Stad en groen2 2014 by NWST NeWSTories

Jaargang 2 nr. 2, 2014

Vakblad over openbaar Groen en het vergroenen van de buitenruimte

Groen is goed voor mensen. Zelfs als het maar een beetje is, zelfs als het nepnatuur is

Kengetalleninformatie • Groene stad als healing environment • Groenmensen maken mensen beter • Chemie op de begraafplaats taboe! • Natuur en economie • Help, ik heb een rotte kade • Onthard de stad! • Aannemer investeert in de drie V’s • Kleur in de openbare ruimte • Alternatief voor Roundup • Veelvraat zuigt alles op

Stiekeme bomen, groot gevaar Met een populier die spontaan omviel, haalde een gemeente in Nederland in augustus 2013 meermalen de krant. De boom kwam precies tussen een fietser en zijn fietskar terecht. De vader en zijn vijfjarig zoontje kwamen er vanaf met een beenbreuk en een schaafwond. Maar dat had ook heel anders kunnen aflopen.

Boom gemist De gemeente had deze boom, staand in een bosplantsoen, niet in de smiezen. De boom stond niet direct aan een weg en kwam ook niet als zodanig in het gemeentelijk beheersysteem voor. Uit dit incident blijkt wel dat dit soort ‘stiekeme’ bomen een groot gevaar kunnen opleveren. Veel gemeenten hebben hun bomen in bosplantsoen niet goed in beeld. Vaak hebben juist deze ‘stiekeme’ bomen extra veel probleemtakken en gebreken; ze zijn immers nooit bewust als boom onderhouden. Boomregister.nl Cobra participeert in het initiatief Boomregister. nl, samen met NEO, Geodan, SWIS en Alterra Wageningen UR. Hiermee hebben zij een uniek instrument in handen om snel en geautomatiseerd alle bomen in een beheergebied in kaart te brengen. Door de gegevens van het Boomregister.nl te vergelijken met de bomen uit het beheersysteem, blijkt al snel waar de hiaten zitten. Naast de exacte kroonprojectie, koppelt het Boomregister.nl eveneens de exacte boomhoogte aan de boompunt in het beheersysteem. Groot gedeelte is niet op orde Ervaringscijfers liegen er niet om! Ongeveer 40% van de gemeentelijke beheerdatabase is niet op orde. Bomen zijn bijvoorbeeld niet meer aanwezig of zijn op de verkeerde plek op de kaart

gezet. De gevaarlijkste groep bomen zijn die bomen die niet in het beheersysteem zijn opgenomen, zoals de populier die in augustus 2013 is omgevallen. Boomrisicomanagement Het op orde maken van de beheerdatabase met de data uit het Boomregister.nl heeft nog meer voordelen: kleine bomen hoeven doorgaans niet, of slechts heel beperkt, op veiligheid te worden gecontroleerd. De kans dat ze schade of letsel veroorzaken is namelijk betrekkelijk klein. Het loont daarom de moeite om de kleine bomen eruit te filteren en bewust minder vaak te controleren. Door een boomveiligheidsanalyse te maken, waarbij gekeken wordt naar soortspecifieke eigenschappen van de boom, zijn omvang en het gebruik van de omgeving is Cobra in staat per boom het risico in beeld te brengen.

Schade voorkomen Waar voorheen gestuurd werd op een boompunt op de kaart, kan nu mede gestuurd worden op de daadwerkelijke kroonvorm. Waardevol wanneer bijvoorbeeld graaftracés uitgezet moeten worden. Door op voorhand te weten waar zich de boomkronen bevinden, kunnen de eigen bomen beter beschermd worden. Maar met deze wetenschap wordt ook schade aan bomen op naastgelegen percelen tot een minimum beperkt. En dat scheelt de nodige schadeclaims. Leuke weetjes Met de kengetallen uit het Boomregister.nl kan Cobra het feitelijke beheer duidelijk naar een hoger niveau tillen. Omdat het register

Kosten besparen Door de inzet van het Boomregister.nl samen met Cobra’s boomrisicomanagement kan het boombeheer zo worden ingericht dat wordt voldaan aan de wettelijke zorgplicht, de boomveiligheid wordt verhoogd en zelfs kosten worden bespaard. Doordat de boomhoogte automatisch wordt bepaald behoren discussies over meerwerk omdat bomen in de verkeerde hoogteklasse zijn ondergebracht tot het verleden. Uitsnede Boomregister.nl

Een paar kengetallen Oss Aantal bomen: 282.000 Aantal bomen per huishouden: 7 Aantal bomen per hectare: 17,6 Gemiddelde boomhoogte: 8 m Amersfoort Aantal bomen: 222.000 Aantal bomen per huishouden: 3 Aantal bomen per hectare: 34,8 Gemiddelde boomhoogte: 8 m Westerveld Aantal bomen: 909.000 Aantal bomen per huishouden: 109 Aantal bomen per hectare: 32 Gemiddelde boomhoogte: 12 m

alle bomen van Nederland kent, weten we dat Nederland een slordige 100 miljoen bomen telt. Ook weten we nu hoeveel bomen er per huishouden in een beheergebied staan, welke gemeente de meeste bomen heeft, wat de verhouding tussen particuliere of gemeentelijke bomen is of welk postcodegebied de meeste kroonoppervlakte heeft.

Kenmerken kunnen vervolgens aan de toch al rijke database toegevoegd worden en foto's kunnen worden geüpload. Ook binnen het Cobra 360+ platform is de koppeling gezocht met het Boomregister.nl, waardoor een rijke en intuïtieve database ontstaat die elke dag beter en completer wordt.

BomenWiki Cobra heeft een BomenWiki ontwikkeld, wat boombeherend Nederland een handreiking geeft om eigenschappen en kenmerken van bomen in het eigen beheergebied met anderen te delen. Dat gebeurt allemaal binnen het Cobra 360+ platform, een webbased GIS-omgeving die na registratie toegankelijk is. Is aan de boom op kaart de soortnaam gekoppeld? Dan is direct ook de informatie uit de BomenWiki beschikbaar. Joost Verhagen is directeur/eigenaar van de vijf Cobra-loten; Cobra boomadviseurs bv, Cobra planadviseurs bv, Cobra ecoadviseurs bv, Cobra geoadviseurs bv en Cobra groenjuristen. Cobra is sinds 2000 actief in het groene domein van de openbare ruimte. Joost, registertaxateur-VRT en lid van de NVTB, is een autoriteit op het gebied van schade aan bomen. Samen met boomjurist Kitty Goudzwaard en een team van veelzijdig specialisten staan zij garant voor een gedegen taxatie en vloeiende claimafwikkeling. Voor vragen over Cobra’s boomschadetaxatieservice kunt u contact opnemen met Joost Verhagen. Hij is bereikbaar op telefoonnummer 088 – 262 72 00 of per e-mail: Joost. Verhagen@Cobra-adviseurs.nl.

Klic melding Boomregister.nl

Bedrijf: Cobra adviseurs Naam: Joost Verhagen Functie: Directeur Plaats: Wilbertoord, Cuijk, Meppel, Pijnakker Omvang: 25 medewerkers Thema: Cobra’s boomschadetaxatieservice Geschreven onder verantwoordelijkheid van Joost Verhagen.

Kroonoppervlak per gemeente.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4536

www.stad-en-groen.nl

Van den Berk – voor bomen met een toekomst Van den Berk bomen geven vorm aan iedere groene wens, van officepark tot marktplein, van stadstuin tot slotlaan. Bomen met karakter die een ruimte direct tot leven laten komen. Kwaliteitsbomen die het benodigde groene tegenwicht bieden en een harmonisch beeld creëren. Bomen die uw project een sfeer meegeven waarbij iedereen zich thuis voelt….

Donderdonk 4 ı 5492 VJ Sint - Oedenrode ı

Tel. 0413 - 480 480

Fax 0413 - 480 490

www.vdberk.nl

Jos van Esch: ‘De broodnodige rust keert terug in de sector’

In een gespannen markt overleven de bedrijven die efficiënt samenwerken. Dat is in een notendop het ondernemerscredo van Jos van Esch, tweedegeneratiedirecteur van J. van Esch BV. ‘Je kunt je verzetten tegen regels en veranderingen, maar ook gewoon goed en slim je werk te doen en zo zorgen voor een fatsoenlijke boterham voor nu en later.’

www.stad-en-groen.nl

Colofon Stad + Groen is een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde oplage van 4400 exemplaren verspreid onder groenbeheerders, groene aannemers, landschapsarchitecten, adviseurs en toeleveranciers in de groene sector. Bij alles staat de praktisch ingestelde vakman centraal.

De groene stad als healing environment Verbeelding De hedendaagse maatschappij herontdekt de waarde van het groen in de stad. Steden blijken gevoelig te zijn voor extreme weersomstan-

Redactie & commercie NWST NeWSTories bv Fransestraat 41 Postbus 569 I www.nwst.nl 6500 AN Nijmegen M info@nwst.nl T 024-3602454 F 024-3602464

digheden als wateroverlast en hitte. Warmte blijft in de stad hangen: vooral ‘s nachts koelen steden minder snel af dan hun omgeving. De steden, met hun urban city heat, zijn dus ‘hitte-eilanden’ en daarmee al

Hoofdredacteur: Hein van Iersel Bladmanager: Broer de Boer (broer@nwst.nl) Santi Raats (santi@nwst.nl) Advertenties: Alberto Palsgraaf (alberto@nwst.nl) Peter Jansen (peter@nwst.nl) Vormgeving: Marie Cecile Oosterhout Abonnementen Controlled circulation: Dit betekent dat alle professionals in de groene sector recht hebben op een gratis abonnement. Niet werkzaam in de groene sector 91,- per jaar. De abonnementsperiode loopt van 1 januari tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke wederopzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. ISSN: 2352-4634 Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij NWST NeWSTories BV c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. Dit vakblad wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

www.stad-en-groen.nl

jaren internationaal een dankbaar onderwerp voor studies.

Help, ik heb een rotte kade Realisatie

en verder Actueel

Nederland ligt vol met honderden kilo-

8 Nieuws

meters kades. Behoud en beheer van deze kades, vooral als ze in een ste-

Realisatie

delijke omgeving liggen, is kostbaar.

14 26 52 56

De gemeente Rotterdam heeft voor de renovatie van de kade van de Rotte gekozen voor een aantal bijzondere technieken waarmee én de ecologie én de bomen kunnen worden behouden.

Kengetalleninformatie rond groenaanleg en -onderhoud Chemie op de begraafplaats taboe! Alternatief voor Roundup Veelvraat zuigt alles op

Columns 25 Groenmensen maken mensen beter 33 Natuur en economie 2.0 58 Hoofdredactioneel

inhoud 48

Ik denk niet dat wij een draagvlak bij de burgers kunnen kweken voor gazon Ambitie In tijden van bezuinigingen hebben gazons bij veel gemeentes de voorkeur boven heesterperken of vaste

planten. Domweg omdat die goedkoper zijn. De vraag is echter of dat altijd zo verstandig is. Vaste planten bevorderen immers de biodiversiteit, wat interessant is voor vogels, insecten en vlinders. En vergeet de hoge sierwaarde niet, die door de inwoners enorm wordt gewaardeerd. De gemeentes Zoeterwoude, Leiden en Zuidplas begrepen dit jaren geleden al en hun openbare ruimtes zijn dan ook opgefleurd met vaste beplanting.

Groen is goed voor mensen. Zelfs als het maar een beetje is, zelfs als het nepnatuur is Verbeelding Groene professionals zijn wel eens geneigd om vooral technisch naar het groen in de bebouwde omgeving te kijken. Zoveel bomen, plantjes of meter park per burger, dan komt alles wel goed. Je gaat dan al gauw helemaal voorbij aan wat dat groen nu werkelijk met mensen doet. Agnes van den Berg is omgevingspsycholoog en professor in dit vakgebied in Groningen. Zij doet onderzoek naar de manier waarop mensen beĂŻnvloed worden door hun omgeving en dus door groen.

Onthard de stad! Realisatie Hitte en wind kunnen aardig roet in het eten gooien in het microklimaat van een stad. Sanda Lenzholzer schreef een standaardwerk over het weer in de stad en welke rol het ontwerp daarbij speelt. Daarin neemt ze ook de psychologische aspecten van materialen en het aangeplante groen mee. De belevenis van mensen speelt namelijk een belangrijke rol bij het ervaren van hitte en windstromen in de stad. Een stadsklimaatkaart biedt objectief de mogelijkheid hiernaar te kijken. En dat is redelijk nieuw. Nijmegen is een van de weinige gemeenten die zoâ&#x20AC;&#x2122;n kaart ontwikkeld heeft en beweert er ook iets mee te doen.

www.stad-en-groen.nl

Nieuws Flora Nova is

eerste boomkwekerij van Nederland met

aan ons verbinden die dat zelf uitdraagt, zodat wij daar weer gebruik van kunnen maken. Naar onze mening wordt er met Milieukeur te weinig gedaan.’

Groenkeur certificaat Ongewenst effect Flora Nova Handelskwekerij uit Ophemert is de eerste boomkwekerij van Nederland met het Groenkeur certificaat. Het bestuur van Stichting Groenkeur heeft op 5 maart 2014 de Groenkeur-beoordelingsrichtlijn 'Duurzame Boomkwekerijproducten' vastgesteld. In de conceptfase waren er al een tiental aanmeldingen. Groenkeur ontwikkelde dit certificaat samen met de Vereniging Duurzame Boomkwekers Nederland. Boomkwekerijproducten met een Groenkeur-certificaat voldoen aan de eisen uit het criteriadocument voor duurzaam inkopen van groenvoorzieningen van de overheid. Flora Nova Handelskwekerij uit Ophemert is de eerste boomkwekerij van Nederland met het Groenkeur certificaat. Freddy Janssen van Flora Nova is blij met het Groenkeur certificaat. ‘Wij zijn al Milieukeurgecertificeerd en de richtlijnen hiervoor zijn nagenoeg gelijk. Daarom kregen wij de gelegenheid om binnen één audit aan te tonen dat wij aan alle eisen voldeden. Voor ons was de aanvraag dus een kleine stap.’ Flora Nova is één van de eerste aanvragers geweest voor het Groenkeurkeurmerk. ‘Omdat wij een beter gevoel bij dit certificaat hebben’, zegt Janssen. ‘We denken dat het beter voor de markt is, gezien de promotie richting gemeenten en overheden. Als bedrijf heb je daar niet de tijd voor, we moeten een partij

wijziging Boswet Op dit moment bereidt het Ministerie van Economische Zaken de Wet opheffing bedrijfslichamen voor. Indien dit voorstel van wet wordt aanvaard, zal het Bosschap worden opgeheven. Een wellicht minder gewenst gevolg van de wetswijziging is dat gemeenten en provincies niet langer bevoegd zijn om regels te stellen voor het behoud van bepaalde houtopstanden. Na wijziging van artikel 15 lid 3 Boswet door middel van de Wet opheffing bedrijfslichamen kunnen gemeenten en provincie geen regels meer maken voor houtopstanden die staan buiten de bebouwde kom Boswet, behalve als zij staan in erven/tuinen of op percelen tot 10 are of in rijen met niet meer dan 20 bomen. In het huidige voorstel van de Wet Natuurbescherming verdwijnt tevens de mogelijkheid om op grond van andere wettelijke bevoegdheden bosgronden (uitgezonderd erven/ tuinen of groter dan 10 are/20 bomen) buiten de bebouwde kom zoals bedoeld in de Boswet te beschermen door bijvoorbeeld aanlegvergunningstelsels. Dit zou tot gevolg hebben dat op bosgronden en middelgrote houtopstanden slechts de melden herplantplicht Boswet van toepassing is. Bosgrondeigenaren e.d. kunnen dan percelen kappen zonder dat gemeenten of provincie daar

zicht op houden. Cobra Boomadviseurs vindt dit een onwenselijke ontwikkeling en vraagt staatssecretaris Dijksma in een brief of zij hiermee in haar regelgeving rekening wil houden. Bron Cobra Boomadviseurs

Nieuwe aanbestedingswet lijkt geslaagd De nieuwe aanbestedingswet lijkt grotendeels geslaagd in zijn opzet. Dat blijkt uit een steekproef van Cobouw. De reden dat de nieuwe wet geslaagd lijkt, komt omdat er vooraf beter nagedacht wordt over de aanbestedende diensten en het inkoopproces. Daarnaast zijn er uniformere regels en er is meer concurrentie. Aan de wet kleeft echter ook een nadeel. De wet geeft namelijk geen inzicht op onderhands aanbesteden. Uit de steekproef onder deskundigen blijkt dat de wet grotendeels in zijn opzet geslaagd lijkt. Zo blijkt onder andere dat de meest voordelige inschrijving vaker beloond wordt en ook de verplichte proportionaliteitsgids zorgt voor consequente toepassing van de regels.

BLOG Egbert Roozen: Groen benaderen vanuit functionaliteit in plaats van als decoratie’ Een gemeentebestuur dat bezuinigt op groen zadelt zijn inwoners op met een slechter leefklimaat en zijn opvolgers met extra kosten. Bezuinigen op groen is penny wise op korte ter-

www.stad-en-groen.nl

Studiedag 'Speelnatuur in de stad'

mijn, maar pound foolish voor de toekomst. Met die stelling mengt directeur Egbert Roozen van Stichting iVerde, waarin de ondernemersorganisaties in de groene sector samenwerken, zich in de discussie over de krimpende budgetten van de gemeenten voor aanleg en onderhoud van groen. Een deel van het probleem - en van de mogelijke oplossing - ligt in de visie van Roozen in een andere financiering van groen binnen het gemeentelijke budget. 'Nu worden aanleg en onderhoud van groen beschouwd als een onderdeel, een aspect van de verzorging van de openbare ruimte. Groen wordt gezien als decoratie. Dat is te kort door de bocht, want het motief om je gemeente groen te willen maken en houden ligt veel meer in zaken zoals de gezondheid van de bevolking, het positieve ondernemingsklimaat, de goede schoolresultaten van de kinderen. Ik pleit ervoor dat gemeenten dan ook de financiering van het groen (mede) uit die hoeken laten komen.' Roozen waarschuwt voor de gevolgen van bezuinigen op groen. 'Iedereen begrijpt zo langzamerhand wel wat de toegevoegde waarde is van groen voor de leefomgeving', zegt Roozen. 'Voor de gezondheid van de kinderen, voor de aantrekkelijkheid van de bebouwde omgeving en voor de economische ontwikkeling van een gebied. Maar het omgekeerde kan ook gebeuren als je aan het groen niet de juiste aandacht schenkt: verslechtering, verloedering van het openbare groen leidt tot aftakeling van de openbare ruimte, tot een onaantrekkelijk vestigingsklimaat voor ondernemingen, achteruitgang van schoolresultaten en een ongezonde bevolking. En bovendien tot extra hoge kosten, als men achteraf van die schade doordrongen raakt en het groen weer op niveau wil brengen'.

Donderdag 15 mei vindt vanaf 09:00 uur de studiedag 'Speelnatuur in de stad' plaats in Den Bell in Antwerpen. Tijdens de studiedag staat de vraag centraal: Hoe laat je kinderen in de stad spelen in en met de natuur? Diverse deskundigen komen aan het woord op de studiedag over speelnatuur in de stad. Een kindvriendelijke stad kan niet zonder kindvriendelijke planning en ontwerp van publieke ruimte. Speelnatuur begint daar in Vlaanderen een volwaardige plek in op te eisen. Voor velen is het echter nog een zoeken en proberen. Tijdens de studiedag wordt ingegaan op hoe speelnatuur heel concreet een plaats kan krijgen in de stad. Wat is de plaats van speelnatuur in duurzame stedenbouw, harmonisch park- en groenbeheer en inrichting publieke ruimte? Op het programma: praktische richtlijnen, tips voor bij het proces en ontwerp, inspirerende cases uit binnen- en buitenland. Kijk voor meer informatie op www.jongeren.antwerpen.be.

NMa zaak boomkwekerijsector definitief afgewikkeld Boete Darthuizer vastgesteld op € 432.000 en M. van den Oever vrijgesproken. In 2007 werd door kartelwaakhond NMA aan een aantal Nederlandse boomkwekers forse boetes opgelegd vanwege prijsafspraken. De NMA –inmiddels omgedoopt tot ACM (Autoriteit Consument en Markt) oordeelde dat ongeveer tien bedrijven illegale prijsafspraken zouden hebben gemaakt in de periode van 1998 tot en met 2004. Doel van de afspraken was om via het uitwisselen van prijzen de markt voor bomen zoveel mogelijk voor zichzelf te houden en de omzet te verdelen. In 2007 werd door de NMA aan negen bedrijven stevige boetes opgelegd. Die boetes varieerden van bijna vijf ton tot enkele tientallen duizenden euro’s. Een groot deel van deze bedrijven kozen er bij die gelegenheid voor om direct te schikken of te schikken na de bezwaarperiode. Andere bedrijven waaronder

Darthuizer en M. van den Oever kozen voor de weg van juridisch verweer. Deze weg is met een uitspraak van het College van Beroep van 10 april 2014 doodgelopen. M. van den Oever wordt vrijgesproken en Darthuizer uit Leersum moet een boete van 423.000 euro betalen, nadat het bedrijf in 2010 in hoger beroep tot € 55.000 was veroordeeld door de rechtbank, wat natuurlijk een zeer substantiële verlaging van de boete is. Financieel directeur Gerald Danen van Darthuizer daarover. ‘Die uitspraak is natuurlijk uitermate teleurstellend. Wij vonden dat wij goede argumenten hadden voor vrijspraak, maar het college heeft anders geoordeeld en er is nu geen beroep meer mogelijk.’ Darthuizer wil in zijn reactie wel benadrukken dat zij niet het enige bedrijf waren dat toenmaals werd veroordeeld. Danen: ‘Alleen onze collega’s hebben gekozen om te schikken en wij niet.’ Het belangrijkste argument van Darthuizer voor vrijspraak betrof het feit dat de prijsafspraken destijds niet geleid zouden hebben tot prijsopdrijving. Dat zou het bedrijf ook met omzetcijfers en gerealiseerde resultaten kunnen aantonen. Een tweede argument van Darthuizer betreft het feit dat de afspraken gemaakt zijn door een werknemer die inmiddels niet mee in dienst is. Adjunct directeur, Harm Horlings van M. van den Oever boomkwekerijen ziet in de vrijspraak van M. van den Oever een bevestiging van wat zij in het hele proces altijd al hebben beweerd.

