17 στιγμιότυπα ζωής by Εκδόσεις Οσελότος

140 × 210 SPINE: 17 FLAPS: 80

με την ανθρωποπαρατήρηση και τη διερεύνηση της ψυχοσύνθεσης του ανθρώπου κι εργάζεται ιδιωτικά σαν Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής. Έχει λάβει μέρος ως εισηγητής σε επιστημονικά συνέδρια, σεμινάρια κι ημερίδες. Αρθρογραφεί στον έντυπο κι ηλεκτρονικό τύπο, πάντα με θέμα την ψυχολογία. (Καθημερινή, Popular medicine, Apella, Το Βήμα της Γυναίκας, Thessaloniki Arts and Culture, Simplyman, Healthreport, κλπ) ενώ έχει εμφανιστεί στην τηλεόραση (alpha, Ant1, star, Etv, apellatv) και στο ραδιόφωνο ως ειδικός επιστήμονας. Έχει επισκεφτεί πολλές χώρες, σε όλες τις ηπείρους (Αμερική, Ευρώπη, Ασία, Αφρική κι Αυστραλία) και γνώρισε τόσους και τόσους διαφορετικούς ανθρώπους και τις κουλτούρες τους.

Δρ. Νίκος Πόρτολας

Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. - Ψυχολόγος, B.Sc, M.Sc, Ph.D Γεννήθηκε κι έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Σελλασία Λακωνίας (ένα χωριό, «ένα τσιγάρο δρόμο» από τη Σπάρτη). Πάντα υπήρξε «ανήσυχο πνεύμα». Από τα εφηβικά του χρόνια ανέπτυξε ενδιαφέρον για τη συνολική υγεία κι ευεξία του ατόμου, ερευνώντας και μελετώντας οτιδήποτε (διατροφή, εκγύμναση, φιλοσοφία κλπ) έχει σχέση με την ανθρώπινη ευημερία.

[...] Ακόμα κι όταν δεν έψαχνε κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό σε κάποιον άντρα γνώριζε πολύ καλά τι δεν ήθελε, ποια χαρακτηριστικά της ήταν αποκρουστικά στο αντίθετο φύλο. Είχε κατατάξει τους άντρες σε κατηγορίες ή «είδη ζώων», όπως χαριτολογώντας έλεγε. Απ’ αυτές τις κατηγορίες κάποιες ήταν εκείνες που αναζητούσε για να βάλει στη ζωή της, κάποιες της ήταν παγερά αδιάφορες αλλά, εάν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή επιτελούσαν το σκοπό της, τις συμπεριλάμβανε στις κατακτήσεις της, και τέλος, υπήρχαν κι αυτές που σιχαινόταν, ίσως, γιατί είχε περάσει άσχημα ή δεν κατάφερνε να τους επιβάλλει την απόλυτη κυριαρχία της. Αυτό που έκανε καλά ήταν να δίνει την εντύπωση ότι ήταν ακόλουθος των θέλω του αρσενικού, ενώ στην πραγματικότητα αυτή κινούσε, σιωπηρά και μεθοδικά, τα νήματα της κάθε σχέσης της. [...]

Είναι υπερήφανος πατέρας ενός γιου, στου οποίου το πλευρό βρισκόταν πάντα κι ελπίζει να του επιτραπεί να συνεχίζει να το κάνει.

(Απόσπασμα από το διήγημα με τίτλο «Η Σαγηνεύτρια»)

Το motto ζωής του είναι «χτυπημένο» στο αριστερό μπράτσο του.

ISBN 978-960-93-7620-4

Μετά την επιτυχία του στις πανελλαδικές εξετάσεις φοίτησε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Στη συνέχεια υπηρέτησε, σαν Αξιωματικός, σε πλοία και υπηρεσίες του Πολεμικού Ναυτικού. Εκπαιδεύτηκε σε πολλά αντικείμενα της δουλειάς του, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (υποβρύχιες καταστροφές, εξουδετερώση εκρηκτικών μηχανισμών, αντιτρομοκρατία, συλλογή και ανάλυση πληροφοριών κλπ ). Παράλληλα, μετά την εισαγωγή του με κατατακτήριες εξετάσεις, σπούδασε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Ψυχολογία. Στη συνέχεια έλαβε το μεταπτυχιακό του στη Διοίκηση Μονάδων Υγείας (με έμφαση στην «Ψυχολογία της Υγείας») από το Ε.Α.Π., κι εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή του στον τομέα της Κοινωνικής Ψυχολογίας, πάλι στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Psychology for a better life Νίκος Πόρτολας Υμηττού 98, Παγκράτι ΤΗΛ.: 6909385067, 6936696685 www.psychology-for-a-better-life.com FB psychology for α better life

Psychology for a Better Life

0_cover_17.indd 1

Κατόπιν αιτήσεώς του, αποχώρησε από της τάξεις του Πολεμικού Ναυτικού κι πλέον ασχολείται αποκλειστικά

30/11/2015 11:16:02 πμ

ΝΙΚΟΣ ΠΟΡΤΟΛΑΣ

17 στιγμιότυπα ζωής

Psychology for a better life

17 στιγμιότυπα ζωής Νίκος Πόρτολας Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Βασιλική Κατσάνου M. Σπύρου & Σια Α.Ε. Νίκος Πόρτολας Αθήνα, Νοέμβριος 2015

ISBN 978-960-93-7620-4 Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Psychology for a better life Νίκος Πόρτολας Υμηττού 98, Παγκράτι ΤΗΛ.: 6909385067, 6936696685 www.psychology-for-a-better-life.com FB psychology for α better life

ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΕΠΙΣΗΣ από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΣΕΛΟΤΟΣ

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos.gr

Αφιερωμένο σε όλα τα άτομα που πέρασαν κι άφησαν το σημαδάκι τους στη ζωή μου. Σε όλους αυτούς που φρόντισαν να πέσω αλλά έτσι με βοήθησαν να μάθω να σηκώνομαι πιο δυνατός. Σε όσους πίστεψαν σε μένα αλλά κυρίως σε όσους δεν πίστεψαν. Σε όσες μου χάρισαν το χρόνο, το κορμί, τη σκέψη και την αγάπη τους. Τις ευχαριστώ όλες που με τίμησαν με το να υπάρξουν στη ζωή μου, για πολύ ή λίγο, δεν έχει σημασία… Μα πάνω απ’ όλους, το αφιερώνω στο γιό μου που είναι η ζωντανή απόδειξη ότι μπορώ να κάνω και σωστά πράγματα στη ζωή μου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ε ΙΣΑΓΩΓΗ.........................................................................................7 ΑΠΙΣΤΙΑ............................................................................................32 Ο ΜΙΣΘΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ .................................................38 ΜΟΙΡΑΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΣΗ ............................................................51 ΚΑΤΑ ΣΥΡΡΟΗ… ΔΙΑΖΕΥΓΜΕΝΟΣ ..........................................58 Η ΣΑΓΗΝΕΥΤ ΡΙΑ...........................................................................73 Η ΠΑΓΙΔΑ.........................................................................................85 Η ΜΑΡΙΝΑ........................................................................................102 Η ΚΟΛΛΗΤΗ ...................................................................................120 Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ.................................................129 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ.....................................................................................156 ΒΑΛΙΑ-ΝΙΚΩΝΑΣ...........................................................................170 ΤΥΨΕΙΣ..............................................................................................183 ΤΟ ΦΙΔΙ..............................................................................................189 ΤΟ ΛΑΘΟΣ........................................................................................203 ΤΟ ΘΥΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ...............................................................211 ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΓΙΟ ΜΟΥ… ..............................................................218 ΟΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ.................................................................................248

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

α «17 στιγμιότυπα ζωής» αποτελούν μια προσπάθεια απόδοσης δειγμάτων της ψυχολογίας του σύγχρονου ανθρώπου, μέσα από μικρές, πραγματικές ή σχεδόν πραγματικές και δοσμένες «ωμά», «ψυχολογικές» ιστορίες ανθρώπων που θα μπορούσαν να είναι ο καθένας από εμάς. Απευθύνονται σε «ανοιχτά» μυαλά, αλλά και σ’ αυτούς που επιθυμούν να «ανοίξουν» το μυαλό τους αφήνοντας στην άκρη τις παρωπίδες του καθωσπρεπισμού, των κοινωνικών φίλτρων έκφρασης και της ισοπεδωτικής μικροαστικής υποκρισίας. Είναι στιγμές της ζωής ανθρώπων, όπως θα σας τις εξιστορούσε ένας φίλος ή μια φίλη σας εάν είχε τη διεισδυτική ματιά ενός ανθρώπου που έχει ασχοληθεί χρόνια και χρόνια με την ανθρώπινη ψυχή και συμπεριφορά. Ο άνθρωπος, ειδικά ο ενήλικας, πολύ δύσκολα διδάσκεται με άμεσο τρόπο, πολύ δύσκολα δέχεται οδηγίες για τη ζωή του, πολύ δύσκολα ακολουθεί τις προτροπές ενός βιβλίου, όσο κι αν θέλουμε να πιστεύουμε το αντίθετο. Ο τρόπος να καταλάβει κάποια πράγματα είναι, είτε να τα δει στην πράξη, είτε να ακούσει (ή διαβάσει) μια ιστορία. Κι όταν οι ιστορίες είναι δοσμένες μέσα από «τη ματιά» ενός επιστήμονα της συμπεριφοράς, τότε εστιάζονται στην ουσία κι όχι σε ανούσιες περιγραφικές λεπτομέρειες.

