2009 isiltzen ez den isiltasuna lurpetik berreskuratutako memoria by Oiartzungo Udala

MUGRRRi

LURPETIK B ER R ESK U R A TU TA K D MEMORIA

K a t t i n -Tx ik i TA LD EA

Taldea 2005an sortu zen. Taldea sortu ahal izateko gauza asko batu ziren: batetik, Iragorriko Kanposantuaren berri zuen jendea, eta lurjabe berria prest zegoela hobi komuna aurkitzeko. Öestetik herrian desagertuak ditugu, eta horien senideek haiekin zer gertatu zen jakiteko nahia eta beharra zuten. Taldearen helburua 36ko gerraren inguruko memori historikoa berreskuratzea da. Gure eremua Oiartzun da. Gure herrian zer gertatu zen jakin nahi dugu, gero gure herrikideei zabaltzeKO. Lau H aizetara Gogoan plataformako partaide gara era berean. Gure antzeko talöeak Euskal Herrian hedatuak baitaude. Elkarlana lag.ungarria da: isiltasunean mantenau nahi izan duten izugarrikeriak agerian uzteko

ezinbesteKoa.

£ z z d iu z ie - y i a h a z tu l(G

K a t t i n -T x ik i T a l d e a

rs"*^ >

Í '•

r-i'-''^*!Tn

N,*

■ r^

Egilea: Kattin-txiki Taldea Liburuaren koordinatzailea: 3on G aztelum endi Diseinuak eta m aketazioa: Joseba Leízeaga Artxibo lanak: Txem a G aztelum endi Ik e rk e ta lanak: Juan Kruz Ezeiza Ale kopurua: 500 Argitaratzailea: O iartzungo Udala, Kultura Batzordea KD-aren egilea: Joseba Leízeaga ISBN: 9 7 8 -8 4 -8 8 9 1 7 -2 6 -3 L.G. S S -7 6 6 -2 0 0 9 Inprim ategia: MCC Graphics Oiartzungo Udalak ez du derrigorrez bat egiten liburuaren autoreek eginditzaketen adierazpenekin.

Lekukotza eskaini duzuenoi: Beraiek izan ziren gara! latz haietan prota gonistak: beraien begiekin ikusi zituzten orduko gertakizunak, egoera baten bortiz ■ keria nozitu zuten eta orbain horrek beraien bizitzan iraundu du. Beranduxko, berandu xamar, baina ez da txoii berandu, Arroxa Pikabea. Desagertuei, fusHatuei, errepresioaren atza parkada pairatu zutenei...

Kattin txiki taldea berak elkarlana egokitu du lanabesik eraginkorrena burutu dituen hainbat proiektu ahalik eta m odu txukunenean eskaintzeko. IsUtzen ez den isiitasuna-Lurpetik berreskuratutako memoria eskuartean duzun liburna printziplo horren erakusgarri da: bejondeiola beraz taldeari. H aiatan ere, bereziki eskertu nahi ditugu zenbait lagun: Xabier Lasa. Eider, Ig o n e e ta Sole; liburuaren lanik astunena osatzen lagundu digutelako. Im anol Haranburu eta Mikel Hoyos; zuzenketa lanetan aritu direlako. M ariano Perai Zugarram urdi e ta Angel G óm ez Espinosa; eginiko infografia lanengatik. M am en U gartem endia, Lurdes Lasa eta M aite Irib ar; azken buitzadek aurrera egiteko balio izan dutelako Eta Joseba Leizeaga eskertu nahi dugu, testu sortak bildu eta liburu bizidun b at sortu eta oparitu digulako. Atea jo dizuegunean zabuldu duzuenoi, bihotzez gure eskertzea

.......................... J É

w ÍH lü H r tli^ » d

¿ remote tm « M M .o ^ f>iq « A i x i t ó a í f w íB h f iu t o 6toto b n o |? iÍ te ìze tìg a . :n u Q tiÄ < > *

£H> a n o Q l ,i9W 3 . 6 £ « i ^ ^ i y .Q^ésiStüQg) I

aoyoH I9)0M cM muctrmiM

aMfciQib u )h « ÿ > « > 9 u h û 9 M r f e ? o w ¿wf egfÂOPï f iïW iiP ïW ,

■-■ti:

istoria beti "irab azle e k " k ontatu ohi du tela esan ohi d a, eta "gaitzaileei" isilik geratzea e ta m en egitea baino ez ornen zaie g e ra tze n . Libu ru tegietako a p a lak b e te tz e n d itu zte n historia liburu m ard u letan alde batean edo bestean eg o tea suertatu zaienek ez dute erabakitzeko aukera handirik: "gaitzaileak beti Izando dira g a itza ile . Baita lib u ru etan e re . B atzuek, b eraz, g errak birritan gaitzen d itu zte: gudu zelaian e ta , gero, historia libu ruetan".

Diktaduraren garaiak Oiartzunen, Doneztebeko enparantza militarrek hartuta.

Baina líburu hau, Isiitzen ez den isiltasuna, lurpetik ateratako oroitza ■ penak, historia beste m odu batera l<ontatzel<o sortu da: frankism oak gaitzaile izendatu zituen haiekin O iartzunen ze r gertatu zen argitzeko, hain zuzen ere. Altxam endu frankistak eta ia 4 0 urteko diktadurak gure herrian izan zuen benetako eragina azaieratzeko sortu da. 70 urtez baino gehiagoan isiipean egotera kondenatu eta m em oria koíektibotik desagerrarazi nahi izan duten historiaren zati hori kontatzeko sortu du liburu hau K attin-txikik. 70 urte pasatu, pasatu diren a rren, m em oria koiektibo hori isiitzea, d esagertzea e ta ah aztea lortu ez d u te naren seinaie. A urrerantzean e re , d a to zen belaunaldiek benetan ze r g e rta tu zen ja k ite a ezinbestekoa e ta fu ntsezkoa da herri honek aurrera egin dezan; horregatik kontatu nahi dugu 36ko Garran O iartzunen zer gertatu zen.

«K

Oiartzungo alkatea, apaizak, zinegotziak eta herritarrak.

G ertatu zena ulertzeko, ezinbestekoa d a , lehenik e ta behin, Euskal H erria e ta O iartzu n zer nolako h e rria k ziren ko katzea: I. M undu C erraren eragìnak, nazionalism oen eta langile m ugim enduen gorakadak, biztanlegoaren ezaugarriak... H oftik abiatuta, gerraren beraren bilakaera ulertzea ezinbestekoa da. O iartzun toki giitzarria izan zen frankistek aurrera egiteko eta errep ub lik a zale a k , berriz, e te n g a b e k o a tze ra kadan sartzeko. Histo rialari b a te k baino g e h ia g o k e rrep u b likazaleek 36 ko G erra O iartzunen galdu zutela esan izan du te. O ia rtzu n frankisten kontro lp ean gelditu zenean, itxaropen denak itzali zirela. Baina a ltx a m en d u fra n k is ta re n ondorioak ez ziren 1936ko uztaila re n 2 8an bukatu O ia rtzu n e n . E- Faxistd italiarrak Donostìako Salvean. gun lio rretan berenganatu zuten herria frankistek, Alfonso Beorleguiren gidaritzapean. Egun hura frankism oaren errepresioaren kapitulu b at gehiago baino ez da: lan batailoietara b eh artu ta jo a n ziren herritarrak e ta beste h e rrie ta tik O ia rtzu nera lanera ekarrita koak; espetxeratuak; fijsilatuak; desagertu ak; zigor ekonom ikoak e ta laboralak ja s a n zitu zte n a k ; k o n t$ n tr a z io e re m uetan sartu zitu zte nak; h e rritik alde egin behar izan zutenak; erbesteratuak...

5ARRERA

Età urtetan eta u rte ta n , herrìko eguneroko bizitzan ere altxam enduak eta frankism oak izan zuen eragin ankerra. Iza n e re , 3 6ko Gerra b a tzu en tza k o oso kontu hurbila d a, egunero izango du te present urte haietan g e rta tu ze n a ; beste Franco eta bereak Donostiako Txofreko zezen piazan. b a tzu ei, agian ez egunero, baina noizbehinka burua garai haietako hotsez, bizipenez eta gertakariz beteko zaie. Askok, are urrunago sentituko dute "gerra zahar liura": euren gurasoen, edota are gehiago, euren aitona-am onen edota birraitona-birram onen garaitako kontu zahar b at bezala. A skorentzat, akaso, ipuin bat bezala izango da, nonbait Irakurri edo noizbait kontatu dioten zerbait. Kattin-txiki E lkartea 2 0 0 5 . urtean sortu zuen h e rrita r ta ld e batek. Desagertuen senideek eta gaiarekin sentsibilizatutako kideek osatzen dute taldea. Euren herriko historiarekin konprom etitutako oiartzuarrak gara. M em oria historikoa b erreskuratzea izan da ta ld e a k hasieratik izan duen asm oa. O iartzunen benetan zer gertatu zen jakin eta ja kin arazi, u rtetan isilarazi nahi izan d itu zte n g e rta k a ria k e ta ahotsak entzunarazi, lurpean gorde e ta desa g e rtu nahi izan zitu zten haiek guztia k berriz azalera e k arri e ta a g e rra ra zi... Taldeak sortu zenetik orain a rte egindako la n aren segida b a t baino ez da liburu hau. H em endik au-

rrera e re , la n e an ja rrait2Eko asm oa du K attin-txikik: hau ta ld e a ren helburu den m em oria historikoa berre sk u ra tze ko bidean pauso b at g e h iag o baita, baina ez azkena. Horregatik, taldea gaur e re helburu horiekin b a t e g ite n duen ed o nori irekita dago. Egungo demokrazia monarkikoa, Francoren errejimenaren ondorengo

M aíz, norbere ere m u zuzena da eta faxistek ezarritako mugarríen baitan eraiki dute. txikia ulertzea ezinbes tekoa da gero ikuspegia zabaldu e ta urrunago sentitzen ditugun kontu ak ulertzeko. Iza n bedi, bada, liburu hau oiartzuarren ikuspuntuak eta jakin tza zabaitzeko tresna bat. O iartzuarrek benetan gertatu zenaren inguruan egia ja kiteko tresna bat. Gerra garaian, ondorengo urtee tan e ta g a u r oraindik e re zigortuak eta desagertuak dauden horiek guztiak errekonozitzeko tresna bat. Frankism oaren biktim a izan ziren guztientzako justizia aldarrikatzeko tresna bat. O iartzunen, 2009ko m artxoan

Kattin-txiki elkarteko eta Aranzadi elkarteko kideak, Iragorrin indusketak egin zituzten unea. Lubakiaren eskubira fusilatuak izan zirenen gorpuzkinak, hezurrak, ikusten dira.

{é ^

Depresio Handia ainprodukzioak eta espekulazioak eraginda, 1929ko O stegun Beltzeko W all S treeteko burtsaren Krakak, inoiz ez bezelako krisialdl ekonom ikoa eta soziala eragin zuen, Depresio Handia. G

D epresio H andiaren eraginak, bizitza m ailaren tx a rtze a re n , langabezia kopuru handien, m ixeriatik ihes e ta superbizitzeagatik, AEBetako estatu b a te tik bastera zebiltzan ham arkad a izan zuten ondorioz. Franklin D elano Roo s veten adm inistrazioaren neurri ekonom iko e ta sozialak, N ew Deal bezala ezag u n ak e ta askotan Depresio H aundiaren s a lb a tza ile tz a t hartu ak , ez zuen ekonom ia b e rra k tib a tæ a lortu , e ta nahiz eta h erri-harrera handia izan zuen, 1937an , ekonom ia, berriz krisialdi larri batean sartu zen . Neurri h au e k herrilan hand iak, saln eu rrien kontrola, erregulazio handia, erren ta politikak izan ziren, talde k a lte tu e n e n g a n a k o arrêta bereziarekin. T xan p o n errefo rm a baten ondoren, bazi- Depresio Handiaren garaian, haurrak billete paketetxoel<in jolasean dabiltrudienean A lem ania- za. Diruaren debaluazioaren ondorio latzen irudi adierazgarria. ko eko n o m ia suzpertzen hasia zela, 1929ko nazioarteko abagunearen eraglnez, egoerak e ra b a t okerrera egin zuen. Nazioarteko inbertsoreen atzera eg iteak, finantzarako beldurra eta Brüning kantzilerrak neurri drakonianoak

M U N D U K O

T E ST U IN Q U R U A

hartzea eragin zuen. Neurh hauen eragina nahi zenaren aurkakoa izan zen, batez ere, dekretu bidezko Soldaten m urrizketa. Honek, langabezia maila historikoak sortzen ditu, e ta gehiengoa, gobernuaren ekintza re k in ez dago pozik. S oldaten m u rrizk e ta k kontsum oa hondatu zuen, beste behin, eta honek, depresio ekonom ikoaren zirkulo biziosoa osatzen duten e ta beren langileei soldatak o rdaintzeari utzi zioten enpresekin bukatu zuen. H ondam endi egoera hau izan zen m uturreko politikari eta Ideologien igoera errazten lagundu zuena. Honela, Adolf Hitlerrek 1932ko hauteskundeetan, gehlengo erlatiboa lortzeko beharrezkoa zen egoera sortu zen.

1930 iguel Prim o d e R ivera d ik ta d o re a , otsailaren lO e a n , Españatik erbesteratzen da. In d ia n , M ahatm a Gandhi indiar buruzagi bakezaleak, m artxoaren 1 2 an , ingelesei erronka eginez, itsasorainoko 3 5 0 Kmko ibilaldia zuzendu zuen, g atzaren m onopolioa zela-eta protesta egiteko. Rerun, Sanchez C erro k o m a n d a n te a k , a b u z tu a re n 2 2 a n , Augusto B. Leguiaren aurkako estatu kolpea zuzendu zuen. Diudonné Costes eta M aurice Bellonte pilotu fra n tz ia rre k , ira liaren 3an, A tlantikoa 3 7 orduko hegaldi batean zeharkatu ondoren. N ew Yorken lur hartu zuten. Jose Felix Uriburu je n e rala k , irailaren 6 a n , A rg e n tin a n , Hipolito Yrigoyen presidente erradikalaren aurkako estatu kolpea em an zu en , H am arkad a Zitala Inauguratuz. Ras Tatari M akkonen, a za to a re n 2 a n , Etiopiako enperadore izen d atu zu te n , ondoren, Haile Selassie izena hartzen duelarik.

1931 tsailaren 19an , N ew Delhi Ind iako hiriburu gisa izendatu Mahatma Gandhi.

zuten . Españan, apirilaren 12an, udal hauteskundeetan hautagaitza m onarkikoek nabarm enki irabazten dute, hiri nagusietan errepublikarrak nagusitu arren. Apirilaren 14an, Bigarren Errepublika aldarrikatze n d u te . Ita lia n , m a ia tza re n 1 4 a n , faxista ta ld e b a te k A rtu ro Toscanini orkestra zuzendaria jipoitu zuten , "G iovinezza" ( gazteria ) ereserki faxista jotzeari uko egiteagatik. Españan, urriaren le a n , em akum een bozkatzeko eskubidea onartzen da. Japoniarrek, M antxuria ( Txina ) okupatzen dute. Mexlko, Nazioen Elkartean sartzen da.

1932 egoafrikan, u rtarrilaren 8 an , A frikar N azio Kontseilua -N elson M a n d elaren ANC a ld e rd ia - sortzen da. Boliviaren eta Paraguayren arteko Chacoaren Guda hasten da. El Salvadorren, Erdialdeko A m erikan, presidentea den M axim iliano H ernandez M artinez je n e rala k aginduta, ejerzitoak, nekazarien eta aborigenen hilketak burutzen ditu, Honela, herrialde horretako diktaduren garai latza hasiz. Peru eta Kolonbiaren arteko guda. Saudi Arablako Erresum aren sorrera. A le m a n ia n ,1 9 3 2 k o hauteskunde "p o rro tare n " ondoren, H itlerrek gobernu ahul eta ezegonkorraren kolapsoa eragin zuen. Paul von Hindenbürg Hitlerrekin ituna egin beharrean izan zen. Hitler, urtarrilaren SOean, Franz Von Papenen katolikoen eta bere bazkideen laguntzarekin A lem aniako kan tziler izendatu zu te n . H itle rre k p a rla m e n tu a desegin zu e n , e ta , alderdi naziaren buruz a g itza n , h autesku n d e a k deitu z i t u e n . Hauteskundeak baino a s te b e te leh en ag o , otsailaren 2 7 a n , te ic h s ta g a ren eraikinean sute b a t izan zen, e ta H itle rre k oposizio k om unistari e ta sozia ld e m o k rata ri sutea lep o ratu o n d o ren , salbuespen n e u rria k ezarri zitu en ; aurkari politiko asko p aretik kenduz e ta ja za rriz. M a rtxo a re n 2 4 e a n , te ic h s ta g a k H itlerri b o te re osoa e m atea bozkatu zuen.

spañan, Cadizeko Casas V iejaseko gertaerak urtarrilaren l l a n , anarkisten m atxinada gertatzen da. A zañaren erreakzioa gogorra izan zen, G uardia Zibilak, Casas Viajasen arreprasio latza burutu zualarik. Ir a ¡Ia rm 8 a n , g a rta e ra hauen ondorioz, A zañaran lehan gobarnuak dim ititu agitan du. U rriaren 29an , Josa Antonio Prim o Da Rivarak Falangea sortzan du. Japonak, Nazioan E lkartea utzi, e ta T x in a k o lu rra k inbaditzeari ekiten dio. Cuban, Batistak astatu kolpea em aten du. A lem aniak Nazioen Elkartea uzten du.

1934 rtarrilaran 7an, Afrikako kolonien arteko m uga-auziak erregulatzako Akordio Franko-Itaiiarra sinatzen dute. Frantziak, Libia eta Somalia fratsesaren zati bat Italiari em aten dizkio. Txinan, otsailaren 15ean, Txiang-K ai-Shekek ohlturen berrikuntzarako Bizi Berri m ugim endua e ra tze n du. Espanan, A z a iia rm a ld erd iaren (E rra p u b lik a r E kintza) Alderdi E rrep u b likar Errad l k a l - S o z i a l i s t a Ih d e p e n d ie n te a re n eta G a iz ia k o E rakunde Erra publikar Autonom oaran bat egitearen ond orioz, Ezker Errapublikarra sortzen da. Urriaren 5ean , iraultza bat g e r t a t u da Asturiasan, ham abost eg u n e ta n ze h a r langileriak boterea hartzan du, e rre p u b ik a k o gobernuari aurra eginez. Txinan, M ao Tse Tun gek, Ibilaldi Luzea abian ja rtz e n du. A lem anian, H itlarrek m aiatzako hauteskundeetan gehiengoa lortu zuen. 1934ko u rta rrila re n SOean, A le m aniak, Landerretako gobernuetan herri ordezkariMao Tse Tung.

MUNDUKQ

TESTUINGURUA

tza bertan behera uzten dute. Hau, hasiera baino ez da. Epe laburrea n , b o te re a n sendotzea lortu zu e n , 1 9 34 k o a b u ztu a re n 2 an , Hindenburg hii ondoren, kantziler e ta errepubllkako lehendakari kargua b e re g a n a tu zitu en , bere burua Reichsführer gisa izendatuz. Nazionalsozialism oa legezko alderdi bakar gisa ezarri zu en . Aizto Luzeen Gaua d eritzon ean, bere alderdi barruko aurkarien e ta zalantzazko fideltasunezko laguntzaileak erditik kentzen hasten da, hainbat arraza talderen, talde politikoren, gizarte talderen eta erlijio talderen ezabatze prozesua hasiz, A lem aniaren etsai e ta arraza ez g a rb itza t zituelako. Beranduago, kontzentrazio erem u ak eraiki zituen, kom uniste n , ju d u ta rren , Jehovaren Lekukoen -ibelforscher-, ijituen, gaixo psikikoen e ta hom osexualen suntsitze sistem atiko a buru tzeko. A ldiberean, berrarm aketa bizia burutzen du.

1935 ilipinarrek, m aiatzaren 14an, independentzia akordioa berresten dute. Ita lia k Etiopia inbaditzen du.

1936

r re p u b I i ka D o m in ikarreko Ganberaren ordezkariek, urtarrilaren l l a n hiriburuko izena, S anto Dom ingo, Ciudad Trujillo ren ord ez a ld a tze a erab akitzen du te , Rafael Leonidas Trujillo (Trujillo dlkta- Rafael Leonidas Trujillo, Errepublika Dominikarreko tiranoa. dorearen a n a ia) errepublikako presidentearen ekim enez. Españan, otsailaren 16an, Frente Popular izeneko ezkerreko alderdien koalizioak, hauteskunde orokorrak irabazten ditu. M artxoaren 15ean Primo De Rivera falangista atxilotzen dute. Japonian llberalen hauteskunde arrakastaren ondorioz, otsaila ren 26ean Tokion, m ilitarren errebolta gertatzen da. M artxoaren 15an T xinako Shang Tungen Japoniaren esku hartzea. Txina iparraldeko m ilitarren aurka, Txiang Kai-Shekek, apirilaren 7an , espedizioa abia-

tzen du. Españan, m aiatzaren lO ean, Manuel Azaña errepublíkako pre sidente gisa hautatzen dute. Italian , m aiatzaren 12an, boto eskubidea m urrizten duen hauteskunde legea ezartzen da. Korporazio ezberdinek aurkeztutako hautagaien zerrenda batetik, Faxista Kontseilu H andiak 4 0 0 diputatu hautatuko ditu. Frantzian, ekainaren Sean, Leon Blum ek zuzendutako Fronte Popularraren gabinetea osatzen da. Txinan Txiang Kai-Sheken tro p e k Beijing h artzen du te. Españan, uztailaren 17an, Españako G erraren ja to rria izango zen Melillako altxam en du m llitarra hasten da. Bartzelonan, uztailaren 19an, sindikatuak altxam endu militarraren aurka oidartzen dira. Gerra hasten da. N afarroan, uztailaren 17 e ta 19 b ita rte a n , 3 .0 0 0 lagun inguru errep ide b azterretan erail zituzten errekete, karlista eta frankista m atxinatuek. Egiptok, abuztuaren 2 6 an , Britainia Handiarekin hitzarm ena sinatu ondoren, independentzia osoa lortu zuen. Españan, urriaren le a n , Franco estatuburu izendatu zuten. A zaroaren 8 an , m atxinatu frankistak Madril erasotzen dute. S obietar Batasunaren konstituzioaren sorrera, abenduaren Sean g e rtatzen da. Españako G erran, abenduaren 17an, lehen bolondres italiarrak Españara iristen dira. G e rm a n ia r-Ita lia r itunaren sinatzea, itun hau e to rk izu n e a n E rrom a-B erlin-Tokio a rd a tza izango da. Langabeziaren aurka eta kanpo politikan -1 9 3 6 e a n , S arrearen birreransketarekin eta R enaniaren berm ilitarizatzearekin - H itle rre k bere arrakastak erakutsi zitu en , honekin herritarren babesa lortu zuelarik. Espainiar G erran Francoren aide ekin zion, b esteak beste, G ernika bonbardatuz.

1937 ikaraguan, u rta rrila ren le a n , A nastasio S om oza presidente izendatu zuen. Españako G erran, Euskal Herrian, nazien Lutw affeko Kondor Legioak Gernika bonbardatu zuen. Japoniak eraso sorpresa baten bidez Txinari guda dekiaratu zion.

Anastasio Somoza Garda, sandinistek boteretik kendu zuten Anas tasio Somozaren aita, Franklin Delano Roosveit Amerikako Estatu Batuetako iehendakariarekin. Urteetan luzatuko den amodio istoria ren Nasiera garaiak.

\4 . ^

1938

spañako G erran, m aiatzaren 25ean , Alikantek inoiz jasan duen bonbardaketa latzena pairatu zuen. Txilen, irailaren 5ean, estatu koipe b aten o n d o ren , T x ile ko M u gim endu N azio n alS o zia listak o 6 0 g a zte zakarki era iltzen d itu z te , Langile S eguruaren H ilketaz e zag u tzen d e n a . A m erikako Estatu Batuetan, urriaren 30ean, H.G.W ellsen l^unduen Gudaren erretransm isioak hainbat hirietan beldur Izugarha eragiten du. Abenduaren 22an , Berlineko Kaiser W ilhelm Institu tuko O tto Hahn kimika zuzendariak e ta bere ta ld e a k, historiako lehen fisio nuklearra lortzen dute. Italiar-B ritaniar itunaren sinatzea. Britania H andiak Etiopiaren sobera nía italiarra onartzen du, e ta Ita lia k , bere tro p a k Españatik Gerra am aitzerakoan erretiratzeko konpromisoa hartzen du. 1938ko urriaren le a n , H itlerrek Austria e ta S udeteen anexioa burutu zuen, ju du tarren aurka egiteari ja rraitu zion, hauen aurkako legeak ezarriz. Kristal hautsien gauean, hauen aurkako eraso zuzena ablatzen da.

Austriaren anexioaren ondoren fanatismoa areagotuz joan zen. Reichstagean burututako jardunaldia hau ]iro fanati ko horren lekuko. Fanatismo horrek itsututa, naziek Alemania munduaren konkistara eraman zu ten, konkista ero honen ondorio zuzena Bigarren Mundu Ouda izanao zen.

spainiako I I . Errepublika 1931ko apirilaren 14an ja rri zen indarrean. Euskal Herrian aldarrikatu zen lehendabizi, Eibarren, apirilaren 13an. Í

Errepublika garaian hiru gobernu eta bi hauteskunde izan ziren 1936ko uztaila b ita rte a n . H asieran, ezkerreko alderdiek izan zuten agintea. 1933ko azaroan, CEDAko eskuindarrek irabazi zituzten hauteskundeak e ta 1936ko otsailean, Herri Frontea ezkerreko koali zioak eskuratu zuen berriro ere gobernuaren gidaritza.

1931 ko apirilaren 13an, Eibarko Untzaga plazan bildutako jendetzak, II. Errepublikaren aldarrikapena egiten.

193&KO E u sk al

GERRAREN

AURREKARIAK

H err ian

Gizartea

.2 3 7 .5 5 6 b iztan ie zitu zten N afarro ak, G ipuzkoak, A rab ak eta Bizkaiak batuta 1930ean . Haietako 3 0 2 .3 2 9 gipuzkoarrak ziren. Hirugarren lurralde populatuena zen, Bizkaiaren eta Nafarroaren atzetik.

Aldaketa handiko garaia zen: batetik, Errepublika indarrean jarri zenean, elkarteak sortzeko erraztasunak eta aukerak sortu zirenez, ald erd iak ugaritu ziren euskal herrietan e ta errepublikazaleek, sozialistek e ta a b e rtza le e k , batez e re , elka rte asko sortu zitu zten. Alderdiez gainera, biltzeko to kiak, e m a ku m e, ikasle, haur edota kirol e ta k u ltu ra ja rd u e ra s u s ta tze k o e lk a rte a k sortu zitu zte n . "M ikrokosm os" osoa sortu zuten alderdi bakoitzaren ideien eta bizitzeko eraren inguruan.

Lasarte -Oriako Euzko Larigile Alkartasuna taldearen egoitza 1932an.

1 9 3 6 . u rte a n giroa nahasita ze g o e n g iza rte a n . M ilitarrek (M o la , Franco, G oded...) Union Militar Española eratu zuten. Ezkerreko gobernuak m ilitarrak sakabanatzea erabaki zuen, euren indarra gutxitzeko asm oz. Emilio Mola je n e ra la N afarroara bidali zu ten . Bera izan zen jazarraldi frankistan parte hartu zuten m ilitarretako bat, e ta, besteak beste, Alfonso Beorlegi bere agindupean ja rri zen jazarraldiaren lehenengo unetik. Beorlegi izan zen N afarroa hartu ondoren Gipuzkoara

1936K O Eu sk al

G erraren

A u r r e k ar ia k

H er r ian

sartu zen m ilitarra: bere esku gelditu zen Oiartzun. Aldaketa handiko garaia zen.

Ekonomia 0eko ham arkadaren hasiera krisl garaia zen ekonom ia orokorrean. Euskal Herriko ekonom ia ere krisi gogorra ah zen pairatzen. Langileek greba asko egiten zituzten (Bizkaiko trenbid eetako langileek, Donostiako pintoreek...). Batez e re , krisia Bizkaian zen nabarm ena (industria gehien zuen herriald ean). Gipuzkoan e re g re b a k bazeuden (E rre n te h a -O re re ta n edota Pasaian, urrutira jo g a b e ), baina giroa lasaiagoa zen.

Langabezia ere nahiko handia zen: 1 .0 0 0 lagunetik gora zeuden lanik g a b e . Langileen ald a rrik a p e n nagusiak zortzi ordu ko ianaldia e ta , batez e re , legedia b etetzea izan ziren. Pixkanaka, enpresa batzuetan lortzen hasi ziren aldarrikapenak. Langileak a n to la tz e n basita zeuden ordurako: ELAk 1 9 3 1 . urtean 1 2 .4 5 8 kide zitu en Bizkaian, e ta kide kopurua igotzen zioan euskal lurraldeetan. Urte hartan bakarrik, Gipuzkoan 1 .00 0 kide gehiago bildu ziren sindikatura.

1931, Donostiako Abenidan izandako istiluetan iraulitako Donostiatik Hernanirantzko tranbia.

UGTk eta CNTk ere bazituzten egoitzak euskal lurraldeetan. Esaterako, 1931ko udazkenean M adrilen bildu ziren PSOEko e ta UGTko Estatu osoko ord ezkah ak batzarrean . Euskal lurraldeek 11 ordezkari bidali zitu zte n . H au ek, 2 .0 0 0 kide inguru o rd e zk a tze n zitu zte n A raban, Bizkaian, N afarroan e ta Gipuzkoan. Hala ere, ELAko langlle kristau-abertzaleak eta UG T edota CNTko langile sozialista e ta errepublikanoen arteko h arrem anak ez ziren onak. Arabako d atu en baitan, 1930ean CN Tk 7 0 0 bat kide zituen e ta UGTk 1 .5 0 0 inguru. N afarroan eta Araban langile m ugim endua txikiagoa zen, baina hau ere geroz eta nabarm enagoa zen. 1 9 32 k o otsailaren 2 7 a n , Tolosan 18 urteko m util g a z te b a t e ta Papelera Españolako Juan M adinabeitia Langarika ingeniarla hil zituz ten. ELAk, esaterako, oso gaizki ikusi zituen hilketa haiek. 1934. urtean, CEDAko gobernu eskuindarraren garaian, Urriko Iraultza egin zuten langileek. Irau ltzaren helburua Estatu osoan aldaketa erag itea zen, baina, a zk en ea n , Asturias, Katalunia e ta Euskal Herrira m ugatu zen iraultza. Euskal H errian , langileek m obilizazioetan p a rte hartu zu ten , baina gatazka ez zen hain gogorra izan. EAJk, alderdi gisa, ez zuen bere burua busti nahi izan, baina m ilitante a b e rtzaleek, langile gisa, bat egin zuten ekim enekin. Errepubllkako g o b e rn u a k Euskal H errian e re in d a rre z errep rim itu zituen m obilizazioak, herri ordena berreskuratze ko. Bizkaian eta Gipuzkoan 1 .6 0 0 lagun espetxeratu zituzten m obilizazioengatik e ta 41 hildako izan ziren. Udal askotan, gainera, zinegotziei euren karguak eten zizkieten -k a rlis te i izan ezik-.

Politika

9 3 1 . urtean Errepublika indarrean ja rri zen etik, hiru gobernu aldaketa izan ziren: ezkerreko e ta eskuineko indar politikoak boterean txandatu ziren Estatu espainolean.

Errepublikaren lehenengo zatian (1 9 3 1 -1 9 3 3 ) gobernu ezkertiarra egon zen agintean. Euskal Herrian e re industriagune indartsuetan (B izkaiko ezkerraldea, esaterako) e ta hiri ingu ru etan, errepublikano e zk ertiarrek jaso zituzten boto gehien (D onostiako 37 zinegotzietatik 25 errepublikanoak eta sozialistak ziren; Bilbon 29 zine-

gotzi lortu zituzten errepublikano sozialistek). A bertzaleek eta karlistek, aldiz, landa Inguruetan Izan zituzten em altza onenak.

Indalecio Prieto sozialisia, Eibarko Untzaga piazan dagoen jendetzari udaletxeko balkoitik hitzaldia zuzentzen.

O iartzunen, esaterako, 1931ko hauteskundeetan herritarrek ez zuten botorik em an. 12 zinegotzi zeuden herrian e ta 12 hautagai aurkeztu zirenez, autom atikoki izendatu zituzten. Euskal H e rria k estatu tu propioa aldarrikatu zuen. H orregatik, Errepublikaren lehenengo un etik a u to n o m ia e s ta tu tu a re n lehen p rop osam ena egin zuen Eusko Ik as k u n tza k. Elkar te a lehendik sortua zen (1 9 1 8 . urtean eratu zuten Nafarroako, Arabako, Biz kaiko e ta G ipuzkoako Aldun diek) «Euskal kuttura garatzeko baliabide egonkor e ta iraunkor gisa». Jose A ntonio Agirre je ltza lea izan zen au to n o m ia estatutua nabarm en bul-

Uzarrako Autonomia Estatutuaren bultzatzaileak Lizarra bertan, estatutuaren aldarrikapena egin zuten unean.

193äK O

E u s k a l

CERRAREN

AURREKARIAK

H er r ia n

tza tu zuen politikaria. Berak eskatu zion 1 9 3 1 . urtean Eusko Ikasku n tzari proiektua idatz zezan. Lehenengo proposam en hartan oinarritu ziren gerora prestatu ziren autonom ia estatu tu guztiak ere, 1936. urtean onartu zutena barne.

1935ean, J.A.Agirre lehendakari izango zena, m itin jeltzale batean hitzaldia egiten, eskubian adi T. M onzon.

Hasieran, autonom ia estatutu a Hego Euskal H erriko lau herrialdeentza t prestatu zu ten , baina N afarroako alka tee k proiektutik ateratzea erabaki zuten. Hala ere, ateak irekita utzi zizkieten nafarrei nahi zuten m em entoan b at egiteko. Lehenengo estatutu proposam en hark, besteak beste, euskal lurraldeak Espainiako errepublika federalaren barruan kokatu zituen. Euskara e ta g aztelan ia, biak, hizkuntza ofizial izango zirela barneratu zuen; kontzertu ekonom ikoa a ip a tze n zen e ta baita herriald e b akoitzak zituen berezko erakun deak m an ten tzea ere beste kom un batzuk sortzearekin batera (lurralde bakoltzeko erakundeak, hala e re , garrantzitsuagotzat jo tzen zituzten kom unak baino). Azkenik, gobernu fe d era laren e ta euskal lurraldeen a rtean arazorik sortuz gero, aparteko batzorde b atek bideratzea proposatu zuten. Lehen proposam en hartaz gainera, beste bi autonom ia estatutu pro posam en egin zituzten: bata, eskuindarren Lizarrako Estatutua (EAJk eta karlistek prestatu zu ten ) e ta bestea, ezkertiarra. 1936ko otsailean izan ziren berriz ere hauteskundeek. Ezkerreko indarrak Herri Frontean batu ziren. E zkertiarrek hauteskundeak irabazi zituzten e ta eskuina gob ern utik kanpo geratu zen. O rduan, aurreko

193&KO Eu sk al

Gerraren

A u r r e k ar ia k

H er r ian

g obernuak hartutako erabaki asko a tze ra bota zituzten e ta, besteak beste, Euskadiko Autonom ia estatutu a Espainiako G orteetan eztabaidatzen ari ziren. Euzko Jaurlaritza 1 9 3 6 . u rte a n eratu zen azk en ea n . José A ntonio Agirre izan zen lehendabiziko lehendakaria. Gerra hasita zegoen ordu rako, izan e re , A rabarentzat, Bizkaiarentzat eta G ipuzkoarentzat a u to nom ia estatua urriaren 6an onartu zen. Jazarraidi frankistaren ondoren, bertan behera gelditu zen autonom ia, eta Euzko Jaurlaritzak erbestera jo a n behar izan zuen.

1936. urteko Euzko Jaurlaritzaren osaera:

Lehendakari: José Antonio Agirre (EAJ) Lehendakariorde, Justizia eta Kultura Sailburu: Jesús icaria Leizaola (EAJ) Herrizaintza Sailburu: Telesforo Monzon (EAJ) Ogasun Sailburu: Heliodoro De la Torre (EAJ) Industria Sailburu: Santiago Aznar (PSOE) Lan, Aurreikuspen eta Komunikazio Sailburu: Juan De los Toyos (PSOE) G izarte Laguntza Sailburu: Juan Gracia (PSOE) M erkataritza e ta Hornidura Sailburu: Ram ón

Aldasoro

(Ezker Errepublikanoa / Izquierda Republicana)

Herri Lan Sailburu: Juan Astigarribia (PCE) Osasun Sailburu: A lfredo Espinosa (Batasun Errepublikanoa/ Union Republicana)

Nekazaritza Sailburu: Gonzalo Nardiz (EAE)

Kolpe mîlitarra

azarraidi m ilita rra u ztaiiaren 17an piztu zen M elillan. Konspiratzaileak zenbait agíntari m ilitar afrikanista izan ziren; hots, Ipar-A frikako g e rra kolonialistetan e ta giza-sarraskietan zaildutako m ilitarrak.

B iharam unean, Francisco Franco kom an d an te buruak ofizialki jakinarazi zuen kolpe m ilitarra. Kolpe hau, egia esan, 1931ko apirilaren 14an I I . Errepublika aldarrikatu zen egun berean hasi ziren prestatzen. Mola buru zela A rm adako agintari askok abian ja rri zuten konspirazioaren bidetik. Espainiako zati handi batean irten zen garaile kolpea; horietan, indar errepublikanoak erantzuteko ahalm en ík gabe harrapatu zituzten eta, beraz, paseo m ilitar huts bihurtu zen kolpearen eragileentzat. Aldiz, M adrilen, Bartzelonan, Bizkaian, G ipuzkoan... espero ez zuten erresistentzia topatu zuten. Hala, jazarraidi m ilitarrak porrot egin eta Gerra Zibil bilakatu zen gataz ka. Bere burua Jazarraidi N azionaitzat jo zuen kolpe honek, Arm adako eta ordena publikoko indarrena ez ezik, Estatuko soziologia ultrakonts e rb a d o re a n blitzen ziren s ekto re guztien babesa ja s o zuen. Soziologia hori oso zen zabala: alderdi politikoekin hasi (CEDA koalizioan blitzen ziren kontserbadoreak, karlistak, tradizionalistak, m onarkikoak, fa la n g is ta k ...), burgesia, oligarkia e ta lurjabeekin ja rra itu eta Eliza Katolikoaren hierarkiarekin bukatu. G ezurra badirudi ere, gatazka luzatzeak M olak e ta Francok buruan zerabilten gizarte proiektuari egin zion m esede: euren aginte militarra Espainiako bazter guztietan pixkanaka ezartzea kom eni zitzaien gizarteko txerarik gabekoen garbiketa fisikoa gauzatu ahal izateko. Luzatze

h o rre ta n , g ain era, m odu susm agarrlan hil zen M ola eta Franco bihurtu zen g e rta e ra harén onu radun nagusi; lehiakiderilc ezean , aske zuen bidea "G e n e ralísimo de todos los E jércitos" títuluaren ja b e egiteko. U zta ila ie n 21era k o m u g atu ta zeuden bi alderdien lur-erem uEstatu espainoíean, bi alderdien tur-eremuak uztailaren 21erako mugatuak Espainiako Estatú ta zeuden. an. H e rrita r F ron tearen legearen araberako gobernuak, ezkerreko alderdi politikoen, sindikatuen e ta zenbait alderdi nazionalistaren babesaz, honako lurralde hau e k zeuzkan bere m ende: M adrií, Asturiasko za tirik h an d ien a, Santander, Bizkaia, G ipuzkoa, Aragoiko ekialdearen erd ia, Katalunia, M enorca, Valentzia, M urtzia, G aztela Berria -Toledoko gotorlekua izan ezik- B adajoz, H uelva, A lm e ria , M a la g a , J a én , e ta Kordoba eta G ranadako zatirik handiena. Estatuko gainerako erem u geografikoa m atxinatuen esku zegoen (biztanleria osoaren % 4 3 , alegia).

Erreketeak Gasteizen, alemaniar eta italiar indar armatuen omenaidi batean esku hartzen.

Nafarroa, matxinatuen abiapuntu ztailaren 19an, kolpearen aldeko m ilitarrek N afarroako gobernadore m ilitar zen Mola hartu zuten beren zuzend aritzat eta honek gerra legea aldarrikatu zuen. Hori egiteaz hatera, ja za rraldiaren helburua aipatu zuen: « e s t a b l e c e r el o r d e n , l a p a z y la j u s ticia». Argi zegoen, beraz, ez zutela nahi m ugim endua aldarrikapen m ilitar solía izan zedin, azken 150 u rteetan m akina b at aldiz g ertatu zenaren antzera; epe historiko hori Espainiaren bizitza konstituzionalean parentesi laburra e ta funts gabekoa balzik ez zela izan uste baitzuten (Prim o de Riveraren zazpi urteko agintaldia, urrutira g a b e ). Ezarriko zen gobernuak iraunkorra izan b e h ar zuela p en tsatzen zu ten e ta , horretarako, "E spainiaren etsaiak" garbitzea helburu zuen estrategia basatia diseinatu zuten.

Gerra hasi au rretik M olak berak idatzi zituen "Isilpeko jarraibid e" ezagunen artean bada ohar aski esanguratsu bat, uztailaren 18az geroztik m a tx in a tu e k ezarriko zuten errepresio odoltsuaren iragarpentzat har daitekeena: «Se t e n d r á en c u e n t a q u e la a c c i ó n h a d e s e r en e x t r e m o viole n t a , p a r a r e d u c i r l o a n t e s p o s i b l e a un e n e m i g o f u e r t e y b i e n o r g a n i z a d o . D e s d e luego, s e r á n e n c a r c e l a d o s t o d o s l o s d i r e c t i v o s d e partidos políticos, sociedades o sindicatos desafee tos al movi miento, apli cándose casti gos ejemplares a dichos indi viduos para e s trangular los movimientos de rebeldía o h u elgas». M elaren e s tie in a k o agerraldiaren ostean, Iru ñ e k o G azteluko Plaza N afarroa osoko m akina bat borondate zk o karlista eta falangistez bete zen. In d a r erakustaidi horre ta n e rre k e te e n

1 9Lä6Ka

Ge- hf RAREN

NORAKQAK

EUf c-KAL

NONDIK HERRIAN

desfile m ilitarra nabarm endu zen besteen gainetik; m ugim endu tradizionalistak herrialde horretan zuen oinarri sozial zabala ez ezik, gerrarako zeukan Indarraren em ana agerian utziz. N afarroa osoan gaiiendu ziren m atxinatuak; edozein eratako erresistentzia itota geratu zen lehenengo unetik. Guda oinik ez izan edo konfrontaziorik ez g ertatu arren , laster zabaidu zen terro rea atzeragoardian: m ilaka errepublikano e ta abertzaie atxilotu zituzten bereizkuntza rik gäbe. N afarroako a re ka k hilotzez jo s ia k a g e rtu ziren laster; 2 .7 8 9 lagun gutxienez fusilatu zituzten (h ala dago jaso ta Altaffaylla Kultur Taldeak herriz herri egin zuen azken zen baketan). Bozkario aberkoi-erlijiosoa nagusitu zen N afarroa osoan. Etengabea izan zen agintari e rlijio s o , m ilitar, karlista e ta falangisten eta N afarroako oligarkiaren ordezkariek non-nahiko entzuleak adoretzeko egin zuten erretolika. Giro grinatsu horren eraginpean hornitu ziren arm az eta antolatu ziren Iparraldeko, Madrilgo eta Aragoiko guda oine-

1936ko uztailaren 21ean, milizianoak Bulebarretik Loiolako kuartel ingurura formazioan abiatu ziren. Argazkian, ibiltariak Egia auzoko Mandaseko Dukearen kalea zeharkatzen ari dira.

ta ra abiatuko ziren g¡za z u ta b e a k uztaiiaren 1 9tik 2 8 ra b ita rte a n . Z u tab e horiek guztiak ia e rrek e te e k osatu zituzten hasierako egunetan ; hurrengo egunetan, baina, so ld a d u a ld ik o a k -a stu ria rra k eta galiziarrak gehienak-, Guardia Zibilak e ta falangistak gehitu zitzaizkien. H o rre n b es te z, hiru zu ta b e k hartu zu ten G ipuzkoarako bidea Bidasoatik, Berastegiko bailaratik eta Goierritik. Euren kom andanteen izena hartu zu ten , hurrenez hurren: Beorlegi, Cayuela e ta Latorre. Gipuzkoa m enperatu egin nahi zuten, Donostian Loiolako kuarteletan altxatu ziren m atxinatuei babesa em an e ta Frantziako Estatuarekiko m uga kontrolatzeko asm oz. Gerra piztuz geroztik, eskuineko zein ezkerreko indar sozial eta politikoek e ta sin d ik atu e k berehala hartu zu ten ja rre ra garbia Errepublikaren aide; euskal nazionalism oak zer egingo zuen ja kitea zen argitzeko gelditzen zen bakarra. M anuei Iru jo e ta Jose M ari Lasarte M adrilgo d ip u ta tu e k uztaiiaren IS a n bertan agertu zuten jendaurrean Errepublikaren aldeko defentsa. Salbuespen izan ziren horiek, hala ere, euskal nazionalismoa geldo eta zer egin jakin gabe azaidu baitzen Bizkaian eta Gipuzkoan. Gipuzkoako EAJko buru zag itzak ab u ztu aren 6ra a rte ez zuen plazaratu agiririk, bere kide eta jarraitzaileei agintari errepublikanoen esanetara jartzeko eskatuz. N afarroan eta A raban, osterà, ja rre ra adeitsua agertu zuen m atxinadarekiko, ñabardurak ñabardura. Bizkai Buru Batzarrak errefusatu egin zuen bi diputatuen adierazpen garbia. A re gehiago, je ltza lee n zati b atek -tartea n Aitzoiek, antikom unista zorrotza- ez zuen baztertu nahi karlistekin hitzarm ena sinatzeko ideia; balio erlijioso eta m oralekin lotutako arrazoi politiko e ta soziologikoak zirela m edio, EAJ gehiago identifikatzen om en zen Molarekin batera altxatu ziren tradizionalistekin Gipuzkoako m ilizietako anarkistekin eta kom unistekin baino. Bakea m atxinatuekin sinatzeko ahalegin hori ezin izan zen gauzatu , ordea, hiru arrazoik galarazita: Madrilgo G orteek Autonom ia Estatutua onetsi izanak, G ipuzkoako EAJko jarraitzaileen lehenengo fusilatzeak e ta , bereziki, M olaren garaipen m ilitarrarekiko obsesioak. Z e n b ait je ltza le k gerraren hastapenean egin zuten gogoeta e re ez genuke ahaztu behar: aleg ia, gerra a tzerritarren , espainolen, kontua zela, eta euskal herritarrek ez zutela zertan errepikatu behar gerra karlistetan egindako akats bera. N afarroa e ta Arabako nazionalism oak, bere aldetik, kasuistika anitza

19 36K Q

G erraren

NDRAKDAK

EUSKAL

N o n d ik HERRIAN

agertu zuen. Hango buruzagi je ltzaleek bat egin zuten jazarraldiarekin, NB Bren e ta ABBren izenean u ztailaren 2 0an e ta 2 1 e a n , hurrenez hurren, plazaratu zituzten agirl banaren bitartez. Faxistek militarki hartu tako bi herrialdeetan zen hori, e ta askatasunik gabeko egoeran hartu ta ko erabakiez ari gara, beraz. Arrazoi ugarik eragin zuten erabaki hori h artzea: b esteak beste, etorkizuneko e rrep res a liak ekidin edo leundu nahiak, posizio sozial edo ekonom ikoari eutsi nahiak, edo zen bait nazionalistek m oral kontserbadorea e ta erlijioaren faktorea abertzaletasunaren e ta estatutism oaren gainetik ja rtzeak. Kasuak kasu, egia da Nafarroako kide xeheek batik bat, nahitaez izena em an behar izan zutela Molaren osteetan. Arabako gehiengoak, baina, Euskal A rm ad arekin b a t egin ahai izan zu en , faxisten agindupeko lu rretatik errazag o ihes egin ahal izan zu ten ez gero. A zkenik, ezin ah a ztu fu silatu zuten m akina b a t kide, nahiz e ta errepublikanoen kopurura ez iritsi.