Richt de vastgoedbubble in als natuurterrein Nederland heeft vele duizenden hectaren braakliggende gronden. Volgens Natuurmonumenten zou een deel van deze grond ingericht kunnen worden als natuurterrein. Deze oproep komt onder andere van de natuurorganisatie en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) Directeur van den Tweel van Natuurmonumenten roept op om de komende jaren minimaal 50 braakliggende terreinen op deze manier in te richten. De kosten voor inrichten zijn minimaal en door de nieuwe regels op het gebied van tijdelijke natuur hoeven eigenaren niet langer bang te zijn voor procedurele problemen op het moment dat zij alsnog willen bouwen of ontwikkelen. De oproep wordt ondersteund door Natuurmonumenten en de VNG. Natuurmonumenten vertegenwoordigt ook andere samenwerkende groene organisaties, te

www.stad-en-groen.nl

GEEN COMPROMIS

ALTIJD INZETBAAR HOLDER is het gehele jaar inzetbaar: o.a. voor onkruid borstelen, maaien, snoeiwerkzaamheden, blad ruimen, vegen, versnipperen en de winterdienst. Per saldo goedkoper: één aandrijfmachine voor alle voorkomende werkzaamheden!

Duurzaam groen begint met een goede basisinrichting van het plantvak Bomen maken onze stedelijke omgeving leefbaar. Een gezonde groene infrastructuur in de stad is daarom onmisbaar. GreenMax is gespecialiseerd in duurzame innovatieve producten voor de inrichting van de plantplaats

Gebr. De Vor Achterveld BV Tel. 0342 45 95 41

•

info@devor.nl

•

boven en ondergronds, zodat groen en infrastructuur samengaan.

www.devor.nl

Zoek en vind: Holder Nederland

GreenMax | Tel: 0031 413 29 44 47 | www.greenmax.eu

Nieuws weten Staatsbosbeheer, De12Landschappen, Vogelbescherming Nederland, Ravon/ Zoogdiervereniging, De Vlinderstichting, IVN Nederland, Landschapsbeheer Nederland en de Natuur en Milieufederaties.

Nieuwe bosmaaiers en trimmers van Husqvarna De nieuwe lijn bosmaaiers en trimmers van Husqvarna zijn onderdeel van in totaal negen nieuwe modellen die worden geïntroduceerd met een X-Torq motor. De bosmaaiers en trimmers hebben een ergonomisch lichtgewicht ontwerp en zijn eenvoudig te gebruiken van start tot finish. Ook het onderhoud is beperkt. Husqvarna is de enige tuinmachineproducent die gebruik maakt van een X-torq motor. Deze motor zorgt ervoor dat uitlaatgassen tot een minimum beperkt worden en benut elke druppel brandstof optimaal. De combinatie met het Low Vib-systeem zorgt ervoor dat de gebruiker aanzienlijk minder last heeft van trillingen. Vooral bij de vaak lange werkdagen is dit ideaal. De nieuwe bosmaaiers en trimmers uit de 525-serie hebben een uniek design: lichtgewicht met een uiterst

compacte vormgeving. De hoge stuurboom en het volledig verstelbaar draagtuig zorgen ervoor dat de modellen volledig uitgebalanceerd zijn ongeacht de lichaamsbouw van de gebruiker. Zelfs op steile hellingen zorgen stuurboom en draagtuig ervoor dat het gereedschap licht aanvoelt. De nieuwe 525-serie is uitgerust met een andere innovatie van Husqvarna: Smart Start. Voor het starten van de machines is aanzienlijk minder kracht nodig omdat de weerstand van het startkoord sterk verminderd is. Dat komt onder meer door de Air Purge functie die de lucht uit zowel de carburateur als uit het brandstofsysteem verwijdert zodat de motor onmiddellijk start. Een belangrijk voordeel van de nieuwe 525-serie is het eenvoudige onderhoud. Door gebruik van onder meer een dubbel luchtfilter wordt onderhoud en motorslijtage verminderd en dit vertaalt zich in een reductie in onderhoudskosten tot wel 20%. Ook het vernieuwen van maaidraad gaat via het nieuwe Tap ’n Go-systeem snel en eenvoudig. De nieuwe bosmaaiers en trimmers uit de 525-serie zijn verkrijgbaar vanaf € 412,- (exclusief BTW). Kijk voor meer informatie en dealeradressen op www.husqvarna.nl.

Aannemersbedrijf Van Wijlen B.V. Heistraat 112a - 5161 GJ Sprang-Capelle - Telefoon (0416) 27 95 69 - Telefax (0416) 28 17 64 www.vanwijlen.eu - info@vanwijlen.eu

• Groenvoorziening

• Afvoer en recycling

• Grondwerk

• Aanleg en onderhoud sportvelden

• Wegenbouw

• Transport

• Riolering

• Landschapsonderhoud

Iseki komt met nieuwe ruw terrein maaiers Van der Haeghe uit Geldermalsen introduceert twee nieuwe ruw terrein maaiers van Iseki. Namelijk de SRA 800 en 950 F. Deze machines kenmerken zich door hun lage zwaartepunt, groot vermogen en een speciaal maaisysteem. Hierdoor zijn deze maaiers in staat om zwaar en hoog gras te maaien. De SRA 800 heeft een werkbreedte van 80 cm en is voorzien van een hydrostatische transmissie met 2 groepen. De motor is een 2 cilinder Kawasaki motor met een vermogen van 16 pk. De SRA 950 F heeft een werkbreedte van 95 cm en heeft ook een hydrostatische transmissie. Deze machine heeft standaard 4 WD. Ook hier is Kawasaki de krachtbron met een vermogen van 24 pk. Een sper is standaard bij dit model. De pendelende vooras zorgt voor het goed volgen van het terrein. Beide modellen hebben een bumper aan de vooren achterzijde. Ook het remsysteem heeft een afschermplaat. Tevens hebben de motoren een goede afscherming door de motorkap, die overigens voor service gemakkelijk te kantelen is. Een speciale stofvin boven het maaidek zorgt ervoor dat het gras zich niet kan gaan ophopen. Kijk voor meer informatie op www.vanderhaeghe.nl.

GRONDIG

IN VELDEN EN WEGEN

Grafdelfmachines & Voertuigen Hansa machines onderscheiden zich op gebied van: - Kwaliteit - Stabiliteit - Betrouwbaarheid - Kracht - Compactheid - Wendbaarheid

hofstede - timmerman tuinen parkmachines - staphorst Importeur: Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland en Flevoland

Weth. Krollstraat 6, 7951 TJ Staphorst Telefoon: 0522 - 468320

Internet: www.hofstedetimmerman.nl E-mail: jan@hofstedetimmerman.nl Telefax: 0522 - 461859

Importeur: Noord Holland, Zuid Holland, Zeeland en Utrecht (Brabant, Limburg)

Lagendijk 178, 2988 AD Ridderkerk Postbus 158, 2980 AD Ridderkerk Telefoon: 0180 - 421399

E-mail: info@gavdwaal.nl Internet: www.gavdwaal.nl Telefax: 0180 - 423453

Onkruidbestrijding - Duurzaam - Milieuvriendelijk - Sensorgestuurd

BTL maakt ruimte leefbaar!

www.btlrealisatie.nl Onkruidbestrijding op een duurzame, milieuvriendelijke en sensorgestuurde manier

Nieuws Gemeenten start met pilot stadslandbouw De gemeenten Zeist, Alphen aan den Rijn en Arnhem zijn gestart met een pilot stadslandbouw. Zo voeren ze hun voornemens uit als ondertekenaars van de agenda stadslandbouw. De drie gemeenten zijn lid van het Stedennetwerk Stadslandbouw dat de gelijknamige agenda heeft opgesteld. Het bredere visietraject Standslandbouw 2020 geeft richting aan deze pilots, die gaan over: - Initiatieven op diverse schaalniveaus van stadslandbouw verbinden in een blijvend, stevig platform. In zo'n platform weten niet alleen producenten en consumenten van duurzaam voedsel elkaar te vinden en te versterken, maar ook zorginstellingen, onderwijs en verwerkende bedrijven. - Gezond eten voor 50 euro per week met een heel gezin: hoe laat je burgers, overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties zien dat dit echt kan... want binnen het huidige voedsel- en landbouwsysteem lijkt het een onmogelijke opgave. - Een voedselmanifest van lokale ondernemers, burgers en onderzoekers wordt gemeentebeleid: hoe zorg je hiervoor? DuurzaamDoor ondersteunt de gemeenten door de pilots te helpen versnellen en verdieping te bieden. Ook wil DuurzaamDoor leren welke procesaanpak leidt tot een regionaal netwerk rondom stadslandbouw dat anderen inspireert.

Viltstrook in bestating verbetert afvoer water De Drainvoeg, een strookje vilt in de voeg tussen bestrating zorgt voor een verbeterde waterafvoer. Zelfs als de bestrating na jaren behoorlijk vervuild is geraakt. Uitvinder van deze Drainvoeg Jaq van Ham bedacht zijn oplossing op verzoek van de gemeente Bergen. Deze gemeente was het beu dat er steeds split bleef wegspoelen tussen de stenen. Met losliggende stenen als gevolg. Van Ham verzon een stukje naaldvilt. Split kon niet meer wegspoelen en afwatering naar beneden

verbeterde. Inmiddels is de methode nu in zoverre verbeterd dat het naaldvilt ook toegepast kan worden bij machinaal gelegde stenen. De stenen in het pakket hebben daarvoor verschillende formaten omdat er ruimte gemaakt moet worden voor het 8 mm dikke naaldvilt. Een op een dergelijk manier aangelegde bestrating presteert qua afwatering ver boven de norm. De BRL-9040 norm gaat uit van 540 liter per hectare. In werkelijkheid zou 1000 liter mogelijk moeten zijn.

Donkergroen neemt afdeling privaat groen van Nijmeegse SWbedrijf Breed over Donkergroen heeft de afdeling privaat groen van het Nijmeegse werkvoorzieningschap Breed overgenomen. Dat houdt in dat Breed medewerkers die op klussen bij stichtingen of commerciĂŤle organisaties werden ingezet voortaan bij Breed gedetacheerd worden. Volgens het persbericht dat Donkergroen werkte Breed met 27 fte aan deze klussen. Het aantal opdrachten is dit jaar veel kleiner geworden door bezuinigingen aan de kant van de opdrachtgevers waardoor de groepsdetachering met 16 fte zal starten. Dit wordt zoveel mogelijk ingevuld met fulltime medewerkers. Vanaf 10 maart werken er 14 medewerkers van Breed bij Donkergroen en vanaf 1 april 16 medewerkers. Dit aantal is mede gehaald doordat Donkergroen eigen opdrachten heeft toegevoegd aan het werkpakket voor de Breed-medewerkers. Op termijn kan dit nog zal groeien omdat Donkergroen zich zegt te richten op een verdere uitbreiding in de regio.

Stadskwekerij Zwolle sluit deuren De gemeente Zwolle geeft 190 bomen weg. Het gaat om verschillende soorten bomen uit de gemeentelijke kwekerij. De kwekerij gaat sluiten omdat het niet langer rendabel is voor de gemeente Zwolle om haar eigen bomen te kweken. Inwoners van Zwolle kunnen vanaf 14 maart tot en met vrijdag 21 maart aanstaande bij de gemeente Zwolle aangeven welke boom ze willen ontvangen. De toekenning gebeurt volgens het principe wie het eerst komt, wie het eerst maalt en op=op. De gemeente en ROVA zorgen voor het vervoer van de boom naar de tuin. De bewoner moet zelf voor het plaatsen van de boom zorgen. De aangeboden bomen zijn tussen de drie en vier meter hoog. Er zijn diverse soorten beschikbaar: onder andere Rode Kastanjes, Sierappel, Sierkers, Berken, Els, Lindes etc. De bomen zijn allemaal biologisch gekweekt, dat wil zeggen zonder chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest. 'Voor de vele buurtinitiatieven in de openbare ruimte is dit een mooie kans om de straat of buurt met een boom te verfraaien. Dat geldt uiteraard ook voor de particulieren die een mooie boom in hun tuin willen zetten', aldus wethouder Filip van As. In vroeger tijden leverde de kwekerij jaarlijks rond de 2000 bomen in de stad, bijvoorbeeld bij woningbouwprojecten of herinrichting van een straat. Tegenwoordig zijn dat er nog maar 300 bomen. Daarmee is de kwekerij niet langer rendabel. bron: gemeente Zwolle

www.stad-en-groen.nl

Kengetalleninformatie rond groenaanleg en -onderhoud Onderbouw alles met actuele prijzen Ruim 30 jaar geleden begon GWWkosten met het bouwen van een kostendatabase voor de openbare ruimte. Deze waardevolle database bevat ook gegevens aangaande groenaanleg en -onderhoud. Met deze gegevens is het mogelijk om tot objectieve ramingen en kostencalculaties te komen in de (groot)groensector. Maar ook het Groene Boekje (IMAG) en Normenboek NBL (WUR) bieden dergelijke informatie. Bovendien heeft BIM Media speciaal voor de fijne hovenier het boek met calculatie-cd-rom ‘Kosten aanleg kleinschalig groen’ ontwikkeld. Ook ‘Bomenwerk Kosten & techniek 2014’ komt uit de BIM Media-keuken. Auteur: Broer de Boer De afdeling kosteninformatie van BIM Media houdt nu ruim 25.000 verschillende dataregels omtrent kosten actueel. Eddy Schwartz is contentcoördinator bij deze afdeling, die recentelijk in deze dochtervennootschap werd ondergebracht. De gegevens die BIM Media bijhoudt, zijn zowel online als (gedeeltelijk) in boekvorm te raadplegen. Dankzij de ontwikkelde software kan men slimmer en nauwkeuriger kosten ramen en calculeren. Ook gemeentes, adviesbureaus, waterschappen en projectontwikkelaars kunnen profijt hebben van de database en de ontwikkelde tools om nauwkeurige begrotingen op te stellen. Gegevens Eddy Schwartz: ‘Onze ruim 25.000 regels tellende database heeft een unieke content met kostengegevens op het gebied van grond, groen, water en wegenbouw. Het bijzondere is dat de gegevensopbouw plaatsvindt vanaf de actuele prijs van de kleinste eenheden. Wij indexeren dus geen enkele prijs. Wanneer je dat namelijk doet, kun je er uiteindelijk wel eens flink naast zitten

www.stad-en-groen.nl

met het bepalen van je kostprijzen. De informatie die nodig is voor onze database, halen we uit de markt. Daarbij leveren ook informanten ons gegevens aan. Dat zijn doorgaans vakmensen die op een heel specifiek terrein kennis hebben van speciale facetten van bijvoorbeeld de werkzaamheden in de groenvoorziening.’ Maandelijkse update Met gwwkosten.nl kunnen we dus informatie geven over alle relevante directe kosten in de sector, exclusief staartkosten, maar ook over de netto arbeids- c.q. productietijden. Die baseren we op een dagproductie van acht uur. In onze kengetallen sluiten we de regio- en de marktinvloed uit en de kostengegevens bouwen we laagsgewijs op. Op het laagste niveau staan de materiaalprijzen, arbeidsnormen, materieeltarieven en onderaannemersprijzen, afgekort mamo’s. Voor de uurtarieven passen we de gegevens toe van de cao zoals die bij de VHG geldt. De site waarop onze gebruikers de gegevens kunnen raadplegen, krijgt maandelijks een update. Bij veel dataregels zou een jaarlijkse volstaan, maar

er zijn ook gegevens die we halfjaarlijks of zelfs maandelijks moeten herzien. De marktprijs van bitumen, koper en staal bijvoorbeeld kent sterke fluctuaties, dus is een maandelijkse aanpassing van alle producten waarin deze grondstoffen verwerkt zijn noodzakelijk. De gebruiker is dus altijd verzekerd van zeer actuele kostengegevens. Voor gebruikers is het dan ook erg belangrijk om de juiste peildatum te hanteren bij calculaties of ramingen voor projecten. We volgen hierbij overigens de RAW-systematiek van het CROW.’ Kostenbestand Eddy Schwartz zoomt even in op het kostenbestand Groenvoorzieningen. Dit bevat (kosten) gegevens over alle disciplines van de groenvoorzieningen (RAW-code 51), opruimingswerk, bezanden en zanddressen, bemesten, zaaien, het steken en aanbrengen van graszoden, beregenen en watergeven, beplantingswerk, onkruidbestrijding, onderhoud aan watergang of vijver, onderhoud van grassen of kruiden, onderhoud van beplanting, onderhoud van bomen en grondwerk aan bermen. Daarnaast zijn er ook de modules

voor grondwerk (RAW-code 22), verhardingen (RAW-code 31) en afzettingen (RAW-code 96). Het zijn allemaal werkzaamheden met bijbehorende kostenposten die een must zijn voor berekeningen in groenonderhoud en -aanleg.

‘Toch zeg ik altijd dat het goed is dat aannemers ook binnen hun eigen projecten regelmatig hun eigen kostprijzen berekenen, om hun calculaties op te baseren' Beeld opbouw kostengegevens Veel gegevens worden reeds dertig jaar nauwkeurig bijgehouden in de databank; voor ‘groen’ is die periode iets korter. Schwartz vertelt dat zijn afdeling Kosteninformatie de ontwikkelingen op de markt volgt: ‘Met de opbouw van gegevens gaan we pas aan de slag zodra een markt stabiel is.’ Als voorbeeld spreekt hij over de aanleg én het onderhoud van kunstgras. ‘Men is, begrijp ik, inmiddels zo’n beetje met de derde generatie kunstgrasmat aan de gang. Als dataverzamelaar sorteren wij nu pas voor om ook data op dat gebied te gaan opbouwen.’ Dat betekent dus ook dat gegevens van innovatieve apparatuur of werkwijzen pas na enige tijd en bewezen succes in de database worden opgenomen. ‘Zodra een

Eddy Schwartz

markt stabiel is’, aldus Schwartz. Kostenpiramide Calculeren De piramide die bij dit artikel afgebeeld is, noemt Eddy Schwartz zeer belangrijk om onderscheid te maken tussen calculeren en ramen. ‘Prijsveranderingen, zoals onderin de piramide, werken door tot in de uiteindelijke kostprijs van een project. Het proces om te calculeren is weergegeven in de onderste drie gedeelten van de piramide. Bij calculaties ga je echt in op de details. Bij een calculatie is de informatie op werksoort- en bouwdeelniveau ingedeeld (zie piramide). Deze dient als basis om mee te calculeren; je maakt dus gebruik van de tabellen met eenheidsprijzen om tot de directe kosten van de werkzaamheden te komen, dus: de materiaalkosten, arbeid, materieelkosten en de kosten van eventuele onderaannemers. Zo’n database die uiteindelijk tot kostprijzen leidt, is zeer bruikbaar’, vervolgt Schwartz. ‘Toch zeg ik altijd dat het goed is dat aannemers ook binnen hun eigen projecten regelmatig hun eigen kostprijzen berekenen, om hun calculaties op te baseren. En voor die calculaties is de calculatietool gwwkosten. nl dus bestemd. Voor het maken van calculaties beschikt gwwkosten.nl over online calculatiesoftware met geïntegreerde kostendata. Superhandig voor de gebruiker, omdat hij niets hoeft te installeren en de kosteninformatie ervoor zorgt dat de kostengegevens actueel zijn.’

