1999 oiartzungo kantutegia bertako herri memoriatik by Oiartzungo Udala

M UGKRR!

A R T Z U N G O B E R T A K O

K A N

H E R R I í

JUAN MARI LEKUONA

JUAN MARI LEKUONA O iartzun, 1927. A paiz ikasketak Gasteizen e ta E rrom an. A paizgaien form azio eta heziketan aritua D onostian. G ero D eustuko U nibertsitatean, D on o stiak o cam p u s-ea n , K ated rad u n a, herri literatura izan delarik bere gaia. Poeta den aldetik argitaratu ditu: - M indura gaur, 1966. - M uga beroak, 1973. - lla rg ia ren eskolan, 1979. - M im o d ra m a k eta ikonoak, 1990. - Ibilaldia - Itinerario, 1996. G aztelaniara itzulia, eta, euskal poesiaren zenbait antologiatan, beste hizkuntza batzuetara ere bai, frantsesera, italierara, arm enierara, katalanera. I ra k a s le a d e n a id e tik , ik a s k u n tz a hauek argitara am an ditu: - A h o zko euskal literatura, 1982. - ¡ k a s k u n tz a k e u s k a l lite r a tu r a z , 1998. - M a n u e l L ekuona. B io -b ib lio g ra fia , Ensayo, 1995. E rrom ako ikasketen haritik, plazaratu ditu: - Id ea rio ascético-pastoral de Fray B a r to lo m é d e lo s M á r tir e s (1514-1590) (tesis doktorala). - M is tik a L ib u r u a k ( E c k h a r t e ta T aulerren idazlanak euskaraz em anak), 1997.

OIARTZUNGO KANTUTEGIA BERTAKO HERRI MEMORIATIK JUAN MARI LEKUONA

L ehen argitalpena: 1999 A le kopunia: 500 A rgitaratzailea: O iartzungo U dala. K ultura B atzordea ISB N 84-88917-05-8 L. G.: SS -682/99 Inprim ategia: Im prelan

O iartzungo kantari ezezagunei, b ereziki gizartean m ailarik apalena zutenei: b ertako kantutegia sortu, gozarazi eta helarazi zigutelako.

k i^ T -

*>t«èCïwO ; ^ ;>WiÉ|piíBa%ft*Nlh$ •- .■/i Í ' , t^ its h ^ iH ts s ttA ■tttfWfcwiA o t o r ^ Î5W»ï«»ji j r t m AtoVMMÿ:

: ít Í ^ • •■ ■

' .'s .

' -‘

i'*<

r •

>lf><¿..--.-. ,.p;¿ ,.-'ï ' -^VV

•v-.U^-^ttèVr'-c--''-^^^

, ,V-

.■H-

■■ ■> àV'"V ,’-V

•’ÿ'-Îÿ,

-ííí-..

ir.) w '; . ' ' î

W à K a iiiïilf iT t V^i '' i

líiP ^ '~ if i

rîW i

•

ACURRA K ultura B a tzo rd ea k M u g a rri Sallaren b id ea rl ekln zio n etik sel urte p a sa dirĂĄ dagoeneko, eta a lo r so zio -ku ltu ra leko g a i m o n o g ra fiko a k a rg ita ra tzeko erronka ho rri ja r m itu z , a u rten oso g a i herrikoia p la za ra tze ko a u k e m dugu: O iartzungo K antutegia, alegia. G a u r egun zorlonez, esan b e h a r dugu O iartzungo h errla k em aten duela oraln a rteko sel a le h a u ek argitaratzeko adlna gal, eta eto rklzu n era ko ere b este batz.uk aurrelkus a h a l direla. E za g u n a da o so gure herrlan llburuaren egllea: Juan M a ri L ekuona. B al osabarekiko, O n M anuelekiko, eta bai Ju a n M a ri berareklko zerb a itekin zorra badu herrl honek, hori, egin d u ten islleko lanarekln da, hau da, beren d ed ika zio osoa ja r r l d u tela h errl-tradizloan eta h errl-ka n tu a n b ildutakoa gu d en o i ezagutaraztearren. Juan M a ri L ekuonak, bere izena eta bere izana eskaini dio kultura-lan honl. G ure herrla n horrenbesteko g arrantzla izan duen a h ozko tradizloaren ildotlk, bitdum a Ikaragarria egin du, O iartzungo K antutegia o satu dueĂąa. O ia rtzu n en ja s o d lren H errl K antuak, blldu d itu Ju a n M arlk. G ure altxorra o sa tu z doa, eta gure O ndarean leku g a rra n tzitsu a jo k a tz e n d u eta jo k a tu k o du K antagintzak. G ure herriaren oroitzapen kolektiboa b izlrik dlrau eta iraungo du blldum a p o lit h oni esker N lretza t ere ohore handla da liburu h o n l agurra egitea: ho n ela ko lanak burutzen a ri zirela, ze n b a t oroitzapen ga ra i haietan gure fa m llia k o e k ln izandako solasaldletaz, E txetxlklko ekin p a sa ta ko orduetaz, hango egonaldletaz!

X A B IE R IRAG O RRI ALKA TEA

» • im ità m k iffiÀk Á vn»w s'ijbc^. tti» jg a¿ ix ú W

«0»%

« n ^ '^ w i d ^ c jA w » »

iw « « rw d l\ itcÁYt^ili irttt^ o«o

|usbrvp«i\ iíé ^ ^

«vlfS iftó : .iwttaÄ JP Í^ “ir í

Vrf*tì( m% waW3Íikínft^ff«SA fc H iA 4WtöaÄ ûï% t i g ^ yva ä

'^ '

jHiaH i t ö Ä . '^ f ‘‘^‘

.............. J(í«Í!¿alR » ¿ Ö .KMtl .Mit Q iU llM kil'^) idK »%:

m > ó b W S ttlÉ ^^gj

AURKEZPENA Eskolak em ateari utzi nionean, pentsatu ere pentsatu nuen, egokialdi ona izan zitekeela hura, nere idazlanetan lasaitasun handiagoz zerbait egiteko. O rduko itsum usluan. bi bide egokitzen zitzaizkidan aukeran. Lehenengoa, egindako lanak oinarri har tu z, h erri lite ra tu ra ri b u ru z k o sin te sis b a t e rd a ra z b u ru tze a. E rd a ra z d io t, nire ahaleginak m aila onartu bat eduki zezan eta zabaikunde handiagoa ere bai. E ta bigarren, poesigintzan poem ategi berri bat idazteari ekitea. B aina egokiera ikusi nuenean Oiartzungo K antutegiaz zerbait egin zitekeela, gainerako asm oak aide balera utzita lan honi ekin nion. Ez dakit aukera ongi egin nuen; baina aitortu beharra daukat, atsegin handiz burututako lana dela hau, eta gogoz ere bai, uste dudalako baliagarri izan litekeela ez bakarrik gure jaiolerriarentzat, baita beste edozein herrirentzat ere. Eta zer esanik ez baliagarri ahozkotasunaren ezagutzarako, horrelatsu baitzen garai bateko kantutegien funtzionam entua, herriz-herri eta bailaraz-bailarako bizikidetzan. Bestalde, esan dezadan hau ere: orain, behar bada, izan litekeela poem agintzan sartzeko ordua, O iartzungo K antutegia am aitutakoan. “G ero ageriko, M aria A rregiko!”, gure aurrekoek esango zuketeenez. Liburuaren tajukeran, ikertzaileek argitaratutakoa bildu ondoren, eta geure tradiziotik genekiena jaso-eta gero, bi partetan banatu dugu liburu hau: 1) teorikoa, gaiaren ulerkuntza sistem atua; eta 2) praktikoa, kantuen bildum a. Lehenengo partea adituen ik u sp eg ia da, ik erk u n tzen e ta ik ask u n tzen o n d o rio z eraik ia; e ta b igarrena, herriaren m em orian bizi dena, berezkoan eta soilik dena, inoren interpretaziorik gäbe, artisten ikuspegia ez bada. G ure idazlanean bigarrenak izatea lehentasuna gauza bidezkotzat em an behar ezbairik gäbe, herri m em oria baita lan honen protagonista eta aurreskua, alderdi teorikoak gehiegi aipatu gäbe. Lehen partean, ikuspegi teorikoan, lau atal garatu ditugu funtsean: 1) tokian-tokiko oroitzapen kolektiboa; 2) kantu zahar; 3) bertso berri; 4) kantugintza berri. Eta bigarren partean, praktikoan, 242ko kantu bildum a oso xam arra aurkezten dugu. Norbaitek, argitasunaren am orez edo, esan dezake, kantu bildum a ere aurkeztu zitekeela, hiru zatitan banatua, kantu zaharrak. bertso berriak eta kantugintza berria sailkatuz. Egia esan, ez dut inori kontra egiteko arrazoi berezirik. B aina gure kantutegia bertako

herri m em oriatik m am itu dugunez, oroitzapen kolektiboan kantu horiek nahasian bizi dira, guretako bakoitzat geure antología daram agularik barrenean, eta denok elkarturik leku eta une jakin bateko kantu bildum a osatzen. H orregatik, iduritu zaigu egokiena zela kantu denak m ultzo batean aurkeztea, m em oria kolektiboari bere balio erreala eta sinbolikoa em anez. G ainerakoan, kantu guztien bildum a bakar hau sailkatu dugu testuen leben hitzak, mcip/f-ak, ordena alfabetikoan jarriz. Kantutegiaren ulerkuntza sistem atuak, liburuaren lehen partean doanak, herri kantuei buruzko ikuspegi teorikoa aurkezten du, gaiari buruzko bibliografian oinarritua. B ibliografi hau, oro har, euskal kantuei buruzko inform azioa da, berriem ate orokor bat baino gehiago kantutegiaren ulertze bat ahozkotasunaren aldetik egina, oraintsuko ikerketak eta ikaslanak kontuan edukiz. Kantu bakoitzaren aurkezpena modu jakin batean asm aturik dago. Lehenik, zenbakia, gero, incipit-a, eta titulua ere bai hala dagokionean. Bigarren, kantu bakoitza ren m elodia idatzia. Gero letrak ere bai, bertso horiek O iartzungo autore batenak badira. H irugarrenik, fitxa tekniko-literarioa, puntu hauen arabera: sailkapen nagusia, zein m otatakoa den kantua, honen olerki teknika, O iartzunekiko lotura, bibliografia eta diskografía bereziki kantugintza berrikoetan, honek entzuleekiko harrem ana diskoen bidez lortu duenez. A urkibideak, kantutegiaren erabilpena errazteko, eta gaia sakondu nahi duenari laguntzeko, bi dira aurkezten ditugunak. 1) K antuen aurkibide alfabetikoa, tituluak ere aipatuz hala dagokionean, batez ere kantugintza berrikoetan; 2) A urkibide onom astikoa, artisten, ikertzaileen, inform atzaileen izenak non datozen zehaztuz kantutegiaren osagarri. Liburuen aurkezpen hau bukatzeko, nire eskerrik zintzoenak eta beroenak lan hau bideratzen hainbat m odutara lagundu didatenei. N iretzat nahitaezkoak izan dira kopista lanak, ordu asko eta eram anpen ona eskatzen dutenak. Lehenik A ndoni gure anaiari, ordenagailuan m elodia guztiak kopiatu dizkidalako. Gero A rantxa Zurutuza “U nanua”-koari, testuen eta ñtxen kopiak garbira pasa dituelako. Ezin ahaztu M aixa G oikoetxearen lana, aurkezpena eta lehenengo partea ordenagailuan jo didanez. Laguntza ona izan dut, baita ere, etxekoena, artistena, inform atzaileena: laguntza hain beharrezkoa, lan kolektibo bat gauzatuko bada. Guztiei m ila esker! Am ets ederrenez hasitako lan honek gutxienez nahi zuen gure herriko kantutegia ren oroigarri beteago bat utzi, eta, gure herri poesiaren ezagutza zabala lurralde jakin batetik ikusi. H elburuak bete edo ez, esan behar dut lana guztizko atseginez egin dúda la, gaia um e-um etandik ezagutzen nuelako eta nire oierki landareen lur ona izan duda lako. Bere abantailak ezezik bere xarm a ere badu nork bere sustraietaz hitzegiteak. JUAN M A R I LEK UO NA

BIBLIOGRAFIA Agirre Sorondo, A., “Las postulaciones o ‘eskeak’ guipuzcoanas”, “A nuario de Eusko Folklore” 36 (1990), 11-39 or. Arana M anija, J.A ., M úsica Vasca, 1976, C.A.M . de San Sebastián, San Sebastián. Arozam ena, J.M . - G arbizu, T., D onostiko Kantu Zaharrak / Viejas C anciones D o nostiarras, 1980, C .A .M ., Donostia. Arratia, J.M . de, C ancionero Popular d el País Vasco, 1 t., 1968, “C olección Auñam endi”, 56 z. - Idem, ibid., 2 t., 1968, “C olección A uñam endi 59 z. - Idem , Ibid., 3 t., 1971, “C olección A uñam endi”, 88 z. - Idem , Ibid., 4 1., 1971, “C olección A u ñam endi”, 89 z. Aulestia, G., Bertsolarismo, 1990, “B izkaiko Foru A ldundia” , Bilbo. Azkue, R .M ., C ancionero popular vasco, 1990, “Euskaltzaindia” , 1-2 t. Idem , E uskalerriaren Yakintza. (L iteratura P opular d e l País Vasco), 1-4 t., 1959, 1966, 1945, 1947, “Espasa C alpe” , M adrid. Bertsolariak, Errege eguneko hertso-sayoa (1962), “A uspoa” , 10 z. Bertsolariak, A m a r urteko bertso-paperak (1954-1963), 1964, “A uspoa”, 39 z. Bertsolariak, B ertsolari Txapelketa, (1965,1,1), 1965, “A uspoa” , 43 z. Bertsolariak, B ertsolari Txapelketa, (Í9 6 7 -V I-1 1), “A uspoa”, 67 z. Boga-boga, E rri a bestixorta, 1959, “A paizgaitegia”, Donostia. C ahier m anuscrit de Saint-Palais ( 1912), U staritzeko Sem inarioko aratxiboan. C ahier m anuscrit de Sare (1918), ibid. Cahier sans date (Fin XIX e siècle), ibid. Dassance, L. - Lafitte, P., Kantu, Kanta, Khantore, 1967, “C ordelier”, Baiona. Donostia, A ita J.A. de. C ancionero Vasco, “C anciones” 1, 2 eta 3 tt., 1994, “Eusko Ikaskuntza - SEV ” , D onostia. Dorronsoro, J., Bertsotan, 1789-1936, 1981, “G ipuzkoako Ikastolen E lkartea” , D o nostia.

Idem, Bertsoîan, 1936-J980, 1988, “G ipuzkoako Ikastolen E lkartea”, Donostia. Idem , Bertso Doinutegia, 1995, 4 t., “Euskal H erriko B ertsolari Elkartea” , Donostia. Echeverría y Quim ón, E cos de Vasconia, 1988, “D íaz y C ía ” , Donostia. Berrargitaratua, “Sendoa”, s/d. Elkaríanean, Lexoti bertsolaria, 1982, “A uspoa”, 157 z. Etchem endy, P. - Lafitte, P., Kantuz, (s/d), “Eskual-H erria”, Baiona. Etxaniz, N., Kanta kantari, 1950, “O rd o r ik a B ilb a o . Gorostiaga, J., A ntología de poesía popular, 1955, BVAP, M onografía i f 13. Haritschelhar, J., L ’oeuvre poétique de Pierre Topet-Etchaun (Texte, traduction - Va riantes - N otes), 1969-1970, “Euskera” 14-15 (1969-1970). Im prenta M acazaga, E uskal Erriko kanta zarrak, (s/d) (“30 preciosas canciones, con su m úsica”), Errenteria. Idem , “B ertsolariya”, 1931-1932, Errenteria. Iztueta, J.I., G ipuzkoako dantzak, 1826, “Barojaren m oldiztegia” , Donostia. K azabon, A., Koskotenekoak, 1995, “A uspoa” , 230 z.. Idem , José Joakin M itxelena bertsolaria, 1996, “A uspoa”, 242 z. Lafitte, P., Mariya, s/d, “Im prim erie M. M endiburu” , Bórdele. Lekuona, J.M ., A hozko euskal literatura, 1982, “Erein”, Donostia. Idem , ¡kaskuntzak E uskal Literaturaz, (1974-1996), 1998, “D eustuko U nibertsitatea” , Donostia. Idem , “G ure goguango bertsolariak”, “O iartzun, 1956”, 20-21 or. Idem, “O iartzungo bertsolariak” (I), “O iartzun, 1982” , 124-127 or. Idem , “O iartzungo bertsolariak” (II), “Oiartzun, 1983”, 36-39 or. Idem , “B erdabioren bertsoak” (1), “O iartzun, 1981” , 17-19 or.; “B erdabioren bertsoak” (2), “O iartzun”, 1986, 17-19 or. Idem , “U rkam endiko bertsoak gure herrian” , “O iartzun, 1990” , 36-39 or. L ekuona, M anuel, A ozko Literatura, 1978, “Idaz-lan G uztiak” , 1 t., “K ardaberaz Bildum a” , 22 z., “E set” , Gasteiz. Idem , Euskal Etnografía, 1978, “Idaz-lan G uztiak”, 2 t., “K ardaberaz B ildum a” , 23 z., “E set” , Gasteiz. Idem, “C antares Populares” , “A nuario de «EU SK O -FO LK LO R E»”, 10 (1930), 83-93 or., batez ere. G ainerakoa, “Idaz-lan G uztiak”-en dator, 1,492,540 or. Lizaso, K., José Joakin M itxelena gogoan, 1998, “A uspoa”, 256 z. M ichel, F., Poesías populares de los vascos, t. 1 eta 2, 1962, “Colección Auñamendi” , 22 eta 29 zz., Donostia.

Nehor, Dufau eta A ita D onostia, “G ure H erria”, 1924-1929, “Supplém ent M usical”, Baiona. Olaizola, M ., “U ztapide”, Noizbait, 1964, “A uspoa”, 42 z. Idem , Lengo egunak gogoan, 1974, “A uspoa Liburutegia” , Tolosa. Idem, Sasoia jo a n da gero, 1976, “A uspoa Liburutegia” , Tolosa. Onaindia, S., M illa E uskal-olerki eder, 1954, “K arm eldar Idaztiak”, Larrea-A m orebieta. O ndarruko “A cción C atólica”-ko Em akum eak, O ndarruko kantak, 1963, “Icharopena”, Zarauz. Oñatibia, Yon, 100 euskal abesti, 1989, “Edili”, Donostia. Orm aetxea, N., “O rixe”, Euskaldunak, 1980, Edición de Justo M ocoroa, Bilbao. Ostolaiz, M ., Oroipen-kutxa, 1985, “A uspoa” , 182 z. Riezu, J., F lor de canciones populares vascas, 1948, “Ekin” , B uenos Aires. Idem, N afarroako euskal-kantu zaharrak, 1973, “Archivo P. D onostia”, Pam plona. Salaberry, J., C hants populaires du Pays Basque, 1930, Paris. Santesteban, J.A., A ires vascongados para canto, 1862, Propiedad, Donostia. “Sendoak” berrargitaratua, s/d. U ñarte, J.A ., Poesía bascongada, dialecto vizcaino, 1987. Jon Kortazarrek eta M iren B illelabeitiak paratutako argitalpena, “B izkaiko Foru A ldundia”, Bilbao. Urkizu, R, Bertsolaritzaren historia, I eta II, 1991, “Etor” , Donostia. Zavala, A., X enpelar bertsolaria, (1969), “A uspoa” , 88-89-90 zz. Idem , K a ska zu ri bertsolaria, Jase Joakin U rbieta Yarzabal (1873-1932), (1972), “A uspoa” , 114 z. Idem, Larraburu, Lexoti ta Balentin bertsolariak, (1973), “A uspoa”, 115 z. Idem , O iartzungo bost Bertsolari, Eperra, U rtxalle, K rixoxtom o, N aparra ta Frantxexa, 1972, “A uspoa” , l l ó z . Idem, O iartzungo beste lau bertsolari, (1974), (José A ntonio B engoetxea, “A rdotx” ; Juan A ntonio bere anaia; “B ekoetxia”, M anuel M aria Olaziregi, eta M artxelina Lopetegi, “G altzata”-koa), “A uspoa” , 119 z. Idem, B erridi eta Kuxkullu bertsolariak, (1980), “A uspoa”, 146 z. Idem, X enpelar eta bere ingurua, (1993), “A uspoaren Sail N agusia”, 8 z. Vinson, J., Literatura popular del País Vasco, 1988, “Txertoa” , Donostia.

9«rtir4w ^ £3M n»t^4M )fÉ»aia. .

UC^S « C K Î ^ ^ t Ç t >>><k4 H ÌBW»*» -»»»<>* 'jWT&l ^«n»|,«bff&t>^MG(ró,míib( iW w tifc raiW , Z \tS m k f9 0 ,o a b rp ^b t0 *0f

.W f l a m w iiQ L

V ' — ____

V**

' '

■

iÊ Ê Ê m j^ iib

KANTUTEGIAREN ULERKUNTZA SISTEMATUA

I. A T A R I K O E Z E T A O R O I T Z A P E N K O L E K T I B O A Z Itsum ustuan bederenik, oiartzuarrok beti izan dugu herri m ailako geure kantutegiaren kontzientzia. U m etandik jabetu gara, ez dakigula zenbait festaburu kanturik gäbe ospatzen; kantuak herrian, kantuak etxean. Ikusi dugu noia, m usika eta herri literaturaren ikertzaileek, kanpoko eta bertakoek, gure kantutegiaz baliatuz, lan jakingarriak utzi dizkiguten, denen ezagutzarako eta, bide batez, herritarrok geure ondareaz konturatzeko. K ontzientzia horretan beren eragina izan dute, baita kantugintza berriko O iartzungo kantariek ere, azken 40 orte hauetan, Euskal H errian nabaria baita oiartzuarren eragina bai herri m usikan, bai poesian, bai artista bakoitzak eginiko aitorpenean. K ontzientzia horren funtsa aztertutakoan, esan dezakegu ugaria dela bildutako uzta: 250 kantu inguru; jakingarria ahozkotasunaren aldetik eskaintzen zaigun ikuspegia: herri baten oroitzapen kolektiboa; eta estim atzekoa ere bai, batez ere guretzat, oram dik XX. m endean, denon artean, erakusten dugulako geure kantuen liburu bizia, geure herriko antologia. 1. P L A N T E IA M E N T U A

eta m eto d o a

1*1. H asiera eta oin arriak Ideia nondik nora datorren eta zertan finkatu den ikusteko, has gaitezen geure kanlutegi honen historia laburra azaltzen. Antonio Valverde m argolari ospetsua 1970ean hil zenean. handik urte betera edo, Oiartzungo kantu zaharren em analdi bat eskaini genuen gure herrian', erakusteko zer eskaini zion A. Valverderi O iartzungo bailarak; ez bakarrik paisaiak eta pertsonaia historikoen oinarrizko irudiak, baizik eta bertako kultur izpiritu herrikoia, kantu zaharretan bizi den hura. Ez ahaztu, m argolari ospe tsua euskaldunberri zela; eta gero euskaraz liburu bat egin ezezik^, bertsolarien txapelketetan epaim ahaiko izatera iritsi zela-l

1- Amion Valverdek gordetzen du orduko grabazioa, kantu gehienak iaz aurkeztu zirelarik “Pagoarte”-ko emanaldian. Ikus Oiartzungo Kantu zaharrak, 1998, “Pagoarte” eta “Elkarlanean”, KD-468. 2. Valverde, A., “Ayalde”, / è a r fxí7/ea?í, 1970. RSVAP, Donostia 3- Elxezarreta. J.M.. Bertsolarien desafioak, guduak eta txapelketak, “Auspoaren Sail Nagusia” . 10z.. 1993, 196 or.

Ordutik, antzeko em analdiak eskaini izan ditugu, hiru aldiz noski, oker ez bagaude. T xukunena eta osoena, 1998ko ekainaren 13an Pagoarte-n aurkeztua, diska ba tean gauzatu delarik bertan kantatua, eskaintzaren zabalkunderako-^. K antuen eta kantarien zerrendatik, berehala ikusi genuen lan m am itsuago bat m ereziko zukeela gaiak: aurkezpen osoago eta zehatzago bat doinuetan eta hitzetan, inform atzaileetan, gure herriko tradizioa era jantziagoan ezaguiaraziko zuena. Iruditu zitzaigun, bestalde, ez zela nolanahikoa gure herritarren ekarria euskal kantugintza berrian, (la nova cangó Katalunian deiturikoan) beren diskak jendaurrean aurkeztuz, benetan aipagarri direlarik batzuen izenak, gero ikusiko dugunez. Ongi aski dakigu denok, nahiko ugaria dela herri kantuei buruzko bibliografía, baita O iartzuni dagokiona ere. B eraz ordu zen gure m usikologo entzutetsuen bildum etatik, R.M. A zkue“’ eta Aita Donostiarenetatikf>, kantu solte ederrak eta argibideak jasotzeko. Bazen ere garaia M anuel L ekuonaren bildum atik, batez ere bere Cantos Populares (1930) hartatik"?, kantu xeheak, lan sistem atuago baten barnean agertzeko. Hau da ere unea, A. Zavalaren ekarria bertsolari-doinuen ezagutzan eta tradizioan guri dagokiguna biltzeko^^; eta zer esanik ez J. D orronsororen bertso-bildum a zabalaz baliatzeko^. Beraz, gure jaialdiek ekarri zuten diska eta diskogintzak eram an gaitu liburu ho nen egokitasuna eta nolerebaiteko beharra planteiatzera, ikerlariek utzitako ondareaz baliatuz, besteak beste. 1.2. L a n m eto d o ja k in a H asieratik garbi esateko, gure prestakuntza eta lana kontuan hartuta, ahozkolaritza da liburu honetan aginduko duen ikuspegia. A hozkolaritzak disziplina-arteko tratam endua eskatzen du; literatura, m usika eta etnografía, besteak beste. Guri dagokigunez literatura da aginduko duen disziplina; eta gainerakoak, m usika eta etnografia, osagarri bezala, neurri apalagoan erabiliko ditugu. Literaturazko ikuspegiak eskatzen digu geure lana kontestutik eta testutik zuzentzea batikbat; testu-azterketatik hasita esango genuke. Kontestuan etnografía eta his toria sartzen dira, gaurko etno-historia deitzen zaiona. Kantuak, berriz, m elodia berea du, eta herriak m em orian gordetzen duena doinu bati erantsita bizi da; eta horregatik, m usikologoen jak in tzarik ez dugun arren, ahalegintzen gara doinua paperera pasa-

4. Ikus 1. oharra. 5. Azkue, R.M ., Cancionero Popular Vasco, 1990, “Euskaltzaindla” , Bilbo. 6 . P. Donostia, Cancionero Vasco, Canciones, 1, 2 eta 3, 1994, “Eusko Ikaskuntza - Sociedad de Estudios

Vascos”. Donostia. 7. Lekuona, Manuel, “Cantares populares, Anuario de «EUSKO FO LK LO RE», 10 (1930), 37-80 er. Eta be reziki guretzat “Apéndice Musical” 83-93 orrialdeak, gero ¡daz-lan Guztiak bildum an agertzen ez dena eta guretzat hain garrantzitsua dena. 8 . Zavala, A., “Auspoa” , batez ere 114, 115. 116, 119, 146, 88-89-90. 242, 256 zz.; eta “Auspoa Sai! Nagu sia”, Xenpelar eta bere ingiirua, 8 . t. 9. Dorronsoro, J., Bertso Doinuiegia, 1995, “Euskal Herriko Bertsolari Elkartea”, Donostia, 4 tomotan.

tzen. kantu-zaleak m elodia eskura izan dezan, bildum ako zati batez jabetu nahi duenean. edota gozatu. Testuen eta doinuen bildum a oretzerakoan, lehenik nabarm entzen ziren gure m usi cologo eta oralisten lanak: hasi beharra zegoen besteek egindako bilketa ederretatik. Ez bakarrik ona delako haiek jasotakoa, baizik eta gaur pieza horietako batzuk biltzerik ez dagoelako, eta bildu litezkeenak ere, ez behintzat, orduko indarrarekin eta zabaldurarekin. Ez zen, ordea, hor bukatzen gure bilketaren asm oa. Herri kantuen testigutza bat herrian eta etxean hartu dugunok, lekuko biziak gara, tradizioa zuzenean jaso dugunak. une hiistoriko jakin honetan herrikoen eta zaizkikoen kantuzko ondarearen berri em an dezakegunak, bakoitzak geure ingurunetik. H orregatik, hartzen ditugu, gure gogoanean bizi diren fam ili-tradizioko beste kantuak ere, lekukoak hor daudenez. Helburu zabalagoa da gurea, orain arteko biltzaileen jom uga baino. Igaro ziren gu re herritik R.M . A zkue eta A ita D onostia, gure m usikologo handiak, euskal m usikaren alderdiak zientifikoki sakondu zituztenak. M anuel Lekuonak, bere herri kantu eta tnusikazko eranskinaz ari delarik, hau dio: “ez om en interesgarri artearen aldetik bere bildum ako kantu asko, baina bai beren edukiagatik eta beren balio folklorikoagatik’'io. Projektu etnografiko baten erakusgarri eta ezaugarri ziren kantu horiek. A nto nio Zavalak, bertsolarien bizitza eta bertsogintza ikertzerakoan, batez ere m agnetofoiak eta tresna berriak erabilgarri egin zirenetik, grabatu ditu bertsoak beren doinu eta guzti; eta ja so rik utzi du, m ende honen erd itik aurrera gure herriko testigüen em aitza kantuzkoa, gure herriko bertsolarien altxorra. Joanito D orronsorok, bere doinutegian, bertso k antatuaren arloa m arkatzen du, bereziki bertsolariena, bildum a erraldoia esk ain iz, b ib lio g rafia eta diskografia in teresg arriak barne. Iturri horiek utziezinezkoak dira gure kantutegia osatzeko orduan. G uk m ugatuago jartzen dugu geure helburua. G ure egitekoa herri batean bakarrik finkatzen da, ez Euskal H erri osoan. Eta ikertzaile horien helburuak guretzat hartzen baditugu ere, zuzenean ez duSu gogoan euskal m usikaren berezko nolakotasunik eta ederrik; ez eta ere kantutegiak euskal etnologian duen baliorik; ez euskal genero berezi baten, bertsolaritzaren, herri-poesiako dohainik. Hori dena aipatzen da nolarebait, baina beste asm o batzuetan jarriz geure arrêta. Gure helburua da herri barru bateko kantu-sistem a bat bistaratzea; bildum ak noia funtzionatzen duen ikustea bizitzako egoera jakinetan; eta peda g o gia bat u sm araztea, ped ag o g o ek erabaki dezaten zer egin trad izio zk o sistem a honekin, beste kultur koordenada batzuetan bizi behar duten ondorengoei begira. 2. A S M O E N B A R R U T IA 2-1. O iartzun : k u ltu razk o m u gab arru a Euskal m usika herrikoia han eta hem en ikertu dutenek beren cam pus lanetan adierazi dute kantua zein herritan jasoa den, inform atzailea nor den, zein urtetan bildua

10. Lekuona, Manuel, ibid., 37 or.. 1 . oharra: “Aun cuando carentes muchas de ellas, de interés artístico, no nemes vacilado en ponerlas aquí, por ser parte integrante del cantar y de idéntico valor folklórico que él’'.

izan den, età abar. Hórrele guztiak eram an gaitu Oiartzungo kantutegiari arrêta jartzera: batetik ikusi dugu, herri bakoitzak baduela bere bibliografìa kantuei buruzkoa; iruditu zaigu, jakingarria dela bibliografía horrek dioena, eta estim agarria ere bai hör ispilatzen dena, herri bakoitzaren aurpegi kulturala ikusarazten laguntzen duelako. B eraz, lan honetan funtsezkoena zen O iartzuni buruzko kantu-inform azioa biltzea, Oiartzun ikergune bihurtzea. O iartzun lurralde bat da, herri birako m ugarriek m arkatua, udalerri jakina. Lurraren alderdi hau garrantzizkoa izanik ere, ez da adierazgarriena gure lan honetarako. Oiartzun herri euskalduna da, historia bat duena, beste hainbat kultur adierazpenen artean, kantuzko ondarea gorde duena bertakoen oroitzapen kolektiboan". M ende honetan gure herriko kantuak ikertzera hurbildu ziren doinu-biltzaileek lehenik testigüen galde egin zuten. Testigu bereziak ziren: buruz kantu asko eta onak zekizkitenak, herritaiTen artean kantari bezala izen ona zutenak. oro har beste herritarrak baino argiagoak kantuzko zereginetan. Lekukoek egindakoez gain bazen beste irakaskuntza b at etxean, lagunartean, eskolan, elizan, ohituretan, urtean zeharreko hainbat festaburuetan egiten zena, berezia, landua eta onuragarria. E ta O iartzunek izan ditu, lehen eta orain, herri-kantuak bildu, aztertu eta bistaratzen ahalegindu direnak, herri-kantuei buruzko balioztatze literario bat egin dutenak'2. Hori dena dugu O iartzun, behar bada lurraldea bera bezain garrantzitsua, herriaren irudi estetikoa azalduko bada. Oiartzun inguraturik dago euskal kantutegietan garrantzizkoa den herri m ultzo b â tez: Errenteria, Lezo, Irun eta H ondarribia ditu Gipuzkoan; Lesaka, Goizueta. Arano eta A rantza Nafarroan. D enak nortasun ederrekoak kantugintzan, gurean eragin ona izan dutenak, bereziki Errenteriak bertsolaritzaren arloan (Xenpelar, Txirrita, M akazagaren argitaletxea, zerbait aipatzekotan); eta B erdabioren balada arrunta Goizuetan gertatutako gaia, baina gurean eragin ona ezezik, hitzez eta doinuz bertsio preziagarria utzi d u en a '^ A uzo-herriekin dugun kantuzko harrem ana beste era batera ere gertatzen da: herri horietako bertsoak izanik ere, — eta, beraz, jato rriz k o doinua ere bai— , doinu jak in ik ezagutzen ez denean, O iartzungo koplariak izan dira askotan doinu egokiz kantatu dituztenak, jendaurrean doinuok eredugarri gertatuz. Adibidez X enpelarren b ertso-paperak, doinu ezagunik gabeko haiek, O iartzungo kantariek erantsitako doinuz abestuak, eta ikertzaileek, batez ere A. Zavalak, argitaratu dituzte nak lekukotza ederra eginez. Oiartzun pertsonez osaturik dagoenez, gauza idekia da, ateak zabalik dituen etxea, bertakoak kanporatzen eta kanpokoak bertaratzen direla. H onek bere eragina badu gure kantutegian. B ertako asko doa albo-herrietara, eta urrutirago ere bai (oiartzuarrak ifarraldera edo Am eriketara, adibidez): leku horietan beste ondare batzuen kan-

11. Ondare hori ez dago inon finkaturik. inon idatzirik. Denon buru-bihotzetan bizl da. herritarron oroitzapenean. 12. Lekuona, Manuel, Aozko Literatura. “Idaz-lan Guztiak", 1 t„ 1978. - Lekuona, Juan Mari, A hozko Euskcil Literatura. \9%2\\.dQm, ¡kaskuntzak Euskal Literaturaz, (1974-1996). 1998. 13. Lekuona, J.M.. “Berdabioaren bertsoak”, “Oiartzun 1982”, eta “Berdabioren bertsoak”, “Oiartzun 1996".

tutegiekin aurkitzen dira, eta horrelako piezak ekarriz gure altxorra aberasten dute'^; eta harrigarriago dena. badira gurean kantuak, kanpotik ekarriak, eta beren sorterrietan galdu direnak>\ Eta alderantziz; gure herriko kantuak, hem en galdu direnak, biltzaileek beste herrietan jaso dituzte, gureak direla kantu horiek erakutsiz'^. Kantuen trukaketa ezezik. em aten da artisten trukaketa ere: kanpoko kantariak, ezkontzaz edo, herriratzen zaizkigu, beste tradizio baten em aitzak gureratzen dizkigutela (esate baterako. Juan Krutz Eiizegi eta Uztapide bertsolariak). H órrela ikusten dugu O iartzungo kantutegiaren esparrua: kultur m ugabarne batean kokatua eta fm katua; euskal ikertzaileek oso kontuan hartu dutena, batez ere herripoesiaren aztertzaileek; bildum a egokia erakusten duena bere eredu eta funtzionam entuan; ataka asko dituen barrutia; eta galdera pedagogikoak sorrarazten dituena etorkizunari begira. 2.2. H erri m a ila k o em aitza Hau da ezinbestekotzat jo tze dugun beste alderdia: kantutegi hau herriak sortu, erabili, gorde eta erakutsia izan dela. Eta beraz, bazterrean uzten ditugula koruetako bildum ak. batez ere polifoniazkoak, “Schola C antorum ”, “Lartaun A besbatza” eta gainerako kantu-taldeek landu eta ondutako ondare m usikazkoak. Koruetan hezi eta trebatutako kantoreek. gutxiengo aukeratu bat osatzen dute: solfeoa ikasiak dira; zuzendari batek kudeatzen ditu, noiz, zer, non kantatu, batzuetan araudi batek m arkatzen duela; beren kantu-altxorra elizako edota talde bateko artxiboan gordetzen da; gizarte m odernoak, ofizialki edota borondatez, saritzen du horre lako koruen lana; eta kantari aukeratuok gordetzen dute beren oroitzapena. kantuok gogoratzean, berritzean. eta bihotzean sentitzean, baina hori gutxi batzuetan beti'"^. Besterik da guk bilatzen duguna: herri m ailako ondarea. D enek hartzen dute parte, nahiz beti bereizten diren baldintza jakineko artistak, (koplariak, bertsolariak), publikotasuna tartekatzen denean. baina ez hala haur-jolasetan, pedagogi doinuetan eta abarretan. A rtista trebatuak dira, ongi ikasiak, herrian, lagunartean, etxean. bakoitza ren baitan hainbat saiaketa eginak, teknika bat ikasiak. K antuzko altxorra, gehiago izan da orain arte idatzi gabea, m em oria eta oroitzapena direlarik papera, liburu eta aitxibo biziak. Saritu ere saritzen dira, baina em andako eskuerakutsiekin, jendearen esku-zabaltasunean, lagunarteko oparotasunean oinarritzen dena, inolako presupostun k gäbe, “debalde festa preparatzen det / gogua dedan orduan” '^ (Xenpelar). Denen artean gordetakoa da guretzat ondare berarizkoa; herri m ailako em aitza da, guri he men interesatzen zaiguna.

14. Adibidez, 201 0 K . “Pikak hegoak xuri-nabar” . ifarraldetik Lexoti Zaharrak ekarria; 158 OK, “M ariquita niuchacha''. “Aitona” esaten zioten batek ekarria. •5. Adibidez. aurreko ohan-ean aipatutakoak. 16. Adibidez. 001 OK. “Abenduaren zazpian” ; 072 OK, “Don José de A ltzunaga”, “la aprendí de un oyartzuarra” . •7. Lekuona, J.M., “Oiartzungo Schola Cantorum: araudia, 1922", “Oiaitzun. 1998”, 36-38 or. 18. Zavala. A., Xenpelar hertsolaria, 1969, “Auspoa”, 88-89-90, 120 or.; Idem, Xenpelar eia bere ingurua, 1993. “Auspoaren Sail Nagusia”, 8 t., 84 or.

Ikertzaile eta biltzaileek egiten duten gauza bera da guk hem en dagiguna. Testigu onak bereizi, hauen ahotik kantuak bere osoan eta bere em ozioan entzun eta jaso, eta besteei ikasarazi eta gozarazi ahai bada. Letra idatziari dagokionez, hor daude bertsopaperak eta liburuak, bakoitzaren neurri ahulari osagarri ona em aten diotenak — ezinbestekoa zenbait kasutan— , eta kontuan hartzekoa ere bai ia gehienetan. B aina guk nahiago izan dugu, biltzaileak zuzenean entzun eta ja so duen hura, — bere doinu. kantaera eta beste m ila ñabardurekin— arretaz hartzea. G uretzat kantu bizia da lehen m ailako helburua; gainerakoak osagarritzat bakarrik hartzen ditugu. D oinua eta letra hartzen ditugu, lekukoek em an dituzten bezala-bezala, ikertzaileek eskaini dizkiguten m oduan edota gerok gogoan ditugun gisan. 3. T O K IA N T O K IK O O R O IT Z A P E N K O L E K T IB O A Kantuon inbentarioa egiten hasi ginenetik, konturatu ginen oroitzapen kolektiboa zela O iartzungo kantu-ondarearen berezko euskarria. Herritarren m em oria bizia, lehengo eta oraingoena, funtsezko kontzeptua zela, bertako kantutegia behar bezala ulertuko bada. H ogeigarren m ende arte, ez da egin bildum a jakinik, gure herriko kantu altxorra jaso duenik, gauza solteak izan ezik. Biltzaile ia denak XX. m endekoak ditugu, gorago aipatu ditugun ikertzaileak bereziki, nahiz eta XIX. m endean ere bildum ak egin zi ren, gure herriko kantutegiarekin zerikusirik zutenak, — eta guk hem en kontuan izan ditugunak— , hala noia Iztueta'^, Manterola^f^ eta Etxeberria y G uim onenak^' zuze nean; eta E Miche]22, Salaberry23 età Goienecherenak^^ zeharka bederen. Hemen m iaketan ibilitako ikertzaileek erakusten digute, une jakin bateko lekukoez baliatu zirela beren datuak biltzeko, baina bat baino gehiago guretzat gaur ezezagunak gertatzen direla, batez ere orduko testigurik zaharrenak, zeintakoak ziren arrastorik ez dugulako-^. Gero, ikertzaileek bildutako zenbait kantu guretzat era berean ezezagunak zaizkigu, eta jabetzen ere gara bildum a horiei esker kantu horiek bizi direla, bestela galduko zirelarik kantuzko orrialde bizi horiek^^.

19. Iztueta, J.I., Gipuzkoako dantzak, 1826, “Barojaren moldiztegian”, Donostia, 20. M anteroia, J„ Cancionero Vasco. 1877, “O ses”, Donostia (Hiru liburuki). 21. Etxeberria y Guim ón, Ecos de Vasconia, 1889, “D iaz y Cia” , Donosiia. 22. Michel. F., Poesías populares de los vascos, 1962, 2 liburuki, “Auñam endi” bildum a, 22 eta 29 zenbakiak, Donostia. 23. Sallaberry. J„ Chants populaires du Fays Basque, 1870, Baiona. 24. Goyeneche, A., Eskualdum kantaria, liburuxka xahartua, Manuel Lekuonaren artxiboan, datarik gabe, bai na lehengo m endearen bukaerakoa, antologia ikusita. Migel Antonio Iñarrarena da, noskl, bildum a hau. 25. Askotan aipatzen du. adibidez. Aita Donostiak. bere inform atzaiietako bat Oiartzunen Olaziregi “Txuillo” izan zela; eta berriem aileak 82 urte zituela orduan; hau da 1912an. Baina guretzat pertsona ezezaguna dela esan behar. 26. Adibidez, 058 - “Bi eta Santa Klara": 083 - “Errak bat” ; 085 - “Eskualdun xasurretatik” ; 096 - "Frantxixku zer dakarrek” ; 101 - “Gure gusto, gure atsegin” ; 106 - “Haurtxo txikia negarrez dago”; 121 - “Ikiistazu zerutik”: 139 - “Kantatutzera noa zelebrekeriak”; 158 - “M ariquita m uchacha”; 190 - “Nik baditut zapatillak” ; 223 - 'T lunkurrunku"; 224 - “Ttunkurrunku” ; 231 - “Uso polit bat. zer pena” .

Beraz, gure harrobia oroitzapen kolelctiboa da, denon artean gordea, gure aurrekoek erabilia eta jasoa, beren beharkizunetan; eta guk orain tresneria berriagoz eta kultur eskakizun oraingotuagoz tratam entu m odernoagoa em aten dioguna, gaurko eran gozatu aliai izateko gure iierriko kantu-altxorra. 3.1. Z er den oro itzap en k olek tib oa Ahozko literatura zer den aditzera em atekoan, baliatu izan gara M ircea Eliadek em aniko defm izioaz: “inoiz inoren ahotik irten dena eta oroitzapen kolektiboak gorde duena” . Beraz, m em oria hori ahozko literaturaren osagaietako bat da, kultur estadio agrafoan. idazkeraz baliatzen ez den hartan, gordailu izateko eginkizuna betetzen íiuena. Oroitzapen horri esker errepikatzen dira kantuak, eta gozatzen, eta belaunaldiz-belaunaldi helarazten, transm isio bizia gauzatuz. Edozein herrik bezala. O iartzunek ere izan ditu kantuzko ondarearen euskarriak. Izan ditu kantu-sortzaileak. aldian-aldiko bertsolariak edota kantariak27; izan ditu errepikatzaileak. segurtatzen zutenak jai-egunetako kantu-saioa, bai etxeetan, bai gizartean^«; edota eusten etxeko. nahiz kanpoko kantu-transm isioari. Izan ditu ikertzaileen artean gure kantutegiaren lekukotza em an dutenak, altxorra bilduz eta aztertuz. Izan ditu bertako m usikologoak, hala ñola Yon O ñatibia eta Antton Vaiverde, euskal kantugintzan lan espezialduak eskaini dituztenak^^. B eraz, hori guztia da m em oria kolektiboak — herri bati dagokionaz— , adierazten duena. Gure m ende hau etorri arte, eta gure herriari dagokionez, paperetan jaso den kantutegia, ez da bildum a osoa. A ldian-aldian, eta txoko batetik, une hartako argazki bat ateratzea baizik ez da. Historiaren aldetik, kanpoan geratzen dira etxe eta auzoetako zenbait tradizio, hainbat kontestu eta berauen pieza adierazgarri eta bikain, hainbeste kantari eta koplarien em ankizun beteak. G aur jasotakoa, ikertzaileei esker balioduna izanik ere. badakigu asko dela kanpoan geratu dena, eta une jakineko argazki bat d e la, aurpegi gutxi batzuekin osotua; eta gehiago dela, askoz ere gehiago, argazkitik kanpo gelditzen dena: gure oroitzapen kolektiboaren luze-zabala. 3.2. Bi m aila d itu oro itza p en k olek tib oak Edozeinek esan dezake, liburu honetan ez direla aipatzen O iartzungo doinurik erat>ilienak eta hoberenak. Età hala da neurri batean. Beste bat da, ordea, gure helburua. O iartzunek, beste edozein herrik bezala, bi m ailako m em oria kolektiboa du: bata, am ankom una, toki guztietan berdin edo berdintsu dena, eta kalitatez ere gorena eta ezagutuena esan litekeena; eta bigarrena, tokian-tokikoa, beste herrietan gutxiago ezagutua. edota ez behintzat gure herriko ñabardurez. Gu ez goaz am ankom unaren ondotik, baizik eta partikularrean dugu jartzen geure arrêta.

27. Ikus bereziki "Bertso berriak" ataieko izen zerrenda. 28. Ikus lekukoak. aurkibide onoma.stikoan. 29. Ikus laugarren atalean. m usikologo hauei dagozkien lekuak.

O iartzungo m em oriaz ari garela esateak, adierazi nalii du bigarren m ailako oroi tzapen horretaz ari garela. O iartzunek ugariago eta egokiago ezagutzen ditu lehen m ailako oroitzapenak, hasi B izkaitik eta Z uberoaraino indarrean egon zirenak eta daudenak; eta erabili ere gehiago erabiltzen ditu. B aina tokian-tokikoa da hem en bila tzen diguna; batasun eta sistem a batean sortu eta gordetako piezak; ez gauza solteak. edo zabalagoko kontestu baten em aitzak. A rgibide bat em ateko, esan dezagun ahotan zebiltzan kantuek agintzen zutela gure herrian. m odako kantuek alegia. Eta hala dela herri guztietan; kantu ezagutuenekin altxorra osabetetzen dela. D iogunaren argigarri, aipa daitezke, — hainbeste kantu-bildum en artean— . gorago aipatu ditugunak-''^^; eia gainera “B ertsolariya”, lehenik astekari m oduan, 1931-1932, eta gero liburu m odura asteroko orrialdeak bilduz, “M akazaga” argitaletxea, Errenteria; gerrondoan. Onaindia, S., “M illa euskal olerki eder” ; eta ifarraldeko hain b at argitalpen berekin hartzen dituen Kantu, kanta, khantore, 1967an argitaratua-^'. Esan dezagun, horrelako bildum etako kantuek dutela lehentasu na oiartzuarren kantuzko m em orian. H ala ere, ez da hori guk, zuzenean behintzat, bi latzen duguna, baizik eta da, oiartzuarren m em orian bakarrik edota m odu berezian bi zi dena: bertan usarioz erabilia, bertan sortua, bertan gorde dena (eta ez beste inon); bertako lekukoek bakarrik inform azioa em ana... Bigarren m ailako m em oriaz dihardugu, O iartzungo kantutegia ezagutu alde. 3.3. N o la k o a den oro itzap en k olek tib o h ori H erriak m em orian gordetakoak, giza fakultate hain suntsikorretan gordetzen denez, berarizko ezaugarriak dituela esan behar. Lehenik aldakorra da: kantu batek, g i za buru batetik bestera pasatakoan, xehetasunak aldatzen ditu, bai galduz, bai hobetuz, buru b erriak egindako erabileraren arabera. Indar ahuleko oroitzapena bada, m oldearen kaxkarrez, erdipurdi ikasten da, gaizki gordetzen eta gutxiago berritzen; hala-holako pieza da buru ahulean txertatzen den hura. Kantari kem entsu baten oroitzapenean jasotzen bada ere, eta baldintzarik hoberenetan, esaldiak aldatzen dira arla ren ariz, gauzak ahazten denboraren joanean, eta bakoitzak bere kabuz eransten dizkio kantuari xehetasun berri eta propioak. A dibidez, kantutegi honetako lehenengo biltzaileek dakarten eredua eta guk ikasitakoa, eredu bera izanik ere, asko dira urteek ezarritako aldakuntzak, zerrendako aldaeratan ikus daitekeenez. B igarrenik, m ugarik gabea da eta jaso-ezina. Inoiz ere ez da ezagutuko herriko kantutegi osoa jaso k o duen bildum arik, nahiz eta askoz ere ugariagoa izan litekeen sistem a eta tresneria berrien laguntzarekin. Eta hori, ez bakarrik galdutako piezak eskuratzerik ez dagoelako, baizik eta gaur bizirik dauden kantuak hainbeste buru eta bertsiotan aurkitzen direlako. Eta gaur kantuak grabatzeko eta gordetzeko sistem ak m ila aldiz eginkorragoak izanik ere, ez dago giza m em oriaren testigu diren txoko guztiak biltzerik eta zehazterik. G izabanako bakoitzak du bere historia, bere barrengo

30. Ikus gorago, 19, 20, 2 1 ,2 2 , 23 eta 24 oharrak. 31. "Bertsolariya”. Octubre 1931. Octubre 1932, “Imp. M acazaga”. 1-54 zz, - Onaindia, S.. “Milla Euskal-olerkl Eder", “Karmeldar Idaztiak”. 1954: Dassance, L. - Lafitte, P.. Kaniu. kanta. khantore. 1967, Baiona.

liburu bizia. bere kantuzko altxorra. B ildu-ezina da bori guztia, zehaztu ezina, kantu bakoitzak kantari bakoitzean bizi duen historiatxoa. Hirugarrenik, adarka-adarka bizi da gure fa m ilia eta elkarteetan. A rtista bakoitza gizabanakoa izanik ere, bere ikasketak eta trebakuntza giza m ultzo baten dinam ikak ezarrita osabetetzen ditu. B akoitzaren kantu ondarean zerikusia dute etxeak, lantegiak, auzoak urtean zeharreko festaburuak. Kantu asko guztionak dira, baina beste asko norberaren ingurugirotik jasoak, etxeko depositutik, lan-ordutako elkarteetatik, urteko zik lo aren o h itu retatik . H o rreg atik k an tu teg i orok, e ta g u re honek ere bai, nìultzoaren seilua daram a, baita herri-barruan ere. Kantu batzuek halabeharrez, beste batzuek gizartearen eraginez, beste batzuek artisten dohaiez, indartsuago bizi ohi dira bertako fam ilia eta auzo batzuetan besteetan baino. Laugarrenik. paperetan ere hizi den kantugintza da. Ikerlariek, dela m usikologiatik abiatuta. dela ahozkolaritzak erakarrita, dela bertsolarien historiaz eta altxorraz arduratuta, jaso izan dituzte gure kantuak, argitaratu ere bai beren ikerlanetan guretzat zm ez jakingarri. H elburuak helburu, lan ona utzi digute, batez ere kantuak osorik, le tra età doinu, utzi dizkigutenean. G aldutzat em an beharko genituzkeen pieza asko j a so dira eta betiko gorde. E ta altxor horiei esker, gaur ikus dezakegu lehen noia zen eta orain noia den herri-kantugintza; noia aldatu diren gure herriko kantuen egiteko soziala, tresneriak, m etodo pedagogikoak, m odako joerak, kantuez gozatzeko erak. PaPerak laguntza ona em aten digu kantuei iraunarazteko, erabilera zabalagoa em ateko. Ezm dugu ahaztu gure kantutegia, iadanik erdi-ahozkotasunaren kapitulu bat dela, eta norretan paperak bere egiteko jak in a betetzen duela^^. B ostgarrenik, bildum a bat beti izango da behin-behinekoa. Eta bereziki une haue tan non uste baitugu galtzera doan m undu baten azken arnasa dela horrelako lan bat; età berandu ote datorren ere usteko du norbaitek, gaur daram agun abiadura askoz ere azkarragoa ikusita. D ena dela, herri orok ontzen du bere kantutegia, baita tokian-tokioa ere; herri orok eskuratu nahi du bere literatur altxorra, kantu xum eetatik hasita poem a luzeetaraino; herri orok nahi du planteiatu bere pedagogia, bere didaktika, norberaren m edio etnikotik hasita. K inka horretan sortua da gure kantutegi hau: alxor bat da, gurea den ikuspegi eta sentiberatasun historiko bat; baina denborak aurre ra doazen eran, gaurkotu eta hobetu beharra agian. 4.

ik u s p e g i o r o k o r r a

Gure lehenengo hautaketa izan da, kantuen zerrenda osoa inoiako bereizketarik gabe, denak batera em atea, incipit-tn arabera, hau da, kantuen hasierako hitzen orde na altabetikoa gordeaz. H órrela, kantuak dauden-daudenean aurkeztu dira, inoiako 1 uspegi teorikorik gabe. H obeto ikusten da kantutegia bere osoan, nahasian, errealitatean bezala; eta zerrenda osoa em ate honek erabilgarritasun bat em aten dio kantutegiari aurkibidea erraztuz. Baina kantuok nahiko desberdinak dira, beren artean konparatzen baditugu, testuazterketak eskatzen duenez; sorkuntza aldetik, une historiko desberdinetan jaioak di-

32. Lekuona. J.M.. “Erdi-ahozkotasunaz”. ¡kaskuntzak Euska! Literaturaz, 1998. Donostia, 155-177 or.

ra; jo era eta ahogozo desberdinei atxikiak; asm o desberdinez eginak. Ez dira ere berÂ din, kontserbatze aldetik, batzuek kantuaren xehetasun denak galduz, muin bat bakarrik gordetzen dutelako, kantu xaharrak deiturikoak; eta beste batzuek, berriz, xehetaÂ sun gehienak gordetzen dituztelako, autorea, kantuaren datu historiko ia gehienak (B ertso Berriak deiturikoak). Eta zerrendako kantuotan badira beste zenbait. berriak, baino B ertso Berrietan sartzen ez direnak (K antugintza B erria esaten diogunak). Hortik, liburuaren bigarren sailkapena: hiru zatitan banatzea; 1) Kantu Zaharrak; 2) B erÂ tso Berriak; 3) K antugintza B erria arakatuz. N ahiago izan dugu alderdi teorikoak kantutegi zerrendatik at em atea. H oriek esplikabide bat dira, nahitaezkoak gainera. B aina ikertzaileek egindako ikaskuntzak, dela m usikaren aldetik, dela herri literaturaren aldetik, dela ahozkotasunaren aldetik, gizarte eta kulturazko ikuspegiak dira, askoz ere garrantzizkoagoa delarik bildum a bera. H ortik dator herriaren kantugintza eta teorikoen langintza bereiz aurkezteko apeta. Beraz, kantuon ulerkuntza sistem atua nondik-nora doan agertu ondoren, orain sailez-sail dagokigu atal bakoitzaren aurkezpena egitea hiru zatitan gaia banatuz: 1. Kantu Zaharrak 2. B ertso Berriak 3. K antugintza Berria. Hiru sail nagusitan bereizten ditugunez kantutegi honetako piezak, kom eni da orain sail horietako bakoitzaren xehetasunak em atea, â&#x20AC;&#x201D; m ugak eta edukinak em anâ&#x20AC;&#x201D; , gaiei buruzko inform azio teoriko b at eduki dezagun, guri dagokigun literaturaren ikuspegitik. M odu honetan jokatuz gero, ikus ditzakegu kantuon generoak, teknika poetikoak, estiloak, erabilerak eta beste hainbat alderdi funtsezko direnak horrelako lan baten ezagutzan.

IL K A N T U Z A H A R R A K H ezur eta azal eginik gordetako kantu zahar hauek dira gure arrêta sutsuenik bizten dutenak, hauetan aurkitzen delako herriak beretzat ezarian-ezarian aukeratu duen luntsezko antologia. A ltxor hautaketa lionek erakusten digu, ez bakarrik generoen ^gariiasuna, baizik teknika poetikoen aberastasuna ere bai, euskal olerkigintzan for men aldetik eredugarri baita atal hau. U kaezina da genero honek utzi duen arrastoa, bai teori m ailan, bai prasis poetikoan, gerraurretik hasiz eta orain arte egindako kreazioan eta em analdi poetikoan^^. 1-

kantu

ZAHARRAK

1-1. K antu m o ta k 1*1,1. Apologoak: B ertsozko kontaera txikiak dira, irakaspen m orala berekin dutenak, anim alia batez baliaturik. “Alkate jau n a” (021-OK) eta “T xantxansorria alkate” (229-OK). 1-1.2. Artazuriketak: Besteak beste, form a parateatralak dira, ezkontza barrega^na antzesten dutenak. H orrelako pusketak, “Ikusi nuenian” (120-O K ) eta “Jaungoikuak egun on dizula, andre B rijida” (129-OK). 1«1.3. Asm akîzunak: Form ulak zer esan nahi duen igertzeko direnak. “H onek eta honek” (II5 -O K ). B alada Arruntak: B ertsolarien baladistika. H orrelako ereduak, “Aizazu, “M illa zortziehun eta hogeita bostian” (“Haraalau heriotzena”) j (M endaroko José Larrainaren krim enak); “N ere andriak ekarri zuen” (Beraabiorenak) (179-OK). rn 7 n egitekoak: “A ntonio” (030-O K ); “B atixta” (047-O K ); “D om ingo” IU70-OK); “Inazio” (122-OK); “Joxe” (135-OK); “Joxe M ari” (136-OK); “Kanpaien njjntzaera” (137-OK); “Len nearrez” (145-OK); “M anuel” (154-OK); “M artin” (159“Tuna, tuna, tuna” (225-OK).

gerabide. J.K., H errí poesia eia gerraurreko ìirika: Lizardi-Lauaxeta-Orixe. {Oralitatearen erabilpenari età praktika) 1990. D okioradutzako tesia. - Lekuona, M anuel. Literatura ora! vasca. . “ honen eragina erabakiorra da XX. m endeko euskal poesian, bai gerrondoan. bai hirurogeigahonantz. Idaz-lan G uztiak,Ì97^, t. 1. “Kardaberaz BildLima” , 22 z., "E sat”, Gasteiz ¿3V-540 or.

1.1.6. Dantzak: “Ai, xagiya” (OIO-OK); “Ai, X im on” (O ll-O K ); “Aizazu, txiki” (019-OK); “Alpargatak urratuta” (022-O K ); “Andre M adalen” (029-OK); “Arantzazu m endiko” (031-O K ); “A rantzazura nua-nua” (031-O K ); “A tegorrietako” (038-OK); “ B aratzeko pik u ak ” (043-O K ); “ B arku zarrian jo n ” (044-O K ); “B urruntzali xar” (065-OK); “E nakela, banakela” (081-O K ); “Jaleo, jaleo ” (128-O K ); “M ariquita m u chacha” (158-O K ); “O raingo neskatxak” 0 9 7 -O K ); “Sarjentua m oxkorra” (213-OK); “T xakur txiki txantxaneko” (228-OK); “Xole ta X ole” (235-OK). 1.1.7. Didaktikoak; Elkarrizketa errim atuen bidez eta zenbaki andanen bidez lortuak. Ikus “B rin-bran ezkilak” {062-OK); “K ukurruku” (144-OK); “O ile-doile” (194OK) (orduak erdaraz zenbatzen ikasteko); “Ordu bata jo du” (198-O K ) (orduak euskaraz zenbatzen ikasteko). 1.1.8. D itxolarien erakoak: “Inbiriya” (123-OK); “Pobria” (203-OK). 1.1.9. Eguberri kantuak: “Adios, eskerrik asko” (003-OK); “Ai! Hau gabaren zorag arriy a” (008-O K ); “A rtzai buru xuri b i” (037-O K ); “E ntrad, entrad, p asto res” (082-O K ); “Josepe, gizon ona” (133-OK). 1.1.10. Erlijiozkoak: “Gure gusto, gure atsegin” (A ita M endibururena) (lO l-O K ); “Jaungoikoak gorde zaitzala” (Salbea) (130-O K ); “Santa M aria” (A gur M aria) (211OK); “Santu bata baterako” (A ita M endibururena) (212-OK). 1.1.11. Errom antzeak: “Bieta Santa Klara” (Agiografikoa) (058-OK); “Elorri xuriaren azpian” (tradiziozkoa, Europan oso ezaguna) (080-OK); “Nagusi Jauna Londresen” (oso sartua gurean) (175-OK). 1.1.12. E zkontza kantua: “Josetxo O laberriko” (134-OK). 1.1.13. G orazarrea: “Agur, Jaunak” (007-OK). 1.1 .1 4 . H au rrak jo la stek o a k : “T to la n a -p o la n a ” (222-O K ); “X a n g o -m an g o ” (233-OK). 1.1.15. M aite kantuak: “Ai, M artin Zaharra” (009-O K ); “A rboletan den ederrena da” (033-OK); “Intxauspeko alaba dendaria” (124-O K ); “Nere maitia, jeiki ta jeik i” (182-OK); “Nik baditut zapatillak” (190-OK); “Pikak hegoak xuri-ñabar” (201-OK); “U so polit bat zer pena!” (231 -OK). 1.1.16. O hiturazkoak: “Ave, M aria Purísim a” (Toberak) (041-O K ); “Hemen heldu gerade” (O lentzero kantua) (109-O K ); “San Nikolas T tikiya” (U m een erronda) (2 1 0 -0 K ); “Dios te salve, ongi etorri” (U rtezaharretako diosala) (068-OK). 1.1.17. O toitzak: “A ita gurea” (buruz ikasteko) (OI2-OK); “A m andre Santa Ines” (0 2 4 -O K ); “Jex u x , Joxe, M a ria ” (U m een o to itzak , erd i-esan a k , erd i-k an tatu ak ) (132-OK). 1.1.18. S eh ask a k a n tu a k : “B ringulun-brangulun” (063-OK); “Bunbullun-bunbullunate” (064-O K ); “H aurtxo txikia negarrez dago” (106-O K ); “R unkutxun” (206O K ); “T tik irrik i” (220-O K ); “T tik irrik i” (221-O K ); “T tu n k u rru n k u ” (223-O K ); “Ttunkurrunku, ttunkurrunku” (224-OK). 1.1.19. U m e-jolasak : “A darrak a tera” (002-O K ); “A ita S am ark o ” (013-O K ); “Alan, alan, kikirrinera” (020-O K ) “A ttona” (039-O K ); “A txiyo-m atxiyo” (040-OK);

“B era dago” (049-O K ); “D on-don kandel” (071-OK); “Dona, dona, katona” (073OK); “Hau berex” (105-O K ); “K ilibi-kalaba” (140-O K ); “K ukulum era” (143-O K ); M ariana go ik o ” (156-O K ); “M ariana g o rri” (157-O K ); “P urrun-purran ard atza” (204-OK); “Quién quiere ver?” (205-OK); “X ango-m ango” (233-OK); “X ista-m ixta” (234-OK); “X ubiri-X ubiri” (236-O K ); “Yustururu-m ustururu” (237-OK). 1*2. K antu za h a rra k ze r diren Z aharra berriari kontrajartzen zaio; eta beraz, gure kasuan, kantu zaharra bertso berriari eta kantugintza berriari. Hem en, kantu zaharren m ultzo nagusian, 19 eredu ^^erezi ditugu; genero, subgenero, teknika eta erabilerak kontuan hartuz, 19 kantu m o la kokatu ditugu zaharren arloan. H onek esan nahi du gainera horien nozioa em an nahì bada, oso zabala behar duela izan ideiak, sail honen eta besteen desberdintasun beh ar-b eh arrezk o ak az ald u k o d itu en a. Izan ere erraz a da k an tu bat zein m ultzori dagokion zehaztea eta erabakitzea, baina ez hainbeste m ultzo bakoitzaren xehetasun prem iazkoenak zein diren jakitea. Kantu Z aharrak esatean hau daukagu gogoan: a) Sormenez: A spaldikoa behar du izan. Eta berrirokoa bada ere, galduta eduki behar dugu noiz sortua den datua. A nonim oa da gehienetan, aspaldikoetan bederenik, *^ork sortua den ez dakigula: eta agian, ez jakin beharrik ere, ahistorikotzat jotzen ditugunez horrelako piezak, ahozkotasunaren m undukoak. b) E g itu rez: Kantu laburrak dira; eta teknika ezin hobeez landutakoak, didaktikotasunaren am orez, herriaren ahotan erabilgarri gerta daitezen. O ro har, teknika horiek eskuarki ez diote zorrik idatziz landutako olerkien hainbat form a poetikori.

c) Funtzionaltasunez: Une jakinetan gizartean erabiltzekoak dira: lo-harrarazteoak, jolastekoak, didaktikoak, ospakizunak, jendetasunezkoak, lanordutakoak, entrete n ig a rria k .

d) Iraupenez: M em oriaren eta erabileraren erosioa jasana; form ula esentzialduetara bihurtuak, inoiako gehigarririk gabe; ahoz-aho erabiliaren erabiliz lehundutaoak, hasieran figuratiboa eta helduentzat zen testua, gero estilizatua bilakatzen dena, erriarentzat erabilgarri, batez ere um eentzat eta hauen eraginez. H onenbestez, esan dezakegu kantu zaharrak direla ahozkotasun m undukoak, antzm akoak, anonim oak, laburrak, teknika eta funtzionaltasun berezikoak, erosioa jasandakoak. D eskripzio hau esan dezakegu lagungarri on izan daitekeela kantu zahaTen definizioa ulertzeko eta zehazten hasteko. 2. B IZ IT Z A R E K IK O

lotura

Kantutegiak herri baten kultur altxorra erakusten du. Ez da bete-beteko ondarea, zenbait kapitulu m otz gelditzen baita Euskal Herri osoarekin konparatuta. Errom aneekm, m aite-kantuekin esate baterako. H ala ere, gauza interesgarria dela esan be ar, horrelako kantutegiek egoki adierazten dutenez ahozkotasunaren m undua, bai kantuen geografia, bai tradizioa.