—7—

ΝΙΚΟΣ ΠΟΡΤΟΛΑΣ • 17 ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΖΩΗΣ

Στη «Μοιραία παρεξήγηση» και στην «Επιστροφή» φαίνεται με τον πιο γλαφυρό τρόπο τι σημαίνει, αλλά και που μπορεί να οδηγήσει έναν άνθρωπο ο καταπιεσμένος θυμός, η υποχωρητικότητα κι ο φόβος απέναντι στην αυθεντία κάποιου που η κοινωνία έχει τοποθετήσει σε μια θέση πιο πάνω από εμάς, αλλά κι η ανάγκη του άντρα να προστατεύσει ό,τι αγαπά, είτε πρόσωπο είτε πράγμα. Στις ιστορίες αυτές, εμφανίζονται πολλές από τις σκέψεις αλλά κι οι ψυχολογικές μεταπτώσεις, ενός άνδρα που έχει δίπλα του μια γυναίκα ή κάτι που αγαπάει πολύ, και βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα άλλο «κυρίαρχο» αρσενικό που προσπαθεί να τους κάνει κακό. Ο άνδρας από την προϊστορική εποχή αποτελεί αυτόν που θα προστατεύσει το θηλυκό, αφού θα το προσελκύσει με τη δύναμη και τη σιγουριά που αποπνέει. Ο δυτικός πολιτισμός στηρίχτηκε σε μια λαθεμένη διάκριση του ανθρώπου από τα ζώα, όπως υποστηρίζει ο Boris Cyrulnik στο La Naissance du Sens (1991). Όσο και να μη θέλουμε να το πιστέψουμε, ο άνθρωπος πάντα θα παραμένει ένα «άγριο ζώο» που θα καταπιέζει τα ένστικτά του ακολουθώντας τις κοινωνικές νόρμες προκειμένου να γίνει αποδεκτός από τα άλλα μέλη της κοινωνίας. Το «ζώο» αυτό θα λαγοκοιμάται μέχρι που μια κατάσταση, δύσκολη να διαχειριστεί ή που θα του επιτρέπει την ακραία συμπεριφορά (πχ. πόλεμος), θα το ξυπνήσει. Τότε οι κοινωνικοί κανόνες παραμερίζονται κι οι ανύπαρκτοι κανόνες της σύγκρουσης θα πάρουν τη θέση τους. Σε μια τέτοια κατάσταση, κατάσταση έντονου στρες (κατάσταση φυγής ή μάχης) ο άνθρωπος δεν μπορεί να σκεφτεί λογικά καθώς το συμπαθητικό νευρικό σύστημα (μέρος του αυτόνομου νευρικού συστήματος) παίρνει τον έλεγχο και προετοιμάζει το σώμα για «μάχη ή φυγή» (fight or flight response): λαμβάνει χώρα μια έκρηξη αδρεναλίνης, η καρδιά χτυπά δυνατότερα παρέχοντας μεγαλύτερες ποσότητες αίματος στους μύες, η αναπνοή γίνεται γρήγορη και ρηχή, οι αισθήσεις υπερλει—8—

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

τουργούν, το μυαλό «θολώνει» και επικεντρώνεται στην εξολόθρευση του κινδύνου και την επιβίωση. Μια τέτοια κατάσταση, στη σημερινή εποχή μπορεί, εάν είναι συχνή και χωρίς μια υγιή εκτόνωση της, να οδηγήσει σε επιβάρυνση του οργανισμού με χρόνιο στρες το οποίο θα επιφέρει καταστροφικά αποτελέσματα στην υγεία του ατόμου. Σε περιπτώσεις έντονης καταπίεσης ή ανάγκης του άντρα να επιβληθεί, μια ακραία αντίδραση εκτόνωσης του θυμού μπορεί να τον οδηγήσει σε ακραίες πράξεις και να αποβεί μοιραία.

Στην «Κληρονομιά του πόνου» είναι εμφανής η επιρροή των γονέων (κυρίως της μητέρας), και των άλυτων ψυχολογικών τους προβλημάτων, στα παιδιά τους και ιδιαίτερα σε αυτά του ίδιου φύλου με τον πάσχοντα γονέα. Αν και φαινομενικά θεωρούνται υγιείς και δύνανται να λειτουργούν ικανοποιητικά στην καθημερινότητά τους, πολύ γονείς μπορούν να γίνουν αιτίες διαχρονικών προβλημάτων για τους απογόνους τους. Η έκταση και το μέγεθος των συνεπειών εξαρτώνται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες όπως είναι η σοβαρότητα των προβλημάτων, η πρόσβαση κι η υποστήριξη του παιδιού από άλλους σταθερούς κι υγιής ψυχικά ενήλικες, την ηλικία του τέκνου κλπ. Σχεδόν πάντα, όσο μικρότερο είναι το παιδί, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος που διατρέχει η ψυχική υγεία του. Εκατοντάδες έρευνες, σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, δείχνουν πως τα παιδιά γονέων με ψυχολογικά προβλήματα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ψυχικών διαταραχών κι άλλων προβλημάτων αργότερα στη ζωή τους. Δεν είναι μόνο τα προβλήματα που έχουν, σαν απόρροια των άλυτων ψυχολογικών προβλημάτων του γονιού, και κάνουν την εμφάνισή τους στην παιδική ηλικία (π.χ. πόνος στην κοιλιά, —9—

ΝΙΚΟΣ ΠΟΡΤΟΛΑΣ • 17 ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΖΩΗΣ

κεφαλαλγίες, μικροατυχήματα για να τραβήξουν την προσοχή, απουσίες από το σχολείο, εσωστρέφεια ή αδικαιολόγητη επιθετικότητα, διαταραχές στον ύπνο κλπ.), αλλά σχεδόν πάντα θα υφίστανται θέματα που θα τα επηρεάζουν στην ενήλικη ζωή τους αλλά και στον κατοπινό γονικό ρόλο τους. Τα περισσότερα παιδιά, από πολύ μικρή ηλικία, καταλαβαίνουν ότι κάτι δεν πάει καλά με το γονιό τους, αλλά αδυνατούν να κατανοήσουν τι είναι. Αυτό μεγαλώνει την ανησυχία, το φόβο αλλά και τις ενοχές τους καθώς νομίζουν (λανθασμένα) ότι έχουν μέρος της ευθύνης για την κατάστασή του. Αυτό, μερικές φορές, ο γονέας το εκμεταλλεύεται θυματοποιώντας ακόμα περισσότερο το παιδί αλλά και τον περίγυρό του σε μια προσπάθεια να επιτύχει τα λεγόμενα δευτερογενή οφέλη, όπως προσοχή, αυξημένη βοήθεια, απαλλαγή από καθήκοντα κλπ. Κάποιες φορές, οι ρόλοι αντιστρέφονται και το παιδί καλείται να συμπεριφέρεται σαν ενήλικος που προσέχει το γονέα αλλά και παίρνει το ρόλο του φίλου, συντρόφου, παρηγορητή, εξομολόγου κλπ. Τελικά, κι αν είναι του ίδιου φύλου με τον πάσχοντα γονέα, μπορεί να ταυτιστεί μαζί του (ο γονέας αποτελεί και πρότυπο), αφομοιώνοντας χαρακτηριστικά, δράσεις, πιστεύω, στάσεις κι αναπαραστάσεις που χρησιμοποιεί ο γονέας. Η παθολογία επαναλαμβάνεται, αυξάνεται και πολλές φορές περνά, σαν χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, από γενιά σε γενιά. Ταυτόχρονα, ένα άλλο χαρακτηριστικό των γονέων, που ποτέ δεν παραδέχονται αλλά πάντα λειτουργεί υποσυνείδητα, είναι να ζηλεύουν τα παιδιά τους (ιδίως αυτά του ίδιου φύλου) καθώς αυτά μεγαλώνουν, βγαίνουν από την εφηβεία και γίνονται ένα νεότερο μοντέλο τους. Αυτό ισχύει κυρίως σε μητέρες με έντονη ναρκισσιστική διαταραχή. Αυτές, αντί να νοιώθουν υπερήφανες για την κόρη τους που αρχίζει να λάμπει και να μεταμορφώνεται σε μια όμορφη γυναίκα, τη βλέπουν σαν απειλή κι ανταγωνίστρια. Τη στιγμή που η — 10 —

