Greenkeeper3 2014

Jaargang 25 nr. 3, 2014

Vakblad voor Greenkeeping

The Goosinator kwam, zag… en droop af

NGA-pagina’s • NGA-secretaris Jolanda Vonder • De ene struis is de andere niet • Vliegen in het golfrestaurant • Ecologisch Duits paradepaardje weigert elitair te zijn • Managementbuy-out • 25 jaar Greenkeeper • 100 jaar Toro, een eeuw vol innovatie • Barenbrug Golfdag • Slimme trucs bij renovatie beregening • Gemalen kip

The leader in golf.

Kiezen voor Toro is kiezen voor topprestaties.

De conditie en de bespeelbaarheid van een golfbaan zijn dĂŠ beslissende factoren waarom mensen voor een specifieke golfbaan kiezen, en nog belangrijker, weer terugkomen.

Om dat te realiseren heeft Toro een brede lijn innovatieve producten ontwikkeld, die het marktleiderschap van Toro in vrijwel alle sectoren van de golfbranche bevestigen.

Toro: De juiste keuze

EGCOA

P R E F E R R E D S U P P L I E R

www.toro.com

www.jeanheybroek.com

2

www.greenkeeper.nl

www.greenkeeper.nl

3

graszaadmengsels voor professionals

De beste golfprofessionals spelen op een topmat van het allerbeste graszaad.

In onze mengsels zitten de toprassen van GrasGids, STRI en NTEP-lijst.

14 Greenkeeper of the Year 20 Koert Donkers

n Princenbosch hoofdgreenkeeper golfbaa

GEFELICITEERD!

Innoseeds • Postbus 1 - 4420 AA KAPELLE • Tel. 0113-347911 • Fax 0113-330110 • www.innoseeds.nl • info@innoseeds.nl H.4vanwww.greenkeeper.nl Veldekesingel 150 - bus 30 • 3500 Hasselt • Tel. +32 (0)11/32.13.65 • Fax +32 (0)11/33.12.14 • www.innoseeds.be • info@innoseeds.be

20

Jolanda Vonder: Greenkeepen doe je samen, dat is ook waar de NGA voor staat’

Jolanda Vonder is tijdens de laatste algemene ledenvergadering (ALV) van de NGA benoemd tot secretaris. Zij nam het stokje over van Antoon Kuijstermans, die op zijn beurt het werk van Jolanda in het bestuur voortzet. De redactie stelt haar een aantal pittige vragen over haar carrière tot dusver. Een belangrijk statement van haar is: ‘Door het uitwisselen van kennis, leer je ook van anderen. Greenkeepen doe je samen, dat is ook waar de NGA voor staat.’

www.greenkeeper.nl

5

Colofon Greenkeeper -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt zes keer per jaar in een oplage van 1.750 exemplaren verspreid onder (hoofd)greenkeepers, baancommissarissen, managers en bestuurders van golfaccommodaties, toeleveringsbedrijven, overheden en individuele abonnees.

32

Vliegen in het golfrestaurant Achtergrond Deze lente zaten wij in een golfrestaurant aan de koffie. Het was nog rustig wat mensen betrof, maar niet wat vliegen betrof.

Er vlogen opvallend veel rond van de soort die naar de Nederlandse naam ‘gewone

Redactie & commercie NWST NeWSTories bv Fransestraat 41 6524 HT Nijmegen T 024-3602454 F 024-3602464 I www.greenkeeper.nl M info@greenkeeper.nl

kamervlieg’ luistert. De wetenschappelijke naam is Musca domestica, letterlijk vertaald Postbus 569 6500 AN Nijmegen

Hoofdredacteur: Hein van Iersel (hein@nwst.nl Redacteurs: Broer de Boer (broer@nwst.nl)

Santi Raats (santi@nwst.nl) Vormgeving: Marie Cecile Oosterhout Advertenties: Alberto Palsgraaf (alberto@nwst.nl)

Peter Jansen (peter@nwst.nl)

‘huisvlieg’.

16

Hoe moet je eigenlijk monsters nemen?

Achtergrond

Abonnementen 69,- per jaar. De abonnementsperiode loopt van 1 januari tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke wederopzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is.

Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Greenkeeper c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. Greenkeeper wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd.

Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

6

www.greenkeeper.nl

Nederlandse Greenkeepers Associatie 28

In dit artikel laat Henry Bechelet van Everris Limited zijn licht schijnen over de wijze waarop je goede grondmon-

Redactiecommissie Casper Paulussen, Lambert Veenstra, Gerard van der Werf, Peter Schalk, John van Hoesen, Arijan van Alphen

en verder

sters moet nemen. Immers, als dat

Informatiepagina’s

Actueel 8 Nieuws 14 Een huwelijk in gras 42 25 jaar Greenkeeper, de start!

onnauwkeurig of onjuist gebeurt, kan het wel eens zijn dat de producten die je gebruikt om de bodem te verbeteren niet het gewenste resultaat geven. Dit artikel verscheen eerder in Greenkeeper International.

Achtergrond 36 Ecologisch Duits paradepaardje

44

weigert elitair te zijn 100 jaar Toro, een eeuw vol innovatie

Science 24

De ene struis is de andere niet

Sportveldinnovaties 46

The Goosinator kwam, zag...en droop af

Column 51 Gemalen kip 54 Hoofdredactioneel

inhoud 48

Passie op de 26e Barenbrug Golfdag Actueel

De Barenbrug Golfdag leek altijd een abonnement te hebben op goed weer. In de 25 jarige geschiedenis van de Barenbrug Golfdag, was er slechts één totaal verregende dag te tellen. De 26e Barenbrug Golfdag werd halverwege de wedstrijd echter ook even gehinderd door een paar fikse buien, maar zoals (bijna) altijd, werd de dag weer afgesloten in het zonnetje op het terras!

52

Heijmans Rosmalen verkoopt groen en golf via managementbuy-out Actueel Twee zittende managers hebben het bedrijfsonderdeel groen & golf van Heijmans in Rosmalen overgenomen. Dit zijn Gerard van der Werf en Frans Reulink.

Directeur Jos Opdam blijft werkzaam bij de sporttak van Heijmans. Het nieuwe bedrijf gaat verder onder de oude naam De Enk Groen & Golf.

39

Slimme trucs bij renovatie beregening Sportveldinnovaties De beregeningsinstallatie van de Domburgsche Golfclub wordt in drie fasen vervangen en gemoderniseerd. Gedurende de renovatie hoeft de greenkeeping dankzij een slimme truc niet met twee naast elkaar werkende aansturingssystemen te werken. Verhoeve Watertechniek legt de Toro installatie in drie fasen aan. De aannemer plaatste dit voorjaar ook twee ondergrondse 20 kuubs betonnen silo’s. Ze dienen als buffervoorraad voor water, maar ook kan de greenkeeping hiermee beregeningswater van verschillende kwaliteit tot een beter geheel mengen.

www.greenkeeper.nl

7

Nieuws

Nieuwe golfbaan op landgoed Wouwse Plantage verwacht in 2016 te starten met aanleg

Bredere toelating Dutch Trig in gang gezet Op verzoek van BTL Bomendienst heeft het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) de toelating van Dutch Trig recentelijk ingetrokken. Het middel wordt door BTL Bomendienst toegepast ter preventie van iepenziekte. De intrekking is een onderdeel binnen de ‘zonale toelating’ van Dutch Trig, waar BTL Bomendienst momenteel mee bezig is. De ‘opgebruiktermijn’ is tot en met 1 november 2015 van kracht. Dutch Trig is een beproefd biologisch injectiemiddel voor Amerikaanse en Europese iepen in de strijd tegen iepenziekte. Naast de toepassing in Nederland (sinds 1992) wordt Dutch Trig ook in het buitenland ingezet. Hiervoor zijn de afgelopen jaren diverse toelatingsprocessen doorlopen. David van Uden geeft aan: ‘Om het middel eenvoudiger te kunnen toepassen in nieuwe landen, is BTL Bomendienst in overleg met het Ctgb bezig met de voorbereiding van een nieuwe, bredere toelating, een zogenaamde zonale aanvraag.’ De huidige toelating van het middel is op 30 april 2014 afgelopen. Er is echter een aflevertermijn tot 1 november 2014 en een opgebruiktermijn tot 1 november 2015 vastgesteld. Hierdoor kan Dutch Trig in 2014 en 2015 gewoon toegepast worden.

Vanaf 2016 is Dutch Trig toegelaten volgens de zonale toelating. ‘De huidige intrekking is slechts

8

www.greenkeeper.nl

een administratieve handeling in bovengenoemde procedure’ aldus Van Uden. ‘De werking en kwaliteit van het middel staan hierbij niet ter discussie. Dutch Trig kan dus op dit moment en ook de komende jaren worden ingezet tegen iepenziekte.’

Handtekeningen buitengewoon hoogleraar Turfgrass Ecology geplaatst Op 1 juni jl. ondertekenden Marieke van Rhijn, vicevoorzitter van de DTRF en bestuurslid van de NGF, en Pieter Aalders, voorzitter van de DTRF, de overeenkomst betreffende de buitengewoon hoogleraar Turfgrass Ecology met de Wageningen Universiteit. De overeenkomst was daarvoor al namens de WUR ondertekend door dr. ir. J.E. van den Ende. Naar verwachting zal de buitengewoon hoogleraar in het najaar worden aangesteld. De NGF, NVG, BSNC en de NGA hebben het afgelopen jaar als founding partner meegewerkt aan de ontwikkeling van dit initiatief. De branchevereniging trok zich per 1 mei jl. terug uit dit project. Het streven is om de hoogleraar in september 2014 te benoemen voor deze op het vasteland van Europa unieke leerstoel.

Het is een beetje verwarrend, maar de mogelijkheid bestaat dat per 2016 twee golfbanen te vinden zijn op landgoed de Wouwse Plantage in Roosendaal. Allereerst natuurlijk de bestaande golfbaan, die op het landgoed van de Belgische adellijke familie Speeckaert is gelegen, maar er wordt op dit moment hard gewerkt aan de realisatie van een nieuwe baan. In het dagblad van Cobouw van 21 mei 2014 staat vermeld dat Finvest de bouw van deze baan in opdracht zal geven. Ook hier gaat het om eigendom van dezelfde familie. Vincent Klunne, directeur van Finvest, die bezig is met de ontwikkeling van landgoed de Wouwse Plantage voor de familie Speeckaert, ontkent echter dat er sprake van zou zijn dat de bouw van de golfbaan nu al in opdracht wordt gegeven. Klunne: ‘Hoe zou dat kunnen? Ik heb nog geen bestemmingsplanwijziging.’ Wel verwacht Klunne dat de nieuwe golfbaan op het landgoed in 2016 gerealiseerd zal worden. De ontwikkeling van het landgoed is een van de onderdelen van een veel groter en in totaal ongeveer 60 miljoen euro kostend plan, dat tot doel heeft een gezonde economische basis onder het 250 hectare grote landgoed te vestigen. De nieuwe golfbaan met de naam The Pin Golf Club beslaat ongeveer 50 hectare

VHG pleit voor voortzetting lage

zijn door de lage btw eerder bereid om te investeren in een levende en duurzame buitenruimte en dit werk professioneel te laten uitvoeren.’

btw op hoveniers-

(Bron: VHG)

diensten

Nederlandse kennis

Branchevereniging VHG heeft in een brief aan Eric Wiebes, staatssecretaris van Financiën, namens de ondernemers in de groene branche gepleit voor voortzetting van het lage btw-tarief op hoveniersdiensten na 31 december 2014.

Ook is de staatssecretaris gevraagd de branche te steunen bij haar inspanningen op Europees niveau om de huidige btw-richtlijn aan te passen, zodat een permanente lage btw op hoveniersdiensten mogelijk wordt. Voor de hoveniersbranche is de tijdelijke lage btw van 6 procent voor het eerst ingesteld in 2013. Vervolgens werd de van het totale landgoed. Daarnaast zal nog 15 hectare van derden worden betrokken. Kern van de plannen is het herbestemmen van de monumentale gebouwen op het landgoed, die voorbestemd zijn voor woningbouw. Klunne: ‘Geen zorginstelling, maar wel een plek waar je op niveau oud kunt worden.’ Klunne heeft een duidelijke visie op de golfbaan die op het landgoed moet komen. The Pin Golf Club moet een topbaan worden. Volgens Klunne is dat het enige wat toekomst heeft. Klunne legt verder uit: ‘Binnen de golfmarkt hebben zowel golfclubs met een zeer eigen karakter als kwalitatief hoogwaardige golfbanen een plaats. Dit geldt ook voor golfbanen met aan de veranderende markt aangepaste concepten.’

bij aanleg Zwitserse kunstgrasholes Southwest Greens, gespecialiseerd in kunstgras voor golfbanen, werkt momenteel aan de renovatie van de bestaande kunstgrasgreens en tees van de Jiva Hill Golf Club nabij Genève.

De kunstgrasgreens van de 9 holesbaan met 18 tees hebben een gemiddelde oppervlakte van circa 450 vierkante meter. De baan behoort bij een luxueus vijfsterrenhotel met fraai zicht op de bergen en het Meer van Genève. De kwaliteit van de baan moest in overeenstemming gebracht worden met de hotelaccommodatie.

Bij de renovatie maakt men gebruik van maar liefst drie Nederlandssprekende deskundigen: Haaye de Jong van Southwest Greens, Lambert Veenstra (VAG) en Dimitri van Hauwaert van het Belgische Diamond Golf Architects. De laatste – we mogen hem best een beetje Nederlander noemen – tekende de nieuwe lay-out van de baan uit. Als onderaannemer voor de aanleg is Mark Ely bij dit project betrokken. De kunstgrasgreens van de Jiva Hill Golf Club gelden in Europa voor Southwest Greens als grootste toonkamer wat er met permanent kunstgras mogelijk is op greens en tees. Er kan jaarrond gegolfd worden.

regeling verlengd tot en met 31 december 2014.

De effecten van de maatregel zijn positief, zo blijkt uit recent onderzoek. 78 procent van de hoveniers die aan het onderzoek deelnamen, heeft meer offertevragen ontvangen, 84 procent heeft meer opdrachten gekregen en 82 procent van de deelnemende hoveniers heeft meer omzet behaald. In totaal 61 procent van de aan het onderzoek deelnemende hoveniers zegt dankzij de tijdelijk lage btw geen of minder mensen te hebben hoeven ontslaan. VHG-directeur Egbert Roozen schrijft aan de staatssecretaris: ‘Behalve bedrijfseconomische ondersteuning en het behoud van werkgelegenheid stimuleert het kabinet met de maatregel ook de innovatiekracht binnen onze branche. Particuliere opdrachtgevers

www.greenkeeper.nl

9

Nieuws Mechan Groep haalt Valtra naar Achterveld Het merk Valtra wordt vanaf heden vertegenwoordigd vanuit het hoofdkantoor van de Mechan Groep in Achterveld. De Mechan Groep heeft een nieuwe strategie, waarmee men onder andere de dealerorganisatie beter wil ondersteunen. Valtra zal nog dit najaar in een geheel nieuw experience centre en een eigen omgeving worden gepresenteerd. In de nieuwe strategie, met een sterke focus op de verkoop van tractoren van de merken van Agco, hoort ook een heroriëntatie van de vertegenwoordiging van agenturen. Daarom is besloten om de agenturen van Dieci en Celli te beëindigen, in goed overleg met de desbetreffende fabrieken. Nog dit jaar zal de vestiging in Steenwijk (Agritech bv) worden gesloten.

Krinkels test olivijn in wegbermen van Rijkswaterstaat Olivijn is het meest voorkomende mineraal in de aardmantel. In vulkanische gebieden komt het vaak aan het aardoppervlak voor. Bij verwering worden olivijn, CO2 en water omgezet in kiezelzuur, bicarbonaat en magnesium. Hierbij haalt

10 www.greenkeeper.nl

het olivijn 1,25 maal zijn eigen gewicht aan CO2 uit de lucht. De snelheid van de verwering, en dus het vastleggen van CO2, is vooral afhankelijk van de korrelgrootte. Hoe fijner het olivijn, des te sneller de verwering. De toepassing van olivijn is in principe gelijk aan die van gewoon zand, grind of stenen. Op dit moment test Krinkels olivijn in de wegbermen van Rijkswaterstaat. Deze nieuwe methode van het verzanden van bermen levert versteviging van de berm en CO2-reductie op. Onderzoeksbureau Deltares heeft voor de gemeente Rotterdam zes concrete toepassingen van olivijn beoordeeld, namelijk als bomenzand, dresszand, daksubstraat, brekerzand, halfverharding en strooizout. Hierbij is gekeken naar de praktische toepasbaarheid. Ook is het milieurendement vastgelegd, uitgedrukt in euro's per ton CO2. In het rekenmodel is bij het bepalen van de verweringssnelheid onder meer rekening gehouden met de korrelgrootte en de omgevingscondities. De kosten per ton CO2-vastgelegd zijn het hoogst voor brekerzand en halfverharding. Dit komt doordat het olivijn bij deze toepassingen een relatief grote korrel heeft, waardoor het langzaam verweert. De kosten voor olivijn als toevoeging aan strooizout zijn negatief, omdat olivijn goedkoper is dan zout.

BSNC stapt uit leerstoel Turfgrass Sciences Insiders wisten al langer dat het rommelde onder de initiatiefnemers van de leerstoel Turfgrass Ecology Sciences, die wordt gedragen door de Dutch Turfgrass Research Foundation. Nu blijkt dat de BSNC uit de initiatiefgroep is gestapt.

Volgens een persbericht dat door de DTRF werd verstuurd en waarin het vertrek van de BSNC werd aangekondigd, zou dit echter geen consequenties hebben voor de totstandkoming van de leerstoel. In september zou deze leerstoel geïnstalleerd worden. Daarnaast zou het feit dat de overblijvende initiatiefnemers, NGF, NVG en NGA, verder allemaal afkomstig zijn uit de golfwereld, ook niets veranderen aan de ambitie van de leerstoel, die zich nadrukkelijk wil richten op zowel golf als sport. Volgens de DTRF zal de leerstoel verder een belangrijke rol gaan spelen bij de Green Deal-sportvelden. Overigens ziet ook de BSNC hierbij een belangrijke rol voor zichzelf weggelegd. Binnen de gelederen van de sportbonden, waaronder de NGF, bestaat het idee dat deze Green Deal-sportvelden eerder gedragen zouden moeten worden door de sportbonden.

De BSNC zou hierbij een van de partners kunnen zijn, maar niet de voortrekker. Bij de bekendmaking van de eerste plannen voor de leerstoel werd gemeld dat alle initiatiefnemers jaarlijks € 15.000 zouden inleggen. Volgens de financiële administratie van de BSNC is in 2013 slechts 50 procent van dit bedrag betaald. Daaruit zou

geconcludeerd kunnen worden dat al in 2013 twijfel bestond over de rol van de BSNC bij de totstandkoming van de leerstoel. Vicevoorzitter Gjalt Gjaltema van de BSNC bestrijdt dat er een conflict ten grondslag zou liggen aan het vertrek van de branchevereniging uit de DTRF. Volgens Gjaltema blijft de vereniging zich achter de doelstellingen van de DTRF scharen, maar ziet ze zichzelf eerder in de rol van opdrachtgever voor eventueel toekomstig onderzoek dan als initiatiefnemer.

in- en afgevuld. Na een stortbui blijft de Nobrecal redelijk in honingraadstructuur liggen. Spoelgaten heb ik niet echt gezien na een fikse bui van 17 mm. Er lag nadien alleen wat Nobrecal in een buitenbocht van het pad, maar dat hark je snel weer op zijn plek.’ Volgens de productbrochure van leverancier RootBarrier zijn de eigenschappen van dit ‘geotextiel met honingraatstructuur DuPont Plantex GroundGrid’: sterk en flexibel, eenvoudig te plaatsen, licht van gewicht, waterdoorlatend, het rafelt niet en is gemakkelijk op maat te knippen.