2.1. G iza k ia ren a d in a rì b egíratu ta 2.1.1. H aurren mundua: Sail honetakoak dira, lehenik sehaska kantuak, lo harraraztekoak; eta horiekin batera, haurra jolasteko piezak. Sehaska kantuei buruz, gauza pere bat: 1) K alitate handiko ereduak direla Aita D onostiak eta M anuel Lekuonak sail honetan gurean jaso zituztenak; 2) Badugula eredu bat, bat-batean sortua, testurik gabea, sortu zuenarentzat iadanik ahaztua, sehaskari eraginez eta sentim entuek bultzaturik kantatu zuena. B adirudi sehaska kantuek inprobisazio-kutsua dakartela, une harta ko sen tim en tu b erezietara isuria. G ero leudeke h aurra jo la ste k o eta d an tzatzek o piezak, gorputz-espresio xum e-xum eak, eskutxuekin eta ointxoekin gauzatuak. 2.1.2. U m een m undua: H auek dira adin honetako eredu jakingarrienak: txikitxoentzat otoitzak, “A m andre Santa Inés”, “Jexux, Joxe, M aria” ; hazixeagoentzat for m ula didaktikoak, bertsotan paratuak. giza lege xum e batzuk adierazteko (“B rin-bran ezkilak”, “K ukurruku”), edota orduak zenbatzen ikasteko piezatxoak; ohiturazkoak, batez ere “San N ikolas T tikiya”, eta, iniziazio m oduan, “O lentzero” , eriijiozkoak, dantzak, eguberri kantuak, besteak beste. Eta bereziki um e-jolasekin loturiko kan tuak. bai burla egitekoak, bai zenbait jostaketen lagungarri direnak. U m e m ailako ekintzak edota adineko izaten hasteko lehen ikasketa kantuzkoak. 2.1.3. A dinekoen mundua: Kantu-sail hauek sartzen dira helduen esparruan: jakinduriazkoak (apologoak, asm akizunak, ditxolarienak); festaren ospakizunak, bai herrian (adibidez ohiturazkoak, dantzak), bai elizan (eriijiozkoak). bai etxean (balada, errom antze, artazuriketa, m aite-kantu, bertsolaritza eta abar). B ertsogintza garatuago bat erakusten dute, bertsolaritza-aurreko poetika bat buru-bihotzetan oroitaraziko balute bezala. 2.2. K an tu on a ld erd i p ed agogik oa Um e-kantuetan bereziki nabaritzen den alderdia dugu hau. Oso garrantzizkoa da doinuaren erabilerari em aten zaion balioa, bai jostaketarako, bai testu bat buruz ikas teko, bai bertso-erabilera kantatuan trebatzeko. Ikustagun xehekiago. 2.2.1. Jolasa: U m eak badaki jostatzen anim alitxo m isteriozkoekin: karakolarekin (“A darrak atera” ), m arianagorrirekin (“M ariana gorri” ), kukulum erarekin (“Kukulum era”); jostatzen du beste um eekin, ohiturazko egunetan bere sentim entutxoak agertuz. San M arkos egunean sam arkopila dela-ta, “A ita Sam arko” ; beste um eekin buleka, (nor itsu geratu edo), sokasaltuan (“Alan, alan, kikirrinera”, “D on-don K andel”. “D ona-dona, katona” , “X ubiri-X ubiri”). N eskek beren artean jostatzeko (“M ariana goiko”, “Purran-purran ardatza” . “Q uién quiere ver” , “X ixta-m ixta”). E dota andereño batekin jolasean aritzeko (“Hau berex”). Baita haurrari festak egiteko ere (“Kilibi-kalaba”, X ango m ango”); hem en sartzen ditugula gorputz espresioak: “X ango-m ango”. (haurraren ointxoak elkar joaz), “Txalo-txalo txin” (haurraren eskutxoak elkar joaz). Jolasen ataltxoan sartzekoak dira, bestaide. burla egiteko errepikak, bai pertsona izenekin, bai leku izenekin, bai kanpaien hotsekin. 2.2.2. B uruz ikastea: G auza jak in a da antzinako pedagogian, buruz ikasi nahi ba da testu bat, testu hori doinu baten kulunkan behin eta berriz errepikatzea zela buruan finkatzeko baliabide eraginkorrena. G ure herrian sistem a hori erabili da katekesian,

eskolan eta etxean. D otrina zaharreko otoitzak eta galderantzunak doinu beraren ku•unkan errepikatzen ziren. G uk hem en, abidide m oduan, “Aita gurea” dakarkigu, dotrinako beste zatiak ere doinu berean errepikatzen zirela gogoratuz. Gero eskolan an tzeko doinua erabili ohi zen baita ere. H onen lekuko, biderkatze-taula (“tab la de m ultiplicar” ) dakarkigu, erdaraz m am itua, orduko antolabideei jarraituz. 2.2.3. D oinu bera testu desberdinekln: Zenbait doinuk, batez ere um eek erabilitako haiek. hala noia burla egitekoak direnetan, edota jolasteko unetan, m elodia berberak errepikatzen dituzte, eredu bakarra dagoelarik jolas bat baino gehiagotan. M usik azk o fo rm u la la b u r e ta xum e h auek b e rta k o d o in u p ro p io a k d ira , aiu rri eta karaktere bat adierazten dutenak. herri bakoitzak bere doinukera duelarik. 2-2.4. Herri poetikaren altxor bizia: G uk kantu-bildum a, aldizkari eta liburuetan Ikusi eta ikasi dugunok, ideia, sailkapen, periodizatze eta aldian-aldiko literaturgintza rinkatu ditugu. hain zuzen hem en zeharkako aplikazioa baizik ez dutenak. Gauza bat ‘Jira m em oriaren legeak, eta beste batzuk idatzizko m unduarenak. A ntologia bat dela esan genezake kantutegia, baina funtzionaltasun batek ezarria, eta ez aukeraketa objektibo batek. Testigu hoberenen buruetan bizi zena, XIX-XX. m ende arte eskuarki paperaren laguntzarik izan ez duena. K antuen historia ere aipa daiteke, zantzuak eta a^astoak bilduz, baina dokum entuek em aten duten ziurtasunik gäbe. H ala ere, gaia ^^rgarriago gerta daiteke, ikuspegi historikoak aipatutakoan. K anturik antzinakoenak, kopla zaharrak dirudite, Erdi A roko m endeen otina eta utsua dutenak-'’^, nahiz berreginak izan litezkeen gaurko tajukeran. G ero sartzen dira aladak eta errom antzeak, gure herrian presentzia urria dutenak, XVII. m endetik honantzkoak. (“Elorri xuriaren azpian”), eta bereziki XVIII eta XIX. m endetako balada arruntak (B erdabiorenak eta Suantxarenak). O ndoren datoz m aite-kantuak, herri-liriaren harikoak, XVIII. m endetik honantzkoak. D atazio zailagoa da artazuriketako anzerki pusketena, ohitura bera zaharra izanik ere, testuen antzinatasun jak in a hain gar• ez dagoenez. Z alantza bera dakarte erlijiozkoek, dantzakoek, eguberri-kantuek. Eta w am dik zailagoa da form a etno-poetiko laburrak noizkoak diren esatea, testu luzeago ^ a garatuagoen aztarrenak izan litezkeenez, berorien hezur eta azal, um een iolasgai bihurtuak. Beraz, antologia funtzionala zen, denboraren eta lekuaren eskakizunei atxikia, bu2 sortzen, erabiltzen eta gordetzen zena, historiazko xehetasunik ezagutu gäbe, eta Protesionaltasun izpirik gabea. Eta buruz ikasiz, zeureganatzen zenuen literatur altxoJTa, eta behartuz gero, bazenekien herrian izango zela norbait, altxorraren berri kanem ango zizuna. 3- P O E S I T E K N IK A B E R E Z IA K E TA L A N D U A K Kantutegian agertzen diren poesi teknikak, ez dira hain erabiliak bertsolaritzan, ez ere olerkigintzan, azken urteotan ez bada. Estrofism oan ez dago desberdintasun

Clararen kanta zahar bat eta humorismoa", ¡daz-lm Guztiak, 1985, t. 9. “Kardaberaz Bilduma”, -. Eset . Gasteiz. 255-283 or. Kopla “gotikoak aipatzen ditu, “gotikotasuna” mamituz, 260-265 or.

gehiegirik, nahiz eta kantu xaharrotan estrofa laburrak agertu, bertso-lerro motx eta gutxikoak. B aina poesia estilizatuan, m oduluen egitura paralelistikoan, zenbakien sinbolism oan, errepiken dinam ikan, elkarrizketa erriinatuetan, irudien erabilera ez-logikoan, kontapoesian eta abarretan herri kantugintzak lantzen ditu eskuarki berlsolaritzak ez bezalako teknikak, eta poesia idatziak ere gutxi landu dituenak^^. 3.1. D ekorazio olerkia; Sentiberazko poesi m ota bat da, hitzez, doinuz eta gorputz espresioz gauzatzen dena. B aina hitzek, dionuek eta gorputz espresioek ez dute, besterik gabe, poesiarik egiten, baizik eta onom atopeia eta estilizazio m ultzo bat es kaintzen dute, berauekin jo k atu z olerkia ontzen dela. Eredu asko eta ederrak dira O iartzunen jasotakoak, batez ere sehasta-kantuak. H orrelako ereduak aztertzerakoan, hauek dira kontuan hartu beharrezko puntuak: 1) gorputz espresioa: zer m ugim endu egiten dugun kantuz ari garenean. sehaskarena, dantzatzekoa, txingokakoa, sokasaltokoa, eta abar, m ugim endu honek m arkatzen due nez poesiaren erritm oa eta giroa; 2) esanahi-argia duten hitzak; 3) errepikak; 4) onom atopeiak; 5) estilizazioak (elisioak, hitzen deform aketak. hitz arrotzak tartekatzea, hots handiko hitzak sartzea)’^. O sagaiok em aten digute kantuaren esanahia, interpretazio eta balioztatze poetikoak. Inoiz gertatzen da, form a estilizatu hauek testu figuratiboan tartekatzen direla. Horrelakoetan, lotu behar dira beti testu figuratiboarekin, esanahi argia duten hitzekin: eta gero ikusi. baita ere, estrofaren edo m oduluaren zein unetan doazen, hasieran, erdian, bukaeran, estrofism oaren legeak aplikatuz (hasierako, erdiko edo azkeneko lana den), edota enfasia m arkatuz edota ironia gogoratuz. O so m aitea du herri poesiak ho rrelako dekorazio txaplastak kantu bati eranstea. 3.2. Egitura paralelistikoak; Poem aren m odulu desberdinetan, aldaketa gutxi da go hitzetan, lehen esandakoa behin eta berriz errepikatzen denez, zerbait gehiago erantsiz m odulu batetik bestera. Ikus adibidez, kantutegi honetan, “N ik baditut zapatillak” . Form ula bera dabil beti. Hasieran “N ik baditut” aditza; gero prenda eta jantzi guztiei izenondo bera ezartzen die autoreak, “fm a(k)” ; eta azkenik. m oduluaren errem ate bera, “ebilletan kordoinak, em artzegaiak (sic) em anak” . Erregaio ugari egiten dizkio em aztegaiak; jantzi fmak, dotoreak, baliotsuak. Horrekin erakusten du, em aztegaiaren izaera: asko m aite du m utila; eta, gainera, neska aberatsa da, etxe onekoa, jazk e ra kontuan produktu entzutetsuen berri dakiena. G auza bera behin eta berriz errepikatzeak énfasis berezia em aten die jazteko prendei, eta hauek sinbolizatzen du ten neskaren m aitasunari eta jatorriari. 3.3. Z enbakidunak: E rdaraz cantos enum erativos deitzen direnak, eraskotako eragin poetikoa sortzen dute olerkigintzaren arloan. Poem a batzuetan, zenbakiak m e dio jakin batean duen erabilera adierazten du. A dibidez, “Bat. G ure Jauna bera duk bat”, “Errak bat”, giro sinboliko-kateketikoan zenbaki bat zein errealitateri gehiene-

35. Lekuona. J.M ., “O ralidad y poesía”, Ikaskuntzak Euskal Literaturaz. 1998, “Deu.stuko Unibertsitatea", Donostia, 211 -291 or., bereziki 220-225; 226-228; 228-230; 230-231; 232-233; 233-234 or. 36. Lekuona, Manuel, “La canción infantil”, 1937. Idaz-kin Guztiak, ibid., 23-40 or. - Lekuona. J.M.. Ahozko euskal literatura, 1982, “Erein”. Donostia, 41-43 or.

tan eransten zaion agertuz. G auza bera egiten zuten kultura zeltikoan druidek-^"^. Beste oatzuetan m etatze eta pilatzearen sentsazioa bilatzen da zenbakietan. Ikus “Irungo ^ a i o kantua, non afaritako gaiak gero eta ugariago, gero eta handiagoak diren azkenean otordu pantagrueliko bat bilakatuz. Teknika hau um orez eta farsaz baliatzen da, ^garitasun m ailakatu honek efektu kom ikoak lortuz. 3*4. E ra n tz u n -k a n tu a k : Batez ere dantza-kantuetan agertzen dira horrelako poesi Jeknikak. H em istikio bat edota bertso-lerro bat, errepikatze prozedura koraletan erabiltzen da, azken esaldira iristean. aurrenekoa errepikatzen dela. Errepiken bidez literatur efektu desberdinak bilatzen dira. Lehenik énfasis em atea esandakoari, batez ere ironía azpim arratuz, “trikitiak” hain berea duen ironia. H orretaz gainera ñabardura esberdina ezartzen zaio esaldi bati estrofaren hasieran doanean, sarrera eginez, edota azken esaldian estrofari errem atea emanez. Elkarrizketa errim adunak: Galderantzunetan egituratutako form a etno-poe0 laburrak ditugu; eta gainera, bertsotan m oldatuak. Errepikak han eta hem en agerzen dira, erantzun batetik hurrengo galdera hartuz. Eta gero, galderantzun horiek for•Tia paralelistikotan gauzatu daitezke, edota hitz baten inguru garatu. 3.6. Irudien erabilera poetikoa: Teknika hau kopla zaharrena deitu izan da eta ärruti horretan aztertu. Ez da konparaketa, eta ez da m etafora ere: irudiaren eta gaiaren arteko iotura ez da egiten partikulen bidez, ez eta ere transposizioen bidez, baizik ^ta sentsazioen bidez, koerentziarik gabeko Iotura ez-logikoan^s. Teknika hau batez ere eske-bertsoetan agertzen da eta m aite-kantuetan. Zenbait eredu aurki ditzakegu bertsolaritzan ere, nahiz eta gutxi diren eta aurreko estadio bati adibidez “M irik txarrenak”, “A rboletan den ederrena d a”, “Pikak hegLiak ... “Dios te salve!”, “M igel A gustin Izuelako” (azken bertsoa)^^. 3.7. Kontapoesia: H orrelako piezak gutxi dira gure herriko kantutegian. Balada ra iziozko bat, ifarraldekoa, guk doinuagatik gure egiten duguna; bi balada arrunta, erdabiorena eta Suantxarena hem en gordea bata, hem en sortu eta gordea bestea; eta irugarrena, “H am alau heriotzena”, hem en bere bertsioa izan duena, batez ere estroen ordenaren aldetik eta interpretazioaren aldetik. Funtsean gertakari bat kontatzen dute, historikoa edo fikziozkoa, narrazioen eta elrrizketen bidez kontatu ere. Kontaera hauek dinam ikoak dira: egoerazko hasiera bat P^^^^^*^^entu bat, errem ate bat eta azkena. “A rro sa x u riaren az p ia n ” ko *^endekoa); “B erbadiorena” (XVIII, m endekoa); “Suantxarena” (XIX. mendeoa edo); eta berdin “H am alau heriotzena” . Gutxi izanik ere, argibide on bat dira hain 'P a dikoa den poesi genero honen ezagutza bizia eduki dezagun etxetik eta herritik.

R.M., Cancionero Popular Vasco, 2, 915-920 or. 2 '

Manuel, Literatura oral vasca, ibid.. 333-352 or. J.M. “O ralidad y poe.sía", ibid.. 236-243 or.

II I . B E R T S O B E R R I A K O iartzungo kantutegiak, beste euskal herrietan bezalatsu, kantu zaharrekin batera beste m ultzo bat ere hartzen du barruan: bertso berriena. Bertso hitzak bertsolaritzara garam atza, bertsolaria denez kantuon sortzailea, nahiz bat-batean, nahiz idatzita, beti ere bat-batekotasunaren m oldetan eta eraginpean. B erriak esatean, adierazten da, historikotasuna agertzen duela, eta teknika jakin baten arabera, estrofism oaren barruan. egina dela. O iartzungo doinutegian, zera da nabari: ugaria dela (ehun doinu inguru); aberatsa dela (bertsogintza kantuzkoan estrofa-m ota gehienak hartuz). Baina esan behar dugu, une bakoitzean m odan dauden doinuak guk hem en aukeratutakoak baino gehiago era biltzen direla. H ala ere guk, bertako haiei lehentasuna edo berezitasuna em anez, he men sortuak, gordeak eta jasoak ditugu aukeratu, baina doinu am ankom unei lehenta suna kendu gabe. batez ere plazako bertsolaria ugaltzen hasi zenetik. 1. IK E R T Z A IL E A K ETA L E K U K O A K E rdi-bertsolariak izaten dira horrelako lekukoak, edota bertso-zale am orratuak. K antuak bere osoan em aten dituzte, doinu eta guzti, eta bertsoen ingurugiroa ere bai gehienetan. K antu ikertzaileek, ia gehienetan baduten arren inform atzailearen izena jaso tzek o apeta, beti ez dute hórrela jo k atu izan. H onetan, eta bertsolaritzari dagozkion beste hain bat puntutan, azpim arratzekoa eta eskertzekoa A. Zavalaren jokam oldea. 1.1. Ik ertzaileak : B i eratak o ak dauzkagu: 1.1.1. B ertsolaritza aztertu dutenak: a) M anuel L ekuona: A hozkotasunaren nolakotasunak azaldu asm oz aritu zen. Ja sotzen ditu bertso saioak. Eta aipatzen ere bai berriem aileak; baina gehiegizko xehetasunetan sartu gabe. B ertso doinuak ere argitaratu zituen, baina gehiago kantu zaharrenak'*^^.

40. Lekuona. M anuel, Literatura orai vasca, “Idaz-lan G uztiak”, I, 1978, 297-333 or. - Bertso-eranskina. 382-416 or.; doinuak, 313-318 or. Bereziki, “Cantares Populares” , “Anuario de EUSKO-FOLKLORE", 10(1930, 37-80; 83-93 or.)

t>) Antonio Zavala: B ertsolaritzaren luze-zabalak fm katu eta gauzatu dituen honek, testuak eta kontestuak ezezik, jaso eta argitaratu ditu: inform atzaileen izenak eta ba koitzaren xehetasunak; doinu asko, gure lanerako osagarri ona eskaintzen dutenak. Funtsezkoa da toiosarraren ekarria bertsolaritzan“*'. c) Juan D orronsoro: Guri dagokigun arloan lan luzea eskaintzen digun bildum a aberatsa eta zehazki aurkeztua gehienetan-^^, Euskal m usikaren ikertzaileak: . s) R.M. A zkue: B ere c‘<ampM5-lanetan jasotzen ditu ia gehienetan inform atzaileen izenak; argitaratzekoan, baditu era m ugagabean aipatzen dituenak, adibidez, gure hernari dagozkionetan “la aprendí de un oyarzunés”, “la aprendí en Oyarzun, no sé de quién” eta horrelakoak^-l A ita Jose A ntonio D onostia: O hitura du kantua aurkeztu duenaren berri ematea. asko kaputxinoak em andako izenak: B onifazio B araibar, O laziregi (“TxuiM aria O iartzungoa... Bi ezagunak zaizkigu: Bonifazio B araibar eta Joxe M ari, beren fam iliengatik; ez zaigu ezaguna egiten O laziregi (“T xuillo”) aeitzen zena. Ikerlari donostiarrak em aten digu noiz jaso zuen kantua: 1912an, 1919, 1920. 1930.

^•2. Informatzaileak; Gure egunetako lekukoak: Lagunarteko bertsolariak gehienak; edota bertsozale sutsuak edo kantari trebeak. a) Iñaxio Pikabea, “PortugaF’koa (1923-1986) b) Antonio L ekuona, “A ranburu”koa (1918) Robustiano Urkia, “Z arraka”, (1922) íJ) Rufino A rbelaitz “01alde”koa, (1924) e) M ieltzo Izagirre “Trum oia” (1930) f) Patxi Iturain, “Sailpuru”koa, (1930) g) Patxi Labandibar. “Larrekoa”, (1908-1969) h) Felixiano Sarasti, “Lukasene”koa, (1920-1966) ') Ignazio A randia, “A uzokalte”koa, (1911-1987) Hauei erantsi behar genizkieke plazako bertsolariak, doinutegiko testigu izan ditu gunak: José Luis Lekuona “Lexoti” . José Joakin M itxelena, Kosm e Lizaso eta abar. ina gure helburua ez da sortzaileak aipatzea, baizik eta bertso berrien doinuak eta stuak eskaini dituztenak, gure kantutegiaren argibiderako eta aberastasunerako bersiztea. Denok dakigu, aipatu bertsolariok gehienetan doinu am ankom unak erabili di-

bildum ako liburuak, eia eskuerago. “Auspoaren Sail Nagusia” deritzan altxorreko

^2. Dorronsoro, J., Bertso Doinutegia. 1995, doinuak eta kantu bakoitzaren informazioa barne. Azkue, R.M .. Cancionero Popular Vasco, 1990; "D e N.N. de O yarzun" 2 ,9 6 7 or.; “la aprendí de un oyarzunes. cuyo nombre no anoté". 1 . 599 or.

tuztela, beren egitekoa bertsolaritza izan dela, eta gutxiago kantu berezien inform atzaile izatea. 2. A U K E R A T U B E R T S O E N G A IA K ETA N E U R R IA K 2.1. G en ero a k eta azp igen eroak : 2.1.1. A utobiografikoak: “K antatutzera n o a” , zortziko txikia, (K askazurirena) (138-OK ). “M illa zortziehun da berrogeita zazpi”, zortziko txikia, (Zahartzaroan noia aurkitzen duen bere burua) (164-OK). 2.1.2. B urla egiteko: “M irik txarrenak” seiko nagusia, (171-OK) 2.1.3. Desafioak: bertsolariena: “Exkerra beratarra” ham arreko txikia (089-OK); pilotariena: “Hiru oiartzuarrek” , zortziko txikia (114-O K ); Korrikalariena: “Sastarretik hasita” , zortziko txikia (214-OK). 2.1.4. Epigram a: “B ehin batian Loiolan”, zortziko txikia (048-OK). 2 .1 .5 . E zk o n tza g a ld u ta k o b ertso a k : “ P ara tu b e h a r d itu t” , z o rtz ik o tx ik ia (200-OK). 2.1.6. Fam iliartekoak: “Sotera M itxelena” , zortziko txikia (217-OK); “M illa zor tziehun da hirurogeita lau” , zortziko txikia (165-OK). 2 .1.7. G errakoak: “B ertso batzuek ja rrik o d itu t” , zortziko handia (052-O K ); “B ertsoak jartzen naiz hasi”, kopla luzea (054-OK); “Euskaldun xasurretatik”, lauko ertaina eta onom atopeia (085-OK); “Frantxisku zer dakarrek”, zortzi puntukoa (096O K ); “Horra, horra U rnieta”, kopla luzea ( 1 17-OK); “lya guriak egin du”, seiko berdin hautsia (1 19-OK); “M orerira joan ta”, zortziko txikia, errepikaduna (172-OK). 2 .1 .8 . G iza legea: “A ita San In a ziy o ” , h am arrek o tx ik ia (0 1 4 -O K ); “A m igo b a te k ” , zo rtz ik o h an d ia (0 2 7 -O K ); “ B ere iz a te z e sp a ñ o la d a ” , z o rtz ik o han d ia (050-OK). 2.1.9. G orazarreak: gizon bati: “Don Jose de A ltzuriaga” , zortzi puntukoa (072OK); herri bati: “G ure barrenak gaur sentitzen du” , ham arreko handia (lOO-OK); pilotariei: “H orra D onostiako linternadoriak”, zortziko txikia (116-O K ); gizon bati: “M utili ab illa d ago” , zortziko txikia (173-O K ); O iartzungo neskatxei: “N eskatxa eder balientia” , zortziko handi hautsia (185-O K ); pilotariei: “Piliotari ederrak”, h a m arreko txikia (202-O K ); bertsolari sail bati: “Panderiyako honek”, bederatzi puntu koa ( 1 19-OK). 2.1.10. G utuna bertsotan: “Nere sentim entua” , zortziko txikia (183-OK). 2.1.11. K artzelakoak: “M illa beatziehun da hogeita sei u rte”, zortziko txikia (162-OK). 2.1.12. Kontakizunak: Kontrabandokoak: “A benduaren zazpiyan”, kopla nagusia (001-O K ); saldukeria batena: “M illa zortziehun da / berrogeita biyan” , ham arreko txikia (163-OK). 2.1.13. K ritika soziala: “Ezkondu eta ezkongai”. kopla luzea (095-OK); “N ork egin du gure galde” , kopla luzea (191-OK).

2.1.14. Leiendak: Jenobeba Brabantekoa: “Kom eni zaigun ixtoriya bat” , zortziko handia (141-O K ); G oñiko Z aldunarena: “San M igel A ingerua” , ham arreko txikia

(208-OK). 2.1.15. M aite-kantuak: “Uso polit bat zer pena” , kopla nagusia (231-OK). 2.1.16. M isiotakoak; “Gure serm olariyak”, zortziko txikia (102-OK). 2.1.17. Neskatxei: Lezoko plazan: “O rain hasi biaugu”, zortziko txikia (195-OK). 2.1.18. N or geh iagoko eztabaida; M artxelina eta Txirrita, “A itu bear dituzu” , zortziko txikia (015-OK); Txirrita eta Pello Errota “Aizak, hi, errenteriar”, zortziko txikia (016-OK); Izuelako A rtzaia eta Txabolategi, “M igel A gustin” , seiko nagusia

(160-OK). 2.1.19. Politikoak: K arlisten aide: “M ilia zortzirehun hirurogeita zortzigarrengo uitean” . zortziko handia (169-OK); liberalen aide: “M ilia zortziehun hirurogeita hanârgarrengo urtian” , zortziko handia (166-OK). 2.1.20. Satira: “A m eriketatik buelta egin d a”, zortziko nagusia (025-O K ); “M an qua gia eten da”, zortziko txikia (152-OK). 2.1.21. Zelebrekeriak: G ertakari zelebreak: “A ixa altxatzen zuen”, zortziko txikia (016-OK): “Ardo ttintta bat”, zortziko, [seiko] handia (034-OK); “A rkakusuak” , zor^ ik o txikia (036-OK ); “B ertso berri batzuek euskeraz jartzia”, zortziko txikia (053“Egunaren izena” , ham arreko txikia (075-OK); “Hem en gehienak bazekiten”, zortziko handia (108-O K ); “K ontatutzera noa zelebrekeriak”, zortziko txiki hautsia ' •^9-OK); “Lesakan izana naiz”, zortziko txikian (146-OK); “M aitia. nahi badezu”, zortziko txiki. hautsia (150-OK); “M anix D onibanetik”, seiko txikia (153-O K ); “Mi^ zortzireun, hirurogeita hau da bostgarren u n ia ”, zortziko handia (168-OK); “M ilia zortzirehun eta irurogeita h am arrian” , zortziko txikia (170-O K ); “O raindik gaztia zortziko txikia (196-OK). Gaietan ikusten da gertakari zelebreak dutela lehentasuna, — ham alau eredutik gogure aurrekoak um orezale zirela adieraziz eta bertsoa, neurri eder batean, irri Agitera zuzentzen zutela. O ndoren, zazpina eredukin, gerrako kantuak eta gorazaiTeak, gerrakoekin erakutsiz um orea ezezik, dram atism oa ere herriak berekin daram^n bizipena dela. Eta gorazarreekin herriak duen egarria gizon, herri, kirolari eta srtsolariak goratzeko, zuzenbidez eta bidezko harrotasunez jokatuz. Hirurak dira guzerrendan lehentasuna dutenak. Neurri apalagoan agertzen dira desafioak (hiru ere^1' eta kritika soziala egiten dutenak (beste lau eredu); burla egitekoak, ezkontza gaidutakoak, fam iliartekoak, gizalegezkoak, kartzelakoak, m aite kantuak, m isiotaoak, politikoak. Eta gero daude, poem a-egituraketa berezia bistaratzen dutenak: auobiografiiôak, epigram ak, gutun bat, kontakizunak. leiendak, satirak eta abar. Herri atean eman ohi diren gai jakinak eta hauen literatur tratam entua eraskotara landua, ®kuen eta denboren araberazko eskakizunetan. 2*2. E strofa m otak Neurriari gagozkiolarik, estrofa ugari agertzen dira, eta estrofa biziak, kanturako ^Pînak ezezik, erritm o-aldaketak dituztenak estrofaren eraikuntzan: estrofa hautsiak, ^êpikadunak, onom atopeiez hornituak.

2.2.1. H em ìstikio desberdinak a) M olde handia H am arreko handia: 3 eredu; Zoriziko handia: 12 eredu; Seiko handia: 2 eredu; Lauko handia: 1 eredu. b) M olde txikia Ham arreko txikia; 6 eredu. Zortziko txikia: 26 eredu. Zortziko txikia, barne-errepikez: 2 eredu. Seiko txikia: 1 eredu. 2.2.2. H em istikio berdinak era bereziaz hornituak Lauko berdina zortzi silaba, bi punta eta onom atopeiak. Kopla a) Kopla nagusia: 2 eredu b) K opla luzea: 4 eredu Puntuak m oldea - Zortzi puntukoa: 2 eredu - Bederatzi puntukoa: 1 eredu 2.2.3. H autsiak deritzaten m oldeak - Zortziko handi hautsia: 1 eredu - Zortziko txiki hautsia: 2 eredu - Seiko berdin hautsia: 1 eredu 2.2.4. M olde berezia - Zortziko “nahasi-berezia”, plurirrim oa. U lertzekoa denez, zortziko txikia eta ham arreko handia dira nagusi, orduko plaza ko bertsogintzan bezalatsu. B aina eraskotako ereduak daude estrofagintzan eta, azpim arratzekoa dena, zortzi eta bederatzi puntukoak, kopla luzeak eta hautsiak deritza ten m oldeak, eta m olde bereziak, bizitasuna em aten dutenak eta teknika landuena eskatzen ere bai. U garitasuna eta teknika dira, ezbairik gabe, O iartzungo bertso be rrien ezaugarriak, X enpelarren haritik. 3. B E R T S O B E R R IA K Z E R D IR E N Arrazoi bat baino gehiago daude bertso berriak esatean zer adierazi nahi dugun hem en azaltzeko. Lehenik kantutegiaren herena suposatzen dute horrelako kantuek eta irakurleari zor zaio hain funtsezkoa den nozioaren berri em atea. Gero, ez da arrêta handirik hartu euskal letretan horrelako kontzeptuak bistaratzeko, nahiz eta denek j a kin zer den bertso berria, itsum ustuan bederenik.

3.1. Estiloz ahozkoa da: Hori lehenik. denok dakigun arren bertso berriak deiturikoak bertso-paperetan idaIzita ere badatozela plazara. K ontraesana dirudien arren — ahozko estiloa idatziz sor tu eta zabaldutako bertsoetan— korapiloa askatu izan dugu “erdi-ahozkotasuna” aipa tuz. Alegia, jendaurreko bertsolari-em aitza dela, baina estilo idatziaren dinam ikan eta eskakizunetan landua. Beraz, esan daiteke estiloz ahozkoa dela, plazako bersogintzaren hurbil-hurbila: baina testuaren ezaugarriak aldatzen direla: idatzizko testua aldaezina denez, buruz ikasi beharrik ez duena. bat-batekotasuna galtzen duena, xehetasunetan aberatsagoa, bertsio bakarrekoa, funtsean behintzat, eta abar^^.

3.2. Estrofa luzeetan landua eskuarki: Estrofism oa da bertso berrien ezaugarrietako bat, gero eta bertso luzeagoak eredutzat hartuz. Kantutegi honetan agertzen dira, adibidez, seiko nagusiak eta seiko txikiak, gaur, errom antizism oaz geroztik behar bada, plazako bertsogintzan agertzen ez direnak. B adirudi luzeagotu dela estrofa-m oldea gaurko herri-poeten ahogozoan'*^. ^ e r o badu bertso berriak, beste alderdi bat errim ari dagokiona: bertsolariek izena ^zezik izana ere fm katu diote bertso-lerroen bukaerako hoskidetzari, puntua deituz, ^ta gainera, estrofa beraren barruan m aila desberdineko hoskidetzak sartuz (batzuk pobreak, besteak aberatsak, sistem a jakinik gabe askotan), eta zenbait kontsonante, batzuen barruan. hoskide eginez“^^.

^•3. Teknika figuratiboan onduak: kantu zaharretan, gorago ikusi ditugu poesi teknika berezi eta landuak. B ertso bernetako estrofism oak ez du ohiturarik eta eskolarik, teknika horiek gauzatzeko, baizik ^ta testuen egituraketak gaiaren beste tratam entu batera eram aten du, poesia fíguratiora, poetika tradiziozkoaren eta erretorikaren haritik.

3*4. Usadiozko espresaerak: C. Bousoño poeta eta literatur teorizatzaile ezagunak, esaten digu. usadiozko esPresaera lau form a hauetan biltzen dela: 1) kontrastean; 2) progresioan; 3) ironian; ^ta 4) errepikatzean'^^. H orrelako zerbait esan dezakegu hem en, bertso berriak izeneko ätal honetan, azpiragoko xehetasunetan sartu gabe. Lau espresaera horietan, bi es-

“E rdi-ahozkolasunaren literatur estiloaz”, Ikaskim tzak E uskal L item tu ra z •998. 155-177 or.

(¡974-1996),

Txirritak “iñortxo ere etzuala somatu plaza batean aotik aora bederatzi puntuko saiorik egiten... Patxada^ in idazteko izaten zirala, ta ez bat batean kantatzeko” . Basarrik, hitzok gogora ekartzen dituenak. antze» iritzia du. E ta hau dio: “bertsolari jaialdi batean bederatzi puntuko doinua erabiltzera gizonak behar¿ea, jaialdi dana itxustea eta ondatzea da” . Bertso-eskolak hasi zirenetik badirudi eritzi hori aldatu dela, ko r . saioetan erabiltzen baitira bederatzi puntuko zaharrak. eta asmatu ere bai bederatzi puntuUne honetan aniztasuna da nagusi estrofa-m otetan. Baina estrofa oso luzeak erabiltzen dira 46 ^P®**^^tetan. batez ere “Kartzelako saioetan”. epai-mahaiak hala eskatuta gainera.

Ei^nal. P.,

beitsolaritzan”,

1994-3, Bilbo, 1233-1270 or.

ßousono, C.. Teoría de la expresión poética. 1976, “G redos”, M adrid, 2 t., 573-597 or.

presio-form a daude, garrantziaz eta erabileraz, nabariago direnak beste biak baino: kontrastea eta ironia. Eta m aila apalagoan beste biak, progresioa eta errepikatzea. D e na den, autore askorenak dira guk kantutegian aurkezten ditugun testuak; eta gainera une historiko desberdinetan sortuak, sentiberatasun desberdinez. Horregatik zail zai gu hitzen figurak aipatzea asko ez diren arren; eta are zailago sententzien figurak ze haztu eta sailkatzea asko daudenez. G ainera, ez da, noski beharrezkoa hori fmkatzea, horrelako kantu-antologia baten aurkezpenean. 4. O IA R T Z U N G O B E R T S O L A R IA K Ezinbestekoa iruditzen zaigu bertsolaritzaren historiak Oiartzunen izan duen atzea laburbiltzea, gaiaren ikuspegi zehatzago eta osoagoa eduki dezagun. 4.1. E rro m a n tizism o a (1839-1876) 4.1.1. Izenak a) Juan Antonio B engoetxea L ekuona (1819-1899)48 b) “B ekoitxia” , M anuel M aria O laziregi Iribarren (1824-1904)^^ c) “Eperra” , M anuel Jose M itxelena K am io (1825-1906)^” d) “A rdotx” , Jose Antonio B engoetxea L ekuona (1826-1878)-^' e ) “ U rtx a lle ” , M a n u e l F ra n tz is k o L e k u o n a R e z ó la (1 8 2 8 -1 9 0 1 )5 2

f) “Larraburu” , M igel Antonio Otam endi O laskoaga (1829-1876)-‘’-^ 4.1.2. H ari nagusiak Errom antizism o garaian, ahotik-ahorako bertsogintzan, Oiartzunen dago m ultzorik ugariena eta sonatuena, X enpelarren inguruko talde bikaina. G ehienak eskolatu gabeak ditugu, Juan A ntonio B engoetxea eta U rtxalle izan ezik, noski. B ertso asko buruz jaso denez, pusketak bakarrik iritsi zaizkigu, eta saio laburrak. Jarritakoetan badago pusketa fin eta ederrik. Jendaurrean ibilitakoen artean Ardotx bereiz daiteke agian: desafioa egina dugu Ber^ko Exkerrari; X enpelarrekin batera Lezoko plazan kantatu izana da, eta abar. G e ro. jartzaileen artean, bertso jakingarrienak Eperrak karlistei jarriak dira, eta Juan M i gel M illenekoak liberalei jarriak: gaia orokorra dute, herriko ikuspegia baino haruntzago doa gaia, eta oraindik ere jakingarriak eta sentigarriak dira em aten dituzten arrazoiak.

48. Zavaia, A., Oiartzungo beste lau bertsolari, “Auspoa”, 119, 23-4o or. 49. Idem, ibid., 61-96 or. 50. Idem, Oiartzungo Bost bertsolari, “Auspoa”, 116, 11-38 or. 51. \á tm , Oiartzungo beste lau bertsolari. “Auspoa” , 119, 13-22 or. 52. Idem, Oiartzungo Bost bertsolari, “Auspoa”, 116, 41-55 er. 53. Idem, Larrahuru, Lexoti ta Balentin bertsolariak. “Auspoa”, 115. 39-95 or.

Azpim arratuko nuke, baita ere, X enpelarrek gure lierriarekin duen zerikusi zabala: aurrekoz, jaiotzez, liauzo-legean, bizi-izatez eta harrem anez hem engoekin duen lotura hesiua, eta harrem an honek utzi duen ondare berezia-'^**. 4.2. Pizkunde-aurrea ( 1876-1935) 4.2.1. Izenak a) “M artxelina", M artzelina Lopetegi O laiz (1864-1930)-‘'5 b) “Lexoti” , Jose M anuel L ekuona Etxegoien (1865-1937)56 c ) “K askazuri”. Jose Joakin U rbieta Yarzabal (1873-1932)5'?

d) “B erridi”, Antonio Berridi Labandibar (1 8 8 5 -1 9 5 7 )^ ^ e) “K rixoxtom o” , K risostom o Iturain Pikabea (1904-1963)59 4.2.2. H ari nagusiak Oiartzungo bertsolariak, errom antizism o eta pizkunde-aurrekoak, elkarrekin gonParatzen baditugu, batean adinbat bertsolari dira bestean, eta bertso saioak ere berdin tsu direla esan daiteke. B ehar bada, errom antizism o garaikoak m ultzo bezala eta Eusal Herri osoari begiratuta, itzal haundiagoa izan zuten, bertsogintza orduan hemen okatzen zenez furiarik ederrenean. B aina bertso idatzi gehiago dugu pizkunde-aurreoenetatik, eta honek ikusarazi dezake textu landuagoen aurrean ote gauden. B aina ez t^t uste, oro har, desberdintasun haundiegirik ote dagoen bi aldi horien artean. Banaka hartuz gero, hiru dira aipam en berezia m erezi dutenak: M artzelina, Lexoti ^ Kaskazuri. Lehenengoa bakan em aten den em akum e bertsolaria delako, eta batez jendaurrean kantatzen zuelako. B era bat gehiago da andana urri horretan. bapaplazan kantatzera ausartu izan diren em akum e-sail labur horretan. Gero Lexoti berezi dugu, batez ere tradizio zaharreko bertso-harrobia dakarreiako. em oria onekoa zelarik, berari jasoak dira gerora oso garrantzizkoak izango diren pusketak: bertsolari zaharren kantuak, zaharragoko koplak, bertsogintzari buruzko irilak, bere garaiaren inguruko bertsolarien pasadizu eta historiak. Lexotiren em anal>ak, OSO goitik datorren iturria dira, M anuel Lekuonaren lan teorikoetan. Bestaide. Kaskazuri. H auek dira Zurkoko bertsolariaren bereizgarriak; adim en zootza du, pobreen kontzientzia m inbera, altzairuzko hitz sarkorra eta kalitatezko berLeku bat dauka K askazurik bertsolaritzaren historia aukeratuan Euskal Herri oioan^o

^ '^ ^ ^ '^ ^ n p e la rb e m o la ria , “A uspoa", 88-89-90. 13-73 or. Idem, Oiartzungo beste ¡au bertsolari. “Auspoa”. 119, 105-138. Idem, Larrabimi. Lexoti ta Balentin bertsolariak, “Au.spoa". 115, 39-95 or. f^askazuri bertsolaria, “Auspoa, 114. Idem, Berridi eta Kuxkullu bertsolariak, “Auspoa”, 146, 11-95 or. Idem, Oiartzungo Bost bertsolari. “Auspoa". 116, 59-89 or. Lekuona, J.M., “Oiartzungo bertsolariak 11”. “Oiartzun, 1983”, 36-37 or.

4 .3 . P izk u n d e ga ra ia (1935-1975) 4.3.1. Izenak a) Joakin M itxelena, “N aparra” , (1911-1959)6'. Honen gidaritzapean aldia-aldiko ariketak egin ohi zituzten, batez ere üvStelehenetan, orduan O iartzunen feri-eguna izaten zenez. Honen aginduetara ikasi zituzten bertsogintzako m anejuak ondoko hauek: b) Jose Joakin M itxelena, (1924-1988)'’2 c) Jose M aria Triarte Sarasola (1920-1969)^^ d) M ariano O stolaiz (1925-1990)« e) Jose Luis Lekuona, “Lexoti” (1925)^^ Koxm e Lizaso, (1937) hau aurreko horiek baino gazteagoa, berriroko joeretan trebatua^^ 4.3.2. H ari nagusiak O rain arteko bertsolari oiartzuarrak bailara-barruan izan dute beren zabalkundea. herriz-herri ibili gabe eskuarki behintzat. Gero plazako eta jendaurreko bertsolaritza baino gehiago izan da bertso-paperen bidea, nahiz aldian-aldiko ateraldien bidez borobildutako em aitza. Pizkunde garaitik aurrera, bertsolariek beren jardunbidea plazan m ukurutzen dute, gero eta gutxiago lantzen direlarik bertso-paperak eta gero eta nekezagoa bertsozaleek buruz ikasten bat-bateko bertsoak edota paperetan zabalduak. B estalde, azpim arratzekoa garai honetan O iartzungo bertsolariek garaiko bertsolari-m aisuekin, bizitzak hala ekarri zuelako, izan duten harrem ana. B asarrik denboraldi bat egin zuen Aritxulegin trabajadores-eVdn, bertso-eragin indartsua izan zuelarik he rriko bertsozaleengan eta bereziki hasi berriak ziren bertsolariengan. Eta zeresanik ez Uztapidek, ezkonduta bertan bizi zelarik, izan zuen zerikusi handia, bai maisu paregabe bezala, bai bertsozko zerbitzua oparo eskaini zigulako gure artean. Garai bateko iritzia zen, m elodi ugariagoak zeudela bertso berrietan, bat-bateko jardunaldietan baino. H auetan, bertsolari bakoitzak ditu bere gustuko doinuak, gutxi oro har67. G aur plazako bertsogintza asko aldatu da, eta doinuetan ere bai. M elodiak gaiari egokituak aurkezten dira; jaialdiaren barruan doinu eraskotakoa bilatzen da, ahogozo ugaria eskainiz; doinuen m ultzoa aldakorra gertatzen da. aldian-aldikoak agintzen dutelarik em analdietan, m odaren arabera. H orregatik, doinu asko dira ikasi beharrekoak gaur plazako bertsolari izan nahi bada. Eta oraindik areagotu dela esan behar eskakizun hori bertso-eskoletako ikastaldiak ikusita.

61. A. Zavala, Oiartzungo host Bertsolari, “Auspoa”, 116, 93-108 or. 62. Kazabon, A., Jose Joakin M itxelena bertsolaria, “Auspoa”. 242; Lizaso, K., Jose Joakin M itxelena go goan, “Auspoa”, 256. 63. Zavala, A.. Oiartzungo host Bertsolari, 116, 111-140 or. 64. O sio\ 2a.'à,y[..O roipen-kutxa, “A uspoa", 182 z,, 1985. 65. Elkarlanean, Lexoti bertsolaria, “A uspoa”, 157 z., 1982 - B ertsolariak, Errege eguneko bertso-sayoa (1962), “Auspoa”. 10 z., 11-82 or. 66 . Ikus 62. oharra. Lizaso, K., Jose Joakin M itxelena gogoan, “Auspoa”, 256.

67. Lekuona, Manuel, Literatura oral vasca, ibid., 1. 313 or.

IV . K A N T U G I N T Z A B E R R I A Izen honekin adierazi naiii dugu 60. liam arkadan m undu zabalean gertatu zen kan tuzko loratze berria, guretzat abesti ezagunenak Europan eta A m eriketan ja io zirelank. Garai horretan guregandik hain hurbil izan zen katalanen La Nova C anço deitu*'iko m u g im en d u b era da guk hem en K a n tu g in tza b erria esa n ez ad ierazi nahi duguna. K antariek, eta bereziki kantautore, interpretari, m usikologo eta poetek osaturiko ^ u g im en d u honek, bere atzetik kantu-altxor bat utzi du, kantu-estilo bat, diskograj a bat, genero berri bat m am ituz herri-kantuen alorrean, euskarazkoan ere bai. EusK antugintza berri honek badu zerikusirik O iartzungo K antutegiarekin, bertako ^rtistek beren eragin ona izan dutenez m ugim endu horretan; eta kantuzko altxorra ^ erastu ere dutenez jaiald ien eta diskoen bidez, gure herriko kantuzko ondarea. o n ik dator guk herriko kantugintzan sail hau bereiztea eta geure arrêta sail honi eskaintzea. HERRit a RRAK

k a n t u g in t z a

B E R R IA N

Kantugintza B erriaren aitzindariak N em esio Etxaniz eta M ichel Labeguerie direla ê^uza jakina da. Lehenengoak, erdaldun aire berrien aurrean, euskal kantugintza bat ■ ™ nahi du, gazteriak euskaran, erdal kantuen bidez galerarik izan ez dezan. Kan^ 0 m edikua, berriz, kantautore bezala agertzen da, m usika berrituz eta letren edu^ ^taesan ah i bereziari arrêta jarriz. H irurogeigarren ham arkadaren hasieran, erdareo diskoen m ezu erlijiozkoa zutenen haritik, hasten dira beren kantuak eskaintzen ourdes Iriondo eta Julen Lekuona, gero E z dok A m airu-ko sortzaileetakoak izango zire n a k .

^•1 - E z d o k am airu

1-1.1. Sorkuntza: Talde hau sortu zenean, 1965ean, eraikitzaileen artean agertzen ^jra Julen L ekuona eta Jean Paul Arregi, oiartzuarrak. B eranduxeago sartu zen XaAntton Valverde ez da inoiz E z dok A m airu taldekoa izan, nahiz eta 'e r L eterekin abestu. Esan beharra dago, A ntton Valverdek sortu zuela 1968an ^i^txoko O skarbi zazpikotea, talde hau Ez dok A m airu ren barnean egon zela• Hainbat artista eta talde bildu zituen hau, m ugim endu indartsu baten sorrera zen. 1.1.2. E ra g in a k : Talde hau 60. ham arkadan m undu m ailan em an zen kantugintza lären m ugim enduan kokatzen da. Hori bai, fenom eno m undialaren aplikazioa

euskal lurraldean eginez. G araia eta lekua funtsezko bi ardatz dira, gertakariaren zentzu oinarrizkoena jaso nalii bada. Nórm ala den bezala, kantari bakoitzak bere gustu eta joerak zituen eta bidé jakin batzuetatik joan zen. A dibidez, eta gure herritarrei dagozkienetan. Julenek eta Xabierrek frantsesen bidetik hartu zuten. G. Brassens. J. Brel, L. Ferre, Ferrât izan zituztelarik eredu. nahiz eta beti beren gogoetan izan H egoam eriketako kantu berria eta konprom etitua. (A taualpa Yupanqui, Violeta Parra, Victor Ja ra ... eta abarrena). Eraginak eragin, horrelako eredu jakinetan saiatzea laguntza ederraren jab e egiten da euskara, doinu berriek eta m odako esaldi berriek eransten baitizkiote gure hizkuntzari, han eta hem en — gure kultur esparruan— ahotan dabiltzan m elodia gustagarrienak, eta aukerako esanm olde biziak, euskarak berez modu horretan eta hain azkar sortuko ez lituzkeenak. M ailegutza da, baina estim agarria ere bai denen beharrean dagoen hizkuntzarentzat. 1.1.3. Tradizioarekin hautsi gabe: Egoki dator hem en X abier Letek adierazi zue na: guk ez genuen halaheharrez tradiziotik ahiatu nahi, kantu herrikoietatik alegia, baina ahal zen neurrian tradizioa ere birreskuratu nahi genuen eta ezagutzera eman, Mike! Laboaren kasuan nabarm en ikus daitekeenez. Guk kanta berri bat sortu nahi genuen, geronen unibertso poetikoaren adierazle izateko modukoa. Beraz, hauentzat lehenagoko kantuak ez ziren abiapuntu, baina bai ikasgai eta alderdi askotatik eredu, eta jendearekin sintonian sartzeko sinbolo eta adierazpenf>><. Gure kantutegiari dagokionez, alderdi honetan jartzekoak genituzke, Bertso Z aha rrak, B a t eta Bi kasetteak, Antton Valverde, Julen L ekuona eta X abier Letek kantatuak^^; eta Txirrita-ren Bertsoak B at eta Bi kasetteak, X abier Lete eta Antton Valverdek abestuak’^o. Bidé honetatik doa Iñaki Zabaletaren diskogintza ere, kantu klasikoen zabalkundea diskoen bidez egitetik. Ez dezagun ahantz, jo k a m olde bat badela K antu g in tza B erriko em analdietan eredu zaharren bat abestekoa, jen d earen eskabideari erantzun bat em an ahal izateko eta artistek beren helburua lortzeko. 1.1.4. Poetak musikatzea; Bai poeta klasikoak (Lizardi, Lauaxeta, Orixe) bai modernoak (M irande. Aresti, G andiaga, Artze, X abier Lete) m usikatzea: hori izan zen, besteak beste, Ez dok A m airu k o en jokam oldea. Gure kantutegiari dagokionez, esan behar da kantautoreak izan direla gehienak, bai hasierakoak (Julen Lekuona eta X a bier Lete), bai beranduagokoak (Jon Bergaretxe eta Alaitz eta M aider). M usikologoa izanik, A ntton Valverdek m usikatu ditu, ela kantatu, poeta klasiko ho n ek “^'. Bai Valverdek eta bai Letek eginiko kantugintzan, ohartarazi nahi genuke hauen kantuak, be-

6 8 . Oronoz, B.. Bartzelonu-D onostia zubiaren bila. Euskal Kcintaginiza Berria ("E z dok A m a in i") ela "Lei

Nova C an(ó C atalana”-ren ("E is Seize Jutge.s”) arteko azterketa konparatihoa, ¡998. Argitaratu gabea. Eusko Ikaskuntza. “Ez dok Am airu” taldeuri buruzko xehetasunak lan honelatik hartu ditugu. batez ere 4046 or. 69. Valverde, A.. Lekuona. J.. Lete. X.. Bertso Zaharrak, I eta 2. 1976, ELK-HG-93/94, HGK-93/94. KD-HG 93/94 70. Lete. X.. Valverde. A.. Txirriiarefi bertsoak, 1976. ELK-HG-135/136. HGK-135/136, KD -HG-135/136 71. Valverde. A.. Lauaxeta, ELK-HG-179. HGK-179. KD-HG-179; Idem, U rte-giroak ene begian, ELK-131, K-131. KD-131.

reziki Lizardiren eta Lauaxetaren letra daram atenak, laguntza ona izan direla klasikook ezagutarazteko, sentiarazteko eta kontuan hartzeko. Lehen urrunago zeuden poetak, orain m usikari esker. herritik hurbilago ikusten dira euskal letretan, kultur al txor poesiazkoa eskuera izan dezagula lortuz.

1*2. Ondorengo jarraitzaileak 1.2.1. Izenak eta nolakotasunak: Kantugintza Berriaren fenom enoa m odan ja rri Zenean, ed o n o rk kitarra hartu eta kantatzen zuen... baina gehienak bide ertzean ^haztu ziren, esaten digu Julen Lekuonak'^^. G ure herrian ere, Ez dok A m airu desegin zenetik. batzuek lehengo bideari eutsi zioten, hori bai. eskakizun berriei — bai le graren aldetik, bai m usika tresnen aldetik— erantzunez: hala noia X abier Letek eta Antton Valverdek; eta beste batzuek, berriz, — zentsuraren eta gizarte oztopoen eragozpenez— , m utualdian sartu ziren. hala noia Julen Lekuona gure artean. Ez dok Amairuren ondoren etorritakoek, ez dute talde baten babesik eta bakarla^•agoak dira; baina diskografia baten jab e dira, eta batzuek kantautoreen m ailakoak, iiiusikagile ez ezik, euskal letragile ere agertzen direnak. Iñaki Zabaleta kantaria du gu. testu zaharren aurkezlea. Jon Bergaretxe, kantautorea, bere m aila azalduz letragintzan eta doinugintzan. A na eta Eduardo, m usika-form azioa ezezik, m usikarekin jotura bat dutenak edota izan dutenak beren bizitzetan: A naren kasuan gitarra-irakas•ea dugu Errenteriako Institutuan, eta Eduardo, berriz, oraintsu arte aritu da m usikatalderen batean. Gero, kultur m ugim endu baten barruan, trikitilarienean, dihardute j^laitz eta M aiderrek, biak ere kantautoreak, eta plazan arrakasta handia dutenak. TriKitiiarien m ugim enduan antzindari izanak dinam ika bereziz eragiten die, bai sorkunizan. bai em analdietan, bai diskografian. 1.2.2. Bi jok am old e berezi aipatu nahi genltuzke orain: Bata, Yon Oñatibiarena ^ta bestea, Andoni Lekuonarena. Batek, Kantutegia oinarri hartuz, konposizio eta esPektakulu-lanak m oldatu eta jendaurrean em an ditu bereziki; eta besteak, Europako ^an tugintza berriaren zenbait pieza klasiko euskaratu ditu, itzulpengintzan saiatuz. Oftatibiaren azkeneko em aitzaz, batez ere L artaun Abestatza, jabetu da, baina ahaztu gabe m usikagile honek ondare luze bat utzi digula, txistuz eta abesbatzez eta antzestuz^3 em ateko ondua, gure D okum entu Eranskinaren bigarren zenbakian ikus aitekeenez. Andoni Lekuonak bestalde, itzulpenak eskaini dizkigu, baina batez ere antugintza Berriko abesti klasikoen euskarazko bertsioak, itzulpen landuak, bereziki ri‘antsesezkoak74. Aipam en labur honetan, nahiko argi ikusten da, lehen orduko kantarietan E z dok n ia iru dela m ugim endu funtsezkoena, herrestan daram azkiena gure artistak. Berta^ sgoerak. gure olerki-produkzioa urri izateak, eram an dituela kantautore izatera, poeta onenen piezez baliatzera eta kanpoko ereduak kontuan hartzera, batez ere fran-

'^2. OTOno2.B..ibid..44or. "O ñatibia’iar Yon. Txistulari, eresgile, dantzaegile, euskera-gram atikalari”, ‘T xistulari” 165 U996), 5 '9 or. ^4. Lekuona. A.. “Euskal Kantagintzan urrats berri”. “Egan”. 1998-1/2 gehigarria.

tsesezkoak. Jendetza bat atzetik izateak, behartu ditu kantu zaharrekin girotze bat iortzera eta p ed a g o g ia b at o sab e te tzera . E ta aip atzek o a da, noia azk eneko artistek — A laitz eta M aiderrek— trikitilarien m ugim endu berriaren barruan hartzen duten beren bulkoa, eta gaur, ahaleginean iraunez gero, em an dezaketen uzta ugariago eta beteagoa denboraren joanean. 2. K A N T A R IE N A U R K E Z P E N S O IL A N orbait harritu daiteke kantarien artean zenbait izen agertzen ez delako. B at baino gehiago egon gintezke (eta tartean sartzen dut neure burua), euskal kantugintzan ahalegin bat eskaini izan dugunak baina hem en ez gaudenak. M uga bat jarri behar-eta, hauxe da hartu dugun erabakia: eskatuko zen diskoren bat argitaratuta edukitzea, bai norberarena, bai besteren batekin elkarlanean plazaratua, baldintza hau ezinbestekoa delarik zerrenda honetan egoteko. Disko bat edukitzeak ongi m arkatzen du geure es parrua: publikoaren eskabidea, kantuen dinam ika, kantarien nortasun m usikazkoa. E ta esparru hau m arkatu ondoren, garbiago ikusten da zein geratzen diren barrenean, zein kanpoan. H auek ditugu O iartzungo kantugintza berriko kantariak. 2.1. J u le n L ek u o n a: Gure sail honetako historian esan daiteke bera dela ekilea eta lehenengo em aitza ere bai. Etxetik, aita eta am aren fam ilietatik, kantu-tradizio ugariaren jab e dela esan behar, “E txetxiki” eta “B erinberri” baserrietako auzolegetik. M usika-ikasketak, lehenik tiple bezala, herriko “Schola C antorum ”-en egin zituen. G ero, sem inarioan, H ernaniko Iruretagoiena irakaslearekin, arm onia ikasi zuen. Garai hartan m usika gregorianoko ikastaldi bereziak ere egin zituen M ontserrat-eko abadian, eta Salam ancan ere bai Aita M azarraga K laretianoarekin. H irurogeigarren ham arkada hasi bezain laister, garaiko kantautore erlijiozkoen bideetatik, adibidez A ita D uval-en eta Soeur Sourire-n urratsei jarraituz, kantautoretzari ekin zion, osaba M artini eskainitako kantu bat onduz 1963an. H ortik aurrera, kantu bildum a egiten jo an zen, bere jo e ra berriko lekukotza bakarka eginez, arik eta “Ez dok A m airu” taldea sortu zen arte. Talde honetan hasi aurretiko, eta sartu berria zen hartako abestiekin. bi diska argi taratu zizkioten C aracas-en, “D iscos G udari” , 1965ean eta 1966an. H andik laister. 1966an eta 1968an, “Ez dok A m airu”-ren izenpean, beste bi diska argitaratzen ditu. jen d au rrean aurkeztutako kantu esanguratsuenekin hornituak. D iskogintza honetan azaltzen dira Julenen abestirik ezagunenak eta, behar bada, gatazkatsuenak ere bai or duko giroa gogoan izanik"^5. Julenen Kantugintzan oso erabakiorra izan zen Bizkaiko apaiz talde batek, Derioko Sem inarioan itxialdia egin zuenak, G ogor izeneko diskoa plazaratu izana. Bertan datoz Julenen kantu hauek: H iltzaile hat hezela, Ez, ez dut nahi eta Eliza pobrea arm onizazio eta guzti'^ö. Bizkaiko apaizon ekintzak oro har ondorio gogorrak ekarri zi-

75. “Egia" n° 1 (EDA aurretik), “Discos Gudari", EP 001, 1965 S. - “Egia” n° 2. (EDA aurretik), “Discos Gu dari” EP 002, 1965 S. - “E z d o k Amairu”, CINSA, (ClN-138), 1966 S. - “Ez dok A m airu", EDGSA. HG, (HG-3) 1968 S. 76. “Gogor”, “Agorila”, 30-15 T.

tuen. G ure kantariari dagokionez, zentsurak galerazi zion jendaurrean abestea, eragozpen honek, besteak beste, hasten duelarik Julenen kantu-isilaldia, oraintsu arte iraun duena. Ez dio in o iz utzi kantuak sortzeari, azkenaldi honetan ugariagoa delarik bere emaitza. U rte hontan bertan aurkeztekotan da bere kantari egoera eta lana. Lehendabizi, bere kantugintzaren berri em ango du, antologia eta argibideak barne; eta urtearen azkenetan bere azken diskoa plazaratuko. Parada ona izango da hau, kantautore bat berriro gure artean izateko, lehendik hona egin duen aldaketa ikusteko eta kantubokazioa ez dela hiltzen gogoan hartzeko. 2.2. X a b ier L ete: Berandu xam ar sartua kantu-m unduan, baina, sartuz geroztik, kantautore gorena Euskal Herrian. Xabier, hasiera hartan, olerkigintzan nabarm endu zen, askotan saritutako poeta izanez eta poem a liburuak argitaratuz'?’^. B aina X abierrek badu beste alder di bat. gure arloan zerikusia izango duena: antzerkigilearena. Kom unikatzaile aparta, hazi egiten da jendearen aurrean, badaki giro ezinhobea sortzen em analdian, eta senaz datorkio kom unikaziorako on diren pieza idatziak inork ez bezala m am itzea. Ho•■regatik, goi-m ailako poesigintza utzi gabe, ibilbide luzea du X abierrek kantugintzan egina. B era poeta da; baina bere m ezua jendeari em atekoan, ezin da liburu batera mugatu; ezinbestekoa zaio jendearekiko harrem anaz baliatzea. Esan nahi baita, doinuaz, gorputz espresioaz, erritm o m am ituaz, kitarraren akordeez, abotsez, hitz-hotsez eta abarrez baliatzea. X abier dugu liburuen trintxeratik jendartera ateratzen den “artista euskaldun” bakarretakoa. “Ez dok A m airu”-ren barruan disko pare bat plazaratu zituen: bat, 1968an eta bes tea 1969an. H auetan datoz X abierren gaztealdiko em aitzak: E uskalerri nerea, BihoLore gorrien balada. Poeta horiek, M aiteaz galdezka, Seaska kantua, Giza aberea^^, Eta talde hori desegin zenean, Benito Lertxundi eta M aria Lourdes Iriondorekin batera. lehengo bideari eutsi zion, ifarraldeko jendearekin batuz beste taldelan bati ekiteko asm otan’9. X abierrek, bakarkako ibilbideari eutsiz, azken 30 urte hauetan m am itu du em aitzarik helduena. Bere diskoetan, N i naiz, K antatzera noazu, Eskeintza, H urbil iragaLore bat, zauri bat aurkezten dizkigu kantugintza berriaren goieneko fruitu direnak^o. A ipatu gabe ezin utzi jen d ea k zirraraz entzuten dituen kantuok: N afarroa, ^^fagoa eta Xalbadorren heriotza.

J.. Liieram ra Vasca Siglo XX, 1990, “Etor”. Donostia, 161 or., - Sarasola, 1., Historia social de (I literatura vasca. 1976, ‘‘Akal’’, 168 or. - Aulestia. G., “Un siglo de literatura” (4. b), “Sancho el Sabio”, y 1999). nM 1 . Gasteiz, (En prensa)

0/\

“Ez dok Am airu”, “Edigsa-H G” (HG-1), 1968, S. - “Ez dok Am airu”, "Edigsa^HG" (HG-7), 1969. S. Oronoz. B„ ibid., 57 or.

p r^ ’ Lete” , “Elkar” , E LK /A Z 2, AZK-2, KD /A Z-2.- Idem, "K antatzera noazu” . “Elkar” , tLK yAZ 7, AZK-7. KD/AZ-7 - Idem, “Eskeintza”. “Elkar”. ELK-291, K-291, KD-291 - Idem, “Hurbil ■ragana”. “Elkar”. ELK-324. K-324, KD-324 - Lete. X.. “Lore bat. zauri bat”, 1978, TS. H G -181 LS.

Leteren m usika alderdiak ere merezi du aipam en bat. X abierrek uste osoa jartzen du bere intuizioan, berak dastatutako m usikan eta herri doinuetan oinarritutakoan. B aina beti jak in izan du ongi jantzitako m usikalari baten laguntasuna alboan edukitzen. “Ez dok A m airu” taldea desegin zenetik orain arte Antton Valverde izan du, elkarlaneko laguntza em anez. Eta azkenaldian Kariös G im enezek egiten dio m usika-lana p ro fesio n al lan g in tzaren arlo an . G u re in g u ru o tan k a n tu g in tzan n ab arm endu zaizkigu, besteak beste, M ikel Laboa, B enito Lertxundi eta X abier Lete. Baina gure herritarra izan dugu kantautore goiena, goi m ailako euskal poeta delako. B era izan dugu letragile irrikatuena, bere piezak inspirazio-iturri izan direlako. X abierri zor zaio, bere gailurrean guk hem en aipatu dugun O iartzungo euskal kantugintza berria. 2 .3 . A n tto n V alverde: Denok dakigu jaio tzez Antton ez dela oiartzuarra. D onostiarra baizik. B aina bere gurasoek etxe bat zuten gure herrian, Iruna doan errepidearen ertzean, “M endinetxeberri” eta “G oiara” baserrien artean. A nttonen euskara gure herrikoa da, eta bereziki gure artekoa du euskal kantugintzarako tradizioa ezezik baita herri kantugintzan emaniko urratsen bulkoa eta abiadura ere. Baina ez bakarrik hartu duenagatik dugu oiar tzuarra, baizik eta em an digunagatik, bera gabe ia ezinezko zenez “Pagoarte”-ren babesean etorri den kantu zaharren em analdia, jaialdi honen diskoa, liburu hau bera eta O iartzungo kantarien diskogintza oro har. Beraz, bidezkoa da guk Antton gurea beza la hartzeai bera gure zordun eta gu beraren zordun izan garelako kantugintza berria ren barrutian. M usikologoa dugu Antton. Oinarri bezala, kontserbatorioko ikasketak egina, piano-karreratik hasi eta arm onia eta konposizioa burutu arte. K antugintza izan da bere espezialitate nagusienetakoa, bai m usikagile m ailan, bai kontzertuak em anez, bai diskogintzan. Jendaurreko em analdietan berak bere gain hartu izan du, m usika-tresnez kantariari lagun egiteko zeregina, batez ere kitarraren eta pianoaren bidez. Hau da Valverderen diskogintzak em aniko uzta azken aldian: Lauaxeta, Urte-giroak ene begian, Antton Valverde 97, eta Eginok. ateratako diskoa^'. Antton Valverderen kantuzko em aitzak aiderdi hauek bistaratzen dizkigu, besteak beste. Bere m usikagintza landua, inspirazioz eta teknikaz josia. L etragilea ez denez, goi m ailako olerkarien testuak hartu ditu kantagai, aukera ezinhobea eginez: batetik X abier Leteren letrak, nortasun bikaineko piezak; gero poeta klasikoak eta m odem itate giroko poetak gorago esan dugunez. Poetok sorm en-iturria ideki diote Anttoni, eta honek em an die liburuetatik bakarrik ez zetorkien beste zabaikunde bat. Anttonen em aitza kalitatezkoa izan dela aitortu behar, kantugintza berriari bere lekua ezezik. m erezitako m aila ere eskaini diolako. 2.4. Iñ aki Z abaleta: 1949an jaioa. O iartzunen jaio ez bazen ere, bere burua oiartzuartzat dauka, zazpi hilabete zituela bere gurasoak O iartzunen fm katu baitziren.

81. Ikus 71. oharra. Eta gainera, Valverde. A.. “Antton Valverde 97”, KD-474. K-474. 48

Kantagintzan egindako ibiibideari dagokionez, esan behar da lehen urratsak artean gaztetxo zelarik em an zituela, ham aika urtetik ham alau urte arte gutxi gorabehera, “Don B osco” ikastetxeko haur abesbatzaren partaide bezala. Garai hartan haur abesbatzen artean ospe handia zeukan “D on B osco”koak eta Euskal Herriko, Espainiako eta Frantziako zenbait hiri garrantzitsutan errezitalak em atera iritsi zen. S o ld ad u sk a bu k atu o n d o re n , z e n b a it k an ta ld ita n b ak a rlari g isa a ritu ta gero, 1973an lehen diskoa, Euskal Herriko kantu zaharrak izenburukoa, grabatu zuen M adrilen Philips-Fonogram diska-etxearekin«^. O ndoren “O skarbi” taldean sartu eta her ían em an zituen lauzpabost urte. K antaldiez gain, taldeak hiru disko plazaratu zituen denbora honetan. “O skarbi” taldea utzi ondoren, Í982an N afarroatik zehar diskoa plazaratu zuen, ÍZ diska-etxearen eskutik, N afarroako kantutegian oinarriturikoa83. B ertan bi NafaiToetako (N afarroa Garaiko zein N afarroa B ehereko) kantu zaharrak biltzen ditu. Azkenik. 1988an bere hirugarren eta azken diskoa, H em eretzi izenekoa, kaleratu 2uen Elkar diska-etxearen bitartez^^. Hem en XIX. m endeko olerkirik ederrenetakoak interpretatzen ditu, Elissanbururenak batik bat. Età honaino, oiartzuar honek euskal kantagintzaren m undura egindako ekarpenik ^ipagarrienak. ^♦5. Jon B ergaretxe: Oiartzunen jaio eta bertan bizi den kantari honen ezaugarri nagusia kantautore izatean datza. Berak ondutakoak dira bai letra, bai doinua, lan honetan erakusten duelarik poeta dela eta m usikagilea. B aina poem ak aukeratzekoan begikoak ditu, baita ere, bertsolari zaharrak (Txirrita, Izuelako A rtzaia) eta berdin oraingo poetek eginiko tesíuak, Joxan Artze, Iñaki Zabaleta eta Patxi Ezkiagarenak. Interpretaría ere badela esan behar, kontzertuak em anez, kitarra delarik erabiltzen •iuen m usika-tresna, beti ere bakarlari bezala abestuz jendaurrean, talde baten mugin^enduaren babesik gabe. Diskogintza ere landu izan du, 1990ean plazaratzen zuelarik G aur ere goizegi de>‘itzan diskoa “Elkar” argitalatxearen bilduman^^. Jon B ergaretxeri, O iartzunen “Kilo^ e tro a k ” festa ospatzen zela-eta, egun hartako kantu seinalagarria eskatu zioten, be•"ak asmatu zituelarik m usika eta hitzak. Jon da kantugintza berriaren sortzaile izan ziren haien jarraitzailea, batez ere bere lehengusu Xabierrena. 2-6. A na eta E du: Ana C. N uñez Z iganda O iartzunen jaio a da 1962an. Eduardo C ruz O iarzabal. be^'Z , Errenterian jaioa, baina hilabete besterik ez zuela bere gurasoak O iartzuna etorri

^2. Zabaleta. I , Euskal Herriko kantu zaharrak. ‘T bilips-Fonogram '’. M adrid, 1973. ^3. Zabaleta. \.. Nafarroatik zehar. 1982,12-161 D. Zabaleta. 1.. Hemeretzi. “Elkar". ELK-179, K-179.

^5. ELK-229. K-229.

ziren bizi izatera “B iyone” deritzan elxe berrian. Musiicazko form azio sakona dute batak eta besteak, ereslari profesionalak ditugularik biak. K antari-bikotea sortu zuten 1978an, handik urte betera, 1979an, jendarteratu zutelarik beren diska A na eta Edu deitzen dena^^. Ez dugu ahaztu behar euskal kantuetan lehenengo saria irabazi zutela Eibarren 1980an. G aur egun, A na gitarra erakusten duen irakaslea da Errenteriako K ontserbatorioan 1993az geroztik. O posizioen bidez atera zuen plaza. Edu, berriz, hogei urtez m usika lari profesionala izan zen, “A rkaitz” eta “A kelarre” taldeetan parte hartuz, baita disko bat baino gehiagoren grabazioan ere. E ta bion artean gorago aipatu dugun diskoa pla zaratu zuten Jesus C. N uñez zutelarik aholkulari. Eres-m oldaketa Eduk egina du, berau delarik gitarra, bajoa, arm onika jotzen dituena. K antarion m usikazko prestaketak eskatuko zukeen lehen m ailako poeten testuekin ahalegintzea. M erezi zuen. 2.7. A la itz eta M aid er: Bata eta bestea oiartzuarrak ditugu jaiotzez, oldez eta moldez. K antautoreak ditu gu, beren gain askotan hartzen dutelarik doinuen eta hitzen sorketa. Agian oso ga rrantzitsua izan zaie trikitilarien m ugim enduan partaidetza edukitzea: hem endik dato rk ie d in am ik a b erezia, bai d isk o g in tz an , bai p lazako em an a ld ie ta n . A kordeoi txikiaz eta panderoaz baliatzen dira bereziki beren jardunaldietan, talde ona dutelarik beren alboan diskogintzako orduan^^^. A ldakuntza bat dakartela dirudi gure kantugin tza berrira: hain gazterik izan duten arrakasta handiak em aten digu horretarako itxaropena. 2.8. A n d o n i L ek uon a: Oiartzunen jaio zen 1932an. Etxetik datorkio kantuzko tradizioa ugari eta sakon ezagutzea, anaia Julianentzat esan dugunaren arabera. Parisera jo zuen 1963an soziologi ikasketak egitera. Han konturatu zen asko abesten zituela jendeak m odan zeuden kantuak, nahiz eta estatu desberdinetakoak izan kantuok. Zergatik ez euskara sartu kantugintza berriaren zirkuituan? Bide honi ekin zion A ndonik gustuko zitzaizkion kantuak euskaratzeari ekinez. “Urteen buruan m eta gizentzen joan da bildum a itxurosoa osatzeraino”*^8. K anpora begira jartzeak ekarri dizkio form ula eta esaera berriak, gaiak eta ikuspegi ez-ohikoak ere bai. Iritsi da Andoni antologia pertsonala lortzera, kantugintza berriaren euskaratze-lanetan. 2.9. Yon O ñatibia: Jaiotzez oiartzuarra (1911). Zuzenbidean Lizentziatua, M usikagile graduatua New York College o f M usic Ikastetxean, Parisko U nibertsitatean Euskal Filologian doktoradutza egina. Yonek ongi m erezia du leku bat gure kantutegian. G utxik bezala eza-

86 . C. Nunez, k ., eta Cruz, E., A na eta Edu. OTS, H G -212 LS STEREO.

87. Telletxea. A., eta Zabalegi, M,, A laitz eta Maider, “Elkar”. KD-468, K-468. 88 . Ikus 74, oharra.

gutzen zuen herriko kantu altxorra, nahiz eta Yonen ekarria gehiago m am itu zen goi mailako m usikagintzan eta espektakuluetan herri m ailako kantugintzan eta em anal dietan baino. Haren xehetasunak biltzen eta kokatzen ahalegindu baino, iruditu zaigu höbe dela M anu O ñatibiaren lan interesgarri bat argitaratzea, eranskin m odura argita•■atu, bertan hainbat datu datozenez Yoni eta honen giroari dagozkionak, guretzat interesgarriakS9. 3.

k a n t u g in t z a b e r r ia z e r d e n

Aurreko ataletan adierazi dugu zeri esaten diogun kantu zahar eta zeri bertso beOrain, kantutegiaren ulerkuntza sistem atuarekin jarraitzean, ezinbestekotzat jotzen dugu kantugintza berria deitutakoaren xehetasunak fm katzea. H órrela, argiago geratuko da gure liburu honen sailkapena, ulergarriago gure kantutegiaren funtsezko ^ontzeptu eta ikuspegia, eta garbiago epaituko dugu daukagunaren nolakotasuna eta balioa. Gure herriak, beste herri askorekin batean, badu zerbait esatekorik kantugin tza berriaren sorreran eta geroko garapenean.

