Fieldmanager 4 2019

Jaargang 15 4 - 2019

Fieldmanager

HET VAKBLAD VOOR SPORTVELDBEHEER

DRAINTALENT: alles-in-eenoplossing voor beheer natuurgrasvelden Van gerecycled kunstgras naar nieuwe infill

Kunstgras aanbesteden: wat gaat goed, wat kan beter?

In negen stappen naar een kunst­ grasvoetbalveld

GTH SPECIAL

InControl zorgt ervoor dat de baan automatisch wordt verlicht als er een baan is gereserveerd met het afhangbord.

+ AAA-LUXÂŽ

Maak de koppeling!

Zorg voor gebruikersgemak en extra besparing door koppeling lichtbesturing en afhangbord Maximale besparing is vanaf nu mogelijk door uw baanreserveringsbord – via KNLTB of All United – te koppelen aan de controls van AAA-LUX. Hiermee kunnen leden een baan reserveren waarna de verlichting automatisch wordt aan- en uitgeschakeld. Het licht gaat alleen aan op de banen waar gespeeld wordt en niet langer dan noodzakelijk.

Meer controle en inzicht energieverbruik Het InControl systeem van AAA-LUX geeft u volledige controle over het licht en geeft bovendien online inzicht in uw energieverbruik en real-time status van uw verlichting.

Wij helpen u de koppeling te maken De koppeling is snel te realiseren waarbij wij u graag willen helpen.

In het kader van AVG kunnen wij u melden dat er geen persoonsgegevens met ons worden gedeeld.

Meer weten: sales@aaa-lux-lighting.com Of bezoek ons op de Nationale Sport Expo zaterdag 7 september. Ga voor gratis tickets naar: www.nationalesportexpo.nl

TRIPLE A LIGHTING

• ruim 450 merken op 125.000 m2 beursterrein • groot aanbod exposities én demonstraties van machines en gereedschappen • op centrale locatie, goed bereikbaar en dichtbij parkeren

034

Kunstgras aanbesteden: wat gaat goed, wat kan beter?

De standaardmanier voor een gemeente om een kunstgrasveld aan te schaffen, is door een aanbesteding uit te schrijven. Een methode die al jaren toegepast wordt, maar niet altijd vlekkeloos verloopt. Vakblad Fieldmanager sprak erover met Rutger Schuijffel van CSCGreenfields, Sander Akkerman van Plann ingenieurs en Jan-Willem Boon van Gras Advies.

www.fieldmanager.nl

5

INHOUDELIJK

fieldmanagement bladfieldmanager

015 Gras is essentieel voor duurzame sport en duurzaam groenbeheer Wat is er nou duurzamer dan de natuur zelf? Een natuurlijk sportveld van gras dat zichzelf kan herstellen en bijdraagt aan waterbuffering en verkoeling van de stad.

Gras zorgt voor extra beleving van de sport. De frisgroene sprieten, de geur van pas gemaaid gras en de sublieme speelkwaliteit: dat is gras!

Gras is onlosmakelijk verbonden met emotie en passie voor sport.

016 019

052

Ransomes met gps: efficiënt en ontspannen maaien

RKC Waalwijk kiest voor HYBRIDGRASS

by HATKO Sport

Pols Zuidland, importeur van de Ransomes-maaier, heeft een gps-systeem laten bouwen op de Ransomes MP655-acht­ messige kooimaaier.

De bestuurder van de maaier kan daardoor veel makkelijker in rechte banen maaien.

Bij Aannemersbedrijf Van Wijlen waren ze al een tijdje op zoek naar een doordacht hybride grassysteem voor eersteklas sportvelden. Ze maakten begin 2017 een scan van alle hybride systemen die op dat moment op de markt waren. Helaas bleek de ideale toepassing er toen niet tussen te zitten. In november 2017 was die wel aan­wezig op een beurs in Keulen: HYBRIDGRASS by HATKO Sport.

020 160 sportvelden weer in topconditie

055 Vragen of opmerkingen Nino Stuivenberg Vakredacteur E: nino@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-33429078

Alberto Palsgraaf Uitgever E: alberto@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-20436728

6

4/2019

GKB Machines maakt reinigings­ programma voor kunstgras compleet GKB Machines vult het machineprogramma voor de reiniging van kunstgrasvelden verder aan.

Op Groentechniek Holland presenteert de producent uit Barendrecht twee nieuwe modellen: de Top-Clean en de Leaf-Clean, beide machines voor toplaagreiniging van kunstgrasvoetbalvelden. GKB verwacht ze mogelijk al dit najaar te kunnen leveren, maar in ieder geval vanaf 2020.

Rutger Schuijffel, CSC Sport

Eigenaardige bestekken Adviesbureaus spelen vaak een cruciale rol bij aanbestedingen. Zij zijn de spil tussen opdrachtgever en opdrachtnemer en hebben de kennis in huis. Van zo’n partij mag je een bestek op maat verwachten, maar Rutger Schuijffel ziet in de praktijk nog weleens het tegendeel.

‘De kwaliteit van de bestekken is de laatste jaren afgenomen’, zegt hij.

‘Ik wil de markt en de collega’s niet afkraken, maar het komt vaak voor dat ik eigenaardige beschrijvingen zie. Wat op papier beschreven staat, is dan in de uitvoering helemaal niet haalbaar. Dat is overigens niet altijd de schuld van de adviseurs. Een reden is ook de onduidelijkheid rondom normering (Fifa af, KNVB in) en de trage besluitvorming hierbij. Daardoor worden er onredelijke eisen omschreven en dat veroozaakt spanning bij aannemers. Ik begrijp dat een waterdicht bestek niet bestaat, maar het moet toch beter kunnen. Nederland heeft inmiddels pakweg vijftien jaar ervaring met kunstgras; het wordt tijd dat de sector volwassen wordt.’

Bewuste keuze voor circulariteit In 2018 begon W&H Sports met Greenmatter: een initiatief om de kunstgrasafvalberg kleiner te maken.

Producten van Greenmatter zijn inmiddels geleverd aan gemeenten door het hele land. Als het aan William van Diemen (directeur bij W&H Sports) ligt, is dit nog maar het begin. ‘Wij blijven gerecycled kunstgras testen om ons productaanbod te vergroten.’

VERDER 008 012 022 028 038 050 062

Kort nieuws Draintalent: alles-in-eenoplossing voor beheer natuurgrasvelden FSB breekt een lans voor 'active cities' ‘Kenners kiezen SBR-granulaat voor kunstgrasveld’ In negen stappen naar een kunstgrasvoetbalveld Van gerecycled kunstgras naar nieuwe infill Hoofdredactioneel

Lees verder op pagina 34

COLOFON Fieldmanager -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde oplage van 1.900 exemplaren verspreid onder sportveldbeheerders in dienst van gemeentes, sportclubs en aannemers. Fieldmanager is het belangrijkste Nederlandse vakblad voor sportveld-onderhoud waarbij de praktisch ingestelde vakman centraal staat. REDACTIE & COMMERCIE NWST NeWSTories bv, Fransestraat 41, 6524 HT Nijmegen, T 024-3602454, F 024-3602464, www.vakbladdehovenier.nl HOOFDREDACTEUR Hein van Iersel (hein@nwst.nl) OPERATIONEELMANAGER Peter Jansen (peter@nwst.nl) REDACTEURS Linde Kruese (linde@nwst.nl) Willemijn van Iersel (willemijn@nwst.nl) Nino Stuivenberg (nino@nwst.nl) VORMGEVING StudioBont Nijmegen ADVERTENTIES Alberto Palsgraaf (alberto@nwst.nl) Rik Groenewegen (rik@nwst.nl) SALES SUPPORT Lieke van der Weijde (lieke@nwst.nl) ABONNEMENTEN € 84,- per jaar. De abonnementsperiode loopt tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke weder­ opzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. Voor opgave van een nieuw abonnement belt u met (024) 360 24 54. Op alle abonnementen zijn onze leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze vindt u op www.fieldmanager.nl/pages/10/abonneren ISSN: 2212-4314 Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Fieldmanager c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveel­voudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, foto-kopie, elektronisch of op welke wijze dan ook.

Fieldmanager wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekst­bijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeld­materiaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

www.fieldmanager.nl

7

‘Er gaat niets boven natuurgras’ Marco Blok, projectbegeleider bij de gemeente Westvoorne, wil dit jaar een probleemveld in Oostvoorne goed aanpakken. In overleg met Bart Boot, adviseur sportvelden bij Van Iperen, is een plan van aanpak gemaakt met als basis het DDS Advance systeem van Advanta. Vijf weken na inzaai is Marco overtuigd van de juistheid van zijn keuze voor DDS Advance op het hoofdveld: 'Er gaat niets boven natuurgras.'

'Dit sportveld in Oostvoorne moest opnieuw worden ingezaaid, om een goed grasbestand te creëren voor optimale speelkwaliteit', aldus Marco. In overleg met Bart Boot is gekozen voor de DDS-methode, waarbij een combinatie wordt gebruikt van de mengsels Victoria (85% Engels raaigras en 15% veldbeemdgras) en Hattrick (75% veldbeemdgras en 25% Engels raaigras).

Engels raaigras vestigt zich snel. Het was na zes dagen al zichtbaar, het veldbeemd volgde snel

daarna. De combinatie van deze twee grassoorten garandeert een stevige en stabiele grasmat, die geschikt is voor velden met veel bespelingsuren.

Het veld is zwaar en intensief geverticuteerd om het straatgras extra aan te pakken. Een tweede punt in het plan van aanpak is extra aandacht voor bemesting en watergeven. Na één bemestingsronde trok het veld al dicht, vijf weken na de inzaai. 'Daar ben ik heel tevreden over', zegt Marco, 'Je kunt zien dat het de goede kant op gaat met het veld. Dat was vorig jaar wel anders. Pas in september gaan we het veld weer belasten, dus dan vormt de grasmat een perfecte basis voor het hele seizoen.' De plannen tot september? Voor extra zuurstof in de bodem een rondje met de messenbeluchter en, afhankelijk van het weer, nog een kleine extra gift op het veld.

Wat wordt de innovatie van 2019 op het gebied van sportvelden?

Wat wordt dé innovatie van 2019 op het gebied van sportvelden? Dat weten we over twee maanden, als op IOG Saltex (op 30 en 31 oktober) een nieuwe innovatieprijs wordt uitgereikt.

De beursorganisatie reikt de prijs ook dit jaar uit en heeft de inschrijving daarvoor inmiddels geopend. De innovatieprijs wordt sinds 2017 toegekend op de Engelse beurs en heeft sindsdien al meerdere innovaties voor het voetlicht gebracht. In het eerste jaar ging de prijs (gedeeld) naar de Intelligent Onerobotbelijner en de Maqa-belijner van Fleet.

Vorig jaar werd Precisionpro, een app voor veldonderhoud, verkozen tot innovatie van 2018.

Op de beurs wordt eind oktober de winnaar van 2019 bekendgemaakt. Heb jij een innovatie in huis? Beursdeelnemers kunnen hun innovatie aanmelden via deze link.

Alle inzendingen worden beoordeeld door een jury, die uiteindelijk tot een shortlist komt.

8

4/2019

Primeur voor Feyenoord: eerste Toro Outcross naar De Kuip Feyenoord heeft bij Van den Berg Tuinmachines vier machines gekocht om de grasmat in De Kuip en op trainingscomplex 1908 ook de komende jaren in topconditie te kunnen houden.

Daarbij heeft de club een primeur: de Toro Outcross die nu op de Rotterdamse grasmat staat, is het eerste exemplaar dat in de Benelux is verkocht. Tegelijk met de Outcross heeft Feyenoord een Imants Fieldtopmaker, een Toro Procore en een Toro Reelmaster 5610 gekocht.

Fieldmanager of the Year Erwin Beltman is dolblij met de nieuwe machines: 'Onwijs gaaf dat deze combinatie nu de onze is!'

Het grasteam keek reikhalzend uit naar de komst van de Toro Outcross. Ook bij andere bedrijven is al veel belangstelling voor het multifunctionele terreinvoertuig.

Areamanager Maarten van Heck (Jean Heybroek) vertelt: 'We krijgen veel aanvragen binnen. Het is dan ook een fantastische machine, die veel andere machines overbodig maakt en die door vrijwel iedereen te bedienen is. De Outcross heeft een lage bodemdruk, is gazonvriendelijk en jaarrond inzetbaar. Veel van onze afnemers zien dat zij met de Toro Outcross aanzienlijk op hun kosten kunnen besparen.'

NIEUWS

#TRENDING Gerard Schoena­ ker begint als zelf­ standig adviseur Gerard Schoenaker is per 1 augustus gestart met een eigen onderneming: De Grasexpert. Als zelfstandige gaat hij adviseren op golfbanen en sportvelden.

Meest gelezen op fieldmanager.nl

Zeven extra kunstgras­ velden voor HoogeveenDe Wolden In maart van dit jaar hebben de gemeenten Hoogeveen en De Wolden, in samenwerking met Plann ingenieurs, een gezamenlijk bestek op de markt gebracht voor de realisatie van zeven kunstgrasvoetbalvelden.

Lees hier verder: www.fieldmanager.nl/article/30477/zeven-extra-kunstgrasvelden-voorhoogeveen-de-wolden

Redexim introduceert nieuwe Talon

Lees hier verder:

Op GroenTechniek Holland introduceert Redexim de Talon, een machine voor chemievrij beheer van onder meer voetbalvelden, golfbanen en parken.

www.fieldmanager.nl/article/30413/ gerard-schoenaker-begint-als-zelfstan-

Lees hier verder:

dig-adviseur-de-grasexpert

www.fieldmanager.nl/article/30560/redexim-introduceert-nieuwe-talon

Ook Friese sportvelden zuchten onder overlast muizenplaag Wie de agrarische vakbladen bijhoudt, weet dat Friese veetelers last hebben van muizen op hun percelen. Volgens Harmen de Roo van de gemeente De Fryske Marren geldt dat ook voor sportvelden.

De muizen graven holletjes in het gras en vreten aan de grasplant, waardoor deze los komt te liggen en afsterft. In de agrarische vakbladen wordt gesproken over vele duizenden muizen per

hectare. Volgens De Roo is het op sportvelden zo erg niet, maar ook hij bestrijdt de muizen. Dat doet hij op exact dezelfde manier als de boeren: door het veld onder water te zetten.

De muizen verdrinken dan of, vaker nog, worden opgevreten door meeuwen of andere roofvogels. Volgens De Roo was de bestrijding dit jaar geen probleem. Er stond voldoende water in de sloten.

Robot zet de lijnen op nieuw grasveld RKC RKC Waalwijk is klaar voor het nieuwe seizoen.

Het kunstgras in het Mandemakers Stadion is vervangen door een kakelverse grasmat.

RKC profiteerde dit jaar optimaal van de toptransfer van Frenkie de Jong naar FC Barcelona; de club kreeg daarvoor vijf miljoen euro.

Dat geld besloot RKC niet in spelers te investeren, maar in de accommodatie.

De topaankoop van RKC was namelijk de aanschaf van vier grasvelden. Deze zomer werden de vier grasvelden aangelegd door aannemersbedrijf Van Wijlen BV, waarvan er dus één in het Mandemakers Stadion ligt.

Eerder werden de lijnen gezet op het hoofdveld van de eredivisieclub, waarmee de overstap naar natuurgras voltooid is. Van Wijlen schakelde hiervoor Milati Grass Machines in, dat met de Intelligent One een robotbelijner heeft om lijnen te zetten.

www.fieldmanager.nl

9

connecting green professionals

Fieldmanager OOK HIER ADVERTEREN?

Intergrass b.v.

Lumosa LED

Wethouder Kuijersstraat 7 7951 SL Staphorst T: +31 522 463250 M: +31 652171515 F: +31 522 461055 E: info@intergrass.nl

Ekkersrijt 7055 5692 HB Son en Breugel T: +31499785063 info@lumosa.eu www.lumosa.eu

ATCO ATCO ONDERDELEN ONDERDELEN NODIG?

Ton de Rooij Tennis Think.Feel.Tennis.

NODIG?

MILATI GRASS MACHINES BV Buitendijks 49 MILATI - 3356LX Papendrecht GRASS MACHINES BV - Nederland Buitendijks 49 - 3356LX Papendrecht - Nederland

www.milati.nl www.milati.nl

Milati H&T BEH&T 2016.indd 1 1 Milati BE 2016.indd

Inclusief gratis online bedrijfsprofiel ('Green Industry Profile')

Europaweg 1A 2381 GR Zoeterwoude-Dorp (071) 58 02 491 www.tonderooij.nl facebook: tonderooijtennis twitter: thinkfeeltennis

Tegra Nederland BV Rob Bolsius Passestraat 35, 8081 VJ Elburg T: 0650 - 203 250

21-01-16 21-01-16 10:26 10:26

Holland Sport Systems B.V. Huisman Sportveldinnovatie BV Lisse 0252-418141 www.huismansportveldinnovatie.nl

Bezoekadres: Storkstraat 1c NL 3905 KX VEENENDAAL T: +31 343 461 199

www.hollandsportsystems.nl www.hss-online.nl

Happy Feet Sportsystem Burg. Martenssingel 29 2806CL Gouda Nederland T: 06 480 633 61 E: henk@happyfeetsports.nl

Nootenboom Sport B.V. Achterzeedijk 57 unit 7 2992 SB Barendrecht Bezoekadres: Achterzeedijk 57 unit 3b T: 0180-820320

AHA de Man Kieskurk Lombardenstraat 22 4611 VZ Bergen op Zoom 06 - 53 150 351 www.kieskurk.nl

Cannenburgerweg 65 1244 RH ’s Graveland 035 642 33 58 www.dbsmaaitechniek.nl

Klaas van Ommen beregeningstechniek Zuiderzeestraatweg 541 8091CP Wezep 06 - 20456702 www.klaasvanommen.com

uw golfbaan op zijn best

Industrieweg 23 4762 AE Zevenbergen T: 0168-336 030 www.ahademan.com

GRANIET IMPORT B

E

N

E

L

U

X

B

V

Graniet Import Benelux B.V. Amerikahavenweg 2 1045 AC Amsterdam The Netherlands +31 (0)20 33 44 868 info@graniet-import.nl

Zonna B.V. Markt 12, 9411 KP Beilen T: 0593-582 444 E: info@zonna.nl www.zonna.nl

LMB Sports BV Verlengde Hoogeveense vaart 58 7864 TC Zwinderen, Nederland T: 0524 291 222 E: info@tennistotaal.nl www.allfor.nl/tennis

T +31(0) 475 488 580 M +31(0) 621 603 970 arthur.bink@lmb-sports.com www.lmb-sports.com

NIEUWS App om velden te verbeteren voor Engelse fieldmanagers De Premier League, FA (Engelse voetbalbond) en Football Foundation willen de kwaliteit van de Engelse voetbalvelden verbeteren. Daarom lanceren ze samen een app voor fieldmanagers, de 'Groundskeeping Community app'.

Op deze app kunnen fieldmanagers adviezen vinden en met vak­ collega's in contact komen, zodat ze best practices kunnen delen om tot goede resultaten te komen. De app is gratis en wordt regelmatig geüpdatet met video's van fieldmanagers op het hoogste niveau. Het doel van de app is om uiteindelijk elke voetbalwedstrijd in Engeland op een goed veld te spelen.

Karl Standley, fieldmanager van Wembley, vertelt over de app: 'Of het

Tijdelijk hockeyveld voor Bijlmer Op het Amsterdamse Bijlmer Sportpark is een half kunstgrashockeyveld gerealiseerd.

Het hockeyveld behoudt deze locatie voor een periode van maximaal vijf jaar.

Het Bijlmer Sportpark ligt in AmsterdamZuidoost. Een Cruijff-veldje in de buurt van het park wordt al jaren door kinderen gebruikt om op te hockeyen. Uiteindelijk werd daarom zelfs een hockeyvereniging opgericht: HC Rubicon.

De vereniging miste nog een hockeyveld voor trainingen en wedstrijden. Met het nieuwe hockeyveld is dit nu toch mogelijk.