Kosten ramen (nieuw!) De nieuwste tool van BIM Media, het ramingsprogramma, dateert van juni 2013. Deze is te vinden op www.gwwkostenramen.nl. Eddy Schwartz toont de redactie de werking van deze tool aan de hand van de raming van een groenproject, waarin de calculaties vanuit www.gwwkosten.nl reeds verwerkt zijn. ‘In de ramingstool kun je bijvoorbeeld ook de verwervingskosten van grond opnemen. In het programma is op basis van praktijkervaringen reeds een groot aantal variabelen ingevuld voor specifieke omstandigheden. In een stadscentrum maak je andere keuzes dan in een buitenwijk. Daarmee houdt deze tool bijvoorbeeld al rekening. Je weet meestal welke soort riolering noodzakelijk is een bepaalde situatie. Maar gebruikers kunnen ook zelf nog aanpassingen doorvoeren, bijvoorbeeld door in een stedelijke as-situatie meer bomen aan te planten dan traditioneel gebeurt. Ook kan de gebruiker het groene beeld beïnvloeden door de percen-

Normenboek NBL In het Normenboek NBL staan de tijdnormen en kostennormen voor tal van aanleg- en beheeractiviteiten van bos-, natuurterreinen en landschapselementen. De tijdnormen geven aan hoe lang het redelijkerwijs duurt om een maatregel uit te voeren. De tijdnormen zijn te gebruiken voor het plannen van werkzaamheden. Daarnaast zijn ze gebruikt om kostennormen te berekenen door de vastgestelde tijdnormen te combineren met de tarieven voor de arbeid die en het materieel dat daarbij worden ingezet. De tijden kostennormen hebben betrekking op maatregelen in bos, natuurterreinen en landschapselementen. Het Normenboek wordt onder andere gebruikt door organisatie die bos, natuurterreinen en/of landschapselementen beheren, zoals Staatsbosbeheer, gemeenten en particuliere terreineigenaren. Ze gebruiken het boek onder andere om de kosten van het beheer te calculeren. De tijden kostennormen worden uitgebracht in boekvorm en als een cd-rom. Het boek en de cd-rom verschijnen eens per twee jaar. Versie 2014 komt in mei 2014 uit. Wie meer informatie wil hebben over het nieuwe Normenboek voor Natuur, Bos en Landschap kan kijken op de website www.normenboek. nl of contact opnemen met Jaap van Raffe (0317 - 484996, jaap.vanraffe@wur.nl).Ter informatie: het boek is dus niet echt geschikt voor stadsgroen en perken.

www.stad-en-groen.nl

Hoge productiviteit Bewezen techniek Innovatief Toegevoegde waarde

Groundsmaster® 360

www.jeanheybroek.com

www.toro.com

Onkruidborstelmachine ST622-Pro370

Het lage eigengewicht van slechts 40kg en de extra grote wielen maken deze machine zeer wendbaar en licht te bedienen. Dankzij de nieuwe borstelkop, met 6 borstelelementen en snelwisselsysteem, borstelt hij ruim buiten de wielen. Verder is de machine voorzien van trillingdempers en een reductiekit wat het comfort verder verhoogt.

Wilt u milieuvriendelijk, snel en eenvoudig onkruid, mos en/of groene aanslag verwijderen, dan is de Ariens onkruidborstelmachine ST622-Pro370 de juiste machine voor u. Geen gebruik van chemicaliën en meteen resultaat.

Voordelen van de Ariens onkruidborstelmachine ST622-Pro370 ten opzichte van andere manieren van onkruidbestrijding zijn o.a.: • Milieuvriendelijk. • Direct resultaat. • Te gebruiken bij ieder weer type. • Ook de voedingsbodem wordt verwijderd. • Lage aanschaf- en borstelprijs. • In tegenstelling tot een bestrijding met chemicaliën kan de machine ook gebruikt worden in een niet groeizame periode.

since 1933

since 1958

HELTHUIS Tuin en Parkmachines B.V.

Machine excl. btw € 1152,89 Machine incl. btw € 1395,00

Al meer dan 50 jaar het adres voor tuinen parkmachines

Set borstels excl. btw € 17,77 Set borstels incl. btw € 21,50

“Poort van Midden Gelderland” Oranje 2 6666 LV Heteren www.helthuis.com

T F E

+31 (0)26 – 4723 464 +31 (0)26 – 4722 722 kathy@helthuis.com

tages aan te passen in het type beplanting (bv. vaste planten/sierheesters/solitairen/hagen) en van gras. De software achter het programma (online) rekent snel door wat de uiteindelijke geraamde projectkosten zullen zijn.’ De implementatie van deze ramingstool in de bedrijfsvoering levert volgens Schwartz een tijds- en kostenbesparing op door de mogelijkheid om plannen vooraf op financiële haalbaarheid te toetsen. Daarnaast worden onnodige faalkosten als gevolg van inaccurate ramingen voorkomen. De ramingstool ondersteunt daarmee alle partijen in de gwwsector die regelmatig een raming maken, maar tijd te kort komen voor het maken van een uitgebreide raming. De ramingstool is ideaal voor overheden, waterschappen, corporaties, projectontwikkelaars, advies- en ingenieursbureaus en gww-aannemers. Gebruik Zowel bij de calculatie- als de ramingstool wordt dus online gewerkt. De gemaakt projecten in beide tools kunnen gewoon opgeslagen worden en ook opnieuw doorgerekend worden na updates van de database door kosteninformatie. Andere voordelen zijn volgens Eddy Schwartz: alleen controle op kleine aanpassingen nodig; over … tig jaar zullen deze standaard ‘basishoeveelheden’ niet gewijzigd zijn; • soorten objecten, variaties etc. zijn ruimschoots aanwezig in de database; • geen indexering, maar prijzen zijn gebaseerd op kostprijzen; • enorme tijdwinst in het arbeidsproces van de calculator/werkvoorbereider; • onderbouwde gegevens; • varianten in bv. materiaalkeuzes of afmetingen etc. zijn heel snel gemaakt. ‘In ons werk ligt de nadruk meer op het beheer van een onafhankelijke, betrouwbare en actuele database. Indexering is dan ook een vies woord in de mond van de ‘Bimmers’. Het kan namelijk tot grote misvattingen leiden, als je geen inzicht hebt in de wijze waarop verschillende wegingsfactoren verwerkt zijn in een kostprijs. Kengetallen kunnen dus ook een val zijn’, aldus Eddy Schwartz. Andere uitgaven normen en kosten groen BIM Media Kosten aanleg kleinschalig groen 2014 (Kosten en normen met cd-rom calculatietool) Deze uitgave richt zich op de aanleg van tuinen met een oppervlakte tot circa 1.000 m2.

Calculatiegegevens worden onder de aandacht gebracht in de vorm van normstelling met daarbij de desbetreffende kosteninformatie. Dit boekwerk is een unieke uitgave in de branche, mede tot stand gekomen door informatiebronnen uit de praktijk. Er worden niet alleen specifieke hovenierswerkzaamheden behandeld, zoals grondwerk, planten en gazonaanleg, maar ook onderwerpen als verhardingen, riolering en drainage. Kortom, een dwarsdoorsnede uit de dagelijkse praktijk van de hovenier. Met deze informatie is het mogelijk gedetailleerde calculaties/ramingen van tuinen te maken op kostprijsniveau. Gedetailleerde gegevens zijn van groot belang om een juist en volledig kostenoverzicht te verkrijgen, dat tevens een juiste werkplanning mogelijk maakt. Met deze gegevens kunt u aangeboden prijzen ook toetsen, en bovendien kan men alternatieven snel met elkaar vergelijken. Jaarlijks worden de prijzen geactualiseerd en wordt de informatie uitgebreid met nieuwe gegevens uit de markt. BIM Media Bomenwerk Kosten & techniek 2014 (Kengetallen per hoofdstuk) Dit boekwerk behandelt alle fasen van boomaanleg en onderhoud in bebouwd gebied en is een unieke uitgave in de branche, mede tot stand gekomen door informatiebronnen uit de praktijk. Het unieke aan deze uitgave is de aandacht die besteed wordt aan kosteninformatie. Daarnaast is de bijbehorende technische informatie erg praktisch beschreven. Veel illustraties en foto’s maken het boek boeiend, goed leesbaar en verduidelijken de teksten. Uit de praktijk is naar voren gekomen dat de behoefte aan meer inzicht in de kosten zeer groot is. Deze informatie is daarom ook goed te gebruiken in calculaties/ramingen om een gedegen financieel plaatje neer te leggen. De uitgave is behalve voor ‘groengenoten’ ook zeer geschikt voor stedenbouwkundigen, bouwarchitecten, projectontwikkelaars, woningbouwverenigingen en facilitaire diensten die groen beheren. Jaarlijks worden de prijzen geactualiseerd en wordt de informatie uitgebreid met nieuwe gegevens uit de markt.

Tijdnormenboek voor de groene sector De inmiddels opgeheven Commissie Normering Groen (CNG) heeft in de jaren ’80 de basis gelegd voor een overzicht van tijdnormen voor de aanleg en het onderhoud van natuur, groen en recreatieve voorzieningen. Dit overzicht werd een gewaardeerde informatiebron voor het maken van ramingen en begrotingen. Het Groene Boek vormt voor gemeenten, hoveniersbedrijven, recreatie- en waterschappen, aannemers en advies- en ingenieursbureaus momenteel een onmisbaar hulpmiddel bij het opstellen en beoordelen van begrotingen en offertes. Ook in het onderwijs wordt het boek regelmatig gebruikt. In het boek, uitgegeven door IMAG (Instituut voor Milieu en Agritechniek) staan meer dan 5.000 normtijden voor vrijwel alle werkzaamheden binnen de categorieën: grondwerken, drainage, leidingwerk, funderingslagen, wegverhardingen, groenvoorzieningen (aanleg en onderhoud), kust- en oeverwerken, verkeersmaatregelen bij werk in uitvoering, terreininrichting. De gegevens zijn geordend volgens de RAW-systematiek van het CROW. Dit maakt een directe aansluiting mogelijk bij de begrotingsopzet van aanbesteed werk. De laatste uitgave dateert van 2001. Bij bestelling van het boek ontvangt men tevens een digitale versie van Het Groene Boek (pdf-bestand). Voor meer info: stuur een mail naar groeneboek.imag@wur.nl. CROW kengetallenbestand voor beeldbestekken die vanuit gemeenten gegenereerd zijn.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4529

www.stad-en-groen.nl

De hedendaagse maatschappij herontdekt de waarde van het groen in de stad. Steden blijken gevoelig te zijn voor extreme weersomstandigheden als wateroverlast en hitte. Warmte blijft in de stad hangen: vooral ‘s nachts koelen steden minder snel af dan hun omgeving. Het gemiddelde verschil kan op een warme zomerse dag oplopen tot meer dan 6 graden Celsius. De steden, met hun urban city heat, zijn dus ‘hitte-eilanden’ en daarmee al jaren internationaal een dankbaar onderwerp voor studies. Auteur: Broer de Boer

De groene stad als healing environment Socioloog Jolanda Maas, tien jaar onderzoek naar vitamine G Ook de wijze waarop veel steden zijn ingericht, stimuleert de gezondheid van de burgers niet. De inrichting draagt althans niet bij aan een vermindering van welvaartsziektes als stress, obesitas en aandoeningen van de luchtwegen. Het zijn bijverschijnselen van een maatschappij die bol staat van prestatiedruk en weinig bewegen. Toch liggen de kansen voor verbetering op straat en bij u en mij om de hoek. Vergroening en onttegeling van de openbare ruimte kan heilzaam werken: groen ontstresst mensen, nodigt uit tot sport, spel en bewegen en tot ontmoeting. En bovenal kan groen een wezenlijke bijdrage leveren aan de luchtkwaliteit in de stad, door afvang van fijn stof en een betere beheersing van wateroverlast.

www.stad-en-groen.nl

Positief saldo Groen kost weliswaar geld, maar het levert onze maatschappij ook geld op. Uit onderzoek blijkt dat de maatschappelijke baten van groen de kosten ruimschoots overstijgen, zeker wanneer men groen inzet als preventieve gezondheidszorg en een bijdrage laat leveren aan klimaatbestendige binnensteden. Dit wordt vaak nog te weinig onderkend. Architectuurcentrum ‘Aorta’ is zo’n organisatie die dit wél onderkent. Op de Aortawebsite staat de constatering te lezen ‘dat de dwarsverbanden tussen deze onderzoeken en de daadwerkelijke vormgeving en inrichting van het stedelijk gebied onvoldoende aanwezig zijn. Onder meer door het organiseren van lezingen

voor aangesloten leden probeert de organisatie hierin verandering te brengen.’ Eind vorig jaar bijvoorbeeld hield de sociologe Jolanda Maas een inleiding voor Aorta. Deskundigheid Jolanda Maas, sociologe, doet inmiddels ruim tien jaar onderzoek naar het belang van groen in de woonomgeving voor de gezondheid van mensen en de leefbaarheid van de woonomgeving. Haar toponderzoek ‘Vitamine G’ afgerond in 2009 toonde aan dat mensen met meer groen in hun woonomgeving zich gezonder voelen en minder vaak bij de huisarts komen met klachten als diabetes, depressie en coronaire hartziekten.

Het inzetten van groen bij zorginstellingen staat nog in de kinderschoenen.

Zorgeloos Groen Het concept Zorgeloos Groen is het resultaat van een samenwerkingsverband tussen: • Buro Mien Ruys (ontwerp en beplantingsplan) • Heijmans Sport en Groen (Aanleg en onderhoud) thans De Enk Sport & Groen • Boot & Co (leveren beplanting en beplantingsadvies) • Lageschaar (leveren beplanting en beplantingsadvies) Zie www.zorgeloosgroen.eu

Jolanda Maas: ‘Groen kan bijdragen aan herstel van stress en aan bewegen én stimuleert sociale contacten.’ Op de vraag hoe het groen er dan uit moet zien antwoord mevrouw Maas: ‘We zien dat naast de hoeveelheid groen ook de kwaliteit van groen belangrijk is voor de gezondheid van mensen. Uit een recent onderzoek, uitgevoerd met gegevens van de Volksgezondheidsmonitor van de gemeente Utrecht, blijkt bijvoorbeeld dat in buurten waar de kwaliteit van het groen hoger is, mensen zich gezonder voelen. We vonden in Utrecht geen relatie met de hoeveelheid groen. Dit laat zien dat je in grote steden door te investeren in de kwaliteit van groen mogelijk ook de gezondheid van bewoners kunt verbeteren’. Eyeopeners Circa tien onderzoekt u de relatie tussen groen en gezondheid; wat zijn de eyeopeners? Jolanda Maas: ‘Een belangrijke eyeopener voor mij is dat deze relatie steeds weer naar voren komt. Mensen denken vaak wel dat groen gezond is, maar dat dit ook daadwerkelijk in onderzoeken terug te vinden is en dat de relatie ook noemenswaardig is, vond ik best verrassend.

‘Groen kost weliswaar geld, maar het levert onze maatschappij ook geld op’ Ook een duidelijke eyeopener is dat groen op zoveel verschillende manieren de gezondheid kan beinvloeden. Vaak realiseert men zich dat niet. Groen kan bijvoorbeeld bewegen en sociale contacten bevorderen, ontstressen, zorgen voor schaduw, hittestress tegengaan en een gezonde ontwikkeling van kinderen bevorderen. Dat je door het inzetten van het juiste groen op de juiste plek al deze aspecten kan stimuleren, maakt groen een interessant instrument dat ingezet kan worden voor de bevordering van de gezondheid. Daterhalve vind ik ‘groen’ een belangrijk instrument, waarin vele belangrijke aspecten van de maatschappij samenkomen. Groen en zorg Jolanda Maas meldt ook dat zorginstellingen steeds bewuster aan de slag gaan met het

www.stad-en-groen.nl

Wortelopdruk? TFI4000 is uw partner om wortelopdruk tegen te gaan. We gebruiken de unieke TFI-techniek: met behulp van gerichte lage luchtdruk worden nieuwe wortelkanalen gecreëerd en gevuld met organisch materiaal. Hierdoor gaan de bomen dieper wortelen. TFI is geschikt voor uiteenlopende toepassingen, zoals groeiplaatsvoorbereiding, groeiplaatsverbetering, plaagbestrijding, opheffen van bodemverdichting en compensatie van wortelschade.

Alle bomen leiden naar

www.piusfloris.nl

Begraafplaats St. Laurentius, Zedelgem (B)

B O O M V E R Z O R G I N G

(Her)inrichtingsplannen voor begraafplaatsen, kerkhofjes en crematoria. Buro- en projectinformatie: www.adawille.nl ir. Ada Wille bnt Dorpsstraat 37 Koudekerk a/d Rijn tel. 071-3419097/06-23379709 info@adawille.nl

U leest er meer over op onze website: tfi4000.nl

Geef bomen de ruimte

BESTIJDING BIOLOGISCH BLADLUIS alia bipunctata, oftewel t de Ad Bladluis bestrijding meis een milieuvriendelijke e, stj ee sb het lieveheer dluis bestrijden. manier om effec tief bla atzuchtige larven n gegarandeerd verse, vra • Wij levererel in producent biologische van ’s we ds grootste elen. gewasbeschermingsmidd u met gewone strijdt op plaatsen waart bij kunt. • De Adalia be nie of ijk eil bestrijdingsmiddelen mo ngetast, het inheemse aa on jft bli • Het ecosysteemtje komt hier van nature voor. lieveheersbees

Hoofdstraat 35, Sprang-Capelle 0416 - 311 326 www.voscapelle.nl

www.stad-en-groen.nl

inzetten van ‘groen’ voor de gezondheid van hun patienten en medewerkers, een healing environment dus. ‘Onderzoek naar de effecten van de inzet van groen in zorginstellingen staat echter nog in de kinderschoenen’, zegt ze. ‘In samenwerking met het IVN zijn we nu een prestigeprogramma aan het opzetten rondom natuur(beleving) in en rondom ziekenhuizen waarbij vijf ziekenhuizen, het bedrijfsleven en de overheid betrokken zijn. Ik zie ook een ontwikkeling dat er steeds vaker bewust ingerichte tuinen aangelegd worden rondom verzorgingshuizen, waardoor de ouderen meer bewegen en bezig zijn. Dit kan zowel fysieke als gezondheidstechnische voordelen opleveren. Zorginstellingen proberen groen in de tuin en de omgeving te betrekken bij de zorgverlening.’ Kwaliteit Wat valt er over de kwaliteit van het groen te melden? ‘De kwaliteit van groen is zeker van belang’, meldt Jolanda Maas. ‘Neem de stad Utrecht. Daar is niet veel groen en wat we zien is dat met name de kwaliteit van groen van invloed is op de gezondheid. In wijken waar mensen de kwaliteit

van groen als beter beoordelen, voelen mensen zich gezonder. Dit is gecontroleerd voor demografische en sociaal-economische achtergrondkenmerken. Kwalitatief goed groen is groen waar mensen tevreden over zijn. Variatie, natuurlijkheid en overzichtelijkheid zijn aspecten die daarbij belangrijk zijn. Er zijn verschillende bedrijven die nadrukkelijk bezig zijn de theorie naar de praktijk te vertalen. Zo is het concept Zorgeloos Groen (www.zorgeloosgroen.eu) mede ontwikkeld om de kwaliteit van openbaar groen te verbeteren waarbij tegelijkertijd de onderhoudskosten niet stijgen en misschien zelfs wel lager zijn. Uit een pilot onderzoek dat we hebben uitgevoerd naar dit concept komen aanwijzingen naar voren die erop wijzen dat de leefbaarheid in buurten waar Zorgeloos Groen is toegepast beter is als in buurten waar dit concept niet is toegepast.

‘Kwalitatief goed groen is groen waar mensen tevreden over zijn’

Groen en jongeren Welke effecten hebben groene schoolpleinen op de ontwikkeling van kinderen? Jolanda Maas: ‘Schoolpleinen in woonomgevingen zijn meestal grijs, maar door ze te vergroenen heb je een goede mogelijkheid om natuur meer in de directe leefomgeving van kinderen te krijgen. Vorig jaar zijn we een pilotonderzoek gestart naar onder andere de relatie tussen een groen schoolplein en het welzijn van kinderen uit groep 4, 5 en 6. Hieruit bleek dat het welzijn van jonge kinderen beter is op groene schoolpleinen. Ook bleek dat jongens op scholen met een groen schoolplein zich beter kunnen concentreren. Meisjes daarentegen lijken wat concentratie betreft meer baat te hebben bij een grijs schoolplein. Op dit moment zijn we bezig met een meerjarig onderzoek naar de invloed van groene schoolpleinen op een gezonde ontwikkeling van kinderen. Dit onderzoek vindt plaats op acht scholen. Drie scholen hebben en houden als controlegroep een grijs schoolplein, en vijf andere scholen gaan hun schoolplein vergroenen. Behalve naar verschillen tussen groene en grijze schoolpleinen wat betreft concentratie, gaan we ook kijken naar aspecten als sociale en emotione-

Groen moet je afstemmen op de bevolkingsgroepen die in een wijk wonen.

www.stad-en-groen.nl

Professionals kiezen PELLENC! meer vermogen – langere levensduur – hoogwaardiger componenten – lichter

CO2

Kies voor een PREMIUM merk: PELLENC PELLENC PELLENC PELLENC PELLENC PELLENC PELLENC PELLENC

weet alles van accu-gereedschap accu’s leveren veel meer vermogen heeft een intelligent laadsysteem accu’s hebben een langere levensduur laadt ook met zonnepanelen gereedschappen zijn lichter en sterker biedt een breed leveringsprogramma levert converters van 44V naar 220V

stil licht rendabel

schoon Een compleet programma rendabel electrisch gereedschap:

Electrisch PELLENC gereedschap kent geen brandstofkosten, is vrijwel geluidloos en spaart het milieu. Daarbij is PELLENC gereedschap licht van gewicht, maar krachtiger dan ieder ander merk. Duurzamer werken is niet mogelijk. Bent u professional? Probeer dan het electrische gereedschap van de professionals van PELLENC. Wij weten zeker dat u niet anders meer wilt! Vraag het uw PELLENC dealer in de regio.

bosmaaiers bladblazers kettingzagen hoogsnoeiers heggenscharen

snoeischaren LED noodverlichting schoffels zonnepanelen converters naar 220 V

Exclusief PELLENC importeur voor Nederland

Hoopjesweg 48 - 50, 8051 DC Hattem Tel. 038 - 44 46 160 www.odeleeuwgroentechniek.nl

In hoeverre beinvloedt de aankleding van schoolpleinen de ontwikkeling van kinderen?

le ontwikkeling.Begin april 2014 voeren we een schoolonderzoek een nulmeting uit, vervolgens komen we een en twee jaar later terug om de ontwikkeling van de leerlingen bij te houden .’