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

προσοχή του περίγυρου αποσπάται από αυτή (τη μητέρα) και μεταφέρεται στο παιδί, ζηλεύει την κόρη για ποικίλους λόγους (εμφάνιση, νεαρό ηλικίας, δυνατότητα να επιτύχει όσα δεν πέτυχε η μητέρα, ελκυστικότητα, σχέσεις με το άλλο φύλλο, κλπ.) ενώ εκφράζει τη δυσαρέσκειά της με τιμωρίες, αντίποινα, καταπίεση, προσπάθειες να τη μειώσει κι επιβολή σε κάθε ευκαιρία. Το μήνυμα που περνάει στο παιδί είναι ότι δεν πρέπει να γίνει καλύτερη, ομορφότερη, ελκυστικότερη ή πιο ευτυχισμένη από αυτή (τη μητέρα). Οι κόρες που έχουν την ατυχία να έχουν μητέρες με έντονη ναρκισσιστική προσωπικότητα, δεν μπορούν να συμβιβαστούν με τα αντικρουόμενα αισθήματά τους και καταλήγουν να θεωρούν ότι αυτές φταίνε που πυροδοτούν τη ζήλεια της μάνας και δυσκολεύονται να δομήσουν σωστά την αυτοεικόνα τους. Επίσης, το παιδί παραιτείται από την προσπάθεια επιτυχίας καθώς συνήθως εισπράττει κατάκριση κι όχι έπαινο. Καταλήγει αδρανές διότι αισθάνεται μεγαλύτερη ασφάλεια όταν δεν προσπαθεί για κάτι. Κι αυτό γιατί έχει παρατηρήσει ότι όταν δρα προς επίτευξη κάποιου σκοπού γίνεται μονίμως στόχος της γονικής κριτικής. Το μήνυμα που δίνει η μητέρα-νάρκισσος είναι: «υπάρχουν πολλοί άλλοι καλύτεροι από εσένα κι αν δεν πετύχεις με την πρώτη παράτησέ τα». Η κατάσταση γίνεται χειρότερη όταν ο πατέρας, σε μια προσπάθεια να μην «ερεθίσει» κι άλλο τη μητέρα-νάρκισσο, απομακρύνεται από τα παιδιά του και γίνεται αδιάφορος ή εγκαταλείπει την οικογένεια εντελώς. Στις περιπτώσεις αυτές η κόρη αισθάνεται ότι δεν αξίζει την αγάπη και τη χαρά γιατί μάλλον δεν αξίζει σαν άνθρωπος. Το επόμενο στάδιο είναι η απογοήτευση, η μεμψιμοιρία κι η σταδιακή ανηδονία για κάθε έκφανση της ζωής. Τα αγόρια μιας τέτοιας οικογένειας γίνονται έρμαια μιας πικραμένης κι εκδικητικής μητέρας, που ασυνείδητα στο πρόσωπό τους βλέπει τον άντρα που την εγκατέλειψε και συχνά, η στάση της αποδεικνύεται καταστροφική γι’ αυτά. Τα θυματοποιεί από μικρά, τα φορ— 11 —

ΝΙΚΟΣ ΠΟΡΤΟΛΑΣ • 17 ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΖΩΗΣ

τώνει με τον πόνο της, ενοχές και τύψεις ενώ προσπαθεί να τους επιβάλλει τις απόψεις της σαν αντάλλαγμα για τις θυσίες που έκανε γι’ αυτά. Το αποτέλεσμα; Τραγικό! Αγόρια που προσπαθούν να ευχαριστήσουν μια αδηφάγα προσωπικότητα, που κάνουν τα πάντα προκειμένου να ακούσουν ένα «μπράβο» που ποτέ δεν εκφέρεται, αγόρια έρμαια μιας γυναίκας που δεν έμαθε να αγαπά κανέναν, αφού ουσιαστικά δεν αγάπησε ποτέ τον ίδιο τον εαυτό της, καθώς πάντα περίμενε από τους άλλους θετική ενίσχυση για οτιδήποτε έκανε. Η όποια ικανοποίησή της έχει «εξωτερική έδρα ελέγχου» (τις γνώμες των άλλων) κι αδυνατεί να νοιώσει οποιαδήποτε εσωτερική ασφάλεια κι ολοκλήρωση. Ακούει τι «λέει ο κόσμος», δεν έχει δική της άποψη ή αυτή είναι τόσο αδύναμη που με την παραμικρή εξωγενή παρατήρηση ανατρέπεται, προσπαθεί να ευχαριστήσει τους άλλους αλλά μέσα της τους μισεί για αυτό που την αναγκάζουν να κάνει. Με λίγα λόγια, τίποτα δεν την ευχαριστεί και κανένας δεν είναι άξιος γι’ αυτή. Απόλυτη θλίψη κι ανηδονία…