Gasteizko frontoian alemaniar eta italiar soldaduei egindako omenaldia.

Errcpublikarcn defentsa Gipuzkoan oiolan kuarteleratutako indar m ilitarrak uztailaren 22an altxatu ziren. Helburua Donostia m enpean hartzea zen e ta , horretarako, hirigunera irten e ta koIpe m ilitarra ald arrikatzeko asm oa t

zu te n , M o laren e g itasm oei jarraiki. Espero ez b ezala, indar errepubllkanoa k to p a tu zitu zte n au rre z a u rre , hasiera -h a s ie ra tik . E rrepublikanoek ez zuten ez agintari m ilitarrik, ez a rm a rik ez m uniziorik, eta ezta a n to laketa d efentsibo rik ere; hala e ta guztiz, bat-b ateko milizietan a n to la tu ta k o herri- Miliziano taldea, Donostiako Gipuzkoako Enparantzan. e ra n tzu n a erakutsi zuten. H erri-erantzun hori herritar zibilek, nekazariek, langileek, ikasle ek ... osatu zuten gehien bat. Diziplina m ilitarretik e ta belizism otik urrun ibili arren , e z zuten zalan tzarik egin a rm a k eskutan hartzeko garaian; Errepublikarekiko eta honen baitan irabazitako lorpen sozialekiko leialtasunak buitzatu zituen ja rrera bortitz hori hartzera. Lehenengo unetik, b azterretan aurkitutako edozein tram ankulu egin zitzaien baliagarri faxistei aurre egiteko; ehiza eskopetak, dinam itakartutxoak, m olotov-kokteiak... M atxinatu ak Loiolako m ilitarren ibilaldia eten zuten eta haien hasiera-

Milizianoak Boulevardaren ingumetan.

ko asm oak zapuztu arren , ez zuten lortu hirian jazarrald ia deuseztatze a . M atxin atu en zati b a t atzera egin e ta kuartelean babestu zen berriro, e ta , bitartean, beste talde b at tinko gotortu zen hirlko hainbat leku tan : M aria Kristina h o te le a n , Kasinoan, tö m a n d a n te tz a M ilitarrean... Uztaiiaren 28an m enperatu zituzten errepublikanoek gotorleku faxista haiek ehunka hildako eragin zituen borroka latz eta etengabearen ostean. Porrot egin zuen ja za rra ld ia k G ipuzkoan, baina ezin esan d aiteke herrialde hau e ra b a t Errepublikaren m endean geratu zenik. Iza n ere, N a fa rro a tik aldi b erean iritsitako olde faxistek ja d a O iartzu n e ta Beasain hartuta baitzuten.

Hiri eta herrictako defentsa batzordeak

ehin Loiolako m a tx in a tu e n erasoaldia itzalita, G ipuzkoako Defentsa Batzordea e ra tu zen Donostian, larritasun egoerak eskatzen zuen legez. 1936ko otsaileko hauteskundeen ondoriozko ordezkaritza errespetatu zen horretarako, eta CNT sindikatua g e h itu zen; hots, H erri Frontea (PCE, PSOE, EAE-ANV, Union R e p u b lic a n a ...), EAJ eta CNT. Bere egitekoa kolpe m ilitarrak ekarri zuen sal buespen egoera politiko a a n to la tze a izan zen. A b u z tu k ) lehen

Lehen defentsa lerroa Oiartzunen eratu zen. Irudian milizianoak lubaki batean erne. Beste orrialdean, emakume miljzianoa Pikoetagarate (Pikoketa) inguruan kanoi txikiarekin.

egun etan Eibarko D efentsa Batzordea -e z k e rre k o alderdiek o satua-, eta Azpeitiko Kom andantetza -ja to rriz nazionalista- ere eratu ziren. Une berean , herri askotan defentsa batzordeak eratu ziren. Honako zereginetara m ugatu ziren haien funtzioak: borondatezkoak e ta deialdi m ilitarreko g a zte a k e rrek iu tatu e ta a n to la tzea , a rm en hornitzea -ehizakoak gehienak-, auto ak konfiskatzea, zaintzaile herritarrak ezartzea Andoaingo errep id eak e ta herriko sarrerak e ta irteerak egunez zein gauez zaintzeko, jazarraldiarekin harrem an etan egon zitezkeen s u s m a g a rria k k o n tro la tz e a ... hitz b a te a n , legeria e za rtze a . Errepublikaren a id e batzo rde haiek erakutsi zu ten gogo bizia e ta borondatea goraipatzekoa zen arren , bat-batekotasunak, koordinazio fa lta k eta zenbaitetan bere buruzagien arteko konfiantza ezak behar baino gehiago m urriztu zuen batzorde haien eraginkortasuna. Hiri eta herri haietan ikusi ahal izan zenez, lehenengo unean nazionalismoa kezkatuago azaldu zen giro irauitzailerik piztu ez zedin indar faxisten ibilaldia g erarazteko defentsa a n to la tzea z baino. Jeitzaleen nazio zuzendaritzak "gerraren g izatiartze" kontzeptua ezarri nahi izan

19 36K O

C3ERRAREN

NORAKDAK

EUSKAL

NONDIK HERRI AN

zu en . In te re s horri era n tzu n zion EAJk G ipuzkoako D efentsa Batzordearen baitan Herri O rdenako komisaria bereziki lortu nahi izate a k ; azken ean , ardura hori Teiesforo Monzonen bizkar ja rtz e a lortu zuten. Hortaz, etsai politikoei babes pertsonala es ka in tzea ri em an zitzaizkion je ltzaleak G ipuzkoa osoan; hau d a, beraien e tx e ak zaintzeari e ta ezkertiarrik erradikalenen errepresalietatik salbu jartzeari. Kontua da fexistak h e rrietan sartu zirenean e tx e a n geratu ziren zaintzaile haie ta k o asko, o ttia in e ta n , fusilatu egin zitu zte la gero. Iz a n ere, jazarraldia guztiz p la n ifik a tu a zegoen Gipuzkoan, bi miliziano faxistak arrapatuta/'beroan"fusilatu zituzten. aspalditik. Herrietako karlisten buru zag iak e re ja k in a re n gainean zeuden bazeto rrela, eta esan daiteke nor atxilotu, fusilatu..., zerrendak eginak zeuzkatela gerra piztu a u rre tik ere. G ipuzkoara zetozen N afarroako oste m atxinatuek soinean zeram atzaten herriz herriko zerrenda beltzak, behar zirenean erabiltzeko.

Eskuindarren fusilatzeak Gipuzkoan

afarroa luze zabaletik iristen ziren berrien arabera, errepubli kano ugarl desagerrarazten eta fusilatzen ari ziren. Berri beltz horiek entzu nda, ezker m uturreko zenbait sektorek m endeku bila jo a n e ta ko lpezaleen konplize m ordo a erail zitu zten . Kasurik e san g u ratsu en ak D onostian, Tolosan e ta Azkoitian g ertatu ziren. Gipuzkoan barrena aurrera zihoazen m atxinatuek Beasain hartu eta 30 bat bizilagun fusilatu zituzten. Erreakzioz, bi egun geroago, uztailaren 3 0 e a n , goizaldera, Jesus Larrañaga Donostiako Batzordeko komisa-

rioaren aginduz, m ilizianoen talde b at O ndarretako kartzelara jo a n eta 53 preso fusilatu zitu zte n ; ho rietatik g e h ie n a k G uardia Zibilen eta Loiolako kuartelean m atxinatutako m ilitarren agintariak ziren. Uztailaren 3 1n , berriz, m iliziano ta ld e berak e p e itza t jo zuen Toíosako nazionalisten eta errepublikanoen jokabidea, hiru egun lehenago faxista k herrian sartzeko zorian zirela bertako presoak aske utzi zituztelako e ta , h ala, "e s ta tu kolpe" txikia jo z u ten : Tolosa m endean hartu, bertako eskuineko je n d e rik nabarm en en a atxilotu e ta h a ie ta tik 11 fusilatu zituzten Donostian. M ilizianoen frakzio txiki b a te k g a u za tu tako ekintza horiek e rrefu s a tze ko, Herri F ron teko Tolosako Batzordeak eta Telesfo ro M onzon G ipuz Errekete arabarrak, guda frontean errosario otoitzean, lubakietan daudela. koako H erri O rd enako Komisarioak kargua utzi zuten. Gipuzkoako Defentsa Batzordeak ere agirla kaieratu zuen abuztuaren 4an. Batzordea osa-tzen zuten sindikatu eta alderdi politiko guztiek sinatu zuten, eta dem okraziaren eta askatasunaren defendatzaile izaki, presoen bizia sakratua zela adierazi zuten. D ena e s ateko , b a tzo rd e horren jo k a b id e a nagusi izan zen Errepublikaren m en p eko Estatuko erem u g u ztie ta n -salbuespenak saibu-. Horietan ongi jakin zen bereizten aide batetik eta bestetlk zetozen indarkeriak. Bata euren kasa m ugitzen ziren milizianoena baitzen, b a t-b a te ko a, bidean erailketak erag in ez abiaidi geldiezina zeram an etsaiari eran tzu teko erreakzioa. Bestea, diziplina zorrotzeko arm ada batena zen; inor bereizi gabeko indarkeria erabiliz, Errepublikari leial eutsi zioten sindikatu, alderdi e ta erakun deetako kideak "garbitzea" zuena helburu... G ainera, ideologo faxistek inoiz ez zuten erailketen estrategia gerarazteko keinurik egin, aitzitik balzik. Ikusi besterik ez dago Emilio M olak N afarroako alkateei Iru ñ e a n jazarraldia aldarrikatu bezain laster adierazi ziena: «Hay que sembrar el terror (...), h a y que dar la sensación de dominio sin escrúpulos ni vacilación a todos los que n o piensen como nosotros».

Matxinatuen bide geldiczina endoki a rm atu tako a rm ad a erreg u iar b at eta ez prestakuntza m ilitarrik eta ez a rm am en tu egokirik ez zuen miliziano kartsu e ta altruisten a rteko borroka izan zen G ipuzkoan barrena. H astapenean kalkulatua baino m antsoago zihoazen m atxinatu a k G ipuzkoan barren a, baina argi zegoen lurraldea osorik hartuko zutela goiz ata berandu; izan ere, herriak setiatzen eta euren poslzioak finkatzen eta indarrak blitzen zihoazen egunez egun.

Faxistek, zenbait h e rrita n sartu z ire n e a n , b a s a m o rtu a re n pareko herriak to p atu zituzten. Iza n ere, herri barneko blztanleria ihes egina zen izuak e ta ikarak astinduta. Izu a , herrigunea liskarren eta bonbardaketa bereizkuntzarik gabeen erem u bihurtzeari; eta ikara, bortxakeria faxistari, Nafarroa eta Goierriko hainbat herritan gauzatzen ari ziren atal errepresiboen berri izan eta gero. Herri haietako exodoek kostaldea nahiz Iru n -H e n d a ia m uga hartu zituzten helm uga. Biztanleriaren beste zati batek, herrietako erdigunetik kanpo, baserrietan-eta bilatu zuen aterpe.

Irunen, hartu ondoren, faxistak, etxez etxe milizianoen bila ibili ziren.

Lesaka e ta Beratik zihoan m atxinatuen zutabeak uztaiiaren 27an hartu zuen O iartzun. Egun berean, Oria ibaiaren arroa ja rraitu z zihoan bigarren zutabea Beasainen sartu zen.

MatxinatudkTolosan sartu eta gutxira, etxe partikularretan, liburu dendetan eta liburutegietan indarrez sartu ondoren, ez-duinak iruditu zitzaizkien liburu guztien orri eta azalekin elikatutako su bat egin zuten

Azken oste horiek a b u ztu a re n 15ean hartu zuten Tolosa. Biharam unean, Iru retag o ien a koronelaren ardurapean ziren hiru zutabe Andoainen sartu ziren. Iru ñ e tik irten ziren hiru zu tab eetatik bi herri hartan egonkortu ziren. H urrengo e g u n e ta n , z e n b a it konpainia Albistur, Bidania e ta A n d azarratera ab iatu ziren kostalderaino iritsi nahian. Bidean, baina, Saseta kapitainak (Euzko G udaroztearen sorrerako buru etako b a t izan ze n a ) e ta U rtizb ereak zu zen d u tako EAJko "m en d ig o ixaleen " e ta Euzko G aztedi e ta Jagi-Jagiko g a zteen indar a b e rtza le e k in egin zu ten to po. A zken horiek Loio la-A zp eitiko K om andantetzatik irten ziren, M urum endi-M endikute-Iturrioz-Zarateko B enta-A ndatza lerroa sendotzeko asm oz. G ogoan izan Ierro hori Azpeitiko jurisdlkzioaren barnean zegoela (O ria ibaiak Azpeitiko eta Donostiako jurisdikzioak banatzen zituen). Aipatutako Ierro hori ezin izan zuten gainditu m a tx in a tu e k irailaren 17ra a rte , Donostia hartu ostean. Irailaren 12tik 13ra, artilleriaren eta aire arm adaren laguntzaz, errepublikanoek hain adoretsu defen d atu zuten H ernaniko S anta Barbara gotorlekua hartu zuten faxistek. G araipen m ilitar handia izan zen m a-

tx in a tu e n tza t, to n to r estrategikoaz gainera H ernani herrla e re beren esku g e ra tu baitzen b a te tik , e ta Donostiarako bidea leundua ikusi zutelako bestetik. O iartzu n d ik zihoan zu ta b e faxista ere E rrenterian sartu zen. Balio estrategiko izugarria ere bazuen Irungo hiria irailaren Sean hartu zuten m enpean. Errepublikaren interesen aurkako gertakizun belikoak bata bestearen a tze tik ari ziren ja zo tze n , e ta horrek behartu zuen Donostiako Defentsa Batzordea hiriburuaren ebakuazio zibiia erabakitzera irailaren 12an. Hiria defenda zitekeen kalez kaleko borrokan, baina osteen e ta a rm e n egoera eskasa ikusirik, hobe zela ihes egitea deliberatu zuen. O ha eta U rum ea bailaretan barrena ziho an zutab e faxista eta Iru n d ik zihoana ¡ral San Miguel konpainiako gudari taldea Elgetako frontean. laren 13an sartu zi ren b a te ra Donostia hirian. "O riam endi" ereserkia kantatuz, 6 .0 0 0 soldaduk hiriko kaleetan barrena desfilatu zuten, bidean % 3 5 hildako eta zauritu izan e ta gero.

Euskal borrokalari taldea Intxorta mendilerroan.

1 9 3 £ : .- i

G ^ - w h; . " , : ^ n

N m r a k c :a ~

N i .!

m ;<

E u ' = : ; a i _ k ~:r r i a n

Behin Donostia hartuta, Nafarroako eta G ipuzkoako gobernadore mili ta r b e rria zen Soltxagaren agindupean ziren oste fa xistak berregin eta hiru unitate operatibotan b a n atu zitu z te n . N ork bere n0ra bid e a hartu zuen; he lb u ru a , Gip u z k o a k o iu rrald ea osoosorik kontro iatzea. Lehen d abiziko biak Urola eta Deba bailaran ziren indar errepublika n o ak s e tia tzeko asm oarekin ja rh ziren abian, b a t kos- Euskal defentsa eraikuntzak Intxortan. taldetik, bestea Gasteizen barrena Arlaban m endatetik. Hirugarren u n itateak, berriz, Arrasate eta Elgoibarko (D eb a Garaia eta Deba B arrena) bidea hartu

Tropa frankisten kanoiak Intxortan.

zuen, Tolosa eta Azpeitiko errepidea jarraituz. Erretiran zihoazen Errepublikaren borondatezko soldaduak arm ad a e rreg u la r baten antzera anto latu e ta e g itu ratu gabe zeuden; garbi zegoen, errealitate hori kontuan izanda, ezin izango zietela erresistentzia gogorrik e rakutsi faxistei. Hala, bada, ¡ra llaren hon darrean faxistek G ípuzkoa osoa okupatu zuten U rolan, Deba G araian eta D eba Barrenan sartzearekin batera. H órrela am aitu zen gerra Gi puzkoako lurraldean. O rd u rako , in d a r e rrep u b lik a n o ak ñola edo hala batailoietan antolatu ta zeu d en ; U d a la itz m e n d iak In t)o r ta mendilerroak e ta K anpazar mendateak osatzen duten Ierro osoan fa xisten zain zeu•

Kalamuako frontean (Eibar), hildako Lenago-il batailoiko bi kideren hiletak.

Guda oina zazpi h ilab etez e gonkortu zen gerora G ipuzkoa e ta Bizkaia ban atzen d itu en m uga horretan.

Ebakuazioa herriz herri

axistak herrietan sartu bezperetan, herri horietako blztanleria kopuru handl b atek Ihes egin zuen. Iheslarlen herriz herrlko errolda egiteko d agoen a rre n , uste da blztan leria osoaren erdlak-edo utzl behar Izan zuela herria. Donostiako datu ak ere ballagarrl izan daltezke: 8 5 .0 0 0 biztanle zituen hirlak, Irailaren 13ko ebakuazioaren ostean 3 9 .0 0 0 biztanlera jaltsi zen.

Ih e s a ld la k arrazoi ugarl Izan zitu en . E rrepublikaren aide noia edo hala jo katu zuten en aurka faxism oak zapalketara jo ko zuela Izan zen arrazoi nagusia; N a fa rro atik e ta faxistek "a s k a tu ta k o " lehen h errletatik (Bsasaln, A taun e ta Ingu ru ko a k ) iritsitako berrl Izugarrlek horixe baleztatzen zu te n . BizI raupen sen hutsak Gipuzkoan atxilotutako milizianoak, fusilatu aurretik haien izenak esaten. m ug larazi zuen je n dea; herrlko kaleetan bl bandoen arteko tiroketak eta bonbardaketak gertatuko zirela eta erdian populazio zlblla egongo zen susmoa zen hör nagusl. H errietako ebakuazioak m ota ezberdlneko ibilgalluetan egin ziren. Mllaka e ta m ilaka gipuzkoarrek hartu zuten parte éxodo horretan eta helm ugak BIzkala edo LapurdI Izan ziren; BIzkala Errepublikaren erem u aske zela ikusita, eta LapurdI gerratik Ihes egiteko babesgune bakarra zela pentsatuz. Bizkalra jo a n d a k o asko gero Euskal A rm adan sartu ziren, eta beste askok Iheslarl bizitza egin zuten. M u glm endu m igratzalie horietako partaideen azken m en tu ra anitza izan zen. Bl glza talde handitan bana daltezke: golz ala berandu bizltoklra itzull ahal Izan zirenak, eta gehiago itzull ez zirenak (guda olnean edo b on bardaketetan hilak, Ip a r Euskal Herrira edo A m erlketara Itsasoz betlrako Ihes eglndakoak, Estatuko beste lurretan babeslekua topatu behar izan zuten ak...).

Noizbaít ja io te rh ra itzuli ahal izan zirenen a rte a n , G ipuzkoa hartu , Iparrald eko guda olna hautsi edo gerra am aitu zenean egin zuten ak daude.

Gipuzkoako herrietatik ihesean irten behar izan zuten askok, argazkietan, Donostiatik ihesean irten ziren hainbat herritarrek bizi izan zuten egoera gordina ikusi dezakegu.

Errcpresioa hcrriz herri a ra ip en ez garaipen zih o azen m a tx in a tu e k m en d ean hartu zitu zte n h e rrie ta n , e s ta tu frankista berria ezarri zen. Errepublikako bandera edo ikurrina udaletxeetako baikoietatik kendu eta gorri-horia ipini, egoitza politiko eta sozialak itxi edo ondasunak konfiskatzea izan zen lehenengo pausoa. Horien a tzetik berehalakoan barra-barra etorri ziren neurriak, berriz, pertsonak a tx ilo tze a , d esag erraraztea edo h iltzea izan ziren. Uste d en ez, Euskal Herri osoan 5 .5 0 0 -6 .0 0 0 lagun erail zituzten faxistek «desafectos al glorioso alzam iento nacional» izatearen salaketapean. H o riek g u z tie ta tik 3 .0 0 0 o raindik d e s a g ertu rik dau d e. G ipuzkoan, berriz, gatazka a rm atu ak iraun zuen bi hilabete eskasetan -3 6 k o uztai laren 18tik irailaren 13ra b ita r te a n -1 .1 0 0 bat lagun erail zituzten.

Askatasun politiko edo sozialik gabeko gizartea ezarri zuten herrietan;

■Jü

JULKj ^

];£

1938ko uztailaren 18an, indar faxistak, atzeraguardia bihurtutako Donostiako Kursaaleko zubia zeharkatzen, matxinadaren bigarren urtemuga ospatzeko antolatu zuten ekitaldi haundiki honetan.

ez pentsam endu, ez kontzientzia, ez iritzi askatasunik gabeko gizartea. O inarrizko giza eskubiderik fu ntsezkoenak bertan behera geratu ziren hurrengo berrogei urteetan, Faxismoaren atzerag o ard ia bilakatu ziren herri horietan, konta ezin ahala ekitaldi publiko propagandistiko anto latu zitu zten: zerem onia erlijiosoak, m itinak, mintzaldi eta desfile politiko-m ilitarrak... frankisten garaipen m ilitarrak ospatzeko batetik, e ta balio m oral eta politiko atzerakoi eta espainolak gizartearen m uineraino sartzeko asm oz, bestetik.

Euzko Jaurlaritza zcin Euzko Gudeiroztca eratzea

936ko urriaren le a n , gerra b e te -b etea n ze!a, M adrilgo G orteek Euzkadiko Autonom ia Estatutua onartu zuten; segidan, Euzko Jaurlaritza e ra tu zen, Jose A ntonio A girre nazionalista buru zuela. Estatutua o n artzeak je ltz a le a k gerran buru-belarri m urgiltzera eram an zituen, zalantzarik gabe.

Salbuespenezko egoera izan arren , Agirrek, bere karism a, elkarrizketarako gaitasuna eta pragm atism o politikoari esker, kontzentrazio

nazionaleko gobernua osatzea lortu zuen Herri Frontearekin batera (kom unistak, sozialistak, errepublikanoak eta EAE-ANVko abertzaleak). Agirrek euskal e s tatu tu a gauzatu ahal izan zuen, bai juridikoki ñola politikoki. Era horretan, EAJ e ta bere m ilitantzia gerran ez parte hartzetik gobernuaren ardura politikoa e ta Euskal A rm adako agintearen ardura m ilitarra hartzera igaro ziren. Era autonom oan borondatezko gisa borrokatzen a h ziren gud ah eta m ilizianoen konpainiak m ilitarizatu e ta , u rh a re n h o n d arrean , Euzko G udaroztea a n to la tu zu ten . B orondatezko ho h ei, Bizkaian m obilizatu ziren 1 9 32 , 1933, 1934 eta 1 9 3 5 e k o soldadua!d iak gehitu zítzaizkien. Azken horietatik gehienek, hala ere, b e h a rtu ta m ob ilizatu ak eta izatez eskuinekoak zirenez, EAJPNVren batailoietan esku hartzea erabaki zuten. G u z tira 8 0 batailoi osatu zire n , 5 5 .0 0 0 gudah eta m ilizianoz o s a tu ta; gutxi gorabehera erd ia nazion alistak, eta beste erd ia H erri F io n te koak eta anarkistak. Batailoi h o riek g u z tie ta tik 3 3 S a n ta n d e rre ra a rte iritsi ziren. Jaitsiera deigarri hori hiru arrazoi nagusik eragin zu te n : guda oineko h e rio tze k , d esertzio e k e ta e rren d izio ko lektib o ek. Azken J.A.Agirre lehendakari izendatu berria, argazkian, Arabatik faxisten inkurtsio bat saihesteko Bizkaian eratutako fronte berrian bisitan.

arrazoi hori bereziki EAJren kontrolpean ziren batailoiek protagonizatu zuten , nahitaez mobiüzatu zitu ztenek e re osatzen zituztelako horieta ko asko, ezkerrekoek ez bezala. P S O E -U G T b ik o te a k 13 batailo i osatu zitu e n ; JSUk (J u ven tu d es Socialistas Unificadas, g azte Sozialisten e ta kom unisten batasuna), 8; PCk, 8; CN T-FA Ik, 7; Izq u ie rd a Republicanak, 7; EAE-ANVk, 4 ; eta EAJk 25 (ELAk 3 e ta EMBk 2 ). Bukatzeko, Euzko G udaroztea ja to rri politikorik gabeko unitate erregularren moduko batailoiez biribiidu zen: Karabinariak, Indu stria M obltizatuak, Zigorrekoa, In g en iariak I e ta I I , G erra Garraioak, Bitartekoak eta Transmisioak. Batailoi b a t o n d orengo ta ld e e k g o rp u zten zu ten : la n -ta ld e nagusi

■t

EAE-ANVko batailoi honetako gudarien gaztetasuna eta kemena ederki jaso zuen argazkia. Faxistei egurra!

batek, lau konpainiak (bakoitzak 118 soldadu), m etrailadoreen konpainia b atek (5 8 soldadu), dinam itan eta zuiatzaileen sekzio batek, bitartekoen sekzioa b atek e ta ,azkenik, laguntza-zerbitzuen sekzio batek (1 5 soldadu). G uztira, 6 1 0 gudari edo m iliziano. Euzko G udarozteak batailoi bakoitzarentzat 4 3 2 fusil besterik ez zituenez, borrokalari asko pistoiaz edo errebolberrez besterik ezin izan zituzten arm atu. Nazioarteko testuinguruari errep aratu z gero, argi dago guztiz desorekatuta agertu zela bando batek ala besteak jaso zuten laguntza. Sobiet B atasunean izan ezik, gainerako potentzia handietan elite politiko kontserbadoreak agintzen zuen Europan, e ta Frantzia e ta Britainia

H andiaren e k im en e z nazioen E sku -hartze Ezaren B atzordea eratu zuten; Ita lia e ta A lem ania erakunde horretara batu zirela esan behar da. Batzordea Espainiako gerran inork parte har ez zezan ziurtatzeko sortu zela adierazi zuten bultzatzaileek, baina, praktikan, fartsa hutsa g ertatu zen, nazioarteko erakundea m atxinatuekin lerratu baitzen. Frantziak e ta Britainia H andiak galarazi egin zuten errepublikanoen guda oinera arm az zam aturik zihoazen tren-bagoi eta itsasontzien ibilbidea. Atzerrian gerra-m ateriala lortzeko ja rri zizkien zailtasunak zirela m edio, m erkatu beltzera jo behar izan zuen Errepublikak azkenean. Eta bien b itartean, A lem aniak, Ita lia k , Portugalek e ta M arokok m odu eraginkorrean babestu zuten jazarraldia. Gerra laguntza eta giza-baliabide ugari eskaini zu ten ; kalkuluen a ra b era, 4 0 .0 0 0 a lem an , 8 0 .0 0 0 italiar, 2 0 .0 0 0 portugaldar eta 1 2 0 .0 0 0 m arokoar joan ziren Espainiako gerra ra.

Porrot egin zuen Legutioko erasoaldia egutioko erasoaldia Euzko G u darozteak aurrera eram an zuen lehenengo e ta azken erasoaldi sendoa izan zen. Nahiz e ta Jose A ntonio A girreren hasierako eg itasm o a A raba, G ipuzkoa eta N afarroa hartzea izan, Euzko G u darozteak Estatu espainoleko gerra testuing urura m akurtu b eh ar izan zuen a zk en ea n . Era h orretan , Errepublikaren aldeko b ando ak zera erabaki zuen: azaroaren 7rako faxistek Madrili ezarri zioten setioa arindu beharra ze g o e la , e ta h o rretarako A raba h a rtze n saiatu beh arra ze g o e la , M iranda Ebron barrena M adrileraino iristeko.

Legutioko erasoaldian 50 batailoi erabili zituen Euzko G udarozteak, hiru zu tab etan an to la tu ta . Suzko batalla izan zen hura halabeharrez m ilitar bilakatu behar izan zuten m akina bat euskal zibilentzat. 1936ko ^ a za ro a ren SOean h asita, Elosu, Zestafe, O llerieta eta

N a fa rre te h e rria k hartu zitu zte n m en d ean . G araipen txiki horrek itsututa, eta ezuste faktorea eurena zela sinetsita, ab enduaren le a n Legutio inguratu nahi izan zuten . G ogor eutsi zien bere kokaguneei a rm a d a fa x is ta k. Porrota ja s a n zuen errepublikanoen erasoaldiak, e ta ia 60 gudah eta milizianoren galera izan zuten. Aldi berean , M olak bere oideak berrantolatu eta indar g eh ie n a k hern horren inguruan batu ahal izateko astia eduki zuen. H urrengo egu netan errepublikanoek anto latu tako eraso saiakerak berhro ere hutsaiak g ertatu ziren, eta 8 0 0 hildako izan zituzten. Analisi m ilitar hutsaren ikuspegitik, argi g e ra tu zen Ip a rre k o A rm ad ako Gol Estatuak estrategikoki gaizki p la n te a tu zuela operazioa. Bada datu argigarn bat: kanpaina-erite g ih k ez zuten aurreikusi e ta horren eraginez gud ah eta m iliziano m ordoa hil ziren gangrenak jo ta ospitalerako bidé luzean. Egiah zor, hegazkin gutxi izateak ere erraztu zuen erasoaren porro ta. Euzko G udarozteak hasieran erakutsi zuen m otibazio ak e ta bere buruarekiko konfiantzak KepaOrdokikomandantea. e z zu ten asko balio izan egund oko soldadu kopurua e ta arm ateria zeuzkan etsaiaren aurrean . Soldadu eta a rm a te ria kopuruarekin b a te ra , diziplina ere aip atu b e h ar bando faxistaren alde. Izan ere , bando honek erakutsi zuen hierarkia zorrotz eta dizipÜnatuaren aldean, e rrepublikanoen a rte an kDcrdinazio eza izan zen nagusi. Esan nahi b aita ,k id e en a rte k o n o rg eh ia g o kak, konfiantza eza, Bou Gipuzkoako itsasgizonak borrokaren goman.

C O B ie R N O

OK E U Z K A D I oepena* ■—

ei o u iii*

Etzai ent ziaron «rt zak.

Silusto d e lot b u q u e s rabeldes.

»p»im i|i!!■• I w#*ei4we«l • te Avw»ié4i». t «*!«• ^ *mwfi^'ded.— b*n*

I»} 47^1« * U

kCAtnw».a.ttii«#»

en*«!*.

intrigak... Behin M adrilgo erasoaldia etenda 1937ko hasieran, faxistek Ip arreko Guda Oinera bideratu zuten euren estrategia m ilitarra. Iza n ere, e rre publikanoen esku zegoen iparreko lur-erem u hura isolatua zegoen eta industria baliabide estrategiko g a rran tzitsu ak zitu en . H orrenbestez, egundoko infanteria jarri zen Mola jeneraiaren agindupean: Nafarroako Brigadetatik 3 0 .0 0 0 soldadu baino gehiago, eta Brigada italiarren GeziB eltzetatik 8 .0 0 0 soldadu; horiez gainera, artillería e ta aire arm ada ahaltsua (espainola, italiarra, eta Kondor legio alem aniarra).

Ezkerrean Bou Bizkaia, eskuinean Matxitxakoko borrokan hondoratutako Bou Nabarra.

1 9 37 k o m artxoaren hondarrean ja rri zuten abian Bizkaiaren a u r kako erasoaldia; In txo rtako guda oina hautsi e ta D urangoren eta Gernikaren bonbardaketa basatia ja zo ziren apirilaren azken a ste an . H ortik a u rre ra , e ta e g u n e z egun, agerian geratu zen Molaren osteen nagusitasuna. Euzko G ud a ro ztea pixkanaka e rretiratzen jo a n zen, azken erako S antan d er eta Asturiasko lurraldeetan erren ditu zen arte. Bitbo ek ain a re n 19an erori zen faxisten eskuetan (1 0 .0 0 0 gudari e ta m iliziano atzem an zituzten b e rta n ); S antander abuztuaren 2 6an , e ta Asturias urriaren 22an. M ilitarki eskasagoa izatea nahikoa ez eta beste zenbait faktorek D^rango, bonbardaketaren ondoren. lagundu zuten errepublikanoen artean etsipena, nahasm ena eta ezkortasuna nagusitzea. Besteak beste: Hego Euskal Herriko beste herriald e e ta tik iristen ziren berri tx a rra k errepresioa e ta fu silatzeak barrabarra zabaldu zirela esanez; bon bardaketak e te n gabekoak ziren guda oinean e ta zehaztasunik g ab ekoak populazio zibilean (B ilb o , D urang o edo

■I, i /i i i »

Bonbardero alemaniarrak Gernikako bidean. o

G ernika); guda oinaren e ta atzeragoardiaren arteko distantzia gero eta m urrltzagoa zen... E riendizioaren

a tarían , enblem atikoa

A V I S O

Kondor legioak 40 tona lehergailu jaurti zituen Gernikara. Naziak 2. Mundu Gudarako entrenatu ziren.

Gernikako bonbardaketa latzaren irudiak, alemaniarren aire armadak buruturiko sarraskiak mundu osoan zirrara eragin zuen.

Kondor legioaren bonbardaketak Gernikako eraikinen %70a suntsitu zuen.

g e rta tu zen S antoñ ako H itzarm enaren atala. Faxistak Bilbora sartzera zihoazela, EAJk, EBBren esku tik, V a tik an o a , Frantzia eta Britainia Handiko gobernuen b ita rte k a ritza z b a liatu rik, fexistekin gerraren lelien hilabeteetan ireki zituen harrem anak berritu zituen. O rdukcen, zuzenean Itali a ko osteekin hitz egin zuten. Hitzarm ena gauzatu ahal izan zuten , orduan ez bezala. Bi baldintza adostu zituzten bi aldeek: arm adako ofizial e ta politiko nazionalistentzat itsasoz F ra n tzia ra tze k o a u k e ra , e ta tratu gizatiarra S antoñ an erren d itu tak o ziren gudarientzat.

fORTlflCflClOB «wMjoirus .««»WSp á im íowwstt

BlBAOOiiÜIU

n D E TS K S A UfT.------ HfMmSCOCLá VoniTACoimu

H i t z a r m e n h o rrek, praktikan, saihestu eg iten zuen Agírre lehendakariaren ideia: aíegia, borrokari eustea lehenbizi S antan d erren eta gero Kataluniako guda oinean, g ud ah ak eta mili zianoak hara eram an eta gero. H itzartu bezala, EAJren babeseko b atailoiek e rren d itze k o agrndua ja s o zu te n , nahiz eta setiatuta ez egon une horretan. Agindu hori arrazoitzeko, zera adierazi

^W bao o a ta S '® _

zieten gudariei: gerra am aitu zela eta Espainiako gobernu errepublikanoak bizkar em an eta traizionatu egin zituelH*»“ la hasiera-hasieratik. Aginduari ja rra iki, guda oina utzi eta etsaiari errendipot ? p rfr\a tu zitzaizkion. Herri Fronteko indarestaura '» ^ -.¿a rren boro ndatea e ta iritzia gogoan eduki gabe hartutako aide bakarreko erabakia izan zen, inoiaz ere.

A dostutakoa gau zatzea, nolanahi e re , ezinezkoa zirudien itx u ra l^a^ggp B atetik, Francok inondik ere ez zuelako errespetatuko; e ta bestetik, italiarrek ezin izango zituztelako b ete idatzitako zenbait kiausula Ip a r G uda Oina kolpezale espainolen m ende geratu zen une beretik.

Indarfranklstak, Erriberako merkatuaren paretik, Bilbon garaile sartzen.

H itzarm ena abuztuaren 2 7an ja rri zen indarrean, italiarrak gud ariak ofizialki atxilotzen hasi zirenean. Baina irailaren 4an eten egin zen pro zesua: italiarrek hitzarm ena hautsi e ta Francoren oldeek beren gain hartu zuten Santoña e ta Laredoko kontzentrazio esparruetan pilatuta zeuden euskal presoen zaintza. Euzko G udarozteko gainerako kide politiko-sindikalek, osterà, traiziotz a t jo zuten h itzarm en a. S antanderren borrokatzen ja rraitu zuten , baina hiria abuztuaren 26an hartu zuten franklstek. A tzeraka-atzeraka Asturiaseraino iritsi ziren Arm adaren hondarrek eta probintzia horretan m obilizatu zituzten batailoiek, denek batera, aurre egin zieten faxistei.

193 6K O

G erraren

N o rako ak

e u s k a l

N ondik h e r r ia n

Borrokaldiak, baina, irailaren 4 tik 6ra hitarte luzatu ziren soilik. Era horretan am aitu zen Euzko G udaroztearen historia laburra Ip a r Guda Oinean. Askotarikoa izan zen gudah e ta m ilizianoen patua: m atxinatuen arm adak berrengaiatu egin zituen nahitaez haietako m akina bat; beste asko, berriz, fusilatu, kontzentrazio esparruetan sartu edo kartzelatu egin zitu zten . Iza n ziren, halaber, m atxin atu en eskuetan ero rtzeko zoria izan ez e ta Lapurdiko kostaldea itsasoz harrapatzea lortu zuten ak; han, iheslah en tzat ja rrita k o kontzentrazio esparruren batean sartu zituzten, edo borrokan jarraitzeko Kataluniako guda oinera jo a n ziren.

Merkante frantziarra Bilbora errefuxiatuak jasotzeko iristerakoan.

Gizartca 9 2 9k o dem ografía d atu en a ra b era , O iartzu n ek 4 .3 7 8 biztanle zítuen. H erria pixkanaka-pixkanaka handitzen ari zen, 30 urte lehenago 4 .0 0 0 biztanle baino gutxiago baitzituen. Aldiz, 1936ko gerra bukatuta jaso tako lehendabiziko datu d em ografikoen a ra b era, 1 9 41 . urtekoak b erauek, 5 .5 7 9 biztanle zituen O iartzunek orduan.

Gerra aurreko argazki hau Gurutze Zaharren aterata dago eta bertan, Oiartzungo gazte kuadrila alai hau dugu. Goiko lerroan ezkerretik lehena Joxe Aranburu, hirugarrena Txomin Etxebeste eta Iau 9arrena Bixente Martiarena fusilatuak izan ziren, baina gehienek ere, errepresio faxistaren atzapar luzea pairatu behar izan zuten.

1936K O

G erraren

O iar tzu n en

Goiko drgakian, Oiartzungo m util gazte kuadrila, Santa A^eda egunean eskean eta kantuan ibiltzeko prest, gerra aurreko argazki honetan. fekerretik hasi eta zortzigarrena, fusilatu egin zuten José manuel Sorondo da. Behekoan, Oiartzungo antzerki talde bateko kideak, 1936ko San Pedro egu nean Gernika ra egin zuten bidaiean agertzen dira. Garai haietan 40 duroko sari bat irabazi zuten.

Esan d alteke O iartzungo biztanleriaren gehiengoa a b e rtza le a zela orduan e re. H auteskundeetako em aitzek hala erakusten d u te , b e d eren . H errian h a u tesku n d eak izan zi ren aldiro (3 0 e k o ham arkad an izan zuten oiartzuarrek lehendabizi-

A ur r e kar iak

19 3 6 ko

Gerraren

A u r r e kar iak

a iA R T Z U N E N

ko aukera euren Udal gobernua aukeratzeko, a u rrez zinegotzi adina hautagai baino ez baitziren a u rkezten ), EAJk irabazi zituen hauteskun deak, gehiengo handiz. D atu horien arabera, bozkatzeko eskubidea zuten h e rrita rre n % 7 5 ordezkatzen zuen EAJk. G ainontzeko herritarren a rtean , karlistak ziren nagusi.

Politika

AJk, EAEk e ta karlistek egoitza bana zu ten O iartzu n en e ta, indar gutxiago ala gehiago izan arren, herritar kopuru b at euren kide zirela eraku sten du horrek. EAJk herrig u n ean zeukan Batzokia. EAEk A ltzibarko plazan zeukan egoitza, Aibisturren. * * Karlistek, berriz, D onibane kalean zuten egoitza (g a u r egun garajea dagoen lokalaren g ainean). Hiru alderdi politiko horien artean , EAE zen indar gutxiena zuena herrian. EAJk anto lam endu handia zuen ordurako O iartzunen. 1 9 36 . urtean B a tzo kiko le h en d akari Jeronim o U g a ld e b e re L abandibar zen. Em akum e B a tz a re ia , berriz, Juana Alestaran M endiluze. Euzko N ekazarien Bazkunako lehendakari M anuel M itxelena Ira sto rtza zen eta idazkari Luziano Aristizabal Etxeberria. Teiesforo Zapirain Telletxea ere zuzendaritzako kide zen.

Hauteskundeak eta II. Errepublika

statu espainolean I I . Errepublika ezarri zen hauteskundeetan O iartzungo hautesleek ez zuten botorik em an: ham abi lagunek osatutako zerrenda bakarra a u rkeztu zen hauteskundeetara. Udala osatzen zuen zinegotzi kopurua baino ez bazen agertzen hautagai izateko, zuzenean lortzen zitu zten postuak hautagai horiek.

Herria bi hautesgunetan antolatuta zegoen: batetik, Ellzalde, eta bes te tik , Altzibar. Elizalderi zortzi zinegotzi zegozkion, eta AltzibarrI gai nontzeko laurak. Ellzalde zen herriko zerbitzuen erdigunea e ta baita biztanle gehien zituen auzoa ere. 1 9 33 a n Espainiako G obernuak bertan behera utzi zuen O iartzungo Udala: ezkerreko G obernuak onartutako erreform a erlijiosoei m en ez zielako egin hartu zuten erabaki hura. N ekazaritza giroko herrietan g e rta tze n zenez, erlijlo ak indar handia zuen e ta O iartzung o Udalak eliza diruz laguntzen ja rra itu zuen, g o b ern u ak berariaz hori egitea galarazi bazuen ere.

1936K O

Gerraren

A u r r e k a r ia k

C3 I ARTZ UNEN

1933ko urtarrilaren 26an bozkatu zuten lelienengoz oiartzuarrek, bai gizonezkoek eta baita em akum ezkoek ere (1 9 3 1 . urtean onartu zuten Espainiako G orteek em aku m een bozkatzeko eskubidea). Herrian egoitza zuten hiru alderdi politikoek aurkeztu zituzten hautagaiak U dalerako: EAJk b e d e ra tzi lag u n eko ze rre n d a osatu zuen; Com unlon Tradicionalistako karlistek lau laguneko zerrenda e ta EAEk beste lau laguneko zerrenda aurkeztu zuen hautagai izateko. M O A D»

«RACIOB J v IC í 8 r « í. C o n c o J s l«M w « In tegra n e : « » C orp or.d fta • l* o e lo B «s T e r i r i c » . » * * 1

ils

Cif<00 QOE SBSBIPriiA.

Don r a lid f in o 3 é L :«r r t4 n i ( a l r 7 « .

S U c a lil^ P r e s la a n t * .

Dos L ton clo Araafcuiu Agu irra.

g P r la a r T «n ie s te A lc a lu «.

EoD Kuaial I r i g a y v i

E«(UB)o B«FrosiO

ñ R a g lio r - S lru lco

5 f l i * l o r - . e p o s lta ilo

"o n JeioDlmo O g«J .:eb ei« L!±randlbar

j B a íl.o r l»

r-oo Bst«bu> 3cf«ü eoh o An>c«o4

• R a g l-o r 2» ¡< It « (i/ o r

Ton T lc to r la o o S a ra s tl la a s t l

fl Bail.o r í «

'o n 7os9 Ifn & clo O iirlo zo la O yarzftial

n B a tl-o r 6»

t'on KstabAO G a lio s Is a r r a

g a a g ljo r 6^

''OD C a s a r«) (M r lo e o la Esnal

íl

O yarain, l o

Tt». Ba". CL «LCAL. e.

tr a lc lo n a lis ta N s rM o o a lu u T**oo. N a cio n a lista ^asco H a c lo n s lla ta Tasco T re •1 d o ti a l i ata H acloDoll sta Tasco ■ e c lo n a lls ta Tasoo

fia ft.io r 7^

^ «K a y o

B a c lo D a llita Tafeo. R o clo D a llsta Tsioo. B a cln n .illsta Tesso,

roD U s rtlti 2 a lto M ’' Kguiao

'o n Luciano i r l s t l t s b U

n LIAC M B PO LITICi.

■ eclo n slisti> Tasco.

3 Sagurao T a ile n ta A le s lo a

lc l< «T «r r la

*b r lL a » 1 .9 8 *.

»»B R K S I APa.LL OS.

^on

o lp o l e o « ,

T rs I c lo n a lls t a . e 1.958. a

SFChEííBIO,

Udal agiri honetan, udaltalde berria osatzen duten kideen zerrenda daukagu. OUA (1933. Secc. AA neg 5 lib.1 exp 3)

EAJko bederatzi hautagaiek eta Com union Tradicionalistako hiru karlis te k osatu zuten lehenengo aldiz boto bidez au keratutako Udal hura. Alkate, EAJko Feliziano Beldarrain Agirre izan zen. EAJk herriaren % 7 5 ordezkatzen zuen. Udal horrek zuzendu zuen herria 1934ko irailaren Sera arte. 1933an , Udala osatu ondoren, Estatuko hauteskundeak izan ziren eta eskuinak hartu zuen G obernuaren gidaritza. Aldaketa handiko garaia izan zen orduko hura. T a rte a n , kontzertu ekonom ikoa kendu zieten Arabari, Bizkaiari eta Gipuzkoari. Erabaki hark zuzenean eragin zion Oiartzungo Udalari ere.

Feliziano Beldarrain A girre O iartzung o alkateal< eginiko hitzaldiaren transkribapena; Discurso de Feliciano Belderrain Aguirre en la toma de posesión como Alcalde de Oiartzun el dia 10 de Mayo de 1933. (sic)

’’Erítar bat Alkate izatea, eríko seme bat Alkatetzarako aukeratua izatia gauza edera da, gauz goragaria da. Zuen irítzia, ala izango da noski. Neria ere bai. Beragatik^ asiera onak eskatzen duen bezela, Denari eskerak ematen dizkitzutek.Badakizute, nere Aikatetza eta ni naizen guzia, zeuden mendean jartzen detala, edozein gauza bidean egiteko. Orain bi itz besterik ez / Orain déla ogei urte izan du ziran Oiartzunen azkeneko autoeskundiak ( eieccioak). Urte oietan, Oiartzuarak gutxi seiatu dira eriko agintariari laguntzen. Oiartzun,en Udalak (Ayuntamentuak) bakardadian bezela bizitu dira. ¿ Zergatik? Eriaren borondatez, zuzen zuzen aukeratuak izandu etziralako. Articulo 29 dalako oiekin izentatuak izan zira lako. Ez det uste, emendik aurera , orelakorik gertatuko danik. Oiartzunen, Oiartzuararen artian, Euzkadiko beste eri askotan bezela, eriketa edo polítika' ren indarez sortu da, pixtu da, nai aundi bat, gogo aundi bat, beren iritziarekin eta beren jakinduria ■ kin, eriko Udalari laguntzeko. Naia orí, gogua orí, garbi garbi agertzen da Oiartzun’go batzar edo elkartasunetan. Izan ere, batzar oien bidez, elkartasun oien bidez, agintarien mallera igo gera; Udalerako aukeratuak izandu gera, beragatik, bearezkoa da guretzak batzar oyen, elkartasun oyen, Oiartzuararen iritziak ja so, ikusi, ikasi, aintzakotzat artu, eta ale ■ giñean betetzen seiatzea, egiten seiatzea. Orain, Aramburu' tar Leonzio jaunaren asmo bat jaso eta eskeñi bear dizutet.Gure eginkizunak ongi egiteko, zuzen betetzeko, zerurontz begiratu bear degù, Jaingoikoari laguntza eskatuaz asi bear degu.Madrid'ko agintariak, galazi egiten digute Elizara, Udala bezela joatia, baño banaka, denak bildu giñazke Elizan, Meza Doñea entzunaz, argitasuna Jaunari eskatzeko. la ba, Oiartzuarak, batak eta bestiak, gorotuak eta zitalkeriyak aide batera utzi, ta anaitasun ederean denak Oiartzun aide Ian egiten saiatzen geran. Jaungoikuak eta legezarak, orixen agintzen digute." (1933 Akta liburna OUA)

Feliziano Beldarrain Agirre Alkatea eta e ta EAJ-PNVko alderdikidea zen. A ntiespainiarra zelako kargutik kendu zuten eta bere ondasun guztiak konfískatu zizkioten. Frantzian hil zen.