Het veld is ook beschikbaar voor voetbal en American football en blijft maximaal vijf jaar liggen. Daarna start de bouw van nieuwe woningen. In de tussentijd kijkt de gemeente of de hockeyvereniging een succes wordt. Zo ja, dan krijgt HC Rubicon op termijn mogelijk een vaste plek in Amsterdam-Zuidoost.

nu Wembley is of een plaatselijk voetbalveld, fieldmanagers staan allemaal voor dezelfde uitdagingen. Ik vind het heel goed dat wij nu bij elkaar komen op één platform om die uitdagingen te delen en samen oplossingen te zoeken. We vinden het allemaal belangrijk om de kwaliteit van de velden in dit land te verbeteren; dit is een mooie eerste stap.'

Dean Potter, directeur van de Engelse Football Foundation: 'De meeste voetbalwedstrijden worden op gras gespeeld en het is voor ons een prioriteit om dat zo te houden. Dit is een platform voor fieldmanagers, waar iedereen van profiteert.'

Goed voorbeeld doet volgen? In Nederland is een bekende klacht dat het lastig is om gebundelde kennis te vinden over fieldmanagement, bijvoorbeeld op het gebied van chemievrij beheer. De Engelsen lijken er een oplossing voor te hebben, al is het nog afwachten of de app daar echt van de grond komt.

CSC Sport voorziet Eindhoven van nieuwe voetbalvelden In opdracht van PSV Eindhoven legde CSC SportGreenfields, in samenwerking met Agterberg, een nieuw geweven TPE-kunstgrassysteem aan op het trainingscomplex De Herdgang. Het 'stadionveld' op de Herdgang werd tegelijkertijd omgebouwd van kunstgras naar een Greenfields XtraGrass-veld. De bestaande CSC SportGreenfields-kunstgrasmat in het stadion van FC Eindhoven werd in opdracht van de club ook

ADVIES

vervangen door een nieuwe kunstgrasmat.

Voor de gemeente Eindhoven werden door CSC Sport twee nieuwe TPE kunstgrasvelden aangelegd, en twee bestaande SBR-kunstgrasvelden gerenoveerd en omgebouwd naar TPE-velden.

Kybys verzorgde de voorbereiding bij deze projecten en biedt ondersteuning bij de uitvoeringsbegeleiding.

GROEN RECREATIE SPORT

RENOVATIE SPORTVELDEN?

De aanleg van het veld werd begeleid door HB Adviesbureau. In opdracht van de gemeente Amsterdam mocht W&H Sports verschillende inrichtingsmaterialen leveren voor dit tijdelijke hockeyveld. Het gaat om de levering van twee hockeydoelen met vrije netophanging, borstelmatten en Greenmatter-kantplanken.

WIJ REGISSEREN UW SPORT ACCOMMODATIE IN TOP CONDITIE

GRAS ADVIES IS ONDERDEEL VAN

DAGNL.

de adviesgroep nederland

074 2020 258 www.grasadvies.nl www.fieldmanager.nl

11

Draintalent unit met Sam Speijers (r) en Hans Kok van Grasmeesters

Draintalent: alles-in-een oplossing voor beheer natuurgrasvelden Innovatief systeem dat volautomatisch water geeft maar ook kan draineren en bemesten Natuurgrasvelden voor sport worden doorgaans ieder jaar intensief doorgezaaid. Een kritisch proces, omdat de jonge grasplanten vooral in de periode van vestiging erg gevoelig zijn voor verdroging. De Draintalent zou voor dit probleem een oplossing kunnen zijn, omdat het de toplaag volautomatisch probleemloos op exact het juiste vochtniveau kan houden.

Maar het systeem kan meer.

Auteur: Hein van Iersel

12

4/2019

De Draintalent is het laatste jaar al verschillende keren in het nieuws geweest. In essentie is het een integraal systeem dat zowel de irrigatie als de drainage, maar mogelijk ook de fertigatie van een grasmat kan verzorgen. Met andere woorden: een Draintalent-systeem kan het vochtniveau van een toplaag op peil houden door het toevoegen of het onttrekken van water, en kan tijdens dat proces desgewenst ook vloeibare meststoffen aan de toplaag afgeven.

Concreet werkt de Draintalent als volgt. Op 25 centimeter diepte en 1,4 meter uit elkaar worden sleufloos drainslangen in de grond getrokken.

Deze slangen worden in een parallelle koppeling verbonden met de Draintalent, die net

buiten het sportveld staat opgesteld. Wanneer de grond te droog is, pompt het apparaat onder druk water in het systeem. Volgens de uitvinders resulteert dit in een enorme besparing van water in vergelijking met normale beregening.

Innovatief De Draintalent lijkt op het eerste gezicht een superinnovatief systeem. Dat klopt; de Draintalent is innovatief, maar niet volstrekt uniek. Al in 1995 schreef zustervakblad Greenkeeper over een vergelijkbaar systeem dat de te natte greens van de Sallandsche Golf weer in conditie zou moeten brengen. Heel succesvol was die pilot niet, volgens de toenmalige hoofdgreenkeeper en voormalig NGA-

3 min. leestijd

ACTUEEL

Hans Kok van Grasmeesters.

Direct op de drainage meet de vochtsensor 30 procent. Tussen de drainageslangen een paar punten minder.

luchtuitlaat zichtbaar is. Voor zover de redactie van dit vakblad weet, zijn in Nederland nooit Subair-systemen toegepast en gezien naar de lijst van klanten zullen dit ook geen goedkope systemen zijn.

Kosten Revolutionair nieuw of niet? De maker van Draintalent is wel de eerste die een dergelijk systeem in Nederland heeft ontwikkeld en uitgeprobeerd voor de voetbalmarkt, en dat tegen kosten die heel acceptabel lijken.

Sam Speijers van Altop.

voorzitter Ties Straatman. Duidelijk succesvoller is het Amerikaanse bedrijf Subair. Subair levert voor een aantal zeer gerenommeerde Engelse en Amerikaans golfbanen en voetbalstadions systemen die de water- en luchthuishouding van een sportveld kunnen reguleren. Voorbeelden daarvan zijn Wentworth en Wembley. Als het om golf gaat, worden die systemen per green ingebouwd in de baan, zodat alleen een kleine

De Draintalent is een ontwikkeling van het bedrijf Altop uit Beek in Gelderland, waar het is ontwikkeld door Sam Speijers. De vermarkting van het product ligt bij het bedrijf Grasmeesters.

Altop en Grasmeesters hebben een eerste pilot neergelegd bij een voetbalclub in de gemeente Montferland, maar het voormalige sw-bedrijf Atero heeft zich inmiddels ook zeer geïnteresseerd getoond. Vakblad Fieldmanager bekeek de pilot bij voetbalclub ’t Peeske, samen met Hans Kok van Grasmeesters en Sam Speijers van Altop . Uniek aan de Draintalent is dat alles volstrekt automatisch gaat. Het systeem meet zelf hoe vochtig het veld is en grijpt dan in door het toevoegen of verwijderen van water.

Techniek Heel simpel uitgelegd bestaat de Draintalent uit een grote pompinstallatie die water kan toevoegen en onttrekken aan maximaal vier voetbalvelden in één keer. In Montferland is dit nu toegepast op één voetbalveld. Als ik het veld op loop samen met uitvinder Sam Speijers en projectleider Hans Kok, is meteen te zien hoe goed het systeem lijkt te werken. Het Draintalent-veld dat slechts drie weken daarvoor is ingezaaid, is perfect groen en het jonge gras lijkt zich duidelijk goed op zijn plaats te voelen – veel beter dan het veld daarnaast, waar de grasmat drie weken eerder is doorgezaaid en het gras duidelijk last heeft van het droge zomerweer.

Speijers wil een weddenschapje aangaan. Hij stelt dat het verschil in vochtgehalte op het Draintalent-veld kleiner is dan de variatie op het normale veld. Dat blijkt te kloppen. De Turfprovochtsensor van Hans Kok meet 30 procent vocht direct boven de drain en maar twee of drie procentpunten minder tussen de twee drainslangen.

Dat zou vooral het gevolg zijn van de manier waarop het water in het veld wordt gevoerd. De Draintalent brengt het systeem op druk en laat de druk dan weer wegvallen. Dat proces wordt herhaald totdat de toplaag de juiste vochtigheid heeft. Op het daarnaast gelegen veld lopen de verschillen in vocht op tot wel tien procent.

www.fieldmanager.nl

13

ACTUEEL Schematische werking van de Subair.

Speijers: ‘We zitten nu in de ingroeifase. De vochtigheid van de mat wordt hierbij volautomatisch op 30 procent gehouden. Als de mat zich eenmaal goed gevestigd heeft, kun je het vochtniveau naar beneden brengen. Verder kun je ervoor kiezen om de mat vóór een wedstrijd extra droog te maken, om een comfortabel bespeelbare mat aan te bieden.

Werkt het systeem al optimaal? Dat hoor je beide heren niet zeggen. Het veld in Beek wordt ook niet voor niets als een pilot gepresenteerd.

Bij de pilot is het systeem aangelegd in een bestaand veld. Bij complete nieuwaanleg adviseert Grasmeesters de toepassing van waterwe-

rend doek onder de drainage. Water dat in het systeem is gepompt, kan dan niet verdwijnen naar de grondwatervoorraad. De Draintalent heeft een aantal voordelen ten opzicht van conventionele systemen. Die voordelen zijn niet voor ieder veld even belangrijk. Een veld dat is aangelegd op hoge zandgronden, bijvoorbeeld in het zuiden of oosten van het land, zal nooit last hebben van een teveel aan water. Voor een veld op de klei is dat natuurlijk anders. Zeker in de winter zul je daar snel last hebben van te natte velden en daardoor veel speelschade.

TRADITIONELE IRRIGATIE OP BASIS VAN 4 VELDEN Conventionele drainage Beregening met sprinklers Pomp

Totaal 4 velden (conventioneel)

€ 100.000 € 48.000 € 15.000

€ 163.000

3 velden a € 25.000 per veld 3 velden a € 12.000 per veld Inclusief boring etc

Fertigatie-unit.

DRAINTALENT OP BASIS VAN 4 VELDEN Drainage + installatie Draintalent*

Totaal 4 velden (Draintalent)

€ 80.000 € 40.000

€ 120.000

3 velden a € 20.000 per veld Een Installatie met cap. voor 4 velden

* Grasmeesters meldt over deze cijfers dat een formele prijsbepaling nog niet heeft plaatsgevonden

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30619/draintalentalles-in-eenoplossing-voor-beheer-natuurgrasvelden

www.fieldmanager.nl

15

YEARS

2 min. leestijd

PLANTUM

Gras is essentieel voor duurzame sport en duurzaam groenbeheer Wat is er nou duurzamer dan de natuur zelf? Een natuurlijk sportveld van gras dat zichzelf kan herstellen en bijdraagt aan waterbuffering en verkoeling van de stad. Gras zorgt voor extra beleving van de sport. De frisgroene sprieten, de geur van pas gemaaid gras en de sublieme speelkwaliteit: dat is gras! Gras is onlosmakelijk verbonden met emotie en passie voor sport.

Auteur: Thomas van Tetering, productmanager Benelux DLF

De ontwikkeling van gras heeft niet stilgestaan.

Naast de grassenveredeling zijn er vele nieuwe ontwikkelingen gaande, zoals die van hybride velden. Ondanks de ontwikkeling van sterkere, gezondere en betere velden neemt het gebruik van kunstgras nog altijd toe, terwijl er voldoende innovaties zijn om prachtige en speeltechnisch goede sportvelden van echt gras aan te leggen.

grassen sterker, hebben een betere zodedichtheid en kunnen meer speeluren per veld aan.

Met de grassen van nu moet dan ook met een andere norm rekening gehouden worden.

Deze velden kunnen veel meer betreding aan en er kan wel 400 Ă 450 uur op gespeeld worden. Veredeling draagt op deze manier bij aan duurzame sport en duurzaam groenbeheer van plantsoenen, bermen en gazons.

Gras is nog nooit zo duurzaam geweest Het ontwikkelen van een nieuw ras kost tien tot vijftien jaar. De kweker begint met duizenden kruisingen, waarvan er maar ĂŠĂŠn of twee als nieuw ras worden opgenomen op de rassenlijst.

In Nederland heet deze lijst de Grasgids; hierin staan de beste rassen voor uw toepassing. De grasgenetica verbetert elk jaar, waardoor rassen ziekte- en stresstoleranter worden en er minder gewasbeschermingsmiddelen nodig zijn. Dit sluit perfect aan op de green deal. Ook zijn de

Innovatief onderhoud van gras Naast de ontwikkeling van nieuwe, verbeterde rassen zijn ook het machinepark en de apparatuur voor het onderhoud van gras sterk doorontwikkeld. Vernieuwde verlichting en groeilampen zorgen voor snellere vestiging en sneller herstel in de winter. Verbeterde irrigatie waarborgt een optimale watergift.

Bodemsensoren in de grasmat meten het vochtgehalte, de temperatuur en de pH. Verder zorgen robotmaaiers en -belijners ervoor

dat de velden er strak en netjes bij liggen en wordt gebruikgemaakt van machines zoals de Fieldtopmaker en geoptimaliseerde doorzaaien beluchtingsmachines. Kortom, de gehele branche rondom gras houdt zich bezig met het verbeteren van de grasmat.

Het mag duidelijk zijn dat de ontwikkeling van gras voor sportvelden, golfbanen, parken, plantsoenen, gazons, bermen en zoden de afgelopen decennia niet stil heeft gestaan.

Er zijn diverse nieuwe producten en innovatieve ontwikkelingen op de markt gebracht om iedere gebruiker optimaal te laten genieten van natuurlijk en duurzaam gras!

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30569/gras-isessentieel-voor-duurzame-sport-en-duurzaamgroenbeheer

www.fieldmanager.nl

15

Een demo met de GKB Top-Clean

GKB Machines maakt reinigingsprogramma voor kunstgras compleet Nieuwe Top-Clean en Leaf-Clean te zien op GTH GKB Machines vult het machineprogramma voor de reiniging van kunstgrasvelden verder aan. Op Groentechniek Holland presenteert de producent uit Barendrecht twee nieuwe modellen: de Top-Clean en de Leaf-Clean, beide machines voor toplaagreiniging van kunstgrasvoetbalvelden. GKB verwacht ze mogelijk al dit najaar te kunnen leveren, maar in ieder geval vanaf 2020.

Auteur: Nino Stuivenberg

16

4/2019

Met de Quick-Clean heeft GKB eigenlijk al een machine voor kunstgrasreiniging in huis. Dit type is primair geschikt voor de dieptereiniging van kunstgrasvelden, dus het groot onderhoud dat jaarlijks of tweejaarlijks plaatsvindt. Voor een snelle reiniging van de toplaag is de QuickClean niet ontwikkeld, terwijl die bewerking wel belangrijk is bij veldonderhoud. Bovendien zit de Quick-Clean door de techniek van de machine in een hogere prijscategorie. Met die wetenschap heeft GKB nu twee lichtere machines voor de oppervlaktereiniging van kunstgras, te weten de Top-Clean en de Leaf-Clean.

Aan de voorkant is de Top-Clean voorzien van een borstel die het vuil omhooghaalt en opraapt. Daarbij wordt ook infill meegenomen.

Dit materiaal wordt op een zeef geworpen die heen en weer schudt. Bij deze bewerking valt de infill terug in de mat, terwijl het vuil afgevoerd wordt naar twee opvangbakken. ‘Een simpele bewerking dus, waarbij infill gewoon in de mat blijft en we toch vuil van het veld halen’, aldus Molenaar. De machine wordt aangedreven door twee loopwielen: het ene wiel drijft de borstel aan, het andere de schud-as.

In de mat getrapt De GKB Top-Clean dient om vuil te verwijderen van de toplaag. Rudolf Molenaar van GKB Machines noemt een aantal voorbeelden: ‘Het gaat om vuil dat na gebruik vaak achterblijft. Je kunt denken aan afval en kapotte vezels, maar ook aan resten van bomen langs het veld. Als dat materiaal te lang op het veld blijft liggen, wordt het in de mat getrapt. Het doel van deze machine is om het vuil eraf te halen voordat het veld weer bespeeld wordt, bijvoorbeeld door vóór elk weekend een keer met de machine over het veld te gaan. Hoe meer vuil je van de mat haalt, hoe minder erin getrapt wordt.’

Drie werkbreedtes De Top-Clean is leverbaar in drie werkbreedtes: 120, 150 en 180 centimeter. Daarnaast zijn er twee verschillende uitvoeringen wat betreft montage. Een optie is de standaard driepuntshef voor achter een compacttrekker. Clubs of gemeenten die er geen hebben, kunnen kiezen voor de getrokken uitvoering, bijvoorbeeld achter de trekhaak van een zitmaaier. Molenaar schat de werksnelheid van de machine tussen de 8 en 10 kilometer per uur: ‘Daarmee kun je vlot een veld reinigen.’ Hij benadrukt wel dat de reiniging een extra bewerking is. ‘Je voegt deze stap toe in de mix van het onderhoud; de Top-

3 min. leestijd

TECHNIEK

Rudolf Molenaar

geen geschikt model voor. Eigenlijk is er geen oplossing voor; die willen wij bieden met de Leaf-Clean.’

'Hoe meer vuil je van het veld haalt, hoe minder erin getrapt wordt' Clean dient niet ter vervanging van borstelen.

Wel kun je er bijvoorbeeld voor kiezen om af te wisselen. De ene week borstel je het veld, de week erna reinig je de oppervlakte.’

Uitdaging Waar de Top-Clean zich richt op vuil en afval, is de Leaf-Clean – de naam zegt het al – ontwikkeld om blad te rapen. Deze machine zal vooral in het najaar te zien zijn op voetbalvelden, als in de herfstmaanden het blad van de bomen valt. GKB Machines zag dat deze periode nogal eens een probleem vormde op kunstgrasvelden. Molenaar licht toe: ‘Nu worden nog vaak bladblazers gebruikt om blad van het veld te verwijderen, maar dan blaas je ook infill mee, die buiten het veld terechtkomt. Dat willen we voorkomen. Een alternatief is naar binnen blazen, maar dan heb je wel een machine nodig die het blad kan opzuigen. In het bestaande machinepark hebben veel gemeentes daar

Daar komt bij dat bladblazen in een gemeente met veel kunstgrasvelden een tijdrovende bezigheid is. En dat terwijl je de problemen juist voor wilt zijn, vertelt Molenaar. ‘Voor blad geldt hetzelfde als voor vuil: als het niet weggehaald wordt, verkruimelt het en blijft het in de kunstgrasmat zitten. De uitdaging is om alleen het blad weg te halen en de infill te laten zitten.’

De Leaf-Clean moet daarvoor zorgen. Molenaar benadrukt dat het onmogelijk is om helemaal geen infill op te zuigen, omdat infill ook aan een blad kan kleven. ‘Maar met deze machine is het verlies van infill minimaal.’

Makkelijk manoeuvreren De Leaf-Clean werkt met een zuigmond van 180 centimeter breed. De machine is tevens voorzien van een slang. ‘Daarmee kun je het blad rapen dat zich in de hoeken van het veld opgehoopt heeft’, aldus Molenaar. ‘Met de zuigmond kun je dan de rest van het veld doen.’

De zuigmachine heeft een inhoud van 1.050 liter. Met een kiepfunctie kan de bestuurder het blad eenvoudig in een container werpen. De Leaf-Clean heeft een werksnelheid van rond de 7 kilometer per uur, afhankelijk van de hoeveelheid blad op het veld. De machine hangt achter in de driepunt van een compacttrekker. Hier is voor gekozen om de combinatie zo kort mogelijk te houden, zodat de bestuurder er relatief makkelijk mee kan manoeuvreren.

De Top-Clean kan op een driepuntshef gemonteerd worden

straks dus een compleet onderhoudsprogramma voor de reiniging van kunstgras.

