterkunstgras met gebonden fundering en e-layer Waterkunstgras met gebonden fundering en e-layer Waterkunstgras met ongebonden fundering en e-layer / et-layer of foam Zandkunstgras Zandkunstgras Zandkunstgras

TOTAALPAKKET Als adviseur bekijken wij de vraag wat het beste veld is in eerste instantie vanuit een technische invalshoek. Dat begint met het delen van basiskennis over velden als totaalsystemen. Denk aan de types velden, de verschillende toplagen, onderbouwconstructies, aanlegkosten, afschrijvingstermijnen en onderhoud. Vervolgens zoomen we in op de specifieke situatie van de vereniging, de doelstellingen en de randvoorwaarden in relatie tot het nieuwe hockeyveld: wat vindt de vereniging belangrijk, wat is het budget en hoe ziet de toekomstige situatie eruit? Zo kunnen we de overvloed aan keuzemogelijkheden trechteren tot een maatwerkoplossing en worden de verschillende alternatieven helder met elkaar vergeleken. Bovendien geven we aan welke keuzes op andere plaatsen zijn gemaakt en op welke grond deze beslissingen zijn genomen. Dit resulteert in een totaalpakket aan onderwerpen die een rol spelen bij

Eric Pels bezig met aanleg van het WK hockeyveld in het Ado Stadion

de keuze. Resultaat: de keuze voor het beste veld, passend bij de specifieke situatie.

TYPES KUNSTGRASVELDEN Een belangrijke stap bij de keuze voor een kunstgrasveld is bepalen naar welk veldtype de voorkeur uitgaat. Veel kunstgrashockeyvelden zijn globaal in te delen in vier veldtypen: zandkunstgras, semizandkunstgras, semiwaterkunstgras en waterkunstgras. De veldtypen onderscheiden zich door sporttechnische eigenschappen, onderhoudsbehoefte, verwachte levensduur en investeringsomvang.

Wedstrijden op hoog niveau worden gespeeld op waterkunstgras (‘watervelden’).

De jeugd speelt veelal op zandkunstgras (‘zandingestrooide velden’). Binnen de veldtypen zijn weer verschillende variaties mogelijk. Zo is voor hockey op professioneel niveau een waterkunstgrasveld op een gebonden fundering (asfalt) met een e-layer de norm, maar dat is een tamelijk dure variant.

KvdS hc de Hondsrug

Installatie Ten Cate Total Solutions shockpad op De Zweef, Nijverdal

www.fieldmanager.nl

33

GRAVEL-PLUS

! ras nieuw leven in Blaast uw kunstg

P R E M I U M GRAVEL-PLUS PREMIUM INTERESSANT VOOR UW TENNISPARK Waarom Gravel-Plus Premium banen op afschot en geen gewone gravelbanen? Normale gravel, gemaakt van baksteen, heeft een grovere korrel dan Gravel-Plus Premium (GPP), welke gemaakt wordt van gemalen dakpannen.

onderhoud | revitalisatie | demontage

R E N O V A T I E E N O N D E R H O U D V A N Onderhoud K U N S T Gkunstgras RAS - DIENSTVERLE Voor informatie en advies over uw situatie maakt u een afspraak met een van onderstaande gecertiďŹ ceerde banenbouwers.

Waar normale gravel minder vast blijft om waterdoorlaatbaar te zijn en dus ook eerder zal uitslijten, heeft u dat probleem bij GPP banen niet. Het verschil: GPP en water binden samen tot een zeer sterke, stabiele toplaag. Voordeel hiervan is dat de speelschade beduidend minder snel toeslaat. GPP is door zijn ďŹ jnere en zachtere structuur veel meer verdicht, met water als bindmiddel. Hierdoor verdampt het water minder snel.

www.gravelpluspremium.nl

Wij zijn gespecialiseerd in het onderhouden van alle soorten kunstgrasvelden. Van tennisbaan tot hockeyveld en van korfbal- tot voetbalveld.

Revitalisatie kunstgras Revitalisatie is een goede oplossing als de technische eigenschappen van uw kunstgrasveld zijn afgenomen.

Door het veld te revitaliseren kan het weer 3 tot 5 jaar mee.

Demontage kunstgras Wilt u uw kunstgrasveld verplaatsen of ontdoen van het vulmateriaal (infill)?

Bijvoorbeeld voor verplaatsing of recycling. Dan nemen wij dit proces graag voor u uit handen.

T. 0525-621223 | www.silicanova.nl

HOCKEY SPECIAL Onderstaande tabel bevat een overzicht van de kenmerken per veldtype.

Type Subtypen

Zandkunstgras • Ongebonden fundering met foam • Ongebonden fundering met ‘zachte’ onderbouw

Semizand/waterkunstgras • Ongebonden fundering met foam • Ongebonden fundering met ‘zachte’ onderbouw

Waterkunstgras • Gebonden fundering met e-layer • Gebonden fundering met foam •O ngebonden fundering met e-layer •O ngebonden fundering met et-layer • Ongebonden fundering met foam

Klemsysteem

Geen

Alleen noodzakelijk met foam

Noodzakelijk

Beregening

Geen

Aanbevolen

Noodzakelijk

In onderstaand overzicht zijn op basis van deze onderdelen de types velden onderling vergeleken. Door middel van een vijfpuntsschaal (++, +, 0, -, --) zijn deze onderdelen gewaardeerd.

Type Sporttechnische eigenschappen

Specialistisch onderhoud per jaar*

Levensduur Kunstgrasmat Foam e-layer / et-layer Lava of alternatief Zandonderbouw Drainage Verlichting Beregeningsinstallatie Speelafrastering

Zandkunstgras 0 • Basis voor hockey • Lage balsnelheid • Niet alle technieken mogelijk • Geschikt voor medegebruik korfbal, jongste jeugd voetbal en recreatief gebruik ++ 5.000

++ 12-14 jaar 1 cyclus

Semizand/waterkunstgras + • Benadering speeleigenschappen van waterkunstgras • Grote verschillen tussen de diverse soorten • Lagere balsnelheid dan waterkunstgras -Algen zijn een veelvoorkomend probleem 8.000 + 10-12 jaar 1 cyclus

30 jaar

30 jaar

0 8-10 jaar 1 cyclus 1 cyclus 30 jaar

30 jaar 30 jaar N.v.t.

15 jaar

30 30 15 15

30 30 15 15

VLEES NOCH VIS? Semizandkunstgras- en semiwaterkunstgrasvelden zijn ontwikkeld voor verenigingen waarvoor de investering in waterkunstgras te hoog is, maar die wel willen spelen op een veld dat meer een waterkunstgrasveld benadert dan een zandkunstgrasveld. In veel gevallen zijn we echter van mening dat semizand/waterkunstgrasvelden niet interessant zijn voor verenigingen.

De sporttechnische eigenschappen van semizandkunstgras komen over het algemeen meer overeen met zandkunstgrasvelden dan met watervelden. Semizandkunstgrasvelden vragen echter om een hogere investering, hebben een

jaar jaar jaar jaar

kortere levensduur en verlangen meer onderhoud. Semiwaterkunstgrasvelden benaderen met hun sporttechnische eigenschappen over het algemeen wel waterkunstgrasvelden. Het prijsverschil tussen een semiwaterkunstgrasveld en eenvoudige variant van waterkunstgras is echter minimaal. Daarnaast kennen semiwaterkunstgrasvelden relatief vaak problemen met het onderhoud, waardoor de exploitatiekosten in veel gevallen zelfs hoger liggen dan die van eenvoudige waterkunstgrasvelden. Daarom zijn we van mening dat het in veel gevallen niet loont om een semiwaterkunstgras veld aan te leggen. Op grond van deze conclusies beperkt

Waterkunstgras ++ • Hoge balsnelheid • 3-D hockey • Minder kans op blessures •M inder geschikt voor jonge kinderen 0 5.000

jaar jaar jaar jaar

dit artikel zich met name tot de veldtypen met zandkunstgras en waterkunstgras.

Naast de keuze voor een bepaald type veld is het van belang om een aantal principiële keuzes te maken, bijvoorbeeld: welk vezeltype heeft onze voorkeur, op welke ondergrond willen we spelen en waar moeten we rekening mee houden bij het onderhoud? Om deze vragen te kunnen beantwoorden, gaan we nu wat dieper in op deze onderwerpen.

www.fieldmanager.nl

35

Semi-waterveld voor Hockey Heeze

VEZELTYPE Gefibrilleerde vezel Van oudsher is de gefibrilleerde vezel het bekendst. Gefibrilleerde vezels worden vervaardigd uit polyethyleen- of polypropyleenkorrels (PE of PP), die samen met verschillende additieven (onder andere uv-stabilisatoren en kleurstoffen) in een trechter worden gestort, waarna ze verhit worden tot het smeltpunt, ongeveer 150 °C. Vervolgens worden de samengesmolten korrels tussen twee rollen geperst, waarna een soort folie ontstaat. Deze folie wordt in reepjes gesneden. In die reepjes worden inkepingen gemaakt in de vorm van een honingraatstructuur. Bij aanleg vindt de eerste fibrillatie plaats.

Bij gebruik zal de vezel verder fibrilleren in een aantal sprietjes volgens de vooraf aangebrachte ‘honingraatinkepingen’.

Monofilamentvezel Een ander type vezel is de zogenaamde monofilamentvezel. Net als bij gefibrilleerde vezels worden PE-korrels of PP-korrels samen met additieven (onder andere uv-stabilisatoren en kleurstoffen) verhit. Het verschil is dat deze samengesmolten korrels niet tot een folie worden geperst, maar als het ware door een mal worden geperst. Op die manier ontstaat een soort spaghettisliert. Deze vezels hebben direct hun uiteindelijke vorm. Een monofilamentvezel is dus (weliswaar op microscopisch niveau) dikker dan een gefibrilleerde vezel. Dit type vezel wordt de laatste jaren meer gebruikt.

De voordelen van monofilamentvezels zijn:

36

3/2019

Met de komst van deze funderingen zijn de life cyclekosten van watervelden op een shockpad lager dan die van semizand- of semi­ watervelden • de vezel is in de sterkst mogelijke vorm te produceren; • de vezel splijt niet en is dus duurzamer; • door het ontbreken van slijtgedrag behoudt de mat een ‘open structuur’ en is dieptereiniging beter mogelijk.

Nadelen: • door de dikte en vorm van de vezels bezitten deze een groter resilient vermogen. In normaal Nederlands bedoelen we hiermee dat de vezels minder snel plat gaan liggen; ze hebben dus een terugverend vermogen. Een gevolg hiervan is dat de bal met name in de beginperiode beter wordt geremd door de weerstand van die rechtopstaande vezeltjes, waardoor het spel minder snel is; • mindere inkapseling van de zandinfill bij zandkunstgras, semizandkunstgras en semiwaterkunstgrasvelden.

Bij watervelden zien we de laatste jaren een duidelijke verschuiving van de toepassing van gefibrilleerde vezels naar monofilamentvezels.

Bij zandingestrooide velden worden beide vezeltypen toegepast en naar verwachting zal dit in de nabije toekomst niet veranderen.

FUNDERING ONDER KUNSTGRAS Watervelden Het toepassen van een gebonden fundering (onder kunstgras) geeft het beste resultaat voor de speeleigenschappen. Naast de bekende asfaltfundaties zijn alternatieven mogelijk, zoals de in opkomst zijnde fundaties van schuimbe-

ton en drainbeton. Door het tweemaal in situ aanbrengen van de funderingslagen (asfalt en e-layer) ontstaat een prachtig strak en vlak veldoppervlak. Door het toepassen van een gebonden fundering kan een dunne e-layer toegepast worden. Deze dunne e-layer zorgt voor optimale speeleigenschappen.

Het toepassen van een e-layer op lava (ongebonden fundering) is financieel voordeliger dan een gebonden fundering. Door het in situ aanbrengen van de e-layer ontstaat er een goede vlakheid. Een dergelijke constructie levert echter een enigszins mindere speelkwaliteit op.

Doordat de e-layer op een ongebonden constructie wordt aangebracht, moet deze dikker worden gemaakt om daarmee de duurzaamheid en stevigheid te kunnen garanderen. De dikte van de e-layer levert echter een hogere demping op. De hockeyer verliest hierdoor kracht en het veld wordt als ‘zwaar’ ervaren.

De laatste jaren is een alternatief voor de e-layer op lava ontwikkeld: de zogenaamde et-layer.

Dit is een e-layer waarbij tijdens het mengen van de laag steenslag wordt verwerkt. De laag wordt hierdoor stabieler. De dempende eigenschappen van deze laag benaderen die van een gebonden funderingslaag met dunne e-layer.

Kunstgrasvelden die zijn gebouwd op een shockpad zijn budgettair de voordeligste types.

Als fundering van deze velden wordt een harde lavalaag toegepast. Zodra deze laag is afgewerkt en goedgekeurd, wordt een dempende laag (de shockpad) over de fundering uitgerold of neergelegd. Doordat deze laag wordt uitge-

HOCKEY SPECIAL Hockey Greenfields TX hockeyboek WK 2014 Naarden

rold en/of neergelegd, volgt deze de vlakheid van de onderliggende laag. Dit type velden is veel minder vlak dan voorgaande types. Ze zijn echter wel een goed alternatief voor verenigingen met een beperkt budget en speelniveau.

Met de komst van deze funderingen zijn de life cycle-kosten van watervelden op een shockpad lager dan die van semizand- of semiwatervelden.

Zandingestrooide velden Zandingestrooide velden en (de meeste) semizand-, semiwatervelden zijn aangelegd op een lava-rubberconstructie. Dit is een laag lava die is doorgemengd met gemalen (vracht)autobandenrubber. Deze funderingslaag heeft goede eigenschappen (sporttechnisch, zowel bij aanvang als op langere termijn). Op deze laag mag en kan echter geen ander type (hockey) veld gebouwd worden, mocht er een ombouw nodig zijn. Daarom wordt bij zandingestrooide velden steeds vaker harde lava met een shockpad toegepast. Een nadeel van shockpadfundering is een minder stabiel oppervlak en het omhoog komen van het infillzand.

ONDERHOUD Kunstgrashockeyvelden hebben intensief onderhoud nodig. We maken hierbij onderscheid tussen dagelijks, periodiek en groot onderhoud. Dit onderhoud is in grote lijnen gelijk bij alle veldtypen. Bij de zogenaamde infillvelden (zandkunstgras en semizand-/ waterkunstgras) is het belangrijkste onderhoud het schoonhouden en in beweging houden van het veld, om daarmee te voorkomen dat

Opbouw waterveld (KG-Elayer-Asfalt-Lava-Zand)

onkruid zich ontwikkelt. Onder schoonhouden verstaan we hoofdzakelijk het verwijderen van blad en bij het in beweging houden gaat het om het vegen van het veld. Bij gebruik van de beregening blijft de infill echter altijd vochtig.

Hierdoor ontstaan algen en onkruid. Als gevolg hiervan is extra onderhoud nodig.

Een waterveld bevat geen infill; dit betekent voor het onderhoud dat het makkelijker te reinigen is, waardoor de onderhoudskosten lager zijn. Ook is het resultaat van de reiniging effectiever.

Algenbestrijding Een specifiek probleem bij semizandkunstgras-, semiwaterkunstgras- en waterkunstgrashockeyvelden zijn algen. Ook al houden we het hockeyveld nog zo goed vrij van blad en zaden, op sommige zaken hebben we geen invloed.

Bacteriën en algen veroorzaken in combinatie met fijnstof, stuifmeel, uitwerpselen van vogels en overige vervuiling een slijmerige laag, waardoor het veld glad wordt en de risico’s op blessures toenemen. Hier geldt het devies: voorkomen is beter dan genezen (reinigen). Bij de keuze van het veld wordt hiertoe een eerste aanzet gegeven. Door de zandinvulling is de verwijdering van algen op een semizandkunstgras- en semiwaterkunstgrasveld aanzienlijk moeilijker dan op een invullingvrij waterkunstgrashockeyveld.

De wijze van beregening en gladheidsbestrijding zijn actuele thema’s die specifiek maatwerk vragen. Beregening met leidingwater is niet altijd mogelijk en heeft als nadeel dat dit

behoorlijk kostbaar is. Een beregeningsinstallatie die gekoppeld is aan open water, bron-, regen- of drainagewater dient te worden voorzien van zuiverende filters. Er zijn goede praktijkvoorbeelden van succesvol beheer zonder bestrijdingsmiddelen, terwijl op andere plaatsen grote problemen ontstaan.

INVESTERINGSKOSTEN Aan elk type veld hangt een prijskaartje. Vaak zijn de investeringskosten voor een groot deel bepalend voor een keuze. Onderstaand overzicht bevat een kostenraming van kunstgrasvelden op basis van het prijspeil van 2016, met kengetallen van Kybys (de bedragen zijn exclusief btw). In het investeringsoverzicht is onderscheid gemaakt tussen de drie typen waterkunstgrasvelden (alle met toepassing van een ongebonden fundering): • lava met shockpad; • lava met e-layer; • lava met et-layer; • lava met asfalt en e-layer.

De volgende werkzaamheden/kosten zijn niet meegenomen in de raming: • opruimwerkzaamheden en grondwerkzaamheden; • het aanbrengen van verhardingen; • engineeringskosten; • aanvraag van vergunningen en leges; • uitvoeringsbegeleiding.

OVERIGE AANDACHTSPUNTEN Naast bovengenoemde aspecten zijn er nog een aantal zaken die een rol spelen, zoals keu-

www.fieldmanager.nl

37

Garantie Om de sporttechnische eigenschappen van de hockeyveldconstructie na aanleg te borgen, raden wij aan garantie te vragen. In de meeste gevallen gaat de opdrachtgever een garantieverbintenis aan met de aannemer/leverancier voor een periode van acht of tien jaar.

Gedurende deze periode moet de hockeyveldconstructie blijven voldoen aan de eisen voor sporttechnische eigenschappen. Wij adviseren om het veld tussentijds enkele malen op de normen te laten beoordelen door een NOC*NSF- en KNHB-geaccrediteerde instantie.

Renovatie & reconstructie zandvelden Hc Helmond

ringen, garanties en de sportvloerenlijst. In de volgende paragrafen zetten we deze op een rij.

Contractbeheer en garantie Veel verenigingen zijn voldoende kundig om een veld te kiezen. Bij verenigingen is vaak kennis aanwezig over (types) velden, leveranciers etc. In de praktijk zien we het echter weleens misgaan bij het contractbeheer en de garantiebepalingen. In sommige gevallen ligt er een eenzijdig contract of is er zelfs helemaal geen contract. Hierdoor is niet geborgd dat de afgesproken kwaliteit ook daadwerkelijk wordt geleverd. Dit kan zich uiten in problemen op de korte termijn (bij de aanleg van het veld) en op de langere termijn (onenigheid met de aannemer bij veldschade). We maken ook mee dat er discussie ontstaat over garantie, bijvoorbeeld omdat de levensduur van de kunstgrasmat in de praktijk korter blijkt te zijn dan afgesproken als gevolg van onvoldoende of onjuist onderhoud.

Een goede adviseur kan de gemeente en de vereniging hierbij begeleiden, zowel in het voortraject als tijdens de uitvoering en bij het onderhoud, en eventueel bij renovatie en herstelwerkzaamheden.

Keuren Nieuw te bouwen, te renoveren of om te bou-

38

3/2019

wen hockeyvelden dienen te worden goedgekeurd door een door NOC*NSF en de KNHB geaccrediteerd keuringsinstituut, voorafgaand aan ingebruikname. De keuringen hebben betrekking op de materiaaltechnische en sporttechnische eigenschappen van de hockeyveldconstructie. Bij deze keuringen wordt iedere constructielaag separaat gekeurd op materiaaltechnische samenstelling en sporttechnische eigenschappen. Indien de opdrachtgever besluit de opdracht rechtstreeks bij een geaccrediteerde instantie onder te brengen, wordt hij als opdrachtgever volledig geïnformeerd over het resultaat van monsteranalyses en keuringen. Ook de rapportage van het keuringsresultaat gaat rechtstreeks naar de opdrachtgever.

Belangrijk is hierbij wel dat de coördinatie en afstemming van de keuringsmomenten bij de opdrachtnemer (aannemer) worden ondergebracht. Als de opdrachtgever de keuringen door de aannemer in opdracht laat zetten, hoeft hij zelf geen inspanningen te verrichten om de keuringen te begeleiden. Een nadeel is wel dat de opdrachtgever geen directe inzage heeft in de keuringsresultaten en dat de rapportage naar de aannemer gaat. De opdrachtgever is dus afhankelijk van de aannemer. Wij bevelen aan dat de opdrachtgever zelf de keuring in opdracht zet bij een geaccrediteerde instantie.

Daarnaast adviseren wij bij alle deel- en eindkeuringen in het veld aanwezig te zijn.

Bij eventuele onvolkomenheden dient herstel te worden uitgevoerd conform de afspraken in de garantieverklaring. Een herkeuring kan deel uitmaken van de herstelmaatregelen. Daarnaast is het raadzaam om jaarlijks een inspectie met de aannemer uit te voeren. Door gezamenlijk een rondgang over het kunstgrasveld te maken, kan in samenspraak met de aannemer worden beoordeeld of het onderhoud volledig en juist plaatsvindt. Indien er verbeterpunten worden gesignaleerd, is men er dan vaak nog op tijd bij om grotere schade te voorkomen en is de garantie nog van toepassing.

Sportvloerenlijst Op de NOC*NSF Sportvloerenlijst staan onder andere alle erkende en gecertificeerde hockeyveldconstructies met de bijbehorende normen. In de reglementen van de KNHB staat dat wedstrijden die worden georganiseerd door de KNHB alleen kunnen plaatsvinden op hockeyveldconstructies die gecertificeerd zijn.

Hockeyveldconstructies die op de NOC*NSF Sportvloerenlijst staan, zijn daarmee impliciet door de KNHB goedgekeurd voor het gebruik voor hockeywedstrijden. De NOC*NSF Sportvloerenlijst wordt gezien als een belangrijke eerste stap bij het bepalen van de juiste kwaliteitscriteria en de selectie van aannemers voor een bepaald product. Deze lijst vermeldt aannemers die de betreffende hockeyveldconstructie kunnen en mogen bouwen. Aannemers die op de NOC*NSF Sportvloerenlijst staan met een erkend en gecertificeerd product, hebben laten zien te kunnen bouwen conform de geldende normen en kwaliteitseisen. De NOC*NSF Sportvloerenlijst maakt deel uit van het ‘kwaliteitssysteem sportvloeren en sportvloerconstructies’ zoals dat in Nederland wordt gehanteerd en dat is vastgelegd en staat beschreven in het Procedurehandboek Kwaliteit Sportvloeren & Sportaccommodaties. NOC*NSF voert namens

HOCKEY SPECIAL Aanleg van een e-layer door Ten Cate Greenfields

onder andere de KNHB de regie en het beheer over de sportvloerenlijst. De NOC*NSF Sportvloerenlijst is te benaderen via de link http://sportvloerenlijst. nocnsf.nl.

KEUZE VOOR HET BESTE VELD De moraal van het verhaal: houd bij de keuze voor een hockeyveld rekening met een totaalpakket aan relevante criteria, waaronder ambitie, budget, de gewenste levensduur en de vraag wie het onderhoud verzorgt. Als vertrekpunt voor het hoofdveld wordt vaak gekeken naar het niveau waarop men speelt of graag zou willen spelen. In negen van de tien gevallen wordt direct als wens kenbaar gemaakt dat men een waterveld wil, maar er zijn verschillende varianten watervelden. De verschillen tussen de duurste en goedkoopste variant zijn groot, en niet alleen in financiële zin. Naast het beschikbare budget zijn er andere afwegingen die gemaakt moeten worden.

Door in ieder geval aandacht te besteden aan deze aspecten, komt men tot een heldere vergelijking van alternatieven en daarmee tot een weloverwogen keuze voor het beste veld.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30096/selectieen-aankoop-van-een-hockeyveld

Seth van der Wielen

KYBYS, Boxtel

www.fieldmanager.nl

39

Het Domo Ultimate Pro-veld bij KHC Dragons

‘Met deze mat is het waterverbruik zestig procent lager’ Domo Ultimate Pro maakt debuut in België Vorig jaar lanceerde Domo Sports Grass zijn product Domo Ultimate Pro, een nieuw type kunstgrasmat voor de hockeysport. Domo Ultimate Pro voldoet aan de nieuwste FIHnormen en binnenkort ook aan die van de KNHB. De nieuwe mat is inmiddels op meerdere sportparken aangelegd, waaronder dat van KHC Dragons, de succesvolste hockeyclub van België. Hoofdcoach Jean Willems: ‘De spelers zijn enthousiast!’

Auteur: Nino Stuivenberg

40

3/2019

Aan de ontwikkeling van Domo Ultimate Pro is het nodige voorafgegaan. De aanleiding hiervoor is namelijk aangepaste regelgeving van FIH, de wereldhockeybond. Met een nieuw kwaliteitsprogramma zette FIH een aantal veranderingen in gang. Sinds 1 juni 2018 moeten hockeyvelden aan strengere eisen voldoen.

Een van deze eisen is een aangepaste test voor uv-straling. In de nieuwe test is de limiet opgehoogd van 3.000 naar 5.000 uur. Aangezien Domo Ultimate niet aan deze norm voldeed, was Domo Sports Grass genoodzaakt om een nieuw type op de markt te brengen. Het resultaat: Domo Ultimate Pro. Het verschil tussen Domo Ultimate en Domo Ultimate Pro zit in de vezel. Waar Domo Ultimate een vezel van nylon is, bestaat Domo Ultimate Pro uit polyethyleen (PE). Verder is het product identiek gebleven. ‘Met Domo Ultimate Pro proberen we de speeleigenschappen van nylon zoveel mogelijk te benaderen’, vertelt Jean Willems. ‘Omdat nylonvezels zeer slijtvast zijn, hoef je ze niet zo dik te maken en spelen ze lekker, in tegenstelling tot dikkere vezels. Tevens neemt nylon water op, waardoor de vezel zeer soepel is en de bal zowaar over de vezels glijdt.

Door onze gepatenteerde ASBF-vezel in de constructie te bouwen, komen wij tot hetzelfde

resultaat.’ Willems weet waar hij over praat: hij was hockeyinternational voor België en speelde ruim 300 keer voor de Red Lions. Tegenwoordig is hij business line director bij Domo Sports Grass en coach bij KHC Dragons, een Belgische topclub die de afgelopen vier seizoenen landskampioen werd en hofleverancier is van de Belgian Red Lions.

Besparing Met Domo Ultimate Pro richt de kunstgrasfabrikant zich op het hogere segment in de markt.

De eerste Domo Ultimate Pro-matten zijn inmiddels aangelegd in Engeland, Duitsland (op het Olympisch Park in Berlijn) en in België. ‘Naast de hoogwaardige speltechnische eigenschappen kiezen de clubs voor Domo Ultimate Pro vanuit milieuoverwegingen; ze willen investeren in duurzaamheid’, zegt Willems. Met duurzaamheid doelt Willems op de kleine hoeveelheid water die een Ultimate Pro-veld nodig heeft. ‘In de hockeysport wordt veel over waterverbruik gesproken. Een producent kan claimen dat een mat waterbesparend is, maar de besparing hangt mede af van de onderbouw. Dezelfde mat kan bij onderbouw A meer water besparen dan bij onderbouw B. Bij Domo Ultimate Pro is dat juist niet het geval.’

Willems legt uit: ‘Wij vonden die verschillen

ADVERTORIAL in onderbouw niet correct en kijken op een andere manier naar de markt. We hebben Domo Ultimate Pro met FIH-rapport laten testen op allerlei verschillende soorten onderbouw. De resultaten waren duidelijk: de waterbesparing bleef hetzelfde. Met Domo Ultimate Pro realiseer je dus altijd een besparing op water, onafhankelijk van de onderbouw van het veld. Dat is een voordeel, want veel clubs hebben al een onderbouw liggen en hoeven bij renovaties alleen een nieuwe mat te leggen.’

De besparing wordt gerealiseerd door een aqua saving system waarop Domo Sports Grass patent heeft aangevraagd. ‘Met Domo Ultimate Pro hebben we veruit het milieuvriendelijkste product qua watergebruik, vergeleken met collega’s’, beweert Willems. ‘Dat komt door de ASBF-vezels, die vochtregulerend werken. Als je beregent, blijft het water gewoon langer op het veld liggen. De vezels houden het vocht lang vast en als de mat verzadigd is, loopt het water naar de onderbouw. Het waterverbruik van deze mat ligt tot wel zestig procent lager.’ Domo Sports Grass kan volgens Willems simpel aantonen dat het water in de mat blijft zitten: ‘Door naar de temperatuur te kijken. Op een Ultimate Pro-veld ligt de temperatuur zo’n tien tot vijftien graden lager dan gemiddeld. Voor spelers is dat natuurlijk erg aangenaam.’

Goede speeleigenschappen Door zijn werk als hockeycoach weet Willems precies wat spelers willen bij een hockeyveld.

Zijn club KHC Dragons, met 1.500 leden een van de grootste hockeyclubs in België, beschikt sinds een paar maanden over een Domo Ultimate Proveld. ‘Ons sportpark ligt in een groene omge-

Spelers zijn enthousiast over de mat.

Doordat de mat watervast is, blijft de veld­ temperatuur lager Jean Willems (links) is hoofdcoach bij KHC Dragons.

ving. De club weegt bij de keuze voor een nieuw veld het milieuaspect af en vindt water belangrijk’, vertelt Willems. ‘Zelf heb ik het veld gezien in Duitsland en het als suggestie voorgelegd bij onze club. We hebben toen samen besloten voor dit nieuwe product te kiezen.’ KHC Dragons is daarmee de eerste Belgische club met Domo Ultimate Pro. De spelers zijn enthousiast over de nieuwe mat, merkt Willems. ‘Met de Heren 1 hebben we al een paar keer op dit veld getraind. Ze zijn eensgezind: de mat speelt gewoon lekker. Een nieuw veld kan nog weleens glijden, maar hier is de balrol heel goed.’ De Dragons merkten bovendien dat het nieuwe veld minder water nodig heeft. ‘Wij hebben op het veld getraind toen het erg warm was, maar ook op zo’n dag heeft het veld alleen een korte sproeibeurt nodig. Zelfs na onze training van twee uur hoefde er niet extra gesproeid te worden. Het systeem werkt dus goed!’

www.domosportsgrass.com

Be social Scan of ga naar: ww.fieldmanager.nl/article/29954/met-dezemat-is-het-waterverbruik-zestig-procent-lager

Het veld bij Dragons is de eerste Ultimate Pro in België. www.fieldmanager.nl

41

PushSub

PushSub INNOVATIEF DUURZAAM PRAKTISCH VOORDELIG LICHT SNEL

Bestaat uit de componenten: celbeton, goten en SubTiles.