‘Steeds vaker worden bewust ingerichte tuinen aangelegd rondom verzorgingshuizen’ Omdraaien Is het mogelijk om met een ontwerp een wijk of buurtbewoners uit te dagen om meer te bewegen? Jolanda Maas: ‘Ik denk zeker dat dit mogelijk is. Het is dan belangrijk dat goed bekeken wordt wat voor bevolkingsgroepen er in de wijk wonen en wat voor bewegingsbehoefte zij hebben. In een wijk met veel ouderen is het niet zinnig om een hele trimbaan aan te leggen of speelnatuur, of ze moeten met hun kleinkinderen het groen willen bezoeken. Als bekend is welke behoeftes er zijn dan kan met het ontwerp van groen specifiek gekeken worden hoe het groengebied de gewenste vormen van bewegen kan stimuleren.

Veiligheid Groen in steden wordt ook vaak als onveilig gezien. Hoe kijkt u hiertegenaan? Groen speelt zeker een een rol in het gevoel van veiligheid. Uit mijn Vitamine G onderzoek bleek dat met name in de de vier grote steden de gevoelens van veiligheid hoger zijn in wijken waar de groengebieden ingericht zijn met meer open groen Dus bosjes en groepjes bomen zijn daar taboe wat betreft veiligheidsbeleving. Het meeste groen zal er altijd blijven in plattelandsgebieden en rondom natuurgebieden. Zo groen als die gebieden zal je de steden nooit krijgen. Maar in steden kan wel gerichter nagedacht worden over de gezonde inrichting van groen. Door te investeren in de kwaliteit van groen en groengebieden zo in te richten dat ze gebruik, bewegen, sociale contacten en herstel van stress stimuleren is het aannemelijk dat ook de gezondheid van mensen zal verbeteren.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4530

Dr. Jolanda Maas is senior onderzoeker bij de afdeling Sociale & Organisatie Psychologie van de VU Universiteit te Amsterdam. Zij participeert onder meer in een Europees onderzoek naar de relaties tussen natuur en gezondheid (zie www.phenotype.eu). Ook werkt ze aan verschillende onderzoeken naar de effecten van groene schoolpleinen op de ontwikkeling van kinderen.

www.stad-en-groen.nl

Groenmensen maken mensen beter Nog even en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen op verhardingen en het particuliere gebruik ervan is verboden. Een lange periode van chemische onkruidbestrijding in openbaar groen is dan ten einde. Menig medewerker in het groen is dan blij dat hij of zij niet meer wordt blootgesteld aan vergif. Maar of ze echt zo blij zijn? Ik ga straks aan mijn kleinkinderen uitleggen dat ik nog uit de tijd stam dat onkruid chemisch bestreden werd. Als je ’s ochtends uit het schafthok kwam en je rook een penetrante chemische stank, dan stond de voorman met een shagje in zijn mondhoek een aantal strooibussen te vullen met ‘korrels’. Ja, zo noemden we die mooie uitvinding van Bayer. We hadden zelfs een werkwoord bedacht voor het toepassen van het wondergoedje uit Duitsland: ‘korrelen’. Omdat het een licht en gemakkelijk klusje was, werd dit meestal uitgevoerd door de man die het voor het zeggen had: de voorman. De strooibussen werden gevuld vanuit een doos met een plastic zak als voering. Dit gebeurde op een dermate onhandige manier, dat er van de inhoud van de doos vaak meer op de grond terechtkwam dan in de bussen. Ook kwam er bij deze handeling een mooie stoffige walm vrij, die zich vermengde met de rook van de zware shag en onze neuzen penetreerde. De strooibussen gingen op de aanhanger van de trekker, de voorman vertelde ons waar we heen moesten en de voorman ging er met de trekker hortend en stotend vandoor.

We hadden zelfs een werkwoord bedacht voor het toepassen van het wondergoedje uit Duitsland: ‘korrelen’ Als wij een plantvak geschoffeld en uitgeharkt hadden, liep de voorman met de strooibus achter ons aan. Die strooibus zat best wel vernuftig in elkaar. Als je de bus op zijn kop hield, vielen de korreltjes door een buisje op een rond kegeltje, dat met een beugeltje aan één kant aan het buisje zat bevestigd. Via het kegeltje werden de korreltjes netjes gescheiden en ze vielen dan in een regelmatig patroon op de schone grond tussen de planten, zodat zij hun venijnige werk konden doen, namelijk een voor kiemend onkruid dodelijke gaslaag vormen op de bodem. Wij gebruikten twee soorten korrels: Casoron en Fydulan. Met Fydulan ging zelfs kweekgras kapot, wonderbaarlijk genoeg. Als de voorman een luie bui had, strooide hij het zelfs tussen beplanting met de onkruiden er nog tussen, uiteraard met een hogere dosering, voor de zekerheid. Het werkte: een week later zag je ‘het vuil’ – zo noemden wij het onkruid – als sneeuw voor de zon verdwijnen. Sommige heesters ook, maar dat was een aanvaardbaar risico. Althans, ik weet nog dat de voorman met vakantie was en de tweede man onder natte omstandigheden een plantvak met Fydulan onder handen nam. Twee dagen later leek het Tsjernobyl wel; ik denk dat er nu, twintig jaar later, nog steeds niets groeit. Toen in 2009 Casoron verboden werd (Fydulan was al eerder verboden), was menig tuinman/hovenier in mineur. Gelukkig mochten de oude voorraden nog worden opgemaakt, en die waren er veel; maar in 2010 was het echt over. Nu weten we gelukkig beter. De gevolgen van het weelderige gebruik van korrels zullen ons nog lang blijven achtervolgen. Generaties na ons zullen over enkele decennia nog steeds sporen van de werkzame stoffen in het grondwater vinden. Ook zijn er al vele tuinlieden/hoveniers aan de gevolgen van het gebruik van korrels gestorven, en er zullen er nog meer volgen. De shagjes zullen daarbij ook hun invloed hebben gehad. Je zou denken dat heel in het groen

werkend Nederland de vlag uithing omdat er niet meer gewerkt hoeft te worden met die smerige troep, maar nee hoor: menig groenvoorziener vond het verschrikkelijk jammer, soms tot huilens toe.

Toen in 2009 Casoron verboden werd (Fydulan was al eerder verboden), was menig tuinman/hovenier in mineur Hoe komt dat nou toch, zou je denken. Volgens mij komt het doordat wij zo verdomd gemotiveerd zijn. ‘Tuurlijk willen wij niet met die smerige troep werken waar we later ziek van worden. Nee, wij willen dat ons werk er perfect bij ligt, schone vakken en schone paden.’ ‘Alles keurig’, zou mijn oude voorman zeggen. Wij willen waardering voor ons werk. ‘Ja, wij willen waardering, omdat we zo belangrijk zijn, want in een mooie omgeving voelen mensen zich beter.’ Eigenlijk zijn groenvoorzieners een soort artsen: wij maken mensen beter, soms ten koste van onze eigen gezondheid… Groet, Chris Winter Beleidsmedewerker groen bij de gemeente Castricum (ChrisWinter@castricum.nl)

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4531

www.stad-en-groen.nl

Als het aan de overheid ligt, mogen er in 2017 ook op begraafplaatsen geen chemische middelen meer worden toegepast. Voor alle verhardingstypen staat zelfs al voor 2015 (dit was 2018) een totaalverbod gepland. Dit heeft grote gevolgen voor het beheer van openbaar groen op begraafplaatsen. Auteur: Broer de Boer

Chemie op de begraafplaats taboe! Onkruid vergaat straks misschien niet meer… Staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu heeft op 3 september 2013 in een brief aan de Tweede Kamer gemeld het voornemen te hebben om de planning voor het terugdringen van het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen aanzienlijk in te korten. De overheid is al langer van plan de toepassing van chemische – voor het milieu schadelijke – middelen in te perken en uiteindelijk te verbieden. En daar speelt het bedrijfsleven reeds langere tijd op in: door andere wijzen van groenbeheer en door de ontwikkeling van biologische middelen, die als minder schadelijk worden gezien voor het milieu. Als er echter op korte termijn een totaalverbod komt van chemie op verhardingen, levert dit voor veel begraafplaatsbeheerders onoverkomelijke problemen op. Vooral halfverhardingen (zandpaden, grint en dergelijke) zijn moeilijk begaanbaar te houden zonder toepassing van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen. Zelfs de veiligheid kan in het geding komen. Het borstelen met staaldraad en het wegbranden van ongewenste planten in de halfverharding zijn nauwelijks een alternatief op deze verhardingstypen. Beeld halfverharding op begraafplaats Lienden Bezwaren Wim van Midwoud van de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen (LOB) vertelt dat de LOB over

www.stad-en-groen.nl

het voornemen van de staatssecretaris contact gezocht heeft met de VNG: ‘Onze contactpersoon bij de VNG heeft de aangestipte bezwaren van de begraafplaatsbeheerders besproken in een overleg tussen de VNG en mevrouw Mansveld. De evaluatie hiervan wordt behandeld in de Tweede Kamer; dat zal in het eerste kwartaal van 2014 gebeuren.’

Halfverharding op begraafplaats Lienden.

Geen uitsluitsel Over de stand van zaken medio maart 2014 vertelt Van Midwoud: ‘We hebben nog geen uitsluitsel over onze bezwaren, maar de LOB ziet er wel een uitdaging in. Als branche zijn we de afgelopen decennia regelmatig geconfronteerd met aanpassingen, zoals lagere concentraties of een verbod van bepaalde werkzame stoffen. Daar konden beheerders beslist op anticiperen. Maar

op zo’n korte termijn helemaal chemieloos, dat is wel een heel forse ingreep.’ Van Midwoud vertelt dat veel beheerders het gebruik van chemie in het groen al jaren aan het verminderen zijn. ‘En er zijn er genoeg die helemaal geen chemie in het groen gebruiken. Ze hebben bijvoorbeeld hun groen dusdanig omgezet dat ze minder afhankelijk zijn van chemie. Men kiest voor bodembedekkers of onderbeplanting of laat oppervlakten vergrassen. Op parkeerplaatsen of paden met een systeemverharding is chemieloos ook geen probleem. Daar zijn alternatieven voor, zoals borstelen of oververhitte stoom.’

Van Midwoud: ‘We hebben nog geen uitsluitsel over onze bezwaren’ Probleem Het grote pijnpunt zit hem volgens Van Midwoud in het onderhoud van paden. ‘Of men nu spreekt over zand-, grind- of splitpaden, de ontwerper van een begraafplaats heeft daarmee een bedoeling gehad. Ze zijn beeldbepalend voor de begraafplaats. Als die er slecht bij liggen, ervaren bezoekers direct dat de begraafplaats slecht onderhouden wordt. Ongewenste kruiden op veelbelopen zandpaden of paden met halfverharding kun je in tegenstelling tot systeemverharding niet met een borstelmachine te lijf gaan. Ombouwen tot asfaltpaden of klinkers is een kostbare aangelegenheid; daar moet je wel budget of geld voor hebben. En dat zijn er niet

velen. Zandpaden zou je nog kunnen laten vergrassen. Maar dan zul je ze wel regelmatig, zo’n 15 tot 20 maal per jaar, moeten maaien. En dat betekent een nieuwe kostenpost in het begraafplaatsbeheer.’ Maar het probleem van split- en grindpaden blijft, volgens Van Midwoud. Die kun je absoluut niet laten vergrassen. Dergelijke looppaden voorzien van kunststof met honingraatstructuur is esthetisch ook geen oplossing, zegt hij. ‘Vaak zie ik de kunststof erdoorheen en dat ziet er buitengewoon armoedig uit, vind ik.’ Eggen Regelmatig eggen van grindpaden op begraafplaatsen kan een oplossing zijn om de paden netjes te houden. Hierbij refereert Van Midwoud aan de Amsterdamse Oosterbegraafplaats. Hier heeft men circa 4 km grindpad liggen. Van Midwoud: ‘Dit zijn vrij brede paden, die tijdens het groeiseizoen eens in de veertien dagen met een speciale eg worden bewerkt om het grind los en onkruidvrij te houden, zodat het er in het weekend weer prachtig bij ligt. Kiemende zaden krijgen zo minder kansen; het onkruid blijft beheersbaar binnen redelijke kosten. Onkruid branden op dergelijke halfverhardingen is ook een oplossing, maar dat werkt alleen bovengronds en de investering voor dergelijke apparatuur is hoog. En je kunt vraagtekens zetten bij de milieuvriendelijkheid. Kortom: er zal meer vergrassing komen, omvorming of er moet meer geschoffeld worden.’

‘Er zijn er genoeg die helemaal geen chemie in het groen gebruiken’

Wim van Midwoud, woordvoerder van de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen (LOB).

ten gevolge van een eventueel chemieverbod de keuze voor begraven dan wel cremeren zal beïnvloeden, zegt Van Midwoud: ‘Bij die keuze spelen andere sentimenten een rol. Voor ons als LOB is kwaliteitszorg en de omgang met de bezoekers op traditionele begraafplaatsen wel een belangrijk speerpunt. We moeten veel klantgerichter werken en kunnen nog veel leren van de wijze waarop commerciële begraafplaatsen en bijvoorbeeld natuurbegraafplaatsen communiceren en mogelijkheden bieden in het Nederlandse begrafenislandschap.’

Kunnen burgers geen rol spelen bij het schoffelen van paden als chemie verboden wordt? Van Midwoud: ‘Kerkelijke begraafplaatsen worden veelal door vrijwilligers onderhouden. Ze zullen wat onderhoud betreft een extra tandje bij moeten zetten. Op gemeentelijke begraafplaatsen geldt dat niet: ieder uurtje extra werk zal daar navenant meer geld kosten, terwijl er vaak al bezuinigd wordt.’ Van Midwoud spreekt zich er niet over uit of burgers een rol zouden kunnen spelen in het onkruidvrij houden van paden op begraafplaatsen. Op commerciële begraafplaatsen – slecht vijf procent van alle begraafplaatsen in Nederland – wordt al veel gewerkt met asfalt of klinkers op veelbelopen paden. ‘Daar zal een chemieverbod in 2015 vrij weinig invloed hebben.’ Op de vraag of hogere onderhoudskosten

Dit derde artikel uit een serie over begraafplaatsen is mede mogelijk gemaakt door:

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4527

www.stad-en-groen.nl

Groen is goed voor mensen. Zelfs als het maar een beetje is, zelfs als het nepnatuur is Agnes van den Berg: ‘Het is een illusie om mensen via groen aan het bewegen te krijgen’ Groene professionals zijn wel eens geneigd om vooral technisch naar het groen in de bebouwde omgeving te kijken. Zoveel bomen, plantjes of meter park per burger, dan komt alles wel goed. Je gaat dan al gauw helemaal voorbij aan wat dat groen nu werkelijk met mensen doet. Agnes van den Berg is omgevingspsycholoog en professor in dit vakgebied in Groningen. Zij doet onderzoek naar de manier waarop mensen beïnvloed worden door hun omgeving en dus door groen. Auteur: Hein van Iersel Van den Berg gaat eigenlijk uit van een soort romantisch oerideaal: ‘Een paar honderd jaar geleden waren mensen doorgaans minder welvarend en armer dan wij dat nu zijn, maar leefden ze wel constant in een groene omgeving. Door de oprukkende verstedelijking van de laatste jaren woont nu een groot deel van de bevolking in een totaal versteende omgeving en mist daar-

www.stad-en-groen.nl

door de helende werking van groen en van de natuur.’ Ik hoor dat verhaal van Van den Berg aan en vraag hoe dat dan werkt. Wat blijkt: er zijn klaarblijkelijk talloze wetenschappelijke onderzoeken die bewijzen dat groen de negatieve effecten van stress kan wegnemen, maar eigenlijk is niet echt bekend hoe dit nu precies werkt. Groen

werkt stressverlagend en zorgt dat de kleine haarscheurtjes in de beschermende schil om ons heen, die worden veroorzaakt door leven in een versteende omgeving, worden hersteld. Overigens heeft Van den Berg wel een mogelijke verklaring voor het effect. De mens heeft zich als soort ontwikkeld in een groene omgeving en heeft daarom als vanzelf een sterke band

weliswaar goed, maar een beetje groen kan soms al voldoende zijn. Verder treden de positieve effecten van groen al op, als je er door een raam naar kijkt. Zelfs een poster of wandschildering van groen heeft een positief effect. Biodiversiteit is ook zo’n thema dat op het eerste oog een natuurlijke bondgenoot van Van den Berg zou moeten zijn. Er zijn onderzoeken die aantonen dat groen met meer biodiversiteit meer effect heeft dan ‘gewoon’ groen, maar Van den Berg zet haar vraagtekens bij deze onderzoeken. Overigens zijn er ook vormen van groen die helemaal niet stressverlagend werken, maar zelfs voor extra stress zorgen. De mens is geen bosbewoner en verblijf in een diep donker bos zorgt voor extra stress. Klaarblijkelijk zit ergens in ons nog een oermens verstopt, die denkt dat achter iedere struik een wolf of leeuw op de loer ligt.

'Ergens in ons zit nog een oermens verstopt, die denkt dat achter iedere struik een wolf of leeuw op de loer ligt'

met de natuur. In contact komen met de natuur voelt voor de mens als thuiskomen. We worden daar blij en rustig van. Overigens zijn de effecten hoofdzakelijk onbewust. Je merkt ze doorgaans niet, maar je zult ze na verloop van tijd wel missen. Agnes van den Berg: ‘In Engelse publicaties wordt de term micro restorative effects gebruikt, maar een echt goede vertaling heb ik daar niet

van. Of je moet genoegen willen nemen met “kleine ontspanmomentjes”.’ Bondgenoot Je zou denken dat het bovenstaande Van den Berg een logische bondgenoot maakt van groene actiegroepen, die meer groen in de stad willen. Dat blijkt maar ten dele op te gaan. Groen is

Nep is goed, ‘het echie’ is beter Voor groene professionals is het natuurlijk geen kwestie: echt groen moet wel beter zijn dan nep, beter dan een poster of wandschildering. En gelukkig lijken onderzoeken dat ook aan te geven. Een poster of wandschildering heeft een positief effect, maar dit effect neemt na verloop van tijd af. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat wij mensen natuur zien als iets wat onder invloed van weer en seizoenen altijd aan verandering onderhevig is, dus iedere dag weer beetje anders is en daarmee spannender en inspirerender dan nepnatuur. Van den Berg vertelt over een onderzoek in een van de meest achtergestelde wijken van Chicago, boordevol criminaliteit en armoede en hoge flatgebouwen. Hier is onderzoek gedaan naar het verschil tussen vrouwen die op de vierde of vijfde verdieping over boomtoppen heen konden kijken en vrouwen zonder zo’n uitzicht. Wat blijkt: deze vrouwen zijn minder agressief ten opzichte van hun man dan vrouwen zonder zo’n uitzicht. Overigens zijn er talloze andere onderzoeken die hetzelfde lijken aan te tonen. Nog in 2013 werkte Van den Berg mee aan een Alterra-onderzoek naar groene schoolpleinen, dat aantoont dat kinderen op dit soort pleinen socialer zijn en beter in hun vel zitten.

www.stad-en-groen.nl

Vasteplanten in het openbaar groen

Griffioen biedt het totaalpakket Green-to-Colour aan voor een duurzaam ingerichte buitenruimte. Het concept, dat zorgt voor snelle dichtgroei met een laag onderhoudsniveau en weinig onkruidgroei, bestaat uit: ontwerp sortimentskeuze grondbewerking P11-kwaliteit planten maaien bemestingsplan

• • • • •

Meer informatie en voorbeelden van projecten: www.greentocolour.com Grifﬁoen Wassenaar BV

+31 (0)70 517 7175

info@grifﬁoenwassenaar.nl

www.grifﬁoenwassenaar.nl

dat deze niet door de universiteit wordt betaald, maar door een externe partij. De financiering gebeurt door het Nationaal Groenfonds, maar de leerstoel is formeel ingesteld door de Stichting Bijzondere Leerstoelen Natuurbeheer.

'In contact komen met de natuur voelt voor de mens als thuiskomen. We worden daar blij en rustig van' Bewegen Wat zou Van den Berg adviseren aan de politiek en beleidsmakers met betrekking tot groene inrichting? Een van de zaken die haar irriteren, is de overdreven aandacht voor groen en bewegen. Bewegen is goed, maar het is – aldus Van den Berg – een illusie om mensen op een dergelijke manier aan het bewegen te krijgen. De overheid zou in plaats daarvan de openbare ruimte zo moeten inrichten dat iedereen automatisch in aanraking komt met groen. Een wandeling in een park of over een recreatieterrein is perfect, maar het gewone dagelijkse wandelingetje naar de supermarkt zal voor veel mensen het hoogst haalbare zijn. Zorg dat iedereen op die manier automatisch met groen in aanraking komt.