Van zowel de Top-Clean als de Leaf-Clean zijn inmiddels prototypes ontwikkeld die uitgebreid zijn getest door GKB, samen met een aantal gemeenten en aannemers. Molenaar verwacht dat de productie eind dit jaar van start kan gaan voor beide modellen, maar houdt nog een kleine slag om de arm. Hij garandeert wel: ‘Vanaf 2020 zijn ze beschikbaar en zullen we zeker gaan leveren.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30358/gkbmachines-maakt-reinigingsprogramma-voorkunstgras-compleet

Met de Top-Clean, de Leaf-Clean en de reeds bestaande Quick-Clean heeft GKB Machines Een 3D-afbeelding van de GKB Leaf-Clean www.fieldmanager.nl

17

Groen: C:75 M:0 Y:100 K:0 Zwart: K:100

Berry van der Holst op de maaier

TECHNIEK Pols Zuidland, importeur van de Ransomesmaaier, heeft een gps-systeem laten bouwen op de Ransomes MP655-achtmessige kooimaaier.

De bestuurder van de maaier kan daardoor veel makkelijker in rechte banen maaien.

Auteur: Guus van Rijswijck

Ransomes met gps: efficiënt en ontspannen maaien ‘Met dit systeem kun je zelfs in het donker maaien’ Een gebruiker van het nieuwe systeem is fieldmanager Berry van der Holst, van het gelijknamige aannemingsbedrijf G. van der Holst & Zn BV uit Wassenaar. Hij heeft de Ransomes MP655 met gps aangeschaft bij servicebedrijf Bos Tuingereedschappen uit Wassenaar; hij is nu enkele maanden in zijn bezit. Van der Holst: ‘De eerste paar honderd uren zitten erop. We hebben hem intensief gebruikt en zijn er erg tevreden over. Naast rendement op de werkbreedtes geeft deze manier van maaien een mooi visueel resultaat. De marges op de stuurfouten zijn veel kleiner dan wanneer je handmatig maait. Een maaimachine met 3,5 meter werkbreedte heeft normaal zo’n 30 tot 35 centimeter marge; dat is nu ongeveer 10 centimeter.’

Efficiency De machine maait ‘snaarstrakke baantjes’, aldus Van der Holst. ‘We maaien nu het hoofdveld van de Rijnsburgse Boys. Vanaf de tribune zie je de banen duidelijk liggen. Je stelt punt A en punt B in en de banen van de maaimachine worden gestuurd door een satelliet. Het systeem slaat alle gemaaide patronen op. Zo kunnen we steeds het spoor of patroon omzetten voor de vlakheid en bodemverdichting van de velden.

Er hangt wel een stevig prijskaartje aan, maar je

'Er hangt een prijskaartje aan, maar dat zie terug in de efficiency'

krijgt er veel voor terug wat betreft efficiency.

Door de efficiency vermindert ook nog eens de impact van de machine op het milieu. De machine geeft minder maaioverlap, een lagere uitstoot, een lager brandstofverbruik en een beter visueel maairesultaat.’

Baan overslaan Van der Holst merkt het ook aan de ontspannen manier waarop hij nu zijn werk kan doen.

‘Normaal zit je ingespannen te sturen; nu kun je de machine zijn werk laten doen. Het draaien op de koppen doen we zelf. Vroeger reden we baan aan baan door achteruit te rijden en terug te steken. Hiervoor moesten de kooien opgelicht worden, wat intensief was voor de machinist en het veld. Nu kun je twee banen overslaan en in de rondte rijden. Door vervolgens tegengesteld de tussenliggende banen te maaien, is achteruitrijden niet meer nodig en hebben we weer het mooie baantjespatroon. Het is tenslotte de laatste en meest beeldbepalende bewerking van het veld vóór de wedstrijd.’

In het donker rijden Het systeem is modulair, wat Van der Holst als een voordeel beschouwt. ‘Antenne, beeldscherm en interface kun je op andere machines overzetten. Wij zijn gestart met de set van onze sportveldtrekker met gps. Na de eerste maaibeurt hebben we er meteen een set bij besteld.

Iedereen is er positief over: de machinisten over het gebruiksgemak en extra comfort, de klanten over het visuele aspect en ik als eigenaar. Met dit systeem kun je de machine autonoom zijn spoor laten vinden. Als je zou willen, kun je ermee in het donker rijden.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30374/ransomesmet-gps-effici?nt-en-ontspannen-maaien

Aan het werk bij Rijnsburgse Boys

www.fieldmanager.nl

19

160 sportvelden weer in topconditie Sportveldspecialisten bij aannemer J. van Esch hadden het de afgelopen tijd druk met het in topconditie brengen van ruim 160 sportvelden. De Brabantse groenaannemer heeft al deze velden in zijn portefeuille.

Niet alleen wordt deze zomer (groot) onderhoud gepleegd; er staan ook diverse complete renovaties op de agenda. De werkzaamheden bij vrijwel alle 160 velden vinden plaats in een kort bestek (tussen half april en eind juni) en elke eindgebruiker kiest zijn eigen moment voor vrijgave van de velden. Dit vraagt uiteraard om een superstrakke planning en korte communicatielijnen met het team in het veld, waar Bart Mies (projectleider groen & sport) het team aanstuurt. Naast de dagelijkse contacten met de vier chauffeurs en de gazonmaaier verzorgt hij ook de contacten met de klanten en andere stakeholders.

20

4/2019

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30427/160-sportvelden-weer-in-topconditie

www.fieldmanager.nl

21

Andreas Silbersack, vicepresident DOSB

FSB breekt een lans voor 'active cities' Bewegen is veel meer dan sporten alleen

22

4/2019

2 min. leestijd

ACTUEEL Wie in Nederland FSB zegt, zegt kunstgras.

Maar dat de FSB veel meer facetten van sport en bewegen in de openbare ruimte omvat, bleek op een persconferentie, waarbij Fieldmanager als enig Nederlands outdoor-vakblad was uitgenodigd. Tijdens deze persconferentie, waar onder andere vertegenwoordigers van de IAKS en de Duitse Olympische sportbond aanwezig waren, werd vooral een lans gebroken voor het begrip ‘active cities’.

Auteur: Hein van Iersel

Die link tussen FSB en active cities heeft vooral te maken met de koppeling tussen FSB en IAKS. IAKS is een afkorting van International Association for Sports and Leisure Facilities. Deze internationale organisatie, die in Nederland niet zo bekend is, organiseert al heel veel jaren haar jaarcongres op de locatie van de FSB in Keulen. De centrale boodschap van de IAKS is de bekende open deur waarmee iedere Nederlandse sportbond schermt: bewegen moet. Mensen die bewegen of aan sport doen, ontwikkelen minder snel diabetes of rugproblemen.

De vraag is hoe de overheid kan zorgen dat jongeren én ouderen meer gaan bewegen.

De traditionele route is het promoten van de georganiseerde sport. Ook bij Nederlandse gemeenten is dat de meest bewandelde weg.

Alle bonden die lid zijn van de Duitse tegenhanger van NOC*NSF, de Duitse Olympische bond, hebben in totaal 27 miljoen leden. Dat zijn natuurlijk heel veel mensen, maar er is net als in Nederland eerder een afname dan een

De vraag is hoe de overheid kan zorgen dat jongeren én ouderen meer gaan bewegen

Andreas Silbersack, vicepresident DOSB www.fieldmanager.nl

23

De lijstaanvoerder van 2019!

EURODIAMOND ✓ Standvastigheid 8,3* ✓ Herstellingsvermogen 8,2* ✓ Bespelingstolerantie 7,9* *

Tabel Grasgids© 2019 Engels raaigras Sport

Fieldmanagers opgelet!

Van de laatste twaalf edities stond DSV zaden maar liefst acht keer op nummer 1 in de Grasgids©. En ook in 2019 hebben we met het ras EURODIAMOND de lijstaanvoerder in huis. EURODIAMOND zorgt voor veel speeluren per veld dankzij de combinatie van zeer goede bespelingstolerantie en standvastigheid. Daar zijn we natuurlijk trots op! Om dit te vieren hebben we EURODIAMOND in 2019 toegevoegd aan alle topmengsels van DSV zaden.

Meer informatie over de sportmengsels van DSV zaden vindt u op www.dsv-zaden.nl. Onze grasspecialisten geven u graag advies op maat over de keuze van het juiste sportmengsel.

www.dsv-zaden.nl

Recreatiegrassen | Voedergewassen | Akkerbouwgewassen

ACTUEEL Matthias Pollmann, sectorhoofd Koelnmesse

Beate Wagner Hauthal, beheerder ParkSportInsel e.V.

Jan Fischer, beheerder Sport ohne Grenzen e.V.

Bewegen is een must; sport is een middel om dat doel te bereiken

groei van dat aantal leden. Dat betekent niet dat burgers minder willen sporten en bewegen.

Eigenlijk het tegenovergestelde: burgers willen graag bewegen, maar wat minder in groeps- of verenigingsverband.

Wat doen we met de oudjes?

Een aantal doelgroepen heeft volgens de panelleden extra aandacht nodig. Jongeren vormen doorgaans geen probleem. Die weten veelal de weg naar de georganiseerde sport wel te vinden, ook omdat sportclubs primair gericht zijn op de jeugd. In hun kielzog volgen dan vaak de

jonge ouders. Anders wordt het als die kinderen wat ouder zijn. Gezinnen met oudere kinderen of kinderen die al het huis uit zijn, raken de natuurlijke connectie met de georganiseerde sport kwijt. Natuurlijk gaat deze doelgroep van jonge ouderen dan op andere manier sporten, vaak in ongeorganiseerd verband of alleen. En natuurlijk is dat alleen maar goed, maar het panel bestrijdt dat de ongeorganiseerde sport geen begeleiding nodig heeft.

Bewegen is veel meer dan sport Een belangrijk aspect hierbij is dat bewegen

veel meer is dan sport. Bewegen is een must; sport is een middel om dat doel te bereiken.

Ook bij bewegen in ongeorganiseerd verband zijn kwaliteit en begeleiding belangrijk.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30360/fsb-breekteen-lans-voor-active-cities

www.fieldmanager.nl

25

Vraag om een demo!

Wiedeg Terra Rake

Tel.: 06-25280970

✓ Beluchten ✓ Viltbestrijding ✓ Onkruidbestrijding Jean Heybroek Groentechniek is distributeur van machines van gerenommeerde

Jean Heybroek bv

merken voor professioneel onderhoud van golfbanen, openbaar groen, recreatie-

Wilgenkade 6, NL-3992 LL Houten

en sportterreinen en particuliere tuinen. Het programma omvat o.a. gazonmaai-

T: + 31(0)30 - 639 46 11

machines, onkruidborstelmachines, werktuigdragers, transportvoertuigen en

www.jeanheybroek.com

beregeningsinstallaties.

info@jeanheybroek.com

kemp_10391_Adv_190x135_Wiedenmann_Jean_Heybroek_Groentech.indd 1

4-4-2019 11:32:39

Recycle the present, save the future Met GreenMatter zorgen we ervoor dat kunstgrasvezels uit oude kunstgrasvelden worden gerecycled en vervaardigd tot nieuwe producten op en rond sportvelden.

GreenMatter is een initiatief van Lankhorst Recycling Products en W&H Sports.

Meer informatie:

(0252) 68 33 00 • info@whsports.nl • whsports.nl

ArtiďŹ cial Grass Recycling

Wij recyclen uw oude kunstgras Uiteraard onder de garantie en zekerheid van duurzame en verantwoorde circulaire verwerking.

GBN AGR is de partij die in Nederland de eerste circulaire verwerkingsfaciliteiten voor end-of-life kunstgras bouwt Wij streven voor 100% circulaire verwerking van de kunstgrasmatten Per direct tijdelijk opslag mogelijkheden voor kunstgras in Amsterdam

Meer info:

www.gbn-agr.nl | 030 296 64 85

GBN-AGR is onderdeel van GBN Groep

'Een rondje langs onze gecertificeerde producenten van SBR leert dat het weer business as usual is'

Kees van Oostenrijk, RecyBEM

‘Kenners kiezen SBR-granulaat voor kunstgrasveld’ Volgens het klimaatpanel van de Verenigde Naties moeten we snel minder vlees gaan eten en minder voedsel gaan verkwisten om voedseltekorten te voorkomen. Nog een aandachtspuntje voor ons als aardbewoners, naast C02-besparing, opwarming van de aarde en zwevend fijnstof. Ons grondgebruik heeft volgens het panel namelijk ‘desastreuze klimatologische effecten’. Ik omarm dit appel. Al jaren roep ik onder meer op deze plaats dat we ook met onze schaarse grondstoffen zorgvuldig moeten omgaan. Daarvoor is de term ‘circulaire economie’ in het leven geroepen. Dat wil zeggen dat producten en grondstoffen zo vaak mogelijk hergebruikt moeten worden, liefst op de manier zoals het eerste, originele product is gemaakt, zodat er weinig of geen grondstoffen meer nodig zijn. Behalve dat SBR-granulaat de beste sporttechnische eigenschappen en de langste levensduur heeft, het best onderzocht is, de laagste kosten met zich meebrengt en nog een

28

4/2019

rijtje voordelen, is het ook een circulair product.

Verder worden deze rubberkorrels uit gebruikte autobanden gemaakt en beschikken ze dus over alle eigenschappen waaraan autobanden moeten voldoen: sterk en veilig voor gebruik op de weg, maar ook elastisch en enigszins meeverend, bestendig tegen uv en inwerking van de zon etc. Autobanden moeten aan strenge gebruikseisen voldoen. De afgelopen honderd jaar zijn die specificaties steeds strenger geworden en daar profiteert de kunstgrasgebruiker en -beheerder van. Nadat SBR tien of vijftien jaar als korrels op kunstgras is gebruikt, is ander hergebruik nog steeds mogelijk! Wat willen we nog meer? Het is een geweldige oplossing binnen de ‘circulaire economie’, die inmiddels gemeengoed aan het worden is. Iedere weldenkende veldbeheerder zou dus voor SBR-granulaat als infill moeten gaan.

Voor alle direct betrokkenen, onder wie de miljoenen mensen die dagelijks wereldwijd werken met kunstgras of in de productie, montage, afvoer of herverwerking van autobanden, was het daarom zeer frustrerend om de afgelopen jaren geconfronteerd te worden met nepnieuws over de risico’s van rubberkorrels in kunstgras, van de hand van een paar nepwetenschappers en internetactivisten, gevolgd door enkele journalisten, die zeggen onderzoeksjournalistiek te bedrijven op basis van het statistisch verboden terrein van n = 1.

Dat wil zeggen dat ze niet verder gaan dan het statistische toeval van één voorbeeld of referentiegeval, zoals het veld in Hendrik-Ido-Ambacht uit de Zembla-uitzending. Een veld dat niet eens was ingestrooid met rubberkorrels van autobanden geleverd door een van de RecyBEMgecertificeerde partijen. Toch maakte het journaille er in de media een onnavolgbare chaos

ADVERTORIAL Dit keer dus geen enkele reden om een mooie vakantie abrupt te onderbreken.

van, die voor u, maar ook voor mij als goed ingevoerde belangstellende in deze materie zeer verwarrend werkt. Gelukkig laten echte wetenschappers, gezondheidsinstituten als RIVM en ECHA en vertegenwoordigers van industrie en overheid zich niet snel van de wijs brengen.

De afgelopen zomervakantie hield ik mijn hart wel weer even vast. Het was een prachtige, zonnige dag op een Nederlandse camping, waar het heerlijk toeven was met mijn gezin en kleinkinderen. Geen wolkje aan de lucht, dacht ik, toen er in Duitsland een kleine storm oplaaide. Kennelijk was het bij onze oosterburen komkommertijd voor de media. Met een nieuw nep-item over SBR-granulaat en kunstgras konden toch algauw weer een paar pagina’s van de Duitse dagbladen gevuld worden. ‘Gepland EU-verbod bedreigt kunstgrasvelden’, kopte de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ). Met een dergelijke kop was ik even bang voor de volgende storm. Gelukkig dekte de kop de lading van het overigens inhoudelijk goede artikel niet: veel nuance van analyse en misverstanden zonder dreiging! En al snel bevestigde de Europese Commissie haar standpunt met de mededeling dat zij niet van plan is om kunstgras en rubberkorrels te verbieden en dat er ook niet gewerkt wordt aan een dergelijk voorstel. Het bleek dus een storm in een glas water, die door de Nederlandse media niet is overgenomen.

Kennelijk gaat hier de rede zegevieren. Het zou ook niet logisch zijn als er een nieuwe mediahetze ontketend zou worden. Een rondje langs onze gecertificeerde producenten van SBR leert dat het weer business as usual is. De producenten kunnen de vraag soms niet eens aan. In het kader van het verschenen rapport van de VN lijkt me dat een positieve ontwikkeling, want met een circulair product als SBR-granulaat besparen we grondstoffen. Ook voorkomen we de uitstoot van heel veel CO2. Voor de productie van de peperdure TPE-korrels moet nieuwe olie uit de grond gepompt worden. TPE kost dus primaire grondstoffen en zorgt daarbij voor veel CO2-uitstoot, waarmee het bijdraagt aan het acute probleem van de opwarming van de aarde. TPE bestaat trouwens uit rubber en kunststofgrondstoffen. Welk kort- of langcyclisch product bestaat eigenlijk niet uit deze twee grondstoffen en waarom zou dat zo zijn?

Omdat we op basis van natuurlijke grondstoffen nooit de hoeveelheid producten, grondstoffen en materialen kunnen produceren waarvan we als maatschappij iedere dag weer meer nodig hebben! Dat betekent dus ook dat we heel veel moeten hergebruiken en heel zorgvuldig met al die producten moeten omgaan.

Uit onze analyse blijkt ook dat de overgrote meerderheid van de velden, zeker zeventig procent, is of wordt ingestrooid met SBR-granulaat.

Aannemers en sportbeheerders kiezen daar weer voor. De reden: SBR-granulaat geeft op de lange termijn de meeste zekerheid. Het is het best onderzochte infillmateriaal, met ook nog eens de beste sporttechnische eigenschappen en de laagste kosten. En dat het bijdraagt aan zorgvuldig grondstoffengebruik is iets wat mij zeer aanspreekt.

Vanuit Oostenrijk – mijn vakantieland en tevens mijn achternaam – wil ik nog wel even aandacht vragen voor het schoonvegen van uw straatje, terras, tuin, keuken, huis en het kunstgras buiten de lijnen van uw speelveld. Gewoon een kwestie van good housekeeping; het maakt niet uit of het zand is of korrels van rubber of kunststof. Dat mag niet in de sporttas, douche en badlakens terechtkomen! Als je iets schoon wilt hebben, heeft het aandacht en handjes nodig.

Maar bij good housekeeping is er alle reden om te kiezen voor SBR-granulaat op kunstgrasvelden,

Meer informatie over het voorkomen van de verspreiding van korrels: • RecyBEM and VACO. Verantwoorde toepassing van infill van voertuigbanden in kunstgrasvoetbalvelden. Adviezen voor invulling zorgplicht Wet milieubeheer (update 19 april 2017) • Plan van aanpak - Opruiming en voorkoming van verspreiding van microplastics.

BSNC, Gemeente Rotterdam, Gemeente Utrecht, Gemeente Amsterdam and Den Haag. 17 mei 2017 • BSNC: Simpele maatregelen om verspreiding microplastics van kunstgrasvelden te voorkomen • ESTO Guidance Document - Minimising the risk of micro-plastic pollution.

European Synthetic Turf Organisation.

2018 • EFFECT OF MAINTENANCE ON INFILLS RE-FILLING QUANTITIES ALONG FIELD USAGE – LABORATORY STUDY WITH LISPORT XL. Sport Surfaces Research and Development Infill Material for Synthetic Turf. Report no R181331-A1, 19-12-2018, Order from Genan • Want the most sustainable Solution?

Add Genan - add value. A Power Point Presentation from ESTC meeting – Microplastic. 30-04-2019 • Madeleine Berg. Keep the plastic on the pitch. Promoting best practice to reduced microplastic loss. FIDRA and KIMO. A power Point presentation om de kwaliteit van een natuurgrasveld zo goed mogelijk te evenaren, met de voordelen van een kunstgrasveld. Want zonder kunstgras kunnen we veel minder vaak de velden op. Nu de kenners dat weer adviseren, net als veel gemeenten en aannemers, doet u dat toch ook?

Vriendelijke zomerkorrelgroeten uit Oostenrijk met zijn kunstgrasvelden en bergen!