Goyer G&CC

De zomer komt

beproeft GroundGrid

eraan: zorg voor

om spoelgaten in

bescherming tegen

halfverharding te

zonnebrand

beperken

Mensen die in de groene ruimte werken, zorgen er meestal voor dat zij persoonlijk goed beschermd zijn tegen zonnebrand. De dure bomen zij planten, worden in veel gevallen echter aanmerkelijk minder goed beschermd. Het gevolg kan zijn dat deze bomen moeten worden ingeboet of last krijgen van bastscheuren.

Van soorten als de boom van het jaar 2014, de beuk, is dit bekend. Maar bijvoorbeeld ook de esdoorn, die de laatste tijd opgang maakt in beplantingsbestekken, stelt het hogelijk op prijs als hij beschermd wordt tegen zonnebrand. De makkelijkste manier is waarschijnlijk de stam te omwikkelen met jute bindsel, een product dat onder andere te koop is bij Gerard Bodewes van International Tree Service bv.

Van den Berk biedt afnemer inzicht in milieuopbrengst Boomkwekerij Gebr. Van den Berk uit SintOedenrode biedt afnemers aan om te laten uitrekenen hoeveel hun gekochte bomen aan CO2 vastleggen. De methode om uit te rekenen hoeveel CO2 de bomen vastleggen, is al anderhalf jaar oud en is samen met Wageningen UR en Praktijkonderzoek Plant & Omgeving ontwikkeld. ​ Met de uitgerekende kilo’s CO2 hebben gemeenten een sterk argument in handen om groen hoog op de politieke agenda te krijgen. Van den Berk brengt in kaart hoeveel een partij bomen bij het moment van afleveren aan CO2 heeft uitgestoten. Daarbij wordt berekend hoeveel kilo CO2 de bomen tijdens hun leven op het moment van afleveren al hebben vastgelegd. Daarnaast wordt ook een prognose gegeven van de hoeveelheid CO2 die de bomen zullen vastleggen na een, vijf en tien jaar. Met het model zijn plannen beter te onderbouwen. Zo is met de beschikbare informatie te berekenen hoeveel bomen in welke maten moeten worden aangeplant ter compensatie van een bepaalde CO2-uitstoot. Omgekeerd kan ook worden berekend wat de opbrengst is van de in een projectontwerp opgenomen bomen. In hoogstedelijk gebied kan dit een belangrijk criterium zijn: steeds vaker is luchtkwaliteit onderdeel van het gemeentelijk beleid. Als dat nog niet zo is, kan het ook een middel zijn om ‘groen’ hoger op de politieke agenda te krijgen of om meer budget te verkrijgen.

De golfclub bij Eemnes heeft op meerdere plaatsen last van wegspoelende halfverharding op de looppaden. Dat komt doordat ze te veel glooien.

Bekeken wordt of de flexibele GroundGridroosters van RootBarrier dit kunnen ondervangen.

De greenkeeping heeft hiervoor gekozen, omdat deze roosters makkelijk oneffenheden in het terrein opvangen en daarom uitermate geschikt zijn om als grondstabilisatie te dienen voor de halfverharding waaruit de paden hier bestaan.

De GroundGrid ligt op het looppad van green 2 naar het teecomplex van hole 3. Hier ontbreken dwarsgoten in het pad, waardoor stortbuien vaak spoelgaten veroorzaken. Hoofdgreenkeeper Peter Schalk: ‘Het is maar een klein stuk en het ligt er te kort om al een gefundeerde conclusie te trekken. De GroundGrid is op een bestaande Nobrecal-ondergrond gelegd en daarmee ook

www.greenkeeper.nl

11

Nieuws terroller in het programma zodat je sportvelden echt mooi met banen en streeploos kunt maaien.

Volgens Hofstede is het een degelijke, maar prijzige machine waar je weinig onkosten aan krijgt.

De gemeente Noordoostpolder heeft er al drie jaar lang een aantal lopen en ook op de Zwolse golfbaan heeft men er een aangeschaft. Als pluspunten noemt Jan Hofstede de transportsnelheid van 40 km/uur en het feit dat machine straks met achterrollers met een snelheid van 12-15 km per uur sportvelden kan maaien. De heer Bert Scholten, de machinist die voor de gemeente Ede/Wageningen de Schell SG 100 bediende, vond het jammer dat hij de demo weer af moest staan aan de importeur. De enige 'klacht' die hij had was het achteruitzicht. 'Maar binnenkort komt Schell ook uit met een nieuwe cabine en dan is dat probleem verholpen', het geen door Jan Hofstede bevestigde. 'Die nieuwe cabine is leverbaar vanaf 19 juni a.s.'

29% meer rondes

gebruik van gegevens van de Nationale Golfindex van de NVG.

gespeeld in eerste kwartaal 2014 Het eerste kwartaal van 2014 is in vergelijking met voorgaande jaren een goed kwartaal geweest als het gaat om het aantal gespeelde rondes. Dat meldt de NVG in haar nieuwsbrief. In vergelijking met vorig jaar zijn er op de Nederlandse golfbanen 29% meer rondes gemeten in de Nationale Golfindex. Ten opzichte van 2012 is het verschil 7% negatief. Het aantal gespeelde rondes door leden en bedrijfsleden steeg met 23% ten opzichte van 2013 en daalde met 16% ten opzichte van 2012. Het aantal rondes gespeeld door greenfee-spelers steeg explosief met maar liefst 88%. Een oorzaak voor de stijging van het aantal gespeelde rondes is te vinden in de weersomstandigheden. De maanden januari, februari en maart waren aanzienlijk beter dan in 2013. De golfbanen waren het afgelopen kwartaal liefst 77% minder vaak gesloten dan vorig jaar. Vaak is de ontwikkeling in het aantal gespeelde rondes door leden en bedrijfsleden een goede indicatie voor de invloed van externe factoren. Hiermee kan tegelijkertijd een nuance worden aangebracht bij de stijging van het aantal gespeelde rondes door leden en bedrijfsleden.

Zie: http://www.nvg-golf.nl/bestanden/pics/ Golfbranchemonitor%20-%20kwartaal%20 1%202014.pdf. De golfbranchemonitor maakt

12 www.greenkeeper.nl

Enthousiasme over prestaties van de Schell SG 100 maaier Wachtend op een collega bij station Ede , spotte de redactie een voor ons onbekende maaimachine. En aangezien de machine noch groen, rood of oranje was, wrijf je nog eens extra in je ogen.

De machinist wilde graag zijn boodschap kwijt, dat hij enthousiast was over deze Duitse machine van het merk Schell. Het ging om een demo. Maar hij verwees naar de importeur. Jan Hofstede van importeur Hofstede en Timmerman uit Staphorst vertelt: 'Het gaat om een degelijk machine, een werktuigendrager. Ze worden gebouwd door het Duitse Schell, een kleine fabriek die eerder voor John Deere maaidekken bouwde. Wij importeren deze werktuigdrager nu al 7 jaar en in Zuid Nederland vertegenwoordigt Van der Waal in Ridderkerk deze machine.' De machine met een 100 pk motor en twee hydraulische pompen met elk een opbrengst van 65 liter per minuut heeft heel wat power. De werktuigendrager kun je o .a. uitrusten met kooi-, cirkel-, en klepeldekken. Binnenkort komt er ook een ach-

Canadese golfbaan bedankt Maredo Maredo uit Leersum ontving onlangs van de eigenaar van de Royal Asburn GC in Ontario Canada een persoonlijke brief, waarin de techniek van de Maredo doorzaaiheads werd geprezen.

Vanwege de heftige winter was een groot deel van de grasmat op de green blijvend verloren gegaan. Ruim een maand geleden werd met de nieuw aangeschafte Maredo doorzaaiheads gewerkt. Ondanks dat de eerste week de nacht temperatuur nauwelijks boven de zeven graden uitkwam, begon na twee weken uit ieder gaatjes een nieuw grasplantje te groeien. En na een aantal weken waren de scheuten uitgegroeid tot pollen. Iedereen op de Canadese golfbaan was verbaasd over dit resultaat. Vanaf nu wordt iedere twee weken dun doorgezaaid, om te voorkomen dat Poa zich ook gaat vestigen. Het voordeel van deze doorzaai heads is dat zij het graszaad planten, in plaats van gewoon strooien, waardoor het struis graszaad uiterst efficiĂŤnt wordt gebruikt.

Daarnaast is het een snelle en schone manier van doorzaaien, want men kan ervoor en erna direct weer verder spelen.

De NGF viert 100jarig bestaan Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Nederlandse Golf Federatie opent vandaag de tentoonstelling Nederland Golft! in het Haags Historisch Museum. Ook vond de première van de film 'Passie voor Golf' vrijdag 30 mei jl. plaats.

De feestelijkheden vonden plaats rondom de hofvijver in Den Haag waar Prof. Dr. Pieter van Vollenhoven onder het toeziend oog van vele belangstellenden en sporters op zeer toepasselijke wijze het startschot gaf voor dit bijzondere jubileum.

Jeroen Stevens, directeur van de NGF: 'We wilden voor het 100-jarig bestaan van de NGF de rijke historie, het ambitieuze heden en natuurlijk de dynamische toekomst van de sport delen met golfers en niet-golfers, Nederland telt momenteel zo’n 385 duizend golfers, 200 golfbanen en 280 golfclubs. Daarmee is golf de derde sport van ons land. We willen echt laten zien wat de sport betekent in Nederland, welke geschiedenis eraan vooraf is gegaan en uiteraard waar we naartoe gaan. De tentoonstelling en de film bieden een unieke en bijzondere kijk achter de schermen.'

aan het museum. Prof. Dr. Pieter van Vollenhoven was de eerste bezoeker van de tentoonstelling.

Naast de tentoonstelling ging ook de film ‘Passie voor Golf’ in première, in Pathé Buitenhof.

Horeca-adviesbureau

afgelopen vijf jaar, kennen de NGF en de KNHB de hoogste groeicijfers in vergelijking met de andere sportbonden. Over de periode 2009-2013 steeg het aantal leden naar ruim 389.000 (12%).

De groei is in 2013 t.o.v. 2012 echter fors afgevlakt.

presenteert onder-

Voor het precies

zoek naar golfmarkt

aanbrengen van

Spronsen & Partners horeca-advies in Warmond heeft een onderzoek gedaan naar de Nederlandse golfmarkt. Daarin zet het bureau de recentste cijfers over de golfmarkt op een rij. Een van de conclusies uit de analyse is: 'Voor het eerst in jaren is het aantal golfers niet spectaculair gegroeid. De groei loopt steeds verder uit de pas met de forse toename van het aantal golfbanen en -holes in Nederland. Hierdoor komt de golfmarkt steeds meer onder druk te staan.' Uit het ledental van de bij NOC*NSF aangesloten sportbonden blijkt dat golf de derde sport van Nederland is. De KNVB voert de lijst aan met de meeste leden (1,2 miljoen leden in 2013). Kijkend naar de

toplagen: de GKB Topdrop GKB Machines uit Barendrecht introduceert aanstaande donderdag 5 juni, op de kennisdag kunstgrasvelden in Amersfoort de Topdrop precisie bezander. De GKB Topdrop is speciaal ontwikkeld voor het precies aanbrengen van zand en rubber infill op kunstgras velden, maar ook voor het dressen van golfbanen en sportvelden.

Er zijn twee modellen, nieuw op de markt, met een capaciteit van 1-2 of 2-3 kuub.

Dat de sport een lange traditie kent, laat het Haags Historisch Museum zien in de overzichtstentoonstelling Nederland Golft! die speciaal wordt georganiseerd voor het 100-jarig bestaan van de NGF. Van 31 mei tot en met 12 oktober kan het publiek werken bekijken van bekende kunstenaars als Hendrick Avercamp, Jan van Goyen en Rembrandt die de populariteit van het oude kolfspel in de Gouden Eeuw illustreren.

Ook veel aandacht voor de meest populaire Nederlandse golfers van dit moment zoals Joost Luiten, Christel Boeljon en Robert-Jan Derksen die persoonlijke objecten ter beschikkingen stellen

Verschoor Almkerk

Verschoor Almkerk

Bodem alsBodem basis als basis EquipmentEquipment

Bodem alsBodem basis als basis

Groen en Recreatie Groen en Recreatie

EquipmentEquipment

Biocentrum Altena Biocentrum Altena

Groen en Recreatie Groen en Recreatie Biocentrum Altena Biocentrum Altena

www.greenkeeper.nl

13

Een huwelijk in gras NGA en NGF zijn ongeveer een jaar samen Volgens mij wordt een eenjarig huwelijk ook wel eens een gras- of grassen huwelijk genoemd. Als dat ergens voor opgaat, is het voor de samenwerking tussen NGF en NGA. Ongeveer een jaar geleden trok de Nederlandse Greenkeeper Associatie in bij de NGF in De Meern. Tijd dus om aan beide echtelieden te vragen of de wittebroodsweken al voorbij zijn.

Auteur: Hein van Iersel

14 www.greenkeeper.nl

Ik spreek af met Joris Slooten en John van Hoesen in De Meern, sinds ongeveer jaar het vestigingsadres van de NGA. Aangeschoven bij het gesprek is NGA-penningmeester Jan Buman. Van Hoesen en Buman zijn het er snel over eens: de belangrijkste motivatie om in 2013 te verhuizen naar de NGF-burelen is een verdere professionalisering van de associatie. Buman: ‘Wij zijn een vrijwilligersorganisatie met beperkte tijd, en dan moet je gewoon concluderen dat je niet alles zelf kunt doen. Door de secretariële ondersteuning van Monique Madsen van de NGF kunnen we onze tijd veel efficiënter benutten.’ Van Hoesen brengt een ander aspect in, een onderwerp dat wel eens het belangrijkste NGA-thema van de komende jaren zou kunnen worden. ‘Ik ben ervan overtuigd dat we in ons werk voor de NGA de collectiviteit weer terug moeten brengen: de NGA, dat ben je samen. Ons beleid is van oudsher erg gericht op de individuele greenkeeper. En zonder nu van een echte beleidswissel te willen spreken, wil ik juist de collectiviteit benadrukken, zeker in een tijd dat de bomen in de golfwereld niet meer tot in de hemel groeien. Dat betekent bijvoorbeeld dat je als team greenkeepers gezamenlijk lid wordt van de NGA, maar ook dat je nauwer samenwerkt met andere partijen in de golfsector, zoals dus de NGF.’ Passie voor golf én greenkeeping De belangrijkste gebieden waarop de beide echtelieden op dit moment samenwerken, zijn de DTRF (Dutch Turf Research Foundation), opleidingen en de Green Deal Sport. Zeer actueel is ook de enquête die beide partijen hebben opgezet naar de visie van partijen in de golfsector op de NGA en haar toekomst. Het idee is om de uitkomsten van deze enquête binnenkort te bespreken met de betrokkenen in een viertal regiobijeenkomsten.

Het centrale thema, en Slooten bevestigt dat, is aan de leden te laten zien dat de NGA ertoe doet en dat er heel veel gebeurt, ook al zien leden en aspirant-leden dat niet altijd. Een nare bijkomstigheid is dat er de laatste jaren een geringe daling van het ledenaantal heeft plaatsgevonden. Dat heeft alles te maken met de ontwikkelingen in de markt en ook met het feit dat steeds meer banen hun greenkeeping uitbesteden. Voor Van Hoesen en Slooten is dat echter geen reden om bij de pakken neer te gaan zitten. Met passie voor golf en passie voor greenkeeping moet die neerwaartse trend weer omgebogen kunnen worden.

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4614

www.greenkeeper.nl

15

In dit artikel laat Henry Bechelet van Everris Limited zijn licht schijnen over de wijze waarop je goede grondmonsters moet nemen. Immers, als dat onnauwkeurig of onjuist gebeurt, kan het wel eens zijn dat de producten die je gebruikt om de bodem te verbeteren niet het gewenste resultaat geven. Dit artikel verscheen eerder in Greenkeeper International.

Auteur: Henry Bechelet, Everris Limited

Hoe moet je eigenlijk monsters nemen?

Cursus bemonsteringstechnieken bodem voor dummy’s Everris is specialist op het gebied van plantenvoeding en technologieën voor voedingsstoffenafgifte. Wij zijn trots op ons verleden, dat begon als meststoffenproducent onder de naam Fisons (het latere Levingtons) en ICI (het latere Zeneca).

Later fuseerden wij tot Scotts Professional en uiteindelijk werden we Everris. Wij produceren al jarenlang hoogwaardige meststoffen die specifiek zijn ontwikkeld om het hele jaar kwalitatief hoogwaardig gras te garanderen dankzij de afgifte van specifieke voedingsstoffen. Wij hebben altijd veel geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling.

Hierdoor weten wij onze aanbevelingen en adviezen op een hoog plan te tillen en zijn innovaties

16 www.greenkeeper.nl

mogelijk. Wij willen als bedrijf voorloper zijn; wij streven naar leading from the front.

Everris begrijpt daarbij als geen ander hoe belangrijk het is dat onze producten op de juiste manier worden gebruikt. Daarom investeren wij in het trainen van onze medewerkers volgens de allerhoogste standaards binnen de sector (FACTS en BASIS). Wij zetten ons ten volle in om te garanderen dat onze klanten onze producten begrijpen en weten hoe ze deze optimaal kunnen inzetten. Bij het doen van aanbevelingen voor meststofprogramma's zijn vanouds de resultaten van bodemanalyse voor ons het uitgangspunt.

Doorgaans gebruiken wij bodemmonsteranalyse om informatie te verkrijgen over de chemische samenstelling van de bodem en de toestand van de voedingsstoffen, zodat we de meststofprogramma's hierop kunnen afstemmen. Cruciaal hierbij is de pH-waarde van de bodem, omdat die invloed heeft op de beschikbaarheid van voedingsstoffen. De kationenuitwisselingscapaciteit (CEC) van de bodem is belangrijk, omdat die informatie geeft over het vasthouden van voedingsstoffen en van invloed kan zijn op de keuze van het type meststof, de toe te dienen hoeveelheid, het afgiftepatroon etc. Elektrische geleidbaarheid (of saliniteit) kan grote gevolgen

hebben voor de toestand en gezondheid van gras. Verder moeten wij weten in welke mate de belangrijke voedingsstoffen P, K, Ca en Mg beschikbaar zijn; niet alle verhoudingen hiervan zijn gezond voor gras. Ook is het mogelijk een analyse van micronutriënten uit te voeren als er sprake is van problematische tekorten of toxiciteit. Er is dus een aantal tests die cruciaal zijn om een goed voedingsstoffenprogramma te kunnen samenstellen.

Maar voordat we naar de resultaten mogen kijken, moeten we er eerst voor zorgen dat de bemonstering correct wordt uitgevoerd.

Onzorgvuldige bemonstering is de belangrijkste oorzaak van foutief samengestelde meststofprogramma's. De manier waarop wij bodemmonsters nemen, kan namelijk enorme invloed hebben op de resultaten. Daarom is het belangrijk dat we de bemonstering altijd correct uitvoeren en op basis daarvan het voedingsstoffenprogramma bepalen.

Hierbij zijn de belangrijkste factoren: • een representatief monster • de diepte van bemonstering • wel of geen viltlaag opnemen in het monster

Green met rasterpatroon.

• het tijdstip van bemonstering • de frequentie van bemonstering Grondboor Allereerst is een ronde metalen grondboor nodig die op de vereiste diepte voldoende materiaal kan verwijderen zonder al te veel oppervlak te verstoren. Doorgaans is dit een grondboor met een doorsnee van 15 mm en een lengte van 15-20 cm. Geschikte roestvrijstalen gutsboren zijn algemeen verkrijgbaar, maar sommige werken beter dan andere, dus maak een zorgvuldige keuze.

Bemonsteringspatroon Het is van belang dat u een bemonsteringspatroon toepast dat voldoende representatief is voor het bemonsterde perceel. Ons doel is om een samengestelde voedingsstoffenwaarde te bepalen die representatief is voor elk perceel. In het algemeen omvat een representatieve bemonstering 20 staalnames, die vervolgens onderling worden gemengd om het te analyseren monster te vormen. Het perceel wordt voor het bemonsteringspatroon volgens een denkbeeldig raster verdeeld in twintig cellen. Uit elke cel wordt op een

willekeurige plek een monster genomen. Daarbij mag het bemonsteringspatroon geen rechte lijnen volgen, omdat dit eenzijdige resultaten zou kunnen opleveren als gevolg van behandeling (zoals toediening van meststoffen, onderhoudsbewerkingen etc.).