Vergeet de traditionele manier van het beregenen van een kunstgrasveld. SuperSub Sportsystems komt met een slim systeem dat vele voordelen kent ten opzichte van de traditionele kunstgrasvelden: • • • • •

Hogere bespeelbaarheid Gelijke speleigenschappen Koeling Mogelijkheid om water te conditioneren Geen overlast voor spelers en toeschouwers

Doorgaans worden velden beregend met slootwater, leidingwater of grondwater. Het PushSub systeem zorgt voor een gesloten waterbalans, omdat het regenwater wordt opgevangen. De kosten van het watergebruik nemen door dit innovatieve systeem drastisch af. Zo wordt het gebruik en het behandelen van een sportveld een stuk duurzamer.

SuperSub Sportsystems B.V. Produktieweg 52 • 2382 PD Zoeterwoude +31 (0)71 – 542 46 30 • Info@supersub-sportbases.com • www.supersub-sportsystems.com

De jeugd van MHC Oss op een skillpark

ADVERTORIAL

Skillparks als nieuwe trainingsvorm voor jeugd Recreational Systems International haalt 3D-kunstgras naar Nederland Kunstgrashockeyvelden zijn normaliter zo vlak als een biljartlaken, maar het concept van 3Dkunstgras brengt daar verandering in. Met deze nieuwe veldvorm, een skillpark genoemd, is het voor hockeyers mogelijk om op een alternatieve en speelsere manier aan hun techniek te werken. De skillparks blijken een succes: na de introductie in Nederland is er nu interesse uit het buitenland. ‘Dit product gaat de hele wereld over.’

Auteur: Nino Stuivenberg

Zet een tapijtfabrikant en een hockeyliefhebber bij elkaar en ze kunnen zomaar tot een innovatief idee komen. Dat blijkt wel uit de skillparks, die zo hun oorsprong vonden. Het 3D-kunstgras ontstaat door een alternatieve manier van tuften. Met subsidie van de provincie Noord-Brabant werd de toepassing doorontwikkeld en kwam er uiteindelijk een eerste veld met 3D-kunstgras. Hockeyclub Oranje-Rood had in maart 2018 de primeur met een skillpark met twintig skilltrainers, zoals de losse elementen van de mat ook wel genoemd worden. Csign was verantwoordelijk voor de productie van deze mat; Recreational Systems International (RSI) legde het veld aan. De reacties op het veld waren goed en al snel volgden skillparks in Oss en Schiedam.

lijk de funfactor; de velden kunnen het imago van hockey verbeteren. Het hoogteverschil is een leuke afwisseling; je kijkt daardoor op een andere manier naar hockey.’

Funfactor De skillparks zijn ontwikkeld met het oog op de spelers; zij kunnen zich op de nieuwe matten ontwikkelen. Volgens Arnoud Fiolet van Recreational Systems International kunnen hockeyers hun technische capaciteiten op een skillpark verbeteren. ‘Trainers kunnen er veel gerichter training geven en allerlei oefeningen inbouwen. Dat gaat trouwens ook makkelijker; je hebt geen pionnen nodig. Verder is er natuur-

Clubs die voor een skillpark kiezen, krijgen daarbij ondersteuning van RSI. Het bedrijf doet namelijk niet alleen de aanleg van het veld, maar levert ook de oefenmaterialen. De laatste stap is de activatie; er wordt dan een clinic georganiseerd op het nieuwe skillpark. Bij zo’n clinic, bijvoorbeeld door een oud-international, krijgen trainers van de club uitleg over de manier waarop ze het skillpark optimaal kunnen benutten.

Skillparks scoren niet alleen sporttechnisch, maar ook milieutechnisch goed. Er is namelijk erg weinig materiaal en grondverzet nodig om een veld aan te leggen. ‘Bij de aanleg van een skillpark hoeven we maar vijf centimeter af te graven’, legt Fiolet uit. ‘Daarbovenop komt een laag met panelen en base panels, die samen de onderbouw vormen. Dan kan het gras erop en that’s it. Een skillpark is dus heel makkelijk te bouwen. We leggen in twee à drie dagen een veld neer, inclusief onderbouw. De drainage is daarin ook voorzien, want die is horizontaal.’

www.fieldmanager.nl

43

Noviteit voor de sport De skillparks zijn modulair op te bouwen. De base panels zijn standaard bij een skillpark, tenzij de omstandigheden anders vereisen. Verder moeten de clubs twee keuzes maken bij de aanschaf van een 3D-veld. ‘Ten eerste de kleurzetting en indeling van het veld’, vertelt Fiolet.

Bij de indeling spreekt hij dan over de skilltrainers, de verschillende spelelementen die een skillpark kan bieden. ‘De kleur passen we vaak aan per club. In Eindhoven is het veld uiteraard oranje met rood, in Oss ligt een blauw veld en in Schiedam een zwart.’ De tweede stap waarover nagedacht moet worden, is de omheining. ‘Want wij verzorgen ook de infrastructuur.’

Op het moment van schrijven heeft RSI tachtig openstaande offertes voor skillparks, uit Nederland, maar ook uit Duitsland en Singapore.

Daar zijn ze onder de indruk van de velden die er al liggen. Fiolet begrijpt dat wel. ‘Dit is een noviteit voor de hockeysport; wij zijn de eersten in Nederland met 3D-kunstgras. Natuurlijk leggen we het alleen in kleine afmetingen aan, niet op de bredere velden, maar het wordt op veel plaatsen toegepast. Veel clubs zitten immers met ruimtegebrek. Een skillpark levert wat extra capaciteit op: je kunt erop trainen met twaalf tot veertien spelers zonder een van de bestaande velden te gebruiken.’

Club in ontwikkeling Een voorbeeld van een bestaand skillpark is dat van MHC Oss. Deze club kreeg in september 2018 de beschikking over een 3D-veld. MHC Oss is in 1999 ontstaan uit de fusie tussen Rapidity en Keep Fit en telt momenteel 1.260 leden. De laatste jaren voert de fusieclub structureel verbe-

Overzichtsfoto van het skillpark in Oss

44

1/2019

teringen door, mede dankzij het nieuw ingevoerde sponsorbeleid. Zo ging in de zomer van 2017 het oude clubhuis van Rapidity tegen de vlakte en kwam er plaats voor nieuwbouw. Verder beschikt MHC Oss sinds september over een nieuw clubtenue, scorebord én dus een skillpark.

Oss was daarmee na Oranje-Rood de tweede hockeyclub in Nederland die zo’n 3D-veld heeft laten aanleggen.

Het veld van Oranje-Rood was dan ook deels de reden dat MHC Oss een skillpark aanschafte.

Anthony Boumans, oud-hockeyer en lid van de sponsorcommissie van MHC Oss, vertelt: ‘Via Bart van den Acker [werkzaam bij CSign en business manager bij RSI, red.] kwamen wij achter het

'Een compleet skillpark is in twee à drie dagen te bouwen' – Arnoud Fiolet, RSI bestaan van dit type veld. We zijn gaan kijken bij Oranje-Rood en hebben vervolgens een projectie laten maken. Daarbij kozen we zelf de elementen op het veld uit.’ Ook aan het uiterlijk van het veld is gedacht, legt Boumans uit: ‘Het veld bij Oranje-Rood droeg natuurlijk hun specifieke clubkleuren. Voor Oss hebben we dat laten

Het eerste skillpark werd aangelegd bij Oranje-Rood.

aanpassen; ons skillpark heeft de kenmerkende blauwe kleur van Oss. Ook de instructieborden langs het veld voor de verschillende oefeningen zijn in onze kleuren, blauw-wit-geel. Verder heeft het veld minigoals en er is verlichting aangebracht. De installatie is erg netjes gedaan.’

Het skillpark bij Oss heeft een prominente plek gekregen: pal naast het clubhuis. Het veld is een mooie aanvulling op het bestaande complex van vier volledige velden en twee halve velden.

Het skillpark wordt wekelijks gebruikt voor techniektrainingen aan de jeugd. Deze trainingen worden gegeven door speciale talenttrainers van de club, die van oud-international Robert van der Horst een workshop hebben gekregen. ‘De talenttrainers geven trainingen van een half uur, waarin puur op techniek getraind wordt’, legt Boumans uit. ‘Ouders vinden dat geweldig. Zij zien dat we aandacht geven aan de ontwikkeling van hun kind.’

Arnoud Fiolet, Recreational Systems International

ADVERTORIAL Kers op de taart Ook de spelers van MHC Oss zijn enthousiast. ‘Als spelers zo’n nieuw veld krijgen, vinden ze dat natuurlijk geweldig’, vertelt Boumans. ‘De jeugd maakt er gretig gebruik van. Zij kunnen veel lol beleven aan het freestylen en dollen op de vierkante meter.’ Voor de hockeyclub is dat ook het uitgangspunt van het skillpark: plezier. ‘Plezier en techniekontwikkeling zijn het doel, gesteund door de snelheid en controle op het veld. Het is geen “ramveldje”, maar een plek om aan motoriek, balcontrole en stickhandling te werken.’

Het skillpark in Oss is gefinancierd door de club samen met vier sponsoren, de zogenoemde funding fathers, waardoor aanschaf en installatie volledig financieel gedekt zijn. Boumans zou andere clubs zeker een skillpark aanraden, ook als ze het zelf moeten bekostigen. ‘Natuurlijk kun

'Plezier en techniek­ontwikkeling zijn het doel van dit veld' – Anthony Boumans, MHC Oss je iedere euro maar één keer uitgeven, maar je moet als club investeren in de jeugd. De jeugd heeft de toekomst en zo’n skillpark heeft een enorme aantrekkingskracht op hen. Bovendien is het een bevestiging voor ouders van leden; zij zien dat de club investeert. Het verwachtingspatroon is anno 2019 erg hoog; je moet als club echt iets leveren voor de contributie die je vraagt. Met het skillpark kunnen we aan die verwachting voldoen.’

Boumans omschrijft het techniekveld als de kers op de taart voor de accommodatie van MHC Oss. Hij licht toe: ‘Het veld is een succes voor ons om een aantal redenen. We zijn natuurlijk de eerste in de regio met een skillpark én we hebben het veld mooi in onze clubkleuren. Het maakt de herinrichting van ons binnenterrein helemaal af!’

International Joep de Mol, oud-international Robert van der Horst en Anthony Boumans bij de opening van het skillpark in Oss.

www.recreationalsystemsint.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30005/skillparksals-nieuwe-trainingsvorm-voor-jeugd

Het skillpark in Oss is aangelegd door RSI; Csign produceert de mat.

De talenttrainers hebben een speciale workshop op het skillpark gekregen. www.fieldmanager.nl

45

Écht gravel Het hele jaar bespeelbaar Geen voorjaarsonderhoud

hybrid clay court

PROTECTING

BUILDING THE SPORTS FUTURE

re-bounce® shockpads voor de beste sportprestaties, comfort en veiligheid re-bounce® shockpads zijn speciaal ontwikkeld voor verschillende soorten sportvelden. Ze zijn eenvoudig te installeren en hebben een levensduur van meerdere kunstgrasmatten. Onze shockpads zorgen voor een uniforme sportbeleving over het volledige veld, efficiënte warmtegeleiding in geval van veldverwarming, koeling in warme klimaten en optimale waterdoorlaatbaarheid.

Een perfecte combinatie van prestatie en duurzaamheid.

AANLEG I ONDERHOUD I LANDSCAPING OUTDOOR - Indoor - Equipment Recticel Flexible Foams info@re-bounce.com - www.re-bounce.com JE SPORTS SPORTACCOM 08052017.indd 1

9/05/17 13:39

Algen blijven een probleem vormen op kunstgrashockeyvelden.

HOCKEY SPECIAL

Bestrijding van algen blijft een troebele soep Nog altijd voelt niemand zich geroepen om duidelijkheid te scheppen Een onderzoek naar middelen om het algenprobleem op kunstgrasvelden te beheersen, maakte vorig jaar nogmaals duidelijk dat het probleem veel meer omvat dan algen alleen.

Iedereen roept maar wat, iedereen doet maar wat en het probleem bestaat nog steeds. Zijn we nu, één jaar later, iets opgeschoten?

Auteur: Guy Oldenkotte

De publicatie in 2018 van een verkennende studie naar het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden voor het onderhoud van kunstgrassportvelden deed heel wat stof opwaaien. De studie was een samenwerking tussen de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek (BSNC) en de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA).

Dat ‘opwaaiende stof’ bestond niet uit gedode algen, maar voornamelijk uit allerlei opmerkingen en beschuldigingen. Het onderzoek had namelijk duidelijk gemaakt dat er in Nederland heel wat middelen werden ingezet zonder dat men eigenlijk besefte wát er precies over die algen werd gesprenkeld. De stoffen varieerden van waterstofperoxide tot zout, biocides en chemische middelen – vrijwel allemaal middelen die, als ze gebruikt worden om algen te bestrijden, getoetst moeten worden door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb).

Desondanks beschikten destijds alleen de middelen Acticide Bac 50 M en Bio-Guard over een door het Ctgb afgegeven goedkeuring. Over de overige middelen bestond toen nog veel onduidelijkheid, naar het bleek. ‘Deze markt zit in een bewustwordingsproces. Er is nog veel onbekend; daardoor gebruiken beheerders

zonder zich er bewust van te zijn middelen die verboden zijn. Je kunt deze bijeenkomst daarom zien als een eerste stap op weg naar betere navolging van de regelgeving, een traject dat jaren kan duren’, zei Jan Willem Andriessen, Ctgb-beleidsmedewerker biociden, in een artikel dat vorig jaar in Fieldmanager verscheen.

Nu hem in juni dit jaar gevraagd wordt of er inmiddels verandering merkbaar is, volgt een teleurgestelde reactie: ‘Er zijn op dit moment nog steeds slechts twee middelen tegen algen op kunstgras toegelaten’, zo geeft hij aan.

Duidelijke aanbevelingen De studie van de BSNC en STOWA bevatte destijds een aantal aanbevelingen, onder meer om meer duidelijkheid te scheppen in de wet- en regelgeving. Er zou op een begrijpelijke en laagdrempelige wijze over moeten worden gecommuniceerd, zo werd gesteld. Ook zou er moeten worden gestreefd naar bewustwording en kennisdeling over het onderhoud van kunstgras, en de (kosten)effectiviteit van de onderhoudsmaatregelen zou moeten worden onderzocht. Daarnaast zou de toepassing van reinigingsmiddelen inzichtelijker moeten worden en werd aanbevolen om de resultaten van experimenten en praktijkervaringen te delen.

www.fieldmanager.nl

47

Toch is daar kennelijk weinig van te merken.

Volgens Ben Moonen heeft de branchevereniging zich vooral gestort op een vervolgonderzoek naar de oorzaak van gladheid op kunstgras. ‘De veiligheid van veld en spelers staat bij ons voorop’, zo verklaart de onlangs teruggetreden voorzitter van de BSNC de gekozen insteek.

Omdat de uitslag van dat onderzoek pas eind juni in de openbaarheid komt, was voor dit artikel slechts een korte samenvatting beschikbaar.

Daarin wordt gesteld dat er niet één specifieke oorzaak van gladheid aantoonbaar is. ‘De gladheid van kunstgrasvelden lijkt samen te hangen met een grote hoeveelheid organisch materiaal op het veld, vaak algen en andere micro-organismen, en vocht dat niet goed wegloopt vanwege los vezelmateriaal.’ Dat is vrijwel dezelfde conclusie als degene die deze auteur al in 2015 uit de mond van Arjan Krijnen van Verhoeve Watertechniek mocht optekenen voor het artikel ‘Altijd maar die algen’. ‘De algen behoren tot de familie van de niet-schadelijke blauwalg. Er zijn drie tot vier verschillende geslachten, die in wisselende samenstelling voorkomen. Door die wisselende samenstelling en de unieke lokale condities is het moeilijk om een eenduidige oplossing te bieden.’ Als één van de oorzaken van algen wees hij destijds naar de vegetatie in de omgeving. Ook in de komende BSNCstudie wordt daarnaar verwezen. ‘Met name de aanwezigheid van fosfaat (en stikstof ) door inwaaien van stof, grond en organisch materiaal, is een bepalende factor voor de groei van algen’, zo staat in de samenvatting. Als het aan

Aad van Oosten

48

3/2019

de BSNC ligt, is het vooral belangrijk om te voorkomen dat de groeifactoren voor algen en andere soorten aanwezig zijn. U weet wel: voorkomen is beter dan genezen.

Gif in de verkeerde pil Dat is niet alleen een waarheid als een koe, maar geeft ook de kern van het probleem weer.

Zodra een middel namelijk een werkzame stof bevat voor het bestrijden van voor planten schadelijke organismen en ongewenste planten, dient die getoetst te worden door het Ctgb. Algen Control heeft dat gedaan voor zijn middel Bio-Guard. Dat middel is bedoeld om aanwezige algen te doden en is dus een biocide. MO5 Sport van Algavelan heeft geen goedkeuring, maar claimt dat dat ook niet nodig is, omdat het de voedingsbodem voor algen verteert door micro-organismes op het veld aan te brengen. En dan is er nog KG Reiniger, dat de kunstgrasmat zou ‘reinigen’ met behulp van enzymen. Daardoor valt het middel onder de Europese Detergentenverordening en hoeft het überhaupt niet door het Ctgb te worden getoetst. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) oordeelde in het Biocide-overleg Statusbepaling (BOS), samen met het Ctgb, RIVM, NVWA en CBG-MEB, dat het product KG Clean dat wordt gebruikt voor KG Reiniger geen biocide, maar een reinigingsmiddel is.

Wat het extra complex maakt, is dat er verschillende organisaties betrokken zijn bij de handhaving. Voor gewasbeschermingsmiddelen om bijvoorbeeld mos te bestrijden,

worden het toezicht en de handhaving door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit uitgevoerd. Als het om biociden gaat die bijvoorbeeld worden ingezet om algen te bestrijden, is daar de Inspectie Leefomgeving en Transport.

Die complexiteit zorgt ervoor dat de betrokken leveranciers kritisch in elkaars keuken kijken.

‘Al deze producten zijn nu al in conflict met bestaande wetgeving, Green Deal of niet. Alle velden lozen op het omringende oppervlaktewater of op het bodemwater. Deze chemie komt hierin terecht en dat is een milieudelict’, zo stelt Ewoud van de Wetering van Algavelan.

‘De overheid faalt nog steeds bij het handhaven van haar eigen regelgeving door alleen middelen te controleren die al de goedkeuring van het Ctgb hebben’, merkt Jan Overwater van Algen Control op. Hij wijst erop dat de Inspectie Leefomgeving en Transport slechts drie handhavers per duizend middelen heeft. Dat werpt de vraag op: als dat de mankracht is voor de handhaving, hoe zit het dan met het opsporen van milieudelicten? Aad van Oosten van KG Reiniger is van mening dat hem dat verwijt niet kan worden gemaakt. ‘Ik beschik over een brief waarin de ILT stelt dat ik mijn middel mag gebruiken.’

Over één ding zijn de drie heren het echter helemaal eens: er is het afgelopen jaar geen enkele stap vooruit gezet om de troebelheid opgelost te krijgen. Die duidelijkheid is nu meer dan ooit gewenst, zeker nu de staatssecretaris onlangs besloten heeft vast te houden aan 2020 als datum waarop de Green Deal

Ewoud van de Wetering

7 min. leestijd

HOCKEY SPECIAL

'Met goed en regelmatig onderhoud zou je veel problemen kunnen voor­komen of beheersen. Het prijskaartje dat daaraan hangt, is voor veel gemeenten echter moeilijk te verteren' Sportvelden wordt ingevoerd.

Ewout van de Wetering ziet een klein lichtpunt. Volgens hem zijn de instanties in Brussel momenteel bezig een tool te ontwikkelen waarmee straks claims dat producten biologisch zijn, kunnen worden geverifieerd. ‘Het predicaat ‘biologisch’ is namelijk beschermd’, zo benadrukt hij. Zodra die tool er is, zou zijn claim gedekt zijn en duidelijk moeten worden waarom voor MO5 Sport geen toetsing van het Ctgb vereist is. Ook Ben Moonen stelt dat er al wordt gewerkt aan die duidelijkheid. ‘Die zal zijn oorsprong hebben in Europese wetgeving’, zo zegt hij. Maar we weten allemaal hoe die ambtelijke molens werken: trager en beduidend minder efficiënt dan ook maar één middel voor algenbestrijding. Dat verklaart dus waarom men het afgelopen jaar weinig vooruitgang heeft gemerkt.

Bezint eer ge begint Een woordvoerder van de Inspectie Leefomgeving en Transport laat weten bekend te zijn met de bestaande onduidelijkheid: ‘Dit jaar zal de ILT veertig inspecties doen op locatie bij toepassers van biociden op kunstgrasvelden. Geïnspecteerd wordt op onder andere het juiste gebruik van toegelaten biociden.’ Ook stelt hij dat de ILT op de hoogte is van signalen dat bij de toepassing van wel toegelaten biociden de wettelijke gebruiksvoorschriften zouden worden overtreden. Een voorbeeld daarvan is het toepassen of verspreiden van biociden via een veldberegeningsinstallatie terwijl dit niet is toegestaan volgens het Toelatingsbesluit.

Mochten bij een inspectie niet-toegelaten biociden worden aangetroffen, dan zal de ILT in gesprek gaan met de producent of leverancier van het illegale middel en maatregelen nemen om het gebruik te stoppen. In dat geval kunnen de inspecteurs een dwangsom of een

bestuurlijke boete opleggen aan de toepasser van de biociden zelf, maar ook aan degene die opdracht heeft gegeven tot het toepassen van de biociden. Dat is nu niet bepaald een vooruitzicht waarvan je koude rillingen krijgt. Veel zal dus blijven afhangen van zelfregulering.

Bernard van den Bosch, tegenwoordig voorzitter van de jury voor de Fieldmanager of the Year-award, merkte al in 2012 op dat fieldmanagers te snel naar het medicijnkastje grijpen.

‘Met goed en regelmatig onderhoud zou je veel problemen kunnen voorkomen of beheersen’, zo meende hij. Het prijskaartje dat daaraan hangt, is voor veel gemeenten echter moeilijk te verteren. Een vraag aan u, beste lezer: stel dat die goedkope oplossing die u nu prefereert ertoe leidt dat uw kunstgrasmat straks het predicaat ‘chemisch afval’ krijgt, wat dan?

Als het budget belangrijker is dan het middel of de methode die u gebruikt, welke garantie heeft u dan dat uw mat niet met een chemische stof vervuild is omdat u jarenlang heeft gewerkt met het verkeerde middel of op een onjuiste manier? Nu de kunstgrasmarkt actief bezig is de afvalberg van afgedankt kunstgras te verwerken, zullen ze kritisch kijken naar wat er aan hun poort verschijnt. MO5 Sport stelt op een biologisch vriendelijke manier te werken, terwijl Acticide Bac 50 M en Bio-Guard de goedkeuring van het Ctgb hebben. En zolang de ILT van oordeel is dat KG Reiniger niet getoetst hoeft te worden door het Ctgb, is ook die eindverantwoordelijkheid duidelijk. Deze consensus heeft misschien weinig invloed op de giftigheid van de mening van Jan Overwater van Algen Control, Ewoud van de Wetering van Algavelan en Aad van Oosten van KG Reiniger, maar hopelijk zorgt die er wel voor dat de markt zelf door alle troebelheid heen kan kijken. Een gewaarschuwd mens telt nu eenmaal voor twee.

Wat is een biocide?

Een biocide is een werkzame stof of een mengsel met één of meer werkzame stoffen met een biocidale werking, met als doel schadelijke organismen (algen) te doden. Of een product het doel heeft om organismen te doden, blijkt uit de volgende zaken: • de claim die gevoerd wordt bij het aanbieden van het product (bv. in de naamgeving: ‘Alg-weg’, ‘Algenkill’ etc.); • de marketing en reclame rondom het product; • de gebruiksaanwijzing (het aanbevolen gebruik); • de symbolen op de verpakking; • de werkzame stoffen die volgens de receptuur in het product zitten (dus de exacte samenstelling van een product); • de concentratie van de werkzame stoffen in het product; • de feitelijke toepassing; • de registratie van hetzelfde product als biocide in een ander EU-land.

De ILT beoordeelt vooraf altijd of een product aan deze juridische definities voldoet. Indien een product wordt gekwalificeerd als biocide, zal de ILT controleren of er in Nederland een toelating voor is afgegeven door het Ctgb. Mocht dat niet het geval zijn, dan is er sprake van een illegaal biocide en zal de ILC het product van de markt laten halen.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30054/bestrijdingvan-algen-blijft-een-troebele-soep

www.fieldmanager.nl

49

Lano Sports kleurt drukke hockeyzomer Belgische producent levert kunstgras voor EK hockey en FIH Pro League

Als de Red Lions of de Red Panthers [bijnamen voor de Belgische hockeyploegen, red.] deze zomer een nieuwe trofee in de lucht steken, zal dat op hoogwaardig kunstgras van Lano Sports gebeuren. De succesvolle businessunit van tapijtenfabrikant Lano uit het West-Vlaamse Harelbeke ligt als preferred supplier van de internationale hockeyfederatie FIH al jaren mee aan de basis van de Belgische hockeygekte. De kroon op het werk: het EK hockey en de nieuwe FIH Pro League vinden dit jaar plaats op Lanovelden.

50

3/2019

Lano Sports installeerde 35 jaar geleden een van de eerste kunstgrasvelden in Europa voor voetbalclub RSC Anderlecht – een ware revolutie in de sportwereld. Intussen zijn de West-Vlaamse sportvelden in alle uithoeken van de wereld te vinden: van de Kaaimaneilanden tot NieuwCaledonië. Hockey neemt daarbij een steeds prominentere plaats in.

Herakles, Uccle Sport en het Wilrijkse Plein krijgen hockeyhelden 2019 belooft een ‘boerenjaar’ te worden voor Lano Sports. De kunstgrasspecialist leverde met zijn innovatieve S•Tec Solution-hockeyvelden de ondergrond voor de Belgian Hockey Finals 2019, in mei gehost door Royal Herakles Hockey Club.

Maar daar bleef het niet bij. In april 2019 klopten de Belgische hockeymannen en -vrouwen respectievelijk Spanje en de VS in de FIH Pro League … op het Lano Sports-veld van Uccle Sport.

Deze zomer zijn dan weer alle ogen gericht op het vernieuwde sportcentrum Wilrijkse Plein in Antwerpen, dat 8.000 zitjes telt. Daar vinden eerst twaalf wedstrijden van de FIH Pro League plaats. Van 16 tot 25 augustus 2019 wacht daarna het EK hockey. Ook hier was Lano Sports leverancier van de kunstgrasvelden.

Samenwerking met FIH loont ‘Wij werken sinds jaar en dag samen met internationale sportorganisaties zoals FIFA en FIH’, vertelt Joe Lano, CEO bij Lano. ‘Beide partnerships gaven ons merk een enorme boost.

Zo voldoen onze S•Tec Solution-watervelden voor hockey aan de strengste FIH-eisen, wat ons het statuut van FIH preferred supplier opleverde. Een hele eer, want zo zijn er maar zes ter wereld. Ook de spelers zijn steevast enthousiast. De hoge turfdichtheid van het fijne garen zorgt voor een snellere balcirculatie, een opti-

ADVERTORIAL Over EK Hockey 2019 Van 16 tot en met 25 augustus vindt de 17e editie van het Europees kampioenschap hockey voor mannen en vrouwen plaats. Alle wedstrijden worden gespeeld in Antwerpen, in het sportcentrum Wilrijkse Plein. De huidige titelverdediger is Nederland, dat tijdens de finale in 2017 België versloeg met 4-2.

Van alle Belgische hockeyclubs met meer dan 150 leden speelt meer dan 30 procent op een kunstgrasveld van Lano Sports’ – Joe Lano, CEO bij Lano male voetgrip en een evenwichtig speelveld.

Hockey is internationaal de snelst groeiende sport en aan die opmars dragen we graag bij met topkwaliteit.’

Focus op innovatie Met een eigen R&D-afdeling zorgt Lano Sports ervoor dat de totaalsystemen voor kunstgrasvelden altijd de laatste trends volgen. ‘Zo is de levensduur van de velden onze grootste troef’, laat Joe Lano weten. ‘De kunstgrasvezels zijn na jaren intensief gebruik nog even veerkrachtig.

Daarnaast zijn we lang geleden al op de kar van duurzaam ondernemen gesprongen. Een traditioneel waterveld voor hockey verbruikt bijvoorbeeld een enorme hoeveelheid water per wedstrijd. Dankzij onze voortdurende focus op productontwikkeling hebben we dat verbruik teruggebracht met 60 procent. waardoor we ook velden kunnen leveren in drogere gebieden, zoals Afrika.’

Boost voor het Belgische hockey De laatste vijf jaar legde Lano Sports ongeveer

100 hockeyvelden aan: meer dan de helft in Ierland en het VK, maar ook in Singapore, Egypte en India. Ook Belgische clubs en gemeentes blijven investeren in de kunstgrasvelden van Lano Sports. In eigen land worden die aangelegd in samenwerking met Scheerlinck Sport. Joe Lano: ‘De successen van de Red Lions en de Red Panthers motiveren de jeugd om de sport op competitieniveau te beoefenen. De Vlaamse en Waalse hockeyliga’s tellen vandaag maar liefst 48.000 leden. Ter vergelijking: in 2014 waren dat er nog maar 34.000 en in 2006 amper 20.000. Voor hen is het extra leuk dat de prestigieuze toernooien in 2019 op Belgische bodem worden gespeeld. En wij zijn dan weer bijzonder trots dat het letterlijk onze bodem is.’