Kees van Oostenrijk, Band en Milieu - bem@recybem.nl

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30595/kennerskiezen-sbr-granulaat-voor-kunstgrasveld

www.fieldmanager.nl

29

Domo Varioslide S Pro is onlangs nog aangelegd bij de Belgische eersteklasser STVV.

Beperk microplastics door te kiezen voor het juiste kunstgrasveld Domo Varioslide S Pro als oplossing voor een actueel probleem Microplastics afkomstig van kunstgrasvelden zijn een bekend probleem; bij velden met SBR komt jaarlijks ruim tweehonderd kilo infill in het milieu terecht. Domo Sports Grass heeft een oplossing voor dit actuele probleem. De kunstgrasmat Domo Varioslide S Pro bestaat uit twee verschillende typen vezels; dankzij deze samenstelling blijft de infill beter in het veld liggen. Bas Reinds van Domo Sports Grass: ‘Op jaarbasis hoef je aanzienlijk minder bij te vullen.’

Auteur: Nino Stuivenberg

30

4/2019

Sinds de BSNC in 2017 een onderzoek naar microplastics publiceerde en het RIVM een jaar later met een vervolgstudie kwam, is duidelijk dat infill van kunstgras milieubelastend kan zijn voor de omgeving van velden. Het Europees Agentschap voor chemische stoffen (Echa) onderzoekt momenteel zelfs een algeheel verbod op microplastics. Kortom: de kwestie is actueler dan ooit. Verschillende partijen in de markt kwamen al met maatregelen om infill binnen het hekwerk te houden, zoals kantplanken en betonranden rond het veld.

Domo Sports Grass heeft een oplossing die het probleem juist bij de bron aanpakt. Met Domo Varioslide S Pro zal de infill het veld namelijk bijna niet verlaten.

Extra vezel Dat resultaat wordt bereikt door de samenstelling van Domo Varioslide S Pro. Bas Reinds, hoofdverantwoordelijk voor Domo Sports Grass in Nederland, geeft ons tekst en uitleg over het product. ‘Domo Varioslide S Pro heeft twee typen vezels, die we Heliflex en Cross-linked Monotape noemen. Heliflex is een getorste monofilamentvezel die zoveel mogelijk over-

eind blijft staan. Dat komt door de spiraalvorm: de vezel springt weer rechtop nadat hij is ingedrukt door de bal of de voet van een speler. We hebben daar nog een extra vezel aan toegevoegd: een Cross-linked Monotape-vezel. Deze vezel komt wel plat te liggen en omsluit daardoor de infill op het veld. Hij ligt als het ware als een deken over de infill heen, waardoor deze zich veel minder snel verspreidt.’

De producent kan natuurlijk van alles claimen, maar ervaringen in de praktijk spreken boekdelen. Wat dat betreft is de foto bij dit artikel illustratief. Terwijl kurk bekendstaat als problematisch bij sneeuwval, is op deze foto juist te zien dat er minder kurk (in dit geval Domo Naturafill) geruimd is dan SBR in het veld ernaast. Reinds: ‘Hiermee hebben wij een bijzonder ecologisch en duurzaam product, dat binnen de voetbalwereld een positieve bijdrage kan leveren aan de bestrijding en de verspreiding van microplastics.’

Unieke samenstelling Volgens Reinds heeft Domo Varioslide S Pro door zijn unieke samenstelling een aantal voor-

ADVERTORIAL zwarte gloed door de donkere infill. Omdat bij deze mat de vezel over de infill ligt, is het aanzicht van het veld een stuk groener. Dat is natuurlijk wat je als gebruikers het liefst wilt.’

'Ik verwacht dat ook in Nederland de vraag zal toenemen'

delen. Zoals gesteld blijft infill beter op het veld liggen. Reinds schat dat dit op jaarbasis wel vijftig tot zestig procent kan schelen aan infill die in de directe omgeving terechtkomt. ‘Zeker voor SBR is dat interessant’, zegt hij. ‘Concreet betekent het dat de onderhoudskosten lager zijn, want het veld hoeft minder vaak geborsteld te worden. Bovendien hoef je aan het eind van het jaar minder infill bij te vullen, ook in de doelgebieden.’ En dan is er nog het visuele aspect. ‘Velden met SBR hebben vaak een wat

Een close-up van de mat

Het belangrijkst blijven de sporttechnische eigenschappen van de mat. Reinds verzekert dat die in orde zijn: ‘De twee vezels vullen elkaar perfect aan.’ De mat is volgens hem dicht en egaal door de Cross-linked Monotape-vezel.

Door het getorste monofilament Heliflex is de mat extra veerkrachtig. De mat kan gevuld worden met alle mogelijke types performanceinfill.

Topniveau Door de extra vezel zit Domo Varioslide S Pro in een wat hogere prijsklasse dan de reguliere matten van de Belgische kunstgrasproducent.

Domo Sports Grass merkt dan ook dat de mat vooral in Duitsland en België veel verkocht wordt. Zo is STVV, een club die in België uitkomt op het hoogste niveau, al een aantal jaren trouw gebruiker van Domo Varioslide S Pro. In Nederland is aanbesteding op basis van de laagste prijs nog altijd de standaard en wordt de mat minder verkocht. In bestekken waarbij een kwaliteitseis inbegrepen is, wordt Domo Varioslide S Pro wel veel toegepast. Zo is recent nog een veld van dit type aangelegd bij vv Stiphout in de gemeente Helmond. Reinds: ‘Ik verwacht dat ook in Nederland de vraag zal toenemen nu het actuele vraagstuk speelt. We mikken op gemeenten die actie willen ondernemen en vooruitstrevend zijn.’

Links een Domo Varioslide S Pro-veld met Domo Naturafill na sneeuwruimen, rechts SBR

www.domosportsgrass.com

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30359/beperkmicroplastics-door-te-kiezen-voor-het-juistekunstgrasveld

Bas Reinds, Domo Sports Grass www.fieldmanager.nl

31

De vitaliteitstest

2018 was een uitzonderlijk droog jaar en ook in 2019 kampen we met een neerslagtekort. Gras verkleurt van groen naar geel en van geel naar bruin. Zit er nog leven in de grasmat? Wat moet je doen om weer een mooie groene grasmat te krijgen en wat zijn de gevaren die op de loer liggen? Vragen waarop Barenbrug in deze EHBD-special antwoord geeft. Met dit stappenplan creĂŤer je in no time weer een gezonde vitale grasmat.

Eerste hulp bij droogteschade Met een stappenplan terug naar een gezonde, vitale grasmat Stap 1: Doe de vitaliteitstest Bij temperaturen boven de 25 graden Celsius komen veel grassoorten in een rusttoestand.

Er zit veel verschil tussen grassoorten: de ene soort overleeft extreme hitte en droogte, de andere legt het loodje. De volgende simpele test geeft antwoord op de vraag of de grassen in jouw grasmat nog leven.

Vitaliteitstest (zoals uitgelegd op de foto) 1. Steek met de schep een stuk gras uit de grond.

2. Leg dit in een emmer water, totdat de graspol volledig verzadigd is.

3. Laat het water uit de emmer lopen en laat de graspol erin liggen.

4. Als er aan de onderkant van de pol na twee tot drie dagen witte worteltjes ontstaan, leven de grasplanten nog.

32

4/2019

Conclusie stap 1: witte of bruine worteltjes?

Grasplanten die witte worteltjes vormen, kunnen herstellen indien er vocht beschikbaar komt. Als er geen nieuwe witte worteltjes tussen de bruine wortels ontstaan, is de kans klein dat de grasplant de hitte en droogte heeft overleefd.

Let op: gevaar!

Doordat de bestaande grasplanten heel zwak of dood zijn, is er veel plaats voor nieuwe planten. Dit kunnen ook ongewenste planten zijn, zoals straatgras of onkruid. Van deze planten zitten waarschijnlijk nog veel zaden in de grond, die gaan kiemen als er vocht beschik-

De vitaliteitstest geeft antwoord op de vraag of de grassen in jouw grasmat nog leven

ADVERTORIAL baar wordt gemaakt. Als de grasmat niet wordt geholpen bij het herstel, krijgen deze planten de overhand en ontstaat er een lelijke en zwakke grasmat.

Stap 2: Doe de waterafstotendheidstest Een goede vitaliteit is geen garantie dat de grasmat ook herstelt; het is essentieel dat de bodem water opneemt. Is de grond waterafstotend, dan zal de grasmat niet herstellen, zelfs als hij water krijgt. Waterafstotende grond ontstaat door stress in de grasplanten, in andere planten en in bodemorganismen gedurende hete en droge perioden. Water kan daardoor niet meer of soms slechts lokaal de bodem in trekken. Waterafstotende grond maakt het voor de verdroogde grasplant dus nóg lastiger om te herstellen als er wel weer regen valt, want het regenwater bereikt de wortels niet. De waterafstotendheid moet dus eerst worden opgelost.

Als de grasmat niet wordt geholpen bij het herstel, krijgen de ongewenste planten de overhand en ontstaat er een lelijke en zwakke grasmat

Druppeltest De volgende test laat goed zien of grond waterafstotend is.

1. Steek met een schep of guts een plug gras uit.

2. Leg op elke 2 cm diepte een druppel water.

3. Duurt het meer dan één minuut voordat de druppel in de grond trekt, dan is de grond té waterafstotend voor normaal herstel van de grasmat. Doorzaaien met gewoon graszaad zal geen effect hebben.

kieming en eventuele gekiemde zaden kunnen geen plant worden als het water de wortels niet kan bereiken. Barenbrug heeft een oplossing voor waterafstotende bodems: Yellow Jacket Water Manager. Door de revolutionaire zaadbehandeling met Yellow Jacket Water Manager wordt de waterafstotendheid tenietgedaan; die komt ook niet terug gedurende de periode dat de jonge grasplanten uitgroeien tot volwassen planten (de vestigingsperiode). De grasmat wordt weer sterk en vitaal, met gezonde sterke jonge planten.

Conclusie stap 2: waterafstotend of niet?

Als de bodem waterafstotend is, heeft doorzaaien met een normaal graszaadmengsel geen zin. Water kan het zaad niet bereiken voor

Herstel droogteschade in gazons Met dit stappenplan creëer je in no time weer een gezonde vitale grasmat.

1. Zorg dat alle dode grasplanten en eventueel vilt worden verwijderd door het verticuteren van de grasmat en het opruimen van dit dode materiaal.

2. Prik kleine gaatjes in de grond om lucht en water in de grond te krijgen.

3. Kies het juiste grasmengsel om te zaaien.

Er zijn veel grasmengsels beschikbaar voor gazons. Voor elke situatie is een andere oplossing optimaal, maar niet alle grasmengsels zijn geschikt voor snel herstel van een grasmat. Bovendien ligt het gevaar van onkruid op de loer. Er zitten veel onkruid­ zaden in de grond die nu razendsnel de kale plekken opvullen. Ook straatgras neemt snel de vrijgekomen ruimte in beslag en zorgt voor een zwakke grasmat. Het is essentieel om nu een snel kiemend en vestigend graszaadmengsel te gebruiken, om concurrentie te kunnen bieden tegen deze ongewenste invasie. Het Bar Power RPR-mengsel is het breedst inzetbaar én zorgt razendsnel voor een mooie dichte grasmat.

4. Zaai de grasmat door met Bar Power RPR, zodat er weer een nieuwe sterke grasmat ontstaat met gewenste grassen.

www.barenbrug.nl

www.fieldmanager.nl

33

Kunstgras aanbesteden: wat gaat goed, wat kan beter?

Drie experts geven hun mening De standaardmanier voor een gemeente om een kunstgrasveld aan te schaffen, is door een aanbesteding uit te schrijven. Een methode die al jaren toegepast wordt, maar niet altijd vlekkeloos verloopt. Vakblad Fieldmanager sprak erover met Rutger Schuijffel van CSC-Greenfields, Sander Akkerman van Plann ingenieurs en Jan-Willem Boon van Gras Advies.

Auteur: Nino Stuivenberg

Aanbesteden als vereniging Naast de aanbestedingen door gemeenten zijn er ook stichtingen en verenigingen die zelf het geld verzamelen om kunstgrasvelden te renoveren. Volgens Boon kijken zij vooral bij andere clubs en kiezen ze vervolgens een veld. ‘Een beetje het idee “dat wil ik ook!” Maar vaak gaat dat helemaal niet op voor de onderbouw die zij hebben liggen. Daar moet je als adviesbureau in bijsturen. Verenigingen verwachten dat je aan hun kant staat omdat zij je betalen.

Dat sta ik ook, totdat ze onreëel worden.’

Akkerman deelt Boons mening: ‘Clubs zien alleen het veld, maar hebben vaak geen idee wat er nog meer bij komt kijken.

Daarnaast heeft Zembla ook een belangrijke rol gespeeld bij de beeldvorming, die in veel gevallen ongefundeerd is. Je kunt clubs op technisch vlak bij wijze van spreken alles wijsmaken. Vandaar dat het belangrijk is om deze partijen bij te staan met onafhankelijk advies.’

34

4/2019

Verreweg de meeste aanbestedingen voor kunstgrasvelden hebben hetzelfde uitgangspunt. Op de huidige markt voor kunstgras is aanbesteden op laagste prijs namelijk nog altijd de standaard, constateert Rutger Schuijffel van CSC-Greenfields. Schuijffel kent beide kanten van de medaille als het om aanbestedingen gaat. Hij was in het verleden werkzaam als adviseur voor Kybys en werkte als eenpitter voor Polytan als leverancier. Tegenwoordig is hij projectmanager bij CSC en is hij degene die bestekken ontvangt. ‘Negentig procent daarvan is aanbesteding op laagste prijs’, schat Schuijffel. ‘Dan is er nog een procent of vijf waarbij Emvi is opgenomen in de gunning – ik noem dat schijn-Emvi – en vijf procent waarbij Emvi echt de leidraad is. Dat zijn de meest uitdagende projecten.’

Onlogisch is de keuze voor de laagste prijs niet.

Sander Akkerman van Plann ingenieurs begrijpt wel waarom aanbesteden op laagste prijs de meest gekozen optie is, vooral bij de renovatie van een of twee kunstgrasvelden. Akkerman zegt: ‘De renovatie van een kunstgrasveld is geen rocketscience. Over aanbesteden op laagste prijs wordt weleens negatief gedacht, maar het voordeel van de methode is dat een aannemer in het hoogseizoen heel snel een offerte kan uitrekenen. Bovendien is de kwaliteit van kunstgrasmatten zo genivelleerd, dat het voldoende is om aan de voorkant zo’n hoge minimumeis aan de kwaliteit van de kunstgrasmat te stellen, zodat er louter nog geselecteerd hoeft te worden op basis van de prijs. Bij grotere, multidisciplinaire projecten, waarbij bijvoorbeeld volledige sportparken opnieuw worden ingericht, kunnen kwaliteitsaspecten een optie zijn.’

Geld besparen Volgens Jan-Willem Boon van Gras Advies is

laagste prijs ook aantrekkelijk omdat de budgetten bij gemeentes beperkt zijn. Hij legt uit: ‘Gemeentes die renoveren en bij de eerste aanleg geluisterd hebben naar de aannemer, is beloofd dat ze voor een ton nieuw kunstgras konden krijgen. Dat klopt, maar meer dan een nieuwe mat heb je daar niet voor. Je zit ook met infill, afvoer van de mat et cetera. In zo’n geval moet de gemeenteraad eerst weer beslissen om extra geld vrij te maken. Ik zie weleens gemeentes die daarom op elke honderd euro proberen te besparen. Dat is voor de korte termijn leuk, maar ik betwijfel of je dan voor de lange termijn wel de goede beslissingen neemt.’

Het nadeel aan al die aanbestedingen op laagste prijs is dat er eigenlijk geen ruimte is voor innovatie. Boon vertelt: ‘Nederland is een toonaangevend land als het gaat om sportinfrastructuur. Dat komt onder meer doordat we alles hebben vastgelegd in normeringen en afmetingen; alles staat al vast op de Sportvloerenlijst van NOC*NSF. Tegelijkertijd is het daardoor moeilijk om het verschil te maken met innovaties; daar is eigenlijk geen ruimte voor.’

Duurzaamheid, een vorm van innovatie, komt als criterium bijna niet voor. Een recent voorbeeld waarbij dat wel het geval was, is Sportbedrijf Rotterdam. Deze partij schreef een aanvraag uit op basis van duurzaamheid voor de renovatie van 27 kunstgrasvelden, verspreid over drie jaar. Sportbedrijf Rotterdam had twee eisen. Enerzijds moest de recycling van het oude kunstgras gewaarborgd worden.

Daarnaast wilde het sportbedrijf duurzaamheid terugzien in de nieuwe kunstgrasvelden. De ene helft van de opdracht werd gegund aan Tarkett Sports, de andere aan CSC-Greenfields.

Schuijffel: ‘Dit is een mooi voorbeeld van een uitvraag op Emvi, waarbij wij als aannemer

7 min. leestijd

SPECIAL maximaal kunnen inzetten op innovatie. We hebben ruimte voor alternatieve infill en onze geweven matten. Daar worden we blij van, een toekomstgerichte uitvraag die ruimte biedt om te laten zien wat je in huis hebt.’

Seizoenspreiding Een ander veelbesproken discussiepunt is het moment van renoveren. Het is algemeen bekend dat de zomermaanden, buiten het speelseizoen, als piekmoment gelden voor de sportsector. Het is lastig om daar verandering in te brengen. Volgens Boon komt dat onder andere door de jaarplanning van gemeenten.

‘Gemeenten keuren in november het budget voor het nieuwe jaar goed, maar geven dat geld pas in januari uit. In januari komt er dus pas een adviesbureau om de renovatie voor te bereiden, en dat bureau heeft weken nodig voor milieu- en voorbereidend onderzoek.

Daarna start het traject van aanbesteding, dat nog eens acht weken duurt. Uiteindelijk kan de aannemer pas in juni starten met de uitvoering, als het hoogseizoen al begonnen is.’

‘Het zou veel beter zijn als we eerder renoveren, bijvoorbeeld in april. Bij natuurgrasvelden lukt dat ook en beginnen we in het voorjaar al met de trainingsvelden. Waarom niet bij kunstgras?’, vraagt Boon zich af. ‘Voor de aannemers is dat ook een voordeel. Ze kunnen het kleine werk al doen in april/mei en de grote projecten met grondwerk in de zomermaanden. Dat betekent wel dat de gemeente eerder moet handelen.

Als zij in april starten, moet er in november al een adviesbureau ingeschakeld worden. Het vergt dus een andere manier van denken, maar dat zou voor iedereen in de markt beter zijn.’

Akkerman herkent het probleem dat Boon schetst. Hij vindt dat het adviesbureau veelal wel op tijd ingeschakeld wordt, maar ziet dat het proces vaak vertraging oploopt doordat er geen knopen doorgehakt worden. Het gaat dan vaak om de ligging van het veld, of er moeten op de achtergrond nog afspraken gemaakt worden tussen gemeente en club over financi-

ële verrekeningen, waardoor de aanbestedingsstukken relatief laat op de markt komen en de startdatum van de renovatie uiteindelijk toch pas in juni is. Bij de Friese club vv Oudehaske lukte het Akkerman met Plann ingenieurs dit jaar wel om al tijdens het speelseizoen te renoveren. Het veld werd halverwege mei opgeleverd. Akkerman: ‘In de branche is iedereen het er wel over eens dat het reguliere kleinere werk in het voor- of najaar kan en de meer bijzondere en grotere werken in de zomer. Bij deze renovatie hebben we goed geluisterd naar de

'Deze ervaring motiveert mij niet om opdracht­ gevers te advise­ ren velden buiten het speelseizoen te renoveren' Sander Akkerman

Plann ingenieurs

Jan-Willem Boon

Gras Advies

'Je ziet weleens dat een gemeente op elke honderd euro wil besparen'

www.fieldmanager.nl

35

Krinkels b.v. is een landelijke organisatie met 10 vestigingen in Nederland. Circa 300 Krinkels medewerkers werken dag in dag uit, door heel Nederland, aan de (water)wegen, het groen, het spoor, de sportvelden, het straatbeeld en de riolering. Meer informatie? www.krinkels.nl

Beheer, onderhoud en realisatie

van de openbare ruimte

Krinkels b.v. | 0165-201031 | www.krinkels.nl | info@krinkels.nl Advertentie Krinkels Sport 08-2019.indd 1

©Sterkenburg Media 16-8-2019 14:12:08

C34 Evolution - KRACHTIGE 80V SYSTEEM - ZERO EMISSION - MULTITALENT

- ACHT DIVERSE CASSETTES LEVERBAAR - VARIABLE SNELHEID - STILSTE PROFFESIONELE MULTITALENT

www.milati.nl

Untitled-1 1

20-8-2019 09:56:45

SPECIAL wensen van de club en gemeente. De club heeft drie weken zonder veld gezeten, maar kan nu weer vooruit.’