Bemonsteringsdiepte Wat betreft de diepte van de bemonstering is het van cruciaal belang dat wij nauwkeurig en consistent te werk gaan. Het voedingsstoffengehalte kan binnen een profiel aanzienlijk variëren. Bij een andere bemonsteringsdiepte zou het dus kunnen lijken dat het voedingsstoffengehalte is veranderd, terwijl dat in feite niet zo is. Doorgaans nemen wij bodemstalen uit de zone waaruit de wortels voedingsstoffen opnemen (meestal 2,5 - 10 mm). Het is een goede gewoonte om de steekstang in te kerven, zodat een consistente bemonsteringsdiepte mogelijk is.

Monsters scheiden Wellicht wilt u de bodemstalen scheiden om de toestand van de bodem op verschillende dieptes te analyseren. Soms is het nodig belangrijke verschillen binnen het profiel te identificeren voordat deze opgaan in een samengesteld monster. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat in constructies met een zandbasis de verhoudingen van het bovenste bodemprofiel aanzienlijke verschillen vertonen met die van de wortelzone (met name de pH), wat tot problemen kan leiden. Dat is voor ons een waardevol gegeven. Aan de andere kant is het mogelijk dat greens op een grondbasis die flink zijn gewijzigd met zand, een bijbemesting van voedingsstoffen in het bovenste bodemprofiel minder goed kunnen vasthouden dan in het lagere deel. Ook dat is voor ons van belang.

En ook hier geldt: als u van plan bent over een langere periode een analyse te maken van de trends binnen het profiel, dan moet u consequent dezelfde bemonsteringsdiepte aanhouden.

De viltlaag verwijderen?

Het wordt algemeen aangeraden voorafgaand aan het testen de viltlaag van de bodemstalen te verwijderen. Organisch materiaal zorgt normaal gesproken voor een hoger voedingsstoffengehalte, omdat het aanzienlijke hoeveelheden voedingsstoffen kan bevatten die nodig zijn om de groei van planten te ondersteunen. Momenteel vind ik het beter om de bodemstalen op ongeveer 25 mm te scheiden, om vervolgens het bovenste deel te analyseren op pH, P, K en organisch materiaal (LOI), en vervolgens uitgebreidere

www.greenkeeper.nl

17

Het WK in Brazilië en Redexim

Estádio do Maracanã Rio de Janeiro - Speed-SeedWB

De Verti-Drain beluchter wordt gedurende het toernooi ingezet achter de Carrier, wat een loopvoertuig is om minimale druk op de grasmat te garanderen.

Redexim www.redexim.com verti-drain@redexim.com

In de aanloop naar het WK worden de velden in Brazilië gefreesd, geverticuteerd, doorgezaaid en bezand met Redexim machines om deze te transformeren naar Rye gras.

IJZERSTERK zelf herstellend Engels raaigras

Arena Corinthians - São Paulo Carrier + Verti-Drain 1513

Gebr. Bonenkamp Techniek & Handel B.V. IJsselstein 030-6880999 info@gebrbonenkamp.nl

GR compactmaaiers 13,5/21 pk

NIEUW! Revolutionaire golf mengsels met RPR technologie

• Voor doorzaai op Zoek en vind: Kubota Tuin en Park

dichterbij dan u denkt!

tees en fairways.

• Sterk zelf herstellend Engels raaigras.

• Reduceert straatgras.

Gebr. De Vor Achterveld BV Hessenweg 164 • Postbus 2 • 3790 CA ACHTERVELD Tel. 0342 45 95 41 • info@devor.nl • www.devor.nl

18 www.greenkeeper.nl

Groot in Gras

netjes worden genomen zonder externe vervuiling, voordat ze worden vermengd en gemixt in een niet-metalen bak om vervolgens in een zak met label bewaard te worden. De meeste laboratoria leveren bemonsteringssets en geven advies over hoe monsters het beste genomen kunnen worden en hoeveel bodemstaal nodig is om de diverse tests uit te voeren.

Kernboodschap Bodemanalyse verschaft ons cruciale informatie voor het samenstellen van onze voedingsstoffenprogramma's. Om betrouwbare resultaten te verkrijgen, moeten we echter altijd bijzonder strikt zijn in het toepassen van de bemonsteringsmethode.

De regels voor bodembemonstering zijn: • neem 20 bodemstalen uit het geselecteerde perceel aan de hand van een denkbeeldig rasterpatroon op een willekeurig punt binnen elke rastercel • bemonster op de diepte van wortelactiviteit (doorgaans 25 mm – 100 mm) • scheid de bodemstalen zo nodig, om inzicht te krijgen in profielverschillen • wees consistent in uw bemonsteringsmethoden om vergelijkingen over langere periodes mogelijk te maken • meng de bodemstalen goed voordat u ze in een zak doet en wegstuurt • breng duidelijke etiketten aan op de zakken Op deze manier verkrijgt u een set resultaten waarmee u kunt werken. Het heeft weinig zin om resultaten te gebruiken die zijn verkregen door onzorgvuldige bemonstering. Dit is een van de taken die we absoluut perfect moeten uitvoeren.

Het interpreteren van de resultaten is een ander onderwerp dat we moeten bespreken. tests uit te voeren met het onderste deel. Dit kan zeer nuttig zijn om de dynamiek van een situatie te begrijpen en bovendien heeft de waarde voor het gehalte organisch materiaal meer betekenis.

Tijd van het jaar Ook de timing van de bemonstering speelt een belangrijke rol als u meerdere jaren wilt vergelijken. Het pH-gehalte en de hoeveelheid P en K in de bodem kunnen in de loop van een jaar variëren, en dus kan het bemonsteringstijdstip invloed hebben op de resultaten. Dus ook wat de tijdstippen betreft moet u consistent zijn om betekenisvolle trends te kunnen afleiden.

Testfrequentie De testfrequentie zou afhankelijk moeten zijn van hoe snel en significant de bodemtoestand kan veranderen. In nieuwe constructies op zandbasis kan de pH in korte tijd dalen als er sprake is van een lage kationenuitwisselingscapaciteit, wat problemen kan geven met betrekking tot opgesloten voedingsstoffen en algemene stress voor het gras kan veroorzaken. Regelmatigere controles in de eerste weken en maanden van nieuwe inworteling kan ons inzicht verschaffen in de situatie en een goede richtlijn bieden voor het bemestingsprogramma.

Schoon en netjes Bovenal moeten bodemmonsters zorgvuldig en

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4592

www.greenkeeper.nl

19

NGA-secretaris Jolanda Vonder Greenkeepen doe je samen, dat is ook waar de NGA voor staat’ Jolanda Vonder is tijdens de laatste algemene ledenvergadering (ALV) van de NGA benoemd tot secretaris. Zij nam het stokje over van Antoon Kuijstermans, die op zijn beurt het werk van Jolanda in het bestuur voortzet. De redactie stelt haar een aantal pittige vragen over haar carrière tot dusver. Een belangrijk statement van haar is: ‘Door het uitwisselen van kennis, leer je ook van anderen. Greenkeepen doe je samen, dat is ook waar de NGA voor staat.’

Auteur: Broer de Boer

20 www.greenkeeper.nl

Jolanda is geboren op 6 november 1985 te Zwolle en woont al geruime tijd in het Overijsselse Nieuwleusen. Ze is een echte boerendochter en als ze ook maar even wat vrije tijd had, was ze vaak op de boerderij tussen de koeien te vinden. In haar eerste vaste baan bij een hoveniersbedrijf kwam ze in aanraking met het maaien met een kooimaaier. Negen jaar geleden las Jolanda’s vader een advertentie van golfclub Amelisweerd, waar men een greenkeeper zocht.

Hier mocht ze direct de greenkeeperscursus volgen. Maar na tweeënhalf jaar lang elke dag drieënhalf uur in de auto te hebben gezeten, besloot ze het dichterbij te zoeken.

Jolanda’s golfbanen Inmiddels werkt ze ruim zes jaar op Golf & Country Club Hooge Graven voor aannemer Vos Ruinerwold Golf bv. Hier volgde ze de laatste twee jaar de assistent- en hoofdgreenkeeperscursus. Momenteel werkt ze ruim twee jaar als assistent-hoofdgreenkeeper op deze prachtige bosbaan. Naast haar werk op de Hooge Graven verricht ze samen met de greenkeepers daar ook onderhoudswerkzaamheden op golfbaan Erve Braakman, hetgeen een leuke afwisseling is.

NGA-carrière Als secretaris moet je ook vlot een tekst kunnen schrijven. Dat zit bij Jolanda wel goed! Begin 2007 is ze voor de NGA begonnen met het schrijven van kleine artikelen voor ‘Groen en Golf’.

Begin 2008 werd het idee geboren om alle vrouwelijke greenkeepers bijeen te brengen en eind 2008 vond de eerste Ladies Only Day op golfclub Zeewolde plaats. Begin 2009 gaf ze aan wel wat meer te willen doen voor de NGA en kreeg ze de regio’s onder haar hoede. Het nauw samenwerken met regiohoofden en het regelen van allerlei zaken blijft Jolanda heel leuk vinden, maar toch gaf ze na vijf jaar aan dat ze eigenlijk wel iets anders wilde doen dan de regio’s aansturen. En daarom zijn Antoon Kuijstermans en zij van plaats gewisseld in het NGA-bestuur.

Welke dingen heb je van je voorgangers geleerd?

‘Gedrevenheid in het vak, niet alleen voor de NGA, maar ook in de greenkeeping zelf.’

Wat is je grootste zorg in de golfwereld?

‘Het is nog steeds lastig om mensen naar een regiobijeenkomst van de NGA te trekken. Onze regiohoofden doen hun uiterste best om dit te bewerkstelligen, maar helaas werkt hierbij het weer weleens tegen. Net als afgelopen winter is

iedereen al vrij vroeg druk in de baan; dan heb je grote kans dat er minder aanmeldingen zijn.

Groot succes is wel de Nederland-België-dag, waarop de Belgen hun eigen bijdrage volledig betalen.’

Waarom ga jij helemaal voor de NGA? ‘Ik bezocht in 2006 voor het eerst een ALV. Ik kende eigenlijk niemand, vond het de eerste keren ook doodeng en tegelijkertijd zag ik een leuk clubje mensen bij elkaar om zo het greenkeepingvak te promoten. Ik ben toen direct lid geworden en eigenlijk heb ik altijd zelf wel aangegeven wat ik graag voor de NGA zou willen doen. Ik wil ook graag wat bijleren en doe dat nog steeds elke keer weer. Door het uitwisselen van kennis leer je ook van anderen. Greenkeepen doe je samen dat is waar de NGA voor staat.’

Wat brengt jou ertoe om je bestuurlijk nog dieper in de NGA te nestelen?

‘Dat geldt bij mij voor veel dingen; kan ik er iets van leren dan zal ik dat zeker proberen. Ook ik had mijn twijfels in het begin toen ik de eerste bestuursvergadering had bijgewoond, het waren mijn werkgever en ouders die zeiden moet je doen! Daar ben ik nog altijd blij mee, ik leer er nog elke dag weer van.’

Besturen doe je samen. Waar ga jij je persoonlijk sterk voor maken?

‘Op dit moment zijn we in samenwerking met de NGF en NVG bezig met de uitkomst van de greenkeepersenquête, waarop we ons nieuwe beleidsplan baseren. Door deze enquête hopen we wat meer duidelijkheid te krijgen over wat onze leden van ons als bestuur verwachten. Waar ik me persoonlijk voor wil inzetten, is om vele dingen in de administratie goed bij te werken.

Hierbij is het van belang dat onze leden een wijziging van hun e-mailadres doorgeven aan onze administratie. Voorheen was het erg lastig om iedereen per mail voor een algemene ledenvergadering en/of regiobijeenkomst te bereiken. Ik ben zelf weleens tot zeker elf uur ‘s avonds bezig geweest om de leden per regio een e-mail te versturen. Vervolgens krijg je er zeker vijftien terug waarvan het e-mailadres niet klopt. Dat is lastig en het is voor onze leden niet leuk als ze geen uitnodiging krijgen.’

Wat is je volgende stap om de eerste vrouwelijke NGA-voorzitter te worden?

Jolanda begint hartelijk om deze vraag te lachen.

‘Ik kreeg deze vraag al eens eerder, maar voor-

lopig ben en blijf ik secretaris. Laat ik eerst maar eens laten zien wat ik eventueel kan verbeteren. Ik heb Monique Madsen vanuit de NGA al gevraagd waar zij tegenaan loopt bij het versturen van mails en dergelijke. Laten we dat eerst maar eens goed doen, voordat we verder kijken!

En dit is niet een politiek correct antwoord; dit is gewoon hoe ik erover denk en dat gaan we doen! Bovendien heb ik er echt respect voor hoeveel tijd en energie John van Hoesen erin steekt, dat zou ik zeker nu niet kunnen en willen.’

Zag ik je tijdens de laatste maïsoogst op een gigantische trekker rijden? Vertel eens?

Jolanda lacht nogmaals: ‘Dat kan kloppen, mijn collega’s en ik rijden wel vaker op een trekker.

Dat hoort er ook bij. Ik vind het wel handig om flexibel inzetbaar te zijn. Maar zo goed als mijn collega’s in het loonwerk, die dagelijks op een trekker rijden, zal ik niet worden. Vorig jaar ben ik voor de gein een keertje met loonwerkcollega’s meegereden in de mais. Ik vind dat zeker leuk, maar dat zal niet mijn werk worden.’

Als het om je vak gaat, waar denk je ’s ochtends als eerste en ’s avonds als laatste aan?

‘Het weer en de planning, maar dit zal elke greenkeeper hebben voor zijn of haar baan.

Meestal overleggen we met hoofdgreenkeeper Richard Keijzer en greenkeeper Gerard Boezelman hoe we de werkzaamheden proberen te doen voor die dag. Na het werk ben ik meestal ook nog wel druk met van alles, ik maak meestal voor mezelf een lijstje klaar met de dingen die ik voor de NGA klaar wil hebben voor die week. ‘s Avonds laat wil ik vaak nog wel kijken naar de weersverwachtingen.’

In hoeverre lopen je privéleven, golfen en je functie door elkaar en hoe ga je daarmee om?

‘Het werk als greenkeeper is erg belangrijk, om de functie bij de NGA uit te kunnen voeren.

Natuurlijk is dat ook weleens druk, maar dat heb ik er graag voor over. Golfen probeer ik samen met mijn collega’s zoveel mogelijk op één middag na werktijd te doen. Door wat vaker te oefenen krijg je ook echt zin om een rondje te golfen.

Ik neem nog steeds mijn NGA-petje af voor greenkeepers die minstens twee keer per week golfen en hierbij een zeer lage handicap kunnen behouden. Ik ondervind geen problemen tussen mijn werk, de NGA en mijn privéleven, ik kan ook lekker een avondje niks doen.’

www.greenkeeper.nl

21

Golfbaan-

beregening

van afslag tot putt?

Wij hebben water in de hand Golfers willen altijd het beste uit hun spel kunnen halen.

Het spreekt dan ook voor zich dat u continu investeert in de kwaliteit van uw tees, fairways en greens. Aquaco helpt daarbij. Met professionele beregeningsinstallaties voor elke golfbaan. Aquaco ontwerpt, installeert en onderhoudt efficiĂŤnte en kwalitatief hoogwaardige systemen van alle bekende topmerken. Deskundig, betrouwbaar en met oog en oor voor uw wensen en eisen. Wilt u uw golfbaan van afslag tot putt in topconditie houden? Maak dan kennis met de specialisten van Aquaco. Wij hebben water namelijk ĂŠcht in de hand. Al meer dan 30 jaar!

www.aquaco.nl | 0481 - 377 177

Woensdag 10 en Donderdag 11 September 2014 - NSC Papendal, Arnhem 22 www.greenkeeper.nl

nooi, heb ik geen seconde getwijfeld. Ik heb mijn hoofdgreenkeeper gebeld, gevraagd of ik dan mijn vrije dagen kon opnemen en of het akkoord was om als voluntair bij dat toernooi te assisteren. Vervolgens heb ik Hein van Iersel gevraagd naar het telefoonnummer van Jeremy Kramer. ik heb hem zeer enthousiast opgebeld en een cv met motivatiebrief opgesteld. Nu mag ik samen met Freek Hendrikx, Patrick van de Beuken, Erik van Wijhe en Herbert van Hout naar het BMW International Open in Duitsland.’

‘Greenkeepen doe je samen’, is Jolanda’s motto: dus Richard Keijzer links en Gerard Boezelman gaan mee op de foto!

Wat zou je nog graag in de toekomst met de Ladies Only Day willen doen?

‘Ik zou het erg leuk vinden om met ons tienjarig jubileum alle dames die iets met het greenkeeperwereldje en/of donateurs een middagje te gaan golfen. Er zijn op dit moment elf dames in Nederland die werkzaam zijn op een golfbaan als greenkeeper, mocht er ergens een dame bijkomen, meld je dan aan bij onze Ladies Only Day!

Wat staat nog op je lijstje wat je nog erg graag wilt doen als greenkeeper?

‘Een keer als greenkeeper een grote wedstrijd in het buitenland meemaken! Begin dit jaar en tijdens de reis naar Harrogate had ik het met Koert Donkers en Patrick Graafmans er al over dat ik dat graag een keer wilde doen. Dus toen ik jullie advertentie op de website zag staan voor enthousiaste greenkeeper voor een groot toer-

Je hebt al een aantal dingen georganiseerd, wat is tot zover het leukste wat je gedaan hebt? ‘ Het organiseren van de 22e Nationale NGAwedstrijd op mijn eigen baan, dat kan ik een ieder aanraden. Je bent dagelijks al bezig met het onderhoud van de baan, maar zo zie je ook wat er geregeld moet worden voordat er een wedstrijd op de baan komt. Ik ben Golf & Countryclub Hooge Graven nog steeds dankbaar dat we de wedstrijd hier mochten houden. Het was dan ook volgeboekt die dag. Ook de reclame voor de baan die de NGA van te voren verspreidt ervaart de betrokken baan als zeer prettig ervaren. Wat ook erg leuk is dat golfbanen zelf soms initiatief nemen om in samenwerking met ons als NGA een wedstrijd te organiseren, zoals van laatst op de Gelpenberg met de Golf-Giscup.’

Wat weet bijna niemand over jou? ‘……… precies, dat blijft lekker zo; ik ben al vrij open!’

Iets te vieren?

Ten slotte vraagt Jolanda langs deze weg iedereen die iets te vieren heeft: een geboorte, jubileum of iets anders speciaals, dit te laten weten. Wat is er nu leuker dan een keer in het zonnetje gezet te worden en even in de aandacht te staan? Overigens houdt ze wel van een geintje; zo heeft ze haar collega al eens op zijn 60e verjaardag compleet verrast. Jolanda laat weten dat ze bereikbaar is per mail: jolanda_vonder@hotmail.com of telefonisch: 06 385 11 365. Dit nieuws ziet ze dan ook graag komen.

Jolanda Vonder met achter haar Antoon Kuijstermans, die voorheen secretaris was.

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4596

www.greenkeeper.nl

23

De ene struis is de andere niet STRI-onderzoek: gebruik van (gecoat) struisgras bij doorzaaien Slechts een beperkt aantal Nederlandse greenkeepers heeft ervaring opgedaan met het doorzaaien van hun greens met iSeed struisgras. Bij het STRI werd hiernaar in 2011 en 2012 een onderzoek gedaan. In deze Greenkeeper geven we u een korte samenvatting van dit onderzoek, en van de ervaringen met het doorzaaien op de green van de Kennemer. Daarbij is natuurlijk de ene soort struisgras de andere niet!