Στο «Μισθοφόρο της κρίσης» αλλά και στο «Θύμα της κρίσης» είναι ξεκάθαρη η σχέση του άντρα με τη δύναμη, που αλλάζοντας με την πάροδο των αιώνων, από τη φυσική ρώμη (σωματική ικανότητα ενός ανθρώπου να δρα ή να αντιδρά αποτελεσματικά), μετασχηματίζεται σε ευμάρεια (οικονομικές συνθήκες που επιτρέπουν μια άνετη και πλούσια ζωή, χωρίς υλικές στερήσεις). Μέσα σε αυτές φαίνεται η ψυχοφθόρα κατάσταση στην οποία επέρχεται ο άντρας όταν αδυνατεί «να σταθεί στο ύψος του» σαν παροχέας και κατ’ επέκταση σαν προστάτης της οικογένειας του. Όσο κι αν δεν το παραδέχεται καμιά γυναίκα, η οικονομική κατάσταση του συντρόφου ή του εν δυνάμει συντρόφου της, είναι καθοριστική για τη σχέση. Σύμφωνα με την ψυχα— 12 —

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ναλυτική θεωρία, η αγωνία του βρέφους να αγκιστρωθεί στη ζωή, απαλύνεται μέσω μιας μητρικής μορφής (δεν είναι κατ’ ανάγκη η μητέρα, αλλά θα μπορούσε να είναι μια τροφός, η γιαγιά, η θεία κλπ.) που του παρέχει τροφή, στοργή και καταφύγιο. Στην ενήλικη ζωή η αγωνία μετασχηματίζεται στις ανάγκες τις φυσιολογικές (τροφή, νερό, καταφύγιο, ζεστασιά) και τις ανάγκες ασφάλειας (προστασία από κινδύνους, σταθερότητα κλπ.), σύμφωνα με την Πυραμίδα Αναγκών του Maslow, κι ο κατευνασμός της έρχεται μέσω των χρημάτων. Ακόμα και στην περίπτωση που δεν κινδυνεύει κάποιος να πεινάσει ή να μείνει χωρίς στέγη, τα χρήματα σημαίνουν πολλά περισσότερα κι έχουν να κάνουν και με τα επόμενα σκαλοπάτια της Πυραμίδας Αναγκών (εκτός ίσως του τελευταίου, της Αυτοπραγμάτωσης), την ανάγκη του ανήκειν (και της αγάπης) αλλά και της (αυτό)εκτίμησης. Πέρα από την καθαρά λογιστική και πρακτική αξία τους, τα χρήματα κουβαλάνε μια υποσυνείδητη αξία για τον καθένα, που τον κάνουν να τα επιθυμεί, να φοβάται μήπως του λείψουν και να ανακινούν δεκάδες συναισθήματα. Άντρες που δεν έχουν μεγάλη αυτοπεποίθηση αισθάνονται να επιβεβαιώνεται ο ανδρισμός του κι η κυριαρχία τους στους άλλους, είτε άντρες είτε γυναίκες, όταν κερδίζουν πολλά και σίγουρα περισσότερα από όσους συναναστρέφονται καθημερινά. Είναι οι ίδιοι άντρες που προτιμούν μια μη εργαζόμενη σύντροφο ώστε να μπορούν να της επιβληθούν ευκολότερα. Επίσης, αυτοί είναι που υποτιμούν την απασχόληση της γυναίκας με το νοικοκυριό και τα παιδιά, ώστε να αισθάνονται ότι κάνουν κάτι πιο χρήσιμο άρα αξίζουν περισσότερο. Κι η κοινωνία έχει ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης στη σχέση του άντρα με το χρήμα. Αυτή ήταν που υπερεπένδυσε στην εργασία ως πηγή αυτοεκτίμησης και στήριξε την κοινωνική ταυτότητα του ατόμου στην δουλειά και της απολαβές από αυτή. Ειδικότερα, οι περασμένες γενεές, τροφοδότησαν την — 13 —