^•1- Artistaren nolakotasunak: B atzuk bereziki kantautoreak dira (Julen, X abier, Jon, A laitz eta M aider); beste batzuk m usikan adituak (A ntton, A na eta Edu, eta Yon); beste bat, batez ere kanta*‘'a (Iñaki); bada literaturatik datorrenik ere (A ndoni). B aina denak dira kantariak, denak jo tzen dute m usika-tresnaren bat, batzuek aurkeztu dituztelarik beren em ai tzak letragintzan, ez bestetan. Hori da gure artisten zerrendak em aten digun lehen ^i'gibidea. Artista bakoitzak bere nortasun berezia izanik ere, artista hauek denak dira musikan trebatuak. B estaide, abeslariok hurbilago daude poesia idatzitik bertsolaritzatik baino, nahiz eta kantariok, batez ere jendaurrean, em an ohi dituzten bertsolarien saio sonatuenak. Poesia m odernotik hurbil daude: euskaran, gaietan, poem agintzan. M ugimendu berri baten artista euskaldunak ditugu, kantari profesionalen m ailan baino geh'ago lanorduz kanpo. behar bada, kantagintzan dihardute gehienak. 3.2. K antu aren n o lak otasu n ak : Kantaria nolako. hären em aitza ere halako. Letragintzan badirudi poem a idatziak direla eredu: kantautoretzan autoreak berak estilo idatzizko poetak izanez, (sail hone tan azpim arratzekoa Euskal Herri osoko m ailan X abier Letek agertu duen m aila gore^a). M usikan adituek, batez ere Antton Valverde eta Iñaki Zabaletak, aurkeztu dizkigute: Valverdek gure poeta aipatuenen poem ak; eta bigarrenak lore-jokoen garaiko Poemak eta doinuak, batez ere Elissanburu eta A rresebeitiarenak. Eta inoiz bertsolaritzaren eta kantu zaharren ereduak ere eskaini izan badituzte ere, arrazoi praktikoengatik izan ote den, esango genuke. Kantu zahar eta bertsolari-ereduak aurkezteak ez dirudi beste arrazoirik zeukanik atzean: jendearen eskea eta kantariaren aitorpena.

Ikus 73. oharra.

Jendeak, arazo berrien aurrean. jarraitu nahi zuen betiko bizipenak ere sentitzen, eta lehengoarekiko loturari eutsi nahi zion. Eta artista konturatzen zen, betiko kantuek gi ro bat sortzen zutela eta erreferentzi bat zirela berentzako eta entzuten zeudenentzat. G ainera, pedagogia on bat lortzen zutela eredu zaharrei beren lekua em anez. Berek sortutako altxorra berekin dute; eta beste alorretako kantuak erabiltzean ere, garbi dauzkate hori egiteko dituzten arrazoi propioak. 3.3. P la za ra tzea ren n olak otasu n ak : Kantari berriak kontzertu bat em aten du, ongi ikasitako kantuak aurkeztuz, kantusaioa m usika-tresnekin lagunduz (gitarra, piano, esku-soinua eta abarrekin), baita orkestra batekin ere. Zuzenean jendaurrean interpretatzen dituzte beren bildum ako kan tuak. A rtistarentzat ezinbestekoak dira plazako em analdiak eskatzen dituen dohainak: abotsa, gorputz espresioa, taula gaineko trebezia, eta m usika-tresna ongi m enderatzea, non eta bestek lagunduta ari ez den. Eta eskatzen ere du horretako gaien aurkezteak berekin daram an inguru-giroa: lekua, argiak, eszenategi baten osagaiak, kontuan hartuz, beti ere, em analdiaren nolakotasunak. Jendearekiko harrem anetan kantugintza berriak ezin utzizkoa du diskoaren laguntasuna. A rtistak sortutakoa jendaurrean aurkezten da, eta hori izan daiteke diskoan plazaratzen dena, entzuleak bere gogara daukalarik jaialdiaren m uina eta giroa. Baina diskoak zabaltzen du autorearen em aitza osoa, baita plazan kantatu gabekoa ere. G e hiago oraindik, diskoak sortzen du kantuaren zabalkundea, baita kom unikazio-bideetakoa ere, horrek suspertzen duelarik eta legeztatzen em analdien egokitasuna: noiz em an, noiz isildu. B ehar-beharrezkotzat jo daiteke diskoaren apioa “kantu berria” deitutakoa bizi eta indartuko bada. Beraz, kantugintza berria, poem a m usikatuak aurkezten dituen generoa da, letra, idatzizko estilokoa; eta doinua kantagarria dena. Em analdia antzeskigiroko aretoetan egin ohi da, m usika-tresnekin lagunduz, diskoaren bidez osatzen delarik em analdia ren oroitzapena, berrikuntza eta eragina. A Z K E N B A L IO Z T A P E N A Lau zutabetan oinarritu dugu O iartzungo kantutegia: 1) Herri jakin bateko m em o ria kolektiboa; 2) K antu Zaharrak; 3) Bertso Berriak; 4) Kantugintza Berria. Lehe nengo kontzeptua, denok osatzen dugun oroitzapen kolektiboa, ahozkotasunaren osagaietako bat dugu, hitzarekin beti iraungo duena, nahiz eta aldatu ahozkotasunaren baldintzak. B igarrena, abesti zaharrena, behar bada erakargarriena ere bai, piezarik baliotsuenak biltzen dituelako, literatur teknikarik hoberenak eskaintzen. eta kantuz jolasteko doinuak erakusten; baina m ultzo hau da galtzear dagoena, galduxea ez ba da. H irugarrena, bai bat-bateko bertsoak, bai horien estiloan idatziz em andakoak. be rriroko piezak dira, ongi jasoak eta, garrantzitsuago dena, gizarte m ugim endu irm oa atzean dutenak, bertsolari, bertsozale. antolatzaile eta hedabideen laguntza. G izarte baldintzak gaurkoaren antzekoak badira, badirudi luzaroko dugula bertsolaritzaren presentzia euskal poesigintzan. Laugarrena, herri-kantu berriena, letraz poesia m odernoa dakartenena, eta doinuz m usika-m aila jantziagoa. Uste dugu — eta hala izatea na hi genuke— , etorkizun ederreko kantugintza dela, kantautoreek, poetek eta m usikagi-

leek herriari eskaintzen dioten hori. B errirokoa da euskal m unduan, baina oinarri onak ditu gaurko kulturan. Oiartzungo herri-m em oriak jaso den kantu-altxorra ugaria dela esan daiteke eta baliotsua. Guk XX. m endetik egin dugu bildum a, eta XX. m endean ere, auzo, etxe, pertsona jakinetatik jasiz, konturaturik xehetasun asko eta asko ihesi jo an zaizkigula, ba足 tez ere hem endik joandakoek berekin eram an dituzten kantuak, eta hauen inguruko berriak. Beraz, horrelako bildum a batek eram aten gaitu funtsezko galdera bat egitera: êr egin honekin guztiarekin? K antuzale garenok, denok dugu geure egitekoa. Lehe*îk. artisten kontua da: bakoitzak bere arloan, jarrai dezala erem ua lantzen, bere burua trebatuz, kantuak sortuz, kreaziozko zereginetan ahaleginduz, beti ere herriko altxorra nolerebait kontuan edukiz. Gero, pedagogoena: azter dezatela zer egin kantutegiareîn, zer baztertu, zer helarazi, edota zer asm atu tradizioarekin egokitasuna gordez. Azkenik daude ikertzaileak, aztertzaileak, euskal literaturako irakasleak. Hauen lan teori足 koa ezinbestekotzat jotzen dugu bildumari etekinik atera nahi badiogu. Kantu-sorta balioztatuz, am aitu dezagun kantutegiaren ulerkuntza sistem atu hau. Ilêrtzaileek cam pus lanetan jasotako piezak dira, batzuek doinua aintzat hartuz, bes足 teck letra; eta denek balio folklorikoa aitortuz. Kantu zaharretan badira eredu finak, ûskaraz dauden teknika poetiko landuenak erakusten dizkigutenak. B ertsolaritzan, bertso-sorta solteez kanpo, aipatzekoa da doinuetan dagoen ugaritasuna eta bizitasuna, ^fadizio baten aurpegi ederra erakutsiz. K antugintza berrian azpim arratuko genuke kantautoreen langintza eta m usikologoen ekarpen landua. Bildum a hau buruz jakiteak bihotzean sentitzeak eram aten gaitu, ez bakarrik geure herriko hizkera ongi menderatzera, baizik euskal poesigintza herrikoiaren giltzak eskuera edukitzera. H em en daOiartzungo euskarak beregan duen bam e-m uina, bere doinua eta bere poesia. Oiartzun, 狸9 9 9 ko ekainaren 15a.

m m : ^ iim iM im ^ié iiifim t^ m ilh K ä iaoBU btm oi 0 m m 9 ^ » » m | l ^ « m i W o M f n o f l JlæxieS J m ^ ímcUioímq

jtb « flo o i

■ ^ ^ '^ : - Í Í ..'.v .íy .ro c -í:

__í>tíiji??Í0i _ ^ . . „.. , .................... í } M m iú á n N r tV 'U Ñ Í^. . te g H B eg ig ^ "^ áiiÑ í6 ;ó # .ji^ :< ¿j^ Ö i M é tieiw tá i « » .«Um » 3ÍiélSí¡0W É»W l' I t t l i Ä s i i f » . « i i Gp i r - 4 ^

#W?]ÍViWfyW^ hí4>ífr«W'’*|lES#í^^rítl'k<#fíítift ^ ■few.

-^ é lá rW lÿ Î E

«^->écMKiSk.

¿¿t«•|pil> i|>ièjf»IM I* .<i>»ti.JjB X ft»

.syti^gtqit-wKzôé^ .„5crr*

.K.i.^,^ ^ .t..,. ^

---- —.\»_

hu«Ráli9'AiiilÉl ^eili^ 1 L íÍ0 ^ kâ»

(ÿ(|[-lÜrffc .4#üia&

IL OIARTZUNGO KANTUTEGIA BERTAKO HERRI MEMORIATIK

OIARTZUNGO KANTUTEGIA LABURDURAK

AZ, Aus;

A ntonio Z avala, “A uspoa” bildum a.

AZ, A us Lib:

A ntonio Z avala, “ A uspoa L iburutegia” .

AZ. Aus N ag:

A ntonio Z avala, “ A uspoa Sail N agusia” . B ertso Berri. Bibliografía. D iskografia

JD. Berts, 1;

Juan D orronsoro, B ertsotan (1789-1936).

•IC)' Berts, 2;

Juan D orronsoro, B ertsoîan (1936-1980).

•ÍD. BD:

Juan D orronsoro, Bertso D oinutegia, 1995. Kantu. Kanta, Kantore, 1967. K antu Zahar. K antugintza Berri.

•^ML, AEL:

Juan M ari L ekuona, A h o zko E uskal Literatura.

JM L, IEL:

Juan M ari L ekuona, ¡kaskuntzak E uskal Literaturaz.

^ L , IG:

M anuel L ekuona, Idaz-lan Guztiak.

CP:

M anuel Lekuona, “C antares P opulares” , “ A nuario de E usko-Folklore” , 10 (1930), A péndice m usical.

^ o ta ;

K antu mota.

O iar lot:

O iartzunekiko lotura. O iartzungo Kantutegia.

Oler tek: CV , Can: I^MA, CPV :

O lerki teknika. P. D onostia, C ancionero Vasco, Canciones. R esurrección M aría A zkue, C ancionero P o p u la r Vasco.

001. ABENDUAREN ZAZPIAN -râ&#x20AC;&#x201D; A- ben- du-

ren

zaz-

--------^ â&#x20AC;&#x201D;

Frati- tzi-

ho-

f4 bi-

ren

pa-

gei-

pi-

an,

sar-

di-

ta-

mar

gi-

na-

den

zu-

kre

h -l- J

fâ&#x20AC;&#x201D;

la-

ka-

er-

us-

na-

tez

se-

den

men-

gatz

F = ^ ^ kre-

han-

di-

1. A L D A E R A 1. A benduaren zazpian, sartu ginaden Frantzian. H ogeita lau lakari gatz azukre biren erdian; ustez sekreto handian pasa ginaden mendian.

2. Jo genuen Ziburu, ustez guztiak seguru. Bi gazteak ezkongaiak, zaharrak ginaden hiru. Irabazi nahiz zerbait diru, kukuak m akur jo digu.

2. A L D A E R A 1. Sartu ginaden Z iburun, ustez ginaden seguru; bi ezkongaiak ziren gazteak, gu zaharrak ginan hiru, irabazi nahiz zerbait diru: k ukuak m akur yo digu.

H andik biharam onean, A m a B irjina egunean, V intin argi zegoen ikusi nuen ene karga bizkarrean, aski um ore onean sartu zan aduanean.

2. G arda txiki bat gavSkoina, fier zebilen dragoina, ez zuela estim atzen hankapean gizona, bizia ere g a u z â&#x20AC;&#x2122;ona galdetu nion perdona.

V intin garda begi-zuri, afer ona egin dauk hori, lehenago ere aditze da, banedukan igarririk. Z er m utikoa hintzan hi: orain probatu haut ongi.

di-

Sail: BB. Mota: K ontrabandoko kontakizuna: “ gau-langileak bakea galdu” . O ier tek: K opla nagusia. O iar lot: L ekukoa bertakoa, B izente San Sebastian. ^ ib : RM A. CPV , l,464-465or. B este bertsioak: “Sartu ginaden Z iburun” , RM A , CPV , 2,796-797or. “G uarda txar bat G askuña”. PD, CV ; C anciones 2,745-746or. “A benduaren am arrez” , PD, ibid.. 747or.

002. ADARRAK ATERA

A darrak atera; bestela putzu haundira. A darrak atera; bestela putzu haundira.

Sail: KZ. J^ota: Forma etno-poetiko laburra, haur jolasa. tek: Forma litanikoa; doinu orokorra umeentzat. lot: Karakolari adarrak aterarazteko formula, gurean erabilia. M L ,IG , 1.5 3 0 o r: M l , CP. 71 eta 92or.

003. ADIOS, ESKERRIK ASKO ^ A-

es-

ke-

F #= n

ak;

ii;»

dios,

hu-

.. r—

rren-

ur-

K — .

men-

dik

ba-

rrik

as-

ko,

dios,

—• e-

txe- ku-

hH —^

ar-

he-

men-

dik

ba-

gu-

az;

h— 1

gu-

az.

A diós, eskerrik asko, adiós, etxekuak; hurrengo urte arte hem endik baguaz, Sail: KZ. M ota: E ske-bertsoa. O ler tek: L auko txikian, kunplim entuzko hitzak, anaforak. C iar lot: O hiturazko kantua, olentzerotan. Bib: M L, IG, l,443or. doinua, oraingo oroitzapenetik.

004. ADIOS IZAR EDER - jM - a - -k -

h .

—

Y" K T - i -fí j .

-J ) - ^

k -----;

—

* —

mundu-

a----- fe

ba-

ka-

rra.

^-----

zar baten

uz-

te-

[— i _ _r ll

“ ‘1

moi- ten daut pena

Sail: KB (eredu tradiziozkoa). ^^ota: M aite kantua. O ler tek; Z ortziko txikian. ohiko baliabideak erabiltzen ditu. O iar lot: K antaria oiartzuarra dugu, Iñaki Z abaleta; doinua herrikoia. ß ib : RM A, CPV , 1, 465-466or. ^ is: “Euskal H erriko K antu Z aharrak” . 1973, ‘’P hilips-F onogram ” .

005. ADISKIDE BAT BAZEN ( X A L B A D O R R E N H E R IO T Z E A N )

APla-

disze-

kita-

pohi-

anoi-

de ko

et7,en

bat bakan- ta-

sili-

/.en ri.

aho

ren a

izal- da- tzen zu- te-, ñazez i- ka- si-

0ba-

hei-

goru-

rokar-

ek. ten,

tan da-

bidez

hotz jo-

be si-

senti- men- tuz- ko berbe- re barne- an i-

ka-

fj. > — 1—

men-

he-

ga-

le-

tan

^—

L -.

ge-

rol-

tza-

pen

den

ro-

he-

se- tan joan hin-

tze- na.

rora

he-

se- tan joan hin-

1. A diskide bat bazen orotan bihoizbera, poesiaren hegoek sentim entuzko bertsoek antzaldatzen zutena. Plazetako kantari bakardadez josia, hitzen lihoa iruten bere barnean irauten oiñazez ikasia.

H esia urraturik iibratu huen kanta, lotura guztietatik gorputzaren m ugetatik aske sentitu [nahirik. azken hatsa huela bertsorik sakonena. iñoiz esan ezin diren estaiitako egien oihurik bortitzena.

N un hago, zer larretan U repeleko artzaina, m endi-hegaletan gora oroitzapen den gerora ihesetan jo a n h in tz e n a ...

Sail; KB. M ota: X albadorren heriotzaren Planctus-a.. 01er tek: B ertso-lerroak eta puntuak askatasunez erabiliz, erritm o klasiko-zaharrean, konnotazioz eta aforism oz jantzitak o olerkia. O iar lot: H itzak eta doinua X abier Lete, oiartzuarra. Dis: X abier Lete, “H urbil iragana” , E L K -324, K -324, K D -324.

006. AGIAN

A- gi-

zuk

ba- ze- neki-

0 - ro-

gal de-

ra-

ren

be-

rak

ba- ze-

ran tzun be-

ki-

la,

esta-

li-

^ g ia n

zuk bazenekien berak bazekiela ez zeniola dagoeneko leialtasunik gordetzen.

'^gian

berak bazekien zuk bazenekiela ordu oroko galderaren erantzun beti estaliaz.

^â&#x2013; "duan udaberriko lore xum eak ikusten zenituen gauez m esanotxe gainean portzelanazko ontzitxoan.

4. A gian

berak negar egiten zuen m alko isilez goizaldean zure lo sorgorrak kulparen angustia estaltzerakoan.

5. A gian

hĂłrrela behar zuen izan isiltasuna, loreak, m aikoak, p ortzelanazko ontzitxoa buruki [ondoan, esker txarraren arauak bait ditu bizitzak gehienetan leial irauten dutenentzat.

Sail; KB. M ota: L eialtasunaren pagua, m aite kantua. O ler tek: A naforak, gauza sinbolikoen m etaketa, paradoxa azkenean. O iar lot; H itzak X abier Lete herritarrarenak. Dis: X abier Lete, “E skeintza” , 1991, “E lkar", E L K -2 9 1, K -2 9 1, K D -2 9 1.

007. AGUR, JAUNAK -V ^ 7 - . — A- gur, jau-

Ji nak.

jaunak,

zu-

nak,

jaunak. a-

gur;

-h '—----- Nr a-

gur t’er-

A- gur, jau-

r a-

gur,

p ie-

di,

he-

men

gi-

a- gur

t’er-

gu e-

re.

bai

di.

De- nak Jin- koak

A- gur, jau-

nak -

a- gur;

------ i ----------1 -------i ----------1 re.

A gur, jaunak; jaunak, agur, a g u rt'e rd i! (bis). D enak Jainkoak, iñak gire, zuek eta bai gu ere. A gur. jaunak, agur. agur t ’erdi, hem en gire.

Sai!: KZ. M ota; G izarteko gorazarrea. O ler tek; Form a litanikoa. O iar lot; “U rtxalle" pilotarla izan zan kantu honen lehenengo iturria G ipuzkoan. Bib: M L. IG, 8,148-150or. H itzak, historia. A Z, Aus. 116z., 53-54or. doinua eia hitzak.

Í-

nak

a- gur t'er-

gi-

008. AI!, HAU GABAREN ZORAGARRIA r-m Ai!

Hau ga-

Be- le-

ba-

nen.

ren

E-

zo-

txe-

ra-

ho-

ga-

rri-

ne-

Je-

tan

sus ja-

sar-

------

1---------- >

—

dan,

bi-

ga-

bil-

tza

be-

-------------- ¿—

^ ------------

ra-

ren.

Ai! H au gabaren zoragarria! Jesús ja io d a Belenen. E txe honetan sartu ote dan, bila gabiltza beraren.

Sail: KZ. Mota: Eguberri kantua. tek: Lauko nagusia. D ram atizazio xumea. ^ ia r lot: O hiturazko kantua, olentzerotan. “Josepe gizon ona” -rekin osatzen da kantua. ^ib: ML, IG, 2,180or. hitzak eta doinua.

009. AI, MARTIN ZAHARRA

Al! Mar- tin

zu.

Zu-

za-

ha-

rra,

bar-

ka-

ho-

tu,

Zuk aitza-

ne-

re-

ki-

tzat

ditu-

ha-

P idin balri-

ba-

du-

pa- ga-

zu,

ber-

rain-

diz-

ki-

dai-

da-

no-

zu.

pau-

Hor- tik

bi-

ne-

li.

l ~

' n “ T

kon- po-

han-

J -----------------------

r n — -é — é —

si•

zi-

------------K — ----------J

c i

Aur- ten

zi- za-

Ai! M artin Zaharra! Barkatu; zuk aitzakiak dituzu. Z ure alaba hori neretzat hazi ez baldin baduzu, oraindainoko pausu neriak pagalu beharko dizkidazu. H ortik ibili, h andik ibili M aria Fandango; konposiziorikan ez duzu nerekin izango. Ai! Oi! M artzial zikina! A urten zizarra m erke duk eta egin ahalegina.

rra merke

duk

gin aha- le- gi-

aa.

3. G au eta egun beti hem en nabil etxe hontara puskatzen. D esengainua izango ote dan beldurra dizut gastatzen. M artin Z aharrari alaba baizik behinere ez diot eskatzen H ortik ibili, h andik ib ili...

2. Z ure lurrian ereinia da berberiñaren haziya; jaio tzen bada egingo diyot altzairu finez hesiya; altzairu finez hesiya eta urre galoizko jantziya. H ortik ibili, handik ib ili...

Sail: KZ. M ota: M aite kantua. O ler tek: S eiko nagusia errepikarekin. Iruditeria lirikoa. O iar lot: Bertan gordea, jaso a, erabilia. Inform atzaileak, O laziregi (Txuillo) eta Bonifazio Baraibar. Bib: M L ,1G , 1 ,4 8 2 or. , PD, CV , C an, 2,668or.; Id., ibid., 3 ,1 145or., O iartzungo bigarren bertsoko klitxe bera. ID, BD , 4, 1917 or. RM A , CPV , 2, 999 or.

010. AI, XAGIYA, XAGIYA, XAGIYA T

h -

----

-Ai!,

xa- gi-

ya,

xa- gi-

ya,

xa-

gi-

ya.

Ai!

ya,

xa-

ya,

xa-

gi-

ya.

xa-

gi-

----f pan-

•

po-

í xa.

Ai!

xa-

xa.

Tan- ta-

ta-

gi-

ra- ta,

tan-

gi-

ta-

ra-

ff----1•---ta. Tan- ta

ta- ra- ta tan-

ta- ra-

Ai!

tan-

xa- gi-

ta-

ra-

pan-

tan-

f — ■— T— ¿ - 4ñ— ¿ _ 1>>—

Tan

ta-

ra-

ta tan-

po-

— ta-

^— 1

tan.

A i X agiya! X agiya! X agiya! A i X agiya panpoxa! T anta-tarata-tanta-tarata, tan-larata-tanta-ta.

Sail: KZ. Mota: Zahagi dantza kantua. er tek: Form a litanikoa, dekorazio olerkia, oihu esaldiak. lot: Bertan erabilia, gordea. M L ,C P .4 9 e ta 8 7 o r .; ML, 1G. 1.506or.

011. AI, XIMON, XIMON, XIMON

Ai!, Xi-

mon,

Xi-

mon, Xi-

mon,

rrota-

pi-

an,

rro-

ta-

> K £ P'-

an.

Ai!

Xi-

mon.

Xi- mon,

Xi-

mon.

rrota-

pi-

hi-

gi-

1------------- r

----------------------------

h —

zon. = H

La-

ra-

1_____ ^

la-

ra-

f = la

la-

■

la-

éta

J '

-------- «

la-

ra-

lara- la

é la

la ra- la

lara- la

lí

Ai! X im on. X im on. X im on, errotapian, errotapian; ai! X im on, X im on, X imon, errotapian hiru gizon. L arala-larala...

Sail; KZ. M ota: D antza kantua. O ler tek: O ihu esaldiak, errepikak, dekorazio-olerkia. C iar lot: B ertan erabilia. Bib: PD, CV , C an, 1,178-179or., bere aldaerakin.

012. AITA GUREA .... ^ - ■i

Ts -'-h r--- w----» Ai-

gu-

re-

----- ■

J -

ze-

\ ,--K

me- tan

■N-

zaude- na;

san-

ti-

fi-

-h I a

zan

be-

zu-

rei-

ze-

na;

be-

tor

gu-

ga-

ka-

tu-

-h na

zu- reE- rrei-

na-

e a;

gin

hala

lu-

be-

zu-

M ii

rrean.

E-

bar- ka

iz-

ki-

bo-

ron-

da-

te-

nola

ze-

ru-

gi-

zor-

du-

-h man

gu-

gu- ree- gu- ne- ro-

zorrak

guk

V - | ----- ^ nei

bai -

ka - tzen

S------ ■) t7.i

tzu

ten-

J^[

ta-

gai-

di-

zi-

tze- tik.

------d i ------d l - J -------- d e- gur 1 an

be-

zela;

—

d i — é — « — 4 --------^ gaitza-

zu-

1------- 1

: e-

ror- tzen,

bai-

zi-

kan

li-

bra-

gai-

tza-

A- men.

Sail; KZ. ^ o ta : T estu kateketikoa, buruz ikasteko. O ler tek: Piezaren doinu m onotonoa, testuaren erritm oa m arkatuz eta gogoratzeko egituraketa lortuz. O iar lot; K atekesian erabilia, urne denek batean errepikatua, dotrina zaharrean. D otrina zaharra, “A ita A stetek m oldatua eta Juan de Irazustak, H em anialdeko erretoreak euskaraz ipinia” . (A rgitalpenaren leku eta urterik gabea. A gian isilpeko argitalpena dugu).

013. AITA SAMARKO n Ai-

i j Sa- mar-

I ko,

nik

pi-

la jango.

A ita Sam arko; nik opila jango; inori ez em ango.

Sail: KZ. F orm a etno-poetiko laburra, festa eguneko erabilgai. tek: O ihu esaldia, nik-inori kontrastean. ‘ar lot: B ertan erabilia. * ■

CP, 74 eta 92or.; IG, l,533or. H itzak eta doinu orokorra um eentzat.

no-

e- man-

go.

014. AITA SAN INAZIO 1. Bertsioa

Ai-

San

na-

zi-

j'i Lo- yo-

la ko-e- txe

cler

pa-

Gi-

la-

puz-

ko-

ku-

zi-

yo-

ku-

mun-

du-

gi-

za-

-Kgus-

ta-

da-

ble

en-

zu-

ten-

di-

jen-

inen- tu-

gun

no-

rren

mai-

ar-

biar

dan

-------ì -------- 1 1 .------è--------

— • ------ Ìtjimu-

prò

più-

h K I L----- d i----la-

2. Bertsioa

(------- b —

T = ^—

^ Ai-

P ------------ 1

San

lan

yo,

Az- pei-

------------------------------------ é

txe

— p*—

= t ^ <)—

zi-

« ---------- » ----------- ^

-----------

^ ----------- ^ -----------^ ------------ 1

yo-

na-

V^ j U— J i —

der

pa-

ti-

— h — 1______ ^ '

la-

zi-

yo-

Lo-

—

ku-

gus-

ta-

ble

zu-

la-

ban-

tzan

kan-

ta_

zai-

tu-

prò-

^—

du-

ku-

-T"

- f — ^T— ------- 1—

=F=

jen-

più-

tze-

nu-

tzi-

nu-

*. ^

zu-

bin-

—

bas-

A ita San Inazio G ipuzkoakua, Loiolako etxe eder palaziyokua. m unduan gustable da zure ejenplua, arren argi zadazu eniendim entua, noia m aitatu behar dan iagun projim ua.

5. N ere denborako senalia sekulako erida, ikusten nauten guziyok burura begira. San Inazio zala oraindik berri da, arriyaren golpiak itsusiyak dira, nere pekatuentzat nunbait konbeni da.

A ita San Inazio arratseko obra nere buru gajuak sentitzen du sobra. G izona izatia haiñ biyotz gogorra, ■turritik bezela zetorren odola. projim uen legiak ez dirade orla.

6. O roitzen naizenian ni San Inaziyoz, erregututzen diyot beti deboziyoz. N ere lagun maitia. hik ere egiyok, elkarren konpañiyan giñukian biyok, orlako aziyorik ez dik egiñ iñork.

San Inazio arratsian ai ura afariya! N ere suerterako zegoen jarriya. Lagun m aite batek burura arriya. 6z du edozeñek egiten olako sangriya. Jaunak digula arren ^ iserikordiya.

7. A m oriyua diyot beti lagunari, nere buruarentzat sobra ta geiegi. E rregututzen diyot San Inaziori, arren barkatutzeko pekadoriari, gustua kunplitu ta ongi bizi bedi.

A ita San Inaziyo biyam on-goizian, auspez erori nintzan entzutian. Lau lagunek artuta ^anpora airian. pena asko zegoen fiere barrenian, Boguan idukiko det eternidadian.

8. N ere pasadizuaz horra zortzi bertso, nai dituenak ikasi ez dirade asko. L egiak agintzen al du gizona jo tzek o ? E sam iñatuak badaude gu korrejitzeko, ez d aukat desiorik zorra hau pagatzeko.

Sail: BB. M ota: “L arraburuk bertsoak jarri zizkion A rdotxi, barkazioa eskainiz” . O ler tek: H am arreko txikian, gogoeta gizalegezkoak. O iar lot: Bertan sortua, bertakoek kantatua, Inazio P ikabeak eta Patxi Labandibarrek. Bib: AZ, Aus, 115, 26-29or. AZ, A us N ag, 8,355-356or.

015. AITU BEHAR DITUZU

Ai-

—

hauek

tu \—

behar dis----- V

i- zango

fti-

li-

ja-

•

di-

rri

tuä

ra gau-

ne-

--1 — 4 )—

1- 0 -------^

gu-

ra-

su-

de-

si-

—

pre-

bi-

su-

(d— ^ -1 ^ '— é -------------suak, jakiña-

bes-

m ne-

ak.

Txirrita:

M artzelina:

1. A itu behar dituzu nere abisuak, hauek ¡zango dira gauza prezisuak: jakiftaren gañían ja rri gurasuak, bestela ez du baliyo nere desiuak.

2. A m a ta aitarekin izaten naiz ondo, hoientzat eskusarik balere ez dago; jak iñ aren gañían dirade lenago, libertadia artuta aspaldiyan nago.

' T- i ' ren

te la-ez du-

Sail; BB. Mota: E lkarrizketa-Iehia. O ler tek: D ialektika, zortziko txikian. O iar lot: B ertsolarietako bat, M artzelina em akum ea, O iartzungo “G altzata”-koa; solaskidea, T xirrita. K antaria ere bertakoa, M igel Izagirre, “M ieltzo” . D oinu gutxi erabilian. Bib: AZ, A us, 119,118-119or. JD . BD . 1.49or.

016. AIXA ALTXATZEN ZUEN (P A S A IA K O Z E Z E N A K )

‘II Ai-

--------------------

al-

txa- tzen zu-

h -

J)' en

ez-

ke-

1 ^7 -

rre-

an-

ka;

jen-

1. A ixa altxatzen zuen ezkerreko hanka; jen d iak ihesi ta xexenak arronka. E skaileretan gora itzuririk kaka. Inori barkatzeko m uttur ona dauka. Sail: BB. Mota; K ronika zelebrea, “Pasai San Juango zezenak” . lehenengo sorta, tek; Z ortziko txikian, irri egiteko nabardura kom ikoz betea. lot: D oinua Juan M ari B erasategiri ikasia, bostgarren bertsoa delarik nik gogoan daukadana. G ainerakoa A. Z avalak aurkeztua. AZ, Aus, 88-89-90, 198or. AZ, A us N ag, 8,136-143or.

h 1

017. AIZAK, HI, ERRENTERIAR!

Ai-

zak,

— 1------- ^ a.

Ai.

deus

hi,

rren-

0 "

— bu-

m Í

te-

ili

y ez

be-

da-

ze-

la-

ko-

ar,

ki-

txa-

ken

en-

trai-

el-

ba-

dre- da-

h ko

txu,

^— 1— =— •

* do-

gar-

bi-

>---

k-------K------ Kh J) J"

ri-

rre-

fi (s?

-y-.-N----

h---- K------fr V-

t e

ñ ----- ñ ------ J y— y— Ì

dîk

Pe-

ll¿-e rro-

ta-

ri-

P ello E rrotak:

1. A izak, hi, errenteriar txatxu elbarria; deusere ez dakiken endredagarria. Ai! Buru gogorreko traidore garbia; hi ez bezelakua dek Pello E rrotariya.

3. H oiek aditu beharrak errotarienak, kulpa gabetandikan senti ditutenak. L ikidatzen ditudala zaku besteren ak ... N onbaitik sortu behar dik berak ez duenak.

Txirritak:

2. H am aika m antentzen dik errotaren trankak, doblatuan kenduaz zakuari lakak. Infernuara joatian ai! zer m uturjokak; Pello, istilu gogorrak ikusteko dauzkak.

4. E rrotaren pisu hoikin biolina juaz, dantzan purrakatzen dabiltz L uzifer eta Juda.s. Lehen ere soziyua z i n a d e n benturaz; lagunak i kUvSiyaz hoiengana zuaz!

Sail: BB. M ota; E rrotaritzaren aide eta kontra, bertsolariak zipoka. E ztabaida. 0 1er tek: Z ortziko txikian, elkarrizketa dialektikoa. O iar lot; Juan M ari B erasategiri ikasiak, testua eta doinua.

018. AIZAZU, SUANTXA 5 ^ ------ r '^ - f r r .* Ai-

za-

'A iz a z u Suantxa, zer m odu daukazu?

"Pobre baiñan alegre; Zer esain degù? ~Soka bat ekatzu: lotu behar zaitugu, baiñan ez iz u tu ... A gintzen digutena ^•n beharko degù. 2.

-Jaunak.esazute Zer dan m otibua. preso eram ateko sokaz lotua. ■~Guk degù kargua zu eram atekua behar dan lekuà. Han aginduko dute §ainerakua.

"Joan behar degù, goazen. Seren biajian, bainan luzatu gabe gaituk etxian. 'N o rb a ite k tranpian S^'du nau m endian;

bainan bitartian, ez da libertaderik gure artian.

zu,

Su-

an-

txa,

zer

mo-

dauka-

4. H au da kom eria, nere Jaungoikua! Arratoi bat da hem en ni hainekua. H orren alkantzua ahuntza ainekua. ez du indar gaixtua. Ogi osuarekin noiznahi dijua. 5. H am abi urtetan - a i zenbat gauetan !negarrez egondu naiz

kartzela honetan: grilluak hanketan, zorriak m antetan, ja n ona bestetan. E zer gutxi ziok zortzi sosetan.

zu?

Po-

Sail: KZ. M ota: B alada arrunta. O ler tek: K ontapoesia, baina ez daude estrofa guztiak, eia ez bide daude berezko ordenean. E lkarrizketa eta bakarrizketa eran em ana, sei puntuko m oduiuetan. O iar lot: “ S uantxa” O iartzungo baserri baten izena da, eta protagonisiak izen hori bera hartzen du. Etxearen deiturak nabardura berezia dam aio baladaren sujetari. B este herrietan (A rraioz, Errezil, B erriz), “Juantxo” deitzen d a protagonista hori, N afarroa Beherean “T xantxo” delarik sujetaren izena. O iartzungo tradizioan ez d a aipatzen Suantxaren ofiziorik, ez leienda zehatzik. Beste herrietan, Juantxo hori kontrabandista da, edo gaizkileren bat. H otzak hila aurkitu om en zuten U repeleko m andi altu batean. Eta leiendazko zentzu eta arrastoak aurki daitezke toponim ian eta etnografian, “S orogain” izeneko m endi-gailurrean dagoelarik dolm en bai (triku-harri bat) “X antxoten H arriak” deitzen dena, eta “X antxo koplariaren ehortzailekia” (hilobia). B estalde, O iartzungo ereduak estrofa gehiago ditu eta zehatzagoak. Bib: P D ,C V .C a n , l,14-17or; 307-308or. RM A , CPV , 2,725or. JD . Berts, 1,26 eta 356or. JM L , lE L , 152or. metrika. JD . BD , 4, 2129or.

019. AIZAZU TXIKI

Ai- zaPor- tu-

Por- tuBa- so

zu txiga- le-

gabat

lebe-

ai"vi-

ki te

zano

zu maite' da- re- te"

Ba-

te te

txi-

ki-

'-, -,

nondik bera dagon e-,dan- go nu-ke, bai

ya bai-

handi- ya

i na-

la-

ta- ber- na-

ri-

re-

kin

A izazu txiki; aizazu, maite: N undik bera dagon Portugalete? Portugalete “ V ino d a re te ” ... Erango nuke, bai, baso bat bete.

ha-

se-

rre nago.

B aso txikiya baĂąo haundiya nay ag o ... T abernariyarekin aserre nago.

Sail: KZ. ^ o ta : Soldaduak ardoa am ets, eta neskari galde, bere egoera agertuz. O ler lek: Bi estrofa xehe eta lauko txiki bat, pieza joslalaria onduz, form a estrofikoen haritik. O iar lot: B ertan kantalua. M L, CP, 47 eta 86or. JM L. IEL, 65I-6 5 2 o r. m etrika.

020. ALAN, ALAN, KIKIRRINERA

A lan-alan, kikirrinera! A lan-alan zam arrunera! M aritxo Plazaberriko jirari beste aldera. Sail: KZ. Ole^^ etno-poetiko laburra, haur-jolasa. Oia*^ D ekorazio-olerkia, gorpulz espresioa. lot: U m e-jolas ezaguna gure artean. ' â&#x20AC;˘ CP, 66 eta 9 Io r.

ALBAKA BATENGATIK (Ikus 067-O K , DAM A G A ZTE G A LA N T BAT)

ALBOROTOAK IZAN DITUGU (ikus 169-OK, M ILLA ZO R TZIREHU N HIRUROGEITA / ZO R TZIG A R REN G O URTIAN)

021. ALKATE JAUNA D oinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola.

A lkate jau n a, konparazino: Z u izan bazi単a urruazi単o. In izan balizu kozka-m ozka. H asi izan bazi単a salto ta rota, H autsi bazenitu ehuntam ar eltze.. H aik ze単ek pagaluko zitun?

Sail: KZ. M ota: A pologoa, ikaskizun biiiurtua, euskera aldrebesean edo. O ler tek: E rrudunik gabeko deskalabruek eragindako galdera logikoa, esanez adierazia. O iar lot: B ertan bildua eta gordea. Bib: M L, CP, 80or.

022. ALPARGATAK URRATUTA

Al-

par- ga-

tok

rra-

tu-

za-

pa-

ta-

rik

A lpargatak urraluta zapatarik ez; E m iyon gelditu nitzan oineko miñez. H auxen duk egiya, zortziko berriya: H iru txiki ardorekin librako ogiya.

Sail: KZ. A xeri-dantza. tek: H itzak doinuari laguntzeko dira; konnotazio egokiak. lot; Bertan erabilia. * ■ ML, CP, 49 eta 87or. B D ,4 ,2 1 3 4 o r.

AMA EUSKARARI AZKEN AGURRA (Ikus 186-OK, N EU R E BIHOTZEKO AM ATXO ZARRA)

023. AMAK EGIN NINDUEN . --

A-

mak

_ .d 1

gin

nin- du-

j :

bi-

hu-

rri-

ya;

■F ?der-

J f t.y

^ r i

pa-

ne-

— — ‘I— s— r

tze-

ga- tzen <iet

sa-

—

ri-

re txar- ke-

ri-

Hi- ru-

— i -----F~ ^— ^— ■— =— 1

------------------ 1 — è -------------------è —

ya.

A m ak egin ninduen um e bihurriya; ederki pagatzen det neure txarkeriya. H iruna duro m ulta neskaren zirriya; ham abostna errial kartzela sariya. Sail; BB. M ota: U m orezko istorioa. O ler tek: Z ortziko txikian, gertaera barregarriaren xehetasunak aurkeztuz. O iar lot: B ertan ikasia, “B erinberri’*-ko Juan M ari B erasategiri.

024. AMANDRE SANTA INES Doinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola. A m andre Santa Inés! B art egin dut am ets; ez dakit onez ala txarrez. Iñ ez dezadan berriz ítten dizut prom es.

duro

4—

mul-

Sail; KZ. Mota: Didaktiko-erlijiozkoa. Oler tek: Santa Ines puntua denez,hitz boni dagozkion beste hitz hoskideak bilatzen dira, m ezu erlijiozko bat aipatuz. E sanez adierazia. O iar lot; G urean ere erabilia. Bib; M L, CP, 65or.

025. AMERIKATIK BUELTA EGINDA 1. A ld aera

A-

•J

A-

me-

, han-

go-

ri-

ka-

Ltik

. ri-

i__ ka-

*;i. tik

fon-

de-

, ' .

buelta

buel-

tan

_i„ gin-

< taQ

E-

p. e-

uingin-

pe-

rra-

da,

da da

ho- nun- f^ì_ tzi-

”on ”on- tze-

gan-

dik

i" an

pro-

iin an

Bur-

pi-

R iir-

Bur-

de-

Ju a n Kruzek

Ju a n Kruzek:

1. A m erikatik buelta eginda H onuntzian Burdeosen, Eperragandik ango fondetan propiña ederrik jo a n zen; etxera etorri, sillan exeri, eztu d im rik azaltzen, jan g o bazuen aizkora artuta ikazkitera joan zen.

3. L au probintziyak jira ta alare andrerik ez d a neretzat, nunbait e berak desiako nau sui izatia beretzat; orren alaba zarrena ori neri asko gustatzen zat, orpuak eta gerri-aldiak lirañak zeduzkak behintzat.

Eperrak

2. E rrotaria asi ornen da agure zarrak m endratzen, diruan galik ez daukat bañan badakit itzez pagatzen; oriek orla baldin badira egiñik ez det ukatzen, lau probintziyak jira ta alare andrerik ez dek topatzen.

4. N eskatxa eder paregabiak M aria eta K ontxezi, oik kortejatzen errotariak etzuen oraintxen asi; ustez disim uluan ibilli, gero jen d iak ikasi, USO politak eskuetatik aixa jo a n zaizka igesi.

Sail: BB. Mota: Ziri-bertsoak. O ler tek: Z ortziko nagusian, eztabaida latza dirurik ezaren eta andrarik ezaren inguru. O iar lot: Pasadizoko protagonistak O iartzunen bizi zirenak “E perra” eta Juan K rutz Eiizegi. Bi aldaera, nahiz ez gurean jasoak. Bib: AZ, Aus, 116,32-35or. hitzak.. RM A, CPV , 2,659-66 lo r. doinuaren lehenengo bertsioa. PD, CV , C an, I,162or. doinuaren bigarren bertsioa. JD , Berts, 1, 99or. hitzak eta 334or. doinua.

026. AMETS BAT IZAN NUEN , 7t

t bat

A- mets

bat

-V - - m i-

- J — -7 zan

nuen,

zu-

' n

ez-

be- soe-

tan

tiz-

1f --------------

ko-

1 ba- bes- tu-

t e —

-----

c l----------

—

rik,

—

•

—

Ü—

•

es- kai- niz

mai-ta-suna

h— ^^mäv±— ,h --•+---ä' 0

1> . --^— h Jn * 11— c*1 11 Í?• rr ^1" — ,?--

J S U -n a - r e -

V — lu-

za-

k in

zu m a i- te -

Bai-

na fa-bri- ke-

rrak, u—]

< --E--- 1----1—=0

rak

—■—é -----

ren-

-9

tz e n

h itz ^

ta-

tsi

—

p u z - ten zuen bi- tar- te-

ke-

zin- tuen; Bai-

za-

puz- ten zuen

fa- bri- ke- ta- ko zi-

=J^ J) J - J an

lurrak, u -rak

tar- te-

kin eta ke-

-1— ^ ^ ^ Lj—i —J—J-LJ----- J i-

ren-

tsi zin-tuen.

3. B aina fabriketako keak zapuzten zuen bitartean lurrak, urak irentsi zituen.

A m ets bat izan nuen eztizko am ets bat zure besoetan babesturik m aitasuna eskainiz. Iluntasunarekin ikasi nuen am ets egiten argitasunarekin zu m aitatzen m ilaka h itz goxoren artean.

4. B ehinola egin nuen em ets betirako lokartuz zure am etsa izan nahi bainuen iluntasuneko lur-ur hezean.

Sai!; KB. ^ o ta : Ametsa. tek: K ontrastea, desirak. ^ ia r lot: L etra eta m usika, M aider Z abalegi oiartzuarrarenak. “ A laitz eta M aider” , 1998, “E lkarlanean” , “T riki” , K D -468.

AMETSETARIAK (Ikus 189-OK. N IH AUR GAUERD IZ)

027. AMIGO BATEK -t-

1— ‘l------- V■

-— ^

À ^—h J ’

r--v

--------

J —

----ih-------

■ "■ -1

-------------h ---------------- H

en-

kon-

tru

-f-

1. A m igo batek or topatu ñau U balditxoko parían, uste gabeko enkontru txarrík izan ez nezan birian; kulparik gabe ñola nabillen pertsona askoren abian, ai ori pena em an dirate Iru E rrege gabian! 2. Errenteríyan esan om en du larogei urteko atsuak: “O rroko orretxek para zituen Palaziyoko bertvSuak” . G azte bat balitz em ain niozkake belarrondoko batzuak, konfesakizun aundiyak ditu testim oniyo faltsuak.

txa-

rrik

zan ff

F—

nem

3. B ertsolariya engañatzeko eskuan m adam usela, uste al dezu orrenbestekin engañatutzen naizela? U m e txikiyak engañatzeko ñola eg iñ a dan pastela, kulparik gabe saldutzen naute K risto Judasek bezela.

zan

Sail: BB. ^ o ta : X enpelarrek bere buruaren defentsan: “Palaziyoko bilerarentzat nik ez d ut bertsorik para” . Oler tek: Z ortziko nagusian, gizalegezko arrazoitara. O iar lot: O iartzun bailarako gertaera, aipam en toponim ikoak, U galditxo, “ Palaziyo” . Bib: A Z. A us N ag, 8,78-82or. JD , B erts, 1,94 eta 335or. JD , B D ,3 , 1368or.

AMONAREN ILLETA ( Ik u s 0 7 8 -O K , E G U Z K I R I K E Z D U T E )

AMONAREN SUKALDEA (Ik u s 1 7 6 -O K , N E G U A Z E N L U Z E )

AMORIOAREN ASKATASUNA (Ik u s 0 9 7 -O K , G A U A K L U Z E )

028. AMSTERDAM PORTUAN É i A m s- ter-

ka-

rra-

ne- lak

io-

d am po r-

tu -

an,

xiz, A m s- ter*

dam gai-

d u - an;

tan

rra- m o-

e n - bo-

m a-

ri-

A m s- ter-

ka-

ia-

lak

dam por-

da-

biltz kan-

tu-

an,

lanbro-

m a-

tuz

ri-

tan; A m s- ter-

dam por- tu -

i- noiz

ren barru- an,

i- tsas- k u -

dam po r-

- ro

ri-

tu-

ka-

gi-

ra. A m s-ter-

kin

ka-

go r-

hiltzen

in- gu-

m a- ri-

rriz buel. ta-

han, p o r- tu-

ia-

be-

te-

di-

an,

ru-

ra,

ha- run- tza- go

putz

zin

taz-

kan

gin

da-

ri-

tan

1er-

tzen

ga-

ua-

ja -

di-

m i-

dan

pen- tsa-

an. 2 A m s- ter-

ne- lak d a n -tz a n ,

tu - tzen d icoda

da- m e-

kantuz

m an

hu ts m i-

du-

ra-

A m s- ter-

kin

ba-

lan-

tzan

rriz

te-

ne-

ho-

ie-

kin.

txo- en salan, A m s- ter-

m alkoz

di-

dam por- tu -

an.

be-

te,

pi-

dari-

da-

ยงa-

kin

P-.r r -

tuz____________

G a-

da-

ni-

1• A m sterdam portuan m arinelak dabiltz, kantuz ta karraxiz, A m sterdam galduan; A m sterdam portuan m arinelak lotan, enborra-m oduan kaiako lanbrotan; A m sterdam portuan inoiz dira hiltzen, edaritan lertzen. gauaren barruan; baita han portuan jaio dira ere m ila itsaskum e kaia-inguruan. A m sterdam portuan m arinelen jana, gehiena arraina haien otorduan; parranda-orduan lotsa dute galtzen; indarrak gailentzen erom en-m unduan. Bakailu-usaia danean nagusi. Jolaseko nahia dute erakutsi. Età altxa dira, bragetak estutuz, kalera begira parrandan pentsatuz.

3. A m sterdam portuan m arinelak dantzan, dam ekin balantzan zoroen m oduan; eskuzko soinuan m usika indarrez; m arinelak trakets pauso nekatuan; Salto ta jirak a parrez d ira lertzen; azkenik m usika penaz da ixiltzen. E ta gero berriz bueltatutzen dira, kantuz eta irriz edaritegira. 4. A m sterdam portuan zurrut m arinelak, edan eta edan eginez ahalak; edan bai gehiago putak dezaten on, A m sterdam , H am burgon edo haruntzago. E m an dutenekin anim a ta gorputz, ezin da egin huts m irabe hoiekin. G auakin katazkan m alkoz d ira bete; pisa dariete dam atxoen salan, A M ST E R D A M PO R TU A N !!

^ail: KB. ^ o ta ; Portuko m arinelak. Oler tek: “D ans le port d ’A m sterdam ” , Jacques B relen hitzak eta m usika. O 'ar lot; E uskaratzailea, A ndoni L ekuona herritarra. B'b: Lekuona A., “E uskal kantagintzan urrats berri” , “E g an ” , 1998, l/2 k o gehigarria, 166-167or.

029. ANDRE MADALEN fs

- ■ ) - — h ------ ^ -

A n-

dre

M a-

da-

len,

A n-

dre

M a-

da-

-,-------------

--- ---^

len,

iaur-

den

m erì r

rri-

di -

bat j r

li-

ai-

yo S -----------

K—

K— ■t—

tzi-

^ é ----------- ^ —

tak ...

jo r-

na-

la s

I-

•

Ai-

ka-

- - - h —

J '

ra-

ti-

kan

ta-

_h an

dri-

he-

rriz,

gan- ba-

ta-

ber-

----------------------------------1 i

-----------

--- ÍV

=6 ^

)

na-

, h —

ra-

--------------- i

rran-

A ndre M adaien! A ndre M adalen! laurden erdi bat oliyo; aitak jo rn ala ekarritzian am ak pagatuko diyo.

—

tzan.

A ita-sem iak aritzen giñan uda-partian labrantzan; andria, berriz, ganbaratikan tabernarako arrantzan.

Sail; KZ. M ota: D antzako kopla bi. O ler lek: Lauko nagusian; hitzen konnotazioak; eszena txikia, O iar lot: B ertan erabilia eia jasoa. B igarren kopla, X enpelarren bertso baten hasieraren berdina, hitz bat izan ezik: koplak “arrantzan” dio, eta bertso-sortak “ardontzan’ Bib: M L. CP. 47 eta 85-86or. M L. IG, 1.503or. AZ, Aus N ag, 8, 195or. (“ A ndre txarren bentajak” , 14.bertsoa). AZ, Aus, 88-89-90, 270 or.

A n-

to -

—

g oi-

ni-

K > ^ — d— ka-

li-

K------ h-----ku-

rran

b e-

m o-

ä h'

h i-

ni-

äh ru

zi-

ri-

bi-

d hi gi-

to-

zon.

B ai,

ja u -

nio;

. . na,

[i----- L |

lau-

na.

2.Aldaera

A n-

hi-

ja n

to -

gi-

d i-

nio

m o-

zon;

nio,

be-

zi-

ri-

ja u -

lau-

bi-

na,

to-

bai

nio;

ja u -

goi-

na;

ko ka-

za-

li-

ku-

rrak

na.

A ntonio M onio Ziribitonio: goiko kalian hiru gizon. - E z jauna; bai, jauna: zakurrak ja n dio belauna.

Sail; KZ. |);^ota: Form a etno-poetiko laburra, burla egiteko. ler tek: Izenaren hoskideak asm atu; eztabaida estilizatua, ondorio txarrekin. lar lot: Bertan erabilia eta jasoa. M L dakarren aldaera osatzen dugu, guk ikasia erantsiz. H ark dio: “Bai, jauna; zakurran belauna” . ML, CP, 77 eta 93or., gure eraunkinarekin. ML, l,536or.

APEXA ETA LOREA (Ikus 177-OK, N EG U A Z PRIM ADERA)

031. ARANTZAZU MENDIKO ------K -'A-

ran-

- f - i —

tza-

V -

m en-

ä^ ‘

S - Kdi-

pa-

)----------^

^ ä'

/ --------

an,

M a-

— - v b ------------ «1

la-

an,

ri-

San-

ti-

si-

---

ran-

_____ j v

>>------------------------ ---

la-

ran-

la-

ran-

la-

ran-

lan,

la-

kan

go-

duh

du-

gu-

—

la,

ran-

lan-

lan.

A la-

ne-

on-

| v —

0 /

ran-

-----i

ran-

A rantzazu m endiko paguaren onduan. M ariya Santísim a nedukan goguan. L aran-Iaran-laran-lan, laran-laran-laran-lan, laran-Iaran-laran-lan, laran-lan-lan-lan.

Sail: KZ. M ota: D antza-kopla, pelegri kantuen otinduna. O ler tek: K ontaera eta onom atopeia. O iar lot: Bertan kantatua eia jasoa. Bib: M L, CP, 44 eta 84or. M L, IO, l,501or.

la-

ran-

ia-

ran-

lan

m AC ~ p

rantza- zu-

nu-

1 -----------

aA -

‘

, h ^

rantza-

zu -

J ä

nu-

T------- [----------m

ai!

ne-

po-

za!

hantxe

— h— R au-

rau-

do-

rau

gal-

do-

ti-

ba-

ku-

—

si-

det

prai-

le kas-

bai-

ña;

nau.

A rantzazura nua-nua: (bis) Ai! nere poza! (bis) H antxe ikusiko det praile kaska-m otxa. R au-rau-rau dotia badet baiña; R au-rau-rau arduak galdu nau.

Sail: KZ. ^ o ta : D antza-kopla, ironiduna. •er tek: Errepikak, onom atopeyak, klitxe ohikoak. lot: Bertan kantatua eta jasoa. ML, C P , 41-42 eta 83or. m l , IG, !,497or.

m o-

dek

rau-

tza.

------ f r rau,

ar-

033. ARBOLETAN DEN EDERRENA DA

ijsr— J-

bes-

te-

ta-

ra-

go-

gu-

Jaun

k o a - m o - d ii- yu -

ze-

m ku

e -m a n g o a l-

d i-

ni- ga- na-

2. bertsioa

ni-

ga-

na-

koa-

m o-

d i-

yu-

1. A rboleian den ederrena da oihan beltzian pagua. N ik m aiteño bat bakarra izan da bestetarako gogua. Juan Z erukoak em ango al-dizu niganako am odiyua.

3. G ure dotrinak erakusten du zeruan dala atsegin. M undu hontako pasadizuaz klaro nahi nizuke hitzegin: ai! ni zurekin kontent nitzake nahiz besterekin hutsegin.

2. A m odiyua zein den zorua m undu guztiyak badaki. N ik m aiteño bat bakarra izanda beste batek eram aki. E z nuke penik biziko balitz nerekin baina hobeki.

4. Izar ed er bat ateratzen da, S antiyo goiko lepuan. H ari begira egoten nauzu ateratzen dan orduan. N ere bizitza pixka d a baina zeinen dolorez dijuan.

rti-

Sail; KZ. Mota: M aite kantua. O ler tek; S eiko nagusian, iruditeria tradiziozkoa, goitasun lirikoa. O iar lot: Bai doinua eta bai zenbait estrofa oso zabaldurik daude E uskal H errian. O iartzunen ja so ak dira 3. eta 4. estrofak, Juan M ari B erasategiri guk ikasiak. D oinuetaii 1. oso ezaguna; 2. O iartzunen “Eun dukat” -ekin zabaldua. Bib: RM A. C P V . 1.126-127or. PD. CV .C an, l,175-178or. J. RIEZU , F ior de canciones populares vascas, 1948,316-319or.

034. ARDO-TTINTA BAT

A r-

ttin-

tta

'i—

rra;

ne-

bat

e^—

—

^—

dan

pa- rrae* gin nahi

di-

det

L ehen- na-

da-

te-

nak

m un-

ru-

d i-

i—

rra.;

^—

f—

K "h

zein de-

n j

j ^ -------- #

m o- n i- o k

sartu

dik m ox- ko-

zait

ho -

ne-

tan

yT"

as-

koi-

kor-

ko-

______________

---------------—

nala - gooe o o - rain-

fr -p -y ~

— ÍV4* 1

V -

^ ra,

bai-

ibulF

tu t ^

—

d it

pol- tsi-

llu h o n -ta n

za-

to-

rra.

A rdo-ttintta bat eran d u t biño ez nago oraindik m oxkorra; Patrik-onduan som atzen nuen bultua edo koxkorra; N or dem oniñok sartu ote dit toxaren ordez zatorra. {M anuel Leicuonak dakarrenez) Sail: BB. J^ota: Lagunen azio faregarri bati, bertsolariaren iruzkin tajuzkoa. tek: G aldera zorrotzez am aitzen den seiko nagusia. 'a r lot: B ekoetxia bertsoaren egilea, oiartzuarra dugu. D oinua eta testua, A ntonio L ekuona, “ A ranburu” -koak em anak. M anuel L ekuonak aipatua, seiko nagusian. ML. IG, 1.489or. AZ, A us, 119.72or.

.-K. s A-

nai-

ze-

E-

ñak

rri-

la,

txe

gaz-

hon-

tal-

ta-

nai-

fik

ze-

es-

ne-

pe-

ka-

di-

zaiz-

tut

kit ez-

sei

pai-

ñak.

A ri naizela, ari naizela, nekalu zaizkit ezpaiñak. E txe hontatik espero ditut, sei errial ta gaztaiñak.

Sail: KB. M ota: E ske bertsoa. O ler lek: L auko nagusian. agurreko ateraldia. O iar lot: Bertan kantatzen dena.

036. ARKAKUSUAK DIRA

A r-

K a- ku- su-

d i-

ga-

na-

ri-

gu-

ñak,

m re

per- tse-

gi-

do-

m un- d u -

gi-

ñak.

L eh en -g u -

ja n

ni-

È tu-

ha-

ren

ba-

le-

ten

ta-

gii-

gi-

izu r-

ñak.

di-

ñak;

li-

bra

ba-

zi-

ran

Arkakusuak dira / ganadu ariñak. Gure pertsegidore / m undura egiñak. Lehenguan ja n nituen / baten giltzurdiñak; libra baña baziran / harén letaginak.

O harra: B adira bertso gehiago ere. A dibidez aurrenekoa, “A rkakusuk aurrian / txim itxak atzian” hasten dena. B aina ez ditugu gogoan.

Andriak esaten dit / pistazu argiya; Zim iko bat egin dit / txit izugarriya... ^orgiñak diralako / beldurrak jariya; ^orla pasatzen degu / gabaren erdiya.

Sail: KZ. ^ o ta : Gai kom ikoa, arkakusuarena. Oler tek: A lderdi hiperbolikoak; irri eginarazteko. Oiar lot: G ure osaba, Juan M ari B erasategiri, ikasia. D oinu bera, Inazio Pikabea, B ilintxen bertso-sorta batean. AZ, Aus N ag, 9,256or. doinua. A Z, 136, 120or. JD , BD. l,8 8 o r.

ARROSA XURIAREN AZPIAN (Ikus 080-O K , ELO R R I X U R IA R EN A ZPIA N )

037. ARTZAIBURU-XURI BI f - -T m

^— A r-

Be-

len-

tzai

bu-

por-

ta-

xu-

le-

to-

W-ton

rri

zaiz-

Pe-

ki-

gu. i

^--------- ? ----------

. 1 ^—

5^--------------

tek

ar-

ku-

on-

kon-

mi-

pon- tzen

di-

bes-

Jo-

ar-

ti-

M a-

di-

3. A ingeruak esan du hor goiko m endiyan, Jesus ja io zaigula gabaren erdiyan. G loriya zeruan ta pakia lurrian borondate oneko gizonen artian.

A rtzai buru-xuri bi A ntón eta Peru B elengo Portalera etorri zaizkigu. Sartu dira barrena M anueltxo’gana; Presente egin diyote arkum etxo baña. 2. B atek arkum ia ta besteak ardiya: ongi konpontzen dira Jose ta M aría.

Sail: KZ. M ota: Eguberrí kantua. O ler tek: K ontaera, pertsonaien izenak eta ekintzak. O iar lot: O lentzero eguneko kanta, lauko txikian. Bib: M L, IG, l,442or. A zkeneko zortzi lerroak, “A ingeruak esandu” etabar, guk etxean aitarí ikasiak.

038. ATEGORRIYETAKO

A-

h h ka-

te-

gorri-

ta-

dan-

bo-

lin-

m a-

kur-

ru-

— i ---rra

te-

tu -

jo -

tzen

soi-

nu-

Ay,

biz-

h que

^ rla

m vi,

q ue

vi.

q ue

vi!

Ay,

que

vi, que

JA vi.

q ue

E ranskinaren 2. aldaera ^

---------------------- ^—

—

Ay,

que

..........."

k -

w r ... - r -

P—

^ -

------------ ^

vi.

q ue

vi,

que

vi!

C o-

m oe-

A tegorriyetako D anboliterua; bizkarra m akurtuta jo zazu soiñua, A y que la vi, que la vi, que la vi! A y que la vi, que la vi, que la vil Sail: KZ. ^ o ta : D antza-kopla er tek: L auko txikia, pintoreskism oa eta erdal hitzak. lot: Bertan dantzatua, kantatua, bildua. A ldaerak: “danboliterua” , edo “M artin K onkoxua” , edo “Soñu K onkoxua”. bigarren lerroan; “jo zazu soinua” , “jo tzen du soinua” : eta M L -k erderazkoan “A y que la vi” bakarrik errepikatzen du, baina gure garaian estrofa osoa da ho r aipatzen zena, doinuan datorrenez «Ib: ML. CP. 45 eta 84or. ML, IG, l,501or. JM L, A E L ,4 1 o r.

039. ATTONA iE = 5 A-

tto-

na.

mo-

na!

AI-

tza

Jo-

xep'

E-

rra-

m o-

na!

A ttona, A m ona! A ltza Joxepâ&#x20AC;&#x2122;Erram ona!

Sail: KZ. M ota: Form a etno-poetiko laburra, burla egiteko. O ler tek: F orm a litanikoa, puntuaren inguru eraikia. O iar lot: Bertan erabilia, gordea, jasoa. Bib; M L, CP, 77or., doinurik gabe. M L, IG, l,537or.

040. ATXIYO-MATXIYO KOMIYO PAN

A - txi-

yo, yo.

E-

r bat.

bat

I ĂŹ

M a- ixi-

rro-

ta-

yo,

ko-

mi-

ni-

ju -

bat.

,h K en-

E-

pan.

ne-

to-

se-

pa-

mi-

nu-

rro

ben

er-

J) du

*ni-

fT O -

be-

p i-

kJak-

Pa-

klak.

A txiyo-m atxiyo kom iyo pan. N ere sem ia errotan. E rrotara nijuala topatu nuen erbi bat; kendu niyon begi bat: para niyon berri b a t... E rrota-pio-klak-klak.

ni-

be-

rri

Sail: KZ. Mota; F orm a etno-poetiko laburra, haur-jolasa. Oler tek; Errepikak, onom atopeiak, gertakari fantasiazkoa. Qiar lot: Bertan erabilia; eta beste tokitan “A txia-m otxia” dena, gurean “A txiyo-m otxiyo” , bertako toponim iari edo erantzunez. Bib: ML. CP. 70 eta 90or.

041. AVE MARIA PURISIMA (TO BERAK)

Ave M aria purisim a! Jaungoikuak gabon! esplikatzera nua desio dugun: toberak jo tz era gatoz bo.st edo sei lagun.

4. G ure desiua zer den nua deklaratzera: usatzen dan m oduan toberak jotzera; borondaterik ezpada joain gera atzera.

^ob erak jo tzera eta bbertitutzera. ^2 uztiagatikan usariyua galtzera; borondaterik ezpada Joain gera atzera.

5. L ibertitu-zaliak zuek ezik gu ere; bestela ezgenduen pasako horrenbeste bire; borondaterik ezpada lehen aña adixkire.

Agur, agur itxekuak: Jaungoikuak gabon! Ezer ere esan gabe

6. N obiyo jau n ak esan diyo andre nobiyari; - “Z er egingo ote-diyegu gizon horiyeri? U m ore ona pasatzia G ustatzen zait neri” .

ginezke egon: bem entxen eldu gera edo bost lagun.

7. “L ibertsiyo paiit bat alkarren artian, pasatzia hobia bitatik batian; eztut uste izain den inoren kaltian” .

11. B iyen berriyak hórrela jak in d u ezkero, besteren esan-m esanik ez nuke espero: lagunak San M artin kantatu ta palanka jo gero.

8. A ndre nobiyak errespuesta Jakina bezela: - “E torri diraden ezkero kanta dezatela; lotsa haundiya em ango diyegu bestela” .

12. H anka bat abajo daukat bestia levanta; xinistatuko duzute eg iya esan-ta: orain zuek egin zerate, hurren bestien txanda.

9. N obiya andriak errespuesta leyala ta prestua; -U m o re ona pasatzia litzake nere gustua; erdi bana pagatuko degu horiyen gastua.

13. O ya ja rriy a dago m aindire zuriyakin; m aindire zuriyakin ta bi alm oadakin nobiya andria etzateko nobiyo jaunakin.

10. K onform atu dirade biyok alkarrekin; guk ere segi dezagun um ore onakin; lagunak, palanka juaz kantatu “San M artiñ” .

14. M ayatzaren ham abiya sekula etzait aztuko; E zkontza hau ikusi-ta zein ezta poztuko? G aur arratsian hoyek biyek eztira oztuko.

Korua:

15. H em en burruntziya deitzen diyogu N apar-aldian gerrena: batzuentzat konsuelua ta bestientzat pena; nobiyo ja u n ak agindu digu sartzeko barrena.

San M artin de la m oja; m oja de San M a r tin ... toberak jo ditzagun ordu onarekin; ordu onarekin ta B irjin A m arekin.

Sail: KZ. M ota: K opla epitalam ikoak. 0 1er tek: Seiko bereziak: bertso-lerro bakoitietan silaben kopurua ez du zehatza; bikoitietan zehatzago. Jendetasunaz jantzia, zerem oniatsua. O iar lot; B ertan, usario jakina, X X . m endeko lehen ham arkadak arte. H em endik zabaldua azken aide honetan. Bib; M L, IG, I,465-469or. M L, IG, 2, 365-378or.; doinua eta palanken errepika m usikatuak, 370or.

04 2 . B A L L A R A B A T E A N (KILOM ETROAK)

B a-

zan -

Ila-

en-

tzu-

ba-

na,

te-

E uskal

to -

H e-

rri

haba-

Hii

za-

so-

gu-

E us- ka- ra- rende* ia

sen-

ran-

tzu- na,

---- 3---j O i-

ar-

tzu*

lo-

m e-

tro -

9 nen E us- ka-

rak

har- tzu- na.

Eus-kal H e-

ak.

rri!

ki-

En-

lo- m e-

tzun!

tro -

au-

K i-

lo- m e- tro*

i f g rre-

E u s-k e - ra z g o - g o r

pau-

I . B ailara batean, toki ezaguna, euskararen deia izan da entzuna; Euskal H erri osoan sendo erantzuna: O iartzunen eukarak badu oihartzuna. K ilom etroak, kilom etroak K ilom etroak aurrera-pausoa. Euskal H erri, entzun, euskaraz gogor erantzun.

Sail: KB.

I^ota: Gorazarre eta deia. tek: L auko txikian, hitz-jokoak, errepikak, ohiu-esaldiak. lot: Letragilea eta m usikagilea Jon B ergaretxe oiartzuarra.

ak,

a'â&#x20AC;&#x2122;

ran tzun.

ki-

043. BARATZEKO PIKUAK l.A ldia

K-, B a-

ra- tze- ko

pi-

ku-

hi-

xur-

len

2.A ldia

V-Í

di-

tu.

B a-

tu.

N es-

tka

m u-

tii

za-

li-

-t— tu,

han-

nahi

ba-

kak

ak,

rin

nes-

ka h

d' di-

m uh

— J ‘

tu,

han-

til

za-

li-

hankak

F ------- Ì ------

^—

kak

rin

di-

rin

d i

— J — ^—

A-

tu.

J I nik

zen -

ihi nahi

nu-

B aratzeko pikuak hiru xurten ditu; (bis) neska m utilzaliak (bis) hankak arin ditu. (ter) Ai ene! N ik ere nahi nuke Ai ene! Z uk nahi bazenduke

Sail; KZ. Mota: D antza-kopla. O ler tek; Errepikak, ai-hotsak, ironia. O iar lot; B ertan erabilia, jasoa. Bib; M L, CP, 41 eta 83or.

zuk

044. BARKU ZARRIAN JON 5 E 3 5 I '" R

no-

bi-

i •• •• ne-

k— n J‘ J

• T ^ T -. r

yu-

á-

ren

su-

er-

te-

^ dun

K ho-

•í 2----

ri.

---- ^---- V

---f ---N e-

^--------------- , ---- 1r .r - - g g

no-

bi-

yu-

ren

ma.

as-

ba-

ten

m da

i' e-

txe-

I an

be-

har

har— ii.

txelc

d e-

gun

ka-

rri-

da-

B arku zaharrian jon: berriyan etorri; nere nobiyuaren suertia den hori! N ere nobiyuaren am a, asto baten ja b e daña: hartxek ekarriko zigun etxean behar degun daña.

Sail; KZ. ^ota: Dantza-koplak. tek; Kontrastea, aipamen komikoak, trikitilarien umorea. lot: Bertan erabilia eta jasoa. Bib: ML. CP, 46 eta 85or. ML, IG; l,502or.

zi-

gun

ja -

045. BAT, BI, HIRU, LAU

B at,

bi,

. mar,

ha-

la;

m ai- 1 a,

—

hi-

ru,

lau,

ha-

zaz-

pi,

zor-

tzi,

be-

m a- bost,

j — ä b ;

m a-

ha-

m ai-

ru,

ha- m a-

sei, tra-

la-

h a-

m a-

lau

A ä

---------—# — ^ — ■ J —

sei,

ì------ha-

bost,

la-

ha- m a-

—t—

—• - -

tzi,

J^ ‘ la-

ra,

la-

------- k----- ^ ^ — t la;

^----

tra-

ra-

zaz-

k—■t-

pi,

he- m e-

—

‘i—

£ zo r- tziha-

m a- zaz-

pi,

ha-

m a- sei,

ha-

m a-

L. _ — j-i-j ru,

ha-

=F=

m a-

bi,

ha- m ai-

h— ^r |=

ka,

tra-

la-

N -1

ra,

-9

la-

ha-

7 la,

m a- lau,

ha-

mai-

h—

m m ar,

V-

V -k--,FH

bost,

be-

de-

)--ÙL ra-

1= - ^ • n

A -

Sail: KZ. M ota: Z enbakien andana. O ler tek: B atetik hogeirakoak pilatzea eta m etaketa em aten du aditzera; hogeitatik baterakoak, gutxitzea, deusezera bihurtzea. G ogora dezagun “A ltabiskarreko kantua” . O iar lot: A sko kantatzen zen bertan, baita eskalako zenbaki ordena aldatuz ere: bi-bat, lauhiru, sei-bost, zortzi-zazp i...g o rak o an ; eta hem eretzi-hogei, ham azazpi-hem ezortzi, ham abost-ham asei, ham airu-ham alau beherakoan. Bib: P D .C V ,C a n , l,379-380or. M L, IG, l,489or. L akarra-B iguri-U rgull, E uskal Baladak, 1983, 2, 261-263or.