Kanttekening Toch zet Akkerman een kanttekening bij renovatie in het speelseizoen. De renovatie bij Oudehaske heeft bij hem een bittere nasmaak achtergelaten. Waar de club moeite deed voor een renovatie in mei, stelden de aannemers hem teleur. Akkerman legt uit: ‘Wat ik bijzonder vind, is dat de hele markt roept om seizoenspreiding, maar de prijzen daar niet naar zijn.

Dit project in mei was voor ons een van de duurste velden van het jaar. We hebben vier partijen laten inschrijven, die allemaal een relatief hoge prijs hanteerden. Deze ervaring motiveert mij niet om opdrachtgevers te adviseren buiten het speelseizoen te renoveren.

De opdrachtgever en club moeten heel veel regelen om dit mogelijk te maken, terwijl eigenlijk alleen de markt ermee geholpen is. Van de markt had ik meer verwacht. De opdrachtgever moet altijd maar begrip hebben voor de situatie van de aannemer, met drukte in het hoogseizoen. Als de opdrachtgever zich dan aanpast, mag daar ook iets tegenover staan.’

Eigenaardig Andersom zijn de aannemers ook niet altijd helemaal tevreden over de adviseurs.

Adviesbureaus spelen vaak een cruciale rol bij aanbestedingen. Zij zijn de spil tussen opdrachtgever en opdrachtnemer en hebben de kennis in huis. Van zo’n partij mag je een bestek op maat verwachten, maar Rutger Schuijffel ziet in de praktijk nog weleens het tegendeel. ‘De kwaliteit van de bestekken is de laatste jaren afgenomen’, zegt hij. ‘Ik wil de markt en de collega’s niet afkraken, maar het komt vaak voor dat ik eigenaardige beschrijvingen zie. Wat op papier beschreven staat, is dan in de uitvoering helemaal niet haalbaar. Dat is overigens niet altijd de schuld van de adviseurs. Een reden is ook de onduidelijkheid rondom normering (Fifa af, KNVB in) en de trage besluitvorming

'De kwaliteit van bestekken is de laatste jaren afgenomen'

Rutger Schuijffel

hierbij. Daardoor worden er onredelijke eisen omschreven en dat veroozaakt spanning bij aannemers. Ik begrijp dat een waterdicht bestek niet bestaat, maar het moet toch beter kunnen.

Nederland heeft inmiddels pakweg vijftien jaar ervaring met kunstgras; het wordt tijd dat de sector volwassen wordt.’

Huilen met de pet op Schuijffel neemt geen blad voor de mond en hoopt dat zijn betoog wat teweeg brengt. De huidige situatie omschrijft hij als ‘huilen met de pet op’. ‘Iedereen doet zijn best, maar tegelijkertijd kijkt iedereen naar elkaar. Onderling wordt veel politiek bedreven. Dat moet toch beter kunnen in een serieuze markt? We hebben een normstelsel nodig waarmee iedereen tevreden is. Wat mij betreft steken we een half jaar de koppen bij elkaar om tot iets concreets te komen. Kennis is er immers voldoende.’

Schuijffel geeft een voorzet: een belangrijk doel voor hem is dat er in een bestek ruimte komt voor prestatie. ‘Wat mij betreft moet prestatie er veel meer bij betrokken worden. Als wij nu

Ook voordelen Hoewel het aanbestedingsproces in dit artikel niet altijd even positief uit de verf komt, zijn de geïnterviewden het wel eens dat aanbesteden tal van voordelen heeft. Akkerman: ‘Het geld dat aan kunstgras uitgegeven wordt, is gemeenschapsgeld. Het is belangrijk dat dit op een rechtmatige manier ingekocht wordt, zodat de gemeente een product koopt met een goede prijs-kwaliteitverhouding en er jaren mee vooruit kan.’ Boon voegt toe: ‘Als je 80.000 euro extra uitgeeft aan kunstgras en dat geld gaat niet naar bijvoorbeeld de ouderenzorg, dan is het belangrijk dat je die keuze kunt motiveren.’

CSC-Greenfields

ergens werken en het project loopt uit, levert dat een boete op. Maar als we goed presteren, levert dat niets op. Dat moet veranderen; ook bestekken moeten met de tijd mee.’

Akkerman is het deels eens met de opvattingen van Schuijffel. Ook hij ziet producten op de markt verschijnen die het daglicht niet kunnen verdragen. ‘Als je kiest voor een traditionele aanbesteding, mag een aannemer verwachten dat er een deugdelijk contract op de markt wordt gebracht, waarbij er goed onderzoek is verricht en er een juiste verdeling is van verantwoordelijkheden. Het is – om in aanbestedingstermen te spreken – disproportioneel om aan de voorkant nauwelijks onderzoek te doen (door bijvoorbeeld alleen de hoeken van een veld op te tillen om te bepalen hoe de sporttechnische laag eruitziet) en vervolgens flutcontractjes op de markt te zetten, waarbij de aannemers zelf maar moeten uitzoeken hoe het zit én alle verantwoordelijkheid moeten dragen. Helaas is dit in sommige gevallen wel de praktijk. Vervelend, want de reputatie van goede adviseurs wordt hiermee geschaad.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30541/kunstgrasaanbesteden-wat-gaat-goed-wat-kan-beter

www.fieldmanager.nl

37

In negen stappen naar een kunstgrasvoetbalveld Maak van de aankoop van uw grasmat geen mijnenveld

U wilt een kunstgrasvoetbalveld, maar krijgt het gevoel dat u terechtkomt in een mijnenveld. Er zijn immers veel soorten, strenge normen, nog strengere aanbestedingsregels en talloze keuzemomenten. De hoogste tijd om het hele proces terug te brengen tot een aantal duidelijke stappen.

Auteur: Seth van der Wielen, in samenwerking met Bas van Haren, Dirk Bongers en Joris van der Cammen, allen werkzaam bij KYBYS

38

4/2019

Wat voorafging Verandering leidt zelden meteen tot groot enthousiasme. Toen begin deze eeuw kunstgras doorbrak in het voetbal, leidde dat niet direct tot positieve reacties bij verenigingen en gemeenten. De gemeenten waren nog redelijk snel om, maar verenigingen bleven lange tijd sceptisch.

Dat was toen. Zowat alle verenigingen beschikken nu over kunstgras of denken er serieus over na. Ze ervaren dat dankzij kunstgras ook natuurgrasvelden op hun accommodaties erop vooruitgaan, omdat ze vaker ontzien kunnen worden. Het leidt er zelfs toe dat slechte velden en afgelastingen minder vaak worden geaccepteerd. Natuurgras heeft nog steeds de voorkeur van verenigingen en elftallen die op het hoogste niveau actief zijn, maar ook zij genieten van het feit dat er nu het hele jaar door gevoetbald kan worden.

van beide vanzelfsprekend. En dus is het bij de aanleg of renovatie van een veld verstandig om vast te stellen of kunstgras nuttig of noodzakelijk is. Daarbij moet een aantal vragen worden beantwoord. Hoe ontwikkelt het ledenbestand zich? Wie is de hoofdgebruiker van de voetbalvelden en welke andere gebruikers zijn er nu en straks? Is multifunctionaliteit van de velden van belang? Hoe is de gebruikersgroep verder samengesteld en wat betekent dit voor de eisen aan de voetbalvelden? Hoeveel uren moeten de velden bespeelbaar zijn?

Wordt een veld bijvoorbeeld minder dan 700 uren per jaar bespeeld, dan voldoet natuurgras of een hybrideveld vaak goed. Bij meer uren kan kunstgras een goede optie zijn. Kan, want als er ruimte genoeg is voor twee natuurgrasvelden, dan is kunstgras misschien minder wenselijk of nodig. Behalve gebruiksintensiteit en ruimte doen ook (onderhouds)kosten, reputatie en duurzaamheid ertoe.

Stap 1: nut en noodzaak Kunstgras ĂŠn natuurgras zijn inmiddels geen

Stap 2: beleid We gaan er voor dit artikel van uit dat stap 1

11 min. leestijd

SPECIAL Veel voorkomende argumenten vóór de aanschaf van kunstgras:

Veel voorkomende argumenten tégen de aanschaf van kunstgras:

•R uimtegebrek voor een extra (natuurgras)veld •H ogere bespelingintensiteit mogelijk op kunstgras •K ostenbesparing per gebruiksuur door hogere bespelingsintensiteit • J aarrond constante speeleigenschappen (vlak, voorspelbaar) • Ontlasten overige natuurgrasvelden • Onderhoudsarmer dan natuurgras • Roep

van gebruikers (imagoverbetering, technisch beleid, sportieve ambities) • Vraag naar multifunctioneel gebruik

• Milieubelasting • Hittestress: opwarming omgeving en nadelig effect op sporters • Verspreiding microplastics naar de omgeving • Kosten in absolute zin zijn hoog (aanschaf, afschrijving)

de KNVB vastgestelde normen waaraan velden moeten voldoen. Daarnaast is er (Europese) wetgeving over aanbestedingen.

heeft geleid tot de aanschaf van kunstgras. In dat geval brengt u beleidskaders in beeld. Is er bijvoorbeeld door de gemeente al iets besloten over het gebruik van infill? Daarbij gaat het niet alleen om wel of niet of om het bepalen van het type infill – het gaat ook om de vraag of de gemeente slechts één type kunstgras en infill wil aanleggen. Dat kan handig zijn uit het oogpunt van onderhoud, zowel qua instructies als aanschaf van materialen.

Sporttechnische normen De KNVB heeft een norm ontwikkeld waarin een minimum-kwaliteitsniveau voor nieuw aan te leggen velden is vastgesteld. De jongste editie daarvan is NOCNSF-KNVB2-15 en dateert van januari 2019. Voor renovaties is er de norm NOCNSF-CONSTR4. In die renovatienorm zit met name een addertje onder het gras aangaande de bestaande fundering. Die moet voldoen aan bepaalde sporttechnische eisen, en niet alle funderingen zijn geschikt voor zomaar elk nieuw type kunstgrasmat. Dat heeft te maken met de stabiliteit van die fundering, in combinatie met een kunstgrasmat waar kortere vezels in zijn verwerkt dan voorheen gebruikelijk.

De normen zijn opgenomen in de NOC*NSF Sportvloerenlijst: https://sportvloeren.sport. nl. Daar is ook een lijst te vinden met goedgekeurde sportvloerconstructies, inclusief de producenten/leveranciers of aannemers die ze kunnen en mogen bouwen. De normen zijn van belang bij de verplichte keuring van uw grasmat. Daarover meer bij stap 8.

Aanbestedingsregels Met uitzondering van enkele bijzondere gevallen, ontkomen gemeenten er niet aan om de aanleg van een veld aan te besteden. Europese regelgeving verplicht dat. In 90 procent van de gevallen gebeurt dit door middel van een openbare of een onderhandse procedure. Bij een openbare procedure kan in principe de hele markt reageren, bij een onderhandse procedure worden drie tot zes aannemers uitgenodigd. De keuze voor openbaar of onderhands

En dan zijn er nog beleidskaders voor duurzaamheid en financiën. Wat dat laatste betreft: wie gaat de aanschaf en het onderhoud betalen? Wat betaalt de gemeente en wat niet? Als de gemeente als vergoedingsregel stelt om uit te gaan van SBR-infill (rubbergranulaat) en de vereniging kiest voor TPE (thermoplastisch elastomeer), dan kan worden bepaald dat de extra kosten voor rekening van de vereniging komen.

Stap 3: regels en normen De volgende stap is het raadplegen van bestaande regels en normen. Zo zijn er door

www.fieldmanager.nl

39

www.fsb-cologne.com

GRAVEL-PLUS P R E M I U M GRAVEL-PLUS PREMIUM INTERESSANT VOOR UW TENNISPARK

Photo of Beijing Stadium: © Arup, Chris Dite

Waarom Gravel-Plus Premium banen op afschot en geen gewone gravelbanen? Normale gravel, gemaakt van baksteen, heeft een grovere korrel dan Gravel-Plus Premium (GPP), welke gemaakt wordt van gemalen dakpannen.

U KOOP N !

KETSkets UW TnIC ic e.com /t

g fsb-colo

INTERNATIONALE VAKBEURS VOOR RECREATIERUIMTES, SPORTEN BEWEGINGSMATERIAAL

KEULEN, 5 T/M 8.11.2019

RS Vision Expo BV. Excl. Vertegenwoordiging van Koelnmesse in Nederland Panoven 13 3401 RA IJSSELSTEIN Tel. + 31 (0) 30 - 3036450 tickets@koelnmesse.nl

Voor informatie en advies over uw situatie maakt u een afspraak met een van onderstaande gecertificeerde banenbouwers.

Waar normale gravel minder vast blijft om waterdoorlaatbaar te zijn en dus ook eerder zal uitslijten, heeft u dat probleem bij GPP banen niet. Het verschil: GPP en water binden samen tot een zeer sterke, stabiele toplaag. Voordeel hiervan is dat de speelschade beduidend minder snel toeslaat. GPP is door zijn fijnere en zachtere structuur veel meer verdicht, met water als bindmiddel. Hierdoor verdampt het water minder snel.

www.gravelpluspremium.nl

SPECIAL noodzakelijk zijn, zoals een ‘omgevingsvergunning werk of werkzaamheden’ en/of een ‘omgevingsvergunning bouwen’.

hangt af van het gemeentelijk aanbestedingsbeleid en de verwachte aanneemsom.

De aanbestedingsprocedure moet niet-discriminerend en transparant zijn. Dat heeft nogal wat consequenties. Zo mag de gemeente bij een openbare procedure niet vooraf een specifiek product kiezen. ‘We willen hetzelfde veld als de hoofdklasser in onze buurgemeente’ mag dus niet. De reden is dat het niet is toegestaan aanbieders uit te sluiten die zo’n mat niet kunnen leveren. Voor onderhandse aanbestedingsprocedures wordt weleens een dergelijke aanpak gehanteerd. In alle gevallen leidt de specifieke keuze voor een mat die door slechts een beperkt aantal leveranciers wordt geleverd tot financieel nadeel: hoe minder concurrentie, hoe groter de kans op een hoge prijs.

De opdrachtgever kiest dus doorgaans niet voor een specifiek product, maar selecteert aanbieders op basis van kwaliteitsaspecten.

Stap 4: aanbestedingsdocumenten Het op papier zetten van de werkomschrijving, het bestek (UAV, uniforme administratieve voorwaarden) of het geïntegreerd contract (UAV-GC) luistert nauw. De wensen van de opdrachtgever moeten goed worden verwoord, zodat wordt aangeboden wat is gevraagd. Dat niet alleen; de beschrijving moet ook voldoen aan de regelgeving en mag dus niet discriminerend zijn. Die combinatie is lastig: geen leverancier formeel uitsluiten en tegelijkertijd leveranciers uitsluiten die niet in staat zijn te leveren wat wordt gewenst.

Het verklaart waarom gemeenten voor deze fase vaak de hulp inroepen van een advies- of ingenieursbureau. Zo’n bureau weet ook of de UAV of de UAV-GC als juridisch kader moet worden gebruikt. Er kan trouwens ook gekozen worden voor een samenwerkingsverband, zoals een bouwteam (ook hier: UAV of UAV-GC).

Tot slot stelt u vast welk gunningscriterium u gebruikt. Er zijn er drie: 1. de beste prijskwaliteitverhouding (BPKV); 2. de laagste kosten

berekend op basis van kosteneffectiviteit; 3. de laagste prijs.

Het voordeel van het meewegen van kwaliteit is evident. Naast de kwaliteit kunnen wensen worden meegewogen. Hierbij passen wij de methode ‘gunnen op waarde’ toe en die verdient wat ons betreft veel enthousiasme. Bij gunnen op waarde worden naast de inschrijfprijs ook alle kwaliteitsaspecten van het werk gewogen en fictief uitgedrukt in geld. Inschrijvers worden dus beoordeeld op de aangeboden waarde. Het leidt ertoe dat uiteindelijk de keuze kan vallen op een aanbieding die niet de goedkoopste is.

In de praktijk wordt door de gemeente veelal de laagste prijs als gunningscriterium gekozen.

Het idee is dat het veld niet te duur is, boekhoudkundig een poos meegaat, er goed bijligt en goed bespeelbaar is. Want welke leverancier komt nu met een slechte mat?

Stap 5: onderzoek Hoe is de situatie van de locatie waar het kunstgras wordt aangelegd, omgebouwd of gerenoveerd? En welke vergunningen zijn er nodig?

Met een omgevingsscan vindt u antwoorden op die vragen.

Daarbij wordt ook het bestemmingsplan geraadpleegd. Dat plan geeft informatie over de functies die zijn toegestaan en welke regels bij die functies horen. Past het voorgenomen initiatief binnen de regels van het bestemmingsplan?

Zo niet, dan kan het plan worden aangepast.

Kijk voor de zekerheid hier: https://www.ruimtelijkeplannen.nl/viewer/. In verreweg de meeste gevallen is een wijziging van het bestemmingsplan trouwens niet nodig; er ligt immers vaak al een sportbestemming op. In 2021 treedt de Omgevingswet in werking. Dan maken bestemmingsplannen plaats voor omgevingsplannen.

Het zal in de meeste gevallen niet leiden tot strengere voorwaarden voor functies.

De volgende onderzoeken worden vaak uitgevoerd: • onderzoek naar kabels en leidingen • lichthinderonderzoek • sporttechnisch onderzoek (bij renovaties) • milieukundig bodemonderzoek (verkennend bodemonderzoek of AP04 met zeer recent de PFAS en PAS) Soms zijn ook de volgende onderzoeken relevant: • onderzoek hergebruik materialen (bijvoorbeeld lichtmasten) • archeologisch onderzoek • explosievenonderzoek • onderzoek flora en fauna • bomen-effectanalyse • geotechnisch onderzoek Ook wordt het terrein ingemeten. Dat is nodig voor het uitwerken van het ontwerp en het bestek in verband met het aansluiten op de bestaande omgeving, dorpelhoogtes en de waterhuishouding.

Stap 6: verenigingen Uiteindelijk zijn het de sporters van de verenigingen die gebruikmaken van de kunstgrasmat.

Het spreekt vanzelf dat de gemeente inventariseert wat hun wensen en eisen zijn. Wat daarbij helpt, is – nog steeds – een zogeheten kunstgraskijkdag. Vertegenwoordigers van gemeente en verenigingen bezoeken diverse verenigingen met diverse matten: oud en nieuw, met en zonder infill, met diverse soorten infill, verschillende schokabsorberende tussenlagen, vezels en inrichtingselementen (zoals hekken en pupillendoelen).

De wensen en eisen van verenigingen leiden in combinatie met de gemeentelijke beleidskaders tot een programma van eisen (PvE) en de eerste tekeningen.

Verenigingen worden geïnformeerd over het proces tot en met de uitvoering. Daarbij wordt aangegeven wie wat wanneer besluit. Dankzij de kijkdag en de informele contacten die daar ontstaan of worden versterkt, zal het wederzijds begrip groeien. Dat leidt weer tot plezierige communicatie en een succesvol traject.

De scan maakt duidelijk of extra vergunningen

www.fieldmanager.nl

41

PROTECTING

re-bounce® shockpads voor de beste sportprestaties, comfort en veiligheid re-bounce® shockpads zijn speciaal ontwikkeld voor verschillende soorten sportvelden. Ze zijn eenvoudig te installeren en hebben een levensduur van meerdere kunstgrasmatten. Onze shockpads zorgen voor een uniforme sportbeleving over het volledige veld, efficiënte warmtegeleiding in geval van veldverwarming, koeling in warme klimaten en optimale waterdoorlaatbaarheid.