Over FIH Pro League

De Internationale Hockey Federatie (FIH) lanceerde in 2019 een gloednieuwe competitie van wereldklasse voor heren- en damesploegen: de FIH Pro League. Deze competitie bracht negen van de beste landen ter wereld samen. Zij namen het tussen januari 2019 en juni 2019 tegen elkaar op in heen- en terugwedstrijden. Meer info op www.fihproleague.com.

www.lanosports.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30097/lanosports-kleurt-drukke-hockeyzomer

www.fieldmanager.nl

51

‘Dit systeem wordt een succes; daar ben ik van overtuigd’ Innovatieve PushSub-onderbouw toegepast bij trainingsveld HC IJsseloever Eric Sarelse (SuperSub) en Hans Kamphuis (Aquaco) op het veld in IJsselstein

Sinds begin dit jaar beschikt HC IJsseloever uit IJsselstein over een nieuw trainingsveld. Op het oog is dit een doodgewoon trainingsveld, maar onder de grond ligt een innovatieve onderbouw verscholen. IJsseloever heeft in het kader van een pilot namelijk gekozen voor het PushSub-systeem als onderbouw voor het veld.

De pilot is een succes, stelt Eric Sarelse van SuperSub Sportsystems. ‘We zijn nu klaar om een volledig veld te bouwen met PushSub.’ Auteur: Nino Stuivenberg

HC IJsseloever heeft de laatste jaren hard gewerkt aan het verbeteren van de accommodatie. Sinds vorig jaar heeft de hockeyclub een nieuw clubhuis en er zijn meerdere nieuwe velden aangelegd. Die investeringen hebben hun vruchten afgeworpen, want het ledenaantal (waarvan de teller op ongeveer 1.050 staat) zit weer in de lift. Met de komst van het trainingsveld van 20 bij 30 meter is de accommodatie compleet. Bij de aanleg van dit veld viel de keuze op een PushSub-onderbouw van SuperSub Sportsystems. IJsseloever heeft namelijk al twee volledige velden met SuperSub-onderbouw en stond daarom welwillend tegenover een pilot met PushSub. Sinds dit voorjaar is het trainingsveld in gebruik.

Geen drainage Het veld bij IJsseloever is het tweede met een PushSub-onderbouw in Nederland. Daarom moeten we dit project nog zien als pilot, vertelt Eric Sarelse van SuperSub Sportsystems.

‘Eerder hebben we een PushSub-veld aangelegd in Emmeloord, waar we een aantal lessen uit getrokken hebben. Die kennis hebben we toegepast bij het veld dat hier in IJsselstein ligt.

Hier vallen alle puzzelstukjes op hun plaats.’ De constructie bij dit trainingsveld bestaat uit de kunstgrasmat (een mat van Greenfields) die op een rol tegels (SubTiles van 75 x 75 mm) ligt.

Daaronder bevindt zich een laag celbeton, die

52

3/2019

van meerdere sleuven is voorzien om water af te voeren. Het veld heeft geen drainage en de beregening komt van onder het veld.

Het bijzondere aan het PushSub-veld is dat de constructie qua water zelfvoorzienend is. Drie sleuven onder het veld dienen als watertoevoer en -afvoer. De sleuven zijn gekoppeld aan een opslagtank van twaalf kubieke meter, die een eindje buiten het veld ligt en als waterbassin dient. Aquaco was verantwoordelijk voor het ontwerp en de aanleg van dit waterbeheersysteem. Hans Kamphuis, directeur van Aquaco, legt uit: ‘Met dit systeem heb je geen grond- of oppervlaktewater meer nodig om te beregenen, want je hebt het water op en onder het veld volledig in eigen beheer. Het systeem is zelfregulerend: sensoren in de leiding bepalen hoever de klep open komt te staan en hoeveel water er doorgelaten wordt. Als het regent, loopt het water door de mat in de goot en wordt het afgevoerd naar de tank. Verdampt het water, dan kun je juist water uit de tank bijpompen. De waterverdeling is dus optimaal.’

Afzonderlijke besturing De sleuven onder het veld zijn afzonderlijk te besturen, om het veld zo vlak mogelijk te houden. Het systeem wordt in feite gebruikt als een traditionele beregening: het veld wordt vanaf de onderzijde kortstondig natgemaakt

ADVERTORIAL Kamphuis. ‘We zijn allebei op zoek naar innovatie en dan heb je elkaar snel gevonden. Voor Aquaco is er de drive om bij innovatieve projecten vooraan te staan; we zoeken altijd naar nieuwe oplossingen. De voldoening is extra groot als zo’n project slaagt.’ Met PushSub heeft hij zo’n project gevonden. ‘Dit systeem wordt een succes; daar ben ik van overtuigd.’

Het trainingsveld bij HC IJsseloever

‘We zijn allebei op zoek naar innovatie; dan heb je elkaar snel gevonden' en daarna schiet het waterpeil weer tot normale hoogte. De watertoevoer is van afstand te bedienen: spelers drukken op een knop en dan gaat het systeem aan en uit op een vooraf ingesteld peil. Dit peil kan worden ingesteld met een tablet of laptop. De besturing achter dit systeem is ontwikkeld door Aquaco. Op de afbeelding bij dit artikel is duidelijk te zien hoe het besturingssysteem werkt. Gebruikers kunnen op deze display het huidige waterniveau van het veld zien.

Een PushSub-veld met eigen waterhuishouding is dus erg duurzaam. Niet iedere hockeyclub laat dat aspect echter meewegen in het keuzeproces bij een nieuw veld, beseft Sarelse. ‘Clubs kijken vooral naar hun accommodatie en zijn niet altijd bezig met duurzaamheid. Gelukkig zijn er ook uitzonderingen. IJsseloever is echt een vereniging met ambitie, een die meedenkt

bij projecten.’ Voor clubs brengt het PushSubsysteem een aantal concrete voordelen met zich mee. Zoals gezegd is er geen besproeiing nodig. ‘En dat scheelt als het hard waait, want dan komt het water vaak naast het veld terecht’, vertelt Kamphuis. ‘Bovendien heeft het water van onderaf een koelend effect. Je ziet vaak dat kunstgrasvelden bloedheet worden op warme dagen, maar daar heb je op dit trainingsveld geen last van.’ Onder de streep houden clubs ook geld over omdat ze niet meer te maken hebben met wateroverlast.

Meer mogelijkheden Eigenlijk is het opmerkelijk dat Aquaco aan deze pilot meewerkt. Het bedrijf produceert immers beregeningssystemen, dus hun belangen druisen in tegen velden waarbij geen sproeiers nodig zijn. Toch is de samenwerking tussen SuperSub en Aquaco wel logisch, vertelt

Sarelse is als ontwikkelaar al even enthousiast.

‘Dit trainingsveld is een pilot, maar ik hoop op een opdrachtgever die een volledig veld met PushSub kiest. Daar zijn we inmiddels wel klaar voor. Het zou een mooie eerste stap zijn; daarna kunnen we meer mogelijkheden verkennen en het systeem uitbreiden. Je kunt het veld vrij eenvoudig gebruiken als waterberging ten tijde van hevige regenval. Daarmee bewijs je de gemeente en het waterschap een grote dienst. Het is een totaal andere benadering dan nu het geval is.’

www.supersub-sportbases.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30078/ditsysteem-wordt-een-succes-daar-ben-ik-vanovertuigd Vier standen In principe zijn er vier standen om de waterafvoer in te stellen: 1. Rust, met al het water in de tank; 2. Wedstrijddag, met het peil tot de onderzijde van de SubTiles; 3. Speel, het water tot juist in de mat (verge­lijkbaar met beregening traditionele velden); 4. Onderhoud, de stand waarbij er een laag water op het veld staat en de algen doodgaan.

Eric Sarelse voegt toe: ‘Dan is er nog stand 0, waarbij alles leeg is en er buffer wordt gegenereerd, en stand 5, waarbij het veld blank staat en als waterbuffer dient. Die laatste stand gaan we nog verder uitwerken.’

Het veld is 30 x 20 meter. www.fieldmanager.nl

53

1901-013 EGS - Foto: Koen Suyk

HOCKEY systems

made to win

edelgrass.com

Now le t ’s Pl ay!

Onderdeel van Antea Group

ADVERTORIAL

Een cradle-to-cradle-oplossing als sportveldfundering Fielddrain maakt duurzame onderbouw voor hockeyvelden

Hockeyclubs die duurzaamheid belangrijk vinden bij de aanleg van een nieuw veld, kunnen bij Fielddrain terecht. Deze sportveldfundering is namelijk volledig cradle-to-cradle en ligt inmiddels bij meerdere clubs in Nederland en België. Als het aan Fielddrain ligt, komen er snel meer referenties bij. Peter van Hinthem: ‘Wij zijn er klaar voor!’

Auteur: Nino Stuivenberg

Fielddrain staat sinds 2012 op de Sportvloerenlijst van NOC*NSF. De constructie wordt toegepast op tennis- en padelbanen, atletiekbanen en dus ook op hockeyvelden.

In Nederland kozen onder meer clubs in Nijmegen, Maassluis en Den Haag (rond het WK 2014) al voor Fielddrain. De mortelgebonden fundering is zowel toepasbaar bij nieuwbouw als bij reconstructies. Als nieuwbouwconstructie vervangt deze mortelgebonden funderingslaag de traditionele onderbouwconstructie bij kunstgras-hockeywatervelden, namelijk

de lavalaag en twee open asfaltlagen. Bij een reconstructie kan de fundering toegepast worden op de oude, bestaande gebonden constructie.

daardoor een constant vochtgehalte over het gehele oppervlak. Hierdoor heeft de mat optimale sporttechnische eigenschappen tijdens de gehele levensduur.

Goed in de markt Duurzaamheid is voor clubs en gemeenten dan ook een belangrijke reden om voor een Fielddrain-constructie te kiezen. ‘Het hergebruik van materiaal is een voordeel van Fielddrain’, legt Peter van Hinthem van Fielddrain uit. ‘Bij reconstructies zitten clubs normaal gesproken met lavarubber dat afgevoerd moet worden.

Dat probleem is er bij Fielddrain niet. Het materiaal is te hergebruiken, waardoor clubs kunnen besparen op de stortkosten.’ Onder de streep levert dat een voordeel op. Van Hinthem: ‘Je ziet weleens dat duurzame constructies meer geld kosten, maar dat is bij ons niet het geval.

Fielddrain ligt prijstechnisch erg goed in de markt. Al zou dat niet altijd de doorslag moeten geven bij de keuze voor een constructie.’

Het meest recente project van Fielddrain was een nieuwe fundering voor een veld bij Rapid Hockey Club Temse. Voor Fielddrain was dit veld een primeur: het was het eerste sportveld in België met een fundering van gerecycled materiaal. Ook in Temse zijn de signalen over de constructie positief. ‘En dat is overal zo waar wij komen’, besluit Van Hinthem. ‘De clubs zijn heel tevreden over de technische uitvoering en het resultaat dat wij leveren. Wij zijn dan ook helemaal klaar voor de projecten die op ons pad komen.’

Snelle waterdoorstroming Waar het uiteindelijk vooral om gaat, zijn de sporttechnische eigenschappen. Ook op dat gebied voldoet het product aan de eisen. De Fielddrain-laag zorgt voor een zeer snelle en constante waterdoorstroming, volgens Van Hinthem tot wel drie keer zo snel als bij een traditionele constructie. De grasmat behoudt

www.fielddrain.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29982/een-cradleto-cradle-oplossing-als-sportveldfundering

www.fieldmanager.nl

55

Kaderrichtlijn Water: de volgende uitdaging voor beheerders Verandert gebruik van meststoffen straks door Europese regelgeving?

In Nederland treedt uiterlijk in 2027 de Kaderrichtlijn Water in werking. De Kaderrichtlijn Water stelt strenge eisen aan de kwaliteit van Europees oppervlakte- en grondwater. Zo mag de hoeveelheid nitraten in oppervlakte- en grondwater niet hoger zijn dan 50 mg per liter. Aangezien nitraatzouten een belangrijk ingrediënt van meststoffen zijn, treft de Kaderrichtlijn ook beheerders van sportvelden en golfbanen. Zij zullen de uitspoeling van meststoffen moeten beperken. In de wandelgangen wordt deze Europese regelgeving al gezien als de volgende uitdaging voor fieldmanagers en greenkeepers na de Green Deal, maar er is nog veel onduidelijkheid.

Auteur: Nino Stuivenberg

De Kaderrichtlijn Water wordt – na de Green Deal – de volgende grote uitdaging voor beheerders.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30053/kaderrichtlijn-water-de-volgende-uitdaging-voorbeheerders

56

3/2019

Dit zijn relatief dure oplossingen. De tweede optie is zorgen dat je voor natuurgrasvelden meststoffen gebruikt die niet uitspoelen. Dan kom je algauw uit bij biologische meststoffen, en dan komt ook weer de kennis van de Bart van Kollenburg, Vos Capelle: ‘Om de kans op uitspoeling te verkleinen, moet je gewoon niet teveel strooien’ ‘Water wordt een belangrijk issue voor de sector. Naast kwaliteit is ook kwantiteit belangrijk. Denk maar aan de beregeningsverboden. Diverse mineralen en met name stikstof zijn gevoelig voor uitspoeling. De makkelijkste weg is gewoon minder strooien. Als je exact die voeding geeft die de grasplant nodig heeft, ben je al een heel eind. Een recente BSNC richtlijn leert dat meer dan 150 kg zuivere stikstof p/ha moet worden vermeden. Eurofins heeft haar adviezen al aangepast.

Eén van die criteria van duurzaam inkopen is dat de noodzaak van bemesting moet worden aangetoond via een recente bodemanalyse. Dat kan een analyse zijn van bijvoorbeeld Eurofins of KIWA ISA-Sport. Helaas worden in de adviezen van Kiwa ISA hoofdzakelijk uitspoelingsgevoelige, meststoffen als KAS geadviseerd.

Meer dan 150 kilo moet worden vermeden Er zijn meststoffen die veel minder uitspoeling geven; denk hierbij aan gecoate, organominerale of organische meststoffen, maar ook aan meststoffen met traagwerkende stikstofbronnen. Daarnaast zijn toevoegingen aan meststoffen die de opname van elementen verbeteren of wortelvorming stimuleren, een interessante optie uitspoeling te verminderen.

Jan Vrij, AH Vrij: ‘De Kaderrichtlijn Water heeft wellicht zelfs meer impact dan de Green Deal’ ‘Na de Green Deal Sportvelden voor het verbod op gewasbeschermingsmiddelen wordt de Kaderrichtlijn Water (KRW) de volgende uitdaging. Deze uitdaging misschien wel meer impact dan de Green Deal. Het zou goed zijn om daar ook een Green Deal voor af te sluiten met het ministerie. De KRW geeft aan dat je geen of heel weinig uitspoeling van nitraten mag hebben. Hier zijn volgens mij twee opties voor. Optie één is de bodem afschermen en het water opvangen en hergebruiken; dan krijg je een constructie zoals bij de Arena of het vroegere Cellsysteem.

Twan van Wijk, ICL: ‘Wij zien in de Kaderrichtlijn geen echte uitdaging’ ‘Wij van ICL Specialty Fertilizers denken dat dit geen echte uitdaging is. Bemesting op maat is namelijk de basis van onze business.

Het doel is om te bemesten zonder het milieu te belasten. Vandaar de enorme mogelijkheden van onze technologieën voor de toekomst, variërend van omhulde (gecoate) meststoffen via traagwerkende tot zelfs vloeibare meststoffen, waarvan heel wat met biostimulanten, en niet te vergeten onze verschillende wetting agents. Begin jaren negentig vonden we het al heel belangrijk om de

Dan kom je al gauw bij biologische middelen fieldmanagers en greenkeepers om de hoek kijken. Bij kunstgrasvelden worden geen meststoffen gebruikt, maar wel vaak middelen voor het bestrijden van algen. Kortom: de kennis van de fieldmanagers en greenkeepers wordt steeds belangrijker in de toekomst.’

juiste informatie te verstreken, gebaseerd op feiten en niet op gevoelens. Het boekwerk The Clean Benefits of Controlled Release Fertilizers was een (saaie) opsomming van de wereldwijde proeven en ervaringen met onze technologie. Milieu, duurzaamheid en het verminderen van uitspoeling waren nog geen hot issues in die periode, maar wel voor ons. De resultaten van toen zijn nog altijd relevant en worden jaarlijks aangevuld met resultaten van verschillende onafhankelijke proefstations.

We mogen gerust stellen dat er veel meer goede dan minder goede voorbeelden te vinden zijn in onze sector. Natuurlijk is het gemakkelijk telkens te wijzen naar het onderhoud van de greens, maar een golfterrein is meer dan alleen de greens.

Bemesting op maat is namelijk de basis van onze business www.fieldmanager.nl

57

Green Deal is done deal Fieldmanagers en greenkeepers discussiëren over haalbaarheid Green Deal Sport

De kogel is door de kerk: ondanks een eerdere publicatie over vijf jaar uitstel komt er per 1 januari 2020 ‘gewoon’ een harde nullijn voor de Green Deal Sport. Uitzonderingen zijn onder strenge voorwaarden nog twee jaar mogelijk.

Op een forum van de vakbladen Fieldmanager en Greenkeeper gingen enkele hoofdrolspelers uit de branche over dit onderwerp in discussie.

Auteurs: Nino Stuivenberg en Hein van Iersel

De manier waarop de laatste maanden over de Green Deal Sport is gecommuniceerd, is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk. Begin mei kwam de Golfalliantie met een verklaring over het doorrollen van de Green Deal Sport: de sector zou vijf jaar uitstel krijgen. Een maand later werd de alliantie doodleuk teruggefloten door zowel de staatssecretaris als de minister, die vasthielden aan de oorspronkelijke deadline van 1 januari 2020. Daar heeft de maatschappelijke onrust naar aanleiding van een publicatie in De Volkskrant ongetwijfeld aan bijgedragen. Hoe dan ook: uiteindelijk dus géén uitstel voor de sport- en golfsector.

58

3/2019

Die kennis hadden de betrokkenen in dit artikel echter niet toen er begin mei in Zeist gediscussieerd werd over de Green Deal. De oorspronkelijke bedoeling was een algemene discussie over de haalbaarheid van de Green Deal Sport. Door de eenzijdige verklaring van de Golfalliantie werden tijdens de discussie vooral de verschillen in de sector – waarschijnlijk onbedoeld – uitvergroot. De uitersten in deze discussie zijn als volgt samen te vatten. Aan de ene kant staan de sportbonden, die vooral voor een rekkelijke interpretatie van de Green Deal Sport blijken te zijn. Aan de andere kant staan de bracheorganisaties als VHG, BSNC en Cumela, die de (commerciële) belangen van de aannemers vertegenwoordigen.

Deze laatste organisaties zijn in het algemeen voor een zo snel en zo compleet mogelijk verbod op het gebruik van gewasbescherming. In de visie van de VHG, BSNC en Cumela is dat de enige manier om innovatie op gang te brengen.

Maar zoals een van de aanwezige greenkeepers opmerkte: het is ook een verdienmodel. Er valt meer te verdienen aan beheer zonder chemie dan aan chemisch beheer. Nico Willemsen van Cumela Is het hier logischerwijs niet mee eens: ‘Niet-chemisch beheer heeft wellicht in de eerste periode wat hogere kosten. Maar zou wellicht op termijn bij een goede aanpak tot lagere kosten kunnen leiden. De enige reden dat we dit willen

is het creëren van een gelijk speelveld. Zolang er nog geen generiek verbod geldt en het dus nog niet verboden is om vrij over alle chemische middelen te beschikken, kan een aannemer die nog niet zo ambitieus is de concurrentie aangaan met een ondernemer die wel bereid is te investeren in een duurzame oplossing.’

Pitches Het discussieforum vond op 9 mei plaats bij Woudschoten in Zeist. Aansluitend was er een netwerklunch, beschikbaar gesteld door Melspring. Aan de hand van drie pitches en drie stellingen discussieerden zo’n dertig fieldmanagers, greenkeepers en vertegenwoordigers over het thema Green Deal Sport. De kersverse BSNC-voorzitter Edward van der Geest leidde de discussie in goede banen.

Steeds minder uitzonderingen Het openingswoord tijdens het forum was voor Marcel van der Weijden, adviseur bij Rijkswaterstaat namens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Hij zette de huidige status van de Green Deal uiteen. Het centrale thema in zijn praatje: de nieuwe Green Deal is geen een-op-een doorzetting van de bestaande Green Deal. De teugels zullen steeds strakker worden aangetrokken en gebruikers moeten gaan werken volgens een IPM-methode (IPM staat voor integrated pest management). Daarop

4 min. leestijd

FORUM zal ook worden gecontroleerd. Er wordt op dit moment nog onderhandeld over de precieze uitzonderingen na 1 januari 2020. ‘De staatssecretaris zal de Tweede Kamer nog voor de zomer informeren over de Green Deal’, legde Van der Weijden uit. ‘Dan worden ook de uitzonderingen bekend.’

Van der Weijden benadrukte het uitstelmoment niet expliciet kenbaar te willen maken. Hij kreeg daarin bijval van BSNC-directeur Ben Moonen.

‘De boodschap moet zijn: er is géén uitstel.

Vanaf 1 januari 2020 geldt een verbod, tenzij het niet anders kan. We moeten volgens IPM gaan werken, anders verliezen we de urgentie.’

Ook Jeroen van de Ven (Ramm), Jan Vrij (AH Vrij) en Nico Willemsen (Cumela) wezen daarop.

Sprekend was de reactie van Henk Slootweg (AH Vrij): ‘De overheid roept op tot duurzaamheid, maar tegelijkertijd selecteren lokale overheden op basis van de laagste prijs en dus voor de inzet van chemie. Echte innovaties komen pas nadat er een hard verbod is ingevoerd. Kijk maar naar onkruidbestrijding op verhardingen.’

Handhaving De NVWA heeft toegezegd te gaan handhaven op chemievrij beheer, aldus Van der Weijden.

‘Dat doen zij risico gestuurd. Bij de handhaving op verhardingen heeft dit gewerkt en deelde de NVWA bij 50 procent van de controles boetes uit.’ Veel fieldmanagers en greenkeepers zeggen nooit controle te hebben gehad, maar die is wel nodig, stelt Nico Willemsen van Cumela Nederland. ‘De NVWA moet een handhavende rol op zich nemen. Helaas is het zo dat mensen pas stoppen met spuiten als het stoplicht op rood staat. De bonden moeten daarom duidelijk communiceren. “Nee, geen chemie, tenzij …” moet de boodschap zijn in plaats van “Ja, mits …”.’

Contrast tussen sport en golf De tweede pitch was van John van Hoesen, oud-voorzitter van de NGA en tegenwoordig hoofdgreenkeeper op The Duke. Zijn boodschap was duidelijk: Van Hoesen is er nog steeds niet van overtuigd dat chemievrij beheer zal lukken. ‘Schieten we niet te ver door?’ vroeg hij het publiek. ‘We willen de competitieve golfer een goed speelveld bieden en dat lukt niet zonder chemie. Ik ben bang dat veel golfbanen niet de mankracht en middelen hebben om chemievrij te werken. Begrijp mij goed: ik ben voor de Green Deal. Ik heb niet voor niets de oorspronkelijke Green Deal ondertekend.’

'We stoppen pas met spuiten als het stoplicht op rood staat' Niet alle aanwezigen begrepen de houding van Van Hoesen, waarna twijfel ontstond over de Green Deal Sport: waarom is er geen aparte Green Deal voor golf en voetbal? Ewoud van de Wetering, directeur van Algavelan, drong daar herhaaldelijk op aan. Meer green deals betekent echter een te hoge administratieve last, stelt Van der Weijden. ‘Er is al een woud aan green deals.’

De discussie maakte het verschil duidelijk tussen de voetbal- en de golfwereld. Golf werkt al jaren hard aan de Green Deal, terwijl in sport de afgelopen jaren eigenlijk niets is gedaan. Volgens Jan Vrij heeft dat te maken met het gebrek aan kennisdeling in de sportsector. Wanneer je als aannemer een kennisvoorsprong hebt, zorg je wel dat je die kennis binnenshuis houdt, omdat je daar bij een volgende aanbesteding last van kunt krijgen. Van Hoesen gelooft niet in het grote verschil tussen golf en sport: ‘Ook in de golfsector is ruim meer dan de helft van de banen in onderhoud bij een aannemer.’

Hoe dan ook, de golfwereld loopt dus voorop als het om duurzaamheid gaat. Des te merkwaardiger is het dat juist de Golfalliantie op uitstel van de Green Deal heeft aangedrongen. Jan van Mondfrans begrijpt dat wel: ‘De NGF heeft uitgelegd hoe je straatgras kunt terugdringen, maar dat kost meer jaren dan gedacht.’ De partijen uit de sportbranche waren hier minder over te spreken. Met name de manier van communiceren door de NGF verdient volgens hen geen schoonheidsprijs.

Uitstel of afstel?

Blijft de vraag wat het uiteindelijke doel van de Green Deal Sport is: is dat de sector zo snel mogelijk naar een volledige nullijn dirigeren?

Nico Willemsen van Cumela is daar duidelijk over: ‘Wij streven niet naar de nullijn, maar

De forumdiscussie op 9 mei werd bijgewoond door de volgende personen: Ewoud van de Wetering, Algavelan John van Hoesen, The Duke William Boogaarts, De Enk Groen & Golf Bertus Carelse, Bas Sportvelden Michel Wimmers, Bayer Ernst Bos, PC Sportvelden Edward van der Geest, BSNC Ben Moonen, BSNC Nick Verberk, Top Sport & Groen Bertjan Emons, Van Wijlen Jaap Verhagen, gemeente Zutphen Gerhard Teunissen, Jean Heybroek Henrie Bekkers, gemeente Den Bosch Gerard Verweijen, Ataro Dick Oosthoek, Groenkeur Joris Slooten, HGM Guido Hamelink, NL Adviseurs Mark Timmerman, Prograss Jan van Mondfrans, Amenity Solutions Nico Willemsen, Cumela Jan Vrij, AH Vrij Hein van Iersel, NWST Marcel van der Weijden, ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Bart van Kollenburg, Vos Capelle Jacco Meijerhof, Hofmeijer Jeroen van de Ven, Ramm Nino Stuivenberg, NWST Henk Slootweg, AH Vrij Gerben Zijlstra, Cumela Gerrit van Nieuwenhuizen, Ramm naar een manier van werken waarbij we in zeer uitzonderlijke omstandigheden en onder zeer strikte voorwaarden misschien nog een paar middelen ter beschikking hebben.’ Michel Wimmers van Bayer heeft daar natuurlijk ook een uitgesproken standpunt over. In zijn visie ontstaan alle problemen met gewasbescherming doordat greenkeepers en fieldmanagers middelen onoordeelkundig of niet volgens het etiket gebruiken. Dat is soms extreem. Volgens Wimmers zorgt een druppel van een middel in een vijver al voor een puntbelasting.

Communicatie belangrijk De derde en laatste pitch nam Jan Vrij (AH Vrij) voor zijn rekening. Zijn stelling: chemievrij beheer is mogelijk, maar de bodem moet gezond zijn. Om dat te bereiken, moeten fieldmanagers vaker op hun velden zijn. Vrij is tegen uitstel van de Green Deal: ‘Want we hebben ook tijd nodig om ons voor te bereiden op de

www.fieldmanager.nl

59

De lijstaanvoerder van 2019!

EURODIAMOND ✓ Standvastigheid 8,3* ✓ Herstellingsvermogen 8,2* ✓ Bespelingstolerantie 7,9* *

Tabel Grasgids© 2019 Engels raaigras Sport

Fieldmanagers opgelet!

Van de laatste twaalf edities stond DSV zaden maar liefst acht keer op nummer 1 in de Grasgids©. En ook in 2019 hebben we met het ras EURODIAMOND de lijstaanvoerder in huis. EURODIAMOND zorgt voor veel speeluren per veld dankzij de combinatie van zeer goede bespelingstolerantie en standvastigheid. Daar zijn we natuurlijk trots op! Om dit te vieren hebben we EURODIAMOND in 2019 toegevoegd aan alle topmengsels van DSV zaden.

Meer informatie over de sportmengsels van DSV zaden vindt u op www.dsv-zaden.nl. Onze grasspecialisten geven u graag advies op maat over de keuze van het juiste sportmengsel.

www.dsv-zaden.nl

Recreatiegrassen | Voedergewassen | Akkerbouwgewassen

FORUM Wat vinden jullie?

We legden de drie stellingen van het forum ook voor aan de lezers van Fieldmanager en Greenkeeper. Zij gaven in een online enquête de volgende antwoorden.

Henk Slootweg aan het woord

Hebben we ons de afgelopen jaren voldoende voorbereid op de nullijn die er onherroepelijk aan komt, uiterlijk in 2025?

Ja: 51%

Nee: 49%

Is het mogelijk om zonder inzet van chemie te beheren met behoud van kwaliteit en tegen acceptabele kosten?

Ja: 51%

Nee: 49%

Hebben we inmiddels voldoende kennis en middelen om zonder chemie te kunnen beheren?

Ja: 44%

Nee: 56%

Kaderrichtlijn Water die er in 2027 aan komt.

Daarom ben ik voorstander van een zo snel en zwaar mogelijk verbod. Dat is nodig, want in de sportwereld is pas het laatste half jaar wat reuring en alleen in de Taskforce wordt over de Green Deal gesproken; verder nergens.’

Dick Oosthoek vult aan: ‘In dit gesprek is veel tijd besteed aan chemie, terwijl de oplossing in een gezonde bodem en wortelgestel ligt. Ook in het droge 2018 wist een grasmat uit zichzelf te herstellen. Focus op kennis van de bodem is essentieel. Dit vraagt de nodige tijd om te realiseren en langere passende prestatiecontracten. De

aannemers willen hierin investeren, als ze ook de tijd krijgen om de vruchten te plukken.’

Voor clubs is momenteel onduidelijk wat wel en niet mag. Daar moet verandering in komen, volgens Henk Slootweg: ‘De bonden hebben een voorlichtingstaak; zij moeten op de juiste manier communiceren met de leden.’ Clubleden begrijpen namelijk niet altijd waarom een veld niet mooi groen is, merkt Jacco Meijerhof (Hofmeijer). ‘Als we 2018 als referentie nemen: we hebben toen een jaar lang een slecht beeld gehad, maar het gras kwam gewoon terug. Dan is communicatie nodig.’