046. BAT. GURE JAUNA BERA DUK BAT k---^ B at.

G u-

Jau-

be-

duk ------------

bat.

Bi.

E-

rro-

----------------------------------- ^ ------------------------ 5 - ^

/ ----------- P --------- --------------

m a-

al-

da-

ri-

ru.

Hi-

----- ---

ri-

ak.

G u-

T ri-

H a-

ni-

Jau-

di-

ak.

be-

A-

/—

1^ 4

mi-

la n

'—

de-

—

ji-

nak. H a-

P lie-

ze-

ru-

da-

ri-

ak.

bi-

M da-

man

Í 1

al-

tu-

ak.

San-

Lp—J—* m en

tu-

ak.

Ha-

^ ,>—

B e- de-

ra-

ak. Zor- tzi

gi-

--------H— lu

.— ,

•

ak. Z az-

J =

go- zu-

tzior-

ak,

Sei

ain-

ge- ruar

E-

ban- je- lis-

7^ ak, B ost 11a-

pre-

zi-

su-

H i-

G u-

1 . • r

— I— / ! —■ San- tu -

pos- to-

m ar

—

m a-

^------------------

na- m entu -

Bir-

rro-

bat.

H a- m a-

bat.

duk

bi.

duk

—

ma-

E-

^ ka

be-

—

da-

^-----mai-

J . —W---------y ---------- j

^------^------ K------ ^

Jau -

d LJ— *LiJ

gu-

—

- 4 ----------------S— h— Vc r - '= - r — da-

ak,

^ — ■V H— 7 ------J - — ■

Hi-

Jau -

T ri-

ni-

be-

da-

d i-

ak.

L au

fe hi J ■J E-

? = ];

rro- m a-

Pbi

I al-

duk

Sail: K Z.

Mota: D idaktiko-erlijiozkoa.

gab^

Forma litanikoa, zenbakiduna, paralelistikoa. Zenbakia soil-soilik aipatua, besterik

? '^ r lot: Bertan kantatua, jasoa. «'b: Ml , CP. 63 eta 91 or. Ml , IG. 2.390-392or.

047. BATIXTA

Ba-

tix-

ta,

B a-

tix-

ta,

sar

ka-

ke-

(an xista.

Batixta: Sar badi kaketan xixta.

Sail: KZ. M ota: Form a etno-poetiko laburra, burla egiteko. O ler tek: F orm a litanikoa. O iar lot: B ertan erabilia, jasoa; um e-doinu ezaguna. Bib: M L. CP, 77 eta 92or. M L ,IG , l,5 3 6 o r.

048. BEHIN BATIAN LOIOLAN m B ehin

ba-

te-

Lo-

io-

lan,

rro -

m e-

ii. w--------• han- txc

zan; - ¡~

I-

ku-

nu-

— ---------i ------- V

—

- ff—

-------- J - l —

À - .—

nes-

ka-

^ —

ri-

tx a

bat

= - l- F —

pia-

—

ñ- J

- J- '

Txo-

za n.

riM

be-

ya 1

-—

H u- ra-

tzan.

------------------------

tik

106

ba-

zan.

■

--------------- K h - h ------------ H —

x e bai —

bai-

po-

li-

na-

^-------- k

han

dan-

_____________ ^

po-

11-

B ehin

ba-

ti-

Lo-

io-

V----ku-

b ai-

nu-

nes-

!)_----- ,h— a-

lan

ri-

tx a

1^ —

m e-

-----•

ka-

na-

rro-

bat

pia-

ri-

zan;

han- tx e

-• • zan.

T xo-

ri-

be-

'------------------ i r

dan-

hu-

tzan

ra-

bai

■4

po-

k ------ -—

11-

ta,

han

po-

li-

Saii: BB. Mota: A m odiozko kantua. ^ le r tek: Z ortziko txikian. E pigram a bat ontzen du. ^*ar lot: D oinuera bertan gordea. Inform atzaileak “Ibarre” -ko Josefa eta Juan M ari Lekuona, honek bere am ari ikasia. AZ, A us Nag, 9, 222-223 eta 224or. JD . BD, 1. 145or.

049. BERA DAGO m B e-

da-

go,

ba-

ka-

rrik

ba-

kar- ba-

ka- rrik

da-

go.

B era dago, bakarrik dago; bakar-bakarrik dago. Sail: KZ. 1Forma urm a etno-poetiKo etno-poetiko laburra, haurra naurra joiasteKo. jolasteko. tek: Form a litanikoa. itanikoa. 'ar lot: Bertan erabilia, ja so a; doinua ezaguna, um eari ri xutik ibiltzeko kantatzen zaiona. «Ib: M L ,C P .5 8 e ta 8 9 o r . ML, IG, l,5 1 5 o r.

BERDABIORENAK (Ikus 179-OK, N ER E A N D RIA K EK A R R I ZUEN )

050. BERE IZATEZ ESPAÑOLA DA ^

é'

Be-

»■

1 •

----------- ■

^i=l=v Mar-

tin

du;

nin-

tzan

ho-

es-

pii-

ka-

tu-

zier-

- i - & --------------

4 ^

--------- =

----

------ ^----

-----

V m ___

—

1 ' t r J ------------ é —

‘-Í— r 'i—1

B ere izatez española da, izena ere M artin du; E ninlzan ola esplikatuko zierto ezpanu jakindu. A nim a garbira biltzeko, azio txarra egin du; G urutzetxo bat em ain niyoke, nik biar banu agindu.

Sail: BB. M ota: A zio txarra egin duenari ironiaz. O ler tek: Z ortziko nagusian kritika. O iar lot: B ertan PD-k bildua; inform atzaile O laziregi, “T xuillo” . Bib: P D ,C V ,C a n , l,400-401or. JD . BD , 3, 1393or.

—

- ^

051. BERRIRO ITZULKO BALITZ (HA BA NERA)

B e-

rri-

tzu l-

ba-

litz

ra-

gan d e n - bo - raa- rro-

tza

3¡-

tsa-

^u-

rru n

ba-

te-

tan

ji-

ru-

dì- ^ e -

rik

n a gal du -

È berdin k o n - tsuu- ^ a -

sa-

be-

rri-

ne-

za-

v al-

n i-

Ila

go -

ar-

te-

an,

eu-

ri-

tan

ia-

rro-

sak

biz-

ten

ku-

siz.

ko- m er- tzian- te-

rik.

' 3 .......

ez --

nu-

a -^ no-

rik

ze-

go- en

b i-

—fc------m rro-

sa-

nintzen

..3

san -

1—M -^

tu-

—

da-

3--------É

Jaìo giñen, bízí gera, ez dugu ezer eskatzen, 'tsasontzia astiro k aiatik ari da urruntzen, A ntillak zintziiik d aud e argazkien paretetan arta bat idatziko dut norbaitek eran ízu n dezan.

nan,

txe

har-

tan

de-

tan.

rra- tsal-

--------- 1

• « •

negu- k o ge-

Ezpainek gordetzen dute ezpain bustien gustoa ‘^esiozko hotzikaran etsipenaren tamalez, gauak zelatan dakusa kontzientzia bilutsik badoaz ordu geldiak gogorapenen hegalez.

ba-

• Berriro itzulko balitz iragan denbora arrotza berdin kontsumi nezake vainilla gozo artean, •tsaso urrun batetan irudimena galdurik •Jdaberriko euritan larrosak bizten ikusiz... Osaba komertzianterik ez nuen izan Habanan, pianorik ez zegoen bizi nintzen etxe hartan, ^eskatxen puntilla fiñak udako arratsaldetan, ^Tosano santua neguko gela hotzetan.

H a-

m e*

zan 3

S p i-

ho -

•

ne-

tan.

3. T abako, ron eta kanelaz sukarlutako am etsetan aígarak entzuten ziren H abanako putetxetan, abanikodun m ulaiak gauari haize egiten m usiken aide nagiek odola erretzen zuten. Jaio giñen, bizi g era ..................... Sail: KB. M ota: H abana am ets, hem engo oroitzapenetatik. O ler tek: Z ortzi puntuko berria, askatasunez. Testu figuratiboa, hangoaren eta hem engoaren arteko kontrastea, errepika esistentzialistaz. O iar lot: H itzak eta doinua X abier Lete, herritarrarenak. Dis: X abier L ete,“E skeintza” , 1991, “E lkar” K D -291, K -291, KD-291.

052. BERTSO BATZUEK JARRIKO DITUT

Ber-

- tir r — k .

tso

^--4)7-

ba- tzu-

h ^

ja-

••

rri-

Ico

di-

tut

y...

jen

s —

di-

a- die-

raz

:— ^ ---

Sail: BB. M ota: G errateko kantuak, dram atism o handikoak. O ler tek: Z ortziko nagusian, tragedia xeheki aipatuz. B ertsogilea S albador Z apirain, “A taño” . O iar lot: G errondoan, F elixiano Sarastik kantatuak, doinu ezagunari aldaera egokíak erantsiz.

053. BERTSO BERRI BATZUEK / EUSKERAZ JARTZIA (N ERE SEN A R R A R EK IN )

h— ^

S----- c----------------r ‘

Ber-

Iso

rri

* gu.s-

be-

tu-

Benso berri batzuek ®uskeraz jartzia, gustua det neki hau '^^regan hartzia; ®2panaiz suertatzen Sszterik hiltzia, Penagarriya daukat ruunduko zahartzia.

det

ne-

ba-

^ ki

tzu-

• ke-

eus-

----------------- ^ ----- m hau

ne-

re-

raz

k gan

jar-

tzi-

—

7 ^— a

h har-

tzi-

Kantatutzera nua milla sentimentu. nere mingañak balu ainbeste talentu; bizi-modu berri bat al baneza artu; aurten senarrarekin ez nabil kontentu

Sail: BB. Mota: Kontaera, “nere senarrarekin / daukadan bizitza”, senarren izaera eta portaera azalduz. Xenpelarren bertsoak. tek: Zortziko txikian, estrofismoaz baliatuz: konparaketak, kontrasteak, irudiak, ironia, aforismoak, metaketak, desioak, etabar. Azkenik txerriaren gertaera. 'är lot: Doinuetako bat, bigarrena, Inazio Pikabeak (“Porttugalek’') emana. AZ, Aus, 88-89-90, 249-255or. AZ, Aus Nag, 8,181-188or. JD, BD, 2, 545or.

054. BERTSOAK JARTZEN NAIZ HASI

d i-

gaz-

te-

haundi-

doa-

zi;;

di-

ra-

p------1• ------P ~

ä P

-1

Sail; BB. Mota: Afrikako gerraren kronika herrikoia; sarraskia, negarra, zuzentasuna... Oler tek: Kopla luzean, irudi bortitzez baliatuz; xehetasun ugariz, moduluaren arabera. Oiar lol: Asko kantatua bertsozaleen artean; doinuari beste eredu bat eransten diogu “Ikusten duzu goizian” melodiari atxikiagoa; Antton Valverdek ere ba du bere bertsioa. Bib: AZ, Aus, 77-78, 75or.

BESTEK APLIKATU DIT (Ikus 059-OK , BISITAN IZA NDU NAIZ)

055. BI MANDO AURRETIKAN DITUZULA (M ARTIN LU TER K IN GEN HERIOTZEAN)

ban e -Q________ ne

man

au*

rre-

ti-

kan

di-

tu-

zu-

la,

gor-

Be-

ro-

zaiz-

ki-

gu-

rra-

iak

si-

te n g a i-

ttiK ik

h ehe-

iI-

na-

-d

-4

SI si._______

baitu du

-m -d

mun* du guz- tiG or- pputz u t z zzaarre-

tzika- ra

be-

zu-

re-

aan n

in in--

ddaa-

biho- tze-

—

•

putz ka-

rro zar

nis-

kin barrra be-

an.

-----

zi-

te-

za*

la,

Be*

- Í ---- G----[ 4 - ^ .

Bi m ando aurretikan dituzula. G orputz karro zahar baten gainean. M undu guztiak zurekin batera, nabaitu du otzikara bere bihotzean. ß erotu zaizkigu gure erraiak. Sinistu ezinetik igesi. Gorputz zaharrean indarra bezala,

2Ure maitasun bideak t>ro zakarrak ahaztu arazi. ez etsi! C^urea degu bîzitza. G oizeko egu zk i gorria

3. Atzenik arkitu dezu bakea ilhotzik lortu askatasuna. Atzenik zabaldurikan zuretzat eguzkia begiz ikusiko dezun eguna. Orhoi zaitez hemen gelditzen geran zure anai behartsu guztiaz. Askatzeko behingoz eta betiko gizona gogor loturik daukaten kate izugarriak. E z, ez etsi!...

itxaropenen iturrîa. 2, bizitza burrukatu beti. eskubidearen bila. '^aitasuna hartuaz zure gidari dituzu bidean estropotzu mila, akezaleen gidari haundia, ^“^katu nahi zure anai belizak. ^izkileen atzaparretan gorputz ^rkitzen dirade orain zure m aitasunaren [am etsak. ez e tsi!...

^aii; KB O le n Oiar 1^

bati Planctus-a haren heriotzean. K^ïitaera, oihu-esaldiak agintekeran, gorazarrea, eskabidea. Egilea, Julen L ekuona, herritarra.

056. BIANDIZ Sarrera •

Ix is-

m '*

•

m 1"

• .

•

— ^ L- «

M util D antza

r r n

i£zd [—fl—

• ttf

4 - ^

—

----- * _ P _

t---------- :

[ i r —p -W 1 --^

* 1 1*

0 f

J—

^ Fr 0r

r r -f-r t

m -— -•— r F r^ -irr~ r~ -- - -- -ii----P » L*--»-r F-L ' J ■U u — “—»—«t—

—

•

—* —

Ffl

m Sail: D oinu berri. M ota: T xistularitza. T eknika; M util dantza. O iar lot; M usikagilea Yon O natibia, oiartzuarra. A rgitaratu gabea.

!L r £ L ti

057. BIDEETAKO HARRIAK (EG IN KARRAXI!)

T r t V f i— ^

-d

-d -

l-B i- d e -

rri

barru-

-9 -

-0 -

s -

ta-

ha-

zu-

^—

----^

---i i ---.

-------------- ------------------------ j -----------

h aitz

zi-

rri-

k in -

du-

\ \ d^ d^ 4 _^L_J_

m a- rran - ta-

tu -

ak,

se- ñ o -

gin

ka-

ak.

---

t — Iv-

rra-

io-

le-

a* par- tsu - ak.

E-

ten

ak,

ren m enpe zau - de- ten

ka-

rra-

rra- zak

txo-

ak,

ba- ie-

^ e-

gin bai

ta- ko

ka-

-é ' “-J J3 - 1- ño-

ta-

F H L -J-

ri- ten za- k u r per- fu- m a- tu-

gin

He*

j ----

---- :------------h - i — s ^ — • — ■J - . J •-----------L ------------------ ----------- — ur

xi!

he-

rri-

pro - pa- g an -d ak bu-

tzen z a u - d e - ten guzti- ak.

^ ‘deetako harriak. karraxi! ^rri barruko zuhaitz zikinduak. ^^oieiako txori marrantatuak, ^^ñoriten zakur perfumatuak, ‘ ^'etako ur apartsuak. karraxi. egin, bai, karraxi.

hau-

ru-

E-

ta-

tze-

gin

rik

fu- si-

an- Izu- tu-

ka- rra-

de-

ta-

!en

zu-

xi!

ten

ak,

bi!

gin

go -

dur

n a-

se-

bai

Inoren menpe zaudeten arrazak, fusilen beldur zeraten herriak, hautatzerik ez duzuen nazioak, propagandak burua antzututakoak, goseak hiltzen zaudeten guztiak. Egin karraxi! egin, bai, karraxi!

Sail: KB. Protesta kantua. tek: Metaketak eta ohiu-esaldiak agintekeran. lar lot: Egilea, Julen Lekuona, herritarra. IS. “Egia n° V' (EDA aurretik), “Discos Gudari” (EPOOl), 1965, S.

zera

zi-

hil-

ka-

058. BIETA SANTA KLARA

ii-

San-

ze-

ÍT----

i ze-

4n ru-

ze-

ra,

ru-

tan

.....

tan

2 . Amaren entrañetan

zenduan graziya munduan ipinteko exenplu aundiya. 3. Zure haurtasuneko denbora guziya izan zan erreguzko exenplu biziya. Alkargana baturik harri koskortxuak kontatu ohi zenduzan errosariyuak.

don-

(ze-

eus-

---don- tze-

— — ' — ^------ h------

Bieta Santa Klara euzkeraz Argiya: Zeu zara zerubetan 1 Donlzella garbiya. J

5. Hamazazpi urterà allegatu gabe Jesus’en tesoruen egin ziñan jabe.

Cia-

5------- M----- * ' 0

Yzu

—

ke-

raz

K1 lia

•<—1

ar-

gi-

—

ï— ^

gar-

— —

bi-

lia

8. Aita San Prantziskua Padrino harturik esposa izan ziñan Ait’amen ixilik. 9. Berrogeitamar moja ditu janaritu ogi bakar bategaz: erdiya gelditu. 10. Eskuan daruazun gauzaren andiya; Kustoriyo batian Jesusa biziya. 11. Zu ikusirikan moruak igesi: Sakramentu Santua zizuten ikusi. 12. Uso zuri ederra, zeruan zer berri? -zeruan berri onak orain eta beti.

Palma eder bategaz erramu goxian agertu izan ziñan Asis’ko kalian

13. Ontziyaren punteko bandera gorriya zu zera, Santa Klara dontzeila garbiya.

Hamazortzi urtetan moja sartu ziñan monja sartuta bere Klara izan ziñan

14. Mojen erregaluak intxaurrak ohi-dira: Ayek ere guztiyak bai piñak balira...

zu-

ze-

Sail: KZ.

^ota; Euskal erromantzea, santuen bizitza sailekoa, agiografikoa. Oler tek: Kontapoesia; lauko txikiak; errepikak, bihurkiak; klitxe ohiturazkoak. Forma ^ilanikoak Oiar lot; Bertan gordea; "Alkate-xarrenian” aurkitua. ^•b: m L. IG. 9,256-257or. testua eta oharrak. AZ, Euskal erromantzeak, 1998, 755-757or. ML, IG, I,469-472or. JD. BD. 2, 783or.

BIOGRAPHIA (Ikus 180-OK, N ER E IZATEAREN)

BIOTZEAN MIN DUT (Ikus 078-O K , EG U ZK IR IK EZ DUTE)

059. BISITAN IZANDU NAIZ (B ESTEK APLIKATU DIT)

Bi-

si-

ri-

tzen

or-

du-

®-

tzan-

tan

ze-

zan

zi-

naiz

len-

ira -

tsi-

noiz

ar-

da-

tzi-

ka-

ixi-

lu-

zi-

an;

É ha-

ia-

ri-

gon-

kan

tzau-

zan

den

bo-

an.

Bestek aplikatu dit neronei andria, zarra eta itsusiya. juiziyoik gabia; ortzak ere juanak. alperra ta dongia. ura ere nere gisa arlóte pobria.

4. Gau artan argirik ere pixtu etzenidazu. aizeka lau txikortari eman nioten su. “Txantxetan edo alai etorri al zeran zu. jakin nai nuke eta esan bihar dirazu”.

2. Bixita egin niyon lengo arratsian, ziyon aritzen zala inoiz ardatzian; orduan lan aundirikan etzeukala etxian, etzanda egondu zan denbora luzian.

5. Illia urdindu eta kolore oriyak, atzaparrak motel eta zankuak nagiyak; xoxo bal ainbai badira dam’orren begiyak. gezur aundirikan gabe esan ditut egiyak”.

3. “Emakumia, zaude kristabàn moduan. juiziyoik baldin badezu behintzat buruan; artzaia ardi-kontu daguan orduan. olaxe egoten da ziarka soruan”.

Sail: BB. Mota: “Neska bati ezkongaietan jarriak”. Oler tek: Zortziko txikian, bizitako zertzeladak: neska nolakoa zen; honen jarrera, “etzanda egondu zan”, konparaketa galdera; mutilaren iruzkina. Oiar lot: Testuko hitzak, Ardotxen anaia Juan Antonio Bengoetxearenak. Doinua, RobustianoUrkiak emana. Bertan sortua eta gordea. Bib: AZ, Aus Nag, 8,378-381or. JD. BD. 1. I61or.

BIZKAR ETA ARRAUN (Ikus 232-OK , XALUPA M EH A RREA N )

060. BORTIAN AHUZKI H errik o ia

>— —

— —

B or-

nes-

• h —di-

ti-

ka-

ti-

lia

huz-

ei-

je -

-0

hu -

^ i-

f*A re

rrak

iian

nak

i'a _

so-

ki,

m a_ ge-

---------- 0 --------- ■

------------------- s

---------------- ®

------------•

H i-

N a-

rur

ba-

fa-

d i-

rro-

ra-

be-

guz-

du -

xar- m an-

pa-

re-

lik;

riki— ^ -

Sail: KB (eredu tradiziozkoa). Mota: M aite kantua.

0|er tek; Ohiko baliabideak, satira bigarren partean. Oiar lot: Kantaria, Iñaki Zabaleta, oiartzuarra. Bib: KKK. 79or. Hemeretzi, 1998, “Elkar”, ELK-179. L.G.

061. BOST MILA BOSTEHUN EGUN —TT-s— 9 T-v

—is— h— — sr _ r\ # • * «i

B ost mi-

■mH

. "W

er-

sa-

•

bos-

•

te-

—

hun

e- gun

be-

di-

al-

bo st

•

senti-

ha- m a-

hau?

m i-

-la

-•

bos- te-

•

lo- ju - ak lehengo

in- tx a u -rrak

...... - -’I -

hau?

d u - an di-

lau;

ger-

lu-

tu-

ra-

rau;

kar- tze-

ra-

tze-

rik

-• i — -o un

1le-

rik^ e z

gau

ta-

du-

Iko •m-

1. Bost mila bostehun egun bost mila bostehun gau eta erlojuak lehengo sentiduan dirau kartzeletako intxaurrak beti dira hamalau gerturatzerik ez duen esaera al da hau? 2. Gora demokraziaren autoritatea betetzen ez badute beraien legea gosearen indarrak duen boterea gaurko urak sortuko duen biharko lorea. 3. Piper gorri-berdeei bota bexamela askatasun gordinez berdindu sabela baietz gose-egarriak ase-bete berehala euskal sukaldeetako aulkiak bezela. 4. Gosea preso dago ta presoak gose heste hustuen uztak joko al du luze? burni hotza aterpe, barne-hatsa haize baina urak mantentzen du esperantza heze. Sail: KB. Mota: Kartzelakoa. 01er tek: Jexux Mari Irazuk asmatua, bertsolarien haritik, zortziko txikian. Oiar lot: Musikagilea, Alaitz Telletxea, oiartzuarra. Dis: “Alaitz eta Maider”. 1998, “Elkarlanean”. “Triki”, KD-468.

BOTA BEXAMELA (Ikus 061-OK , BOST M ILA BO STEH U N EGUN)

062. BRIN-BRAN EZKILAK

Brin-

bran

ez-

Hak,

Nor

duk

hi-

Ia,

mu-

ti-

lak? Mar-

tin

J j' J IJ j J ^ za-

tu.

pa-

ta-

Ho-

ri-

Zer

gin

duk

pe-

ka-

tu.

pe-

ka-

tu?

E- rre- gen txa- ku- rra ur- ka-

Brin-bran ezkilak... -N or duk hila, mutilak? -Martin zapatariya. -Z er egin du pekatu? -Erregeren txakurra urkatu. -Hori ez duk pekatu. Sail: KZ. Mota; Forma etno-poetiko laburra; didaktikoa. Oler tek: Elkarrizketa errimatua. Oiar lot: Bertan erabilia. bertan jasoa. Bib: ML, CP, 59 eta 90or. ML, IG. l,517or.

063. BRINGUN-BRANGULUN ¡7— L--'4........i i Brin-

gun-

bran-

gu-

lun

ra-

gi-

da-

• — 1— f — 1 F=4=^4¿_ • T-—• ha-

gun-

zi-

na-

tzai-

Fa-

bo-

r-------yr Lais-

zan-

ter

ha-

ñau-

Bringun-brangulun eragidazu, laister haziko natzaizu; laister hazi ta ongi lagundu... fabore izango nauzu.

Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra; sehaska kantua. tek: Dekorazio-olerkia; X, X eta Y formula. *3r lot; Bertan erabilia, bertan jasoa. ML. CP. 52 eta 88or. ML. IG, l,509or.

y lais-

zu,

zi-

zu.

ÿr i ^ ta

on-

ft* la-

± = j= ì B un- bu-

llun- bun- b u -

llu-

ne-

te,

bo-

ti-

lan

g uar-di-

en-

te.

^ d '_

J---- -

[

bun-

bu-

j )

llun bat

b u n - bu- llun

bi,

bun- bu-

d '

d ‘ d

liun

pu - tzu -

---1---------- - __ )

J )

ro-

ri;

---------i -------------- ^

i - -

dan

zi-

p i-

tX£

1 i,.

:i z

z en

c r-

du-

ga-

rri.

Bunbulun-bunbulunete, botikan aguardiente, bunbulun bat eta bunbulun bi bunbulun! putzura erori; eran zittuen pitxar b i... ez zen orduan egarri Looo... Sail; KZ. Mota; Forma etno-poetiko laburra; sehaska kantua. Oler tek: Dekorazio-olerkia; hitz geminatuak; zenbakiduna; haur-hiztegia. “Bunbullun! Punpullun! Punpa!” (caída). Oiar lot; Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib: M L,CP,51 etaSSor. ML, IG, I,508or.

065. BURRUNTXALI XAR N N ' j\ -A - g._ m- .à\ B u- m in - tza-

t o

i )

te. H i-

ru go- ron-

x a r xa- rran- bi-

^1 lza,go- na-

rik

ez;

lo-

h ez-

N te!

Pe- pa-

. -----^ ri

m u- tu-

ja n

-N- hi

h ^ kon- du-

rra

nahi e-

m a- jo-

rik

h---di-

1 > Il ez.

B urruntxali xahar, xarranbillote! Pepari m utuira ja n diote. H iru gorontza, gonarik ez; ezkondu nahi eta m ajorik ez.

Sail; KZ. Mota; D antza-kantua. errom eriatik etxerakoan. ^ le r tek: H oskidetza bereziak, form a paralelistikoak. ^ ia r lot: Bertan erabilia, bertan jasoa. ML, CP. 48 eta 86or. m l , IG, l,504or.

066. DAMA GAZTE BAT

Da-

manta

rain

bat

tzi nau

•—

#L.

ur-

1— ru-

be-

ki-

te-

ren

D am a gazte bat irukitu dut bihotzian ta goguan. Ni bezelako ispillurikan ez zen zuretzat orduan. D espeira em anta, orain utzi nau urte beteren buruan.

—

1___ dut

bi-

bu-

l i-

ho-

an.

tzi-

Sail: BB. M ota: M aite kantua, neskak despeina em an mutilari. O ler tek: Seiko nagusia, kontrasteak m arkatuz, lehen eta orain. O iar lot: L ekukoa oiartzuarra da, O laziregi “T xuillo” ; bertan PD -k ja so a (1912). D oinua, “ A rboletan den” , 1. bertsioa. Bib: PD. C V . C an l,4 8 9 o r.

067. DAMA GAZTE GALANT BAT (ALBAK A BATENGATIK)

f—

tza-

le-

n 3k Ja Ll-

» ------- h —

ren

i '

f bizi yan,

gra-

h —

zi-

l ~f f —

tra-

ta-

V —

1—

ya n, w —

bi-

rain

da saldu

—

gai-

ko-

----

pa-

K —

. 1

ro- si- yan.

Sail: BB. M ota: M utilek albaka jo eta hautsi; neskak parte em an eta m ulta kendu m utilei... O ler tek: H am arreko txikian, arrazoitara, ironiaz eta um ore larriaz. O iar lot: O iartzungoa om en parte em an zuen neskatxa. D oinua, Inazio Pikabeak “P orttugalek' kantatua. Bib: AZ, Aus, 88-89-90, 172-176or. AZ, A us N ag, 8, 119-121 or. PD. CV , Can 2. 964-965or.

068. DIOS TE SALVE .^— ■ Di'

di-

Ja,

sai-

ve,

le-

on-

gi-

\. .. .-

r r - J —

• —1 e-

re-

te-

kin

rri,

kun-

ga-

-h bon Jain-

pii-

Bedeinkatua, alabatua A ldareko Sakram entua: pekatuaren m antxarik gabe zeña dan konlzebitua.

4. G izon txiki bat golbero; deitzen diote barbero; lizentziyarik izan ezpalitz esan ziguten gaurgero.

Hau haiziaren epela! Airian dabil orbala; stxe hontako jen d e leyalak, gabon Jainkuak diyela.

5. L ezo ta Errenteriya; irugarrana O iartzun; nere lagunak, D ios le salve garbuarekin erantzun.

Zapata txuri paperez;

Korua: Dios te salvel O ngi etorri!

6uri denian bâterez; ^ a g u si Jauna, esan bizaigu hasiko geran edo ez.

■ Urteberriren bezpera da ta sskian gatoz atera.

G abon Jainkuak diyela! L egiarek in konpli dezagun U rteberriren sarrera.

Am a B irjinán Sem e garbiya ^ijualako pontera.

3. Esku txuritan papera; m ayian urrez platera; lotsa gogorrez heldu gerade Jauna, berorren atera.

Horroko hor goyan ermita, San Gregorio deritza; bango prailiak agindu eta limosna biltzen gabiltza.

4. H orroko hor goyan izarra; errekaldian lizarra; etx e ontako N agusi Jaunak urre gorriz du bizarra.

de-

M ku-

za-

5. U rre gorrizko bizarra eta zilar zurizko espalda; errial bikoz egiña dauka, elizarako galtzara.

12. E txeko sem e zalduna Jesu k risto ’ren laguna; borla bakarrik gaizki zaude ta b ehar zenduke laguna.

6. H orroko ho r goyan elorri, onduan jo-ta-erori; etxe hontako N agusi Jaunak errejidore dirudi.

13. E txeko A laba non zara? Iñon ageri ez za ra... Lau galai gazte b a ’ditut eta Jarriko dizut aukera; neroni ere gayian nago baldin gustatzen-ba-zara.

7. N agusi Jauna, barkatu ezbanaz ongi m intzatu; zure lizentziyarekin nai dui E txeko A ndria koplatu. 8. E txeko A ndre zabala, toki oneko alaba; birlan nator inform aturik em aile ona zerala. 9. H orroko hor goyan errota, iriña dago iyo-ta; etxe hontako etxeko A ndria A m a B irjiñán debota. 10. H orroko ho r goyan oilo bi, batek bestia iduri; etx e hontako etxeko A ndriak A m a Birjiña diruri. 11. H orroko ho r goyan antzara; Etxeko sem e non zara? G u zuregana etorri eta inon ageri ez zara.

14. H orroko hor goyan otia, guziya lorez betia; Etxe hontako alabatxuak kutxan d aduka dotia. 15. H orroko hor goyan antzara; Joxepantoni, non zara? M undu guziya ezkondu eta zu zertako ín ez zara? 16. Ari nazela, ari nazela nekatu zaikit ezpañak; etxe hontatik espero ditut errial bi ta gaztañak. 17. E m ango bauzu em azu, bestela ezetz esazu; ate-onduan hotzak hiltzera am ak ez gaitu bialdu. 18. E skupekua hartu degu ta orain abia gaitian; adiosikan ez degu eta agur urrengo artian.

Sail: KZ. M ota: Eske-bertsoak. O ler tek; K opla zaharrena. O iar lot: U rteberritako ohitura, bezperan edo sarreran; O iartzungo usarioa. Bib: M L , IG, 1, 239-242or. (testuak);333-352or (ikaskuntza teknikoa). M L, IG, 2, I7 6 o r (doinua); 41 lo r., (doinua). M L, IG, 2, 41 l-415or, (testuak). A Z, Aus, 116, 73-74 eta 81-82or (usarioaren berri). JD , B D ,3 , 1137or. Dis; “P agoarte”-“E lkarlanean”, “O iartzungo K antu Z aharrak” , C om pact D isc, K D -505.

069. DOINU ZAHAR BAT

Doi-

nu zahar ba-

ten

in-

gu-

ruz

da-

tor

eus-

doinu,

bi-

du-

sa-

ai-

ar-

te-

ku-

ren

kon- dai-

do-

■a-

kal

^ Hitz

He-

rri

kan

tu-

pui- nak

zi-

kan tu-

mezu-

: i

tzen gu-

Í sai- mo-

■0— r 3-

I-

a*.

Ha ien oi- har- tzun

e- ra- gin- za- lez

• Doinu zahar baten inguruz dator euskal kantuen mezua. Hitz eta doinu bi-biak dute osatzen gure salmua. Herri kantuen aide artean *ku.si nuen mundua. Jpuiak ziren edo kondaira ^do ta fruitu santua. Haien oihartzun eraginzalez ®rein zidaten barrua.

rein

nu-

fruì-

zi- da- ten barru-

en mundu-

santu-

2. G eroztik erne ta hazi zitzaidan lore gorri bat arim an. H em en daram at, hem en bizi dut, ertetzen zaidan kantuan. G errako garrak ez zuten erre G em ik a kiskarratuan, Izotzak arren, bizirik dago ondoko giro nahastuan. G ogorragoa giro a eta gorriagoa orduan.

Sail; KB.

^ota: Etno-mundua. r tek: G andiagaren bertsoak. lar lot: M usikagilea, A ntton V alverde, bertako tradiziokoa. b d , 3, 163Ior. “Euskal K antariak” . “E gin” , ZC-52.

0 7 0 . D O M IN G O 1

M D o- m in-

go,

rrau-

tza

^ ta

go-

rrin-

go.

—r—

Domingo, arrautza la gorringo. Sail; KZ. Mota; Forma etno-poetiko laburra, burla egiteko. Oler tek: Forma litanikoa, distikoa. Oiar lot; Bertan erabilia, jasoa; ume doinu ezaguna. Bib: ML, CP, 77 eta 92or. ML. IG, l,536or.

0 7 1 . D O N -D O N K A N D E L -0 a — 5 —* D on- don

kan-

del!

Ba-

rri-

la,

ba-

rri-

Don-don kandel ! Barriola-barriola, plixt! Sail; KZ. Mota; Forma etno-poetiko laburra. Oler tek; Dekorazio-olerkia. Oiar lot; Bertan erabilia eta jasoa. Haurren jolasetan txotx egiteko. Bib; M L,CP,67or. ML, IG, l,526or.

plixt -

072. D O N J O S E D E A L T Z U N A G A

D on

Jo-

deA l- tzu-

na-

ga,

pro-

bin-

tzi-

nu-

des-

kan tsuz

ko-

go- te-

gi-

zon

sano-

A-

di- na-

ren kon-

« — ^ —

pe-

ri-

I*—

Ila-

ri-

ka-

no-

—

f —

^ —

gu-

txi-

D en-

bo-

• ----------- T --------- p --------- 1 ' ------------ P —

ta-

------c------ 1 — 2— 1

^— m e-

1* —

no-

Don Jose de Altzunaga, probintzianoa, deskantsuz egoteko a gizon sanoa! Adinaren konforme, mundutik banoa, urrikal dakidala Jaun Soberanea. Gizon umanoa, maite du ardoa, ze perillanoa; denbora gutxitako amerikanoa.

Sail: BB.

Mota: G izon baten gorazarrea edo.

lek: Zortzi punlukoan, xehetasuna eta bizitasuna bilatuz, estrofa luzeko zirrara betea. ^iar lot: Oiartzuar bati ikasi omen zion Oroz-Beteluko Fermin Arbunies batek kantu hau. Bib: PD.CV, Can 1,311-312or.

073. DONA, DONA, KATONA : --N-__ ^ ; ^ — '-rDo-

na-

do-

na,

ka-

to-

N-

-V-

K ------ h------ h-----

^r — é na;

ka-

zaha-

goi-

tik

«Irh In j±] nHñ' n .n na. Ku- ku- lu-

nongo

a- tsu-

hau-

me- ra, ku- ku-

tsi

Ta- rra-

lu-

me- raa-

■

pa-

te-

kas- ku-

tsu-

rra

man-

behe-

tzo-

ra,

a- tsu-

es-

kai- le- ranbehe-ti

D ona-dona, katona, kaka zaharra m antzona. K ukulum era-kukulum era, atsua goitik behera. N ongo atsua? T arrapateko atsua; eskaileran beheti eroita hautsi du kaskua.

Sail: KZ. M ota; Form a etno-poetiko laburra. O ler tek: D ekorazio-oierkia, figuratibotik duena. O iar lot: Bertan erabilia eta jasoa; gure belaunaldia lekuko. Bib: M L, IG, l,3 5 2 -3 6 3 o r.

074. DOS POR UNO ES DOS !s

Dos por

N N: L.-JL'ì

N K S -0 -

u- noes- dos, dos

^— ^— ^— ______ m — • w -0 — 0 cua-

tro

o- cho, dos

por

cin-

por

dos cua-

tro,

—0— • _______ ^ _____ co

diez,

dos

por

dos —

seis do-

por —

tres

seis,

dos

por

h---U-0 ----0______ ^ ___ ce,

dos por

si-

______

ca-

J) h i’l J tor- ce,

dos

por

diez vein-

cho die-

ci-

^'1

seis, dos

por

nue-

h .^

die- ci-

cho, dos

por

le.

Sail: KZ. Mota: B iderkatzeko taula ikasteko doinua. Oler tek; A rtifizio erritm ikoa em an asm oz, azentuen arabera tinkapenak dituen doinu jarraia.. Oiar lot: Eskoletan erabilia, gure belaunaldia lekuko. ^ 'b : JM L , A E L ,2 8 -2 9 o r.; 129or. M L. IG, l,265-267or.; 276-292or.

EGIN KARRAXI (Ikus 057-O K , BIDEETAKO H A R R IA K )

075. EGUNAREN IZENA & E-

bai-

pe-

lo-

gu-

se-

ría-

ña-

ze-

ren

I-

la-

ga-

rri

lea- tze-

- f

par

da-

kit

ti-

lar-

tzun-

tan

jo-

Nahi det

ne-

or-

du-

ger-

ta-

hurren-

go-

bes-

bat

es-

kar

men-

no-

bat

a zan.

ba-

zan,

pia-

zan.

Sail: BB. M ota: G ai kom ikoa, apaiz baten apetitu gaitza. O ler tek: H am arreko txikian, estrofism oaren baliabideak erabiliz: esklam azioak, oharkizun pantagruelikoak. O iar lot: B ertan gertatua; Bilintxen bertsoak; eta doinuaren aldaera berarizkoa.. Bib: A Z, A us N ag, 9, 195-207or. JD , BD , 2, 992or.

076. EGUNSENTI BATEAN (M A ITEA Z G A LD EZK A )

W E-gun-sen-

nintzen Jain- ko-

iS i

ba-

ren "m -

lia,

kin aurrez- aurre ex- pii- ita ze- di

ri?-

re-

h—

h í— —

zen

hi-

11a,

kale-

—^ tzi

ze-

za-

ir-___ten

r n — —

—

behingoz u-

lla.

tetan maite-

ze-

ru-

goi

— «

xi-

—

11a,

Zu- taz mai-

& te

gi- ña dut galde.

Zu- taz mai-

gi-

ña dut gal-

de.

1________

É Ba- kar- da- de haundi E- txe- runtz nin- do- a-

nu-

zutaz

o- rol- tze-

bat neukan biho- tzela pen- tsa- tu- tzen nu-

galde-

an,

gin

ni-

ne-

gar

gi- ten

on Jau- na- ri ho- tze-

m an

an:

gizo- nok no-

Jain-ko-

eo-

bi-

az mundu- tik

gi-

nen

hil- tze-

on- du-

an.

an,

¿ IT m ^ m a i-

u- rruti

zegok

m hura han bere zeru*

Zu-

taz mai-

gi- fia

an,

gu ba-

dut gai-

de.

ka- rrik

gi-

Zu-

ña

taz mai-

W tzi-

dut

P rik

gai-

me- zurtz mundu-

de.

Zu-

de-

taz mai-

gin

î bai-

ña Jain-

ko-

Egunsenti batean maitea zen hilla, kalera irten nintzen Jainkoaren billa, nerekin aurrez-aun'e esplika zedilla, behingoz utzi zezala zeru-goi ixilla. Zutaz, maite, egiña dut galde. 2 . Bakardade haundi bat neukan bihotzean,

negar egiten nuen zutaz oroitzean, galdera egin nion Jaunari hotzean: gizonok nora goaz mundutik hiltzean. Zutaz, maite egiña dut galde.

e- tzi- ran

ran-

tzun.

3. Orduak pasa ziren, ezer ez nun entzun, nik ez dakit, maitea, konprenditzen duzun, arratsaren illunak eguna bildu zun, Jainkoak iñundikan etzidan erantzun. Zutaz, maite, egiña dut galde. 4. Etxeruntz nindoala oihukatzen nuan: Jainkoa ez da bizi gizonen onduan, urrutik zegok hura han bere zeruan gu bakarrik utzirik umezurtz munduan. Zutaz, maite, egiña dut galde. Zutaz, maite, galdera egin dut baiña Jainkoak ez zidan erantzun.

Sail: KB. ^oia: Maitearen heriotzaz galderak Jainkoari. ^ '^ r tek: Zortziko txikia eta errepika. Elkarrizketa hildako maitearekin. Oihukatzearen eta isiltasunaren kontrastea. ^ 'a r lot: Hitzak eta doinua Xabier Lete, oiartzuarrarenak. “Ez dok amairu” “Edigsa-HG”, 1969, S.; Xabier Lete, “Hurbil iragana”, “Elkar”, ELK-324, K-324, KD-324.

077. EGUNSENTIKO ZALDI ZURIEN (NAFARROAKO A ZKEN ER R EG IN A K DONAPALEUN)

E-

gun sen-

ti-

ko zal-

zuri-

hes

la- ^ rri-

ren o-

tsa,

dol

go-

rri

tau-

pa- da- tzen du dontzei-la-txo-

i en

bi-

ho-

= M fr ^

an iz-

mai-

iza. ' —

ku-

ta- tzen

da gorputz bi-

ta^

luz-

sun ^

tu-

mets

rre-

-------- - i ---- --------- • ------ i ^

------- ^

ren

lo-

tsa.

1. Egunsentiko zaldi zurien ihes larriaren olsa, odol gorriak laupadatzen du dontzeillatxoen bihotza, maitasun amets erregarrien deuseztapenaren hotza, liho artean izkutatzen da gorputz biluztuaren lotsa.

3. Donapaleuko arratsaldetan enarak leiho gainetan, udaberriak tristura dakar haizearen hegaletan, melankolia ezinesan bat jauregiko zuhaitzetan, urte geldiak isilik doaz lanbroaren ametsetan.

2. Lekunberritik Baigorriraino mendi goitiak harresi, zaldun ederrak ihiztari eta orkatz emeak ihesi, zer den ametsa zer den egia gogoak ezin berezi, iraganaren zaunka larriak orainean ezin etsi.

4. Udazken gorri gogorapentsu malko isilen getari, Orhy mendian elur xuriak neguaren aintzindari, urte aroak joan etorrian batzuk besteen atari, heriotzaren begi uzkurra gau ta egun zelatari.

Sail: KB. Mota: Historia oroituz. Oler lek: Xabier Leteren poema, ebokatzailea. Oiar lot: Poemagilea eta musikagilea bertakoak. Dis: Antlon Valverde “97”, “Elkar”, KD-474, K-474.

rri-

078. EGUZKIRIK EZ DUTE (A M O N A R EN ILLETA, BIO TZEA N M IN DUT)

E- guz- ki- rTk

da-

tsaso-

te-

ots

ba-

—

an,

7 _

gaur zu-

du-

le- io- tan

ka-

le-

an,

rro,

gi-

za-

ots

bi-

za- pi- akV^-

de- iek

bat geldi-

zi-

lits u-

la-

ñok

sik

rra- tu.

rik,

Aur yo-

bat

ots,

---------------- r

----------- d ---------- J _

•

ots

be-

bi-

so-

zi-

lan

rren

flok

bi-

o- tzak

E- rrez- ka

neke-

ak.

Men- de-

zi-

4 aldiz

j--

gizo- nek

-F -~ r " ^ l = Ì O' ñok-

bat

ja-

tai-

ku-

dut

mu-

xi-

me-

la,

pa-

rre

an-

txa,

bi-

zi-

rik

-2-------------- 2____

•ÈEÎ ba- li-

rau

beze- la.

. 1

-----

Ots,

h—

ots

—

ots,

—

otz Ots,

ots,

-------

\-0L=—

di-

otz,

yau- zi- ka bi-

-------------- Í —

2 -

let ï-

gorputz

bi-

otz A-

Jd— —

xi- mur

mai-

• L-

te,

gur

mo-

na-

Biotzean min dut, min etsia, negar ixilla darion miña. Amonatxo bat nun: gaur enarak etorri-garaiez, aldegiña.

bizion onok!.. bizion oñok!..

iu-

di-

1. Eguzkirik ez dute leiotan zapiak; aur yolasik ez dago gaur zure kalean. Odeiak lits urratu; itsasoak orro. Gizadi bat geldirik; gero, bat batean; Ots! Ots!

gur

2 H — -J —

• ------4

yau- zi-

2. Errezka bi gizonek argizai oriak; gorputza lau billobok; atzetik andreak. Ai, ene lor arin au zein dudan larria! besoek ez lan arren, biotzak nekeak... Ots! Ots! bizion oñok!..

txo

gun aun*

M endea ia betea, ta ain illaun, goputz xar! Bezak gogoa goien i bezain ariña, ta bezat nik nerea, dei nazatenean, ®zin-itzal argiruntz sgatzeko diña! O ts! O ts! b iz io n o ñ o k !..

O rain larogei urte, kale poz gabeok ^guzkiak zitun ta zure aur-yolasak alaitzen. G aur arriak ere baitira itz al... nork lekuskez, ikusi, tirte urdin igesak! O ts! O ts! b iz io n o ñ o k !..

7. Amonatxo! Bakarrik zagoku atean, otz ta gogor, entzuten zure azken meza, zerraldo olen artetik (negu'gaua iduri) ez al datortzu, uluka, aiza erruki-eza? O ts!

Ots! e n e g a n b io tz !..

8. Begiok ero ditut, noranai doazkit; dantza naasi bat dabilt irudi menean. Goruntz egik, biotza: otoika lasa adii ixiila sor badadi ire barrenean ! Ots! Ots! e n e g a n b io tz !..

Egun zarrak jo a n ta berriak etorri,

§aur poz bihar oñaze *^oiz burni noiz zillar, zenbaitek ondamendi baituten katea lore-sorta bekizu Eoi munoak zear! O ts! O ts! b iz io n o ñ o k !..

Bat batean eten da bizion ots ori. O orputza laga dugu nunbait. A l-dakit nun! Bultza naute barrura, njr-ñir aunitz a rg i...; ordia-antzo sar nauzu, begi-lauso ta urgun. O ts! O ts! b io tz , b iz io n o ñ o k !..

9. Ordu bete luzea igaro zan. Noizbait, berriro lor ilJauna besoek. Tirrena muño baten gañean uri ixil bat arki... Poz oñaze kateak emen dik etena. Ots! O ts! b iz io n o ñ o k !..

10.01 bat yaso ta ikusi dut musu ximela: parre-antxa bizirik balirau bezela Ots! Ots! lé r a d i, b io tz !

11. O rdun, ixar bat biztu du nere gau beltzak. Begioi m alko ixil bat, dardarka darite. N oizbail itxaro-kabi b iu r dan biotzak: Ots!

A gur! (oiuka dio), gorputz xim ur m aite! A gur, am onatxoa! Egun A u n d irartel... Biotzean m in dut. m in etsia, zotiñik gabeko negar-m iña. A latsu txoriak, uda-ondoz, negua du galazi-eziña.

Ots! ja u zik a, biotz!

Sail: KB. M ota: A m onaren hiletak O ler tek: X abier L izardiren poem a O iar lot; M usikagilea, A ntton V alverde, bertako tradiziokoa. Dis: “Euskal kantariak” , “E gin” , ZC-52.

079. EKAITZAK DU TXIMISTA (N ERE M AITEARI)

1 h h ^ ^ 1 —

n , f-

—i—i—=--=“^=—^ > . T [_r 1—

—

ne-

—

=: ! --------- i -------^

rri, zu-

Be-

gi-

begi-

ru-

re-

di- me- nez

ze-

na-

ru-

ien

oi-

zu-

na-

gan

’

rri

nu-

ku-

â&#x2013; Ekaitzak du txiniista erronka ezaugarri. Zu nere telebista bizitza gozagarri. Maite minduen erreka bihotzen freskagarri. Zure begien oreka nere nahien oinarri. Begien irudimenez 2erua zuregan nuen ikusi. Estalirik zorionez 2ure l<ateetan murgilduz jausi. Xerka ninduzun gau beltzez ametsetan zinen beti nagusi. Zu gĂ¤be ezin biziez 62er ez eta dena zitzaidan hautsi.

3. Udaberriak zuregan hartutzen du atsegin. Arrano xuriak hegan sorgindurik zurekin. Pazko loreen dizdira, gorteetan erregin. Zure besoen kabira maite, nahi nuke hurbil. Adiorikan gabeko zelata eguna nabarmentzean, piztu zazu zoriona, etzaite erori hodei beltzetan. Amoranteen zalduna loratuko dugu bien artean bataiatzeko iluna dedin argi berri lur zabalean.

Maiteenetan izar Ă¤rgitan argiena, fTiendebaldean nabar baizerik epelena. Bortuetan itxas adar ^zta emankorrena. Itzazu besoak zabal ^ar nazazu den dena. Bizitzaren eztaietan â&#x20AC;˘^oizean itzala, noizean argi. itxaropenik airetan 6z uka galdetzen, ote den bizi. ^risteziaren malkoak baratzeko lorez xukatu beti. Maite iturri gozoa lehortu ez dadin ametsez busti Sail; KB. Maite kantua. ^ tek; Estrofa luze, plurirrimotan, hitz telurikoetan, sinbolismoari eutsiz, -metaforez, Q. irudiz,- bizitzako gazi-gezak. lot; Egilea, Julen Lekuona, herritarra.

080. ELORRI XURIAREN AZPIAN {ARROSA X U R IA REN AZPIAN )

"---• ---• _M Í

l hi >

• —

T — —

—

=—

>—

ß—

■

■—

^—

1 ■f

k-------

ß [.hi>—K---ka-

pi-

tai- nek

ze- rau-

ka-

ten

gor- -

1- - h P tez

en-

V- r " gai-

ña-

tu-

rik.

1. Elorri xuriaren azpian / anderea lokarturik, Arrosa bezain eder / elurra bezain xuririk, Hirur kapilainek hor zeraukaten / gortez engainaturik. 2. Parisen ostalertsa batek / ederki salutatu. Ederki salutatu / berriak ere galdatu; - “Bortxaz ala amodioz jina ziren / anderea, errazu.” 3. - “Ez naiz, ez, amodioz jina, / ongi bortxaz jina nuzu. Hirur kapitainek / bortian eneganaturik, Pariserat ekarri ninduen / aitak eta amak jakin gaberik.” 4. Kapitainak hitz hori entzunik, / jin ziren andereagana: - “Anderea, afal zite / eztirik eta trankilik, Hirur kapitain badituzkezu / gaur zure zerbitzari.” 5. Anderea hitz hori entzunik / hilotza zen erori. Kapitainak ere partitu / beren zaldiak harturik. Nigar egiten zutelarik / andereari dolu emanik. 6. Handik hirugarren egunera / hilak aitari oihu: - “Aita, entzun nezazu / ni orain hemen nuzu. Birjinitatea beiratu nahiz / hilarren egona nuzu. Sail: KZ. Mota: Euskal balada edo erromantzea. Oler tek: Kontapoesia, kontaerez eta elkarrizketez egituratua, progresioa eta erremate ezustekoa. Oiar lot: Errenteriako ehiztariek Etxalarko usategietatik ekarria eta gure artean banatua. Doinua, aldaera izanik ere, kontuan hartzekoa.

Bib: PD, CV, Can 1, 275-278or. RMA, CPV, 2, 949-95lor. KKK, 136-137or. JML. lEL, 250-252or. AZ, Euskal erromantzeak, 1998, 257-272or. ML, IG, 379-381or. Lakarra, Biguri, Urgull, Euskal baladak, 1983. 2, 107-1 lOor. JD. BD, 3, 1247or. Dis: “Pagoarte”-“ElkarIanean'’, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc. KD-505.

081. ENAKELA, BANAKELA ¿-------

----E-

buz-

ti-

na-

ke-

in-

la,

ba-

nikek

na-

ke-

be-

la,

E-

ze-

la-

Enakela, banakela, Enak hartakua; buztinakin ingo nikek hi bezelakua. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, dantza-kopla. ^ er tek: Hitz geminatuak, konparaketa iraingarria. >ar lot: Bertan erabilia, bertan jasoa. ML, CP, 48 eta 86or. Ml , IG, l,504or.

—

nak

har-

ku-

ta-

ku-

082. ENTRAD, ENTRAD, PASTORES

,V--'

T T ^ -S -

trad.

trad,

pas-

K- - V -

to-

res

en-

trad;

en-

trad,

en-

trad

za-

i ga-

les

to-

res,

tarn- bien.

por-

tal

Be-

tar

Ni-

ño

Ay!

qué

be-

Ilo!

fio-

. ^

ca-

N ■V ^ ^

res.

ay!

J >

pa-

----•

len-

mor

sus

ve-

jas

ver

(0 -

ño

cen

j )

fue-

los

pas-

tre

las

ay,

ay.

queha- na-

ci- doen-

res

Dios.

Be-

Ay! quéher-

que

del

mo-

so,

eie-

hi- zo ba-

le-

gn-

i jar.

ha-

— te—

Ay! Qué lin- do!

ÉI

len.

lén,

hi-

ve-

nid

Ma-

con

ri-

ve-

mos-

Ili,

i Ili 1

nos

es-

k m

rro- nes

---

pe-

Je-

Lie-

sus. 0

M ------ 1

mi I pa-

rao-

fre-

Ni-

ño

h------ ' ------ • Li________ — Ma ' nue 1. Ma -

pues

tu-

nLel.

Sail: KZ. Mota; Eguberri kantua erdaraz. Oler tek: Kontaera. Oiar lot; Gurean nexkek bakarrik kantatzen zuten hau. Gogoratu olentzero-eskea hórrela finkaturik zegoela: mutilak Olentzerorekin, neskak “naximentua”-rekin; eta hauek erdararaz ere kantatzen zuten. Kantu hau lekuko. Bib; Doinu berdintsua guk Jose Maria Satrustegi jaunari entzuna, Euskarazko testua zuelarik.

083. ERRAK BAT ^-r_:

s: £

E-

rrak

bal,

gu-

Jau-

be-

duk

bal.

E-

tbi.

E-

rro-

m a-

^— bal.

E-

rrak

hi-

ma.

bost,

san-

tu -

’

da-

re-

al-

da-

re-

ak,

bost

lia-

pre-

H i-

T ri-

gu-

Jau-

be-

zi-

so-

T ri-

ni-

da-

de-

V i —

re-

ak,

gu-

Jau -

Jau-

be-

duk

V—^ J) •. h ^J ír 1 1

—

ak,

gu-

Hi-

4 ^--------

.—

da-

ak,

ni-

da-

de-

ak,

E-

rro-

j )

----

al-

P ^ ^■

rrak

be-

duk

ak,

lau

ak,

duk

E-

bat.

ban-

je-

E-

rrak

lis-

V —

E-

•

rro-

m a-

al-

J. ^ ^ bat.

Sail: KZ. Didaktiko-erlijiozkoa. er tek: Forma litaniko, zenbakiduna, paralerrotan. *ar lot: Oiartzuar bati jaso ziola dio Azkuek, beste argibiderik gabe. Bost zenbakian bukatzen du, hirutik bostera saltatuz. Ikus 046-OK, “Bat. Gure Jauna bera duk bat’ bertsio osoa. RMA, CPV. 2, %7or. ML, IG. 2, 390-392or.

084. ERRENTERIA (H ERR I IZEN EN ISEKAK ) Doinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola.

Errenteria, mal-herria. Irun, kopet-ilun. Oiartzun, dakarren monedan erantzun. AItziber, beti ber. íturriotz, beti hotz. Karrika, harrika eta makilka.

Sail: KZ. Mota; Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Zirtolari-ditxolarien teknika, leku-izenaren hotsari kideko bertso lerroa erantsiz. Oiar lot: Albo-herrien izenak, eta bertako auzoenak maiseatzeko edo burla egiteko. Bib: ML, CP, 78or. ML, IG, l,538or.

085. ESKUALDUN XASURRETATIK —

t—

r—

J-

f r

f ^

Es-

kual-dun xa- su- rre-

ta-

—

tik

■-------- j

ba-

ginen

hi-

ba-

tai

-j. lun.

Har-

be-

tíar

gin-

tu-

------------------l

t ----------- J --------------- ^ ^— — '

tun.

E á * i>

I-

. 3=^ tun

run

be-

tun-

tu-

la,

tun,

tun- tu-

lun

.12__________. . . ____ - — —

----------------- k -------------------

■i— k - -1— ^ L -JJta

iun- tun.

»■ Í— >■ 11

iar-

tzun.

Tun-

2. Gerla behar ginuela aspaldi zuan ezagun. Itsaso bazter hoitarik, tun, tun, tuntuluntun, zonbait peza tiro ilun, tun, tun, eta beti tuntuluntun.

Eskualdun xasurretatik baginen hirur batallun. Hartu behar gintuela, tun. tun, tuntuluntun, Irun eta Oiartzun. Tun, tun, eta beti tuntuluntun.

Sail: BB. ^ota; Gerra eta soldadutza. Oler tek: Parte figuratiboa eta dekorazio-olerkia. Lauko berdina zortzi silabez, bi puntuz eta onomatopeyez. ^â&#x20AC;˘ar lot: Saran bildutako kantu honek Oiartzun aipatzen du, soldaduek hartu beharreko herri bezela. Bib; PD. CV. Can 2, 6I7-618or.

086. ETORRIKO DA ZURE SOAZ (H ERIO TZA R EN BEG IA K )

he-

ri-

o- tzak so-

zo-

rrotz;

ba- karjnu-

leize-

ra je-

tsi- ko

1. E torriko da zure soaz heriotza gor, logabe, alhadura zaharren gisa, goiznabarretik gauera alboan dugun ohidura zentzugabe bat bailitzan.

4. U rratuko da ezpain hertsien keinua, aurpegi arrotza leihoaren ondoan, usadioen guneak desitxuratuz biluztasuna nagusitzen denean.

2. Z ure begiak alferrikako hitza izanik garraisi m utu, isiltasun oro isil, goiz bakoilzean aurkitzen dituzu adi ispilura begiratuz. ilun, hurbil.

5. Z ure begiak argi grisaren errainu, m endi ilunen goizorduko izotza, esnatzearen dardara eta ikara kale hutsetik hurbiltzen zarenean.

3. Jakinen dugu egun hartan, oh

6. Jakinen dugu egun hartan, oh itxaropen! bizitza zarela eta ezereza, gizontzat du heriotzak soa zorrotz bakar, m utu, leize ra je tsik o gera.

itxaropen! b izitza zarela eta ezereza, g uziontzat du heriotzak soa zorrotz bakar, m utu, leize ra je tsik o gera.

Sail: KB. M ota: H eriotzarekin aurrez-aurre. O ler tek: C esare Paveseren poem a baten bertsioa. O iar lot: H itzak eta doinua X abier Lete, oiartzuarrarenak. Dis: X abier Lete, â&#x20AC;&#x153;E skeintzaâ&#x20AC;? , 1991, E LK -291, K -291, K D -291.

087. EUSKALERRI NEREA

pai- ne-

tan

rai- na,

ha-

ho-

biT

A-

rra-tsal-de- ak berez

da- ka-

rren tris-

j t i )

tu-

tza.

J .

ra.

ne-

È =ê rau- a-

ren

be- ha-

lotzen diz-

rrak

tit

in-

m go-

a ze- ken-tzensus- m es

go-

darrak,

tu-

rri

bizi-

a gor-tze- tze -an .

1. Euskalerri nerea, ezin zaitut maite, baiña nun biziko naiz zugandik aparte... Anaien aurpegian begirada hotza: ezpainetan iraina, harrizko bihotza. 2. Arratsaldeak berez dakarren tristura neretzat izaten da bakardade hura: argirik gabe begiak, balio al du gure egiak? Bidé bat aukeratzean gelditu nahi nuke gure lurrean 3. Erabaki baten billa zenbat urrats galdu arbasoen aberriaez nuka nahi galdu... arauaren beharrak lotzen dizkit indarrak, gogoa zekentzen susmoz iturri bizia agortzean. 4. Urruti joan ezkero berriz itzultzean nolako etsipena nere bihotzean... ekin dezagun aurrera, lehia hontan saiatuko gera. Tristea etxerik eza, denok behar dugu haren babesa. 5. Egun bakoitzak baitakar bere zeregiña ekintzetan gauzatzen da bizitzaren griña... errespeta bizia elkarri merezia, guziok berdiñak gera: hauskorrak, hilkorrak azkenean.

Eus-

Sail: KB. M ota: A berriaren inguru. O ler tek: B ertsolarienetik hurbilago, nahiz librea den estrofagintza O iar lot: H itzak eta doinua, X abier Lete oiartzuarrarenak. D is: “E z dok am airu” , 1969, “E digsa-H G ” , (H G -7), S. X abier L ete, “H urbil iragana” , E L K -324, K -324, K D -324.

088. EXENPLO BEREXI

E-

klik. Ge-

xu-

rra

xen> pio

di-

be-

re-

yok

xi;

nik

xak

ro-

si;

ro-

liik.

E xenplo berexi; nik axak egoxi, egoxi ta klik -g e x u rra diyok hik.

Sail: KZ. M ota: H eziketa modua. O ler tek: L itaniko eta dekoratiboa. O iar lot: B ertan um eak isiltzearren, erabilia, ipuinen bat errepikatzea behin eta berriz eskatzen dutenean. Bib: M L, CP, 79 eta 93or. M L , IG, l,4 4 o r.;e ta 5 3 9 o r.

089. EXKERRA BERATARRA ~'.'7

h 'i -“ r - i

Ex-

tzi.

ke-

len-

rra

'K " ' T ' be-

kos-

ra-

tun-

ta-

bre

rra,

txa-

zu-

re-

rrak

tzat

go-

tzaiz-

rain-

ki-

^---- ^C---

y— —• ahan-

5= ^ En-

tzi. H

bus-

te-

ri-

jan-

Li-----JJ_

•

------------

da hi----------

ber-

tsuh

----------------- 1 ----------- ; ------------ 1

hil-

tze-

/ ----------■

rik

----------------- 1

me-

Exkerra Beratarra, zuretzat goraintzi, lengo kostunbre zaharrak ctzaizkigu ahantzi. Sakelak hutsak eta poltsan diru gutxi, inbusteriz mantendu. bertsueian jantzi... Horla bizi denak eztik hiltzia merezi.

2. Exkerra, nai badezu nerekin jarduna, señalatu itzazu hilla ta eguna; erritikan hartzazu nahi dezun laguna. Bertsotan jokatzera zatoz Oiartzuna: etzaizu paltatuko zeñek erantzuna.

Sail; BB. ^ota: Bertsolarien arteko desafioa, “bertsotan jokatzera”. tek: Eztenkadak eta saiorako xehetasunak, hamarreko nagusiaren baliabideak erabiliz. ^'ar lot: Ardotx, bertako bertsolariaren irrintzia, Berako Exkerrari. AZ, Aus Nag, 8, 367or. m l , IG, l,328or. JD. Ver 1. 97 eta 350-35 lor.

090. EZ DA GERNIKAN (G ERN IK A SUTAN)

m baz du-

jo-

Jen-

de-

he-

si,

tan.

Ez da Gernikan negarra baizikan; -Herria sutanEgazkiñek askotan bonbaz dute josi; jendea igesi. -Herria sutan-. 2. Nazi doixtarrak eta franco-tarrak. -Herria sutanArratsaldez bostetan dena dute erre. errukirik gabe. -Herria sutan-. Su ta garrak, inpernuko indarrak, -Herria sutanGernika ilunpetan digute estali, bizia itzali. -Herria sutan-.

7. Franco zitalak, egiñik ahalak. -Herria sutan“Gorriak” gezurretan zituen salatu, lotsa denak galdu. -Herria sutan-. 8. Pablo Picasso minbera da oso. -Herria sutanGernikaren penetan indarra du hartu. triskantza margoztu. -Herria sutan-. 9. Urruti lehen. oraingoz Madrilen, -Herria sutanPrado-ko saloieian jarri dute. Horra! bigarren zigorra! -Herria sutan-.

4. Bonba-txistua, heriotz gaixtua. -Herria sutanetxeko ateetan indarrez da sartu, bihotzak urratu. -Herria sutan-.

10. Hor herriz-herri dabil penagarri. -Herria sutanarrotz-atzaparretan Ohialak ikara; Betor Gernikara! -Herria sutan-.

5. Emazte, aurrak, ta hauen negarrak. -Herria sutanoiñaze-odoletan zoraturik dabihz, karrasi ta antsiz. -Herria sutan-.

11. Piztu bihotzak eta esperantzak. -Herria sutanEsna gaiten benetan Euskaldun guztiak, zahar ta gaztiak. -Herria sutan-.

he-

rri-

12. Euskadi zahar hor dabil su ta gar. -Herria sutanArbolaren oiñetan baturik gabiltzan, zutik iraun dezan. -Herria sutan-.

Gizon, abere, ferian han daude. -Herria sutanHauetxen bizkarretan lertu dute bonba. Justizia non da? -Herria sutan-.

Sail; KB. Mota: Kontaera, gogoetak eta jarrerak. ^ler tek: Errepika jarraitua, bertso-lerro laburrak; erakusteko eta hunkigarri diren sententzi figurak. ^>ar lot: Letragilea, Andoni Lekuona, oiartzuarra. Lekuona A., “Euskal kantagintzan urrats berri”, “Egan”, 1998, l/2ko. gehigarria, 132-133or.

091. EZ EGIN NEGAR •

XI -

mu-

rra

be-

ze-

■0.

•#.

Sail: KZ. Sehaska-kantua. tek: Idatzizko estiloan, alegoría gauzatuz. lot: Informatzailea Oiartzungoa da. Doinu berezia duela dirudi. Harritzen gaituena da, letra hori Emeterio Arre.serenaren berdin-berdina dela, Oiartzungo “Schola Cantorum”-ek kantatzen zuena, Zirilo Rekondoren musikarekin. Harrigarria heixiak ñola jaso duen, hain molde desberdinetan. B ib ; ■ AZ. Aus Nag, 8, 414-415or. AZ, Aus, 119, 100-101 or. JD, BD,3. 1151or.

092. EZ, EZ DUT NAHI É

-i

Ez,

zt-

ez dut

bi- li- za-

zi- o-

bizi-

tze- rik

ez.

bi-

li-

zi-

ez,

rik.

Ka- io-

ez da-

ez,

ez.

la-

ren a-

la-

ditu

mundu-

ez.

------ • ------- 9 —

an.

Ez,

he-

‘ »

la-

rik-

E z h o la k o z ib ílíz a z ío r ik .

E r r e p .: E z , ez d u t n a h i ...

darrak

E z , ez d u t n a h í e z , e z , ez.

1. Kaiolaren adarrak ditugu gogoan. Eskuindarrek eskua zabaldu juxtuan. Zigorren indarren menpe tiroak gogoan. Hórrela bizitzerik ez dago munduan.

ho-

/ .

j r

ez,

nai,

2. Pohziak nun-nahitik zerbait egitean, pentsatu arazi nahi makil indarpean, Irudi du gerala kaiola batean jarritako txoriak fusilen menpean. E r r e p .: E z , ez d u t n a h i . . .

ez,

dut

Horregatik ez dut nahi gizonen kutsurik, zibiHzazioaren sasi jaungoikorik. Libre nahi dut bihotzez, libre loturetik, basurdearen gisa hortzak estuturik. E r r e p .: £ z , ez d u t n a h i ...

Sail: KB. ^ota: Protesta kantua egoera politikoak sortarazia. Oler tek; Zortziko txikian, kontaerak, oihu esaldiak, konparaketak, desirak. Oiar lot; Doinu eta letragilea, Julen Lekuona, oiartzuarra. Bib: JD, BD, l,436or. “Ez dok amairu”, “Cinsa” (CIN-138), 1966, S.

093. EZ NAZAZU UTZI J _____ V-

na-

z'u-

tzi.

Be-

har

az-

tu.

guz-

ti-

az-

—ë‘ 0 tu, az-

p j ) J) J) nai hor pi-

la-

tsi:

Ij tu-

al-

di galdu-

jo-

an zen

ga-

rai, kontra-

zer-

> > j) ß J J) J)

j) l J J) J) J -j

or-

du-

tsa,

ga-

ze-

na- za- z'u-

tzi,

ez na- za- z'u-

rra- tza

na hausten zu-

j) J) j) ^j na

zo- ri'

po-

za.

------- fc------- k------- r — t

■4

1 d d ' d ‘ f, J

tzi, zuk ni

1r ÍF FM. ^ 1

u- rre gorri-

tzi. zuk

e- rre-

- r ~ M —

az; nai

nu-

gin. Ez

na-

za z'u-

tzi.

>>—

gin ne- r'e- re- mu-

tzi,

ez na- za- z'u-

Ez na- za- z'u-

E rrepika: E z n azaz’utzi, Ez n azaz’utzí, Z uk ni ez utzi, Zuk ni ez utzi!

1. Ez nazaz’utzi! Behar da aztu, guztia aztu. aztu ta etsi: Aldi galdua. joan den garai, kontrako zernai hor pilatua; orduen otsa, garratza zena. hausten zuena zorion-poza.

2. Ez nazaz’utzi! Dut asmatuko nik zuretzako t’adierazi: Zuk ausnartzeko zu biguntzeko erran zoroak erran beroak: errege baten bihotz-arnasa. zurekin zuen maite-ametsa.

Ez n azaz’u tz i...

E z n a za z’u tz i...

Dizut emanen eurizko txirla. euririk ez den herriko perla; lurra haustuko indar berriaz zu apainlzeko urre gorriaz; nai nuke egin ner’eremua mait’erreinua ta zu erregin.

Ikus’izan da sumendi zarra. ¡otan egon-da, berritzen garra; gari-zelaian. -suak erreadator garaian gari obea; ilunabarrez. beltz eta gorriz, datorkit berriz maitea parrez.

E z n azaz’u tz i...

Ez n a za z’u tz i...

f —

a, mai- t'e

tzi, zuk

rrei-

’

3. Ez nazaz'utzi! Ez dut hitzikan, ez negarrikan, hain naiz gauz gutxi. Ni naiz gordeko zu ikusteko gogoz dantzatzen, pozez kantatzen. Nai nuke izan, mirabe gisan, zure itzala, txakur leiala. Ez nazaz’utzi... Sail: KB. *^ota: Maite kantua. tek; Frantsesez “N e m e quitte p as’\ JacquevS B rel-en hitzak.

^¡ar lot; Euskaratzailea, Andoni Lekuona oiartzuarra. Bib: Lekuona A.. ‘’Euskal kantagintzan urrats berri”, “Egan”, 1998, I/2ko gehigarria, 160-161or.

094. EZAGUTZEN DUT GIZON BAT (TX A N PO N BATEN TRUKE)

e---------------------- ^ —

za- gu- tzen dui

gizon bat ka=

fe -------------------- í — -------- d --------- • —

puin ha-

rri-

kan

to-

ga-

— 7—

kan-

ta tzen

I-

na zahartu- ta- ko baso- ko

ur-

di-

--------- «

rri- ak

nak

ban-

do-

lo- tie

na-

zi-

-J-

tu-

na.