Nieuwe studie Ik opper dat het vakgebied van Van den Berg nog wel erg jong en beperkt is. Jong klopt, volgens de onderzoekster, maar beperkt inmiddels niet meer. Van den Berg schudt moeiteloos een groot aantal Nederlandse onderzoekers uit haar mouw: Sjerp de Vries in Wageningen, Jolanda Maas aan het VU MC in Amsterdam, Henk Staats van de universiteit in Leiden, Yvonne de Kort van de TU in Eindhoven en Ad Pruin in Enschede. Van den Berg blijkt niet te overdrijven. Als ik later een aantal van deze namen opzoek via Google, blijkt hoe onterecht het is dat ik al deze namen (op Jolanda Maas na) niet ken. Dat ligt niet aan de ellenlange lijsten met publicaties die de heren en dames op hun sites hebben staan. Wellicht wel aan de tijdschriften waarin deze artikelen zijn gepubliceerd, doorgaans Engels of Amerikaans, wetenschap-

pelijk van aard, en daarmee weinig toegankelijk voor professionals in de groene sector. Een gemiste kans, want juist de doelgroep van groene professionals is een belangrijke schakel in het realiseren van groen.

Wandelcoach Van den Berg vertelt mij over een voor mij totaal nieuw fenomeen. Vanuit het idee dat in de natuur zijn stressverlagend werkt, is verzonnen dat therapie in de natuur extra impact zou moeten hebben. Daaruit is het fenomeen wandelcoach ontstaan, en inmiddels zouden er in Nederland al zo’n tweehonderd zzp’ers actief zijn als wandelcoach. Van den Berg doet hier in opdracht van De Friesland Zorgverzekeringen ook onderzoek naar.

Bijzonder hoogleraar Dat laatste wil niet zeggen dat er geen beweging in het vakgebied zit. Verre van dat. Van den Berg heeft naast de leerstoel in Groningen een eigen bedrijf, waar ze studies en onderzoeken in opdracht verricht. Ze meldt dat ze waarschijnlijk als een van de weinige onderzoekers nog geen nadelige gevolgen heeft ondervonden van het afbouwen van de subsidies van het Productschap Tuinbouw, en nog steeds meer opdrachten heeft dan tijd. De leerstoel die Van den Berg invult, is een bijzonder hoogleraarschap. Dat wil zeggen

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4526

www.stad-en-groen.nl

Groene gevel systemen van Mobilane

LivePanel

Kenmerken van de Groene Gevel systemen WallPlanter - Bewezen gevelsysteem: al 7 jaar zonder inboet - Direct Groen - Weinig onderhoud LivePanel - Geschikt voor binnen- en buitenwanden - Optimale waterverdeling door speciaal substraat - Geïntegreerd irrigatie en drainage systeem - Geluid- en warmte-isolerende eigenschappen

WallPlanter

Meer informatie Broekweg 3, 3956 NE Leersum E: info@mobilane.nl • I: www.mobilane.nl T: 0343 - 42 08 65 • F: 0343 - 47 79 39

Natuur en economie 2.0 Heel lang zijn we bezig geweest met het toekennen van waarden aan natuur en landschap. Daarvoor zijn talloze methoden ontwikkeld waaruit bijvoorbeeld naar voren kwam dat de waarde van een boom kon worden bepaald aan de hand van de hoeveelheid fijn stof en CO2 die deze vastlegde. Iets dat dan natuurlijk ook kon worden opgeschaald naar hele natuurgebieden. Enige tijd geleden zijn op deze manier nog de gezondheidsbaten vastgesteld van het openbaar in de wijk Bos en Lommer in Amsterdam.

Gebiedsontwikkeling 2.0: hoe ontwikkelen we een gebied zonder een overheid? Deze studies hebben weliswaar geleid tot een stevige mate van emancipatie van natuur, landschap en stedelijk groen, maar al snel deed zich ook een probleem voor: al deze waarden hadden geen enkele relatie met reĂŤle geldstromen. Iets dat wel het geval is als we spreken van een hogere huizenwaarde voor woningen in een groene omgeving of omzet van bedrijven die te herleiden is tot natuur en landschap. Dat werd al pijnlijk duidelijk toen tijdens een discussie -over de MKBA die was gemaakt voor het Nederlandse landschap en waaruit naar voren kwam dat dit 6 miljard was- een wethouder in de discussie opstond en zei dat hij daarmee nog geen cent extra had voor het beheer van zijn buitengebied.

Langlopende financieringsconstructies met belanghebbende uitbaters bieden oplossing En dat laatste is dus in toenemende mate een probleem voor bestuurders die worden geconfronteerd met de noodzaak van grote bezuinigingen, bijvoorbeeld op het beheer van landschap en openbaar groen in het algemeen en bomen in het bijzonder. Want als het gaat om de vraag welke partijen bijvoorbeeld baat hebben bij bomen en het beheer hiervan op zich kunnen nemen (dus financieren), dan zijn dus niet de zorgverzekeraars in beeld. Dit ondanks de studies die aantonen dat groen goed is voor de gezondheid, leidt tot minder obesitas, minder stress, of meer geluk. Als het gaat om het beheer van groen hebben we dus geen waarderingsstudies meer nodig maar financieringsstudies, die nieuwe financiĂŤle instrumenten opleveren, die partijen naar voren schuiven die de kosten van beheer op zich willen nemen en voor hen doorrekenen hoe ze dat kunnen terugverdienen.

bomen geldt. Laten we het daarom, als we daadwerkelijk aan de slag willen met duurzaam beheer en duurzame financiering van natuur en landschap, maar hebben over Natuur en economie 2.0. Tom Bade is directeur van Kenniscentrum Triple E

Natuur wordt kwetsbaar door subsidie- en giftenstructuren Eigenlijk hebben we gewoon businessplannen nodig. Binnen Triple E voerden we de discussie over gebiedsontwikkeling 2.0: Hoe ontwikkelen we een gebied zonder een overheid (die immers geen geld meer heeft)? Natuur wordt kwetsbaar door subsidie- en giftenstructuren. Als deze gelden wegvallen, zijn de effecten direct zichtbaar. Duurzame, langlopende financieringsconstructies met belanghebbende uitbaters lossen dat op. Eigenlijk een opgave die ook voor het stedelijk groen en het beheer van

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4525

www.stad-en-groen.nl

Help, ik heb een rotte kade BVB Substrates ontwikkelt slim substraat voor behoud zeldzame varenpopulatie Nederland ligt vol met honderden kilometers kades. Behoud en beheer van deze kades, vooral als ze in een stedelijke omgeving liggen, is kostbaar. De gemeente Rotterdam heeft voor de renovatie van de kade van de Rotte gekozen voor een aantal bijzondere technieken waarmee ĂŠn de ecologie ĂŠn de bomen kunnen worden behouden. Auteur: Hein van Iersel Kades zijn de afgelopen jaren veelvuldig in het nieuws geweest. Een triest hoogtepunt was daarbij Utrecht, waar in 2013 aan de Bemuurde Weerd een kademuur instortte. De gemeente gaf later zelf als oorzaak van het voorval het wegspoelen van zand onder en achter de kade. Eerder stortte in Arnhem een deel van de Rijnkade in. Ook hier was wegspoelend zand de boosdoener. Gelukkig hebben zich bij

www.stad-en-groen.nl

beide incidenten geen persoonlijke ongelukken voorgedaan, maar dat gevaar bestaat natuurlijk terdege. Zeker als er bijvoorbeeld monumentale bomen worden meegesleurd die op deze oude kades staan. In Cobouw van januari 2014 wordt Jarit de Gijt van het ingenieursbureau van de gemeente Rotterdam en de TU Delft aangehaald, die stelt dat het aantal voorvallen dat de pers niet haalt een veelvoud is van bovenstaande twee

incidenten. De Gijt heeft daarom met een aantal collega-ingenieurs van onder andere Fugro en Grontmij het SBR/CUR-handboek Binnenstedelijke kademuren gepresenteerd, dat onder andere handvatten geeft om de restlevensduur van kades te berekenen. Functioneel Een belangrijk probleem bij historische kademu-

Vriendenbrug. De oude kademuur is, zoals alle historische kades, gemetseld op een houten vloer, die op houten heipalen rust. Waarom is niet duidelijk, maar de ongeveer vijf centimeter dikke houten vloer met daaronder de zogenaamde onderslagbalken bleek na inspectie te zijn aangetast door paalrot en de muur dreigde te verzakken. Theoretisch was berekend dat de kade binnen vijf jaar zou bezwijken. Platanen Een extra probleem daarbij vormden de platanen op de kademuur. Voor de omwonenden en Rotterdamse actiegroepen zoals de Bomenridders bestond er geen twijfel: deze bomen moesten behouden blijven. Wat ook behouden moest blijven, waren de bijzondere varensoorten die op de oude muur groeiden. Uit een ecologisch rapport bleek dat het vooral om de tongvaren en de zwartsteelvaren ging. Stadsecoloog Marijn Meijer van Rotterdam doceert: ‘Deze soorten zijn in Nederland typische stadssoorten: de zwartsteel vooral in de vier grote steden, de tongvaren wat algemener. Anders dan wat je op het eerste gezicht zou denken, halen deze varens het beetje water dat ze nodig hebben niet door capillaire werking uit de gracht, maar uit regenwater dat op de kade valt en door het metselwerk heen zijgt.’ Meijer laat de soorten zien. Bij de opstart van het project zijn de meeste varens uit de oude muur gehaald en in een speciekuip geplaatst, waar ze hun tijd uitzitten tot ze weer worden uitgeplant in de nieuwe kade. Het ziet wat lullig zo’n speciekuip, maar volgens Meijer voldoet het prima.

ren is dat deze niet alleen puur functioneel een grens tussen water en weg bepalen, maar er ook gewoon goed uit moeten zien. Daarnaast zijn kades vaak ook nog de plek waar monumentale beeldbepalende bomen te vinden zijn en is de ecologie van sommige kades zeer bijzonder. Deze laatste aspecten speelden mee tijdens de renovatie van zowel de Linker als de Rechter Rottekade, tussen de Noorderbrug en de

Meijer legt uit wat het wettelijk kader is voor een populatie zeldzame planten. Deze soorten zijn sinds 2002 beschermd door artikel 8 en artikel 13 van de Flora- en faunawet. Behoud van de populatie staat voorop en bij een bouwkundige ingreep is het doel om zodanige condities te creëren dat de populatie in staat is terug te keren. Omdat bij de nieuwe kadeconstructie het inzijgen van regenwater door de waterdichte stalen kadewand in de constructie wordt verhinderd, moest hier een oplossing voor gevonden worden.

'Er werd gewerkt en geheid vanaf pontons op het water. Dit om overlast voor omwonenden zo veel mogelijk te beperken' Damwandplanken De nieuwe kade wordt gevormd door ruim drie meter hoge dikke stalen damwandplanken, die gemonteerd zitten tussen 18 meter lange stalen buispalen. Boven op de damwanden en de buispalen wordt in het werk een betonnen sloof gestort. Deze sloof en de stalen wand geven de kademuur de benodigde constructieve waarde. In de sloof wordt meteen de verankering van prefab betonnen schorten mee gestort, die uiteindelijk de zichtzijde van de nieuwe kade vormen. Onderaan op de schort bevindt zich een voet, waarop in het werk een muurtje gemetseld wordt dat het uiterlijk van de kademuur bepaalt. Op deze schorten moeten de Rotterdamse

Detail aanzicht spouw met substraatplaten.

www.stad-en-groen.nl

'Hoe sneller de mortel met een hoog pH zal uitlogen door het zuurdere substraat erachter, hoe sneller de varens er zich thuis zullen voelen'

Werner Hendriks, Groenemorgen

www.stad-en-groen.nl

varens in de toekomst hun plekje vinden. Achter de gemetselde gevel zit een spouwmuur van ongeveer 10 centimeter, die gevuld wordt met een bijzonder BVB-substraat. In samenwerking met Adviesbureau Groenemorgen heeft BVB dit substraat op verzoek van het ingenieursbureau van de gemeente Rotterdam speciaal voor dit project ontwikkeld. Maatwerk dus. Een belangrijk uitgangspunt was dat het materiaal voldoende capillaire stijghoogte kon realiseren. De combinatie van substraat en metselwerk zorgt voor de juiste groeiplaatsomstandigheden voor de groei

van de bijzondere varens. Het voorhangschort, en dus ook het substraat, hangt in het water. Op die manier kan capillaire opstijging plaatsvinden en is er voldoende water voor de varens beschikbaar. Overigens wordt de constructie van een met substraat gevulde spouw slechts aan één zijde van de Rotte toegepast. Aan de andere kant werden ten tijde van de evaluatie geen varens aangetroffen. Overigens bleek dat laatste tijdens een inspectierondje dat ik met Meijer en Koeijers maakte wel mee te vallen. Ook daar zitten op de oude muur die – ten tijde van het inspectierondje – nog te

Marijn Meijer, stadsecoloog Rotterdam.

Sloof uit beton

Substraatlaag

Oude gemetselde kademuur

Bestaande houten funderingsvloer

Stalen damwand

Bestrating

zien is achter de stalen damwand, her en der wat varens. Lijm Het substraat waarvoor gekozen is, is om een aantal redenen bijzonder. Allereerst hebben Joeri Faas van BVB Substrates en Werner Hendriks van Adviesbureau Groenemorgen uitgebreide proeven

Varen

genomen om een substraat te kunnen samenstellen met een capillaire opstijging van minimaal één meter. Daarnaast mag het substraat niet doorcomposteren of inklinken. Die laatste voorwaarde is opgelost door het substraat te mengen met een lijm, die opdroogt en als het ware één geheel vormt met de muur nadat het is aangebracht. Als extra risicobuffer zijn tijdens de bouw

Edwin Koeijers (links, ingenieursbureau Rotterdam), Joeri Faas (BVB Substrates).

een aantal prefab platen die zijn gemaakt van het substraat en de lijm, ruim achter het metselwerk geschoven. Van deze platen weet je 200 procent zeker – en onderzoek heeft dat aangetoond – dat de capillaire werking gewaarborgd blijft. Deze substraatplaten zijn met een onderlinge afstand van 0,6 m in de spouw geplaatst. Om goed contact met het metselwerk te krijgen, en daarmee goed vochttransport, is de ruimte tussen de substraatplaten opgevuld met losgestort substraat. Het blijft een experiment, geven Edwin Koeijers van het Rotterdams ingenieursbureau, Werner Hendriks en Joeri Faas volmondig toe. Maar wel een experiment waar goed over is nagedacht en waardoor de groeiplaatsomstandigheden voor de bijzondere varens aanzienlijk verbeterd worden. Voeg Behalve op bovenstaande wijze worden de Rotterdamse varens ook nog op een andere manier verleid om de Rottekade te veroveren als woonplek. Door het cement zit een fractie organische stof gemengd. De voeg ligt dieper dan normaal en is extra ruw, zodat er zich gemakkelijk sporen en dus planten op kunnen hechten. Daarnaast is geen keiharde Portland-cement gebruikt, maar een ouderwetse kalkmortelcement. Dat deze mortel puur constructief minder

www.stad-en-groen.nl

Boomrooierij Weijtmans méér dan bomen rooien

Diverse hoogwerkers altijd inzetbaar

Diverse vrachtauto’s inzetbaar voor afvoer van hout

Uitstekend inzetbaar in stedelijk gebied

Bomen rooien Bomen snoeien Stobben frezen / rooien Transport Hijswerk In- en verkoop van hout Advies In-/verkoop van houtsnippers Afvoeren van snoeihout en blad

Boomrooierij Weijtmans beschikt over goed opgeleide treeworkers zodat ieder karwei een honderd procent tevreden klant oplevert. Bovendien werken wij met uniek materieel en maken alleen gebruik van materialen en brandstoffen die aan de strengste milieu-eisen voldoen. Boomrooierij Weijtmans beschikt over 9 eigen

Onze opdrachtgevers zijn particulieren,

vrachtwagens en kan u daarom altijd direct

bedrijven, instellingen en de overheid.

helpen. Het merendeel bestaat uit Euro-V en EEV-voertuigen die aan de milieu-normen

Wij zijn tevens leerbedrijf en gecertificeerd

voldoen en prima in te zetten zijn in stedelijk

iepen verwijderaar. Erbo erkend, VCA**, NEN,

gebied. Twee Euro-VI auto’s zijn in bestelling.

ISO 9001 en Groenkeur gecertificeerd.

Uniek zijn onze telescoopkranen, waarmee we

Natuurlijk komen wij graag bij u langs om de

tot een hoogte van 32 meter takken vast kunnen

situatie en eventuele obstakels vakkundig te

pakken en afzagen, voor veilig en gecontroleerd

beoordelen.

BRON: GREENTECHPOWER

rooien van bomen.

Beide telescoopkranen aan het werk

www.stad-en-groen.nl

Voor elk karwei de juiste machine

Kreitenmolenstraat 175

Tel. 013-51114 83

algemeen@weijtmans.nl

5071 BD Udenhout

Fax 013-511 43 73

www.boomrooierijweijtmans.nl

pontons op het water.’ Dat wil niet zeggen dat er geen overlast was. Dat zou onmogelijk zijn bij een werk van deze omvang, maar er zijn – aldus Koeijers – geen klachten geweest over geluidsoverlast.

'Behoud van de soort staat voorop en bij een bouwkundige ingreep is het doel om zodanige condities te creëren dat de populatie in staat is terug te keren' RAW De contractvorm waarmee Rotterdam op de markt is gegaan, wordt door Koeijers omschreven als een traditioneel RAW-bestek, feitelijk dus niks bijzonders. Rotterdam heeft wel geluk gehad met de aanbesteding. Kort na de aanbesteding ging de aannemer die het werk gegund zou krijgen failliet. Van Noordenne uit Nigtevegt, die de tweede prijs had ingediend, kreeg daarmee automatisch het werk gegund. Koeijers is wel blij met deze aannemer. Niet iedere aannemer heeft de feeling om op een goede manier met het ecologische aspect van dit werk om te gaan. Koeijers lacht: ‘Ik hou het in de gaten, maar de varens krijgen op tijd water. Er is zelfs een gieter op het werk aanwezig.’

Tongvaren

sterk is en sneller zal degenereren, is niet erg. Sterker nog: hoe sneller de mortel met een hoge pH zal uitlogen door het veel zuurdere substraat erachter, hoe sneller de varens er zich thuis zullen voelen. Daarnaast geldt dat het metselwerk op de voorhangschorten geen constructieve functie meer heeft, maar puur esthetisch is. Inwendig heien De techniek van voorhangpanelen met substraatspouw is lang niet het enige technische

hoogstandje dat in Rotterdam is gebruikt. De 18 meter lange buispalen, die eigenlijk het constructieve hart vormen van de kade, konden op deze plek onder de bomen nooit in één keer geheid worden. Er is daarom gekozen voor inwendig heien, waarbij iedere keer een nieuw buisstuk op het al geplaatste stuk werd gelast, en de palen dus in segmenten werden opgebouwd. Edwin Koeijers: ‘Belangrijk extra voordeel hierbij is dat de overlast voor bewoners veel minder was. Daarnaast werd er gewerkt en geheid vanaf

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4523

www.stad-en-groen.nl

Onthard de stad! Sanda Lenzholzer wil stedelijk microklimaat uit de schaduw halen Hitte en wind kunnen aardig roet in het eten gooien in het microklimaat van een stad. Sanda Lenzholzer schreef een standaardwerk over het weer in de stad en welke rol het ontwerp daarbij speelt. Daarin neemt ze ook de psychologische aspecten van materialen en het aangeplante groen mee. De belevenis van mensen speelt namelijk een belangrijke rol bij het ervaren van hitte en windstromen in de stad. Een stadsklimaatkaart biedt objectief de mogelijkheid hiernaar te kijken. En dat is redelijk nieuw. Nijmegen is een van de weinige gemeenten die zo’n kaart ontwikkeld heeft en beweert er ook iets mee te doen. Auteur: Broer de Boer De redactie heeft een rondwandeling door Nijmegen gemaakt met Sanda Lenzholzer, auteur van het boek ‘Het weer in de stad’. We worden bij onze ontdekkingstocht naar elementen voor een beter stedelijk microklimaat vergezeld door Veroniek Bezemer. Zij is senior beleidsadviseur groen, natuur en landschap van de gemeente Nijmegen. Handboek Wat zijn volgens Sanda Lenzholzer nu de belangrijkste elementen om rekening mee te houden bij het verbeteren van het stedelijk klimaat? ‘Lees mijn handboek’, zegt ze glimlachend. ’Maar om enkele dingen te noemen: grote stenen pleinen kunnen een latente bron van hittestress zijn in de zomer. Bebouwing die in een trechter uitloopt vanuit het westen, kan zorgen dat je uit je jas waait. En als de verhouding plaveisel/hoogte van bebouwing niet juist is, kun je een zogenaamde

www.stad-en-groen.nl

isolated roughness flow krijgen, dus erg winderige ruimtes. Wat ook minder bekend is, is het downwash-effect dat je bij hoge gebouwen kunt krijgen.’ Warmte Luchtstromingen kunnen dus voor veel ongewenste effecten zorgen in de stad. Maar hoe zit het met hitte? Niet iedereen weet dat de temperatuurverschillen tussen stad en land in warme nachten kunnen oplopen tot 10 graden. In hete zomers kan dat grote problemen opleveren, want in tegenstelling tot het land koelt de stenige stad slecht af. De gevolgen zijn volgens Lenzholzer aantoonbaar: ‘Een hogere sterfte en verlies van arbeidsproductiviteit. Dat laatste becijferde TNO op ongeveer een miljard euro per decennium. Het loont dus om rekening te houden met de stadsinrichting. Maar ook bedrijfsterreinen met al hun steen en asfalt zijn vaak hitte-eilanden.