ΝΙΚΟΣ ΠΟΡΤΟΛΑΣ • 17 ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΖΩΗΣ

άποψη ότι ο άντρας είναι ο κουβαλητής κι ο οικονομικός παροχέας της οικογένειας. Παρόλες τις αλλαγές προς την ισότητα των δύο φύλων, η άποψη αυτή συνεχίζεται και διαιωνίζεται με τρόπους λιγότερο άμεσους, αλλά συγκαλυμμένους κι υφέρποντες. Τον επιφόρτισαν με αυτό το ρόλο και μέσα από αυτόν ο άντρας (ιδιαίτερα ο Έλληνας) αυτοπροσδιοριζόταν κι αντλούσε ικανοποίηση, σιγουριά, δύναμη, αυτοεκτίμηση κι αυτοπεποίθηση. Το να κερδίζει τα χρήματα της οικογένειας ή έστω περισσότερα από τη σύντροφό του, τον έκανε να αισθάνεται δυνατότερος και συνεπώς άξιος να τον θαυμάζει η σύντροφος, τα παιδιά κι ο περίγυρός του. Ένοιωθε σαν τον δυνατό και καλό κυνηγό του μακρινού παρελθόντος. Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα, με την ανεργία, τη μείωση των εισοδημάτων, τις χαμένες προσδοκίες και τα όνειρα που βούλιαζαν στην οικονομική ανέχεια μεγάλο μέρος του πληθυσμού, αν και φαίνεται να χτύπησε πιο πολύ τις γυναίκες, οδήγησε σε απόγνωση πολλούς άντρες που μαζί με τα εισοδήματά τους έβλεπαν να χάνεται κι ο ανδρικός ρόλος του προστάτη της οικογένειας, του δυνατού, του κουβαλητή. Όταν ένας άντρας χάνει τη δουλειά του, μοιάζει να απογυμνώνεται από την πανοπλία που τον προστάτευε. Συναισθήματα ενοχής, ντροπής κι ανημποριάς μπορούν να τον συνθλίψουν καθώς ο άντρας είναι πολύ περισσότερο ευάλωτος σε αυτά απ’ ότι μια γυναίκα. Τα χρέη που μπορούν να δημιουργηθούν μέσα σε ένα περιβάλλον οικονομικής κρίσης συνδέονται με έντονο αίσθημα βαθιάς υποχρέωσης, υποδούλωσης κι απειλής της ίδιας της ζωής, τόσο του ίδιου αλλά κι όσων εξαρτώνται από αυτόν. Σε αυτές τις περιπτώσεις ένας άντρας με χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να φτάσει σε ανεξέλεγκτα σημεία πανικού κι απελπισίας, να σκεφτεί ακόμα και την αυτοκτονία. Από την άλλη, κάποιος που αισθάνεται πιο άξιος και δυνατός μπορεί να δράσει πιο ευέλικτα και δυναμικά. Το αποτέλεσμα θα κρι— 14 —

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

θεί από πολλούς παράγοντες που ποτέ δεν μπορείς να υπολογίσεις.

Στην «Κολλητή» εμφανίζεται ένα κομμάτι της φιλίας, μεταξύ δύο γυναικών διαφορετικής ηλικίας (όχι βέβαια πολύ μεγάλης), που πολλές φορές παραβλέπεται ή κανείς δε θέλει να πιστέψει ότι μπορεί να υπάρχει. Η φιλία είναι μια μαγική σχέση που επιβεβαιώνει την πανανθρώπινη ανάγκη για συντροφιά και κοινωνικότητα, μια σχέση που μπορεί να μας εξελίξει και να μας ολοκληρώσει. Στην ιδανική περίπτωση, φίλος/η θεωρείται αυτός/η που γνωρίζει το παρελθόν σου, κατανοεί το χαρακτήρα σου, πιστεύει στα μελλοντικά σχέδιά σου, κι όλα αυτά τα αποδέχεται και τα ενισχύει με όποιο τρόπο μπορεί αλλά του επιτρέπεις κι εσύ. Δηλαδή σε βοηθάει με όλες τις δυνάμεις του, με τον τρόπο που εσύ επιθυμείς και πάντα με στόχο τη θετική εξέλιξη της προσωπικότητας του καθενός αλλά και της φιλίας. Κάθε φιλία είναι μοναδική κι εξαρτάται από τα άτομα που εμπλέκονται σε αυτή. Σημασία έχει η ηλικία, το φύλο, η διάδραση (συχνή ή αραιή), οι συνθήκες κάτω από τις οποίες λαμβάνει χώρα, το χρονικό διάστημα που υφίσταται (νέα ή από χρόνια γνωριμία), τη φάση ζωής που διάγουν τα μέλη, κλπ. Όμως, όλοι σχεδόν οι ειδικοί συμφωνούν για κάποια πράγματα, όπως: • Οι αντρικές κι οι γυναικείες φιλίες είναι διαφορετικές κι εκφράζονται με άλλο τρόπο για το κάθε φύλο. Οι γυναίκες εκφράζουν την οικειότητα αποκαλύπτοντας πολύ προσωπικές τους πληροφορίες για τις σχέσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, ενώ αντίθετα, οι άντρες συζητούν γενικά θέματα όπως η πολιτική, τα αθλητικά κι άλλα ενδιαφέροντά τους χωρίς να πλησιάζουν τα συναισθήματα ή άλλες πολύ — 15 —

Η ΣΑΓΗΝΕΥΤΡΙΑ Θαμπωνόμαστε από τα γυναικεία στολίδια, από την επιφάνεια. Πόσο λίγα από αυτά που παρατηρούμε είναι το ίδιο το κορίτσι. ΟΒΊΔΙΟΣ