»J»JJJ^

-m' -«■ -m-

printze

rri-

¡ -----------

S -4ren e- zi- nez- ko mai- ta- su-

ja-

0 -------- •

---- ^ “ 1-----—• L J — J — « __

gunak,

de- rra- ren azken e-

tu-

f CJ rri-LT p txu- ren

txa- no go-

= 4

zi-

di- bor- tzi-

tso-

ren

sui-

p 0-

di-

3. Jendea presaka dabil ordea entzuteko astirik ez dauka aspaldiko garaietan, urrutiko lurraldetan gertatutako ixtorioak.

1. E zagutzen dut gizon bat kale kantoian jarrita ipuin harrigarriak kontatzen dituena txanpon baten truke. 2. D ragoia eta printzesaren ezinezko m aitasuna zahartutako basoko loti ederraren azken egunak, printze urdinak abandonatuta T xanogorritxuren dibortzioa otsoaren suizidioa.

Sail: KB. M ota; Ipuin harrigarria, antzaldatua. 01er tek; A spaldiko istorien kontra-irakurkera, gogoetak. O iar lot; M usikagilea, A laitz T elletxea, oiartzuarra. Dis: “ A laitz eta M aider” , 1998, “E lkarlanean” , “T riki” , K D -468.

095. EZKONDU ETA EZKONGAI 1. Aldaera

mm Ez- kon-

nahi, di-

gi-

ru-

kon-

gu-

ni-

ez-

kon-

jai.

gai,

m a

de-

r p ge-

hia-

Fa-

guz-

mi-

ti-

li-

r 3r t

bai. Lehen

ar-

du-

on-

ae-

bu-

da-

bi-

ru-

ten

za-

la-

U :

sai, 0 - rain u-

rru-

ti-

tik

sai.

E-

txi-

ni-

an-

dre

zai.

2 . A ld a e r a

V r- r Ez-

kon- du-

diru-

ez- kon- gat,

degu- ni- an

jai.

guz-

Fa- mi-

ti-

li-

k—

rru-

ti-

lik

sai;

txe-

on-

ko N

4— J -Í— • --------- M

—

^ ----------- j h

bu-

bi-

ru-

•

é ---------- ■ ---------- “ — -----------------------------------

zi nahi;

za-

ri-

j ) _ d ---------------------- ^—

an gaude andre-

zai.

Sail: BB. ^ota: Kritika soziala ironiduna. tek: Kopla luzean, estrofismoaz baliatzen da, espresio poetikoen garapenerako. lot; Bi aldaera bertukoak. Bigarrenean, Bonifazio Baraibar dugu informatzaile; gaur lehenengo aldaera gehiago erabiltzan delarik. RMA, CPV, eskuidatzikoa; I74or. AZ, Aus Nag, 8, 167-170or. (zortzi aldaera) •ÍD. BD, 4. 1873-1874or.

096. FRANTXIXKU, ZER DAKARREK

ÂĄ! p dek mi-

m la-

gro-

rik.

di-

gu-

nik.

Ă?P tsik,

be-

si-

ta-

nis-

na-

zak

hik, pen-

tsa-

men- tuz

txe-

nik.

N a g u sia k:

1. F rantxisku, zer dakarrek hik. gure herritik? A spaldian ez diat hango berririk. Z erbait ja k in nahi nikek alderdi hartatik; haserria niagok ez dek m ilagrorik... E z diat egunik, ez eta arratsik, sinista nazak hik, pentsam entuz etxera ju a n gabetanik.

3. Z origaiztoz etorri zaigun gerratia oroitu beharra duk ziĂąez jendia; hau sortu zuenaren deabruz beiia, nahiz dala apaiz eta igual frailia, Prantxisku neria, duk askoz hobia turkuen legia, ez hoiek predikatzen duten fedia.

M orroiak:

2. N ere nagusi jauna, etxeko berriak, d ira ezin gehiago negargarriak: ez ditu sinistuko hango pikardiak, arras galdurik daude betiko herriak, jen d e haundi-m aundiak nahiz nekazariak txiki eta haundiak, arras galdurik dauka ia m iseriak.

4. G ezurrezko hitzakin ez h ala ustian, txalm a para digute, jau n ak , gaiĂąian; jendiak uste zuen haiek aditzian, gerra bukatzen zala biharam unian, bien bitartian goseak etxian m akilka lanian, hantxen garabilzkite bala tartian.

ra joan

rra-

^^gusiak:

Nagusiak:

Pagu hori zenduten ondo merezia, jende txiak dik Praixku kulpa guzia: estimatu beharrian ^aizterrak nagusia, zerontzat nahi zenduten gure baserria. jende haundi-maundia ^zin ikusia. ^ta enbidia. horra zuen beltz eta zuen zuria.

7. “Fuerzan” egin dizute haiek ahalegiña. jakinikan norentzat zenduten griña; txakurrak gaizki zaunka zueri egiña. duk oraidikan Praixku daukazuten miña. baduk erregiña zuentzako diña, ereman eziña. pagatu behar dezute tema zikiña.

Inola ez genduen nahi gerrara sartu, fuerzan” gaituzte jaunak lionetaratu: *âiek makillaz jo eta heok predikatu. *ôdu hontan gaituzte ^^kuiako hondatu, Jainkuak nahi badu. gaur edo bihar gu Pakian paratu, lôrbaitek egun gorria >*ûsiko du.

Sail: BB. Ole^^ ^^•Tateko berriak, iruzkinak. •’ tek; Zortzi puntukoan, osagai erretorikoak, espresio poetikoak, figura ohikoak estrofaren egituraz baliaturik. gjfr “Nagusi eta maizter karlistak, Oiartzungoak”. ■ Aus Nag, 4, 359-364or. Berts 1, 24 eta 3I9or. BD. 4, 2162or.

GAIXOAK (Ikus 215-O K , SENDAG ILLENA DIJOA)

097. GAUAK LUZE (A M O RIO A R EN ASKATASUNA)

7 7 7 rrez gai-

xo bi-

otz.

Ho-

tik.

zu-

min

e- man ar-

i- ru-

dia

e- tau- ka-

te.

Bai-

na m .

7-v

da-

tze-

tzi-

lais0-

L J

7 sen-

tik

po-

bret- za

ter.

I-

----1

tsu-

rru-

ti-

1â&#x20AC;&#x201D;

----- :------

ra.

Baina laister urrutira ni banoa aztutzera baina laister urrutira ni banoa sendatzera

Ori zergatik? pobre izateagatik.

Amoriuan askatasuna gorputzaren osasuna amoriuan askatasuna animaren alaitasuna.

Sail: KB. Mota: Maite kantua. Oler tek: Neurritan aldabera, paralelismoak azken estrofetan. Oiar lot: Bikotea, Ana eta Edu, oiartzuarra. Dis: OTS. 1979,HG-212.

nau-

Gauak luze bizitza otz zoritxarrez gaixo biotz.

Zure irudia eta ukatziak itsutu naute min eman arte.

te-

z ^ - ga-

ba-

no-

098. GAUR ERE OSO GOIZ (GA UR ERE G O IZEG I)

Gaur eGaur e-

loza-

le- a, ka- rra.

beste- a za- pa- tak

reoreo-

hotz hotz

so goiz so goiz

eses-

lehen anka bat Mu- tu- rra busti,

ee-

ta ta

lei lei-

na- tuna- tu-

a a^

abi-

ra- tzen rra moz-

hoho-

teza-

an an

ordu gutxi eta des- per- tado- re

nau; nau,

det. tu;

lan bro lan bro-

zuzu-

Ba- rruan begal- tzak eta

riri-

ro bi

a. a.

bi-

har

Ho-

re.

nek

du berririk. Hau azken -

e- gu-

bai-

na, bai-

rain

dik

bi-

zi nahi dut.

1. Gaur ere oso goiz esnatua nau, ordu gutxi eta loalea. Lehen hanka bat ateratzen det, barruan bero bestea. Hotz! eta kalean lanbro zuria. 2. Gaur ere oso goiz esnatua nau, despertadore zakarra! Muturra busti, bizarra moztu, galtzak eta bi zapata. Hotz! eta kalean lanbro zuria. Oraingoz behintzat jaso nahi nuke gaur daukaten zalantza. Atzo gaur eia bihar ere; honek ez du berririk, hau azken eguna izan litekeela pentsatzen del, baina balere oraindik bizi nahi det.

3. Goizean gauez kalean nago oraindik ametsak kontuaz. argi batzuek oraindik esna, auzoko neska gaztea. Horra! autobus zaharraren ke beltza. Egunkari beroaren berri hotzak, jendearen begi zorrotzak, kunplitutzera gaurko otoitzak. Honek ez du berririk, hau azken eguna izan litekeela pentsatzen det, baina halere oraindik bizi nahi det. Sail: KB. M ota: EgunerokotavSunetik.

Oler tek; Metaketak, oihu esaldiak, denbora, kontrasteak eta figura ohikoak. Oiar lot; Doinua eta hitzak Jon Bergaretxe, herritarrarenak. Dis; “Gaur ere goizegi”, 1990, “Elkar”, ELK-229, K-229.

GAUR ERE GOIZEGI (Ikus 098-OK , GAUR ERE OSO G OIZEGI)

099. GAUR GOIZETIKAN OIARTZUN ETA

k ^ — ^

ra,

i— 1/

da-

bi-

len ar-

te ez da-

hi-

lik, -

te-

i—

ra zagun - pia- za-

ra.

Gaur goizetikan Oiartzun eta arratsaldian Bergara... geldi daudenak ez dakit baiña gabiltzanak bizi gara. Lege Zahar gabe beldur zara zu hilko ote zaigun euskara... Dabillen arte ez dago hillik, atera zagun plazara. Sail: BB. Mota: BertvSolari batek “Lengo legiak ekarte ezpoguz/ hilgo jaku euskeria’ Eta Lexotik bertso honekin erantzun. Oler tek: Dialektikoa. Oiar lot: Egilea oiartzuarra, Lexoti Zaharra; bertan jasoa. ßib: JD, Berts 1, 236 eta 339or. AZ, Aus, 115,85or. hitzak. JD. BD. 3, 1456or.

GERNIKA (Ikus 090-OK , EZ DA G ER N IK A N )

100. GURE BARRENAR GAUR SENTITZEN DU

Gu-

un; ~ t—

ba-

denok txoS

h 4^

gu 1 . Zo-

ri-

tzun. Ber- tso-

V J

gun, kabi-

rre- nak gaur sen-

ra- tzen ar______) P=\ ne- m

ki-

tzen

tzen du

ge-

kit zenbat poz-

de-

gu-

on, mai- ta-

ga-

rri-

ak,

zu-

•

gu n

za-

l a-

t sz

g jk

iar-

nahi

zai- tuz-

tet

la-

■Í—

ga-

rri hau pi> - kat go

------Ì-----1 —d

------------

ra-

ta-

V—

1 za-

4 M txo ku- t jn 20 -

da-

ral- cu

de- za-

gu 1.

1. Gure barrenak gaur sentitzen du eztakit zenbat poztasun, denok txoratzen arkitzen gera ta ez al degù ezagun? Zorionean ezagutua egun batez guk Oiartzun, bertsolari on, maitagarriak, zuek nai zaituztet lagun, kabitxo kutun zoragarri au pixkat goraidu dezagun!

3. Gau paketsutan kiñuka dabiltz goi artako izar denak, maindire zuriz bilduta Oiartzun lotan ikusten dutenak. Zuentzat dira berak dituzten argirik diztikorrenak, zuentzat udaberri goizetan zeruko intzik fiñenak, Jaunari eskerrak emaizkatzute emen jaio ziñatenak.

2. Mendi lerdenak aide guzitik; erdian dago gaxoa, zelai baratzez inguraturik parrez dagon erritxoa; sagasti denak lorez jantzirik, marmarka errekatxoa, aize otxanak emen dakarki lilien usai goxoa... oiartzuarrak, poztu zaitezte, auxen da paradisea!

4. Bein ezagutu zindutan eta geroztik zaitut maitea, neretzat ain gauz pozgarria da lur eder au zapaltzea. Ainbat gizon on eta jakintsuk izan duten aterpea, Mendiburu’ren kabi goxo au bego dirdiraz betea, gizaldietan izan dezala zoriona eta pakea.

Sail; BB. Mota; Oiartzuni gorazarre. Oler tek: Hamarreko nagusian, ohiturazko espresio poetikoak. Oiar lot; Baserrik, Oiartzunen “trabajadoretan” egon zenean jarriak. Bib; AZ, Aus, 55, 29-3lor. doinua, 29-30or; hitzak, 30-3lor.

GURE ETORKIZUNA {Ikus 184-OK, NERETZAT ZU , BIO TZ M AITE)

101. GURE GUSTO, GURE ATSEGIN

Guk ^—

ze-

gus-

to.

—

gurea- tse- gin.

gu-

Je-

r - T T

bi-

ra. ken

ho-

tze]

su-

)

tza- zu, gal-

¡ 4

ga-

rre

za-

te- •

za-

I— í -------i ------1

gurea-

gu-

■

mo- rez be-

re-

gu-

re-

^ M

a. ---------- » I 0

h —

\¿-------- J J _ *

bes-

te-

la.

Ba- da-

ki-

gu zaude

T --------- ------

1 = ^ r zu

mai-

sus

---------- J —

ra-

p ■ te-

ze-

bi-

ho- tze-

su-

rre

Sail; KZ. Mota; Eriijiozkoa, Jesusen Bihotzari. Oler tek: Eliz kantarena: gogoetak eta sentimentuak. Oiar lot; Egilea Aita Mendiburu da, gure herrian jesuita euskalzalearen lehen mendemugan oroitarazia. Bib: “Euskal-erria” 7(1882), 6or. doinua eta hitzak.

102. GURE SERMOLARIYAK __ N---m - ----- a---- 1• ---- •—i-----H r - r y r -■_v Gu-

rro-

gun

to.

ri-

X •

ser-

mo-

la-

ri-

kul-

kan

ga-

mai-

ta-

tze-

bi-

har.

pi-

al-

to-

kar.

tik

Ze-

da-

ru-

kar,

ta-

go-

bi-

G ure serm olariyak kulpitotik dakar, gorrotorikan gabe m aitatzeko alkar. Zerurako bidea egongo da m ehar; akordatu giñezke egun edo bihar. Sail: BB. M ota: M isiotako bertsoak, oroigarri m odura jarriak. O ler tek: Z ortziko txikian, ohiko espresio poetikoak, estrofism oak em aten dituen baliadideak. O iar lot: B ertan jaso a, inform atzailea O laziregi “T xuillo” delarik. Bib: PD, CV. C an 2, 758or. JD . BD, 1, 339or.

HABANERA (Ikus 0 5 Ì-O K , B ER RIRO ITZU LKO BALITZ)

103. HAMAIRU URTE NITUENEAN (M AITA SU N EZ HIL)

3bee-

a- izetze- ük to

biltzen riin- tzen he-

rriko

ka-

le ho-

tze- tan

pnpri- ze-

t a hura

behar

beze-

korte- ja-

— «_ zidan,

o- raindik

¥ gaz-

tze-

lo-

t.se- tan

txe-

joan

be-

e- txera

l flr j^un-

— ^ -?-- i— te-

naiz.

Oh,

i ez

be-

har

det

raíz.

oh,

ez.

ño-

laz

1- Hamairu urte nituenean, oraindik gaitza motxetan, bere atzetik ibiltzen nintzen herriko kale hotzetan prinzesa hura behar bezela kortejatzeko lotsetan, bere etxera lagundu nahirik eskolatik arratsetan. Oh ez, esaten zuen, oraindik ez, gaztetxo naiz; oh ez, iñolaz ez, etxera joan behar dut garaiz. 2. Hemezortzira allegatuta romantizismoz beterik, etzan posible eromen hura bazter batera uzterik, aingeru harek ez zidan sortzen sufrimentua besterik, sekulan ere ez nuen iortu bi besoetan hartzerik. Oh ez, esaten zidan, maitemintzeko gaztea naiz, oh ez, iñolaz ez, lotsa ematen dit ta ez dut nahi.

4. Festa batean ikusi nuen handik zortzi bat urterà, ta hotz-hotzean ausartu nintzen sagar helduen hartzera, irrifar doble makur batekin izkutatu zen atzera,ez zen ausartzen bere zezena adarrez adornatzera. Oh ez, ez da posible, horrelakorik ez nuke nahi, oh ez, iñolaz ez, ni etxekoandre jator bat naiz. 5. Mutilzartuta bizi nintzela laugarren pisu batian, behin uste gabe topatu nuen gure etxeko atian. Bere onenak gastatutako alarguna zen artian. Eta honela erantzun zidan horaingoz bion kaltian: Oh ez, orain ia ez, nahiz eta zutaz pentsatu maiz, oh ez, iñolaz ez, oheratzeko zahartu naiz.

Lotsaren lotsez pasa ta gero dozenerdi bat eskutik. pentsatu zuen komeni zela sartzea bide hestutik. Eta nik nola oraindik ere jarraitzen nuen gertutik ezkondutzia eskatu nion ez bazitzaion inportik. Oh ez, erantzun zidan, aspertzen nauzu, zoaz apaiz, oh ez, iñolaz ez, beste batekin ezkontzen naiz. Sail: KB. Mota: Satira. ^ier tek: Xabier Leteren poema, eta Antton Valverderen doinua, urterik urteko gertaerak eta betiko aitzakiak aipatuz. ^iar lot; Poemagilea. Xabier Lete, eta musikagilea, Antton Valverde, bertakoak. °ib: JD, BD, 3, 1486or. Dis: Valverde A.. “Euskal kantariak”. “Egin”, ZC-52, HG-113-LS.

HAMALAU HERIOTZENA {Ikus 167-OK, M ILLA ZO R TZIEU N ETA HOG EITABOSTIAN )

104. HAMASEI PUNTUKOA iT

•

- L '> - : - ^ 1 r eJ

■7¿ ^ - - - K

ë V -- f e i -«»•' ~

- ä -

:¿ ^

V " --

F «- ï r . :

i l i : -it.-

- Ÿ~

f -

\) ■fe-— 1 - — <£■ ■ « -

—^ — é -

"— ^ . - ^ 1

”f F = ^ F ^ - f ) L - t ) - - ^ ■ \ ■■ Ì --it= -F - - & • — • — » — ;T * ë

b = i ii 3* iJi.

-0

_ ^ .- .ï,- :

-0

4 K--- B-----1S ^

- T» —1 ----- — *1- 1

~K" '«— 1

-• --à t--^ ^

.-- -a

= M

^ fc L _

■• 4

J---»•

■ÍÍ

------

- k - -K — T •

\^-d^

ë ‘ ¿ï\

- V * M

'^ '•

6 J - t -------

C---- K----- 1 t =

i ^

-------------=----------- k----r-^

- ! =

f = f ^ -------

— # ..

-K— ■— 1

t—^ j _

4- N

-.— m.— ë--

8* —

K --^ — ‘f—

^ ^ i j ¿ t,-

V —

= Í F -V — f« dl..dl *

i-:-K

»— ^ p— ^

Y -d h -9

LM — g-t

10* n ^ i.-

y ^-m — k

- ^ = # F -y--M. i------1 ' — --J' J/ P

.. -

N h -

->-

j— — ^

■ 1

= t ^

K—

.— —

=#=t=

-J 12 N w;

-V

r=k J)

»,-

■■ ■ ë

■

14‘

i-i i ^ ^ ^ í l y J L ¿ j í ^ & 7 4 f ^

ff- i'l J. ^'~ii 16 =.

Sail: BB. Mota: Asken agurra egiteko erabilia. Oler tek: Estrofa luzean, Basarrik gurean sartua. Oiar lot: J.J. Mitxelenak oso gogokoa zuena, eta askotan erabiltzen zuena: zorte desberdinez, baina beti txalo-zaparrada bilduz. Bib: Kazabon ISSor. A.. Jose Joakin Mitxelena bertsolaria, Aus, 242 100 . 128 , 129, 138 , 139 ,

105. HAU BEREX X- -;r »— Í-— 1 Hau be-

rex; hau be-

rex; hau

be-

rex. Hau kux

— ^---- 1 Ì

kux kux kux kux kux

Hau berex; hau berex; hau berex... Hau kux-kux-kux-kux... Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra; haurra jolasteko. Oler tek: Forma litanikoa; errepika eta onomatopeiak. Oiar lot: Hemen erabilia; ume batzuk ilaran jartzen dira haurzaiaren aurrean; honek laztantzen ditu buruak, azkenekoarena izan ezik. Azkeneko hau, behatz-koxkorrekin eztiki jotzen du buruan, kux-kux...esanez, ahotsa mehetuz, eta beherantzko eskala eginez. Ikus melodia. Bib: ML, CP, 57 eta 89or. ML, IG, l,5 I5 o r.

106. HAURTXO TXIKIA, NEGARREZ DAGO Haur-txo

ti-

jo-

a;'

ko-

Ia-

txi-

ki-

ai-

ri-

ne-

ga-

gaixtu-

rrez

da-

go,

ta-

her-

a- mae-

ma-

io-

pi-

ka-

Sail: KZ. Mota: Sehaska kantua. Oler tek; Lauko nagusi erara, kontrastea amaren eta aitaren artean. Oiar lot: Informatzaile Joxepa Oiarbide, â&#x20AC;&#x153;Ibarrekoaâ&#x20AC;?. Doinua ez det uste ezaguna denik. (A. Zavala) Bib: AZ, Aus Nag, 8 ,415or. AZ, Aus, 119, 101-102or. JD. BD, 3, 1165or.

107. HEGAZTIENTZAT PAUSARRI ------- 1------ÂŤ ----

H e-

------ .4---------- U

g az-

ti-

en-

h a - r r i. he- gaz- ti- e n - tz a t pau- sa- rri;

M ai-

bl- tu;

urte-

ze-

tzat

pau- sa-

ai nin- du- ke

dut

har

rri,

lur m aite-

ba-

na-

rrai-

nen-

ak z e r -b a i- te-

bil m aite-

de-

B a- da-

kit a.s-

se- m e-

na. Bi- ho- tze- an

tan

no-

lagun-

zer-

lo-

ta, inai- te

dut

ba-

nabil.

i- pui- nak dizki-

m bildu.

Iza-

ren

dena,

fal-

h a u -n ik

beste-

bai-

haurrik

rik

m ri

behar du- e- na; bada- kit hus- ke

ni-

mai-

es-

na-

te-

ren

pe-

na.

zi- na: biho- tze- an

haurra

t e-

de-

gi- zai- di-

la-

la E uss - "Kal 1 H e-

ko-

rri-

de-

la E uskal H e- rri-

ren

m i- na.

ren

m i- na; gi- zal- di-

ta-

ko-

i. Hegaztientzat pausarri. arrainentzako uharri. hegaztientzat pausarri; ai ninduke lur maiteak zerbaitetan lagungarri.

5. Maitearen amorez naiz aritu kalerik kale. herriaren amorez naiz; jadetsi diot hiriko zenbait oroigailu ere.

2. Maite dut eta banabil maitea noia zerbitu; urteak zehar lora ta -maite dut eta banabilipuinak dizkiot bildu.

6. Badakit aski ez dena. besterik behar duena, badakit huskeri dena; semearen falta baita nire maitearen pena.

3. Giroak landu egurrik ekarri diot menditik: uren oldeak luzaro mizkatu hibai-harririk, giroak landu egurrik.

7. Bihotzean haurra eta haurrik esnatu ezina; bihotzean haurra eta. gizalditakoa dela Euskal Herriaren mina.

4. Nekatzeraino ihardun dut atsegin eta dolore; nekatzeraino ihardun dut, ukabilak erabili ditut maitearen alde. Sail: KB. Mota: “Uda batez Madrilen” poemategitik. Oler tek: Gandiagaren trikiti berriak. Oiar lot: Doinugilea, Antton Valverde, bertako tradiziokoa. Dis: A. Valverde “97”, “Elkar”. KD-474, K-474.

108. HEMEN GEHIENAK BAZENEKITEN -s* He- men ge-

hie-

nak

ba-

ze-

ne-

—é

ki-

ten

^ en

di-

ra-

zu-

ri,

ho-

rre- ga-

ti-

hau

kan bas-

ku-

loi

no-

Í MÍ > e-

dar

nahi du-

ne-

II V hau

nak

j >| a-

gu-

J) on-

ta-

bei- ra-

li-

zar

be-

ma-

ra-

ki-

ri,

Ila

di-

rro- ma-

ru-

ta-

rrak ben- tzi-

tu-

Irurogei ta amasei urte, garaia det umiltzeko, bultza bearrik ez nadukake goitik bera amiltzeko, bi makil oiek aski nitun nik munduz mundu ibiltzeko; irugarrena andregaiari, arkakusuak iltzeko.

Hemen gehienak bazenekiten ni noia neguan eri, orregatikan bastoi eder au eman dirazute neri; au ikusi nai duenak orain ondo beiratu berari, erromatarrak bentzitutako lizar makilla diruri.

Sail; BB. Mota; Saria eskertzeko ateraldi komikoak. Oler tek; Zortziko nagusian, makilari buruzko bi ateraldi, Txirritaren Errenteriako omenaldikoak, 1936an. Oiar lot; Oso ezagunak bertsozaleen artean, Jose Luis Lekuona, oraingo “Lexoti”, delarik doinua eskuratzen diena “Auspoa”-ko irakurleei. Bib: AZ,Aus, 18,19, 232-234or; 103-104, 267-268or.; 126, 140or. AZ, Aus Nag, l,209-210or.

109. HEMEN HELDU GERADE p He-

gu-

zaini-

gu an

men hel-

eh- ba-

men diJe- sus

ja-

ra ja-

r ge-

do-

laio

- —

> > — f— - — ^ de

ra-

O-

neze-

len

ra, la.

be-

tzero-

rri

re-

inlais-

-0 -

te-

kin,

O- len- ize- ro- joan A- ditu zue-

kin

ten ter-

ba-

tzika

yue-

—

K—

m —

—

ato-

-•

kin zan

re rri

—

• —

— > re

h O-

h len-

V tze-

- dj )l — h— äh— ro;

pi-

— ----- .2---- h 1 ^---- ^ go;

ka-

liar me- rin-

po-

da-

por-

tzi-

tze-

bo-

du-

h— r r - ^ - - ^— 1 •

V-

iak

bai-

ti-

llar-

rrau-

du-

tza-

ixu-

xe-

ri-

—

. a-

kin.

1. Hemen heldu gerade / berri on batekin, gure enbajadore / Olentzerorekin

4. Olentzero inondik / ezin dugu ase; osorik jan dizkigu / hamar zerri gazte.

2. Olentzero joan zaigu / mendira lanera, intentziyuarekin / ikatz egitera.

5. Sahieski ta xolomo / makina bat beste. Jesus jaio da eta / kontsola zaitezte.

3. Aditu duenian / Jesus jaio dela, laisterka etorri da / parte ematera.

H orra! H o r ra !...

H orra! H orra! G u re O lentzero: P ip ’ortzian duela / eserita dago; k apoiak ere baitu /arrau tzatxu akin b ihar m eren datzeko / botila arduakln.

Sail: KZ. Mota: Olentzero-kantu ohiturazkoa, eske-bertsoak. Oler tek: Erronda, kontaera, errepika, pantagruelikoa, Jesusen jaiotzaren aipamena. Lauko txikia, gehi oihu-esaldiak: “Horra, horra!” Oiar lot: Olentzero eguneko usarioa, bertan beti ezagutu izan duguna. Bib: ML. IG, 2, 172-176or.; 187-192or. Dis: “Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc, KD-505.

HERIOTZAREN BEGIAK {Ikus 086-G K , ETORRIKO DA ZU R E SOAZ)

HERRI IZENEN ISEKAK {Ikus 084-O K , ER R EN TER IA )

110. HESIRIK GABEKO (M A N TX A K O ARTZAIA) ------------------------------ñ M

pauso-

" —

J I-

- •

•

-m '

bat beze-

» —

— «

**■

la mila,

bat

be-

ze-

Hesirik gabeko zerupe hartan, haize eta lur bategin ziren tokian, amaierarik gabeko eguzki garaia da zure saioa. Gari-beiar horien itsasoan oinak dituzu txalupa, eta pausoak, bat bezela mila. Norbaiten artalde hori, zu neke gabeko zaindari. Haize-errota baten azkenengo harria hartu dezu aulki. Denboraren jabe etsia, bakardadearen lagun, azala illun, begiak urrun, Mantxako artzaia, noiz arte ordea? Aspaldi ahaztu ziren bide galdu ixiletan barna, azala illun, begiak urrun, Mantxako artzaia, noiz arte ordea? Sail: KB. Mota: Artzaintzako koadroa. Oler tek: Deskripzioak , metaketak, galderak, gogoeta gizartezkoak. Oiar lot; Hitzak eta musika Jon Bergaretxe oiartzuarrarenak. Dis: “Elkar”, 1990, ELK-229, K-229.

mi-

la.

i "

I l l , HILTZAILE BAT BEZELA (Txfstuka)

1-- +

f =

\= ^ — •— Hil- izai-

bat

rik ez

be-

za-

lo-

tu-

rik

du-

ne-

men

na-

ra-

ma-

du-

tik

par-

!5: te;

esku-

te.

E-

rru-

mun-

EE3E3

- r 4

zal- du nai 71

= à —

E-

Hiltzaile bat bezala hemen naramate; bi eskuak loturik mundutik aparte. Errurik ez dúdala azaldu nahi nuke. Egia nahi dunantzat emana dut merke.

gi-

nai

du- nan- tzat

ma-

na dut merke.

3. Noia nahi deia, ere, egirik ez utzi. Nahiz zigorrez laztandu zure gorputzari. Gure eginkizuna eman munduari. Egiak gihartzen dun indar berri hori.

2- Egia esan eta zigorrez erantzun. Gure bizkar moretan diteke irakur. Egia utzi eta obe’te da entzun? Munduak esandako zortzi mila gezur.

^ail: KB. *^ota; Torturaren inguruan. tek: Zortziko txikian, kontaerak eta gogoetak, entzuleak adoretuz. ^|ar lot: Egilea, Julen Lekuona, herritarra. •s: “Egia n® 1”, (EDA aurretik), “Discos Gudari”, (EPOOl), 1965, S.

112. HIRE BIHOTZA (LO RE BAT, ZA U RI BAT)

Hi-

bi-

tza,

xo-

zauri-

tu,

hes jo-

i an

zj. J

zain

tse- den

bi-

tza

rra- tu-

Ha,

dun

me-

kei- ñu bor-

^ri

. .

--- h"

—

bat

tzez,

hunan, bi-

—

r j )

ra-

ziz

bi-

T - ¥ — F *” 1 -d ------- -------- -— m

-m[

l-‘

-Jt

•

—

pe-

lu-

rei- tza-

zez

♦ ---- # az—

-----

--------[

libre bate-

^ ---------

rai-

raun e-

> É

zi- bahin* V

a- dis-

l<i- de

lo-

goiz-ta- rren gisan zorrik o r-d a in -d u gabe de-

zen-tzu-ak,

o- tan as- ka-

ke- ne-

----- ^

•

ar-

an mai- ta-

su-

na das- ta- tu nahiilídb|U*

tu.

1. Hire bihotza, xori zauritu, ihes joan zain atseden billa, ari mehe bat hunan bizitza urratua dun keiñu bortitzez. oroitzapenen labe gorian gorputz arima tormenlu luzez azkeneraino irauneraziz bizi behinlzenan deserri hortan. 2. Nahiko hunan, Beatriz, Chile libre batean adiskide artean maitasuna dastatu, nahiko hunan zentzuak, lore goiztarren gisan, zorrik ordaindu gabe desiotan askatu.

si-

3. Hire aitaren heriotzari ordaindu dion zerga astuna, oihu lehertu bat utzi digunan zauri guzien siñu bezala: ez dun nahi izan iraganaren erru haundia besteri itzul, hainbeste beldur, hainbeste odol isil-isiliic irentsi ditun. 4. Nahiko hunan, Beatriz, poeta baten bertsoz hire gaztetasuna ispilluan mirestu, nahiko hunan, gaur ere, bizitzaren kahza ardo gorriz beterik gozamenetan ustu. 5. Errugabea hintzenan baiña pizti zordunak ez ditun urrun, hire eskuen dardara hautsiak haien ogena oihukatzen din. Har zan atseden betiko loan, gu gaitun orain azken beilari, heriotz horren mezu iarria ez baidinagu nehoiz ahaztuko. Sail: KB. Mota; Chile-ko gertakizun hurbilez gogoetak, sentipenak. Oler tek: Elkarrizketa, noka egina; hogei silabako bertso-lerro luzeetan. Testu figuratiboa, metaforez hornitua, anaforak bertso-lerro motzagoetan. Sentimentuzko atxikimentua. Oiar lot: Hitzak Xabier Lete oiartzuarrarenak. Dis; Xabier Lete.“Hurbil iragana”, “Elkar”, ELK-324. K-324, KD-324.

113. HIRU BOSTEKO HAMABOST DIRA ----- r —

1 Hi' i—

bos- le-

ha-

ma- bost di-

-----------

m r

ra.

—k

ha- ma-

11 r

Hiru bosteko hamabost dira, hamabosten kontua tira: nahi duk jokatu pinta bat ardo hamabost dirala? Sail; KZ. Mota: Didaktikoa. Oler tek; Zenbakiduna, matematikakoa, desafioa. Oiar lot; Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib: ML, CP, 63 eta 9Ìor. ML, IG, l,522or.

bos^

ten kon—

tu-

I r ^

—

114. HIRU OIARTZUARREK

Hi-

sa-

fi-

iar- tzu-

di-

nahi

rrek. Fran-

badu-

■— ^ ^— ti-

ai,

hel-

lu-

pe-

ri;

lau-

ri,

La-

-m

pia- zan

ge-

ri-

lo-

ta-

ri.

Hiru oiartzuarrek Frantziako lauri, desfio in die nahi badute ari. Laja derrobotiai, heldu luziari; plazan ageriko da zein den pilotari. Sail; BB. Mota: Pilotarien desafioa. Oler tek; Xehetasun deskriptiboak eta oihu-esaldia. Oiar lot: Bertako gaia, informatzaile Jose Krutz, Aita Donostiaren iehengusua. Bib; PD. CV, Can 2, 795or.

115. HONEK ETA HONEK Doinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi mintzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola.

Honek eta honek eta honek eta honek bart eztaiak zituzten. Honek esan zion honi konbidatzeko hau eta hau: Konbidaturik hau eta hau hoitxek dittuk hogeitalau.

de-

----------1 ------ 6L---------1

A X b ----- à i ----- m dan

zi-

tzi-

de- rre- bo-

zein

Sail: KZ. Mota: Didaktikoa. Oler tek: Asmakizuna, papaiten haritik, izenordeen jokoa. Oiar lot: Bertan jasoa; bertan erabilia, “behatzak zenbatuz”. Bib: M L.CP,63or. ML, IG. 1.522or.

116. HORRA DONOSTIAKO LINTERNADORIAK _____ m h 1

Ho-

rra Do- nos-

f — 1^

ti-

^--------

•

lin-

ter-

na do-

m -

us-

zen-

du-

ten

O-

iar-

•

zer

•— ---- 1

tzun-

gaz-

ti-

ak?

Es-

ka-

• -------- Ì .

di-

ra len-

----------------------------------------- r - ^

zahar tris.

ti-

ak.

Ge-

ya- go

ba-

------------------- « ------------------- 1

ho-

---------Ij —

go- ak ez

zi-

m— VI

------- H—

ak;

^— t -

>>— ra-

ri-

ien

ku-

ra-

ji-

ak.

Horra Donostiako linternadoriak: zer zirala uste zenduten Oiartzungo gaztiak? Eskasagoak ez dira lehengo zahar tristiak. Gehiago balio du hoien korajiak. Sail: BB. Mota: Gazteen gorazarrea. Pilotariena? ¡er tek: Ohiu-esaldia, galdera. konparaketa. Estrofismo ohikoa. lar lot; Bertako gaia, herriaren aipamena, bertakoa informatzailea; X. oiartzuar bat. Bib: PD.CV, Can 3. 1220or. JD. BD. 1. 382or.

li-

117. HORRA, HORRA URNIETA

Horra, horra Urnieta ez da besterik pareta, malamentian erreta. Horien botoz, pasa beharko du nekazahak dieta. Erdaldunaren kopeta! morralak ongi beteta, gero, ihesi lasterka. Sai!: KZ. Mota; Gerrateko kantua. Oler tek; Kopla luzean, deskripzio xehatuak, kritika, estrofak eskaintzen dituen baliabideak erabiliz. Oiar lot; Informatzaiea oiartzuarra, Olaziregi “Txuillo”. PD-k bertan jasoa 1912an. Bib: PD ,C V ,C an 3, 1223or. JD, Berts 1, 25or.. Ikus gorago 054-OK., “Bertsoak jartzen naiz hasi”, P. Yanziren doinu beratsua.

118. HOSTO HILLAK (O RO ITZEA H A IN B ESTE)

hos- to hilak pa- la- ka biltzen dira. 3

ai-

^ 3

ze hotzak da-

J— nan

ra- maz-

r - ^

ez dauka haztu-

haztu-

. . . a

^---- ^

k n-

t a-

al-

(ÍN— j ' ' tzen zen-

bai-

di triste- ra,

j—

«-

dun kantu-

------------4^

^ r w------

, --------az

ge-

é'

mai

ta- izen

zuk ni mai-

7—

—s

|) W' g nik zu mai-

s—

-L

Bi-

zi-

£ tzak mfflz ba-

na-

tzen

di-

mai- ta-

zi-

ran gaixo- ak;

1 so

ak u- rra- tu-tzen ditu maite hoz- tu- en p a u - a k .

*• Oroitzea hainbeste naiko nuke lagun minak ginan egunetaz; garai hartan bizitza gendun maite. Oroitu eguzki beroetaz. Hosto hilak palaka biitzen dira; -aztutzea ez nuke naiHosto hilak palaka biltzen dira; oroitzak eta penak ere bai. T’aize hotzak daramazki aztu-aldi tri.stera. Baina ez daukat aztua Kantatzen zendun kantua;

Kan-la-tu-

O, ak

E rrepika: K an tatu az gera elkartzen, Z uk ni m aite, nik zu m aite. P oz beteaz gera m aitatzen, zuk ni m aite, nik zu m aite. B izitzak m aiz banatzen ditu m aitale ziran gaixoak; itsasoak u rratutzen ditu m aite h oztuen pausoak.

tsa-

2. Hosto hilak palaka biltzen dira, oroitzak eta penak ere bai. Maitasun beroa guri begira jartzen zitzaigun pozez ta alai. Polita zinan ta maite zintudan; Oroi orduko egunetaz. Garai hartan bizitza gendun maite. Oroitu eguzki beroetaz. Lagun minak ginan biok, ez daukat ez azturik. Benetan nauzu oroitzen zuk noia zendun kantatzen. Kantatuaz gera elkartzen,

Sail: KB. Mota: Bizitzaren udazkena. Oler tek:“Les feuilles mortes”, Jacques Prévert-en hitzak. Yves Montand-ek kantatua. Hosto hilen irudipean bikote xaharren egoeraz. Oiar lot: Euskaratzaile Andoni Lekuona oiartzuarra. Bib: Lekuona A., “Euskal kantagintzan urrats berri”, “Egan”, 1998, l/2ko gehigarria, 155-156or.

119. lYA GURIAK EGIN DU )I-

gin-

—

gu-

du.

rra nahi du-

gu-

ri-

0- raindik

zi-

ya,

gin-

mil-

be-

sl-‘ -

du,

du.

ra-

ba-

el-

ka-

ken

de-

zei-

rren- ga-

bil-

zi-

bi-

nek

du;

Sail: BB. Mota: Pakea eta lege zaharrak goratuz. Oler tek: Kronika gaindituz, etorkizunari begira, pentsamentuaren garapena. Seiko berdin hautsia du neurkera, esaldi borobilak lortuz. Oiar lot: Guk Oiartzungo aldaera dakargu, batez ere festaburutan eta lagunarteetan kantatua. Bib: AZ, Aus Nag, 8, 313or. JD, Berts I, lOSor.; 359-360or. JD, BD, 4,2198or.

120. IKUSI NUENIAN

3 --------------- J ---- •

—

si;

man-

ta,

mo-

re-

na;

Ikusi nuenian / nik zure kokotza, iruditu zitzaidan. monona, gaztainán morkotsa. Ikusi nuenian /nik zure ahoa, iruditu zitzaidan, monona, karobi zuloa. Errepika:

“S i , m orenita, si, si es para divertir; tu llevarás la manta, morena, yo llevaré el candil.” Ikusi nuenian / nik zure sudurra, iruditu zitzaidan, monona, odoiki muturra.

sies oa-

Ile-

va-

di-

ri d‘

---- 9

ver-

réel- can-

tir;

#•

•

Ile-

•

va-

ràs

dii.

4. Ikusi nuenian / nik zure begia, iruditu zitzaidan, monona, anpolai gorria. Errepika:

“S i , morenita, si,...” 5. Ikusi nuenian / zure belarria, iruditu zitzaidan, monona, azaren orna. 6. Ikusi nuenian / nik zure kopeta, iruditu zitzaidan, monona, frontoián pareta. Errepika:

“S i , morenita, si,...

Sail: KZ. Mota.Artazuriketako pusketa, andregaiaren aurpegiko dohaiak era esperpentikoan aipatuz. tek: Ditxolari eta zirtolarien teknikaz, aurpegiko parte bakoitzaren izenari, hoskidetza ateratzen dio mezu barregarria gauzatuz. Errepika korala. ^ a r lot: Bertako tradizioan ikasia eta jasoa. Informazioa gure amarena. M L,IG, 10, 291 or. JML, AEL,471-472or. ‘Pagoarte”-“Elkarlanean” “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998. Compact Disc, K-505. Doinu hau hartu zuen I.M. Etxaidek “Eun dukat”-eko itsuaren agerpena egiteko.

121. IK U S Z A Z U Z E R U T IK ...p.2U

I- kus- ta-

j.) no-

ru-

i-’ r I ^

gu-

ga-

A- maeus- ke-

piz-

ri-

kan,

zu-

ker

es-

■h 1 h s

eus-

kal-

du- nak

tu-

ma-

te-

da-

^—

es-

ker

poz-

ri;

He-

rri-

tu-

rik

guz-

zuk ze-

ru-

lik

go gaur

^ Jau-

na-

y: tza^ A ld .

Eus- ka!

re-

EES

gaur zu-

-■ *

da-

tik

to-'- rren

ù «ll.

ze-

sa-

h .. ri

R ti-

lagun- du- az,

naz

naz.

h 1J ) : ^ J' ^ laz-

tan bat

gu- rehiz- kun-

m a- gur

gi- naz Men- di- bu2.A ld.

maisu-

ri,

Ikus zazu zerutik zure Euskalerria noia datorren gaur zuregana pozturik guztia. Ama Euskera pizturikan zuk zerutik lagunduaz; zuri esker emateko dago gaur esanaz. O euskaldunak, esker Jaunari eta laztan bat gure hizkuntzari; agur eginaz Mendiburu maisuari oiartzuarrari. (Antonio Arzak)

lar- tzu-

rra-

Sail: KZ. Mota:Sentimentuzkoa; “Esker Jaunari, eta laztan baf gure hizkuntzari, agur eginaz Mendiburu maisuari. oiartzuarrari”. Oler tek. Espresio poetiko erromantikoak, aditzetan, sinboloetan; gorazaiTeen eittea. Oiar lot: Aita Mendibururen heriotzeko lehen mendemugan, Antonio Arzak jaunak gure herriarentzat egina. San Esteban eguneko erlikiari muin ematekoan, lehen Don Pablo Irigoienek organuz jotzen zuena, eta gaur koroak eta herriak abesten duena. Bib: Antonio Arzak, “Euskal-erria”, 7, (1882), 4-5or.

122. IN A Z IO ‘T - V ' « -- ^ I-

pu-

rra

na-

I-

zio,

na-

pa-

zio

ia-

la-

zio,

jan

pu-

rra.

te-

v - v

—

dan des-

— k-W—

•

pa- zio;

V— f — s-

[id o-

gi-

pu-

Inazio. Palazio, jan ta edan despacio; ogiya purra-purra Inazio lapurra. Sail: KZ.

J^ota: Forma etno-poetiko laburra, burla egiteko. er tek: Ditxolari-zirtoJarien teknika: ízenari hoskidetzaren bidez, izanaren xehetasunak atera; zipo egiteko hitz errimatuak. jar lot: Bertan erabilia, bertan bildua. Bib: ML, CP, 77 eta 93or. ML. IG, l,537or.

rra.

123. IN B IR IY A Doinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola.

Inbiriya arraska la tximiniya.

Sail; KZ. Mota; Forma etno-poetiko laburra. Oler tek; Ditxolari eta zirtolariena. Oiar lot; Bertan erabilia, eta jasoa. Bib; ML, CP, 75or. ML, IG, l,534or.

124. IN T X A U S P E K O A L A B A D E N D A R IA

In-

txaus- pe-

.Mh---- v - »

l i L ---- ^ goiz

jos-

di-

te*

jo-

a- pren- di-

la-

/Cn

li-

kon-

da-

ri-

h—

---- « a-

den-

ni-

tso-

la- tzai-

Sail; KZ. Mota; Amodiozko kantua. Oler tek; Elkarrizketa dialektikoa, irudi tradiziozkoak. Oiar lot; Bertan kantatua, aldaera jakinaz. Bib: KKK,92-93or. Etchemendy P.-Lafitte P., Kantuz, d/g, 113or. “Euskal-Herria”, Baiona. PD, CV, Can 2, 785or. ML. IG. 1, 201 eta 203or.

goi-

zi-

J.— N

IP A R R A G IR R E N B O Z IA N D IT U T (Ikus 185-OK, NESKATXA ED ER BALIEN TIA)

IR A T Z E O K R E G E L D IA K (Ikus 149-OK, M A ITEA G O A K UDA ZK EN EA N )

125. IR U N G O M A IO

Hi-

tza-

ra;

bat.

oi-

hi-

lo,

E R R E P IK A

bi for-

oi-

lo;

toi- lo.

tor-

rra- ti

toi-

lu-

lo;

rra-

per

bat

ti-

lu-

E R R E P IK A

per

Irungo Maio, A zer afaria geniken bart. Erretilluan eper bat. Irungo Maio, a zer afaria geniken bart. Hamar karga zardin berri; bederatzi basaurde; zortzi idi; zazpi zezen; sei zikiro; bost pirilo; iau antzara; hiru oilo; bi tortoilo; erretilluan eper bat. Irungo Maio, a zer afaria geniken bart.

Sail: KZ. Mota: Jan-edanetik umore pantagruelikoa. Oler tek: Forma paralelistiko zenbakiduna; goragoko zenbakiari janari-edari handiagoa dagokio; beherantza egiterakoan, metaketa agertzen da, afari ugari eta ikaragarri bat gauzatuz. Oiar lot: Bertan erabilia eta jasoa. Bib: ML, IG, l,488or. ML, IG, 2, 388-390or. Dis:“Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc, KD-505.

126. IS L A B A T E A N

— m ^

4 = ^ a;

r-1 . * •

so- zi - dan ti- ak

L -

J ìI

badi-

-0 ra bainan

ba-

tek bearko

du kar-

gu-

du-

fru-

rei-

ni-

tu-

Isla batean kargatu omen da ezkurrarekin barkua; orain landarez horniluko da lehen hutsa zegoen portua. Sozidantiak badira baina batek bearko du kargua; leku onean ereinia da, azalduko da fruitua. Sail: BB. ^ota: Satira. Oler tek: Sinbolopean emana noski, zortziko nagusian, epigrama antzera bukatua. Oiar lot; Informatzailea oiartzuarra, Francisco Lekuona. RMA, CPV, argitaratu gabea, bere 4. tomoan, 78or.

IT A U N A {Ikus 148-OK, MAITATZEN BAZAITUT)

IT S A S O A N U R A K H A N D I D IR E {ikus 239-OK , Z A ZPI LA G U N ER O FAM ILI BATEAN)

zal-

127. IZ A R R E N H A U T S A

tu l e n

nen

ban

za-

dik

sortuz gu

er-

rren h a u g . ^ s a

den-

bo-

gai,

m a-

te-

ri-

a- ren or-

nai.

E-

ho-

rre-

ke-

tse=. de-

,e-

ran

har

bi-

la- ka-

dena- men duz noiz-bait gi-

la bizi- tzen ge-

nik nar-

ra sortuz

S ybi- dez go-

az aurre-

ra ka-

horre- tan denok ba-

d m-

£ lotu- rik gau

E-

de.

i h - . h 1 ren antz i-

--fc---N---du-

0 It. 4 ^

ri,

he-

lurra-

tek

tsa

zi-

le- giz- ta- tuz e-

gi-

bi-

-------1 L * ----I

be-

-I j) J ^ — -J— -- =3~t: 1 ^

j'j J

me-

---K---- - — —g 'l u

rri zahar ba-

•

te-

rri- tik - <

d— \

kin- go

-----------------

— • -----

- J i

r —9 dugu zu-

zen

ka- rrak bi-

prestu

gu-

re _ b i-

zi-

tzen

tu- ko

du-

ho- tzik

ez du,

lo-

der-

gogor ta

gai;

es-

di-

tu haz

IZS:

din

gi-

zo-

nen gain,

haz ez de-

din

gi-

zo- nen

gain.

za-

de-

1. Izarren hautsa denboran zehar bilakatu zen bizigai materiaren ordenamenduz noizpait ginen handik ernai, eta hórrela bizitzen gera sortuz ta sortuz gure aukera atsedenik hartu gabe: lanaren bidez goaz aurrera kate horretan denok batera lurrari loturik gaude. 2. Gizakiak gu ingurune bat menperatzeko premia borroka hortan bizi da eta hori du bere egia, ekin eta ekin bilatzen ditu, saiatze hortan ezin gelditu, araua eta argia: bide berriak nekez aurkitu bizilegeak minez erditu, hortan jokatuz bizia. 3. Gizonen lana jakintza dugu: ezagutuz aldatzea, naturarekin bat izan eta harremanetan jartzea, eta indarrak sakon errotuz, gure sustraiak lurrari lotuz bertatikan irautea: ezaren gudaz baietza sortuz ukazioa legetzat hartuz beti aurrera joatea. 4. Gu sortu ginen enbor beretik sortuko dira besteak, heriotzaren ukazioa diren ardaska gazteak, beren aukeren jabe eraikiz ta erortzean berriro jaikiz ibiltzen joanen direnak: gertakizunen indar ta argiz gure ametsa arrazoi garbiz egiztatuko dutenak. 5. Eta ametsa zilegiztatuz egiaren antziduri hen-i zahar batek bide berritik ekingo dio urduri: guztien lana guztien esku jasoko dugu zuzen ta prestu gure bizitzen edergai: diru zakarrak bihotzik ez du lotuko dugu gogor ta hestu haz ez dedin gizonen gain. Sail: KB. ^oia: Gizakiaren borroka. tek. Hamar bertso-lerroko estrofa, eredu desberdinak hartzen dituena: lauko nagusia, distiko bat, lauko besarkatua, hiru puntu guzitara. lar lot: Hitzak Xabier Lete oiartzuarrarenak, doinua Kariös Gimenez. ■-ID, BD, 4, 2205or. (bertsio zaharragoa). Lete Xabier “Kantazera noazu”, 1990, “Elkar” ELK/AZ, 7-AZK, 7 KD-/AZ 7.

128. J A L E O , J A L E O

Ja-

le-

ja-

le-

ti-

ki- yok

ma-

el-

tzi-

A-

m tze-

tik,

tze-

tik

de-

ba-

baz

be-

ti-

Jaleo, jaleo. Tikiyok amari eltzia atzetik, atzetik, dena babaz betia.

Sail: KZ. Mota: Dantza-kopla. Oler tek: Estilizazioa, eirepikak, gatz larriko ekintza komikoa. Oiar lot: Bertan kantatua, bertan jasoa. Bib: ML, CP, 49 eta 87or. ML, IG, 1, 505or.

129. J A U N G O IK O A K E G U N O N D IZ U L A

Jaun- goi- ku-

zaitut

i- ku- si

e- gun on

di-

horren goiz jei-

ko- lo- re gorri- ak. -Ez di-

zu-

ki-

bada,

la,

An- dre Bri- ji- da. As-

Be-

be-

ze-

e- man dizki- da-

la-

de-

di-

ra- kar- ki-

go- sa-

5: txi-

ki-

ak. -Ne- ro-

-Bu- e- Ăąas di-

as tengan uste-

barau- rik nator kulpak di- tuz-

des: se- Ăąo- ra,

cĂł- mo

ar- d i- ak.

pa- saus-ted? -O- sa- su-

s-1— --

-Ne-

— S

ba biho- tze- ku-

ai-

zan

N -

a- ra-

pi-

ko.'Har-tzan ko-

bat;

r s

{

nola- nahi gal tzeko,

k J— g

-A- ma,

ne-

ez- kon- duko. -Zer aitzen di- fiat,

bi-

be- ko

ho- tze-

ku*

ra-

an ba-

ko?

ya-

ze-

----- k -----

a- bas- to.

kin

da nahiko gu

-Jaungoikuak egun on dizula, Andre Brijida. Aspaldian ez zaitut ikusi horren goiz jeikia. Beti bezela dakarzkizu kolore gorriak... -E z dira, bada, eman dizkidalako gosari txikiak. -Neroni ere baraurik nator; kulpak dituzte ardiak. -Buenos días tengan ustedes: Señora cómo lo pasa usted? -Osasunakin... gaztelaniaz yo no sabe. -Goizian goizik etorria naiz zutaz enkontratzera Prezisua da nik zure alabakin ezkontzia. -N ere alaba bihotzekua; aizan arapiko! Hartzan kopa bat, kopa bat hartzan, tratua egiteko; holako propoziorik ez dun noianahi galtzeko. -Am a neria bihotzekua: ez naz horrekin ezkonduko. -Z er aitzen dinat, arapiko! Ez haizela horrekin ezkonduko?

ho-

rre-

kin

"J— i— a ru

ri-

horre-

i ’ pi-

-g o i-

so- ru-

naz

h J’ a-

--D j i ez- kon-

N--------------------

s— K— -

bi-

artan

txo:

zi- tze- ko?

.. .goiko larrian bi ardi antzu ta hiru artantxo; beheko soruan baria abasto... Ez ahal da asko gu bizitzeko?

Sail: KZ. Mota: Artazuriketako pusketa. Oler tek: Elkarrizketa zelebreak: mutila, neska, ama. Oiar lot: “Aitona” esaten zioten bati Manuel Lekuonak Oiartzunen jasoa. Bib: ML, 1, 368-369or. ML, 1, 482-484or. (osoagoa) RMA, CPV, argitaragabea. 4. tomoa, 75-76or. Dis: “Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc, KD-505.

130. J A U N G O IK O A K G O R D E Z A IT Z A L A E R R E G IN A (SALBEA)

j )

Jaun- goi-

nez- ko

A-

ku-

m a.

B i-

g o r-

zi-

tza,

zai- tza-

go-

zo -

la,

ta-

E-

sun

rre-

gi-

na,

rru-

gu-

Jaun- goi-

ku-

a k gorde

zai- tza-

la.

Zu-

ta-

■

iez

gau-

de,

su-

E-

ba-

ren

É i^ u- ¡ ^

ki-

er-

r -------é h' —

•

bes-

te-

tu -

Zu-

V—

-■ ■

E-

ga-

ba-

da.

Se-

iío-

ra,

gu-

na —

b i-

gauh—

nahi- ga- bez,

i—

í i ---------------

tar-

te-

ko-

sa- m in- ta-

-1

tzu-

^ i-

tza-

gu-

ga*

zu-

i) i be-

^ i> JW) ^ E-

er- bes-

xa-

mur

go-

an,

iek.

P J) I

V~J)' -h J

honen on* do*

ho-

ra- ku- tsi

gi- * gu-

zu Je- sus,

J) h zu-

sa-

be-

A- ma laz- ta-

—

lak

na.

—

man- da-

A-

ma maite,

go-

------------) -

gin- du-

A-

men

Je-

O! bihotz be-

toitz

ra.

gi- -

— -

kris- tok

Ma- ri-

-----^

K-

^—

ko Be- - dein- ka-

sus.

Sail; KZ. Mota; Erlijiozkoa, salbea. Dler tek; kateketiko-liturgikoa. Diar lot; Bertan oraindik kantatzen dena, batez ere Milagrosa egunean eta Sortzez Garbiaren bederatziurrenean. Parrokiako paperetatik Periko Mitxelenak eskuratua.

131. J E U P A , J E U P A IR R IN T Z IK A

Jeu-

pa,

jau-

M kan.

Jeu- pa,

TN ^ --- ' -----^h----kan.

pa,

rrin- tzi-

J’ j)

jeupa,

zi-

J ' f ■r— t- ♦ rrin- tzi-

N = tF = d ----- =-----«----Goi-

za-

ra- tzee- bai-

ie-

J) > Ii ’ to-

ka-

l - h

tik itan- tta

V-| —

bat e-

le-

ti-

gi-

ni-

•

goiz aiz-

ka-

tu-

ri-

kan

tso

taa-

í)

gu-

------------ ^—

--------------

-- -------------- ; —

í —

h • -------------------------

[)

■« R

L -ÌB

± ---------------------------------------

re-

Â kan zein

da-

to-

rren

ka-

ti-

kan,

ka-

le-

ti-

kan.

Jeupa, jeupa! Irrintzika iratzebailleak herritikan; jeupa, jeupa! Iirintzika, zatotik ttantta bat egiñikan, Goizean goiz, aizkaturikan atso ta agureak leyotikan galdezka daude arriturikan zein ote-datorren herritikan, herritikan. Sasoi onaren jabeak, ñapar beltzaren zaleak, naiz igitayan, naiz belagayan iñun berdiñik gabeak, ristiti-rrasta, bristiti-brasta {igitai-keñuak egiñaz) gu gera iratzebailleak.

Sail: KZ. Mota: Antzerki pusketa, koroak abestua. Oler tek: Forma paralelistikotan egina, errepikak, ohiu-hotsak... Oiar lot: XX. Mendean kantu ezaugarrietako bat izan da oiartzuarrentzal, “Eun dukat” antzerkiko koroak obraren hasieran eta bukaeran abestua, “Iraizebaileen” koruaren bidez. Gure herriko ohitura tradiziozko bat dakar gogora. Bib; ML, 10, 290-292; 253-292or. Doinua I.M. Etxaidek moldatua. JML, IEL,471-472or.

132. J E X U X , J O X E , M A R IA Doinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola.

Jexux, Joxe, Maria Xantana ta Xan Joakin! Bostak dirala gurekin; gu ere bai haiekin; zerura joteko denak alkarrekin. Sail: KZ. Mota: Haurren otoitza. Oler tek: Forma litaniko-didaktikoa. Oiar lot: Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib: M L,CP,65or. ML, IG, l,524or.

133. J O S E P E G IZ O N O N A

Josepe gizon ona: ^rotza zera zu. Haurtxo eder honeri Sehaska egiozu.

Josepe, ekar zazu sortatxo bat egur; haurra hotzak dagota berotu dezagun.

Sail: KZ. Mota: Eguberri kantua ^ler tek: Lauko txikian, San Joseri eskaerak. ^iar lot: Bertan erabilia eta bertan jasoa. Bigarren estrofa gure gogoanekoa. ML, 2, I81or.

134. J O S E T X O O L A B E R R IK O >

---

—

no-

bi-

Jo- se- txok

■

9kJ

i— #

1____ W

• 9

—0

V—

ya.

hartu

zuen

sen- t i - m en-

tuhaun- di-

-Josetxo Olaberriko: zer dezu negarrez? -Amak Donostirako dirurik eman ez.

Pasatzen asi-eta erori zubiya; Joselxok artu zuen sentimentu aundiya.

Josetxok egin zuen lastozko zubiya andikan pasatzeko bera ta nobiya.

Nobiya gelditu zen begiko miñakin; Josetxo jon zitzayon txokolatiakin.

Sail: KZ. Mota: Ezkontza-kantua. Oler tek: Lauko txikian eta zortziko txikian, pasadizu zelebre bi, maileminduei irri eginez. Oiar lot: Bertan kantatua, bertan bildua. Bib: ML, IG, l,479or.

135. J O X E -J O X E G IT A R R A

Jo-

xe, -

Jof

rra:

zo-

—

ta-

rra,

h --------' 1

------- «

gu-

gi-

txi

ahun-

—

jan

zon

aiT ”

h —

gi-

tzak -)—

kax-

ka-

ne-

bi-

— ^

rra.

Joxe, Joxe gitarra auntzak aiñeko bizarra. Zopa gutxi janda gizon kaxkarra. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek; Aipamen isekariak izen hori daramanari, kopla txikiaren ildotik. Oiar lot; Bertan burla egiteko erabilia, guk gogoan hartua. Bib: ML. CP, 76or. (Berastegiko letra). Doinua: guk herrian ikasia, eta musikaz emana.

136. J O X E M A R I

Jo-

M a-

ri. ?

M iy

ri-

ma-

da,

sur-

tan

lau

han—

— .1—

m ba-

ri.

rri- a.

Joxe Mari, miri-mari. lau hanka ta bost belarri! -Non duk andria? -Kutxan gordia; kutxan ez bada surtan erria. (Ai, demonio urdia!)

ka-

— 4—

----

bost

be-

J ------------- 0

Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Elkarrizketa komikoa; bi kopla xehe elkarri josiak, erritmoa aldatuz batetik bestera. Oiar lot: Bertan erabilia, gure garaikoek ikasi genuen bezala; burla egiteko esaten zen. Bib: ML, CP, 77 eta 93or. Gure aurrekoen letra eta doinua dakar. Eta hemen dauden letra eta doinua, berriz, guk herrian ikavSiak eta musikaz emanak. Azken lerroa, A. Lekuona “Aranburu”-koak emana.

E rrenteria;

Be*

mi*

xe-

ri-

be-

mi- se-

ri-

m Lezo:

Guk

Pasaia;

O iartzun:

Hor kon-

zan-

bai,

guk

zan-

go,

bai

zan-

go,

zan-

go.

m pon; hor konpon, gu

on* gi

gau-

de,

gaude gau-

Errenteria: Beti mixeriya; beti mixeriya..

Pasaia; Izan-da izango, izango-izango...

Lezo; Guk ere bai, guk ere b ai...

Oiartzun: Or konpon, or konpon; gu ongi gaude, gaude, gaude...

de.

Sail: KZ. Mota: Kanpaien mintzoa. Oler tek: Kanpaien hotsari, erritmoari eta doinu-jarraiari, intentziozko hitzak jarriz. Oiar lot; Auzo-herrietako kanpaiak; Errenteria, Lezo, Pasaia, eta Oiartzungoak. Errenteria, miseria; Lezo eta Pasaia antzeko; Oiartzun, “hor konpon, gu ongi gaude”. Bib: ML, CP, 170or. (doinurik gabe). Doinua, entzun eta ikasi duguna da, guk musikaz jarria.

i ì

n n §i____^ ^ = 1 = ^ latu- tze- ra no ?

Kanì) ka-

zu-

1 ------------ j rik jarri

toik

di-

ka-

la-

bru-

^ é' ak — 3 -----^

har-

izen

fran-

*• Kantatutzera nua bertso bat edo bi, Kaskazurik jarriyak bere buruari; gustoik ez diot artzen bizimoduari, deskalabrua pranko gertatu zait neri.

J a

* be

ber-

tso

gerta-

J e-

• bi,

Kas-

bu-

--------- f------4 ! — 1--------- c---------- ^— ' -------------- 2-------- — ^ é ruari. Gus-

zi-

mo-

du-

-J.

P ^

’ bi-

J'"' bat

zait

ne-

I H

n ;

ri.

4. Aitak ere nai zuen biyok ezkontzia, bañan etzan posible ni ondo portatzia; obe da zer datorren kontsideratzia, nolanai artzekua ez da gurutzia.

Kojo gelditu nintzan txiki-txikitandik, paretera iyo ta erorita andik; informe txarrak ditut gaur askorengandik, neretzat berri onik ez dator iñundik.

5. Dama orren abisua etorri zanian, aitak nai zun ezkontzia zuzen-zuzenian; ez nintzan konformatu aien esanian, orain ementxe nabil gaztetasunian.

Dama batek nai ziran karga au arindu, Pretenditu ninduen, ez nion agindu; amets gaixtua pranko geroztik egin du gaixua urriki nuen artu banindu.

6. Txiki-txikitandikan arro ta tunante, kontrariyua pranko, gutxi dut amante; griña gaizto guziak tiratzen dirate, aitzurrak eta palak mudatuko naute.

J i

d es-

7. Parrandan ibiltzen naiz bastante itxuski, kargu artzen dirate ez bat eta ez bi; zierto dakidala ibiltzen naiz gaizki, jeniyo gaixtu onek galduko nau noski.

10. Mundu ontan bagera zenbait gizon bakar, ikusi nai ezikan gabiltzanak alkar; San José bezperakin bazkaldu ta azkar; botilla arduarekin juan zitzaidan Gaspar.

8. Ez nau inkomoratzen besteren lujuak, deklaratzera nua nere enojuak: zurrutak tiratzen nau, pixka bat jokuak, atarramentu onik ez dauka kojuak.

11. Orra bertso berriyak Kaskazurik para, jendiak jakitia komeni dana da; nitzat gustatzen danik iñor baldin bada, Zurko’n bizi naiz eta juan zaitezte ara.

9. Kartzelan sartu naute kulpa dedalako, erraz ematen zaio pobriari topo; aberatsa izan banitz ez niñuten joko, gaixtua banaiz ere pagatzen det bapo.

Sail; BB. Mota; Autobiografikoak. Oler tek; Zortziko txikian, bere zortea kantatzen digu, tragedia bat eta umore garratza adieraziz. Oiar lot; Bertako bertsolaria zen Kaskazurik sortua, gure gogoanean gelditua. Bib; AZ, Aus, 114, 112-116or. JD. Berts 1, 252 eta 327or. Dis; “Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”. 1998, Compact Disc, KD-505.

139. K A N T A T U T Z E R A N O A / Z E L E B R E K E R IA K ------- r ^ - -g J

% -r= Kan-

ta-

—

tu-

-K— tze-

•

no-

ze-

Tt----7*---- 1^---- ------ •— le-

bre-

ke-

ri-

Ídi-

nak

bai-

bai

fa-

rre-

ijy i ak.

nes-

ka-

txa

gaz-

ga-

rri-

ak.

be-

rri-

« ' ------------ ^ ba-

tek

be-

retzat

ja-

?be-

rriV

rri-

ak.

1. Kantatutzera noa / zelebrekeriak, (bis) ez dira onak baina / bai parregarriak berri-berriak neskatxa gazte batek / beretzat jarriak. 2. Galai bat etorri zait / larri eta estu. (bis) ohiaren basterrian / egiteko leku, xirri eta muxu. Traje baten neurria / nahi zidala hartu. 3. Onian ezin eta / gero gogorrian, (bis) Neurtu nahi ninduela / luze-laburrian, ohiaren aurrian. Orinalez jo nuen / kopeta-hezurrian. 4. Errukaidu nitzaion / t’egin nion kura, (bis) etxian zen botika: / gatza eta ura. Joxe Bentura; ez gehiago etorri / nere konbentura. 5. Egin badizut ere / xirri edo mirri, (bis) nere kopeta-hezurrak / pagatu du ongi. Josepa Anttoni, hartzekuak hartuta / etxera noa ni. Sail; BB. Qj^ta: Neskatxa bati mutil batekin gertatutakoa. Oia*^ 1^^' bere sarrera eta erremateaz; zortziko txiki hautsian. ^ ot: Jose Joakin Mitxelenari guk hartua. Bada esaten duenik (Zabaleta Anaietako bat) J. sorta hau oiartzuar batena deJa (A. ZavaJari entzuna). Bertsio nahiko osoa sure hau RMA,CPV, l,88-90or. Lizaso, K.. Jose Joakin Mitxelena gogoan, 1998, “Auspoa”, 256, 118-121 or. (8 bertso pta doinua). Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc, KD-505.

K IL O M E T R O A K (¡kus 042-O K , HALLARA BATEAN)

140. K IL IB I-K A L A B A

Kilibi-kalaba, arrosa krabelin; attuna, amuna, amuna, attuna.

Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Forma litanikoa, onomatopeiak, klitxea, errepikak. Oiar lot: Bertan bildua, bertan haurrari festak egiteko erabilia. Bib: ML, CP, 56 eta 89or. ML, IG, l,513or.

141. K O N B E N I Z A IG U N IS T O R IA BAT fe - h . K on-

be-

zai-

gun

his-

to-

ri-

-N' . . .

bat

lean

ta-

à m ahal ba- s e -

rre-

j )

ne-

za.

Ju-

H o-

rre-

J' Bel-

ta-

j }

ji-

ra-

I ft

kan

i ' •

zi-

ran

Ia-

1bi.'

gun zai-

J1-

I__ .Ä

hotz

gu-

ze-

ne-

m ru

^11 1ki*1

du -

lu-

)-----

R---- —

— — ■

K 7----- •

dll-

sa;

ha-

ien

ia-

Je-

no-

be-

ba zan Rin- Mo-

-------

^ 1 ----- « J m— ' -é -------•

Sail; BB. Mota: Leienda europearra. Oler tek: Zortziko nagusian, leienda osoa da Brabanteko Jenobebarena. Qiar lot: Oiartzunen eman zitzaion zabalkundea Juan Krutz Zapirainen sorta boni: "Tronpeoko” jostundegian bazuten ezaguera, eta handik, Manuel Lekuonaren bidez, Euskal Herri osora zabaldu zen. “Genoveva de Bravante” por el “bertsolari” Juan Cruz Zapirain, “Trabajos del laboratorio de Eusko-Folklore”. 1929, Vitoria, IlI-XIIor. AZ, Aus, 123-124-125, 61 -132or. JD, BD. 3. 1523or.

142. K O N T U Z IB IL L A IT E Z K E (DAM A G A ZTE G A LA N T BAT)

£ Kon* tuz

b e -ta -

ni-

bil lai- tez-

kan

zi-

ke gaz- ti-

txa- rri-

^----- f ez

di- raal- pe-

al-

ba-

kaa-

m ul

da-

de-

rri-

kan.

D a-

kan,

e- gin

ho-rren p a u - s u

V—T----- )----- ■<;----a

0---ak

ak ka- rri-

kan.

kan,

I-

pa*

ga-

nork hau-

tsi-

tzen

be*

har

du-

Sail: BB. Mota:Ikus Xenpelarren bertsoak, 067-“Dama gazte galant bat”, (“Alboka batengatik”). Oler tek: Hamarreko txikian, arrazoitara, ironiaz eta umore larriaz. Oiar lot: Oiartzuarra omen parte eman zuen neskatxa. Doinua eta estrofa hau Olaziregi “Txuillo”-k, PD-ri kantatua. Bib: AZ, Aus, 88-89-90, 172-176or. AZ, Aus Nag, 8, 119-121or. PD. CV, Can 2. 964-965or.

143. K U K U L U M E R A

K u-

ku-

lu-

m e-

ra, be-

ra,

be-

ra!

K u- ku-

lu-

m e- ra.

be-

ra,

be-

ra.

Kukulumera behera-behera! Kukulumera, behera, behera. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetikoa. Oler tek: Forma litanikoa. Oiar lot: Gurean, hórrela kantatzen da “kukulumera” bat hegan ikusten denean, eror dadin. Doinua “Bera-dago” bezala. Bib: M L,CP,71 etaS9or. ML, IG, l,530or.

144. K U K U R R U K U !

K u-

gin?

A-

ku-

xer-

rru-

ku!

Z er

kok.

A-

xer-

di-

zu ?

non

B u-

da?

ru-

E-

rro-

m in.

ta-

pi-

Zei-

an.

nek

Z er

tan?

B a-

xa-

ka-

nak bil-

tzen.

B a-

I ko.

Oi-

lu-

zer-

ko?

A-

pai-

zei

t |-

m a-

xa- ka- nak z er- (a-

te-

A-

ko.