Stadgroen zorgt, anders dan die stenige materialen, voor evaporatie: verdamping van water door huidmondjes geeft verkoeling. En natuurlijk geven bomen in de stad schaduw. Bomen zorgen als het ware meer dan een vijver of een stuk gras voor een evenwichtige verwerking van warmte.’ En zoals Lenzholzer zegt: ‘Her en der planten van bomen is voldoende. In de ideale stad is het wenselijk bij uit- of inbreidingsplannen het microklimaat mee te nemen. Dat geldt ook voor de uitdijing van steden, die meestal cirkelvormig gebeurt: zorg voor lange landtongen van bebouwing die in het omringende land steken en zorg voor groen tussen die ‘vingers’.’ Psyche In welke mate speelt beleving van hitte een rol? ‘Ook hier heb ik onderzoek naar gedaan. Een open en onbeschut liggend plein met stenen banken en andere ‘koud’ aandoende elementen

Valwind

oogt snel winderiger en daarmee koeler.’ Daarbij wijst ze op het plein voor het centraal station van Nijmegen: het oogt koud door de gebruikte materialen en het nagenoeg ontbreken van bomen. Veroniek Bezemer erkent dat ze hier altijd ‘van haar fiets waait’. In dit verband wijst Lenzholzer op het hotel: ‘Echt een windplek.’ En op de luifel van een ander groot gebouw dat aan het stationsplein ligt: ‘Die luifel aan de gevel zorgt voor vermindering van het downwasheffect.’ Wijzend op de onoverdekte fietsenstalling met duizenden fietsen, geeft ze de gemeente Nijmegen een gratis advies: ‘Je zou dit plein heel gemakkelijk wat kunnen ontharden door een mooi groen dak boven deze fietsenstalling aan te leggen.’ Anderzijds wordt Lenzholzers blik ook

getrokken door de allee die recht voor het station uitkomt en in rechtstreekse verbinding staat met het Keizer Karelplein. Ze attendeert op de keuze van de soorten bomen die daar zijn aangeplant. ‘Die zullen relatief klein blijven’, voorspelt ze. Volgens Bezemer klopt dat en heeft dat alles te maken met de parkeergarage die zich onder het straatwerk bevindt. Ze zegt: ‘We zien hier vier rijen bomen - lindes 1e grootte- . Drie rijen staan op de garage en 1 rij staat ernaast (de rij aan de kant van de schouwburg). De drie rijen op de garage worden van water voorzien, de andere rij staat in de volle grond en moet zichzelf dus in stand houden. Er zijn verschillende verwachtingen over hoe de bomen het zullen doen en of er verschil ontstaat tussen op en naast de garage.’

Bestrating We volgen de nieuwe allee die het stationsgebied en het Keizer Karelplein verbindt en trekken via de Bloemerstraat de oude Nijmeegse binnenstad in. Opgegroeid en wonend op het platteland, valt mij op dat de bestrating in Nederlandse steden altijd zo donker is. In mediterrane steden is die vaak veel lichter. Lenzholzer hierover: ‘Daar heb je misschien gelijk in, maar ook dit is relatief. Donkere bestrating absorbeert misschien meer warmte, wat een stad warmer maakt, maar daar staat tegenover dat bestrating met een lichtere kleur de zonnestraling reflecteert. Daardoor zullen andere donkere objecten die straling uiteindelijk opnemen en de omgeving verwarmen. Bovendien worden witte kinderkopjes gauw smerig en dat wil je in een stad ook niet. Dat laatste is dus echt iets waar je rekening mee moet houden bij je afwegingen.’

'Opgegroeid en wonend op het platteland, valt mij op dat de bestrating in Nederlandse steden altijd zo donker is'

Gebouwen versus straatbreedte.

Zuilen Lenzholzer wijst op de groene zuilen, opgebouwd uit staaldraad en begroeid met hedera, die in het straatwerk zijn aangebracht. ‘Goed werk’, luidt haar oordeel. ‘Het geeft een mooi ruimtelijk beeld en is ideaal als er veel bekabeling of buizen onder het plaveisel liggen. Je kunt daar dan geen bomen planten, maar zo is het wel mogelijk om op een voordelige manier groen aan te brengen

www.stad-en-groen.nl

Thiemepark Nijmegen.

in het straatbeeld. Groen in een straat moet je op ooghoogte zien; en dat zie je hier. Tegen kale stammen aankijken is ook ongewenst. De zuilen hier geven psychologisch precies het juiste effect. Thermisch comfort noem ik dat. Maar ook fonteinen op een plein kunnen dat effect bewerkstelligen.’ En dan komt de docente in Lenzholzer boven. Ze zegt: ‘Stilstaand water in de vorm van een vijver of een rivier geeft nagenoeg geen afkoelend effect. Het is eerder een warmtebuffer, die ‘s avonds en ‘s nachts zijn warmte ook nog eens afgeeft aan de stad.’ Gebruiksdoel Tijdens het gesprek op deze wandeling wordt wel duidelijk dat je naar het gebruiksdoel van een bepaald stadselement moet kijken. Bij een allee waaraan geen mensen wonen en waar alleen maar verkeer rijdt, is het redelijk zinloos om te investeren in verkoelende maatregelen, of die nu fysiek of psychologisch zijn. ‘Kleine begroeningen aan gevels, zoals we die in een belendende

www.stad-en-groen.nl

straat met oude woningen zien, zullen zeker de instraling en uitstraling van zonnewarmte verminderen’, aldus Lenzholzer. ‘Bovendien kan zo’n begroeiing het aanbrengen van graffiti voorkomen’, lacht Bezemer.

'We organiseren evenementen niet alleen in het Goffertpark of andere stadsparken, maar ook in het stadscentrum' Evenementen Het Nijmeegse Koningsplein biedt zo’n situatie waar het ‘s zomers op een terras in de schaduw goed vertoeven is. ‘Denk de bomen eens weg, en je hebt hier echt een hitteplek’, verduidelijkt Lenzholzer. Getuige de aanhangers van kermisexploitanten vinden hier ook evenementen plaats. Een aantal kermisattracties wordt hier naast de bomen opgesteld. Veroniek Bezemer: ‘We maken hierin dus ook belangrijke keuzes. We organiseren evenementen niet alleen in het Goffertpark of andere stadsparken, maar ook in het stadscentrum. Belangrijk aandachtspunt in dit geval is

Sanda Lenzholder

dat de kermisexploitanten rekening houden met de bomen. Boomwortels moeten niet beschadigd raken, laat staan dat er takken gesnoeid worden. Als gemeente moeten we goed opletten wat er gebeurt.’ Op het moment van ons bezoek waren de bomen nog kaal, maar het Koningsplein is duidelijk zo’n plek in Nijmegen waar je kunt schuilen voor de zon. Anderzijds zijn er in andere steden ook locaties waar horecaexploitanten stelling nemen tegen de gemeente, als er bomen geplant worden die hun terras op termijn zouden kunnen beschaduwen. Hoge gebouwen: downwash We vervolgen onze wandeling en passeren de Stevenskerk in het centrum. ‘Waar nu een plein is, was ooit veel meer bebouwing. Door de sloop van die bebouwing treedt er hier ook een zogenaamd venturi-effect op. Zich verplaatsende lucht komt in een soort trechter terecht. Dit versterkt de luchtstroom, hetgeen we ervaren als harde wind.’ Heel vroeger waren ze nog niet zo dom als het om het stedelijk klimaat gaat, denk ik dan. De omgeving van de toen hoogste gebouwen, kerken, was veel meer bebouwd, waardoor je veel minder last had van valwinden en venturieffecten. Maar ja, soms heb je in een stadscentrum ruimte nodig of zorgt oorlogsgeweld dat er een nieuwe wind waait, zoals in Nijmegen het geval is. Dicht bij de kerk ligt het Arsenaal. Hoog boven ons torent een gevel uit die begroeid is met sedum en hedera. Volgens Veroniek Bezemer is dit een onderdeel van het begroeningsproject in Nijmegen. ‘Groene allure; ook op het platte dak van een belendende, lagere flat is een hek geplaatst dat prachtig met groen begroeid is. Korenmarkt Ook het project Korenmarkt is de moeite waard om te bezoeken. Ingeklemd tussen een aantal hogere gebouwen, diende dit tot drie jaar geleden als parkeerterrein voor de bewoners van de flats rondom. Veroniek Bezemer: ‘In overleg met de bewoners hebben we er een groene oase van gemaakt, die bovendien recht doet aan de historie. Er is zichtbaar gemaakt dat hier ooit een kapel gestaan heeft. Bij een recente opgraving bleek dat hier ridders begraven zijn. Een gunstige parkeerbalans in dit stadsgedeelte maakte de realisatie mogelijk. Bewoners kunnen hun auto dichtbij blijven parkeren.’ Lenzholzer is helemaal enthousiast over deze aanpak: ‘Dit stuk stad is prachtig ‘onthard’. Ik zie vijf bomen die straks de ruimte krijgen die ze nodig hebben. Hier kunnen kinderen spelen op het gras. Er is

water. Reken maar dat dit over enkele jaren een verkoelend effect heeft op dit stukje stad. Zoiets is nog veel effectiever dan een groene muur.’ De aanpak was hier echter bottom-up. Bezemer: ‘Er is veel overleg geweest met de bewoners. Want bijkomend is dat er geen geld is voor het beheer van dit parkje. De bewoners hebben het zelf geadopteerd om te gaan beheren. Een horecaondernemer die zijn zaak aan het eerdere pleintje had, zag aanvankelijk met lede ogen de parkeergelegenheid voor zijn deur verdwijnen. Thans ziet de exploitant van uitspanning ‘Mario’ er een uitdaging in. In de zomer staat op de menukaart een picknickmogelijkheid: je krijgt een kleed mee om lekker op het gras van de Korenmarkt van je lunch te genieten. Verkoeling in de stad, dus ook op bedrijventerreinen, biedt ook voor ondernemers interessante perspectieven. Het beeld dat we op de Korenmarkt aantreffen, ziet u op de hoofdfoto bij dit artikel, met links Veroniek Bezemer en rechts Sanda Lenzholzer.

Het weer in de stad Hoe ontwerp het stadsklimaat bepaalt Auteur: Sanda Lenzholzer Uitgever: NAi-010 uitgevers, Wageningen University ISBN: 978-94-6208-095-9 www.nai010.com/weerindestad

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4528

www.stad-en-groen.nl

Aannemer investeert in de drie V’s: voormannen, vormgevers en vrouwen! Jos van Esch: ‘De broodnodige rust keert terug in de sector’ In een gespannen markt overleven de bedrijven die efficiënt samenwerken. Dat is in een notendop het ondernemerscredo van Jos van Esch, tweedegeneratiedirecteur van J. van Esch BV. ‘Je kunt je verzetten tegen regels en veranderingen, maar ook gewoon goed en slim je werk te doen en zo zorgen voor een fatsoenlijke boterham voor nu en later.’ Auteur: Pascale Attema

www.stad-en-groen.nl

J. van Esch BV zag de markt vijf jaar geleden in een ware gevechtsarena veranderen – inclusief hysterische prijsreacties en fatale slachtoffers. Anno 2014 neemt directeur Jos van Esch, na die tijd van crisis en door emoties ingegeven prijsdalingen, een geleidelijke ontspanning waar in de branche. Kwaliteit speelt weer een rol. Het familiebedrijf pakt die handschoen op door te investeren in specialismen die de markt volgens hem tekortkomt: ‘We leiden zelf voormannen op en hebben weldra vijf ontwerpers aan de slag.’ Ook ligt een van zijn uitdagingen in ‘meer vrouwen’!

Ondanks het feit dat de marges weer wat ruimer zijn, blijft kostenreductie een vaste standaard bij Van Esch. Hoe? ‘Door continu te focussen op efficiëntie, onafhankelijk van externe invloeden. Niet beter dan anderen, dat pretenderen we helemaal niet en daar kunnen we ook niet over oordelen. We gebruiken gewoon ons “boerenverstand”. Dit blijkt eigenlijk heel eenvoudig en helder uit onze officiële missie: het waarborgen van de continuïteit van het bedrijf door kwalitatieve en innovatieve dienstverlening in de buitenruimte.’

Van Esch opereert al 50 jaar in de ruimste zin van het woord in de buitenruimte. Het familiebedrijf specialiseerde zich niet alleen in de diepte in groen en sport, maar inmiddels ook in de breedte met zusterbedrijven Gebr. Van Esch Wegenbouw BV en A. van Casteren Tilburg BV. Deze houden zich bezig met infrastructuur, sloop, open overslag en transport, zodat de onderneming in zijn geheel vrijwel het totale spectrum in de buitenruimte beslaat. Uniek in de branche.

Leerproces tijdens efficiëntieslag ‘Efficiënt werken begint voor ons met een innovatief en duurzaam machinepark. Daarnaast zijn de interne processen belangrijk, van administratie tot uitvoering in het veld. We hebben meer dan honderd mensen in dienst; als die de hele dag rondjes rijden, is dat weinig zinvol. Wat ons erg helpt effectiever te werken, zijn de uiteenlopende certificeringen die we in de loop der tijd binnen hebben gehaald en nog van plan zijn te gaan halen.’ Daar heeft Van Esch persoonlijk nog wat van opgestoken. ‘Je denkt dat je bedrijfsvoering zonder meer goed in elkaar zit, maar zo’n certificeringstraject dwingt je om zeer, zeer kritisch naar je eigen bedrijf te kijken. Je komt op die manier altijd zaken tegen die nóg beter kunnen.’

Laagsteprijscultuur Een van de belangrijkste veranderingen binnen de branche is het aanbestedingsbeleid van de overheid, meteen de belangrijkste klant van Van Esch. Hij loopt hier dan ook volop tegenaan. ‘Door de crisis begonnen opdrachtgevers zich angstvallig op prijs te focussen, waarbij de goedkoopste vrijwel standaard won. Ook wij zijn op die manier opdrachten misgelopen aan partijen die, om toch maar te kunnen werken, onder de kostprijs gingen zitten. Maar dat houdt niemand vol. Je moet toch ten minste je kosten terug kunnen verdienen? De betreffende bedrijven gaan uiteindelijk makkelijker failliet.’ Verandering ten goede Volgens Van Esch komt langzaam maar zeker het kwaliteitsbesef terug bij de klanten. ‘Opdrachtgevers stappen steeds meer over op aanbestedingen met Emvi-criteria. Dan moeten wij als inschrijver een plan van aanpak schrijven. Het beste plan, in combinatie met een aantrekkelijke prijs, wint. Je ziet al dat er iets minder puur gekozen wordt voor de laagste prijs, dat de grote spanning in de markt eraf is en dat er langzaam maar zeker ook weer kleinere infraprojecten aanbesteed worden. Een goede ontwikkeling. Dat geeft weer wat broodnodige rust in de sector.’ Het is echter duidelijk dat de prijzen niet meer teruggaan naar het kostprijsniveau van enkele jaren geleden.

Investeren in eigen expertise Van Esch ontdekte op die manier dat zijn bedrijf een kwaliteitsslag kan slaan met het intern opleiden van voormannen. ‘Hieraan ontbreekt het in de groene sector, maar zij zijn zeer noodzakelijk voor kwaliteit en continuïteit’, aldus Van Esch. ‘We leiden onze voormannen dus zelf op. Goed voor onze werknemers, die hierdoor doorgroeimogelijkheden hebben, en dat is weer goed voor onze aantrekkingskracht als werkgever.’ Daarnaast ontstaat er binnen de onderneming behoefte aan meer kennisexpertise: ‘Overheden trekken zich terug als het op uitvoering aankomt’, stelt Van Esch. ‘Die verschuiving is al een tijdje aan de gang: gemeenten en provincies vervullen steeds meer een regiefunctie, waardoor uitvoering en ontwerp steeds meer in handen van de markt terechtkomen. We hebben nu al twee ontwerpers in dienst, en dat zullen er binnen enkele jaren minimaal vijf zijn.’ Van Esch maakt hierover quasi-en passant een kritische kanttekening: ‘Enerzijds een voordeel om meer verantwoordelijkheden te krijgen, anderzijds is het ook wel erg prettig met opdrachtgevers te maken te

www.stad-en-groen.nl

hebben die kennis van zaken hebben… Dat is in de toekomst wellicht minder het geval.’

of je met vertrouwen een gezamenlijke toekomst tegemoet kunt gaan.’

te vullen, samen met anderen. Dat is een groot verschil.’

Nuchter Van Esch houdt zijn hoofd koel onder het nieuwe klimaat waarin er steeds meer verantwoordelijkheid bij de aannemer ligt en steeds minder bij de overheid. ‘Wij bestaan van aanbestedingen. Van het aanbestedingsproces kun je vinden wat je wilt, maar je verandert er in je eentje niets aan’, stelt Van Esch nuchter. ‘Dus dan kun je er maar beter in meegaan, binnen je eigen normen en waarden natuurlijk. Nu zijn de regels zó, maar over twee jaar kunnen ze goed heel anders zijn; zo werkt dat met overheidsregels.’

Overheidsbemoeienis: niet altijd slecht Je proeft tussen alle regels door dat Van Esch wars is van alle verplichtingen die de overheid bedrijven oplegt. Laat de ondernemer zijn gang gaan, dan komen we er wel uit, is zijn diepgewortelde overtuiging. ‘Verplichtingen zijn als een gedwongen huwelijk. Alles met “dwingen” erin, dat werkt niet.’ Toch moet Van Esch toegeven dat iets wat met dwang begint, uiteindelijk goed uit kan pakken. Zoals het voorschrift om mee te gaan in de social return-eisen binnen bestekken. Van Esch startte hiervoor een samenwerking met de sociale werkplaatsen in de regio Tilburg. ‘Dit begon als verplichting waar niemand iets in zag of wat aan leek te hebben. Maar na een aantal jaren werpt de samenwerking zijn vruchten af. Wij leveren de specialistische, machinale werkzaamheden en de sociale werkplaats het “handjeswerk”, van snoeien en schoffelen tot graffiti en afval verwijderen uit de openbare ruimte. Win-win.’

Partijen werken meer samen Nog een verschil ziet Van Esch in de manieren van samenwerking tussen vandaag de dag en ‘vroeger’. ‘Tien jaar geleden was het nog ieder bedrijf voor zich; nu zijn samenwerkingsverbanden tussen ingenieurs, ontwerpers, aannemers, kwekers, enzovoort, steeds normaler én effectiever.’ Zelf zweert hij bij samenwerking tussen gelijkgestemde bedrijven. ‘Soms leidt zo’n samenwerking zelfs tot een overname, zoals bij Van Casteren, waardoor we nu sloop-, open overslag- en transportwerkzaamheden in eigen beheer uitvoeren, maar het is niet de bedoeling hier een gewoonte van te maken. Ik werk liever samen.’

‘Efficiënt werken begint voor ons met een innovatief en duurzaam machinepark' Vanuit die instelling relativeert hij ook de nieuwe ontslagregels. ‘In vrijwel de hele markt is het goed geregeld, maar enkele excessen leiden tot nieuwe regels. Wij zullen er overigens bij Van Esch weinig van merken. Een goede medewerker beloon je toch niet door hem tien jaar lang met tijdelijke contracten op te zadelen? Bij ons krijgen goede krachten na een jaar een vast contract. Dan weet je echt wel wat je aan iemand hebt en

www.stad-en-groen.nl

Op dezelfde manier ziet hij een verschuiving in de sociale re-integratie. ‘Als je in 1986 iemand op gesprek kreeg die moest solliciteren, was de motivatie nul. Nu merk je dat de wil om te werken veel groter is – ook als iemand komt voor een baan “onder zijn niveau”. Werken is niet meer alleen een manier om geld te verdienen, maar ook een manier om je dag zinnig in

De werken De onderneming uit Cromvoirt verdeelt zijn tijd onder andere tussen het onderhouden van stadswijken in Tilburg en Eindhoven, diverse werkzaamheden voor Rijkswaterstaat en de Brabantse waterschappen, het aanleggen en onderhouden van sportaccommodaties en de aanleg van buitenvoorzieningen rondom een groeiend aantal zorginstellingen in met name Brabant. ‘Regionaal werken valt voor ons ook onder duurzaam ondernemen; je laat tevens uit milieuoverwegingen je mensen niet onnodige rondjes rijden’, stelt Van Esch, die zijn milieubewustzijn en het verminderen van zijn CO2-uitstoot vast liet leggen in

diverse certificeringen, het behalen van niveau 3 op de CO2-prestatieladder en eigen innovaties. Voorbeelden? ‘Waar we bijzonder trots op zijn, is onze samenwerking op het gebied van puinrecycling. Beton- en steenpuin van onze sloopwerkzaamheden voeren we af voor hergebruik, waarna het bijvoorbeeld weer terechtkomt onder de wegen die we aanleggen. Dat maakt het cirkeltje mooi rond. Het bermgras, slootmaaisel en riet van onze maaiactiviteiten gaan vanaf oktober 2014 naar de nieuwe biovergistingsinstallatie van HoSt Wabico, waar ze omgezet worden in restenergie.’ Bijvoorbeeld voor de Aquavince die Van Esch samen met Nooijen en Elco ontwikkelde. ‘Deze onkruidbestrijdingswagentjes zijn CO2-neutraal, want ze rijden op biogas en wieden onkruid met behulp van heet water. Er rijden er inmiddels vijf van rond.’

aan, dan kunnen we die direct zelf saneren. Ook de riolering, de huisaansluitingen en de groenvoorziening in de vorm van aanplant en onderhoud gaan in één moeite door, omdat we al die expertise zelf in huis hebben. Wel zo snel en kostenbesparend’, aldus de opvallend bescheiden directeur, die hiermee toch een behoorlijk onderscheidend vermogen in handen heeft.