Auteur: Broer de Boer Het onderzoek dat het STRI in 2011-2012 uitvoerde voor DLF Innoseeds, had als onderzoeksvraag: heeft het doorzaaien van greens met J All Bentgrass met gecoat zaad (Agrostis stolonifera: fiorin-gras, wit struisgras) voordelen ten opzicht van ongecoat zaad van dit ras? Daarmee start de samenvatting van de STRI-publicatie. Daarnaast onderzocht het instituut de vestigingssnelheid van een aantal andere struisgrasrassen/-soorten.

Het (gecoate) graszaad De ‘J’ van het witstruisgrasras J All Bentgrass staat voor Johnsons, een merknaam van DLF Innoseeds. Met de ‘i’ in Ji All Bentgrass wordt aangeduid dat het graszaad behandeld is met de iSeed-coating-technologie. Dit struisgras en de gecoate versie van het ras worden vertegenwoordigd door DLF, in ons land door Innoseeds. Het doorzaaien bij het STRI gebeurde op een green waarvan de samenstelling 50% struisgras en 50% straatgras (Poa annua) was. Zoals dat wel vaker gebeurt op het STRI, vond het doorzaaien plaats op een onderzoeksgreen die behoorlijk ver-

24 www.greenkeeper.nl

Bedekking Graden-sleuven Sluiting Graden-sleuven op proefveld overgezaaid met Struisgrasmengsels Dagen na doorzaaien J All Bentgrass Ji All Bentgrass iSeed

7

21

28

35

55

82

112

174

1,0 2,0

2,0 4,0

2,6 5,0

4,0 6,0

6,0 7,9

7,8 9,0

8,3 9,5

8,8 9,9

<0.001 1.56

<0.001 1.86

<0.001 1.43

<0.001 1.45

0.003 1.14

<0.001 0.64

0.001 0.66

<0.001 0.71

Significantieniveau Standaardspreiding

Bedekking Graden-sleuven

Bedekking van de Graden-sleuven op een schaal van 1-10. Waar 1 = sleuven nog volledig zichtbaar en waar 10 = geen zichtbare sleuven aanwezig).

10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0

J All Bentgrass Ji All bentgrass iSeed

0

50

100

150

struisgras voordelen t.o.v.

Tabel 1. Bedekking van de Graden-sleuven, in proefveldjes doorgezaaid met verschillende struisgraszaadmengsels.

Duidelijk is dat het iSeed struisgras (Ji All Bentgrass iSeed) een beduidend snellere vestiging laat zien dan het ongecoate struisgras. Bron: DLF Innoseeds.

ongecoat struisgraszaad?’

Conclusie Het Iseed - de Ji All Bentgrass - vestigde zich sneller in de door de Graden Sand Injector aangebrachte sleuven dan de ongecoate variant (J All Bentgrass). De sleuven waarin dit Iseed was ingebracht, bleven visueel vijf maanden in een betere staat dan die met ongecoat zaaizaad, zie tabel 1.

450 400 350 Chlorofyl-index

Doorzaaien Bij het doorzaaien in dit onderzoek gebruikte het STRI de Graden Sand Injector; hiermee werd het graszaad (4 gram per vierkante meter) ingebracht in werkgangen die in dezelfde rijrichting lagen.

Omdat gecoat zaad zwaarder is, bedraagt de werkelijke zaaizaadhoeveelheid van het iSeed ongeveer de helft van de ongecoate zaadhoeveelheid. Met de Graden Sand Injector werd de organische massa in de sleuven verwijderd; de sleuven werden direct opgevuld met greenzand terwijl het graszaad in de sleuf viel.

‘Heeft doorzaaien met iSeed

200

Dagen na doorzaaien

300 250 J All Bentgrass Ji All bentgrass iSeed

200

150 5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

Dagen na doorzaaien

7,0 6,5

Kwaliteit grasmat

vilt was. Extremen bevorderen namelijk het optreden van verschillen in een onderzoek. Voor iSeed struisgras betekende dit dus een extra zware test.

6,0 5,5 5,0

J All Bentgrass Ji All bentgrass iSeed

4,5 4,0 0

20

40

60

80

100

130

140

160

180

Dagen na doorzaaien Bovenstaande gegevens over de meerwaarde van gecoat struisgraszaad zijn ontleend aan het onderzoek beschreven in het rapport TP 101930: The effect of oversowing Bentgrass with or without coating, using the Graden Sand Injection on seedling germination and establishment in managed amenity.

Tabel 2. In bovenstaande grafieken is weergegeven de kwaliteitsbepaling van de grasmat (Turf Quality) en de chlorofyll-index. Dit laatste is de mate van bladgroenvorming, de groene kleur dus, red.) Hierbij wordt rekening gehouden met zowel de dichtheid van de grasmat als de kleur van de green.

Onderzoek deel twee In het tweede deel van dit onderzoek werd ook naar een ander aspect gekeken: hoe zit het met de vestigingssnelheid van de gecoate en ongecoate versie van J All Bentgrass (Agrostis stolonifera, fiorin-gras) ten opzichte van een mengsel van de J (Johnson) Velvet Bentgrass (Agrostis canina, kruipend struisgras) en de struisgrasrassen Jorvik en Manor (beide Agrostis capillaris, gewoon struisgras) De proefopzet staat in tabel 3.

De greens werden doorgezaaid met de verschillende struisgrasrassen op respectievelijk 3 juli 2012 en 31 augustus 2012. De maand juli wordt gezien als de ideale maand om door te zaaien teneinde de zode zo snel mogelijk weer dicht te krijgen. Door de milde en natte zomer kiemden de zaden van de verschillende struisgrassen/mengsels zeer gelijkmatig, en alle struisgrasrassen vestigden zich bovendien visueel even snel.

Eind augustus zijn de weersomstandigheden voor het kiemen en vestigen van gras minder gunstig. Daarom werden de plots op 24 augustus

www.greenkeeper.nl

25

2012 voorbehandeld met Primo Max en daarna opnieuw doorgezaaid met de reeds eerder genoemde struisgrasrassen en mengsels. ‘En zo konden we’, aldus het STRI in de samenvatting, ‘toch de verschillen tussen kiemen en vestigen van de verschillende struisgrassen duidelijk aantonen.’

‘Hoe zit het met vestigingssnelheid van andere struisgrasrassen?’

Maand sneller De samenvatting van het volledige onderzoek vermeldt dat de met iSeed doorgezaaide green een maand eerder een acceptabele grasmat opleverde dan de andere proefveldjes. Bovendien bleek de beschadiging van de green door de sleuven eerder hersteld te zijn. Dit resulteerde echter niet in een hoger aandeel All Bentgrass in de grassamenstelling. ‘Dus,’ schrijven de onderzoekers, ‘als je slechts eenmaal doorzaait met iSeed struisgraszaad, zie je na 18 maanden geen toename van struisgras op de greens.’ Opvallend genoeg vermeldt het onderzoek verder dat J Velvet Bentgrass (kruipend struisgras) geen verschil liet zien qua kieming of vestiging van het gras ten opzichte van andere struisgrasrassen, maar dat het aandeel J Velvet Bentgrass (kruipend struisgras) na afloop van de proefperiode significant hoger was dan dat van de andere struisgrassen. Dat zou er volgens senior onderzoeker Ruth Mann mee te maken kunnen hebben, dat kruipend struisgras een veel invasiever karakter heeft dan de andere struisgrassen die in dit onderzoek gebruikt werden.

Organische stof De samenvatting besluit met de volgende aantekening van de onderzoekers, een soort verantwoording van de uitvoering van het onderzoek: ‘Doorzaaien met struisgras om de samenstelling van de grasmat te veranderen, is natuurlijk een uitdaging. Veel oude greens hebben een hoog

Ervaringen doorzaaien met iSeed op de Kennemer Ook op de Kennemer is geëxperimenteerd met iSeed. CAV Agrotheek begeleidde het project, in de persoon van Arno Westhoven. Arno Westhoven: ‘In 2012 hebben we in mei en augustus 2012 een aantal greens doorgezaaid met gecoat iSeed zaad van Independence (Agrostis stolonifera, fiorin-gras; wit struisgras).

De greens bestonden uit Penn A4 met een aandeel van 25-30% Poa annua. Het eindresultaat is een enorm goede bezetting met witstruisgras en een duidelijke vermindering van de ongewenste grassoorten.’

Diepte Wat betreft iSeed heeft men in kilogrammen de dubbele hoeveelheid graszaad gebruikt. Arno Westhoven: ‘De coating met voedingstoffen maakt de zaadjes ongeveer dubbel zo zwaar.

Daardoor wordt het overigens eenvoudiger om die kleine zaadjes ook op de juiste diepte in het bodemprofiel te brengen. Nu is struisgras een zogenaamde lichtkiemer, die ‘ondiep’ gezaaid moet worden. Op de Kennemer zijn we hier bewust van afgeweken. De ervaringen in Engeland, Schotland en Ierland met enigszins dieper doorzaaien zijn namelijk beter. We hebben op 1,5 cm diepte gezaaid. Zo komen de gecoate zaadjes niet in het viltlaagje terecht, maar juist tussen de bodemdeeltjes, waar het net iets vochtiger is en de omstandigheden voor kieming beter.’ Heeft iSeed alleen maar voordelen? ‘Neen’, waarschuwt Arno Westhoven, die vooral ervaring heeft met de toepassing van iSeed-grassen op sportvelden.

‘De coating bevat weliswaar voedingsstoffen, maar tegelijkertijd zijn dat ook zouten, die schadelijk kunnen zijn voor het kiemende graszaadje en -plantje. En dat geldt met name bij droge omstandigheden na het doorzaaien. Is het grasplantje eenmaal door dit stadium heen, dan zie je een groeispurt. Dat is te danken aan de aanwezige voedingsstoffen in de coating. Bij

Proefopzet • • • • • •

Niet doorzaaien Manor, gewoon struisgras Jorvik, gewoon struisgras J All Bentgrass, fiorin-gras; wit struisgras Ji All Bentgrass, gecoat iSeed zaad: fiorin-gras; wit struisgras J Velvet Bentgrass-mengsel, kruipend struisgras

Tabel 3: STRI onderzocht ook de vestigingssnelheid van andere gecoate en ongecoate struisgrasrassen.

26 www.greenkeeper.nl

ongecoat graszaad zie je zo’n groeispurt niet en krijg je – als de omstandigheden na doorzaaien niet optimaal zijn – soms groeistress, juist door een tekort aan beschikbaarheid van voedingsstoffen.’

Goede vestiging gras Arno Westhoven en Dick Vastenhouw zijn eensluidend in hun conclusie dat het doorzaaien op een diepte van 1,5 cm met iSeed struisgraszaad (i.c. witstruisgrasras Independence) een bevredigend resultaat gaf, leidend tot een enorm goede bezetting van witstruis op de greens.

‘Independence nam bij doorzaaien direct een dominante positie in in de grasmat ten opzicht van Poa annua.’ Toch heeft Dick Vastenhouw het doorzaaien met iSeed niet voortgezet. Heeft dat misschien met de prijs van gecoat zaad te maken? Arno Westhoven: ‘iSeed in substantiële hoeveelheden is circa 25 procent duurder dan traditioneel graszaad. Een greenkeeper heeft dat er best voor over, als het doorzaaien daadwerkelijk goed aanslaat. Want vaak zie je dat al een overdosering van traditioneel graszaad geadviseerd wordt om het gewenste resultaat te bereiken. Maar ons grootste probleem was om afgelopen jaar om weer aan het mooie – en dure – topras uit de STRI-lijst te komen…’

aandeel straatgras. Het doel van het onderzoek was om de effectiviteit te onderzoeken van het doorzaaien van een normale green, in dit geval een green met veel (50%) straatgras. Doorzaaien dus in een worstcasescenario, waar bovendien sprake was van veel organische stof (viltlaag).

In omstandigheden dus dat doorzaaien minder voor de hand ligt, maar we wilden juist in deze omstandigheden zien of we een verandering in

Op het kweekstation van Innoseeds in Moerstraten is een demo aangelegd met diverse golfrassen en mengsels. Een aantal enkelvoudige struisgrassen en greenmengsels zijn uitgezaaid met en zonder de iSeed-coating. Het volgende viel hierbij op: • iSeed zorgt voor een betere aanslag ven het zaad, ook bij struisgrassen • iSeed zorgt voor een betere kleur op het gras, zelfs maanden na uitzaaien • iSeed zorgt voor minder stress bij de planten, dus deze worden ook minder snel aangetast door schimmels etc.

• iSeed geeft een dichtere grasmat en dus minder kans op straatgras • iSeed maakt het zaad zwaarder.

Met iSeed voller veld geen straatgras.

Het zaad is in de grond gebracht, ook de struissoorten. Dit heeft de opkomst zeker bevorderd.

Het is derhalve wenselijk om ook deze soorten in de grond te zaaien i.p.v. er bovenop zoals nogal eens gebeurd.

Zonder iSeed.

van de grasmat te veranderen, moet je meerdere malen doorzaaien; tegelijkertijd moet het organischestofgehalte verminderd worden voordat je daadwerkelijk effecten in de samenstelling van de grasmat kunt verwachten.’ De onderzoekers creëren wat dat betreft hun eigen werk, want: ‘In het volgende onderzoek dat we gepland hebben, gaan we kijken of een herhaling van doorzaaien met iSeed een positieve bijdrage levert aan de verandering van samenstelling van de green.’

Zonder iSeed, maar met straatgras.

de samenstelling van soorten kregen en of iSeed daarbij extra in het voordeel zou zijn.’

Kanttekening Ook de volgende kanttekening in de samenvatting is nuttig voor het op waarde schatten van dit onderzoek. Welke greenkeeper gaat er tenslotte slechts eenmaal doorzaaien in een vervilte green

met 50% straatgras, met de bedoeling de samenstelling ervan te veranderen? De onderzoekers constateren dan ook terecht: ‘Het doorzaaien, juist in een green met een hoog organischestofgehalte en veel straatgras, heeft in dit onderzoek wat betreft verandering van samenstelling van de grasmat geen nieuwe inzichten opgeleverd.

En dat is geen verrassing. Om de samenstelling

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4595

www.greenkeeper.nl

27

NGA-Nieuws

Woord voorzitter…

In deze of de volgende uitgave van Greenkeeper wordt een aantal pagina’s opgenomen in het kader van duurzaamheid, waarbij de redactie onder leiding van Hein van Iersel bestaat uit vrijwilligers van de DTRF, NGF, NVG en NGA. Weer een mooi voorbeeld van samenwerking tussen het bedrijfsleven en brancheorganisaties, waardoor u als lezer op de hoogte gesteld wordt van allerlei ontwikkelingen over duurzaam golf en groen, DTRF en de Green Deal. Alles komt aan bod. In deze katern zal ook aandacht besteed worden aan zogenaamde best golf & groen-practices. Dat wil zeggen: door vaak lange praktijkervaring leert de werkvloer ons zaken anders aan te pakken dan we ooit geleerd hebben. Een persoon (hoofdgreenkeeper) of bedrijf steekt hierbij zijn/haar nek uit om de proef op de som te nemen, soms niet geheel zonder risico en resultaat. Daarbij was het delen van informatie over opgedane ervaringen vroeger nogal eens een taboe. De informatie werd bestempeld als bedrijfsgeheim en/of louter ter beschikking staand van de pionier in kwestie. Gelukkig zijn de tijden veranderd en beseffen we dat we er allen beter van kunnen worden. We durven kennis te delen en dat is goed voor de complete ontwikkeling. Soms worden we door de overheid gedwongen tot innovatie en ontwikkeling door diverse ge- en verboden. Hoe mooi is het dan als je tegenwoordig per e-mail een nieuwsbrief ontvangt van de NGF/GEO, en leest dat bijvoorbeeld de Kennemer en Sluispolder hun ervaring met ons willen delen door kennis openbaar te maken. Het mooie van dit soort zaken is dat er altijd weer iemand met deze opgedane informatie verder op ontdekkingstour gaat en wellicht tot nog betere resultaten komt. Zo is menig topproduct ontstaan, in iedere branche. Een voorbeeld van iemand die altijd bezig is met het zoeken naar betere alternatieven en kostenbesparende toepassingen is Rob Arbeider van IPC Groene Ruimte. Hieronder een mooi voorbeeld dat ik jullie niet wil onthouden, een gesprek waarover Rob mij onlangs vertelde.

Object op voedselrijke bodem met veel brandnetels enz.

Vraag: Hoe is het maaibeheer op dit object?

Antwoord: Twee tot drie keer per jaar en afvoeren.

Vraag: Wat willen jullie en wat heeft het opgeleverd?

Antwoord:Verschralen, verschralen en nog eens verschralen. Maar het lijkt dubbelop terug te komen.

Vraag: Hoe lang doen jullie dit al?

Antwoord: Twaalf jaar!

Vraag: Wat heeft het opgeleverd?

Antwoord: Eh … brandnetels.

Vraag: Waarom stop je er niet mee?

Antwoord: Ja, het levert eigenlijk niets op.

Het verhaal gaat nog even door.Voor de biodiversiteit is dit maaiwerk ook slecht: al die beesten moeten steeds maar weer een andere plek zoeken, omdat wij zo nodig moeten maaien. Waanzin, toch! Een deelnemer zei tegen Rob: ‘Weet je dat het werk hier duizenden euro’s per jaar kost en dat we dit nu gaan besparen? Dan ga je toch wel even nadenken.’

Het bracht Rob op het idee ook iets voor golfbanen te regelen. Probleem daarbij is dat zoiets altijd geld kost. Maar als het uiteindelijk iets oplevert: doen! En ziedaar, IPC geeft u de mogelijkheid om eens goed te kijken naar het beheer op uw eigen golfbaan.Vandaag of morgen ontvangt u als NGA-lid een e-mail met als headline ‘Biodiversiteit als wapen tegen plaaginsecten.’ Een heel andere kijk op beheer- en onderhoudsmethoden. Was het maar zo simpel…

Ik wens u allen weinig plagen toe deze zomer.

John van Hoesen

28 www.greenkeeper.nl

Bestuursnieuws Nederlandse Greenkeeperwedstrijd dit jaar op de Rosendaelsche Golfclub Het bestuur heeft dankzij zijn netwerk binnen onze branche en door een goed woordje van hoofdgreenkeeper Marco Mooren de NGA Greenkeeperwedstrijd voor de NGA veilig weten te stellen. Marco wist samen met zijn enthousiaste collega’s zijn baancommissie warm te krijgen voor ons jaarlijks evenement. Dat het verzoek nog even door het bestuur moest worden goedgekeurd, maakte het nog wel even spannend, maar ook het bestuur gaf volmondig zijn goedkeuring. Soms vallen zaken nu eenmaal op hun plaats. De NGA stond namelijk al geruime tijd in contact met andere oostelijke banen, dus kwam het positieve bericht op een wel heel mooi moment: als verjaardagscadeau van uw NGA-voorzitter; dat was wel heel bijzonder.

Dat de Rosendaelsche nog meer betekenis heeft voor uw voorzitter is in feite niet zo vreemd, want hier begon zijn groene greenkeeperscarrière lang geleden (1980), destijds onder leiding van Chris Wagener (zie foto). De Rosendaelsche behoort tot de oudste golfbanen van Nederland. De baan heeft sinds kort een zeer moderne driving range/oefenfaciliteit tot zijn beschikking, en twee (verplaatste) volwaardige nieuwe holes, die bijna klaar zijn voor gebruik, zodat de baan eerdaags weer aan alle golfnormen en -wensen voldoet. Uw voorzitter kan niet wachten…Marco en team: alvast bedankt, en tot donderdag 16 oktober.

Marco Mooren, Richard Kempkens, Chris Wagener, Jan Willem Gerritsen, Paul Schotman, Jean Marc Regelink, Hidde Jan van Beek, Jeroen Geuzenbroek.

De NGA in de toekomst - ‘Greenkeepen doe je samen’ Een nieuw beleidsplan is in de maak. Het bestuur van de NGA presenteert de onderzoeksresultaten van de recente enquête onder greenkeepers, die de basis vormen voor het beleidsplan.Voor u als deelnemer is dit de kans om op een actieve manier mee te denken over een sterke en inspirerende organisatie van en voor greenkeepers. Denk en discussieer mee: wat kunt u voor de NGA en golf in Nederland betekenen?