Oi-

)u-

,h ko?

ko?

fí

rrau- tzae-

A-

pai-

g i-

zer-

ko.

ta-

A-

rrau-

ko? M e-

m a-

h fí ^ tza

z er-

M e- za zer- ta-

ko?

m undu

guzti-

sal- ba- tze-

-Kukurruku! -Z er diozu? -Buruan min. -Zeinek egin? -Axerkok. -Axerko non da? -Errotapian. -Zertan? -Baxakanak biltzen. -Baxakanak zertako? -Olluari emateko. -Ollua zertako? -Arrautza egiteko. -Arrautza zertako? -Apaizari emateko. -Apaiza zertako? -M eza emateko. -M eza zertako? -G u ta mundu guziya salbatzeko. Sail: KZ. Q °ta: Forma etno-poetiko, didaktikoa. Elkarrizketa errimatua; bilakabide estilizatua, mezu kateketikoa adierazteko. erakusten zen gure artean, beste herritan bezala. «Ib; M L, C P ,6 l e ta 9 0 o r .

ta-

m a- te-

t e i ko.

te-

ko.

145. L E H E N N E G A R R E Z k

k —K—

K—¡

—

-« Lehen

4 d t--d

ne-

rrez,

h -H —

h—

rain

fa-

—

— è—

rrez;

sol-

da-

xaha-

rra-

Lehen negarrez, orain parrez: soldado xaharrakin ezkondu nahi ez.

Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, burla egiteko. Oler tek: Kopla laburraren eittea du, erritmo aldaketa eta soldado xaharraren aipamen ironikoa. Oiar lot: Hori kantatzen zaio farra eta negarra hurbil dituenari. Bib: ML, CP, 76 eta 93or. ML, IG, 1, 535or.

146. L E S A K A N IZ A N A N A IZ

Ai- txu- lei-

gerta zai-

ko gai- ne-

gun

tik

joa-

astxbk LS- ko- txok

£ dui guz-

tiz-

koa-

tse-

gi-

ja-

nak

kin

gi-

nan

ez.

Gu-

oi-

Ber- tso-

tan

ja -

zer

rri-

Sail: BB. Mota: Gertakari zelebreak. tek: Zortziko txikian, kronika moduan. ^iar lot: Aritxulegin zeuden “trabajadore” hauetako batzuri gertatua, Basarrik, protagonistetako batek, orduan jarriak eta gure artean, asko kantatuak aldi hartan. Eizmendi !.. “Basarri”. Basarriren bertso sorta, 1950, “Itxaropena”, Zarauz, 19or.

L O R E B A R , Z A U R I BAT {Ikus 112-OK, H IR E BIHOTZA)

147. M A IT A S U N E Z B IZ IT Z E A N

Mai- ta- su- nez bizi- tze-

gun e-

de-

sol-

da-

du-

ez da gerra- ri- kan se- hia-

de- rrak aurre- an,

be-

rri

baina hi-

i- zango,

pa- ke-

lik ge-

?ra

a mundu- an gi- da- ri

E fe ak

bertso- la-

ri,

gon-

baina hi-

lik ge- ^

gon-

go.

r-i Bi- zi-

tza- rengur-

iu- fri- tu

pi- le-

an,

be- ha- rra ze-- na

Mai-ta- su- nez bizi- tze-

an,

za- ma- ri- kan as-

hartu- gendun ge-

tu-

ne-

re biz- ka- rre-

se- rra- ri-

kan ge- hia-

na;

an.

Maitasunez bizitzean ez da gerrarikan gehiago, egun ederrak aurrean baina hilik gera egongo. Dena da berri izango, pakea munduan gidari, soldaduak bertsolari baina hilik gera egongo.

Bizitzaren gurpilean, zamarikan astunena, sufritu beharra zena hartu gendun gure bizkarrean.

Bizitzaren gurpilean, bizi obearen bila, mundu hau zuzen dadila, gu guztion penaren trukean.

Maitasunez bizitzean ez da gerrarikan gehiago, gizonen oroimenean baina hilik gera egongo. Gutaz dira oroituko, gure maitasun bilaketaz, agian gure penetaz baina hilik gera egongo. Maitasunez bizitzean...

Sail; KB. Mota: Utopiaz. Oler tek: Frantsesez “Quand les hommes vivront d’amour”, Raymond Levesque-n hitzak. Oiar lot: Euskaratzailea, Andoni Lekuona, oiartzuarra. Bib; Lekuona A., “Euskal kantagintzan urrats berri”, “Egan”, 1998, l/2ko gehigarria, 162-163or.

M A IT A S U N E Z H IL {Ikus 103-OK, H A M A IR U URTE N ITU EN EA N )

148. M A IT A T Z E N B A Z A IT U T f

(ITAUNA)

[. 2

rT ^

M aita- tzen ba-

zai-

tut,

— •

— ,1- i

i- ta u n - du dau- tso-

le-

yu-

klisk

i dagin

i- llar- giz-

ja -

ri.

La-

rro-

zu-

txindor

kantu

m ba-

i- txar-

-------ta u n -

li-

—

zi-

•

nik

•

du dau-tso-zu- le- gun- -

ki:

Mo- su dagi-

E-

da-

tzu- be

bai- ga-

------- 0 ---- f ■

an.

ea-

berak ba-

gus- ti- ja k

g - ..

ña jo-

zer

ku-

zu.

A- xi-

----

—

do-

tun-

ki.

1. Maitatzen bazaitul, itaundu dautsozu ieyuan klisk dagin illari-izpijari. Larrosa zuriko txindor kantubari itxartu eziñik gaba igaro dozu. 2. Axiari itaundu dautsozu legunki: berak baña jolas dagi zeure ulian. Ete dakije ezer ixarren unían? Mosu dagitzube gustijak kutunki.

las

dagi zeu- reu-

xa-

bi-

rii-

-J

rren

ni-

tza-

an?

ri.

3. Itaundu dautsozu zeru garbijari, itxasoko uiñai ta ixadi orori, maitasun orretzaz baña, maite ori, ez dautsozu itaundu zeure bijotzari!

Sail: KB. Mota: Maitalearen galderak. Oler tek: Lauaxetaren poema. Oiar lot: Musikagilea, Antton Vaiverde, bertako tradiziokoa. Dis: Antton Vaiverde, “Lauaxeta”, “Elkar”, ELK-HG-179, HGK-179, KD-HG-179.

149. M A IT E A G O A K U D A Z K E N E A N (IRATZE OK RE G ELD IAK)

iiz ìiz :: —*—é te- j^ a - go Í

—9 ak

laz- ke-

ner

ha - tzen OS-

gorri-

^ ""-4 -----J ----- i

he-

go- ai- ze- tan

he-

go aize- tan

lo-

kar- tu-

ta-

kar- tu-

ta- ko

ra-

tze

kre geldi-

1 = ak,

lo-

ra-

ze o - K r e gelgel tze

ak.

1. Maiteagoak udazkenean zuhaitzen osto gorriak, oritasunez apainduriko makal zuzenen gerriak, hegoizetan lokartutako iratze okre geldiak. 2. Maiteagoak, azken mugetan, iraganaren zantzuak. lore xumeen petalo eme, ur izkutuen kantuak, euri epelen gozotasuna, gaueko zeru altuak.

- di-

3. Maiteagoak sua ta jaia, fruitu berrien haziak, uda beteko musiketatik ernaldutako antsiak, Eros ausartak gorputz gaztetan ixuritako graziak. 4. Maiteagoak behin joan zirenak sekulan ez itzuHtzeko begiek zabal dirauten arte argitan blai itzaltzeko: sufritu duen gizonak ez du lotsarik behar galtzeko. Sail: KB. Mota: Sentimentu telurikoak. ^ler tek: Seiko nagusiak. Anaforez hasiak estrofak; énfasis berezia emanez sentimentuei; deskripzioak. lot: Hitzak Xabier Lete, herritarrarenak.

M A IT E A Z G A L D E Z K A (Ikus 076-O K , EG U N SEN TI BATEAN)

150. M A IT IA , N A H I B A D E Z U -

•

-y -

Mai- ti-

nahi

-i

Goi-

ba-

de-

zi-

----

— **—

ne-

re-

Icin

daK -

bi1

jei-

ki behar-

he-

de-

■^ ä '

Oi-

kon-

lehen-

------------- é —

?-u.

ez-

tik

oi-

he-

tik,

oi-

he-

tik

—

oi-

he-

tik;

do-

tik.

go-

te-

zu-

■ re

Maitia, nai badezu nerekin ezkondu. goizian lendabizi jeiki biarko dezu oietik, oietik. oietik, oietik; gero gosaritera ni zure ondotik. 2 . Goizian jeiki eta lenbiziko lana: eman biarko dirazu neri pelangana urakin, urakin. urakin, urakin; ta gañera kafia bere koparekin. Gosaldu eta gero lagun-arterako eman biarko dirazu patrikararako. arako, onerako. jokurako, lagun-arterako; nerekin bizimodurik ez dezu aterako.

4. Gaztia zera eta juiziyorikan ez. aspertuko zerade. maitia, senarrez; maitia, tnstia. zu zera neria; orain zuria naiz eta kontsola zaitia! 5. Zer zala uste zenduben enamoratzia: sillan exeri eta gitarra jotzia? Maitia, tristia, zu zera neria; orain zuria naiz eta kontsola zaitia! 6. Preso sartu ninduten txori bat bezela. esatiagatikan zuria naizela; maitia, maitia. maitia, maitia, orain zuria naiz eta kontsola zaitia

Sail: BB. Mota: Ezkontzerik nahi badu zer egin beharko liokeen, eta zer eman neskaksenartzakoari. Oler tek: Zortziko txiki hautsia, errepikak: irri egiteko zertzeladak. Oiar lot: Egilea, Urtxalle pilotaría, Manuel Frantziko Lekuona Rezóla (1828-1901), oiartzuarra. Doinua gure herrian ikasia. Bib: AZ, Aus. 116,45-46or PD, CV, Can 2. 1033-1034or. JD. BD. l,500or. Dis: “Pagoarte”, “Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc, KD-505.

151. M A L K O A K E U R I B A L IR A

gerta- tzen de- ne- an,

ditu- en biho-tzak.

3 r j

dei

lu- nen

ja-

M al-koak euri ba- li-

sai- zu- ga- rri-

ra, ku-

pi- da- rik gabe

j j i ^ j- ^

haur-txo baten gor-pu- tza

----

ehun ho-

ge-

rra

i- zu- ga-rriek,

gl-â&#x20AC;&#x201D; --- 17 â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ * * ĂŠ4 haus-ten d u -te-n e- an

i- zoz- tu le- za- te- ke

burniz

ta me-- tra- llaz

^ r r r r r rrj a- m a de-nen c i - h u - e k

en- tzu-m e-nik ez duen

m en -d e -k u - a es-ka-tuz

i- txa- so za- ba-

1. Malkoak euri balira udazken traidorean maitalerik gabe kolpez bazter utzia emazte adintsua geriatzen denean, ehun hodei ilunen jasa izugarriek kaleak uholdetan itoko lituzkete, errolik garbituko ohizko zekenkeriak hondakinez gainezka dituen bihotzak.

la.

2. Malkoak euri balira kupidarik gabe haurtxo baten gorputza gerra izugarriek burniz eta metrallaz hausten dutenean, ama denen oihuek mendekua eskatuz izoztu lezakete itxaso zabala. gorrotozko irrintziz sorgorra asaldatuz bizidunari egotzi eresi makurra. 3. Malkoak euri balira adoleszente baten ezpain oihukariak harresi baten kontra torturaren espantuz zauri direnean, etxerik altuenak lotsaz eror litezke gizadi osoa redimitu nahirik... eta lore bitxiek entona lezakete ehortze letani bat zerraldo gainetan. Sail: KB. Mota: Balizko egoeraren ondorio txundigarriak egoera jasan-ezinen aurrean. Oler tek: Estrofen hasiera anaforikoak; forma paralelistikoan emazte baten, ama baten, adoleszente baten egoerak eta, hauen arabera, urak egingo lituzkeen ekintza harrigarriak. Eta azkenean ateraldi bikaina. Oiar lot: Hitzak Xabier Lete oiartzuarrarenak.

152. M A N D U A G IA E T E N D A ____ -

-.-K h j / J ■^ ^ Man- du-

ka-

rre-

gi-

te-

haun-

ten

da;

a.s-

gel-

tu-

lehe-

di-

« ■— no

hi-

duk

---------------^

ya.

Oi-

------------ 4

^----------- K

rra-

1—

rre-

)

ka-

---------- 1

-------- «

tik

V ■

--------- ’

hon—

—

tzak

iu-

rre-

ho-

(a-

tzen

eu-

ba-

ten

ho-

tsak.

Mandua giya etenda astua lehen hilla, karretero haundi hori gelditu duk iya; oihu eta karraxi errekatik hontzak, lurrera botatzen du euli baten hotsak. Sail: BB. ^ota: Ikazkile bati jarriak. Oler tek: Zortziko txiki bat, bi lauko txikitan ondua. Xehetasunak, burlazko irudia, hiperboleak... Oiar lot: Gure “Saroberreka”-ko bertsolari batek jarriak, Txantxangorri zaharrak omen. Informatzailea, Martina Makulegi, “Barin-goa”. AZ, Aus Nag, 8, 4I4or. AZ, Aus, 119, 99-lOOor. JD, BD, 1, 506or.

153. M A N IX D O N IB A N E T IK - r - : h ------ . * ------m

Ma-

ti- na

nix Do-

Bel- tza

ni-

r " T - >

zen.

ez,

nitz kon- ten-

ta;

ka-

tai-

ne-

tik har-

—V tu

al-

ki-

pe-

ra bo-

r— / tra- 1d- ' r i,

tra-

■ Manix Donibanetik ßtxera etorrita, Martina beltza ez zen anitz kontenta. Katainetik hartuta älkipera bota, lara-larai...

ta. Tra—

-----ra-

la-

ra-

lai,

tra- la- ra

1 1

lai

2. Manix gizarajoa ez duk indar asko! Hi baino hohe likek zamerdi bat lasto. Zertan ez diok hausi vsudur edo kasko, la-larai...

lai,

tra-

la-

Sail: BB. Mota: Irri egiteko bertsoak, Manix gizarajoari. Oler tek: Manixen irudi farregarria, ekintza umiliagarriak, konparaketa iraingarriak. Oiar lot: Guk bertan, “Berinberri”-ko tradiziotik jasoa, nahiz eta kantuak ifarraldekoa dirudien. Bib: RMA, CPV, 2, 767or., bigarren bertsoa.

M A N T X A K O A R T Z A IA (Ikus 1 lO-OK, H ESIR IK GABEKO)

154. M A N U E L

Manuel, Kaxuel! Pikua janta hil huen; haizemanta pixtu.,. Biba Mañuel-xixtu!

Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, burla egiteko. Oler tek: Izenaren hoskidetzak bilatu, ditxolari edo zirtolarien teknikan; historia estilizatu bat; ohiu-esaldia. Oiar lot: Bertan erabilia, bertan bildua. Bib; ML, CP, 76 eta 93or. ML, iG, l,536or.

155. M A R C H A A S A N T A C R U Z

Sail: KZ. Marcha a Santa Cruz. eknika: Para siJbo. Oi; lot: Egilea José Ignacio Errekalde, Oiartzun, “músico de Santa Cruz”. RMA, CPV. argitaratu gabea, bere 4. tomoan, 79or.

156. M A R IA N A G O IK O

M intzatuz

2: M a- ri-

goi-

E - tzeu- ka- nak be- ta- rik.-

koü-

Z er

dun

behe-

bg.

da?-

C oa- z e -m a n

Se-

na-

rrae-

i- tu -r ri- ra.-

to-

rri.-

Mintzatuz

Zer

ka- rri?- Za-

se- na- rra

pa-

se- rre- tu

gal- tzer-

¡n 'men ttun.-

di.

Ze-

Hi- re

ren gai- ne-

se- na- rra

tik?- A-

za-

nere

zorten

p ten gai- ne- tik.

Hi-

ri-

diz-

txi-

kin

kul-

2. Bukaera

4‘r í f Kon- pon-

du-

ttun-

ki-

rri-

pak

ki-

rri-

ki.

txon.

-Mariana goiko! -Z er dun beheko? -Goazeman iturrira. -E z zeukanet betarik. -Z er dun, bada? -Senarra elorri. -Z er ekarri? -Zapata ta galtzerdi. -Hire senarra ta nere senarra haserretu in omen-ttun. -Zeren gaiñetik? -Aza-zorten baten gaiñetik. -Hiriak dizkin kulpak eta kikirriki!

Sail; KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Elkanrizketa errimatua. Oiar lot: Nexkek jostatzeko erabilia. Bi edo gehiago kukuxka, aurrez-aurre jartzen dira eta elkarrizketa errepikatzen dute (Ikus doinua ML, CP, 91or.). Azken bertsoa bi aldetakoek errepikatzen dute, kukuxka daudela salto eginez, bai aurrera, bai atzera. {Ibid, 3.oharra). Bib: ML, CP, 68eta91or. ML, IG, l,527-528or.

157. M A R IA N A G O R R I w Ma-

kin,

ria-

go-

zar-

rri,

baz-

go-

rri,

ta-

kin.

go-

Ko-

rri,

ko-

tta

kui-

iu*

rri!

Mariana gorri: Atta akulluakin. Ama zarbaztakin... Korri-korri! Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Forma litanikoa. lot: Gurean erabilia, mariana-gorriri hegan eginarazteko. m L, CP, 71 eta 89or. “Bera dago” bezala. ML, IG, 1.531 or.

158. M A R IQ U IT A M U C H A C H A

Ma-

txin- txi-

bi-

ri-

qui-

mu-

rin- txin- txin.

cha!

cha-

Qui-

----------- k -------- ' h '

b 11-

din-

txi 1 - txi-

le-

fardin;

gor-

din-

gor-

din

Qiié

man- te-

man- dai,

na.

li-

_ 7

txin- tx n

A-

le-

¡ F

0 Bo-

ma-

Va-

dre-

mos

a ---------

—# ne 1 , bo-

bàs- ku-

ne.

li-

ne ì ; fa

A-

rru

-Mariquita muchacha! -Qué mandais, madre? Txin-txibirin-txin-txin. -Quita la manteliña, vamos a baile. Txin-txibirin-txin-txin. Bolinen-bolinen; fardin-fardin, gordin-gordin. Halere baskune. Que burdun, que bardan arrua le burdun; turun-taran; taria-riaran. Halare baskune... frantses euskaldune. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, dantza-kantua.. Oler tek: Dekorazio-olerkia, elkarrizketa, hizkuntzen nahastea. Oiar lot: Bertan jasoa, informatzailea “Aitona” izeneko bat. Ifarraldetik berak ekarria, minetan lan egiten zuenean. Bib: ML, CP, 50 eta 88or. doinuan ez dator letra osoa. ML, IG, l,507or.;48-49or. Dis: "Pagoarte”, “Elkarlanean”, “Oiarízungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc. KD-505.

159. M A R T IN ,;S. <51 M ar■ 0

j '

ta-

tin. K

- 4

lu-

n —

ti-

din,

zar-

---- — ------------t í

Martin! Talua ta zardin, típula la gatza... Martin ipurdi batza. Sai!: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, burla egiteko. Oler tek: Forma litanikoa. Oiar lot: Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib: ML, CP, 76 eta 93or. ML, IG, 1, 535or.

1 pu-

ga-

tza. M ar-

M A R T IN L U T E R K IN G E N H E R IO T Z E A N {Ikus 055-O K , BI M A N D O A U R R ETIK A N D ITU ZU LA )

160. M IG E L A G U S T IN

”

é'

45-

■» M i- gel A '

gustin,

I- zu- e-

la-

ko auspez le-

iho- an ja - rri5 E

^ rik. ^ T

J f su-

Bu-

ru-

nez

be-

teM

taz

du-

nk, -f zu

• Migel Agustin Izuela’ko Quspez leyuan jarririk, burua ere makurtu zaizu bakartasunez beterik: almiraturik'oi nago zutaz, sz dezula artzen andrerik. 2 ■ Orain ordaña emango dizut iñolaz ere al bada; 2er egingo det ba, Jose Joakin, portunarikan ez bada? 2ure esperantzan egongo naiz, ta ^2 i zaidazu alaba... Nere alabak portuna on bat ’Zan baleza munduan. •^andatu ori egingo diyot stxera nuan orduan: 'ya ezkontzeko pentsamenturik dadukan buruan.

makur-

zai-

zu bakar- ta-

— s ------ì ;------ì ;-------------=— Í —

* '—

^ zu-

t-J L lahar- tzen

tu- n k nago

------ >— • f -----------1

^ andre-

i- ra-

rik

4. Jose Joakin, nere laguna; esango dizut egiya ni ezkontzekotan, izan bearko du gazte dontzella garbiya, ez, mundu ontan asko bezela, len bestek erabiliya. 5. Migel Agustin, lagun maitia, enkarguz ari natzaizu; gazte dontzella mantxa gabia baldin gustatzen bazaizu, beste oyetaz ez naiz piyatzen; seaskatikan artzazu. 6. Jose Joakin, lagun maitia, zor dizut milla graziya; seaskatikan etortzen al da dontzellatasun guziya? Igualian nayago det nik amak besuan aziya.

7. Iru osaba Paris’en dauzkat Bonaparte'ren serbitzen; ayen semiak, zazpi lengusu, Gobernadore Kadiz'en... Dontzelltasuna zertaraño den etzait neroni aditzen.

10. Bokable ori erantzulerik Goguak ematen etzian; alkandora zuri eder, katillu salda on atsegin dira zartzian; emakume onak serbitzu asko izaten dizu elxian.

8. Bertsu au neri aditu arle artu zazute deskantsu; dontzeltasuna zertaraño den zeuri aditzen ezpazaizu, enpeño batez beartuta ere parte aundiyak dauzkatzu.

11. Gure etxian bi olio dira; bati egin zayo kiyua; ollarrait>erriz kukurrukuka tantayan gora iyua... Eskerrik asko, jende leyalak; basta da libertsiyua.

9. Egiyatxo bat esango dizut, konlsola dedin jendia. Alperrik dezu serbitu naya beste gizonen legia: Migel Agustin, aguretuta zertako dezu andria? Sail: BB. Mota:Bat-bateko saioa, elkarrizketa; emakumerik ezak dakarren bakardadea, eta zem den kalitatezko emakumea. Oler tek: Dialektikoa, seiko nagusian. Oiar lot: Bertan gorde da testurik osoena, noski. Lexoti Zaharrak emana. Bib: JML, lEL, 262-263or. PD, CV, Can 2, 87 lor. PD. CV, Can 3, 1083-1084or. RMA, CPV, l,55or.

161. M IL L A B E A T Z IE H U N D A

Mi-

tsu- ak

ja-

lia

rri-

be-

tzera

tzi

di-

ehun da

ju -

be-

ar-

tza-

rro- gei-

la;

guar

se-

ber-

la.

bat

kus-

-ir ti-

ne----------V

retzat -

■f T

gi- ten naiz sa

—

tsa-

la,

de-

dan

zin

Izo-

— O

la.

Milla beatzi eun da berrogei ta seia, bertsuak jarritzera dijua artzaia; guarda bat ikustia neretzat etsaia, al dedan zintzuena egiten naiz saia.

5. Mendiyan bizi geran guraso ta aurrak ez gaitu mantenduko piñuan ezkurrak; ikaraturik gaude gosian beldurrak. enkargatzera guaz zurazko muturrak.

Mundu ontan ogei ta emeretzi urte. ez ditut bete bañan ez dira aparte; ardiyan atzetikan segitzeko fuerte, desapiyoka oiek iya ito naute.

6. Ardi (y) oiek eztute inportantzi gutxi, akordatuko zaigu bigar edo etzi; eta orain zer egin dute erakutsi: atze aurriak biak txikortakin itxi.

Erri-lur guziyetan piñua sartzera. mendiko jende dana dijua galtzera; ortatik gauz onikan ez dator etxera. obligatu gaituzte ardiyak saltzera.

7. Aitzurra zorroztuta arkaitzari golpe, bera eziñ sartuta berriz bueltan bote; or ez da landarerik aunditutzen bate, surangilla erriàn, isatsa diruite.

Ardi bakoitzántzako niunta ogei pezta, ez dago egiterik inon e protesta; ortan deskuidatzia milagrua ezta, artaldia salduta gero jan zak gazta!

8. Landaretxo oiekin daukaten gustua. eoziñ egon laitake oietaz poztua; lautatik iruk badu beti diskustua. bera igartuta’re ardiyak moztua.

11. Beti gauz bat bakarra daukat mingañian: oik ez dutela emango ardiyak añian; amaika aritzen dek alperrik lanian, kosetxa eder gutxi arriyan gañían.

9. Piñua aldatu zala Aieko Arriyan amairu urte dira udaraberriyan; tantiua emana daukat nik bere neurriyan: metro ta erdi luzian. lau ontza loriyan.

12. Maiatzaren ogeian, Oiarízungo erriyan, orra amabi bertso euskera garbiyan, arlzai batek jarriyak bere errabiyan, ez dakiyenik bada entera dadiyan.

10. Piñadi ori dago Oiartzungo parten, material ederrik egingo da erten; estranjeri aldera baguazke aurten, aber piño trunkorik nai ote luteken.

Sail: BB. Mota: Artzaia kejaz, pinuak aldalzen dituztelala. Oler lek: Zortziko txikian, gertaerak eta gogoetak aipatzen dira, era figuratiboan. Oiar lot: Bertsolaria, Balentin Otxoteko, Igantzin jaioa, mutil koxkorra zela gurera etorria. Doinuaren bi aldaera bertakoak; bala Robusliano Urkiarena eta bestea Lexotirena. Nahiko berdiñak bata eta bestea. Bib; AZ, Aus, 115, 119-l23or.

162. M IL L A B E A T Z IR E H U N T A / H O G E I TA S E I U R T E

4-4-

K Mi-

lia

----------h— i Ber-

tso-

—

1 ak

be-

de-

ra-

tziehun

ja-

rri-

tze-

en-

r u-

sei

kar-

ga-

hi-

la-

be-

la-

gun-

tzen

di-

gu-

te.

nau-

te.

---------k----- S te.

ur-

1-^

------h— k------ ----- fV-

---- K

---------- d--------ë

gei

'1— ■

ge-

ho-

—«

• —' 4

ain-

Ze-

ru-

tik

Milla beatzirehunta hogei ta sei urte: bertsoak jarritzeko enkargatu naute. Preso sartu giñala iya hillabete. Zerutik aingeruak laguntzen digute.

2. San Migel aingerua gugatik erregu, heriotzeko orduan ez gaitezen galdu. Jaunak ematen digu, bai, zenbait kastigu. Penak sufritutzeko jaioak gera gu.

Sail: BB. Mota: Kartzelako bertsoak. Ofer tek: Zortziko txikian, handik ateratzeko esperantza, era figuratiboan. Oiar lot: Egilea Juan Mari Berasategi, oiartzuarra. Kantua guk gogoan hartua. ^is: “Usandizaga”. 1967, EU-8. LP.

163. M IL L A Z O R T Z I E H U N D A / B E R R O G E I TA B IY A N

hiago le- gu-

an,

gu sal-

du gai- tuz-

te-

nak hone- la tran- pl

7 ^

f®-------- 1 ----------1

—

m---------•— 7

an,

bi- ri-

daude

• -----1 / ----

sartu-

ri-

kan

—

ze-

ru-

Milla zortzi ehun da berrogeita biyan, penak esplikatzera orain naiz abiyan. Bi milla ta gehiago legua bidian, gu saldu gaituztenak honela tranpiyan, ez daude sarturikan zeruko loriyan.

lo-

ri-

an..

Sail: BB. Mota: Sarrera: “penak esplikatzera / orain naiz abiyan”. Oler tek: Kronika bat, saldukeria bat gai hartuz, egina. Oiar lot: Informatzailea bertakoa, Olaziregi “Txuillo”. Bib: PD, CV, Can 3, 1095-1096or.

164. M IL A Z O R T Z IE H U N E T A / B E R R O G E IT A Z A Z P I

i 2

..------1

^ -

•

1. Mila zortziehun eta / berrogeita zazpi, urte hartan jo nuen / Oiartzungo Txipi. Geroztik hemen nabil / gotti eta behetti; behin ere hil ez baña / arriskutan beti. 2. Ez al-da bada pena / ni nabilen plantan? duro bat ez dut izan / nere bizi santan. Egunian txanpon bat / alderatu faltan, nere denbora juan da / geroko esperantzan. 3. Denbora juan eta / hasi naiz pentsatzen, zahartziak ez duela / gauz onik ekartzen. Pixa laburragoa / iaz baino aurten; zapata ere puntatik / hasi zait usteltzen.

-----T

- t —l

4. laz zapatari eta / aurten belaunari. Nolako diferentzia; / urte batez hori! Lehen paretak hautsi nahi; / orain xirri-xirri... non dudan bilatzeko / behar ditut ordu bi. 5. Aginak galdu eta / puskatuak hortzak; zintzurra hor jotzen dit / azpiko kokotzak. Espain-ertzak erreak / pipa kider motzak. Horra nora joan diren / gaztetako erronkak. Sail; BB. Mota: Zahartzaroa. tek: Daiu irrieragileak. Oiar lot: Izena aipatzen da, Oiartzungo “Txipi"; eta informatzailea “Olalde”-ko Urrufino. Bib: P D .C V ,C an3, I092-1093or. JD. BD, 2, 579or. ^is: “Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc, KD-505.

165. M IL L A Z O R T Z IR E H U N D A / H IR U R O G E I TA L A U

Mi-

m un-

tso

lia

du-

pa-

ra-

zor-

tzi- e-

za-

tze-

bi-

tzen da

kau-

e rain

hun

hi-

rain

sak

ru-

di-

behar-

ro- gei-

ju -

Jm i' min-

gai- nak ba-

di-

rau.

nau,

lau,

hau;

Kris-

ber-

1. Milla zortziregun da irurogei ta lau, Kristo mundura zala orain dijuan au; bertso bi paratzeko kausak biartu nau, orain abiatzen den mingañak badirau.

4. Solera Mitxelena da orren kondula, onik balere ez dauka gaiztua kenduta; korrituan ipiñi du neri arrapatuta, ezin leike garbitu lixiban sartuta.

2. Nik nai nituen beti kontuak garbitu, berreun bitartekokin ez naute obeditu; euskeraz esan eta ondo konprenditu, Sanlanasek animak aixa eramain ditu.

5. Franlzisko Mitxelena du sozidantia, estimatu lezake zerbait esatia; zenbat familietan egin du kaltia? Au da asto guziyen errematantia.

3. Eramanak eraman, bestiak geroko, mal pecado bazion orrelako franko; nik egin dizkiñet ba egiñalik asko, hermano ta hermana, eskerrikan asko. Sail: BB. Mota: “Eperrak” bere senideei jarriak omen. Oler tek: Zortziko txikian, garraztasunez: bere anai-arrebak belztuz edo. Oiar lot: Egilea oiartzuarra (Ikus hurrengo kantua). Doinua lyeruko Manuelek kantatua. Bib: AZ, Aus Nag, 8, 425-426or. AZ, Aus, n6,21-24or.

166. M IL A Z O R T Z IR E U N H IR U R O G E IT A / H A M A R G A R R E N G O U R T IA N y W' Mi-

—

;

- K-ë'

Kd-

4ehun

hi-

ro-

gei-

ha-

mar-

ga-

[

rren- go

ur-

ti-

g>-

bi-

lak

be-

2i-

ran Gi- puz- ko-

Mila zortzireun hirurogeita / hamargarrengo urtian gizon abilak berexi ziran / Gipuzkoako partían. Junta Erriela egina zuten / Aitxuleinoko tartian, Carlos Séptimo behar zutela / lehen bait lehen para kortian. Fede santua aumentatzera / atera ziren mendira; obra ederrak egin dituzte; / denboz agertuko dira. Motibo gabe eman diote / bosti negarra begira. Mantxa gabeko gizon justuak / horretan ibiltu dira. 3. Kañoi ederrak Madriden eta / Kasulo finak Zaldinen; “Calle Mayor”ta “Café Marina” / eskribiturik Berinen. Alondegia bere sisakin / para zuten Ezkorrinen. Hasi baino lehen bagenekien / ez zutela deus eginen. 4. Belaunak pisu, esdak zimur / begietako tristura zer deabrutako alera ziren / goiko mendien kaskura. Osasunaren kontserbatzeko / hartziagatik freskura. Bazter guziak hondatu eta / liberalaren eskura. 5. Gerra zibila horren despeira / ez zen berehala ikusi; egia klaro esan nezake / inork nahi badu ikasi, asko sujetok desio zuen / Carlos Séptimo nagusi Pena Platian konjuratuta / hantxe joan huen ihesi. ^ail: BB. Bigarren gerra karlistari bertsoak. ^ tek; Zortziko nagusian, liberalen ikuspegia; ironia garratza. ’ar lot: Egilea, Aiendolako “Eperra”. Manuel Jose Mitxelena Kamio, (1825-1906), Oiartzuarra. Doinua Ines Berasategik kantatua. Oiartzungo toponomi aipamenak BibAus, 116, 25-30or. AZ, Aus Nag,8,428-429or. BD, 3, 1460or. Di's; Pagoarte”, “Elakarlanean", “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc, KD-505.

167. M IL L A Z O R T Z IE H U N E T A / H O G E IT A R O S T IA N (HAM ALAU HERIOTZENA)

£ Nif-

- k — —

lI'i I»

ga-

A l-

’

—

rre-

—

hoV - —

rriko

—Í

hi-

tzi- ba- rre- ni-

an,

an.

M artin

—

te-

ni-

re-

— h— \ ~ i — tu-

M e-

Í- tze-

be Ú

on-

— ì— 1 V — Í— 1

— teo-

bai-

hau

— »

M : .. J - l ni-

an,

t — ^é

K n

li-

lu-

gei- ta bosti-

i- -

- — h— ron- da

—

■— W ----- h— 0 — ^— é — rri-

ha- m airu-

Jr L^i

zortzi ehun

ni-

1. Milla zortzieun eta hogeitabostian au amairugarrena Urri’ko illian Martin Itzeberri’ko' Altzibarrenian, atiak jo nituen ongi illunian, baita ireki ere borondate onian.

5. Ikusi zitunian senarra ta alaba, Katalina gaxuak, ai, hura negarra! Ez bazuan jarri nahi bestiak bezala dima non zeguan esan beriala; ongi banekiyela dirurik etzala.

2. Ixtimatu ninduten konde bat bezela; sillan exeri eta apaldu nezala; konformatu ziraden familiyan ala nagusiya ta biyak etziñen giñala... berari sartu niyon petxutik púnala.

6. Santo Kristo, zurekin konfesa nadiyan zer obra egin nuen nik Kataluniyan. Lerida’n pasa eta Urbil’en erriyan bost lagun bizi ziran beren familiyan; giziyok hil nituen gabaren erdiyan.

3. Oitikan saltatu zan eriyo-ihesi; nigandik halakorik etzuen merezi. Alabak zuenian aita hala ikusi apaizaren eskaka bertatik zan hasi; aizkora trixte batez niyon burua hautsi.

7. Gorputzeko ikara, animako lotsa zeren egin ditudan hamalau heriyotza. Aditu ezkeroztik diruaren hotsa bidean atera-ta botatzeko poltsa aterako niola bestela bihotza.

4. Ogeita hiru urteko neskatxa gaztia... ez zen bada lastima hala tratatzia? Aizkora trixte batez muñak saltatzia; ez da milagro izain ni laixter galtzia; aisa merezi nuen bertan urkatzia.

8. Dirua eman ta gero kentzia biziya hori egiten nuen gauza itsusiya. Jaunak bere eskutik nenguen utziya; orain errezatzen dut ahai dudan guziy^ arren alkantzatzeko Beraren graziya.

Hogeitabosi urte da nere edadia -nagusi on batentzat ai zer mirabia!Ez naiz pekatuaren mantxarik gabia, beti okerrerako abilidadia penetan pasatzeko eternidadia.

11. Jose det izena ta Lan'eina lombria: IVIendaro’n jayua naiz, bertako semia; deskalabratua naiz munduan lajia; amak egin dezala beste bat obia, hain da izugarriya nere maldadia.

Jainkoaren aurrerako nik daukadan lotsa, zeren egin ditudan hainbat eriyotza; azkeneko sententziya izain da zorrotza; lau laurden egin eta kentzeko bihotza ai! hura urkaberako haiziaren hotza!

12. Lenguan izandu zait anaya gaztia; lastima egiten zuen nere ikustia. -A i zer noia ote dirán aita-ama tristiak! Nitzaz eskarmentatu balitez bestiak... Ni ere izutzen nau biziya kentziak.

M a r k in a E tx e b e r r ik o .

S a il:

K Z .

^ota: Balada arrunta. tek: Hamarreko txikian, kronika dramatikoa, erromantze trukuientoen estiloaz. >ar lot: Hemen askotan kantatua, bertako bertsioa duena, generoaren eredua herriko tradiziotik osatua. Lakarra, Biguri, Urgull, Euskal baladak, 1983,2,220-223or.; 1, 31-52or. ML, IG. 1.405-406or. JD, Berts 1, doinua, 351or.; hitzak, 18-19or. JD. BD, 2, 1008-1010or.

168. M IL L A Z O R T Z IR E U N H IR U R O G E IT A / H A U D A B O S T G A R R E N U R T IA ::-X. la

di-

— ' y

zortzi- ehun hi-

ru-

ber-

tsi-

----

—

K -

di-

ar- -

ti-

bat —

—

ro-

gei-

jar-

tze-

hau

^ da

no-

'S —

« —

• r-----bost- ga- rren

^—

gaz-

ur-

jen ^

er- mi-

txi-

an.

ba-

As-

zen-

si-

ti-

an,

da-

zen

ma- txo han

E di-

tut

zin

pa-

--------------------- ------------- \

rro-

^ 4 bat

ti-

rik

an.

i- ku- si

me-

Sail: BB. Mota: Kritika soziala, bi neskatxenjazkera eta jarrera jorratuz, umoretsu. Oler tek: Zortziko nagusian, eraso morala, pikardiaz. Oiar lot: Doinua guk “Berinberri”-n ikasia, Xenpelarren bertsoei doinua bertan bilatua. Bib: AZ, Aus Nag, 8, 226-235or. AZ, Aus, 88-89-90, 3 I I -3 16or.

169. M IL L A Z O R T Z IR E U N H IR U R O G E IT A / Z O R T Z IG A R R E N G O U R T IA N (ALBOROTOAK IZA N D ITU G U )

al-

— 11a zortzi- reun hi-

bo- ro-

tu-

K f- 1 —

an,

es-

ti-

1—

I-

an; den- bo- r aas- kuK

—

-)— m— *

M i-

—■

-r

m a tu-

h — U

zan

-j-

ro-

di-

gel-

tu-

--------------

zortzi- ga- rren- go

es-

d í-

g LI

h— du-

pai- no-

J----- í

za 1 - du

1—

^ ,

•

ru-

^ — F—

—

k ña

—

du-

t€

as- per- tu

ti-

ia-

ren

ar-

ti-

sa-

kor -

ti-

1 I-

- ) — n d i-

ur-

—

1 an.

ran arti-

2. Bertsioa J

tzi.

tsi.

San- ti-

m ~ir — r - - ?

a- g t " t i n

E- rre s -p e -

tí- f

e- rre- ga-

nahi

: Í ------- -------------si,

gure

___

reí- nu-

an ez

du-

m \ñ

> ^ *^ 1^ ^ r p {i j __

H-

r 1 -1

^---- i ----- ^ ^ ^

ez de-

ir-

za- gu-

ten

de-

g a i - tze

(fi-

Ita

P— »:

l^ r ^ p ip ^ p

to- ka- tzen

1li^

ber-

*tars

yJ>

di-

[J r\ na-

gu-

he-

Milla zortzireun imrogei ta zortzigarrengo urtian, alborotuak izan ditugu españolaren artian; denbora askuan izandu degù doña Isabela kortian, estimatua eduki dute esperto dirán artian. • Urtian eta ogei ta zortzi urriko illak zituan, asko kostata zeukaten prenda biaidu zuten orduan; f^agusi gabe arkitzen gera •otsagarrizko moduan. libertadea publikatuaz berak nai duten lekuan.

6. Aita Santuak eskribitu du, Españiyara goraintzi, Santiyagoren erregaliaz eztezagula gaitz etsi; errespetua nai eztuena irten dedilla igesi, gure reinuan ezta tokatzen libertadla nagusi. 7. Nagusi gabe guziok saltsan, ai au reinoko modua! Atoz, don Kariös, zu biar zaitugu jarri guzien burua; gobernatu ongi paisanajia, armadun eta klerua, bizi dan arte kontserba ditzan ezpata eta korua.

Planta txarrian arkitu gera orain daukagun klasian, lasaikeriak aurreratzen ta errespetua atzian: pozoikeriai libertadea eman ezkero etxian, garbitasunak eztu iraungo agitz denbora luzian.

8. Gure don Kariös azaldu zaigu, bazegon emen bearra, illun gaudenak alaitutzeko orienteko izarra; nundik nora den deskubritu da soka faltsuen amarra, zure ezpatak ebakiko du, etzaio faltako indarra.

Jüdio, ereje, protestantiak beti dabiltza artian, •lesu-Kristoren relijioa sufrituz pakian; gurutzetxo bat eskribituta Parako zaie atian, ^ginte gäbe izan ditezen l^atolikuen oinpian.

9. Ama Birjiña Pillarekua arturik geren amparo, soka ori milla puska egiteko indar eskasik ez dago; aita eta seme irtengo gera Kariös Borbonen soldado, bandera beltzak jarri ezkaitzan lege zikiñen esklabo.

Irureun urte pasatua da, ^^krituratik badakit, gobernu dana jarri zen ia Protestantien mendetik; 'Orduan ere euskaldunari ^osta zitzaion gogotik belar gaiztuak ateratzia ^spañiako lurretik.

10. Reinoz kanpora bota dituzte, ordendu errenta gabiak, oiek baño obeto estimatuko al ditu beren Jabiak? Teatro eta publikoak or daukazkite jarriak, dudarik gabe au eskatzen du oiek nai duten legiak.

11. Onez-onian edo gaitzian Karlosek bear du etoiri, lege garbi bat ipintzera obedituaz berari; al ditekien aguruena obe litzake ekarri, alborotorik eztedin sortu lengo guziyon askarri.

13. Estranjeroa errege biarrik dabiltza beren artian, zernai pikardi esan digute auko zulua betian. “Biba don Kariös!” eju egingo degu euskaldun denak batian, arrazoiari obedituaz bizi gaitezen pakian.

12. Liberal buru gogorrekuak, laja zazute kolera, umildadian jarri zaitezte Jesu-Kristoren legera; guziok alkar artu dezagun, atozte arrazoiera, tokatzen zaion gizon justua besterik baño obe da.

14. Despedidako ipinitzen det amalaugarren bertsua, uste det zerbait esplikatzia gertatzen zaigun kasua; injuri asko sufritzen degu, len dago ezin pasua, beantaetsian bagera baño kunplitu da ia plazua.

Sail; BB. Mota: Karlisten bigarren gerratekoak. Oler tek; Zortziko nagusian, salaketa eta programa gauzatuz. Oiar lot; Bertsogilea oiartzuarra, Juan Migel “Millene”-koa. Doinua Magdalena Mitxelena gure herritarraren ahotik dator; agian bertsoak ere bai. Bib: AZ, Aus Lib, 1997, 31-38or.; eta 721or. (eskuizkribua). PD. Can, 1, 83-84or. (doinua eta 6. eta 12. estrofak). ML, IG, 2, 460-462or. (12., 8., 9., 5., 4. bertsoak).

170. MILLA ZORTZIEHUN ETA / lUOGEITA HAMARRIAN

-¡f—í — ^---------an,

— h— s— ) — — hH -íl= . San L u-

ka- sen-

bez-

^37* pe-

ra,

Milla zortziehun ta iuogeita hamarrian San Lukasen bezpera. illunabarrian. Funtziyua polita begiyen aurrian. ikusirikan gaude “Gaztelu” aldian.

4- Dama ez zabiltzala inori peatzen, ez badezu egon nahi urian beratzen. Antoniok badaki neskatxak bañatzen; horlakuak ez dira dirutan pagatzen.

C^ama Mariya Juana jostagura al-zera? ^ozenerdi bat bertso banua jartzera Horla etortzen dira tXoruak zuhurtzera; 3loz nahi dezunian bañuak hartzera.

5- Beste dama bat ere bazuen laguna. berarekin batian ekarri ziguna. Ilargi ederra zegon ez zen gau illuna; lehorrian zegoen harentzat fortuna.

gauetan errenko ’txolara harrika. dutela ametitzen Soierriarrika. Afaria laga ta ^tzittu korrika; orain beratzen daude an jarrita.

^ail: BB. Gertakari zelebre bati bertsoak jarri. ^ er tek: Zortziko txikian, alderdi komikoak, gogoeta irrigarriak. lot: Oiartzungoak neskak, goierritarrak mutilak. Bertan jasoak, bai letra eta bai doinua, guk “Berinberri”-n ikasia. Goierriko mutilak, minetan argintzan. Etxola batean bizi ziren. Auzoko neskek harrika ematen. Behin mutilak aspertu, neskak harrapatu eta putzuan sartu eskarmenturako.

171. MIRIK TXARRENAK

^— 1• — w~=5— P—

--- ^ t sr E e- rir zaha- rre -

lais

-----•

"za -

—m tza

•J )

•h

•^)—

- í - í ------ 1

Mirik txarrenak izaten dituk lupustela eta lapitza. Su-egurretan onenak berriz pagoa eta aritza... Merindarekin hemen duk laister Berinzaharreko “Zakitza”. Sail: BB. Mota: Izengoiti bati, burla eginez. Oler tek: Seiko nagusian, bertso bakarra, irudien bidez ezustekoa atzenerako utziz, ezagutzen ez zuten aditz forma bati farra eginez (“zakitza!”). Oiar lot: Bapatean kantatu zuen bertsolari oiartzuarra, Joxe Esteben Artola, “Berinberriko" gure bertxekoa. Bib: JML, lEL, 242or.

172. ’’MORERIRA” JOAN TA _

j -

Mo^

—

■

re-

------ -

■-ía

0—

jo" r

an — ------------

—

su-

------

tan behar dut

ha-

si.

----------- ■ L¡—

■ Morerirajuan ta Sutan behar dut hasi; ®nplio txarrerako (bis) 62 niñuten hazi. Zer egingo degu ba? HiJ artian bizi. '^dios aita ta ama (bis) la Mikel Iñazi.

2. Adiós aita eta agur, berriz, ama; eskergabetasunak (bis) soldado narama. Adios maite, nere bihotzeko dama: bizi banaiz bueltan (bis) banator zugana.

^aii; KZ Agrikako gerrara dijoanarenak. tek: Errepikadun zortziko txikia; galderak, agurrak. 'ar lot: Bertan bildua. Ml , IG, I, 4 9 lor.

173. MUTIL ABILLA DAGO ::- N -

Mu-

til

bi-

Ila

da-

^ 1^ J Jkan

zo-

lu- an

Ta-

ga-

Al-

tzi-

ko,

zi-

J i’ du-

tzi-

ko;

zon

az-

zin

te-

ba-

'■e.

du-

IJ a-

ge-

ri-

ko.

en-

tsi-

ko;

gi-

ka-

rra

da-

Mutil abilla dago Tagati Altziko; aziendikan zoluan ez duela ulziko. Ezin atera badu ere; ez duela etsiko; gizon azkarra da-ta gero egeriko.

Sail: BB. Mota:Kontaera: azienda zulora erori eta Tagati Altzikoak ateratzeko egm dituen ahaleginak. Oler tek; Zortziko txikian, bertso bakarra, sarrerako bertsoa edo. Oiar lot: Informatzailea oiartzuarra, Olaziregi “Txuillo”; PD-ak gurean jasoa. Bib; P D .C V ,C an3, lllS o r. JD. BD, 2, 531or.

174. NAFARROA, ARRAGOA

Na- fa- rro-

rra- go-

ar-

gi-

----- r — —0—

le-

ren pau- sa-

— •

- k -----

ku,

rik ea- be"

N a-

fa-

-----1

-------- 6

tzun

—

rro-

a4<

rrak

go-

k -------1

su-

-4

ra,

hu-

katu-

pa- ro- ta-

sun

so-

mets bat bai-

hia*

nahi-

ren

tae-

zi-

ña-

ren

bu-

rru-

i ka

to-

kai

tzez

be-

te-

1. Nafarroa, arragoa, argiaren pausaleku haizearen ibiltoki zabal. hesirik gabea. Nafarroa, arragoa, sua eta ura, kondaira urratu baten oihartzun oihukatua; ainets bat baino gehiago, ez oparotasun osoa, nahiaren eta eziñaren burrukatoki ekaitzez betea. 2. Nafarroa, arragoa, mahats eta gari maitasun eta gorroto, gezur eta egia gurea, Nafarroa, arragoa, lur beroan sabel emankorra eta goiko mendi hotzen mendetako loa. 3. NafaiToa, Nafarroa, zuhur eta eroa lurrik maitatuena, hormarik gabe utzitako etxea, erreka gardenen negarrez ibai lodietara isurtzen ari den odol bustikorraren iturri bizia. 4. Nafarroa, arragoa, izen bat eta oinarri eta oinaze, eta bidean zure billa ibiltzea... piñudiek usaitzen dituzten harritxigorrezko bidetan gora oh, Nafarroa, Nafarroa, betikoa.

^ail: KB.

Lurralde bati, Nafarroari, eskainia. tek: Irakurkera teluriko-historikoa, “Nafarroa” hitzak ematen diolarik poemari hots berezia; izen-lagun eta aditz-lagun egokiek kolorea; metafora ugariek, ikuspegia eta sentimentuak. lot: Hitzak eta doinua Xabier Lete, oiartzuarrarenak. Xabier Lete, “Hurbil iragana”, “Elkar”, ELK-324, K-324, KD-324.

NAFARROAKO AZKEN ERREGINAK DONAPALEUN (Ikus 077-OK , EG U N SEN TIK O ZA LD I ZU R IEN )

175. NAGUSIA DUGU LONDRESEN (NAGUSI JAUNA LO N D RESEN )

Na-

gu-

---- --

jau-

^ ----- 1ñ' I -- P

tze

ai,

gi-

han-

AZKUEK Nagusi jauna Londresen zingulun-belarrak biltzen. Hura handik etorri arle gu biok dantza gitezen. Oi, ai, egia! uztar ingulun Maria.

Lon-

uz-

to-

tar

sen

zin-

rri

ar-

•e

in-

gu-

lun

Ma-

gu-

lun

be-

la-

rrak

bil-

----

-)----

dik

dre-

Ì ji

ri-

!an -

M Lz a

g a i-

te-

zer

M. LEKUONAK Nagusiya dugu Londresen senda-belarrak biltzen: Hark ez daki gu noia gabiitzen ta, goazen, dantza gaitezen. Ai, oi, egiya! Uxtan ringulun Mariya!

Sail: KZ. Mota; Euskal erromantzea. Oler tek: Kontapoesia, leienda baten inguru, oso ezaguna den esaidi batez bukatzen den leiendaren inguru; “Gizona beti gizon saskitik ere”. Oiar lot; RMA-k bertan ikasia, nori ikasi zion ez delarik oroitzen. Bib: RMA,CPV, 2, 1004-1005or. ML, IG, l,485or. AZ, Euskal erromantzeak, 1998, 494-518or. JD. BD. 4, 1934or.

O il

176. NEGUA ZEN LUZE (A M O N A R EN SU K A LD EA )

—

Ne-

tan

gal-

gu-

sar-

zen lu-

ze,

du-

go-

cu-

*êgua zen luze, negua izotzetan galdua. Sutondoan bero katua, goxo loak hartua. Mahiaren azpian sartua txakur sutsua. Amonaren giran bildua êndi zoriontsua. Alunaren zai. Ilunaren zai. Atzeko lehiotik haizea, kantuz ernea. Laratzetik pertza betea, *ûgiz gure gosea. Talo egiteko orea, *âira baitan gordea. Amonaren zentzu luzeak âintzen du sukaldea. Aitonaren zai. Alionaren zai.

lo-

-- 0

r— ^

-> L -

ar-

har-

ne-

Su-

ton- do-

tu-

txa-

gu-

kur

an be-

su-

tsu-

zo-

ka-

tu-

Ma-

ia-

ren az-

3. Afaldu aurretik kantua, bihotzetik sortua. Bertso zahar paperen lekuak hartzen du astindua. Gero errosario santua, zintzo errezatua. Amonak ohera besuan darama aingerua. Ametsaren zai. A m e ts a r e n z a i. l l u n a r e n z a i. A ito n a r e n z a i. A m e ts a r e n z a i.

tze-

pi-

A-

Sail: KB. Mota: Kontaera oroitzapenez betea. Oler tek: Ñabardurak metatuz ondua, zortzi bertso-lerro monorrimoz eraikia, eta bost s i ì a b a k o errepika. Oiar lot: Egilea, Julen Lekuona, oiartzuarra.

177. NEGUAZ PRIMADERA (A PEX A ETA LOREA)

.. e)

h---------- 1V 1

N e-

gu-

pri- m e-

de- ra

ten

he-

pe-

ba-

sb = L é

za-

-4

ze-

nean

- sor-

tu.

ja -

- r . ---- ----- '

• be-

Le-

sa-

tu.

Itu be-

Sail: KB (eredu tradiziozkotik). Mola; Alegia. Oler lek: Zortziko txikian, elkarrizketak, gogoetak. Bertsoak Elissanbururenak. Oiar lot: Kantorea oiartzuarra, Iñaki Zabaleta Bib: KKK, 150or. P. Elchemendi-P. Lafitte, Kanluz, s/d, “Eskual-Herria”, Baiona, 135-I36or.

re-

178. NEKE SENDALARIA (OIA)

J J J

bi-

Bai-

jo-

as-

m a-

zin

du-

§ la-

sai-

^---- ©

leen,

rain

Be- ta- za- lok o- toi-

gu-

re-

m e- n a z m o r- do-

sa-

•—

ten.

A-

^ —6—a J —*— m

ren-

ta-

J ------- ®

tzok

dI—

"ai-

y au n zin - tzo o - rren bai-

• — 0_L -#

d anneur- ti-

din

na-

tzat.

ra-

-6 ^ SO bai-

na-

eska-

fal-

m —

da- to z- ki-

—

pa-

ro.

tzen zau- da-

te.

A u- rrean

zu, za- ba-

—^1 r r .^ — &^—'1

r i j

det

-1

A zkena

G au-zok

di-

ra-

la,

la-

de-

za-

ket

"ai-

ta-

gu-

re-

—

biar-

—

J—

—J —

ko.

A-

te-

---------- 0

—

* —

*—

eu-

---------- ^ -------------- s

ak,

gur

da-

gi-

1. Neke-sendalaria, buru argitzaillea, lanaren saria... Amestegi guria, naigabeen azkaia. nagien nausia.

2. Bitez agur nereak afalonduon behintzat guztiak zuretzat Ta “aita gurea’' bat ere biyoa, zu asmatu zinduanarentzat.

dan

1 J

ri-

—

=—

J F —

tsa,

ai-

zo-

lo.

6 . Apatx, orain !... Biyoaz

oiñatekuok gora abea yo arte: nere pozaren berri auzo goi eta beekoak ikasi bezate! 7. Txamarra kendu, bota galtzok ere: ez atseden.. Orrenbeste neke!... Zuurragoak izanak dituk ene guraso Adán eta Ebe!... 8 . Noizbait! Gerturik nago.

3. Baina... Lasatu nadin orain “aita-gure”ka eraso baino leen, yaun zintzo orren baimenaz, mordoka datozkidan neurtitzok esaten... 4. Afaldu det oparo. Betazalok otoika, eskatzen zaudate. Aurrean zu, zabalik, elurra ainbat zuria, begiok zakuste. 5. Sartu ditzadan leenen estalkiok azpitik, dagokion neurriz; oiñik irten eztaidan gaberdian -oi baitu!lotsagabekeriz...

“Aitaren” egin eta yo dezadan murkil. Bat, bi, iru, lau... aguro! negu-gauaren otzak ez nazan bertan il. 9. Orra barruan, yaunok, maindire leun-artean bilduta, buru-oin. Sarrerako otz-ikara, baiñan, samurtu arte, arren, pixkat itxoin.

10. Oraintxe, ba, muturra zerbait atera daiket, berriketa-yarrai. Zu goratzen, maitea, logurak autsi arle ez dut ixildu nai.

•— tin

lu-

ze-

Ai, nolako zoroak §auez kalerik-kale ibij oi-diranak! Arkiko aal-dituzte asun miñez beterik iñoiz beren oiak!... *2. Atean aize latza dabil aserre... Noski!: oirik ezpaitauka... Leioan txingor-otsa •ia, neri loa, nonbait, §alerazi-billa. Lan gaitza, gaitzik bada. Ateko giro txarra lotarako onena; •‘»easka ustu genduan ^ur samur azitxuon Ilo-Ilo biguiñena. ^'^■Biar? ...Gogapen txarrok ^rrun! Egun banari §au bat darraikio Egiñaz atsartzeko. eginkizunarren, ‘^rde, kezkatzeko. I5 j. ■‘ a... irakurle maitea, laburrerako orainlxe berriketan nuzu... legiak itxi zaizkit, burutzar au moteldu... ^’’nasa...ba...kan...du... •■•Ames dagit, basoan •• nauela, parreaz, ^aitagarri batek, gozorik, illeta ^besten didatela ^n-eun milla lorek...

17. Ames dagit nautela tximirritek eortzi abaraska baten ta illobia, lasaki ia ixilka, ari naizela parra-parra yaten... 18__ Am es... Baiña, zer dantzut? Irakurle guztiok zurrungaka lorik? Nere neurtitzok orren lo-erazle bizkorrak uste ez nun ziranik! 19. Beraz, gabon, gazteok... Baiña...nere buru au, yas...¡nola burutu?... Oi-asmatzaillearen onez agindutako “Aita gurea” aaztu! 2 0 .Gizagaxoa..., noski,

on-utsa bide-zanez, zeruan aal-dago! Nere “aita-gureen” bearrik, beraz, ez du, alegia, izango. 21. Gauzok ala dirala, laga dezaket “aita-gurea” biarko... Atean euri-otsa..., aize-zotin luzeak... A gur...D a...gi...dan I0 ... 0 . . . 0

Sail: KB. Mota: Gorazarrea. Oler tek: Lizardiren poema. Oiar lot: Musikagilea, Antton Vaiverde, bertako tradiziokoa. Dis: Antton Vaiverde “97”, “Elkar”, KD-474, K-474.

179. NERE ANDRIAK EKARRI ZUEN (BERDABIORENA K)

Nen 1^

an-

dri-

ba-

ki-

Bfer-

> ^

da-

gaur

! .. \ j

—

bi-

du-

rri .

■/

ki-

ca-

zu1

---

du-

kan

pe-

À-

ra-

naz-

hark

zli-

bri-

-------------------- s,—

-------- j U

—

sa-

lun-

1. Nere andriak ekarri zuen / Aranaztikan dotia. Hobe zukian ikusi ez balu / Berdabioko alia. Gaur ez zukian hark idukiko / dadukan pesalunbria. 2. Berdabioko semia naiz ta / adios, auzo nobliak. Pena haundirik ez baitu utziko / ni hemendikan joatiak. Negarra franko egingo baitu / nere emazte tristiak. 3. Neriak ez nau hainbeste oroitzen; / baina ez naiz ni bakarra. Hazitzekuak han uzten ditut / bi seme ta hiru alaba. Jaun Zerukoak adi dezala / haien amaren negarra. 4. Goizutan bada gizon gaizto bat / deitzen diote Trabuko Hitzak eder ta bihotza faltso / behin ere etzaio faltako Egin dituen dilijentziak / berari zaizka damuko.

—

5. Ongi bai ongi oroitzen al haiz / zer egin huen Elaman. Jarraikin onik izandu balu / difuntu harek Lesakan, ehorrek egon beharko huen / ni orain nagon atakan. 6

Martin Josepe Aranaztarra / zegoen gizon prestua. Disimuluan boiatzen zuen / aldian bere puntua. A ver lehenago ote nekien / moidetarián kontua.

Saii: KZ. Balada arrunta, XVIIÍ. mendekoa. tek: Seiko nagusian, kontapoesia; dramatismoa. jar lot; Bertan erabilia, bertan gordea, bai testua eta bai doinua. ML, IG, 1.480-48lor. ^ JML, ‘-Oiartzun 1981”, 17or. ; ibid., 1986, 17-19or. ''^:“Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak’', 1998, Compact Disc, KD-505.

180. NERE IZATEAREN (B IO G RA PH IA )

j u r j j N e- re

za- te-

ren or-

jj -

lu- ne-

nak

m aite

di-

tut o- rain,

ha-

rra- tza,

iek zire-

tzal- tze-

la-

dela-

io-

rez-

ba-

ra-

tza, 5-

rik zentzu

zin bai-

-------------- 1 ^

tzak

es-

en-tzi- a- ren

in- gu- dega-

ra- tza- rri-

K en

ko kon-tzi-

ta-

zu-

lur

an-

tzu-

tut

ha-

zi-

* r

Zu- haitz

rein.

------------- V

el-

-------

—

i ■»

tu- raz- ko

m e- tsa, gaz-

batek noiz- bat

bes- ti

gi- na:

¥ tse-

de^ na ba-

litz

au-

na bere so- se- gu- an - A .\,

...

ar-

gi-

saz

tsu

raun- ko-

li- tza-

rra

ke lu-rrez-ko

lo-

gi-

zo-

Icodi-

_ U"2

e- xal- ta- zi-

rri

ak,

•

ma-has- ti-

de- rra- re- kinkan-

/ • • gor-pu- tzak, i-

gri'

na.

-j-------------;::3

i . A

I- tzu- li-

tan

1 _ 0 : ^

baten e- li- ka- gai zaharrak.

as- m a- tu- ta-

—J en

i- ru-

di gal-ko- rrak:

K -4—

—

u- rre- a, poza- ren a- ba-

1. Nere izatearen ordu ilunenak maite ditut orain haiek zirelako kontzientziaren ingude garratza, itzaltzear delarik zentzu iratzarrien lorezko baratza, ezin baitut hazla, gatzak estali zuen, lur antzuan erein. 2. Zuhaitz heldua naiz hilobiari itzal isil dagiona, menturazko ametsa gazte batek noizpait abesti egina: atsedena balitz ausaz iraunkorra eta lotan grina bere soseguan argitsu litzateke lurrezko gizona. 3. Itzuliko dira exaltazio baten elikagai zaharrak, uda ederrarekin kantak asmatutako irudi galkorrak: gorputzak, irriak, mahastien urrea, pozaren abarrak. 4. Ez du idatziko liburu zaharren mutu eta gorrak zorabio batetan nahasten direlarik begi hain nabarrak, azken arnasarekin ordainduko ditugu aintzinako zorrak. Sail; KB. Mota: Biografia Oler tek; Sonetoaren egitura, silaba gehiagoz. Aforismoak, iruditeria azkarra. Oiar lot: Hitzak Xabier Lete, herritarrarenak. Dis: Xabier Lete, “Eskeintza”, “Elkar”, ELK-291. K-291, KD-29 i .

rrak

181. NERE MAITEA 5?

»a

—

•

p iV -f------------^------Í

•

n ---------H i

it m un- duM

—

se-

an gus-

Pa-

/T\

la-

zi-

bat

•

i -

ka-

lez

—

tei-

toz.

—

las-

toz

JT7)

ì ' i

latu

be-

lar

Bai- ko-

j )

)

j ^

j) ginen du-

s— ) i

ga- rrez.

ba- sa

l i

Ji gu

li-

za- rrez

)

A-

la goi- ze- an

-------------------- 1

—0

J—

kar-

ga-

B a- io-

na- ko

Pi-

------------

& ^--------- 1

rres.

J**!- KB (eredu tradiziozkoa). °la: Epitaiamiko-komikoa. tek: Hiru puntuko modulu nahasian ( 1OA / I OA / 7A) palazioaren osagai farregarriak. lot: Kantaria, Iñaki Zabaleta, oiartzuarra dugu, eredu tradiziozkoak eskaini nahi dituena, ^amenerako eta transmisiorako. Rm a , CPV. 1. 597or.; Riezu J. Fior de canciones populares vascas, 1948, 328-329or. ‘Euskal Herriko Kantu Zaharrak”, 1973, “Philips-Fonogram”, Madrid.

NERE MAITEARI (Ikus 079-O K , E K A ITZA K DU TXIM ISTA)

182. NERE MAITIA, JEIKI TA JEIKI - y - ■y Ne-

mai-

, ti-

à,

jei-

---------------------^----------------ki ta jeiivi, ez

. al

ze-

w = . loz

h h

ra-

aj.

bai- ge-

Zu-

se? , ra-

on-

- Í -------J ------- .

lo-

dis-

do-

P i-

le,

ren

ga-

, Ip -- 5 — detd

bil-

tzan

hau-

■ - - + ^ P— za-

por-

tai-

/~N

Î ho-

di-

de.

1. - “Nere maitia, jeiki ta jeiki / ez al-zerade loz ase (bis) Zure ondoren gabiitzan hauek / ez baigerade loale, iriki zazu bortaine hori; / adiskideak gerade”. 2. - “Ez dizut bada nik irikiko / gau ilunian aterik (bis) Barrenen dagonak ez baidaki / kanpokoaren berririk. Zatoz eguna argitzen danian / egongo gera elkarrekin”. 3. - “Bihar goizian etorritzeko / urrun bizi naiz, maitia! (bis) Txakurra sangaz hasitzen bada / nork egingo du pakia”; - “Harrekikoa nik egingo det / arren, etorri zaitia”. 4. - “Hona etorri, dama gaztia, / esan zenidan bezela”. (bis) - “Ongi etorri, galai gaztia, / neronek nahi nuen horla, Hitz bi gustora egin ditzagun / pasa zaitia salara”. 5. Salara joan da kutxan eseri, / begiratuaz elkarri. (bis) - “Inposible da ez zaituela / Ama Birjinak ekarri. Beti-betiko harlu nazau / penaren kontsolagarri”.

Sail: KZ. Mota: Maite kantua. Oler tek: Neska-mutilen elkarrizketa. Oiar lot: Doinu ezaguna, zenbait estrofa ere bai. Baina bertsio nahiko osoa guk “Berinberri ko Juan Mari Berasategiri ikasia. Dis: “Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiarízungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc, KD-505.

NERE SENARRAREKIN {Ikus 053-O K , BERTSO B ER RI BATZUEK / EU SK A R A Z JARTZIA)

183. NERE SENTIMENTUA

me-

------- - V ^ K -r} T r^ :-

N - Í -,

ri-

na-

ke-

tan

. K ^ T ---4 = * ‘ 1*

hau

Ih ^

è-

r len

nàiz

as-

—J -------- ^— 1 - * -------- 1 a-

kor-

da-

7 «

1= ko

zin

—

i ---- 7-----É—

tu.

1. Nere sentimentua / nahi det deklaratu; Ameriketan nago, / hau ezin ukatu! (bis) Hemen egiñagatik / ondo gobernatu, horkuaz egiten naiz / asko akordatu. 2. Honuntz etorri nintzen / utzirikan ama; anai-arrebak eta / familia dana. (bis) Egitiagatikan / deseo nuena. Geroztik triste dabil / ai! ene barrena. 3. Hamazazpi urtetan / banuen segira; neska gazte guztiak / neroni begira. (bis) lurrik ikuitu gabe / gorputzari jira. Orduko arintasunak /asentatu dira. 4. Gorputz ederra nuen / danlzarl arina. Baiña ez da izaten / betiko egina. (bis) Hemen eginagatik / orain ahalegina, ez gera dibertitzen / orduan adina.

•

—

» 1

5. Horko bizimoduaz / o>so aspertuak, honerako ziraden / gure desiuak. (bis) Orain atzera, berriz, /emanik pausuak. Hemen bizi gerade / erdi muatuak. 6 . Despedida dijua / sei berlso hoiekin;

anaia, konformatu / horrenbesterekin. (bis) Nere gustua zer dan / nahi badezu jakin, beste horrenbeste jarri, / aio! Joxe Joakin.

Sail: BB. Mota: Ameriketatik gutuna anaiari, bertsotan. Oler tek: Oroitzapen biografikoak: Ameriketara joateko arrazoiak, han sentitutako herri-minaitzultzeko asmoa. Zortziko txikian. Oiar lot: Egilea Antonio Urbieta, oiartzuarra, “Kaskazuri”-ren anaia. Bib; AZ, Aus, 114, 65-67or. JD. Berts 1. 254 eta 329or. JD. BD, 2, 546or. Dis: "Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998. Compact Disc. KD-505.

184. NERETZAT ZU, BIOTZ MAITE (G U R E ETORKIZUNA)

£ Ne-

gin du-

du-

nai dian de-

du-

retzat zu goxo o-

zut nik ona ez da

gu-

biotz m aite iek en- tzu- nik

rain laister nenai baizik, bi-

txa-

zera nerea-

ree m azzi nun-

ro-

pe-

uni-

dako ma

te.

idaÌ-

far aize; go^gpo- zik;

Itz-

na.

la-

^^retzat zu, biotz maite, udarako ifar aize. nai zaitut nik orain laixter “^^re emazte.

Nere asmoan gaur dago saiatzea zuretzako argatik ezkontzea naiago zer obeago?

goxo oiek entzunik J^unduan dena ez da nai baizik mundik?

Zure gogoak badaude gazte guztietan nun nai lanarik eta dirurik gabe gera ezkongai

^Ure etorkizuna iluna ^^•duko dugula 'tXaropena.

Gure etorkizuna dago iluna galduko dugula itxaropena.

^^*■6 arima dago pozik

Sail; KB. Maite kantua. tek: Bertso askean, bihotz-hustuketa. lot: Bikotea oiartzuarra, Ana eta Edu. OTS, 1979, HG-212.

185. NESKATXA EDER, BALIENTIA (IPARRAGIRREN B O ZIA N DITUT, O IA RTZU N G O NESKATX EN BENTAJAK)

-h »

N eska- txa — • — ^

— ■— é

e- der ba-

■H j

— 0

li-

en-

ti-

•[ =

hartu nahi baldin ba- de

V -

_____ ______

-------- é

zu,

e- to-

zu;

ka-

rri

le e-

franko ba- de-

zu,

nahi

ba-

di-

zaitez

O-

ba-

se- rri,

San Es-

zu.

iar- tzu-

te-

na- ta

hantxen bi-

ko- lo- rez zuri-

ba- nez

rro- me-

11a-

tu-

gorri,

ri- yan

de-

de- rra

ku-

Sail: BB. Mota: Gorazarre Oiartzungo neskatxei. Oler tek: Iparragirreren doinuan, zortziko nagu.si hautsian. Aipamen erlijiozko eta moralak. Oiar lot; Zuzeneko aipamena, Xenpelarrena. Bib: AZ, Aus, 88-89-90, 167-169or. AZ, Aus Nag, 8 , 115-118or. (hitzak). JD. Berts 1, 360-36lor. (doinua).