Integrale projecten De groei van Van Esch is aanzienlijk. In de jaren 60 begonnen vader en moeder Van Esch met maaiwerkzaamheden in de zomer, later uitgebreid met aanplanten in de winter. Inmiddels is Van Esch een van de weinige groenbedrijven die integraal projecten uitvoeren, van grondvoorbereiding tot onderhoud. ‘Wij zijn inderdaad een van de enkele bedrijven die het hele traject aankunnen. Als de klant bijvoorbeeld een park wil binnen een woonwijk waar nu nog oude gebouwen staan, dan kunnen wij meteen beginnen met slopen, puin ruimen en bouwrijp maken van de grond. Treffen we tijdens de aanleg vervuiling

grootste spelers op de

‘Als je met een aantal MKB-bedrijven hetzelfde idee over je manier van werken hebt, sta je ijzersterk en kun je concurreren met de

(internationale) markt' Toekomstvisie voor Van Esch Als antwoord op de vraag of Van Esch niet uit zou willen groeien tot een Heijmans of ander megabedrijf, spreekt zijn ‘Absoluut niet!’ boekdelen. ‘Als je met een aantal MKB-bedrijven hetzelfde idee over je manier van werken hebt, sta je ijzersterk en kun je concurreren met de grootste spelers op de (internationale) markt. Maar groter dan we nu zijn, zou ik zelf niet willen groeien. Mijn klanten zou ik er evenmin een

plezier mee doen. Die waarderen het dat er nog een echte Van Esch rondloopt op de werkvloer met wie ze van gedachten kunnen wisselen. Bovendien kennen we onze medewerkers nog persoonlijk. We hebben nu zo’n 120 man in vaste dienst, met daaromheen een flexibele schil. Worden we groter, dan wordt het te afstandelijk en dat willen we niet. Niet zolang mijn broer en ik nog op de werkvloer rondlopen, in ieder geval. Maar de derde generatie, die sinds een paar jaar meewerkt, is ook wat dat betreft uit hetzelfde hout gesneden als wij. Al zullen ze natuurlijk hun eigen karakter en inzichten meenemen als ze de onderneming voortzetten.’ ‘Doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg’ klinkt de instelling van Van Esch. ‘Succes is niet vanzelfsprekend, helemaal niet in onze sector. Elke dag worden we opnieuw geprikkeld om nog beter te presteren, om nieuwe oplossingen te bedenken. Een flinke dosis gezonde nuchterheid en je werk elke dag serieus nemen zijn daarom wel op zijn plek.’ Uitdaging: meer vrouwen Over de vraag wat de grootste uitdaging is waar de gebroeders tegenaan lopen, hoeft Van Esch niet lang na te denken: ‘Een van de grootste uitdagingen voor ons bedrijf is het aantrekken van vrouwelijk personeel. 20 tot 25 jaar geleden was er één vrouw werkzaam binnen onze onderneming; inmiddels zijn dit er al negen. Onze vrouwelijke werknemers werken echter alleen op kantoor: op de administratie, personeelszaken, het bedrijfsbureau en marketing. Het zou leuk zijn om vrouwen met groene vingers tussen onze 100 mannen in de buitendienst te zetten en zo de mannencultuur te doorbreken. Niet dat een mannenbolwerk erg is of iets dergelijks, maar je ziet in de gehele banenmarkt dat steeds meer functies ook door vrouwen worden vervuld. Alleen in het groen is dat nog niet het geval. Waarom zouden wij dat niet als eerste doorbreken?’

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4524

www.stad-en-groen.nl

Ik denk niet dat wij een draagvlak bij de burgers kunnen kweken voor gazon Zoeterwoude, Leiden en Zuidplas kiezen voor kleur in openbare ruimte In tijden van bezuinigingen hebben gazons bij veel gemeentes de voorkeur boven heesterperken of vaste planten. Domweg omdat die goedkoper zijn. De vraag is echter of dat altijd zo verstandig is. Vaste planten bevorderen immers de biodiversiteit, wat interessant is voor vogels, insecten en vlinders. En vergeet de hoge sierwaarde niet, die door de inwoners enorm wordt gewaardeerd. De gemeentes Zoeterwoude, Leiden en Zuidplas begrepen dit jaren geleden al en hun openbare ruimtes zijn dan ook opgefleurd met vaste beplanting. Auteur: Sylvia de Witt

De gemeente Zoeterwoude heeft een aantal mooie visitekaartjes met prachtige beplanting op ingangswegen en bij rotondes. In 2010 is begonnen met het vervangen van de eenjarige planten door vaste planten op de Nieuweweg via de firma Griffioen uit Wassenaar. Er stonden ruim 2500 m2 heesterrozen; daarvan is het grootste deel omgevormd naar vaste planten. ‘Uiteindelijk hebben we een selectie gemaakt van vaste planten die heel geschikt zijn voor het openbaar groen, zoals onder andere de Alchemilla mollis, de Geranium havana blues en de Persicaria amplexicaulis’, vertelt Marco Heshof, medewerker groen en cultuurtechniek. ‘Bewoners zijn ronduit enthousiast.’ Bezuiniging van 5000 euro Zoeterwoude wilde hiermee voldoen aan de duurzaamheidsvraag en vaste planten zijn natuurlijk duurzamer in vergelijking tot eenjarigen.

www.stad-en-groen.nl

Vaste planten koop je in en plant je met compost en je hoeft dus geen kunstmest te gebruiken. ‘Eenjarige planten plant je twee keer per jaar in’, zegt Erika van Dimmelen, beleidsmedewerkter Groen en cultuurtechniek van de afdeling Ruimtelijk Beheer. ‘Uiteindelijk kwam er ook een bezuinigingsvraag bovenop en het planten van eenjarige planten is gewoon duurder.’ Het afschaffen van de eenjarige plantvakken leverde Zoeterwoude een bezuiniging op van 5000 euro op jaarbasis. Dat is voor een kleine gemeente van circa 8100 inwoners aanzienlijk, maar wel moet je eerst investeren in vaste planten. Gemiddeld zijn vaste planten per stuk drie keer zo duur als een eenjarige. Een eenjarige moet je twee keer per jaar inplanten, maar daarnaast heb je ook nog extra onderhoud aan eenjarige planten.’ Is er bij het bezuinigen dan niet gedacht aan het aanleggen van gazons?

‘Gazons zijn veel minder mooi natuurlijk’, zegt Van Dimmelen. ‘Het is op zich handig als je vlakken hebt waar je met een machine overheen kunt maaien. Maar bij ons ging het om vakken langs wegen, of een stoep met een driehoekig vak, dan werkt het niet om daar gras aan te leggen. Dus het beheer is lastiger en het beeld is minder fraai.’ Je moet als gemeente natuurlijk ook aan de biodiversiteit werken, vindt Marco Heshof. ‘Openbaar groen richt je in voor de mensen en de dieren, moet een toegevoegde waarde hebben. Als je als gemeente alleen maar gazon hebt, dan voegt dat heel weinig toe. Ik denk niet dat wij een draagvlak bij de burgers kunnen kweken voor gazon.’ Een mooie beheerslag Zoeterwoude doet het onderhoud van het plantsoen zelf, met 5.5 formatieve eenheden (fte)

eigen mensen. Bij een goed groeiseizoen wordt er een halve formatiekracht bij gehuurd. De eigen dienst neemt tijdens de onderhoudsronde gelijk het zwerfvuil mee. Een half fte wordt in het groeiseizoen ingehuurd als het nodig is. Van Dimmelen: ‘2013 was een moeilijk groeiseizoen, de eerste drie maanden hadden we niets te doen. Ook vaste planten kwamen later tot ontwikkeling, mensen begonnen te klagen. Dus vorig jaar was het niet nodig om extra mankracht in te huren. We hebben inmiddels een grote slag geslagen met minder beheer.’ ‘De vaste beplanting wordt in het voorjaar door een aannemer gemaaid bemaaid en bemest en in feite hoef je dan weinig meer te doen’, voegt Heshof eraan toe. ‘Het maaisel blijft liggen, zodat het onkruid wordt onderdrukt. Tegelijkertijd wordt er organische mest uitgestrooid die de bladgroei van de vaste planten bevordert. Maar het onkruid komt er in het begin wel doorheen en dan moet je dus echt nog wel schoffelen. Vaste beplanting bevordert de bio-diversiteit, wat ook interessant is voor vogels, insecten, vlinders. Het is voor iedereen een verrijking.’ ‘Dat zou een gazon nooit kunnen evenaren. We hebben een mooie beheerslag gemaakt’, meent Van Dimmelen. Lavendel Wat hebben ze in het verleden fout gedaan en nu geleerd? Van Dimmelen: ‘Nu kijken we veel meer naar de grondvoorbereiding, grond wordt meer verrijkt met compost. Ook zijn de soorten vaste planten

Afmaaien van vaste planten in het voorjaar.

geselecteerd op geschiktheid voor het openbare groen.’ Heshof: ‘We hebben ooit lavendel geplant in een vrij groot vlak. Toen maaiden we het niet bij de grond af. Toen knipten we de plant iets terug, maar daardoor ging hij helemaal verhouten en viel hij uit elkaar. Zulke planten zijn niet te beheren.’ Zoeterwoude werkt graag met een eigen standaard prijs per m2. Dat is handig bij het aanvragen van een investering en daarmee kun je een begroting maken. ‘Eenheidsprijzen zijn een goed middel om dingen te vergelijken, maar je moet er niet teveel waarde aan hechten, want het is in de praktijk vaak weer net wat anders. Het is gewoon handig om globaal te bepalen hoeveel het kost om iets aan te leggen’, aldus Van Dimmelen. Optimaal assortiment met maximaal resultaat Ook de gemeente Leiden heeft, evenals Zoeterwoude, jarenlange ervaring met Griffioen en zij heeft zelfs verschillende keren gefungeerd als testlab voor het Wassenaarse bedrijf. ‘Wanneer Griffioen nieuwe soorten had, die ook goed te beheren waren tegen lage kosten, werden die bij ons in de openbare ruimte getest’, zegt Maarten Bekkers, beheerder Groen en Spelen. ‘Daar zijn de afgelopen jaren toch wel flink wat slagen in gemaakt.’ Leiden is in de jaren door schade en schande wijs geworden, maar heeft nu een optimaal assortiment met maximaal resultaat qua verschijning in soorten en lage onderhoudskosten.

‘Zo ontdekten we dat de meeste planten in wegbermen waar veel zout wordt gestrooid dood gingen. Maar de Hemerocallis is een vaste plant die het daar juist hartstikke goed op doet. En ook de Symphytum doet het altijd goed.’ Leidse mix Als Leiden een nieuwe vaste plantenborder aanlegt, dan wordt er speciale grond aangemaakt. Zo is per kuub grond 1/3 teelaarde, 1/3 turfmolm en 1/3 champignonnmest. Dit is de Leidse mix. Een vaste plantenborder heeft een minimale gronddekking van 30 cm. Dat wil zeggen dat deze mix in de bovenste 30 cm van het profiel aanwezig moet zijn. ‘Soms ligt de verhouding net even anders’, legt Bekkers uit ‘omdat de grond in de omgeving niet zo goed is. Als je een vaste plantenborder wil maken inclusief grondwerk en aanschaf plantmateriaal en plantwerk , zit je op 36 euro kostprijs de vierkante meter. Dit is een behoorlijke investering maar deze investering maakt wel dat je de optimale voorwaarden schept waar je later in je onderhoud vele jaren plezier van hebt. Wij gebruiken eenheidsprijzen voor onze begroting en ten aanzien van onderhoud. Naarmate een goed aangelegde vaste plantenborder ouder wordt, zie je de onderhoudskosten afnemen.’ ‘Het eerste jaar ben je veel bezig om het onkruid geen kans te geven, hierdoor is het onderhoud erg intensief. Naarmate de border meer en meer sluit zie je de onderhoudskosten dalen. Uiteindelijk, na een jaar of drie of vier, zijn de onderhoudskosten van een vasteplantenborder minder dan 2 euro. Een vasteplantenborder is op dat moment concurrerend met een border heesters.’ Nectar Leiden heeft vijfentwintig eigen tuinmannen voor het onderhoud van de vaste plantenborders. Dit team wordt aangevuld met een aantal mensen van SW-bedrijven. Zij worden aangestuurd door de eigen hoveniers. Bekkers: ‘Specialistenwerk doen we zelf, bulkwerk besteden we uit. Gazon is nog wel altijd de goedkoopste groeneenheid, maar ook de burgetevredenheid speelt een rol, de ecologie, de biodiversiteit en daarvoor is zo’n vaste plantenborder ideaal. In de zomermaanden ziet het er zwart van de vlinders en de bijen. Een plantenborder speelt ook altijd een spel met de directe omgeving. Zijn er ook nog bomen of bloeiende heesters die nectar leveren, zijn er ook nog wildbermen waar van alles gebeurt? Dat probeer je op elkaar af

www.stad-en-groen.nl

Advertentie algemeen (190 mm x 135 mm A5) drukklaar.pdf 1 9-3-2010 15:54:58

CMY

Vol hydraulisch aangedreven machine zowel hand als radiografisch bedienbaar. Grote variatie aan wielen met als special de originele BRIELMAIER aluminium noppenwals, verkrijgbaar in 3-4-5 rijen breed.

De hellingspecialist

Diverse aanbouwwerktuigen zoals: - Dubbele messenbalken 1.25 tot 6.00 m werkbreedte - Klepelmaaier 1.25 m en 1.60 m werkbreedte - Balenpers - Bandhooier 1.80 m werkbreedte - Cirkelmulcher 1.22 cm werkbreedte - Safety mulcher - Hill-Rake 2.00 cm en 2.40 cm werkbreedte

Lagendijk 178, 2988 AD Ridderkerk Postbus 158, 2980 AD Ridderkerk Telefoon: 0180 - 421399

E-mail: info@gavdwaal.nl Internet: www.gavdwaal.nl Telefax: 0180 - 423453

te stemmen, zodat er zolang mogelijk nectar te halen valt.’ Ieder jaar komen er bezuinigingsmaatregelen. Terug naar de basis: bomen en gras: dat is immers het goedkoopst om te onderhouden? ‘We hebben die discussie hier nog niet gehad, maar uiteindelijk beslist de politiek. We hebben gelukkig partijen in de raad die zich bekommeren om biodiversiteit. Bewoners zijn ontzettend enthousiast over de vaste plantenborders. Vaste planten zijn zeker concurrerend met een vak bodembedekkende heesters, maar niet goedkoper dan gras. Het is ook een kwestie van smaak, geur en kleur. Ik geloof niet dat het kant van gazons opgaat.’ Eenheidsprijzen ‘Iedere groeneenheid kent zijn prijs qua onderhoud, dat wordt opgebouwd met maatregelenpakketten’, vervolgt Bekkers. ‘Dus: wat moet je doen, hoe vaak moet je dat doen en wat kost zo’n handeling en dat vermenigvuldig je met je areaal. Dan weet je: dit onderhouden kost zoveel.

Maarten Bekkers, Leiden.

Erica van Dimmelen en Marco Heshof, Zoetermeer.

Landelijke eenheidsprijzen zeggen daarentegen niet zoveel. Ik kan wel vergelijken wat het groenonderhoud in een Brabantse gemeente kost of in Flevoland, maar daar zijn heel andere omstandigheden. Brabant zit op het zand, dus daar zijn andere groeiomstandigheden, die zullen misschien wat meer water moeten geven. Landelijke eenheidsprijzen zijn bullshit, want je bent altijd afhankelijk van lokale omstandigheden en wat het uiteindelijk kost. Dit zijn Leidse cijfers en daar rekenen we mee.’ Bloeiende zee De gemeente Zuidplas plant in gemeentelijk borders helemaal geen eenjarige planten meer aan. In 2012 is in de Europalaan begonnen om daar de bestaande planten en bomen te rooien en die te vervangen door vaste planten. ‘Dit is een enom succes geworden’, zegt GeertJan Rozendaal, beleidsadviseur groen Afdeling Openbare Werken van de gemeente Zuidplas. In een seizoen was het ook helemaal dichtgegroeid. Nu is de tweede helft beplant, dus in totaal 3000 meter aan vaste planten. Het is nu een bloeiende zee waar mensen doorheen rijden, fantastisch gewoon!’ In de wijken zijn nu ook de eerste 1000 m2 met vaste planten bedekt. Griffioen heeft bij ons alles aangeplant, we wilden graag dat alles in één keer goed zou zijn en we wilden niet het risico lopen dat er in de uitvoering dingen fout zouden gaan. Voor het onderhoud wordt een aannemer ingezet. Vaste planten worden nu geplant op stroken waar eerst blokhagen stonden of sierheesters die op waren. Uiteindelijk goedkoper dan sierheesters Rozendaal: ‘Maar heel grote oppervlakten doen we niet, dus gazons omvormen naar vaste planten wordt te duur. Het is inderdaad een investering die in eerste instantie hoger is en het onderhoud vergt in de eerste jaren wel wat, maar daarna zit het dicht en dan is het een kwestie van af en toe wat vuil er tussenuit trekken en aan het eind van het jaar de boel afmaaien. Uiteindelijk wordt het dan goedkoper dan sierheesters.’ Griffioen beweert dat vaste planten als alles meezit uiteindelijk zelfs goedkoper zouden kunnen zijn dan gras. ‘Dat ligt eraan hoe intensief je de gazons behandelt, wij doen dat op een vrij laag niveau. Dat blijft dus goedkoper dan vaste planten. Maar vaste planten zijn verreweg het meest aantrekkelijk.’

Top 10 planten in de Gemeente Zuidplas Persicaria amplexicaule ‘Alba’ Rudbeckia fulgida ‘Goldsturm’ Echinacea purpurea 'Alba'. Aster divaricatus Aster ageratoides 'Asran' Anemone hupehensis 'Honorine Jobert' Aster dumosus 'Professor Anton Kippenberg' Hemerocallis ‘Frans Hals’ Molinia caerulea ‘Transparant’

Top 10 vaste planten in de gemeente Zoeterwoude: Alchemilla mollis Nepeta faassenii walker’s low Persicaria amplexicaulis Geranium (diverse soorten) Salvia nemorosa Hemerocallis stella d’oro Brunnera macrophylla Bergenia cordifolia Echinace purpurea Phlomis russeliana

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4535

www.stad-en-groen.nl

Vorig jaar was ons budget € 160.000 met Roundup, nu al 430.000 euro voor zelfde beeld Inzetten azijnzuur arbeidsintensiever, maar goed alternatief voor Roundup De gemeente Enschede heeft sinds januari van dit jaar het gebruik van glyfosaat aan de wilgen gehangen. Hiervoor in de plaats wordt nu azijnzuur gebruikt voor onkruidbestrijding op verharding, in combinatie met hete lucht en branden. ‘Of dit ook werkelijk beter is voor het milieu, zal de tijd moeten uitwijzen’, meent Johnny Pieterson, hoofduitvoerder Onderhoud van de gemeente Enschede. Auteur: Sylvia de Witt

www.stad-en-groen.nl

Het gebruik van glyfosaat, de werkzame stof van het middel Roundup, is in Nederland wettelijk nog toegelaten tot november 2015. In ons buurland Duitsland is de verkoop van glyfosaat bevattende producten aan particulieren inmiddels al verboden. In Denemarken is dat al sinds 2003 het geval, nadat boeren vaststelden dat hun koeien na blootstelling aan glyfosaat moeilijk of niet meer drachtig werden. Uit de uitspraak in een rechtszaak in Denemarken zou blijken dat het middel zelfs abortus kan opwekken. ‘Reststoffen van glyfosaat zijn terug te vinden in het oppervlaktewater’, vertelt Johnny Pieterson, hoofduitvoerder Onderhoud Enschede, die centraal voor de hele stad verantwoordelijk is voor de onkruidbestrijding op verhardingen. ‘De stof is lastig uit het water te halen en dat is ook nog eens behoorlijk prijzig.’ Het middel mag dus vanaf november 2015 landelijk niet meer worden ingezet, maar Enschede heeft zichzelf dit verbod nu al opgelegd. Pieterson: ‘Vorig jaar diende GroenLinks in Enschede een motie in om vanaf 1 januari 2014 het onkruid op verhardingen in openbare ruimten niet meer op chemische wijze te bestrijden. Deze motie is aangenomen, dus vanaf deze datum is het hier binnen de gemeente verboden om het middel te gebruiken.’ Nu vijf keer rond in plaats van twee keer In 2013 is er in drie wijken een test uitgevoerd met Cito Global, een natuurlijk, niet-selectief onkruiden mossenbestrijdingsmiddel voor professioneel gebruik op permanent onbeteeld terrein. ‘Samen met onze aannemer hebben we vorig jaar een pilotproject gedraaid om te kijken wat het effect was en of je door dit middel eveneens kan voldoen aan de beeldkwaliteit.’ Voor heel Enschede geldt de beeldkwaliteit Basis, ofwel B, behalve voor het echte winkelhart: daar geldt een A-kwaliteit en mag het onkruid niet hoger zijn dan vijf centimeter. In de omringende wijken geldt een B-kwaliteit; dan mag het onkruid tot vijftien centimeter hoog zijn en een bedekkingsgraad hebben van maximaal 4%. Doorgaans begint een aannemer in week 14 of 15 met de onkruidbestrijding en tot het eind van het jaar moet de beeldkwaliteit gehandhaafd worden. Pieterson: ‘Vorig voorjaar hoefden we natuurlijk weinig te doen, omdat het seizoen zo laat begon door de aanhoudende kou, waardoor er weinig groeide. Maar toen het eenmaal begon te groeien, was het rond de bouwvak wel even kritisch: halen we de kwaliteitsnorm of niet? Toen hebben we wel even wat meer moeten spuiten.’