Laatste woord voor politiek Als afsluiting riep Van der Geest nogmaals de drie pitchers naar voren. De boodschap was helder. Jaap Verhagen, fieldmanager bij de gemeente Zutphen: ‘“Nee, tenzij” moet het uitgangspunt zijn bij de Green Deal; anders gaat het nooit lukken! De bonden moeten daarin het voortouw nemen en erover communiceren met

'Echte innovaties komen pas na een hard verbod' de leden. Bovendien hebben clubs handvatten nodig om chemie te reduceren. IPM, specifiek voor golf en sport, is daarin het uitgangspunt.’

Marcel van der Weijden (ministerie van I&W) sloot de forumdiscussie af met een nuance: ‘De Tweede Kamer kan nog altijd ingrijpen rond de Green Deal. De Green Deal is een convenant, geen wetgeving. Met een motie kan er alsnog een hard verbod op chemie komen. Het laatste woord is aan de politiek.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/28066/ green-deal-zijn-g??n-done-deal

www.fieldmanager.nl

61

INTERVIEW

6 min. leestijd

Win-winsituatie voor gemeente en aannemer met beeldprestatiecontract De gemeente Westland gooit het bij het onderhoud van haar sportvelden over een andere boeg en werkt sinds half april voor het eerst met een beeldprestatiebestek. AH Vrij, aannemer in groen, grond en infra uit Wateringen, sleepte de opdracht in de wacht. Wat zijn de verwachtingen over het ‘nieuwe werken’? ‘We merken dat we flink worden ontzorgd.’

Auteur: Marjolein de Leeuw Foto’s: Rolf van Koppen Fotografie

‘In het verleden was het beheer en onderhoud verdeeld over verschillende partijen voor de velden, het omliggende groen en de infra. Er kan nu efficiënter gewerkt worden omdat alle werkzaamheden bij één partij zijn ondergebracht.

Het was tijd om het over een andere boeg te gooien.’ Mark Valstar, directievoerder onderhoud sportvelden bij de gemeente Westland, is er helder over. ‘Als gemeente hebben we niet langer alle kennis in huis en door onze regierol hoeven we dat ook minder te hebben. Maar de komende jaren krijgen we met een paar grote onderhoudsopgaven te maken, zoals de Green Deal, klimaatverandering en de kaderregeling Water. Je kunt dan twee dingen doen: een adviseursbureau inhuren voor de kennis en zelf de risico’s dragen, of het werk integraal bij een aannemer neerleggen.’

62

3/2019

En zo kwam het prestatiecontract op tafel. Maar daarmee was de zaak nog niet af. Valstar: ‘Je kunt wel kijken naar een integraal bestek, maar dan zit je nog steeds zelf aan het stuur. Om écht ontzorgd te zijn, hebben we een prestatiecontract gemaakt in combinatie met een beeldbestek.

De aannemer zorgt dan dat de velden de te verwachten prestatie leveren en het groen en de infra aan het te verwachten beeld voldoen.

Hóe hij dat doet, is zijn eigen verantwoordelijkheid.’ ‘Evenals de toetsing ervan’, vult zijn collega Edwin Bakker aan. Bakker is coördinator gebiedsbeheer en contractmanager voor de sportvelden. ‘En dat vraagt om vertrouwen en goede samenwerking. Je kunt niet het risico bij de aannemer leggen zonder ook de touwtjes uit handen te geven. Met AH Vrij als aannemer verwachten wij dat dit wel goed zit.’

Voor directeur Jan Vrij van aannemingsbedrijf AH Vrij maken vertrouwen en goede samenwerking onlosmakelijk deel uit van de bedrijfsvoering. ‘De gemeente hoeft zich daar inderdaad geen zorgen over te maken. We willen altijd een goede relatie met onze klanten. Wel kunnen we op basis van het beeldprestatiebestek ons vakmanschap en ondernemerschap beter bewijzen.

Omdat we zelf de regie in handen hebben, kunnen we beter bepalen welke vorm van onderhoud nodig is, en daarmee maatwerk leveren per veld en per seizoen, zoals het in de Green Deal ook bedoeld is. Daarbij is het werk aanbesteed voor een periode van twee jaar, met aansluitend vijf jaarlijkse verlengingen. Dat is zeer bijzonder in onze cultuurtechnische hoek. Dan kun je ook echt voor het beste resultaat gaan.’

‘Die resultaten toetsen we op verschillende momenten’, zegt Henk Slootweg. Hij is als assetmanager het aanspreekpunt voor de gemeente en namens de aannemer verantwoordelijk voor het integrale onderhoud van de complexen.

‘We maken elke maand een ronde over de velden met de toezichthouders van de gemeente Westland. Zij kijken hoe het werk buiten uitgevoerd wordt en koppelen dit terug naar hun directievoerder, Mark Valstar. Daarnaast staat de kwaliteit op de agenda van de bouwvergadering, die eens per zes weken wordt gehouden.

En om te voorkomen dat we als slager ons eigen vlees keuren, laten we jaarlijks een keuring doen door een onafhankelijk adviesbureau. Dit bleek voor de gemeente een grote meerwaarde bij de gunning van de opdracht. Die verwachting kunnen we zonder problemen waarmaken.’

Om de toetscirkel rond te maken, wilde AH Vrij ook de clubmanagers maandelijks om feedback vragen, maar op verzoek van de gemeente Westland is AH Vrij daarvan afgestapt. Slootweg: ‘Bij de verenigingen werken veel vrijwilligers; die moeten niet teveel belast worden met extra taken. Dat neemt niet weg dat wij grote waarde hechten aan communicatie met de verenigingen. Bij vragen of problemen kunnen verenigingen altijd bij ons terecht. En om eventuele vragen voor te zijn, zoeken we zelf halfjaarlijks het contact op. Een keer telefonisch en een keer persoonlijk, samen met de gemeente. Daarnaast organiseren wij samen met de gemeente een informatieavond. We vertellen de clubs dan over het hoe en waarom van een beeldprestatiebestek. Verenigingen weten dan wat ze van ons en van de velden kunnen verwachten.’

Dat het goed is om die verwachtingen te managen, blijkt als Vrij toelicht wat het grote verschil is tussen het werken met een ‘gewoon’ bestek en een beeldprestatiebestek. ‘Vroeger planden we ons werk een heel jaar vooruit, ongeacht het beeld. Maar met de maatschappelijke en klimatologische veranderingen is het noodzakelijk om korter op de bal te spelen. Het scheelt al dat we nu van hek tot hek verantwoordelijk

Wethouder Varekamp en Jan Vrij tekenen het contract.

Er kan nu efficiënter gewerkt worden omdat alle werkzaamheden bij één partij zijn ondergebracht.

www.fieldmanager.nl

63

www.de-groenmakers.nl

De van

kunst

gras onderhoud VRAAG ONZE VELDEXPERT

SPO RT EN GRO EN

INTERVIEW zijn. We hoeven niet meer via de gemeente met andere partijen in contact te treden, zoals de groen- en infrabedrijven. Als we signaleren dat een veld even niet aan de gestelde beeldkwaliteit voldoet, kunnen we meteen ingrijpen.

Verduurzaming vereist bijvoorbeeld langer en vaker grasmaaien. Warm en vochtig weer leidt dan al gauw tot extra inspanningen. Om misverstanden te voorkomen, kunnen clubs dit maar beter op voorhand weten.’

Hoe is het voor de gemeente om taken en het daarbij behorende budget over te hevelen naar de aannemer? Contractmanager Bakker: ‘AH Vrij heeft voor het meerjarig onderhoudswerk een sportveldtotaalpakket aangeboden: beheer en onderhoud tegen één vaste prijs. Door het prestatiecontract draagt de aannemer het financieel risico. Betaling vindt plaats in de vorm van abonnementsgeld en de aannemer bepaalt zelf waar hij het budget op inzet. Daarmee loopt de hoogte van het abonnementsgeld niet per se synchroon met de werkzaamheden. De ene maand maakt hij meer kosten, de andere maand minder. Soms draagt AH Vrij dus een financieel risico en moet er voorgeschoten worden. Maar omdat AH Vrij zelf alle materieel en materiaal in huis heeft, zijn er kosten te besparen en is onze inschatting dat de risico’s goed te dragen zijn.’

Vrij: ‘Dat klopt. Met de aanbieding konden we onze pijlen richten op kwaliteit, wat voor 75 procent meewoog in het puntentotaal. Dan kun je een goede prijs-kwaliteitverhouding neerzetten. Er is geen meerwerk meer. Ook hoeft de gemeente geen toezichthouder meer in te zetten. Dat bespaart geld, wat in de contractprijs is verdisconteerd. Een beeldprestatiebestek is daarmee niet duurder of goedkoper dan een traditioneel bestek.’ ‘Het is wel een voordeel dat deze contractvorm ruimte biedt voor innovatie’, zegt directievoerder Valstar. ‘AH Vrij gaat bijvoorbeeld een communicatie- en registratiesysteem inrichten gebaseerd op een proven concept van een collega uit de branche. Meldingen van alle partijen komen dan rechtstreeks binnen bij de aannemer. Dit systeem treedt na de zomer in werking en is nieuw en spannend voor ons, maar we voorzien dat het ons in de communicatie ontzorgt.’

Met het overhevelen van de risico’s naar de aannemer mag je verwachten dat er een andere rolverdeling ontstaat tussen beide partijen. Of toch niet? ‘Dat ligt eraan’, zegt Vrij. ‘Er blijft een rolverdeling van opdrachtgever en opdracht-

nemer. Maar de afwegingen worden anders gemaakt. Bij een RAW-bestek ben je als aannemer capaciteitverstrekker, nu ben je beslisser.

Die beslissingen nemen wij echter wel vanuit de wij-gedachte, de gezamenlijkheid van aannemer, gemeente en gebruikers. We treden op als assetmanager en zijn ook coördinator voor een aantal onderdelen die buiten het contract vallen, zoals de opstal en verlichting. Meldingen die hierover binnenkomen, leiden wij in goede banen.’ En dit is precies wat de gemeente Westland voor ogen heeft, aldus Bakker. ‘Samenwerking. We hoeven het heus niet altijd met elkaar eens te zijn. Als we maar helder hebben hoe we met elkaar omgaan.’

'We zijn gelijk­ waardig. Dat doet wat met je als mens; daar groei je van' De contractpartners zijn inmiddels een paar weken onderweg op hun zevenjarige ‘reis’. ‘Dat heeft al tot mooie ervaringen geleid’, zegt assetmanager Slootweg. ‘Bij AH Vrij vergt de nieuwe contractvorm een transitie. Waar vroeger de beslissingen van de gemeente bindend waren, is dit nu niet meer het geval. Als er een kapotte prullenbak is, moet deze gerepareerd of vervangen worden. Er kan niet meer omheen gemaaid worden of meerwerk voor gevraagd worden. Het “nieuwe werken” vereist een proactieve houding.

Onze jongens reageren hier heel positief op en tonen hun verantwoordelijkheid. Zoals onlangs bij de eerste kwaliteitsmeting; toen hadden ze aan de verbeterlijst zelf nog extra punten toegevoegd. Wel is het schakelen voor hen. We werken ook voor gemeentes waar wij nog op de traditionele manier werken. Dat vraagt om veel flexibiliteit.’

Voor de gemeente Westland is al duidelijk dat een beeldprestatiebestek zeer geschikt is als contractvorm voor langjarig onderhoud van de sportvelden. Directievoerder Valstar: ‘De aannemer ziet zelf wat er nodig is en kan direct handelen. Wij eisen maar één ding: de velden moeten bespeelbaar zijn. We beseffen

wel dat een gemeente rijp moet zijn om de verantwoordelijkheid uit handen te geven. Als je teveel op de velden blijft, is er kans op ruzie.’

Contractmanager Bakker: ‘Ook zien we dat deze contractvorm financieel beter past bij grotere dan kleinere partijen. Als gemeente verlangen we bijvoorbeeld samenwerking van AH Vrij met lokale partijen. Waar wij eerst zelf opdrachten verstrekten aan een groen- of grijspartij, neemt de aannemer dit over. De gemeente Westland is daarbij niet langer een schakel.’

Vrij beaamt dat een beeldprestatiecontract een zekere financiële armslag vereist. ‘Neem een aanpassing van de beregeningsinstallatie. Als we deze automatiseren, kunnen we op afstand vocht meten en de installatie bedienen. Dat scheelt extra rondes langs de velden. Met een investeringsvoorstel vragen we de gemeente hiervoor budget vrij te maken. Als die hiermee instemt, zijn dit weliswaar kosten voor de gemeente, maar die verdienen zich weer terug. Wij berekenen de vermindering van onze onderhoudskosten door via een reductie op het abonnementsgeld. Dat moet je als aannemer wel kunnen dragen.’ ‘Overigens kunnen we de uitvoering van een investeringsvoorstel altijd bij een andere partij wegzetten’, vult contractmanager Bakker aan. ‘Voorstellen maken blijft daarmee voor rekening en risico van de aannemer.’

Hoe kijken beide partijen naar de toekomst?

Directievoerder Valstar: ‘Westland is een grote gemeente als we naar het contract voor de sportvelden kijken. De ervaringen die we met het beeldprestatiebestek opdoen, kunnen een goed voorbeeld worden voor andere gemeenten, ook kleinere. We verwachten met deze contractvorm dat de kwaliteit van de accommodaties gelijk blijft en zelfs verbetert. We zien al dat er meer samenhang komt in de werkzaamheden van hek tot hek doordat we alles bij één partij hebben ondergebracht. Ook merken we al dat we flink worden ontzorgd.’ ‘En wij kunnen onze toegevoegde waarde beter kwijt’, aldus assetmanager Slootweg. ‘Het is niet “U vraagt, wij draaien”. We zijn gelijkwaardig. Dat doet wat met je als mens; daar groei je van.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29991/winwinsituatie-voor-gemeente-en-aannemer-metbeeldprestatiecontract

www.fieldmanager.nl

65

Vraag om een demo!

Wiedeg Terra Rake

Tel.: 06-25280970

✓ Beluchten ✓ Viltbestrijding ✓ Onkruidbestrijding Jean Heybroek Groentechniek is distributeur van machines van gerenommeerde

Jean Heybroek bv

merken voor professioneel onderhoud van golfbanen, openbaar groen, recreatie-

Wilgenkade 6, NL-3992 LL Houten

en sportterreinen en particuliere tuinen. Het programma omvat o.a. gazonmaai-

T: + 31(0)30 - 639 46 11

machines, onkruidborstelmachines, werktuigdragers, transportvoertuigen en

www.jeanheybroek.com

beregeningsinstallaties.

info@jeanheybroek.com

kemp_10391_Adv_190x135_Wiedenmann_Jean_Heybroek_Groentech.indd 1

4-4-2019 11:32:39

Jos Scholman

Sterk in sport

Hoofdvestiging: Morsebaan 1, 3439 NA Nieuwegein

VOLG ONS OOK OP:

Postadres: Postbus 1458, 3430 BL Nieuwegein

Tel.: 030-6044282 info@josscholman.nl

josscholman.nl

HOOFDREDACTIONEEL

Ik ben geen politicoloog en weet niet hoe de Haagse hazen lopen, maar de Golf­ alliantie heeft de situatie duidelijk totaal fout ingeschat

Green Deal-deksel op de neus Besluitvorming rondom Green Deal laat vooral zien hoe klein en onbetekenend sport- en golfsector zijn De deksel op de neus – dat gebeurde afgelopen vrijdag, toen de staatssecretaris naar buiten kwam met de resultaten van de Green Deal Sport. De Golfalliantie heeft klaarblijkelijk vreselijk voor haar beurt gesproken toen ze zei dat er nog ruimte zou zijn voor een overgangsperiode van vijf jaar. Die periode is teruggebracht naar twee jaar, en dit onder strengere voorwaarden. Wat is er gebeurd? Een paar weken geleden kwam de Golfalliantie (formeel NGF, NGA en NVG, maar de toon wordt vooral bepaald door de NGF) naar buiten met de uitkomsten van het Green Deal-overleg. Bewezen zou zijn dat de sector nog steeds afhankelijk is van chemie; zonder zou onmogelijk zijn. Daarom zou er op 1 januari 2020 een nieuwe overgangsperiode van vijf jaar ingaan, waarin de teugels steeds strakker zouden worden aangetrokken. Het overleg in de Tweede Kamer moest weliswaar nog plaatsvinden, maar dat was een formaliteit. De werkelijkheid bleek anders: vijf jaar overgang werd twee jaar.

De staatssecretaris roept dat ze zich wel kan voorstellen dat de Ajax Arena vol met weegbree niet acceptabel is Wat is hier nu gebeurd? Ik ben geen politicoloog en weet dus niet hoe de Haagse hazen lopen, maar het is wel duidelijk dat ook de Golfalliantie die kennis niet heeft en de situatie totaal fout heeft ingeschat. Dat is bitter en oneerlijk, want het lijkt erop dat de staatssecretaris wel geloof hecht aan de ‘tegenstanders’, die via organisaties als VHG, Cumela en BSNC vooral in het kamp van de aannemers zijn te vinden. Deze partijen, die nu allemaal

roepen dat beheer zonder chemie geen probleem is, heb ik de afgelopen jaren amper gehoord. Dit in tegenstelling tot de NGF en de Golfalliantie, die de Green Deal en chemievrij beheer zo’n beetje tot centraal beleid hebben gemaakt. Dat goede gedrag is niet beloond. Helaas, als het aan mij ligt.

De manier waarop sport met chemie omgaat, is volgens mij zo slecht nog niet. En ik denk dat chemievrij beheer hoe dan ook zal leiden tot hogere kosten. De staatssecretaris roept dat ze zich wel kan voorstellen dat de Ajax Arena vol met weegbree niet acceptabel is. Het punt is echter dat dit soort onkruid daar niet te vinden is, maar juist een probleem is op normale sportvelden en fairways, zowel qua beheer als qua beheerskosten. Het is dus terecht dat iemand van de VSG roept dat er meer geld moet komen voor beheer.

Ik weet niet of u de moeite heeft genomen om naar de video van de Kamercommissie te kijken waarin dit nieuws naar buiten kwam.

Waarschijnlijk niet, want het is zware en vooral saaie kost, waaruit vooral blijkt dat golf en sport niets voorstellen en dat de aandacht als het om gewasbescherming gaat voor 99,9 procent naar de landbouw gaat.

Met vriendelijk groet, Hein van Iersel (hein@nwst.nl) Hoofdredacteur

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29965/greendeal-deksel-op-de-neus

www.fieldmanager.nl

67

De nieuwe situatie. Het clublogo is later aangebracht, tussen beide korfbalvelden in.

Kleinere korfbalvelden leveren mooier spel én extra ruimte op Creatief omgaan met bestaande ruimte biedt kans op extra inkomsten

In 2014 werd de maatvoering van korfbalvelden verkleind naar 40 x 20 m (standaard junior- en binnenveldmaat), voor een sneller en dus aantrekkelijker spel. Het KNKV houdt een transitieperiode aan tot 2026. KV Melynas in Brummen heeft de transitie van zijn korfbalveld zojuist afgerond. Na heel wat gepuzzel is er zelfs een extra veld en meer ruimte voor horeca bij gekomen.

Auteur: Santi Raats

68

3/2019

Op de zogeheten ‘Hazenberg’ in Brummen huizen voetbalvereniging SC Brummen, korfbalvereniging KV Melynas en Beckson Tennisclub Brummen. In 2018 is op deze locatie al een voetbalveld gerenoveerd door CSC Greenfields en in het voorjaar van 2019 zijn er twee korfbalvelden van elk 20 x 40 m aangelegd door Domo Sports Grass. Dit zijn zand-ingestrooide velden, omdat het KNKV zand als enige type infill accepteert. In de kunstgrasstrook tussen de twee nieuwe korfbalveldjes is het clublogo getuft. Jan Willem Boon, bedrijfs- en projectleider bij GRAS Advies: ‘Er lag al een kunstgraskorfbalveld van 60 x 30 m. Dat was al dertien jaar oud, maar door het puike gemeentelijke onderhoud door de jaren heen zag het er op

zich nog goed uit. Vooral rondom de korven was het veld aan vervanging toe. Daarvoor in de plaats is er één groot kunstgrasveld gekomen, dat is opgedeeld in twee kleine veldjes van 40 x 20 m en vier jeugdveldjes van 24 x 12 m. Hiermee kan de korfbalclub in principe twaalf jaar vooruit.’

Ontwerp GRAS Advies is een onderdeel van DAGnl, waaronder in totaal elf adviesbureaus op het gebied van de openbare ruimte vallen. Het bedrijf verzorgde de engineering, contractvorming en begeleiding voor de twee velden (vier jeugdvelden), de hekwerken, verlichting en verharding.

Ook bedacht GRAS Advies het logo in het veld

4 min. leestijd

ACTUEEL

Jan-Willem Boon

GRAS Advies

'Mensen kunnen nu voor het club­ huis met een drankje naar het korfbal kijken' en liet dit uitvoeren. Boon: ‘Het aanbrengen van het clublogo kost zo’n 1500 tot 2000 euro, maar als club ben je dan wel uniek. Op luchtfoto’s zie je de velden met het clublogo; erg mooi.’

Ook de kleurtinten van het donkergroene veld met lichtgroene omlijning waren een idee van GRAS Advies. De kleurstelling van de belijning is vastgesteld door de KNKV: witte belijning voor het hoofdveld en rode belijning voor de jeugdvelden.

Aanleg Domo Grass Sports voerde de aanleg van de korfbalveldjes, hekwerken, dug-outs, lichtmasten en verharding uit. Er werden twee extra strengen drainage aangelegd ten behoeve

van de uitbereiding van het kunstgrasveld. De lichtmasten werden verplaatst, voor optimale verlichting rond de korven. De club zorgt zelf voor de verlichting; deze is namelijk eigendom van de club. De club betaalt kale huur voor het veld; de gemeente is de opdrachtgever van de gehele renovatie. Boon: ‘De verlichting blijft overigens traditioneel. Het hoeft niet per se het duurdere led te zijn, want in de winter, als er verlichting nodig is, spelen de korfbalteams binnen in de hal. Daardoor is de terugverdientijd voor korfbal enorm.’

De grondpotten, doelpalen en korven van Erma Sport werden ook opnieuw gezet door SKOR, voorheen Erma Sport. Boon: ‘Wij hebben van

tevoren aangegeven dat er een onderbouw van lavarubber is toegepast door Domo Grass Sports. Daar heeft SKOR zijn werkzaamheden op afgestemd, zodat er geen risico bestaat op ruimte rond de grondpotten, waardoor de palen kunnen gaan wiebelen of scheef staan.

SKOR garandeert in elk geval dat de palen bij deugdelijk gebruik tien jaar recht blijven staan.’

GRAS Advies adviseerde de club om het bestaande speelveldje om te vormen tot een beachkorfbalveldje of volleybalveldje, waarmee je ’s zomers voor extra animo kunt zorgen.

Passen en meten ‘Puzzelen om de optimale situatie voor een club te bereiken, dat is ons vak’, verklaart Boon.

De velden zijn een kwartslag gedraaid om aan de maatvoering te kunnen voldoen. Omdat de lengte, inclusief de draaiing van het veld, veranderde van 60 m in 20 m, kwam er ruimte vrij om een terras aan te leggen, pal voor het clubhuis. Er kwam zelfs nog meer ruimte vrij omdat de opslag van de doelen voor het voetbal werd verplaatst. Boon: ‘We hebben de nieuwe doelopslagplaats bewust voorzien van betonplaten.

Deze zijn afgekit, zodat er geen grasgroei tussen de bestrating kan komen. Hierop kunnen probleemloos doeltjes worden gestald. Dit gedeelte is heel onderhoudsvriendelijk.’

Verder werd de ballenvanger die tussen het voetbal- en het korfbalveld stond, verschoven.

Boon: ‘Voorheen liep er vlak voor het clubhuis een onderhoudspad voor tractoren en ander

www.fieldmanager.nl

69

OPGELEID WORDEN ALS VAKSPECIALIST SPORT/ CULTUURTECHNIEK? Volg onze praktijkopleiding van ‘Weijs werkend leren’ Buiten zit bij ons van binnen

Driejarige opleiding met erkend mbo-diploma niveau 3.

JvESCH is een totaal-aanpakker van groen, bomen, sport, infra, sloop, sanering, gronden reststoffen. Daarvoor hebben we alle vakspecialisten en machines in huis. Samen met aannemersbedrijf Van Wijlen delen we graag onze kennis en bieden daarom vanaf september praktijkgerichte opleidingen aan.

Meer over ons op www.jvesch.nl

Praktijkgericht leren: per week vier dagen werken, één dag school.

Aan de slag bij aannemers JvESCH of Van Wijlen.

Keuze uit Breda, Cromvoirt, Sprang-Capelle of Tilburg.

Inclusief baangarantie!

Schrijf nu in: WEIJSWERKENDLEREN.NL Op deze website download je tevens de uitgebreide brochure.

ele Nog enk en k k le p r lee over!

rt iding sta De ople r. e b m in septe

Krinkels b.v. is een landelijke organisatie met 10 vestigingen in Nederland. Zo’n 275 Krinkels medewerkers werken dag in dag uit, door heel Nederland, aan de (water)wegen, het groen, het spoor, de sportvelden, het straatbeeld en de riolering. Meer informatie? www.krinkels.nl

Beheer, onderhoud en realisatie

van de openbare ruimte

Krinkels b.v. | Tel. 0165-201031 | www.krinkels.nl | info@krinkels.nl

ACTUEEL

De oude situatie

'Met het clublogo tussen de velden ben je als club uniek'

materieel. Daar kon je dus niet rustig zitten om korfbal te kijken, al helemaal niet onder het genot van een drankje en hapje uit het clubhuis. Nu hebben we eerst het terras aangelegd en daarna pas het onderhoudspad. Mensen kunnen hun glazen en flesjes nu makkelijk terugzetten in de kantine in plaats van ze te laten slingeren. Op de vrijgekomen ruimte kan de vereniging picknickbanken neerzetten. Dat is goed voor de horeca-inkomsten. Als toeschouwer kun je dan vanaf het terras het veld zien en genieten van de wedstrijd.’

Meer inkomsten genereren De club heeft zes seniorenteams, een juniorenteam en drie pupillenteams. Het is duidelijk dat de animo voor korfbal wel wat mag aantrekken, zeker bij de jeugd. Toch is het extra veld meer dan welkom. Eerder fuseerde KV Turbulas al met KV Eerbeek om te kunnen blijven bestaan. De fusievereniging heet KV Melynas. ‘Het ledenaantal is nog niet stabiel, dus de club moet creatief zijn om inkomsten te genereren’, legt Boon uit.

‘Op dit extra kunstgrasveld kunnen schoolkorfbaltoernooien en regionale korfbaltoernooien worden gehouden, of sportevents worden gefa-

ciliteerd voor de nabijgelegen speelweide. De club kan de speelweide inrichten als tijdelijke camping, omdat de kleedkamers en het sanitair van het clubhuis kunnen worden gebruikt.

Toernooien met overnachting behoren dan tot de mogelijkheden. Deze speelweide kan in de zomer ook als tijdelijk beachkorfbalveldje of volleybalveldje ingericht worden. Door creatief om te gaan met de bestaande ruimte, kan de vereniging de inkomsten realiseren die nodig zijn om de club te laten voortbestaan.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30004/kleinerekorfbalvelden-leveren-mooier-spel-?n-extraruimte-op

www.fieldmanager.nl

71

‘Duurzaamheidscriterium geeft doorslag bij RST Future’ Circulariteit – een algemeen begrip dat niet alleen de maatschappij verovert, maar ook in de sportwereld aan belang wint. Ook bij sporttechnische lagen voor sportvelden duikt deze term nu vaker op, zoals bij de ondergrond RST Future. Onlangs kozen HKV Achilles uit Den Haag en het Utrechtse Kampong voor deze ‘duurzame’ circulaire ondergrond, waar vooral gemeenten steeds vaker voor opteren.

Auteur: Guus van Rijswijck

De markt is sinds begin dit jaar behoorlijk uitgebreid voor LMB Sports. Na RST+ kwam de producent van mineralen voor sportvelden dit jaar met twee nieuwe RST-varianten op de markt: RST Eco en RST Future, vertelt Arthur Bink van LMB Sports. ‘Tot 2019 richtten we ons met ons product RST+ vooral op voetbalvelden.

Dan praat je over een sporttechnische laag die traditioneel uit lava bestaat. Sinds het begin van dit jaar zijn onze nieuwste producten op dit gebied RST Eco en RST Future. De laatstgenoemde ondergrond, RST Future, heeft een indringingswaarde van minder dan of gelijk aan 7 millimeter. Het is een hardere, stabiele ondergrond, waardoor ook andere sporten, zoals korfbal, tennis en hockey, in aanmerking komen voor RST.’ Testfase RST Future is een granulaat dat bestaat uit een mengsel van natuursteen, gebroken bakstenen puin, beton en zand, vertelt Bink. ‘Deze nieuwe RST-variant is samengesteld uit beton en baksteen, gebroken tot korrels van 0,16 millimeter.

Daar wordt gerecycled infillzand aan toegevoegd. Dat geeft het geheel stabiliteit; er zitten geen oneffenheden in.’ Afgelopen jaar vond er een testfase plaats om de juiste eigenschappen zoals wateropname, waterafvoer, slijtvastheid, zinkadsorptiecoëfficiënt en korrelopbouw te

72

3/2019

meten. ‘Dat gebeurt volgens de NOC*NSFnormen, maar dan al van tevoren.’

Mix van mineralen Inmiddels kozen de gemeente Den Haag en onlangs de gemeente Utrecht voor deze nieuwe sporttechnische laag voor sportvelden. Het verschil met de andere RST-varianten volgens Bink: ‘RST Future is een uitgebalanceerde mix van mineralen met een lagere indringingswaarde. Dat biedt meer kansen en daardoor is het net als voor hockey een uitstekende ondergrond voor korfbal en tennis.’

‘Deze nieuwe mix is circa 25 procent goedkoper dan lava’

ADVERTORIAL

‘De testfase vindt plaats volgens de NOC*NSFnormen, maar dan al van tevoren’

Binnen de bestekeisen De gemeente Den Haag installeerde de RST Future-ondergrond als eerste bij HKV Achilles voor een groot korfbalveld, waarop tevens over vier banen wordt getennist. Sjors Lolkema, projectleider van de gemeente: ‘Het is een vlakke, dichte ondergrond die je uitstekend kunt fijnprofileren. Het heeft een vlakke fundatielaag, is gemakkelijk vlak te maken en te verwerken.