Adviseur Ard Lok heeft in opdracht van de NGA de afgelopen maanden onder leden en niet-leden onderzoek gedaan naar hun mening over diensten en producten van de NGA. De onderzoeksresultaten, die de basis vormen voor het NGA-beleidsplan voor de komende jaren, wil het bestuur van de NGA graag delen met haar leden, maar ook met niet-leden tijdens een aantal regionale bijeenkomsten.

De data zijn bekend: (kijk voor aanmelding op onze website) Golfclub de Hooge Graven: 19 juni Golfclub Princenbosch: 24 juni Golfclub Dirkshorn: 25 juni Utrechtse golfclub Amelisweerd: 30 juni

Redactienieuws

Agenda

Wilt u lid worden van de NGA, neem dan contact op met het secretariaat via secretariaat@ngagolf.nl of bel: telefoon 030-2426370.

Bent u als donateur geïnteresseerd in de mogelijkheden die er zijn om de NGA financieel te ondersteunen, neem dan contact op met onze penningmeester via penningmeester@ngagolf.nl.

De NGA in de toekomst - ‘Greenkeepen doe je samen’ 19 juni Golfclub de Hooge Graven 24 juni Golfclub Princenbosch 25 juni Golfclub Dirkshorn 30 juni Utrechtse golfclub Amelisweerd Golftour 2014 30 september Hoge Dijk 1 oktober Scherpenbergh 2 oktober Drentsche G&CC 7 oktober Best Golf 8 oktober GC Rotterdam

Stuurt u post, dan kunt u die richten aan: Secretariaat NGA p/a Burgemeester Verderlaan 17 3544 AD Utrecht Bent u lid van de NGA en ontvangt u het vakblad niet, neem dan contact op met de secretaris!

16 oktober 28 november 10 december

NGA Golfdag Rosendealsche NGA Relatievakdag te Biddinghuizen NGA/NVG/NGF Groensymposium

www.greenkeeper.nl

29

• digitalisering van terreinen • biodiversiteit • hydroseeding • robot talud maaien

...meer dan golf alleen

• groene dak- en gevelbeplanting • natuurlijke waterzuivering • drainagevoorzieningen • beregeningstechniek

AHA de Man • Industrieweg 23 • NL-4762 AE Zevenbergen Tel. 0168 33 60 30 • www.ahademan.com

Mooi groen, strak, vlekkeloze golfbanen in no-time!

Dit streven is nog nooit veranderd! Om aan deze wens te blijven voldoen heeft Vredo in de laatste jaren de SUPERcompact-serie doorzaaimachines doorontwikkeld - en dan wel gericht op twee factoren: Efficiëntie: de huidige zeer compacte bouwwijze leidt tot 18% sneller doorzaaien van een golfbaan én tot 2,8 m minder benodigd laadoppervlak tijdens transport.

Precisie: De verbeterde instelbare zaaidiepte, “floating“ bodemvolging en nu perfect afgedicht doseringssysteem zijn geslaagde voorbeelden hiervan.

Deze voordelen leiden tot een directe besparing in benodigde brandstof, arbeid en logistieke kosten in een zeer concurrerende markt waarin u onderneemt en zich moet onderscheiden. Vraag nu uw dealer om een demonstratie.

Echte doorzaaimachines voor de onderscheidende ondernemer

30 www.greenkeeper.nl

Vredo Dodewaard B.V. Tel. +31 (0) 488 411 254 www.vredo.com

NGA-Nieuws

NGA Regionieuws Eerste kennismaking op Golf Club Gut Lärchenhof gezellig verlopen Woensdag 14 mei werden wij, Herbert van Hout, Patrick van den Beuken, Erik van Wijhe, Freek Hendrikx en Jolanda Vonder, door Jeremy Kramer verwacht op Golf Club Gut Lärchenhof te Pulheim. Christoph Vogel, hoofdgreenkeeper op deze prachtige baan, heette ons hartelijk welkom en legde een en ander uit over het uitzetten van de maaipatronen. Het ijs was al snel gebroken. Hierna liet hij ons zijn machinepark zien. Dit was al erg groot, maar tijdens een wedstrijd wordt dit nog vele malen groter. Gezamenlijk werden we in twee ‘limohandicarts’ de baan rond gereden. Hier vertelde Christoph Vogel vol vuur over zijn handelingen in de baan en maakte hij ons allemaal nog enthousiaster over het BMW International Open. Na een goede maaltijd gingen we onder de indruk van deze baan weer huiswaarts. Mocht u zin hebben om het BMW International Open van dichtbij te aanschouwen, dan bent u dinsdag 24 t/m zondag 29 juni van harte welkom.

Kijk voor meer informatie op www.gutlaerchenhof.de

Regio E-mailadres Telefoon Regio Noord regio-noord@ngagolf.nl Regiohoofd Bram Metselaar regio-noord@ngagolf.nl 06-54944310 Gert-jan Hilarius stnicolaasga@hgmgolf.nl 06-40166210 Jolanda Vonder jolanda_vonder@hotmail.com 06-38511365 Regio Oost regio-oost@ngagolf.nl Regiohoofd Coen van der Greft regio-oost@ngagolf.nl 06-10808130 Arie de Jong ariechuling@hotmail.com 06-20704034

Regio Zuid regio-zuid@ngagolf.nl Regiohoofd Koert Donkers regio-zuid@ngagolf.nl 06-51719167 Antoon Kuijstermans a.kuijstermans@kpnmail.com 06-51512499 Eric Wijnhoven e.wijnhoven@ziggo.nl/e.wijnhoven@planet.nl 06-51059456

Regio West regio-west@ngagolf.nl Regiohoofd Frank Klaver f.klaver@grontmij.nl 06-53318953 Floris Bakker florisbakker-duinzicht@hotmail.com 06-16269121 Peter Bobeldijk peterbobeldijk@quicknet.nl 06-53864496 Chris Genemans genemanschris0@gmail.com 06-46646215

NGA donateurslijst: De NGA kan niet zonder leden, maar ook niet zonder donateurs.

Gelukkig hebben we bij de NGA vele donateurs uit verschillende branches, zoals:

Meststoffen/gewasbescherming/bezandingsmateriaal: Bayer Environmental Service, BVB Substrates, Compo Benelux, Heicom, Everris GreenGuard, Melspring, GreenMix.

Golfbaantoebehoren en overall leveranciers: Dutch Golf-Supplies, Duchell, Flevo Green Support, Heigo, Vos Capelle, Oxland, ProGrass, Range King.

Graszaden: Barenbrug Holland, Innoseeds, Queens Grass.

Golfbaanaanleg en -onderhoud en consultancy: A.H.A. de Man, Bras Fijnaart, Buiting Advies, Heijmans Sport en Groen, Dutch Outdoor Concepts, DGP Getros Handelsonderneming, Grontmij, Has Kennis Transfer, I.P.C. Groene Ruimte, J. de Ridder, Liber Greenkeeping, Mobarn, NGF, NLadviseurs,VGR Groep,Vos Ruinerwold Golf.

Beregening: Aquaco, Bas van Oosterhout, Smits Leading Water Solutions,Verhoeve Milieu & Water.

Machines: C. v.d. Pols & Zn, Carrus, DBS Maaitechniek, Gebr. Bonenkamp, Jean Heybroek, Milati Grass Machines, Kraakman Perfors B.V.

www.greenkeeper.nl

31

Vliegen in het golfrestaurant Maar… waar komen ze uiteindelijk vandaan?

Deze lente zaten wij in een golfrestaurant aan de koffie. Het was nog rustig wat mensen betrof, maar niet wat vliegen betrof. Er vlogen opvallend veel rond van de soort die naar de Nederlandse naam ‘gewone kamervlieg’ luistert. De wetenschappelijke naam is Musca domestica, letterlijk vertaald ‘huisvlieg’.

Auteur: Henk Vlug, Insect Consultancy Ik heb de uitbater van het restaurant er niet op aangesproken; het verhaal zou te lang worden.

Niet alleen het bezoekende golfpubliek heeft met dit probleem te maken, maar ook de greenkeeper die immers verantwoordelijk is voor alles wat leeft en groeit op het terrein van de golfbaan. Vooral voor hem iets over de achtergrond van dit fenomeen en aanverwante zaken.

De gewone kamervlieg De gewone kamervlieg is een liefhebber van luchtjes die afkomstig zijn van vers organisch materiaal. Dat kan poep zijn, maar ook keukenluchtjes zijn bijzonder aantrekkelijk. Veel golfbanen liggen in een landelijk gebied. In Nederland wordt het landelijk gebied vooral gekenmerkt door de grote oppervlakten mais die hier verbouwd worden. In het voorjaar wordt het maisland geploegd en bemest. Vroeger gebeurde dat met een oppervlakkige toepassing, maar sinds een aantal jaren is dit verboden en wordt de min of meer vloeibare mest geïnjecteerd in de grond. In het voorjaar wordt op grasland 25 m³ mest per ha geïnjecteerd. Gemiddeld bevat een kubieke meter mest duizend larven en/of

32 www.greenkeeper.nl

poppen van vliegen. Die komen samen met de drijfmest mee naar het land. Ongetwijfeld zal een aantal deze procedure niet overleven. Eenmaal in de bodem aangeland is het voor de larven van belang dat die mest enigszins vloeibaar blijft, dus vocht in de bodem is hiervoor noodzakelijk. Bij een temperatuur van 20 graden Celsius ontwikkelt een vlieg zich van ei tot vlieg in ongeveer tien dagen. In de nog koude bodem gaat dat wat minder snel, zodat niet alle larven van de 25.000 stadia tegelijk gaan vliegen. De poppen in dit materiaal komen uit na een aantal warme dagen. Dit kan een zeer massale gebeurtenis zijn.

Een deel van deze vliegen redt het niet omdat ze niet volmaakt uit de pop kunnen komen, of ze hebben een ander gebrek, zoals het niet kunnen oppompen van hun vleugels. Een groot deel zal echter gaan rondvliegen en zo in een geurspoor belanden dat aantrekkelijk voor ze is. Ze volgen het geurspoor; in veel gevallen zijn dit kookluchtjes van naburige huizen of horecagelegenheden.

Pollenia rudis, de klustervlieg, vormt in het najaar grote zwermen.

Binnenshuis Vliegen zijn cultuurvolgers. Ze horen bij de mens, al sinds lange tijd, omdat ze gebonden zijn aan

binnenomstandigheden, mest en voedselresten.

Ze willen dus een dak boven hun hoofd. Voordat de mens op aarde was, leefde de gewone kamervlieg in holen in rotswanden, waar hij voedsel

kelt zich vooral in vloeibare mest. Hij gedraagt zich anders dan de gewone kamervlieg. Ze zitten bij voorkeur vooral langs randjes van objecten, waar ze druppeltjes uitscheiding achter kunnen laten. Deze zijn op een lichte achtergrond te herkennen als donkere stipjes, de zogenaamde vliegenpoepjes. In het najaar beginnen de vliegen te steken. Natuurlijk zijn dit niet de gewone en kleine kamervliegen. Zij hebben likkend-zuigende monddelen. Het gaat hierbij om een vlieg met stekende monddelen: Stomoxys calcitrans. Deze vlieg ontwikkelt zich bij voorkeur in strorijke mest zoals paardenmest. In het najaar komen ze graag de huizen binnen. Voor een bloedmaal steken ze op plaatsen die voor hen gemakkelijk doordringbaar zijn met oppervlakkig lopende aderen. In de praktijk blijken dit vooral de enkels te zijn. De rest van het lichaam wordt op die plaatsen beschermd door kleding, maar sokken zijn voor de stekende monddelen geen belemmering. De steek kan pijnlijk zijn en bij een gevoelige huid zwellingen veroorzaken. Een andere vlieg die massaal de huizen binnenkomt, is de klustervlieg (Pollenia rudis).

Deze soort leeft parasitisch in regenwormen. In het najaar vormen ze grote zwermen die op zoek gaan naar geschikte overwinteringsplaatsen. Vaak zijn dit huizen of gebouwen. Op zolders kun je ze als grote plakkaten trage vliegen aantreffen.

Ze doen geen kwaad en blijven rustig wachten tot het voorjaar, om dan weer naar buiten te vliegen. Een propere huisvrouw zal ze echter niet waarderen.

Fannia canicularis, de net iets kleinere kamervlieg.

Stomoxys calcitrans is een vlieg met stekende monddelen.

vond van holbewoners zoals vleermuizen en dieren die hier schuilden. Daarna kwam de mens als holbewoner; later ging hij in onze huidige kunstmatige holen wonen. Van oorsprong kwamen deze vliegen alleen voor in gebieden waar het juiste onderdak te vinden was. Door het zwerven van de mens en zijn woningbouw zijn ze verspreid door de hele wereld. Het is dan ook

geen wonder dat vliegen zich graag binnenshuis ophouden, aangelokt door luchtjes.

Andere vliegensoorten Er zijn nog enkele andere soorten vliegen die zich graag binnenshuis ophouden. De kleine kamervlieg (Fannia canicularis), die voor een leek op de gewone kamervlieg lijkt maar kleiner is, ontwik-

Henk Vlug

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4599

www.greenkeeper.nl

33

Wie wordt Greenkeeper of the year?

2015

Wie word de opvolger van Koert Donkers als Greenkeeper of the Year 2015?

34 www.greenkeeper.nl

Greenkeeper of the Year 2014 Koert Donkers Het vakblad Greenkeeper organiseert op 15

januari 2015 voor de tweede keer op rij, de

verkiezing van de Greenkeeper of the Year op Golfbaan Almkreek in Almkerk. Met dank aan de sponsors Jean Heybroek, Everris, Bayer en Innoseeds gaat een deskundige jury dit jaar weer op zoek naar de beste, meest getalenteerde Greenkeeper van Nederland.

Denk jij dat je voor deze award in aanmerking komt? Of ken je een collega greenkeeper waarvan je vindt dat hij of zij een goede kandidaat is? Geef dan vandaag nog naam en golfbaan door aan de redactie.

Kijk voor meer informatie op www.greenkeeperoftheyear.nl Uw kandidaten kunt u doorgeven aan broer de boer via broer@nwst.nl

www.greenkeeperoftheyear.nl

www.greenkeeper.nl

35

Ecologisch Duits paradepaardje weigert elitair te zijn Paderbornse golfbaan Haxterhöhe Links Manager Tim Schrader toont zich zeer verrast op de aanvraag voor een interview van GREENKEEPER vanuit Holland. ‘Het bewijst dat we door de manier waarop we op de baan met het milieu omgaan en duurzame energie opwekken, geen grijze muis zijn in de golfbranche,’ zegt hij. ‘We zijn er ook trots op dat de aanleg van de golfbaan inclusief beregeningsinstallatie in 2011 ons nog geen 2 miljoen euro heeft gekost.’

Auteur: Broer de Boer De 18 holesbaan Haxterhöhe Links Golf Club van de universiteit van Paderborn werd aangelegd in 2011 en onlangs geaudit voor het GEOcertificaat. Dat was de eerste Duitse baan die dit internationale GEO-certificaat kreeg. De golfbaan heeft een zonne-energiecentrale op het dak liggen, waarmee de accommodatie qua elektriciteit feitelijk zelfvoorzienend is.

36 www.greenkeeper.nl

Aanleg Over de ecologie en vormgeving van de nieuwe golfbaan zegt Tim Schrader het volgende: ‘Het bijzondere is dat deze golfbaan die op cultuurgrond aangelegd is toch als een onderdeel van een natuurlijke omgeving ervaren wordt.

Hierbij zijn geen grote kunstwerken aangelegd.

De Machrihanish Dunes diende ons hierbij als

voorbeeld. Op onze baan groeien beukjes en we hebben slechts een beperkt aantal bomen bij geplant. Wat verdere aanplant betreft, hebben we vooral gekozen voor planten en struiken die hier in de omgeving van nature voorkomen. Op de baan maken we gebruik van roodzwenkgras, een grassoort die zich het best thuis voelt in een droog en winderig milieu. Overigens heeft

gelijk is. Het maximale niveauverschil is 40 meter, een verschil dat overigens eerder ook al bestond op dit terrein.’

‘De golfbaan is wat betreft stroomgebruik dus eigenlijk zelfvoorzienend’ Zonne-energie De daken van twee grote schuren zijn reeds tweeënhalf jaar voorzien van ongeveer 800 vierkante meter zonnepanelen. Hiermee wordt de helft van de elektriciteitsbehoefte van het golfpark gedekt. De stroom wordt gebruikt voor de horeca, de greenkeepersloods en het secretariaat, dus niet voor de verwarming of de warmwatervoorziening. Op de momenten dat de installatie

de universiteit een rol gespeeld bij het optimaal gebruiken van de windfactor in combinatie met heuvelige landschap. De shaping van de holes is door een Schot gedaan met de bulldozer. Deze was eerder ook op St. Andrews betrokken bij de shaping. Het terrein van circa 60 hectare, dat eerder vrij vlak was, heeft hij zo onder handen genomen dat het niveau eigenlijk nergens meer

geen of onvoldoende energie levert, betrekt men de elektriciteit van het net. ‘Maar’, zo haast Schrader zich te vertellen, ‘met deze zonnecentrale leveren we ongeveer 50 procent van de opgewekte elektriciteit aan het net. En daarmee is de golfbaan wat betreft stroomgebruik dus eigenlijk zelfvoorzienend. De installatie is overigens eigendom van een soort energiecoöperatie, die de investering deed, de exploitatie verzorgt en de geproduceerde stroom afzet. Momenteel zijn er gesprekken gaande tussen de golfaccommodatie en een gespecialiseerd bedrijf, dat voor ons bekijkt of het mogelijk en zinvol is een groot accusysteem te produceren om de overdag te veel geproduceerde elektriciteit op te slaan. Als we dat realiseren, profiteren we op het Haxter golfpark nog meer van onze zelfgeproduceerde zonne-energie.’

Elektrisch maaien met de Eclipse 322

www.greenkeeper.nl

37

‘Werken aan ontwikkeling van een systeem voor automatische maaihoogteverstelling’ Elektrisch maaien De greens en de teeboxen van de kleine baan, aangelegd in 2004 worden met een volledig elektrische Jacobson handmaaier type (Eclipse2 – 122) gemaaid. De teeboxen en de greens van de 18 holes-Golfplatz Hinterhofe Links en de twee oefenholes worden echter gemaaid met twee Eclipse 322 machines. De machines zijn volgens Schrader nog uitgerust met een conventioneel accupakket, dus zonder toepassing van de nieuwe lithium-iontechnologie. Schrader: ‘De lading van de accu’s is voldoende om negen holes achter elkaar te maaien. Dan moet het accupakket weer opgeladen worden. Maar deze twee maaiers hebben ook nog een zonnecel op het dak staan. Onder gunstige omstandigheden laadt deze de accu’s al maaiend bij, zodat we twee holes extra kunnen maaien op een lading. ‘s Middags gaan de Eclipsen aan de lader en laden we ze bij met de door onszelf geproduceerde stroom.’ Om loos rijden met de Eclipsen te voorkomen, is de afdeling machine-engineering van de Paderbornse universiteit momenteel bezig met de ontwikkeling van een systeem voor automatische maaihoogteverstelling. Schrader: ‘Als je een green gemaaid hebt, kom je onderweg naar de volgende green meestal wel een teebox tegen.

Waar we behoefte aan hebben, is een systeem waarmee we de maaihoogte van 4 mm op de greens gemakkelijk kunnen aanpassen naar de maaihoogte voor de teeboxen, bijvoorbeeld 11 mm, en weer terug. Dan benut je zowel de arbeids- als de machinetijd nog beter.’ Of dergelijke milieuvriendelijke elektrische maaiers onder een interessant belastingregiem vallen, zoals in Nederland, is Schrader onbekend. ‘Waarschijnlijk niet’, zegt hij. ‘Op het golfpark lopen zes elektrisch aangedreven golfkarren, maar deze worden uitsluitend gebruikt door golfers die daartoe een dringende reden en permissie hebben. We willen de holes namelijk zo weinig mogelijk belasten. En uiteraard worden ze aangedreven door zonneenergie.’