Leontzio Aranburu Agirre Lehenengo A ik ateo rd ea, EAJ-PNVko kidea bere kargutik kendu zutena. O ndasunak konfiskatu, atxilotu eta Iru ñ e a n erail zuten.

Manuel Irigoien Mitxelena Bigarren A ikateordea, EAJ-PNVko kidea bere kargutik kendu zutena. M llitartua, baina a txi lotu ondoren San C ristobalera e ra m an e ta desagertarazi zuten.

Segundo Berrendo Retegi Zinegotzia, EAJ-PNVko kidea eta Euzko Nekazarien Bazkunaren pari;aide. Ondasunanak konfískatu zizkioten. Erreketeak atxilotzera joan ziren, baina dagoeneko ihes eginda zegoen. Bere ordez 18 urte zuen semea eraman eta des agertarazi zute. Urruñean lau urtez exiliatua egon zen. Etxera buelta ahal izateko 8 .00 0 Pta ordaindu behar izan zituen.

Jeronimo Ugaldebere Labandibar Z inegotzia e ta O iartzung o EAJ-PNVko presid en tea. Bere kargutik kendu, atxilotu eta San Cristobaleko gotorlekuan izan zuten preso.

Esteban Goienetxe Arozena Zinegotzia, EAJ-PNVko kidea. Atxilotu e ta lau urtez egon zen San Cristobaleko gotorlekuan. S antanderrra desterratu zuten ondoren eta h em en d ik A rgentinara jo a n zen: bost urte egin zituen A rgentinan.

Luziano Aristizabal Etxeberria Z in e g o tzia , EAJ-PNVko kide e ta Euzko N ekazarien Bazkunaren partaide. Bere onda sunak konfiskatuak izan ziren. Atxilotu eta San Cristobaleko gotorlekura eram an a. Handik Langile Batailoian sartu zuten e ta Ahtxulegiko tunela egiten aritu zen

José Ignazio Odriozola Oiartzabal 5. E rregidorea. EAJ-EAJkoa. Atxilotu e ta San Cristóbal gotorlekuan izan zuten preso.

Esteban Galdos Inarra Zinegotzia, PNVko kidea. Bere kargutik kendua baina karlisten a id e egin zuen. Lehen udal-batzar frankistaren partaide.

Marcelino Barrio Rodríguez ANVko kide, O iartzungo Alkatea 1 9 3 2 -6 -3 0 tik 1 9 3 3 - l- 2 6 r a E&ndera e rre p u b ik a ria lehen aldiz ja rri zuen u d e ltx e a n .O n d a rre ta n egon zen preso eta ondoren Langile Batailoietan

Martin Zalakain Egino Zinegotzia. Com unión Tradicionalistakoa. Kolpe m ilitarraren ondorioz udaltalde hau desegin z u te n e a n , a g in te m ilita r ía x is ta k O iartzungo herriari ezarri zion alkate izan zen.

193 6K D

G erraren

A u r r e k a r ia k □ lARTZUNEN

% }j

Udalak neurri harén kontra agertu ziren e ta Udal M ugim endua sortu zu ten , o rdu ra a rte gorde zuten eskubide hari eusteko. O iartzungo Udala buru-belarri sartu zen kontzertu ekonom ikoarl eusteko borroka hartan. H orregatik, alkatea kargugabetu egin zuen Espainiako Gobernu Zibilak. Beldarraini kargua kendu e ta hurrengo e g u n ean , U dalbatza osoak dimisioa aurkeztu zuen G obernu Zibilaren erabakiarekin b at ez zuela egiten adierazteko e ta Beldarraini babesa erakusteko. Gobernu Zibilak behartu egin nahi izan zituen dim isioa em an zuten zinegotziak berriz au rretik zituzten karguak har zitzaten , baina karlis te k bakarrik b ete zuten agindu hura. O ndorioz, Udalaren kargu egin ziren ham abi zinegotzietatik hiru baino lortu ez zituen alderdi hartako kideek. B esteak b este, O iartzu n g o U dalak, karlisten gidaritzapean egon zen b ita rte a n , Urriko Ira u itza n Espainiako G obernuaren ja rrera errepresiboa txaiotu zuen, zoriontzeko karta e ta guzti bidalita. 1 9 3 6 k o o tsa ile an , berriz h a u tes k u n d e a k izan ziren Espainiako E statúan. E zkerreko koalizioak irabazi zitu en h a u tes k u n d e orokor haiek. Aldiz, EAJ berriro gailendu zen O iartzunen. I I . Errepublikako garai haietan, Hego Euskal Herriko lau herrialdeetarako E statutua lortzea izan zen bertako politikarien lan nagusietako bat. U dalek e re zeresan handia izan zuten m ugim endu hartan eta O iartzungo Udala e re erabat engaiatu zen lehenengo Estatutua lortzeko bide hartan. Lizarrako Estatutuaren alde egin zuen O iartzungo Udalak. Hura nazion a listek e ta karlistek b a te ra adostutako p ro ie k tu a izan zen eta Nafarroak ere parte hartu zuen. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarekin bate ra. N afarro ak estatu tu an parte hartzeari utzi zionean, berriz hasi ziren beste hiru herrialdetako Udalak bigarren estatutu proiektua idazten eta O iartzun buru-belarri m urgildu zen lan horretan. 1 9 36 k o hau tesku n d een o nd oren, e zk erra k e s ta tu tu a o n a rtzek o M adrilen egindako m inistro kontseiluan izan zen Feliziano Beldarrain O iartzung o a lka tea . Egun hartan o n artu zen Euskadiko lehenengo E statutua, behin 36ko gerra hasita indarrean ja rri zena, salbuespen egoera betean.

iartzungo herria hartu zutenean faxistek lehenik e ta , ondoren, ekialderantz egin eta Iru n erori zenean, probintzia zanbuluka zuten gipuzkoarrek: 1936ko gerra Iru n e n gaidu zela diotenak ere badaude, alegia, Iru n g o plaza galduta etorri zela defentsaren gainbehera e ta Ip a r fro n te a ren hondam endia. Zertzelada loditatik m eheetara aldatuta, Joaquin Arraras Irib a rren ek 1940an idatzitako Historia de ia Cruzada Española lanaren I I I . tom oa hartzen badugu, attxam enduaren lehen e g u n etatik hasi eta Iru n erori arteko ibilbidea ezagutzen lagunduko digu.

Jakin badakigu historia kontatzeko beste m odu b at e re badagoela, hurbil-hurbiletik bizi izan zuten em a ku m e e ta gizonena, herritarrena hain zuzen, eta historia liburuek jaso ez dituzten bizipen eta xehetasun horiek ezinbesteko zaizkigu era berean. Kontatzeko bi modu hauek tartekatuko ditugu kapitulu honetan: liburuena eta dokum entu en a, aide batetik, eta testigantzena, bestetik.

í.-'

rá

L o s s o le m n e s a c t o s a y e r e n O y a rz u n

c e le b r a d o s

D e s p u é s d e lo s fu n e r a le s tu v o lu g a r e l d e s c u b r im ie n to d e l a lá p id a q u e p e r p e tu a m e m o r ia d e l h e r o i c o c o r o n e l B e o r l e g u i

E l tie m p o l l u v i o s o d e s lu c ió g r a n d e m e n te l a b r i l l a n t e z d e l o s a c t o s o r g a n i z a d o s e n m e m o r ia d e l g l o r i s o c o r o n e l d o n A lfo n s o B e o r le g u i e n e l p in t o r e s c o v a l l e g u ip u z c o a n o d e O y a r z u n , n o f u é ó b ic e p a r a q u e é s to s s e c e l e b r a r a n c o n l a m á x im a s o le m n i d a d q u e l a f i g u -

Altxamcndu militarra afarroako gobernadore m ilitarra zen Mola jen eralak eta errekete karlistek Nafarroako lurraldea beren m ende hartu zuten 1 936ko uztaiiaren 18an; esan d aiteke, beraz, estatu kolpea egun hartan bertan nagusitu zela N afarroan. Aurre egin zieten leialen gainetik erraz egin bazuten ere, ondorengo errepresioa eta hilketak asko izan ziren; hiru mila pertsona baino gehiago hil zituztela diote historialariek. A ltxam endu aren atzap arkad a em an zelarik, uztaiiaren 19an gerra egoera aldarrikatu zen eta e rrek e te a k M olaren agindupean ja rri ziren, beste lurraldeak konkistatzeko asm otan.

M olaren intentzioa D onostiako m atxinoei laguntza eskaintzea zen, errefortzu ak bidaltzea, ziur baitzen Loiolako kuartelean zeuden m ilita-

......

Loiolako kuartel militarrari laguntzea zen Molaren asmoa.

r a d e l h o m e n a je a d o l o re q u e r í a , a s o c iá n d o s e a l t r i b u t o d e a d m ir a c ió n p o s tu m a , r e s p e to y s im p a tía q u e se r e n d ía a l h e r o i c o m i l i t a r , to d o e l p u e b lo o y a r z u a r r a de

s in

d is tin c ió n

c la s e s .

la s d ie z d e la m añana en la ig le s ia p a r r o q u ia l d e la c ita d a lo c a lid a d que se h a lla b a a b a rro ta d a de g e n t e , s e c e l e b r a r o n s o le m n e s f u n e r a l e s e n s u f r a g i o d e l a lm a d e l v a l e r o s o c o r o n e l B e o r l e g u i , c o n a s í s -

rrak eta hauei gehitu zitzaizkien liskargiieak hihburua m enderatzeko gauza izango zirela. Molaren helburua Bidasoan barrena sartzea, muga ixtea eta bere nagusitasun militarra adieraztea zen, baina m ilizianoek Endarlatsako zubia lehertu zuten ean e ta D onostiako altxam enduak huts egin zuenean gerraldiak beste norabide bat hartu zuen.

Molaren índarrak oztopatzeko, milizianoek Endarlatsako zubia lehertu zuten.

t e n c ia d e l a v iu d a d e l f in a d o , s u s d o s h i j o s y a lg u n o s a l l e g a d o s ; a u to r id a d e s c i v i l e s y m i l i t a r e s , R e q u e té s y M a r g a r it a s y u n a C e n t u r ia d e l a F a la n g e E s p a ñ o la , q u e l l e g ó d e D o n o s tia c o n p e r s o n a lid a d e s r e p r e s e n ta tiv a s de la m is m a , d an d o m a y o r r e a lc e c o n su p r e s e n c ia a l a c to . D e s p u é s d e lo s f u n e r a le s , e n v i s t a d e q u e l a l l u v i a c o n tin u a b a c a y e n d o s in c e s a r , la s a u to r id a d e s y la s m i l i c i a s d e l a F a la n g e y R e q u e té s q u e ib a n a d e s f i -

M olaren asm oetara Itzu liz, hiru z u ta b e a n to la tu zitu en e ta baita N a ferro atik beste lurralde b a tzu etara abiarazl ere: lehenengoa M adrilera, bigarrena Aragoira e ta hirugarrena G ipuzkoara. Burgosko bidea hartu zuen M olak. N a fa rro a k o k o m an d an tzia m ilitarra José

la r se c o b ija r o n b a jo lo s a rc o s d el A y u n ta m ie n to en e s p e ra de que c e s a ra de llo v e r , p e ro com o p e r s is tie r a e l m al tie m p o se d e c id ió v e r ific a r e l d e s file q u e tu v o lu g a r a p e s a r d e l a g u a q u e c a i a , s ie n d o lo s b r a v o s m ilic ia n o s d e l a F a la n g e y R e q u e té s , e n t u s i á s t i c a m e n te a p la u d id o s p o r e l n u m e ro s o p ú b lic o q u e s o p o r t ó im p á v id o l a in c le m e n c ia d e l t ie m p o , p r o r r u m p ie n d o e n p a t r i ó t i c a s a c la m a c io n e s y v iv a s a E s p a ñ a , a l g lo r io s o E jé r c ito n a c io n a l y a l h e r o ic o c o ro n e l

Solchaga Zala koronelaren esku utzi zuen: Gipuzkoa olnperatu nahian abiatu zen koronel talde bat (Francisco García, Alfonso Beorlegui eta O rtiz de Z á ra te ) eta teniente koronelen b este ta ld e

Los Arcos teniente koronela (eskubian) eta Alfonso Beorlegui koronela.

B e o r le g u i. S e g u id a m e n te l a s a u t o r i d a d e s , a c o m p a ñ a d a s d e u n a im p o n e n te m a s a d e g e n t e , s e t r a s la d a r o n a l a e n t r a d a d e l p u e b lo , d o n d e s e p r o c e d ió a l d e s c u b r im ie n to d e u n a lá p id a q u e h a d e p e r p e t u a r l a m e m o r ia d e l v a l e r o s o c o r o n e l d o n A lfo n s o B e o r le g u i. L a lá p id a fu é c o lo c a d a p r e c is a m e n te e n l a q u e h a s ta h a c e p o c o tie m p o t o d a v ía f i g u r a b a o t r a c o n e l nom b r e d e R a f a e l P ic a v e a , q u e p o r su s c r im in a le s c o n -

Gipuzkoara hurbiltzea ztailaren 2 0an abiatu zen Alfonso Beorlegui C an et koronela Iru ñ e tik Bera aidera. Bidasoaren ertzetik Iru n era iristeko hel burua zuen, m uga ixteko agindu baitzioten. Baina uztailaren 20an Berako herrian jo an -eto rri handiak zeuden dagoeneko.

M olaren bandoa burutzeko saioa bertan behera utzi zuen Los Arcos te n ie n te a k Berako herrian, ja rraitzaile gutxi zeudela eta gehie nak kontrakoak zirela sum atu baitzuen, e ta Iru ñ e ra jo zuen egoera haren berri buruzagiei em a te ko . Goiz hartan b e rta n , h a m a rra k a id e ra , Iru n e tik zetorren k a m io n e ta b a t sartu zen herrian, m ilizianoz beterik; "Sin q u e n a d i e l e s s a l g a al p a s o e i n t e n t e d e t e n e r los se dirigen a las Fundiciones, cuyos traba j a d o r e s p a r a n e n el acto, y satisfechos de su fácil t r i u n f o van a p r o b a r f o r t u n a en el vecino pueblo de Lesaca. . . Lesakan ez zituzten jarraitzaile gehieMola general taxista.

c o m ita n c ia s c o n lo s a b o m in a b le s m a r x is ta s y tr a id o r e s s e p a r a t is t a s q u e h a n d e s h o n ra d o a E s p a ñ a c o n s u s c rím e n e s y d e s m a n e s , h a s id o a r r a n c a d a p o r a h b e rs e h e c h o in d ig n o d e o c u p a r lu g a r e s q u e s o lo c o rre s p o n d e n a p e rs o n a s q u e s a b e n a n te p o n e r l a R e lig ió n y la P a t r ia a la s m e z q u in a s a m b ic io n e s y e g o ís m o s i n c o n f e s a b l e s . E l m o m e n to d e l d e s c u b r i m i e n t o d e l a l á p i d a d e d ic a d a a h o n r a r l a m e m o r ia d e u n h é r o e c o m o e l b r a v o c o r o -

Milizianoen bárrikada Irun ínguruetan.

gi aurkitu, baina jaso zuten laguntza ezinbestekoa bilakatu zen: "Los e x p l o r a d o r e s r e v o l u c i o n a r i o s ( . , . )se d i s p o n e n a r e t i r a r s e ^ c u a n d o el g u a r d i a V i c e n t e M a r t í n e z s a l e a su e n c u e n t r o , l o s e n c a ñ o n a y l o s d e s a r m a . Postuaren buru zen Manuel G óm ez karabinero tenienteak, ordea, kendutako arm ak itzularazi e ta denak aske utzi zituen. Gau aldean, bere agindupera zeuden beste hogei karabinerorekin batera, m ilizianoekin b at egin zuten Beran. Irundik Bera aldera miliziano andana zetorren. O rtega tenientea zu te la buru: "...muy c o n o c i d o en Vera p o r h a b e r servido allí carabinero y de sargento y que ejerce una gran i n f l u e n c i a sobre los que ahora son sus subordina -

s ia s m o

n e l d o n A lfo n s o B e o r le g u i, fu é v e rd a d e ra m e n te a p o te ó s ic o , s u c e d ié n d o s e l a s o v a c io n e s y lo s v iv a s a E s p a ñ a y a l g lo r io s E j é r c it o n a c io n a l s i n i n t e r r u p c i ó n y e n m e d io d e u n e n t u p a t r ió t ic o fo r m id a b le .

D e s c u b ie r t a l a l á p i d a c o n m e m o r a tiv a l a s a u t o r id a d e s se tr a s la d a r o n a la C asa C o n s is t o r ia l, d on de tu v o l u g a r u n a c o m id a e n u n a m b m ie n te d e r i g u r o s a i n t i m id a d a l a q u e s o lo a s i s t i e r o n l a s a u t o r i d a d e s , l a

dos. C o n causa.

muy

poco

esfuerzo

(..•)

los

gana

Bitartean, Iru ñ e a n , egoera lioni neurria hartzeko zutab e b at nekez ari ziren anto latzen ; a rm a k falta zitu zten. Muga erasotzeko erreketeen "Prim era com pañía de Guias de N avarra" delakoa antolatu zuten 120 iagunekin, Villanova kapitain erretiratua gidari zutela. In d a rra k biltze-

*^1* j.

Kolpe militarraren ondoren, uztailak 18an boluntario karlistak Iruñeako Gaztelu plazan bildurik.

ra egin zu ten , eta halaxe gehitu zitzaizkien karabinero sail bat eta Eli zondon zegoen G orputze ko beste konpainla bat; denak Luis Ram ajos O rtigosa te n ie n te koronelaren esan etara ja rri zire n . Sunbillan egin zuten g aua, eta Berara etorritako m ilizianoek, hauen presen-

d is tin g u id a f a m ilia d e l h e r o i co c o r o n e l B e o r le g u i y p e r s o n a lid a d e s r e p r e s e n t a t iv a s d e l a F a la n g e E s p a ñ o la y R e q u e té s , d á n d o s e p o r t e r m ia n a d o s l o s a c t o s o r g a n iz a d o s e n m em o r i a d e l b ra v o m ilit a r que a l fr e n te de sus a g u e r r i d a s fu e r z a s lo g r ó a n iq u ila r l a r e s it e n c ia d e l e n e m ig o e n e l f r e n t e d e I r ú n , p o n ie n d o e n p r e c i p i t a d a y v e r g o n z o s a h u id a a la s h o r d a s r o j a s , c u lm in a n d o su t r i u n f o c o n l a l i b e r a c i ó n d e l a c a p i t a l d e G u ip ú z c o a d e s p u é s d e c in c u e n ta y o c h o d ía s d e s a tá n ic o c a u t i -

tzia hain hurbil sum atu zuten ean, herria utzi zuten: "A n t e la p r o x i m i d a d d e l a s f u e r z a s d e P a m p l o n a , r e q u i s a n t r e s c a m i o n e s , y en ellos, y e n los c o c h e s q u e h a b l a n t r a ído, s e r e t i r a n con los c a r a b i n e r o s q u e se les s u m a n y u n o s d i e c i o c h o v e c i n o s d e i d e a s extremistas. . . Uztailaren 2 1 ea n , goizeko seiak aidera, tren b id etik sartu zen Berako herrian Los Arcos tenientea, O lagueko, Belateko e ta M ugaireko postuko karabineroekin. O ndoren errep idetik Villanovaren e rrek e te a k sartu ziren herrian. G araipena ospatzen ari zirela, danbateko lehor b at entzun zuten: Endarlatsako zubia lehertu zuten.

^ v e r io . ¡L o o r y g lo r ia a l h e r o i c o c o r o n e l B e o r l e g u i , c u y o nom b r e p a s a r á a la s p á g in a s g lo r io s a s d e n u e s tra H is to r ia ! iG u ip u z c o a n o s , d o n o s tia r r a s to d o s , a r r ib a ...

U ztailak Z7 "E n O y a rz u n s ig u e n h o s t i l i z a n d o lo s " re q u e té s " , a q u ie n e s re s p o n d e n a d e c u a d a m e n te la s fu e rz a s a llí c o n c e n tr a d a s d e R e n t e r í a y P a s a je s , h a c ie n d o p e r d e r p o s ic io n e s a lo s f a c c io s o s ."

CàERRAREN

BILA K A ER A

O I A R T Z U N E N .,^

Beorlegui koronela orduantxe iritsi zen, Iru ñ e a n zituen ardurak utzita; ordena publikoaren buru zen. " L o g r ó d e M o l a q u e l e s u s t i t u y e r s p o r el c o r o n e l d e la G u s r d l â C i v i l don S a n t i a g o B e c e r r a y l e d i e r a el m a n d o d e las f u e r z a s de V e r a . A ntonio O rtega karabinero ten ien tea e ta berarekin Iru n aidera erretiratu ziren gizonek Bidasoa ertzeko g otorleku ak hartu (karabineroen komisaria barn e) eta Endarlatsako zubia lehertu zuten ean , Gipuzkoarako pasabidea itxita aurkitu zuen Beorleguik.

Beorlegui koronela olchaga koronelaren prem iak honela daude jasota:

"Con el t r i u n f o d e la r e v o l u c i ó n en G u i p ú z c o a y la n e c e s i d a d de s o c o r r e r a l o s s i t i a d o s en los cuarteles de Loyola, se le i m p o n í a a S o l c h a g a , c o m o un objetivo apremiante, el a vanee Alfonso Beorlegui Canet l<oronela.

Las avanzadas de " re q u e té s " p ro c e d e n te s de N a v a rra , han r e c u la d o d e O y a rz u n y B e a s a in g r a c ia s a l a h e r o ic a d e fe n s a d e l p u e b lo , q u e lo s h a h e c h a z a d o c o n

g e s to

e n é r g ic o .

De T o lo s a h a n p a r t i d o e n d ir e c c ió n a O y a rz u n , u n o , y en d ir e c c ió n de V illa f r a n c a o tr o s e c to r a r e f o r z a r la s g u a r n ic io n e s p o p u la r e s d e am bos p u e b lo s .

U ztailak Z9

h a c i a S a n S e b a s t i á n . T a m b i é n era muy conveniente llegar a Tolosa, t a n t o p o r s u t r a d i c i ó n de a n t i g u a c a p i t a l forai, c o m o p o r su s i t u a c i ó n en una a n g o s tura de la c u e n c a del Oria, entre los m ontes Uzturre y Hern i o , Para alcanzar ambos objetivos había que apoderarse p r i m e r o de B e a s a i n , Hernani, Pasajes, Rentería y Oyarzun Egoera berri bati aurre egin behar izan zioten, beraz. In o rk ez zuen behar beste Indar egoera berriari e ra n tzu te k o , ez B eorleguik ezta Cayuelak e re (Bera e ta Altsasu a rte a n ze b lltza n e k ), ez Tutorek ezta Becerra kom andanteak ere (L eitza-B etelu inguruetan ari zirenek), zeregin hori hartu José Solchaga Zaia koronela zuen bere gain Sbichagak: " H o m b r e s les s o b r a b a n (...); s ó l o n e c e s i t a b a n y j e f e s p a r a p o n e r s e en marcha."'^

armas

Bera e ta Endarlatsa a rtean C ariar baserria dago, e ta baserri hartan kokatu zuen postua Beorleguik, Villanova kapitainaren erreketeekin.

fl' ^ —

L a e s c a ra m u z a m ás p e lig r o s a e s , s in duda, la de O y a rz u n . Me r e f i e r o a la s q u e s e h an r e q u ita d o co n lo s " r e q u e té s " e n fre n te s . La to m a de O y a rz u n y s u in c u r s ió n e n R e n t e r í a s u p o n ía la in c o m u n ic a c ió n c o n F r a n c ia , t a n t o p o r c a r r e t e r a com o p o r h i l o t e l e g r á f i c o .

U ztailak 30 P O R U N C O M IS A R IO

Garaiârbâserria.

Errefortzuen zain zegoen. O rtiz de Z á rate koronela hurrengo egunean (u ztailak 2 2 ) biltzekoa zen Beorleguirekin, San Antoneko erm itan; artilleriaren bila jo a n a zen Gasteizera. Lehenengo errefortzuak goizaldean iritsi ziren M anuel M acarro kapitainaren agindupean. Beorleguik O iartzun aidera jo tzea erabaki zuen: "Ha d e c i d i d o m a r c h a r h a s t a Oyarzun a través de los m o n t e s f p a r a f o r z a r el c a m p o a t r i n -

Jom a de a r r o lla d a

in te n s a lu c h a en R e n te r ía

des

E l g ru p o " re q u e té " d e O y a rz u n ha te n id o q u e r e tr o c e d e r e n dos h o ra s m ás d e l o q u e h a a v a n z a d o e n v e i n t e . G r a c ia s a l a c o la b o r a c ió n y h o s p it a lid a d h a lla d a e n O y a rz u n la s f u e r z a s f a c c io s a s d e N a v a r r a h a n p o d id o p e r m a n e c e r u n a s h o ra s c o n c i e r t a h o lg u r a y s in q u e n a d ie le s h o s t i l i z a r a p o r l a p o q u ís im a im p o r t a n c ia q u e e n S a n S e b a s t iá n s e le s d io a lo s in v a s o r e s d e G u ip ú z c o a .

c h e r a d o q u e d e a n t i g u o e x i s t e en l o s a l r e d e d o r e s d e a q u e l l a l o c a l i d a d y d e s b o r d a r a s í el o b s t á c u l o del Bidasoa. Zenbait historialariren a ra b era , zonaídea m ilizianoen babesik gabe zegoen^, kopuru handi bat Loiolako kuartelen aurka ari zelako eta beste zati handi b at Pasaiako eta O reretako (E rre n te ria -O re re ta ) m ili zianoak gehienbat, Iru n g o e rre tze estrategikoa defendatzera jo a n a k zireíako. Beraz, haien ustez, m iliziano ta ld e txiki b atzu k besterik ez zeuden O iartzungo lur-erem uetan. Joaquín Arrarasen historia liburuak, ordea, honako hau jasotzen du: " F o r m a b a n el c a m p o d e O y a r z u n p o d e r o s o s e l e m e n t o s d e f e n s i v o s , o r i e n t a d o s p a r a h a c e r f r e n t e a un a t a -

EríaJtzetikAftko Harrirantz.

P e r o m ás t a r d e , c r e c ié n d o s e e n su fá c il v ic to r ia , h a p o d id o d e s p la z a r s o b re R e n te r ía o tr o s g ru p o s a lia d o s a l a c a u s a f a s c is t a . H a s ta e l e x tr e m o d e q u e h a b ía n e s ta b le c id o en la in d u s tr ia l v i l l a un c u a r t e l d e e s ta c io n a m ie n to . L a b r u t a l in c u r s ió n d e lo s " re q u e té s " y sus fe ro c e s in s t in t o s d e c a n ív a le s p r o n to se d e ja r o n s e n t i r p o r la s v íc t im a s in o c e n t e s q u e p r o d u je r o n . D os m u je r e s y u n n iñ o h a n s id o a le v o s a m e n te a s e s in a d o s . T r i s t e r e c u e r d o p a r a q u ie n e s h a n s e n t id o d e c e r c a la s c o n -

Milizianoak San Markoko gotorlekuan.

q u e p r o c e d e n t e d e la f r o n t e r a f r a n c e s a , y s e e x t e n d í a d e s d e el e x t r e m o n o r d e s t e del m o n t e J a i z q u í b e l , s o b r e F u e n t e r r a b í a , en q u e s e a l z a b a el m o d e r n o f u e r t e de N u e s t r a S e ñ o r a de G u a d a l u p e ^ a los de las proximidades de Erlaitz y Pagogaña, en E n d a r l a z a . M á s a t r á s d e e s t a l í n e a h a b í a o t r a s dos o b r a s f o r t i f i c a d a s : la d e San M a r c o s y C h o r i t o q u i e t a ligeras en San y algunas fortificaciones Marcial, San E n r i q u e y Arcale. O rtiz de Z árate zu tab ea bi

s e c u e n c ia s d e l a b a r b a r ie d e s a ta d a d e l fa s c is m o e n a c c ió n . P e ro q u iz á sea la in m in e n c ia d e l e x tr a o r d in a r io p e lig r o lo que h a h e c h o r e a c c io n a r a l p u e b lo r e n t e r i a n o . S o l i c i t ó a s i s t e n c i a a S a n S e b a s t iá n y P a s a je s R e u n id o s u n o s q u in ie n to s h o m b re s a rm a d o s e n t o t a l , se d e s a ta ro n c o n t r a s u s e n e m ig o s , la n z á n d o s e e n tr o m b a v a l i e n t e m e n te , a p e c h o d e s c u b ie r t o , re c h a z a n d o a l n u m e ro s o g r u p o , p o n ié n d o le s e n t r a n c e d e f u g a , h a c ié n d o le s e n l a o d is e a v a r ia s b a ja s .

Milizianoak San Martzialeko gotorlekuan.

konpainiak eta m etrailad ore sekzio b atek osatzen zuten eta baita bi artiíleria bateriak ere. Donostia erasotzeko agindua zuten . G oizuetaHernani eskualdetik sartu nahi izan zuten , baina inguru haietan oztopo handiak aurkitu zituzten: zubiak botata zeudenez, ezin izan zuten aurrera egin. Atzera eginez berriro ere, Bera herrira iritsi ziren, baina Beorlegui, egonezinak bultzatuta bakarrik abíatu zen arratsaldeko lehen ordutan Villanova e ta M acarroren konpainiekin; O rtiz de Z árate uztaila ren 25era a rte herrían geldi tu zen.

Com o h e m o s d ic h o a n t e s , e n d o s h o r a s , lo s " r e q u e té s " se s it u a r o n e n l a s a l t u r a s d e O y a r z u n , d o m i n a n d o d e s d e a l l í l a p o b la c ió n . L a t a r d e d e a y e r e l p a q u e o s o b re O y a rz u n fu é num e r o s o . U n a l l u v i a d e p lo m o a c e c h ó e l p u e b lo t o d o e l d í a . L o s f u e r t e s d e G u a d a lu p e y S a n M a r c o s , s ie m p r e fie le s c u m p lid o r e s d e s u d e b e r , la n z a r o n m uch as y e f ic a c e s g ra n a d a s q u e h ic ie r o n te m b la r lo s c im ie n to s de la s c a s a s o y a r t z u a r r a s .

Guadalupeko gotorlekua.

Txoritokietako gotorlekua.

Oiartzun helburu

eorlegulren indarrek goizaldean Aiako H arri aldera jo zu te la e n tzu n a da oso. M artínez Erro alferezak xehetasun handiekin ja so zituen egun haietako gorabeherak b ere operazio e g u n k a ria n . H ilak 23 zituenean honela idatzi zuen; "A las t r e s d e la tarde salimos a t o m a r los a l t o s de

M añana es p o s ib le que s i O y a rz u n s ig u e m o s trá n d o s e t a n fa v o re c e d o ra y ta n h o s p it a la r ia co n sus e x tr a ñ o s in v a s o r e s , sea b o m b a rd e a d o c o n m ás d e c i s i ó n . L a m e n ta b le s e r á t e n e r q u e r e d u c i r a r u in a s to d o e l p u e b lo , p e ro la s c ir c u n s ta n c ia s y la sospechosa a c t i t u d d e l a g r a n m a y o r ía d e su v e c in d a r io o b lig a a p r o c e d e r d e e s t a fo rm a e n é r g ic a .

Abuztuak Z

^— ^ G

e r r a r e n

B ila k a era

niA R T zuN E N

s o b r e Vera, y o t r a p a r t e d e la f u e r z a a v a n z a p o r la c a r r e t e r a h a s t a la l í n e a e l é c t r í c a - I r u n - E n d a r a y p a s a m o s el r í o s u b i e n d o h a s t a E s c o l a m e n d i , c l á s i c a v e n t a d e c o n t r a b a n d i s t a s . A l l í s e p a s ó la noche. A n t e s de a m a n e c e r el 23, s e s a l e en d i r e c c i ó n a P e ñ a s d e Aya. Se e s t á a n d a n d o h a s t a l a s t r e s d e l a tarde. Al b a j a r d e la P e ñ a d e A r t i c u z a (nueve d e la m a ñ a na) n o s t i r o t e a n los g u a r d i a s del D e p ó s i t o d e A g u a de S a n S e b a s t i á n , (...). P o r c o n f i d e n c i a s q u e r e d be, c a m b i a B e o r l e g u i d e r u t a y m o n t e t r a v i e s a v amos a c a e r sobre Oyarzun, a cuyas cercanías llegamos a las tres de la tarde. H a y t i r o t e o c o n l o s q u e e s t á n en O y a r z u n (250 g u a r d i a s c i v i l e s , 70 c a r a b i n e r o s y

Faxisten mendiko batería bat, Oiartzun inguruetan hedatzen.

D u ra n te to d o e l d ía la s b a t e r í a s e m p la z a d a s e n e l f u e r t e d e S a n M a r c o s , a s í com o ta m b ié n la s q u e s e e n c u e n t r a n e n G u a d a lu p e , e f e c t u a r o n un in te n s o b o m b a rd e o s o b re la s p o s ic io n e s e n e m ig a s , que desde a n te a y e r se r e fu g ia n en la s in m e d ia c io n e s d e O y a rz u n . A n te la in fr a n q u e a b le b a r r e r q u e o f r e c ía n n u e s tra s f u e r z a s , lo s c a r l i s t a s s e v ie r o n o b lig a d o s a d e s v ia r su it in e r a r io . La h is to r ia se r e p ite . O y a rz u n ha

Milizianoak, Oiartzun inguruetako lubakietan defentsarako prest.

m u c h o s m i l i c i a n o s ) y q u e d a n c e r c a d o s en una a n t e el p u e b l o . H a y c u a t r o h e r i d o s nuestros"^^

loma

Luis Menchón errekete beteranoa Beorleguirekin zegoen e ta elkarrekin egin zuten Bera-O iartzun ibilbidea. M artín ez Erroren m odura, honek ere egun haietako g e rta e ra k idatzirik utzi zitu en . Eta halaxe dakigu Beorlegui 2 5 0 gizonekin irten zela Beratik eta bidean asko gaixotu egin zirela. "Yo c a l c u l o q u e s o l a m e n t e q u e d a r í a n c o m p l e t a jT ie n t e ú t i l e s y s a n o s u n o s 1 5 0 " ^ ^ dio pasarte batek. O iartzun aldera jo zuten ean A rtikutzako p a ra jee ta n 7 0 -8 0 tiro egin ondoren, ja n a ri eske ibili ziren aurkitu zituzten baserrietan, baina etxekoandreek ez zutela janarirík esaten ornen zieten eta ez zuten ezertxo ere jaso. " E n t r a m o s e n el c a s e r í o de Goicoechea, situa d o en las a f u e r a s de

* s id o in v a d id o p o r e s t im a r lo un cam po m uy p r o p ic io p a r a e l d e s S a r r o l l o d e su s o p e r a c io n e s . Es p o s ib le s u p o n e r, ta m b ié n , que hayan e s c o g id o e s te c a m in o a n te la s dem andas de s o c o r r o d e l o s y a d o m in a d o s r e b e l d e s d e L o y o l a , q u e im p u ls a d o s p o r l a a n g u s tio s a s itu a c ió n en que se e n c o n tra b a n t r a z a r o n s o b re e l p a t io d e lo s c u a r t e le s e l " U rg e n r e f u e r z o s p o r O y a rz u n " q u e lo s l e c t o re s h a b r á n p o d id o a p r e c i a r e n n u e s t r o s d o c u m e n to s g r á f ic o s p u b lic a d o s a y e r .

Oyarzun, a l a s 2 ' 1 5 d e la t a r d e d e e s t e d í a 23. D e s d e él o í m o s el r e p i q u e d e t o d a s l a s c a m p a n a s del p u e b l o e c h a d a s a vuelo. Nafarrak sartzen ari zirela ja k in a zen, beraz, e ta Ergoiengo auzoan begiztatu zituztenean, alkateak, Beldarrain zenak, Pasaiara eta Irunera abisua em an ornen zuen; hala, p o c o después llegaban de ambas localidades guardias civiles, carabineros y

tiz de Zarateren erreketeak Ergoiengo auzoan barna.

En u n a a ta q u e a n u e s tra s a r r o ja d a s m ilic ia s a l b a r r io de A lc ib a r (O y a rz u n ), lo s " re q u e té s " t u v ie r o n q u e a b a n d o n a r p r e c ip ita d a m e n t e e s t a p o s ic ió n , a b a n d o n a n d o e n su h u id a a r m a s , u n a b a n d e r a d e l a n t ig u o r é g im e n y v a r i o s s ím b o lo s r e l i g i o s o s d e lo s q u e t a n a m a n te s s o n .

Abuztuak 3, astelehena En e s te fr e n te no c a r l i s t a . N u e s tra s

h a s id o fu e rz a s ,

d e s ta c a b le l a a c t iv id a d p a r tie n d o d e la s v e n ta s

m i l i c i a n o s c o n t r e s a m e t r a l l a d o r a s ^ q u e o c u p a r o n los c a s e r í o s i n m e d i a t o s " Beorleguiren inddrreí a u r k a egin zieten Altzibarren e ta lehenengo talka ho n ek zauritu b a tzu k utzi zitu en . Tiroketa luze m antendu zen -a rratsald eko 7 '3 0 arte iraun ornen z u e n e ta tiroketa am aitu eta gutxira kamioi blíndatuaren pasadizoa gertatu zen;

Errepublikaren Asaltoko guardiak, Oiartzungo Doneztebe enparantza zeharkatuz, Beorleguiren indarrei aurre egiteko asmotan.

de A s tig a r r a g a , han e fe c tu a d o un a v a n c e de e x p lo r a c ió n y h an lle g a d o h a s t a la s p r o x im id a d e s d e O y a r z u n . E s to s m o v im ie n to s h a n s id o lle v a d o s a c a b o c o n p e r f e c t o

é x ito .

E l e n e m ig o s o l o p r e s t ó b r e v e l u c h a e n l a s p r o x i m i d a d e s d e l m o n te U r c a b e , r e c i b i e n d o c o n f u e r t e t i r o te o a n u e s tra s m ilic ia s . E s ta s a v a n z a ro n co n g ra n d e c is i ó n y e m p u je , y lo s r e q u e t é s s e r e p le g a r o n c o n to d a r a p id e z .

" . . . s e v i o s a l i r del p u e b l o un c a m i ó n b l i n d a d o q u e se a d e l a n t ó h a s t a la a v a n z a d i l l a d e L a G á n d a r a . L o o c u p a b a n g u a r d i a s c i v i l e s y c a r a b i n e r o s q u e al l i e gar cerca de los requetés empezaron a vitorear a E s p a ñ a . E n g a ñ a d o s p o r e s t o s grit o s , s i e t e d e los n a v a r r o s a b a n d o n a r o n s u s i m p r o v i s a d o s p a r a p e t o s y se a d e l a n t a r o n c o n f i a d a m e n t e e n el e n c u e n t r o d e los q u e l l e g a b a n . Pero, d e s ú b i t o s e v i o a é s t o s q u e les apuntaban con sus fusiles y los hacían p r i s i o n e ros.

Errepublíkazaleen kamioi blindatua, Oiartzungo Doneztebe plazan, udaletxearen aurrean.

3 ^ -' ' fa v o r

E l re s u m e n d e l d ía e n e s t e s e c to r a r r a ja lig e r a s v e n ta ja s a de la s fu e r z a s le a le s .

m e n te

la s

Las b a te r ía s le a le s p o s ic io n e s r e b e ld e s .

FRENTE

R E N T E R IA

b o m b a rd e a n

in te n s a

P o r l o q u e r e s p e c t a a l f r e n t e d e R e n t e r í a p r o p ia m e n te d ic h o , que es u n a d e r iv a c ió n d e l d e O y a rz u n , d u ra n te la jo r n a d a de a y e r se r e a liz a r o n lig e r a s

Miliziano taldea Oiartzungo Arkale mendian.

Pasadizo hau ez da hor a m aitzen . La G ándara a lferezak ihes egitea lortu zuen, baina, Beorleguirekin egon ondoren eta hark bere hasen-ea azaldu ondoren, bere buruaz beste egin zuen. Erreketeek kontraerasoa egin zuten eta kam ioi blindatua hartzeko gai izan ziren; guardia bat hil eta besteak preso hartu zituzten. Beorlequiren egoera larria zen. Uztailaren 23ko gaua eta 24a estu pasa zituen AItzibarko au zoan zeuden ín g u ra tu ta e ta ez zitu zte n fusil bakoitzeko bospasei kartutxo baino: " S e c r e y ó l l e g a d o el último momentof y algunos de los r e q u e t é s p i d i e ron confesión, que

e s c a ra m u za s que s ir v ie r o n p a ra que n u e s tra s fu e rz a s to m a ra n p o s ic io n e s e s t r a t é g ic a s . S e h o s t i l i z ó a l e n e m ig o c o n e f i c a z fu e q o d e f u s i l e r i a y d e c a ñ ó n . A lg u n o s d e n u e s t r o s o b u s e s f u e r o n a c a e r e n m e d io d e l c o n v o y q u e p r o c e d e n te de Lesaca avanzaba con a v itu a lla m ie n to s y m u n ic io n e s h a c ia l a b a s e d e O y a r z u n , c u n d ie n d o e l p á n ic o e n t r e lo s r e q u e t é s , h a s ta e l p u n to d e q u e s e o r g a n iz ó p r e c ip ita d a m e n te y en d e s b a n d a d a u n a v e r -

r e c i b i e r o n d e los d o s c a p e l l a n e s q u e i b a n con ellos. Baina Errepublikaren aldekoek, egoeraz ja b e tu gabe seguruenik, ez zuten eraso egin. "Los r e v o l u c i o n a r i o s n o a t a c a r o n ;

su c o b a r d í a ,

como

Miliziano taldea Url<aben.

d a d e ra fu g a h a c ia g e n e r a l fa c c io s o .

tid a d

e l

c u a rte l

O tro c o n v o y q u e d e s d e O y a rz u n se d i r i g ía h a c ia L e s a c a tr a n s p o r ta n d o g ra n c a n h e r id o s se v io o b lig a d o a r e t r o c e d e r .

A steartea, abuztuak 4 EN

FRENTE

S i

h u b ié r a m o s

NORTE de

fa c ilita r

p a rte

o fic ia l

e n otros m uchos casos de estos días primeros, a los n a c i o n a l e s , g u e e s t a b a n p e r d i d o s sin sión."

salvó remi —

M iliziak Oiartzunen, blindatua atzean dutelarik.

jo r n a d a d e a y e r e n e l f r e n t e N o rte , com o lla m a m o s a la s b a s e s d e o p e r a c io n e s in s t a la d a s en la s zonas de R e n te r ía , O y a rz u n , Ir ú n y V e n ta s d e A s tig a r r a g a , q u e i n s c r i b i r l a f r a s e y a fa m o s a : " S in

novedad

e l

P O S I C IO N E S

S O L ID A S

E n to d a

lín e a

te n d r ía m o s

fr e n te ."

d e c o m b a te q u e

in ic ia

la s

p ro

Miliziak Urkaben defenísarako prest,

la s

x im id a d e s de R e n te r ía y va h a s t a l a m is m a f r o n t e r a f r a n c o n a v a rra , p o r la p a r te de Ir ú n , p a s a n d o p o r O y a rz u n y V e n ta s d e A s t ig a r r a g a , la s p o s ic io n e s d e la s fu e r z a s a d ic t a s y d e m i l i c i a s p o p u la r e s m e jo r a n d e h o r a e n h o r a .

A lo la r g o d e la s d os ú ltim a s jo r n a d a s , la s fu e r z a s g u b e r n a m e n ta le s h a n s a b id o o c u p a r u n a s p o s ic io n e s s ó lid a s . E l t e n ie n t e O r te g a , je f e d e la s fu e r z a s que o p e ra n en la zo n a de Ir ú n , a l o c u p a r la peña de A ya,

U ztailaren 24an hiru m ila gizon inguru bildu ziren O iartzunen. Haien artean m ikeleteak, guardia zibilak, karabineroak eta m ilizia noak zeuden. Beorleguik, m uniziorik gabe a p en as, ez zuen a m o re em a n e ta errefo rtzu ak noiz etorri zain egon zen.

Oiartzunen sartzeko indarrak biltzcn

ruñean fa x is ta k tro p ak antolatzen ari ziren. Premia h a n d ia k z itu zte n , baina n ag u sien etariko a a rm a k eskuratzea zen. In z a kapita in a k a rm a z beteriko konboia ekarri zuen Ir u ñ e ta eta uztailaren 2 1 e a n "Tercio de requetés de Lacar"-i errebista Errepublikaren Asaltoko Guardiak Donostian. pasatu zion Utrilla te n ie n te koron elak. 8 5 0 g izo n ek osatzen zuten: Erriberako gizonak ziren gehienak, baina baziren Zangotzakoak eta baita Iruñeko m erindadekoak ere. Aragoi aldera egin behar zuten, baina " . . . l a n e c e s i d a d de s o c o r r e r a los c u a r t e l e s d e L o y o l a s e impone, y p a r t e d e los r e g u e -

h a to m a d o u n a p o s i c i ó n p r á c t i c a m e n te in e x p u g n a b le , y un c e n t r o d e o p e r a c io n e s v e r d a d e ra m e n te s ó lid o y e s t r a t é g ic o , q u e h a d e s m o r a liz a d o a l e n e m ig o . FRENTE

IR U N

En e l fre n te de Ir ú n , la c o lu m n a q u e d i r i g e e l t e n ie n t e O r te g a , s it u a d a e n m a g n ific a s c o n d ic io n e s e s tr a té g ic a s , ocupó d u ra n te e l d ia de a y e r, s in e f e c t u a r un s ó lo d is p a r o , la s c r e s t a s d e l a p e n a d e

tés de L a c a r q u e d a n i n c o r p o r a d o s el d i a 22 a una c o l u m n a q u e s e p r e p a r a p a r a el n u e v o f r e n t e g u i p u z coano."

Lacarreko Tertzioa Gipuzkoarantz abiatzekotan.