Een perfecte combinatie van prestatie en duurzaamheid.

OUTDOOR - Indoor - Equipment Recticel Flexible Foams info@re-bounce.com - www.re-bounce.com

De Redexim Talon Fieldmanager_ad_NL_92x135_2018_0119.indd 1

Onderhoud zonder gif Het onkruid wordt tussen het gras weggesneden door de draaiende bewegingen, die de verticale pennen van de Redexim Talon maken.

Tevens slaan de pennen het blad van woekerende planten stuk.

redexim@redexim.com 030 - 69332 27

19/01/2018 12:20

SPECIAL Stap 7: type kunstgras, infill en constructie Om te bepalen welk type kunstgrasveld het beste bij een situatie of vereniging past, is het nodig kennis te vergaren over het verwachte gebruik. Hoeveel uren wordt erop getraind?

Hoeveel wedstrijden? Maken scholen er gebruik van? Hoe vaak? Op welk niveau wordt er gespeeld? Hoeveel geld is er beschikbaar?

Figuur 1: Veelvoorkomende constructie kunstgrasvoetbalveld met infill

Wat daarbij helpt, is een keuzetool, die KNVB en KYBYS momenteel ontwikkelen. Met dat hulpmiddel kan snel inzicht worden gekregen in mogelijkheden en kosten – het is een kwestie van zes vragen beantwoorden.

Constructie De keuze van de constructie lijkt simpel: met of zonder schokabsorberende laag. Zonder die laag is er sprake van (van onder naar boven) drainage, onderbouw, fundering, geotextiel en kunstgrasmat. Die mat wordt voorzien van zand en een gerecyclede infill (SBR). De constructiehoogte is, afhankelijk van de geografische ligging van het veld, doorgaans 40 of 50 cm.

De schokabsorberende laag van optie twee bevindt zich tussen de fundering en de kunstgrasmat en vervangt het geotextiel. De hoogte van de constructie is ook hier afhankelijk van de geografische ligging van het veld en de toegepaste materialen in de constructie. De vezels zijn 4 tot 5 cm lang; dat is korter dan bij een traditionele constructie (5 tot 6 cm).

PRODUCT Performance infill

GERECYCLED PRODUCT • SBR-rubbergranulaat • SBR-gecoat • SBR-cryogeen

Toevoegingen

• Instrooizand • Geovlies • 55-60 mm - Mogelijke uitloging van milieubelastende stoffen als zink en PAK’s ± Materiaal is toepasbaar mits voldaan wordt aan de beginselen van de zorgplicht

Lengte kunstgras Milieu en gezondheid

Verspreiding naar omgeving Herbruikbaar voor 2e cyclus Recyclebaar indien niet herbruikbaar Kwaliteit Weersinvloeden

Imago Onderhoud per jaar Onzekerheden

- Verspreiding naar de omgeving - Meestal niet herbruikbaar - Hoge stortkosten - Nee, mogelijk toepasbaar als grondstof voor opwekken energie + Goed bestand tegen slijtage + Gerecycled product + Goed bestand tegen weersinvloeden - Hittevorming op warme dagen

- Volksgezondheid en milieu (n.a.v. uitzendingen Zembla) • € 9.000 - € 12.000 + Onderhoud relatief eenvoudig • Bron/kwaliteit moeilijk te achterhalen • Recyclebaarheid in volgende generatie velden

De meeste verenigingen hechten aan een kunstgrasveld met een goede look-and-feel.

Zo’n veld zorgt voor goede interacties tussen speler en ondergrond en tussen bal en ondergrond. Die goede interacties worden onder andere veroorzaakt door de zogeheten energierestitutie en schokabsorptie. Beide kunnen worden gemeten. Het is van belang dat ook na verloop van tijd te laten doen, want een te hoge energierestitutie voelt als voetballen op beton en veroorzaakt blessures. Een te hoge schokabsorptie is zo ongeveer het tegenovergestelde: alsof er wordt gevoetbald op het strand. Ook het gedrag van de bal (de mate waarin die rolt of stuitert) is belangrijk. Dat wordt beïnvloed door een combinatie van factoren, zoals de kunstgrasmat, het type infill, de schokabsorberende laag en … het onderhoud.

Infill Er zijn vier soorten infill: • gerecyclede infill • synthetische infill • natuurlijke infill • nonfill

SYNTHETISCH PRODUCT • TPE massieve vorm • TPE holle vorm • EPDM • PE • Instrooizand • Schokabsorberende laag • 40-50 mm + Loogt niet uit en is vrij van milieubelastende stoffen als zink en PAK’s + Materiaal voldoet aan Europese consumenten gebruiksnorm (REACH) + Lichte mate van verspreiding naar omgeving ± Afhankelijk van de kwaliteit TPE. Mogelijk her­bruikbaar, eventueel bijmenging nieuw product + Ja, in diverse applicaties, voldoet aan het cradle-to-cradle principe - Veel kwaliteitsverschillen op de markt ± Relatief nieuw product + Goed bestand tegen weersinvloeden

• € 11.000 - € 14.000 + Onderhoud relatief eenvoudig • Materiaaltechnische kenmerken (verklitting, verharding, verpulvering, UV-bestendigheid, warmte, betreding, etc.) worden niet getest bij aanleg (norm).De testen vinden wel plaats door de fabrikanten. Op voorhand is het voorschrijven van de ‘goede’ TPE van essentieel belang; er zijn immers kwaliteitsverschillen in de markt

NATUURLIJK PRODUCT • Kurk

• Instrooizand • Schokabsorberende laag • 40-50 mm ± Aanwezige stoffen afhankelijk van partij kurk ± Onbekend welke chemische residuen in partijen kurk voorkomen (bestrijdingsmiddelen) ± Onbekend of materiaal voldoet aan Europese consumenten gebruiksnorm (REACH) - Hoge mate van verspreiding naar omgeving - Afhankelijk van partij kurk.

Normaliter niet herbruikbaar. + Ja, maar alleen in andere applicatie, voldoet niet aan het cradle-to-cradle principe - Beperkte slijtvastheid, materiaal vergruist/valt uit elkaar ± Goede kwaliteit is leverancier afhankelijk + Houd vocht langer vast (voordelig bij temperaturen boven nul graden) - Veld bevriest bij strenge vorst (onbespeelbaar) - Kan gaan drijven bij extreme regenval + Natuurproduct / natuurlijke uitstraling • € 15.000 – 18.000 - Veel onderhoud nodig • Materiaaltechnische kenmerken (verharding, verpulvering, UV-bestendigheid, warmte, betreding, etc.) worden niet getest bij aanleg (norm).

De testen vinden wel plaats door de fabrikanten.

Op voorhand is het voorschrijven van de ‘goede’ kurk van essentieel belang.

• Mogelijke compostering (voedingsbodem voor schimmels en bacteriën) • Beschikbaarheid, fluctuatie prijsniveau

Tabel 1: Behalve de keuze van de constructie is ook de keuze van het type infill van belang voor de uiteindelijke eigenschappen van het kunstgrasvoetbalveld.

www.fieldmanager.nl

43

INFILL

WEEGFACTOR

Milieu en toxicologie Slijtvastheid Onderhoud Aanlegprijs Beleving

# invullen # invullen # invullen # invullen # invullen

GERECYCLEDE PRODUCTEN SBR- rubbergranulaat 2 8 8 8 4

SYNTHETISCHE PRODUCTEN TPE massieve vorm 6 6 10 4 6

NATUUR PRODUCTEN Kurk 8 4 4 6 8

TOTAAL Tabel 2: voorbeeld invulmatrix type infill

De keuze voor het type infill is vooral afhankelijk van de waarde die wordt gehecht aan eigenschappen op het gebied van bijvoorbeeld milieu, toxicologie, slijtvastheid, onderhoud, aanlegprijs en beleving. Wat dat laatste betreft: in hoeverre hecht u belang aan gevoelens die er bestaan ten opzichte van bepaalde infill, zoals bij rubbergranulaat het geval is? Net zo emotioneel: welke kleuren of geuren vindt u acceptabel? Meer feitelijk zijn vragen over het beleid van de gemeente en de maximaal aanvaardbare prijs.

Wat helpt bij het maken van een keuze, is de invulmatrix (tabel 2). U kunt hierbij een eigen weging gebruiken, gerelateerd aan de diverse eigenschappen. Zo krijgt u inzicht in de beste optie. Overigens is zo’n matrix niet meer dan

De keuze voor het type infill is vooral afhankelijk van de waarde die wordt gehecht aan eigen­ schappen

44

4/2019

een hulpmiddel – hier en daar worden diverse eigenschappen en typen onder een noemer geplaatst. De Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek (BSNC) heeft een onderbouwde en gedetailleerdere versie ontwikkeld, die nu nog slechts in concept gereed is. Het voorbeeld behelst een versimpeld en eigen model, dat eerder is ontwikkeld en geactualiseerd met de komst van nieuwe soorten infill.

Wat type 4, nonfill, betreft: de technische problemen rond dit type zijn momenteel groot, dus lijkt het nog geen realistische optie.

Stap 8: aanlegprijs Een zeer belangrijke overweging bij de aanschaf van kunstgrasvoetbalvelden is vanzelfsprekend de aanlegprijs. In tabel 3 is een indicatie gegeven van de kosten per constructie, gecombineerd met het meest voor de hand lig-

gende type infill bij de betreffende constructie.

Tips bij aankoop en selectie Verenigingen Veel verenigingen zijn goed in staat om aan te geven welke type veld bij hen in de smaak valt.

De kennis is vaak groot. De bestuurders van de verenigingen praten als ingewijden over types velden, infill en de reputatie van leveranciers.

Juist daarom is het voor hen nogal eens teleurstellend dat niet direct een keuze kan worden gemaakt en dat de aanbesteding zelfs kan leiden tot een andere mat, andere infill en een andere leverancier dan bedacht. Het is lastig begrip op te brengen voor bureaucratisch lijkende procedures.

Een goede adviseur kan de gemeente en de vereniging hierbij begeleiden, zowel in het

SPECIAL INDICATIE DE AANLEG VAN KUNSTGRAS VOETBALVELDEN (EXCL. BTW) SBR RUBBERGRANULAAT - 60 MM KUNSTGRAS Drainagesysteem

Onderbouw - zand

Fundering - lava

Kunstgrasmat incl. infill

Verharde uitloopzone veld

Speelveldafrastering (ballenvangers, leunhekwerk, poorten)

Veldinrichtingen (dug-outs, doelen, hoekvlaggen)

Veldverlichting (LED)

Diversen (keuringen, schoonlooproosters, kunstgras kantplank, etc.)

TPE MASSIEF - 45 MM KUNSTGRAS Drainagesysteem

Onderbouw - zand

Fundering - lava

Toevoeging - shockpad

Kunstgrasmat incl. infill

Verharde uitloopzone veld

Speelveldafrastering (ballenvangers, leunhekwerk, poorten)

Veldinrichtingen (dug-outs, doelen, hoekvlaggen)

Veldverlichting (LED)

Diversen (keuringen, schoonlooproosters, kunstgras kantplank, etc.)

KURK - 45 MM KUNSTGRAS Drainagesysteem

Onderbouw - zand

Fundering - lava

Toevoeging - shockpad

Kunstgrasmat incl. infill

Verharde uitloopzone veld

Speelveldafrastering (ballenvangers, leunhekwerk, poorten)

Veldinrichtingen (dug-outs, doelen, hoekvlaggen)

Veldverlichting (LED)

Diversen (keuringen, schoonlooproosters, kunstgras kantplank, etc.)

TOTAAL

€ 347.500,00

€ 15.000,00 € 44.000,00 € 34.000,00 € 152.000,00 € 7.500,00 € 22.500,00 € 10.000,00 € 37.500,00 € 25.000,00

€ 428.500,00 € 15.000,00 € 34.000,00 € 34.000,00 € 38.000,00 € 205.000,00 € 7.500,00 € 22.500,00 € 10.000,00 € 37.500,00 € 25.000,00

€ 383.500,00 € 15.000,00 € 34.000,00 € 34.000,00 € 38.000,00 € 160.000,00 € 7.500,00 € 22.500,00 € 10.000,00 € 37.500,00 € 25.000,00

De volgende werkzaamheden/kosten zijn niet meegenomen in de raming: • het uitvoeren van opruimwerkzaamheden en grondwerkzaamheden; • het aanbrengen van verhardingen rondom het vekd; • engineeringskosten; • de aanvraag van vergunningen en leges; • uitvoeringsbegeleiding.

Tabel 3: prijsindicatie aanleg kunstgras voetbalvelden

voortraject als tijdens de uitvoering en bij het onderhoud, en eventueel bij renovatie en herstelwerkzaamheden. Dat zorgt niet alleen voor begrip, maar nog belangrijker: daardoor groeit de kans dat gemeente en vereniging krijgen wat ze wensen.

Garantie Om de sporttechnische eigenschappen van het veld na aanleg te beschermen, worden er garantiebepalingen toegevoegd als bijlage aan het bestek of andersoortig contract. In de meeste gevallen gaat de opdrachtgever een garantieverbintenis aan met de aannemer/

Geen overbodige luxe: vraag om een bewijs dat het veld ook daad­ werkelijk binnen twaalf maanden verwerkt is

leverancier voor een periode van acht of tien jaar. Tijdens die periode moet het kunstgrasveld blijven voldoen aan de beschreven sporttechnische eigenschappen. Bij eventuele onvolkomenheden moet de leverancier herstel uitvoeren, zoals is beschreven in de garantieverklaring. Een herkeuring kan daarna worden uitgevoerd, als dat is vastgelegd in de bepalingen.

Onderhoud Wie gaat het veld onderhouden? Dat kan de gemeente zijn, of het is een aannemer, die dat doet in opdracht van de gemeente. Optie 3: de gemeente doet een deel zelf en besteedt een

(specialistisch) deel uit aan zo’n aannemer. In een onderhoudscontract staat beschreven wat de aannemer doet en waar de werkzaamheden toe leiden.

Welke keuze ook wordt gemaakt, het is van belang om minimaal één keer per jaar een intensieve veldinspectie met de aannemer uit te voeren. Door gezamenlijk een rondgang over het kunstgrasveld te maken, kan met de aannemer worden beoordeeld of het onderhoud volledig en juist plaatsvindt. Als er verbeterpunten worden gesignaleerd, kan grotere schade vaak nog voorkomen worden, en dat voorkomt weer vervelende discussies over garantiebepalingen.

Milieu Het lijkt nog ver weg, maar het is goed om al bij de selectie van een grasmat na te denken over de afvoer daarvan. Dat moet sowieso als het project renovatie of vervanging betreft, en er dus een oude mat moet worden verwijderd.

Gemeenten hebben een verregaande zorgplicht op dit gebied, dus is het zaak dat de aannemer de kunstgrasmat afvoert naar een erkend recyclingbedrijf. Geen overbodige luxe: vraag om

www.fieldmanager.nl

45

PushSub EEN WATERVELD ZONDER BEREGENING?

PushSub INNOVATIEF DUURZAAM PRAKTISCH VOORDELIG LICHT SNEL

Vergeet de traditionele manier van het beregenen van een kunstgrasveld. SuperSub Sportsystems komt met een slim systeem dat vele voordelen kent ten opzichte van de traditionele kunstgrasvelden: • • • • •

Hogere bespeelbaarheid Gelijke speleigenschappen Koeling Mogelijkheid om water te conditioneren Geen overlast voor spelers en toeschouwers

Doorgaans worden velden beregend met slootwater, leidingwater of grondwater. Het PushSub systeem zorgt voor een gesloten waterbalans, omdat het regenwater wordt opgevangen. De kosten van het watergebruik nemen door dit innovatieve systeem drastisch af. Zo wordt het gebruik en het behandelen van een sportveld een stuk duurzamer.

SuperSub Sportsystems B.V. Produktieweg 52 • 2382 PD Zoeterwoude +31 (0)71 – 542 46 30 • Info@supersub-sportbases.com • www.supersub-sportsystems.com

SPECIAL

Het is verstandig aanwezig te zijn bij een eind­keuring, maar ook bij cruciale deelkeuringen een bewijs dat het veld ook daadwerkelijk binnen twaalf maanden verwerkt is.

Het is belangrijk om de verspreiding van microplastics zoveel mogelijk tegen te gaan, net als bij de aanleg van een veld. Ook hier geldt: tref tijdig voorzieningen en win advies in.

Figuur 2: Voorbeelden van voorzieningen ter voorkoming van de verspreiding van microplastics Alternatieve infills Alternatieve infillproducten zijn in opkomst.

Met sommige van deze producten is nog weinig

ervaring opgedaan en ze hebben zich nog niet allemaal bewezen op de lange termijn. Ook ontbreken nog testresultaten. Daardoor is het lastig om deze producten onderling te vergelijken, zoals de slijtvastheid van kurk ten opzichte van TPE of SBR. Meer nog dan bij de keuze voor traditionele infills geldt hier: beschrijf nauwgezet aan welke eisen de infill moet voldoen.

keuring heeft betrekking op de materiaaltechnische en sporttechnische eigenschappen van het kunstgrasvoetbalveld. Bij deze keuring wordt iedere constructielaag afzonderlijk gekeurd op materiaaltechnische samenstelling en sporttechnische eigenschappen. Het is verstandig aanwezig te zijn bij een eindkeuring, maar ook bij cruciale deelkeuringen.

Stap 9: keuring Het nieuwe veld moet vóór gebruik worden gekeurd volgens de norm NOCNSF-KNVB2-15.

Dat wordt gedaan door een keuringsinstituut, geaccrediteerd door NOC*NSF en KNVB. De

Na acht jaar moet het veld voldoen aan de gebruiksnorm (NOCNSF-KNVB2-18). Deze keuring moet ook door een NOC*NSF- en KNVBgeaccrediteerd keuringsinstituut uitgevoerd worden. Het is daarom verstandig om het veld

www.fieldmanager.nl

47

Écht gravel Het hele jaar bespeelbaar Geen voorjaarsonderhoud

hybrid clay court ! ras nieuw leven in Blaast uw kunstg The Mowing Company since 1951

onderhoud | revitalisatie | demontage

R E N O V A T I E E N O N D E R H O U D V A N Onderhoud K U N S T Gkunstgras RAS - DIENSTVERLEN Wij zijn gespecialiseerd in het onderhouden van alle soorten kunstgrasvelden. Van tennisbaan tot hockeyveld en van korfbal- tot voetbalveld.

Revitalisatie kunstgras Revitalisatie is een goede oplossing als de technische eigenschappen van uw kunstgrasveld zijn afgenomen.

Door het veld te revitaliseren kan het weer 3 tot 5 jaar mee.

De Roberine F3 en R3 zijn het resultaat van jarenlange ervaring in het ontwikkelen en bouwen van maaimachines. De nieuwe driedelige zelfrijdende klepelmaaier die de grenzen verlegd. De ideale werkplek voor de professional die een perfect maaibeeld wenst. Verder kunt u rekenen op hoge prestaties, compacte afmetingen, betrouwbare techniek en een gunstige aanschafprijs.

Meer weten? Stuur een mail naar sales@roberine.com of bel 053 483 83 83

Goolkatenweg 65, Postbus 818, 7500 AV Enschede Tel.: +31 (0)53 483 83 83 | E-mail: info@roberine.com

Demontage kunstgras Wilt u uw kunstgrasveld verplaatsen of ontdoen van het vulmateriaal (infill)?

Bijvoorbeeld voor verplaatsing of recycling. Dan nemen wij dit proces graag voor u uit handen.

T. 0525-621223 | www.silicanova.nl

SPECIAL

al na ongeveer zes jaar door een deskundige te laten beoordelen. Mocht het veld niet voldoen, dan is er nog tijd genoeg om eventueel extra intensief onderhoud uit te voeren en zo te voldoen aan de gebruiksnorm.

KNVB-norm De KNVB-norm is maatgevend voor de keuring en is sowieso een goed hulpmiddel.

Desondanks moet u nog steeds zelf afwegingen maken. Zo maakt de KNVB geen onderscheid tussen verschillende typen en kwaliteitsniveaus, zoals velden die geschikt zijn voor nevengebruik, breedtesport of juist topsport.