Ecologie Een ecologisch verantwoorde manier van werken viert dus hoogtij op deze baan: maaien met zonne-energie, een beperkt water- en meststof-

38 www.greenkeeper.nl

fengebruik en – zoals Schrader aangeeft op de drie jaar oude baan. ‘Eén keer hebben we tegen klaver gespoten, maar verder is het gebruik van pesticiden hier niet aan de orde. De grondsoort en de graskeuze maken dat overigens ook mogelijk. Roodzwenk is uiteraard een robuuste grassoort, die van natuurlijke een behoorlijke resistentie heeft tegen ziekten. We proberen dus met cultuurmaatregelen, zoals verticuteren en slitten, de graszoden zo gezond mogelijk te houden, dus niet met de spuitmachine erop om alles 100 procent schimmel- of onkruidvrij te houden. We leggen de lat duidelijk iets lager en nemen genoegen met 85 procent schimmel- en onkruidvrij.’

‘Eén keer tegen klaver gespoten, maar verder is het gebruik van pesticiden hier niet aan de orde’ Sociaal gezicht Golfplatz Haxterhöhe Links heeft ook een zeer sociaal gezicht. Een groot deel van de medewerkers in de horeca en in het onderhoud van de golfbaan heeft een geestelijke handicap, of anderszins een zekere afstand tot de arbeidsmarkt. En anders dan op veel andere golfbanen in Duitsland tutoyeert men elkaar op de Haxterhöhe Links. Schrader: ‘We willen laagdrempelig zijn. Hier staat dan ook geen struisvogelbiefstuk op de menukaart, maar juist rundvlees dat geleverd wordt door boeren uit de omgeving.

En we hebben een grote variatie aangebracht in de ledentarieven. Dat varieert van een lidmaat-

Haxterhöhe Links Deze 18 holesbaan ligt op korte afstand van de Universiteit van Paderborn in OostWestfalen. Met deze universiteit onderhoudt de golfbaan intensieve contacten. De aanleg dateert uit 2011. De baan werd getekend door golfbaanarchitect Achim Reinmuth van Städler Golf Courses. Een 9 holes baan op dit golfpark dateert uit 2004. Op 18 holes golfbaan worden de elementen van een typisch duinlandschap en de hoogvlakte op ecologische wijze met elkaar verbonden. Maximale afstand par-71-baan: 5650 meter. Je waant je hier echt op een links course op de Britse eilanden naar Schots voorbeeld: overal verschillende windsterkten en andere uitdagingen; alleen de zee ontbreekt…

schap van 490 euro voor de ‘oude’ negenholesbaan, via een lidmaatschap à 680 euro voor het spelen van negen holes op de nieuwe baan, tot speelrecht op de gehele baan voor 870 euro. En er is nog iets wat deze golfbaan bijzonder maakt: de lengte van de holes. Golfen moet plezier zijn,’ weet Schrader. ‘Je moet dus zorgen dat golfers ook eens een birdie kunnen slaan. Bovendien zijn 18 lange holes voor velen te lang om te lopen, omdat dit vrij veel tijd vergt. Ook op deze maatschappelijke ontwikkeling spelen we in Paderborn dus al in.’

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4611

Slimme trucs bij renovatie beregening De Domburgsche Golfclub bereidt zich voor op de toekomst Arjen Bosschaart (links), Stuart Tate, Edwin van de Kasteele en Arjan Krijnen.

De beregeningsinstallatie van de Domburgsche Golfclub wordt in drie fasen vervangen en gemoderniseerd. Gedurende de renovatie hoeft de greenkeeping dankzij een slimme truc niet met twee naast elkaar werkende aansturingssystemen te werken. Verhoeve Watertechniek legt de Toro installatie in drie fasen aan. De aannemer plaatste dit voorjaar ook twee ondergrondse 20 kuubs betonnen silo’s. Ze dienen als buffervoorraad voor water, maar ook kan de greenkeeping hiermee beregeningswater van verschillende kwaliteit tot een beter geheel mengen.

Auteur: Broer de Boer De bestaande pvc-beregeningsinstallatie op de Domburgsche Golfclub, waarvan de jongste onderdelen 15 jaar oud waren, vertoonde steeds meer gebreken. De baancommissie van de Domburgsche Golfclub vond het te complex om zelf offertes voor een nieuwe beregeningsinstallatie te beoordelen, en zo het bestuur objectief en met kennis van zaken te kunnen adviseren. ‘Je kunt geen appels met peren vergelijken’, vertelt hoofdgreenkeeper Arjen Bosschaart ‘En we wilden absoluut goed spul in de grond, mede vanwege het zilte milieu waarmee we hier zo dicht bij zee te maken hebben. Zout tast hier alles aan. We hadden een gesprek met Gerard Schoot Uiterkamp van Toro importeur Jean Heybroek over de keuze van nozzles, het materiaal, een dubbele of enkele rij sproeiers op de fairway.

Daarin werd ons duidelijk dat je alleen door het hele traject goed te doorlopen uiteindelijk een betere installatie krijgt. Mede op advies van Alan Rijks hebben we adviseur Stuart Tate toetertijd werkzaam bij York Martin International Ltd. betrokken bij onze planvorming en onze keuzes.’

Gedegen bestek Het enorme bestek dat Stuart Tate namens dit onafhankelijke adviesbureau schreef, zou uiteindelijk 120 pagina’s tellen. Uiteraard staan daar capaciteitsberekeningen in en een plan van aanpak. Maar Inge Boomsma en hoofdgreenkeeper Arjen Bosschaart tonen zich nog het meest onder de indruk van de gedegenheid op basis van ervaring die het bestek uitstraalt. ‘Stuart Tate heeft echt al het te gebruiken materiaal omschreven en eiste bovendien van de leveranciers dat het gecertificeerd was. Hij geeft er blijk van te weten wat er speelt in een zoute omgeving zoals hier.’

Volgens Bosschaart blijkt dat uit aandacht voor de kleinste details: ‘Wanneer je in een aanboorzadel in een zoute omgeving een gegalvaniseerde schroef gebruikt, roest deze gelijk weg, met lekkage als gevolg. Stuart Tate laat dus bijvoorbeeld overal rvs materiaal gebruiken. Maar hij attendeert je ook op bepaalde zaken als het gaat om het aanbrengen van (hoofd)leidingen: waar kun je volstaan met het inbrengen van leiding middels een molploeg? Waar moet je beslist een sleuf graven voor beregeningsleiding als er ook bekabeling aangebracht moet worden?’

Vanaf de eerste renovatiefase kan de greenkeeping de gehele installatie met hetzelfde besturingssysteem bedienen.

www.greenkeeper.nl

39

Professionele aanpak Stuart Tate: de controleput op de green.

Controleputten ‘Voor de nieuwe beregeningsleidingen wordt hier HDPE (high density polyethylene) gebruikt.

Alle fairways krijgen een dubbelrijig beregenings-

‘Worteldoek en kiezelsteen helpt ons insecten en muizen te weren uit de put' systeem, single head controlled. De teeboxen blijven voorlopig even buitenspel, maar de greens krijgen vier nieuwe single head controlled Torosprinklers. Elke sproeier wordt straks ieder apart met decoders aangestuurd.’ Daarnaast krijgt elke green een luxe corresponderende controleput.

Hierin bevindt zich de elektronica, een afsluiter en ¾-duims slangaansluiting met kraan. Ook hier straalt de professionaliteit van Stuart Tate ervanaf.

Arjen Boschaart wijst op het antiworteldoek dat rondom de controleput is aangebracht en de kiezelsteen op de bodem. ‘Worteldoek en kiezelsteen helpt ons insecten en muizen te weren uit de put. Tate heeft het zo laten uitvoeren dat je geen hinder hebt van de kabelbomen wanneer je in het controleputje moet zijn. Maar ook kun je de knokkels van je hand niet bezeren als je de kraan voor de slangaansluiting bedient.

Bosschaart: ‘Tate was bij de controleputten zeer kritisch op de juiste uitvoering; het kan bij hem altijd beter. De aanpak van deze adviseur heeft de golfclub echt een veilig gevoel gegeven bij het nemen van complexe beslissingen. Hij is zijn geld wel waard.’

Zodra er weer een hole gereed is, worden de decoders naar de baan verplaatst en het relais verwijderd.

40 www.greenkeeper.nl

Keuze voor Verhoeve Maar goede adviseur of niet: bij de Domburgsche gaan ze niet over één nacht ijs. Inge Boomsma: ‘Mijn dossier telt circa 600 mailtjes. Voor de uiteindelijke keuze voor een installatie en een aannemer op basis van offertes heb ik bij meerdere banen, waaronder de Hoge Kleij, referenties opgevraagd.

Uiteindelijk gaf het advies van Stuart Tate en de prijs-kwaliteitsverhouding die Verhoeve Watertechniek offreerde de doorslag. Dit bedrijf levert goed werk en ze houden zich ook echt aan de lettertjes die zijn vastgelegd, waarbij ze op een correcte wijze met meer- en minderwerk omgaan. De aannemer kon in september 2013 starten met de eerste fase van ons nieuwe automatisch werkende irrigatiesysteem.’ Het karwei wordt in drie fasen uitgevoerd en moet in 2015 afgerond zijn. Projectleider Arjan Krijnen van Verhoeve Watertechniek over de nieuwe installatie: ‘De eisen die aan de nieuwe installatie gesteld zijn, zijn onder andere: aangepast aan de meest recente inzichten qua techniek en duurzaamheid (GEO-certificaat), hogere druk, betere waterverdeling en besparing (zowel van water als van elektriciteit), dubbele rij irrigatie op de windgevoelige fairways en wijziging van het pompsysteem. Het is de bedoeling dat na de ingebruikname van de nieuwe Toro beregeningsinstallatie (met Toro-Lynx besturingssysteem) het waterverbruik zal afnemen. Hoewel dit niet goed meetbaar zal zijn door het jaarlijkse verschil in neerslag en verdamping, heeft de ontwerper een volgens de laatste inzichten zo efficiënt mogelijk systeem ontworpen.’

Waterbesparing Arjan Krijnen vervolgt: ‘Men heeft een besparing tot 25% ten opzichte van het huidige systeem berekend. Het feit dat onder hogere druk beregend zal worden, maakt ook dat er een betere verdeling en druppelgrootte bereikt worden, hetgeen zuinig is. De dubbele rijen sproeiers op de fairway voorkomt dat er beregeningswater in de rough terechtkomt. Een andere doelstelling is om voortaan met grijs water machines af te spuiten, als bij de aanleg van de nieuwe beregeningsinstallatie eenmaal een aftappunt bij de machineloods gemaakt is.’ De pompinstallatie is volgens Krijnen uitgerust met de laatste ‘state of the art’- technologie. Dit maakt het mogelijk om via een smartphone, tablet of computer de pompinstallatie realtime te monitoren en uit te lezen of het beregeningssysteem goed heeft gefunctioneerd. Verhoeve Watertechniek kan met

deze techniek op afstand over de schouders van de greenkeeper meekijken zonder fysiek naar de locatie te hoeven te gaan. Onze onderhoudsmonteurs kunnen hierdoor eventuele storingen door de vroegtijdig vaststellen. Deze technologie is overigens inmiddels op verschillende andere golfbanen geïnstalleerd.’

Aansturing sprinklers Een renovatie in drie fasen heeft voordelen qua aanneemsom en spreiding van kosten en voorkomt het risico dat de baan gesloten moet worden. Maar aan het functioneren van een oude en een nieuwe installatie naast elkaar zitten ook nadelen. Arjen Bosschaart stelde daarom als voorwaarde dat hij vanaf de ingebruikname van de eerste fase de gehele installatie met hetzelfde besturingssysteem kon bedienen. Daartoe heeft Gerard Schoot Uiterkamp, beregeningsdeskundige van Jean Heijbroek, de importeur van Toro, een slimme oplossing bedacht. In het kantoor

van de hoofdgreenkeeper hangen de kasten die communiceren met de oude sproeiers. Daarboven hangen de nieuwe decoders en de tien relais units, alles gebroederlijk naast elkaar. Schoot Uiterkamp: ‘Via deze relais stuur ik nu het signaal naar de nieuwe decoders van de nog niet gerenoveerde holes. Het signaal wordt omgevormd naar het traditionele 24 voltssignaal. Hierdoor worden alle sprinklers aangestuurd als betrof het één installatie. Zodra er weer een hole gereed is, verplaatsen we de decoders naar de baan en halen we het relais weg. Uiteraard is dit slechts tijdelijk. Zodra de totale installatie compleet is, hoeven we alleen maar de signalen van de ‘nieuwe’ kast naar alle decoders in de golfbaan te leiden. Een bijkomend groot voordeel is dat alles met de I-phone bestuurd kan worden. Dit zou anders natuurlijk niet gaan.’

‘Beregening hebben we nodig omdat er veel gegolfd wordt en de slijtage aan de baan op sommige plekken hoog is'

Arjen Bosschaart: ‘Zo weinig mogelijk beregenen is hier het devies. Onze fairways mogen best geel en bruin worden, maar niet te lang aaneen anders sterven ze.’

Helofytenfilter en silo’s Er is nog iets bijzonders aan de lay-out van de Domburgsche beregeningsinstallatie, al is dat niet direct zichtbaar. Onder een kunstmatig duin heeft Verhoeve Watertechniek twee betonnen silo’s, elk met een inhoud van 20 kubieke meter, ingegraven: onzichtbaar en van materiaal dat bestendig is tegen de inwerking van zout. De betonnen watervaten dienen als buffer, maar ook om op de kwaliteit van het beregeningswater te kunnen sturen. En dat vergt enige toelichting. Arjen Bosschaart: ‘Wij hebben van de provincie een vergunning om 20.000 kubieke meter water aan een zoetwaterbel te onttrekken. Maar die hoeveelheid onttrekken we nu nooit. Ons verbruik ligt op 24.000 kub, waarvan ongeveer 8.000 kubieke meter oppervlaktewater. Ons bronwater – dat ook enigszins brak kan zijn – mengen we met het oppervlaktewater. We pompen ons bronwater (met pH 7,4) aan de ene kant in een langgerekte rietvijver. Aan de andere zijde, 200 meter verderop, pompen we dit gereinigde en ontzilte water op uit de rietvijver voor de beregening.

Zo gebeurde het tot dusverre, en in tijden van droogte konden we ook rechtstreeks met bronwater beregenen. Daarin komt nu verandering.

We kunnen vanuit de buffer nu namelijk gemakkelijk oppervlaktewater en bronwater mengen.

Dat maakt ons systeem flexibeler en bovendien kunnen we hierdoor beter op de kwaliteit van het beregeningswater sturen. Ons pomphuis is ruim opgezet, zodat we in de toekomst ruimte hebben voor een reversed-osmosesysteem om water te zuiveren en te bufferen. In het nieuwe pomphuis, centraal gelegen op de golfbaan hebben we de beschikking over twee frequentieregelbare pompen, van respectievelijk maximaal 10 m3/h (bronpomp) en 20 m3/h (installatie). We kunnen ze ook tegelijkertijd inzetten om het beregeningswater naar de straks circa 40 sprinklers van de greens en de 200 fairwaysproeiers te stuwen.’

Weinig water We nemen een kijkje vanaf de teebox van hole 1/10, een van de weinige plekken op Nederlandse golfbanen waar je de Noordzee kunt zien liggen. Wat een prachtig landschap zie je daar. Maar zien we hier dankzij de nieuwe beregeningsinstallatie straks prachtige groene fairways à la Augusta? ‘Neen’, zegt Arjen Bosschaart resoluut. ‘Zo weinig mogelijk beregenen is hier het devies. Onze fairways mogen best geel en bruin worden, maar niet te lang aaneen anders sterven ze.’ Inge Boomsma voegt daar zeer realistisch aan toe: ‘Beregening hebben we nodig omdat er veel gegolfd wordt en de slijtage aan de baan op sommige plekken hoog is. Filosofisch gezien zou je kunnen zeggen dat we de nieuwe tweerijige beregeningsinstallatie op de fairways aangelegd hebben om zo weinig mogelijk te gebruiken.’ En toegegeven, veel is dat niet bij de Domburgsche Golfclub: voor de hele negenholesbaan – overigens in 2014 weer Nederlands mooiste negenholesbaan – wordt jaarlijks slechts 24 duizend kubieke meter water verbruikt, en straks misschien nog maar 18 duizend kubieke meter!

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4593

www.greenkeeper.nl

41

25 jaar Greenkeeper, de start!

Ons vakblad Greenkeeper wordt nu alweer meer dan tien jaar uitgegeven door NWST NeWSTories. Daarvoor gebeurde dit door Nijhof & Van Iersel. Maar daarmee begon het niet! Het geboorterecht van Greenkeeper lag bij een clubje andere enthousiastelingen binnen de commissie Greenkeeping: Jan Brewer en Jeff Collinge. In deze Greenkeeper gaan we nog eens in op de ontstaansgeschiedenis van het blad en de omstandigheden die daartoe leidden.

Auteur: Broer de Boer Commissie Greenkeeping Aan het eind van de jaren tachtig ontstond binnen de toenmalige NGF het besef dat het nodig was om meer zaken te organiseren voor de greenkeeping en greenkeepers. Er waren al eerder initiatieven geweest om greenkeepers met elkaar in contact te brengen. Zo startte Eschauzier al in de jaren zeventig met het bij elkaar brengen van greenkeepers om gezamenlijk problemen en ontwikkelingen op golfbanen te bespreken. In ongeveer diezelfde tijd was de bekende Klaas Zwart – hij overleed eind 2013 – met een aantal andere hoofdgreenkeepers lid van een Europese greenkeepersvereniging. Jammer genoeg was al die initiatieven geen lang leven beschoren en mede daarom werd eind jaren tachtig een commissie Greenkeeping opgericht.

De leden van het eerste uur waren: Maarten van Ede, Ruud Seijdel, Jeff Collinge, Jan Brewer en voorzitter Jaap Rijks. Inderdaad, de vader van…

De doelstellingen van de commissie waren redelijk ambitieus. Er zou onder meer een vakblad moeten komen en verder zou er een vereniging opgericht worden waarin greenkeepers met elkaar in contact konden komen.

42 www.greenkeeper.nl

De cover van de eerste uitgave van Greenkeeper ‘nieuwe stijl’, die verscheen in 1992.

Jan Brewer: ‘Onze inspiratiebron was een uitgebreid artikel dat geproduceerd was door het Greenkeeping Panel van de Royal & Ancient, getiteld The Way Forward. Dit was een discussienota over de vraag hoe je het management van een baan het best kunt organiseren. Hierin viel onder meer te lezen dat het grootste gevaar voor

een club schuilt in een bestuur dat uit single-handicappers bestaat. Die begrijpen niet dat je een baan moet bouwen en onderhouden voor bogeyspelers. Ook was er aandacht voor de rol van de voorzitter. Het is onverstandig elke voorzitter zijn eigen stempel op een baan te laten drukken.’ Jan Brewer heeft de notitie uit zijn archief gehaald en

bezweert: ‘De basisprincipes in deze notitie zijn nog steeds actueel. Ik heb hem vele malen gekopieerd en aan nieuwe voorzitters uitgereikt.’

Vier uitgaven In de loop van 1990 en 1991 verschijnt een aantal uitgaven van Greenkeeper in nieuwsbriefstijl.

Leden van de commissie Greenkeeping en diverse mensen uit de ‘markt’ schrijven hiervoor de artikelen. De grafische vormgeving wordt verzorgd door Media Bloemendaal, ook verantwoordelijk voor een andere NGF-uitgave: Golfjournaal. Jan Brewer (80) en Jeff Collinge (90) vormen samen de redactiecommissie die de nieuwsbrief samenstelt. Jan Brewer: ‘Dat kostte ons heel veel tijd en inspanning, omdat we de markt moesten overtuigen van de noodzaak van een vakblad.’