Gipuzkoarantz abiatu zen zutabea honela osatu zen: bi fusil konpainia (batailoi bat), Regim iento Am erikako m etrailadore sekzio b at eta erre keteen konpainia bat. O rtiz de Z á ra te koronela Iru ñ e a n agertu zen egun horietan e ta m endiko bi batería ekarri zituen beraiekin. Zutabearen ardura hartu zuen O rtiz de Z áratek e ta zeregin hau em an zitzaion: "La m i s i ó n q u e s e l e a s i g n a a O r t i z d e Z á r a t e es m a r c har p o r Lesaca, Peñas de A y a y Oyarzun, p a r a apo d e r a r s e de l o s f u e r t e s del c a m p o a t r i n c h e r a d o y e s t a b l e c e r c o n t a c t o c o n l a s f u e r z a s s i t i a d a s en los cuarteles de Loyola. H elburu b a zu e n ,

hori lortzen ez bigarren au ke ra

, A y a , d o m in a n d o c o n t i r o d e a m e — tr a lla d o r a sus dos v e r tie n te s , h a c i a S a n A n t ó n y O y a r z u n . L a m is m a c o lu m n a d el te n ie n te O rte g a h iz o a ú ltim a h o ra de la ta r d e de a y e r dos p r i s io n e r o s , un cabo y un s o ld a d o h e r id o s , y tre s r e q u e té s , co n dos s e ñ o ra s q u e le s aco m p añ ab an , c o n tin u a n d o la s p o s ic io n e s in t a c t a s e n p o d e r d e n u e s tr a s fu e rz a s . E s ta

in d ig n a c ió n ,

que

a u m e n ta

a l

c o n o c e rs e

hechos

bat em an zioten O rtiz de Zárateri: "(...) en su d e f e c t o s e le e n c a r g a q u e c o o p e r e con el n ú c l e o de B e o r l e g u i al c i e r r e d e la f r o n t e r a f r a n c e s a r m e d i a n t e la o c u p a c i ó n d e Urcabe, P e ñ a s de A r c a l e y collado de Gainchurrizqueta. D on ezteben geldiunea egin zuen O rtiz de Z árateren zutab eak. Leitzara jo ateko bide bat bazegoela em an zioten aditzera e ta , batetik denbora aurrezteko eta bestetik erresistentzia txikiagoa aurkituko zuelakoan, Leitzaren hautua egin zuen, baina arazoak besterik ez zitu en a u rk itu . G o iz u e ta ta iritsi zire n e an hango zubia le h e rtu ta aurkitu zuten . A u rre ra egin nahi b azute n , a rti-

Ortiz de Zarate teniente koronela Lacareko tertzioari zuzentzen ari zaio.

c r im in a le s de lo s re q u e té s , c o m e tid o s en O y a rz u n y sus in m e d ia c io n e s , es m ayo r e n tre lo s n a v a rro s r e s id e n te s en G u ip ú z c o a o q u e h u y e r o n d e l a r e g ió n c i a r s e e l m o v im ie n to p a r a r e f u g i a r s e

h e rm a n a a l i n i e n tr e n o s o tro s ,

ABUZTUAK 5 O b s e rv a m o s q u e l a m o r a l d e lo s ir u n e s e s e s a d m ir a b l e . C o n v e rs a m o s c o n a lg u n o s d e e l l o s y c o n a y u d a d e u n p o t e n t e c a t a l e j o d iv is a m o s v a r i a s d e la s p o s i c i o -

lleria alde batera utzi beharrean zeuden e ta , dilem a horren aurrean, atzera egitea erabaki zuten . D oneztebera iritsi zen berriro e re , e ta Endarlatsatik pasatzeko asm oa bazuen e re , bertako zubia lehertuta zegoen ja d a . Bi egun galdu om en zituen jo a n -e to rri horietan. Uztailaren 23an beste zutabe bat abian ja rria zen José de Los Arcosen aginduetara. Guztira 3 0 0 gizonek osatzen zuten zutabea eta O rtiz de Zárate oso gertu zuten. Berako herritik Eskolamendira egin zuten eta.

Faxista taldea Bera inguruetan, 1936ko uztaila

nes de la s fu e rz a s le a le s en l a s c im a s q u e r o d e a n a I r ú n . S e nos d ic e q u e la s g e n te s f a s c is t a s q u e o p e ra n en e l s e c to r d esd e la fr o n te r a h a s ta A s tig a r r a g a se a c e rc a rá n a unos m il h o m b re s , c o n c e n tr a d o s e n s u m a y o r n ú m e ro e n l a z o n a de O y a rz u n .

Abuztuak 7 E n e l s e c t o r d e O y a rz u n , l a a c c ió n d e n u e s tr a lle r ía fu é , s i c a b e , m ás e f i c a z . D is p a r a n d o

a r ti s o b re

behe-lainoa sartuta, gaiiurrean gelditu ziren. Estatu Nagusiko buruzagi batek honela jaso zituen helburuak: "Al m a n d o s u p e r i o r l e i n t e r e s a b a s e r e a l i z a s e un e s f u e r z o p a r a a l c a n z a r el p u e r t o de P a s a j e s , n e c e -

Pasaiako txalupa flotatxoaren boluntarioak.

lo s p u n to s e n q u e e s ta b a n c o n c e n tra d o s lo s d e s ta c a m e n to s r e b e ld e s , e l fu e g o de cañón b a tió con c e rte ra p u n te r ía a l e n e m ig o . D esde S an M a rc o s y desde G u a d a lu p e , la a r tille r ía in t e r v in o co n u n a ta q u e m ancom unado, que o c a s io n ó c o n s id e r a b le s d e s t r o z o s , h a s t a e l p u n to d e q u e lo s fa c c io s o s s e v ie r o n o b lig a d o s a r e t i r a r s e .

Abuztuak 8 De

Peña

Aya

P ik o k e ta

p a r tió

d u ra n te

s a r i o p a r a c o n s e r v a r las c o m u n i c a c i o n e s m a r í t i m a s p o r el N o r t e y c o n c u y a o c u p a c i ó n q u e d a b a a d e m á s v i r t u a l m e n t e c e r r a d a la f r o n t e r a f r a n c e s a , p r e v i a una l i m p i e z a de la z o n a c o m p r e n d i d a e n t r e e l l a y la línea Oyarzun-Rentería-Pasajes, que se pretendía ocupar. Con e s t a f i n a l i d a d , en l a s p r i m e r a s h o r a s del d í a 25 s e o r d e n a a l o s n ú c l e o s d e O r t i z d e Z á r a t e y Los A r c o s que marchasen hacia Oyarzun p ara esta b l e c e r c o n t a c t o c o n la c o l u m n a d e B e o r l e g u i , el cual a s u m i r á el m a n d o del c o n j u n t o , p a r a r e a l i z a r una operación cuya final i d a d será o cupar p o siciones que d o m i n e n la c a r r e t e r a d e O y a r z u n - I r ú n y a l c a n z a r P a s a j e s , o b s e r v a n d o a Irún".^^

Erreketeak Oiartzunerantz,kainoiak idi eta gurdíekin garraiatuz.

^ m añ a n a fu e g o d e f u s i l e r í a y d e a m e tr a lla d o r a . En e s te p u n to , d u r a n te l a m a d ru g a d a , un p e q u e ñ o g ru p o e n e m ig o i n t e n t ó r e a l i z a r u n a v a n c e p o r s o rp re s a p e ro n u e s tro s v ig ía s lo a d v ir t ie r o n a tie m p o y d e já n d o le s l l e g a r a b u e n t e r r e n o d e tir o lo s o b lig a r o n a r e t r o c e d e r en fr a n c a d e s b a n d a da. D u ra n te l a ta r d e se a b r ió un p a r é n te s is d e re p o s o en la s h o s tilid a d e s , ro to a veces p o r "paqueos" s in

Ortiz de Zarateren gizonak Oiartzungo bidean, kainoiak idi eta gurdiekin garraiatuz.

O rtiz de Z á ra te uztailaren 2 6an D oneztebe utzi e ta Lesakal<o bidetik abiatu zenean, Aritxulegí eta Biandizko lepotik barrena nekez zihoan. Artillería piezak pisutsuak ziren eta haiek garraiatzeko idiak erabiitzen zituzten. M artxa honetan Emilio Etxarte boluntarioak hartu zuen parte eta haren testigantzak honela dio; " Somos 1 3 0 h o m b r e s , c a s i t o d o s d e las M e r i n d a d e s d e P a m p l o n a , E s t a l l a y S a n g ü e s a . P o r su m ú l t i p l e c o m p o s i c i ó n la c o m p a ñ í a e s un c o n g l o m e r a d o o r i g i n a l . (...) A l m a n d o d e e l l a s e e n c u e n t r a el c a p i t á n A l f r e d o F e r r i z . L e a y u d a n en su m i s i ó n los a l f é r e c e s M u ñ o z , M ú g i c a , E r a s u n y A r t e a g a y el s a r g e n t o Rodríguez. Salimos de Pamplona el 22 d e j u l i o c a m i n o a San Sebastián.

im p o r ta n c ia . p o s ic io n e s s e D e l s e c to r de m e n te d ic h o , s ig u ie n te :

Todas n u e s tra s h a n c o n s o lid a d o . O y a rz u n , podem os

p r o p ia d e c ir

Las b a te r ía s d e S a n M a rc o s a b r ie r o n d e s d e p r im e r a h o ra u n fu e g o n u t r id o y c e r t e r o s o b re la s p o s ic io n e s q u e t i e n e e s t a b l e c i d o e l e n e m ig o e n d ic h o p u n t o . L o s o b u s e s c a u s a r o n g r a n d e s d e s t r o z o s m a n te n ie n d o a r a y a a lo s f a c c io s o s y o c a s io n á n d o le s b a ja s v i s i -

de u n o s d í a s d e d e t e n c i ó n e n S a n t e s t e b a n y Vera, l l e g a el d í a d e S a n t i a g o . P o r la t a r d e v a m o s h a c i a L e s aca . Una vez allí, el A l t o M a n d o o r d e n a q u e la c u a r t a c o m p a ñ í a s a l g a h a c i a O y a r z u n (...) H e c h a la p r o v i s i ó n d e v í v e r e s , e m p r e n d e m o s el v i a j e p o r á s p e r a s m o n t a ñ a s . (...) L l e g a m o s , p o r fin, a una ermita, d e n o m i n a d a S a n A n t ó n , d o n d e s e n o s o r d e n a q u e n o s r e f u g i e m o s p a r a d e s c a n s a r . (...) D e s p u é s d e Después

Ortiz de Zarateren gizonal< Kopal(arril<o San Antón ermitan.

b le s . U no d e lo s a v io n e s d e n u e s t r a b a s e v o ló s o b r e l a z o n a d e O y a r z u n , d e ja n d o c a e r u n as bom bas s o b re A r c a le , d e s tin a d as a c ie r t o s o b je tiv o s y su s e fe c to s fu e ro n a p re c ia d o s c la r a m e n t e p o r e l o b s e r v a d o r y p o r a lg u n a s a v a n za d a s de n u e s tra s fu e r z a s . L a s f r a c c i o n e s e n e m ig a s d e l a zo n a d e V e n ta s y de O y a rz u n h a n s id o b a t id a s e n é r g ic a m e n te p o r e l fu e g o d e a r t i l l e r í a y d e f u s i l d e lo s le a le s .

d o s h o r a s de c a m ino, l l e g a m o s a A r i c h u l e g i (..•) El r e l o j m a r c a las s e i s d e la m a d r u g a d a . S i n r o m p e r filas, n o s h a b l a el c a p i t a n . Dice que allí vamos a e s p e r a r al r e s t o d e la c o l u m n a , q u e v i e n e d e L e s aca. M a n d a m o n t a r g u a r d i a s p o r l a s v e r t i e n t e s del m o n t e (...) u n o s d u e r m e n , o t r o s d i s c u r r e n p o r el m o n t e , h a s t a las doce, h o r a e n q u e a p a r e c e el r e s t o d e la columna (...), proseguimos el camino hacia Oyarzun"^^

Abuztuak 9 EN LA

ZONA DE

OYARZUN

P o r lo q u e re s p e c ta a la zona de O y a rz u n , d e l s e c to r N o rte , la in fo r m a c ió n es, s i c a b e , m ás f a v o r a b l e . L a s f u e r z a s a d ic t a s y la s m i l i c ia s p o p u la r e s se b a te n c o n a d m ir a b le e s p ír itu y e m p u je y e n c u e n t r a n y a e s c a s a r e s i s t e n c i a . L a s b a t e r ía s d e S an M a rc o s y a y e r fu e g o e f ic a c ís im o s o b re

d e G u a d a lu p e h i c i e r o n la s p o s ic io n e s e n e m i-

Uztailaren 2 7an goizeko zazpiak aldera iritsi ziren O rtiz de Z árateren Indarrak Ergoien auzoko parajeetara, e ta bertako baserri batean eza rri zuten aginte-tokia. E rrekete ta ld e tx o b a tzu k, 8 0 b a t g izo n , b a tze n jo a n zitzaizkion AItzibarren zegoela eta haiek em an zioten berria Beorleguiri: alegia, Ortiz de Z árate e ta Los Arcos koronela laguntza em atera zetozela. O rtiz de Z árateren gizonak izan ziren iritsi ziren lehenengo errefo r tzu ak, Tejero Saurina kapitainaren agindupean, e ta , Urkabeko postutik txapelgorri gehiago zetozela ikusi zuten ean , atzean biltzeko erabakia hartzen hasi zen. Honela dago ja so ta pasarte hau:

g a s , a s í com o e l a v ió n d e r r a , q u e d e s c a r g ó a l g u n a s b o 5 t^ ' b a s s o b re lo s lu g a r e s q u e t e n ía s e ñ a la d o s p o r o b je t iv o s . L o s e f e c t o s d e l b o m b a rd e o d e t i e r r a y a ir e fu e ro n o s t e n s ib le s c a s i a s im p le v i s t a , y s e p u d o c o m p ro b a r q u e e l e n e m ig o s u f r i ó b a s t a n t e s b a j a s . Una de la s bom bas a r r o ja d a s s o b re la lo m a de U g a ld e c h n e f u é d is p a r a d a c o n t a n e x c e le n t e p u n t e r í a , q u e e x p lo tó s o b re un c a s e r ío q u e s e s u p o n e e r a e l

"Los j e f e s t r a t a r o n d e c o n t e n e r el p á n i c o y c e r r a r o n los s o p o r t a l e s d e p i e d r a d e la C a s a A y u n t a m i e n t o c o n una t r i n c h e r a d e s a c o s t e r r e r o s p a r a r e s i s t i r . P e r o d u r a n t e la n o c h e se l e s f u e r o n los ánim o s , y h a c i a las d o c e e m p e z ó la e v a c u a c i ó n c a m i n o de R e n t e r í a . El p u e b l o e s t u v o a b a n d o n a d o y m e d i o d e s i e r t o h a s t a la m a ñ a n a del 2 7 , e n g u e T e j e r o a p a r e c i ó en l o s a l t o s d e Urcabe, m i e n t r a s O r t i z d e Z á r a t e s a l í a d e E r g o y e n y B e o r l e g u i d e s e m b o c a b a p o r el b a rrio de Alcibar. Equna am aitzear zegoela, Pablo Díaz D uñabeitia kapitaina eta harén esanetara zeuden 500 gizon batu zitzaizkien. Horiek pollzia lanetan ibiliak ziren Goizueta eta Aranoko bailaretan eta Beorleguiren aginduetar a j a r r i z i r e n Donostia alderako borrokan: "Una c o l u m n a m a n d a d a p o r el C a p i t á n D u ñ a b e t i a , p a s a p o r A r a ñ o y e n v u e l v e p o r el s u r el m a c i z o d e S a n t i a g o m e n d i .

Duñabeitia kapitaina

sagarria e ta era berean d o ku m en tu interesgarria deritzogu O rtiz de Z á ra te k bere egunkarian idatzirik utzi zuena: " H a b i e n d o p a s a d o la n o c h e las f u e r z a s del C. B e o r l e g u i en las p r i m e r a s c a s a s d e O y a r z u n y las del C o r o n e l O r t i z d e Z á r a t e en el b a r r i o de A l c i b a r a las o c h o d e l a m a ñ a na s e p u s o en m a r c h a

c u a r t e l g e n e r a l d e lo s sos en a q u e lla z o n a .

fa c c io

E le m e n to s c i v i l e s d e R e n t e r í a y de L e z o a b r ie r o n o b ra s d e f o r t i f i c a c ió n y d e fe n s a e n d e te r m in a d a s z o n a s d e a q u e l s e c t o r p a r a a f ia n z a r la s p o s ic io n e s le a le s y s it u a r s e e n i n m e j o r a b l e s i t u a c i ó n p a r a b a t i r a l e n e m ig o . En e l s e c to r d e V e n ta s d e A s tig a r r a g a , la s fu e r z a s q u e m a n d a e l t e n i e n t e M a r g a r id a a c t u a r o n , com o s ie m p r e , c o n l a m á x im a e f i c a c i a , y s u s i t u a c i ó n , y a v e n -

toda la c o l u m n a al m a n d o del C o r o n e l B e o r l e g u i y en c o r r e c t a f o r m a c i ó n e n t r ó en O y a r z u n c o n g r a n e n t u s i a s m o de l a s f u e r z a s q u e v i t o r e a b a n a E s p a ñ a . Se c o l o c ó en el A y u n t a m i e n t o la b a n d e r a n a c i o n a l . D e s p u é s de u n c o r t o d e s c a n s o a la t r o p a s e a v a n z ó en d i r e c c i ó n a R e n t e r í a p o r l a c a r r e t e r a d i r e c t a la C o l u m n a del T e n i e n t e C o r o n e l L o s A r c o s , p o r la de H e r n a n i la del C. O r t i z d e Z árate". Eta honeia jarraitzen du testuak: "Ese m i s m o d í a es d e s t i t u i d o - p o r " a n t i - e s p a ñ o l " - el alcalde de Oyarzun, el nacionalista Feliciano Beldarrain, siendo n o mbrado en su lugar M a r t í n Z a l a c a í n ". Bien b ita rte a n , hilaren 2 7an b e rta n , Loiolako kuartelak bonbardatu zituzten eta han zeuden goarnizio m ilitarrek am ore em an zuten; horrek ondorengo o rd u etan G ipuzkoako p arlam en tariekin tropen errendizioa hitzartzea ekarri zuen. Uztailaren 28an Donostiako irratiek lau haizeetara hedatu zuten albiste hori. E rrepublikanoek, ja d a aukera gehiagorekin, tropak berrantolatu e ta O rereta aldera bidaitzeko aukera zeukaten. Duñabeitiakapitaina.

t a jo s a e n d ía s a n te r io r e s , h iz o a y e r in m e jo r a b le .

en cho g a lle g o , O y a rz u n .

D e s d e a y e r m a ñ a n a h a y u n e le m e n to m ás e l f u e r t e . N os r e fe r im o s a un m uch a fu g a d o de la s lín e a s e n e m ig a s de

H a b la m o s c o n é l . N o s d i j o que p e r te n e c ía a u n a de l a s t r e s c o m p a ñ ía s d e l r e g i m i e n t o d e I n f a n t e r í a d e A m é r ic a , d e g u a r n i c i ó n e n P a m p lo n a , q u e h a c e q u in c e d ía s e n t r a r o n e n G u ip ú z c o a ; é l y o t r o m u c h a c h o l i e -

Errepublika2:alecn indarrak rrepublikanoek Augusto Perez G arm endia kom andantea zuten buru. Defentsa lerroa O reretako erem uetan ezarria zegoen, "nazionalak" atzera buitza tu baitzituzten bildutako errefortzuekin. O reretako lehen etxe haietatik O iartzun alderako bidea kontrolatzen zuten. Eskualdean biltzen ziren in d a r errep u b lik an o a k ez ziren m akalak. O iartzu n g o goarnizioari O reretako m ilizianoak e ta D onostiatik zetozen tro p a k gehitu zitzaizkion; zenbait d atu ren a ra b era , 4 .0 0 0 gizon izan zitezkeen. 26 Beraz, O rereta Inguruko sektorea ondo babestua zegoela ond orlo ztatzen da. Honi g u ztia ri S anta B arb ara, S a n tia g o m e n d i, T > o rito k ie ta e ta San M arkoko (B izarain m e n d ia ) g o to rle k u e ta n zituzten indar e ta posizio ezin hobeak gehitu behar zaizkio. "Con O y a r z u n , su o b j e t i v o d e m o m e n t o , a la vista las fuerzas de Beorlegui tro p e z a r o n s i n e m b a r g o c o n una r e s i s t e n d a inesperada p o r pa r t e de los frente p o p u l i s t a s en tal l o c a l i d a d q u e le Augusto Perez Garmendia c o l o c ó en p o s ición komandantea. precaria, m á x i m e c u a n d o el d í a 24 l o s f r e n t e -

g a ro n o ch o d ía s d e s p u é s p o rq u e e s ta b a n c u m p lie n d o u n a r r e s t o . A q u e lla p r im e r a re m e s a d e f a c c io s o s c o m p o n ía n la m ilita r e s y re q u e té s , y a l f r e n t e de e l l a fig u r a b a e l e x - c o ro n e l B e o r le g u i, q u e se a lo jó , co n su E s ta d o M a y o r, en u n a c a s a d e l a p la z a d e l p u e b lo . -¿ C o m e n b ie n lo s r e b e ld e s ? —l e p re g u n tó n u e s tro r e d a c t o r c o n te s ta n d o n e g a tiv a m e n te e l i n t e r p e la d o .

p o p u l i s t a s l o g r a r o n r e c i b i r r e f u e r z o s e s t i m á n d o s e en cerca de 4.000 c o ntando entre ellos a grupos de guardias civiles y de A s a l t o que les dotaban de con sistencia y eficacia.

Errepublikaren aideko indarrak, Arkaleko lubaki batean, atzean Jaizkibel mendia ikusten delarik.

Erasotzaiieak indarrak mctatzcn e n b a it itu rriren a ra b era , a rm a z a ltx a tu ta k o trop a fa xistak O iartzunen biltzen e ta indarrak handitzen ari

. -¿ L o g ra n r io ?

a p r o v is io n a r s e

d ia

-S e a p r o v is io n a n c a d a d o s , y c o n b a s t a n t e d i f i c u l t a d , d a d a la p o s ic ió n d e la s l a R e p ú b lic a .

fu e rz a s

-¿ C ó m o

lo g r ó

fu g a rs e ?

-A p ro v e c h a n d o e l r e le v o d e l a sa, e s q u iv a n d o to d o p o s ib le lle g a r a San M a rc o s .

n o c h e . A cam po t r a v i e e n c u e n tr o , h e lo g r a d o

ziren. B eorleguiren 2 5 0 gizonei O rtiz de Z árateren beste 1 .2 0 0 bat inguru batu behar zaizkie. Los Arcos zu tab ea k 4 0 0 ekarri zituen eta Díaz Duñabeitia kapitainak 200ekin lagundu zuen. Guztira 1 .80 0 lagu nek osatu zitu zten Beorleguiren i n d a r r a k . ^ s Eta indar hauekin egin zuten aurrera.

Ugaldctxo eta Orcrctako Agustinak auzotik barrena

ztailaren 28an tiro hotsen eta San M arkotik jau rtitako obusen danbatekoen a rtean , erasotzaileak O reretako atariraino sartu ziren, Agustinak auzora hain zuzen. Egun horretako operazioegunkariak hauxe zion;

"La p r i m e r a ( C o m p a ñ i a G a r c í a del P i n o ) l l e g a h a s t a la m i s m a e n t r a d a d e R e n t e r í a d o n d e s o s t u v o un c o m b a t e c a s t i g a n d o d u r a m e n t e al e n e m i g o con el f u e g o d e una p i e z a de a r t i l l e r í a . T a m b i é n s e t i r o t e ó un tren b l i n d a d o p r o c e d e n t e d e I r ú n a r r a n c á n d o s e los r a í l e s p a r a e v i t a r la r e t i r a d a . L a c o l u m n a d e O r t i z de Z á r a t e l l e g ó t a m b i é n a las p r o x i m i d a d e s d e R e n t e r í a p o r el S.E. D e s p u é s d e e s t a p l m e r a o p e r a c i ó n la p r i mera se r e p l e g ó s o b r e O y a r z u n b u s c a n d o m e j o r e m p l a z a m i e n t o p a r a la b a t e r í a y b o m b a r d e a r R e n t e r í a y el F. S a n M a r c o s . L a s e g u n d a s e r e p l e g ó al b a r r i o de U g a l d e c h o en c u y a s c a s a s q u e d ó el T. C o r o n e l G i l d e A r é v a l c o n t o d o el R ^ d e L a c a r . Durante la tarde s i g u i ó el p a q u e o con int ermi tencla

-¿ C ó m o e s tá n r e b e ld e s ?

m o ra l

lo s

-P é s im a m e n te , s o b re to d o s o ld a d o s . No me e x t r a ñ a r la m uch os lo s q u e me im it a s e n . E l

cañoneo

desde

San

lo s fu e s e n

M a rc o s

o b lig ó

a l

e n e m ig o

pudo

fu g a rs e

r e p le g a r s e Lo

que

fila s

c u e n ta r e b e ld e s

s o ld a d o

que

la s

Bonbardaketek suntsítutako Oreretako etxe baten hondarrak.

Ugaldetxo auzoan g ertatu zen Augusto Pérez G arm endia kom andantearen e zb eh arra. Goizeko zazpietan U galdetxoko gerra lerrotik autoz zihoala erreketeek tiro egin eta autoa irauli eg¡n zen. Pérez Garm endia larri za u ritu zuten e ta ezin izan zuen Pedro Falom irrek, Defentsa Batzordeko partaide eta CNTko kide zenak, lagundu. Pérez Garm endia Leitzan fusilatu zuten , atxilotu ondoren. Hilaren 2 8an A rkaleko posizioa hartu zuten erasotzaileek, G arcía del Pino te n ie n te a re n eskutik. G arrantzizko kokalekua ze n , Iru n g o errep id ea

P a ra v e r d e c e r c a l a o fe n s iv a e m p r e n d id a p o r e l f u e r t e d e S a n M a rc o s c o n tra lo s fa c c io s o s de O y a r z u n , u n r e d a c t o r d e FR EN TE PO PULAR tr a s la d ó a y e r m añana a l c ita d o f u e r t e .

En e l d ía d e a y e r se in t e n s if ic ó e x tr a o r d in a r ia m e n te e l c a ñ o n e o d e S an M a rc o s c o n tr a e l p u e b lo d e O y a r z u n y s u s p r o x im id a d e s d o m in a d a s p o r l o s r e b e l des . E s to s

r e c ib ie r o n

d u ro

c a s tig o .

Los

cañones

le a -

kontrolatzen baitzen handik. Borroka gogorra izan zen: erasotzaileek berrogeita zortzi zauritu, ham abi hildako e ta sei preso hartu zituzten. H urrengo egunean, hilak 29, Villanova kapitainak O reretako Agustinak auzoa utzi behar izan zuen errepublikanoen kontraerasoa zela eta. O ia rtzu n aldera e rre tira tze n ari zela a tze a n utzi zituen sei zauritu, ondoren preso hartu e ta fusilatu zituztenak. U zta iia re n 2 9 a n R afeel G arda-V aliñ o kom andante ak M o n teju rra Tertzioaren gidaritza hartu e ta Iru ñ e a utzi e ta O iartzungo herrian hilaren 3 0 ea n azaldu zen. Beorleguik nahiko errefor________ ____ tzu bildu zituen bere zutaH u rb iltze n ari zire n in d ar fa xiste i au rre eg in az, m ilizian o ak tiro ka. berrantolatzeko: bere e s a n e ta ra zitu en 2 .3 7 2 gizon, bateria bat eta M endiko Artillería sekzio bat.

García-Valiño komandantca

ndar hauekin bi zu tab e anto latu zituen Beorleguik, b a t O rtiz de Z árate ten ien te koronelaren agindupean egongo zena eta bestea, berriz, García-Valiñoren esanetara egongo zena. In d a r h a u e ta tik e re "zu tab e

le s , m añana y ta r d e , e s tu v ie ro n m and ando a la s lín e a s e n e m ig a s sus c o n tu n d e n te s y e s tru e n d o s a s ra z o n e s . C a d a u n o d e e s to s e n v ío s e r a n a c u s a d o s p o r l o s e n e m ig o s , q u e s e r e p le g a b a n e n c a m b ia n d o a c a d a m o m e n to d e p a r a p e t o . Uno de lo s A y u n ta m ie n to , fe c to s .

obuses causando

fra n c a m e n te e l p o b la d o ,

a lc a n z ó a l e d ific io del en é l c o n s id e r a b le s d e s p e r

ibiltari" bat osatu zuen B eorleguik, Los Arcos te n ie n te koronelaren esku utzi zuena. E ra s o tz a le ugari bildu ziren O iartzungo herrian. Azaldu ditzagun zenbait d a tu : o rdu ra a rte zegoen a lka tea k a rg u tik kendu eta M artín Zalacaín Eguinok bere burua alkate aldarrikatu zuen. 1 9 40 k o a za ro a re n 4 an eginiko plenoan, A lkatetzak, Gipuzkoako B oluntarioen D om in a Z aíacaínen tzat eskatu zuen: " . , , p a r a el S r J e f e l o c a l de F.E.T. y de las Garcia-Valiño komandantea. J .O .W .S . de este Valle Dn. Martín Zalacaín E q u i n o , c o n s i d e r a n d o q u e d i c h o Sr. F u é el p r i m e r A l c a l d e N a c i o n a l n o m b r a d o p a r a la V i l l a p o r el n u n c a b a s t a n t e l l o r a d o C o r o n e l B e o r l e g u i ( q .e.p.d.) c u a n d o al f r e n t e d e una C o l u m n a d e R e q u e t é s l i b e r ó t o t a l m e n t e e s t a V i l l a el 2 7 d e J u l i o d e 1 9 3 6 " Eta honela ja rra itze n du; " . . . d i o a c e r t a d a s o l u c i ó n con celo e inteligencia a todos los ser vicios que reclamaba no ' , s ó l o la A d m i n i s t r a c i ó n i\'"' . . . Municipal sino tam -

ban

m ás

^ r e b e ld e s , v is t a la in s is )t e n c ia d e l c á n tic o d e lo s c a ñ o n e s d e S a n M a rc o s , h u b ie r o n d e e v a c u a r a lg u n o s e d i f i c i o s p o r e llo s ocupados, tr a s la d a n d o a lu g a r e s q u e e llo s c o n s id e r a s e g u ro s a sus h e r id o s .

C om o c o n s e c u e n c ia d e l c a ñ o n e o d e a y e r s e o r i g i n a r o n v a r i o s in c e n d io s e n d iv e r s o s in m u e b le s d e O y a r z u n , q u e lo s r e b e ld e s h u b ie r o n d e s o fo c a r c o n b a s ta n te tr a b a jo .

C3ERRAREN

Bli-AKAERA

10 7

DlARTZUNEN

b i é n y b a j o t o d o s los p u n t o s d e vista, a c u a n t o era n e c e s a r i o p a r a el a v i t u a l l a m i e n t o d e l a s F u e r z a s M i l i t a r e s d e s t a c a d a s d u r a n t e m e s y m e d i o e n la l o c a l i d a d y c u y o n ú m e r o l l e g ó a s u m a r los c i n c o m i l h o m bres aproximadamete". B eraz, O ia rtzu n e n 5 .0 0 0 gizon bildu izan zirela a lp a tze n da. Pentsatzekoa da indarrak biltzeko ezinbesteko gu n ea bilakatu zela O iartzun, eta bai Iru n aldera jotzeko edo Donostia hartzeko kokaleku estrategikoa zela. Beorleguiren operazio-Iiburuak honela dio: Ortiz de Zárateren zutabea

Kapitan Oslé Konpainia (Batallón de America), gizon • U s o z k a p i t a i n a ( A m e r i k a ) , 95 g i z o n •

• Laguna •

kapitaina,

80 g i z o n

M e t r a i l a d o r e a k eta morteroak,

46 gizon

Erreketeak: •

Villanova kapitaina,

• Macarro

kapitaina,

110 g i z o n

100 g i z o n

■ Nadoz, 100 g i z o n • Vázquez, 105 g i z o n Ureta 85 g i z o n

kapitaina,

• M a r t í n e z Cisne,

190

Abuztuak 10 P a r a c o n o c im ie n to d e to d o s s e da p u b lic id a d a la s ig u ie n te n o ta de p r e c io s d e p e s c a d o : p r e c io s

que han de regir en los pueblos de la p r o v i n c i a (a e x c epción de San Sebastián) para los Comités l o c a les de A b a s t o s , M e r lu z a , p r e c io d e c o m p ra 3 ' 6 5 ; p r e c io m á x im o d e v e n ta a l c o n s u m id o r , 5'35, M e d ia n a g ra n d e , 3'10, 4 ' 0 5 ; M e d ia n a p e q u e ñ a , 2 ' 8 0 , 3 ' 6 5 , M e d i a n i l l a , 2 ' 6 ' ,

gi z o n ' Llórente kapitaina, • F.E,Vázquez

190 g i z o n

tenientea,

75 g i z o n

García-Vallño zutabea Erreketeak: G. Unzalu,

190

gizon

Lacalle kapitaina,

200 gizon

Cérriz kapitaina,

190 gizon

Ormachea kapitaina, Pino tenientea, F.E.

180 gizon

97 gizon

Germa tenientea,

60 g i z o n

K u a r t e l N a g u s i k o trop a k : • Oldarketako

Sekzioa:

Calvo tenientea,

60 g i z o n

B a t a i l o i a 2. M e n d i E r r e g i m e n t u a : ' Bateria Juliani guztira 127 gizon

kapitaina

eta

Inés

Sekzioa,

Beorleguiren zutabe berrantolatua 2 .3 7 2 gizonek osatzen zuten, beraz, datu hauen arabera. Kom andantzia Militarretik agindua jaso zuten abuztuaren 8 an , non esaten b a itzíe te n Aiako H arria-Erlaitz-Pagogaina

3'35; P e s c a d illa g o r d a ,\^ 2 '2 5 , 2^70; Pese a d ii la p e q u e ñ a ''- . / c p n ' p e q u e ñ ita , 1 70, 2'10; C o n g r io g r a n d e , 2 ' 2 5 , 3 ' 7 0 ; C o n g d io p e q u e ñ o , 1 ' 3 0 , 1 ' 4 0 ; B a c a la o , 1 ' 7 0 , 2 ' 2 0 ; P a n c h o s , 1 ' 7 0 , 2 ' 2 0 ; B e s u g o , 1 ' 7 0 , 2 ' 2 5 ; C ra b a g ra n d e , 1 ' 7 5 , 2 ' 2 0 ; C ra b a p e q u e ñ a , I ' I S , 1'5'; S a lm o n e te s , 3 ' 5 0 , 4'15; G a llo g ra n d e , 2'70, 3'20; G a llo p e q u e n ito , 0'90, 1'40; Lenguado, 8'00; C a la m a r e s , 4'50, 5'50; Sapo c o r r ie n te , 0'85, 2'10; Sapo p e q u e ñ o , 0'70, 1'20; R ayas, O'35; O r d in a r io , O'50, O'80; Locha g ra n d e .

lerroa hartu b e h ar zu tela . O re re ta k o fron tea egonkortu e gin zen, baina Beor legui e ta b e ra iek in zeuden buruzagi erasotzaileek >ehetasunez a z te rtu zitu zten egin behan-e ko hu rrengo urratsak: m u ga h a rtze ra egin zuten , Iru n g o defen tsa ahuldu e ta suntsitzera. "Fue los

Pikoetagarate baserria (Pikoketa)

vital para ofensores f

en esa s e c u e n c i a de la campaña, c o n t a r c on un jef e de los méritos de Galvis y , además con voluntarios hijos de Elizondo, Irurita y Ustarroz, que conocían bien

suelo

que

pisaban".

Los Arcos kapitaina os Arcos zutabea O iartzungo plazatik eta Ergoiengo baserrietatik irten zen ordu tx ik ie ta n e ta biharam u n eko egunsentian P ikoetagarate (P ikoketa) erasotu zuten. Eriaitz aldera egi nez, G orostiagaz ja b e tu ziren eta a zken ik b aita A lako H arriaz e re , nahiz e ta m ilizianoek

1'45, 1'90 Y lo c h a c o r r ie n te , 1'15, 1'50; Locha pequeña, 0'90, 1'35; Fanecas y L ib a s , 0'95, 1'40; P o ta s , 0'70, 1'15; R eus, l'OO; C h ic h a r r o c o r r ie n te , l'OO, 1'50; C h ic h a r r o g ra n d e 1 ' 0 5 , 1 ' 5 5 ; A tú n , 1 ' 1 5 , 2 ' 2 0 .

Abuztuak 11 EN

FRENTE

Se a fir m a ,

NORTE

a cada

d ía

que p a s a ,

s itu a c ió n

e s te

adoretsu eran tzu n kontraerasoak egin.

e ta

A buztuaren 15ean, O rtiz de Z á ra te z u ta b e a k E rlaizeko e ta fó g o g a inako g o to rle ku ak hartu zituen borroka gogorren ondoren. Itu rri batzuen arabera 14 hildako ze n batu ziren hasiera b a te an, zazpi preso hartuak, baina ja k in a da baja Pagogaína g eh iag o egon zirela ondorengo tiroketan eta m aterial ugari bildu zela kokagune hauetan. José Maria Castiloren ara bera "hildakoen e ta zauritutakoen artean 105 baja" egon ziren. Ortiz de Z á rate zauritu egin zuten e ta ondorengo egunetan hil egin zen: " . . . o c u p a n d o , e n t r e la n i e b l a , l o s f u e r t e d e E r l a i z y P a g o g a ñ a , a u n q u e h e r i d o en una m e j i l l a , m i e n t r a s er a e v a c u a d o o t r a b a l a le a t r a v e s ó el p u l m ó n , c a u s á n d o l e la m u e r t e u n o s d í a s m á s tarde. Joxe Maia o iartzuarra Ergoien auzoan bizi zen gaizkileen trop ak han ezarri ziren garaian. Honelaxe kontatu zigun :

Esaten *zu "m oruak" 'e etorrí zila Ergoina?

f r e n t e , y a c o m p le t a m e n t e p e r d i= -^ d o p a r a e l e n e m ig o f a s c i s t a , E l d ía de ayer fu é de tr a n q u ilid a d a b s o lu ta e n lo q u e a lu c h a s e r e f i e r e . S o la m e n te a m e d ia t a r d e , h u b o u n c o n a to d e p a q u e o q u e p a r t í a d e la s in m e d ia c io n e s d e E n d a r la z a , y q u e c e s ó p r o n ta m e n te a n te e l fu e g o c o n q u e c o n te s ta r o n la s fu e r z a s d e n u e s tra s p o s ic io n e s . A to d o lo la r g o h a s ta la s V e n ta s

d e l fre n te , desde d e A s tig a r r a g a , se

la ha

P eña de Aya id o c e r ra n d o

Bai, konpañi bat "moro" etorri yun. Bai, hemen baja ikarriya izan ziten, hor Pikoketa aldi hortan, eta Irun aldekua ez genin zeatu guk. Igaride bat oso-osua, tren ttikiya, zeakua, Arditurrikua. Hoz 'ta beste bat, auto milla, kotxia baziten hola, muturrin zorrotzakin, 'ta yun kotxia hua. Hemen besta bat yun, kotxia Bartolok esnekata juten yun, eta tioik biyek. Bat kargatu bittartin bestia deskargatu. 'Ta bengal Benga! Kamilleruak horrea eamaten! Biño, ze meiko izango zittuzten! Zea, bean arteko asto meiko batzuk!

Pikoketatik hor, Eriaitzetík hartu 'ta mineta jetxiko zittuzten geo trenin etortzeko? Goiti bera, 'ta han mesilan jarrita mesilan kartzen zittizten, 'ta hemen Olaizolako zubiko hontan, deskargatu, 'ta hortikan kamilleruak ekartzen zitten horrea. Eta hor ze inga zioteken? 'Ta hurrengo goizian bizi zena, gurdira! Geo Lesakatik aurrea eamaten omen zittizten, kamiona batian edo... esaten ziten. Handik aurrea kamiyuak izaki, eta ondo iñak, eta Pamplona! Biño, Pamplona tokitan ziok! Orduan, kontua ate zak, ez zela zea hoi... Gurdibide zarretik eamaten zittizten, Aiendolako etxe kontratik barrena Txarondoko zea harta atea, 'ta Santanderko etxe azpitik barrena gurdibide zarratik eamaten zittizten. Geo eskolta eamaten 'men tziten. Hemengo inguru hontako behiyak eta idiyak, eta denak bildutzen zittizten eamateko. Eta ezetzik ezin esan! Joeel Garbittuko zitten seittunl "Goiara" ere eaman ziten kartzela! Eta Maraikua ere bai, "Aitona"!

Erasotzaileak Iru n herrira hurbiitzen ari ziren poliki-poliki nahiz e ta m ilizianoek adoretsu aurre egin. E riaitzen e ta Z u b eltzu n g o g o r eutsi zieten

p r o g r e s iv a m e n te , l a te n a z a q u e h a c e in s o s te n ib le la s itu a c ió n d e l p o c o e n e m ig o q u e r e s i s t e e n O y a rz u n . L a s it u a c ió n d e e s to s r e b e ld e s , fra n c a m e n te d i f í c i l d e s d e h a c e v a r io s d ía s , se h a a g ra v a d o en e l d e a y e r , e n q u e l e s f a l t ó e l c o n v o y d e m u n ic io n e s d e b o c a y g u e r r a y q u e o r d in a r ia m e n te le s lle g a b a d e l a p a r t e de L esaca. Los

e fic a c e s

b o m b a rd e o s

n u e s tra s

fu e rz a s ,

que

G uadalupeko e ta San M arkoko artilleriaren laguntzaz. A bu ztuaren 21eko kontraerasoa handia Izan zen; abiazioak bonbak ja u rti zituen, O iartzunen zeuden m atxinoak jopu ntu zituela.

Milizianoak mendian borrokan.

A bu ztuaren 24an Legíoaren 2. Bandera iritsi zen Carbonell kom andantearen agindupean e ta San M artzial (Aldabe m endia) h a rtæ k o plana osatu zuten: Galvis kom andantea Bidasoaren ibaibidetlk sartuko zen, erdialdetik Los Arcos zu tab ea k D eskargatik egingo zuen San M artzial aldera eta ezker hegaletik Legioak erasoko zuen.

Irailaren le k o borrokaldia gogorra izan zen, goizean goiz hasi e ta arratsalde p a rte ra a rte luzatu zen. B eorleguiren operazio-liburuan honela dio: " B a j a s del día, a p r o x i m a d a m e n t e 2 0 m u e r t o s y 50 h e r i d o s " García-Valiño kom andantea zauritu egin zuten , baina h u rren g o e g u n e a n San M a rtziale k o e rm ita hartu zuen Los Arcos zutab eak. Behobiara begira dauden m end ix k e ta tik barren a ab iatu

d ía s a n te r io r e s han causado im p o r ta n te s b a ja s v is ta s en esos convoyes, han d e b id o in flu ir n o to r ia m e n te s o b re la m o ra l de lo s r e b e ld e s , que no deben e n c o n tr a r g e n te s d e c id id a s a u n a m is ió n t a n p e lig r o s a . C o m o , p o r o t r a p a r t e , n u e s t r a s f u e r z a s v a n d o m in a n do p r o g re s iv a m e n te to d a s la s a ltu r a s q u e d o m in a n O y a r z u n , c o n l o c u a l e l e n e m ig o v a a t e n e r d i f í c i l s a lid a d e e s e p o b la d o , e s d e p r e v e r q u e e n u n p la z o

eta muga itxi zuten: " q u e d a n d o c e r r a d a c o n F a n c i a a las 6 horas". 35

comunicación

Irailaren Sean Irungo herrian sartzen hasiak ziren eta Santiagoko Nazioarteko Zubi aldean oraindik ere eutsi egin zieten milizianoek. Beorlegui koronela hankan zauritu zuten Hendaia aldera ihesian ziren milizianoen atzetik zihoala. Huescako frontean hil zen irailean Beorlegui, zauri horien ondorioz.

Behobiako erdigunera sartzea galarazten zuen lur zakuz egindako parapetoa.

d e tie m p o m uy r e d u c id o v u e lv a O y a rz u n a n u e s tro p o d e r y e l e n e m ig o te n g a que abandonar e s t a p o s i c i ó n , e n l a q u e s u p o n ía t e n e r b a s e fir m e p a r a a v a n z a r h a c ia

o b je tiv o s

m e jo

re s . En uno de esos b r illa n t e s m o v im ie n to s d e n u e s t r a s m ilic ia s y le a le s , una c o lu m n a m andada por e l te n ie n te M a r g a r id a avanzó r á p id a m e n te y c o n g^^^i e fic a c ia , a p o d e rá n d o s e d e u n a e x c e le n te p o s ic ió n ,

Hondarribia irailaren 6an hartu zuen Utrillaren zutabeak; Guadalupeko gotorlekua hartu eta Jaizkibel mendiaren magaletik aurrera egin zuten. Bitartean, ira ia re n 9an, Los Arcosen indarrek Oiartzundik Landarbasora jo zuten. Santiago-m endi irailaren 12an hartu zuten, Donostiako defentsa lerroa ahuldu nahian. Eta halaxe gertatu zen hila-

Milizianoak Behobiako zubiaren defentsan.

desde c e rc o

la de

c u a l s e e s t r e c h a ' e l^ e s ta zo n a .

Abuztuak IZ E n l a z o n a d e E n d a r l a z a , e l e n e m ig o i n t e n t ó h o s t i liz a r a la s fu e z a s le a le s , p e ro lo s e le m e n to s d e c a r a b in e r o s q u e g u a rn e c e n a q u e lla s p o s ic io n e s n u e s tra s r e p lic a r o n ta n e n é r g ic a m e n te que de ja m o a l a d v e r s a r io e n e l s ile n c io , o b lig á n d o le a r e t i r a r s e . L o s c a r a b in e r o s d e a q u e lla z o n a , c o n la c o la b o r a c ió n d e u n g ru p o d e m i l i c i a n o s , fu n c io n a n d e m a n e ra a d m i-

ren 13an m ilizia noek San Marko eta TxDritokieta utzi zituztenean; ingurua babesil< gabe gelditu zen eta O reretatik atzera erretiratu zi ren ordura arte defentsa zereginetan ari ziren lier r i t a r r a k . Erasotzaileek orduan zutabe bat p restatu zuten, O iartzundik irten Miliziano errepublikazaleek Irun inguruan jarritako errepide kontrola. eta Ore reta eta Pasaiatik barrena joango zena. Utrillaren zutabea, Lezoko plaza hartuta, Pasaiara abiatu zen: Donostia erasotzaileen esku zegoen.

Hasierako Mugimenduak Oiartzunen erra egiteko intentzioa aspalditik zetorren. Erasotzaileak den bora luzez arituak ziren gerra planifikatzen; sektore batek jakin bazekien tronpeta deiei jarraitu behar ziela, eta arm ak hartuz herritarren aurka joan eta ahalik eta aurkari gehien erail behar zituztela, herriaren kontrola eskuragarri izan zezaten.

r a b i e y m a n tie n e n u n e s p í r i t u c o m b a tiv o .

e je m p la r

En la z o n a d e I r ú n p r o p ia m e n te d ic h a , no o c u r r ie r o n a lte r a c io n e s n o ta b le s . U na d e la s a la s d e n u e s tra s fu e r z a s l l e v a r o n a c a b o u n m o v im ie n to d e r e p l i e g u e t á c t i c o p a r a g u a r n e c e r y c o n s o lid a r a lg u n a s p o s ic io n e s a la s q u e se a tr ib u y e g ra n e f ic a c ia y se v e r if ic a r o n o b ra s de a tr in c h e r a m ie n to y f o r t i f i c a c i ó n p a ra o p o n e rs e con é x i t o a c u a l q u i e r i n t e n t o n a e n e m ig a .