De bond heeft laten weten af te willen van de technische omschrijvingen die gemeenten en adviseurs produceren. De vraag die daardoor opdoemt: welk houvast is er nog als er geen normen zijn waarmee kan worden gedifferentieerd?

Een voorbeeld om dit te verduidelijken: de KNVB schaft een spelersbus aan en hanteert daarbij de aanbestedingsregels die bij kunstgrasvoetbalvelden worden gebruikt. De ‘aanlegnorm’ vergelijken we met een algemene registratie bij het RDW om legaal en veilig de

weg op te mogen. Over het aantal zitplaatsen, het vermogen van de motor en faciliteiten als een wc, bar of airco is niets in de aanbesteding te vinden. Dat is niet alleen vreemd, het is ook nog eens onacceptabel voor de koper van de bus.

En dus willen gemeenten en verenigingen meer vastleggen dan wat algemene normen.

Tegelijkertijd prijken er op de Sportvloerenlijst honderden kunstgrasvelden die nooit worden aangelegd. Ze voldoen weliswaar aan de normen, maar zelfs de leverancier staat niet altijd achter de producten en dus bestaan ze alleen op die lijst. Soms gaat het dan om sterk verouderde producten en soms gaat het om producten waarmee tactisch ingeschreven kan worden op bestekken die op de markt komen.

Die lijst kan dus korter.

Kortom, er is nog volop huiswerk voor alle partijen!

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30651/in-negenstappen-naar-een-kunstgrasvoetbalveld

www.fieldmanager.nl

49

Een kunstgrasveld met Promax Hydroflex in Rotterdam

Van gerecycled kunstgras naar nieuwe infill Promax Hydroflex geeft kunstvezels een tweede leven Na de succesvolle introductie in 2018 zijn inmiddels zo’n twintig kunstgrasvelden in Nederland voorzien van Promax Hydroflex.

Promax Hydroflex is een type TPE-infill dat ontwikkeld is door Fieldturf-Tarkett. De korrels zijn volledig recyclebaar en kunnen onder meer vervaardigd worden uit gerecycled kunstgras.

Arjan Knottnerus: ‘Van één gerecycled kunstgrasveld kunnen wij genoeg infill maken voor één nieuw veld.’

Auteur: Nino Stuivenberg

Voor het idee voor Promax Hydroflex moeten we terug naar 2010. De directie van FieldturfTarkett besloot destijds om meer componenten van kunstgrasvelden zelf te gaan ontwikkelen, zodat het bedrijf bij de aanleg van velden minder afhankelijk is van derden. De eerste stap was het ontwikkelen van eigen garen voor kunstgras. Toen die fase afgerond was, begon Fieldturf aan de ontwikkeling van de andere onderdelen van kunstgras: infill en een shockpad. ‘Het idee hierachter is systeemdenken’, legt Arjan Knottnerus van Fieldturf-Tarkett uit. ‘We zien kunstgrasvelden niet als losse componenten, zoals infill en mat, maar als één systeem. Dat complete systeem willen wij in eigen beheer produceren met aandacht voor recycling en circulariteit. Het voordeel is dat we opdrachtgevers meer zekerheid kunnen bieden met garantie.’

Doorontwikkeling In de jaren daarna investeerde Fieldturf-Tarkett in de ontwikkeling van eigen infill. Promax was het resultaat, een type PE-infill. Het voordeel van PE is dat de infill uit exact hetzelfde materiaal bestaat als kunstgrasvezels. Aan Promax kleefden echter ook wat nadelen; de infill was

50

4/2019

wat aan de harde en scherpe kant. Daarom voegde de fabrikant materialen toe en werd de infill doorontwikkeld. Knottnerus: ‘Met onze kennis zijn we erin geslaagd een TPE-korrel te ontwikkelen: Promax Hydroflex. Deze korrel bestaat voor dertig tot vijftig procent uit PE en wordt aangevuld met SEBS. Het deel PE is bijvoorbeeld afkomstig van gerecycled kunstgras. Inmiddels zijn we zover dat we van één gerecyclede kunstgrasmat genoeg infill kunnen maken voor één nieuw kunstgrasveld.’

Kunstgras recyclen doet Fieldturf-Tarkett niet zelf. De aannemer brengt de oude matten naar een verwerker, waar de oude infill en het zand uit het veld worden gehaald. Wat resteert, is een kunstgrasmat met backing. Deze wordt door de shredder gehaald, waarna het PE-restmateriaal weer door Fieldturf ingekocht wordt voor een tweede leven. Dit PE-materiaal, feitelijk dus oud kunstgras, wordt bij een productiefaciliteit in het Duitse Mannheim verwerkt tot de Promax Hydroflex-infill. Hoeveel PE precies in de korrel zit, is afhankelijk van de aangeleverde mat. Een kunstgrasmat zonder backing is schoner en levert korrels op die voor de helft uit PE bestaan; kunstgras met backing

4 min. leestijd

ACTUEEL

Arjan Knottnerus, Fieldturf-Tarkett wordt verwerkt tot korrels met dertig procent PE. Overigens benadrukt Knottnerus dat de Promax Hydroflex-korrels natuurlijk niet alleen van oud kunstgras vervaardigd worden. Het aanbod van PE-materiaal op de markt is namelijk erg groot.

Geen agglomeratie Knottnerus ziet het als een groot voordeel dat Fieldturf-Tarkett de infill in eigen beheer produceert. ‘Als je met infill van een derde partij werkt, weet je nooit exact wat de samenstelling is. Omdat wij zelf produceren, kunnen we de kwaliteit monitoren en weten we precies wat in de korrels zit. We kunnen de opdrachtgever de zekerheid geven dat Promax Hydroflex tien jaar meegaat.’ Knottnerus geeft daarbij het voorbeeld van klimaatverandering. De uv-index is in korte tijd gestegen, waardoor ook materiaal

op kunstgras aan meer zonkracht wordt blootgesteld. Het gevolg is uv-aantasting; materialen kunnen agglomereren: verkleven of afbreken.

Omdat Fieldturf-Tarkett de samenstelling van Promax Hydroflex precies kent, zal dat bij deze infill volgens de producent niet gebeuren.

Omdat de korrel vocht opneemt, wordt Promax Hydroflex bij regen bovendien zwaarder en drijft de infill niet.

De vraag naar alternatieven voor rubbergranulaat, zoals TPE en kurk, is sterk toegenomen.

Promax Hydroflex komt daar als TPE-variant nog bij. De prijs is volgens Knottnerus concurrerend met die van TPE. ‘Maar het belangrijkst blijft natuurlijk de mening van de spelers. Zij zijn hier erg positief over.’ Dat is ook te merken aan de verkoopcijfers. Fieldturf-Tarkett had dit jaar de productiecapaciteit om zestig kunstgrasvelden in Europa van Promax Hydroflex te voorzien, maar de vraag liep op tot tachtig.

Behalve in ons land werd het product toegepast in Engeland, Frankrijk en Duitsland. In Nederland hebben ongeveer twintig velden TPE-korrels als infill, waaronder matten op de trainingscomplexen van Ajax en Feyenoord.

Bewuste keuze Een van de Nederlandse gemeenten die ook voor Promax Hydroflex koos, is Aa en Hunze in Drenthe. Bij VV Gieten ligt sinds juli 2019 een kunstgrasveld met Promax Hydroflex-infill. Dit veld is aangelegd onder directie en toezicht van Buro Hollema uit Rolde/Wateringen. Wim Hoitzing, mede-eigenaar van Buro Hollema en projectleider voor het veld bij VV Gieten,

vertelt: ‘Bij VV Gieten lag de opdracht om een natuurgrasveld te renoveren en een nieuw kunstgrasveld aan te leggen. De gemeente wilde graag een volledig recyclebaar kunstgrasveld, met recyclebare infill na afloop van de garantieperiode. Wij hebben dit voorjaar in opdracht van de gemeente de volledige voorbereiding gedaan, dus het bestek opgesteld en de onderhandse aanbesteding begeleid. Van de drie partijen die inschreven, kwam FieldturfTarkett als winnaar uit de bus.’

Vervolgens werd een Fieldturf Corekunstgrasveld aangelegd met Promax Hydroflex als infill. Een kleine primeur, want daarmee is Aa en Hunze de eerste gemeente in Noord-Nederland die Promax Hydroflex-infill heeft. Hoitzing verwacht dat er meer zullen volgen, want hij ziet dat de vraag naar aantoonbaar duurzame kunstgrasvelden toeneemt.

‘Je ziet dat duurzaamheid bij kunstgrasvelden steeds meer speelt, zeker als het om infill gaat.

In Gieten was die wens er ook duidelijk. Hier is zelfs kort overwogen om een non-infillveld aan te leggen, maar uiteindelijk was de club daar geen voorstander van en is de keuze gevallen op Promax Hydroflex.’

‘We geven de zekerheid dat Promax Hydroflex tien jaar meegaat’ Het veld bij VV Gieten is inmiddels aangelegd; alleen de doelen moeten er nog op. Het wordt door de club al gebruikt voor trainingen.

Volgens Hoitzing zijn de reacties positief. ‘De club traint al volop op het kunstgras. Tot nu toe heb ik alleen maar positieve reacties gehad. Het veld loopt prettig en voelt natuurlijk; de infill heeft een mooie, groene kleur. Wij zijn daarom zelf ook erg tevreden over dit project. En dat dit het eerste kunstgrasveld is in het noorden met Promax Hydroflex, is natuurlijk ook mooi meegenomen.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30617/van-gerecycled-kunstgras-naar-nieuwe-infill

Wim Hoitzing, Buro Hollema www.fieldmanager.nl

51

RKC Waalwijk kiest voor HYBRIDGRASS by HATKO Sport Bij Aannemersbedrijf Van Wijlen waren ze al een tijdje op zoek naar een doordacht hybride grassysteem voor eersteklas sportvelden. Ze maakten begin 2017 een scan van alle hybride systemen die op dat moment op de markt waren. Helaas bleek de ideale toepassing er toen niet tussen te zitten. In november 2017 was die wel aanwezig op een beurs in Keulen: HYBRIDGRASS by HATKO Sport. Van Wijlen zag direct de potentie en ging dit systeem vervolgens verder ontwikkelen voor de Nederlandse markt, met als eerste resultaat een tweetal velden voor de gemeente Nuenen in de zomer van 2018, en nu het trainingsveld direct naast het stadion van eredivisieclub RKC Waalwijk.

Kenmerken HYBRIDGRASS HYBRIDGRASS toont aan dat natuur- en kunstgras prima samengaan. Het combineert alle voordelen van een goed natuurgrasveld met de sterkte en levensduur van een kunstgrasveld.

Het HYBRIDGRASS-systeem bestaat uit een zeer doorlatende kunstgrasmat, opgebouwd uit een hoge kwaliteit kunstgrasvezels die zijn getuft in een speciaal ontwikkeld en gepatenteerd weefsel. HYBRIDGRASS is hét systeem waarbij de optimale versterking van het speelveld de groeiomstandigheden van het gras niet negatief beïnvloeden. Het wordt geïnstalleerd op een stabiele en goed drainerende onderbouw en ingevuld met een HYBRIDGRASS-toplaagmengsel.

Vervolgens wordt het veld ingezaaid met graszaad van een zeer hoge kwaliteit. Het natuurgras groeit tussen de kunstgrasvezels en de wortels verankeren zich zodanig dat een extreem sterk sportveld ontstaat. De open structuur van het systeem zorgt ervoor dat de graswortels niet worden gehinderd in hun ontwikkeling en groei vanaf het moment van inzaaien.

aannemers kiezen voor een benadering vanuit de kunstgraszijde; ze willen meters verkopen. Wij hebben echt gekeken naar een concept waarbij de grasplant de ideale omstandigheden heeft om te kunnen groeien. Daar sluit deze toepassing perfect bij aan. Direct bij aanleg heeft de kunstgrasmat 50 procent open ruimte, waardoor het natuurgras erdoorheen kan groeien.’

Auteur: Marieke van Riel

Een systeem dat natuurgras versterkt ‘We benaderen het hybride systeem vanuit de natuurgraszijde en niet zozeer vanuit de kunstgraszijde’, licht De Vet toe. ‘Veel leveranciers en Frank van Mosselveld, directeur RKC Waalwijk

52

4/2019

ADVERTORIAL

‘De mat is heel stabiel. Zelfs als het natuurgras in de winterperiode is uitgespeeld, kan er nog op gespeeld worden. Of, zoals we afgelopen zomer hebben meegemaakt, als het gras vanwege hoge temperaturen veel te lijden heeft gehad.

HYBRIDGRASS zorgt het hele jaar door voor een mooi, groen speelveld.’

Samenwerking Van Wijlen en RKC Waalwijk Van Wijlen werkt al vele jaren samen met RKC Waalwijk. De Vet vervolgt: ‘Toen bleek dat RKC zijn trainingsaccommodatie wilde renoveren, zijn we in gesprek gegaan en hebben we de club uitgenodigd om twee voetbalvelden in de gemeente Nuenen te bezoeken. Daar liggen namelijk de eerste HYBRIDGRASS-velden ter wereld. Een deel van de voetbalselectie heeft toen op die velden gespeeld en was zeer tevreden! Op basis daarvan hebben we afgelopen zomer het trainingsveld direct naast het stadion voorzien van HYBRIDGRASS. In het stadion zijn alleen de uitlopen voorzien van HYRBIDGRASS. Het stadionveld zelf is gerealiseerd met 100 procent natuurgras. Op het trainingscomplex hebben we ook een hoogwaardig natuurgrasveld en een trainingshoek met performancezone aangelegd.’

‘De groene speel- en oefenvelden in combinatie met de omlijsting van strakke betonplaten, het antraciet hekwerk, ledsportveldverlichting en de stoelen in de dug-out in de kleuren van de club: het is een prachtig geheel geworden!’

Terug naar natuurgras Frank van Mosselveld was als directeur van RKC de aanjager van de gedachte om weer terug te gaan naar natuurgras. ‘Voor de renovatie van onze trainingsaccommodatie gingen we op zoek naar een systeem dat goed bij onze club past. Er zijn enorm veel mogelijkheden, maar voor ons waren vooral de eigenschappen dat het veld altijd vlak, stabiel en vaak bespeelbaar is, belangrijk. We hebben maar twee oefenvelden, dus de ondergrond moet veel speeluren aankunnen.

HYBRIDGRASS sprak mij aan omdat het natuurlijke gras erdoorheen kan groeien, en omdat ik van mening ben dat voetbal op natuurgras gespeeld moet worden en niet op kunstgras. Het wachten is nu op het moment dat het veld goed is dichtgegroeid; dan is er nagenoeg geen verschil met spelen op 100 procent natuurgras. Zeker in de wintermaanden biedt deze toepassing een groot voordeel. We hebben vertrouwen in het product, in Van Wijlen én het concept, vandaar dat we voor HYBRIDGRASS hebben gekozen.’

Voordelen HYBRIDGRASS De Vet vervolgt: ‘Altijd een groen, uniform, stabiel en vlak speelveld, welke speler wil dat nu niet? Naast de vele voordelen voor de sporters zijn er ook belangrijke pluspunten voor de veldeigenaar. Zo is met het juiste onderhoudsregime bespeling mogelijk tot wel 800 uur per seizoen.

Vergelijk dit met een natuurgrasveld, dat slechts 250 tot 300 uur aankan. De verhoogde bespelingscapaciteit geeft clubs ruimte in hun ontwikkeling en groei. De te verwachten levensduur van een HYBRIDGRASS-sportveld bedraagt vijftien tot twintig jaar. HYBRIDGRASS is om deze reden een goed én duurzaam alternatief in vergelijking met een traditioneel sportveld.

Daarnaast haalt men als sportclub echt iets bijzonders in huis: HYBRIDGRASS is uniek en concurrerend in de Nederlandse markt. En laten we het visuele aspect vooral niet vergeten. Met een altijd groen speelveld, zelfs in de winter, oogt een sportcomplex te allen tijde aantrekkelijk en goed onderhouden. De onderhoudskosten van dit type sportveld zijn overigens vergelijkbaar met die van traditionele wetra-sportvelden.’

Beter voor milieu en klimaat Een ander voordeel van deze toepassing is dat hybride grassystemen bijdragen aan een beter milieu en klimaat. Eenmaal volgroeid, bestaat HYBRIDGRASS voor 90 procent uit natuurgras,

Gertjan de Vet, projectmanager Aannemersbedrijf Van Wijlen BV

waardoor het bijdraagt aan de reductie van CO2. Daarnaast levert een hybride sportveld een positieve bijdrage aan het verminderen van het urban heat island effect (UHI). Natuurgras heeft een koelend vermogen, waardoor hybride grassystemen aanzienlijk bijdragen aan het terugdringen van de almaar toenemende temperaturen in het stedelijk gebied.

Tot slot geeft De Vet aan dat Van Wijlen de enige dealer van HYBRIDGRASS in Nederland is: ‘Met HATKO Sport hebben we de afspraak dat we dit systeem landelijk kunnen realiseren.

We zijn begonnen in onze “achtertuin”, bij RKC, en gaan het nu verder uitrollen. We geloven in HYBRIDGRASS en al zijn kwaliteiten!’

Interesse? Neem dan contact op met Gertjan de Vet per e-mail (gertjan@vanwijlen.eu) of bel naar 0416 - 279569.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30620/rkc-waalwijk-kiest-voor-hybridgrass-by-hatko-sport

www.fieldmanager.nl

53

Perfecting Play

TM

BLIJF IN ACTIE

Verbeter de beluchting en verwijder oppervlaktewater met de Imants Shockwave Revitaliseer zware slijtplekken door de verdichting te verminderen, de beluchting te verbeteren en oppervlaktewater te verwijderen. Bekend als ‘s werelds snelste, door PTO-aangedreven lineaire beluchter met roterende messen. De ShockWave is ontworpen voor gebruik op golfbanen en sportvelden.

Bel dealer Jean Heybroek op +31 (0)30 63 94 611 of kijk op www.jeanheybroek.com

www.jeanheybroek.com

Kantplanken van Greenmatter langs een kunstgrasveld

Bewuste keuze voor circulariteit Greenmatter slaat aan bij Nederlandse gemeenten

In 2018 begon W&H Sports met Greenmatter: een initiatief om de kunstgrasafvalberg kleiner te maken. Producten van Greenmatter zijn inmiddels geleverd aan gemeenten door het hele land. Als het aan William van Diemen (directeur bij W&H Sports) ligt, is dit nog maar het begin.

‘Wij blijven gerecycled kunstgras testen om ons productaanbod te vergroten.’

Auteur: Nino Stuivenberg

Het verhaal van afgedankt kunstgras is bekend: jaarlijks komen er tientallen oude kunstgrasmatten bij die gerecycled moeten worden.

Greenmatter haakt in op dit probleem. In samenwerking met het Deense Re-Match en Lankhorst Recycling Products worden de oude matten verwerkt tot nieuwe producten, zoals slagplanken en park- en picknickbanken.

Re-Match haalt de vezels uit de kunstgrasmat en agglomereert ze. Het materiaal komt vervol gens bij Lankhorst, waar het wordt verwerkt tot producten die in een sociale werkplaats worden bewerkt en/of geassembleerd. Het uitgangspunt: niet downgraden, maar een volwaardig circulair product maken. ‘Het heeft best wat voeten in de aarde om een volwaardig product te maken’, vertelt William van Diemen van W&H Sports. ‘De wisselende samenstelling van het kunstgras maakt het verwerken nu eenmaal lastig, maar dat gaat steeds beter. Daardoor ontstaan steeds weer nieuwe toepassingen.’

Onderscheiden in de markt Circulariteit, maatschappelijke waarde en kwaliteit staan centraal voor Greenmatter.

Het recyclinginitiatief zet dat uitgangspunt kracht bij met rapporten van onderzoek. Van Diemen vertelt: ‘Wij hebben SGS Intron onderzoek laten doen naar onze producten. Als een opdrachtgever kiest voor ons product, willen we hem de zekerheid geven dat alles honderd procent kloppend is. Zo hebben we een Reachstatement waarin staat dat er geen zorgwek-

kende stoffen in zitten en een garantieverklaring. Door een stapje verder te gaan, proberen we ons te onderscheiden in de markt.’