Voor ons was het vooral belangrijk dat het binnen de bestekeisen viel. Daarnaast was het een prettige bijkomstigheid dat het een circulair product is.’

Geen berg lava uit de Eiffel Ook de Utrechtse hockeyclub Kampong heeft zojuist de RST Future-ondergrond gelegd.

Michiel van Koningsbruggen, projectleider namens de gemeente Utrecht: ‘Het bestek schreef lava voor of een gelijkwaardige onder-

Hockeyveld Kampong • Totale aanneemsom: € 767.300,00 excl. btw • Hoofdaannemer: Van Kessel Sport en Cultuurtechniek BV • Leverancier sporttechnische laag: LMB Sports BV • Type sporttechnische laag: RST Future • Opdrachtgever: gemeente Utrecht • Contactpersoon opdrachtgever: Michiel van Koningsbruggen • Type veld: zandkunstgras (veld 5)

grond. Voor de gemeente Utrecht gaf de doorslag dat er geen berg lava in de Eiffel hoeft te worden afgegraven. De sporttechnische waarden, die voor ons prima zijn, zijn minimaal gelijkwaardig aan die van lava: waterdoorlatend en een grote stabiliteit. Daarnaast voldoet dit product aan de NOC*NSF-constructienorm.

Voor ons is het circulariteitsaspect van deze ondergrond de meerwaarde.’

Kwaliteit, prijs en circulariteit Daar sluit Arthur Bink zich bij aan. ‘Het voordeel van deze nieuwe mix is dat duurzaam bouwen hiermee mogelijk wordt’, vertelt hij. ‘Enerzijds krijg je een hardere laag door gebruik te maken van een uitgebalanceerde mix van mineralen, met onder andere betonpuin. Daarnaast kan het materiaal worden hergebruikt en is het prijstechnisch interessant materiaal. Het is circa 25 procent goedkoper dan lava.’ Inmiddels ligt

er een volgende opdracht voor een hockeyveld met RST Future van de gemeente Berkel en Rodenrijs, vertelt hij. ‘Wie voor deze ondergrond kiest, kiest voor kwaliteit, prijs en circulariteit. Een hockeyveld moet glad zijn als een biljartlaken. Daar levert RST Future een belangrijke bijdrage aan.’

www.lmb-sports.com

'Door de uitgebalanceerde mix van mineralen met een lagere indringingswaarde is het ook een uitstekende ondergrond voor korfbal en tennis' Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30095/duurzaamheidscriterium-geeft-doorslag-bij-rst-future

www.fieldmanager.nl

73

'Stop met chemie op hockeyvelden' Algavelan luidt de noodklok over algenbestrijding

‘Ik voel me weleens een roepende in de woestijn’, vertelt Ewoud van de Wetering van Algavelan. Hij ziet hockeyclubs en gemeenten op grote schaal milieudelicten plegen, maar er is niemand die aan de bel trekt. Ook de hockeybond neemt geen maatregelen. Ondertussen holt de kwaliteit van het oppervlaktewater achteruit en verdwijnen er insecten. Daarom luidt Van de Wetering de noodklok: ‘Het is tijd voor actie.’

Auteur: Nino Stuivenberg

Als directeur van Algavelan reist Ewoud van de Wetering (58) heel Nederland door. Hij staat er versteld van wat hij op hockeyvelden door het hele land aantreft als het om algenbestrijding gaat. Van clubs die honderden liters zeep of waterstofperoxide gebruiken om hun veld te reinigen tot hockeyvelden waar biociden met een beregeningsinstallatie toegediend worden.

Door gebrek aan kennis en handhaving vindt dit soort praktijken nog steeds op grote schaal plaats. Als het aan Van de Wetering ligt, is dat snel afgelopen. ‘Het is twee over twaalf. De meeste hockeyvelden lozen op het omringende oppervlaktewater en/of het bodemwater. Daar komen de chemische middelen dus in terecht, en dat is een milieudelict.’

Het gaat Algavelan niet zozeer om de werking van verschillende middelen; daarbij zal iedere leverancier voor eigen parochie preken. Wel hamert Van de Wetering op het naleven van de wet. Chemie die wordt toegepast op een kunstgrasveld wordt meestal via de drainage afgevoerd naar het bodem- en oppervlaktewater, en dat mag niet. ‘De maatschappelijke onrust rond het gebruik van chemische middelen in de openbare ruimte neemt terecht toe’, vertelt hij. ‘Veel insectensoorten verdwijnen. Bij hockeyvelden zie je dat ook: het veld is schoon, maar door uitspoeling is de naastliggende sloot volledig dood. We proberen zuinig om te gaan

74

3/2019

met water gezien de lage grondwaterstand, maar blijven het tegelijkertijd massaal vervuilen.’ De waterschappen onderschrijven het belang van schoon water rond hockeyvelden inmiddels, maar op lokaal niveau ontbreekt het besef nog.

Verwarring Veel clubs weten niet dat ze de wet overtreden. Initiatieven om daar iets aan te doen, zoals de bijeenkomst van het Kennisnetwerk Biociden vorig jaar in Zeist, leveren volgens Van de Wetering weinig op. ‘Die bijeenkomst heeft bij clubs veel verwarring veroorzaakt’, zegt hij. Onder andere het Ctgb (College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden) gaf daar een presentatie en benadrukte dat alleen toegelaten biociden gebruikt mogen worden. Van de Wetering heeft een probleem met de werkwijze. ‘In de toelating staat dat je moet voorkomen dat het middel in het oppervlaktewater terechtkomt. Lees zinnen als: “Zeer schadelijk voor in het water levende organismen.” Alles wat je op een hockeyveld aanbrengt, komt in de omgeving.’ Clubs en gemeenten houden daar geen rekening mee.

‘Ik zie bij grote gemeenten in het bestek staan dat biociden via de beregening toegediend kunnen worden. Als gemeente ben je dan helemaal verkeerd bezig. Voor de sportsector is dit heel slechte reclame.’

ADVERTORIAL Contrast Ter illustratie geeft Van de Wetering een voorbeeld. ‘Als een professioneel bedrijf auto’s wil wassen, moeten zij dit volgens de wetgeving doen op een locatie met een vloeistofdichte vloer, met geschikte afvoergoten en een olieen vetafscheider. Zo wordt voorkomen dat de zeep in het milieu terechtkomt. Het kan toch niet zo zijn dat we van soortgelijke middelen tientallen liters op een hockeyveld aanbrengen en die vervolgens laten uitspoelen in het oppervlaktewater?’

Van de Wetering wijt het gedrag van veel gemeenten aan onwetendheid, maar ook aan wegkijken. ‘Pas als ze zwart op wit zien staan dat ze de wet overtreden, worden ze wakker.

Zo niet, dan blijft alles bij het oude.’ Volgens Van de Wetering is meer aandacht nodig voor dit probleem, ook bij leveranciers. ‘Zij claimen bijvoorbeeld dat hun middel 100 procent biologisch is of gebruiken namen met “bio” erin, maar het is allemaal chemie. Vraag naar het Msds-veiligheidsblad van het desbetreffende product, en dan niet van de verdunde versie, en lees wat er staat. Wij hebben niets te verbergen, iedereen kan deze bladen zo van ons krijgen.

MO5 Sport is een product van Algavelan tegen algenoverlast dat werkt met micro-organismen.

Levende materie, niks chemie. Met onze micro-organismen doden we helemaal niets, zelfs geen algen. Maar we ruimen letterlijk alle organische vervuiling op, zoals dode bladeren in het bos verteren, en zo verdwijnt de voedingsbodem.’

Dubieuze rol Wat niet helpt bij de onwetendheid van

clubs, is de positie van de hockeybond. Van de Wetering legt uit: ‘Wie op de website van de KNHB kijkt, ziet daar een verhaal over een hockeyclub in Deventer dat als best practice omschreven wordt. De bond schrijft daarbij over het toedienen van een middel: “Niet zoals gebruikelijk via het beregeningssysteem van de

'De hockeybond houdt de boot af; dat vind ik dubieus' velden, maar met een mobiele sproei-installatie (getrokken motorvatspuit) achter de tractor.”’

Van de Wetering: ‘In de toelating is het via de beregening toedienen al verboden door het Ctgb. En dergelijke producten rondspuiten in zulke hoeveelheden is arbotechnisch onverantwoord. Daarnaast: weten de sporters dit? Nee! Zo zal de kennis bij clubs nooit het juiste niveau bereiken. In een download lees je bovendien: “Wanneer het weer het toelaat (minstens drie dagen achter elkaar zonnig en droog weer) kan men het onkruid ook bestrijden d.m.v. een biologisch afbreekbare onkruidverdelger.” Voor de duidelijkheid: ze zijn allemaal afbreekbaar en allemaal verboden!’ Van de Wetering heeft de KNHB de laatste jaren diverse keren gemaild over deze zaken, maar zonder resultaat.

Onlangs deed hij een nieuwe handreiking met het aanbod om te helpen en voor te lichten.

‘De bond verwijst naar de Green Deal en het

Sportakkoord, maar neemt geen concrete actie.

Ze zijn niet eens bereid om met ons om de tafel te gaan zitten.’

Van de Wetering ziet dus veel misgaan op Nederlandse hockeyvelden. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILenT) zou op het middelengebruik moeten toezien met controles op deze velden. ‘Maar in de praktijk vinden er nooit controles plaats’, weet Van de Wetering. Hij verwacht dat die er pas komen als het onderwerp breed wordt uitgemeten in de media, zoals eerder bij kunstgrasvoetbal­velden het geval was. ‘Inmiddels staan de media daar bol van en het publiek accepteert het niet meer. Maar van de hockeybond zal het initiatief in ieder geval niet komen. Zij houden de boot af, wat ik dubieus vind.’

Van de Wetering wil hockeyclubs een boodschap meegeven: neem je verantwoordelijkheid. ‘Als je een oplossing zoekt, stap dan af van chemie. Gebruik biologie, bewezen resultaten, machines of een combinatie van beide, maar stop met chemie.

Gemeenten claimen dat ze chemievrij beheren, maar spuiten ondertussen gewoon rotzooi op hun hockeyvelden. Of ze laten het beheer over aan vrijwilligers van een club en die weten ook van niks. Dat moet veranderen en daar moeten we samen aan werken: de bond, clubs, gemeenten en aannemers. De waterschappen zijn inmiddels wakker; nu de rest nog.’

www.algavelan.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29988/stop-metchemie-op-hockeyvelden Ewoud van de Wetering, Algavelan. www.fieldmanager.nl

75

Het hoofdveld van FC Twente werd afgelopen seizoen verkozen tot het beste veld van de eerste divisie.

Maximaal presteren met een minimaal budget Grasteam FC Twente kiest voor nieuwe samenwerking

Na winst in de VVCS-veldencompetitie voor de Keuken Kampioen Divisie kijkt het grasteam van FC Twente met vertrouwen naar het nieuwe seizoen. Daarin mag niet alleen het eerste elftal, maar ook de grasmat van de Grolsch Veste zich weer meten met de besten van Nederland.

Fieldmanager Henry de Weert heeft daarbij gekozen voor een nieuwe samenwerking op het gebied van grassen en meststoffen. Reden genoeg dus voor een bezoek aan de kersverse

Waar veel BVO’s op het hoogste niveau over veel mankracht beschikken voor het veldonderhoud, werkt FC Twente met een klein team van drie man. Samen verzorgen ze het onderhoud van het stadionveld in de Grolsch Veste en van het trainingscomplex van de club, waar vier natuurgrasvelden liggen en één kunstgrasveld.

Fieldmanager Henry de Weert is hoofdverantwoordelijk voor het onderhoud. Hij krijgt ondersteuning van twee vaste krachten: Paul Weber en Bas Wamelink. De Weert werkt sinds september 2010 bij FC Twente; daarvoor was hij werkzaam als hoofdgreenkeeper op golfbaan ’t Sybrook en als assistent-hoofdgreenkeeper op golfbaan de Hoge Kleij.

eredivisieclub uit Enschede.

Auteur: Nino Stuivenberg

76

3/2019

Vertrouwen Bij FC Twente heeft De Weert de professionalisering van het veldonderhoud meegemaakt.

Ook afgelopen seizoen werd daarin een stap gezet met de keuze voor een andere leverancier. Twente maakte voor het eerst gebruik van DLF-grassen bij het doorzaaien en betrok nog meer meststoffen bij Compo Expert. Die overstap kwam niet uit de lucht vallen. Prograss is vorig jaar gestart met het leveren van DLFgrassen en werkt intensiever samen met Compo Expert. De Weert kent leverancier Mark Timmerman van Prograss al 25 jaar; vanuit dat contact is FC Twente overgestapt. De Weert legt

uit: ‘Ik heb veel vertrouwen in Mark als persoon.

Vanaf onze tijd in de golf was ons contact altijd goed en dat is het nog steeds. Daarom ben ik overgestapt naar hem als leverancier. Ik ben niet getrouwd met een merk of product, dus durfde de overstap wel aan. De producten die we hier gebruiken, moeten het beste zijn voor het veld.’

Prograss zorgt daarnaast voor ondersteuning en advies waar nodig. ‘De kwaliteit van een veld is niet alleen afhankelijk van het graszaad, het mengsel of de voeding’, benadrukt Mark Timmerman van Prograss. ‘Het gaat ook om de bodem en het geheel. Daar hebben we tegenwoordig de producten en de knowhow voor.

Bij Prograss hebben we veel kennis opgedaan vanuit de golf, maar ook door in stadions te kijken en ervaringen te delen. We zijn niet groot, wel heel specialistisch.’ De Weert vult aan: ‘Waar het mij om gaat, is dat we weten wat het veld nodig heeft. Dat vertrouwen heb ik altijd in Mark gehad; het gaat hem er niet om zoveel mogelijk middelen te verkopen. De behoefte van het veld is altijd de basis. Vervolgens kijken we wat binnen de financiële middelen de beste keuze is voor een veld.’

Ervaring Op de dag dat we de Grolsch Veste bezoeken,

6 min. leestijd

ACTUEEL begin juni, is het veld twee weken geleden ingezaaid. Het eerste seizoen met de nieuwe producten is goed bevallen; daarom gaat De Weert ermee door. Voor het nieuwe seizoen heeft hij bij het inzaaien gekozen voor Masterline Balancemaster van DLF, een mengsel dat bestaat uit 25 procent veldbeemd (gecoat met ProNitro), 30 procent diploïde Engels raaigras en 45 procent tetraploïde Engels raaigras (4turf ). Henk Roelofsen van DLF ziet steeds meer clubs voor 4turf kiezen. ‘We hebben inmiddels veel ervaring met 4turf. Het ligt op een behoorlijk aantal velden, bij de profs onder meer bij PSV, FC Groningen, Ajax en Vitesse. Nu komt Twente daarbij en ik verwacht binnenkort nog wel meer stadions. Iedere locatie die er voor ons bij komt, proberen we te volgen.’

Roelofsen verwacht dat Masterline Balancemaster ook in de Grolsch Veste een succes zal zijn. Hij geeft een aantal redenen: ‘Voor een stadion is de schaduwwerking erg belangrijk; je hebt licht en lucht nodig. 4turf is schaduwtolerant en doet het dus ook goed op plekken waar beperkt zonlicht is. Verder is het mengsel groeikrachtig; ook dat is van belang voor een stadion. Aangezien de 4turf-plant tetraploïde is, zit er meer energie in dan in een diploïde grasplant. Onder moeilijke omstandigheden, zoals bij lage temperaturen, vestigt de plant zich beter.’ Doordat de plant bij lage temperaturen kiemt en ook groeit, is het herstelseizoen langer. ‘Hij is eerder aan de gang en gaat langer door; dat zoek je met name in een stadionveld. Kortom: 4turf heeft meer power bij ongunstige omstandigheden dan een diploïde plant.’

Mooi, groen beeld Wat meststoffen betreft, is FC Twente bijna volledig overgegaan op Compo Expert. De Weert kiest doorgaans voor een combinatie van vloeibare meststoffen en korrels. ‘Vloeibaar gebruik ik als ik een snelle opname nodig heb, dus voor wedstrijddagen. Mensen zitten op de tribune en de camera’s staan erop; dan wil je dat het veld mooi groen oogt. Met meststoffen zorgen we voor de juiste kleur; daarna maaien we banen om het af te maken.’ Meerdere stadions kiezen voor zo’n aanpak, vertelt Harry van het Hof van Compo Expert: ‘Als clubs op zaterdag een thuiswedstrijd hebben, spuiten ze de woensdag ervoor het veld nog even. Het gras heeft dan na nog geen 48 uur al een strakke, donkergroene kleur.’

Over het algemeen kiest FC Twente voor langwerkende, minerale, fijnkorrelige meststoffen.

Alleen na een renovatie, zoals begin juni, wijkt men van dat schema af. Van het Hof legt uit: ‘In het begin kies je voor Easygreen Mini, waarin alleen ammonium en nitraat als stikstofbron zitten. Het is een snelwerkende, complex samengestelde meststof om de mat zo snel mogelijk dicht te krijgen. Voeren, maaien en watergeven, dat is alles wat je doet. Daarna schakel je over op een Floranid Twin-product, dat traagwerkende stikstof bevat. Daarmee onderscheidt Compo Expert zich: met onze Isodur- en Crododur-stikstof als efficiënte, langzaamwerkende stikstofbron. [Zie ook het artikel elders in dit vakblad over traagwerkende meststoffen, red.]. Van het Hof: ‘Ook milieutechnisch gezien zijn deze meststoffen heel verantwoord, want

De fieldmanagers van FC Twente: Paul Weber, Henry de Weert en Bas Wamelink.

4turf-mengsels onderscheiden zich verder door zouttolerantie. Roelofsen legt uit waarom dat belangrijk is: ‘Zout water komt steeds verder het land in. Door de extreem lage rivierstanden is er vanuit de rivier geen druk meer naar de zee toe. Zo trekt zout water het land in. Dat water wordt vervolgens gebruikt voor beregening op sportvelden, waar verwelking optreedt die de grasgroei remt. Zeker in het Westland is dit een probleem; daar hebben we 4turf al veel toegepast.’ Mark Timmerman vult aan: ‘Sportveldbeheerders kijken steeds meer naar zouttolerantie, zeker na het afgelopen jaar met de droge zomer. Er is heel veel beregend met slecht water, te zout water. Er zijn steeds meer clubs die alleen al om die reden overstappen naar 4turf-mengsels.’

Banen maaien op het hoofdveld.

www.fieldmanager.nl

77

WORLD LEADER I SUSTAINABLE ARTIFICIAL TURF SOLUTIONS

PROMAX HYDROFLEX 1STE CIRCULAIRE TPE INFILL GEMAAKT VAN UW OUDE KUNSTGRAS VOETBALVELD

Opnemen van bestaand kunstgrasveld

1

5

2 Lokaal Scheiden van infill, vezels en backing

Installatie van Hydroflex infill in een nieuw veld

4 In-House productie van Hydroflex infill

3 In-House reinigen en voorbewerken kunstgras

fieldturf.com

ACTUEEL Zicht op het veld vanaf de tribune.

de kans op nitraatuitspoeling is zeer beperkt.

Dat is wel een pluspunt.’

Constante groei De Weert betrekt zijn Compo Expertmeststoffen via Prograss. Beide partijen werken sinds het voorjaar van 2018 intensiever samen.

‘Prograss was altijd al een van onze dealers, maar nu staan wij op de eerste plaats’, aldus Van het Hof. ‘Daar zijn we blij mee. Compo Expert heeft zijn hoofdkantoor in Duitsland en wij werken vanuit de Benelux, met het kantoor in Deinze in België. Wij kunnen nog heel veel groeien in Nederland en dat gebeurt gelukkig ook.’ Timmerman ziet op zijn beurt veel mogelijkheden: ‘Zeker Floranid Twin, dat nieuwe technieken bevat en ook door FC Twente wordt gebruikt, is in mijn ervaring een stuk bedrijfszekerder. Deze meststof bevat een deel dat meer temperatuurafhankelijk is en een deel dat meer vochtafhankelijk is. Bij andere meststoffen zie je weleens dat de meststof stilstaat als het te vochtig of te koud is. Daar heb je bij deze meststoffen geen last van.’

Henry de Weert vult aan: ‘Andere langdurig werkende meststoffen komen alleen vrij als de omstandigheden gunstig zijn. Dat hebben wij ook gemerkt. Als de omstandigheden goed zijn, komt de meststof vol gas. Maar valt de temperatuur of het vocht tegen, dan wordt hij niet vrijgegeven. Wanneer het gras van nature al groeit, geeft de bemesting de meeste voeding. Het gaat met golven in de groei. Met de meststoffen

Zicht op de tweede ring van de Grolsch Veste.

van Compo Expert is de groei veel geleidelijker en constanter.’ Meestal plant De Weert zijn bemesting drie maanden vooruit, in overleg met Prograss en Compo Expert.

Uitdagingen Het afgelopen seizoen wist FC Twente in de eerste divisie de titel voor het beste veld in de wacht te slepen. Het zal een flinke kluif worden om ook bij de eredivisie in het rijtje beste velden terecht te komen. De Weert doet dan ook geen voorspellingen. ‘Ik ben tevreden als het veld het hele jaar goed bespeelbaar is en als de spelers tevreden zijn over de ondergrond’, vertelt hij. ‘Met een paar mensen en ons budget proberen we altijd het maximale te doen, elke dag weer. Tachtig procent van het werk heb je in de hand, maar de andere twintig niet. Die twintig procent gaan we komend seizoen hopelijk verkleinen naar een procent of vijf. Je probeert de kans op stressmomenten te verkleinen, bijvoorbeeld in natte periodes met veel wedstrijden. Maar dat maakt het vak ook zo mooi.’

Werken met een beperkt budget maakt de uitdaging van het onderhoud een stuk groter, legt De Weert uit. ‘We werken constant naar wedstrijden toe; als de ene afgelopen is, ben je weer bezig voor de volgende. Hoe groter je budget, hoe meer tijd je hebt na een wedstrijd. Wij lopen hier na de wedstrijd met een of twee man met een handmaaier om schoon te maken en hebben het veld pas schoon op de dinsdag na de wedstrijd.

Bij grote clubs loopt ook een groot team; daar

Mark Timmerman (Prograss), Harry van het Hof (Compo Expert) en Henk Roelofsen (DLF) feliciteren de fieldmanagers met hun titel.

zie je na de wedstrijd zes man. Zij hebben drie uur na de wedstrijd alles schoon; bij mij duurt dat drie dagen. Maar die dagen heb ik niet in verband met de hersteltijd van het veld. Zeker in de winterperiode is dat wel van essentieel belang.

Dus het is roeien met de riemen die je hebt.’

Dat betekent overigens niet dat hij jaloers is op collega-fieldmanagers. Integendeel zelfs, er is veel respect. ‘Als je ziet wat ze de afgelopen jaren presteren in De Kuip, bij Ajax en PSV, daar heb ik bewondering voor. Je ziet het niveau hoger worden. Dat vind ik erg knap.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29983/maximaalpresteren-met-een-minimaal-budget

www.fieldmanager.nl

79

Preau Sports wil clubs maximaal ondersteunen In 2016 zag Preau Sports het levenslicht, als label van W&H Sports. Waar W&H Sports zich vooral richt op het hogere segment en advies over het veilig en duurzaam inrichten van sportaccommodaties, is Preau Sports een totaalleverancier voor verenigingen met producten van goede kwaliteit voor een scherpe prijs.

Inmiddels is er drie jaar verstreken en is het

Preau Membership Met het Preau Membership, waarin alle productgroepen zijn samengevoegd, creëert Preau Sports meerwaarde voor verenigingen door het bieden van unieke ondersteuning. Preau probeert clubs niet alleen als leverancier van materialen, maar vooral ook als consultant vooruit te helpen. Winning by making a difference!

Naast het gemak van alles onder één dak en de beschikbaarheid van volledige ondersteuning, is het Preau Membership ook financieel heel aantrekkelijk voor clubs.

tijd voor reflectie. Het bedrijf heeft inmiddels zijn weg gevonden en zet grote stappen. De afgelopen jaren is het assortiment van Preau Sports enorm uitgebreid met verschillende productgroepen. Naast sport-, inrichtings- en trainingsmaterialen richt Preau Sports zich nu ook op teamwear, performance en sportsoftware en consultancy.

80

1/2019

Onderdelen Preau Membership • Sport-, trainings- en inrichtingsmaterialen Preau Sports biedt kwalitatief hoogwaardige sport-, inrichtings- en trainingsmaterialen aan, zoals doelen, dug-outs, tribunestoelen, ballen, hesjes, etc.

• Performance Met innovatieve performanceproducten zoals SmartGoals, HyperVolt en Sportsview biedt Preau Sports verenigingen de tools om tot uitstekende teamprestaties te komen.

• Teamwear INARIA maakt het verschil op het gebied van teamwear en casual sportswear, dankzij de

unieke custommade designs, prima pasvorm en de speciale stoffen met 37,5 gradentechnologie.

•S portsoftware en consultancy Met het online trainersplatform van SoccerPLAY worden clubs optimaal ondersteund bij het structureren van de jeugdopleiding. Do sor middel van consultancy kunnen clubs zowel technische als bestuurlijke ondersteuning krijgen.

Toekomst De komende jaren gaat Preau Sports zich voornamelijk richten op het uitrollen van het Preau Membership. Het bedrijf gelooft dat het concept alleen maar krachtiger wordt naarmate meer verenigingen zich aansluiten. Zo zullen er nieuwe partners kunnen worden toegevoegd, nieuwe toepassingen worden ontwikkeld en kunnen de aangesloten samenwerkende verenigingen inkoopkortingen ontvangen. Dit alles zal bijdragen aan gezondere clubs, die stappen vooruit kunnen zetten door innovatief te zijn: het ‘nieuwe besturen’. Daarnaast gaat Preau Sports zich steeds meer richten op performancematerialen. Digitalisatie is een trend die een steeds prominentere rol krijgt binnen

ADVERTORIAL

Digitalisatie is een trend die een steeds prominen­ tere rol krijgt binnen de sport

de sport. Door deze ontwikkelingen is het mogelijk om leden steeds dat stukje ‘extra’ te bieden.

Almere City Almere City FC is de eerste club in Europa die in de kleding van INARIA speelt. Alle elftallen dragen bij de aanvang van het komende seizoen INARIA-kleding. De nieuwe kit is volledig aangepast aan de maatstaven van Almere City en heeft een exclusief design, waarbij het clublogo van Almere City FC terugkomt in het shirtdesign. Almere City FC is dan ook het beste voorbeeld van een Preau Member-club. De club

Door uniciteit te combineren met een open mentaliteit wil men op een andere manier zaken doen is de afgelopen jaren ingericht met sportmaterialen zoals doelen, dug-outs en stadionstoelen en maakt gebruik van de performancematerialen. De samenwerkende club kan gebruikmaken van het online platform van SoccerPLAY. Volgens directeur John Bes van Almere City

FC is de samenwerking ontstaan omdat beide bedrijven de ambitie delen om een blijvende indruk te maken. Door uniciteit te combineren met een open mentaliteit wil men op een andere manier zaken doen.

www.preausports.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30056/preausports-wil-clubs-maximaal-ondersteunen

www.fieldmanager.nl

81

Rainout shelter voor en na een stressperiode in 2018. Extreme stress leidt tot aantoonbare verschillen.

Grassen waarop we kunnen vertrouwen in een hete zomer De droogte van 2018 heeft er flink in gehakt in de graswereld. Waar geel het nieuwe groen leek te worden, was bruin de trend in de zomer en het najaar van 2018. Roodzwenk stelde velen teleur, Engels raaigras verraste positief.

Rietzwenk deed wat het moest doen, struisgras won snel terrein en veldbeemd bleek betrouwbaar. Maar we moeten niet alle soorten en rassen over één kam scheren. Waarom kwam het gras bij de een weer terug en ging het dood bij de ander? Intensief onderzoek naar de grenzen van gras toont eens te meer zijn waarde. Het

Het was een moeilijk gevecht voor veel grasprofessionals, afgelopen zomer: wat kan gras aan als het gaat om extreme grenzen en waar ligt de limiet? Moet ik beregenen, mag ik beregenen, wil ik beregenen? Er is niet één antwoord op deze vragen. Het is verstandig om één stap daarvoor te beginnen: welke grassoorten en -rassen heb ik nodig om minder te hoeven beregenen? Een bewuste keuze van graszaadmengsels kan veel leed, water en geld besparen. Een bewuste keuze kan het best worden gemaakt op basis van onderzoeksgegevens. Barenbrug doet al jaren veel onderzoek om de extreme limieten van gras op te zoeken, ook met betrekking tot droogte- en hittetolerantie. Aan de hand van de resultaten van verschillende grassoorten hieronder de lering die uit de afgelopen zomer kon worden getrokken.

devies: maak bewuste keuzes.

Auteur: Olaf Bos, Barenb

82

3/2019

Fijne zwenkgrassen: vaak niet hittetolerant Roodzwenk had het meest van de hitte te lijden – en dat terwijl er altijd wordt geroepen dat roodzwenk zo droogtetolerant is!

Droogtetolerant betekent helaas niet automatisch ook hittetolerant. Daar zat juist de crux, afgelopen zomer: de combinatie van droogte én hitte. Roodzwenk is droogtetolerant, maar

niet heel hittetolerant. Dat was al bekend uit onderzoek in Zuid-Europa. Men moet niet alle roodzwenken over één kam scheren.

Roodzwenk met fijne uitlopers reageert anders op hitte en droogte dan gewone roodzwenk, en ook anders dan roodzwenk met forse uitlopers. Zelfs binnen de subsoorten zijn er significante verschillen. Het ene ras is het andere niet; het ene ras is sterker dan het andere in de zomer.

Een opvallende soort binnen de fijne zwenkgrassen is hardzwenk. Hardzwenk is dé ultralow input-plant: hij kan niet alleen met heel weinig voeding toe, maar ook met heel weinig water.

Bovendien tolereert deze plant hitte het best van alle fijne zwenkgrassen. Let echter op: binnen de hardzwenken is de variatie enorm groot.