Herriko karlistak arm ak biltzen eta gordetzen hasiak ziren altxamendua baino lehen: arm ak eta elikagaiak ezkutatu, etorriko zenari eusteko. Martín Zaiacaín Eguinok elikagaiak biltzeko eta gordetzeko ardura zuen; harén lehengusu José María Errandoneak etxean gorderik zeuzkan oso denbora gutxira herriaren aurka erabiliko ziren armak. Gertakarien pasarte modura kontatzen dute ñola milizianoek, gerraren ataurrean zeudela sumatuz, Errandonea atxilotu zuten, militante tradi zionalista nabarmena zelako, baina arm ak etxean isil-gordean zituela jakin gabe. Egin zituzten keinuen ondoren, askatu egin zuten handik

w'»-'

íisttW

te y g ra n

Garaiko Oiartzun, Doneztebe Plaza.

i T a n to E r lá iz com o P a g o g a ñ a y i* " lo s dem ás d e s ta c a m e n to s b ie n g u a r n e c id o s , a tr in c h e r a d o s y m u n ic io nados, c u m p lJ.X. i r áa ni i sus o b je tiv o s . E l e s p í r i t u d e la s g e n te s le a le s e s e x c e le n s e e s p e r a o b te n e r d e e l l a s , en p la z o b r e v e , un r e n d im ie n to .

N u e s tr o a v ió n , a p ro v e c h a n d o u n a c l a r a d e l tie m p o , r e a l i z ó a lg u n o s v u e lo s d e r e c o n o c im ie n t o y b o m b a r d e o . E n t r e A r c a le y P ik o k e t a d e jó c a e r a lg u n a s b o m -

denbora batera, eta gero herriko erreketeek erabiii zituzten hark gordetako arm ak. Nazionallstak gorroto zituen eta herritarrek oroimenean dute Batzokiko masta oldartsu erauzi nahian ibili zela.

Oiartzungo hcrrira hurbiitzen

eorleguiren tropek Irun aldera egin zutenean, Endarlatsako zubia birrindua aurkitu zuten. Trenez saiatu ziren orduan, baina trenbideak hautsiak zeuden eta Aritxulegi aldera jo zuten.

Lesakatik Aritxulegira ertaera haien berri Sebastian Andueza lesakarrak em an digu. Lesakatik Igantziko bidean zuen baserria, eta hara hurbiidu ziren Beorleguiren soldaduak idi parea eta gurdia eskatzera. Sebastianek 18 urte zituen. Halabeharrez onartu zituen aginduak, eta idiak hartuta San Antonera joaten omen zen zauritutako eta hildako erreketeak jasotzera. Aritxulegiko pasabidea milizianoek defendatzen zuten; eztanda egiten zuten leherkahak botatzen zituzten, airetik noia zetozen ikusten zirenak. Menditik behe ra pirritan zetozen beste bola handi batzuk ere jaisten om en ziren, koipe handia em aten zutenak, baina bakar bat ere ez omen zen leher tu.

Testigantza honi esker dakigu m ilizianoek aurre egin zietela Aritxulegin, eta Oiartzungo herrira iristeko beste pasabide baten bila ere aritu zirela: lltekeena da, hortaz, Biandizko igarobidea hauta-

b a s , y n o p u d o l l e v a r m ás a d e la n te su s o b je tiv o s p o rq u e la b ru m a e r a m uy d e n s a y e x c e s iv a m e n te b a j a , lo c u a l d ific u lta b a d e m a n e ra e x t r a o r d in a r ia l a v i s i b i l i d a d . Es in te r e s a n te d e s ta c a r que en e s to s m o v im ie n to s t á c t ic o s n u e s tr a s fu e r z a s n o t u v ie r o n q u e la m e n ta r m ás q u e u n le s io n a d o , a c o n s e c u e n c ia d e u n a c a id a , lo que q u ie r e d e c ir que s e g u im o s lu c h a n d o con e x tr a o r d in a r ia s u e rte . P o r e l c o n tr a r io , n u e s tro s

tzea. Artíkutzako herrixkan egon zirela badakigu Fagoagaren testigantzari esker. Harro-harro Iritsi ziren m atxinatuak eta herrixkan em aku m e bat zain zuten. Arroxa Pikabeak beste datu esanguratsu bat em an zigun: tropek Exkasen lo egin zutela eta Portuberritik barrena pasatu zirela: Gerra hasiera ñola akordatzen za? Gerra hasi eta aurreko egunak dena huelga zon. Gure itxia taberna zan. Akordatzen naz jokun ai ziala, Burdai difuntua, jokun aizin, eta bi gizon etorri zian eta "Endarlazako zubia bota dute tropak". Tropak zila eta eskapo. f-iueiga zon dena. Handik aurrera etzon gauz onik. Jendea hasi zen giakin. Dena nahasia. Lehendabiziko Oiartzuna sartu zin gure etxetik. Exkaxen lo egin zuten askok. Geo hortik bigarren egunean dena zabaldu zen. Artajorran ai ginela aitak esantzin zariak eraman behar nituela Ergoingo panaderu na. Astua hartu eta panaderuna. Eta andriak esantzin "pana derua gaur etzela etorko, zerbatte mu gimenduak badila; zeorrek jon beharko Arroxa Pikabea.

v ig ía s p u d ie r o n a d v e r t i r q u e e l a d v e r s a r io fa c c io s o s u fr ió n u m e ro s a s b a ja s , s in q u e s e p u e d a p r e c is a r su n ú m e ro , a u n q u e p a r e c e q u e se e le v a r o n a m ás d e t r e i n t a , e n t r e m u e r to s y h e r id o s . H e c h o e s e m o v im ie n to , la s f u e r z a s l e a l e s s e d e d ic a ro n a g u a r n e c e r e fic a z m e n te la s p o s ic io n e s , c o n o b je t o d e a s e n t a r m ás fir m e m e n te s u b a s e d e o p e r a c io n e s . En

zona

O y a rz u n ,

m ás

d e s ta c a b le

jo r -

zu". Banijun eta perratzailea atzetik korrika "jitzeko, tropak heldu zila". Nik entzuna nakan tropak. IHan nozela Goikotxeako goiko maldanbetti brillukin, mando batzuk ta, hara! Hoik izango dira tropak! Handik Ordoxelai errekara joan ginen gordetzea; Ergoin guztia hustu zen.

Aritxulcgitik Ergoicnera ufino Arbelaitzek kontatu zigun Goikoetxea baserrira aide egin zutela Olalde baserritik. Han zeudela, erreketeak baserrira sartu zitzazkien, posizioa hartu eta tiroketari ekin zioten, kaletik tiro egin ote zieten-edo. Baina, Rufinoren aburuz, erreketeak bitan zatituta zeuden eta Arraskuelarrera sartu zirenek behekoei tiro egiten zieten eta behekoek goikoei.

Hemen reketiak ñola sartu zian akordatzen al zea? Gu Olaldetikan reketiak lieldu zila eta Goikoetxea jon giñala, izebakin Goikoetxea jon 'ta reketik han sartu, 'fa seittun hasi zila majaratatikan palankakin 'ta paeta zulatu eta etzekitela zeñei titzen ziyoten, kale aldea hor nonbatte esaten zutela. Kale aldetik tirón bat edo tira zizki ■ yotela eta tiroteo errak in zittuztela.

Bianditzctik Arraskuelarrera

ianditzeko gaindegitik sartu zen matxinatuen zati bat. Antonio Eskuderok 18 urte zituen "naparrak" heldu zirela entzun zuenean. Harén esanetan, Bianditzetik sartu ziren nonbait eta tiroketa izan zen bertan. Tropek Bianditzetik, Don Felix Iturritik barrena Oianlekura egin zu ten, ondoren Zaldihneta, BDrrondegi-Aroxkene ingu-

n ad a fu é la s e c c ió n d e n u e s t r a s b a t e r í a s d e G u a d a lu p e y d e San M a r c ia l, que h ic ie r o n , según p a re c e , e x c e le n te s b la n cos . Las b a te r ía s d e G u a d a lu p e p o d r á n b a t i r d e s d e h o y , a d e m á s , l a s p o s i c i o n e s e n e m ig a s d e l a z o n a d e Ir ú n , s in d e s c u id a r por e llo e l b o m b a rd e o de O y a rz u n . En la m ando

z o n a d e V e n ta s d e A s t ig a r r a g a , la s fu e r z a s a l d e l t e n i e n t e M a r g a r id a fu n c io n a n m e jo r c a d a

rutik Karhkara eta handik, azkenik, Arraskuelarrera jo zuten. Antoniok honela kontatu zituen egun haietako gertaerak:

Geo kontatuko dittugu gerran noia ibiU ziñan miño oain aber noia akortzen zea zu Antonio, gerra sortu zela eta zuek noia bizittu zenuten Azeingo inguru hortan. Esango 'it Gerra hasi zenian, leno bal<ik laumbata batian kintzena horrekin etorri eta liandik aurrea gerra hasi yun. Haia, naparrak mui~ ttu zita eta reketia zer zen iñork ez zekiken, eta naparrak heidu zita eta hemen beheko jendia joten ttuken orduan 'e opiniyo gehiyoko jendia izaki eta Bianditzea eta joten ttuken. Eta rekete hoik azaldu ttuken hor, Bianditzen, 'ta kriston tiroteua eman zioteken eta goitik betti, eta Ximon Erretxikikua. Guk ez genekiken gerra zer zen eta naparrak heldu zila, eta soruan guk han, mutikozkorrak, eta Joxe Mielek esan zin "gure soruan etzan da Ximon jarri 'uk, attai ejuka ziok. "Martin!" eju itte 'ik, attai ejuka ai duk 'ta dei 'kiok attai" 'Ta attai deittu genioken, "atta! Ximon Erretxikikua do hor etzanta, "Martin!" ejuka do, 'ta esan du mandua sillakin eamateko" Mandua bakik, manduak etxian izaten genizkin, guk dena mandutan eamaten genin, etxeko enkargu guztiak. 'Ta jarri ziuk sillakin mandu hoi eta han zecken lurrin etzanda, iya bi metroko mutala, eta "zer da Ximon? Zer pasatzen zaizu?" eta ez 'zin esplikatzen, 'ta guk 'e inorantiak reketik heldu zila ta. "Jarri nazu Martin sillan, manduan jarri nazu 'ta Anttoniok eamango nau" eta hala manduan gaiñea iyo genin 'ta arron txikitua yun korrika 'ta abita giñun goitik behera 'ta

d í a , c o n u n e s p í r i t u le v a n ta d o i--y un e x c e le n tís im o a r d o r com ba tiv o . N o s o la m e n te h a n m e jo r a d o s u s p o s ic io n e s , s in o q u e h a n r e a liz a d o u n a a c c ió n o f e n s iv a r e a l i z a d a c o n t á c t i c a q u e a c r e d it a l a i n t e l i g e n c i a d e lo s m andos y e l e x c e le n t e r e n d im ie n to d e la s fu e r z a s le a le s y d e la s m i l i c ia s p o p u la r e s .

12 abuztua EUSKO

JEL

A L D E R D IA R E N

OARRAK

mandua mantxo xamar, hola 'taka-taka, taka-taka . Eta Azeingo sorotikan Otraizea jon giñanian "Anttoniol Geidi 'zak mandua, hemen dik aurreajongo nak, oain hobeto sentitzen nak taf". Otraizeko txao lan onduan utzin nin 'fa geoztik ez nin ikusi. Hor nombatte Eibarren o bukatua ornen zela, mutilla majo askiya!

Ikusi a/ zin tropak etortzen? Morrea, gue etxe aurrea ez ttuken sartu. Sartu ttuken Don Fejiz Itturrítikan Oialekura, eta Oialekutikan Zaldiñea 'ta Zaldindik goitik batti Borrondiko harta 'ta Borronditikan Arraskularrera.

Ergoinen kanpamentua

arritxurietatik tro p ak ñola sartu ziren oroitu zuen Joxe M aiak. Zutabe batek aurrera egin zuen Arraskuelarre eta larburu alde ra eta bestea Ergoiengo auzoan sartu zen. Auzoa barena egin zutela esan daiteke. Joxak honela zioan:

Ñola akortzen za tropak Ergoina sartzen?

Harritxuritatik, goitik behera, borda aldea. 'Ta kolumna batek in zin aurrea seittu, Arraskularre eta larbu aldea. 'Ta bestia, honea, Ergoina sartuta hua izango yun, hementxe pasa ttun. Jesus! Ne demboan ez dit izautu hoimbeste gizon elkarrekin. 'Ta hor, Peuneko hortan, zea, kaña bestiak, 'ta San Marko ez ziten hartuko hok ez baldin bazin erren ■ dittu. Han zeuztenak errendittu in men ttun^ "se han entregau", nik ofiziai batei aittua. "Se han entragau, ¿y ahora qué?", gañe kun lau fusiliekin hartuko ziten San MarkosI?

E g u n a b e ta k o g e r t a e r a s a m iñ o n ^ k a t i k D o n o s tia n a r k i t z e n z e r a g te n a b e r tz a le o i, a rr e n e s k a tz e n ' z a iz u te , E u sko E tx e a n u ri B u ru B a tz a k d itu a n la n d o ie ta r a a z a ltz e k o , Iz e n -a b iz e n a k s e n d ia , b e a r r a k a a ld u r ik A ld e r d ia k d e z a k e n la g u n tz a e s k e ñ ik o

b a itiz u e .

A ld e r d ia k g u d a z i t a l o n e k s o r tu ta k o o r d a in b e a r r e ta r a k o i r i k i d u a n a r p id e a g iz e n d u n a i d e z u t e n o i, i t z

Ordun honea etorri zianian, jendia etxetatik biali, 'o noia izan zen? Non ja rri zian beak? Eta kartzela non ja rri zuten? Hor, zean, Etxenagusin yun kartzela! 'Ta zeal, Tolareko Mielei Ye ame nazatu 'men zioteken, soldaduak bai poza erra! Izautu al iun, hor zea, barrikak? Oain Jäten den leku hortan barrika haundiyak ttun! 'Ta bakik, reketik Ye 'kas-kas-kas ' joka, "está vado" bestia jo, eta "está vado". 'Ta bat ereki zutenian, botaz betia! 'Ta gaizki torri zioteken ba bota zahar hautsiyakin 'ta hola ttuken ba reketiak beák 'e ta, karretera baz terrian jarri 'ta botak jazten! Eta "Jesus! Jesus!" itten zula Miel difun ■ tua hua. Harrek nombatte jakin jakingo zin gerra hua heldu zela eta hor gorde kupelan barrenian. Bota larruzko berri-berriyak jantzi 'ta "éstas me vienen bien" iñez reketiak.

Eta militarrak ze etxetan ja rri zian? Pautxiki, Harria 'ta Launzerrene, hoi ziten komandantzia, hor koronela eoten yun, burusoii hua, zerriya! Arratsian ordu bata 'ta erditan etorri 'ta atia, badakik noia izaten zen!? Ate gaiñekua erekitzen zena, eta 'kan kan kan ' atia Muxurunen. 'Ta "soy el coronel Beorlegui" bagene kiken aintti haundiya zela biño, "itodo el mundo fuera! iTodo el mundo fuera!" Haik beak tokiya ber! 'Ta gu kampoa! Eskerrak Pikabekuai! Pikabekuak ez bagenittun izan, toki errin geundeken! Gero haik 'e hara jon eta han jartzeko tokiya ber 'ta kriston sala zin Pikabek 'ta han deus 'e yun eseitzeko, 'ta belaxe bildu zittizten! Sillak, maiyak 'ta arduak! 'Ta karnizeiya, berriz, Olaizolako zubipian, behi osuak eoten ttun! Baserrita jon 'ta rekisatuta. Eta beste erdiyan berriz, arrantxua egitten zuten lekua yun. Han erittu zittin ba, zeak, bombak, kablia jo 'ta lertu

b i; M illa p e s e ta b ita r te k o e m a itz a k U r i-B u r u -B a tz e ta r a b ia ld u : b a ñ a m illa p e s e ta z g o itik o a k z u z e n e a n G ip u z k o I d a z k a r i t z a r a .

E u s k o G u d a ro z te a o s a tz e k o iz e n a em ana d e z u te n a ld e r d i k i d e t a e u s k a ld u n j a t o r r e i , b e r e a l a , a l i k l a i s t e rre n le n g o e s k e in tz a b e r r itz e k o e s k a tz e n d iz u e g u , U r i-B u r u -B a tz e i g u d a ri n a i o r i b e r r ir o a z a ld u r ik .

zenin! Deskuido batian bomba hua lurreiño jetxi izan baíitz! Zer ñola ko, bo! Guk 'e bal, ama 'ta biyek hor jongo giñun! Erittu haik, gizaju haik, gurdiyan jarrita 'tan-tan-tan' Lesakan barrena Pamplona! Gurdian 'e?/ Duda modun zena, hilko yun motel!

KHnikak 'e ja rrí zittuzten hemen etxen batzutan, ez? Aurreneko kura itteko bai. Harria, Paotxiki 'ta jauntxuntzat berriz, Paukoerrota. Hoik, gerrako asunto hoik, nik berriz ez dit izautuko noski biño, ez dit nahi "re! E?! Ez dit nahi 're! Hua atzenekua 'ukl

Joxe, eta Paioma V e hartu zuten? Hor zea eoten yun, komandantziya, guardiya asaltuna. Zerbatte aintti haundiya eoten yun hor.

Meza non ematen zuten, Joxe? Aurreneko meza, zean eman zitten, palazioko itxian kontra. Han jarri ziten mahai b at Ez zekit nondik eamana izango zen. T a han reketia apaiza, 'ta guk, ama 'ta biyek jon giñun.

Etxenagusiko kartzela hortan jende asko eoten al zen? Ezagunik edo ba aitzen? Zeakua, Errekatxolo. Zeakua re bai, Palaziokua, "Goia". Olaizimiko andria re horrea ekarri ziten, pixtolak gordetzen ai 'men zela! Hua, mazka ebaki ta, pillatzen! Txaondoko Belasun. Ta, pixtola gordetzen ai 'men zela! Pixtola zer zen jakingo zin harrek! Ba, desastre! Goñi kapitan!

G o y e rri ta K o s ta a u rre n e k o a g in d u r a b iltz e k o asm o o s o z d e z u te .

a ld e k o a k A z p e it i'n egon bear

D o n o s t i't ik Ir u n b ita r te k o a k , b e r r iz , B a tz a n b ita r te z G u d a l-A g in ta r ia k a g in d u le k u r a b ilt z e k o t a n . E u sko J e l A ld e r d ia k b e t i g og oan d itu a n z e r b a i t e g in n a i b a d e z u t e , g u r e a g in d u a k

U r i-B u r u d e z a te k e n

asm o z e a tz

a ld e z b e te .

E rgoiengo kartzefa e za g u tu zuen S ebastian a Kam iok. Frontea O iartzunen ezarrita zegoela, Iru n herria hartzera egin zuten altxam enduaren a ld eko ek e ta , Iru n g o plaza hartu zu ten ea n , Donostia izan zuten helburu. Testuinguru horretan pasariie aipagarria bizi izan zuen Sebastianak:

Geo Ergoinen izautu zenun Itartzela? Ormaetxea etorri zen 'ta "vamos a dar una vuelta" 'ta Ergoinera joan giñan. Uztapide bizi zen etxe harta eraman eta han: "¿usted es nado nalista?" 'ta "yo no", "¿pero su padre y su hermano?" "yo no tengo padre". Aztu zin noiz hilia zen 'e! Ez dia erraxak izaten e? 'Ta momen ■ tu hoitan gutxiyo. Eta nei ez ziten deus 'e esan, 'ta geo nik uste nun kalea nijula 'ta Bialdea ailletu giñanin geldittu zun kotxla eta "baja Sebas" jetxi nintzan ni eta martxa! Ordun ez dakit nik soldaduk edo zer izango nittun eskaillerak iyo 'ta barberua zen, mutil gaztia zen, alto bat. Lendik izautzen nittunak, hiño zer baserritakua zen ez dakit Eta etortzen zin 'ta "IHay una comunista! ¿A quién le tienes en el otro lau?" 'ta near in eta ixillik eon! Zer esan ber zenun? 'Ta geo, etorri zen Ormaetxea hoi 'ta esan zun "que era falso, que la denuncia que tenía era falsa, que era inocente" 'Ta harrek hitz in zun 'ta nik frantzesez hitz itten niyon harrei, 'ta harrek erritan ematen zin "iNo hables en francés! Porque se van a creer que estamos hablando de ellos. " 'Ta nahiko lanak bazin! Bestiak aitzia ez ba nahi! Han baizin denak! 'Ta hala behíntzat gaba pasatu nun. 'Ta hurrengo eunian ekarri zuten beste emakume bat, Karobikua zela esaten zun béak. "Nei kuña duak denuntziatu ñau!". Beñepin botak bazittun ta, "ñola hüko banauten, nik botak hemen utziko 'ttut". 'Ai, hau lana! ' Ne artin 'nik hone -

Eusko L a n g ille , Eusko N e k a z a ri B azkuna, G ip u z k o M e n d ig o iz a le B a tz a , Em akum e A b e r tz a le B a tz a ta g a ñ o n tz e k o a b e r tz a le e i, A ld e r d ik o a g in d u g u z ie n b e rri b e re n b a z k id e e i ja k iñ a r a z t e k o e s k a tz e n d ie g u . T a o ie ta k o b a z k id e a k z e r b a i t j a k i n n a i d u te n e a n , n o r k b e r e b a s k u n e ra jo b e z a . Eusko

G u d a ro s te a

kin eon ber 'te dut hemen? . T a ordun, ni eamatid ndhi zutendk izdki, noiz eamango ote ziten 'ta, 'ta nei esaten ziten "Tranquila ¿eh? Si te llaman detrás Irán muchas". 'Ta horrek 'e, zeorrek dakizuna, patxara'o ematen zun. 'Ta nei behintzat ez ziten eaman, 'ta ne ondoren ez zen iñor jon.

(M ilic ia s

Vascas)

Abuztuak 13 en

FRENTES

los

N u e s tra la b o r

COM BATE

a r tille r ía

r e a liz ó

jo r n a d a

a y e r una

a d m ir a b le

L a s p i e z a s d e G u a d a lu p e f u e r o n d is p a r a d a s c o n u n a p r e c is ió n m a te m á tic a y c u a s a r o n m u c h a s b a ja s a lo s r e b e l d e s . —R e f u e r z o d e l a s p o s i c i o n e s . —L o s c r í m e n e s

1 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 495 or. Joaquín Arraras Iribarren. 2 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I ,

497 or.

3 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 497 or. 't HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 497 or. 5 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 497 or. 6 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 519 or I HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 519 or.

8 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 520 or. ® GERRA ZIBILA EUSKAL HERRIAN; IV. tomoa (Gipuzkoa) 107 or. 10 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 520 or. I I HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 520 or. 12 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 520 or. 13 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 520 or. M HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 520 or.

^ del a v ió n r e b e ld e .-U n a , c a z a a é r e a . —B u e n e s p ír itu , e ií' -d a s f u e r z a s l e a l e s . —S e c u m p l e n l a s p r e v i s io n e s d e lo s m a n d o s . EN E L

FRENTE

NORTE

L a a c c ió n d e n u e s tr a s fu e r z a s d u r a n te e l d ía d e a y e r no h a p o d id o ser m ás fa v o r a b le en e s te s e c to r. D e s a r r o lla n d o la s in ic ia tiv a s p r e v is ta s por e l m a n d o , s e h a n c o n s o lid a d o a ú n , s i c a b e , la s p o s ic io n es que e s ta b a n en n u e s tro p o d e r y se h an e s t a b le -

15 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 520 or. 16 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 521 or. 17 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 52 1-22 or. 18 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 522 or. 19 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 522 or. 20 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 522 or. 21 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 525 or. 22 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 525 or. 23 HISTORIA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volumen I I I , 525 or. 24 EUSKADI BAJO EL REGIMEN DE FRANCO. Eusko Jaurlaritza. Mayo de 1.939, 7 or. 25 VERANO Y REVOLUCIÓN.

GUERRA C IV IL EN GIPUZKOA

Pedro Barruso ( http://vyw/w .gipuzkoal936.com /verano3.php) 26 Errenteriako Historia (Barruso/Zabaleta), 357 or. 27 http.//www.altoyclaro,com 28 Errenteriako Historia (Barruso/Zabaleta), 358 or.

c id o o t r a s d e g ra n im p o r ta n c ia e s tr a té g ic a que c ie r r a n to d a p o s ib ilid a d de s o rp re s a por p a r t e d e l e n e m ig o , c u y o s m e n o re s m o v im ie n to s e s t á n p e r f e c t a m e n t e v i g i l a d o s . L a ú n ic a a c t iv id a d d e s ta c a d a , a u n q u e in o c u a , d e lo s r e b e ld e s h a s id o e l p a s o s o b re e s t a z o n a d e u n o s a p a r a to s d e a v ia c ió n q u e , t a n p r o n to fu e r o n d iv is a d o s , lla m a r o n s o b r e s i e l p lo m o d e n u e s t r a i n f a n t e r í a .

Abuztuak 14

29 Errenteriako Historia (Barruso/Zabaleta), 358 or. 30 OUA. 1940. urteko akta. 90 R or. 31 EUSKADI BAJO EL REGIMEN DE FRANCO. Eusko Jaurlaritza. Mayo de 1.939, 8 o. 32 Irun 193. Im ágenes de una guerra. José María Castillo, 233 or. 33 Irun 193. Im ágenes de una guerra. José María Castillo, 233 or. 34 EUSKADI BAJO EL REGIMEN DE FRANCO. Eusko Jaurlaritza. Mayo de 1.939, 9 or. 35 EUSKADI BAJO EL REGIMEN DE FRANCO. Eusko Jaurlaritza. Mayo de 1.939, 9 or. 36 http://w w w .gipuzkoal936.com /egunezegun.php

v\u.-vu"

... -

En la m anana y ta rd e de a y e r ha v o la d o s o b re n u e s t r a p o b la c ió n una e s c u a d r illa c o m p u e s ta por s e is a v io n e s f a c c io s o s . P o r e l a r q u e t ip o d e l o s a p a r a t o s , p o r s u f o r m a c ió n y m o v im ie n t o s , p o r to d o s lo s a s p e c to s e x t e r io r e s p e r fe c ta m e n t e d iv is a d o s , p u ed e a fir m a r s e q u e se t r a t a de a v io n es cu yas c a r a c te r ís tic a s no e x is tía n en e l E jé r c ito e s p a ñ o l. E s to ya es b a s ta n te p a ra m e d ita r s o b re e llo .

Los a v io n e s , v o la n d o s o b re d iv e r s o s p u n to s d e l a c a p i t a l , h a n la n z a d o e m is io n e s d e m u e r te p o r m e d io d e s u s b o m b a s . FRENTE

NORTE

En la zona m ás avanzada del f r e n t e N o r te , es d e c ir , en e l s e c to r de Ir ú n hubo d u ra n te la jo r n a d a d e a y e r , en v a r io s p e r io dos, un n u tr id o tir o te o e n tre la s fu e rz a s re b e ld e s y la s fu e rz a s le a le s . Irungo bonbardaketan esku hartu zuten SM81 hegazkin italiarrak.

N u e s tra fu s ile r í a m a n tu v o a r a y a c o n s u s d i s p a r o s a l e n e m ig o y e n lo s in te r v a lo s en que lo s fa c c io s o s te n ía n que r e p le g a r s e , o b lig a d o s por e l a ta q u e e n é r g ic o de n u e s t r a a r t i l l e r í a , p a r a l l e v a r a c a b o la s c o n s in a s d is t r ib u id a s p o r lo s m andos m i l i t a r e s . Se c o n s id e r a p o r lo t a n t o q u e n u e s tr a s p o s ic io n e s e n la zo n a d e Ir ú n tie n e n la s o lid e z a p e te c id a p a ra q u e p u e d a n c u m p lir l a m is ió n q u e le s e s t á r e s e r v a d a . En to d o e s e s e c to r N o r te no se p r o d u je r o n a l t e r a c i o n e s y e n e l r e s t o d e la s zo n a s l a jo r n a d a t r a n s c u r r i ó co n in t e r v a lo s de re p o s o y co n fa s e s de n u t r i do

tir o te o .

F u é d e s ta c a d a ta m b ié n la in te r v e n c ió n d e n u e s tra a r t i l l e r í a , t a n t o l a d e C h o r it o q u ie t a com o l a d e S an M a rc o s y l a d e G u a d a lu p e . D e u n a m a n e ra e s p e c i a l .

_ la s b a te r ía s d e G u a d lu p e \lle V a ^ r o n im p a c t o s m a g n í f i c o s á ^ v la s fila s e n e m ig a s , h a s t a e l p u n to d e q u e m uchos o b u s e s o b lig a r o n a lo s f a c c io s o s a d e s a lo ja r p o s ic io n e s , r e p le g á n d o s e u n a s v e c e s y o tr a s huyendo en p r e c ip ita d a fu g a . Se pudo a p r e c ia r a s im p le v i s t a e l e f e c t o c a u s a d o p o r n u e s t r o s c a ñ o n e s , q u e p r o d u je r o n a l e n e m ig o , s e g ú n p a r e c e , im p o r ta n te s b a ja s .

Abiiztuak 18 EN LO S O tra zona

FRENTES

DE COM BATE

hazaña g u e rre ra de Ir ú n

lo s

le a le s

que

o p e ra n

Cóm o f u é to m a d a l a p o s i c i ó n d e A r r i s u s t a . - L o s l l e r o s r e p u b lic a n o s a f in a n l a p u n t e r ía , U N A A C C IO N

a r ti

ARROJADA

C u a n d o d e c im o s q u e e l a r d i m i e n t o y e l a r r o j o d e l a s f u e r z a s l e a l e s v a e n a u m e n to a m e d id a q u e p a s a n lo s d ía s d e lu c h a , no e x a g e rm o s . L o o c u r r id o d u r a n te l a m a d ru g a d a a n t e r io r e n la zo n a ir u n e s a d e l f r e n t e N o r t e , c o n fir m a n u e s tr o a s e r t o . L o s m and o s h a b ía n e x p u e s to l a c o n v e n ie n c ia d e to m a r u n a p o s ic ió n p r ó x im a a E r l a i z , p a r a r e f o r z a r y c o n s o lid a r la s itu a c ió n de n u e s tra s fu e r z a s y e s ta b le c e r u n p u e s to e s t r a t é g ic o d e s d e e l c u a l s e p u d ie r a n b a t i r c i e r t o s m o v im ie n to s e n e m ig o s . S in p e d ir lo n a d ie , es d e c ir , d e m a n e ra e s p o n ta n e a , com o e s t á o c u r r ie n d o c o n tin u a m e n te e n la s fu e rz a s le a le s ,u n g ru p o de e s fo rz a d o s m uchachos se p re s e n tó a l je f e de la s fu e r z a s : -N o s o tro s

nos

e n c a rg a m o s

to m a r

esa

p o s ic ió n

to m a r to d a s la s que hagan f a l t a . Q u e s e n o s d e n e le m e n to s e in s tr u c c io n e s , y s e rá c u e s tió n d e p o c o . E l m ando le s a d v i r t i ó q u e e r a u n a e m p re s a a r r ie s g a d a y q u e c o n v e n ía a p u r a r e l d e n u e d o y e l h e r o ís m o d e la s fu e r z a s . - ¿ Q u é e s l o q u e i m p o r t a ? —d i j e r o n - ¿ C o n q u i s t a r p a r a n o s o tr o s e s a p o s ic ió n ? P u e s a q u í e s t a m o s . D íg a n o s u s te d lo q u e l e p a r e c e c o n v e n ie n te y lo dem ás c o r r e de n u e s tra c u e n ta . E n e f e c t o . R e u n id o e l g r u p o d e b r a v o s lu c h a d o r e s id e a l, se le s c o m u n ic a r o n in s tr u c c io n e s , se fa c ilita r o n e le m e n to s y c o n la s p r im e r a s tin ta s de la a u ra sa l i e r o n a c u m p lir s u c o m e tid o .

del le s

Poco después, desde n u e s tra s p o s ic io n e s de r e ta g u a r d ia se o ía n d e to n a c io nes y e s ta m p igue r r e r a

^ h S ía

l'^'liz'a>io^''''^publikazaleak blindatuaren ondoan barro.

c o m e n z a d o . A lg u n o s m in u to s m ás t a r d e , u n o d e l o s q u e h a b ía n id o a c o r r e r l a a v e n t u r a r e g r e s ó a l cam p am en t o g e n e r a l y a n u n c ió : -L a p o s ic io n e s n u e s tr a . Se h a h e c h o l a c o s a co n p r u d e n c ia y c o n c a u t e l a . N o h em o s e x p u e s to m ás q u e l o p r e c is o . T o d o s lo s h o m b re s q u e s a lim o s d e a q u í e s t a m os s a n o s y s a lv o s . A h o ra e s ta m o s y a t r a b a ja n d o p a r a

'*1 .2

p r e p a ra r a q u e llo . a lg o m ás?

¿ H a y qia,e h a c e ^ ''V

-P o r a h o ra , n a d a m ás q u e E s ta r a l l í y d e fe n d e r la , h a s ta

una que

^ s a . se os

re le v e . - ¿ R e l e v a r n o s ? I Q u i á ! H em o s h e c h o c o m p r o m is o d e h o n o r p e rm a n e c e r a l l í h a s ta q u e s e n o s d ig a i a d e la n t e ! No re tro c e d e re m o s n i un p a s o . A v a n z a r, lo que u s te d q u ie r a . Con q u e ... i a la o rd e n ! Y s a tis fe c h o d a b le v o lv ió

d e h a b e r c o m u n ic a d o n o t i c i a a l a p o s ic ió n c o n q u is ta d a .

ta n

a g ra

D e a l l í y a n o h a y q u ie n e c h e a lo s b r a v o s lu c h a d o r e s . N o h a y q u ie n le s e c h e h a s t a q u e l l e g u e e l m om en to de d e c ir : -iA d e la n te ! E n to n c e s , s í ; e n to n c e s d e r l a m a rc h a . P o rq u e e l e n e m ig o . FRENTE

s e r á n lo s p r im e r o s e n e m p re n a d e la n te q u ie r e d e c ir c o n tr a

NORTE

A p a r t e d e é s t a q u e q u e d a r e f e r i d a , n in g u n a i n c i d e n c i a d e s ta c a b le d u r a n te l a jo r n a d a d e a y e r e n l a z o n a m ás a l t a d e l fre n te N o rte , Hubo, de ve z en v e z , n u tr id o tir o te o . L o s e le m e n to s r e b e ld e s q u is ie r o n h o s t i l i z a r a t i r o de f u s i l n u e s tra s p o s ic io n e s , p e ro la s fu e r z a s a d ic t a s y m i l i c i a s p o p u la r e s r e p lic a r o n co n l a e n e r g ía a c o s tu m b ra d a . N o h u b im o s d e l a m e n t a r n i n g u n a b a j a , s i n q u e p u d i e r a a p r e c ia r s e s i e l fu e g o d e n u e s tr a f u s i l e r í a la s h a b ía o r ig in a d o e n e l cam po c o n t r a r io . O tra v e z la s b a te r ía s d e G u a d a lu p e t r o n a r o n p a ra d e ja r caer la m e tr a lla de sus obuses s o b re lo s

n ú c le o s e n e m ig o s . Y con ta n fo r m id a b le tin o y e fic a c ia , q u e lo s r e b e ld e s fu e r o n m a n te n id o s a r a y a y m u c h a s v e c e s o b l i gad o s a r e p le g a r s e . E l fu e g o d e la s b a te r ía s de G ua d a lu p e ha de c o n s titu ir p a ra lo s fa s c io s o s u na v e rd a d e ra ob s e s ió n , q u e le s a to s ig a , q u e le s d e s m o r a liz a y que le s q u ita a rre s to s p a ra c u a lq u ie r o fe n s i v a . ¡S o n m uch o a r tille r o nues Miliziano taldea instrukzio militarra hartzen. tro s b ra v o s a r t i l l e r o s d e l f u e r t e d e G u a d a lu p e l En l a zo n a d e O y a rz u n y V e n ta s d e A s t ig a r r a g a , la s b a t e r ía s d e S an M a rc o s y d e C h o r it o q u ie t a b o m b a rd e a r o n t a m b ié n a l e n e m ig o , c a d a d í a c o n m a y o r p u n t e r ía y e fic a c ia . Las ú ltim a s n o tic ia s c o n fir m a n im p r e s io n e s a n t e r i o r e s s o b r e l a d e s m o r a liz a c ió n d e l e n e m ig o . P a re c e s e r ta m b ié n q u e en e s to s ú ltim o s d ía s ha s u f r i d o b a ja s e n n ú m e ro c o n s id e r a b le y q u e e l c u a r t e l g e n e r a l e s ta b le c id o e n L e s a c a p r o c u ra d e s p la z a r a lo s m u e rto s y h e r id o s h a c ia o t r a s p o s ic io n e s , p a r a n o im p r e s io n a r m as a s u s g e n t e s . T a m b ié n s a b e m o s q u e e n t r e l o s c o m b a t ie n t e s r e b e l d e s s e p r o c u r a p o r to d o s l o s m e d io s o c u l t a r e l n ú m e ro d e b a ja s q u e s e s u fr e n e n c a d a jo r n a d a , c o n o b je t o d e

' que no cunda to d a v ía d e s m o r a liz a c ió n que y a e x ís t e n tr e f a la n g is ta s y re q u e té s Q uedam os p u e s e n q u e l o m as im p o r t a n t e d e l a jo r n a d a d e a y e r l o r e g i s t r a e l h e c h o g u e r r e r o d e l a to m a d e l a l t o d e A r r i s u s t a , e n I r ú n , p o r l a s f u e r z a s l e a l e s , q u e u n a v e z m ás h a n d e m o s tra d o s u b r a v u ra .

Abuztuak 16 igandea ZO N A N O R TE En la p a r t e d e O y a r z u n y R e n t e r í a d i ó e l e n e m ig o e s c a s a s m u e s tra s d e a c t iv id a d , s a lv o lig e r o s p a q u e o s q u e f u e r o n d e b id a m e n te c o n t e s t a d o s , p r o d u c ié n d o s e a l e n e m ig o b a j a s v i s t a s . En la p a rte n o rte de e s te s e c to r, hubo d esd e m e ra s h o r a s d e l a m a ñ a n a m u ch o m o v im ie n to .

la s

p r i

L a s b a t e r í a s d e G u a d a lu p e y d e S a n M a r c o s , e s p e c i a l m e n te l a p r im e r a a c tu a r o n c o n b a s t a n t e in t e n s id a d , h a c ie n d o im p a c to s m uy p r e c is o s s o b r e n ú c le o s r e b e l d e s e n lo s c u a le s c a u s ó e n o rm e d e s m o r a liz a c ió n y n u m e ro s a s b a ja s . D u r a n te g r a n p a r t e d e l a m a ñ a n a , y e n la s p r im e r a s h o ra s d e l a t a r d e , c o n tin u ó l a lu c h a d u r a c o n i n t e n so t ir o t e o , i n t e n t a n d o e l e n e m ig o m o v im ie n t o s q u e d a b a n o c a s ió n a n u e s tra s m ilic ia s y a r tille r ía a p r o d u c ir le s m uchas b a ja s .

Abuztuak 17 ZO NA DE

OYARZUN

L a s s e ñ a le s d e b a t a l l a la s h u b o e n e s t e s e c t o r p o r a lg u n o s " c h u p in a z o s " q u e e n v ia r o n lo s b a r c o s d e g u e r r a c o n d ir e c c ió n a la s V e n ta s d e A s t ig a r r a g a , s in

e r r a r e n

B il a k a e r a

O ia r t z u n e n

q u e n in g u n o d e e l l o s e f i c a c i a a lg u n a .

135

-f*

tu v ie r a

M ayor la tu v ie r o n u n o s c u a n to s " e n v ío s " d e n u e s tr a s b a t e r ía s d e S an M a rc o s , que p r o d u je r o n en e l s e c to r e n e m ig o s i l e n c i o a b s o lu to y u n a in a c t i v i d a d c o m p le ta .

S i l o s r e q u e t é s e n e m ig o s e s p e r a b a n l a c o l a b o r a c i ó n d e lo s p ir a t a s m a r in e r o s p a r a i n t e n t a r a lg u n a s o r p re s a , fu e ro n e llo s lo s p r im e r o s s o r p r e n d id o s a l v e r s e e n c e r r a d o s y h o s tig a d o s e n s u s r a t o n e r a s .

Abuztuak 19 O y a rz u n r e c i b i ó ta m b ié n lo s e f e c t o s d e a lg u n o s o b u s e s . A n u e s tra a r tille r ía la s o b ra b a n a r r e s to s y p e r i c i a p a r a r e p l i c a r a d o s p u n to s d e fu e g o a l a v e z . De e s ta s u e rte , s im u ltá n e m e n te , c o n te s ta b a a lo s d is p a r o s d e lo s b u q u e s p i r a t a s y m e t ía s u s im p a c to s s o b r e lo s n ú c le o s c a r l i s t a s d e l a z o n a .

Abuztuak SO EN

OYARZUN

VENTAS

E n l a z o n a d e O y a r z u n e s d o n d e e l e n e m ig o o f r e c e m ás c la r o s s ín to m a s d e d e b i l i d a d . L a a c c ió n c o n s t a n t e y c e r t e r a d e n u e s tro s c a ñ o n e s le s h a i n f l i g i d o n o ta b le s p é r d id a s , h a s ta e l p u n to d e q u e l a d e s m o r a li z a c ió n m ás a b s o lu t a y e l d e s a li e n t o m ás h o n d o c u n d e ya e n tre sus f ila s . En l a jo r n a d a de a y e r, e l e n e m ig o h o s t i l i z ó con d é b ile s in te n to s , p e rfe c ta m e n te re c h a z a d o s p o r n u e s tr a s fu e rz a s . En la le a le s

zo n a d e V e n ta s d e A s t ig a r r a g a , la s fu e rz a s m a n tie n e n ín t e g r a m e n t e s u s p o s ic io n e s .

Por

p a rte

V e n ta s

Ir ú n ,

e l

e n e m ig o

a p ro v e -

136

C3ERRAREN

BILAKAERA

D lA R T Z U N E N

-¡rs jíí? »

c h a l a o s c u r id a d d e l a t a r d e c e r p a ra in te n ta r a lg u n a s f iltr a c io n e s , m a n te n id a s a r a y a p o r lo s f u s ile r o s de n u e s tra s a v a n z a d illa s . En to d a e s t a z o n a com o e n l a d e R e n t e r ía , no s e h a n p r o d u c id o a lt e r a c io n e s . Los r e b e ld e s d e s a r r o lla r o n , d u ra n te la s p r im e r a s h o ra s de la m añ a n a, v a r io s in te n to s de o fe n s iv a . Se e n t a b ló un d u ro y e n é r g ic o c o m b a te , e n e l q u e ju g a ro n papel im p o r ta n tís im o lo s b ra v o s d in a m ite r o s a s tu r ia n o s q u e h a c e d ía s lle g a r o n d e B ilb a o . Poco d e s p u é s , e l r e s u lta d o del c o m b a te quedaba p e r f e c t a m e n t e d e te r m in a d o . L o s r e b e ld e s i n i c i a ro n e l r e p lie g u e y a c a b a ro n por r e tir a r s e fra n c a m e n te a sus p o s i c i o n e s d e f e n s i v a s . A b a n d o n a ro n en e l cam po s ie te c a d á v e re s y pudo c o m p ro b a rs e que le s h a b ía m o s Erreketeek bertako baserritarren idiak erabitiz garraiatu zituzten euren hecho m ás de artílleria píezak. v e in te h e r id o s . N u e s tra s fu e r z a s r e c o g ie r o n un p e q u e ñ o b o t ín d e g u e r r a ; v a r io s f u s i l e s y a lg u n a a m e t r a lla d o r a . H ubo u n la r g o p e r ío d o d e d e s c a n s o , y p o r l a t a r d e se re a n u d ó e l c o m b a te . N u e s tr a s fu e rz a s a c tu a ro n con e s tu p e n d o e s p í r i t u y a r d im ie n to y a l f i n a l de la lu c h a e l e n e m ig o h a b ía s u fr id o n u m e ro s a s b a ja s .

- T f. GERRAREN

BILAKA ERA

137

OIARTZUNEN

e n tre e lla s tre c e m u e rto s . A b a n d o n a ro n u n a a m e t r a lla d o r a .

Abuztuak ZZ FRENTE

OYARZUN

L o m ás s a l i e n t e d e l a jo r n a d a e n e l f r e n t e d e O y a rz u n y V e n ta s d e A s t ig a r r a g a f u é e l in t e n s o b o m b a rd e o d e n u e s tra a r tille r ía . S o b re la zona e n e m ig a de O y a rz u n , y e s p e c ia lm e n te s o b re a lg u n a s de sus p o s ic io n e s , que p u d im o s lo c a li z a r p e rfe c ta m e n t e , lo s a r t i l l e ro s le a le s , a t i nando la p u n te ría , h ic ie r o n unos im p a c to s m a g n ífic o s . En

m ás

una

Errepublikaren aldeko milizianoen tanketa.

o c a s ió n , b a jo l a a c c ió n d e n u e s tr o s c a ñ o n e s , e l e n e m ig o t u v o q u e r e p l e g a r s e , y a c u s ó l o s im p a c t o s e n s u m o r a l c o m b a tiv a . T a n to e n e s t e s e c t o r com o e n e l d e Ir ú n se pudo c o m p ro b a r q u e lo s fa c c io s o s h a b ía n s u fr id o b a s ta n te s b a ja s , s in que, por fo rtu n a , tu v ié r a m o s que la m e n ta r n i una s o la de n u e s tra p a rte .

Abuztuak 24 UN

T R A ID O R

M ENOS

MUERTO

T E N IE N T E

CORONEL

F A C C IO S O

O R T IZ

n o tic ia .

ZARATE Se

c o n fir m a d o

o fic ia lm e n te

m is m a

r a d i o P a m p lo n a s e h a e n c a r g a d o de d ifu n d ir la , aunque haya pu e s to fe s to n e s de e lo g io en to rn o d e l c a d á v e r de un tr a id o r . H a m u e rto e l te n ie n te c o ro n e l fa c c io s o O r tiz de Z a r a t e , q u e d i r i g í a u n a d e l a s c o lu m n a s r e b e l d e s q u e v ie n e n o p e ra n d o s o b re G u ip ú z c o a . H ace unos d ía s , O r t iz d e Z á r a te r e s u lt ó h e r id o d e c u a tr o b a la z o s , en e l c u r s o d e la s o p e r a c io n e s v e n t i la d a s e n E r i a i t z . L a m u e rte h a h e c h o j u s t i c i a u n a v e z m ás. E l te n ie n te c o ro n e l O r tiz de Z ír a te , d ie z veces tr a id o r , se d e s ta c ó en la r e p r e s ió n d e O c tu b re , cuando e ra g o b e rn a d o r m i l i t a r de la p r o v in c ia de V iz c a y a . A lo s c rím e n e s q u e e n to n c e s s e p e r p e t r a r o n b a jo su m ando t e n ía q u e a ñ a d ir l a in ic u a t r a i c i ó n y d e s le a lta d com e tid a s a h ro a con t r a l a R e p ú b lic a y c o n tra e l pue b lo . En lo s s e c to re s de O y a rz u n , V e n ta s de A s tig a r r a g a y R e n te r ía la tr a n q u ilid a d fu é ta m b ié n e x t r a o r d in a r ia .