Met die motivatie blijft Greenmatter continu aan het werk om nieuwe producten te ontwikkelen. Van Diemen wil nog niet te veel prijsgeven, maar verzekert dat er meer in het vat zit.

‘Er staat al een aantal ideeën in de steigers. We testen bijvoorbeeld in een vroeg stadium tribunestoelen, waaraan strenge eisen verbonden zijn. In ons netwerk kijken we naar meer mogelijkheden. We proberen de markt een beetje uit te dagen door ook daar te vragen wat er mogelijk is. Daar ziet men vaak nieuwe mogelijkheden om iets met het afval te doen.’

Hoog op de agenda W&H Sports steekt veel tijd in dit initiatief om het te laten slagen. Van Diemen: ‘Greenmatter staat voor ons hoog op de agenda. We willen veel, maar vooral goede producten ontwikkelen en opdrachtgevers ondersteuning bieden en advies geven over mogelijke circulaire oplossingen. De technische levensduur moet in ons plaatje passen en het product moet voor honderd procent recyclebaar zijn. Bij alle stappen denken we na of het product nog voldoet aan de eisen die we stellen.’

Van Diemen constateert dat de markt in beweging is: duurzaamheid krijgt steeds meer aandacht. Wel is er veel verschil tussen gemeen-

www.fieldmanager.nl

55

Vitalnova Stressbuster Een vloeibare meststoffenformulering speciaal ontwikkeld voor plantvitaliteit en sneller herstel na stress. Past binnen het VOSCA Gezonder Gras Concept.

De complete Vitalnova range:

www.icl-sf.nl

Aquaco B.V. one stop shop in watertechniek

• Ontwerp • Engineering • Realisatie • Service en onderhoud

www.aquaco.nl

We make water work

3 min. leestijd

ACTUEEL William van Diemen, W&H Sports

Wouter Stuive, Simoove Advies

'We proberen de markt uit te dagen door ook daar te vragen wat er mogelijk is' tes. ‘Bij de ene gemeente speelt het thema duurzaamheid veel meer dan bij de andere’, zegt Van Diemen. ‘We zitten nu midden in de periode van aanleg en zijn druk met uitleveren.

Daar worden wij natuurlijk ook enthousiast van. Je merkt dat mond-tot-mondreclame zijn uitwerking heeft. Zo hebben we op Sportpark Middenmeer in de gemeente Amsterdam een aantal parkbanken, picknicksets en bloembakken mogen leveren. De nabijgelegen atletiekvereniging zag dat, was geïnteresseerd en klopte ook bij ons aan. Dat motiveert natuurlijk.’

Duurzaamheid Een van de gemeenten die ook voor Greenmatter koos, is Beverwijk. In Beverwijk wordt deze zomer bij BHC Overbos een hockeyveld gerenoveerd: een zandingestrooid veld wordt vervangen door een nieuwe mat. Ook het oude hekwerk, de dug-outs en slagplanken langs het veld – allemaal zo’n vijftien jaar oud – worden vervangen. De gemeente wordt bij dit project geadviseerd door Wouter Stuive van Simoove Advies. Simoove adviseert bij ontwerp en uitvoering en is tijdens de uitvoering verantwoordelijk voor directie en toezicht. Stuive bracht de gemeente Beverwijk op het idee om bij de nieuwe slagplanken langs het hockeyveld te kiezen voor Greenmatter.

Stuive vertelt: ‘Ik ken W&H al een tijd en heb in februari de kennisdag van Greenmatter bezocht bij Lankhorst in Sneek. Daarna was ik betrokken bij projecten waarbij Greenmatterproducten zijn gebruikt, zoals in de gemeente Amsterdam. De gemeente Beverwijk moest daar wat mij betreft ook iets mee doen.’ Daar stond de gemeente welwillend tegenover.

‘Duurzaamheid is een belangrijk thema in de gemeente Beverwijk. Wat ook helpt, is dat de wethouder sport van GroenLinks is. Het

team vastgoed (waaronder ook sport valt), de wethouder en de inkoper waren meteen zeer enthousiast over het gebruik van Greenmatterslagplanken, dus zij namen het advies over.’

Geen bezwaar De slagplanken komen rondom het veld en worden voorzien van Greenmatter-planken.

Aangezien ook twee dug-outs vervangen moesten worden, besloot Stuive een stap verder te denken. Dug-outs zijn normaliter voorzien van houten bankjes. Stuive zag kans om ook daar Greenmatter-materiaal toe te passen. Dat concept was nog niet eerder getest door W&H. Dankzij zijn initiatief is het uitgevoerd: BHC Overbos heeft inmiddels de eerste dug-outs van Greenmatter. ‘Dug-outs van Greenmatter leek beide partijen een goed idee, en van het een kwam het ander’, aldus

Stuive. ‘Natuurlijk is de prijs van Greenmattermaterialen wat hoger dan van andere producten. Voor de gemeente is dat echter geen bezwaar. Beproefde alternatieven zijn er genoeg, maar met de actuele discussie in het achterhoofd is Greenmatter een mooie kans om de afvalberg te verkleinen.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30375/bewustekeuze-voor-circulariteit

Een dug-out met Greenmatter-planken

www.fieldmanager.nl

57

Majors nieuwste cirkelmaaier gaat strijd aan met traditionele machines Er wordt weleens gezegd dat het op Urk slechts draait om twee dingen: vis en voetbal. Voor dat laatste vertrouwt Wouter Hakvoort, sportveldbeheerder bij de gemeente Urk, op de nieuwe cirkelmaaier van Major.

Auteur: Mischa Bijenhof

Ook de visserij laat zich trouwens niet ongemoeid op de Urker sportvelden. Onder het grote legioen vrijwilligers dat zich op sportpark De Vormt inzet voor voetbalvereniging SV Urk bevinden zich veel oude visserlui. ‘Die kunnen goed netten boeten’, legt Hakvoort (55) uit. ‘Ze helpen ons met het herstellen en onderhouden van de doelnetten. Of dat in de toekomst ook nog kan, valt te bezien, want het worden er steeds minder en onder de jeugd zijn er nog maar weinig die dat kunnen.’

Voor het maaien van de dertien velden – daarnaast heeft SV Urk nog een kunstgrasveld – kan Hakvoort gelukkig vertrouwen op moderne technieken. Dit voorjaar kocht de gemeente twee nieuwe driedelige cirkelmaaiers van Major.

‘Dertien velden is veel voor een relatief klein dorp als Urk. Voetbal leeft hier enorm en we willen onze faciliteiten goed voor elkaar hebben.’

Zoals wel meer sportveldbeheerders stond Hakvoort aanvankelijk sceptisch tegenover het concept van een cirkelmaaier. ‘We hebben jarenlang met een kooimaaier gewerkt; dat gaf traditioneel toch het mooiste maaibeeld. Toen deze aan vervanging toe was, dachten we aanvankelijk aan een nieuwe kooimaaier.’

Maar zo’n kooimaaier heeft ook nadelen. Zo moet je die ‘backlappen’ om hem te kunnen slijpen. Bij dit proces draait de kooi achteruit,

58

4/2019

waarbij een speciale pasta wordt aangebracht om de voorkant van de messen weer scherp te maken. Vervolgens wordt alles gesmeerd en opnieuw afgesteld. Dat klinkt als een tijdrovend karwei en dat is het volgens Hakvoort ook. ‘We waren daar drie à vier uur aan kwijt. Bij de cirkelmaaier kost het slijpen maar een uurtje; het is een kwestie van twee boutjes per mes, keer acht messen. Omdat ik een extra set messen heb gekocht, kunnen we ondertussen gewoon door blijven maaien.’ Voor de rest is de maaier vrijwel onderhoudsvrij. Eens in de twee jaar moeten de keringen worden vervangen, en dat is het.

Maar de voornaamste kostenbesparing zit in de inzetbaarheid van de nieuwe machines. ‘De oude zelfrijdende maaier stond drie dagen per week stil’, zegt Hakvoort. ‘Dat is nu eenmaal inherent aan zo’n machine, waar je niets anders mee kunt doen dan maaien. De nieuwe maaiers van Major koppelen we aan een tractor. Die tractor gebruiken we voor allerlei andere werkzaamheden op het sportpark, en in de wintermaanden bij de gladheidbestrijding op Urk.’ Omdat de prijs van de combinatie tractor-maaier overeenkomt met die van een zelfrijdende maaier, was de keus snel gemaakt. ‘Ik had al de nodige positieve ervaringen gehoord. Major kwam op ons verzoek een demonstratie geven en toen was ik snel overtuigd.’

ADVERTORIAL

'Dankzij de achtermaaier kunnen we ook de kleine hoekjes bereiken'

Kleine hoekjes Hakvoort bestelde zelfs twee maaiers voor het onderhoud van de sportvelden: een MJ71-400F-frontmaaier en een MJ71-240achtermaaier. Die eerste verzet het leeuwendeel van het werk, maar de laatste is eveneens onmisbaar. ‘Er zijn plekken op het sportveld waar we met die brede maaier niet bij kunnen’, vertelt Hakvoort. ‘Achter de doelen, bijvoorbeeld; daar zijn stroken waar de frontmaaier niet tussendoor past. En tussen de velden hebben we een paar sloten lopen waarvoor we ook de smallere achtermaaier gebruiken. Zo kunnen we alle hoekjes van het sportcomplex bereiken.’

De keus voor een brede frontmaaier ligt volgens Hakvoort voor de hand. ‘Met een maaier aan de voorzijde rijd je niet eerst het gras plat met de brede banden van de tractor. Bovendien heb je beter zicht; je ziet wat je doet en hoeft niet steeds achterom te kijken.’ Die tractor, een New Holland, is trouwens speciaal gekocht voor de cirkelmaaiers en uitgerust met speciale gazonbanden van 75 centimeter (achter) en 55 centimeter breed, zodat Hakvoort dus met een hagelnieuwe combinatie de velden op kan. ‘Ik kan je vertellen dat het heel fijn werken is als je een volledig nieuw machinepark tot je beschikking hebt. En in de winter kan de New Holland met een sneeuwschuiver of een borstel erop zo de weg weer op.’

Thermisch verzinken Positieve geluiden dus, en daar heeft Major volgens salesmanager Johannes Ballast hard voor gewerkt. Allereerst is de duurzaamheid van de nieuwste lijn maaimachines flink verbeterd, zegt hij. ‘Ten opzichte van de vorige generatie maaiers is het meest zichtbare verschil dat de MJ71-lijn niet meer gelakt, maar thermisch verzinkt is. We zochten naar manieren om de

spuiterij te ontlasten en kwamen tot de conclusie dat verzinken voor maaiers in feite een heel logische afwerking is. Grassappen zijn van nature behoorlijk agressief en als de velden flink bemest zijn, wordt dat nog erger. Beschadiging van de lak leidt dan al gauw tot een flinke blaar en de volgende stap is roestvorming.’ Toch was de keuze om het casco van de machine voortaan te verzinken, niet overhaast gemaakt.

(Slechts de afdekkap is nog in de vertrouwde groen-met-gele bedrijfskleur van Major gelakt.)

‘In Engeland doen we dat niet. Daar wordt verzinken geassocieerd met boeren. Een schop of een ploeg kun je verzinken, maar met een geavanceerde machine als onze driedelige maaier doe je zoiets niet, zo redeneren ze daar.

In Nederland leeft dat sentiment veel minder en wordt verzinken beschouwd als een teken van duurzaamheid. En dat is het natuurlijk ook.’

liggen die twee typen maaiers wat resultaat betreft nu dicht bij elkaar. Dan is de keuze dus al een stuk makkelijker.’

Uiteindelijk is het natuurlijk de klant die beslist.

In het geval van de gemeente Urk is die keuze uitgevallen in het voordeel van Major. Wouter Hakvoort verwacht dat die teneur zich zal voortzetten. ‘Het is voor ons de investering meer dan waard.’

Minder rendementsverlies Volgens Ballast heeft de keuze voor een losse maaier in combinatie met een tractor voordelen ten opzichte van een zelfrijdende kooimaaier. ‘Overbrenging via de aftakas van de tractor geeft minder rendementsverlies dan een hydraulisch systeem, dat zelfs bij de beste machines nog altijd zo’n vijftien procent vermogen kost. Bovendien is hydrauliek nu eenmaal gevoeliger dan de mechanische overbrenging van de Major-maaiers.’ Ballast weet uit ervaring dat zelfrijdende maaiers een levensduur van gemiddeld 6000 uur hebben. ‘Dat is voor een mechanische cirkelmaaier een peulenschil, en voor de tractor die het spul aandrijft helemaal.’

Qua kosten wint een cirkelmaaier het dus altijd van een kooimaaier, maar jarenlang was het betere maaibeeld van een kooimaaier toch de reden om voor een dergelijke machine te kiezen. Ballast: ‘Dankzij de nieuwste technieken

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/30324/majorsnieuwste-cirkelmaaier-gaat-de-strijd-aan-mettraditionele-machines

www.major-equipment.com

Wouter Hakvoort www.fieldmanager.nl

59

De Redexim Talon Onderhoud zonder gif Het onkruid wordt tussen het gras weggesneden door de draaiende bewegingen, die de verticale pennen van de Redexim Talon maken.

Tevens slaan de pennen het blad van woekerende planten stuk.

redexim@redexim.com 030 - 69332 27

OPGELEID WORDEN ALS VAKSPECIALIST SPORT/ CULTUURTECHNIEK? Volg onze praktijkopleiding van ‘Weijs werkend leren’ Buiten zit bij ons van binnen

Driejarige opleiding met erkend mbo-diploma niveau 3.

JvESCH is een totaal-aanpakker van groen, bomen, sport, infra, sloop, sanering, gronden reststoffen. Daarvoor hebben we alle vakspecialisten en machines in huis. Samen met aannemersbedrijf Van Wijlen delen we graag onze kennis en bieden daarom vanaf september praktijkgerichte opleidingen aan.

Meer over ons op www.jvesch.nl

Praktijkgericht leren: per week vier dagen werken, één dag school.

Aan de slag bij aannemers JvESCH of Van Wijlen.

Keuze uit Breda, Cromvoirt, Sprang-Capelle of Tilburg.

Inclusief baangarantie!

Schrijf nu in: WEIJSWERKENDLEREN.NL Op deze website download je tevens de uitgebreide brochure.

ele Nog enk en k k leerple ! r e v o rt iding sta De ople mber. p in se te

Wie wordt Fieldmanager of the year?

2020

Het vakblad Fieldmanager organiseert in maart 2020 voor de negende keer op rij, de verkiezing van de Fieldmanager of the Year. Met dank aan de sponsors Jean Heybroek, Expoline en DLF gaat een deskundige jury dit jaar weer op

zoek naar de beste sportveldbeheerder van Nederland. Ook zal de jury, dit jaar voor de vijfde keer, de FM High Potential Award uitreiken, een prijs voor het aanstormend talent op de sportvelden.

5 maart 2020

na de rt Vakbeurs Spo Accomodaties

Wie wordt de opvolger van Erwin Beltman als Fieldmanager of the Year 2020?

www.fieldmanageroftheyear.nl

HOOFDREDACTIONEEL

Op het voorhoofd van iedere sportveldbestuurder in Nederland staat geschreven: ‘Ik wil kunstgras’

Gras voor een prikkie Goed beschouwd wil niemand het: de hegemonie van kunstgras.

Toch is dat exact wat er aan het gebeuren is. Kunstgras is heel langzaam en gestaag in opmars. Natuurlijk blijven er natuurgrasvelden over, maar veel te weinig. Op het voorhoofd van iedere sportveldbestuurder in Nederland staat geschreven: ‘Ik wil kunstgras’. Tegenstanders van kunstgras wijzen keer op keer op de problemen die de ontwikkeling van kunstgras veroorzaakt: het hele infilldossier, recycling van SBR, ga maar door. Maar niets schijnt de groei van het aantal velden te kunnen tegenhouden. Mag ik het eens over een andere boeg gooien? Waarom krijgt

Natuurgras is gewoon veel te goedkoop

Door het afvallen van SBR moesten er alternatieve, duurdere infillsoorten gebruikt worden. Voor recycling en het dreigende verdwijnen van alle infill geldt hetzelfde. Ik bedoel alleen dat de portemonnee van de opdrachtgever klaarblijkelijk voldoende elastisch is.

Diezelfde ontwikkeling zou parallel ook bij natuurgras moeten plaats­ vinden. Waar blijven de creatieve, innovatieve oplossingen die een beter en mooier veld kunnen opleveren? Zeg niet dat de klant dat niet wil betalen. Dat wil die juist wel, maar de leverancier moet wel het lef hebben om dat nieuwe verhaal met bravoure en power neer te zetten.

Tien jaar gelden vertelde een kunstgrasmarketingman mij het volgende verhaal. Natuurgras heeft het nadeel dat er geen concept verkocht wordt, alleen maar losse elementen. Vergelijk dat eens met een auto: daarbij koopt je ook niet de banden, het stuur en de motor los in om ze vervolgens zelf in elkaar te peuteren. Goed beschouwd is dat wel wat graszaad- en mestleveranciers doen. Zij verkopen allemaal een stukje van de keten, die vervolgens net zo zwak is als de zwakste schakel.

In deze uitgave van Fieldmanager staat een stukje over Draintalent.

Een interessant concept, dat het in zich heeft om heel groot te worden.

Wie heeft het lef, de bravoure en de Ausdauer om dat echt groot te maken?

natuurgras het niet voor elkaar om een goed antwoord te formuleren?

Het is gewoonweg veel te goedkoop. Amper vijf jaar geleden waren kunstgrasvelden misschien wel 30 procent goedkoper dan nu. Door de constante reuring rondom kunstgras zijn de velden enorm in prijs gestegen. Het gevolg was dat het minimumprijsniveau constant werd opgeschroefd. Ik zeg overigens niets van die prijsstijging.

62

4/2019

Met vriendelijk groet, Hein van Iersel (hein@nwst.nl) Hoofdredacteur

De partners van

Fieldmanager

connecting green and infrastructure

AHA de Man uw golfbaan op zijn best

TRIPLE A LIGHTING

NL Gebieds label

ONDERHOUD

KUNSTGRAS SPECIALISTEN

ONDERHOUD &

VAKMANSCHAP

FIELDMANAGEMENT

MEEDENKEND CSC Onderhoud verzorgt voor ons het complete onderhoud van de kunstgras sportvelden.

In onze samenwerking ervaren wij CSC Onderhoud als een adekwaad, flexibel en servicegericht team. Ze leveren vakmanschap en denken met ons mee.

CSC Onderhoud is op de Nederlandse markt uw partner op het gebied van advies, fieldmanagement en onderhoud van kunstgras sportvelden voor voetbal, hockey, rugby, korfbal en voor atletiekbanen. Wij luisteren naar de wensen van verenigingen, begrijpen de eisen van gemeenten en vinden – met onze kennis en ervaring – altijd de optimale oplossing.

VOORDELEN

Marcel van Kampen Gemeente Hoorn

BEHALEN

KOSTENBESPAREND SAMENWERKEN VAN START TOT FINISH

Onze ervaring leert dat er al�jd voordeel te behalen valt wat betre� de levensduur en op�male eigenschappen van het kunstgrasveld met het juiste advies en het juiste onderhoud onmiddellijk na de aanleg van uw kunstgrasveld.

ADVIES & ONDERSTEUNING BIJ HET ONTWERP VAN UW SPORTVLOER

Wij staan garant voor het onderhoud van de door CSC Sport aangelegde kunstgrasvelden. Deze onderhoudsfilosofie die is gebaseerd op presta�e-indicatoren passen we ook toe op bestaande velden, waarbij we verbetering van de eigenschappen garanderen.

HOGE KWALITEIT INSTALLATIE VAN UW SPORTVLOER DOOR ONS TOEGEWIJDE TEAM

ONDERHOUD IS ESSENTIEEL VOOR UW SPORTVLOER

Bezoekadres:

CSC Onderhoud Zeewolde CSC Onderhoud Den Bosch

• •

Marconiweg 31 3899 BR Zeewolde De Grote Beer 49 5215 MR Den Bosch

• •

T: 036 54 89 320 T: 073 69 10 816

Online:

info@csosport.nl csosport.nl