186. NEURE BIHOTZEKO AMATXO ZARRA (AM A EU SK A R A R I A ZK EN AGURRA)

d ----------

N eu-

na-koa Da-ína

Eus- ke-

gu- rrae mo 10 -

Tie-

biho- tze- ko CO

ra.

se- m e

A- ma-

le-

Hain- bes-

ial bat

eege-

txo

zaha-

rra,

rain dator- tzu

rra g ehi-tu

e- zin da

Sail; KB (eredu tradiziozkoa). Mota; Asken agurra ama euskarari. Oler tek: Zortziko nagusian testu negartia. Oiar lot; Iñaki Zabaleta kantari oiartzuarra, doinua berak ekarria. Bib: F. Arrese ta Beitia, Olerkiak, 1956, ’’Euskal idazleak”. Bilbao, 17or. (Saritua Elizondon 1880an).

tzi'

az- ke*^

da-

f e

£ Ni

naiz e

ire- ka zi-

ki- ñen

tu- rri gar-

ak aur-

lei- tu nalii di-

S tu-

po- e- ta triste-

naiz ka-

le-

tan

¥ zehar negu- koe-guz-

ki- tan la- ne-

tik da-

to- rren gizon bakar- ti-

£ N i- naiz os- to- rik ga-

rra,

naiz pa-

si-

geldi- tzen a-

har guzti-

^ ‘' ^ r r r n g tuen b i- h o tz i- hes4co-

rra.

den ar- das- ka

ak kis- ka-

Ez z a i-d a - zu gal- d e - t u g a u -z a

1. Ni naiz erreka zikiñen iturri garbiak aurkitu nahi dituen poeta tristea, ni naiz kaleetan zehar neguko eguzkitan lanetik datorren gizon bakartia. Ni naiz ostorik gabe gelditzen ari den ardaska iehorra. ni naiz pasio zahar guztiak kiskali nahi dituen bihotz iheskorra. Ez zaidazu gaidetu gauza illun guztien arrazoi gordeaz, nora ote dijoan denbora aldakorrak daraman bidea.

le- ho-

li nahi di

i- llun-guz-

2. Ni naiz burrukaren erdian illunpetan etsita amur ematen duen pizti beldurtia, ni naiz ezerezetik ihes munduaren erdian ezin aurkitutako amets urrutia. Ni naiz irrifar bakoitzean gaztetasun hondarrak galtzen dituena, ni naiz itsasoko haizeak gogor astintzen dituen laiñoen negarra. E z z a id a z u g a l d e t u ...

3. Ni naiz xori hegalari bat lurtasun zabarrari etsipenez loturik dadukan katea, ni naiz beste asko bezela neguko eguzkitan hotzez hiltzen dagoen gizon bakartia. Ni naiz lorerik gabe gelditzen ari den ardaska lehorra, ni naiz pasio zahar guztiak kiskali nahi dituen bihotz iheskorra. E z z a id a z u g a l d e t u ...

Sail: KB. Mota: Poetaren izaera, egoera, ariera.. Oler tek: Bert.so askean, sinbolismoz ematen du esistenziaren taupada, metafora azkarrak eskainiz, konnotazio bereziko hitzak aukeratuz. Oiar lot: Hitzak eta doinua Xabier Leterenak, egile hau herritarra delarik. Dis: “Xabier Lete”,”Elkar”, ELK/AZ 2-AZK 2-KD/AZ 2.

188. NI NAIZ GANBELU ZAHARRA

gan- be-

bi-

la-

ren

zi-

ho-

tzi-

ka-

za-

ha-

rra,

e* sai- diz hau-

m ai-

tsi-

dut ne-

Zer

Bi-

ritza-

a. ra.

se- na-

ren gal-

í1 '

líiiV

Bi- hotz N oiz- bait

I-

den neudut al-

rriga-

nuen tzen^zait

jaso ia- I io-

< ra

xur-

das- ta-

obi-

tzen z betuz mundu

pa-

gibe-

ru-'

■ Ni naiz ganbelu zaharra rriaite dut nere bizia mila esaldiz hautsia, zer-nolaren hotzikara. Bizi senaren galdara jaso nuen oparia. Bihotz taupaden neurria ixurtxen zait begitara. Irudimen nabaria jaiotzen zail bizitzara. Noizbait egin dut algara ‘iastatuz mundu berria. 2,

tau- pae- gin

ra a

da-

3. Bat dut nere bihotzean egin behar denerako. Hartu ditut kanturako mila ordu magalean. Testigutza bortitzean zerbait utzi gerorako, nahiz ez dudan ez altxako oihartzunik ohianean. Ez dut nahi azkenerako uzterik nere aurrean, negar malkorik airean gau ilunabarrerako.

Ilemen behar nuen ausart, beste guziak bezala. Ez dut irudi apala, albokoen grina dakart. öehar nuke egin zirt-zart, bar askatasun zabala, bautsi legeen itzala ^rrespetatuaz alkar. 2 orionaren mantaia bihotz aterpean damart. Murmurio hautsa mar-mar ^aitasunaren ezpala.

^ail: 1^3 ^la: Egileak bere buruaz: zer den, ausartzia, kantugintza. tek: Zortzi silabako hamabi bertso-lerro, errimak besarkatuz onduak. Metaforizazioa ere landua, sinbolismora isuria agertuz. Oi; lot: Egilea herritarra, Juien Lekuona. Bereak letra eta doinua.

189. NIHAUR GAUERDIZ (AM ETSETA RIAK)

N i- haur gau- er-

' m

diz nintzan barda,

bihotz ho- tze- an

elhur

h—

•

Ez bazi- nan

J in .

—

!o.

V•

•

d Lo- ta- rik zu-

•

„W. J

—

-0-' -0[ m

•

—J—

__ •

-•

ri- maz

el-

blii-

—

h—

—J-J • — 0

0 0 re be-

ha- ra-

\ *f .

e- tae z-p a i- ne- tan

naiz.

nihaur nin- du- zun

zu- reez

be-

rriz

pai- na

re.

K 1 0 J •1 zagun nizun

Sail: KB. Mota; Ametsetan. Oler tek: Jon Miranderen poema . Oiar lot: Musikagilea, Antton Vaiverde, bertako tradiziokoa. Dis; Antton Valverde “97”. KD-474, K-474.

Zer- ta- ko, ai,

et’ezpainetan zure ezpaina, Potha...Orduan atzarri naiz: nihaur ninduzun berriz ere.. Zertako, ai, atzarri naiz!

ez bazinan arimaz heldu haragiz nintzelarik lo. Lotarik zure begi bliia ezagun nizun eni so.

Po-thaor-duan a- tza- m

naiz?

Nihaur gauerdiz nintzan barda, bihotz hotzean elhur-min amets bideetan galtzen nintzan ez bazinan, maitea, jin,

■

giz nin- tze- la- rik

-(5SO

* —

___

F — ■ — i —

[—^

a- tza- m

190. NIK BADITUT ZAPATILLAK

Nik ba-

nak.

ditut

Nik

iak

ba-

za-

di-

pa-

tut

ma- nak.

ti- Hak

gal-

Gal-

e- mar- tze-

tze-

ti-

ga-

nak

iak

P nak F fzi-T ri-T koi Tfi-

tze-

ti-

ma-

mar-

nak.

tze-

za-

pa-

^E35=a -1. lak

ti-

txa-

ro-

m — S--- fc— -------- ? iak —

h —

ma-

—

w : bi-

nak.

-1—

---—

•

7 i 1 ----------

------ p - J l-Hf— ^

nak '

zi'

bi-

fi-

--------- l ¿ : : q e-

lie-

nak, h

5 = t in kor- c 0 -

. ^

n ik,

za -

. ^

. i

lo- nak

—

-4 líak txa-

^—

-------- 1 ---------1

ñ \)

ro-

mar- tze-

a K -------- l i

K— -P

‘1

N = ^

p = ti-

pa -

mar- tze-

e- mar- tze-

M ti-

ditut pan- ta-

tan

i.-.jL: _ ..i. kordoinak

-J— 15:=

Nik ba-

r 1 —

h —

ii« Ile-

-T— ^ — 1— #LLj

m e-

r: 1. e^ fi- -.^ nak,

^ a

iak

fi-

nak,

----

ma na í.

baditut zapatillak, emartzegaiak(sic) emanak. Nili baditut galtzetiñak. emartzegaiak emanak; galtzetiña ziriko finak, zapatillak txarola fìnak, ebilletan kordoinak, emartzegaiak emanak. ^ik baditut pantaionak, emartzegaiak emanak; pantalonak oial fmak, galtzetiña ziriko ^*ñak, zapatillak txarola fiñak, ebilletan kordoinak, emartzegaiak emanak. 4 gerrikoak,...: gerrikoa seda fiña, y sigue con pantalonak oial fiñak, como el número 3. Nili baditut alkandorak, emartzegaiak emanak; alkandora olanda fiña, gerrikoa seda . .y los del número 3. ^ik baditut txalekuak,...; txalekua korte fiña, alkandora..., gerrikoa..., y los del número 3.

7. Nik baditut relojuak emartzegaiak emanak: relojua zillar fiña, txalekuak korte fiña. alkandora olanda fiña, gerrikoa seda fiña, pantalonak oial fiñak, galtzetiña ziriko fiñak, zapatillak txarola fiñak, ebilletan kordoinak, emartzegaiak emanak. Sail; KZ. Mota: Mutillak dituen jantzi bereziak, emaztegaiak emanak. Oler tek: Forma paralelistikoak, metaketa eta goitik beberá jantziak hartuz. Oiar lot: “La aprendí de un oyarzunés (cuyo nombre no anoté)”. Azkue, 1, 599or. Bib; RMA, CPV, 1, 599-600or.

191. NORK EGIN DU GURE GALDE

Nork

gin

gu-

gal-

de?

A-

la-

lia-

m rri--

j) bai-

rik

ja-

tal-

di-

be-

La-

ni-

ga-

be,

ja-

be-

zain

go-

goz

be- rrehun na-

be;

guk

mo-

tre-

gu-

be,

ri-

reo-

lan-

lan

tzen

ba-

la-

dau-

ha-

la-

sol-

da-

gu-

re.

Lan-

---------—

--------- --------------• ------------ 0 — ------- < —

----------------------------

tan-

reo-

lan-

la-

. Nork egin du gure galde? Aiako Arritan gaude, baña beti bezin trebe... lanean gogoz aritzen gera .soldatarik jaso gabe, berreun nagusi badaude gure artaldean jab e... guk umore ona alare!

lan-

la-

—

•

ran

la-

ra-

rai.

Guk

rt.

2. Otz-aldi eta goseak ta barau egun luzeak guk baditugu paseak; gorputzari on egiten nunbait! gallur ontako aizeak. noia baigeran gazteak, sano dauzkagu esteak, ez egonarren beteak.

mo-

4. Oiartzungo neskatillak, muxu-gorri biribillak, izan zaitezte abillak; zertan maitatzen dituzute kaleko ume zirtzillak, Aitxulei’n daude trankillak saitzeko dauden opillak, pare gabeko mutillak.

■ Goizean ekin lanari, ^gunsentian pozgarri, txori guziak kantari: szin atera gentzake orain ’noiz adinbal izardi, ^rdietan gaude geldi, al degunean exeri... Zertan nekatu geiegi?

Sail; BB. I^ota; “Batallón de trabajadores”-etan eramandako bizitza latzari erantzun alaia. tek: Kopla luzean, bertsolarien ohiko espresio poetikoak; errepika koralez. |ar lot: Basarrik Oiartzunen jarriak, bertako egoera baikorki iruzkinduz Bib:: AZ, Aus, 55, 26-28or.

192. OHEKIDE ZAIDAN DAMA 3

O-

he-

ki-

de zai-

dan da-

—

ma,

zuk non

ho-

gei

ur3

- 3 - ,

“ T ^ ---------------- M ---------V

1 " 4

J -

—

•

3 ^

3 5 r ------------ -------------------2 = z d _ t_ ,— ■

1 — Í ------ ■ — Ml

3 i

i tza:

lun3

^3 -

an,

ke- pe-

an. ne-3 -, f

1 ----------^ ---------------II

he- ki-

de zai-

ka-

>ai al-

raz,

ga-

1-------- .? r

O-

>ai

a coda

dan da-

Errepika: Ghekide zaidan dama, zuk non ote ogei urte?

—

Ì ------------ ^ -----------

-----------------------------^ 1 ---------- ^ ---------------1

( t i ) o --------- ■

bur

be-

pur.

1. Maite jokoz. hortik datoz: begi goibel. ezpain ubel; beharrezko musu asko; maitagintza hain murritza. ilunbean. nekepean. bai ikaraz. bai algaraz.

2. Bular astun hortz-markadun. jostagailu gerta zaigu. Gorputz oker. ez da eder. Ba dirudi lehenari ihesika ta muzinka. hartu dula lan mardula.

3. Ezirririk! Ez negarrik! Zuen penak gorde denak! Gau hotzean elkartzean biok estu zaigu piztu gu biontzat. pizgarritzat. argi labur. bero apur.

Sail: KB. Mota: Emakume edadetuaren argia eta beroa. Oler tek: Frantsesez, Georges Mou.stakiren hitzak eta musika. Oiar lot: Letragilea euskaraz, Andoni Lekuona, oiartzuarra. Bib: Lekuona A., “Euskal kantagintzan urrats berri”, “Egan”, 1998, l/2ko gehigarria, 157or-

OIA (Ikus 178-OK, N EK E SENDALA RIA)

193. OIARTZUNGO FESTAK

Aur-

ten

O-

iar-

tzun hon-

tan

mu-

zan

fes-

ta-

tik.

i tu naal- de ba-

ti- an.

si-

bes-

te-

tik,

ba-

zan

bun- duU'

San Esteban egunez Oiartzun'go plazan. fiai zuenak ikusi festa franko bazan; bel bal atera zuten zezenaren trazan. 3sko korritzen zuan. oso azkarra zan.

4. Festa onak zirala emanikan traza. hamabost minutuan an bete zan plaza; egoten al gerade kontentu edo lasa, desgrazia aundiyagorik eztanian pasa.

Plazarako lau zezen ^skatu erriyak. iru zezen da bei bat 2 iran ekarriyak; jendia arritu du ^iyen korriyak. ^stindu zitun ango t*andera gorriyak.

5. Aurten Oiartzun ontan izan dan festatik. ttunttuna aide batian. musika besietik; bazan abundantziya neskatxa gaztetik, aumentua eldu da senar-emaztetik.

Ă^lazara aterata ^si zan saltoka. *nguratzen zanari ^egitu ta joka; da ona izaten alako epoka, fiik ez nuen asi nai ^rekin borroka. Sail: BB. Ola; Festaburu baten oroitzapenak. tek: Bertsolarien ohiko espresio poetikoa, zortziko txikia. |9r lot; Bertako festak 1930ean, Saiburu bertsolariaren anaia amerikanoak jarriak. ^ib: A2, Aus, 73, 132-134or. ^

OIARTZUNGO NESKATXEN BENTAJAK {Ikus 185-OK, NESKATXA ED ER BA LIEN TIA )

194. OILE-DOILE

Oi-

doile

moko-

moko

toi- le! Pan-

pi-

ru-

let,

oi-

kor-

fran-

m net!

Ma-

dre

hi-

' h L---- 1----^ tses;

\----0 tres,

je-

i-----d - -----•

las

cua-

fue-

----- J )

^ di-

tro

ron

m— las

ron

mi-

sa;

quého-

es'?

ve,

las

diez,

las

on-

las

seis,

fr las

las

do-

ce.

Oile-doile, moko-mokotoile! painpirulet, oi le kornet! madre hija fueron a misa; encontraron un frantses. Le dijeron: qué hora es? Las una, las dos, las tres, las cuatro, las cinco, las seis, las siete, las ocho, las nueve, las diez, las once, las doce.

Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Dekorazio-olerkia; didaktikoa. Oiar lot: Bertan jasoa. Bib; ML, CP, 69 eta 92or. ML. 10, l,528or.

ron

k------ h------ :l J

Las

£ nue-

tra-

-í-

co,

con-

h - > ---- J h ----- 1---- 0 ^— 0 cin-

en-

na,

U-

^— — sie-

0 te,

las

dos,

N— 0 ---- las o-

las

^ — '1

— ^ cho,

las

195. ORAIN HASI BIAGU i

‘ / O-

rain

ha-

bi-

-h^vk.

sun-

---ger-

ta-

ti-

len

he-

er-

men

di-

•

tu- tzen zaigun

Le-

^ dau-

-h

zo-

he-

rri-

be-

rri- yan,

yan;

neska

— kgri- yan,

kan-

la-

k —h m p---

--- T----¡

^ le-

K -f¿

ren

aitza-

gaz-

ti-

— —• ki-

yan,

yan.

Xen,:

Xen:

traiti asi biagu berriy an, gertatutzen zaigun ^2oko erriyan; 'deslía gaztiak daude alegriyan. fritaren aitzakiyan erdiyan.

la, dama gaztiak. ondo entzun arren: ez utzi sartutzen nai dan bezin barren; asiko lirakenak Xenpelar baño len, bizar aundi batzuek badirade emen.

t ^akume-kontuan ^ Zerade asi? Preñez konsidera .^^^gun lenbizi; ^^'^diari nai diol adirazi joaten dan ^^^aixen igesi

^ail: BB, °^a: Lezoko festetan, bat-batean, bango neskatxei zuzenduak. ^ er tek: Zortziko txikian, ohiko espresio poetikoetan. lot: Ardotx eta Xenpelar kantuan; lehenengoa oiartzuarra delarik. Doinua Inazio Pikabea b-, “Portugal”-koak kantatua. * ■ AZ, Aus Nag, 8 , 73-74or. JD. BD. 2. 596or.

196. ORAINDIK GAZTIA DA (ARDIAI) Z i O-

rain-

dik

ti-

da,

be-

de-

ra-

tzi

ur-

te;

I !•

bil-

te.

pi-

E-

tzan

gai-

^ go

zo-

ten

aha-

le-

rru-

gin-

zin

be-

È te;

ge-

be- iau-

1. Oraindik gaztia da: bederatzi urte; ibilpiria galdu. zorrua ezin bete; etzanta egoten da alegindu arte. gero belaunikoka barkaziyo eske.

ni-

ko-

ka,

bar-

ka-

zi-

es-

ke.

3. Askotan egoten naiz neregan pentsatzen. ardiyak ez diratela bererik ematen: berririkan azi ez ta lengo zarrak iitzen. aurten bapo ari naiz putriak mazkatzen.

2. Geiago ere baditut orren modukuak, ezurrez gizenak bañan aragiz flakuak: iñoiz tokatzen baira pauso bi altuak. amilka ta boteka madarikatuak.

Sai!: BB. Mota: Ardici jarritakoak, neguko ahuldadea aipatuz. Oler tek; Zortziko txikia, azken lerrotan esaldiak bilduz. Oiar lot: Ardotxen anaiarenak, Juan Antoniorenak. Informatzaile Eusebio Zabala, “Bainketagoikoa” baserrikoa, errenteriarra, Bib; AZ, Aus, 119, 38-39or. AZ, Aus Nag, 8 , 382or. JD. BD, 2, 599or.

197. ORAINGO NESKATXAK

-Oraingo neskatxak zer dute merezi? -Lisiban beratuta gobaran egosi.

Sail- KZ. Forma etno-poetiko laburra; dantza kopla. '6 r tek: Kopla txikiaren ildotik, forma litanikoa. iar lot: Bertan bildua. Bibm l , CP, 43 eta 84or. Ml . IG, 1 ,499or.

198. ORDU BATA JO DU

A zkeneko lau bertso-lerroak. hortik aurrekoak, esan egiten dira.

-Ordubata jo du? -Ez. -Ordubiyak? -Ez. -Hiruak? -Ez. -Labak? -Ez. -Bostak? -Ez. -Seiak? -Ez. -Zazpiyak? -Ez. -Zortziyak? -Ez. -Bederatziyak? -E z.

-Hamarrak? -Ez. -Hamaikak? -Ez. -Hamabiyak? -Bai. -Nere opilla erre da? -Baita erreta jan ere. -Neretzat zer da? -Txakurraren bost arrautzak.

Sail: KZ. Mota: Didaktikoa. Oler tek: Elakarrizketa zenbakiduna. Oiar lot: Bertan erabilia: umeak biran jartzen dira; eta bat erdian preso eta itsu. Elkarrizketa itsu dagoenak darama birakoekin. Azkeneko burla entzundakoan, lagunetako bat arrapatzen hasten da. Arrapatutako hau jartzen da preso eia itsu. Bib: ML, CP, 66-67eta91or. ML, IG, 1, 525-526or.; 34-35or.

OROITZEA HAINBESTE {Ikus 1 18-OK, HOSTO HILAK)

199. PANDERIYAKO HONEK tPan-

de-

^— ^—

ri-

ya-

•— y

ho-

nek

me-

mo-

ri-

er-

ne;

— ñ— p y ^ 1

^aii: Bg Bertsolari andana, Xenpelarrekin, Txikierdin. Aipamen luzea, denak aipatuz, eta bakoitzaren nolakotasunak agertuz; bederatzi Q. puntukoan. lot; Bertako bertsolariak. beren baserrien izenekin aipatuak. ■AZ, Aus Nag. 8 ,15-11 or, doinua, 221-224or.

200. PARATU BEHAR DITUT

Le-

Paratu behar ditut zenbait bertso berri “Mastaborda”-ko alaba Arrosa inaziri. Hitzak eman genizkan gu biok elkarri; zenbat bider in duzu neregana etorri. Sail: BB. Mota: Neska-mutilek harremanak hautsi. Oler tek: Sarrera modua, zortziko txikian. Oiar lot: Informatzailea, Olaziregi “Txuillo”, bertan bildua, 1912an. Bib: PD, CV, Can 3, 1232-1233or.

PASAIAKO ZEZENAK (Ikus 016-O K , AIX A ALTXATZEN ZUEN )

201. PIKAK HEGOAK XURI-NABAR r-'i -h

Pi-

bar.

kak

he-

mo-

go-

ran

ti-

ak badi-

tui ha-

ba-

na-

ra-

bi-

ti-

mar.

gar.

pe-

du-

ie-

na-

ba-

di-

ri-

tut

pe-

du-

ie-

mar;

nak

---za

ni-

Y ak

bi- bar,

------

--- ------ m------■ nak

- ^Y he- go-

ha-

bana- ra-

•'

9 pikak

Ni ba- iek

har. h

xu-

y bar;

------------ 1

;

Y V xuri- na-

mo-

ran-

ni batek

be-

ni-

1. Pikak hegoak xuri-ñabar, (bis) amorantiak baditut hamar (bis) Ni batek banarama bihar (bis) pena duenak ein beza nigar (bis) 2. Bortainoan eder giltza (bis) amorantiak badabiltza (bis) Nik badizut baten hitza (bis) zeinek beriak xerkatu hitza (bis) 3. Itsasoa laino dago (bis) Baionako barraraino (bis) Maite zaitut, maitiago (bis) txoriak bere umiak baino (bis) Sail: KZ. ^ota: Maite kantua. Oler tek; Kopia zaharren teknikan, irudi tradiziozkoak; errepikak. Oiar lot; Bertan jasoa, informatzaile Lexoti Zaharra, Bidasoaz beste aldeko baserri batean morroi izana. ML. rC. L481or. AZ, Aus, 115. 50or. “Pagoarte”-“Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak”, 1998, Compact Disc. KD-505.

202. PILOTARI EDERRAK ^

Pi-

lo-

0ta-

0 ri

'^ e-

--de-

h r-

— h— K-----

5= de,

jo-

ka- za-

m ri-

zi-

gar-

biak,

rrak

iar-

tzu-

r-sl-----^-------- --------h— — tran parikan y

^ **

nen

dau

7 m • --------------be. Ho-

m te-

naz ba-

zi-

ren

letien e-

Gu-

ziok da-

ki-

Pilotari ederrak Oiartzunen daude: jokatzale garbiak tranparikan gabe. Horiek ziotenaz baziren lehen ere. Guziok dakitena bai eta orain ere. Nik holakorik ez det goguan beinere.

Sail: BB. Mota: Pilotarien gorazarrea. Oler tek: Hamarreko txikian, pilotariak lehen eta orain; baina hauek bezalakorik behin ere ez. Oiar lot: Bertako gaia; informatzailea “oiartzuar bat”, “uno de Oyarzun”, zehaztu gabe. Bib: PD. CV, Can 3, 1243-1244or.

203. POBRIA Doinu fm korik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola.

Pobria, Zeruko loria; aberatsa infernuko laatza. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Ditxolariena eta zirtolariena, metaforen bidez. Oiar lot: Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib: M L,CP,75or. ML, IG, I, 534or.

204. PURRAN-PURRAN ARDATZA D oinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola.

Purran-purran ardatza, astian-astian mataza; hilian hilian pieza... Non da nere pieza? Sail; KZ. ^ota; Forma etno-poetiko laburra; ume jolasa. tek; Forma litanikoa; hitz geminatuak; errimak; galdera... lot: Bertako nesken jolasa; bertan bildua. ML, CP, 6 8 or. Egileak pieza hau erabiltzen du “Gerrateko nere amairu kantak” poemategian. "'Firum-firum ardatza; astean-astean mataza, / illean-illean pieza.../ Orra gure Printzesa”. (ML, IG, 9, 240).

205. QUIEN QUIERE VER? “ KQuién quie.- re

ver

ku- ku-

lu- me-

por

al-

fi-

1er?

Quién quiere ver una Kukulumera por un alfiler?

Sail: KZ. ^ota: Forma etno-poetiko laburra. ^ler tek: Forma litanikoa. lot: Bertan erabilia: Kukulumera, karteratxo bat da, zeinetan estanpa bat gordetzen baita lorez eta kapritxoz dotoretua. Ez zaio inori zabaltzen karteratxo hori, aidez aurretik ., horratz bat ordainduz ez bada. M L ,C P .6 9 e ta9 lo r. ML. IG. l,528or.

206. RUNKUTXUN, KUTXUN, KUTXUN K-

■■

— « -------------

-0

Run-

ku-

txun, kutxun,

ku-

txun, kutxun,

kutxun,

1—

—

kutxun,

ku-

---------------------7 ^ ^

l—

txun,

•

V “ ' /

___

ku-

t o >■

■ 0

txun.

Run-

ku-

txun,

ku-

txun,

ku-

txun, ku4—

- & —

txun,

—

ku-

txun,

•

■9

ku-

txun.

Kun-

ku-

txun.

ku-

txun,

ku-

------

ku-

fs — — ' ....J j.

------- ■

txun,

----------------- «

-•L

txun,

ku-

f r i

txun, ku-

txun,

ku-

______ K m

Ixun,

txun,

ku-

txun.

txun,

ku-

--------------'9

txun

txun,

ku-

•

^— - y

• •

---------------------------

txun,

ku-

run- ku-

txun,

txun.

Runkutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun. Runkutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun. Runkutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, ku. Runkutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun, kutxun.

Sail: KZ. Mota: Sehaska kantua. Oler tek: Dekorazio-olerkia. Oiar lot: PD-k bertan bildua. “Kutxun” hori “Kuttun” ote den gaude. Bib: PD, CV, Can 3, I339or.

txun, ku-

207. SAGARRA MANZANA m Sa-

h— -H 1

hom-

bre

-----?

garra man- za-

gi-

— ? --- T •

zón.

A-

na,

ka-

tza

car-

----J h---i --- ¿ h---í --- á - • ü—

tto-

Mar-

bón;

mu-

jer

an-

dri-

kis-

ki-

ti-

kas

—¿

tze-

lón.

1 kas-

ka-

me-

lon.

Sagarra manzana, ikatza carbón, mujer andria, hombre gizon. Attona Martzelon Kiski-ti-kaska, Kaska-melon.

Sail: KZ. Forma emo-poetiko laburra; didaktikoa. ^*6 r tek: Euskara-erdara, erdara-euskara. Dekorazio-olerkia. ^'a r lot; Bertan bildua; doinua guk umetan ikasia. ML, CP, 65or. ML, IG, l,524or.

SALBEA {Ikus 130-OK, JAUNGOIKOAK G O R D E ZA ITZA LA ERREGINA)

ka.

208. SAN MIGEL AINGERUA

San

- H

Mi-

gel

Ain-

ge-

ru-

Goi-

- 1

zue-

tan

r MÍ

naiz

hi ^

f) ten

r 1

si-

ta.

{e-

Ls-

n 1-

za-

to-

Na-

pa*

rre-

e- de - rra - ku aa ialai-ku- si-

plan

-----------

ta,

taz,

i) h

4 ^ —

si-

'— ' —1#--- p— Ld

^ ^ —

bi-

ze-

^-----

ru- ko

= i= r ^

mu- si-

ka.

San Migel Aingeruak Gaizuetan bisiia; Naparruan gelditu zen zerutik jatxita. Kontsolatu egiten naiz esaten hasita, bere plan ederrekua hala ikusita. Uste nuen zetorrela zeruko musika. Sail: BB. Mota: Goñiko Zaldunaren gertaera mirarizkoa. Oler tek: 27 bertsoko sorta baten seigarrena da. Oiar lot: Bertan bildua; doinu berezia, Olaziregi “Txuillo”-k emana. Bib: PD. CV, Can 3, 128lor.

209. SAN MIGELEN BERTSOAK H e r r ik o ia

A. D o n o s tik egokitua

Pian oa e

Jj 1

— ^)— San

M i-

■c— — ) « ge-

len

bertso-

—

— > ak

= < F7 = —4 = —

no-

kan

ta-

tze-

ra,

h—

)— V —

di2 F - t — ■—

nahi

du-

t — )— ■

Í— 1V

--- # ----nik

nor

ba-

. —

lin-

be-

rri txarrak da-

if m

p -----[ H - h .

^ 1

di-

- aV - x-

—

ra:

A in- ge-

ru-

L = J t= ¿ pu-

rrek

V— f)— ■)— U—d -

ra-

ma-

na de-

gl la.

Sail: KB (eredu tradiziozkoa). *^ota: Kontaera. tek: Herrikoia, Aita Donostiak Berueten jasoa. lot: Kantaria, Iñaki Zabaleta oiartzuarra. ^ib: PD. CV. Can 3, 1285-1286or. 1., 2., 4., 6 ., 7. estrofak.

210. SAN NIKOLAS TTIKIYA ------------------ ----------------San

N i- ko-

las

fj}\r

tti-

ki-

ya,

i )

J )

re gan ba- ran zer dago? An- dre Jua-

-----

------- 1 H

-0 L _ J —

ri-

D ios- te-

S—

re gan- ba-

ha-

zi-

ya,

ran

M a- riJ

gu-

ha-

ren A-

0 -

—

be- M a K —

sai-

ba-

ka-

Ilo-

ja-

le;

bost

sei

ha-

3 L ^JL j ì h N“ J —J — • M- ka,

txori- xo-

ri- kan

—

i bai- din ba

1- guai de-

la lu- kain- ka.

San Nikolas Ttikiya, gure ganbaran haziya. -Gure ganbaran zer dago? -Andre Juana Maria, haren avemaria, Dios te salve bakallo-jale, bost eta sei hamaika; txorixorikan ez baldin bada, igual dela lukainka! Sail: KZ. Mota: Eske-kantua, umeena. Oler tek: Jolas-giroa, hitz farragarriak. Oiar lot: Herriko ohitura; abenduaren Sean, San Nikolas bezperan, neska-kozkor eta mutilkozkorrak etxez-etxe ibiltzen dira pieza hau kantatuz. Sariak etxekoandreak “arrapalo” botatzen ditu leihotik. Bib: ML, IG, 2, 406or. RMA, CPV. argitaragabea, 4. tomoa. 80or.

211. SANTA MARIA

San- ta Ma- ri-

Jaun-goiko-

ren

A-

rre-

gU'

■ J)|g J. gu-

tue- za-

he-

ri-

tze-

pe-

ka-

or-

ta-

du-

rio- gai-

an.

A-

tik,

men,

Je-

rain

sús.

Sail: KZ. Mota: Prozesioko kantua. Oler tek: Erlijio girokoa. Oiar lot: Errosarioko Ama Birjina egunaren inguru, urriaren i. igandean. errosarioa abesten zen kalean; koruak abotsetara “Agur Maria”; eta herriak erantzun “Santa Mana”, hemen dagoen bezala. Buruz ikasi genuena da.

212. SANTU BATA BATERAKO

^—

1 Da-

go gu-

bi-

zi-

e i r - z ---------------íih—4 — 4 -“ i- gu- zu, Ja-

Santu bata baterako, besterako bestea; San Jabier. zu zara nai dutenen onerako. Dago gure bizia neke penaz beierik. -Iguzu, Jabîer, eskua arizekc zure bizia. Ez andi. ta ez txikirik arkitzen da munduan ez duenik askotan behar asko Zerutik. Zuk hau bai dakizula ez degu guk dudarik; “•Iguzu, Jab ier...

ne-

ke-

pe-

naz

^---- V bier, es-

ku-

be-

^— a

har- tze-

te-

^ —

— h rik.

h~ï ^

^ 1 LÜJ '-0 , . . 1

ko zure bizi-

3. Len ta gero bat zara, ongi-gillea beti; ez arren uka niri orain behar dudana. Uste dut, ez nazula utziko ni galdurik. -Iguzu, Jab ier... 4. Bi toki zuk batetan bete zenituen len; arki zaitez gaur emen or zaudela Zeruan. Zu ba-zatoz gu gana, ez da geroz nekerik. -Iguzu, Jab ier...

Sail: KZ. San Frantzisko Jabierri eskabideak; eriijiozkoa. ^*er tek; Hoskidetza besarkatuak, eta libreak; errepika korala. lot; Errepika herrikoia, eta bertsoak Aita Mendiburu oiartzuarrarenak. Hamairu bertso .. dira, Naparroako Zaindariaren bederatzihurrena bukatzeko jarriak. PD. CV, Can 3, 1296-1298or. S. Mendiburu, Jesusen Bihotzaren devocioa, 1751, 390or.

213. SARJENTUA MOXKORRA

Sar-

txak

pe-

jen-

tu-

di- ruae-man- da

mox- ko-

rra

txa- rre-

be-

rri

ae-

ro-

ai,

mu-

ti-

lla,

du.

te-

Ai,

ai,

galdu.

mu-

ti-

Nes-

lla

txa-

go-

rri-

ya.

Ai,

txa-

pe-

go-

rri-

ya.

Sarjentua moxkorra txarretera galdu; neskatxak dirua emanta berria erosi du. Ai, ai, ai mutilla txapela gorriya! Sail: KZ. Mola: Dantza-kopla. Oler tek: Lauki txikia, ai-holsak, oihu-esaldiak; ironiaz. Oiar lot: Bertan bildua. Bib: ML, CP, 46 eta 85or. ML, IG, 1, 503or.

214. SASTERRETIK HASITA

Sas-

ta-

rre-

tik

ha-

si-

A-

ran-

da-

ran

ar-

— Ta-

tze-

tik

da-

bi-

m 4

.J —

lie-

nak

be-

r P ir — 1

re-

tzat

/ —*

dik

kal-

te.

H— — 11r— — d te

Sastarretik hasita “Arandaran” arte, atzetik debillenak beretzat dik kalte. Sail: BB. ^ota: Korrika-apustu bati jarritako bertso-sailekoa. tek: Doinua zortziko txikia; erdia bakarrik hartua gogoan. lot: Egilea, Kaskazuri, bertakoa; baserri-izenak bertakoak: Sastarre, Arandaran. ^ib: ML. IG. l,3 !8 o r. AZ, Aus, 114, 123or. JD. Berts 1.253 eta 332or. JD. BD, 1, 75or.

215. SENDAGILLENA DIJOA (GA IXOA K)

FT Sen-

dagi- lie-

t í a,

bu-

ru-

na di- jo -

a gi-

za-

jo-

az-

tu-

dauka nas- tu-

ta,

as.

ta.

Sen- da» —

zo- na gi-

r---------- -2 —

/p —

f —

di-

■

m—

gi- llek

o dao- ne-

-------Í —

■ iM

na.

—

---

> —

«. ^—

t =

bi-

ga- xo-

gaurko giro- ak.

ak,

ja -

Sen-

rri

f =

di-

------------------- 1--------

) U' p r l ; gau-

rriz ------------------ —

# -----1p — m—

be-

da19-

la-

nak,

Sendagillena dijoa gizona gizajoa burua dauka nastuta egiazko aztuta.

Ok biok ta danak gaude gaixoak; jarri gaitu lanak. gaurko giroak.

Sendagillek berriz tratamendu jarriz berak artzen duna dio. da onena.

Sendagillena dijoa gizona gizajoa burua dauka nastuta egiazko aztuta.

Sail: KB. Mota: Gizarte gaia. Oler tek: Bertso moldea aske erabiliz, estrofen errepikak énfasis ematen diote“gizonaren’ egoerari; iritzi-azalpena. Oiar lot: Bikotea oiartzuarra, Ana eta Edu. Dis: OTS, 1979, HG-212.

216. SORLEKUA UTZIZ GEROZ s j H

i m

------------- =

—

-------

l- J -

■■■»

rrez

-, Jain- ko

----- k *

-4

-•

rrez'!—

ma-

deV ?

--- 0

ga-

lez.

- t

----- k---- —

da be-

• lL

-m

-m ^

gure

-9 h

■

-i

ni—

Pri-

----------9

u- rri- kal-

■-

■

k r ^

- |

ran * w— m

si — K

or-

duko

ar- bo- lak

es- tal- tzen lo-

V i: k ------ 4------- — 0 ------d ------ a ------

^'1: KB (eredu tradiziozkoa). Kantu unkigarria, Elissanbururena. tek: Zortziko berdina, lau puntuz eta zortzi silabez. Kontaerak, elkarrizketak, alegoría, lot: Kantaria, Iñaki Zabaleta oiartzuarra. KKK, 54or.

217. SOTERA MITXELENA (M ILLA ZO R TZIR EH U N DA HIRUROGEITA LAU)

-0— # So-

te-

)■ 4 ’ nik

ba-

Mi- txe-

te- reez dau-

le-

^— ^— k— ~ J' . gaiztua kendu-

horren kon—7— ta.

du-

ta;

■

Ko- rri-

M tu-

xi-

ne- riha- rra- pa-

s----- 1^-----■ ban

sar-

tu-

ta,

e- zin

lei-

gar-

bi-

M an

£ pit V—

li-

-----------,7^1 :----------

tu-

ta.

^ail: BB. Faniiliarteko haserreak senideekin. tek; Diatriba zakar eta iraingarri antzekoa, zortziko txikian. 'ar lot; Egilea “Eperra”, “Ayendola”-koa; bertan jasoa. Ikus 165-OK “Milia Zortzirehun da g. hirurogeita lau”. AZ, Aus Nag, 8 , 425-429or. JD, Berts 1 , 99 eta 332or. JD. BD. 2. 650or.

218. TESTUKO HITZIK GABEA (1)

-Ö-. .

r__f

-i- « * J

Sail: KZ. Mota: Oraingoz ez dago informaziorik. Oler tek: Ez dago erabakitzerik. Oiar lot: Bertan jasoa, “sin letra, por desconocerla el autor". Bib: PD. CV, Can 3, 1514-l515or.

219. TESTUKO HITZIK GABEA (2) ^

A -♦

'K i

. : 0 . fi:“:- j c u

----

» : J-

’'K:

K ;

1 Sail: KZ. Mota: Sehaska kantua, bat-batean sortua. Oler tek: Eslilizatua, onomatopeien bidez kantatua. Oiar lot: Bertako ama batek bapatean edo kantatua, sehaskari ereginez. Entzun zuen batek ikasi eta guri emana. Bib: Estreinakotz ematen da.

-5 r

TOBERAK (Ikus 041-OK, AVE M A R IA PURISIM A)

220. TTIKIRRIKI (1) 1 = Tti-

aki-

mrri

tti-

WV— n

y — -p n ■iki-

V— tti-

tti

ki-

ki-,

Iti-

•

-# M

ki-

rri-

kj-

221TTIKIRRIKI (2)

rri-

ki-

Iti-

ki-

•

la-

-------------------- ì — --------------------¿ —

tton.

tto------------------- J— 1

• tti

Sail; KZ. Mota; Forma etno-poetiko laburra, hauixa-dantzatzeko. Oler tek: Dekorazio-olerkia. Oiar lot: Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib; ML, CP, 35 eta 8 8 or. lau bertso-lerro. ML. IG, l,512or.;354or.

rri-

--------

T tikirriki-tikitiki T ikirriki-tona; R ikitiki-tikitiki Rikitiki-tona.

----------- ■

tó-

1 1

-• tto

-é

Ttikimki-ttikirriki-ttiki-tton ki -rriki-ttiki-ttikirriki-tton; ttikirriki-ttikirriki-ttiki-tton ki -rriki-ttiki-tton. Ttikirriki'ttikirriki-ttiki-tlon ki -rriki-ttiki-ttiki-tton; ttikirriki-ttikirriki-ttiki-tton ki -rriki-ttiki-tton. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, haurra-dantzatzeko. Oler tek: Dekorazio-olerkia. Oiar lot: Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib: ML, CP, 55 eta 88-89or. zortzi bertso-lerro.

222. TTOLANA-POLANA ------------------------

Tto-

la-

pon,

na tton-

Tto-

la-

po-

tti-

ia-

pon!

la-

po-

-------------- 1

ia-

rm .— •J— r -

na tton-

tti-

Tto- la-

la-

non-

Ttolana-polana tton-ttilla-pon! Ttolana-polana tton-ttilla-pon! Ttolana-polana tton-ttilla-nipon! Ttolana-polana tton-ttilla-nipon! Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, haurra dantzatzeko Oler tek: Dekorazio-olerkia. Oiar lot: Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib: ML, CP, 55 eta 89or.

la-

ni-

pon.

po-

la-

Tto- la*

na non- tti-

pon.

la-

223. TTUNKURRUNKU

jO |l Ttun- k u - rruti-

i}\

j) I J)

N --

ku, ttun- ku-

I r

)—

---------

M■

•

ft I

rrun- ku...

I /I

V Lh

“= f= ^

» ------ W-4

I j)

Ttun-ku-rrun-ku, -ttun-ku-rrun-ku. eta abar Sail: KZ. Mota: Sehaska-kanlua. Oler tek: Dekorazio-olerkia. Oiar lot: Alkate Xaharrak, Z. Irigoienek bere seme Aita Joxe Mari kaputxinoari erakutsia. AB tartean, haurra jasotzen da eta jeisten, kromatismoa kantatzen den bitartean, haurraren gozamenerako. Bib: PD. CV, Can 3, 1338or., eta oharra.

224. TTUNKURRUNKU, TTUNKURRUNKU JL H

ttun- ku- rrun- ku, ttun- ku- rrun-

J;| !|H lo .-

ttun-

ku,

ttun-

J> 11 kurrun- ku-

ttu-

na.

ku-

-- ■*- -f— -----

1—^ P -

rrun- ku-

ttu-

na:

lo,-

T tunkurrunku, ttunkurrunku, ttunkurrunkuttuna; ttunkurrunkuttun, kuttun, kuttun, kuiTun, kuttuna. Lo, lo, ttun, kurrun, kuttuna.

Sail: KZ. Mola: Sehaska kantua. Oler tek: Dekorazio-olerkia. Oiar lol: Bertan erabilia, bertan jasoa. Bib: P D .C V ,C an3, I340or. ML, CP, 51 eta 8 8 or. ML, IG, 1, 353-354or. (Teoria) JML, AEL, 37-39or. (Teoria) Dis; “Pagoarte”, “Elkarlanean”, “Oiartzungo Kantu Zaharrak' 1998, KD-505.

225. TUNA, TUNA, TUNA

ri,

Joa-

ki-

dan-

iza-

Tuna, luna, luna, Joakina tunluna. Ari, ari. ari, Juan Mari dantzari.

Sai!: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, burla egiteko. Oler tek: Forma litanikoa. Oiar lot: Bertan Bixenla Ormazabal, bergararrak, moldaiua eta guri erakuisia.Guk jasoa.

226. TXAKUR GORRI TXIKI BAT (TX A K U R GORRIA)

T x a-k u r

tt-

—

7 —

gorri txiki bat

H -----------J

-------- —

•

tal- ta-

zait ne*

-------- ^

------------------------

0—• --- 1

Í ------^ ------0—

0—■— ^—-

—

r»'

- j iu ^ Ez

diot m al-de- zi- o-

H a r-taz ba- li- a- tu

N eu -re

- da-

tx a -k u r s o -rri- a

rik

60-

n a a ^ ^ ^ jjo

ondo bi-

z-ku-ta- -

1. Txakur gorri txiki bat faltatu zait neri erraz ezkutatu da eta ez da inon ageri. Ez diot maldeziorik bota nahi inori, hartaz baliatu dana ondo bizi bedi. 2. Manterolako errotan gizon abila da nere txakur gorria harek berak hila da. Bere horrekin eskean hor ibilia da, zerbait bildu nahi du hark bere ondora.

bedi.

tu a da-ta. -

3. Aiako herri noblia pasatu orduko guztiek emanez gero asko du bilduko. Gaztain edo arraultzak txanpon eta kuarto, aurtengo bastimendua badauka zierto. 4. Nere txakur txiki lehial salati klarua azeri koloreko ilajez arrua. Berarekin ibiU danak ona du garbua, itsu-aurreko balebil a zer pajarua. Sail: KB. Mota: Kontaera zelebrea. Oler tek: Izuelako Artzaiaren testua: farza eittea duen dramagintza. Oiar lot: Musika, Jon Bergaretxe oiartzuarrarena. Dis: “Gaur ere goizegi”, “Elkar”, ELK-229, K-229.

TXAKUR GORRIA (Ikus 226-OK , TX A K U R G O R R I TX IK I BAT)

227. TXAKUR TXIKI GORRITXO BAT

-------- ^

1. Txakur txiki gorritxo bat faltatu zait neri, arras galdu zan eta ez da i単on ageri; ez diot maldiziorik bota nai inori, artaz baliatzen dana ongi bizi bedi.

4. Amoriyomentian dizut barkatuko, ez dakit aurrera 単ola zeran portatuko; gure artian orrenbeste balitz gertatuko, ez gi単ake zu eta ni zuzen dantzatuko.

2. Manterolako errota Elorditik bera, auzo legian edozein aliegatzen gera; lendabizi etorri zait neronen etxera, gezurrezko paperakin arraultzak biltzera.

5. Aiako erri noblea pasatu orduko, guziok eman ezkero pranko du bilduko; gazta単 edo arraultzak, txanpon eta kuarto aurtengo bastimentua badauka zierto.

3. Manterolan errotari gizon abilla da, nere txakur txiki ori ark berak illa da; azeria duela oribilliada, zerbait bildu naia badu ark familiyara.

6 . Nere txakur txiki leial

salati klarua, azeri kolorekua illajez arrua; arekin ibilli danak ona du garbua, itxu aurreko balebil a zer pajarua!

Sail; BB. Mota; Txakur bat hil, eta azeri-eskea egin zuenaren pasadizu zelebrea. ^ Oler tek: Zortziko txikian, epaiketa zelebrea egiten du, delituak salatuz e a au Oiar lot: Bertan gordea, bai hitzak eta bai doinua, Juan Mari Berasategi e duela. Bib: AZ, Aus, 106,45-47or. RMA, CPV, 2, 748-749or. RMA, CPV, 2, 777or. JD, Berts 1, 16ela333or. JD, BD. 2, 661or.

pckatn?

228. TXAKUR TXIKI TXANTXANEKO ••-F-

Txa- kur

Ki Txan-txa-

ixi-

Txa-

kur

txi-

La-

ra-

la-

ki Txan- txa-

ra-

lan, la-

ne-

ra-

Ma-

Ma- ri-

lan,

La-

ri-

ra-

__________________ ^ L L _ J 1 _

r h -

- T a- kur

t> I-

ci 1'xan-t; a-

ne- ko

Ma-

ri-

ya Lo- ren- txa- ne-

ya Lo-

laÍT i

ya Lo

ra■r—

ko.

ren- txa-

ne-

ko.

lan.

ra,

lan.

ta-

t e -------- ■

ren- txa- ne

Txakur txiki Txantxaneko (bis), Maria Lorentxaneko. Lara-lara-lan. lara-lan. lara-lara-lan, lara-lan. Txakur txiki Txantxaneko Maria Lorentxaneko. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Dekorazio olerkia. Auzokoen izenak. Oiar lot: Bertan jasoa. Bib: ML, CP, 47 eta 8 6 or. ML, IG, l,504or.

TXANPON BATEN TRUKE {¡kus 094-OK , EZA G U TZEN D U T GIZO N BAT)

229. TXANTXANGORRIYA TXANTXATE Doinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola.

».

Txantxangorriya txantxate, billiarrua alkate; xixare batengatik preso daramate.

Sail; KZ. Mota: Apologoa. Oler tek: Forma litanikoa, kontrastean. Oiar lot: Bertan jasoa. Txan-txan hori aipatutako txoriaren kantu-imintzioa omen da. Bib: ML, CP, 79or.

230. TXURI BATZUEN ESKU (TX U RIA LA N BELTZETAN)

Txu------------------------------=

V tza

ti-

^ ^ J

Txu-

tza, ba-

ba- tzu-

es-

fri-

kar

rro-

" 1 -------------

ten

ba-

ger-

tzu-

a- za-

zuen

1. Txuri batzuen esku afrikar arrotza ostiaka gertu zuen ikusi heriotza, ikusi heriotza beltz bero beltz hotza baten azala eta bestearen bihotza

es-

-J

â&#x20AC;&#x201D;^

fri-

rro-

1 i-

ku- sihe- ri-

ta bestearen

-m

tza.

Os-

ro, beliz

ho-

-1

kar

i o-

bi-

tza,

beltz be-

hotza.

2. Gibraltar inguruan arabiar ugari bizi berri batekin dator ameslari ai ameslari zenbat mugalari hauen kontura diren aberasten ari.

3. Gay eta lesbianek burruka astuna “gaitzak hartuta daude’ gure erantzuna ta ez dakiguna gure burua dela gaixorik duguna.

4. Gaitz hau gizarte osoa sufritzen ari da sendatu nahi badugu saiatu sikira, saia sikira eta ez joan urrutira nor bera jarri bere barrura begira.

Sail: KB. Mota: Txuriek lan beltzak. Oler tek; Trikitiarena. Oiar lot; Letragilea, Esteban Martiarena eta musikagilea, Alaitz Telletxea, oiartzuarrak. Dis: “Alaitz eta Maider”, 1998, “Elkarlanean”. “Triki”. KD-468.

TXURIA LAN BELTZETAN (Ikus 230-OK , TX U R I BATZUEN ESKU)

231. USO POLIT BAT, ZER PENA!

j’ na.

Bi-

po-

i'i hotz

bat,

lit

zer

j) j ’ ne-

be-

pe-

na!

zer

txa- rrfk

}»[ gi

za-

rre-

na,

ezzu-

.h ba-

la,

b o -r o n - da-

ti-

di-

£ na;

he-

rri-

1. Uso polit bat zer pena! ezer txarrik ez zuena; bihotz oneko begi zabala borondatia diena: herrian zen ederrena, arrosa zirudiena.

zen

de-

rro-

zii.

di-

J} e-

2. Ez zen kanpuan txoririk hori zen bezain alairik; orain tristura, kolore hilla petxua penaz beterik. begiak malkoz bustirik, ez dakit duen besterik.

na.

Sail: BB. Mota: Neskatxa balen Planctus~a. Oler tek: Kopla nagusian, irudien bidez neskaren zorigaitza agertzen da; ezkutuan dago; galai baten ibiiera “bidea galduz ilunean”. Oiar lot: Doinua hemen jasoa da, Joxepa Ibarrekoaren ahotik, AZ-k jasoa. Bib: “Bertsolariya” 9 ( 1931 ), 55or.

XALBADORREN HERIOTZEAN (Ikus 005-OK , A D ISK ID E BAT BAZEN)

232. XALUPA MEHARREAN {BIZKAR ETA ARRAUN)

U Ka- ie- ko ba-

re-

a - rra-

m « • ^ 0---^ ^ = = 1 -------------- -1 ^---- ^ ^ 2 -----

un hots e- me

sa-

iora

1. Bizkaroker arraun zuzen xalupa meharrean arrantzale.

4. Esku latz bi goian ilargi zapelapean neke begi.

2. Itsaso beltz ilunabartze kaiko barean arraun hots erne.

5. Arrantzale isil langile lanera doa inor gabe.

3. Xalupa lerden itsaso haize arrantzaleak azal beltzarre.

6 . Bizkar oker

arraun zuzen ur ta^alupa gauean haize.

Sail; KB. Mota: Arrantzalea. Oler tek: Deskripzioak, ohiko figurez. Oiar lot; Hitzak eta doinua egilearenak, Jon Bergaretxerenak, herritarra delarik hau. Dis: “Gaur ere goizegi”, 1990, “Elkar”, ELK-229, K-229.

233. XANGO-MANGO T Xan-

ko;

M J) go- man-

gaix-

tu-

go,

ba-

hau-

rra

kan-

non-

po-

go?

ra-

-Xango-mango, haurra nongo? -Ona bada etxerako: gaixtua bada kanporako.

O-

ko.

ba-

txe-

Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra, haurrari festak egiteko. Oler lek: Forma litanikoa. Oiar lot: Bertan erabilia; umetxoaren bi oinak hartzen dira, eta ointxoei elkar-joarazten zaie, doinuaren erritmoan. Aldaera egon daiteke: kanporako hitzaren ordez, putzumko jarriz.. Bib: ML, CP, 56 eta 89or. ML, IG, l,513or.

234. XISTA-MIXTA Doinu fm korik gabea, erdi kantatua, erdi mintzatiia, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola. Xista-mixta organista! Jaungoikuak esan (de)zala hemen ez bada, hemen dala. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. Oler tek: Dekorazio-olerkia. Oiar lot: Bertan erabilia: jakiteko zein eskutan dagoen prenda. Bib: M L ,C P , 6 8 or. ML, IG, l,527or.

235. XOLE TA XOLE

Xo-

le,

Xo-

ga\-

xu-

X o-

lek

h > ^ h ran- du m a- m a go-

dan-tza,i; hi-

ru-

rak

xu-

- Her- na-

zuten ar-

dit

ni-

ba-

pia- zan

poi- tsan.

hi-

tso

Xole ta Xole Xole gaxua! Xolek eran du Mama goxua. Hernaniko plazan hiru atso dantzan; hirurak ez dute ardit bana poltsan. Sail: KZ. Mota: Forma etno-poetiko laburra. 01er tek: Errepikak; zenbakiak; diru-hotsa. Oiar lot: Bertan jasoa. Bib: ML, CP, 42 eta 83or. ML, IG, 1, 498or.; 36or.

236. XUBIRI-XUBIRI ZKZâ&#x20AC;&#x201D; Xu- bi-

de â&#x20AC;&#x2122;

Fran- tzi

ri.

Xu-

aiÂ

bi-

de-

ri,

nongo-

rre

rik

nongo

ba-

ten

al-

ka-

te-

se-

mea- Is-

----- : ------ ^

ze-

bak

ge-

5=3 de.

di-

Hu- rren, hurren

tu-

ko tain- fer-

de-

nu-

la,

ra-

zu-

hon-

Ain- tra- la-

ta-

tik

pa-

sa-

tzen de-

ze-

ru-

ra-

ko.

-Xubiri-Xubiri. nongorik-nongo alkatea zerade? -Frantzia aldeko errege baten seme-alabak gerade. -Hurren-hurren zubi hontatik pasatzen dena, bertan geldituko dela. Antzalako ta zerurako, antzalako ta infernurako.

ko;

ber-

ain-

tan

gel-

tza-

la-

Sail; KZ. Mota; Forma etno-poetiko laburra. Oler tek; Hitz genìinatuak; elkarrizketa; bukaera desberdinak; "zerurako” eta “infernurako”, kontrastean. Oiar lot; Bertan erabilia, itsu nor geratu erabakitzeko, “infernurako” horretan geratzen dena, itsu geratuko da. Guk gogoan hartua eta hemen eskainia.

237. YUSTURURU-MUSTURURU

Yus-

tru-

la-

tu-

ru-

lan, lan-

ru, mux-

tu-

ra-

ian, ma-

!a-

ru-

ku-

ru,

Ma-

iun

ri-

ya Juan

trat.

Pe-

Pi-

re-

ri-

gri-

ri:

no,

po-

keke-

la-

mu-

ce-

pan,

fio,

bai

le- bran-

Mar- ze-

la-

pdo, = baif mu-

ño.

san-

Per-

nan- do-

mu-

ño, Mi-

tun Kler.

A -B trozua ez daukagu ongi gogoan.

Yustururu-mustururu, Mariya Juan Piriri. Trun-la-lan, lan-laran-lan mukulun trat. Peregrino poco pan celebrando. «Bai Fernando Muño, Mikela Muño, Marzela Muño» Santun Klert.

Sail; KZ. Mota; Pieza etno-poetiko laburra. Oler tek; Dekorazio-olerkia. Oiar lot; Guk maisuaren eskolan ikasia. Kantua ekarri zuena, Aldapako Axentxio, gaur hila. Gehiago ere badira kantu hau ezagutzen dutenak. Kakotx artean doana, « », ez dut ongi gogoratzen. Guk gogoan hartua eta hemen eskainia.

238. ZATOZTE GUREKIN

Za- toz-

gu-

rea- te-

has

re-

gai- te-

---M .. J_ -¿ I —d ■ « —1 L J — J — •

. • ------d—

— ^--d

kin,

mai-

tar-

tu,.

nai

ge-

ra-

ta-

sun

bi-

ne-

kin.

Za-

bal

Es- ku-

za-

gun

kar-

tu,

euskal

bi-

lo-

gu- rear- te-

ho-

tzak

ba-

E-

za-

gun,

oz-

to-

po-

~_— ■

re-

----------- 1 J ------ ^ ----------- 1 suna

1. Zatozle gurekin anai geranekin. Zabal zagun gure atea has gaitean maitasun bila. Eskuak alkartu, bihotzak uztartu. Sortu dedin gure baitan euskal lorea. 2. Esan dezagun, ez. Ondo dakigunez, gure artean sortzen baita oztoporik luze eta latzena. Begiak luzatu dezagun asmatu. Zein ote den guretzako bide bakarra.

ba-

de-

re- tza-

bi-

sor-

san

sortzen bai-

r r

gu-

uz-

ka-

ez.

din

gu-

On-

lu-

rik

- — d^

de-

bai-

daki-

gu-

--- (—

d- -

gin-

3. Gure bizikera dezagun aukera. zabal dedin denentzako aspaldiko udaberria. Eguzkiarekin, osasunarekin egingo da itsasoan baretasuna.

la-

-J

tsa-

so-

tan

nez,

tze-

Sail: KB. Mota: Ezkontza kantua. Oler tek: Desirak dira agertzen, irudĂŹ nagusienen inguru. Oiar lot: Egilea, Julen Lekuona, oiartzuarra.

239. ZAZPI LAGUNERO FAMILI BATEAN (ITSA SO A N URA K , MANDI DIRE)

tz a t

Ă&#x153;U-

re h e - rr i-

lanak han-

d i-

re ,

as-

tun

i gor

d i-

re,

za-

ti-

tu -

1. Zazpi laguneko famili batean harotza zen gure aita. Gure herriko alkate ez izan arren, lan egiten zuena. Itsasoan urak handi dire, murgildu nahi duanentzat. Gure herriko lanak handi dire, astun dire, gogor dire, zatiturik gaudenentzat.

rik gau- d e - nen-

tzat.

I-

tzat.

2. Markatzen ari diren bide nabarra ez da izango guretzat. Lehengo sokari ezarririk datorren oztopo latz besterik. Itsasoan urak handi dire,...

Sail; KB. Mota; Kritika soziala, langile-familiaren betiko zailtasunak aipatuz. Oler tek; Metrika librean, sinbolismo bat markatuz konnotazio jakineko hitzei; familia, lana, itsasoko ur handiak, bide nabarra, oztopo latza. Oiar lot: Egilea, Julen Lekuona Oiartzungoa. Dis;Lete Xabier, “Kantatzera noazu”, 1990, “Elkar”, ELK/AZ, 7-AZK, 7 KD-/AZ 7.

240. ZER DA? Doinu finkorik gabea, erdi kantatua, erdi m intzatua, testua darabilenak bere doinuera propioa ezartzen diola. -Z er da? -zertzeta Burruntziyan puntan erreta. Sail: KZ. Mota; Pieza etno-poetiko laburra. Burla egiteko. Oler tek: Hitz jokoa; eta egoera ezin-onartua, ez hanka eta ez buru. Absurdoan erantzuna. Oiar lot: Bertan erabilia, Zerda, zerda? Galdetzen duen ume amurgarriari isiltzeko esaten zaiona. Bib: M L,CP,78or. ML, IG, l,538or.

241. ZER NAIZ NI ZU GABE &

E rrepika

Zer

naiz

t e

naiz

l|Jbe?

ka-

rik

ga*

Zu-

be,

rez-

mai-

bi-

triste-

j-a

i dago-

i ' J) ra

be?

£ Gel- di-

er-

i * I -7 --

tza,

lo-

Zu-

gan-

ta-

lio-

Zer

dik da-

sun

ne-

re-

tza;

i’

naiz

kit

^zu

rJTk mundu-

a imaitzen iia ilta a W .V 1 1

ta vw

guzti-________ aV,

da-

kus gaur zug

~J-~ la

rrak

tan.

I-

pozez

tu-

ra- kur-

Zu- gan- dik da-

kit

Hor-

ji I j u-

irat

xur.....

tzen, oihu- ka

nik

bi-

zi-

ga...

ran-

tzen po-

ze-

tzen, zef-rÂť.

tzun

oi-

tan.

Errepika: Z er naiz ni zu gabe, m aitasun nerea? Z er naiz ni zu gabe? Z urezko bihotza; geldirik dagoen erlojo tristea. Z er naiz ni zu gabe? ikara ta otza!

I . Zugandik dakit nik mundua maitatzen. ta guztia dakust gaur zure argitan. Horla iturrian ura da xurgatzen; zeruko izarrak pozez irakurtzen; oihuka erantzun oihuei menditan. Zugandik dakit nik bizitzen pozetan.

argi- tan.

2. Zugandik dakit nik ta daukat barruan: eguardiz dela egun, urdiĂąa zeruan; poza ez dagola taberna-zuloan. Eskutik hartuaz gaurko inpernuan, agertu diazu ^ maitasun beroa, agertu diazu luzatuz eskua.

ru-

za-

3. Zoriona aitatuz maiz triste begiak. Naiz besterikan ez, malkotxo galdua; Hitz bitan esan-da, gitar-garrasiak. Baina dizdiz daude zorion-izpiak. Aitortzen dizutet, onartuz mundua, ez dela amets hutsa maitasun-kantua.

Sail: KB. Mota: Maite kantua. Oler tek: L. Aragon poetaren hitzak, frantsesezko hitzei jarraituz euskaratua. Oiar lot: Euskaratzailea, Andoni Lekuona, oiartzuarra. Bib: Lekuona A.. “Euskal kantagintzan urrats berri”, “Egan”, 1998, l/2ko gehigarria, 152or.

242. ZIPITI-ZIPITI

Zi- pi-

ú z betor

ti,

zi- pi^ ti, ban- de-

naiz

y L ---:—=— i M " r -r-^ zi-

pi-

ti-

ti,

zi-

be-

ra,

-1 pi- ti-

ti.

E-

rrege Fran tzi-

ren begi-

dago-

e- na.

na*

go.

Zipiti-zipiti bandera Errege Frantzian dagoena nahiz betĂśr, ta nahiz bego ni hĂ¤ren begira ez nago. Akerrak kanta, idiak dantza astoak danbolina jo. Atariko intxaurraren gainean kukuak jotzen badaki, zipiti titi, zipititi.

Sail: KZ. Mota: Haur jolasa. Oler tek: Onomatopeiak, abereen orkestra ezaguna, esaldi tradiziozkoak, kukuaren sinbologia. Oiar lot: Informatzailea Frantzisko Lekuona, Oiartzungoa. Bib: RMA, CPV, argitaratu gabea, bere 4. tomoan, 75or.

KANTUTEGIKO TESTIGUTZAK

KAN TU ZAH ARREN LEKU KO AK

B E R T S O B E R R IE N L E K U K O A K

K A N T U G IN T Z A B E R R IK O A K

O IA R T Z U N G O B E R T S O L A R IA K

KANTU ZAH ARREN LEKU KO AK

B onifacio B araibar Sein.

Juan O ñabia (1 9 ¡ ¡-¡979). (EG ¡ d el D V -tik hartua)

L exoti B ertsolaria (1865-1937). ( "A uspoa "-tik hartua) Juan M ari B erasategi 'B erin b erri”koa (¡8 9 7 -¡9 6 0 ).

A ita Jose Mari, kaputxinoa età bere anaia Don Pablo Irigoien “Alkatexaharrene koa.

Josefa O iarbide ‘‘Ib a rre’'koa. M artina M arkulegi "B arin"goa (1900).

B E R T S O B E R R IE N L E K U K O A K

P atxi Lahandihar 'L a rre"koa (1908-1969). Inaxio A randia "A uzokalte "koa (I9 1 I-I9 8 7 ).

A ntonio L ekuona 'A ra n h u ru "koa ( ยก918).

F elixiano Sarasti "L u ka sen e"ko a ( 1920-1966).

Robustiano Urkia "Z a rra ka ’ (1922).

4^.

Iñasio P ikabea “P ortugal"koa (1923-1986).

R ufino A rbelaiz “O lalde koa (1924).

e s ;r

M-

P atxi Iturain 'S o ilp u ru ’’koa (1930).

M ieilzo Izagirre “Trum oia ” (1930).

- - '1 ^ ^ ' . V

K A N T U G IN T Z A B E R R IK O A K

Julian L ekuona (ยก938).

A ntton Valverde (ยก942).

X a b ier Lete (ยก944).

I単aki Z abaleta (/949 ).

Jon B ergaretxe (i9 6 0 ).

A na C. Nu単ez. Ciganda (J962).

% 'M . ยฃ E duardo C ru z(J 9 6 ยก).

A n d o n i L ekuona (1932).

O IA R T Z U N G O B E R T S O L A R IA K

Kazkazuri (1873-1932)

Urtxalle (1828-1901)

Krixoxtomo (1904-1963)

Lexoti (1865-1937

Larraburu (1820-1867)

Frantzesa (1920-1969)

N a p a rra

(1911-1959)

Uztapide (1909-1983)

Mitxelena (1924-1988)

Lexoti (1925)

Mariano Ostolaiz (1925-1990)

DOKUMENTU ERANSKINA I.

î j f ^ •S’"-

-^ 'W " *-¿1 •,>-r,^-«;«i.A*ii- r^:, 1

r o a t e t ó ;

.*.V.'^.

îfp'Kr^.i. Í',.

S ë M É É fl^

^î<,‘

.,-J«

• i',-w

ASPECTOS MUSICALES por Juan de Oñatibia, de Oyartzun, G¡puzkoa, L icenciado en D erecho, C om positor graduado en el New York College o f M u sic, m iem b ro a u x ilia r d e la A cadem ia de la Lengua Vasca. En relación a las m elodías que con tiene este “CA N C IO N ERO PO PU LA R VASCO” vam os a estudiar tres de sus aspectos que creem os m erecen ser pre sentados, pues encierran un verdadero interés musical. En primer lugar, estudiaremos las me lodías desde el punto de vista “m odal”. Es decir, que entresacaremos de esta co lección y, a la vez, clasificaremos todas las M ELODIAS MODALES o M EDIE VALES que se hallan en la misma. D e s p u é s in d ic a r e m o s to d o s lo s C A M B IO S CROM ATICOS que se pro ducen en estas melodías. Y com o últim o estudio, clasificare m os las M E L O D IA S D E E S C A L A S INCOM PLETAS. Escala

Modo D O R IC O o P R IM E R O H IP O D O R IC O ( 1 ) 0 S E G U N D O F R IG IO o T E R C E R O H IP O F R IG IO o C U A R T O L ID IO o Q U IN T O H IP O L ID IO o S E X T O M IX O L ID IO o SE P T IM O H IP O M IX O L ID IO u octavo E O L IC O o N O V E N O H IP O E O L IC O o D E C IM O

De De De De De De De De De De

R E a RE L A a LA M I a MI SI a SI FA a FA D O a DO S O L a SO L RE a RE LA a LA M I a MI

(I) “Hipo”, térm ino griego que significa “bajo”, ‘debajo”.

I. M E L O D IA S M O D A L E S O M E D IE V A L E S Se le llam a “m odal” a toda aquella m e lo d ía cu y a e sc a la e stá e n m arcad a dentro de alguno de los m odos m edie vales. P ara d ar una id ea clara y práctica de la estru c tu ra de eso s m odos, d ire m os q u e to d o s e llo s están c o n s tru i dos s o la m e n te so b re las n o tas o te c l a s b l a n c a s d e l p ia n o . A u n q u e c o m ú n m e n te esto s m odos están c la s ific a d o s en d o c e d ife re n te s , n o s o tro s nos lim ita re m o s e stu d io de los d iez p rim ero s, pues los dos ú ltim o s p or su sem ejan za con el m odo m ayor actu al- nos p o d rían llevar a situ acio nes confusas. E x iste n c in c o m o d o s A U T E N T I COS y sus correspondientes cinco mo dos PLAGALES. He aquí las denom i n acio n es y c a ra c te rístic a s p ro p ias de cada uno de ellos: Dominante LA FA DO LA DO LA RE DO MI DO

Final RE RE MI MI FA FA SO L SO L LA LA

Gènero A U T E N T IC O PLAG AL A U T E N T IC O PL A G A L A U T E N T IC O PL A G A L A U T E N T IC O PL A G A L A U T E N T IC O PL A G A L

E sto s m o d o s a n tig u o s d o m in aro n por com pleto la m úsica de Europa du ra n te el tra n sc u rso de o n ce sig lo s, y posteriorm ente -aunque con decreciente fuerza- influyeron en los com positores de otros cuatro siglos. Por eso, toda la m úsica prim itiva -tanto religiosa com o profana- fue com puesta sobre esos m o dos antiguos. L a m úsica modal religiosa fue com p en d iad a p rim era m en te por San A m brosio (s. IV ) y posteriorm ente por San G regorio (s. VI), de quien este género m u sical re c ib ió la d e n o m in a c ió n de “m úsica gregoriana” . D urante toda la época m edieval en Europa, la m úsica popular fue muy cul tivada por los “juglares” y los “ministreles”. Después, este género alcanzó gran relieve y dignidad con las aportaciones m usicales hechas por los “trobadores” (Sur de Francia y Provenza, usando el idiom a provenzal o lengua de “o c”) y los “tro v e ro s ” (N o rte de F ra n c ia , en francés). Los “juglares” y “m inístreles” existieron desde los tiem pos más rem o tos hasta la época m oderna. El arte de los “trobadores” y “troveros” duró sola m ente dos siglos; desde fines del s. XI h asta fin es del s. X III. Sin em bargo, desde el punto de vista musical-literario, las aportaciones de estos últim os fueron de un tono m ucho m ás elevado y culto, por lo que estos artistas recibían el nom bre de Poetas-Com positores. En el transcurso del medioevo, induda blemente, también en el País Vasco tuvie ron que existir esa clase de músicos popu lares que se prodigaron en sus creaciones y divulgaron su arte de pueblo en pueblo, pues como queda bien patente en este can cionero, los vascos hemos heredado un ri quísimo caudal de melodías pertenecien tes a los distintos modos antiguos.

Las palabras “dórico” , “frigio “, “li dio”, etc. son de origen griego y fueron adoptadas por los m úsicos de la época medieval para denom inar sus diferentes modos. M odo D O R IC O o T

É F = Final; D = Dom inante Estructura del M odo Dórico: T-%-TT-T-%-T T = Un tono entero; 1/2 = Un medio tono Pertenecen a este p rim er m odo las siguientes m elodías: N úm eros: 5-5 V ariante -35-39-4856-61 bis -70 bis -120 (1.“ parte) -230 (1." parte) -376-377-384-390 (l." parte) -393 Var. (1." parte) ^ 0 5 -4 5 6 -4 7 3 -5 2 1 565-596-601-640 (excepto final) -754817-818 (2." parte) 821-829-832-8408 5 6 - 8 6 2 - 8 7 7 - 8 7 9 Var. - 8 8 0 - 9 0 4 (E x cep to el p rin c ip io ) -9 1 5 -9 3 6 -9 3 6 Var. y 998. M o d o H IP O D O R IC O o 2^

É Estructura del M odo Hipodorico: T1/2-T-T-1/2-T-T Pertenecen a este segundo m odo los siguientes números: 13-45-220 (Parte central) 523-524596-716 Var. -744-785-796-823 y 354. M odo F R IG IO o 3“

^ ^ ^

E structura del M odo Frigio; 1/2-T-TT-1/2-T-T M elodías que pertenecen a este ter cer modo: 148-165-172 ( 2 / parte) -177-180223 Var. 1-343-373-413-466-484-4895 1 4 -5 2 0 -5 3 7 -5 4 3 -5 9 1 '6 2 7 -7 0 1 -7 1 0 710 Var. -7 1 3 -8 0 0 -8 2 4 -8 9 5 -9 2 9 -3 3 7 Var. II y 964 {Parte central). M o d o H I P O F R I G I O o 4"

realidad no me cabe la m enor duda de que en este ca n cio n ero h ay a m uchos m ás m odelos pertenecientes a esos m o dos. Pero el hecho es que, com o el “si b em ol” fue la prim era y única altera ción adm itida en los m odos antiguos, ocurre que al estar presente el “si bemol en la m e lo d ía, su e sc a la v ien e a ser exactam ente igual al M odo M ayor m o derno. Y por esa razón, hem os optado por excluir todas aquellas m elodías que nos podrían hacer caer en inaxactitudes.