Abuztuak 26 En c u a n to a la a v ia c ió n , m ás a d e la n te p o d rá in fo r m a r s e e l le c to r de lo Erreketeak Oiartzunen, eroritako kideak ehorztera doazela.

o c u r r id o en la jo r n a d a de a y e r. V o la r o n p r im e r o lo s a v io n e s f a c c io s o s , q u e , c o n s e c u e n t e s c o n s u t á c t i c a in h u m a n a , b o m b a rd e a ro n l a p o b la c ió n c i v i l . O c a s io n a r o c u a t r o h e r id o s , d e e s c a s a im p o r ta n c ia y p r o d u je r o n p o c o s d e s p e rfe c to s . D e s p u é s v o la r o n n u e s tr o s a v io n e s . S o b re Ir ú n se r e u n ió u n a e s c u a d r illa d e c in c o a v io n e s , q u e d e s p u é s d e a h u y e n ta r a lo s r e b e ld e s , c u m p lió c o n e f i c a c i a lo s o b je t iv o s s e ñ a la d o s . En c u a n to a O y a rz u n , R e n te r ía y V e n ta s de A s t ig a r r a g a , l a t r a n q u i l i d a d f u é ta m b ié n c a s i com p le ta , lim itá n d o s e a l "paqu eo" ya h a b itu a l y a in te r v e n c io n e s a is la d a s de l a f u s i l e r í a . E n c a m b io , l a a r t i l l e r í a d e s a r r o l l ó , e n i n t e r v a l o s , u n a a c c ió n m ás in t e n s a q u e com o s ie m p r e f u é e f i c a c ís im a c o n t r a l a s p o s ic io n e s e n e m ig a s .

Abuztuak Z7 L o s r e b e ld e s t u v ie r o n u n a r é p lic a fo r m id a b le y d e ja r o n s o b re e l t e r r e n o n u m e ro s o s c a d á v e r e s .- Se c i f r a en m ás de dos-------c ie n ta s la s b a ja s que nues tra s fu e rz a s a lo s r e b e ld e s .Z u b e lz u , c a rte l de la v ic t o r ia .Las e n é r g ic a s o fe n s iv a s r e c h a zadas en P u n tx a y S a r o y a .Una p á g in a g lo r io s a en la g e s ta d e l irun bonben erasopean.

p u e b lo e s p a ñ o l . - íA u r e r á , i r u neses!.B a la n c e h a la g ü e ñ o d e u n a jo r n a d a que lo s tr a id o r e s se p r o m e tía n f e l i z . . . . (ir u n g o b o r r o k a )

Abuztuak 28 En lo s dem ás s e c to r e s d e l f r e n t e N o r te , e s d e c ir , en R e n te r ía , O y a rz u n y V e n ta s de A s tig a r r a g a , la j o r n a d a t r a n s c u r r ió co n a b s o lu ta t r a n q u ilid a d . (Ir u n 2 . e r a s o a ld ia ) b )E n "La N a c ió n " , de B uenos A ir e s , p u b lic a P ío B a r o j a u n a r t i c u l o e n e l q u e n a r r a e l m o m e n to e n q u e e s tu v o a p u n to d e s e r f u s ila d o p o r lo s c a r l i s t a s . S e h a b l a b a —e s c r i b e B a r o j a - e n V e r a d e l B i d a s o a q u e v e n ía n tro p a s d e l re q u e té , q u e ib a n a l lím ite de N a v a rra con G u ip ú z c o a a l m ando del c o ro n e l B e o r l e g u i . L o s m é d ic o s f u e r o n a la s p r o x im id a d e s d e E n d a r la z a p a r a e s t a b l e c e r u n a a m b u la n c ia d e l a C ru z R o j a . E l m ié r c o le s , p o r la t a r d e , un o d e lo s a g e n t e s d e P o l i c í a d e V e r a me d i j o : -H o y t ie n e u s te d u n e s p e c tá c u lo in t e r e s a n t ís im o . V a a l l e g a r u n a c o lu m n a d e P a m p lo n a , a l m a n d o d e l c o r o n e l O r t iz d e Z á r a t e , q u e e n t r a r á p o r e l v e c in o p u e b lo de Lesaca y m a rc h a rá a fo rz a r e l c a m in o d e O y a rz u n p a r a a c e r c a r s e a S an S e b a s tiá n . N u e s tra s fu e r z a s e s ta b a n v ig ila n t e s p a ra no s e r s o r p r e n d id a s , p e r o se lim ita r o n a p e rm a n e c e r en sus p u e s t o s , r e p lic a n d o d e v e z e n v e z a lo s e s p a c ia d o s " p a q u e o s " d e l e n e m ig o . C)

"M U N D O

OBRERO"

Y EL

N A C IO N A L IS M O

VASCO

M a d r i d . - E l p e r ió d ic o "M u n d o O b r e r o " , c o n m o tiv o d e l t r i u n f o o b te n id o a y e r p o r n u e s tr a s tr o p a s e n Ir ú n , d e s ta c a l a l e a lt a d d e lo s c a t ó lic o s y n a c io n a lis t a s

vascos, que tr a b a ja n en to d a G u ip ú z c o a a l la d o d e lo s t r a b a ja d o r e s c o m u n is ta s , s o c i a l i s t a s , a n a r q u is ta s y r e p u b lic a n o s ,

Abuztuak 30 S o b re l a p o s ic ió n d e S an M a r c ia l s e d e s a r r o lla r o n d u r a n t e e l d i a d e a y e r c u a t r o o c in c o c o m b a te s d e e s c a s a d u r a c ió n , p e ro de b a s ta n te in t e n s id a d , s in q u e n in g u n o d e e l l o s ll e g a r a e n p r o fu n d id a d n i en a m p lit u d , d e s d e lu e g o , a lo s q u e s e h a b ía n r e c h a z a do en d ía s a n t e r io r e s . N u e s tra s fu e rz a s m uy fo g u e a d a s y a g u e r r id a s , m an tu v ie r o n a ra y a a l e n e m ig o , r e s is tie r o n con e n te re z a en sus p o s ic io n e s y re c h a z a ro n con to d a e n e r g ía a lo s fa c c io s o s , a q u ie n e s s e o b l i gó a r e p le g a r s e cada vez que in te n ta b a n a v a n z a r s o b re lo s d e San M a r c ia l.

Tropa faxistak Irunen sartzen.

Irailak 10 E n e l s e c t o r m ás a l t o d e l f r e n t e N o r t e , e s d e c i r , e n la zo n a d e l J a iz q u ib e l, fu é d o n d e m ás in t e n s a se p r o d u jo l a a c t i v i d a d b é l i c a . T a m b ié n l o s f a c c io s o s p r e s io n a r o n c o n a lg u n a in t e n s id a d , p e r o s e le s c o n tu v o a d m ir a b le m e n te .

T ra s un p e r ío d o d e t r M i q ^ lid ! a d y d e c a lm a , la s h o s t il^ a d e s '' s e r e p r o d u je r o n a m e d ia t a r d e , y a d q u i r i ó t a l in te n s id a d que c a s i se lle g ó a l c u e rp o a c u e rp o . N u e s tra g e n te , b ra v a y d e c id i d a , lle v ó l a i n i c i a t i v a p le n a m e n te e n e s t a s e g u n d a fa s e , y a c tu ó in c lu s o co n la s bom bas d e m ano , o b l i g a n d o a r e p e g l a r s e a l e n e m ig o . D esp u és d e l a jo r n a d a , c o n s o lid a d a s y n u e s tr a c id a e n su m o r a l. En e l s e c to r de e s c a s a . T ir o te o s h a b itu a le s .

n u e s tr a s p o s ic io n e s g e n te s a lió to d a v ía

q u e d a ro n fo r ta le

G a in c h u r iz q u e ta la a c tiv id a d fu é d e p e q u e ñ a im p o r ta n c ia y p a q u e o s

En l a zo n a d e R e n t e r ía , n u e s tr a s f u e r z a s , b ie n g u a r n e c id a s e n s u s p o s ic io n e s , h o s t i l i z a r o n c o n e f i c a c i a a l e n e m ig o , y c a u s a r o n a lg u n a s b a ja s v i s t a s . P o r n u e s tr a p a r t e , s in n o v e d a d . E l r e s t o d e l a jo r n a d a t r a n s c u r r ió p a c ífic a m e n te .

Frankistek preso hartutako miiìziano eta gudariak.

rre jìm en berria in d arrez e za rh naini zu te n e k apustua egina zuten. G araipena betikotu naiiian, kolpea em an zuten ek bazekiten aginte zorrotza eta bortitza ezarri beharko zutela, herrita rren gehiengoa baitzegoen haien aurka. Lehenengo un etik jo zuten gogor; alde batetik, Errepublikaren defendatzaileak suntsitzeko, eta bestetik, herritarrak izutzeko, izu harekin erresistentzia aukerak deuseztatzeko. Errepresioa luze jo a n zen, zabala izan zen, bizitzaren atal guztietara hedatu zen eta belaunaidiz belaunaldi iraun zuen; esan daiteke erregim enaren ezaugarri bilakatu zela. Bortitza ala sotila, agerikoa edo esta lla, aurpegi asko izan zituen. Hasierako egun haietan atxilotu zitu ztenek "izu zuriaren" atzaparkada jaso zuten -g e h ie n e k gerran aparteko inpiikaziorik eduki ez zu te la k o eta fusilatu egin zituzten ihes egindako lagunak edo senideak harra patzea ezinezkoa egin zitzaielako; faxistek herria hartu e ta bertan gelditzea izan zen askoren errua eta galera. O ro har, errep res io a k beste bi fase g e h iag o izan zitu e n . B atetik, Bizkaiko e ta Iparrald eko errepublikanoek 1936ko irailean am ore em an zuten ean, hirietatik atera ziren ia guztiak atxilotu zituzten. Biztanleria herrira itzull zenean, askatu edo atxilotzeko erabakia hartu zuten agin tari berriek. Preso h a rtu tako gudari e ta m ilizianoek, o rd ea, ibilbide

neketsua hasi zuten: inform eak eskatzen zituzten hauen jaioterrietara eta alkatetzak, Guardia Zibilak edo Elizak em andakoak erantzunen ara bera: askatu , kartze letan sartu edo Langile B atailoietara eram aten zituzten. Bestetik, hirugarren faseak 1 9 39 tik aurrerakoa hartuko luke, eta legedia zehatza eratuz errepresioak aurrera egin zuen. Isunak eta zigorrak am aigabeak ¡zan ziren; atxiloketa ugari eta poliziaren torturak sistem atikoak; euskara e ta euskal kutsuko edozein m otatako adierazp enak d ebekatu zituzten^ baita euskal izenak erabiitzeag atik isunak ordainarazi e re .i Baina errepresioaren atal honetan aipam en berezia m erezi du eskoletako hezkuntza nolatan diseinatu zuten ikusteak: «La es c u e l a , f o r j a d o r a d e l a s f u t u r a s g e n e r a c i o n e s , f e r v o r o s a m e n t e f u n d i d a c o n e s t e é p i c o M o v i m i e n t o de r e s u r r e c c i ó n p a t r i ó t i c a , h a d e m a r c a r el r u m b o c a t e g ó r i c o h a c i a las g l o r i a s f u t u r a s , p r e p a r a n d o a n ú e s tra i n f a n c i a p o r d e r r o t e r o s n a c i o n a l e s . N u e s t r a h e r m o s í s i m a historia, nuestra tradición excelsa, p r o y e c t a d a s en el f u t uro, h a n d e f o r m a r la f i n a u r d i m b r e del a m b i e n t e e s c o l a r , c o b i j a n d o a m o r o s a m e n t e el e s p í r i t u d e los n i ñ o s e s p a ñ o l e s . A l m a e s t r o s e l e encomienda esta obra trascendental»

tU-“ »

Ha r e c i

«. 1« so»»

ai4S

p»»“

Tí t V» »

„01

«’I

auvo

“ fX«*

Sirv««0 rw itlr • l* fyo r

*■

br«vefi«dr«l*«i6nd« to4oeím libTM

. :

yju

Ar* AleaJflB dé

09OMni$Mi !«•

» g « , « , de 193a

Jll .«e I luaíil

•ñÁJZW

Oreretako Komandantzia Militarrak liburutegiatan dauden liburuen zerrenda eskatzen du. (OUA 0632-01)

Hasicrako jarrera erraren hasieran herritarrak hartu e ta erail eg iten zitu zten , epaiz kanpoko e railtzeak egiten zitu zte n , hau d a, hartutako m ilizianoak bertan fu s ila tz m zituzten. Adierazgarriak dira

Pikoketan e ta G uadalupeko g o to rle ku an g e rta tu ta k o a k , e ta baita Eriaitzetik Iru n aldera zihoazen hiru em aku m eren patua e re , asturiarrak hirurak, uhaska batera gerturatu zirenean erreketeak baitzituzten zain: han bertan fusilatu e ta Antxotegi baserrira daram an bide bazterrean lurperatu zituzten.3 G uadalupeko gotorle kua m ilita rre k hartu zu te n e a n , bost m ili ziano preso atxiki eta berehalakoan fusilatu zitu zten ; hauen a rte an, S antiago Legorreble asturiarra. "E rrepresioa beroan" aplikatu zu te n , nolabait esatearren; bereh a l a k a n hiltzen zi tu zte n harrapatutako m ilizianoak e ta ja r dun m olde hau inPikoetagarate (Pikoketa) baserriaren horma honen aurka fusilatuak izan guruko p a rajeetan a ziren. plikatu zu te n , baina baita beste leku askotan ere. Modu honetan egin zituzten Pikoketako fusilatzeak. Pikoketako kokagunea hem ezortzi m ilizianok defendatzen zuten. Faxistek eraso ondoren, bi m ilizianok ihes egiteko aukera izan zuten -A le ja n d ro Colinak e ta Jose A ro z e n a k -, baina beste g uztiak preso hartu zitu zte n , hauen a rte a n bi e m a k u m e (M erced es Lopez Cotarelo e ta Pilar Valles V icuña), eta fusilatu egin zituzten Pikoketako baserriko horm aren aurka.^ Kapiiau e rreketea zen Policarpo Ciak gertaeren lekukotasun idatzia utzi zuen: «Los d e f e n s o r e s r o j o s del m o n t e P i k o k e t a e r a n d i e ciocho. P r o l e t a r i o s a y u d a d o s p o r d o s m u j e r e s q u e n o t e n í a n 20 años. T o d o s r e c i b i e r o n la p e n a d e m u e r t e p o r o b s t a c u l i z a r el a v a n c e d e n u e s t r a s tropas. M i f u n c i ó n e r a s a l v a r el a l m a d e a q u e l l o s d e s d i c h a d o s . E s t a b a n m u y m a l p r e p a r a d o s a n t e Dios, y s ó l o c u a t r o C e d i e r o n a m i s r u e g o s y a m e n a z a s . T o d o s los d e m á s d e n e g a r o n d e C r i s t o y l o m á s e s c a n d a l o s o f u e l o de e s a s do s f u r c i a s ; b u r l á n d o s e d e Dios, l e v a n t a r o n el p u ñ o y g r i t a r o n ¡Viva R u s i a ! R e c i b i e r o n la m o r t a l descarga»

Beasaìngo g e rta e re k a d ie razte n d u ten m o d u an , herria defendatu zuten hogelta ham ar lagun fusilatu zituzten gisa honetan: hartu, e ra m an eta inongo auzibiderik gabe fusilatu.

Euskal parajeetan gertatutako hamaika fusilaketetatik bat.

Mola je n e rala k lagunen artean barne-agiria banatu zuen Errepublikako G obernuaren aurka kolpe m ilitarra em an baino lehen: «Se t e n d r á e n c u e n t a q u e la a c c i ó n h a d e s e r en e x t r e m o v i o l e n t a p a r a r e d u c i r l o a n t e s p o s i b l e al en e m i g o , q u e es f u e r t e y b i e n o r g a n i z a d o . D e s d e luego, s e r á n e n c a r c e l a d o s t o d o s los d i r e c t i v o s d e los p a r t i d o s p o l í t i c o s , s o c i e d a d e s o s i n d i c a t o s n o a f e c t o s al M o v i m i e n t o , a p l i c á n d o l e s c a s t i g o s e j e m p i a r e s a d i c h o s i n d i v i d u o s p a r a e s t r a n g u l a r los movimientos de rebeldía o h u e l g a s » . « ¿ P a r l a m e n t a r ? iJ a m á s ! E s t a g u e r r a t i e n e q u e t e r m i n a r c o n el e x t e r m i n i o d e l o s e n e m i g o s d e E s p a ñ a » . «En e s t e t r a n c e d e la g u e r r a y o y a h e d e c i d i d o la g u e r r a s i n c u a r t e l . A los m i l i t a r e s q u e n o s e han s u m a d o a n u e s t r o M o v i m i e n t o , e c h a r l o s y q u i t a r l e s la pa g a . A los q u e h a n h e c h o a r m a s c o n t r a n o s o t r o s , c o n t r a el E j é r c i t o , f u s i l a r l o s . Y o v e o a m i p a d r e en l a s f i l a s c o n t r a r i a s y l o fusilo». «H a y q u e s e m b r a r el t e r r o r . .. H a y q u e d e j a r s e n s a c i ó n d e d o m i n i o e l i m i n a n d o s i n e s c r ú p u l o s ni v a c i -

lación a todos los que no piensen como nosotros» Printzipio m oduko hauek irakurri ondoren uler daiteke zer-nolako logika aplikatu zuten gerra garaian. Molaren esanak oinarri hartuta, lega bilakatu ziren ondoren eta hitzez hitz betetzen jo a n ziren. "Errepresioa beroan" aplikatu zutela esan dugu arestian, baina gaineratu b e h ar da, a lab ain a, hasierako arau g ab eko bortizkeria harekin batera justizia m ilitar antolatu b at garatu zutela, arautegi m ilitarrean oinarritutakoa, hain zuzen. Esan d aiteke Justizia m odu hau Donostia hartu ondoren hasi zirela aplikatzen. Irailaren 15ean, tradizionalistek bando bat em an zuten argitara "La Voz de España" egunkari estreinatu berrian. Han gerra egoera aldarrlkatu zuten e ta , hala, justizia militarren esku gelditu zen, hots, m ilitarren justizia kodearen m enpean. K artzelak e rte p u b llkanoz b ete zitu zten. Epaiketa laburrak e gin zituzten "sum aríslm o de urgencia" zeritzo n e zau g arria baliatuz: «En los s u m a r í simos de urgen c i a el d e t e n i d o permanecía en p r i s i ó n y el d e re cho de defen sa n o s e p r o d u Ondarretako espetxea errepublikazaleez beteta. cía hasta el momento de pre s e n t a r el e s c r i t o d e l a d e f e n s a y la p r o p o s i c i ó n d e p r u e b a s . D e l m i s m o m odo, una c i r c u l a r del A l t o T r i b u n a l de J u s t i c i a M i l i t a r , f e c h a d a el 21 d e n o v i e m b r e de 1936, n o p e r m i t í a e n t a b l a r r e c u r s o c o n tra la s e n t e n c i a d i c t a d a e n el p r o c e d i m i e n t o s u m a rísimo. Si a e l l o a ñ a d i m o s q u e el t r i b u n a l p o d í a Gstar formado p o r mili t a r e s sin formación jurídica y q u e el d e f e n s o r d e b í a s e r un o f i c i a l d e m e n o r g r a d u a c i ó n , la s i t u a c i ó n del p r o c e s a d o era c o m p l i c a d a , s o b r e t o d o c u a n d o e n l a m a y o r p a r t e d e los casos los defensores se limitaban a p e d i r clemencia p ara sus defendidos»

Epaiketak, beraz, inolako berm erik gabe egiten zituzten eta preso asko fusilatu zituzten. Gipuzkoan fusilatuen kopuruaz hainbat datu em aten ditu zte oraindik ere. U daletxeetako hainbat agiriren a ra b era , 190 hil zituzten H ernanin, eta beste hainbeste O iartzunen.^ Urriaren IS e tik azaroaren 15era bitartean 8 0 0 hildako egon zirela esaten zuten batzu ek , e ta beste b atzu ek, berriz, Frantzíako enbaxad o reak ta rte a n , 4 0 0 -5 0 0 bitartean zenbatu zituzten hildakoak. Dauden datuen a ra b e ra, ez om en da hain erraza fusilatuak zenbatzea, ja kin a baita beste modu batzuk ere erabili zituztela pertsonak hiltzeko: « C o n s e j o s d e g u e r r a s u m a r í s i m o s a n i m a d o s p o r el e s c a l o f r i a n t e c e l o del G o b e r n a d o r M i l i t a r que, e n c u e s t i ó n d e horas, m a n d a b a a los v e c i n o s a n t e el p e l o t ó n d e eje c u c i ó n . Y p a r a l e l a a e s t a " j u s t i c i a c a s t r e n s e " a b u n d ó la a c c i ó n d e l o s " i n c o n t r o l a d o s " q u e t o d a s las n o c h e s "daban el p a s e o " a q u i e n e s , f i a d o s d e su i n o cencia, se h a b í a n q u e d a d o en S a n S e b a s t i á n y a c u a n tos, v í c t i m a s del o d i o y del m a l querer, e r a n a c u s a dos de "rojos" p o r algún v e c i n o » . ^ Gipuzkoan 1 .3 5 4 lagun auzipetu zituzten agintari m ilitarrek. Heriotza zigorra ezarri zieten 6 3 9ri, haietatik 4 8 5 hil zituzten eta 154ri zigorra ordeztu zieten.lo Datu ofizial gisa erabili izan dirá kopuru hauek.

Kamioia gorpuak lekualdatzen.

H eriotza zigorra e zartzen zu te n , baina agintari berriek ezin izango zuketen errepresio prozesua aurrera atera talde politikoak e ta bestelako kolektiboak ez balira zeregin hartan engaiatu. Jakina da falangistak eta tradizionalistak bete-b etean engaiatu zirela errepresioan e ta euren polizia sortu zutela, "policía del requeté" eta "policía de falange" zeritzo ten ak, baina, era berean, tokian tokiko herri agintariek gogo biziz lagundu zuten errepresioan. Esan d aiteke errepresioa areag o tu zen neurrian herriko agintarien parte-hartzea handiagoa izan zela eta zere gin hartarako sortu zirela ze n b a it herritan "Junta Locai Info rm ativa" zeritzoten ta ld e a k, b e h ar zen inform azioa h e rritarrek beraiek em an zezaten bertan. A zp im arratu b eh ar d a , a lab ain a , eskuin m uturreko herritarra bera izaten zela p arte-h artzaile handiena errepresio zereginetan. H erritar faxista hauek auzokideak saiatu zituzten izandako tira bira edo liskarrengatik: ezinikusiak, bekaizkeria edo gorrotoa nahikoa izan ziren salatua kartzelara bidaitzeko, e ta askotan baita fusilatzeko ere. %

Salaketen ¡turría H erritarrak

3 3 ,3 3

S e n id e e rre p re s a iia tu a k

1 9 ,3 0

H ie ra rk ia k

1 9 ,3 0

H e rrik o a g in ta ria k

1 2 ,2 8

M illta rra k

7 ,0 2

Administrazioko funtzionarioal<

3 ,5 1

L a n te g ik o a rd u ra d u n a k

1 ,7 5

Eliza

1 ,7 5

G u a rd ia Z ib ila

1 ,7 5

Salaketa iturrien koadroa^^

Oiartzunen errepresioa gauzatzen

iartzung o h e rria k, ze n b a it iturriren arabera, 4 .0 0 0 biztanle zituen 1936. urtean: «Oyarzun,

gue cuenta con

unos

4.000

habitan-

t e s , e r a u n o d e l o s b a l u a r t e s del s e p a r a t i s m o gui puzcoano» .

Beste iturri batzuek 2 .5 0 0 e a n ezartzen dute biztanle kopurua, edota 5.260an beste batzuek . 1937ko udal erroldak, ordea, beste datu esanguratsu batzuk uzten ditu ageriani^, hau da, O iartzungo herriak 4 .1 6 7 biztanle zituela eta hauetatik 4 3 7 falta zirela; pentsatzekoa da, beraz, gerra hasieran ere biztanle kopuru bertsua edukiko zuela O iartzunek. ^

_______

MEN d e! P ad rón m unicipal d«-^!-"* d e D ic iem b ru 'd e

v ftc tr o s

lO T ü L

M H IC U U D O S V m iK S

HcnVras

T o til Gc i k i í I

* /(? « •

yí¿S

r? / 1 jie

/J „e t '/ / / /

-e c h o .

Total

T ir o im

V itc M s 'tJ c n fe fis V u M < s llj< iiiir is

rf.

J- / ■i/rj-

t/ov

H f S id in le » p r e s a n te s . .

P o b l jn ú n d e h í c h o . .

- í '/ c /

H o b lu ió n inscciia rn lo« >ifuitnte< ek«btccimi<BtoS:

^ de iodivíduo» inscrito» que pertenecen i

D<1« (leri*

• ii o .

od«' cnar.. ¡ » O v il. . .

4^% ^

üo sp iuür« M ío ic o m io J. Asilo s . . H o sp icio s . C iT C íie í .

tiU uiU

in c r o s ............

\ 1937ko Oiartzungo udal errolda. (OUA A - 0075-01 )

Faxistak uztaiiaren 2 7an O iartzung o plazan sartu zire n e an , herritar batzuk m ilizianoekin jo a n ziren, m endekuen beldur ihes egin zu ten ak ere izan ziren, baina beste fenom eno esanguratsu bat ere gertatu zen, hots, ieku aldatzeena; bizilekua utzi e ta baserrietara jo zuten fam ilia osoek e ta gehienetan fam ilia b at baino gehiagok elkarbanatzen zuten teilapea: faxistei beldur handia zitzaielako. Alderdi politiko gehienek jazarrald iaren aurka egin zutela eta alderdi haietako m ilitante asko borrokan m urgildurik zeudela kontuan hartuz, faxistek aurrera egiten zuten neurrian gazteek -m o b ilizatu k o zituzten b e ld u r- e ta politikan ardurak zituztenek, aide egin zuten. Esan d a ite ke, horrenbestez, errepresioaren biktim a gehientsuenak ihes eginda-

koen senideak izan zirela e ta baita beren ideologia kontuan hartuta zigortuko ez zituztelakoan bertan gelditu ziren itzal handiko nazionalista k edo errepublikanoak. O iartzuarren kasuan, nazionalistak izan ziren. Faxistak herritarren inform eak osatzen hasi ziren e ta , m odu berean, kanpotik zetozen inform azio eskaerei (G obernu Zibiletik edo kartzeleta tik ) erantzun zieten.

Lehen hilabeteetako berriak gintari berriak, beraz, argi eta garbi ahalegindu ziren irabazlea nor zen adierazten. Euren baloreak, ideologia eta sinesm enak, eta haiek hedatzeko m oduak indarrez ezartzen joan zitzaizkien babesgabeko herritarrei. Zenbait berri bertakoek idatzi zituz ten: «Los g u e s u s c r i b e n , Pab l o B e i n e r Nigli, Martin Zalacaln Eguino, J osé Marla Castro Isasa y Jose M a r i a Goñl E c h a g o y e n , v e c i n o s d e O y a r z u n (Gui p ú z c o a ) al c o n s i d e r á n d o s e en la o b l i g a c i ó n c o m o b u e n o s e s p a ñoles, d e p a r t i c i p a r l e c u a n t o s h e c h o s c o n o c e n s o b r e la s i t u a c i ó n d e d e t e r m i n a d o s i n d i v i d u o s , con r e í a ci ó n al p r e s e n t e M o v i m i e n t o N a c i o n a l s a l v a d o r d e Es p a ñ a , t i e n e n el h o n o r d e p o n e r en su c o n o c i m i e n t o los s i g u i e n t e s » Info rm atzaile zeregin hauetan aritu z, Angel Arizm endi Ira sto rtza , José Arin, Eustakio Iria rte , José Cruz Beldarrain (a p a iza k azken h iru ra k ), Jeronim o U galdebere Labandibar, Estepan G oienetxe A rozen a, M anuel Irig o ie n M itxelena, Luziano Aristizabal E txeberria, Ig n a c io A g in ag alde e ta Flora Kennedyren xehetasu nak em an ziren. 1936ko irailaren 23ko d ata du idatzi honek e ta , berriaren nondik norakoak ikus daitezen, hona hem en zati bat: «ANGEL A R I Z M E N D I IRASTORZA: E ste individuo, residen te en Oyarzun , el p r i n c i p a l c a b e c i l l a y d i r i g e n t e del m o v i m i e n t o n a c i o n a l i s t a o s e p a r a t i s t a e n esa l o c a l i d a d , p r i n c i p a l m e n t e d e s d e 1934 a r a í z del a d v e n i m i e n t o d e la R e p ú b l i c a . (...) S e d i c e q u e p o r i n d i c a c i o n e s s u y a s t o m a r o n a r m a s c o n t r a el E j e r c i t o v a r i o s m u c h a c h o s d e la l o c a l i d a d . S i g u i e n d o las i n d i c a c i o n e s y a v i s o s d a d o s p o r el F r e n t e P o p u l a r , c o l o c ó un a p a r a t o d e r a d i o v a r i o s d i a s en el b a l c ó n e x t e r i o r d e su c a s a a la m á x i m a p o t e n c i a p a r a t r a n s m i t i r al p u b l i c o l a s ó r d e n e s e i n s t r u c c i o n e s d a d a s c o n r e l a c i ó n a la b a t a l l a e m p e ñ a d a e n Guipúzcoa».

A zaroak 2 4 zitu ela, Barne Erregim eneko Sailetik zirkularra iritsi zen udaletxera garai h a rta n H errizaingo B atzordeko leh en d akaria zen Vastam eroli kondeak sinatuta. Agintari berriek Udaleko langileak kontro latu nahi zitu zte n , hots, udal e raku n d eak berregin nahi zituzten euren je n d e leialarekin e ta, kontrara, ordura arte egondakoak baztertu eta zigortu. «(...) se s e r v i r à r e m i t i r e n el p l a z o m á x i m o d e c i n c o d í a s r e f e r e n c i a s d e t a l l a d a s y c o n c r e t a s del p e r s o n a l del T e l é f o n o p r o v i n c i a l . A d m i n i s t r a c i ó n d e arbitrios p r o v i n c i a l e s , caminos, guardas f o r e s t a l e s , m i g u e l e t e s , etc. q u e s e h a l l e n en e s e M u n i c i p i o , t e n i e n d o en c u e n t a e n t o d o m o m e n t o q u e c o n s u j e c i ó n del D e c r e t o a r r i b a c i t a d o , c o m o la O r d e n d e 4 de N o v i e m b r e de 1936, al d a r s e las r e f e .caí .. oeooo«n sotara «u pafioleo, p » irtic ip « i*l« rendas de Pneeite UovlBl«ato InOlvldaOB, oaa «daoláa i lo a t í a a w oí hosoi< do p o a cr r las p e r s o n a s gue forman «1 oaitíw a» mite/AaSk £ío «opaisf p a r t e d e los Cuerpos ci tados, h a d e tenerse en c u e n t a n o s o f J S S - ? • • * * * * ■ • » • » « tod os l o * «íl* »», e 5S5t£?£.^ * ^a lietM ”» *®»dSaaMíírS lamente su O Mrlcm en* m d S e iiiA £ y^QniOBea QAlo^raáao coa lo tr&t^‘Ottontnrm *i1am omiflo va tafluexiclAmv da?ittar»í»-i *«. filiación f«.o p = a » C 0 3 Í» 3"®-,P*r li><Uo»oioneo c v ^ t c í política, cuando esté reconocida, sino también cuál haya s i d o su a c t ú a ción ante r i o r o c oetá ^cS¿aíS^‘‘S.I¿Sht^ e o n -U o w lt,.0 U nea al mov i m i e n t o n a c i o n a l , si ao Satistsa 9? ? Í “ “ » « » t r o antandop o s t i prohi1 ^ 1 £®^cota V i u « . 3 . b r^ L ^ ‘5= p or acción ■ 4 o p id a n>-a — — t Breea oonTonlento podeaoo ¿ a r lo ct:-^'*o d i r e c t a o in ■’ directa han sido autores materiales o to o lio s

1«

-««n eo

d«

cube-

1936ko irailaren 23ko data du idatzi honek. {Xose Estevezek emandako agiría, iturria: Nati Alberro)

i n d u c c i ó n , d e los d a ñ o s y p e r j u i c i o s s u f r i d o s p o r el E s t a d o , y p o r l o s p a r t i c u l a r e s con m o t i v o de de la a b s u r d a r e s i s t e n c i a s o s t e n i d a c o n t r a d i c h o m o v i m i e n t o y si p o r p a r t e d e e l l o s h a n e x i s t i d o m a n i f e s t a c i o n e s h o s t i l e s al m i s m o » . por

1936eko akta-liburuakis, uztaileko, abuztuko e ta iraileko udal erabakiak aztertu z hain zuzen, gertaera askoren berri e m a te n du eta egun haietako bizi-giroa nolakoa izan zitekeen sum a daiteke. M ilitarrek, ber tako falangisten eta karlisten laguntzarekin, Udal berria eta alkatetza hautatu zuten^^ . O rdurarte egondako udal ordezkarien bila hasi eta hauek harrapatzeari ekin zioten. Udal erabakien laburpena: Uztailaren 27an « E s t a b l e c i d a s en la v i l l a l a s t r o p a s del E j e r c i t o S a l v a d o r d e E s p a ñ a , el c o m a n d a n t e m i l i t a r d e la plaza y jefe de las m ismas destituyó p o r anti-espa ñ o l el Sr. A l c a l d e y c o n c e j a l e s del a y u n t a m i e n t o y n o m b r a r a l c a l d e a D. M a r t í n Z a l a c a í n E g u i n o » . A buztuaren Sean «La j u n t a C a r l i s t a d e G u e r r a d e G u i p ú z c o a f a c u l t a a la a l c a l d í a e s a f e c h a p a r a e n s u n o m b r e n o m b r a r c o n c e j a l e s y c o n s t i t u i r el a y u n t a m i e n t o p o r p e r s o n a s d e absoluta confianza». A buztuaren 29an «Son nombrados concejales: José María Goñi Echagoien, José M a ría Errand o n e a Zalacaín, José Juan I r a g o r r i B e n g o e c h e a , E s t e b a n G a l d ó s I ñ a rra, H i l a r i ó n Sein Ur b i e t a , Miguel Elicegi Lecuona, Cesáreo O d r i o z o l a Esna l , S a n t i a g o A d u r i z P o r t u , I d e l f o n s o Aldabe Juanicotena». Ira ila re n l4 a n (Bilkura Berezia) «Se a c u e r d a p o n e r el c r u c i f i j o en las e s c u e l a s n a c i o n a l e s y r e e n t r o n i z a r el s a g r a d o c o r a z ó n de J e s ú s en la c a s a c o n s i s t o r i a l . S e i n v i t a al c o r o n e l B e o r l e g u i p a r a q u e a s i s t a a la m i s a m a y o r del d í a 20 D o m i n g o . Se l e y e r o n los e d i c t o s d e la C o m a n d a n c i a

M i l i t a r de la V i l l a f e c h a 2 6 d e J u l i o d e 1 9 3 6 d e s tituyendo por anti-español a Don Feliciano B e l d a r r a i n A g i r r e d e s u c a r g o d e a l c a l d e y a t o d o su ayuntamiento. Se nombró Teniente Alcalde a José Goñi E c h e g o y e n y s e l e da un a m p l i o v o t o d e g r a c i a p o r su f r u c t í f e r a e i n t e n s a l a b o r e n p r o del m o v í m i e n t o S a l v a d o r de España». Irailaren 17an «Se a b r e una s u s c r i p c i ó n p a r a el E j é r c i t o N a c i o n a l . Se t r a s l a d a a la s u p e r i o r i d a d una c a r t a d e F l o r a K e n n e d y , Vda. d e R o m e r o , o f r e c i e n d o s u c h a l e t S e i n txi p i de su p r o p i e d a d p a r a h o s p i t a l d e l a s t r o p a s y e n v í a un e x p r e s i v o v o t o d e g r a c i a s a d i c h a s e ñ o r a p o r su g e n e r o s o o f r e c i m i e n t o » . Irailaren 19an «Hasta a h o r a l a p l a z a l l a m a d a R a f a e l P i k a b e a p a s a a llamarse Plaza Alf o n s o Beorlegui». Abenduaren 14an «R e m i t e al Sr. G o b e r n a d o r una r e l a c i ó n d e f u n c i o n a ríos m u n i c i p a l e s con su filiación p o l í t i c a » .

Garbiketak izartearen garbiketa ezinbestekoa zitzaion erreg im en berriari. G arbiketa egin behar zen, zutab e politiko, ekonom iko eta ideologikoak ondo kokatu, beldurra sarrarazi herritarrei legearen araberako agintari e ta botere bakarra irabazleena zela argi gera zedin. Aide guztietara zabaldu zen garbiketaren errep resio m ota hau, hots, lan erem u osora hedatu zen: enpresa pribatu etan eskusartzea egon zen, baita eskola profesionaletan ere, edo adm inistrazioan, diplom azian, epailetzan, eskoletan, unibertsitatean...

Laster hasi zen garbiketa udaletan, eta esan behar da haiek izan zire la garbiketa horiek aurrera eram an zituztenak beren eskutik sortutako batzordeen bitartez. O iartzunen egin zen hasiera-hasierako garbiketa plaza hartu eta alkatea eta zinegotziak kendu zituztenekoa izan zen. «En c u m p l i m i e n t o d e l o a c o r d a d o p o r la S u p e r i o r i d a d y u s a n d o de m i s a t r i b u c i o n e s c o m o C o m a n d a n t e M i l i t a r d e e s t e Valle, s u s t i t u y o a V. c o m o A l c a l d e d e e s t a

l o c a l i d a d , a s í c o m o a t o d o el A y u n t a m i e n t o p r e s i d í d o p o r V, p o r a n t i - E s p a ñ o l . L o q u e n o t i f i c o p a r a su c o n o c i m i e n t o y e f e c t o s con siguientes. D i o s g u a r d e a V. m u c h o s años. Oyarzun,

2 7 d e J u l i o d e 1936.

El C o m a n d a n t e M i l i t a r d e la p l a z a » . SR. D O N F E L I C I A N O B E L D A R R A I N AGUIRRE.

Sn eujoli^iuitio ¿e lo .^oorúado 'jo r la Suí«ríoridafi y uiianfio do clu atribucloDcs eoso Comaixlui.tc KlXltar de áuM T aU a. &«Bfelluyo a T. aouo Aloalda d« ¿sta loctilldad. í. bÍ uonci a W o e l Ayun~ tuclonto VC9SÍÍÍ&0 s o r V.uor an tl-& T «Á o l Lo

DotlTico T>jra ~u uonoci*

Eiiaato y «f«c to s oorsl(sulant«s. 3 1 « ¿ la rd « a 7. sucho» ;<ñoj. Oyarzun, da Ju lio da 1!9 3. S I Cockii;d'nta K i li la r d« la

rinza,

•'JoaBrtlancia K U lta r <la

lá ribsa.

ssstres BSSBSSs ssBsss

Sn aum ll^ianto da lo aeoi'dado 'sor lii Supariondad y u-azido da a is itribueinnas eono Conar.dant« l£il4tar de «¿to Tu lla norabro a T. Alaalda dal silsiio, con todas la s atrlbiicio&as InharantaB a dicho cargo< uca? haticr 'lU^&do daatltuldo a l astarlo r AyuntaManto <iua ha vanldo lesionando hasta a l monanto an Qua la s tropas Raciónalas onuuaron « 1 Ta lla .

DOK SSL20TAH0 3BLDEHIUÍN aCÓÌTOC. A - ' « ‘ «'•A Lo 9 1 a la eoKimloo s T. -oara los afcatoB 'Dzvcadaotaa. Oyarzun, 27 da Julio da 19361 E l Comand&ntia H lllt a r de l a ?lasa,

*. ; £guij(o>

Guda aurreko udalaren zigortzea (OUA 1052-05) eta udal hau, gerra garaileez osatutako udal berriarengatik ñola aldatu zuten adierazten duten agiriak. (OUA 1052-05)

Abenduaren 19an eratu zen Udala p arte-h artzaile hauekini^: Alkate eta tradizionalisten lehendakari. MARTIN ZALACAIN EG UINO Lehenengo alkateorde, tradizionalista. JOSÉ Ma G O Ñ I ECHAVAGUREN JOSÉ M^ ERRANDONEA ZALACAIN Bigarren alkateorde, tradizionalista. Zinegotzi, eskuindar independentea. JOSÉ JUAN IR A G O R R I BENGOECHEA Zinegotzi, 1. tradizionalista. HILA RIÓ N SEIN URBIETA Zinegotzi, 2. tradizionalista. SANTIAGO A D U R IZ PORTU Zinegotzi, 3. tradizionalista. CESÁREO O DRIO ZO LA ESNAL Zinegotzi, 4. tradizionalista. JOSÉ AIZARNA AZPITARTE ILDEFONSO ALDAVE JUANICOTENA Zinegotzi, 5. tradizionalista. Zinegotzi, 6. tradizionalista. M IG UEL ELICEGUI LECUONA Zinegotzi, 7. eskuindar independentea. ESTEBAN GALDÓS IÑARRA Zinegotzi, 8. tradizionalista. NICOLAS UBEGUN SORONDO

A Y U N T á M I B N I O O on atltu olón y su f U l a a l á n de e s t «

d e

Ayuntamiento

MABTIN 2ALACAEÍ BOUINO, A lo a líle P re a ifle n te T r a a io lo n a lis ta . gytT? x.» o o iíl ECHAVBOUBBK. TBOCffit Sanlanta A lo a ld e I r a iio lo n a lla t a . J03B M* BaBA!nX)SEA ZALACAIN, SBgundo

Id ,

Id .

JOSB JUAN nuOCEai SBNOOBCHHA. R egidor Sindloc

Id . Independiante dereehAsta

Sd.

^Ú radlolaoallata.

aASiiAOO a ir jb iz poEcni

Id .

C esareo ODRIOZOLA B3NAT»

Id .

3fl

Id .

José AI2ABZU A2PISASZSI

Id .

HILABibN S21M :pBBISZA.

zd .

l i ..

lU gu el B lio e g u i Laoaona

Id .

Esteban OiLDOS IS aH&A

Id .

7fi

Id .

Qí

N ioola s OBSGCM SCBONDO OyarsuD a

Id . Id9 Independiente d e re c h is ta Id .

3a.

I}e Siolenflare de 1936.

3L nSLHOADO IJB BSIA JUHSA LOCAL.

Oiartzungo udal berriaren eratze agiria. (OUA 1098-19)

"Junta Técnica del Estado" zelako ak M ugim endu Nazionalaren aurka ibili ziren fu ntzio n ario guztiak beren karg u e ta tik kentzeko agintzen

zuen dekretu bat plazaratu zuen 1936ko abenduaren 3an. Era berean, lanpostua utzi eta itzuli ez ziren guztien kargugabetzea erabaki zuten. Id azkariak idatzitako ziurtagiriak halaxe jaso zuen: «DON IGNACIO GARCÍA MANTILLA, SECETARIO DEL ILUSTRE AYUNTAMIENTO DE ESTE NOBLE Y LEAL VALLE DE OYARZUN CERTIFICO:

Que esta Corporación Municipal con fecha de Di c i e m b r e de mil novecientos treinta y seis adoptó entre otros u n acuerdo que transcrito l i t e r a l m e n t e dice: de

c a to rc e

y como consecuencia de todo ello se acuerda p o r u n a n i m i d a d y en v i s t a d e c u a n t o a n t e c e d e r e m i t i r al Sr. G o b e r n a d o r C i v i l d e la P r o v i n c i a una r e l a c i ó n de los e m p l e a d o s y p e r n a s q u e p o r u n o u o t r o c o n c e p t o f i g u r e n en l a s N ó m i n a s del P r e s u p u e s t o de este municipio, a s í c o m o t a m b i é n d e l o s Sres. M a e s t r o s N a c i o n a l e s r e s i d e n t e s o f i c i a l m e n t e e n la l o c a l i d a d , e x p r e s á n d o s e sus r e s p e c t i v a s i d e a s p o l i t i c a s y a c t u a c i ó n r e s p e c t o al p r e s e n t e M o v i m i e n t o Nacional con co n f o r m i d a d tras animado debate entre los Sres. C a p i t u l a r e s c o n c u a n t o a c o n t i n u a c i ó n se expresa: I G N A C I O G A R C ÍA M A N T I L L A : S E C R E T A R I O D E L A Y U N T A M I E N TO: I n c o n d i c i o n a l m e n t e a d i c t o a n u e s t r o M o v i m i e n t o Nacional: derechista, sin filiación p o l í t i c a y p r o t e c t o r d e l C í r c u l o T r a d i c i o n a l i s t a local. IGNACIO ZALACAÍN SALAVERRIA: OFICIAL le DE S E C R E T A R Í A : I n d e p e n d i e n t e d e r e c h i s t a . A y u d ó a las d e r e c h a s e s p a ñ o l a s e n las ú l t i m a s e l e c c i o n e s y fue el p r i m e r f u n c i o n a r i o q u e s e p u s o al s e r v i c i o d e las Fuerzas del Glorioso E j é r c i t o Español. PIDELA ZALACAÍN SALABERRIA: OFICIAL 3^ SECRETARÍA: Apolítica, derechista. Afecta Movimiento Nacional. RAIMUNDO URANGA LECUONA: ALHÓNDIGA: Tradicionalista, local.

ADMINISTRADOR i n s c r i t o en el

DE al

DE LA Círculo

MARTIN ARBELAIZ EZCURRECHEA: Tradicionalista, derechista.

ALGUACIL

ANTONIO LAZCANO AGUIRRE: GUARDA-ARBITROS MUNICIPAL: L o m i s m o q u e el anter i o r . J U A N M I N T E G U I OYARBIDE: S E RENO MUNICIPAL: Apolítico, derechista. Simpatizante tradicionalista. DOK I«W510 «301* t »AlfinXl. 3S5RÍWI0 aSL lUIJTHa AOT»lAia.-wo »; »0315 i l« . tu í‘%t?. 'Hatímh. cminoo» «a sto

«n 1».

«mlolp.!.. d. - l <.*r«0 o-DT. » 40-

ue oopUdo • 1 »

a iM » « i :

' -iClA DB COBOTWOlb» ■ .O n U

W U

* a tó

h u . A . O y ^ u :., . i « 4 o 1 . .

IT R IH I^ IO -

V u n M -W n «» 4 . e * t « » m » 7 , □ ! » . U o rM « 1

m w v * ,l * n t e . » « i D t . T a * l » « > » •

flla t r « . . M

O o ttW e a «

l D í r a .o n t e

JOSE ANTONIO LECUONA MENDIBU RU: GUARDA M O N TES: Veterano carlista de la última guerra. Tradicionalista y derechista.

i * « . r o n . 1 3T. A lo ü fl. a . . . f 1 0 0 .1 1 « ^ I » , » - r t l n S . 1 « . ! « ,

kp.,1. «. » ‘uljo o»o

(Wb«n,UTO 7 a..

L o B i t l U o 00-0 A r'U ltw te 4 . ! • C o B ttJiin a» lodem nlM aloD ... p .r * ^ V l t a i r . 1 Trll>ui»l i « t» a . «iW naer » P .T .

1» t r « d t » o l í n 1 « 1 «»

a . IM a .n o . s u f r i d « a w an te o l a » « in io

, U . b .,* .. a . lo . « 1 '« D t . ae 1« » e l.8 « 0 it o e O tr lB o « * lo>,l

, &. 1.

ír o o « a . a l w *Ja r í o o M titu i-

I**-

I M I « 1 iD fn iW J r lte 3« r . t t r l o

a « l jy u n t « . i* n t Q a « e a t « T a U . m .

I6 m t lll. , fti. Í O .Í Ita rl. Oofü :-«»¿ o ,8 n o o « . ? . « t o i ^ M D U . 'X

paw

iu « o o D ít* a u rtle n a o bus « f « o M a don a« p r o o «íl»

I. i m n u 1 . prew nté w t » q « f lr a a n todos l o i J t m . p r i a s r « « « n to to s 7 a « l e o u sl 7 » • ! li t í t t w r i t o Je o r .tu r lo o w t l f l a e . - * . -U laoslr. a « Ur a l j 0- . - J 0» ¿ »

O o fll-.-r. O á n « ^ a . O a »«U lo -.-l8 o ao lo

.1 . fcn tllU ..B > rtirlo *l*».-l«> .7 un s o l lo «d M n t.

u« a lo » AlOBldi»

MI B. 7 L . T u ll» a » Ojarxuo".