ταν πολύ μικρή, όταν ανακάλυψε ένα μυστικό, μια μοναδική αλήθεια που πολλές γυναίκες ποτέ δε μαθαίνουν ή ακόμα κι όταν την ανακαλύψουν αρνούνται να τη δεχθούν. Βέβαια, ποτέ δεν κατάφερε να αποφασίσει εάν ήταν τύχη ή κατάρα αυτό που, τόσο νωρίς, είχε βρει. Την είχε βοηθήσει ή απλά την είχε καταστρέψει για πάντα; Τη βοηθούσε να κατακτάει όποιον ήθελε ή σε κάθε νέα αισθηματική ή σεξουαλική ιστορία αυτή ήταν το θύμα αυτού που νόμιζε δικής της επιτυχία; Με τα χρόνια και τις εμπειρίες που αποκτούσε, κι ήταν πολλές, κατέληξε στο συμπέρασμα ποιος ήταν ο πραγματικός άντρας που ήθελε δίπλα της. Άλλωστε αυτό το πρότυπο που έφτιαξε στο μυαλό της ήταν σίγουρα αυτό που έψαχναν όλες σχεδόν οι γυναίκες, ακόμα κι αυτές που δεν ήθελαν να παραδεχτούν ότι βαθιά μέσα τους έναν τέτοιο άντρα θα ήθελαν, αλλά η αποτυχία τους να τον βρουν τις οδηγούσε στην επιβεβαίωση της λαϊκής παροιμίας «όσα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια». Ακόμα κι όταν δεν έψαχνε κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό σε κάποιον άντρα γνώριζε πολύ καλά τι δεν ήθελε, ποια χαρακτηριστικά της ήταν αποκρουστικά στο αντίθετο φύλο. Είχε κατατάξει τους άντρες σε κατηγορίες ή «είδη ζώων», όπως χαριτολογώντας έλεγε. Απ’ αυτές τις κα— 73 —

ΝΙΚΟΣ ΠΟΡΤΟΛΑΣ • 17 ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΖΩΗΣ

τηγορίες κάποιες ήταν εκείνες που αναζητούσε για να βάλει στη ζωή της, κάποιες της ήταν παγερά αδιάφορες αλλά, εάν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή επιτελούσαν το σκοπό της, τις συμπεριλάμβανε στις κατακτήσεις της, και τέλος, υπήρχαν κι αυτές που σιχαινόταν, ίσως, γιατί είχε περάσει άσχημα ή δεν κατάφερνε να τους επιβάλλει την απόλυτη κυριαρχία της. Αυτό που έκανε καλά ήταν να δίνει την εντύπωση ότι ήταν ακόλουθος των θέλω του αρσενικού, ενώ στην πραγματικότητα αυτή κινούσε, σιωπηρά και μεθοδικά, τα νήματα της κάθε σχέσης της. Μετά αρκετές «εμπειρίες ζωής», όπως έλεγε, είχε καταλήξει στο ποιους άντρες απεχθανόταν. Στην κορυφή της λίστας της, πρώτα απ’ όλους, είχε τοποθετήσει αυτούς που θεωρούσε κατάπτυστους, τους «μαμάκηδες». Στη ζωή της είχε γνωρίσει αρκετούς απ’ αυτούς και γρήγορα κατάλαβε ότι αυτοί ήταν οι χειρότεροι. Ο λόγος; Θα έπρεπε να σαγηνεύσεις πρώτα τη μάνα τους, μια άλλη γυναίκα που ήθελε την αποκλειστικότητα στο γιό της, πράγμα που σχεδόν ποτέ δε θα το κατάφερνες. Τουλάχιστον όχι αυτή. Οι λόγοι απλοί: αφενός, οι μαμάδες δε διέθεταν την αχίλλειο πτέρνα των αρσενικών, την οποία είχε από μικρή ανακαλύψει, αφετέρου, αυτές πίστευαν ότι καμιά δεν είναι αρκετή κι ικανή να σταθεί στο πλάι του γιόκα τους και καμιά δεν είναι άξια να τον φροντίσει όπως εκείνες. Έτσι, αν και πολλές φορές στο παρελθόν είχε μπλέξει με άντρες της κατηγορίας αυτής, κατάλαβε ότι δεν είχε κανένα μέλλον μαζί τους, καθώς το εμπόδιο «μαμά» στεκόταν πελώριο κι ανυπέρβλητο μπροστά στα σχέδιά της. Οι μανάδες, γυναίκες κι αυτές, αμέσως καταλάβαιναν το ποιόν της κι έκαναν τα πάντα να αποτρέψουν τους κανακάρηδές τους από την επιρροή της. Ο πόλεμος μαζί τους την είχε κουράσει κι έτσι αποφάσισε ότι δεν άξιζε τον κόπο και τη ψυχική φθορά η ενασχόληση με το είδος αυτών των αντρών. Άλλωστε δεν τους θεωρούσε και πολύ άντρες, όπως δηλαδή ήθελε το αρσενικό, καθώς πίστευε ότι ήταν από μι— 74 —