M od o M IX O L ID IO o 7“

E s tru c tu ra d e l M o d o H ip o friq lo . I/2-T-T-1/2-T-T-T M elodías del cuarto modo; 49-238-459-919-965 y 974. M o d o L I D I O o 5*^

‘

E stru ctu ra del M odo Lidio: T-T-TI/2-T-T-1/2 M elodías pertenecientes a este quin to modo: 40 (Parte central) - 286 (1.® parte) 290 -327 (1.“ parte) - 335 (3.^ parte) 755 (alternando con el m odo 7.°) - 879 (parte central). M o d o H I P O L I D I O o 6"

E structura del M odo Hipolidio: T-T1/2-T-T-T-1/2 M elodía del 6.° modo: 285. C om o vem os, son m uy escasas las m elodías que hem os seleccionado com o pertenecientes a los 5 ° y 6.®, aunque en

—

---------------------------- --------- , -------- * —

•-

Estructura del M odo M ixolidio: T-T1/2-T-T-I/2-T M e lo d ía s p e r te n e c ie n te s al m o d o 7.": 4 0 -5 1 - 7 1 -7 5 -1 1 3 -1 3 7 - 1 5 8 Var. I 188-189-190-195 Var. V I 201 (Algunas de sus partes) - 210-210 Var. II 210 Var. III 211-213-213 Var. 221-224 (2.“ parte) -226-226 Var. 227-240-250 (1.“ parte) 2 6 8 -2 8 0 -2 8 2 -2 8 4 -2 9 1 -2 9 8 -3 0 2 -3 1 6 332 (2." parte) -338-344-357 (1." parte) -3 6 2 -3 9 8 -4 1 5 -4 3 3 -4 6 7 -5 6 5 (e x cep to fmal) -568 (com binado con “escala es p e c ia l” ) (1) -570-575 Var. -576 604608-618-624-656 (parte central) -684704-724-755 (alternando con el M odo 5.®) -761-764-773-797 (alternado con el M odo M ayor) -820-820 Var. -826-841893-908-920-926 Var. -941 Var. -950956-966 y 9 9 4 (1 .“ parte). M od o H IP O M IX O L ID IO u 8”

i Estructura del M odo H ipom ixolidio: T-1/2-T-T-T-1/2-T

M elodías que pertenecen a este m o do: 58-471 -691 -7 1 6-733-806-847-933 y 934 Var.

6 3 3 -6 5 5 -6 5 7 -6 6 8 -7 1 7 -7 2 8 -7 4 1 -7 5 1 7 6 5 -7 7 2 -7 9 1 -7 9 2 -8 0 9 Var. -8 10-825872-876-935-937 Var. III -958-958 Var. -978-978 Var. y 999.

M o d o E O L I C O o 9"

--r ■

E structura del M odo Eolico: T-1/2T-T-1/2-T-T M elodías pertenecientes al m odo o c tavo: 7-14-16-28-30-31-31 bis -36-56 bis -62-68-76-89 (alternando con el M odo M enor M elódico -9 5 -1 2 0 (2.^ parte) 141-147-173-191-191 Var. I -191 Var. II -195-195 Var. XII -228-250 (2." par te) -370-372-379-380-380 Var. -389 (al ternando con la “escala especial”) -389 (alt. con “esc. esp .“)-390 (2.® parte) 393 Var. (2." parte) -399-403-418 (alt. con “esc. esp.“) ^ 1 9 -4 2 0 -4 3 1 -4 3 2 -4 4 0 (a lt. con “esc. e s p .“ ) -443 (I.^ parte) 4 5 3 -4 5 4 -4 6 5 -4 7 0 -4 7 8 -5 0 3 -5 0 6 -5 1 9 5 2 6 -5 5 6 -5 6 9 -5 7 1 -5 7 5 -5 7 9 -6 0 0 -6 1 7 620-625 (alt. con “esc. esp.“) 634-636 -667-673-695-719 (2.“ parte) -720-7267 3 2 -7 3 6 -7 3 8 -7 3 9 -7 4 2 -7 4 7 -7 6 2 -7 6 9 770-774-782-786— 794 Var. -798-8028 1 3 -8 1 8 (2." p a r te ) -821 Var. -8 3 5 (alternando con el M odo M ayor) -842842 Var. I -844-858-861-897-899-924928-966 Var. II -977 y 953. M o d o H I P O E O L I C O o 10'^

M E L O D IA S M IX T A S

D e b id o a los ca m b io s cro m á tic o s que se presentan en m uchas m elodías, su m odalidad va cam biándose, sobre to do si se altera la nota clave de su clasi ficación. Por ejem plo, los m odos D O RICO y EO LIC O se diferencian en su 6.° grado, por lo cual, si en el transcur so de la m elodía va alterándose esa no ta, la m elodía va cam biando de modo. Y si la m elodía, por otro lado, aparece sin el 6.° grado, com o es natural, podrá ser tom ada com o D O R IC A o EOLICA. Por esa razón, a esta clase de m elodías las denom inarem os M IXTAS. Esto es, a las que contengan características de dos o más modos. H e aquí los m ás im portantes ejem plos: M I X T A S (I -I X ) ( D ó r ic o -E ó lic o )

Pertenecen a este grupo los núm eros siguientes: 16 bis -21 bis 42-47-59-64-85-170216-391 Var. 418 Var. -439-483-486533-642-677-851-874 y 886 Var. ( I I -X ) ( H ip o d ó r ic o -H ip o e ó lic o )

N úm eros: 12-174-421-422 Var. I 422 Var. II -523 Var. 750-831 y 869. E s tru c tu ra del M o d o H ip o e ó lic o ; 1/2-T-T-T-1/2-T-T M elodías pertenecientes a este modo: 1 0 -1 7 -5 0 -7 2 -7 7 -7 8 -8 1 -9 8 -1 0 3 (I." parte) -185 (1." parte) -195 Var. I -3824 0 6 -4 0 8 -4 1 2 -4 3 4 -4 3 8 -4 6 4 -6 0 3 -6 2 8 -

O T R A S M E L O D IA S M IX T A S

III - M odo M ayor: 688. III-IX: 870. V-VII: 755. V III-M odo M ayor; 847.

E S C A L A S E S P E C IA L E S L lam am os com o tal a aquéllas que no p e rte n e c e n a los m o d o s an tig u o s (m edievales), ni a los m odezos (m ayor y menor). P articu larm en te in teresan te es una escala, que se diferencia del M odo M i xolidio solam ente en que su 6.® grado se presenta siem pre rebajado (bemol), y son varias las m elodías que entran en este grupo. He aquí su escala y estructura;

Estructura: T-T-1/2-T-1/2-T-T M elodías pertenecientes a esta e s cala: 1 6 2 .1 6 :.1 6 9 (1.1 p arte ) -176-179199-218 (L . parte) -248-318-389-539547-625-767-779 y 891. A parecen tam bién algunas m elodías con las m ism as ca racteristicas que la anterior “escala especial”, pero con al gún cam bio crom ático o exentos de al guno de sus grados. En este grupo señalam os las siguien tes m elodías: 155-164-170 Var. I -172-176-179183-207-209-209 Var. I -209 Var. II y 340. Otras m elodías dignas de estudio en atención a su estructura: 70-151-154-178-184-218 (1.“ parte) -2 4 8 -4 2 8 -4 3 7 -4 7 2 -4 7 9 -4 9 5 -5 3 7 -5 4 2 552-946 y 957.

II. C A M B IO S C R O M A T IC O S

Com o observarem os a continuación, nos encontram os con el notable detalle de que en grandísim o núm ero de m elo días se p ro d u cen co n stan te s cam b io s crom aticos. H em os considerado com o cam bios crom áticos solam ente aquellas notas que en una m ism a m elodía apare cen d iató n icas y con alteració n ; pero NO las notas que se presentan constan tem ente alteradas, pues en esos casos dichas notas han sido to m ad as com o propias de su escala. Es m uy interesante el haber com pro bado la existencia de esa gran riqueza cro m á tic a, pues no cabe d u d a que el vasco -a través de los tiem pos e intuiti vam ente- ha recurrido a ese elem ento con el cual da a sus pasajes m elódicos tonalidades y m atices que se am oldan perfectam en te a su in n ato sen tid o de expresión artística. La presencia de esos cambios crom á ticos hace que la m elodía adquiera tona lidades diferentes; es decir, que la can ción vaya saltando de una m odalidad a otra, y ello hace que el genio folklórico vasco nos haya legado auténticas melo días polimodales y politonales. Es decir, revestidas de un gran elem ento de técni ca m oderna de composición. He aquí una clasificación de m elo días atendiendo a los cam bios crom áti cos que se producen en sus diferentes grados de ia escala correspondiente: CON EL PRIM ER G R A D O ALTE RADO: 266-499-803 y 923. C O N EL PRIM ER G R A D O ALTE RADO: 266-499-803 y 923.

(1) C uando m encionam os los grados 2.°, 3.°, etc., de las m elodías P L A G A L E S , téngase presente que equivalen a los grados 6.°, 7 .^ etc., según nuestra m oderna idea de la escala.

C O N E L l .^ 4.° y 5.® A L T E R A D O S : 945. C O N EL 2.” G R A D O ALTERADO (1): 103-110-343-521 y 7 9 6 . C O N E L 2 .“, DOS: 388.

y ó .'’ A L T E R A

C O N E L 2 .” y 3.^ A L T E R A D O S : 1 6 2 -1 6 4 -1 7 7 -4 1 3 -4 2 1 -4 2 8 -4 3 4 -4 3 8 523-772 y 872. C O N EL 3.” ALTERADO: 98-1041 I0 -J 3 3 -1 5 7 -1 5 8 -1 6 3 - 1 7 6 -1 8 0 -1 9 1 -195 Var. II -195 Var. III -195 Var. V 195 Var. X I -210 Var. II -212-244-3823 8 9 -3 8 9 Var. -3 9 2 -4 0 6 -4 1 1 -4 1 2 -4 1 8 -422 Var. I 423-437-466-524-546-5655 7 1 - Var. I. -6 0 3 -6 3 0 -6 3 3 -6 5 7 -6 8 8 6 9 5 -7 0 5 -7 1 6 -7 2 8 -7 3 2 -7 4 0 -7 4 4 -7 5 0 760-764-769-785-786-791-792-800-81 2 -8 2 3 -8 2 4 -8 2 5 -8 2 8 -8 7 8 -8 9 6 -9 0 4 -9 1 2 Var. III -9 2 6 -9 3 1 -9 5 8 Var. -9 6 2 -9 7 8 y 984. C O N E L 3 .” y 6 .“ A L T E R A D O S: 340-371-431 Var. 5 8 3 -7 6 8 -8 1 7 -8 7 4 y 932. C O N E L 3.°, 6.° Y 1 DOS: 406 Var y 998.

ALTERA

C O N E L 3 .“ V 1 ° A L T E R A D O S: 250-365-440-640-835-848 y 896 Var. I. C O N EL 4.“ G R A D O ALTERADO: 1 4 4 -2 0 3 -2 3 6 -2 4 3 -2 4 6 -2 4 6 Var. V I 2 5 2 -2 8 5 -2 8 6 -3 2 7 -3 3 5 -4 1 0 -4 8 1 -7 5 5 8 2 7 -8 3 2 -8 7 9 -8 9 0 -9 2 2 Var. 9 5 2 -9 6 3 968-989 y 991.

C O N EL 6.° G R A D O ALTERADO: 112-120-151-195 Var. X IV -218-230376-390-391 Var. -3 9 3 Var. -4 0 5 -4 1 8 Var. -419.473 (T. V II) -520-636-684747-779-781-787-821-899 y 930. C O N E L 6.^ y 1 ° A L T E R A D O S : 8 9 -1 0 5 -1 2 6 -2 1 8 -3 8 0 Var. (P arte ce n tral) -4 3 9 -5 0 8 -6 6 4 -6 6 7 -6 7 7 -7 6 7 -7 8 2 794 Var. -809 Var. -818 y 886 Var. C O N EL 7.“ G R A D O ALTERADO: 1 1 9 -1 3 7 -1 8 8 -2 1 0 Var. III. -2 1 1 -2 2 8 2 4 0 -2 4 2 - 2 6 8 -3 3 2 -3 4 4 -3 6 2 - 3 9 9 -4 2 7 -4 3 1 -4 3 2 -4 3 3 -4 7 0 -5 3 4 -5 7 0 -5 7 1 -5 7 5 575 Var . -579-608-618-624-625-6286 5 5 -6 5 6 -6 7 3 -7 1 6 Var. 7 2 0 -7 2 4 -7 2 5 726-7 3 7 -7 3 9 -7 4 1 -742-761 -7 6 6 -7 9 4 797 -799 -806-826-844-849-853-893897-920-937 Var. III -950-956-566 Var. II -977 y 939. I I I . E S C A L A S IN C O M P L E T A S Al estudiar las m elodías de esta co lección nos hem os en co n trad o con el so rp re n d e n te caso de q u e m uchas de ellas pertenecen a escalas incom pletas, y sobre todo que gran núm ero de ellas están exentas de los grados 6.® o 7.°, o de am bos, acaso -aunque inconsciente m en te- tra ta n d o de h u ir del c a rá c te r blanduzco de la sensible (7.® grado de los actuales m odos), e im pregnando las canciones con sello noble. H e aquí la clasificación de m elodías según el grado de escala que les falta:

C O N E L 4 .” y 5.*’ A L T E R A D O S : 458.

S IN E L 2 .“ G R A D O : 12-148-151 Var. -155-207-208-422 Var. 1-422 Var. II y 792.

C O N E L 4 .“ y 1 ° A L T E R A D O S : 201 y 966.

S IN LOS G R A D O S 2 ° y 3.“: 174 y 472.

C O N E L 4 .“, 6 .“ y 7." A L T E R A DOS: 145.

S IN EL 2 ° y 7.”: 164 Var. II -463 Var. III-478 Var. -500-659 y 709.

C O N EL 5.^ G R A D O ALTERADO: 198-208 y 974.

S IN LO S G R A D O S 2 .^ 3.^ y 4 .”: 479-542-711 y 711 Var.

SIN 2 ° . 4.‘’ y 5°:512. S IN 2.°, 6.° y 7.^; 21 ter -783-812 y947. SIN el 3.": 698. SIN 3.” y 4.^’; 198 y 474 Var. I. SIN 3A 4.^ y 5.^: 990. SIN 3 .^ 4 ° . 5 ° , 6 ° y 7.“:508. SIN 3.°, S.*’, 6 ° y l ° : 492. S IN 3 .^ 6 ° y l ° : 4 5 9 . SIN 4 ° GRADO : 119-224-474 Var. II -488-501-504-504 Var. II -584-635688-694-708-825-914-927 y 944. S IN 4 ° , 5 ° y 6 .“: 122-J81 Var. II -2 0 5 (1.“ parte) y 948. SIN 4 ° y 6.“: Var. 168-474-491-505938-939 y 994 Var. SIN 4.“, 6.” y 7 .“: 175-472 Var. -476 y 512. SIN 4.® y 5.°: 504 Var. II -514-696712-940 y 945. SIN 4.°. 5.“ Y 7.°: 487 y 888. S IN 4.", 5" , 6." y T : - 148 V ar I y 161. SIN 4 .° y 7 .“: 528. SIN 5.“ GRADO: 70 Var. I -223 Var. I -691-935 y 995. S IN L O S G R A D O S 5 .” y 6.°: 831 8 2 -3 8 6 -4 5 9-469-472-475 Var. -4 8 2 4 8 9 -4 9 4 - 5 0 0 -5 1 0 -5 1 1 -5 1 7 -6 7 0 -6 9 7 -7 0 1 -7 1 1 Var. II -7 2 1 -7 5 3 -7 5 9 -8 3 1 846-848-965-974-979 Var. -991 y 992. SIN 5.°, 6 ° y 7.“: 157-160-374.-373479.492-495-501-591-711 Var 1 -729 y 994 Var. ( T parte). SIN EL 6.“ GRADO : 9-20-21 bis 29-43-47-49-63-64-65-67-73-82-84-85101-109-127-152-166-169-170-181-181^ Var. IV -193-194-199-201 Var. -205 (2." parte) -206-214-216-219-223-232-244-

247-381 V a r . II -391 Var. -396-3974 0 0 -4 0 7 -4 0 7 Var. -4 1 1 -4 2 2 -4 2 5 -4 3 8 Var.-442-463-463 Var. II -483-490-509538-541-542-543-547-552-554 Var. I 554 Var. II -557-561 Var. -582-588-600 Var. I -606.607-619-641-642-648-651 -6 5 3 -6 6 1 -6 6 2 -6 6 3 -6 6 8 - 671 - 674 6 8 7 -6 8 8 -6 9 2 -7 0 3 -7 1 3 -7 1 9 -7 2 7 -7 3 1 734-740-747 Var .-759 Var. -765-775 -7 7 7 -7 8 4 -7 8 4 Var .7 8 9 -7 9 0 -7 9 3 -8 0 9 8 1 0 -8 1 6 -8 3 6 -8 3 9 -8 5 7 -8 6 0 -8 6 4 -8 6 6 878-878 Var. 896 Var. I -896 Var. II 9 0 3 -9 0 9 - 9 6 2 -9 7 5 -9 7 6 -9 7 9 - 9 8 0 -9 8 0 Var. -981-988 y 989 Var. SIN 6." y 1°: 57-115-121-138-139149-150 bis -153-158-158 Var. II -159171-184-195 Var. Ill bis -195 Var. XIII -224 Var. II -224 Var. Ill -2 2 5 -2 4 6 Var. II -387-401-424-445-463 Var. I -4784 8 0 -4 8 1 -4 8 2 -4 8 4 -4 8 9 -4 9 3 -5 0 7 -5 1 5 544-545-551:-561- Var. 563-573-574577-631-632-652-706-707-735 - 746 765 -788-805-808 Var. 822-823 Var. II 850-867-871-907-937-937 Var. I -967973 y 979 Var. SIN EL 7.” GRADO: 2-21-36-55-61 bis -7 5 bis -87-90-93-98-100-100 Var. 107-1 1 8 -1 2 8 -1 3 1 -1 3 4 -1 3 6 -1 4 0 -1 4 3 150-164-164 Var. I -165-178-179-179 Var. 183-195 Var. I -197-202-204-208210 Var. I -212-218-240 Var. II -248253-277-293-307-315-363 (Excepto en la llam ada final) -385-391-395-410-428 Var. IV -4 6 8 -4 7 5 -4 8 5 -4 8 6 -4 8 6 Var. 4 9 8 -5 0 4 -5 2 0 -5 2 9 -5 3 1 -5 3 6 -5 4 0 -5 4 6 553-554-561-563-563 Var. II -583-5895 9 6 -5 9 8 -5 9 9 -6 1 2 -6 1 4 -6 2 2 -6 2 7 -6 3 7 643 - 650 -660-679-680-683-689-6997 0 5 -7 1 8 -7 1 8 Var. 7 4 3 -7 5 2 -7 5 7 -7 6 0 780-801-804-815-828-833 Var . I -8 3 3 Var. I l l -8 4 6 -8 5 2 -8 5 4 -8 5 6 -8 6 3 -8 6 5 8 7 3 -8 7 5 - 8 7 7 -8 8 1 -8 8 4 -8 8 6 -8 9 8 -8 9 8 Var.-900-901-911-934-937 Var. II -941944-960-984-989 y 996.

CONCLUSIONES En prim er lugar ha quedado bien pa tente que, en el repertorio de canciones vascas hay una abundancia excepcional de m elodías “m odales” . En el cancione ro de A zkue hem os hallado nada menos que 277 m elodías de ese tipo; esto es, c a s i la c u a rta p a rte d e su to ta lid a d . A hora, a pesar de lo bien enm arcadas que esas m elodías se encuentran dentro de las contexturas “m odales”, no quere mos aceptar la idea de que todas ellas sean m edievales; no, pues com o hem os apuntado al principio de estas notas, la in flu en cia de esos m odos antiguos ha llegado hasta los com positores m oder nos. Sin em bargo, habrá otras m uchas m e lo d ía s d e e s te m ism o c a n c io n e ro que, con el trascurso de los tiem pos han asim ilado los efectos crom áticos y con ello h a q u e d a d o b o rra d o su c a rá c te r “m odal” y, com o es natural, no los he m os seleccionado para este grupo. Luego nos llam a la atención la sor p re n d en te p re se n c ia d e los cro m a tis mos, no al estilo de la prim itiva m úsica de los griegos (sucesiones crom áticas).

sino alternando con las diató n icas, lo cual enriquece m ucho la expresión ar tística de las canciones. La últim a conclusión es que, existe un crecidísim o núm ero de m elodías a falta de alguno de sus grados de la esca la. En total, 423 m elodías de escala in com pleta. Pero lo m ás destacable es la no presencia de los grados 6.° y 7.°, con juntam ente o por separado: 126 m elo días sin el 6.° grado; 122 sin el 7.®; 63 sin el 6.” y el 7.”; 12 sin el 5.°, el 6.“ y el 1 ° Ahora, ante esta notable circunstan cia, ¿podríam os declarar la existencia de una escala propiam ente vasca, así com o existe la “pentatònica” de los Incas? No lo creo , pues n u estra s m elo d ías -aun exentas de algún grado- no nos ofrecen un sello especial o im presión destacada que se nota en la escala peruana. Sin em bargo, es muy digno de tener en cuenta la existencia tan abundante de melodías sin el 6.“ ó el 1 ° grado, pues ello nos puede guiar a que hagam os uso de esa particularidad e im primir a nuestra m úsi ca del futuro una señal muy característi ca de la m elodía autóctona vasca.

O h a rra : Eranskin 1. hau, harturik dago: Azkue. R. M., Cancionero Popular Vasco, 1990, “Euskaltzaindia". E-39 - E-42.

DOKUMENTU ERANSKINA II.

OÑATIBIA’ TAR YON Txistulari (J996) 165, 5-9 T x is tu la r i, e r e s g ile , d a n t z a e g íle , e u s k e r a -g r a m a tik a la r i

Oñatibia ’tar Manu *k A LD IZK A R I ontan nere anai zanaren b erri em ate k o ni au k e ratu naute. Bere bizitzako gertakizun askotan tarteko izan naizenez, egia esan, xeetasunez betetakoak em ateko eran naiz. Zortzi bat urte zituanerako, eresiarekin topo egin zuan eta il zan arte, berai'i eskua em an da bizi izan zala esatea ez da geyegizkoa. G arai artan, O y artzu n ’a, San E ste ban eleizak o o rg an o-jole eta koru-zuzendari bezela, On Pablo írigoyen etorri zan; gazte, eresi-zale aundia izanik, “tip le ” tald e on b at o satzeari ekin z io n ; o rta ra k o , ja k iñ a s o lfe o a ja k in bear; Yon’en garaiko tiple taldeak, sol feo asko ikasteko egokiera izan zuan. A m ar urtetan B atxillergo-ikasketak asi b ear eta O y artzun’en ala m oduzko ikastetxerik ez zegoanez, B ergara’n bizi zan o s a b a Z e fe rin o ’re n g a n a jo a n eta D om inikarrak bertan zuten ikastetxean ikasten asi zan. Osaba, San Pedro elizako M aixu (bikario) zanez, bertako organulari ospetsua zan On Pablo B arrena’rekin, piano ikasketak sei urte luzetan egin zitun.

“Tiple” abotsa onaren jab e zan eta, koruko S chola C an to ru m ’go tiple bakarlari zan. Garai artan, orain ez bezelako b e d e ra tz iu rre n o sp etsu ta u n k ig arriak egiten ziran, eta San Pedro eliza aundia izanik, leporaño bete egiten zan neskatx eta m util gaztez. Tiple bakarlaria eta m util pottolo polita zanez, ez da arritz ek o a, sa k ristia tik k o ru ra tip leak m onagilloz jantzita j oaten ziranean, bere ad iñ ek o n ex k a k , g o n a p e tik tirak a, “Juanito”, “Juanito” deitzea. A lak o b a te a n , E u sk o Ik a sk u n tz a k udaran D onostia’n eratzen zitun ikastaro e ta ra jo a n zan; D onostia’n bazkaltzek o , g o g o a n d e t e s k u - a rte r a k o d iru a em aten ziguten; gogoratzen naiz, B itor izeneko jatetxean, bost peztarekin euntalako bazkari oparotsua egiten gendula. Txistu-zaletasuna zabaltzeko asmoz, noski, erakunde orrek, G ipuzkoa’ko aldundiaren eskutik, boj egurrez egindako txistuak duan banatzen zituan; oyetako bat Yon’ek eskuratu ta, txistu-zale purrukatu biurtu zan. G erora, Errenderi’ko txistugille zan Gillerm o L izaso’ren txistu sendo, zail eta ots ederreko bat erosi zuan, eta O yartzun’go eta E rrenderi’ko

txistulari, Eusebio Iñarra eta A lejandro Lizaso zuzendariekin bat egin da, txistuak berarekin bat egin zuala esan bear. B erealaxe, bere b id etik jo a n g o giñan, Joxe ta ni, bere anayak. Batxillergo-ikasketak bukatu eta Legegintza-ikasketak egitera Z aragoza’ra jo a n zan ; b eti tx is tu a b e re k in zuala. B ost urte igaro zitun bertan. O rdurako E usko Ikasle Batza sortua zan eta Euskalerria'n Ikastetxe N agusirik ez zegoanez, an biltzen giñan Gipuzkoa, Araba, B izkaya eta N aparroa’ko ikasleek. Euskaldunok biltzeko leku bat antolatu nai, eta laguntza arrigarria, Estornes sendiak em an zien. E storm es’tarrak Isaba’tik. lau sem e eram an bear izan zituzten: Bernardo, M ariano, Jose eta gero x e a g o , A lfo n so . A in b e ste m u tille i ikasketak em aten laguntzeko, oyal-denda bat ja rri zuten, dendagañean beren etxe-bizitza zutela. B orondaterik onenarekin, beren etxea eskeñi zuten, Eusko Ikasle B atza’ko ikasleek biltzeko; bazk id e a k u g altzen jo a n z ira n ean , b este areto batera jo an ziran. Ikasle talde batean bi txistulari (Yon eta Joxe asieran, eta gero ni) izateak tald eari zer b izitasu n em an e ta lan egin d ezak en ja k ite a ez d a zalla, aldizkari ontako irakurleentzat. B erealaxe sorta zituan dantza-taldeak, abesbatza, euskera-ik astaro ak , e.a. Z a ra g o z a 'n euskaldun asko bizi zala. ta ayekin arrem anetan ja r r ia z , S a n ta -A g e d a -a b e s b a tz a k eratuaz, euskaldun-etxeetara jo an oi gi ñan, em aten ziguten eskupekoa, Eusko Langilleen bearretarako bidaliaz. Ori naikoa ez zala, euskaldunori eskeñita, urterò jai-aldi arrigarri bat eratzen zuten. ain eder eta aundi zan Fron ton A rag o n es’en. P elotariak ere beren eskeintza egin nayez, duan, taldeko pelotaririk onenekin, jo k ald i b izia jo k a-

tzen zuten; an. ain ospetsuak ziran Gillerm o, B lenner, e.a. P e lo ta -jo k o a re n o ndoren, iru tx istu larie n atzetik , ogei bat neskatx euskal-jantziekin eta bi ezpata-dantzari taldeen irteera, leporaño b eteta egon oi zan p elo ta-le k u a, bera erori bear zuala zirudin, ango txalo zartada, oju ta karraxiekin, beren eiri-m iña lertzeko zorian jarriaz. Iru txistularien eresaldia ere oso gogoko zuten; zer esanik ez, Yon’ek bakarrik, In tx au sti'ren kontrapasa jotzen zuanean. L e g e g in tz a ik a s k e ta k b u k a tu . ta O yartzun’a etorri zan. A razoak eta istilluak gogokoak ez zituanez -bera ez zan ortarako jayoa-, zertan asi zalantzan zegoala. Batzokian, dantazari taldeak, antzerkilariak, abesbatza eta abarrekin gogotsu jarduten zan. Auxe esatea naikoa: antzes-taldea, D o n o stia’n K u rsaal'ean eratu ziran txapelketan txapeldun gerta tu zan Lartaun izenarekin; “T xanton Piperri” opera bera ere dolore asko jarri zuten. Lantxo oni piper pixka bat em ateko, berarekin gertatutako zertxobait esango dizuet. Z aragoza'n ikasten ari zala. ña p ar- d a n tz a k ik a s te k o e g o k ie ra izan zuan; oyetako bat, M iltxo A rrara s'ek , “ L e itz a ’ko In g u r u tx o a ” , e ta b e s te a . A rozarena’k, B aztan’go “M util-dantza” erakutsiak. Erriko pestetan, Sanixtebanetan, dan tzarien e k itald iak g arrantzi aundia izan oi zuan. inoiz ikusi gabeko dantzak dantzatzen ziran da. Ala, “L eitza’ko Ingurutxoa” dantzatu bear zuten urtean, or agertu ziran Don o sti’ko dantzarien arduradunak, B er nard o Z a ld u a buru zala; ze rta ra ? ba. eurak ere D agonilleko A m abirjiñetan, andik am ar bat egunera, dantza ori bera dantzatu bear zutela, eta beren asm oa G ipuzkoa’n dantza ori lenengo dantzatu zu ten ak izan nai zutela, eta, arren da

arren, beste egun baterako atzeratzeko eskatuaz. Yon’en eran tzu n a g arb ia izan zan; jayetako egitaraua egiña zutela ta atzeratzeak kalte aundiak sortzen zizkietela eta atzeratzerik ez zutela. Etorri da dantzatzeko eguna, eta aurreskulari egin bear zuana beldurtu, ta d an tza eg itek o g au z a ez za la gelditu. Z er egin? N ere b eterin ario ikasketak, besteenak baño luzeagoak izan oi ziran; ekaiñean bukatu bearrean, uztaillaren erdia ld e a n e tx e r a tz e n n in tz a n . J a k iñ a , “L e itz a ’ko In g u ru tx o a ”k, A u rresk u aren an tzera, zailtasu n eta b erezitasu n m o rd o a du, ta say o ak eta treb etzeak , au rrez asi bear. Ni udarako oporretan iritx i n in tzan e rak o , d an tz a ria k danak aukeratuak ziran, eta ni baztarrean gel ditu nintzan. Yon ez zan atzean gelditzeko oyetakoa, ta bazkalondoan -aurrez, dantzaria lasaitu nayean alegiñak egin ondoren-, or agertzen da ta alaxe esaten dit: -M a n u ! “L e itz a ’ko In g u ru tx o ’k o ” aurrelaria ikaratu egin da, ta zuk dantzatu bearko dezu ! -Z e eer? N ik dantzatu? B urutik egin da al zaude? Batere sayorik ez det egin; Z a ra g o z a ’n a z k en ek o d a n tz a tu n u ala ere zuk dakizu zenbat denbora dan; neri aztu zait dantza-aldi bakoitza noiz dan; ñola nai dezu ni era ortan irtetea? -N ik ba-dakit, dantza ori zuk ondo baño ob ek iag o dakizula; nik papertxo batean idatziko d izut aurrena zer dan, atzetik zer datorren eta papertxo ori txapel-barm an sartu ta iñor konturatu gabe, dana ondo irtengo dala ziur nago. Ni ezetzean, etxetik iges egin; baña, d an tza ld ia ren g a rra n tz ia d an tza ortan ze g o ala; d o n o s tia rre k in g e rta tu ta k o a

adierazi la orain atzera egiten b a ’gendun lotsagarri gelditzen zirala eta abar, esan da esanez, azkenean burua m akurtu ta artara jarri nintzan. G ogoan daukat, aurreskulariaren bikotea, K arm entxu A rizm endi zala; dan tza b at bukatzen zanean, nere galdera estua: -Z e r dator orain? Z er dator orain? G axoa ni baño larriag o ote zegon, eta ala erantzuten ziran: -E z dakit-ba, ez dakit! K ontu aundiarekin, eskutan biribildua nuan txapela zerbait iriki ta papertxoa irakurriaz, dantza ez zan nik nai bezain aguro bukatu. Ala ere, dana o n do joan zan, eta esan zidatenez, iñor ez ornen zan konturatu, txapel-barruko p a pera irakutzen nuanik. 1936’ko gerratea sortu zanean, aide egin bearrean aurkitu zan eta aide egite ko unean, txistua eskuan artu la, alaxe esan zidan: -T x istu a nerekin dúdala, ez naiz go seak ilko, ez! G uda bukatu ondoren, Eusko Jaurlaritza k L a p u rd i’n E re so in k a ab esb atzd a n tz a -ta ld e a e ratu zu an ean , B astid a donostiarra txistulari bigarrena bezela, A txurra bizkaitarra silbóte, K epa Uranga zum ayarra danborrero ta bera lenengo tx istu lari, urte pare batean E uropa zear eu sk a l-fo lk lo rearen ab erastasu n a garaipen arrigarriarekin zabaldu zuten. A m eriketara. jo a te k o garay a etorri z a n ean , o rd u a n ere b e re tx istu a re k in a g ertu zan itsas-o n tzi g añ etik adiskid eek agurtzen. B e n e z u e la ’ra sartzek o agiriak bear bezela ez zeudela ta illabete b a tz u e ta n S an to D o m in g o ’n egon bear izan zuan, eta an ere abesbatza sortuaz eta txistua jo az bizirik iraun zuan,

beintzat. Irteterakoan, itsas-ontzi gañetik, Santo D om ingo’ko ereserkia txistuz joaz, kayan zeuden m ilitarrak tinko jarri ta agurtu zitun bertan gelditu ziran adis kideak. C aracas’en Euskal-etxean, beti beze la, abesbatza, txistulari taldea, dantzariak , eu sk era erak u stea eta abar eratu zitun: artean, gaztetan bukatu gabe utzi zitu n eresi-g ay etak o ikasketak sakontzen jard u n zuan, bertako K onserbatorioan. A n ikasi zezakeana ikasi zuala ik u s ita k o a n , N ew Y o rk ’e ra jo a n e ta New York C ollege o f M usic’en M aster o f M usik ikasketak burutu ziluan, ainb este m illa ik aslere n artean , len en g o dom iña irabaziaz. N ew Y o rk ’en e re , E u s k a l e tx e a n dantzari-ttikiak, txistulariak, abesbatza, e.a. antolatu zituan. An zegoala, españ a r d a n tz a ririk o n e n e ta k o a izan zan M ariem a eresaldiak em atera etorri zan; onek, E sp añ i’ko d an tza asko dantzatu oi zitu an , e ta b aita eu sk al A u rresk u a ere, b a ñ a au , ez p ia n o z , e z g ita rra z , tx istu a jo a z d an tzatu nai izaten zuan, eta bere oitura, joaten zan lekura joaten zala, E u sk al etx era jo a n e ta txistulari b a t a u r k itu n a i iz a te n z u a n . A la , Yon’ekin topo egin eta euskal folklore alorrean asko zekiana zala ikusitakoan, alkarrekin apaltzera eram an zuan. tarteko, Ipar-A m eriketako m anagerrik aundiena, H urok zala. Ezaguera onek, ge rora zer ikusi aundia izan zuan. A ra zer gertatu zan: M orini, beste m anager bat, esku ar tean lan au n d irik g ab e egon eta, Huro k ’engana jo an eta ala galdetu zion: -N e retz ak o erakoa dan talderik bai al dezu? Yon gogora etorri, ta M ariem a’rekin izandako izketaldia aitatuaz, Yon’ekin izketatzeko esan zion. Alaxe sortu zan,

“ E u z k a d i G ro u p ” iz e n a r e k in , Ip a rA m eriketa, Canada. Cuba, Puerto Rico ald en ik aid e, eu sk al fo lk lo re a erakutsiaz, zapaldu zuan taldea; lenengo ur tean, lau euskal-dantzari (Lurdes eta B i to r O laeta, E m ily Idoyaga eta ni) eta zortzi abeslari bereziekin, arrakasta ikara g ay ria izan zuan; beste iru urtetan, beste dantzariekin batetik bestera ibilli zan, jai-a ld i ortan, dantzaz gain, arrakastarik aundienetakoa, txistuz jo tak o Intxausti’ren C ontrapasa z a n ... Ttun-ttunarekin zer ikusia duan bes te gertakizun bat ere bada: O ñatibia izeneko gizon aberats bat New York’en nola ezagutu zuan adieraztea polita izan arren, guztia esateak luze jo k o luke eta auxe bakarra esango det: Victor O ñati b ia’k, oso adiskide, orkestako zuzendari ospetsua zan Fritz R einer zuan; Yon’en eresi-ikasketak zirala ta, zerbait laguntzearren, bere etxe dotorean, Fritz R ei ner eta Yon alkartu ta izketa gozo bat sortu zan. Yon eu sk a ld u n a zala ja k in bezain zoriz, aspalditik burutik kendu ezin zuan kezka bat agertu zion: Bizet eresgilleak bere C arm en izeneko o p e ran, pasarte batean, “tam bour basque” jo tz e a eskatzen du; m illa eratako danb o rrak jo arazi d itu t, e ta e z erk ez du eresgilleak eskatzen duan ots berezi ori ateratzen; gai ontaz zerbait bai al dakizu? Yon’en erantzuna: -O ts o ri, ttu n -ttu n o tsa da, ta nere etxean ba-det bat. B ere poza, aspalditik altxor aberats baten billa ibilli ta bat-batean aurkitzen duanaren antzekoa izan zan. Yon ttunttun billa etxera joan, eta sokak estutu ta m akillarekin ttun-ttuna jo zuanarekin batera, bere exerlekutik je ik i ta pozak zoratzen ala esan zion: -Orixe da! Orixe da! B izet’ek eska tzen duan “tam bour basque”ren otsa.

F ritz R e in e r’ek a la e s k a tu ta , Z ar a u t z ’en e g in d a k o ttu n - ttu n a , N ew York’eko M etropolitan O pera H ouse’n dago eta C arm en opera abesten dan b a koitzean, pasarte ortan, erabiltzen dute. Yon N ew Y ork'en, am abost bat urte tan egon zan, eta G alindez Eusko Jaurla ritz a re n o rd e z k a r ia S a n to D o m in g o 'k o T ru jillo b o rre ro a k il o n d o re n , Yon izan zan ordezkari berria. B erriz E u sk a le rrira tu za n ean , beti bezela, O yartzun’en lanean jo ta ke asi zan, Lartaun alkartean abesbatza indartuaz eta Tolosa’ko U daberri dantza-tald ea rek in , A m erik etan zuan “E uzkadi G roup”ean antzera, Euskal O yartzunak iz e n a re k in ta ld e b ik a in b a t s o rtu ta em en eta an jai-aldiak emanaz. B ilbao’n euskal-dantza berrien sariketan, D onibane dantza berriarekin, le nengo saria irabazi zuan. D antza ontara k o , ritm o b e r ri b a t a s m a tu z u a n ; txislu, abesbatza eta dantzariekin dan tzatu ta abesten da. D antza onen eresia ta k o re o g rafia . “T x istu la ri” ald izk a ri ontan agertua da. K a ta la n d a rra k sard an a, erri o soak bezela, zarrak eta gazteak dantzatzeko erakoa asm atu nayean, azkenean, M util-dantzaren ritm oarekin eta neskak eta m u tilla k b a te r a d a n tz a tz e n d u te la , “Erri-dantza” sortu zuan, bere eresi bere z ia re k in . E rri- -m a lla n D o n o s tia ’n O len tzero g auean kalez-k ale dantzatu zanean, euntalako arrakasta izan zuan. O n d arru ’ko A m abirjiña jay etan ur te rò , Y on’ek s o rtu ta k o A rra n tz a le e n d antza berezi bat kalez-kale dantzatzen dute. “A rrate’ko A m arena” dantza berria ere sortu zuan. " L a k u n tz a ’ko p e r tz a ” g ai a rtu ta , izen ortako dantza sortu eta urterò, da

gonilleko bigarren edo irugarren igandean, lankuntzarrak A ralar’ko San Migel’en dantzatzen dute. Eresi alorrean bezelaxe, euskeranean ere ham aika lan egindakoa da. Lendabi zi, E u sk era irrati b id ez izeneko elizti edo gram atika idatzi zuan. U rteetan Donostia’ko Voz de G ipuzkoa irrati eta La Voz de E spaña izparringiaren bidez, za baldu zuan. Euskera erakusteko irakasleak so rtze k o b id e b e rria ere asm atu zuan; era onekin, ikasten ari dan ikaste txeko irakaslea bera, lenengo egunetik, euskera-irakasle biurtzen da. Irakaslesortze lan ontan, Euskalerri osoan, Naparroa eta Laburdi barm an dirala, zen bat ikastaro em an ote zituan? B ere eresi ta dantza sorrerako zuan erreztasunaz baliatuz, aurrentzat, “E us kera jo la s b id ez” izeneko era asm atu zuan. A u rra k , a lk a r-iz k e ta , a b e sti ta dan tze n b id ez, irak u rtz en ez d ak itela ere, euskera azkar ikasten dute. Ain zu zen, era au, “D irection general de edu cation com m ission com unnautés europeen- nes, B ruselles” ek babestuta, une ontan bideoan artzen ari dira. 60 abesti m otx eta dantza ditu. B ere iritz iz , eu sk era lau k o itza da; lau eu sk e ren arte an , -g ip u zk e ra, bizkaiera, lap u rte ra e ta zu b e rera-re n a r tean -, e rd e ra ta k a ta la n e ra , g a liz ie ra e ta fra n tz e ra re n a rte a n d au d e n b añ o ezb erdintasun aundiagoak daude; laurak bateratzea, bizirik dauden izkuntza bereziak iltzea da. A rgatik, bakoitzak bere izkuntzan itz eta idaztea nai zuan. A rgatik nik, e rri-eu sk e ran idatzi la n txo au E re s ia k s o rtz e n . la n a u n d ia e g in zuan. Txisturako bezela, abesbatzarako ere. eresi berri asko sortu eta beste as ko, ereskidetu, arm onizatu egin zituan. O rkestarako ere bai.

A ra em en , tx is tu ra k o eg in zitu an eresi batzuen izenak. A urrez esan nai d et, oso g o g o k o a, Z o rtzik o a , A stirokoa, A rin-A riña ta B iribilketaz osatutak o S u ite ’k eg itea zu la, bere kuttun ziran erri eta ad isk id eei eskeñitakoak geyenak. A la Kinkirrin. Suite. Ayalde. Rapsodia: I. Sarrera. IL Urtezar. III. M aite-abestia. IV. Ingurutxo. V. Toberak. VI. Bukaera. Bertsolaria. Suite. Beruete. Suite. Biandiz. Trio. Bilintx. Donestebe. Suite. Donibane. "Txistulari" aldizkari ontan, I2 5 3 -I2 6 4 orrialdetan agertua. D o n i b a n e b e zp e ra k o dan tza , txistu, ta abesbatzarekin batera. Errenderi. Suite. Erronkari. Rapsodia. Euskal-ballet. I. M util-dantza. IL E z p a ta -d a n tz a . III. K o n tra p a sa . IV: Arin-ariña. Ezpata-dantza. Rapsodia. Galdakano. I. Zortzikoa. I l i Ezpatadantza. Karrika. Suite.

Legazpi. Suite. M aite nauzula diozu. Gaya aldaketekin. M ollari. Aulki-dantza. Motriko. Suite. Ordizi- L izardi'ri eskeñia, Orreaga. Poema. Oyar-otsak. Suite. Oyartzun. Suite. O yartzun’go Eguberriak. Rapsodia. Txoriñoa, norat ua? Gaya a ld a kete kin . Z u b ero ’ko dantzak. Berak armonizatuta. Eta beste batzuk. E le iz e re s ie ta n , “ M ez a e r rik o y a ” “G urasoen urre-eztayetako M eza” , iru a b o tse ta ra , Ave M aria , m o te te a k eta beste geyago. Orkestarako, eta orkesta eta abesba tzarekin baterakoak ere ba-ditu. Urrengo baterako utzi bearko. B ere guzizkoa zuan A rozena’tar Yon A ndoni adiskideari eskeñita, txistu bakarrarentzat, “U rretxindorra” izenekoa em en doakizue. B ere eresi-Ian danak oraindik erabat zu z en d u g a b e a k d itu g u , ta b u k atu tak o an , a sp a ld i ag in d u g e n io n b e z e la , E rre n d e ri’ko “E re sb il” b illto k ira eram ango ditugu.

ONOMASTIKA AURKIBIDEA Aita Astete, 69 Aita Donostia (Zulaika. J.G.)18, 19, 30, 35, 178. 206, 240, 279 Aita Duval, 46 Aita Jose Maria Oiartzungoa (Irigoien, J.M.) 35, 289 Aita Mazarraga Klaretianoa, 46 Aita Mendiburu, 165, 185,281 Alaitz eta Maider (Telletxea, A., Zabalegi, M.), 44, 45, 46, 50,51 Aldapako Axentxio, 301 Ana eia Edu (C. Núñez, A., Cruz, E.) 45, 49, 50,51, 160, 255, 285 Aragon, L.. 306 Arandia, I. (“Auzokalte”)35 Arbelaitz, R. (“Olalde”), 35 Ardotx (Bengoetxea, Jose A.), 40, 72, 149, 267 Aresti. G., 44 Arregi. J.P., 43 Arresebeitia, 51 Artola, J.E., 238 Artze. J.A.,44. 49 Arzak, A., 185 Aiaualpa Yunpanqui, 44 Azkue, R.M., 18, 19, 35, 143, 262 Baraibar, B.. 35, 66, 157 Basarri (Eizmendi, I.,), 42, 169, 209, 263 Bekoitxia (Olaziregi Iribarren, M.M.), 40 Bengoetxea, Juan A., 40. 118, 268 Berako Exkerra, 40 Berasategi, I., 231

Berasategi, J.M., 73,74, 80, 95, 227, 252, 293 Berdabio, 21, 31, 33 Bergaretxe, J., 44, 45, 49, 51, 101, 162, 174, 298 Berridi (Berridi Labandibar. A.), 41 Bilintx, (Bizkarrondo, I.) 95, 132 Bousono, C-, 39 Brabanteko Jenobeba, 205 Brassens, G., 44 Brel,J-, 44, 155 C. Nuñez, J., 50 Dorronsoro, J., 18, 19, 35 Eliade, Mircea, 23 Elissanburu, 49,51,244, 285 Elizegi, J.K .,21,82 Elizegi, P.J. (Pello Errota), 37 Eperra (Mitxelena Kamio. M.J.), 40, 82, 230, 231,285 Errekalde, J.I., 219 Etxaniz, N., 43 Etxeberria y Guimon, 22 Exkerra, Berakoa, 149 Ezkiaga, P.. 49 Ferrât, 44 Ferre, L, 44 Gandiaga, B., 44, 127, 171 Gimenez, K.. 48, 191 Goieneche, Dr., 22 Iparragirre, 256 Irazu, J.M., 120 Irazusta, J. de, 69 Iriarte Sarasola, J.M., 42

Irigoien, P., 185 Irigoien, Z., 289 Iriondo, L., 43, 47 Iruretagoiena, J.J., 46 Iturain, P., 35 lyeruko Manuel (Lekuona, M.), 230 Izagirre, M., 35, 73 Izlueta, J.I., 22 Izuelako Artzaia (Arruti, A.) 33, 37, 49, 292 Jara, V., 44 Juan Migel Millenekoa, 40 Kaskazuri (Urbieta Yarzabal, J.J.), 41, 202, 254, 283 Krixoxtomo (Krisostomo Iturain Pikabea), 41 Labandibar, P., 35, 72 Labeguerie, M., 43 Laboa, M.. 44, 48 Larraburu (Otamendi Olaskoaga, M A.), 40, 72 Lauaxeta, 44, 45, 212 Lekuona, A., “Aranburu”-koa, 35, 93 Lekuona, Andoni, 45, 50,51,87, 151, 155, 182,210, 264, 306 Lekuona, F., 189, 307 Lekuona, J.,43, 44, 45,46,51, 113, 115, 139, 153, 175, 244, 259, 303, 304 Lekuona, J.M., 107 Lekuona. M., 18, 19, 30, 34, 41, 89, 93, 97, 194, 205 Lertxundi, B., 47, 48 Lete, X., 43, 44, 45, 47, 48, 49, 51, 62, 64, 133, 134, 146, 148, 167, 177, 191,213, 216, 241,250, 258 Levesque, R., 210 Lexoti Zaharra (Lekuona Etxegoien, J.M.), 41, 162, 163, 224, 273 Lexoti Gaztea (Lekuona Garaiar, J.R.), 35, 41. 172, 226 Lizardi, X..44, 45, 138, 248 Lizaso, K., 35,42, 203 Makazaga, J.J., 20 Makulegi, M., 217 Manterola, J., 22

Martiarena, E.. 296 Martxelina (Lopetegi, M.), 37, 41, 73 Michel, F., 22 Milleneko Juan Migel, 236 Mirande, J., 44, 260 Mitxelena, J.J., 35, 42, 169, 203 Mitxelena, M., 236 Mitxelena, P., 195 Montand, Y., 182 Moustaki, G., 264 Naparra (Joakin Mitxelena), 42 Oiarbide, J., (Ibarrekoa), 107, 170 Olaldeko Urrufino (Arbelaitz, R.), 229 Olaziregi (Txuillo), 35 Onaindia, S., 24 Oñatibia, M., 51 Oñatibia, Y., 23, 45.50,51, 114 Orixe (Ormaetxea, N.), 44 Ormazabal, B„ 290 Ostolaiz, M., 42 Otxoteko. B., 226 Parra, V., 44 Pavese, C., 146 Pikabea, I., (Porttugal), 35, 72, 95, 111, 124, 267 Prévert, J., 182 Saiburu bertsolariaren anaia, Lujanbio, N., 265 Salaberry, J., 22 San Sebastian, B., 59 Sarasti, F., 35. 110 Satrustegi, J.M., 142 Soeur Sourire, 46 Suantxa, 21, 37 Telletxea, A., 120, 156, 296 Txabolategi, 37 Txantxangorri, 217 Txirrita (Lujanbio, J.M.), 20, 37, 44, 49, 73, 172 Txuillo (Olaziregi), 66, 108, 124, 166, 180, 206, 228, 240, 272, 278 Urbieta, A., 254 Urkia, R., 35, 1 18. 226 Urtxalle (Lekuona Rezóla, M.F.), 40, 64, 214

Uztapide (Olaizola, M.) 21, 42 Valverde, Antonio, 17 Valverde, Antton, 17, 23,43,44, 45, 48, 51, 112,127, 138, 167, 171,212, 248, 260 Xenpelar (Petriarena, J.F.) 20, 21, 38, 40, 41, 85, 88, 111, 206, 234, 256, 267, 27 i Zabala, E., 268 Zabalegi. M., 83 Zabaleta, I., 44,45, 4 8 , 49, 51, 61, 119, 244, 251,256, 203, 279, 285 Zapirain, J.K., 205 Zapirain,S., “Ataño”, 110 Zavala, A., 18, 19, 20, 34, 35, 73, 170, 203

œ P iiP ■-»ÎK,., •‘■'•••■- ‘ -•'

UgoüiNiU. Mrw^i*

i%tot3i«tm£

Ä j( |‘»f>,ÇÎ,Ti,»iiiaA

MifiMkk».i^44 seo

eös s

M ,i^

“

£S% K »‘

TO - t o J t t ^

“ « iÎ S

.W ^l.iÿsilBkS

i î ■<#. Í^X,fáWQfcS'

— U ‘> » ü * i Au

w rtlifc H ä r

;r - \ m î l ^ .

.. l^ » c m « ':M K .lit < r

> , 2 - M J w t * v . .--.

m ' . ’V ' v : ; ; r _ ^ y ^ íja e w tó * . » , I ? ,-|S ■ •■ . L m .X M . * i.- ^ fi: ^ m '^ - .iiM : ^ - - ' ■-' m m ■ >ife,Í44v'3á0,á!Íík''-:

■■',

: > ÜbÄMMtßi t i - 2Ô. ,. ,.- ‘•.^ :> . ■ 4"} »V iÉfciia k J * ; # ; •< S

S S Ä

i S f e i jj-t

,V.

AURKIBIDEA AGURRA ................................................................................................................................

A U R K E Z P E N A .....................................................................................................................

B IB L IO G R A F IA ...................................................................................................................

KANTUTEGIAREN ULERKUNTZA SISTEM A TU A ......................................... I. Atakiroez eta oroitzapen kolektiboaz .................................................................. II. Kantu zaharrak......................................................................................................... III. Bertso berriak ......................................................................................................... IV. Kantugintza b e rria ..................................................................................................

15 17 27 34 43

OIARTZUNGO KANTUTEGIA. BERTAKO HERRI M EM ORIATIK ........ Laburdurak....................................................................................................................... 001. Abenduaren zazpian .............................................................................................. 002. Adan-ak a te r a ........................................................................................................... 003. Adi贸s, eskerrik asko .............................................................................................. 004. Adi贸s, izar e d e r ...................................................................................................... 005. Adiskide bat bazen.................................................................................................. 006. A g ia n ....................................................................................................................... 007. Agur, jaunak ........................................................................................................... 008. Ai!, hau gabaren zoragarria................................................................................... 009. Ai. Martin Z aharra.................................................................................................. 010. Ai. Xagiya, Xagiya, X agiya................................................................................... 011. Ai, Ximon, Ximon. Ximon ................................................................................... 012. Aiia gurea ............................................................................................................... 013. Aita Sam arko........................................................................................................... 014. Aita San Inazio ...................................................................................................... 015. Aitu behar d itu z u .................................................................................................... 016. Aixa altxatzen z u e n ................................................................................. .............. 017. Aizak, hi, errenteriar!.............................................................................................. 018. Aizazu, S uantxa...................................................................................................... 019. Aizazu t x i k i .............................................................................................................

55 57 58 59 60 60 61 62 64 65 65 67 67 68 69 70 72 73 74 75 76

020. Alan, alan, kikirrinera ............................................................................................ Albaka batengatik ........................................................................................................... Alborotoak izan ditugu .................................................................................................. 021. Alkate ja u n a ............................................................................................................. 022. Aipargatak urratuta ................................................................................................ Ama euskarari azken agurra ......................................................................................... 023. Amak egin ninduen ................................................................................................ 024. Amandre Santa In é s ................................................................................................ 025. Amerikatik buelta eginda....................................................................................... 026. Amets bat izan nuen .............................................................................................. Ametsetariak ................................................................................................................... 027. Amigo batek ........................................................................................................... Amonaren ille ta ............................................................................................................... Amonaren sukaldea........................................................................................................ Amorioaren askatasuna.................................................................................................. 028. Amsterdam p o rtu an ................................................................................................ 029. Andre Madalen ...................................................................................................... 030. Antonio ................................................................................................................... Apexa eta L o rea............................................................................................................... 031. Arantzazu m en d ik o ................................................................................................ 032. Arantzazura n u a -n u a .............................................................................................. 033. Arboletan den ederrena d a ..................................................................................... 034. Ardo-Uinta b a t ........................................................................................................ 035. Ari n a iz e la ............................................................................................................... 036. Arkakusuak d ira ...................................................................................................... Arrosa xuriaren azpian.................................................................................................... 037. Artzai buru-xuri b i .................................................................................................. 038. Ategorriyetako........................................................................................................ 039. Attona ..................................................................................................................... 040. Atxiyo-matxiyo komiyo p a n ................................................................................. 041. Ave María Purísim a................................................................................................ 042. Bailara batean ......................................................................................................... 043. Baratzeko p ik u ak .................................................................................................... 044. Barku zarrian j o n .................................................................................................... 045. Bat, bi, hiru. l a u ...................................................................................................... 046. Bat. Gure jauna bera duk b a t ................................................................................. 047. B a tix ta ..................................................................................................................... 048. Behin batian L o io lan .............................................................................................. 049. Bera d a g o ................................................................................................................. Berdabiorenak ................................................................................................................. 050. Bere izatez española d a ......................................................................................... 051. Berriro itzulko b a litz .............................................................................................. 052. Bertso batzuek jarriko d itu t................................................................................... 053. Bertso berri batzuek / euskeraz ja rtz ia ..................................................................

77 78 78 78 79 79 80 80 81 82 83 84 85 85 85 85 88 89 90 90 91 92 93 94 94 95 95 96 98 98 99 101 102 103 104 105 106 106 107 108 108 109 110 111

054. Bertsoak jartzen naiz hasi ..................................................................................... ....111 Bestek aplikatu d i t ...............................................................................................................112 055. Bi mando aurretikan dituzula ............................................................................... ....112 056. B iandiz..................................................................................................................... ....114 057 Bideetako harriak.................................................................................................... ....115 058. Bieta Santa K la ra .................................................................................................... ....116 B iographia.........................................................................â&#x2013; ............................................. ....117 Biotzean min d u t .................................................................................................................117 059. Bisitan izandu n a iz .................................................................................................. ....117 Bizkar eta A rraun.................................................................................................................118 060. Bortian a h u z k i.............................................................................................................119 061. Bost mila bostehun e g u n ............................................................................................119 Bota bex am ela................................................................................................................. ....120 062. Brin-bran ez k ila k .................................................................................................... ....120 063. Bringun-brangulun.................................................................................................. ....121 064. Bunbulun-bunbulunete ..............................................................................................122 065. Burruntxali x a r .............................................................................................................122 066. Dama gazte bat ...........................................................................................................123 067. Dama gazte galant b a t ................................................................................................124 068. Dios te salve............................................................................................................. ....125 069. Doinu zahar b a t ...................................................................................................... ....127 070. Domingo ................................................................................................................. ....128 071. Don-don k a n d e l...................................................................................................... ....128 072. Don JosĂŠ de AItzunaga ..............................................................................................129 073. Dona-dona, katona.................................................................................................. ....130 074. Dos por uno es d o s .................................................................................................. ....130 Egin k a rra x i..................................................................................................................... ....131 075. Egunaren izena ...................................................................................................... ....131 076. Egunsenti batean .................................................................................................... ....132 077. Egunsentiko zaldi z u rie n ............................................................................................134 078. Eguzkirik ez d u te .................................................................................................... ....135 079. Ekaitzak du tximi.sta .............................................................................................. ....138 080. Elorri xuriaren azpian ................................................................................................140 081. Enakela, banakela .................................................................................................. ....141 082. Entrad, entrad, p asto re s..............................................................................................142 083.Errakbat ....143 084..E rrenteria................................................................................................................. ....143 085. Eskualdun xasurretatik ..............................................................................................144 086. Etorriko da zure s o a z .............................................................................................. ....145 087. Euskalerri n e re a ...........................................................................................................146 088. Exenplo b erex i.............................................................................................................148 089. Exkerra b eratarra.................................................................................................... ....148 090. Ez da Gernikan ...........................................................................................................149 091. Ez egin n e g a r...............................................................................................................151

092. Ez, ez dut nahi ........................................................................................................ .... 152 093. Ez nazazu utzi ........................................................................................................ .... 153 094. Ezagutzen dui gizon b a t..............................................................................................155 095. Ezkondu eta ezkongai ................................................................................................ 156 096. Frantxixku, zer dakarrek ....................................................................................... .... 157 Gaixoak ................................................................................................................................^59 097. Gauak lu z e ...................................................................................................................160 098. Gaur ere oso g o iz .................................................................................................... ....161 Gaur ere goizegi...................................................................................................................162 099. Gaur goizetikan Oiartzun e t a .....................................................................................162 Gernika ................................................................................................................................163 ! 00. Gure barrenak gaur sentitzen du ...............................................................................163 Gure etorkizuna................................................................'............................................. ....164 101. Gure gusto, gure atsegin ....................................................................................... ....165 102. Gure serm olariyak.................................................................................................. ....165 Habanera ..............................................................................................................................166 103. Hamairu urte nituenean..............................................................................................166 Hamalau heriotzena........................................................................................................ ....167 104. Hamasei p u n tukoa.................................................................................................. ....168 105. Hau b erex ................................................................................................................. ....169 106. Haurtxo txikia, negarrez d a g o ...................................................................................169 107. Hegaztientzat p au sa rri................................................................................................170 108. Hemen gehienak bazenekiten ............................................................................... ... 171 109. Hemen heldu gerade ................................................................................................. 172 Heriotzaren begiak.............................................................................................................. 173 Herri izenen isekak ........................................................................................................ ... 173 110. Hesirik g abeko........................................................................................................ ....174 111. Hiltzaile bat bezela ................................................................................................... 175 112. Hire b ih o tz a .................................................................................................................176 113. Hiru bosteko hamabost d ir a ................................................................................... ... 177 114. Hiru oiartzuarrek.................................................................................................... ... 178 115. Honek eta honek .................................................................................................... ... 178 116. Horra Donostiako linternadoriak.............................................................................. 179 117. Horra, horra Urnieta ................................................................................................. 180 118. Hosto h illa k ................................................................................................................ 180 119. lya guriak egin du .................................................................................................. ... 182 120. Ikusi nuenian .............................................................................................................. '83 121. IkUvS zazu zerutik .................................................................................................... ... 184 122. In a zio ....................................................................................................................... ... 185 123. Inbiriya..................................................................................................................... ... 186 124. Intxauspeko alaba d en d a ria................................................................................... ... 186 Iparragirren bozian ditut ................................................................................................... 187 Iratze okre g eld iak ........................................................................................................... 187 125. Irungo M a io ............................................................................................................. 187

126. Isla batean ............................................................................................................... Ita u n a ................................................................................................................................ Itsasoan urak handi d ir e .................................................................................................. 127. Izarrenhautsa........................................................................................................... 128. Jaleo, j a l e o ............................................................................................................... 129. Jaungoikoak egun on dizula ................................................................................. 130. Jaungoikoak gorde zaitzala E rregina.................................................................... 131. Jeupa, jeupa irrin tzik a........................................................................................... 132. Jexux, Joxe, M a ria .................................................................................................. 133. Josepe gizon ona .................................................................................................... 134. Josetxo O laberriko.................................................................................................. 135. Joxe-Joxe g ita rra .................................................................................................... 136. Joxe M a r i................................................................................................................. 137. Kanpaien m intzaera................................................................................................ 138. Kantatutzera noa/bertso bat edo bi .................................................................... 139. Kantatutzera noa / zelebrekeriak........................................................................... Kilometroak..................................................................................................................... 140. Kilibi-kalaba ........................................................................................................... 141. Konbeni zaigun istoria b a t ..................................................................................... 142. Kontuz ibil la ite z k e ................................................................................................ 143. Kukulum era............................................................................................................. 144. Kukurruku! ............................................................................................................. 145. Lehen negarrez ...................................................................................................... 146. Lesakan izana n a iz .................................................................................................. Lore bar. zauri b a t ........................................................................................................... 147. Maitasunez bizitzean.............................................................................................. Maitasunez h i l ................................................................................................................. 148. Maitatzen b az aitu t.................................................................................................. 149. Maitegoak udazkenean .......................................................................................... Maiteaz galdezka............................................................................................................. 150. Maitia, nahi b a d e z u ................................................................................................ 151. Malkoak euri b a lir a ................................................................................................ 152. Mandua gia etend a.................................................................................................. 153. Manix Donibanetik ................................................................................................ Mantxako a rtz a ia ............................................................................................................. 154. M anuel..................................................................................................................... 155. Manxa a Santa Cruz .............................................................................................. 156. Mariana g o ik o ......................................................................................................... 157. Mariana g o rr i........................................................................................................... 158. Mariquita muchacha .............................................................................................. 159. Martin ..................................................................................................................... Martin Luter Kingen heriotzean ................................................................................... 160. Migel Agustin ......................................................................................................... 161. Milla beatziehun d a ................................................................................................

188 189 189 192 192 192 194 195 196 197 198 199 199 200 201 203 204 204 204 205 206 206 208 208 209 209 211 211 212 213 213 215 216 217 218 218 219 219 221 221 222 223 223 224

162. Milla beatzirehunta/hogei ta sei u r t e .................................................................. .... 226 163. Milla zortzi ehun da / berrogei ta b iy an ................................................................ ....227 164. Mila zortziehun eta / berrogeita z a z p i.................................................................. ....228 165. Milla zortzirehun da / hirurogei ta l a u .................................................................. ....229 166. Mila zortzireun hirurogeita/hamargarrengo urtian ...............................................230 167. Milla zortziehun eta / hogeita b o stia n .................................................................. ....232 168. Milla zortzireun hirurogeita / hau da bostgarren u rtia .............................................233 169. Milla zortzireun hirurogeita / zortzigarrengo urtian ...............................................234 170. Milla zortziehun eta / iuogeita hamarrian ................................................................236 171. Mirik txarrenak ...................................................................................................... ....238 172. ÂŤMoreriraÂť joan t a .................................................................................................. ....238 173. Mutil abilla dago .................................................................................................... ....239 174. Nafarroa, arragoa.................................................................................................... ....240 Nafarroako azken erreginak donapaleun...................................................................... ....242 175. Nagusia dugu Londresen....................................................................................... ....242 176. Negua zen lu z e ........................................................................................................ ....243 177. Neguaz p rim ad era.................................................................................................. ....244 178. Neke sen d alaria...................................................................................................... ....245 179. Nere andriak ekarri z u e n ....................................................................................... ....248 180. Nere izatearen ........................................................................................................ ....249 181. Nere maitea .................................................................................................................251 Nere m aiteari................................................................................................................... ....251 182. Nere maitia, jeiki ta j e i k i ....................................................................................... ....252 Nere senarrarekin.................................................................................................................253 183. Nere sentim entua.................................................................................................... ....253 184. Neretzat zu, biotz m a ite ......................................................................................... ....254 185. Neskatxa eder, balientia......................................................................................... ....255 186. Neure bihotzeko amatxo z a rra ............................................................................... ....256 187. Ni n a i z ..................................................................................................................... ....257 188. Ni naiz ganbelu zah arra..............................................................................................258 189. Nihaur g au erd iz...................................................................................................... ....260 190. Nik baditut zapatillak..................................................................................................261 191. Nork egin du gure galde ....................................................................................... ....262 192. Ohekide zaidan dam a................................................................................................. 263 Oia .................................................................................................................................. ....264 193. Oiartzungo festak.................................................................................................... ....264 Oiartzungo neskatxen b en taja k ..................................................................................... ... 265 194. O ile-doile................................................................................................................. ....266 195. Orain hasi b iag u ...................................................................................................... ....267 196. Oraindik gaztia da (ardiai)..................................................................................... ... 268 197. Oraingo neskatxak.................................................................................................. ....269 198. Ordu bata jo du ...................................................................................................... ....269 Oroitzea h ain b este.............................................................................................................. 270 199. Panderiyako honek ................................................................................................ ... 271

200. Paratu behar d itu t.................................................................................................... Pasaiako zezen ak............................................................................................................. 201. Pikak hegoak xuri-ñabar ........................................................................................ 202. Pilotari ederrak ....................................................................................................... 203. P obria........................................................................................................................ 204. Purran-purran ardatza ............................................................................................ 205. ¿Quién quiere v e r? .................................................................................................. 206. Runkutxun, kutxun, k u tx u n ................................................................................... 207. Sagarra m an za n a.................................................................................................... Saibea................................................................................................................................ 208. San Migel A ingerua................................................................................................ 209. San Migeien bertsoak ............................................................................................ 210. San Nikolas ttikiya.................................................................................................. 211. Santa M a r ia ............................................................................................................. 212. Santu bata b a te ra k o ................................................................................................ 213. Sarjentua m o x k o rra................................................................................................ 214. Sasterretik b a s i t a .................................................................................................... 215. Sendagillena d ijo a .................................................................................................. 216. Sorlekua utziz geroz .............................................................................................. 217. Sotera M itx elen a.................................................................................................... 218. Testuko hitzik gabea (1) ........................................................................................ 219. Testuko hitzik gabea (2) ........................................................................................ Toberak ............................................................................................................................ 2 20.T tikirriki(l ) 221.Ttikirriki(2 ) 222..Ttolana-polana......................................................................................................... 223. Ttunkun u n k u ........................................................................................................... 224. Ttunkurrunku, ttunkurrunku ................................................................................. 225. Tuna, tuna, tu n a ....................................................................................................... 226. Txakur gorri txiki b a t .............................................................................................. Txakur g o rria ................................................................................................................... 227. Txakur txiki gorritxo b a t ........................................................................................ 228. Txakur txiki txantxaneko........................................................................................ Txanpon baten truke ....................................................................................................... 229. Txantxangorriya txantxate..................................................................................... 230. Txuri batzuen esk u .................................................................................................. Txuria lan beltzetan......................................................................................................... 231. Uso poht bat, zer pena! .......................................................................................... Xalbadorren heriotzean.................................................................................................. 232. Xalupa meharrean .................................................................................................. 233. Xango-mango ......................................................................................................... 234. Xista-mixta ............................................................................................................. 235.X oletaX ol e 236..X ubiri-X ubiri...........................................................................................................

271 272 272 273 273 275 275 276 277 277 278 278 279 280 281 282 282 283 284 285 286 286 287 287 287 288 289 289 290 291 292 292 294 294 294 295 296 296 296 297 298 299 299 300

237. Yustururu-mustururu..................................................................................................301 238. Zatozte gurekin ...................................................................................................... ....302 239. Zazpi laguneko famili batean ...................................................................................303 240. Zer d a ? ..................................................................................................................... ....304 241. Zer naiz ni zu g ab e.................................................................................................. ....304 242. Zipiti-zipiti...................................................................................................................306 III. KANTUTEGIAKO T E S T IG U T Z A K ...................................................................... ....309 1. Kantu zaharren lekukoak................................................................................................310 2. Bertso berrien lekukoak..................................................................................................315 3. Kantugintza berrikoak....................................................................................................319 4. Oiartzungo bertsolariak..................................................................................................323 DOKUMENTU ERANSKINA 1...............................................................................................333 I. Melodías modales o medievales................................................................................. ....335 II. Cambios cromáticos .................................................................................................. ....339 C onclusiones................................................................................................................... ....342 DOKUMENTU ERANSKINA II......................................................................................... ....343 Oñatibia’tar Yon .................................................................................................................345 ONOMASTIKA AURKIBIDEA ....................................................................................... ....351

/r / f Á

M U G Ä R R ! □

□

Lehen Lìberaiismoa Oiartzun Haranean

Oiartzungo Esteban Donearen Elizako moneta aurkikuntza

El Primer Liberalismo en el Valle de Oiartzun (1800-1840)

El hallazgo monetario de la Iglesia de San Esteban (Oiartzun) 1995

M aría Teresa Gabarain Aranguren

Miguel Ibañez Artica Arkeologia saila / A partado arqueológico:

B Oiartzun Zaharreko familia eta ondasunak Mikrohistoria eta Genealogia XVI-XVIII mendeak Familias y fortunas del Oiartzun Antiguo Microhistoria y Genealogía Siglos XVI-XVIII Juan Javier Pescador C.

Marian Guereñu Urzelai M“ del M ar López Colom

B Oiartzun Haranaren Geologia Geología del Valle de Oiartzun José Angel Torres Sáenz Luís Ignacio Viera Ausejo

□

Oiartzungo Hizkera

Oiartzungo kantutegia Bertako herri memoriatik

Idola Fraile Ugalde Ainhoa Fraile Ugalde

Juan Mari Lekuona

OIÄRTZUNGO UDÄLÄ