T par. íu. . .1 «oDrt. 7 »«rt. .u. i . 1.

d ^ PP~*a* •« !“ -

o « - t t f l o .o l¿ n oon .1 » l . t . B o . ~ « 1 ^ r . A W .ia . «n

» ^ u n . O í m > U n m 4 * Agorto d . a l l n o ».o ie n to . t n l n t e 7 •’ ».W .

jy B« EL ILClHlt»

Idazkdriak idatzitako ziurtagiria. (OUA 0525-0)

BERNARDO OÑATIVIA GOROSPE: MÉDICO T I T U L A R : Secretario del C í r c u l o Tradicionalista. JOSÉ LUIS BEASAIN LECUONA: V I G I L A N TE INTERINO DE OBRAS Y MONTES: Tradicionalista. JUAN LUIS MICHE LENA BERROTARÁN: VIGILANTE DE OBRAS Y MONTES: Separatista vasco d e t e n i d o en P a m p lo n a .

R E G I N O G A N Z A R A I N ORTUZAR: M É D I C O TITULAR: P o r d i v e r g e n c i a s s u r g i d a s a r a í z d e la f u s i ó n i n t e g r o - t r a d i cionalista se dio de baja en el Círculo T r a d i c i o n a l i s t a local, sin q u e c o n s t e s e h a y a i n s c r i t o en n i n g ú n o t r o c e n t r o p o l í t i c o ni d e m o s t r a d o tampoco inclinación p o r otro partido, p e r o sin p o d e r

a s e g u r a r s e q u e h a y a v o t a d o a las d e r e c h a s y c i o n a l i s t a s en n i n g u n a e l e c c i ó n .

tradì -

JU A N JOSÉ ELIZONDO OYARZABAL: BARRENDERO MUNICIPAL: Apolítico, derechista. M UEL A N T Ó N ARRUE: FARM A C E U T I C O TITULAR: No teniendo p r u e b a s suficientes p a r a con o c e r su actuación p o l i tica, s e le c o n c e p t ú a s i n e m b a r g o c o m o s i m p a t i z a n t e s e p a r a t i s t a vasco, y a q u e n o e x i s t i e n d o e n e s t a l o c a l i d a d o t r o s p a r t i d o s p o l í t i c o s q u e el s e p a r a t i s ta y el t r a d i c i o n a l i s t a , n o s e l e h a v i s t o v o t a r n u n c a en la c a n d i d a t u r a t r a d i c i o n a l i s t a . LUIS SORONDO IBARBURU: VETERINARIO MUNICIPAL: Asiduo l e c t o r del p e r i ó d i c o "La Voz d e G u i p ú z c o a " . PABLO IRIGOYEN IRAZU: ORGANISTA A p o lítico derechista. Presbítero.

PARROQUIAL:

LINO ZAPIRAIN ZAVALA: A polí t i c o derechista.

MUNICIPAL:

ENTERRADOR

SEVERO GOICOECHEA ARZALLUS : TAMBORILERO MUNICIPAL: S e p a r a t i s t a vasco. D e t e n i d o en P a m p l o n a . HERMENEGILDO IÑARRA ORCAIZAGUIRRE : TAMBORILERO MUÑI C I P A L : L o m i s m o q u e el a n t e r i o r . FRUCTUOSO INCHAUSTI PAGADIZABAL: SECRETARIO DEL JUZ G ADO MUNICIPAL: Apolítico, derechista. M A R Í A S E I N OYARBIDE: MATRONA DEL FIELATO MUNICIPAL: Votante separatista. TERESA A R R A T I B E L ARRATIBEL: M A T R O N A 2^ DEL FIELATO MUNICIPAL: Izquierdista. Ausente a raíz del Movimiento Nacional. IGNACIO YURRITA ARAMBURU: MAESTRO NACIONAL: S i m p a t i z a n t e s e p a r a t i s t a vasco. L e m u l t ó e n 1934 el e n t o n c e s C o m a n d a n t e M i l i t a r con 5 0 P tas. p o r t e n e r e x p u e s t o en un s i t i o p r e f e r e n t e d e su E s c u e l a un mapa de "Euzkadl". MATILDE

GÓMEZ

DE SEGURA

Y MOÑU:

MAESTRA

NACIONAL:

Apolítica, derechista. Se n e g ó a col o c a r en sitio p r e f e r e n t e d e su e s c u e l a un m a p a d e " E u z k a d i " . JULIA IRAZU GARCÍA: MAESTRA T r a d i c i o n a l i s t a y m u y d e derec ha s .

NACIONAL:

JULIA LARRAÑAGA MARTIARENA: MAESTRA M a r g a r i t a lo c a l y m u y d e r e c h i s t a .

NACIONAL:

MARÍA A S U N C I Ó N QÜILEZ PERPIGNAN: MAE S T R A NACIONAL: H a y q u e j a s d e l v e c i n d a r i o (.•.) da e n s e ñ a n z a a t e a a l o s a l u m n o s d e su e s c u e l a » lid o beretik ja rraitu z, 1936ko urtarrilaren l l n eratu zen udal bilkuraren ondorioz, h a in b at fu ntzio n ario beren k a rg u tik kentzea erabaki zuten: «(...) se a c u e r d a p o r u n a n i m i d a d y s i n d i s c u s i ó n alguna destituir de sus cargos de Tamborileros T i t u l a r e s de e s t a V i l l a a Dn. S e v e r o G o i c o e c h e a A r z a l l u s y Dn. H e r m e n e g i l d o I ñ a r r a O r c a i z a g u i r r e , así como también a Dn. Juan Luis Michelena Berrotarán de su p u e s t o de Vigilante Municipal de O b r a s y de M o n t e s a c a u s a d e e n c o n t r a r s e d e t e n i d o s e s o s tres f u n c i o n a r i o s en P a m p l o n a p o r s e p a r a t i s t a s vascos, y a Dña. T e r e s a A r r a t i b e l A r r a t i b e l su c a r g o d e M a t r o n a p o r h a b e r s e a u s e n t a d o d e la l o c a l i d a d e i g n o r a r s e su p a r a d e r o , e i m p o n e r al V e t e r i n a r i o T i t u l a r Dn. L u i s S o r o n d o I b a r b u r u , M é d i c o T i t u l a r Dn. R e g i n o G a n z a r a i n O r t u z a r , F a r m a c é u t i c o T i t u l a r Dn. Manuel Antón Arrúe y Oficial primero de S e c r e t a r í a Dn. I g n a c i o Z a l a c a í n S a l a v e r r í a una san c i ó n e q u i v a l e n t e a la t o t a l y a b s o l u t a p r i v a c i ó n d u r a n t e un m e s d e s u s u e l d o o h a b e r c o r r e s p o n d i e n t e a los c a r g o s q u e ocup a n , c o m o c o r r e c t i v o p o r c o n s i d e r a r c o n r e l a c i ó n al p r e s e n t e M o v i m i e n t o N a c i o n a l c o m o s o s p e c h o s a d e t e n d e n c i a i z q u i e r d i s t a la c o n d u c ta del Sr. V e t e r i n a r i o T itular, y d e t e n e r i n c l i n a c i ó n y s i m p a t í a h a c i a el s e p a r a t i s m o v a s c o la d e los o t r o s tres f u n c i o n a r i o s (.. . ) p o r c u a n t o h a y s o s p e c h a s de q u e d u r a n t e las e l e c c i o n e s c e l e b r a d a s en e s t a l o c a l i d a d v o t a r o n la c a n d i d a t u r a d e d i c h o p a r t i d o p o l í t i c o , sin h a b e r p o r el c o n t r a r i o c o n s t a n c í a de q u e l o h i c i e r a n a l a s d e r e c h a s » .

Ikus d aitekeen ez, g a rb iketek susm o hutsengatik b aztertzen zituzten hainbat h e rrita r beren lanpostu etatik, baina beste bide b atzu k ere jorratu zituzten zenbait lanpostu betetzeko, hala noia gaitasungabetzea. Nahiz e ta tokian tokiko nagusiek argibide onak eman^o, askotan eskaerak bidean gelditzen ziren edozein aitzakia zela m edio edo, beste e ta n , ez zutelako legedia betetzen . Aldundiaren gidaritza zeram an Q uerejeta karlistak ezarri baitzuen 1940an udal lanpostuetarako FET y de la JONSko kide izatea ezinbestekoa zela. Adm inistrazioaren osaeran, azkenik, gudulari ohiz e ta frankisten jarraitzaile z b ete zituzten frankistek lanpostu gehienak. Hala, argi dago, adm inistrazioan garbiketa egin e ta eurena izatea lortu zuten.

DOT HARTIH ZAWCAIH

Al-CALM-PRESIDaiTB I »

ra: ssis noble t

u :al valüe i »

CEBTIBIOO.

»«1«. 4 .

“

» . ob..rwao oonotmM-nM I « » * oooa»«». O EK IIFIO O l V

« „ 1 .1 P Ä A . . . f

«1 «»"

Í0 O .X 1 M 0 0 « ,

= 4 .r .l f ..l » « l o r b M t»

aioho

om hw h.

-a y o r de

a, 1. 0Ù 1»

P « M

IW®TKB

a . 1 .» tx o a U . n <»• Í U Í

<!• 1 » o o . « a .t a » u . r « > = i ä i > a « l * »

Xltar«*« Y par* q* »»1 oorvst.

1* p r . 6 « t .

an Oyw.un « aUoleei« d . H o T i « b « <• mU novciw ito. t r la t m

y M is *

I’okian tokiko agintariek, ematen zituzten argibide onen adibidea. (0525.0 Copias de certificados 1937- O.U.A)

Enpresa príbatuetan ere ezarri zuten garbíketa. 1937. urtean sortutako Registro de Colocación O b rera-ren bidez kontrolatzen zuten zein langile kontratatu e ta zein ez, hau da, langileen aurrekari politikoak kontuan hartzen zituzten. Gipuzkoako probintziako gobernadore zen Sierra Bustam antek 1936ko irailaren 2 2an bando bidez jakin ara zi zuena h ar d a ite k e garbiketa hauen lehenengo erreferentzia gisa: « Queda p r o h i b i d o e n t o d o el t e r r i t o r i o d e m i j u r i s d i c c i ó n , la r e a d m i s i ó n d e c u a l q u i e r c l a s e d e o b r e r o s o e m p l e a d o s q u e n o s e h u b i e s e n p r e s e n t a d o al t r a b a j o c u a r e n t a y o c h o h o r a s d e s p u é s d e la e n t r a d a d e l a s t r o p a s n a c i o n a l e s en s u s r e s p e c t i v a s p o b l a d o n e s , a s í c o m o la a d m i s i ó n d e n u e v o s o b r e r o s o empleados sin per m i s o expreso de mi autoridad» A restian esan bezala, eskaerak e ta txostenak ugari izan ziren sasol honetan. Azaroaren 30ean Gobernu Zibilak herritarren inform eak eska tu zituen: eOBtCRNO C M L

Hiinnau • vkut «

Sfrvaae V, Inrorioar a este GoMemo o l v l l aoeroa de la conducta moral y p o lít ic a y dasás antecedeates de lo s vecinos de ese municipio,Anto nio S a ^ r d ía i r r e s u l, Uanuel lia g o r r i In c ie rte , Esteban Goyenaobe ¿rooeM , Juj.iái U rizo la Oraso, fcuetino Areain Oorroneoro, Bernardo de la Ig lá e lDíaz, Ignacio Z«cusna San Tuen Vioando i r i s t iz a b a l , ^ m e l O laizola O la lz, Luis ^ch elenA BezTofarran, Juan Luis îobelena Irlondo, Ftflix Gastecuminsz Berasategui, José Ansa Sagarzasu, Justlniano Zapiraln ¡p o lo l a , FrazMieoo G ali«go García,Yenanoio Ilarrajnendl Ibarguen, Manuel Ribera A rb id i, Inocencio Iteûía Leoune, Ta ¡¡Ae AríetizatA S clteîT Ía, Ignacio Zuasti Gaztelum adl, Ignacio Serero Zaplraln Lecuona, U a rola l GUelvenzu Pagóla, JaclQto O rtolaiz Z u rrio a l, An drés Sobeveriía Beraaate(jai, Sereto Goicocchea A r z a llo , Luoiajio Arlstizaba^ Echeverría, Juan Arregul Urqiaea,Pa b lo Ticandi V e la r, Ignacio Calparsoro In o ierte, Jos^ L«ouona San Pablo, franoisoo Labandibar iQ oiarta, Pedro Ooliotaoo Porto, Luis O la iz o la Olaso, José l.Tarla Izagu irre Bengoecbea, UartÍQ Hcbeveste uoya, FtfUx Ugarte Oorostegu i, Roîe Leouona Gcbeveste, Jo sé ^íanuei Zabala Jaunerena y Don José An¿el oarasola U r U e t a . Dios guarde a V. imiohoa años. ~an Sebastián, 30 de Kobra. de 1.936. EL G0B1SRÍ14DCI! CIVIL GIMBRAL DE OUIPUZOOA 7 V120AÍ1,

Sr.AlOAlDE DEL ATUOTAMIEOTO DE

OyABZ'JH..

Azaroaren 30ean Gobernu Zibilak eskaturiko herritarren informeak. (OUAEE/5/IV/1/10)

«Sírvase V. informar a este Gobierno civil acerca de la conducta moral y política y demás antece dentes de los vecinos de este m u n i c i p i o Luzeak izan ziren herritarren zerrendak e ta e rrep resio aren lehenengo atal hone ta n ihesari em an ez zitzaizkion errepubli k a n o , je itz a le eta an arkista g u ztia k espetxeratzen a h a legindu ziren e ta zen bait atxiloturen lehen

egonaldia herrian bertan izan zen. Karm en G allastegi oiartzu arrak oroitzen d u en le g e z, le h en en g o a tx ilo tu a k Ezkaba m endiko San Kristobal gotorlekura eram an zituzten: «Bai, pilo ederra era maten zuten. Lehendabizi eraman zituz ten Arizm endi eta Leonzio Aranburu, Don Jose Domingo... sei lagun eraman zituzten, orain ez naiz akordatzen, ha ra gora. Gero gure aita eta beste pilo gaitza, bi apaiza, Don Eustakio eta Don Jose, Joxe Korreonekoa, Antonio Petranekoaren aita, Edurne Bergaretxefen aita... eta baziren mordoxka bat, orain Karmen Gallastegi. momenta honetan ez naiz akordatzen denez, baina. Hemendik Lesakara, San Antonen des kantsatu eta Lesakan ez dakizu Don Eustakio apaizari nolako kolpea eman omen zioten. Abiatu ziren eta Erlaizko horretan zaurituak izan ziren, eta hilak ere bai. Eta orduan etorri ziren Iruñetik familiak Lesakara gorputzak eramateko edo ikusteko. Eta memento hartan rilegata ziren gure aita eta atxilotuak eta eskerrak kartzelan sartu zituzten Lesakan, bestela txikituko zituzten! Eman zioten kulataz ipur dian eta baldatua utzl omen zuten Don Eustakio».

Gero hemen atxilotuta egon zirenak udaletxean, hori ere eza gutuko zenuen? «Bai, hori ezagutu nuen, bai. Batzuk nik ezagutzen nituen, guarda Altamugarrikoa ezagutu nuen. Ekartzen zituzten baino gehiago erama ten zituzten gutxika, ez atentzioa emateagatik edo. Nik ikusi nituen Larraburuko aita eta Arangurengo mutila, biak bakarrik eraman zituz ten igande batean arratsaldeko hiru eta erdietan. Oraintxe bertan leiho f]orretatik begira nago. Eta kamioi bat, orduan ez ziren orain bezala itxiak izaten, atzean egur batzuez eta hórrela heldutakoak baizik, aizu,

zutik.

Eta Aroxkenekoarekin, berriz, gehienez ere bi edo hiru, Zelestinorekin. Eta uste dut, gainera, Altamugarriko guarda ere harekin eraman zute la. Gutxi ekartzen zituzten, eta berriz eraman egiten zituzten, baina zein gaizki pasatu zuten han iurrean, alzu. Eskerrak denbora askoan ez zela. Eta, gainera, inork ere hitzik hartu gabe, ez nola izena zuten... Eta Zelestinok esaten zuen 'ez digute ezer esan, nik uste dut orainjoa ten garenean hartuko digutela aitorpena eta etxera bidaliko gaituzte la, guk zer egin dugu ba? Nik ez dakit zergatik den!', bere makiiaz, ibili ezinik, glzajoa! Horixe merezi zuen! Eta gero, beste gainerakoek ere, ni ez naiz akordatzen, hemen izan ziren Kinkirrinkineneko Txomin, eta ostatukoa ere bai. Izan ere, ni joaten nintzen nahiko izuz. Harroarena egiten nuen, baina izuz joaten nintzen. Han zeuzkaten bibote haiek gaizki hartzen zituzten: '¿Qué tenéis en la cesta?' 'Comida', eta kentzen zuten gaineko zapia mespretxu batekin! Nik esaten nuen 'gu ere krístauak gara ba?'. Besteei ez dakit nork eramaten zizkien bokadilo edo... goseak ez ziren ba egongo, jakina».

Garbiketa irakaskuntzan arbiketaren a m o rm a eta gauzatzea irakaskuntzan sum atu zen gehien. Errepublikak inbertsio egokia egin baitzuen irakaskuntzaren arloan, irakasleak duintasunez e ta begirunez tra ta tu z, eta zentzu horretan , irakasleak oso Errepublikaren aldekoak izan zirelako ziur asko, indar guztiz jo zuten faxistek. Bestalde, faxism o to talitario ak berezko dituen ezinikusi eta ezinak kulturarekin talka zuzena egiten zu ten . Ira ka s k u n tza "en ven en ad o r del alm a popular" gisa ulertzen zuten e ta , horrenbestez, gerraren erantzule.

Federico M ontaner C anet koronelaren aginduak hórrela jaso zuen: « L a g e s t i ó n del M i n i s t e r i o d e I n s t r u c c i ó n p ú b l i c a , y e s p e c i a l m e n t e d e la D i r e c c i ó n G e n e r a l d e P r i m e r a E n s e ñ a n z a , en e s t o s ú l t i m o s años, n o h a p o d i d o s e r m á s p e r t u r b a d o r a p a r a la I n f a n c i a . C u b r i é n d o l a con u n f a l s o a m o r a la c u l t u r a , h a a p o y a d o la p u b l i c a c i ó n d e o b r a s d e c a r á c t e r m a r x i s t a o c o m u n i s t a , con las g u e ha o r g a n i z a d o b i b l i o t e c a s a m b u l a n t e s y d e l a s q u e ha i n u n d a d o l a s E s c u e l a s , a c o s t a del T e s o r o p ú b l i c o , c o n s t i t u y e n d o u n a l a b o r f u n e s t a p a r a la e d u c a c i ó n de la niñez. E s un c a s o d e s a l u d p ú b l i c a h a c e r d e s a p a r e c e r t o das e s a s p u b l i c a c i o n e s , y p a r a q u e n o q u e d e n ni v e s t i -

gios d e las m i s m a s , acordado:

la J u n t a d e D e f e n s a N a c i o n a l ha

Pr i m e r o . P o r los G o b e r n a d o r e s c i v i l e s . A l c a l d e s , delegados gubernativos se procederá, urgente y rigu r o s a m e n t e , a la i n c a u t a c i ó n y d e s t r u c c i ó n d e c u a n t a s o b r a s de m a t i z s o c i a l i s t a o c o m u n i s t a s e h a l l e n en b i b l i o t e c a s a m b u l a n t e s y e s c u e l a s . Se g u n d o . L o s I n s p e c t o r e s d e E n s e ñ a n z a a d s c r i t o s a los R e c t o r a d o s a u t o r i z a r á n , b a j o s u r e s p o n s a b i l i d a d , e l u s o en las e s c u e l a s ú n i c a m e n t e d e o b r a s c u y o c o n tenido responda a los sanos principios de la R e l i g i ó n y d e la M o r a l c r i s t i a n a , y q u e e x a l t e n con s u s e j e m p l o s el p a t r i o t i s m o d e la n i ñ e z » Irakaskuntzaren g a rb iketa José M aria Rem anen e ta Eugenio Vegas Latapieren ardurapean utzi zuten. 1936ko azaroaren 8an 66. Dekretua kaleratu zuten garbiketa sakonaren beliarra aipatuz. G arbiketa hau gauzatzeko batzorde bat sortu zen, garbiketa batzordea. 1936ko aza rearen lO ean arau zehatzak em an zituzten 66. D ekretua abian ja rtz e ko; h a u e ta k o arau bat hauxe zen, b a tzo rd eek eginiko txostenetan ezinbestekoa zela alkatearen, erretorearen, G uardia Zibilaren eta ospe oneko guraso baten berriak agertzea. Irakaskuntzan egindako garbiketa lehen urrats handi batez abiatu zen; funtzionario guztiak euren karguetatik kenduz e ta lanpostura itzultzeko eskaera form ala egitera behartuz. Eskaera probintziako garbiketa batzordeko buruari zuzendu behar zitzaion, probintziako gobernadoreari, alegia, eta eskaera hartan azken sei urteetako ardurak eta eginkizunen berri em an behar zuten e ta, are eta zehatzago, uztaiiaren 18tik aurrera; izandakoen berri, esandako guztia berm a zezaketen herritarren izenen zerrendaz osatuta.

^ ti. Ctflolal iúX ae 50? 8 d «l presan«« maa «• lasarte uaa Olrouiar tranaorita XÍt«raliMat« dloa ««It c m ríA L .-ifi!ii3 T S 5 io - 35 rrtjo ic io » IU8A »CIOHO. 33 1 » íSSÍs OTU.^lroular a u laapaooioa da Trisara Jnaa&ansa’jr laeatrQi ¡raolonâs wmáolpalaa 7 ?rlyaclos da la Sapafi'a Baalona.’^La slorloa» gsafca M I 50*D10 a»aülol» a la ord«W£ da ouastro inviote O n alllo« tía baobo ppalDla lua raoobra su aaaara'Oa aar| lográndolo a fuarsa da aaorlfloloa doloroaos da sua bljes. 30 ooniriiNiolofi iâriosai oon deisettie t « 0l¿£idido da ofraadaa y haroiasoa sin taoba al aaaida todos aportao owaota'tiaoaa y as la ▼olootad fizne da uo p«a1>lo ooa aigloa da hiatotla gaaial y oraaciora QU8 no aa raalc&a a dasapar«Qar»«La Ssouala, forjaiara da laa futuras gaa:raoloâ» rarrorosaBaata fuodlta ooa asta aplao^ Horlalaato d rasurafoloa p atflotlM » ha da oaraar au ruBibp oatagarioo baola laa fâxistak eta Mugimenduak irakaskuntzari buruz Estatuko Buletin Nagusian argitaratutako txostena {OUA 1079-02)

<1 Bolstlc CCflolal d<¿l 39ta(3j9 o^.fiO? fsolui 8 d*l prsatote mas

¿ -

- ------------

------ ------ ----------------- — iMMooion

d« ?H ««ra Jna«aai3M '7 Kasstfos nsoloiults auniolpalM y ?rlvid03 d« Xa Sipafi^ SaolODa«*La florleta g««ta M I oo<rble « s p ^ I , • la ordsMs d« ott«stro invioto Osualllo» ba b«oho pptlU « qiM îpa5a rsoobr« ou naaQra d« m ti logrsjodolo b ruaru da «aortflolos doloroaos da sus bljoi* 30 ooatrlDuoloa gloriosa» oon doJOOtlM aipla^dldo da ofraxidas y harolamoB aln taoba ai madlda todoa aportao onaots'tlaiMU} i as la volaotad flm a da ua pttaDlo ooa algloa da tdatoria^gaaial y oraa^cra QtM ao sa raalcns a dasasaraoar.»!« Sseuala. farJadiora da laa f<iturs8 gaa;raolQ^Si farroroMaaata fuadida ooa a«ia « 9100. Xovlalaato d raauratfoion patrlotlM i ba da aaroar au oatagorloo baoia laa portas fttturast' ^parajtdo a aqaatra lafaaola por d«r; otaroa naolana« las« Nastra bannialalaa Blstorii* niaatra tra4laloo asoalsa, sroyer^t ’idaa ao al ruturo» han da foznar la fioa urdlfbra dal atfblaata asoola r, cobijando ’aaorossaanta al aaplrltu da loa alAo« a«paítolaa.«U. Vaaatro aa la aaocalanda aata il)ra traoa<}aBtal. la jotiraga 8ua hijoa para fm a rlo a aa al amor a DiOa jr a au '.'’jtria . Da %hl la gloria y la «Btraaln rassoasatllldad d «l lifS starlo iTuoioQal.-C'>a al rio'da dar oriaBtaoioo f i ja y uaifAnatv a sMoa loa aaastroa da .apañai pflr Baadato anraao y raôgiaodOtUaa ladloaolonaa dal :?xo«laatl* elao Sr. Mlalatro da Sduoaoloa Ttaoloáal, Xa Jâtura dal sarrloio IteoioittX da rrlnara In—fWiHM pulaXiaa jara mi ais oxaoto ouBjaiJoiaato, laa alulantaa iAatrv»oloaaa»*>S3Q3.4C7o9 BStIOlo3A«*La Juota (ia "«faata jtafffooal raataVXaoiO la aaâ'âa^ r«Xi<10M « M laa aaoualaj aaoioaalrsi ¡ « r au CMiBi a<> 184. ¿ú0 io««maaw pa^'ia « te rafozma la :'.apañ» HaorqÉBl, laparloaaaaata lo axlgla Xa« aaoaaldadaa adijoatiTas d« la iofaaola sartañola^^Sata raataUaolnianto ao (julara daoár taa solo qu» al Vaaataro aa lla ita a d.dlear uaa-o varias.aaaioaaa sasaaulaaa a la aasaftaou dal Oatt.Qisao i Blatorla Sagrada. to'«s iadlsp-naa'Dlai -^po da Buoha mayor a«o:aldad ttt da aar lotnaf ^ laDl^nte «aoo^'ea-M ao au totalidad ioflalOo y dirigido por l i dootrloa dal Oru4ztzoado.«2Sl- ¿raataDlaololaato d¿I CrxMiflIo «a Xas ss«u lao, ooa taalilr «âsoldad oalatesdo aa todos-loa p4«uoai d« Xaa re> ooo^^radss por auwstro ^Qcidao'ZJarolta» ao aigoiftoa taa solo Qua t j n 'SSQuaXa Isioa dai:Wflttao «orlatioa a>AstltuQra ncmiailajat« al ottoXlolsop d« la 'véouala oaoioaal« S». stÛo 4ua .;o Xas laoturas oosaatadas» «a la anaa9iasj da las ciaoaAu* da 1« Historia, da l i 0«o|praftsai M'q^TOTMba oual ular tasa para dadoalr ooaaaaua.claa norsXas I ra n gosas» Li aaaaSansa ds ka '-âXl^loa tiana <i'.« fomar olflavoristlaao«» ooi Idaaa oXarta, ooa ;ioxnas ooooratas par<i -il ¡fs^r: saeta 7 para sus faturaa aotuaoioaaa oiudadainas.'Bb ba da dirigir sa tô toíó al santlalaatOf aleo tazMaO'^l oasaotar y 9 Xa Tolunt<)d. CoaaSQUaaola da asta .aa^laata r«li<losot aua ba da anrolTar Ir^ '■;''.uoaoiOQ'S'a'ta '^sauaXa« ba da sar la asistaitala oDligatorla «a o'rporaoióc da toftas los alfioa y aa«atros da JLas sioxiSlas óaoloaalasi an los dla:> da prmmto»^ a Xs'iaiaa parroquial, .rija U a bora .ooaraoiaata da louar* 4o aód & :utolâdt «olasiastlda. XX, ^áfito.'STaogaXio sar# laido ooa fraooaoota| s iaaludibXaasots todoclds saludos* azplioaodo I 3 .iominlaa d?l dia aigulaota. Li dootrloa soolaX da la ^ a a ia , o-^ntanida «a las anoîolioas *Barua Voânai* s *'^»dragaftl»» Aaño'*, Ba da aarTir aVft tnouloar m u las aiños la idaa dal anor yi dJoAratarnidad ao '>ial asta báosr da3.^paraaar «1 o i^ o odio aatarlallatai disolvaata da toda, o ifllia á o lto y oultura.-'ffi'OCASICN ?.í*PílOÍICJi*-3 a aoabd «1 dasd^n por suaatra Ristorta. Vamiao Xa 4gr>iaioa traidora a todo lo«apa<lol. ¡lastra infanoia ba d ' <u«rar a su Patria ardwoaataatrañabl«fflaat«f y para alio cs pr :lS0 oûiôarla wo sua días d4 gloria p ra asaltarla, y «a 02S pagiaai da sufX'icitanto para 4U«r«rlg 000 ioafa&la aariño d« b ijo t dispuastos ao todo zsoaanto a rapatlr» aoso lovataaos daaoatr3D> do» laa graad«s anprasaa olTlU^ádoras da aua§.tr.a .;spa& imperial. ao tl«a<^ rîôo d^: Uní SseuaXa donde bo 3a aproada a amar a

•ztstlr.

La 9atrl« s<r ^stu forjando ahorc-'«xr~«l duro

7 P«0380 yun^vM d« Xos Iiondot ua iflo io s o:xmm«« dudo al auafli; i&ar«>

▼Ulotos dtf ^ m S m lzBortaX«9. ?or «¿o* su» MJot la aojaos ocao Rtisoa« ItaMtro daite 8proy«obar la gloria jr «1 sun-iaisato da «stos iúoaai3i'Í6| para saaTtrari oott daraoWr«» l 0(Uia>laa aa la « fdmn in* fantllfa* aalbiolobaa y aabaloa ^«alaros>*OoBio «a la «apa-^âséa da 1< ■'lallfiont taaftlw'saduosû aoíblaata tsta;^ para la aasaSanaa (la 1. Hia« terla etao aa''>^6' dp o^tlT ar «1 ptarlotlvaot j uaa 7 otra 9aXrjfO}»am«nt9 unidas. ‘ Si ftM á¡t pasado, si an «1 prasaota» aa 'lua aa «atoa tajlan* do 198 gldriaa aaolsoalas >ij9 ast:s dos 'ôdarta «ua aoa« ac r»)llaadi UQ9 s9ia.-^4alo8^]7$!Míl’)rfls a bloaos patrlHlooa bao da ¿ar «otaaados por los Bifioa ao $ódaa^38 aaslQoaa da la ^sou«la» 'Slografiaa» laotttra d* 3erlMieoat osa«otarlos da bao&'>a aotualas qus lo aarazoaa'por su inpor» tsasia anoloBsl, aariD asoogldoa para su a staaioi PragramaatEaouala 7 V’í «stro han da aactlr Sspn&n an todo nitlBoato.*:;3feA3Io9 niño hoy sianta la Impaolamia de la oludadacla û< la llama üEparioaaBaQta, y aulara eon antualaaae a traTas da toda olaaa da organizasionaa juTenllaa« *Mtr% « I Vsaatrp pos? llDre a^stae lapulaoai 4ao >u¿ .niolos ara qu« junô a loa d«raabo8> T:yaa altmsfrt auy uald»a los grsTa^da•raa y loa aaorlflolos <iua 0l«K¡ra por la r«trM tiaa da ia.p(>D«r^. .u« «1 al'ô parol'ba oua la TiOa as o lllo la » o aaa» saarifloioi disoiplloai luoba y suatarldad*. ^¡uala destarrado d« las luo&aa »oolalas al tarror y iiu« una alara ZwaiKiiî ralaa «stra todos loa asp^^laa. ivata^ IclAas, «Q l i s zonas oanmatlaalt d «^ al Uaaatro axtaadarlaa a loa pudras, 3pro> ▼sobando par« alio uaa;da las saaionas da olasaa da adultost si las h»y» o» aa easo sax^trarlo. la ’Saoaala uxu aao^« jt aa saÍob a n i l l o s » «zaltasa al lorialacio Haoioqalt aua Idaalas y aípl»elóiM ai «xpoosaMa temas 8oolálMiasrloolat,eto«tarai qm ooa<iaista8, aa na aaiblaata da confratamind orlatlanat al alma da ouaatroa l-itirlagbas'Zl aoto d» izar y ar lar loa diaa laotlTos la aaaafla da la ?atrla aa todM*la« «aoualaa naaioaalaSf atoololpalas y prlfadaa* a la n t ^ sa daatá por los niños el hlsBio naolooi^t ba da sfT obllu torlo« aaadosa toda la anéoioa asoasaria, ¿a basdtra ondeara tasíblan an la Xsouala loa dlaa fwsUvoa 7 'lomiagoi. T| oomo sidbolo ti)pr«ao d« aaastra Si^fia. al ratraro da auastro tDTloto oaudUlo praaldtjnk an todas laa asottiuss ia adudMloa da los tuturoa oltidadanes.-slguiaado laa ^ ta r io r «« lAdtoaaiaaa«i aa loa ouadar* noa da tratnjo da los alfid« .ua^. 'xa diarlaaaat« m ajarololo asorito ilustrado da «a ta n Taltgl^toipatriptloo p o t r la o ;« » las Xaoaal3<3 da ni ñas 1>rillar» ^ fMsialdstt stM rotoDda« proonraMo :(«s iMaatraa, oon la boras j ansaStn«is apr{nl«<lM ti. bogar* d *r'o «r^ t«r. A J|us «isoaalaai t«n> diancto ■ «aa ooatrl'baolda praotlaa aa ra v ^ da osastro glorioao TJái'olto. •jOoaGIM SinOA.âasta am ttn ‘^stattito 'l»<|iiXa.'la aduoaolin fisioa o s o lo ^ e sa ooaaidarfl ladlapansaDla tnUnslrldar la aduaaoioa f i aioB an la /Sf^nÍKU« ?aro«s pesolso adrartir aua la aduoaol&i f l^ o o no «8 «1 diportf ata aaplvo ólantiTloo a^dpiado» baata daû«a da la ?ul>«rtad rasuHs oasi 8)a»pr*a parnioioso oí at taopooo «1 dasarrollo dal auroulo aoa aparatos» Toaasa ooao tesa ooastaataBaata los Juagas iafm tUaa da la looalldsdt «aaaiUaalándolos y rastauraxkdoloaa la vaa dal «xoti«Bo aa los puagos« 'bttsôaaos aa <illoa las juraa oorriantas aaaioA'^lAa* loa juagoa da p«lcta, los bolos» la oaíb.*, a aarref atoatara» tan aapañolaS» d0ab tttUlsarsa lo alsffio q;aa XoS da oorrosi oaroantadsst 08rraras.uÎtas*at0 . ;a« Juaguaa los JÜfios an los raoraos* Paro aiaotpn ‘tajo la ooidadosa dlraooloa dál ttiastx*ó»- XiS giamasla ritoloa» ac lo p;si>la» ba da aataúâoaraa aa todas laa <¡ soualas» y los Juanas dab«n aproraobarta para orgoaissr paaaos asockl rss an «lua» Juato a I'-) imUasa da la OXHMSloa»sa 5u«iu« al fortalacialaato oorporal da la lafanoia aapeóola.-OosflidsBsnta aspara fts Jafatura dal J«¿-TlaIo jlaoioaal da ^íoara 7jiaañsan W las InstruoolaEns ooatanldss aaa sta Olroular han da 38r intarpratodas y oiaplldas flalmanta. L a aooia. ad antara aspara ûa «1 üngistarlo« da slsloa tan subllaai v¿ua ;nhala sobra todu poodarciqiáa sarTir a Hap»: Juntando aa«6traobo oulto a 2ios y a la ratria» sarn un •sfcrsado oooparadG* da laa glorias a a o lo n a la s * iiTspaña aa un gran puablo, y ba da sarlo cas «s al futuro* pora.ua todos aa tu a os U a p a a s to s » lograrlo, «ua esto lo siaat'ja los al!)os as oad . aoaaoto y sa dispong'? a oonsaguiri uat«ridad( «afu«rzo« sríorlfloio y wntus.aamo aio lliiite a i son laa n^ta.i

■ jf diflalAas M «s t « aiorloflo VoTlalwio Baoloml.-Livrl Idlts ooa aaor « M TMito«8 «iMMlssf porqo* «>sta bud^im sia lurille &par«iit«i vuastn Bitiöo atuut*« lap*m os lo Üft<i j m Toaotco« « « « f i « p^ra «1 logro ooa* lato d« IM IdMiUt QU« alborau sa tu «tiaaadlAo Muaeser.-Tltoaria da marao da 1M8.-1X A&o Xriwifal.*ll. J «f« dal 3arrielo ftuiloaal d« Priaasa Bn—Banis »»Boanialdo da Tolsdo 7 SloUlaa*» , Lo qm toaslado a Vd. var« • « datido oeaoeiaiaato 7 la aaa fuatial oQsarVaaola «m y % ra«lUda la vrasaata aotiTloMioa* da todo ou&nto mit arVl'Oa aa «spraM« Slot saliti s IspaCb 7 guarda a Td« aoofeos aäos* 07«p ti»t i r da Marso da l.M 6 «XI Afio Trluafal« ^ B. Uoalda,

o» .

xON^^o ïu a a m asíííbiúíü .

■raaslJTo iTaoional de este V a lle .

Falangerffì kartela, erregimen berriaren jarrera errepresiboaren paradigma.

cripcií5n no áerá

quizas todo l o brillante qua se

d o pe r o rjue sin embargo se hará todo cuanto sea pos efecto publicándose un bando entre el vecindario c« indicado fin. =3= Después queda Impuesta S . S « con agrado de Idirige a la Alcaldía D * Flora Kennedy Vda. de Komi i,

:|SU chalet "Selnchipi- para Hospital de la tropa.

=4= Luego se dio cuanta de la siguiente Ciri ''Junta Carlista de Guerre: •"La finalidad Tjrlnelpal del moTimlent« B Jerclto y las fuerzas ma's sanas de la nación •)tu^ totalmente el espíritu que inspira el orí j^ste T a a s e r m od ifloaíL o fundanE n ta lra e n te , de 1^

Ike, animándolo con los '.¡rinoipios o.ue constituyó lì

IEspaña.-Palanca esencial para e s ta obra de tri e.plsitu español es la enseñanza que, por oonj

ser en lo sucesivo fundaaeataliiiente católica y |

ñolista s i n paliativos, sin remilgos de nir

rl^lades representavisa de e ste movimiento dedlc n a atención a la enseñanza, conscientes de la :cia gue ella tiene oara la formación 'del e s p ll ■España. Caniés obstáculos dificulten este sent|§ jtundos, que se

ulero dar a l a formación de laj

;hes serán apartados inexorablemente, Nadie pi« II

n e s ni en desidia sobre esta cuestión. Los aaeÉ

h a n d e incoi'porarse resueltamente a esta obra de sus cargos inmediatamente, üna persistente oión se establece sobre los centros de enseñanzT I tara hasta que punto se cuiaplen estas instrucci de celo y de buena voluntad que cada maestro nacional.-Esjero de V.E, sab*rá darse cuenta

Irakaskuntzari eta bere edukiei buruzkot>o)stena. (OUA 0525-01)

drá espigcialisljno empeño en gue s u contenido tenga p u n t u a l cum p l l m l e n t o en ese p u eblo.- 1 *. -Se constituirá en cada p ue b lo Con sejo lo c a l d e 1& enseñanza sustituyendo las personas d e signi f i c a c i ó n p olítica afecta al F r e n t e Popular por otras adheridas al m oT i m i e n t o salrador de E s p a ñ a y se dará entrada e n l a misma o bligatoriamente al Sr. C u ra P á r r o c o de la localidad.- 2 » . -El día 1 5 d e septiembre se celeb ra r á c o n la m ayor solemnidad p o sible e n las e scuelaa piSblicas la Inauguración del c u rso e aco lar c o n a s is t e n c i a d e la J u n t a l ocal de Instirucción procurando I c o n la c e r e m o ni a h acer T e r a l o s alumnos que un ^ n u e r a era em¡Ipieza en E sp a ña i n ^ l a d a e n los principios de la B e l i g i ó n Ca!' tóllca y e n los de u n na c io n al i sm o españollsta f e r v o r o s o . - 3 ».I

:L a b an dera española ondeara obligatoriamente e n l a fa c hada p r i jclpal de todas las escuelas y c e n tr o s de enseñanza, t anto p ú blicos co m o privados. E l C r u c i f ij o presidirá todos l o s l o c a les de s tinados a las c la s es y h ab r á grandes m a p a s de España. Se p r o c ur a rá t a mbién q.ue en A ic h os locales se prod i gu e n cía drcs estampas, etc. c o n motivos r e li g io s os y de episodios de la Historia de Españfl.-4ft.-La enseñanza, tanto en las e s c u e l a s publicas c o m o en las privadas ha d e ser emineatemente católica y e spañolista. S e r á obligatoria'la instrucción del catecismo, de l a H i s t o r i a Sagrada y de la Historia de España*-Los traba jos e scolares enpesarán y t er m in a rá n rezando colectivamente un Pa d re n ue s tr o ba j o la d i r e c ci ó n del Maestro. E s t e i ns trui rá a los n i ñ o s d e l a doctrina católica con es pa c ia l empeño. Les Instr u ir á tambi é n d.e l a E l s t o r i a d e España, e x p l i c a n d o a los niños c o n predilección las aportaoiones de los v a so o s- y enespecial de los guipuzooanos y, m á s concretamente, d e los hijos i lu s tr e s de cada pu e blo- a l a formación y a las glorio-

lias pr o v í n o l a s vascongadas y especialmente Gulpuzooa h a n re'^cibta.0 ñ-e l a u ni i ad de S s p ^ a . - 5 B - S e r á obllgatorta Xa. asistan' cía c o l e c ti v a de l o s ní^os a e l a a escuelas c o n sus nuestros l a M i s a m ayor d e los d omingos en la parroquia de ca d a pue-

blo.-6ft.-A los n i ñ o s

s o lo s epan el Tascuencs,

l a e n s e o a n z a e n vascuence, p e r o s e les enseñará ad« p e d a l anrpeño el castellano. X los niños que puec l a ense ña n za en castellano se l e s dará aquella an 7 S . - S © designa a don Maiuel Ji m e n e z Cachón, Inspeci ñ a n z a de l a zona o cu pada c o n c ar a ot e r proTisionali. m i s i á n d e valar po r qu e se c u m p l a n puntualmente est| clones, t anto e n l o s c e n t r ó s e scolarea pilbllcos d e i n io i at i Ta privada»-Al comu n ic a rl e estas inst p e r m i t o m a ni f es t ar l e que D. U a n u e l Jimenez Caobos a Vd. p a r a p o n e r e n ejecución, de m u t u o acuerdo, n e s . - D i o s guarde a Td. m u c h o s a ñ o s . -Tolosa, 31 dei 1 9 3 6 . -P . L A J U N T A C iSLISTA l E G Ü K R A D E GUIPUZOOií te,- Ilegible.-Sr. Á lo a ld e -p r es i de n te del lyunt En t e r a d a S . S & d e t o d o cuanto antecede c u s i ó n a lg u na felicitar a la J u n t a Carlista por dlsposl,ciones c o ntenidas e n e l pr ecedente docvane? su c o n t e n i d o a l o s S res. M a e s t r o s Nacionales del^ s u d e b i d o c on o cimiento y m á s exacto ous^llmie&t

=5= C o n p o st e r i o r i d a d a c uerda S.S»

cuanto a n tes una C ir c ul a r de l a J u nta Carlista ^ sando s e le r em i ta u n a r e l a c i ó n de los funcloz s e que p e r t e n e c e n a la zo n a d e gu e rr a y se pea

un a r i u e o q,ue e x p r e s e l a s i t u a c i ó n e n q u e los bituidos h u b i e s e n d e j a d o sus respe'ctiTas hacl«

!i:1 I;

=6=

M ¿ s adelante fué leída una re]

jsenta la Sr?:. Ma e stra Na c io n al d e l b a r r i o de Er-a berial esco l ar que e n a q ue l la escuela necesita |íl6 d e j a r l a sobre l a m e s a ha s t a totalizar el qQ jlas » s t a n t e s E s c u e l a s Na c ionales d e l termino Sj

G O B IE R N O

C IV IL

CSENERAU

■'ecos-tt.ado cor. tuda u r -

GUIPÚ2C0A-VIZCAYA .^or.cifc ^ae li'i ^ jto riú u d o « y t r t i .1

ui:dB3

INSTRUCCION PÚBLICA

miFO lilA .i'.'-yX'J-j ¿A^ILIa

r--ir''an,i:eoitut.

rj-csti, J slotf cídr.

•

i 'i S l io .

de Tn.'li-.KCló;«

.l'í G v tj iro v iiíC i^ , íníoruies

dB 1 »» ;a9!!tr!. i i - w l r . c l a l

».iirlu

Al'iur.u ';r>i-uiciu,(r 8..9ri; ecte

civil.'

no C i v i l vu 1-Li cuo]>li'.;artaa 3 en oí pii'.zo de t r e s u^aa.

*0 lue

co.,ondeo < V .o :

„ lo s e le c t i '8 -iue pvuoeu«,t .

I^ioa ü'-^. rae ii /. J.cuc.’joa &"09 .

iVlViv Sun oúbuBtÍHr’ S t de i b r i l do l.'a ? S I. :í u i p T '; c

•

•!. J t „

¿::vc

Ú w l.

*-Cív-.J£.

tíi*

A fJ - .S A lilü iiT O

Xti.

ibi

_gARROQmA Jg OYARZnw. IKFOaE 0 0 !m ,E ,r a ^ „ s ssta PÍÍKKJÜIA 30BBI, U SM . «E S ff i*

D* 31».

TOBOSA ALVAHO CARCAR. l«-Conducta p r o f « l o n a l , «o o la l y p i.r t ic u l«r d- 1 « s t a . u « , t r . Nacional oo„ d « t l n o . n i a B acu.la mixta . x l s f n t e «n *1 b « T Í o d. I t u r r l o t . , <j, ¿ a t . lo o a l l i «d D* sin fososa Alvaro Carcart MUY BUENA»

S * - * o t u « l j „ p o U u o . i . « o h . f t a o lo n « ^ . , ITOKCA COBSTA A ESTA PARROSOTA HAIA ACTUADO A (jn aiA M TOLIIICA BIHBO A SD JUMIO IJIDBMIDIHITE D m a a B IA . Am>

.í.c n t . . IM-o™.

^ 5„.

^ n ,„ t.

^^ ^

i t o t i T . « . a . <^1.„

Ijfa u o o .

a . i . s r* .

A lvaro. Oyaraun, 23 da Kovlanisra da 1936, 51 Parrocof

Gipuzkoako Gobernu Zibiletik Maria Altuna Erkizia irakasleari buruzko datuak eskatzen dituen agiria (OUA 1079-02) eta Oiartzungo parrokoak, faxistek ezarri nahi zuten irakasle"nazionala"ri buruz idatzirikoa. (OUA 1079-02 [1937})

Ezkerreko argazkian, haurrak eta andereño ak. Eskubiko argazkian, Ugaldetxoko gazte txoak ageridira.

(f- -

Beheko argazkian, 1955. ikasturteko Iturriozko ikasleak.

Kartzelatzeak eta fusilatzeak

ehen kartzelatzeak egin zirenean, herriko eralkinetan edukitzen zituzten egun batzuk. O iartzungo herrian udaletxeko lehenengo solalruan eta alondegian eduki zituzten atxilotuak: zenbait lekukotasunen arabera, Pasaiako ziegetan egiten zituzten gau bat edo bi, eta ondorengo egunetan O ndarretako espetxera e ram aten zituzten.

Faxistek, boterea eskuan zutela ikuslrlk, ja b e tza honen erabilpena egin zu ten lehenik, e ta halaxe hasi ziren _ a u r r e to erregim enarekin lotura zuten h e rritarrak atxilotzen, nahiz e ta gehien ak ihes eginda egon.