In de visie van Vos Capelle staat: ‘Vos Capelle zal innovatie omarmen en waar mogelijk stimuleren. Duurzaamheid is hierbij van belang, waarbij de belasting van het milieu wordt teruggedrongen.’ Het product CITO Global past prima in deze visie. CITO Global is een van de weinige nog toegestane middelen. Het voldoet aan de strenge milieueisen die in Nederland gelden. Het is geschikt voor alle verharde ondergronden en werkt snel en effectief. Na één behandeling verwelken de bladeren en sterft het onkruid af. Vaak is slechts eenmalig herbehandeling nodig. Eenjarig onkruid heeft meestal zelfs helemaal geen herbehandeling nodig; dat sterft na één behandeling al volledig af. Het effect van een behandeling is langdurig. Ook mossen en algen op standbeelden, grafzerken en daken kunnen met dit middel aangepakt worden. Johan Aalderink Adviseur Openbaar Groen, Sportvelden en Golfbanen

De hoofduitvoerder Onderhoud merkt wel een groot verschil tussen het werken met glyfosaat of met Cito Global. ‘Met glyfosaat kun je het met twee rondes af, dat gaat prima. Maar met Cito Global en andere alternatieve methoden, die we ook gebruiken, moet je vijf keer rond. Het inzetten van deze methoden is dus veel arbeidsintensiever en de verhouding Cito die je spuit is ook hoger. Normaliter gebruikten we met glyfosaat een 2%-oplossing of iets minder. Hiermee gebruik je rond de 30%. Spuiten met Cito Global is dus veel duurder, omdat je er veel meer van gebruikt. Cito kost per liter tussen de zes en zeven euro per liter. Round Up Evolution ligt tussen de 30 en 35 euro per liter. Het verbruik Round Up Evolution lag op 500 liter per

www.stad-en-groen.nl

Groundsmaster速 4000-D Hoge productiviteit Zuinig met brandstof Innovatief Lage onderhoudskosten

www.jeanheybroek.com

www.toro.com

Heteluchtmethode Met een grote brander wordt lucht verwarmd tot maximaal 400-500 graden, zodat de onkruidplant als het ware wordt gekookt. Hierdoor breekt de celspanning en verdroogt de plant. Ook wordt een stukje wortel van de plant meegenomen. Voegen van bestrating worden niet aangetast, zoals wel het geval is bij de borstelmethode. Branden Met een soort vlammenwerper wordt de plant verbrand, zodat hij carboniseert. Bij deze methode is er wel weer sneller hergroei dan bij de heteluchtmethode, omdat de wortels niet bestreden worden. Een onkruidbrander verbruikt gas en er bestaat brandgevaar als het onkruid niet alleen verwarmd wordt om het te doden, maar ook echt verbrand wordt. Heetwatermethode De heetwatermethode maakt gebruik van 100% gefilterd water, bijvoorbeeld uit sloten en vijvers. Dit water wordt verwarmd en met een temperatuur van ongeveer 98 ˚C onder hoge druk gericht op het onkruid gespoten. In tegenstelling tot de hitte van de gasbrander, dringt het hete water wel door tot in de wortel. Deze wordt aangetast en verliest aan groeikracht, met als resultaat minder onkruid tussen de tegels, ook op langere termijn. Deze methode is makkelijk voor grote oppervlakten. Borstelen Als er sprake is van dikke lagen onkruid met polvorming, wordt de borstelmachine ingezet. Polvorming is niet op andere manieren te bestrijden; die raak je dus niet kwijt met spuiten. Je moet zorgen dat je de bestrating schoon hebt. Daarna kun je er pas weer met een alternatieve methode op. Een grote staalborstel op ronde schijven poetst al het onkruid weg. Nadeel is de verontreiniging met staalfijnstof en zware verbranding van diesel.

jaar voor heel Enschede, kosten: 15.000 euro. Als we alleen Cito of Ultima gebruiken, schatten we het verbruik op 50.000 liter, dit zou dan 300.000 euro kosten voor 4,2 miljoen m2 elementverharding.’ Dodelijk voor bijen en hommels En of het ook werkelijk beter is voor het milieu moet nog blijken, volgens Pieterson. ‘Er wordt vanuit gegaan, dat het een natuurprodukt is en dat er geen schadelijke stoffen achterblijven in het milieu. Gezien het wettelijke gebruiksvoorschrift en de R en S zinnen zitten er nogal wat beperkingen en risico’s aan het gebruik van dit middel. Je mag het sowieso niet spuiten op bloeiende gewassen en onkruiden, zoals paardenbloemen of madeliefjes, omdat het dodelijk is voor de bijen en hommels. Wij moeten de machinist dan ook goed instrueren dat om daar rekening mee te houden. Cito Global wordt bij ons veel toegepast in combinatie met hete lucht of onkruidbranders. Is er veel handwerk door obstakels, dan wordt er gespoten met Cito Global of Ultima, en op grote oppervlakten waar meters kunnen worden gemaakt, zetten wij onkruidbranders of de heteluchtmethode in.’ Roundup goedkoopst en meest effectief Pieterson: ‘Als die motie van GroenLinks er niet was geweest, waren we zo lang mogelijk doorgegaan met Roundup. Dat is de goedkoopste manier van onkruidbestrijding en in mijn ogen ook de effectiefste. Ons budget was vorig jaar 160.000 euro, inclusief de pilot met Cito Global. We zitten nu al op 430.000 euro om hetzelfde beeld te creëren. En we hebben 4,2 miljoen m2 verharding die behandeld wordt tegen onkruid. Dan zit je rond de 10 cent. Met Roundup zat je op 6 cent per m2.’ Het meest effectief is en blijft het toepassen van een combinatie, vindt Pieterson. Er zijn planten die op Cito Global reageren en andere gaan dood door branders of hete lucht. ‘Heermoes is een varenachtige plant die we hier in Twente roobol noemen. Deze soort is al miljoenen jaren oud. Roundup doet daar niks op, dus deze plant blijft altijd staan. Met hete lucht kun je wel het bovengrondse deel verbranden, maar hij komt steeds terug. Nu proberen we met Cito Global wat het effect is op deze plant. Ultima mag trouwens maar twee keer per jaar worden toegepast, Cito zes keer per jaar.’ Preventief vegen Eén ding is extreem belangrijk bij onkruidbestrijding, meent Pieterson en dat is het machinaal

‘Waven’ is veruit de goedkoopste oplossing per m2 van de niet-chemische technieken. Mogelijk lijkt de aanschaf duurder, maar op basis van de afschrijving is het de voordeligste exploitatiemethode. In de toekomst zullen de heetwatertechnieken eenzelfde prijs hebben als de andere technieken door verdere doorontwikkeling van het Waveproduct. Tevens is het de vraag of spuiten bij een ex-ante- en ex-post-kostprijsonderzoek echt goedkoper is. In het artikel wordt reeds gesproken over 6 cent per m2, en kijk maar hoe vaak Cito gedaan moet worden en tegen welke kosten. Vergelijkt men wel appels met appels? Huub Hiddema Sales & Operations Manager Nederland Wave Weed Control

vegen. Zes tot zeven rondes per jaar worden er in Enschede geveegd. ‘Dit is pure preventie. Je haalt hiermee de voedingsbodem van planten weg en ook stress je de planten, waardoor ze gevoeliger worden voor bestrijdingsmiddelen’, besluit Pieterson.

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4533

www.stad-en-groen.nl

Veelvraat zuigt alles op ‘Maar op een veegwagen kun je beter om je heen kijken’ Het Engelse woord glutton betekent veelvraat, gulzigaard, schrokop of nog mooier: vreetzak, en dat is precies wat deze afvalzuiger ook daadwerkelijk doet. Of het nu gaat om peuken, blikjes, petflessen of hondendrollen, alles wat door een buis van 125 mm heen kan, verdwijnt erin als sneeuw voor de zon. Den Haag is de gemeente met de meeste Gluttons in Nederland – zij heeft er inmiddels 44 – en heeft de intentie dit aantal nog verder uit te breiden. Auteur Sylvia de Witt Na een lange rit met veel files en afwisselend zon, regen en hagelbuien, waardoor ik maar liefst drie regenbogen zag, kom ik eindelijk, maar veel later dan afgesproken, aan bij het Veeg- en Straatbedrijf Den Haag. En wat een geluk: er is zelfs nog net een – gratis – parkeerplekje vrij! Deze gemeenteafdeling is gevestigd in een mooi oud pand van de voormalige stadswerf. Iedere ochtend tussen vijf en acht uur gaan hiervandaan de eerste schoonmakers met de veegmachines de Haagse binnenstad in. Nadat alles is geveegd, zijn de buurtserviceteams met de Gluttons aan de beurt. Hij kan gewoon in het stopcontact worden opgeladen Een paar jaar geleden kreeg het Veeg- en Straatbedrijf Den Haag impulsgelden om de zogeheten Vogelaarwijken aan te pakken. Met dit geld zijn deze Gluttons aangeschaft, die nu alweer zo’n vier jaar zichtbaar zijn in de straten en winkelcentra van Den Haag. Mooi is dat hij

www.stad-en-groen.nl

honderd procent elektrisch is, dus er is geen CO2-uitstoot. En doordat hij geluidloos is, kan hij overal op elk moment worden gebruikt, zonder irritante geluidsoverlast. ‘Deze apparaten zijn heel praktisch’, vertelt Danny Pelle, projectleider van het Veeg- en Straatbedrijf Den Haag. ‘Je kunt ze min of meer zien als een schakel tussen het handmatig verwijderen van zwerfafval met een knijper en de veegmachine. Een veegmachine maakt natuurlijk meters, maar dit is een handzaam apparaat met een heel krachtig accupakket. Iedere ochtend rond achten gaan onze buurtserviceteams ermee op pad en vervolgens kunnen ze er echt de hele dag mee werken. Bij normaal gebruik kan een Glutton twaalf uur mee; hij raakt dus niet halverwege de dag leeg. En ’s avonds kan hij gewoon weer in het stopcontact worden opgeladen. Het is altijd de kunst om plekken te vinden waar je ze kunt stallen. Steeds meer winkeliersverenigingen werken hieraan mee, want ook zij zien het nut in van zulke apparaten in hun winkelcentrum. Hun

omgeving wordt er immers schoner van. Daarom stellen ze een plek ter beschikking waar hij mag staan en kan worden opgeladen. In de woonwijken worden ze op aanhangers gezet en aan het eind van de dag weer opgehaald. En dan gaan ze hier aan de oplader.’ Kauwgom is en blijft een ramp Den Haag werkt momenteel met zestig buurtserviceteams van tien mensen; uiteindelijk is het de bedoeling dat ieder team wordt voorzien van zo’n Glutton. De Glutton is volgens zowel bewoners als gemeente een welkome aanvulling, die de kwaliteit van de stad nog meer vergroot. ‘Wij zijn er heel tevreden over’, vervolgt Pelle. ‘Laatst kwamen er hier mensen van de gemeente Rotterdam kijken. Die gemeente heeft slechts enkele Gluttons, maar wil dit aantal nu ook uitbreiden.’ Helaas blijf je, in welke stad dan ook, altijd en overal die vervelende kauwgomplekken zien op de bestrating. Is er ergens pas een mooie, nieuwe

voetgangerszone aangelegd, is die binnen een mum van tijd alweer bezaaid met kauwgom. Daar helpt ook een Glutton niet tegen. Pelle: ‘Kauwgom is een ramp en inderdaad bijna niet weg te krijgen. Dat is heel bewerkelijk en ook heel duur. Het is wel de bedoeling om straks de Grote Marktstraat, die opnieuw ingericht wordt, kauwgomvrij te houden.’ Niet stoer om naar een afvalbak te lopen Maar kauwgom of niet, als de teams zorgen voor het schoonmaken van de openbare ruimte, blijft het doorgaans toch schoner dan wanneer er niemand loopt en er troep ligt. Rotzooi trekt immers nog meer rotzooi aan. Het wordt niet alleen echt schoner, maar ook de beleving van schoon wordt anders, volgens Pelle. Ieder jaar houdt het Veegen Straatbedrijf een stadsenquête. Dat gebeurt volgens de vaste CROW-methodiek, waarbij een schoonheidsgraad wordt afgesproken op basis van zo veel stuks vuil per vak van 10 bij 10 of 1 bij 1 meter. ‘Dat cijfer is er, maar dat hoeft dus niet gelijk te zijn aan de beleving van de burger’, legt hij uit. ‘We zien de laatste jaren echter dat niet alleen het harde cijfer stijgt, maar ook de beleving van de burger. Dit komt doordat je met zo’n Glutton heel zichtbaar bent in de openbare ruimte.’ In Den Haag staan meer dan 7000 afvalbakken. Het verschilt een beetje per gebied. Bij Scheveningen Boulevard staan veel afvalbakken, en daar blijft het ook relatief behoorlijk schoon. In zo’n omgeving gebruiken mensen de afvalbakken. Pelle: ‘Maar uitgaanspubliek in de binnenstad

Projectleider van het Veeg- en Straatbedrijf Den Haag Danny Pelle.

gedraagt zich weer anders dan senioren die een wandeling over de boulevard maken. Als je veertien jaar oud bent en je loopt met een groepje vrienden door het centrum, dan is het niet stoer om naar een afvalbak te lopen om daar je lege blikje in te werpen.’ Sigarettenpeukjes opzuigen is favoriet De koffie is op, het is even droog, dus nu kan ik mooi de Glutton even in de praktijk aan het werk te zien. Helaas is er door de eerdere files geen tijd meer om naar het centrum te gaan. Maar ik mag nu in de buurt meelopen met medewerker August Hok-a-Hin, een goedlachse man die nu negen jaar bij de gemeentereinigingsdienst werkt. Ziet hij zichzelf nu ook als een ambassadeur van netheid en orde? ‘Ja, dat kun je misschien wel zo stellen’, zegt hij lachend. ‘Wij maken de boel weer netjes en ik vind het ook leuk om rotzooi in die slang te zien verdwijnen. Sigarettenpeukjes opzuigen is favoriet. Voordat ze een winkel binnengaan, schieten mensen vaak nog even een peuk weg. Haha, dan kom ik eraan met de Glutton en weg is die peuk.’ Gooien mensen dan ook weleens expres iets voor zijn voeten omdat hij er toch aan komt? ‘Nee, dat gebeurt nooit. Mensen hebben toch wel respect voor je, dat merk ik echt. Daarnaast vind ik de Glutton een fijn apparaat om mee te werken. Ik kan ermee op de stoep lopen, tussen het winkelend publiek en ook kan ik tussen de auto’s door. Hiermee ben je flexibeler dan op een veegwagen en ook heb je meer contact met de mensen. Maar op een veegwagen zit je wel weer lekker en kun je beter om je heen kijken.’

Interactie tussen het schoonmakend personeel en de burger Ik mag ook even proberen hoe de Glutton werkt. Ik loop ermee naar wat zwerfvuil en til de slang op om die op de troep te richten. Ik krijg onmiddellijk te horen dat ik die slang niet de hele tijd moet optillen, dan wordt hij te zwaar. Ik moet hem gewoon een beetje laten rusten op de grond. Ik doe wat de man zegt, druk op een zwarte knop en het papier verdwijnt in de slang met het grootste gemak. Inmiddels begint het weer te regenen. Hok-a-Hin: ‘Als het regent, gaat het wel iets moeilijker. Dan stop ik even.’ Lachend: ‘Het is trouwens ook niet goed als de bedrading nat wordt.’ Er stopt een auto. De inzittende vraagt Hok-a-Hin waar hier in de buurt een koperboer te vinden is. Hok-a-Hin legt vervolgens druk gebarend uit waar de man moet zijn. Ja, dat soort dingen wordt hem ook weleens gevraagd. Er is sowieso wel interactie tussen het schoonmakend personeel en de burger, volgens hem. De ene dag wat meer dan de andere. Hij ziet dat mensen het toch wel prettig vinden dat de boel weer mooi schoon wordt. Hok-a-Hin: ‘En soms zeggen ze: wil je bij mij ook komen stofzuigen?’

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4534

August hok-a-Hin aan het werk met de Glutton.

www.stad-en-groen.nl

Terug naar de polder

Sorry, maar onder welke steen kom je vandaan gekropen? Op deze pagina staat normaal iets over groen. Dit keer een wat zakelijker ontwerp: het nieuwe ontslagrecht. Voor de ambtenaren onder u is dit onderwerp wat verder van uw bed, maar ook voor hen geldt dat de wereld is veranderd en dat ambtenaren in rap tempo steeds meer als gewone mensen worden behandeld. Deze sector bestaat verder voor de overgrote meerderheid uit kleine en middelgrote bedrijven: mkb'ers dus. Volgens mij is al eens onderzocht dat dit soort bedrijven wellicht niet altijd beter met hun mensen omgaat dan het grootbedrijf, maar doorgaans wel socialer. Dat lijkt wellicht een contradictio, maar het komt heel eenvoudig doordat in deze sector de baas – wellicht op een paar uitzonderingen na – zijn personeel nog gewoon bij naam en toenaam kent en dat in het grootbedrijf veel meer een expliciete managerscultuur is ontstaan, die in de mkb-wereld gelukkig nog grotendeels afwezig is. Het lijkt nu wel alsof ik alleen maar de loftrompet steek over mkb-bedrijven. Dat zou ik graag willen, maar mkb-bedrijven raken bij tijd en wijle ook in de problemen en moeten dan op zoek naar methodes om de tent weer gezond te krijgen. Snijden in de personeelskosten en dus ontslag van een aantal mensen is dan helaas een van de opties. Daar zit in mijn visie ook het probleem voor de toekomst. Ontslag is nu niet per se goedkoop voor een mkb-bedrijf dat in moeilijkheden verkeert, en dat is in 99 procent van de gevallen de reden dat er naar het ontslagmiddel wordt gegrepen; maar het is wel duidelijk. Bedrijven die de UWV-route bewandelen – en iedereen doet dat – weten na een relatief korte periode hoe de vork in de steel zit en kunnen verder. Ontslagen werknemers kunnen voortaan tot aan de hoge raad procederen om hun gelijk te halen, met alle financiële gevolgen van dien. De ontslagpremie gaat verder wel iets naar beneden, maar kan toch nog oplopen tot € 75.000. Geloof mij, zo’n bedrag is voldoende om vele tientallen procenten van de Nederlandse mkb-bedrijven vakkundig

www.stad-en-groen.nl

naar de andere wereld te helpen, en in ieder geval veel duurder dan de bestaande gratis UWV-route. Mijn belangrijkste bezwaar is echter dat de overheid tracht de trend om te draaien en probeert om werkgevers en werknemers weer in een vast contract bij elkaar te brengen. Ik denk dat dit niet gaat lukken. Het bedrijfsleven heeft volop geroken aan de voordelen van flexibele arbeid en in het sociale verkeer is dit ook volstrekt acceptabel. De crisis, die in de groene sector nog wel even door zal woeden, helpt daar overigens niet aan mee. Ondernemers zullen daarom gewoon doorgaan met het uitkleden van hun vaste kern en meer en meer gaan werken met flexibele arbeid. Ondernemers hebben te lang ervaring opgedaan met nulurencontracten, detachering, zzp’ers om weer terug te gaan naar de jaren vijftig van de vorige eeuw. Want dat lijkt de ijdele hoop die de overheid met dit beleid nastreeft. Terug naar de rustige polder, waar werkzekerheid en veertig jaar bij dezelfde baas gemeengoed zijn. Sorry, maar onder welke steen kom je dan vandaan gekropen? Dat gaat gewoon niet gebeuren. Met vriendelijke groet, Hein van Iersel (hoofdredacteur) hein@nwst.nl

Stuur of twitter dit artikel door! Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-4537

XEN-ADV-130212

Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees vóór gebruik eerst het etiket en de productinformatie.

Voor een effectieve bestrijding van de eikenprocessierups

www.bayercropscience.nl

Bron foto‘s: Henry Kuppen

SCHONERE LUCHT IN DEN HAAG MET SHELL GTL FUEL

SHELL FELICITEERT DE INWONERS VAN DEN HAAG MET DE OVERSTAP NAAR SHELL GTL FUEL Den Haag investeert in groen! De gemeente is in februari, voor haar afdeling Sport en Groen, overgestapt op Shell GTL Fuel. GTL – een vloeibare brandstof gemaakt van aardgas – verbrandt schoner en genereert minder uitstoot, geur en lawaai. Hierdoor levert het een bijdrage aan schonere lucht in steden. Den Haag wil hiermee laten zien dat het de groenste stad van Nederland wil worden en geeft hiermee een impuls aan de verbetering van luchtkwaliteit en welzijn van haar werknemers en inwoners!