Η ΣΑΓΗΝΕΥΤΡΙΑ

κροί ευνουχισμένοι και καταδικασμένοι στη σεξουαλική μετριότητα και παθητικότητα. Έτερη απεχθής κατηγορία ήταν όσοι δεν πρόσεχαν τον εαυτό τους. Τύποι κακοντυμένοι, με υπερηφάνεια για την κοιλιά τους και το πλαδαρό τους σώμα δεν είχαν θέση δίπλα της. Δεν την ενδιέφερε, αν η φύση τους αδίκησε ή αν έφταιγαν οι επιλογές του τρόπου ζωής τους, αλλά, όπως κάθε γυναίκα, ενδιαφερόταν για τα γονίδια που ο σύντροφός της κουβαλούσε. «Τι να περιμένεις από κάποιον κοντό, χοντρό με καράφλα», έλεγε στις φίλες της και λυνόταν στα γέλια κάθε φορά που κάποιος τέτοιος είχε το θράσος να την πλησιάσει για να τη γνωρίσει. Όχι, δεν τον έδιωχνε, ούτε τον απωθούσε με άσχημο τρόπο. Άλλωστε γνώριζε ότι κάτι τέτοιοι τύποι μπορούσαν να την βοηθήσουν αφάνταστα στα σχέδιά της που δεν ήταν άλλα από την κατάκτηση ενός ακόμα «κυρίαρχου» αρσενικού, όπως επίσης έλεγε στις κολλητές της. Όταν λοιπόν κάποιος τέτοιος την πλησίαζε, του μιλούσε πρόσχαρα, έπαιζε και μαζί του το παιχνίδι της σαγήνης, τον άφηνε να πιστέψει ότι κι αυτός μπορούσε να τρυγήσει το μέλι της, όμως μέχρι εκεί. Με άλλα λόγια, απλά του επέτρεπε να προστεθεί κι αυτός στην μεγάλη ομάδα των ακολούθων της και τίποτα περισσότερο. Ένα πιστεύω που είχε ήταν ότι ποτέ δεν ξέρεις που μπορεί κάποιος να σου χρησιμεύσει. Άσε τον να ελπίζει κι εκμεταλλεύσου τον, αν κι όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή. Κι όση ώρα κάποιος από τους «χαμένους από χέρι» προσπαθούσε να εισχωρήσει πιο βαθιά στον κόσμο της, αυτή με λάγνο βλέμμα σκάναρε τον κόσμο γύρω της για να βρει το επόμενο θύμα. Πάντα, όμως έμενε γλυκιά και γεμάτη υποσχέσεις που δεν είχε σκοπό να πραγματοποιήσει. Τέλος, απεχθανόταν τους μπατίρηδες και τους χωρίς ελπίδα για λαμπρό μέλλον άντρες. Αφού δεν κατάφερε να πετύχει κάτι η ίδια στη ζωή της, είχε βάλει σκοπό να αποκτήσει τα πάντα μέσω των κορόιδων που θα έπεφταν στα δίχτυα — 75 —

ΝΙΚΟΣ ΠΟΡΤΟΛΑΣ • 17 ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΖΩΗΣ

της. Όχι, λάθος. Δεν χρειαζόταν πολλά κορόιδα, αλλά ένα και καλό, το οποίο θα έπρεπε να έχει τα προσόντα να παραγκωνίσει όλους τους άλλους με την προσωπικότητα, το κορμί και τα λεφτά του. Ναι, ήθελε τα πάντα, γιατί θεωρούσε ότι η ζωή της χρωστάει κι ότι αξίζει να τα αποχτήσει. Άλλωστε, οι μέχρι τώρα επιτυχίες της με γιατρούς, δικηγόρους, στρατιωτικούς, επιχειρηματίες την είχαν πείσει ότι μπορούσε να έχει όποιον ήθελε. Όπως εύκολα γίνεται κατανοητό, μια ακόμα κατηγορία αντρών που απέφευγε ήταν αυτή των οικονομικά υποδεέστερων κι όσων δεν έδειχναν να έχουν σοβαρές πιθανότητες οικονομικό-κοινωνικής επιτυχίας. Θυμάται έναν από τους πρώτους γκόμενούς της. Γόνος καλής φαινομενικά οικογένειας της πόλης που έμενε. Όταν όμως τελείωσε τις σπουδές του στο Πολυτεχνείο και της ζήτησε να ζήσει μαζί του ανακάλυψε ότι η οικογένειά του δε θα γινόταν σπόνσορας της ζωής που αυτή είχε στο μυαλό της. Ο φίλος της τα βρήκε σκούρα στο να της προσφέρει τη ζωή που αυτή ήθελε και μάλιστα της έδωσε να καταλάβει ότι θα χρειαστεί κάποιος χρόνος για να μπορέσει να πετύχει στη δουλεία του σαν Μηχανολόγος Μηχανικός. Αυτή δεν ήταν ευχαριστημένη με το σχέδιό του, το οποίο αφελέστατα της παρουσίασε. Τα λόγια του χαράχτηκαν στο μυαλό της: «για μερικά χρόνια θα κάνουμε οικονομία για να μαζέψουμε χρήματα. Εγώ θα ανοίξω γραφείο, εσύ θα είσαι γραμματέας μου. Μετά, όταν πιάσουμε κάποια χρήματα θα πάρουμε δάνειο για να αγοράσουμε το σπιτάκι μας. Αν το παλέψουμε όλα θα πάνε καλά. Αρκεί να μην κάνουμε έξοδα. Τέρμα οι βόλτες κι οι έξοδοι μωρό μου». Τον κοίταξε και σκέφτηκε ότι δε θέλει έτσι τη ζωή της. Την επόμενη κιόλας μέρα την έπεσε, μάλλον φρόντισε να της την πέσει, το αφεντικό και μεγαλοεπιχειρηματίας, του αδερφού της, όταν και καλά πέρασε από τη δουλειά για να τον δει. Τουλάχιστον αυτός είχε κάποιο μέλλον. Το πρόβλημα ήταν το γεγονός ότι είχε αρραβωνιαστικιά, αν και ποτέ δεν της στάθηκαν εμπόδια οι άλλες γυναίκες όσο — 76 —

140 × 210 SPINE: 17 FLAPS: 80

Δρ. Νίκος Πόρτολας

(Απόσπασμα από το διήγημα με τίτλο «Η Σαγηνεύτρια»)

Το motto ζωής του είναι «χτυπημένο» στο αριστερό μπράτσο του.

ISBN 978-960-93-7620-4

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Psychology for a better life Νίκος Πόρτολας Υμηττού 98, Παγκράτι ΤΗΛ.: 6909385067, 6936696685 www.psychology-for-a-better-life.com FB psychology for α better life

Psychology for a Better Life

0_cover_17.indd 1

Κατόπιν αιτήσεώς του, αποχώρησε από της τάξεις του Πολεμικού Ναυτικού κι πλέον ασχολείται αποκλειστικά

30/11/2015 11:16:02 πμ