Ook deze exemplaren liggen op tafel. Sommige bedrijven die erin adverteerden, zijn inmiddels bijgeschreven. in de annalen van de geschiedenis, zoals Van der Lienden, de toenmalige Jacobsen-importeur en Landré, die Ransomes importeerde. Maar ik tref ook bedrijven als Barenbrug, De Ridder, De Enk en Heicom, die nog steeds met advertenties van de partij zijn in Greenkeeper.

Een nieuwe wind De volgende stap in de ontstaansgeschiedenis van Greenkeeper voert naar Nijmegen. Daar zoeken het toen nog jonge reclamebureau van

Jeff Collinge

Hein van lersel en zijn toenmalige vennoot Ferry Nijhof naar nieuwe activiteiten. De heren stuiten via Gertjan Lansink, werkzaam bij de toenmalige John Deere-importeur Louis Nagel, op een exemplaar van de nieuwsbrief. Het contact is snel gelegd. Al gauw hebben Nijhof en Van lersel een overeenkomst op zak om voortaan voor eigen rekening en risico een vakblad voor de Nederlandse greenkeepers te maken. De eerste uitgave ziet het licht in 1992 volgens een nieuwe opzet; dat voorjaar verschijnt een heus magazine van maar liefst 24 pagina's. Deze doorstart blijkt later een succesvol blad te zijn, in staat om mee te groeien met de ontwikkelingen en de sterke professionalisering. Tot 2002 gebeurt dit samen met de NGA en NGF. Onafhankelijk Vanaf 2002 verschijnt Greenkeeper als onafhankelijk vakblad. Hein van Iersel over de toenmalige stap: ‘Ik heb niets tegen verenigingsbladen. Maar ik ben wel stellig van mening dat een professionele branche gebaat is bij een vakblad dat onafhankelijk is van de heersende belangen in die markt en geen rekening hoeft af te leggen aan die clubs. De ontwikkeling van ons blad heeft bewezen dat wij beter zijn gaan presteren en een mooier en informatiever blad gingen maken toen we geen rekening meer hoefden te houden met inspraak van de NGF en de NGA. Sedert 2011 vormen de pagina’s van de Nederlandse Greenkeeper Associatie als centerfold weer een onderdeel van Greenkeeper. Dat doet echter niets af aan de onafhankelijkheid van ons vakblad.’ Hoe Van Iersel het feestje van het 25-jarig bestaan wil vieren met de lezers, laat hij nog in het midden. ‘In de volgende Greenkeeper kom ik daarop terug. En ook op jouw vraag of de drukversie van Greenkeeper nog wel van deze tijd is, geef ik geen antwoord. Zeker is wel dat de markt onze digitale nieuwsbrief uitstekend leest en dat ook dit vakblad niet ontkomt aan een veel commerciëlere opstelling in de markt.’

25 jaar en nu verder Jan Brewer (80) speelt nog regelmatig een ronde golf: ‘Zolang het maar niet te stijl wordt.’ Hij golft ’s winters in Zuid-Afrika, en op het landgoed in de buurt van Heino, waar hij woont, onderhoudt hij een targetgreen. Een van de tees ligt aan de overkant van een immense vijver. Ofschoon Brewer Greenkeeper niet meer leest, heeft hij direct interesse voor het blad dat ik voor hem meenam.

‘Een vakblad als dit moet er zijn in Nederland’,

vindt hij. ‘Die eerste jaren waren een geweldige tijd om zo’n blad van de grond te tillen, met allemaal nieuwe onderwerpen. Maar er komen nog genoeg onderwerpen die actueel worden.’

Daarbij doelt de geneticus – Brewer zat ooit in de graszaadveredeling – op de resistentieverbetering van grassen tegen insecten en schimmels. Maar hij doelt ook op het inpassen van golfbanen in de natuurlijke omgeving. De vraag in hoeverre de golfbaan aan natuurwaarden wint, wordt volgens hem in de toekomst een issue. Wat betreft grassen voor golfbanen is hij zeer resoluut: ‘Qua resistentieverbetering is men te zuinig om grassoorten dusdanig te veredelen dat ze zich onder onze omstandigheden op golfbanen goed tegen schimmels kunnen weren.’ Jeff Collinge (90), het andere Greenkeeper-redactielid van het eerste uur, leest ons vakblad nog steeds. Sterker nog, hij reageert regelmatig op artikels en houdt nog steeds zijn vakliteratuur bij. Hij is dan ook voor velen nog steeds een vraag- en informatiebaak.

‘Stuur studenten in het greenkeepersvak bijvoorbeeld naar de Penn University’, adviseert hij. ‘En ik voorzie de komst van meer elektrisch aangedreven en op afstand bestuurbare machines. Er zullen nog betere sprinklers komen voor betere waterdistributie. We gaan minder voedingsstoffen efficiënter gebruiken, met stikstof beschikbaar uit de bovenste 20 cm van de bodem. En grassen zullen resistenter worden tegen allerhande ziektes.’ Jeff Collinge vraagt ook om meer aandacht voor het gebruik van straatgras op putting greens: ‘Professor David Huff heeft wereldwijd Poa annua-grassen geselecteerd met de bedoeling om een soort te kweken dat geschikt is voor gebruik op putting greens.’ Dit artikel nemen we in een van de volgende edities op. Jeff, onze dank!

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4613

www.greenkeeper.nl

43

100 jaar Toro, een eeuw vol innovatie Toen John Samuel Clapper op 10 juli 1914 de ‘Toro Motor Company’ oprichtte, had hij niet kunnen bedenken wat de toekomst voor hem in petto had. Binnen slechts vier jaar zou het bedrijf zijn eerste golfmachine op de markt brengen en in 1920 zou hij het eerste patent voor een open maaitractor aanvragen.

Auteur: Mark Alexander (Golf Management Europe)

Toro heeft ondertussen meer dan 800 Amerikaanse patenten vergaard en alleen al in 2012 werd meer dan 60 miljoen dollar geïnvesteerd in research & development. Geen slecht resultaat voor een bedrijfje dat ooit werd opgericht om motoren voor kleine tractoren te fabriceren. Heden ten dage wordt Toro in minimaal 90 landen verkocht en heeft het meer dan 5.000 werknemers en een jaaromzet van meer dan twee miljard dollar.

De lijst van klanten zou ieder bedrijf doen watertanden. Grote namen prijken erop: St. Andrews Links Trust, Wimbledon, Pinehurst Resort & Country Club, Royal Liverpool Golf Club (standplaats van de 2014 US Open-spelen), Gleneagles (locatie van de Ryder Cup in 2014) en het Walt Disney World Resort.

Bij het honderdjarig bestaan, dat met verschillende evenementen en festiviteiten over de hele wereld wordt gevierd, wil men ook de markt meenemen in de honderdjarige geschiedenis met de lancering van een speciaal voor deze gelegen-

44 www.greenkeeper.nl

heid ontworpen website (www.thetorocompany. com/100) en een kroniek over een eeuw innovatie, die de lezer tot nadenken moet stemmen.

Innovatie Hoewel Clapper het bedrijf een eeuw geleden oprichtte en het in 1918 zijn eerste stappen in de golfwereld zette, was de eerste echte innovatie pas een jaar later een feit. Toro werd benaderd door de Minikahda Club in Minneapolis om een gemotoriseerde fairwaymaaier te ontwerpen, met als doel de door paarden getrokken exemplaren te vervangen. Door vijf maaiers aan de voorkant van een tractor te monteren, heeft Toro feitelijk het startschot gegeven voor de uitgebreide lijn golfbaanmachines die we anno 2014 op golfbanen tegenkomen.

Mede dankzij de Toro machine werd Minikahda Club de standplaats van de US Amateur Championships, de Walker Cup en het US Women’s Amateur Tournament, waarna het

door Toro vervaardigde apparaat over de hele wereld zou worden ingezet om gerenommeerde golfbanen in topconditie te brengen voor de start van belangrijke toernooien. Naast hoogtepunten waren er ook dieptepunten. De Toro Motor Company werd opgericht in de maand voorafgaand aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog en in januari 1929, slechts tien maanden voor het instorten van de aandelenmarkt, bood Toro zijn eerste aandelen aan voor $ 1,40 per stuk. Een slechtere timing was bijna niet denkbaar.

Toro reageerde daarop met de introductie van de eerste op benzine lopende grasmaaier en de Power Roller, die in de daaropvolgende 30 jaar massaal in gebruik werden genomen door zowel scholen, tennisclubs en golfbanen als onderhoudsbedrijven en gemeentelijke onderhoudsdiensten. Toro greep ook kansen, als de gelegenheid zich voordeed. In 1948 nam de Toro Motor Company een collega-bedrijf over: Whirlwind uit Milwaukee, een producent van cirkelmaaiers.

Toro’s vierde directeur, David Lilly, noemde deze zakelijk gezien uiterst slimme zet ‘een van de beste zakelijke beslissingen die we ooit hebben genomen’. Het staat als een paal boven water dat deze overname de consumentenomzet een enorme boost heeft gegeven en er tevens voor heeft gezorgd dat Toro erkenning kreeg als internationaal merk. Iemand die deze groei van dichtbij heeft meegemaakt, is Barry Beckett, Toro’s senior marketingmanager voor de internationale markt. Beckett, die 28 jaar ervaring in sales en marketing heeft en een bovengemiddeld aantal airmiles, stond de afgelopen 30 jaar in het middelpunt van alle promotionele activiteiten. De geschikte persoon dus om de impact die Toro tot nu toe heeft gehad te evalueren.

‘Wij zijn een globaal opererend bedrijf geworden, met mensen die over de hele wereld gestationeerd zijn’, aldus Beckett, ‘en we zullen ons verder blijven ontplooien, in overeenstemming met de veranderingen en ontwikkelingen die wereldwijd en binnen ons marktsegment plaatsvinden.’

Beckett vervolgt: ‘De afgelopen 15, 20 jaar is veel technologie compleet veranderd. Als je een zelfrijdende maaier van zo’n 30 jaar terug bekijkt en vergelijkt met een modern model, dan is er zo veel veranderd dat je de twee nauwelijks met elkaar kunt vergelijken. Maar al deze verbeteringen zijn stapsgewijs ontstaan. Zoiets gebeurt niet van de ene op de andere dag. De verwachting is tegenwoordig dat machines groter, beter, sneller, lichter en goedkoper zijn, maar er gaat tijd overheen om dergelijke apparatuur te ontwikkelen.’

Beckett geeft verder aan dat de focus op innovatie niet stopt bij het op de markt brengen van een nieuw model of de ontwikkeling van een vernieuwde technologie. Om de kansen die door innovatie ontstaan optimaal te benutten, investeert Toro op grote schaal in de scholing van

medewerkers. Beckett: ‘De medewerkers van Toro hebben een uitstekende arbeidsmoraal. Daardoor hebben wij als bedrijf de middelen en de faciliteiten om door te groeien. Toen ik bijvoorbeeld net bij Toro begon te werken, gebruikten we nog geen computers. Alles werd op papier gedaan.

Met de opkomst van het digitale tijdperk moesten we ons aanpassen en kregen we van het bedrijf de nodige training om zowel software als hardware te leren begrijpen.’

De meest recente innovatie is de bekroonde precisiebodemsensor, de eerste draadloze vochtigheidssensor Groundsmaster 5900 Op dit moment komt het innovatieve karakter van Toro volop tot uitdrukking in ontwerpen voor innovatieve machines, bijvoorbeeld de Groundsmaster 5900-serie, die in 2008 op de markt is gebracht en die greenkeepers en fieldmanagers de mogelijkheid biedt om een hectare land binnen vijf minuten te maaien; of de Groundsmaster 360, gelanceerd in 2010, die over vierwielbesturing beschikt.

De meest recente innovatie is echter de bekroonde precisie-bodemsensor, de eerste draadloze vochtigheidssensor met de particuliere markt als doelgroep. Daarnaast werd ook de Infinity-serie golfsprinklers gelanceerd. Deze laatste innovatie stelt onderhoudspersoneel in staat om snel toegang te krijgen tot de interne componenten van een sprinkler, zonder daarvoor te hoeven graven.

Het ziet er niet naar uit dat Toro zijn innovatie-

tempo voorlopig zal vertragen. ‘Het gebruik van computerapplicaties zal binnen onze bedrijfstak alleen maar toenemen’, voegt Beckett hieraan toe. ‘De volgende generatie in opkomst – iedereen onder de 30 – zal met computers zijn opgegroeid. In plaats van er weerstand tegen voelen, zal deze generatie in bedrijfsmatig opzicht vertrouwen op de inzet van computerapparatuur.

Als deze jongens de topfuncties gaan veroveren, zal er vraag ontstaan naar computertechnologie die hen van de noodzakelijke informatie voorziet om intelligente beslissingen te nemen. Daarom is het zo belangrijk dat wij ons als bedrijf ook op dit gebied blijven ontplooien.’

Toro’s geschiedenis laat een overvloed aan strategische beslissingen zien, zowel in goede als in mindere tijden. Kennis van de markt en het voortdurend streven naar innovatie hebben het bedrijf naar een globaal niveau getild, met een herkenbaar logo op een bijna eindeloos scala van golfgerelateerde apparatuur, van fairwaysprinklers tot de maaiers die in de vroege ochtend een perfect groen tapijt produceren.

Na een eeuw van innovatieve ontwikkelingen heeft Toro een plek in het golflandschap veroverd die zo herkenbaar is als de geur van het gras op een vers gemaaide golfbaan. Het is tijd voor een feestje.

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4616

www.greenkeeper.nl

45

Ganzen op golfbanen zijn een bekend en hardnekkig probleem, zo ook op Zwolle.

Baancommissaris Jan Hoekstra liep in Amerika per ongeluk tegen de Goosinator aan. Een op afstand te bedienen miniatuur amfibievoertuig dat de beesten zowel op het land als op het water kan opjagen. De innovatie werkt prima, maar gaat desondanks weer terug naar Amerika.

Auteur: Hein van Iersel

The Goosinator kwam, zag… en droop af Innovatie om ganzen te bestrijden werkt prima, maar is lastig toe te passen en arbeidsintensief Eind mei mailt baancommissaris Jan Hoekstra van Golfclub Zwolle de redactie van Greenkeeper. Hij heeft deze winter op The Golf Show in Orlando kennisgemaakt met de Goosinator en heeft deze drone op proef naar Zwolle gehaald. De Goosinator is een op gras en water glijdende vogelverschrikker die door middel van een elektromotor met propeller wordt voortbewogen.

Goedkoop is deze vogelverschrikker niet. De prijs inclusief transport is 4000 dollar. Daarvoor wordt wel een apparaat geleverd dat zo op het oog is samengesteld uit professionele componenten, die uit de modelluchtvaart afkomstig lijken te zijn.

De massa van de vogelverschrikker bestaat uit een soort piepschuim dat ook voor autobumpers

46 www.greenkeeper.nl

gebruikt wordt. De aandrijving gebeurt met een propeller. Hierdoor kan de Goosinator zowel op het land als op het water worden ingezet. Sturen ten slotte gebeurt met een luchtroer, exact als bij een miniatuurvliegtuigje.

Inmiddels heeft Hoekstra een keer of zes proefgedraaid met het apparaat en hoewel het allemaal prima lijkt te werken, gaat de Goosinator toch terug naar de VS. Hoekstra: ‘Wij hebben een oproep voor vrijwilligers gedaan onder onze leden. Daar kwam één gegadigde op af, terwijl wij zo’n twintig vrijwilligers denken nodig te hebben om het apparaat iedere ochtend en avond in te zetten.’

Overlast Ganzen zijn al jaren een stevig probleem in Zwolle. Deze overlast manifesteert zich hoofdzakelijk in de vorm van ganzenstront. Dat ervaren de meeste spelers als hinderlijk. Hoekstra: ‘Deze overlast is voor het bestuur aanleiding geweest om naast de gangbare bestrijdingsmiddelen, zoals nestbeheer en beperkte afschot, ook op zoek te gaan naar een methode om de ganzen te verjagen. Dat werd dus de Goosinator. Ik heb na mijn trip naar de VS contact opgenomen met dit bedrijf en gevraagd of ik enkele weken mocht proefdraaien met de Goosinator. Zij hebben daarmee ingestemd en ik heb de Goosinator ondertussen uitgeprobeerd. Mijn ervaring is dat

Naast de Goosinator zijn er ook andere hulpmiddelen voor ganzenbeheer: Gooseaway.com heeft een baken dat een zwakke lichtstraal uitzendt die door mensen amper gezien wordt, maar ervoor zou zorgen dat ganzen in de nacht niet op een bepaalde plas of fairway durven te verblijven. Hierover staat een kort artikel op de Greenkeeperwebsite. Dit hulpmiddel werkt alleen op een vlak terrein of waterplas.

Een tweede hulpmiddel is de zogenaamde Agrilaser. ‘Daarmee kun je’, aldus Rudi Hermans van Millennium Golf, ‘zittende ganzen tot op een afstand van 2.500 meter verjagen.’ Vogels zouden het groene laserlicht als een fysiek object zien dat hen wil raken, alsof je ze een klap geeft. Hun enige alternatief om niet geraakt te worden, is wegvliegen. Het toepassen van de Agrilaser werkt het best in de ochtend of in de avond.

Overdag werkt het systeem voor ganzen niet.

Eenmaal weggejaagd komen de watervogels niet terug; klaarblijkelijk beschouwen de ganzen hun verblijfplaats dan als onveilig.

Volgens de specificaties van het bedrijf Italix BV, dat de Agrilasers levert, verdwijnt 92 procent van de ganzen. Hermans, in een artikel over dit hulpmiddel in Greenkeeper 1-2013: ‘Ik kan vanuit de praktijk zeggen dat het werkt! De honderden ganzen die hier eerder bivakkeerden, hebben we diervriendelijk verdreven van hun roestplek.’

de Goosinator inderdaad in staat is de ganzen te verjagen. Dit verjagen moet echter vrij frequent, in het begin zeer frequent, gebeuren, wil het op de langere termijn effectief zijn.’

Schudden Ook hoofdgreenkeeper Martin Brummel zit met het ganzenprobleem in zijn maag. Brummel: ‘Wat we nu proberen is, zoals gezegd, beperkt afschot.

Er zijn golfers die vinden dat we dat meer moeten doen, maar anderzijds zijn we natuurlijk wel een Geo-baan. De Goosinator zou een goede oplossing zijn, maar kost gewoon te veel tijd. Wat we op dit moment wel doen, is nestbeheer. We

laten in ieder nest maximaal één ei liggen om de aanwas te beperken.’ De eieren worden geschud, op één na. Brummel laat dat ene ei intact, omdat hij gehoord heeft dat de ganzen zich anders dood broeden. Brummel heeft nog een tip voor andere banen: probeer de nesten niet te vernietigen of weg te halen en zeg dat vooral ook tegen de golfers. Daar bereik je alleen het tegenovergestelde mee. De ganzen bouwen gewoon een nieuw nest, maar zorgen in die periode ook weer voor meer overlast. Ze gaan ruzie maken en zijn veel nadrukkelijker op de baan aanwezig.

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4615

www.greenkeeper.nl

47

Passie op de 26e Barenbrug Golfdag De Barenbrug Golfdag leek altijd een abonnement te hebben op goed weer. In de 25 jarige geschiedenis van de Barenbrug Golfdag, was er slechts ĂŠĂŠn totaal verregende dag te tellen. De 26e Barenbrug Golfdag werd halverwege de wedstrijd echter ook even gehinderd door een paar fikse buien, maar zoals (bijna) altijd, werd de dag weer afgesloten in het zonnetje op het terras!

Passie en duurzaamheid Het was weer een unieke dag voor de golfbranche afgelopen donderdag 5 juni 2014. Ruim 150 hoofdgreenkeepers, baancommissarissen, baanmanagers en golfbaan exploitanten verzamelden zich 's ochtends op Het Rijk van Nunspeet. Eric Metselaar en zijn team hadden de baan, ondanks het slechte weer de dag er voor, weer prachtig bij liggen, waarvoor de complimenten! De dag werd geopend door ProGrasS eigenaar en gastheer Mark Timmerman. Passie, vakmanschap en duurzaamheid stonden centraal in de ochtend.