Een groot deel van de hardzwenkrassen kan niet tegen korter maaien en al helemaal niet tegen betreding.

Roodzwenk is wat droogtetolerantie betreft de lastigste grassoort: hij vormt vilt en beschermt zichzelf tegen uitdroging door het afscheiden van vetachtige stofjes. In combinatie met uitdrogend vilt wordt de grond hierdoor wateraf-

ACHTERGROND

Proeven van Aquatrols/Barenbrug met Yellow Jacket Water Manager tonen aan dat planten ondanks volledige vestiging (= 10) door hittestress toch weer kunnen wegvallen. De foto is half juli gemaakt na hittestress (UGC De Pan, 2014).

stotend. Water kan niet infiltreren in de bodem en de plant kan niet herstellen. Bovendien kan water het nieuwe graszaad niet bereiken, dus zal dit zaad nooit kiemen. Weggegooid geld, dus! Grasmatten sterven af en nieuwe planten hebben geen kans. Dit is een vicieuze cirkel die alleen kan worden doorbroken als de waterafstotendheid wordt tenietgedaan.

Met een speciale zaadbehandeling kan stress door waterafstotendheid worden voorkomen.

Deze zogeheten Yellow Jacket Water Manager verdeelt zich in de bodem en heft de waterafstotendheid op. Water wordt beschikbaar gemaakt en de jonge kwetsbare planten ervaren minder stress bij droogte en hitte (zie foto en grafiek). Op dit moment is deze behandeling verkrijgbaar voor golf- en sportmengsels. Op termijn zal Yellow Jacket Water Manager ook beschikbaar zijn voor gazonmengsels.

Rietzwenk: geen moeite met droogte en hitte Rietzwenk is van alle West-Europese grassen een van de meest droogte- en hittetolerante soorten. Intensief onderzoek in ItaliÍ in zogenaamde rainout shelters laat dit overduidelijk zien (zie foto’s). In deze rainout shelters ervaren de planten extreme stress door langdurige droogte en hitte. Slechts enkele planten overleven een dergelijk regime van enkele weken droogte en hitte; een nog kleiner deel herstelt na dergelijke stress. Dit intensieve onderzoek leidde tot de ontwikkeling van een mengsel dat bijna 70 procent minder water nodig heeft dan een standaard-gazonmengsel: het mengsel Water Saver. Water Saver is al jaren op de markt, maar de noodzaak om het te gebruiken was buiten Zuid- en Oost-Europa nog niet groot.

Het bestaat uit speciaal geselecteerde rietzwenken, veldbeemden en Engels-raaigrassen die

uitblinken in droogtetolerantie ĂŠn in herstel na droogte en hitte.

Veldbeemden: wispelturig Ook binnen de veldbeemden is de variatie in droogte- en hittetolerantie enorm. Als ze het niet redden, komt dat vaak door een funeste onderliggende ziekte. Rassen die hoog scoren op de Nederlandse Grasgidslijsten, kunnen genadeloos door de mand vallen in warme en droge gebieden, zoals in Zuid-Europa. Rassen die in Zuid- en Oost-Europa uitmuntend scoren, hebben niet per definitie een hoge score op de Nederlandse lijsten. Gelukkig zijn er rassen die het in beide zones goed doen.

Engels raaigras verrast Er werd altijd gezegd dat Engels raaigras niet geschikt zou zijn voor warme zomers. Daarom was het herstellend vermogen van Engels raai-

www.fieldmanager.nl

83

4 min. leestijd

Hitte- & droogtetolerantie Engels raaigras (1 = slecht, 10 = uitstekend) 9 7 5 3 1 Nieuwe generatie Engels raaigras

Oude generatie Engels raaigras

Dankzij onderzoek kunnen oplossingen worden gecreëerd om droogteschade zo snel mogelijk te herstellen én om droogteschade zoveel mogelijk voor te blijven.

Bron: Landlab Research Centre - Italië Droogtestress Lolium perenne. Bron: Landlab Research Institute, Italië

gras na de extreme zomer van 2018 voor velen een eyeopener. Op veel plekken kwam Engels raaigras als eerste terug. Het nadeel van normaal Engels raaigras is de polvormendheid. Het resultaat: een dorre vlakte met her en der een polletje groen gras en een mat die niet lekker dichtgroeit.

Ook binnen de Engels raaigrassen is de diversiteit enorm. De oude generatie Engelsraaigrassen scoort vaak beduidend slechter voor droogte- en hittetolerantie dan de nieuwe generatie. Onderzoek in Italië en Frankrijk laat zien dat uitlopervormend Engels raaigras (het zogenaamde RPR- gras) beduidend beter is bij droogte en hitte én bij het herstel van droogteen hitteschade. De uitlopervormendheid van RPR zorgt er tevens voor dat de hiervoor beschreven polvorming verleden tijd is. De plant kan zelf vanuit de moederplant nieuwe uitlopers vormen, die kale plekken kunnen

opvullen. De unieke mengsels met RPR herstellen dus niet alleen als snelste bij droogteschade, maar zorgen er ook voor dat er aanzienlijk minder schade optreedt.

Voorkomen of genezen?

Dankzij intensief onderzoek kunnen goed onderbouwde oplossingen worden gecreëerd om droogteschade zo snel mogelijk te herstellen én om droogteschade zoveel mogelijk voor te blijven.

Voor gazons biedt Water Saver de beste preventieve oplossing. Water Saver leent zich minder goed voor doorzaai van een bestaande grasmat. In dat geval biedt Bar Power RPR de beste oplossing, op basis van uitlopervormend Engels raaigras. Bar Power RPR kan in elke grasmat worden doorgezaaid en is zeer aan te bevelen voor nieuwe inzaai.

Met een bewuste keuze voor grasmengsels valt veel te winnen. Curatief gezien kan schade op de meest efficiënte wijze worden hersteld.

Preventief gezien kan veel schade worden voorkomen. Kies daarom bewust voor goede oplossingen die onderbouwd zijn door onafhankelijk onderzoek.

De auteur, Olaf Bos, is international productmanager Turf bij Barenbrug.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30055/grassenwaarop-we-kunnen-vertrouwen-in-een-hetezomer

Rainout shelter voor en na een stressperiode in 2017. Extreme stress leidt tot aantoonbare verschillen. Bron: Landlab Research Institute, Italië

84

3/2019

De locatie in vogelvlucht

ACTUEEL V.v. Winsum op Sportlandschap Winsum West krijgt drie nieuwe voetbalvelden, waarvan twee Duraforce 45 M-kunstgrasvelden van Domo met shockpads en TPE-infill, en een natuurgrashoofdveld. Verder komt er nieuwe infrastructuur rond de sportvelden. Het clubgebouw valt buiten het contract; het ontwerp hiervoor is door de vereniging zelf gemaakt. De gemeente is de opdrachtgever. Krinkels BV heeft de velden ontworpen en realiseert deze.

Auteur: Santi Raats

V.v. Winsum krijgt nieuwe velden en infra in twee fases Complex project vereist slimme planning en afstemming met stakeholders en milieu Twee fases Er wordt binnen het project gewerkt met een hybride contract: een UAV GC-gedeelte voor de sportvelden en een RAW-gedeelte voor de wegen en parkeervoorzieningen. In de eerste fase wordt het sportpark bouwrijp en gedeeltelijk woningrijp gemaakt. De nieuwe toegangswegen en rondweg legt Krinkels in eigen beheer aan met het bedrijf Van Ooijen, dat de asfaltlagen aanbrengt. Van Ooijen is een bedrijf binnen de Krinkels Groep. Bij de ontsluitingswegen wordt de onder- en tussenlaag asfalt alvast aangebracht, zodat de bouwlocatie in principe bereikbaar is. Daarnaast worden de sportvelden en de veldverlichting aangelegd. Het natuurgrashoofdveld krijgt geen verlichting. Het eerste kunstgrasveld, een wedstrijdveld, krijgt acht

masten met zestien armaturen. Het tweede kunstgrasveld, een trainingsveld, krijgt zes masten met acht armaturen.

De basis voor de wegen en de sportvelden moeten op 2 augustus 2019 worden opgeleverd. Dan liggen de werkzaamheden voor Krinkels even stil. Na de bouwvak begint de bouw van het clubgebouw door een andere aannemer. De werkzaamheden duren tot begin 2020. In het voorjaar zaait Krinkels de omgeving in en worden de bomen geplant. In het voorjaar wordt ook de deklaag asfalt aangebracht.

Geen verspreiding van rubber De vereniging maakte zich zorgen over de verspreiding van TPE, dus heeft Krinkels een veeg-

tegel aangepast door er een opstaande rand op te maken. De aannemer heeft ook TPE-infill toegepast in de kunstgrasvelden. ‘Het is een open gebied en ook beschermd weidevogelgebied, nabij open water. We willen het milieu bij voorbaat zo min mogelijk belasten.’

Meerwaarde door proactiviteit Krinkels scoorde extra punten bij de aanbesteding met een realistische planning, omgevingsmanagement en een risicodossier. Bert-Erik Remmelink van Krinkels: ‘Wij hebben een planning in MS Project gemaakt, rekening houdend met het kritieke pad. Daarin zijn de doorlooptijden, buffers en interacties weergegeven. In de tenderfase hebben we, ook voor het risicodossier, een aparte zettingberekening laten

www.fieldmanager.nl

85

Bert-Erik Remmelink ondertekent het contract met burgemeester Rinus Michels.

Krinkels scoorde extra punten met een realistische planning, omgevings­ management en een risicodossier maken door een derde partij, om de zetting te verifiëren. In het voortraject had de gemeente alle sloten in het terrein gedempt. Daarop lag een voorbelasting van 2 m hoog zand, dat we voor het cunet van de wegen gebruiken. Aan de voorkant is gezegd dat dit er minimaal 180 dagen moet blijven liggen om de voorbelasting uit te laten werken. Maar uit onze extra berekening kwamen andere resultaten dan waar men vanuit was gegaan: de zetting was minder en de grond zandiger. Omdat wij verder geen zetting verwachtten, konden we halverwege april toch beginnen. Hierdoor konden we een goede groeiperiode van minstens tien weken aanhouden voor de grasmat. Met het resultaat van de extra zettingberekening, en het gebruik van het lichtgewicht funderingsmateriaal BIMS als aanvulling voor de gedempte sloten die door de sportvelden liepen, konden we aantonen

De locatie in vogelvlucht

dat we aan de zettingseisen voldoen. De sloop van het clubhuis hebben we ook in deze planning opgenomen. De sloop moest in elk geval niet te vroeg plaatsvinden, want de club wilde het gebouw dit seizoen nog gebruiken tijdens wedstrijden. Eind april is het pas gesloopt, twee maanden later dan in de aanvankelijke planning lag. We hebben ook rekening gehouden met alle sportdagen en evenementen die nog op het sportpark plaatsvonden. Daarvoor hebben we contact opgenomen met alle stakeholders van het sportpark.’

Communicatie en rekening houden met stakeholders Omgevingsmanagement houdt in dat de omgeving wordt betrokken bij de zaken en de planning en dat er afspraken met partijen in de omgeving worden gemaakt. Remmelink:

‘Medio maart hebben we een informatieavond gehouden. We hebben een website gelanceerd met daarop de planning. We hebben overleg gevoerd over de bereikbaarheid van de naastgelegen camping Mareland, waar het seizoen inmiddels is begonnen. Ook met het zwembad, dat eind april openging, hebben we overlegd over de bereikbaarheid van de parkeerplaatsen.

Om schade aan de waterbak van het zwembad te voorkomen, zijn trillingsmeters geïnstalleerd.

Bij overschrijding van de maximale trilling sturen die een waarschuwings-sms naar de uitvoerder en toezichthouder van de gemeente, zodat kan worden bijgestuurd.’

‘Met de beheerder van het naastgelegen kerkhof hebben we afgesproken dat onze werkzaamheden uit respect een half uur voor een begrafenis stoppen en een half uur na afloop

Warmtebeeld van een konijn. Krinkels heeft een flora- en fauna-inventarisatie gemaakt met een drone.

86

3/2019

4 min. leestijd

ACTUEEL Ontgraven van het cunet voor de nieuwe toegangsweg van Sportlandschap Winsum West

hervat worden. Voor de hockey- en korfbalverenigingen hebben we een aparte toegang tot hun terrein aangelegd. Verder hebben we te maken met de landbouwweg waaraan het sportcomplex ligt, die dagelijks voor vrachtwagens bereikbaar moet zijn. Volgens ons plan van aanpak is een bypass aangelegd langs de kruising van die weg, zodat de werkzaamheden het verkeer niet hinderen. Dit is de tweede keer dat we een project uitvoeren volgens de richtlijnen ter voorkoming van omgevingshinder uit “De bewuste bouwer” van Bouwend Nederland.’

Drone met warmtebeelden Remmelink voegt daar nog aan toe: ‘De flora en fauna-inspecties werden met een drone uitgevoerd. Met behulp van warmtebeelden werd het terrein gescand. Wanneer met warmtebeelden dieren werden gedetecteerd, werden er luchtfoto’s gemaakt met een detailcamera vanaf zo’n 25 m hoogte. ‘Dit is een weidevogelgebied, maar we hebben op en rond het bouwterrein weinig last van deze weidevogels. Er lopen wel wat hazen en eenden. In verband met nabijgelegen foerageerplekken voor vleermuizen hebben we een aanvullende lichtberekening gedaan. Er komt ledverlichting op het hele park. We hebben voorgesteld om per veld extra lichtmasten en armaturen te plaatsen. Hierdoor kunnen de lichtarmaturen wat verticaler gericht worden. Het licht op het veld wordt dan sterker, en zowel dieren als omwonenden hebben dan minder last van strooilicht. De analyses zijn gemaakt, maar we moeten ook tijdens het werk alert op de omgeving zijn. Dat hoort bij ons werk.’

Veegtegel met opstaande rand tegen verspreiding van infillmateriaal

'We moeten altijd alert zijn op de omgeving; dat hoort ook bij ons werk'

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29986/v.v.-winsum-krijgt-nieuwe-velden-en-infra-in-twee-fases

www.fieldmanager.nl

87

• ruim 450 merken op 125.000 m2 beursterrein • groot aanbod exposities én demonstraties van machines en gereedschappen • op centrale locatie, goed bereikbaar en dichtbij parkeren

ONDERHOUD

KUNSTGRAS SPECIALISTEN

ONDERHOUD &

VAKMANSCHAP

FIELDMANAGEMENT

MEEDENKEND CSC Onderhoud verzorgt voor ons het complete onderhoud van de kunstgras sportvelden.

In onze samenwerking ervaren wij CSC Onderhoud als een adekwaad, flexibel en servicegericht team. Ze leveren vakmanschap en denken met ons mee.

CSC Onderhoud is op de Nederlandse markt uw partner op het gebied van advies, fieldmanagement en onderhoud van kunstgras sportvelden voor voetbal, hockey, rugby, korfbal en voor atletiekbanen. Wij luisteren naar de wensen van verenigingen, begrijpen de eisen van gemeenten en vinden – met onze kennis en ervaring – altijd de optimale oplossing.

VOORDELEN

Marcel van Kampen Gemeente Hoorn

BEHALEN

KOSTENBESPAREND SAMENWERKEN VAN START TOT FINISH

Onze ervaring leert dat er al�jd voordeel te behalen valt wat betre� de levensduur en op�male eigenschappen van het kunstgrasveld met het juiste advies en het juiste onderhoud onmiddellijk na de aanleg van uw kunstgrasveld.

ADVIES & ONDERSTEUNING BIJ HET ONTWERP VAN UW SPORTVLOER

Wij staan garant voor het onderhoud van de door CSC Sport aangelegde kunstgrasvelden. Deze onderhoudsfilosofie die is gebaseerd op presta�e-indicatoren passen we ook toe op bestaande velden, waarbij we verbetering van de eigenschappen garanderen.

HOGE KWALITEIT INSTALLATIE VAN UW SPORTVLOER DOOR ONS TOEGEWIJDE TEAM

ONDERHOUD IS ESSENTIEEL VOOR UW SPORTVLOER

Bezoekadres:

CSC Onderhoud Zeewolde CSC Onderhoud Den Bosch

• •

Marconiweg 31 3899 BR Zeewolde De Grote Beer 49 5215 MR Den Bosch

• •

T: 036 54 89 320 T: 073 69 10 816

Online:

info@csosport.nl csosport.nl

Groen: C:75 M:0 Y:100 K:0 Zwart: K:100

The Mowing Company since 1951

De Roberine F3 en R3 zijn het resultaat van jarenlange ervaring in het ontwikkelen en bouwen van maaimachines. De nieuwe driedelige zelfrijdende klepelmaaier die de grenzen verlegd. De ideale werkplek voor de professional die een perfect maaibeeld wenst. Verder kunt u rekenen op hoge prestaties, compacte afmetingen, betrouwbare techniek en een gunstige aanschafprijs.

Meer weten? Stuur een mail naar sales@roberine.com of bel 053 483 83 83

Goolkatenweg 65, Postbus 818, 7500 AV Enschede Tel.: +31 (0)53 483 83 83 | E-mail: info@roberine.com

Wie wordt Fieldmanager of the year?

2020

Het vakblad Fieldmanager organiseert in maart 2020 voor de tiende keer op rij, de verkiezing van de Fieldmanager of the Year. Met dank aan de sponsors

Jean Heybroek, Expoline en DLF gaat een deskundige jury dit jaar weer op zoek naar de beste sportveldbeheerder van Nederland.

Denk jij dat je voor deze award in aanmerking komt? Of ken je een collega sportveldbeheerder, waarvan je vindt dat hij of zij een goede kandidaat is?

Geef dan vandaag nog naam en sportveldcomplex per e-mail door aan de redactie. Kijk voor meer informatie op www.fieldmanageroftheyear.nl Uw kandidaten kunt u doorgeven aan Lieke van der Weijde via lieke@nwst.nl

Wie wordt de opvolger van Erwin Beltman als Fieldmanager of the Year 2020?

www.fieldmanageroftheyear.nl

Kennis blijft altijd de basis van goed beleid Mivena verzorgt bemestingsadviezen op maat De sportsector is volop in ontwikkeling. De Green Deal 2020 komt dichterbij en daarna krijgen fieldmanagers de Kaderrichtlijn Water voor hun kiezen. Een passend bemestingsplan wordt daarmee steeds belangrijker. De Nederlandse meststofproducent Mivena kan hierbij ondersteunen. ‘Jaarrond een kwalitatief goed grasveld leveren is een topprestatie, maar dan moeten wel alle factoren functioneren en op elkaar afgestemd zijn.’

Auteur: Nino Stuivenberg

92

3/2019

Mivena BV is producent van gespecialiseerde meststoffen voor de professionele gebruiker.

Het bedrijf is in 2004 gestart door Louis de Kort en actief in meer dan dertig landen. Naast de wateroplosbare meststoffen Granusol en producten zoals Granuform en Granusports voor golfgreens en tees, produceert Mivena CRF’s (controlled release fertilisers) voor sportvelden, golf en openbaar groen met behulp van de gepatenteerde en unieke Duration coatingtechnologie.

Duration-coating bestaat voor 100 procent uit polymeer op basis van een plantaardige olie, dus zonder enige zwavel of zware metalen in de omhulling, en werkt volgens het zogenaamde osmoseprincipe. Dit leidt ertoe dat de temperatuur de bepalende factor is bij de vrijgave van stikstof. Dankzij de vrijwel perfect ronde ureumkorrel gecombineerd met de Durationtechnologie is het mogelijk om een analyse van 44-0-0 te halen. Dit is de hoogste beschikbare analyse voor gecoate stikstof. Door de geleidelijke afgifte van elementen kan het gras zonder al te veel stress doorgroeien, wat weer ten voordele komt van de gezondheid en vitaliteit, wat essentieel is voor een goed sportveld.

Kennis en ervaring Maar Mivena biedt meer dan alleen producten.

Juist de kennis die een specialist als Mivena in huis heeft, kan de doorslag geven voor een gezond sportveld. ‘We hebben als sector geleerd dat we niet moeten bezuinigen op kennis’, vertelt Stefan Hoefnagel van Mivena.

Hoefnagel is ruim tien jaar actief in Nederland, België, Luxemburg en Finland op de markt voor sportvelden, golfbanen en openbaar groen.

‘Kennis is en blijft altijd de basis van goed beleid. Ontwikkelingen zoals de Green Deal maken onze keuzes nog relevanter. Ook zien we dat de ervaringen die we opdoen in andere sectoren, zoals de tuinbouw, ons interessante nieuwe ideeën bieden over de manier waarop we in de toekomst op een duurzame en milieuvriendelijke manier gras kunnen onderhouden.’

Hoefnagel legt uit: ‘Bij een topgazon moet een grasplant visueel aantrekkelijk zijn, maar vooral gezond en weerbaar onder alle omstandigheden. Waar de basis altijd begint met bodem- en waterkwaliteit, is een goed bemestingsconcept goud waard. Slecht water wordt vaak gezien als een voldongen feit, wat het natuurlijk niet is.

Een te hoog nitraatgehalte zorgt voor lage brix-

ADVERTORIAL waarden en slappe celwanden. Dit heeft vervolgens invloed op de vitaliteit van het gewas.’

Mivena werkt hoofdzakelijk met gecoate ureum als stikstofbron. ‘Ureum heeft geen EC en is hierdoor erg geliefd bij het bodemleven. Waar ureum van zichzelf al zorgt voor constante beschikbaarheid van stikstof, zorgt de coating nog voor een werkingsduur van twee tot wel negen maanden. De gecoate meststof Duration CR is duurzaam, milieuvriendelijk en uiterst betrouwbaar in afgifte. Hierdoor kunnen we onze gecoate meststoffen met lange werkingsduur vol vertrouwen aanbevelen. In de productontwikkeling proberen we de hoeveelheid direct beschikbare nitraten tijdens het seizoen tot een minimum te beperken. In de bodem draait alles om balans; de kationen-balans van kalium, calcium en magnesium is hier de basis.’

Naast het produceren van duurzame meststoffen is het natuurlijk belangrijk dat producten op de juiste manier worden toegepast. Zo levert Mivena graag adviezen op maat en probeert het bedrijf het volledige traject zo goed mogelijk te begeleiden. ‘Er is immers geen betere reclame voor onze meststoffen dan een veld dat er het hele jaar mooi bij ligt’, benadrukt Hoefnagel. ‘Jaarrond een kwalitatief goed grasveld leveren is een topprestatie. Hiervoor moeten alle factoren prima functioneren en op elkaar afgestemd zijn. Het juiste bemestingsschema is hiervan een belangrijk onderdeel, waaraan wij graag onze bijdrage leveren.’

Mivena en milieu Mivena is een bedrijf dat vooroploopt in de ontwikkelingen op het gebied van milieu. Dit gebeurt met bemestingsadviezen op maat, zoals gedetailleerde programma’s voor sportvelden en golfbanen, door de samenstelling

‘Er is immers geen betere reclame voor onze meststoffen dan een veld dat er het hele jaar mooi bij ligt’ van de producten en de keuze van de grondstoffen. Bij het geven van bemestingsadviezen of het opstellen van een volledig meststofprogramma gaat de accountmanager van Mivena, in nauwe samenwerking met de productspecialisten van Vitagro, uit van een bodemmonster, bekijkt hij de gemiddelde plantbehoefte (bijvoorbeeld middels de MSLN-principes), maakt hij een programma op maat en neemt hij eventueel halverwege het jaar nog een bodemmonster om de tussenstand te bekijken. Op deze manier kan een vrij nauwkeurige meststofgift worden bepaald en worden er zo min mogelijk meststoffen verspild.

Door de hoge effectiviteit van de gecoate stikstof kan de fieldmanager met minder kilo’s stikstof een beter resultaat behalen. Dit blijkt zowel in de praktijk als uit onafhankelijke proefresultaten over meerdere jaren in onder andere Nederland, Ierland, Engeland en Duitsland.

S P E C I A LT Y F E RT I L I Z E R C O M PA N Y

Granucote®CRF

S P E C I A LT Y F E RT I L I Z E R C O M PA N Y

Controlled Release Fertilizer

www.mivena.nl

Controlled Release Fertilizer

Granucote®CRF

Minder intensief bespeelde sportvelden en openbaar groen worden bemest met één toepassing: • 400 kg/ha Granucote CRF 23-5-12+2MgO+Fe+Mn 8/9M. De totale hoeveelheid stikstof per hectare op jaarbasis is hiermee beperkt tot 92 - 127,8 kg.

(De exacte toepassing is afhankelijk van het bodemtype.)

www.mivena.nl

®/TM Trademarks van Mivena Holding BV

Bij gemeentelijke sportvelden in Nederland is een veelgebruikt basisschema: • V oorjaar: 200 kg/ha Granupermanent Universal CRF 22-5-9+2MgO+Fe 2/3M • Doorzaai: 260 kg/ha Granucote CRF 23-5-12+2MgO+Fe+Mn 3/4M • Najaar: 200 kg/ha Granucote CRF 12-5-24+2MgO+Mn 3/4M

In het licht van de voorgenomen wetgeving vanuit Europa met betrekking tot de afbreekbaarheid van de coating is het goed om te weten dat de Duration-coating geheel biologisch afbreekbaar is. Het is de bedoeling van Mivena om ruimschoots voor de invoering van de nieuwe wetgeving al geheel voorbereid te zijn. Momenteel zijn er al proeven gaande om de tijdspanne te bepalen waarbinnen deze afbraak plaatsvindt.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30082/kennisblijft-altijd-de-basis-van-goed-beleid

www.fieldmanager.nl

93

Het hoofdveld van RVW in Heelsum

‘Als je een beperkt budget hebt, moet je júíst experimenteren’ Gemeente Renkum maakt kwaliteitsslag in onderhoud sportvelden Met zeventien natuurgrasvelden en twee kunstgrasvelden is Renkum een gemeente waar natuurgras nog altijd hoogtij viert. De grasvelden zijn de laatste jaren sterk in kwaliteit gestegen, waardoor topclubs regelmatig langskomen in Renkum voor een trainingskamp. En dat allemaal in een gemeente met een beperkt budget. Henk van den Brink, sportcoördinator van de gemeente Renkum: ‘Wij raken echt niet in paniek door een beetje onkruid op het veld.’

Auteur: Nino Stuivenberg

Henk van den Brink werkt sinds 1990 als uitvoerder voor de gemeente Renkum. Lezers van dit vakblad kennen hem wellicht nog als één van de genomineerden voor de Fieldmanager of the Year-award in 2016. Van den Brink stuurt drie fulltime krachten aan die verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van de voetbalvelden in Renkum. Daarnaast werkt hij nauw samen met leveranciers (Van Iperen, Vitagro en Prograss) en graszaadproducenten. Een daarvan is DSV zaden, waarmee de samenwerking volgens Van den Brink al tientallen jaren teruggaat. Met Steven Wiersema van DSV zaden brachten we daarom een bezoek aan het Wilhelmina Sportpark in Heelsum, waar drie plaatselijke voetbalclubs gehuisvest zijn.

Genetische variatie Op de dag van ons bezoek, medio juni, zijn de meeste velden net een maand geleden doorgezaaid. Bij het doorzaaien – de gemeente gebruikt 125 kg graszaad per hectare – gebruikt Van den Brink om het jaar een ander mengsel. Het ene jaar zaait hij door met DLF

94

3/2019

en/of Barenbrug, het jaar daarna weer met DSV. ‘Mijn filosofie is om met meerdere leveranciers en mengsels te werken’, legt Van den Brink uit.

‘Ik pin me niet vast op één bedrijf of product, want ik vind de relatie met partijen uit de markt belangrijk. Op onze velden liggen dus ook verschillende grasmengsels. Ik geloof dat de grasmat daardoor minder vatbaar is voor ziektes; de velden hebben immers meer genetische variatie en zijn daardoor minder kwetsbaar. Wij hebben hier velden liggen die al 25 jaar niet gerenoveerd zijn.’

Net als veel collega’s moet Van den Brink goed op het onderhoudsbudget letten. Uit kostenoverweging kiest hij bijvoorbeeld al sinds eind jaren negentig voor 100 procent Engels raaigras op de velden. Toch blijft hij voortdurend nieuwe dingen proberen. ‘Met een beperkt budget moet je juist experimenteren’, stelt de fieldmanager. ‘We proberen altijd te kijken naar wat de markt te bieden heeft.’ Doorzaaien doen de meeste fieldmanagers maar één keer per veld, maar Van den Brink meestal twee keer:

4 min. leestijd

GREEN DEAL begin mei en begin juni. Hoewel er technieken zijn om in één werkgang met twee mengsels door te zaaien, kiest Van den Brink daar niet voor. Hij schat met twee werkgangen evenveel of meer rendement te hebben – ‘Daarmee ben je minder afhankelijk van het weer’ – en zo uiteindelijk goedkoper uit te zijn: ‘Wat er bij de tweede keer doorzaaien al staat, is winst.’

100 procent veldbeemd Bij één wedstrijdveld, dat kaal gespeeld was omdat er een kunstgrasveld was aangelegd, koos Van den Brink dit jaar bijvoorbeeld voor een andere aanpak. Met het oog op de Green Deal wilde hij meer veldbeemd in de mat.

Daarom werd er eerst doorgezaaid met 100 procent veldbeemd, in de hoop meer van deze plant in de grasmat te krijgen. DSV zaden ondersteunde hem hierbij. ‘We hebben geen standaardmengsel met 100 procent veldbeemd, dus dat hebben we op maat gemaakt’, vertelt Steven Wiersema van DSV. ‘We proberen mee te denken. In dit geval hebben we goed gekeken naar de rassensamenstelling en zijn we uitgekomen bij een mengsel van Markus en Limousine. Markus komt wat sneller op, Limousine is juist wat trager en heeft een hogere bespelingstolerantie. Die combinatie vormt de ideale basis voor een veld.’ Zes weken na het veldbeemd is het veld nogmaals doorgezaaid, maar nu met Engels raaigras. Hierbij viel de keuze op SV100 Maxima van DSV. ‘Een mengsel van de toprassen uit de Grasgids’, aldus Wiersema. Ook een deel van de andere velden is hiermee doorgezaaid.

Henk van den Brink en Steven Wiersema inspecteren de grasmat.

Renkum werkt al sinds 1998 volgens het principe "nee, tenzij" Ook op andere vlakken blijft Renkum experimenteren. Zo schafte de gemeente dit jaar liefst 41 Stihl-robotmaaiers aan ter vervanging van een oude maaier-trekkercombinatie. Van den Brink is erg onder de indruk van de prestaties van deze robots en ziet onder meer dat de ziektedruk is afgenomen. In de eerstvolgende uitgave van Fieldmanager vertelt hij in een apart artikel over het gebruik van deze maairobots.

Van den Brink moedigt collega-fieldmanagers aan om de ervaringen met dit soort pilots te delen. ‘Ook met leveranciers. Ik bespreek met mijn verschillende leveranciers ook de positieve en negatieve resultaten van de velden. Zo deel je de kennis die je hebt.’

Biljartlaken Voor de harde nullijn van de Green Deal 2020 heeft Van den Brink geen angst. Integendeel zelfs, de gemeente Renkum is er volgens hem allang klaar voor. ‘Wij werken al sinds 1998 volgens het principe “nee, tenzij”’, vertelt Van den Brink. ‘Maar belangrijker nog, we raken echt niet in paniek door een beetje onkruid.

Volgens mij moeten we daar als beheerders niet te moeilijk over doen. Uiteindelijk rolt de bal daar gewoon overheen. Natuurlijk hebben ook wij op onze velden te maken met onkruid.

Weegbree en paardenbloem bestrijden we mechanisch en handmatig, madelief en klaver

komen we ook tegen. Maar de spelers horen we er niet over.’

Bij ons veldbezoek zien we inderdaad hier en daar wat klaver, maar zeker op het hoofdveld van RVW is de mat mooi dicht. Het grasveld is dan ook populair bij andere teams. In 2017 was de gemeente Renkum gastheer voor maar liefst twee landenteams en de scheidrechters voor het EK vrouwen, en vorig jaar vonden een maand lang de selectietrainingen van de dames van Jong Oranje hier plaats. Wiersema begrijpt dat wel. ‘Je ziet zelden een veld er zo strak bij liggen’, zegt hij, terwijl hij het wortelpakket bekijkt met de holecutter. ‘Dit is echt een biljartlaken om op te spelen.’ Van den Brink is daar best trots op. Ook de spelers zijn er blij mee, want zij stellen tegenwoordige hoge eisen. ‘Elke amateur wil een grasmat zoals in De Kuip. Maar ze vergeten weleens dat het budget daar iets anders is dan hier in de gemeente’, lacht Van den Brink.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30072/als-je-eenbeperkt-budget-hebt-moet-je-j??st-experimenteren

Wortelpakket bekijken van een pas ingezaaide mat www.fieldmanager.nl

95

Kunstgrasreiniger

De Speed-Clean is een eenvoudige en effectieve kunstgrasreiniger, die het vuil oppikt en uitzeeft. Naast de getrokken versie (foto), zijn er versies voor in de hefarmen van de tractor.

06-52305241/030-6933227

Kunststof is het nieuwe hout!

Gerecyclede Kunststof Producten Wij zijn een bedrijf gespecialiseerd in gerecycled kunststof.

Steeds meer mensen zijn op zoek naar onderhoudsvrije- en duurzame oplossingen.

Ons assortiment bestaat onder andere uit: - balken en palen - picknicktafels 180 cm en 236 cm - bloembakken - vloeistofdichte vloeren - damwanden - steigers

WWW.KUNSTSTOFBALK.NL Ronald Bezemer Mail: ronald@bezemersbv.nl

Tel: 0610888607

Boon op het korfbalveld van kv Mélynas

ADVERTORIAL

Streven naar toekomstbestendige accommodaties Jan Willem Boon DAGnl (De Adviesgroep Nederland) is een samenwerkingsverband van verschillende adviesbureaus, alle met een eigen specialiteit en identiteit. DAGnl is dé partner voor multidisciplinaire projecten in de openbare ruimte. Vanuit diverse disciplines wordt advies gegeven op het gebied van civiele techniek, stedenbouw, bodemonderzoek, flora en fauna, archeologie, sport en spel, landmeten, asbestonderzoek, omgevingsmanagement en duurzaamheid.

Auteur: Gianna Kipp

Een onderdeel van DAGnl is het bedrijf GRAS Advies, verantwoordelijk voor de disciplines sport en spel en flora en fauna. Jan Willem Boon is sinds 2011 bedrijfs- en projectleider bij GRAS Advies en verzorgt de aanleg en renovatie van sportvelden en accommodaties van A tot Z. Jan Willem Boon: ‘Mijn streven is altijd om een toekomstbestendige accommodatie creëren.

Daarbij is er ruimte om in de toekomst meer te ondernemen. Je kunt een heel simpel veld maken binnen de maatvoering, maar voor mij is dat te weinig. Tijdens een project zoek ik altijd naar nieuwe mogelijkheden. Ik wil iets maken waardoor een club voor langere tijd toonaan-

gevend is. Daarom voeg ik aan het ontwerp kleine details toe, zoals een logo in het grasveld. Ik zeg altijd: door renovatie moet de club weer trots kunnen zijn op zichzelf. Dan kan een club overleven, want mensen zijn tegenwoordig veel meer individualistisch bezig dan in een teamsport.’

Meer mogelijkheden Jan Willem: ‘Als ik een keuze maak voor een (kunst)grasveld, kijk ik naar wat er in de regio ligt. Meestal weet de klant zelf al wat over de velden in de buurt. Mensen weten vaak wel wat ze fijn én leuk vinden aan een mat; ik denk meer mee over de mogelijkheden eromheen.

Bij DAGnl zijn we allemaal vakidioten, die zien dat er meer mogelijkheden zijn zonder hogere kosten.’

Bij een project in Brummen worden zowel de voetbal- als de korfbalvelden van kv Mélynas gerenoveerd. Klein detail: deze korfbalclub heeft als enige een logo in het kunstgrasveld.

Jan Willem is projectleider bij dit project: ‘Dit project zit nu in de eindfase. GRAS Advies heeft eerst samen met CSC Greenfields het voetbalveld gerenoveerd; dit jaar wordt ook het korfbalveld genoveerd. Wij hebben het idee, het ontwerp, de kleurstellingen, de contractstukken en ook de begeleiding in de uitvoering verzorgd. Hier zijn de velden zo gelegd dat er vier jeugdvelden zijn gecreëerd. Er is momenteel niet veel jeugd bij de club, maar er kunnen nu wel schooltoernooien en korfbalkampen geor-

ganiseerd worden. Naast het clubhuis is nog ruimte; daar wordt mettertijd een zandbak van gemaakt voor beachvolleybal en beachkorfbal.

Dan komen die sporten ook naar je toe en heb je nog meer reuring in je clubhuis.’

Ruimte creëren Jan Willem: ‘Het veld is nu verder van het clubhuis gelegen, waardoor een terras met picknickbankjes kan worden gecreëerd. Voorheen lag er een onderhoudspad strak tegen het veld aan; daar mocht niets staan. De spullen moesten altijd worden opgeruimd en bovendien zat je altijd aan de overkant van het speelveld. Nu kunnen bezoekers aan het veld zitten en in de zon van de wedstrijden genieten. Dit komt ook de horeca ten goede.’

Wilt u meer weten over GRAS Advies en DAGnl? Bekijk dan de website: www.dagnl.nl.

www.grasadvies.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30008/strevennaar-toekomstbestendige-accommodaties

www.fieldmanager.nl

97

RKC Waalwijk, klaar voor de eredivisie Waalwijkse club scoort met AAA-LUX-ledverlichting De Nederlandse voetbalclub RKC Waalwijk is erin geslaagd de weg terug te vinden naar de eredivisie, na een aantal jaar op het tweede niveau te zijn uitgekomen. Na de promotie, afgelopen maand, komt RKC Waalwijk voortaan weer uit op het hoogste niveau in Nederland.

Sinds dit seizoen beschikt het stadion van RKC Waalwijk, met een capaciteit van zo’n 7.500 toeschouwers, over een nieuw verlichtingssysteem dat volledig gebaseerd is op led. Daarmee zijn ze óók qua stadionverlichting gepromoveerd naar een hoger niveau.

Auteur: Jochem Palubski

RKC Waalwijk is een relatief jonge professionele voetbalclub. Na jaren als amateurclub gespeeld te hebben, zette de club in 1984 de stap naar het professionele voetbal. Dat bleek al snel succesvol, want in 1988 promoveerde RKC naar de eredivisie, waarin de club vervolgens negentien seizoenen actief was. Er werden zelfs enkele Europese wedstrijden gespeeld en een zevende plaats in de eredivisie was de hoogste notering.

98

1/2019

In 2007 degradeerde RKC echter voor de eerste keer. Vervolgens pendelde de club enkele jaren tussen de twee hoogste Nederlandse divisies. RKC Waalwijk speelde sinds het seizoen 2014/2015 in de Keuken Kampioen Divisie, met minimale financiële middelen, en promoveert nu dus naar de eredivisie. Na een aantal jaren in financieel zwaar weer wordt nu weer aan de toekomst van de club gebouwd. Met een complete stadionrenovatie zet RKC de eerste stap.

Complete stadionrenovatie Algemeen directeur Frank van Mosselveld: ‘De afgelopen twintig jaar is er nauwelijks onderhoud gepleegd aan het stadion. De eerste indruk die je krijgt als je hier komt, is nu veel beter. Alles ziet er een stuk moderner, ruimtelijker en strakker uit. Mensen zien straks vooral glas, hout en antracietkleur.’ Het aanzicht van het stadion is niet het enige dat vernieuwd is; de stadionverlichting van RKC Waalwijk werd ook compleet vervangen. ‘RKC Waalwijk heeft zijn stadion verbouwd naar eredivisieniveau.

Dit wilden we in alle faciliteiten doorvoeren, dus ook in de stadionverlichting.’ De keuze om ook de verlichting te vervangen, was gauw gemaakt. ‘Met de oude verlichting hadden we vaak met storingen en veroudering te maken.

Die was niet meer van deze tijd en daarbij ook onhandig te bedienen. Bovendien zou de oude lichtinstallatie ook niet meer door de keuring komen’, vertelt Van Mosselveld.

Slimme oplossingen in stadionverlichting RKC Waalwijk is erin geslaagd om terug te keren naar de Nederlandse eredivisie. Van Mosselveld:

‘Om deze stappen te kunnen zetten, moeten allereerst de faciliteiten van topniveau zijn.’

De bestaande masten in het stadion konden hergebruikt worden, mits de belasting niet zou toenemen. Daar lag ook direct de uitdaging. ‘Ledarmaturen zijn doorgaans groter en zwaarder dan conventionele armaturen, want voor de overdracht van warmte is er een groter oppervlak nodig. Bij veel ledfabrikanten leidt dit dan ook tot meer massa. Hierdoor wordt het hergebruik van bestaande masten een lastige opgave’, legt AAA-LUX-salesmanager Raymond Wiggers uit. ‘Dankzij het slimme ontwerp van AAA-LUX zijn wij de enige producent ter wereld die met een all-inproduct, dus inclusief voeding, in bijna alle gevallen de bestaande masten kunnen hergebruiken’, besluit Wiggers.

Behoud van bestaande stadionmasten AAA-LUX heeft 80 WS-STAD stadion-ledarmaturen geïnstalleerd in het Mandemakers Stadion.

‘Deze 80 ledarmaturen produceren een hoge lichtopbrengst, waardoor AAA-LUX goede

'De kwaliteit van de verlichting is uitstekend en we zien nu al dat we minder energie verbruiken'

ADVERTORIAL horizontale en verticale verlichtingswaardes kan behalen. Kort gezegd, met minder en lichtere armaturen wordt het vereiste lichtniveau behaald. Dat werkt in het voordeel van RKC Waalwijk’, licht Wiggers toe. ‘Gunstig voor het kostenplaatje’, vult Van Mosselveld aan.

‘Hierdoor hoefden we niet extra te investeren in nieuwe of extra stadionmasten.’ Daarnaast heeft RKC Waalwijk uitbreidingsmogelijkheden.

‘Dankzij het lage gewicht van de WS-STAD stadion-ledarmaturen is het zelfs mogelijk om later meer armaturen te plaatsen zonder de mastcapaciteit te overschrijden’, besluit Wiggers.

Klaar voor de strijd Met de vernieuwde stadionverlichting en de renovatie van het stadion is RKC Waalwijk weer klaar om de strijd aan te gaan. ‘De KNVB stelt verlichtingseisen op voor professionele voetbalclubs. De eis voor de eredivisie is 800 lux horizontaal. Met de overstap naar ledstadionverlichting voldoet RKC weer aan deze eis’, legt Wiggers uit. Er is door de KNVB geen harde eis gesteld aan de verticale lichtwaardes. ‘Maar de stadionmasten bij RKC lenen zich prima voor verticale verlichting. Wij proberen altijd een zo goed mogelijk verticaal licht te bieden, ook als de eis niet concreet wordt gesteld. Op dit moment voldoet het stadion daarom al

ruimschoots aan de verticale verlichtingseisen van UEFA Level D. In het Mandemakers Stadion krijgen FOX Sports en fotografen daardoor al beelden van een hoge kwaliteit. De tv-beelden spreken voor zich’, vertelt Wiggers. Een upgrade naar UEFA Level C ligt bovendien binnen handbereik. Zodra clubs succesvoller worden en ook op Europees niveau actief zijn, gelden er hogere eisen voor de verticale lichtwaardes.

Meer verticaal licht zorgt voor een betere hdtvregistratie. Dat is voor RKC Waalwijk op dit moment niet vereist, maar mocht het noodzakelijk worden, dan zijn de uitbreidingsmogelijkheden er, dankzij de compacte ledarmaturen.

Alles onder controle In het stadion in Waalwijk wordt bewust gebruik gemaakt van het slimme besturingssysteem. De 80 ledarmaturen worden draadloos aangestuurd aan de hand van voorgeprogrammeerde dimstanden. ‘Bij een wedstrijd brandt

INSTALLATIEDETAILS PROJECT

Mandemakers Stadion Club: RKC Waalwijk

7500 zitplaatsen

1 voetbalveld

LUMINAIRES

80 x WS Stad Lichtopbrengst: Horizontaal: 900 lux, Umin/avg 0,8 Verticaal: 600 lux, Umin/avg 0,4 Voldoet aan de verlichtingseisen van de KNVB en UEFA Level D Mogelijkheid tot upgrade naar UEFA Level C Meer info: www.aaa-lux-lighting.com/products/ws-serieluminaires/

INCONTROL

de verlichting op de volle 100 procent. Bij trainingen stellen we juist heel eenvoudig een lagere verlichtingsstand in’, legt Van Mosselveld uit. Hierdoor verlicht RKC Waalwijk zijn stadion altijd op het juiste moment op het gewenste niveau en worden het energieverbruik en de lichtemissie naar de directe omgeving geminimaliseerd. ‘De kwaliteit van de verlichting is uitstekend en we zien nu al dat we minder energie verbruiken. Dat zijn precies de redenen waarom we voor AAA-LUX hebben gekozen’, vertelt Van Mosselveld. Los van argumenten met betrekking tot financiën en lichtkwaliteit, is de mogelijkheid om altijd het gewenste lichtniveau van de ledverlichting te selecteren ook een mooie bijdrage aan het terugdringen van de CO2-uitstoot. Daarmee verbeter je als voetbalclub je carbon footprint.

Continu innovatie Om koploper in ledsportveldverlichting te blijven, is continu innoveren van groot belang. Zelfs tijdens het schrijven van deze casestudy is de lichtopbrengst van AAA-LUXstadionarmaturen nog verhoogd. Concreet betekent dit vandaag de dag, negen maanden na installatie, dat AAA-LUX geen 80, maar 72 armaturen nodig zou hebben om hetzelfde lichtniveau te behalen. En zo blijft het bedrijf continu doorgaan.

TRIPLE A LIGHTING

www.aaa-lux-lighting.nl

• Control Box • Touchscreen • Remote monitoring Meer info: www.aaa-lux-lighting.com/products/incontrol/

AAA-LUX-PROJECTPARTNERS AAA-LUX Benelux Installateur: OVI Enschede

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29783/rkc-waalwijk-klaar-voor-de-eredivisie

www.fieldmanager.nl

99

Links Roelof Moek van GKB-dealer Groenoord, rechts Jan Smeenge van De Kompanjie

Fieldmanager Jan Smeenge: ‘Goedkoper uit met eigen machines’ Werkorganisatie maakt inhaalslag met hoogwaardige machinevloot

100

3/2019

ACTUEEL

www.fieldmanager.nl

101

Ruim 120 miljoen ingezamelde autobanden sinds 2004... …dat zijn alle gebruikte autobanden uit de vervangingsmarkt …dat is gelijk aan de oppervlakte van 6.000 voetbalvelden

…hoogwaardig verwerkt en nuttig toegepast …dit heeft 337 miljoen kilo rubber opgeleverd …en 82 miljoen kilo staal is er bespaard …dit betekent bijna 900.000 ton minder CO2 uitstoot …daarmee besparen we CO2 gelijk aan de emissie van 6.015 miljoen autokilometers (ruim 150.375 keer de aardbol rond) of de aanplant van ruim zes miljoen bomen!

Al vijftien jaar organiseert RecyBEM in Nederland de inzameling en recycling van gebruikte autobanden uit de vervangingsmarkt. Voor iedere autoband (nieuw of gebruikt) die voor de eerste keer op de Nederlandse markt gebracht wordt, wordt een oude band ingezameld. Het RecyBEM-systeem levert grondstoffen en energie op en leidt tot minder CO2-uitstoot. RecyBEM is een initiatief van uw bandenleverancier. Het RecyBEM-systeem is door het ministerie van I&W algemeen verbindend verklaard (AVV).

Hierdoor heeft RecyBEM kracht van wet.

www.bandenmilieu.nl

3 min. leestijd

TECHNIEK GKB-dealer Groenoord heeft in maart 2018 maar liefst zes machines geleverd aan Werkorganisatie De Kompanjie, die de Groningse gemeenten Veendam en Pekela bedient, onder meer op het gebied van sportveldbeheer. Na een jaar gebruikservaring vertelt fieldmanager Smeenge hoe ze bevallen.

Auteur: Santi Raats

Jan Smeenge, domeinbeheerder buitensport en spelen, heeft twee vaste medewerkers onder zijn hoede, een wsw-werker en drie seizoenskrachten. Samen onderhouden zij achttien natuurgrasvoetbalvelden, drie kunstgrasvoetbalvelden, twee hockeykunstgrasvelden, een honk- en softbalveld, een atletiekbaan, een windhondenrenbaan en twee korfbalvelden.

Het is een behoorlijke taakstelling om met dit team zoveel velden te onderhouden, zowel regulier als groot onderhoud. Daarnaast moet het team rekening houden met twee begrotingen en twee gemeenteraden.

Jan Smeenge: ‘De clubs beheren de gebouwen, de kantines en de kleedkamers. Renovaties besteden we uit, maar wel onder eigen regie.

Daarvoor stellen we een programma van eisen op en we besteden zelf aan.’

Professionaliteit Smeenge: ‘We hebben machines van diverse leveranciers. Verder hadden we een aantal zelfgemaakte machines, onder meer een eg, een sleepraam en een oude prikrol, maar die kwamen niet meer door de keuring omdat ze niet CE-gecertificeerd zijn.

Grootonderhoudswerkzaamheden zoals scheren, verticuteren, wiedeggen, vertidrainen, egaliseren en inzaaien doen we met de machines van de verschillende leveranciers.

We wilden helemaal af van de zelfgemaakte

De clubs beheren de gebouwen, de kantines en de kleedkamers

machines en gingen zoals gezegd op zoek naar CE-gecertificeerde machines. GKB bood het beste totaalplaatje.’

Smeenge en zijn collega’s gaan geregeld naar beurzen en hadden zich al uitgebreid georiënteerd op nieuwe machines. ‘We hadden de zes GKB-machines al regelmatig gezien, evenals andere. We wisten wat de mogelijkheden waren; bij de levering kregen we verdere uitleg.

Het zijn gebruiksvriendelijke machines die geen complexe bewerkingen uitvoeren. Alle collega’s kunnen er prima mee werken. Soms geven we tips door voor kleine veranderingen, waardoor we er in de praktijk beter mee overweg zouden kunnen, zoals het afspannen van een bepaalde ketting.’

De machines De Kompanjie schafte de volgende machines aan: de beluchtings- en rolmachine Topair, met een werkbreedte van 2 m en een werkdiepte van 0 tot 16 cm, een Sleepraam 400, een Aerator voor het decompacteren van kunstgrasvelden, met een werkbreedte van 1,5 m en een werkdiepte van 0 tot 3,5 cm, een Rotobrush voor het borstelen van de randen van kunstgrasvelden, met een werkbreedte van 60 cm en een werkdiepte van 0 tot 4 cm, een Quickbrush met een werkbreedte van 2 m, en een QuickClean met een werkbreedte van 1,5 m en een werkdiepte van 0 tot 3 cm.

Roelof Moek van GKB-dealer Groenoord: ‘Met de GKB-machines kan De Kompanjie nu zelf het jaarrond-kunstgrasonderhoud verzorgen. En met de QuickClean kun je alle types kunstgrasvelden goed dieptereinigen, zodat ze ook het groot onderhoud van de kunstgrasvelden zelf kunnen doen.’ Voorheen deed De Kompanjie alleen het groot onderhoud van de natuurgrasvelden en het dagelijks onderhoud van de kunstgrasvelden.

Rendement en kwaliteit Smeenge: ‘Als je de kosten optelt van het uitbesteden van groot onderhoud van kunstgrasvelden, zie je dat je goedkoper uit bent met eigen

machines. Na acht jaar heb je de aanschafkosten van de machines terugverdiend. Het is handig dat we de machines kunnen inzetten wanneer we zelf willen, wanneer dat voor het veld het beste uitkomt. Ook kunnen we ze extra inzetten. Dat komt de kwaliteit van de kunstgrasvelden alleen maar ten goede.’

‘Als je de kosten optelt van het uitbesteden van groot onderhoud van kunstgras­ velden, zie je dat je goedkoper uit bent met eigen machines’ Moek knikt: ‘In drukke periodes is het overal druk. Dan moet je bij de aannemer ook een nummer trekken. Het is veel handiger als je zelf werkzaamheden kunt inplannen en rekening kunt houden met de noodzaak, met evenementen, toernooien, wedstrijden, weersomstandigheden en noem maar op.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29913/fieldmanager-jan-smeenge-goedkoper-uit-met-eigenmachines

www.fieldmanager.nl

103

Henrie Bekkers en Ellian van Geloven-Siemers

‘Een unieke vondst, maar we waren blij toen we door konden met de aanleg’ Archeologische opgravingen tijdens aanleg kunstgrasveld gemeente ‘s-Hertogenbosch Een groot project van Antea Sport voor opdrachtgever gemeente ‘s-Hertogenbosch loopt op zijn einde. Vijf clubs, vijf nieuwe kunstgrasvelden en drie renovaties. De gemeente is tevreden met de aannemer, maar er is tijdens de aanleg van het nieuwe kunstgras wel het een en ander gebeurd. Een heuse archeologische vondst bij voetbalvereniging EVVC in Vinkel gooide even roet in het eten bij de planning.

Auteur: Linde Kruese

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30105/een-unieke-vondst-maar-we-waren-blij-toen-we-doorkonden-met-de-aanleg

104

3/2019

Het is een groot project voor de gemeente ‘s-Hertogenbosch, dat nu bijna op zijn einde loopt. Bij vijf voetbalclubs worden in totaal acht kunstgrasvelden aangelegd of gerenoveerd.

Het interview vindt plaats bij OJC Rosmalen, de locatie waar het meeste is uitgevoerd: drie kunstgrasvelden zijn gerenoveerd en het sportcomplex wordt uitgebreid met een tiende veld.

Op de andere locaties, FC Engelen, Emplina en Wilhelmina, zijn de nieuwe Edel Soccer Diamondblade-kunstgrasvelden van Edel Grass met TPE-infill inmiddels gereed. Tegelijk met de velden worden door Antea Sport riolering en drainagesystemen aangebracht, evenals elementenverharding, terreininrichting en verlichting. Er is een onderhoudscontract voor vijf jaar afgesloten. De werkzaamheden aan de nieuwe velden verliepen als een soort treintje: elke week werd gestart met de aanleg van een nieuw veld. ‘Er moeten bij OJC Rosmalen altijd drie kunstgrasvelden bespeelbaar zijn. Met deze werkwijze kan Antea Sport dat garanderen’, vertelt Henrie Bekkers, beheerder van de buitensportaccommodaties in de gemeente.

Hij is de persoon die het meeste op de velden aanwezig is en overal kennis van heeft. ‘Ik ben aanspreekpunt voor de verenigingen en de aannemer.’ We spreken ook met Ellian van Geloven-Siemers, beleidsmedewerker en projectleider sport en recreatie van de gemeente

’s-Hertogenbosch. Zij is projectleider bij de aanleg en renovatie van de acht kunstgrasvelden en wordt daarbij ondersteund door Kybys ingenieurs en adviseurs.

Romeinse nederzetting Het project verloopt over het algemeen vlot, maar bij voetbalclub EVVC in Vinkel waren er bijzondere omstandigheden die vertraging gaven. Van Geloven-Siemers: ‘Daar zijn archeologische vondsten gedaan. Er werd een Romeinse nederzetting gevonden met vijftien fundaties van woningen, zes waterputten en een meloenkraal.’ De vondsten wijzen op bewoning in de eerste en tweede eeuw na Christus.

Deze periode wordt in Nederland aangeduid als de Romeinse tijd, omdat er toen sprake was van Romeinse overheersing. Archeologen hebben alles opgegraven tot een bepaalde diepte. Na bijna achttien eeuwen in de bodem te hebben gelegen, zijn de houten constructies van de boerderijen alleen nog herkenbaar als bruine vlekken die duidelijk afsteken tegen het gele zand. De meeste sporen dateren uit de Romeinse tijd, maar er lijken ook sporen uit het einde van de bronstijd aanwezig te zijn.

‘Volgens archeologen is het een unieke vondst.’

Van Geloven-Siemers is blij dat ze weer aan de slag kunnen met het aanleggen van het kunstgrasveld. ‘Voor de gemeente is het vooral een

ADVERTORIAL

'Voor de gemeente is het vooral een mooi verhaal, maar het is in ons belang dat het project geen verdere vertraging oploopt' mooi verhaal, maar het is in ons belang dat het project geen verdere vertraging oploopt. Het werk moest acht weken stilgelegd worden. We kunnen nu gelukkig weer verder en volgens de planning is het veld op tijd klaar voor het nieuwe seizoen in september.’ Bekkers: ‘Gelukkig heeft Antea Sport goed meegedacht en hebben ze alles gedaan wat binnen hun macht ligt om het project toch zo vlot mogelijk te laten doorgaan.’

Onvoldoende capaciteit Het project kwam tot stand doordat een aantal clubs te maken had met ondercapaciteit op de trainingsvelden. ‘Er waren te weinig voetbalvelden. Middels een raadsbesluit en in overleg met de clubs is toen de knoop doorgehakt: vijf natuurgrasvelden werden omgebouwd naar kunstgras en drie kunstgrasmatten die versleten waren werden vervangen. Daarmee hebben de clubs meer trainingscapaciteit. Bij natuurgras zit er een limiet aan het aantal speeluren; bij kunstgras heb je veel meer mogelijkheden.

Je kunt vaker gebruikmaken van zo’n veld’, legt Van Geloven-Siemers uit. Bekkers vult aan: ‘Kunstgras is ook minder weersgevoelig. De laatste jaren verandert het weer; we hebben steeds meer last van hoosbuien. Hierdoor liggen de velden er sneller uit voor de gebruikers.

Nu zijn we flexibeler.’

Kunstgras hergebruiken Antea Sport heeft de opdracht gekregen middels een gewonnen aanbesteding. De aannemer werd beoordeeld op een aantal punten, waaronder het plan van aanpak, de veiligheid, de prijs en de verwerking van de oude kunstgrasmatten. Bekkers: ‘Het recyclen van kunstgras is een hot item op dit moment.

We hadden voorgeschreven dat de mat naar

Vernieuwd kunstgrasveld bij OJC Rosmalen

een erkend verwerker moet. Mede op basis daarvan heeft Antea Sport de aanbesteding gewonnen.’ De oude matten zijn ingenomen door de alliantie AGR, waarvan Antea Sport deel uitmaakt. ‘We vinden het een goede zaak dat de alliantie bestaat uit meerdere samenwerkende partijen. Ook dat leveranciers en aannemers hun verantwoordelijkheid nemen voor de oude matten is een positief geluid.’ De eerste mat is twee weken geleden meegenomen om gerecycled te worden. In 2020 moet de fabriek gaan draaien; nu ligt de kunstgrasmat nog in een opslagplaats in Hoorn. Bekkers kan te zijner tijd precies volgen wat er met de mat gebeurt.

‘Ze moeten aantonen hoe het gerecycled wordt en waar het product blijft. We vinden het als gemeente erg belangrijk om te weten dat de mat of de infill hergebruikt wordt.’

vertrouwen Antea Sport helemaal. Ze hebben te maken met vijf voetbalclubs en vijf besturen die allemaal een mening hebben. Daar gaan ze goed mee om.’

www.anteagroup.nl

Vertrouwen Alle nieuwe kunstgrasvelden in de gemeente krijgen TPE-infill, behalve de uitbreiding van veld 10 bij OJC Rosmalen. ‘Dat is een noninfillveld. We wilden op deze locatie aannemers en leveranciers de mogelijkheid bieden om te innoveren. De ontwikkelingen op het gebied van non-infill staan niet stil en we bieden graag de gelegenheid om nieuwe dingen uit te proberen.’ J&E Sports installeert alle kunstgrasmatten; zij komen iedere keer met dezelfde ploeg.

‘Het voordeel is dat we heel vroeg in het jaar konden aanbesteden. De aannemer zat nog niet helemaal vol met andere projecten en dat kwam de kwaliteit hier ten goede. De velden die tot nu toe gekeurd zijn, hebben geen enkele negatieve opmerking gehad. Dat vind ik een groot voordeel’, zegt Bekkers. De samenwerking met Antea Sport werkt volgens hem heel goed.

‘Er zijn korte lijnen. Het is voor ons een groot project en dat geven we niet zomaar weg. We Meloenenkraal die gevonden werd tijdens de werkzaam­ heden bij EVVC. Foto door VUhbs www.fieldmanager.nl

105

Is het gras van de buurman groener?