Twee prachtige films illustreerden de passie bij de golfers, greenkeepers, maar bijvoorbeeld ook bij de kwekers van Barenbrug met het unieke RPR

48 www.greenkeeper.nl

als voorbeeld. De heer Sloten van de NGF lichtte toe wat precies de Green Deal inhoudt voor de golfbranche en de sportveldenbranche in het algemeen en hoe belangrijk het duurzaamheidslabel 'GEO' is (geweest) in de hele gesprek met het ministerie en de mileupartijen. De enorme database met gegevens qua onderhoud, milieu en dergelijke maakt de golfbranche een serieus te nemen partij met gefundeerde argumenten. Ook de opgerichte leerstoelgroep aan de Wageningen Univesiteit is in dit kader een belangrijke ontwikkeling. Dit alles werd nog eens onderstreept door John van Hoesen van de NGA. De NGF, NGA en NVG trekken in juni gezamenlijk op in een 4 daagse door het land om toelichting te geven op

de laatste ontwikkelingen. Op dit duurzaamheidsthema werd dieper ingegaan door Demi Moore van de firma Aquatrols. Al jaren loopt Aquatrols voorop met de ontwikkeling van watermanagement tools. Revolution is een van die unieke producten. Wetenschappelijk onderzoek door Alterra op de Rozendaelsche in de afgelopen jaren, liet een duidelijke verband zien tussen gebruik van Revolution en de verminderde behoefte van kunstmeststrooien. Door het gebruik van Revolution wordt er een dusdanige omgeving voor het bodemleven gecreeerd dat deze meer voeding vrij kan maken die opgeslagen ligt in de grond. Het gebruik van Revolution geeft dus een duidelijk verminderde behoefte in beregening en

een duidelijk verminderde behoefte in meststoffen.

Daarna was het tijd voor Redexim om hun nieuwste machines te tonen. Met name de bezander met breedwerpige zij-uitwerp stond in de belangstelling van de greenkeepers vanwege de vele voordelen. Maar ook de handige compacte vertidrain in een zelfrijdende ophanging biedt veel mogelijkheden. Redexim speelt ook bij het komende WK Voetbal weer een belangrijke rol in het onderhouden van de voetbalvelden.

De wedstrijd Met deze informatie in het hoofd, gingen de deelnemers van start voor de Barenbrug Trophy en de Redexim Cup. Na negen droge holes gingen de hemelsluizen een uurtje open en was het even afzien voor de golfers, maar bij de laatste paar holes brak het zonnetje weer voorzichtig af en toe door en konden de meesten weer opgedroogd binnenkomen. Nadat al het regen-, onweer- en voornamelijk golfgeweld, konden Barenbrug directeur Bas Barenbrug en Redexim directeur Hermand de Bree, de volgende winnaars huldigen.

Barenbrug Trophy 1. Joost Poppe, Scherpenbergh, hcp 4.0, 36 ptn 2. Michel vd Vaart, Golfbaanarchitect, hcp 8,7, 34 ptn 3. Freek Hendrickx, Princenbosch, hcp 16,5, 32 ptn - Longest heren: Rob van Hoof, De Enk, Leemskuilen - Longest dames: Henriette Grosse Hamberg, De Pan - Neary overall: Rob Assman, Amsterdamse Redexim Cup 1. Riza D端z, Crayenstein Golf, hcp 36, 44 ptn 2. Luis Carmeiro, Seve Rotterdam, hcp 25,5, 41 ptn 3. Kris van Ingelgem, Antwerpse Golfschool, hcp 25,8, 37 ptn - Longest heren: Kris van Ingelgem, Antwerpse Golfschool - Neary overall: Paul Dupas, Everris ProGrasS Clinic 1. Demi Moore, Aquatrolls 2. Nick Boelen, Everris 3. Mireille Reyerse, Groendael

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4609 Winnaar Barenbrug Trophy Joost Poppe.

Aanmoedigingsprijs Theo Bestebroer.

Winnaar Redexim Cup Riza Duz.

www.greenkeeper.nl

49

50 www.greenkeeper.nl

Gemalen kip Er zijn een paar dingen die je moet weten. Sommige hiervan kunnen bij jou heel gevoelig liggen. Het gaat namelijk over jouw golfbaan, dat kleine stukje Nederland dat je zo goed mogelijk probeert te onderhouden, waar je elke dag je best voor doet om het zo mooi en glad en groen mogelijk te houden.

Het is de baan aan te zien dat je al je kennis en toewijding geeft om het de spelers, de baancommissie en de directie naar de zin te maken.

Maar waarom stribbelt de baan dan zo tegen? Waarom toont het gras lelijke, dorre plekken? Waarom steken allerlei ziekten steeds opnieuw de kop op? Waar heb je het aan verdiend dat emelten en engerlingen jou het leven zuur maken? Je doet je best om te baan te verwennen met allerlei preparaten. Lekker prikken, bezanden en vegen. En wat krijg je ervoor terug? Een baan die het je steeds moeilijker maakt om haar mooi te houden. In jouw relatie met je golfbaan is iets goed fout gegaan en nu mogen jij en de club de rekening betalen. Het gekke is dat je dat zelf al weet. Het probleem is dat je er geen vinger achter kunt krijgen. Er is niemand die méér kennis heeft van de baan en haar gedrag dan jij. Toch laat jij je leiden door de misverstanden die je krijgt aangereikt van adviseurs die volledig te goeder trouw adviezen geven waarmee je weliswaar tijdelijk geholpen bent, maar die geen oplossingen op de lange termijn inhouden.

Jouw golfbaan wil jou niet treiteren. Ze wil je iets vertellen. Ze wilt jou duidelijk maken dat je haar niet begrijpt. Daarom klaagt ze zo met haar plekken en insecten, schimmels en viltlagen. De vraag is wanneer je gaat luisteren. Ze zal het dan uitschreeuwen dat je eindelijk eens moet ophouden met het strooien van al die zoute meststoffen met veel te veel stikstof, kalium en fosfaten. En als je dan goed luistert en je kijkt eens onder haar groene huid, dan zul je begrijpen waarom ze de laatste jaren zo opstandig is geworden. Je hebt haar veel te veel zout gegeven. Zo veel zelfs, dat veel mineralen in de grond door het zout zijn vastgezet. Zout is dodelijk voor veel bacteriën die de fijnste worteluiteinden omringen, de rhizobacteriën.

De zoute kunstmest slaat gaten in de verdediging van bacteriën, waardoor schimmels makkelijker toegang krijgen tot de wortels. Jaar na jaar worden de problemen erger. Het proces van verval gaat zo langzaam, dat het bijna niemand opvalt. Het wordt pas erg als je gaat overwegen om een of meerdere van haar greens te vervangen omdat de ondergrond niet goed meer is. Maar denk je dan echt dat het beter wordt? Er is een oud gezegde: als je doet wat je deed, dan krijg je wat je kreeg. Een zieke golfbaan schreeuwt het uit dat zij het niet eens is met de manier waarop je met haar omgaat. Daarom een paar handige tips om jouw geliefde golfbaan gezond te krijgen.

Om te beginnen de bemesting. De zoute kunstmest is ronduit slecht voor het gras, en ook voor het milieu. Overal waar planten staan, komen organische stof en organische verbindingen via de wortels in de grond. In de grond, dus ook op een zandgreen, leven grote kolonies bacteriën die deze organische stof consumeren. Er wordt een soort kringloop gecreëerd.

Als gevolg van de omzetting van de dode organische stof door bacteriën wordt er humus gevormd. Humus zorgt ervoor dat heel veel natuurlijke processen in de bodem actief zijn en blijven. Humus is zo essentieel in de bodem, dat het niet genoeg kan worden gezegd. Het zou mooi zijn als er in elke zandgreen 0,01% echte humus zou zitten. In veel greens zit wel een percentage organische stof, maar dat is geen humus. Humus is het eindproduct van de afbraak van organische stof door bacteriën en dient als katalysator voor veel biologische en chemische bodemprocessen. Organische stof dient voor het vasthouden van water, het maken van poriënvolume

en om te worden omgezet in humus.

Door de wijze van bemesten wordt het de noodzakelijke bacteriën onmogelijk gemaakt om de humificatie normaal te laten verlopen. Door meer stikstof aan te bieden dan de bodembacteriën kunnen consumeren, worden zij gedwongen om voor elk deeltje stikstof 20 deeltjes koolstof op te nemen.

Eerst worden de makkelijk opneembare humusdeeltjes opgenomen.

Vervolgens worden de bacteriën verplicht om moeilijker op te nemen organische stof te gaan omzetten. Als die op is, ontbreekt het hen aan voedsel en sterven ze af. Daarom wordt wel eens gezegd dat kunstmest de humuszuren uit de grond ‘wegvreet’.

In werkelijkheid doen de bacteriën dat; ze kunnen niet anders, omdat ze te veel stikstof krijgen. Dat is jammer, want het natuurlijke systeem is erop gemaakt om juist via deze bacteriën de stikstof in de grond te binden, zodat het vrijkomt als de plant het nodig heeft. Organische meststoffen worden niet veel ingezet op golfbanen, waarschijnlijk omdat ze zo langzaam werken. Organische stof moet eerst worden omgezet in anorganisch opneembare stof. Dat werk moet worden gedaan door bodembacteriën. Als er weinig van deze hulpkrachten in de grond aanwezig zijn omdat het milieu te zout is, verloopt de omzetting langzaam en is de werking niet goed. Daarnaast zijn de meeste organische meststoffen gemaakt van dierlijke afvalproducten: kippenmest, verenmeel, bloedmeel en beendermeel, eigenlijk gewoon ‘gemalen kip’. Niemand die het erover heeft, maar deze meststoffen zitten vol antibiotica. Daar gaan bacteriën van dood, dus ook bodembacteriën. Begin eens met een humusrijke bodemverbetering. Ga plantaardig bemesten. Bouw een gezonde bacteriepopulatie op rond de wortels en onderhoud deze. Zorg voor een goede waterbuffering, door de biofilm rond de zanddeeltjes in de green door bacteriën te laten omzetten in voedsel. Daardoor los je de droge plekken op en voorkom je ze. Maak het je golfbaan wat makkelijker, door haar op een mooiere en betere manier te voorzien van alles wat ze nodig heeft. Wat je ervoor terugkrijgt, is een veelvoud van wat je ervoor moet doen: tevreden spelers, lagere kosten voor onderhoud, minder beregenen, minder bemesten en vooral minder ziekten in het gras.

Wie wil dat nu niet? Jouw geliefde golfbaan in ieder geval wel.

Pius Floris Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4610 www.greenkeeper.nl

51

Heijmans Rosmalen verkoopt groen en golf via managementbuy-out Gerard van der Werf en Frans Reulink: ‘Wij zitten korter op de bal als directie’ Twee zittende managers hebben het bedrijfsonderdeel groen & golf van Heijmans in Rosmalen overgenomen. Dit zijn Gerard van der Werf en Frans Reulink. Directeur Jos Opdam blijft werkzaam bij de sporttak van Heijmans. Het nieuwe bedrijf gaat verder onder de oude naam De Enk Groen & Golf.

Auteur: Hein van Iersel Iets over jullie zelf?

Op dit moment zijn wij beiden bedrijfsleider bij het onderdeel sport en groen van Heijmans Wegen. In het nieuwe bedrijf, dat door ons samen is opgericht, vormen wij met onze financiële man Stan Moerkes het directieteam.

Moedige stap. Wie durft dat in deze tijd?

Wij durven dat in deze tijd en niet zonder reden.

De activiteiten die wij van Heijmans overnemen, zijn uitermate gezond. We hebben mooie referentiewerken gemaakt en mooie opdrachten in de orderportefeuille. De medewerkers die met

52 www.greenkeeper.nl

ons overgaan naar het nieuwe bedrijf, werken met veel passie en zijn uiterst vakkundig. Samen met deze mensen willen wij dit voortzetten en nog vele mooie en aansprekende projecten maken en onderhouden. Deze meerwaarde wordt door klanten steeds meer gewaardeerd.

Wij zijn overtuigd van een mooie en gezonde toekomst voor ons bedrijf.

Hoe gaat het nieuwe bedrijf eruitzien en waar gaan jullie je vestigen?

Ons bedrijf blijft zich, net als nu, focussen op aanleg en onderhoud van groenvoorzieningen,

daktuinen, terreininrichtingen en golfbanen. Met ingang van 1 april, als wij ons gevestigd hebben in Renkum, hebben wij ruim 100 vaste medewerkers in dienst. In het seizoen huren wij daarbij een flexibele schil in van 60 tot 70 seizoenmedewerkers. Met deze 170 medewerkers bouwen en onderhouden wij de projecten in de disciplines zoals eerder beschreven. De verhouding groen/ golf is 70/30. Als het gaat om onderhoud en beheer/aanleg, dan is de verhouding 60/40. Met name door dit hoge percentage (60%) groen-engolfonderhoudscontracten is er een stabiele basis voor ons bedrijf.

trend verstrekt doorgezet worden. Wij voeren niet alleen heel mooie projecten uit op Paleis Het Loo te Apeldoorn, bij Visio te Breda en in Park Berg en Bos te Apeldoorn, wij spannen ons ook in om, met opdrachtgevers en architecten, optimale aansluiting te vinden bij de gebruikers van het groen wat wij realiseren. Onze service en onze manier van ontzorgen van klanten staan hoog in het vaandel en dat gaan we verder uitbouwen. Bij ons krijgt de klant niet alleen een vakman, maar ook een ontzorger. We zijn een bedrijf dat ervoor zorgt dat problemen en hiaten niet eens bekend worden bij de klant.

Op het gebied van innovatie zullen wij investeren in diensten en zaken die bijdragen aan duurzaamheid. Specifiek gaat het dan om minder milieubelastend werken, cradle-to-cradle en methoden om ons groen gezond te houden met een minimaal gebruik van milieubelastende stoffen.

'Heijmans heeft de afgelopen

vinden zal zijn dan voorheen.

Groen en golf is voor Heijmans dus geen corebusiness meer, maar waarom sport dan wel?

Heijmans ziet sport als corebusiness, omdat dit belangrijke integrale raakvlakken heeft met de civiele wereld van Heijmans Wegen en Heijmans Utiliteitsbouw. Dan kun je denken aan asfalt, beton, verlichting, infrastructuur zoals kabels en leidingen, en niet te vergeten de bouw van clubhuisaccommodaties.

Wat heeft deze buy-out te maken met de slechte resultaten van Heijmans Wegenbouw over 2013?

Wat je hiermee wilt insinueren, weten wij niet en onze managementbuy-out heeft dan ook een heel andere oorsprong. Heijmans NV heeft de afgelopen jaren een strategische heroriëntatie doorgemaakt. Daar is uitgekomen dat Heijmans meer kennisgedreven wil zijn dan wij zijn. Wij hebben ook nog veel capaciteit in eigen huis. Dit is de reden voor de managementbuy-out.

jaren een strategische heroriëntatie doorgemaakt.

Daar is uitgekomen dat Heijmans meer kennisgedreven wil zijn dan wij zijn'

De organisatie blijft vertrouwd; de mensen die bij onze klanten komen, blijven de vertrouwde gezichten. Veranderingen zullen zich vooral afspelen rondom processen en procedures.

Wat gaan jullie precies doen? Jullie zijn beroemd geworden met innovaties als beeldbestek voor golf en ‘Zorgeloos groen’. Wat komt daar nog meer bij?

Voor zover we al niet beroemd waren om onze innovaties, zoals beeldbestek voor golfbaanonderhoud, ons Zorgeloos groen-concept en onze autonome maaimachines voor golf, zal deze

Het politiek correcte antwoord is natuurlijk dat jullie niets gaan veranderen. Zal best kloppen, maar iedereen weet dat de rendementen de afgelopen jaren schraal waren.

De rendementen zijn niet groot in onze markten.

Het is echter de kunst om wat je verdient met project A, niet weg te geven bij project B omdat je dat zo graag wilt hebben, om welke reden dan ook. Wij sturen op marge en niet op omzet. Dit hebben wij bij Heijmans uitermate goed in ons DNA meegekregen. Als je op die wijze naar de markt kijkt en selectief bent met de projecten waarvoor je gaat in de werkverwervingsfase, dan kun je ook een gezonde organisatie overeind houden. Wat de vraag insinueert, klopt dus niet en is voor ons niet van toepassing. En wij gaan natuurlijk wel dingen veranderen. Wij zitten korter op de bal als directie, waardoor het aantal controleprocedures verminderd kan worden en onze uitvoeringsorganisatie vaker in het veld te

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4594

www.greenkeeper.nl

53

Saai

Als je in de voetbalwereld de pest hebt aan iemand, dan zeg je dat het liefst in the open Vindt u het ook zo saai worden in de Nederlandse golfpolder? Nog maar een paar jaar geleden rollebolde de hele sector vrolijk over elkaar heen. De greenkeepers met de NVG over de in hun ogen gebrekkige golf-cao, de NGF met de NVG over wie nu werkelijk de grootste heeft in de sector en ga zo maar door. Ik mag het misschien niet zeggen, en ik bevestiging ongetwijfeld wat hardnekkige vooroordelen die er leven over het optreden van de pers, maar als vakblad is zo’n periode wel genieten. En in de golfsector nog eens extra. Als je in de voetbalwereld de pest hebt aan iemand, dan zeg je dat het liefst in the open. In golf niet; daar hou je voor de ogen van het kerkvolk een mythe in stand die vol zit met gemeenplaatsen als respect en gemeenschappelijk belang. Om dan vervolgens, als de camera’s zijn uitgeschakeld, elkaar zwarter te maken dan ooit voor mogelijk zou worden gehouden in de voetbalwereld. Nogmaals, ik mag het dus niet zeggen en ik schaam mij op voorhand, maar als journalist is dat smullen. Wat dat betreft is het nu behelpen.

Wat doen de belangrijkste partijen dus: ze zijn het gruwelijk met elkaar eens. Afgrijselijk braaf de hele dag met elkaar eens, en zowel

wordt volstrekte eensgezindheid betracht. Het meest bijzondere daarbij is dat er eigenlijk niet meer getwijfeld wordt aan de dominante rol die de Nederlandse Golf Federatie in de sector heeft. De NGF is de natuurlijke leider en de overige partijen mogen best een stukje meetoeteren in het golforkest, maar wel onder de voorwaarden en het dirigentschap van de Federatie.

De vraag is overigens of dat allemaal zo erg is. Oké, voor ons wel, maar daar gaat het natuurlijk niet om. Voor de sportieve prestaties niet; die zijn nog nooit zo goed geweest als de afgelopen jaren. Voor de broodnodige checks-and-balances is het toch wel goed dat er weer wat tegenvuur komt. Aan de andere kant was het gekissebis over paspoorten en GVB’s ook weinig verheven en in de discussie ging het waarschijnlijk geen enkel moment over waar het nu echt over zou moeten gaan: hoe krijg je meer mensen die meer gaan golven? Want dat lijkt me het echte doel van iedereen in de golfsector. Raar toch, dat we daar zo weinig over horen?

Met vriendelijke groet, hein@nwst.nl Hoofdredacteur

voor als achter de coulissen wordt volstrekte eensgezindheid betracht Onze golfpolder staat bijna onder water en verkeert in crisis. Wat doen de belangrijkste partijen dus: ze zijn het gruwelijk met elkaar eens. Afgrijselijk braaf de hele dag met elkaar eens, en zowel voor als achter de coulissen

54 www.greenkeeper.nl

Stuur of twitter dit artikel door!

Scan of ga naar: www.greenkeeper.nl/artikel.asp?id=9-4612

Langwerkende meststof

• Speciaal voor sportvelden, tees en fairways • Uniek en innovatief • NPK • Wateroplosbare calcium en magnesium • Mini-korrel

Everris Benelux T +31 (0)418 65 57 80 E info.benelux@everris.com

www.everris.nl

Wilt u de laatste innovatie in gras

5 Zichtbaar gezonder gras

5 Verbeterde speelbaarheid

5 Tegen schimmels in gras

Intelligent Turf Management

5 Unieke formulering met

Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. lees altijd het etiket en de productinformatie voor gebruik.