Kijk dan eens wat er bij hem in de schuur staat...

De Elzenhof 7G, 4191 PA Geldermalsen 0345 - 788 104 | info@vanderhaeghe.nl www.vanderhaeghe.nl

maaiers - tractoren - frezen

‘Uw groenspecialisten staan ook dit seizoen voor u klaar’ Michel van Alphen, Henri Eerland, Bart Boot

ZADEN BEMESTING BODEMVERBETERING GEWASBESCHERMING

iperen.com

Wilt u ook een gazon of groenstrook wat in topconditie is? Of bent u benieuwd naar de bodemkwaliteit van uw sportveld? Wij hebben ons groenvoorzieningsteam uitgebreid waardoor wij u optimaal kunnen adviseren. Onze enthousiaste specialisten hebben ruime kennis in en ervaring met het verbeteren en beschermen van uw groen.

Voor een vrijblijvend advies neem contact op met onze adviseurs via 0186 - 57 88 88

Vitalnova AminoBoost is een

vloeibare meststof met aminozuren.

Speciaal ontworpen voor bladvoeding tijdens de zomerperiode.

• • • • •

Geeft gras een verhoogde weerstand tegen stress

De

range

Zorgt voor grasvitaliteit en kan het hele jaar gebruikt worden Zorgt voor direct herstel van kleur Ontwikkeld voor gebruik op greens, tees, fairways, sportvelden en parken Leverbaar in 10 liter cans én 200 liter drums

www.icl-sf.nl

AminoBoost 8-0-7 + 10% aminozuren

Stressbuster 7-0-0 +2Fe + suikers + wetting agent + amino + sporenelementen

SILK 0-7-12 + 6% Si

Blade 5-6.5-3.5 + koolhydraten + zeewierextract + sporenelementen

SeaMax 4-0-11 + 10% zeewierextract

Effectieve oplossing tegen algen AT Rake Master houdt kunstgrasmat op niveau

De groei van mos en algen is een groot probleem op hockeyvelden. Met een machinale bewerking van het veld kan deze problematiek effectief bestreden worden. Dat kan uitstekend met de AT Rake Master, een borstel die tot diep in de mat reinigt en zo de mat openhoudt.

Salesmanager Teus van Ekeren voorziet ons van tekst en uitleg over deze machine.

Auteur: Nino Stuivenberg

108

3/2019

De Rake Master is een aantal jaar geleden ontwikkeld om kunstgrasvelden diep en effectief los te borstelen. De machine gaat daarnaast decompactering tegen en egaliseert de infill, waardoor de levensduur van het veld verlengd wordt en het spelcomfort wordt bevorderd.

De machine bevat zowel pennen als borstels die handmatig versteld kunnen worden. Het bijzondere aan deze machine is dat hij op ieder kunstgrasveld met infill uit de voeten kan, of het nu gaat om zand, rubber, TPE, of kurk. ‘De machine is dus multifunctioneel’, vertelt Van Ekeren, werkzaam bij importeur Voets. ‘Hij kan gebruikt worden op hockeyvelden, maar ook op voetbalvelden en tennisbanen van kunstgras.’ Hij is daarmee ideaal voor gemeenten die een oplossing zoeken voor meerdere kunstgrasvelden.

Slim systeem AT heeft deze machine ontwikkeld voor het reguliere veldonderhoud. De Rake Master is leverbaar in een breedte van 180 cm (eventueel breder op aanvraag). Door middel van een slim draaisysteem kan er snel en eenvoudig gewisseld worden tussen de (rake)pennen en borstels. Wisselen is afhankelijk van de toepassing, legt Van Ekeren uit. ‘Op een zandingestrooid veld zoals een hockeyveld werken we voor in de machine met een harde borstel die de infill goed losborstelt; vervolgens komt de losse infill voor een egalisatieplaat, die net iets boven de mat staat afgesteld en de infill mooi egaliseert.

Als laatste komt er een zachte borstel, die zorgt voor een strak eindresultaat.’

Met één handomdraai kunnen gebruikers de harde borstel 180º kantelen en komt de pennenbalk naar beneden. Deze wordt onder andere op voetbalvelden gebruikt, omdat je

ADVERTORIAL

Kenmerken van de Rake Master: Lengte: 125 cm Breedte: 182 cm Werkbreedte: 180 cm Hoogte: 50 cm (excl. driepuntsaansluiting) Banden (2): 13 x 5.00

daar dieper los wilt maken en een borstel op den duur de vezels veel beschadigt. De werkdiepte van de machine wordt bepaald door de twee verstelbare loopwielen aan de voorzijde.

De egalisatieplaat en de achterste borstel zijn onafhankelijk van de voorzijde in hoogte te verstellen. Verder beschikt de machine nog over steunpoten ter bescherming van de borstel bij het wegzetten en zijn de onderdelen gegalvaniseerd.

De Rake Master kan achter ieder licht trekvoertuig gebruikt worden. De aankoppeling is mogelijk met een driepuntshefinrichting (cat. 1) of een vast aankoppelpunt, waarbij de trekker een vermogen vanaf 20 pk moet hebben. Van Ekeren besluit: ‘Kortom: met de Rake Master halen gemeenten en clubs één machine in huis waarmee ze op elk veld het perfecte onderhoud kunnen uitvoeren.’

www.atmachines.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30109/effectieveoplossing-tegen-algen

www.fieldmanager.nl

109

Werkingsmechanismen Twin

Langzaamwerkende mest­ stoffen in de greenkeeping Efficiënt en milieuvriendelijk omgaan met stikstof Over het gebruik van langzaamwerkende meststoffen in de greenkeeping bestaan nog steeds heel wat misverstanden. Veel greenkeepers verwarren langzaamwerkende meststoffen met gecoate meststoffen. Beide types meststoffen werken echter op een totaal andere basis.

Auteur: PrograsS

Gecoate meststoffen bestaan uit snelwerkende meststofkorrels die omsloten zijn door een coating. Alle nutriënten moeten via diffusie door die coating heen naar buiten migreren, om voor de plant opneembaar te zijn. Hoe snel dat proces verloopt, is afhankelijk van de dikte van de coating; hoe dikker, hoe langzamer. Zo vind je producten op de markt met een werkingsduur van drie maanden, zes maanden enzovoort.

Langzaamwerkende meststoffen werken op een totaal andere basis. In dit type meststoffen zijn één of meer langzaamwerkende stikstofbronnen geïntegreerd. Wanneer er over traagwerkende stikstofbronnen wordt gesproken, heeft men het over slechts drie verschillende stoffen: isobuty-

110

3/2019

lideendiureum (handelsnaam: IBDU of Isodur), crotonylideendiureum (handelsnaam: CDU of Crotodur) en ureumformaldehyde (UF of MU, diverse handelsnamen).

In tegenstelling tot gecoate meststoffen, waarvan de nutriënten over de hele lijn langzaam worden vrijgesteld, zijn bij langzaamwerkende meststoffen alleen de in de formule opgenomen stikstofbronnen langzaamwerkend. De overige nutriënten hebben een normale werkingsduur.

Een gemeenschappelijk kenmerk van de drie vermelde traagwerkende stikstofbronnen is dat zij allemaal ureumgroepen bevatten. Door afbraak van de trage stikstofbron via het microbiële bodemleven of door klassieke bodemafbraakprocessen worden de ureumgroepen vrijgesteld. Zij komen dan in de bodemoplossing terecht en worden door diverse micro-organismen (via een enzymatische reactie) omgezet in ammonium. Dat ammonium kan ofwel opgenomen worden door de planten, ofwel uitwisselbaar vastgehecht worden aan het kleihumuscomplex, ofwel verder omgezet worden naar nitraten. Ook die omzettingen verlopen via het microbiële bodemleven. De nitraten hechten zich niet aan het klei-humuscomplex, maar worden meegevoerd met de massastroming van de bodemvloeistof. Hiermee bedoelen we de richting waarin de bodemvloeistof beweegt.

Onder droge omstandigheden zullen de (micro)

poriën de massastroming opwaarts voeren en de meegevoerde nitraten gemakkelijk tot bij de wortels brengen. Bij regen zal de massastroming de daarin opgeloste nitraten daarentegen neerwaarts voeren. Bij felle regen zullen deze nitraten diep in de bodem doordringen, buiten het bereik van de wortels; dit is de bekende door- en uitspoeling van nitraten. Wanneer grotere hoeveelheden nitraten worden gegeven dan door planten direct kunnen worden opgenomen, zullen zij aan dergelijke bewegingen van de bodemvloeistof onderworpen zijn en het risico lopen uit te spoelen. Het is daarom van groot belang om geen té grote hoeveelheden ammonium en/of nitraten per gift te bemesten.

En precies daar ligt het grote belang van de langzaamwerkende stikstofbronnen. Zij zullen in de bodem een traag afbraakproces kennen, gespreid over meerdere maanden, waarbij na de vrijstelling van de ureumgroepen en de omzetting ervan naar ammonium, de nitraten steeds geleidelijk en in beperkte mate aan de planten worden aangeboden.

We vermeldden reeds dat er ‘slechts’ drie langzaamwerkende stikstofbronnen in meststoffen geïncorporeerd worden. Maar in feite kan men de stikstofrijke, organische bronnen hier ook toe rekenen. Omdat de vrijstelling van stikstof vanuit deze organische stoffen echter té onvoorspelbaar is, laten we ze hier buiten beschouwing

4 min. leestijd

ACHTERGROND en beperken we ons tot isobutylideendiureum (IBDU), crotonylideendiureum (CDU) en ureumformaldehyde (UF). Ingewikkelde namen die hersenen en tong weleens doen struikelen!

Belangrijk om weten is echter ook dat er tussen deze drie stoffen belangrijke verschillen te noteren vallen. Want alles start met de vraag: wat verstaan we onder de term ‘traagwerkende stikstofbron’? Algemeen gezien en internationaal aanvaard kunnen we stellen dat een traagwerkende stikstofbron haar afbraakproces kent – met een stelselmatige vrijstelling van ureumgroepen – gedurende een periode van twee tot vier maanden. Alles wat sneller gaat, rekent men niet meer tot de traagwerkende vormen; alles wat trager gaat, is uiteraard traagwerkend, maar de afbraak en dus de stikstofvrijstelling wordt té onvoorspelbaar. Om hierin orde te scheppen, deelt men de werkingsduren in fracties in: Fractie 1: is in koud water (< 20 °C) oplosbaar en kent een korte nawerking van enkele weken, vergelijkbaar met snelwerkende meststoffen Fractie 2: is in warm water (> 20 °C - < 100 °C) oplosbaar en kent een afbraakproces van 2-4 maanden Fractie 3: is in heet water (> 100 °C) onoplosbaar en kent een lang afbraakproces (de moeilijkste fracties zelfs vele maanden).

Om traagwerkende meststoffen onderling te kunnen vergelijken, werd het begrip ‘activiteitsindex’ in het leven geroepen. De formule van de activiteitsindex (AI) is als volgt: Fractie 2 AI (%) = _____________________ x 100 (fractie 2 + fractie 3) Deze index geeft de graad van trage stikstofvrijstelling weer. Men mag alleen van een traagwerkende meststof spreken als de AI 40 % of meer is. Uiteraard, hoe hoger deze index is, hoe hoger de kwaliteit van het product is. De AI geeft dus niet de werkingsduur weer van de

Isodur molecule afbraak

trage N-bronnen, maar wel het percentage van de N-bronnen dat de gewenste, trage werking heeft! Isodur (IBDU) en Crotodur (CDU) hebben een activiteitsindex van ongeveer 98 %. Dat is de hoogste index op de markt! Vergelijk dat maar eens met bijvoorbeeld ureumformaldehyde (UF), dat een AI heeft tussen 50 en 70 %. De oorzaak van deze verschillen is te vinden in het productieproces. Bij de productie van ureumformaldehyde worden steeds de drie fracties geproduceerd (fractie 1, 2 en 3), waarbij de drie fracties zich elk ongeveer over een derde verdelen. Dat leidt tot een lagere activiteitsindex. Mocht bij een productierun elke fractie uit precies een derde bestaan en we passen de formule toe, dan zou de activiteitsindex dus 33,33/66,66 x 100 = 50 % zijn. Bij de productie van Isodur (IBDU) en Crotodur (CDU) wordt vrijwel uitsluitend fractie 2 gevormd en zijn de fracties 1 en 3 vrijwel afwezig. Vandaar de hoge activiteitsindex van deze stoffen. En dus zijn meststoffen die Isodur (IBDU) en Crotodur (CDU) bevatten betrouwbare en kwalitatief hoogstaande producten.

Tussen Isodur (IBDU) en Crotodur (CDU) is echter nogmaals een groot onderscheid. Isodur (IBDU) wordt in de bodem via een klassiek bodemproces (nl. hydrolyse) afgebroken, met vrijstelling van de ureumgroepen. Dat proces is nog wel afhankelijk van de bodemvochtigheid, maar weinig of niet van de bodemtemperatuur (een minimale bodemtemperatuur van 5-7 °C is wél een vereiste). Vandaar dat Isodur (IBDU) ook bij een vroege toepassing reeds een goede werkzaamheid laat zien. Algemeen wordt de werkingsduur van Isodur (IBDU) geschat op drie maanden. Crotodur (CDU) daarentegen kent een microbiële afbraak en vraagt naast voldoende bodemvochtigheid ook een voldoende hoge bodemtemperatuur, namelijk deze waarin bacteriële activiteit mogelijk is. De vereiste minimale bodemtemperatuur is afhankelijk van het micro-organisme, maar algemeen mag gesteld worden dat deze 12 °C of hoger moet zijn, met dan een geschatte werkingsduur van drie à vier

maanden.

Samengevat hebben Isodur (IBDU) en Crotodur (CDU) een verschillend afbraaksysteem, met een verschillend afbraaktijdstip en een verschillende werkingsduur, en dat alles met een bijzonder hoge activiteitsindex! Meststoffen die Isodur (IBDU) en Crotodur (CDU) bevatten zijn op het gebied van trage werking dan ook de meest kwaliteitsvolle op de markt. Laten we echter nog eens terugkeren naar de gecoate meststoffen.

De momenteel gebruikte harssoorten zijn niet of nauwelijks bio-afbreekbaar. De velletjes van de lege, met hars gecoate korrels kunnen – weliswaar vrijwel onopgemerkt – bijzonder lang in de bodem achterblijven. De restanten van de traagwerkende stikstofvormen daarentegen worden door het bodemleven verder afgebroken, waardoor ze volledig uit het bodemsysteem verdwijnen.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30084/langzaamwerkende-meststoffen-in-de-greenkeeping

Crotodur ureumgroepen

Isodur molecule www.fieldmanager.nl

111

In een rechte lijn naar een beter milieu SC Heerenveen omarmt footprintvriendelijke belijningsmethode Sinds december 2018 gebruikt SC Heerenveen belijningsverf van Expoline. Daarmee zijn ze rigoureus overgestapt op een andere belijningsmethode, wat niet zonder risico is, want BVO’s stellen hoge eisen aan de lijnen op de velden. Sportveldbeheerder Eldert van Dam vertelt over zijn bevindingen. ‘Iedereen in de sport­ veldensector heeft het over de Green Deal en het milieu, maar we verbruiken nog veel plastic. Met dit systeem besparen we honderden plastic jerrycans aan afval per jaar. Ook zijn we te spreken over de kwaliteit van de lijnen.’

Auteur: Santi Raats

112

3/2019

5 min. leestijd

ACTUEEL Expoline, fabrikant van belijningsverf en onder meer leverancier van Uefa, werkt al jaren aan de ecologische voetafdruk van het product en het bedrijf. Dit doet Expoline sinds 2002 door bij verenigingen cilindervormige tankunits met een hoogte van 2 m en een diameter van 95 cm te plaatsen.

Door een sensor in de silo’s kan Expoline van afstand zien wanneer de voorraad slinkt

Geen plastic afval Raf Bogaerts van Expoline: ‘In de Franse, Belgische en Nederlandse belijningsmarkt worden zo’n 240 duizend jerrycans op jaarbasis geleverd. Een jerrycan is van plastic en weegt circa 900 gram. Jaarlijks belandt dus zo’n 215 duizend kg plastic op de afvalberg doordat we onze sportvelden belijnen. Bij clubs die niet beschikken over twee of drie velden en voor wie een tankunit te groot is, kunnen wij wel jerrycans leveren, maar die nemen we na gebruik weer in via een statiegeldsysteem. We spoelen ze uit en gebruiken ze opnieuw. Dit statiegeldsysteem bestaat al sinds 2012. Klanten hebben daardoor geen plastic afval.’ De tankunit past door elke deur en kan een behoorlijke voorraad bergen. ‘Met een volle tank kunnen twee tot drie velden een heel seizoen lang belijnd worden,’ aldus Bogaerts.

benzine kunnen besparen. We streven ernaar om regio’s, bijvoorbeeld heel Noord-Nederland, in één keer te bevoorraden.’

Slimme logistiek Er staan een paar honderd tanks in Nederland, vooral bij gemeenten en verenigingen. In het buitenland staan er tanks bij enkele BVO’s, zoals Atletico Madrid en Valencia, en bij een aantal eersteklassevoetbalclubs in België. SC Heerenveen is de eerste en tot nu toe enige locatie waar Expoline een sonar in de tank heeft geplaatst. Bogaerts: ‘We meten de tankinhoud met sonars, zodat we op tijd weten welke klanten bevoorraad moeten worden. Hierop kunnen we onze logistiek afstemmen, zodat we zo min mogelijk kilometers hoeven te rijden en

SC Heerenveen Sportveldbeheerder Eldert van Dam van SC Heerenveen vertelt met welke methode er eerst werd gewerkt: ‘Hiervoor werkten we met een product van een andere leverancier. Dat zat in jerrycans. Per keer bestelden we er zo’n dertig van. We bestelden om de twee maanden.

Jaarlijks gooiden we dus 180 tot 200 jerrycans in de grijze afvalcontainer. Het kalkproduct moesten we aanlengen met water. Dat mengsel namen we mee op de kar om de belijning uit te voeren.’

Eldert van Dam

Raf Bogaerts

App Bogaerts vertelt dat er een app is aangesloten op de sonar in de tank. Hierop kunnen beheerders hun verbruik monitoren. ‘De meeste beheerders hebben nog niet inzichtelijk hoeveel zij per week verbruiken. De ene keer heb je een toernooi en moet je extra belijnen, de andere keer moeten bepaalde velden extra belijnd worden. Soms willen fieldmanagers niet in het weekend worden opgeroepen om extra te belijnen en doen ze het op vrijdag driedubbel. Op basis van het gemeten verbruik kan worden berekend wanneer de tank leeg raakt, waardoor je kunt anticiperen. En de beheerder kan zijn begroting daaraan aanpassen.’

Na de overstap op Expoline kwamen er twee silo’s in de garage te staan. In elk daarvan zit 500 liter. Van Dam: ‘We hebben dus 1000 liter op voorraad staan. Er staan streepjes op de tank, net als op een maatbeker. Bovendien heeft Expoline in de silo’s een sensor geplaatst, zodat zij van afstand kunnen zien wanneer de voorraad slinkt. In het begin hield ik contact met Expoline om te verifiëren of zij hetzelfde zagen als ik. Dat bleek het geval te zijn.

Wanneer we op 250 liter zitten, bellen ze ons op; dat is ongeveer eenmaal in de drie maanden. Dat hebben we afgesproken, omdat wij als betaaldvoetbalorganisatie negen velden moeten belijnen op het trainingscomplex. We moeten altijd op tijd bevoorraad zijn.’

Tijdwinst SC Heerenveen bespaart een hoop tijd, geld en plastic. Van Dam: ‘Door de silo’s besparen we 180 jerrycans per jaar. We hoeven de kalk nu ook niet meer te mengen. Voorheen waren we een kwartier bezig met voorbereiden voordat we konden belijnen. Nu zetten we een emmer onder de silo, we draaien het kraantje open en de kant-en-klare belijningsverf komt eruit gelopen. Dat duurt hooguit drie minuten. In de vrijgekomen tijd kunnen we nu mooi andere werkzaamheden doen.’

Minder kalk nodig Het verbruik schijnt ook efficiënter te zijn.

Volgens Van Dam kon men met 25 tot 30 liter belijningsverf anderhalf trainingsveld voorzien van belijning en extra belijning. Die velden hebben namelijk extra lijnen omdat de trainer dit graag zo ziet. ‘Tussendoor moesten we dan terug naar het magazijn om opnieuw te vullen.

Nu kunnen we met één kar van circa 20 liter op twee trainingsvelden extra belijning aanbrengen’, aldus Van Dam. ‘Omgerekend naar gewone velden kunnen wij met een kar van 20 liter dus drie gewone voetbalvelden belijnen, met twee achterlijnen, twee zijlijnen, een middenlijn, een cirkel en het binnenwerk van de zestienmetergebieden.’

www.fieldmanager.nl

113

Recycle the present, save the future Met GreenMatter zorgen we ervoor dat kunstgrasvezels uit oude kunstgrasvelden worden gerecycled en vervaardigd tot nieuwe producten op en rond sportvelden.

GreenMatter is een initiatief van Lankhorst Recycling Products en W&H Sports.

Meer informatie:

(0252) 68 33 00 • info@whsports.nl • whsports.nl

LAAT MET DE INTELLIGENT ONE GPS BELIJNER UW VELDEN VOLGENS KNVB RICHTLIJNEN UITZETTEN WE CARE FOR GRASS www.milati.nl

ACTUEEL

'Met dit belijnings­ systeem besparen we tweehonderd jerrycans aan afval en een hoop tijd' Waarmee wordt die efficiëntieslag behaald?

‘Ik denk dat deze karren iets zuiniger staan afgesteld en dus minder kalk opspuiten. Maar de kwaliteit lijdt er niet onder. Wij hoeven niet vaker te belijnen. We zijn een BVO, dus we belijnen de trainingsvelden van de BVO, waaraan iets hogere eisen worden gesteld, tweemaal in de week. Maar de gewone wedstrijdvelden belijnen we gewoon eenmaal in de week. En als we ze op donderdag doen, staan ze er op zaterdag nog prima op. Het is wellicht voor de bodem ook beter dat we minder kalk de grond in spuiten.’

Hoge druk Bogaerts legt uit: ‘De efficiëntie wordt bereikt doordat we de belijningsverf als het ware atomiseren, dus niet meer verneveld aanbrengen, zoals bij lage druk het geval is. De spreiding van de verf is daardoor optimaal, waardoor je met een veel dunnere deklaag hetzelfde resultaat bereikt.’

De meeste belijningstoestellen werken met 2 tot 4 bar. Volgens Bogaerts worden de Expolinelijnen met 40 bar opgespoten. Van Dam: ‘Ik merk niet dat het werken met hoge druk het belijnen moeilijker maakt. We belijnen altijd langs een lijntje. Daardoor kun je feitelijk weinig fout doen. We hebben nu een kar met drie wielen; daarmee loop ik even snel als met het vorige karretje met vier wielen. Dat we weleens verder van de lijn af spuiten, komt meestal door kuiltjes in het gras. Maar deze kar ligt goed op het gras en volgt de ondulaties. Het voordeel van de hogedrukspuit is dat je het reservoir ook met water kunt vullen. Dan kun je de kar ermee schoonmaken en doorspuiten. Voorheen gebruikten we aan het einde van de week een reinigingsmiddel om de leidingen van de belijningskar door te spoelen, anders koekte de kalk aan. Het schoonmaakmiddel verdween natuurlijk in het riool. Bij Expoline hoeven we geen schoonmaakmiddelen te gebruiken. Aan de

spuitkop van de Expoline-kar zit een knopje dat je kunt omdraaien; dan blaast de hoge druk het vuiltje in de spuitkop weg uit de leiding. Daarna draai je het knopje terug en kun je weer verder met belijnen.’

Kosten Is Van Dam duurder uit? ‘Nee, qua kostprijs is het waarschijnlijk even duur als het vorige product dat we hadden. Maar als je berekent hoeveel jerrycans er niet meer in het milieu terechtkomen en hoeveel tijdwinst de nieuwe belijningsmethode oplevert, denk ik dat we voordeliger uit zijn.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29984/in-eenrechte-lijn-naar-een-beter-milieu

www.fieldmanager.nl

115

artificial grass solutions

www.lanosports.com

VOOR DE PERIODIEKE KEURING VAN UW KUNSTGRAS VOETBALVELD VANAF 2018 MOETEN KUNSTGRAS VOETBALVELDEN VANAF ACHT JAAR OUD PERIODIEK WORDEN GEKEURD De KNVB heeft bepaald dat voetbalverenigingen in Nederland alleen nog competitiewedstrijden mogen spelen op kunstgras voetbalvelden die voldoen aan een aantal minimumeisen, zoals benoemd in gebruiksnorm NOC*NSF-KNVB-2-18. Velden vanaf acht jaar oud moeten sinds 2018 periodiek worden gekeurd op de gebruiksnorm door een NOC*NSF erkend keuringsinstituut.

Voorbeelden van eisen uit de norm zijn de schokabsorptie, stroefheid en hoogteligging. Neem nog vandaag contact op met SGS INTRON Certificatie voor meer informatie.

SGS IS WERELDLEIDER OP HET GEBIED VAN INSPECTIE, CONTROLE, ANALYSE EN CERTIFICERING

SGS INTRON CERTIFICATIE B.V. Venusstraat 2 4105 JH Culemborg 088 - 214 51 33 nl.intron@sgs.com www.sgs.com/sportvloeren

Aquaco B.V. one stop shop in watertechniek The Mowing Company since 1951

De Roberine F3 en R3 zijn het resultaat van jarenlange ervaring in het

• Ontwerp • Engineering • Realisatie • Service en onderhoud

www.aquaco.nl

ontwikkelen en bouwen van maaimachines. De nieuwe driedelige zelfrijdende klepelmaaier die de grenzen verlegd. De ideale werkplek voor de professional die een perfect maaibeeld wenst. Verder kunt u rekenen op hoge prestaties, compacte afmetingen, betrouwbare techniek en een gunstige aanschafprijs.

Meer weten? Stuur een mail naar sales@roberine.com of bel 053 483 83 83

Goolkatenweg 65, Postbus 818, 7500 AV Enschede Tel.: +31 (0)53 483 83 83 | E-mail: info@roberine.com

Rethink what to do with your old turf

We make water work

GRIP OP GROEN

Maai - laadwagens

Re-Match A/S HI-Park 415

+45 7734 6734

7400 Herning

info@re-match.dk

Denmark

www.re-match.dk

en slangen Veeg-Haspels en verticuteermachines

+ 31 (0)577 40 80 80 info@schouten.ws www.schouten.ws

COLUMN

Hoe mooi je ook maait, als de belijning niet goed is, heeft het veld geen waarde

Robots zijn leuk, maar ons vak blijft mensenwerk De ontwikkelingen gaan hard in ons vak; er komen steeds meer technologieën op de markt die ons werk een stukje makkelijker maken.

Een voorbeeld van die technologie is robotisering. Eerst kwamen er robotmaaiers op de markt, nu zijn er zelfs robotbelijners. Ik begrijp die ontwikkeling, maar ik ben er tegelijkertijd heilig van overtuigd dat ons vak mensenwerk blijft. Vakmensen met passie leveren nog altijd hogere kwaliteit dan robots.

Neem bijvoorbeeld belijning. De belijning van een veld is vakwerk en een klus die geduld vereist. Hoe mooi je een veld ook maait, als de belijning niet goed is, heeft het veld geen waarde. Daarom heb ik weinig op met robotbelijners. Je hebt mijns inziens een vakman nodig die de kwaliteit garandeert. Bij Feyenoord maken we wel gebruik van een laserapparaat, waardoor we geen touw meer nodig hebben bij het lijnen trekken. Het bespaart ons veel tijd; de technologie is er om het ons een stukje makkelijker te maken. Maar: er loopt altijd iemand met de machine mee, want field­ management blijft mensenwerk.

Voor robotmaaiers geldt eigenlijk hetzelfde verhaal. Ik heb in Zeist weleens een grote robotmaaier zien draaien, maar zo’n machine kan

120

3/2019

geen banen maaien op een veld. Het nadeel is bovendien dat je altijd bij de machine in de buurt moet blijven als je goede kwaliteit wilt.

Want hoe reageert een robot op obstakels zoals ballen of stangen? En herkent een robot ook speelschade en schimmels? Er zijn velden waar ze beweren materiaal te hebben dat schimmels kan herkennen, maar ik ken een betere manier: onze ogen! Ik heb het niet op robots; dat zal

'Vakmensen met passie leveren nog altijd hogere kwaliteit dan robots' inmiddels duidelijk zijn. Zeker op een stadionveld is een robotmaaier overbodig. In De Kuip vangen we elk sprietje op na een maaibeurt, dus op jaarbasis gaan er tal van containers met groenafval weg. Met een robot zou dat allemaal op het gras blijven liggen; die heeft geen afvang. Dat betekent dat je weer meer moet verticuteren en alsnog extra werk hebt.

Het gebruik van robots druist in tegen mijn principes. Ik wil niemands handel kapotmaken en ik snap de oplossing voor amateurverenigingen, maar hoe mooi is het als je op een voetbalveld komt waar brede banen zijn gemaaid? Of, beter nog, blokken? Bij de amateurs kom je ze nog op een aantal plaatsen in Nederland tegen, fieldmanagers die voor een patroon gaan. Het geeft echt sfeer aan een voetbalveld; je ziet dat er werk van gemaakt is door de beheerder. Met een robotmaaier is dat niet mogelijk. Robots zijn dus een mooie ondersteuning voor fieldmanagers, maar vergeet de kern van ons vak niet: het blijft mensenwerk.

Erwin Beltman is sinds 2013 werkzaam als fieldmanager bij Feyenoord. Met de Rotterdamse club won hij zes keer op rij de VVCS-veldencompetitie. Dit jaar werd hij verkozen tot Fieldmanager of the Year.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30003/columnrobots-zijn-leuk-maar-ons-vak-blijft-mensenwerk

De partners van

Fieldmanager

connecting green and infrastructure

AHA de Man uw golfbaan op zijn best

TRIPLE A LIGHTING

NL Gebieds label

Th e worker is king www.gkbmachines.com

WWW.AGRI-MACHINES.NL