Hasierako aste haietan atxilotu zitu ztenek "izu zuriaren" atzaparkada jaso zuten -g e h ie n a k gerran aparteko inpiikaziorik eduki ez zu te la k o eta fusilatu egiten zituzten ihes egindako lagunak edo senideak harrapatzea ezinezkoa egin zitzaielako: faxistek herria hartu eta bertan gelditzea izan zen askoren errua eta galera. Iza n ziren faxistak herrira sartzeko unean hil zitu zte n a k e re . Patxi Alkain Dorronsoro une hartan hil zuten , « f u s i l a d o a la e n t r a da d e l a s t r o p a s fascistas»^^; patu bera izan zuen Julian Lekuona Etxabegurenek, udaletxean aurkezteko agindua bete zuenean atxilotu eta fusilatu baitzuten. A buztuan Maria Josefa O laziregi Ib a rb u ru e ta Jose Isasa O lano erail zituzten. Maria Josefa etxe aurretik pasatu zen errekete talde batek hil zuen e ta Jose belarretan ari zela erreketeek tiroz zauritu eta Ardotxene bere baserrian hil zen hurrengo egunean.

D om ingo Belaunzaran Zapirain e ta S egundo Lekuona A lbistur izan ziren fusilatu zitu zte n le h e n en g o etako ak. O lalde baserriko Rufino Arbelaitzek27 hórrela oroitzen du garai hartako pasartea:

Gazteak izango zineten, baina hemen piazan gertatu zenaz, bi gazte oiartzuar fu sila tu zituztenekoazf akor datzen aí zara? Hemen ikusi genuen noia egin zituzten hemendik hartu eta gero horra eraman, autotik aterata.

Autoan zituzten hemen?

RufinoArbeiaizO/flWe.

....................

Hona autoren batean ekarri zituzten, ziur asko Ergoiendik ekarriak edo horrelakoren bat izango zirela. Haiek hemen jarri

zituztela, behintzat, begiak estalita.

Eta apaizaren batekin edo? Don Jose Luis eta Errotaberriko iloba kapitain militarra eta biak zirela.

£ta gero hango pareta hartara eraman zituzten? Han jarri eta benga, deskarga! Irundarreneko petrilaren gainean gu hiru mutil kozkor. Eta hura ikusi eta gero martxa ogi bila kalera. Beheko ostatuko paretan hil zituen sel edo zortzi erreketeko pelotoi batek. S a r - ----------------------------------------jentuak lau 3ldlz eskua jaitsi zue nean des karga egin eia biak lu¡"rera, baina bat mugitu egiten Gta sarjen tuak azken tiroa eman zion. — --------------------Euskal Herrian, nonbait faxisten errepresioa pairatu behar izan zutenen adibide bat.

Barrios koronelak lapurretan egin zutelako saiatu zituen eta epaiketa labur baten ondoren, AItzibarko piazan fusilatu zituzten 1936ko iraila ren 7an. Urrian fusilatu zituzten herritar gehienak, zazpi gizonezko, hain zuzen ere: Leontzio A ranburu Agirre; Anjel Arizm endi Irasto rtza; Zelestino G aztelum endi Berasategi; Jose M anuel Irig o ie n Larrañaga; M anuel Irig o ie n M itxelena; M artin Lekuona E txabeguren eta Sebastian M itxelena Sein.

Errepide bazterretan faxisten errepresioak hildako ugari utzi zituen.

Sebastian M itxelena e ta Bixente M artiarena elkarrekin zeuden kamioi batean faxistek gelditzeko esan zietenean. Bixentek ez zuen faxisten eskutan bizirik erori nahi eta heriosuhar hil zen. U rrian fusilatu zitu ztenen a rtean badira 1936ko zenbait txostenetan azaitzen d ire n a k 2 8 . H alaxe azaitzen da tx o sten b a te a n : « Manuel Irìgoyen Michelena y Luciano Aristizabal Echeverría, f u e r o n c o n c e j a l e s del A y u n t a m i e n t o a n t e r i o r , han incurrido en las mismas faltas gue Jerónimo U g a l d e b e r e » . (U g a ld e b e re re n a k ja s o zuen: «Ha trabajado i n t e n s a m e n t e p o r la p r o n t a i m p l a n t a c i ó n del E s t a t u t o Vasco»). Txosten berean, halaxe ja so zuten Anjel Arizm endiren berri em atean:

E rrl

jL ib i

:i_lA

177

«Su c a s a , en c u y a f a c h a d a f i g u r a n t a l l a d o s s o b r e las p i e d r a s d o s e m b l e m a s s e p a r a t i s t a s , h a s i d o el c e n tro d e re u n i ó n , d o n d e b a j o su d i r e c c i ó n s e c o n t r o l a b a n los D i r e c t i v o s del P a r t i d o N a c i o n a l i s t a Vasco, toda la p o l i t i c a , a s i s t i e n d o a d i c h a s r e u n i o n e s t a n t o el Sr. A l c a l d e y c o n c e j a l e s del a n t e r i o r A y u n t a m i e n t o c o m o los e l e m e n t o s m á s d e s t a c a d o s del p r e s e n t e P a r t i d o . A l p o c o d e e n t r a r en e s t a V i lla las T r o p a s N a c i o n a l e s t u v o lugar, (según s e p u e d e c o m p r o b a r p o r el c a b o P e s q u e r a ) c o n a s i s t e n c i a del Sr. Arizmendi .•/ una reunión clandestina de dichos indivi d u o s en c a s a del Presbítero Don José Larrañaga Ur b i e t a , a la cual asistieron a d e más, D. F e l i ciano Beldarrain A g u i r r e , D. L e oncio Aranburu y D. A n g e l o D a n i el U r r i o l a b e i t i a Ibarrola entre otros destacados Lehenik harrapatu eta beroan, fusilatzera eraman zituzten... cabecillas sepa r a t i s t a s , cuyos ' h' ^ .'i nombres no r e cordamos» .

L-, .

• .

• • -ondoren hil, eta gorpuak lurperatu, gorde egin zituzten.

T xosten hon etan Leontzio A ranburu Ag irre rm berri em an z u te n , nazionalista, udaleko a lka teo rd e e ta abokatua lanbid e z, A rizm endirekin batera fu silatuko zute n a , e ta nabarm ena da agintari b e rrie k beraien ideologiaren ^

aurkakoak desagerrarazí nahi zituztela e ta horretarako m odurik zuzenena eta gordinena erabili zutela: hilketen bidezko errepresioa. M endekuz fusilatu zituztenak ere izan ziren. Zelestino G aztelum endiren kasua, esaterako; nahiz e ta EAJko e ta STVko kide izan, bere anaia Klaudio gudari ezaguna zelako m endeku pertsonala nozitu zuela diote iturri batzuek.29 Eta e za g u n a k dira Joxe M ari B errondo Lasartek, Aranguren baserriko 18 urteko gazteak, jasan behar izan zituenak. Baserrira bere aita Segundo Berrondo Retegi, EAJko zinegotzi zena, eram atera jo a n ziren e ta , ihes egina zela ohartu zire n e an , aitaren ordez eram an zuten; m odu basatian torturatu ondoren hil eta Endarlatsako zubitik behera bota zuten haren gorpua.^o G obernu Zibilak 1936ko azaroaren 30ean egindako eskaeran3i, Luis O taz Lizarralderen eta Manuel Irigoien M itxelenaren aurrekariak, jo k a m olde m orala e ta politikoa eskatu zituzten. Luis O ta z Lizarralde a benduan hil zu te n , b aita Txom in Etxebeste Etxabeguren ere, baina Luis O taz Iru ñ e k o espetxetik aske ateratzean hil zu ten ; aske utzitako preso askorekin g e rta tu zen gauza bera. O n d a rre ta k o kartzelan presoak aske uzten zitu zte n gero hiltzeko. Hauxe bera gertatu zitzaion Zelestino G aztelum endiri, kartzelatik atera eta ez zen etxera itzuli.

Ondarretako espetxearen barrukaldea.

HERRIKO FUSILATU ETA DESAGERRARAZIAR32 1. ALDAl MITXELENA, Bautista Lartxa: Larrea baserrikoa. U galdetxo; 3 4 ute; Lezon bizi zena; hiru alabaren aita; Hernanin fusilatua (?).

2. ALKAIN DORRONSORO, Patxi: San Jo an kalekoa, Elizalde; Juana Isatsaren sem ea; 18 u rte k o la n g ilea. « F u s i l a d o a la e n t r a d a d e las f u e r z a s f a s c i s tas».

J » V.

3. ARANBURU AGIRRE, Leontzio: Elizalde; herrian ja io a ; 4 4 urte; abokatua; Karm en B araibarrekin ezkondua; « A f i l i a d o al PNV, m u e r t o en I r u ñ e a el 25 d e o c t u b r e d e 1936». Fusilatua.

4. ARANBURU ILARRAMENDI, Joxe Mari: A rrita , k a ie -b as e rrik o a ; 25 u rte , ezko n g aia. « F u s i l a d o el 13 de n o v i e m b r e d e 1936».

5. ARIZMENDI IRASTORZA, Anjel: D onostian ja io a e ta O iartzu n en bizi zena; Elizalde; 50 urte; epaítegietako prokuradorea; lau alabaren aita. Iruñeko San Kristobal gotorlekuan egon eta 1936ko urriaren 25ean fusilatu zuten.

6 . BELAUNZARAN ZAPIRAIN, Domingo: G a rtx ien e, Itu rrio tz ; e zk o n g a ia .1 8 u rte . 7 anai-arrebaren senidea; «Tras un j u i c i o m i l i t a r s u m a r í s l m o , f u s i l a d o (en A l t z l b a r ) el 1 d e s e t i e m b r e d e 1936».

7. BERRONDO LASARTE, Joxe Mari: A ranguren, U galdetxo; 18 urte; 5 a n a i-a rre baren senidea; etxean preso hartu e ta , a ita ren ordez, (Ip a r Euskal Herrira ihesi jo a n a ), Endarlatsan erail zuten.

8 . ETXEBERRIA BURUTARAN, Jero nimo: Larraburu, U gald etxo ; 4 5 urtekoa; ezkondua; 13 sem e-alaba utzi zitu en , zaharrenak 20 urte eta g azteen ek (b ik ia k ), urtea baino gutxiago. Etxean preso hartu eta Endarlatsan balaz josiz eraül zutena.

9. ETXEBESTE ETXABEGUREN, Txomin: Kinkirrikeñene, Elizalde; 26 urte; ezkongaia; senideak: 5 a n a i-arreb a; « M i l i t a n t e d e Euzko Gaztedi, Donostia (?)

fue fusilado en diciembre

en de

1936».

10. GAZTELUMENDI BERASATEGI, Zelestino: Aroxkene, Karrika; ezkondua; 35 urte; Errenterian bizi zena. 5 sem e-alabaren aita -z a h a rre n a k 8 urte e ta txikienak 9 hilab e te -; « M i l i t a n t e del P N V y s i n d i calista afiliado a STV; (era empleado del Ayuntamiento de R e n t e r í a ) . F u e f u s i l a d o el 2 0 de o c t u b r e d e 1936».

11. GOIA URBIETA, Felix: 1 8 85 a n O ia rtzu n e n ja io a , A ltzib ar auzoko E gieder baserrian. 51 u rte zituela erail zuten. H argina. Arabako Kontrasta herrira jo a n zen lan egitera. Eulaten (N afarro a) ezkondu zen e ta hantxe gelditu zen gerra hasi zen arte. Bere sei sem e-alabekin batera herritik kanporatu zuten . O n d arretako espetxean sartu zuten preso eta "as k a tu " ondoren e z zen etxera itzuli. 12. IRIGOIEN LARRAÑAGA, José Manuel: X abale; Elizalde; 2 4 urte; ezkon gaia, lau anai-arrebaren senidea; « f u s i l a d o e n E s t e l l a e l 14 d e n o v i e m b r e d e 1936».

13. IRIGOIEN MITXELENA, Manuel: Exkerrenekoa; Elizalde; 43 u rtekoa, harakina; EAJko zinegotzia; 4 sem eren aita; zaharrenak 7 urte eta gazteenak 19 hilabete. San Kristobal gotorlekuan aske utzi ondoren erail zuten.

14. ISASA OLANO, Jose: A rd o txen e, Ugaldetxo; Donostian, M artutenen, ja io a ; 36 u rte k o a . E snaon, b e la rre ta n zebilela bala b atek jo ta hil zen.

15. LEKUONA ETXABEGUREN, Julian: E txetxiki; E lizalde; 3 8 u rte k o a , M artin Lekuonaren anaia. U daletxera aurkeztu eta geroko berririk ez.

16. LEKUONA ETXEBEGUREN, Martin: Etxetxiki; Elizalde; Errenterian gazteekin (an eg iten zuen 2 8 urteko apaiza. O ndarretan k a rtze la tu , aske utzi e ta urriaren 9an Hernanin fusilatua.

17. LEKUONA ALBISTUR, Segundo: leru , U galdetxo; 26 u rtekoa; lapurreta baten aitzakian epaiketa guztiz sum ario baten bidez zigortu eta G artxiteneko Dom ingorekin b ate ra fusilatu zuten AItzibarren 1936ko irailaren 7an.

18. MARTIARENA REKONDO, Bixente: O ia rtzu n e n ja io a ; 3 6 u rte ; A ltz ib a rto H erre ro n e k o alab a Joakina S la k a in e k in ezkondua, hiru haurren aita. M itxerekin zebi lela, bidean harrapatu eta heriosuhar hil zen.

19. MITXELENA SEIN, Sebastian: Lartza b a lg o a , A rrag u a; 25 u rtekoa; ebanista; Rapid ta ld e k o fu tb o la ria (M itx e ); EAJko kidea; Bixente M artiarenarekin batean zauri tu , harrapatu eta San Kristobal gotorlekuan fusilatua.

2 0 . OLAZIREGI IBARBURU, Maria Josefa: A nduitzene, U galdetxo; ezkongaia; 6 anai-arreb aren senidea; e rrek e te talde bat e tx e inguruan zebilela tiro galdu b a te k hil zuena. 17 urte zitu en . Faxistak abuztuaren 30ean O iartzunen sartzen ari zirela eraila.

21. OTAZ LIZARRALDE, Luis: Borioka Zelaieta baserrikoa; G urutze; ezkongaia; 31 urtekoa; Iruñeko kartzelatik bueltan, kaletik etxera zihoala harrapatu e ta desagerrarazi zuten 1936ko abenduaren 15ean.

Dcsagcrraraziak akina da etxera itzuli ez ziren haiek m odu batera edo bestera hil zituztela. Fam iliartekoak izan ziren arduratu ziren lehenengoak, jakin a. Atxilotuta edo espetxeratuta zituzten senideak zein egoe« ratan zeuden eta etorkizunean zer gerta zitekeen jakin nahi iza^ tea zilegi eta legezkoa zen. Kartzeia barrutik nola zeuden adieraz te n saiatzen zire n . Zelestino G a zte lu m e n d ik bere e m a zte a ri O ndarretako kartzelatik bidalitako gutuna dugu horren adibide, egoeraren larria sum atuz, honela em an baitzion bere b e r r i ; 3 3

el ¿¿rs

Zelestino Gaztelumendik etxekoei idatziriko azken gutuna.

■

Beren sem eaz edo senarraz galdezka kaitzelara hurbiidu ziren em aku m eei gizonak etxera bidali zituztela esaten zieten, baina e z ziren inoiz itzuli. Nahiz e ta erregistro batean sinatu aske geratu zirela, kartzelatik atera bezain laster, inongo ep aiketarik gabe, hil egiten zitu zten eta bide bazterretan em aten zieten lur. Leku urrun eta ezkutuetan hobiratzen zituzten, sekula inork ez aurkitzeko asmo m altzurrez. «Aitata dugu "lista beltzal<" zuen indarra; legerik, epailerik eta epaike tarik behar ez zuen jokae ra. IHorrela argitzen dira gure artean arrastorik utzi gabe izan ziren desagertu eta isiipean fusilatuen kasuak: "listan" zeudelako. (...) Modu horretan, isilpe an eta gordean egiten zen lana, zenbat auzokoen gorrotoa asetzeko, mende ku hartzeko edo ondasu nak eskuratzeko eta lapurtzeko ez ate zen erabili?». 34

Erail zituzten batzuk ezuste a n a u rk itu dira, e rrek a bazterrean uraren eraginez edo o b rak zire la-eta lurra m u g itu z a g erian geratu zirelako haien hezurrak. B este kasu b a tzu etan , aginduz atera izan dituzte g o rp u zk in a k, Ira g o rrik o kanposantuan 1 9 60 . u rte an zortzi fusilaturen hezu1960ean Iragorriko kanposantuan aurkitutako bost fusilatuen a te ra z i t U Z t e n m o ehorzketajendetsua. duan. Eta beste batzuetan, aldiz, aurkitu egin dira, herriaren oroltzap en ean gorderik zeudelako erem u hauek. Eskuratu diren gorp uzkinetako b atzu k n o renak ziren jakin da 35 beste batzuk nori dagozkion ja k ite a , ordea, ezinezkoa izan da egun a rte . A urkitu ez diren hobi asko daude oraindik; 1 9 36 -3 7 . u rteetan d esagertuta ze u d en ek desagertuta ja rraitzen du te 2 0 0 9 a n . H órrela jakinarazi zuen K attin-txiki ta ld e a k 2009ko urtarrilaren 20an Udalean aurkeztutako m ozio batean:

«Altxamendu faxistaren ondorioz, milaka oiartzuarrek egoera oso latza pairatu behar izan zuten. l-lorien artean adibiderik gogorrenak fusila tzeak eta desagertzeak izan ziren. Egun, ezin dugu aipatu gabe utzi hainbat oiartzuarren desagerraraztea. Hau da desagerrarazien zerren da: -Bautista Aldai Mitxelena -Patxi Alkain Dorronsoro -Joxe Mari Berrondo Lasarte -Zelestino Gaztelumendi Berasategi -Felix Goia Urbieta -Manuel Irigoien Mitxelena -Julian Lekuona Etxabeguren -Martin Lekuona Etxabeguren -Jeronimo Etxeberria Burutaran -Txomin Etxebeste Etxabeguren -Sebastian Mitxelena Sein -Luis Otaz Lizarralde l-lorì guztia kontuan izanik, Oiartzungo Udalak dei egiten die olartzuar guztiei, bereziki altxamendua bizi izan zuten herritarrei, desagertuen inguruan izan dezaketen informazioaren berri eman diezaioten Udaiari. Bestalde, desagertuen zerrenda hori Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailari bidaliko dio Oiartzungo Udalak eta zerrendan azaitzen diren pertsone kin gertatu zena ikertzeko eskatuko dio».

Gizarte jokamoldeen kontrola izarte kontrolak lotura estuak ditu errepresio flsikoarekin eta beldurra eragiteko osagai egokia izan zen. Herritarrei izua eragin, hauek gupidarik gabe larderiatu eta iraindu; edozein unetan eta herriko edozein lekutan gauzatzen ziren jarrera iraingarri hauek. B otere g eh ieg ikeriak izan zitezkeen, m ehatxuak, belarrondokoak, ile m ozketak, "C ara al sol" kan taraztea edo errizino olloa edanaraztea: bortxaketa hauen guztìen helburua aurkari

1939 faxista espainiarrak eta faxista italiarrak Kursaal Kasinoko harmailetan, pentsamolde berriaren eredu.

politikoak izutzea, doilortzea eta m akurtzea zen. Era berean, kaleei irabazleen izenak ja rri zizkieten, hildakoei oroigarriak eskaini, zigiluak postan; ja rrera hauek guztiek, esan bezala, iraintzea eta izutzea zuten helburu. Edozein ja rd u e ra aurrera ateratzeko hain beharrezko ziren herritarren aldeko txosten politiko-sozialak hauek estutzeko tresna gisa erabili zituzten. Ezinbestekoak bilakatu ziren txosten hauek gidabaim ena eskuratzeko, m aisu izateko , ed ozein lan m ota lortzeko. Prozedura errepresiboak gainditzeko ere ezinbestekoak ziren aldeko txosten hauek; g arbiketa au zib id eak z ire la -e ta , edo baldintzapeko n ig n a c ia ü a rc ia M a n t llU

-, Secretario

.............. .

iel A y u n tam ien to d e — Den Ild e fo n s o Ar^»mburu xlla rra m en d ii________

C E i m i - 'I C O : Que . natural d«_______ __________________________ _ provincia de

y fi,-

, vecino de esta población,

----------------- y --------- .r V o r n a le r e -, ha _ afiot de edad, de e u a d o s ú l t e r » — y fro fm o n 'l --------------eitío d e s ta c a d » s q p a r a t le t a y habiend* s d e l líevin iien t*. , ________________ ______ expido la presenu Y á petición de parta. i iiLflraaa ¡a ie c la e ia ¿g s e p t ie mbre___ Oyaraun

hijo de^.

«i

■juipuaoea_________ _,

_________ ____

áe m ií m oecienloPT^i^ní* Jí. V.» B.",

t r iu n fa l. ■I 8 « G ra t» rlo ,

B i A lc t ild » ,

Oiartzungo biztanleeriganako eta haien ohiturekiko egin zuten jarraipena eqiaztatzen duen agiria. (OUA0525-

askatasuna lortzeko, erantzukizun politikoak. A gintari berriek idazten zituzten txosten hauek: probintzia gob ernadoreek, alkateek, Guardia Zibilen kom andanteek, FETeko buruek eta erretoreek.

Apaizak eta errepresioa A zpim arratzeko atala dug u, noia ez, espainiar elizak gerran izandako ja rrera eta bestalde kopurua, hau da, 6 .8 3 2 eriijioso erail zitu zten . G erraren sorreratik sum a zitekeen m uturreko egoerak em an zitezkeela eta halaxe gertatu zen. Faxistek fusilatutako lehen apaiza S antiago Lucus A ram endia izan zen, arm adako apaiza zen e ta zinegotzi errepublikarrarekin batera 1936eko irailaren 3an Iru ñ e a k o falangistek fusilatu zituzten. Donostia okup atu e ta gero hasi zen apaizen a u rkako errepresioa Gipuzkoan gauzatzen, bere dim entsio osoan.

Lehenak fusilatzen Gervasio Albisu e ta M artin Lekuona, oiartzuarra, izan ziren, E rre n teria-O rereta parrokiako a p a izak zirenak. Herriko K om andante M ilitarrak "nacionalistas exaltad o s" zirela esaten zion idatzitako inform e batean G obernadore Zibilari eta Florentino Loidiren, zinegotzi nazion alistaren , kontseilari zirela e ta Lekuonak h alab er STVkin harrem an estuak zituela. Apaiz hauek atxilotu eta O ndarretara eram an zitu zten e ta erail behar zitu zten egun bere an bere askatasunare n berri em an zitzaien . A kusazio b e re ts u e n g a tik e ta prozedu ra berdina ja rra itu z fusilatu zituzten Itu rrik a s tillo , O taño, A riztim u ñ o Laborda eta Peñagarikano. Is id ro G om á Tom asek, g e rra g araian a p e zp ik u buru zena e ta g e ro ra Kardenala izendatuko zutena, protagonism o d ezente izan zuen a ip atu tako e rre presioan: apaizen aurkako txostenak on tzat hartu eta onartu egin zituen. Agustín P radoren d e k iarazio ak oinarri h a rtu ta idatzi zen Isidro Gomá Tomás Kardenala.

tx o s te n a , Prado, hain zuzen , a p a ize n kausak aztertzeko sorturiko epaitegi bereziaren idazkaria zen: (...)Fueron juzgados algunos sacerdotes porgue nadie ignora la p a r t e q u e m u c h o s de e l l o s t i e n e n en la desviación del n a c i o n a l i s m o vasco. Se les m i d i ó s e g ú n el r a s e r o de t o d o s los p r e s u n t o s c u l p a bles, de los que cuatrocientos y pico fueron condenados a mu e r t e . N o se r e q u i r i ó al Sr, Obispo p o r q u e s e le c o n s i d e r a b a c o m o n a c i o n a - Isidro Gomá Tomás Kardenala, bere karguko argazki ofizialean. lista y p a r a evitar le a l g o d e s a g r a d b l e p o r q u e n o h a b e r s a l i d o o p o r t u ñámente hubiera Apaiz kopurua Apaizen zigorra debido ser llamado juicio.

E u s k a l H errian e rre presioa bortitza izan zen. Ir u ñ e a to eta Gasteizko E liz b a rru tik o 564 apaiz eta eriijiosoek e r r e p r e s io a ren a tza p a rkada pairatu zuten:

F u s ila tu a k

K a rtz e la n s a rtu a k

211

A tz e r r ir a t u a k

300

P o s t u t ik k e n d u a k

Is u n a k

J a z a rria k

A t z e r r ia n e d o e s p e t x e a n h il d a k o a k

GUZTIRA

564

Apaiz oiartzuarrak erailak izan ziren, ikusi eta aipatu ditugun bezala, baina baita beste h e rritatik erem u hauetara elcarri e ta hem en erail zitu ztenak ere egon ziren. Gerbasio Albisu O iartzunen fusilatu zuten, baita M aringo e rreto re a izan zen Iturricastillo ja u n a e re . G ipuzkoan erail zu te azkena izan zen e ta G om á artxibategian m antentzen den inform eak halaxe dio: " D i r i g e n t e del p a r t i d o n a c o n a l i s t a y t e n i a a su c a r g o el s e r v i c i o d e e s p i o n a j e a n t e s d e g u e los n a c i o n a l e s s e a p o d e r a s e n del p u e b l o . A c o n s e j a b a a los m o z o s g u e s e alistaran en las f i l a s d e los í<aMiJ<aí<o rojos. Tenia relaciones con los dirigentes del f r e n t e p o pu l a r . Jorge Iturricastilio Aldazab al a txilo tu eta Iragorriko kanposantu ra eram an zuten. A zaroaren 7 an fusi latu zu ten inongo ep aiketarik egin g a Ustez Iturricastilio apaizaren betaurrekoak, Karrikako fusilatuen lekuan be. Beste 7 lagunekin aurkituak izan ziren. hobiratu zu ten e ta 1960ko urriaren 25an gorpuen desehorzketa gauzatu zen.

---------- I N F O R M A C I O N

t U Z K A O I -----------

LAS exnmiAr IONES dr otarzun 3in S sD stttá n ( O . P . í . ) . - l « * e ^ a r k o lm e s da oxhoaAoiiSn pr*ctloaáiHi « n «1

osD en terio

d«Bt.ino e n la ta n te en l a o b r r e ie r a de A rttk atE a • ? k iló m e tro s de O jarsun y <)vie d iero n oomo re s u lta d o e l d e s o u b rls ie n to de ooho o ad iv area en terrad o s por lo a f a l a s ^ l s t a s a p rin o lp io a de au e a tra ¿tuerr», no h«a tañ id o eontiauaol^n» Gü tre loa r e a t o s han apaireoido algunos tro co « de s o t« n a , aooa le n t e s / una dentadura ipostiM qae se > a»¿u ra oorresponaen aX pArr»oo de p. Jo a q u ín de IturrioA a t i l l o * Ta»bi<ín hao » p *reo id o r e s t o s de ropa 1 « u sa a u *e r Joven>Tedoa lo a reato a fueron t r a a l*d a d o s a l o e a e n ta r lo de 0/arsun> Un a lo a f ia r lt a t l T a o o lo oá a l l í una OFua j e l d ía de Todoa lo a S an to s apareoioron v a r ia » cor«oa*> Se d lo e que en e l aiSK o O^ara-jn hay o » d iv s r e * «u te rra d o s fu e ra de sa grad o y desde lu e¿o e s t * 9uy ^ e n ^ a li a a d a la opLalóa de Que hay a l l í auor.oa cAa oa d iv a res de fu s ila a o a por lo a fr a a q u ia ta a s i o osien ao áe n u e stra ([u *rra.

Iturricastilio apaizaren gorpuaren aurkikuntzaz Euzko Deyon argitaratutako berria eta beste agiri bat.

C a s t i lla J u lio da 1U39 £ xo bo . S r.

D r. O .'i ^ t a o U u gio a, Oblapo da T i t o r l *

Exorno. C r. Traa la r e o a anoa llaToiaos eeparedos da la p a te rn a l a u to rid a d da V .O ,, Cuanto d o lo r y lo g r ln s a e n c ie rra n aeoa t r a a aftoa tan to pera Tu ostra I. 7 para nosotroa oomo pera n u e stra amnda D lo o a a la ! Comprandomoa o l d o lo r d e l a la ja m ie n to da T . E . I . po r a l d o lo r da nuoatro a n o la rro leJ.oa da lo a nuestros an ac ta in a o t lv ld a d an arT an » ta, , , Aunque analabamos a l que ne* sa noa d e p arara a s ta o o a slo n para ^ e n T la r la nuectro salu d o r a s f i l i a l y o e rlS o e o í, en l a e lt u a o ló n an qua noB hallemoB no nos ha ald o f a o l l s a t la f a o e r nu estros deaaos hasta a h o ra . ' LleTomos ya dos años s u fr ie n d o la s aondenas Impuestas po r lo s T rib u n o les K l l l t o r a a y nu estro mayor d o lo r ea que lo s S r a . O bisp os nP haynn Intontodo defendernos n i s iq u ie r a so hoyen aoercado a n o « fiotros para podirnos uns sin c e ra e x p o sio io n da n u estra ao tu oo lbn antea y durante l a g u a rra t siempre hemos o re ld o que ora un d e b e r en e l S r» Obispo e l d e o lr e sus saoerdotea en quá han f a lt a d o . Tanto mas noa du ele e a te abandono ouanto que noa hahiamoa aooa~._ tumbrado oon 7 . S . I . a s e r llam ados s P a la a lo ouondo a l l í h a b la a l - \ gun oorgo oontra n o so tro sf para responder de n u e stras o b r a s » Ahora han oambiado lo s elrc u n s'tan o iea y lo s prooedlm leRtos* Qoa años l l e TamoB ansiando^ e in o lu s o hemos pedido en doouraenta firm ado por l a o a s i t o t a lid a d de lo s p r e s o s , que l a A utoridad E o le s ia s t lo a nos o ig a y oonoeda e l dereoho d.' defen sa y no 1o oonaegulmoa y hnsta parooe que oon e l l o moloatamoa. , Esta in d e fe n s ió n , Q r , O blepo, es l e oruz moa do lo ro sa que l l e v o - ' DOS en n u n stfoa hombros* O laro ea que no nos e xtrañ a* doopues de o í r en lo e J u io lo s o ela b ra d o s oontro n o so tro s f r a s e s durisioias co n tra T . E . I . c ln que nadlo. hayo p ro te sta d o , a peso r de que n o so tro s lo hemos puesto en oonoolnilento de quionos l o doblamos» E sto Tondabal -q u e t o d a v ía , según l a s t r a z a s , ho.de t a r d a r nuoho en ^poeor- ba podido oon todost ohldos y gran des» Que bctlnnoe mrío t r o g lo o s i elgu n d ía se l l e g a a h a o e r, e l de e s ta g u e rra » Pooos da t o s oocao mueatra» En Oyarzun han sid o f u s i la d o s por lo s n n o lo n o le s 26 poroonas, en tre e l l o s n u e stro entrofiablo smlgo D, r a r t í n Lequona ( R . I . P . ) y han sid o en oaroelado s o t r a s 500» En Mondragon, adoiivas d* lo s t r e s sace rd ote s han o a ld o mas de 60 p ersonas» A q u í, en e l pue b lo de Dueños, s que pertoneoe o lv ilm en te e s t a p r i s i ó n , pasan oon bastan te de 100 a u e rto s en tre fu s ila d o s y "p asea d o s" por l a J u s t i c ia n a c io n a l, e n tre e l l o s algu n as m u jeres, lo s muertos en lo s fr e n t e s pesen de t r e in t a y Dueñas tandro unos 4.500 h a b ita n t e s . Añada mos lo s esesinadoq po. lo s r o j o s , rarooe s e r que en i<¡urola eolomente sa han f u s llo d o mas de óOO PP, F ra n o iso an o s.y en T o rto aa , donde a o tua do T io a r io G en eral y P ro T is o r D. C lau d io Fleredia, e s taiabldn e x o rb ita n te o l numero de sace rd o te s aseaim ados* T esta espantosa e fu s ió n de sangro ha tonldo lu g a r en la laoyoría dé lo s pu eblos en mayor o menor e s c a la . Los vencedores e je r c e n venganza» Los Ten oldos esperan e j e r o e r la » Y n o sotroa nos hallam os en v u elto s en e s t a atmos f e r a de o d io s en oendldos» Se nos ha eousado ooBbtantanente an la prenso de s e r l o s onueantes da l a t r a g e d ia d e l P a ís Tasco. Pero no se nos ha dejado d efen d o m o s. También lo s r ó j o s entendían a s í l a J u s t ic ia » Por e s ta s t i e r r a s se nos tie n e verd a d ero o d io* T como h o a o s de e x tra ñ a rn o i_fl* que e l pueblo y l a s » u t o r i d a d e i o i T l l e s y n i -

Uredoko espetxean him urte preso zeraman apaizak Gasteizko apezpikuari idatziriko gutunean, herritarren aur kako etaapaizen aurkako errepresioaren xehetasunak eskeintzen ditu. (irargi. Eusko Jaurlaritza)

l l ] ^ r e B nos o d ie n , s i la au toridad a o ls a i s s t lo a {oonoretam onts lo s ; O rs. Obiopos qua o o lo b raro n una rounl5n on >nrtrld o l l í por lo a dina |i de l a o e la b ra o lo n da la s r ie a t o s do 1 « V io t o r ln , y noninalmento e l ; S r , O bispo da r a la n o ía y a l S r . Adm lnistrnaor A p o sto lio o de V i t o r i a , aunnue o ate paraca « l u d i r lo rsspo n sn blD .dn d) nos han o u s rld o hóoer flri;ia r ua dooumanto da pa tio ioD do rtoatio rro a /ndaluoia pora ao tu ar a l l í "reparando con uno v id a de soo ord o tas a ln e p a llld o a «1 dono oau • . aado a lo a alm ns?’ í G1 lo s Opa. Oblopoa pienarin a s i do n o a o tro a , j s in que sanon de n u e stra acu tu aolo n , a ln o lo que hayan la i d o an ia ! , prenso u o íd o en lo s modloa n l l l t o r o a , podriín pensar l o s doniQ'a! *■ 1 Y no ee nos q u io ra o í r » Hadla q u ie ra que noa dofondamos, S I no í m b u n a lo s S o lo s la s t lo o B , esporébotnoj por l o menos podar s ln o e r e r n o s i do oorozdn a oorazón con e l S r , / d m lflf.t r o d o r A p o s t o lio o . N I s l q u l e - . , ro e l-r a o u r s o de lo a h ijo s ? Cuantoa « r e r r o s r o fla x lo n e a s a lt a n a lo s puntos äe l o pluma» Pero nos oontenaiaos. , S in embarco, con 1a sln o sridad|( que on nosotros es h a b i t o ,t e n s moD que d e c i r l e , S r » Obispo que en n u e stras almas se ha quebrado unaí I lu s ió n : l a I lu s i ó n encantadora y roconrortc'nte de l a o bed le n o la senj o l l l a y c ie ga a todas l e s au to rld n d es a o le B la s t lo a s , l a o b o d le n a la • 1 : ^ue V .E , tan tas v e c e s noa ha In o u lca d o , Ho ao'lo q u e ría s o s h asta a h o -i r a obedecer s in o cua In c lu so paro nosotroa no a x ls t í o n d i s t in c io n e s . /hl poro a h o r a . . . s e ba r o to l a i lu a l¿ n ; s e ha quebrado e s ta te rs u ra , d e l a l r a i hecioa ap rendido a d l s t l n g u l r í Y a In verdad,^ e n o ao tro a , (jua no ®ntonö«reo8 d© razoo^s polltioea« noa oauaa doaozoix

y amargura

: o l obedooar con d la t in o lo n e s « Y s in embargo, l a o be d ie n c ia no oarabl#! ; lo r o a lid a d da l e s c o s n s , Y hay r e a lid a d e s que nos imponen e s a d l s t in o lo n porque son r e a lld a d e a v lv id a a po r nosotroa nua se q u ie re n i iDiponor a n u e stras oon clen clae de modo d i s t i n t o a l on q u» hnn « I d o , ’ Cuanto sftntlmo« de monos a q u e lla s in c e rid a d verdaderamonta p a te r n a l I de V .Ä . pora d e o lrn o s oon todo e l paoo de au a u to rid a d ,, paro también con todo su c o ra z ó n , l o qué aontia deber d o o lrn o s , sonándonos naa I por o l o o rlñ o do l o re p re n alo n quo por lo J u s tic ia da ¿ a t a . Cuóntaá ; 7000^ rolcyon do l a a e p ís t o la s de S . r a b io non admira y a t r a e a q u e lla unolon a d n lr a b le de fo r t a le z a y mansedumbre oon que' o l Santo JípoetoJ. reprende y azota con uno mano y a tro o y a c a r i c i a con la o t r a ,/ T o u ^ , en f a l t o oohomoa to ó o o l l o f A n o so tro s pu diera s a p li c a r s e l a fr a a e • b l b l l o a : Et non e s t q u l oon aoletur eam! En este o stad o da ¿nlrao, ^ r a im a n t e d e rro tad o s y dorrumbndoB, se nos (^ulore l l e v a r a Andalucía a traba j a r , í’poro os que podotnos n o so tro s le v a n t a r la fr e n t e y hasta o ste n ta ro a n d l ^ i d a d n u o stra i o » ' tona on s l t l o o donde tanto be t r a b a ja d o l a prensa para minar y soca v a r n u estra fama? Cuando uno Jtrabaja porceguldo por lo s r o j o s , tien e e l consuelo de o r o e r s » m i r t l r en algú n gra d o , fParo q^ué oons\>«lo nos oobe a n o s o tro s ,p o rso g u id o s ea nombre de D ios? Cabe m ra un s o c e rd o te d e eo lac lo n r.ioa amarga? Y después de dos añoa de c n r o e l, oon l a s ' fa r a llla a abandonadas y d e stro z a d a s , e in b ie n e s , s in v e s t i d o , s in l l - i broa «como aucoda a muohOB-, dobanos to d a v ía a le ja r n o s h a sta e l 1 1 - • m lte máximo do n u e s tra s c a s a s , para encontrarnos do nus 7 o s o lo s y í rodeados do l a n a lq u eren o la y do l a m irada T lg ila n t o y araanazadora ■ de. tantos o jo s ? Después de todo.no nos queda más rao u rso quo d e c i r : i Iia(^ se tu v o l u n t a d , , . , ' í Y e n ese p lan nos hallam os* Esperando se oonsuQB n u e stro s a c r l « f l o i o oon a l d e s t i e r r o , A V , E . l , , S r . O bisp o, nos atrevam os a p e d ir le que noa d o r ie n d «, sobre todo «n o l V a tic a n o , a donde habran a f lu i d o v e r s io n e s in t e r e sadas sobre n u e stro oomportamionto, BonovAinoa una y a más los sentlolontos de adhesión y respotuo».

a fe c to que oleunoa de nosotroaVäeade la ra d o e l aAo 1S37 y s o l i c i t a mos su p o te rn o l bondlaion , Por lo a dOiaás lu is

A^^ilrre.

(Rubricado)

B . OSSYA&JO P S A m g J

Vftejtde «A V l2lA b « n « (O u lp úseo*) • ! 1 1 d» B A n «

d« iMt, hl}o O* Acicalo j teiwn. orft«n»do M M rA o t« m

&A(ún lA i n f o r a a o l i n p n t o t io a d a f u i {u A ila d o • A t á A n tA rrA ^o An a1 OAaAiitAria dA Koctiaa I .

19 06« B ^ r o i ó * a

Oo y « B v a t I a a p A rr o ^ o lM d* l a D i r o t t i a d* V it o r i a « A l Ad~ ' ' • a i a l ^ t o d * l K ovlBilaft«« K A «leoA l m i a ^ » « ftA o rito « Xa » . J O ftB A B T g ttM U ltC A lO a O

« • ll«z«ai»l (Ou í p 4 sooa )* Da 1 a Xaf»xm A el«e p ra e ti« a d A • • dAA^r«odA quA a 2 PA»AO«r fu 4 f a a llA f lo «ct « c e a t« dA 1 9 3 6 , fiA»ecnool«adeA«

HAolde An T oloA a (S u ípu a a a a ) a1 Id do aArso do l d 9 i i U j « dA F iX ix j FrAAelA<A.

• 1 l u ^ w r v e a v t o Aa l a « ^ A o o l t o , A A b lÁ d O A A t u « a a Aa I U T u i er¿«nAdo A A o or^ tA aa a1 « fle

An««n«a&c « n A l o w A P t A n » d« HA««unl.

9 A l Aá-

▼AalalABto dAl X evialo A to HaelonAl AAtAba A d ao rlto a o&a pa rro q u ia dA U d l 60AAlA dA 8AA 8«AAAtlA|l.

>^ouA* ouaaIo ;

C a jri p r i A l^ M r e d o u dA S a a Jn a a dA Lu» a fia n ta n d a r .

B, JQSBJOAOUn **TH

P o r i e d lA t a a o t i v o y p o l í t i o o doAtAAAdo,

A i « j6 dA l a ob ad lA n oiA dA aú p rA lA d o, aa^iÍa roooDOoA A l ficoao ÜAeldo «n V lll«b O M (0<jip<JAeea) i a1 24 4 « BArae ^

ta l) « dA

A n toB l« y A« ata Jo A A f» .

T FTOao% S r . M « 1 « a . h a t o m o a i l a a tía t A } l d e ^■1A t e p l lA OOVAla, qUA y a POOOA dÍAA dAApuiA da AU BUArtA d A f l ^ A t i i Al F . JuAB O rrlA A , dA Xa C o a p aflía dA C a a ó a . B r a oolA borA dor dAl

F a i ordABAdA AAAArdAtA An )900> y dAAAapAflaba A l AATCO dA Ar«lp rA AtA y

dA ttondr«4Án ftAAdA 1920«

A S a tI o *'B1 Ú a * dó ÍAA S A bA A tiA a, a o u y a f iB d « e i 6 o ooopAr^, y dA " B u ik a d i* .

A l parA A «r dA ( l l l » A l & i a a o lo a a liA tA a o t l v » ab-

F u i oA pturado a s u a bAroo r o j o p o r X a f lo t A a a e l o -

t « » d « l K e v ia lA a to F a o l « i a l . t r a t ¿ dA xmlr A tedAA aua f A l t -

a a l . Ba Id A «« A A p A ra tiA taa y p u b li o i f t A quA f lr « a A A oon A l

CTAAAI « n tM n o a l p a rtid o a a elo n a2 l9 ta vaaoo. Va taa«ÍA «a*-

AAttd¿BÍao dA AtFZOL.

tA ftta e l¿ a dA a a f l l l A A l ¿ a A A p « ra tirtA . pato fA T orA A Í« a ia ^ F u i f u A lla d o A& ac ^ A to dA 19¿& « y *a AaouAotrA « » -

p r * A l p a rtid o aa elA n aU a ta , iATltA&do aa aua v l A i t t a a Iaa •OQ^AA A v o t a r

^1. OAutAloA« AxtrAaadaí»«kta, aa opcAÍA

to rra d o a a a

1 o M A n to rle ó a H o ra A al.

a todo l o quA t A i ^ A l^ t ltlo a d o AApaftol» dAAtAsrand« a1 *Orl| t e V A e e a ...* , p or AqoAlla AAtrofA *TAld y n> vsAAtrA EApAfia A t o .« . B »i ant«A*lO A AaoArdotAA A A parAV lA t« a I a á * Alaba do A a tr« lo A AAorltorAA d « » « t a tA »d «n o lA i y AlrvA dA boaa-

P . LOTABIO QURIDl AKRJIZQUl

lA p ara ausboA An cioAAtroA d í a « . S alv e «n ÍAtOi au o w d a c t« » A oido AB OüAtA (O uipttaoAa) a 1 6 4« n o vS aata^

• r a ia ta o M % lo « Pu< f u a l l a d o «a OyarsuA A l

d» ootobrA dA 19 3 6 i

dA 19 99 » U ^ o dA J o a í LorASAA y /O A ofa B a u r i a l A . F u i erdAOAdo AASArdotA a a a 1 aA o 19 2 3 » 7 dAfH

7 AA h a l l a A B tA rrado « a a 1 o A a on tA rlo dA HAraa&l*

dA 19 3 9 doaoaipoAabA a1 e o r s o dA C o a d ju to r dA VondrA«dn la A infemaclCQAA ro o o fid a a iA d ie a s quA a 1 a e tlv o

(OttlpUMOA) .

dA su fu A ilu aiA D to f u i A l f l x a a r on p l l A « » dAAAOt o r í »Ando A l parAAAr dA f U l A o i i A A A o le n a L la ta Ant««

uaa p a s to r a l d A l O tiapo dA n 't o r la *

d » l K o v lH lo a to V A o lo a a l. T u i dA tA Bldo 7 « raalA d a d o a O yarsu A . dondA f u i tU A ila d o A l 26 dA OAtubTA dA 19 36 » AAtAAdo AntArrodo

B» KAMIH UCVMIA BtagVBiMTMW

AB A l OAtoAntorlo dA Bazuab I . 9a 1 a AOAAAW dA hAbAr dAAAUtOrltAdO oon AA

H aeido An C varsun (G u I púaooa ) An A l Aflo 19 0 6 ,

bl)A dA

f i r a a «u a p a a t o r a l d A l OblApo dA V i t o r i a .

Ioía / fraaolAQ*. F u i ordonado saoA rdotA a a 19 34 « pAr^AAAclAndo

a l a F a rr v Q u ia dA BAOtArlA. f u i p ro fA A o r d A l S M i n a r l e dA V it A A A , y fa n d a

■Q. JO AO ÜDI IT U B C C A S T IL L O

. (T A sb ién flgU T A AOeO

Jo r fA 3 J o a í) .

d o r dA l a A d o r a a l ^ K o e tQ n a v a a o » . Ü K eion A llK tA A ZaltA d o.

VAAido An B lc u A ta (C u ip su o o a) A l 23 dA A ^ r ll do 1 9 0 2 . M j o dA b o ra n s o y do S o ta ra »

F u i f u A l la d e « a O yarsiin a 1 d i a 2 6 «a o otutrA do X 9 M , j M h a l l a A A to rrad e Aa a i O A M A terlo d« HA reani.

F u i ordonado oaoA rd oto ah 19 8 6 , y doodA Al aB o

19 2 9 A Jo r« i d a1 A JC tr d o c io «a k ía ris. (<ì«LlpuscoA) • B J r l ^ a A l o « s o KOA AOpAratlAtAA 7 f « i AOUAa->

Euskal apaizek jasan behar izan zuten errepresioaren 'ekuko dira, beraien heriotzaz eta lurperatzeaz mintzo Jifen, Francisco Franco Fundaziotik eskuratutako agiri hauek.

do dA AApiOAM)A. F u i (u A llA d o A l 7 da B O v io sb ra a b l a oA rrotarA A r t lk u t a A . « otand o A otorrA do on A l « A A A B tarlo do B o n ta a i.

I , JOSfc MAROOIBgUI Q I U M IJ .

P . f t t f t liU » LDCU8 ABi i g m *

KMid» maPltille* fir* OApAllinCAAtrttM4ti R«ciBa«ntoicér&o* a« 19r 4« cvwmieida «o ?ai»plor)ft. ru 4 f u a ilc d o «a 3.0« p rla ^ r c i d i« « 4«! G lo rio s o K o v lflia n to

«n • ! ? u « rte d« Be ta u r i (V«T«rr*). a«

por co*

M p A r& tiatftÉ, «ine >or id « M • o o ltll» i« « .

V aoido an S«v«> (Qulpdteo*) a l 10 da M r s o da ad$6, h ij» d« O u illa re o y M«ri« JaaiS«. ordanado

lardota ao 1922 | 7 a l Lnlclaraa

«1 UovUAl«n%o Vaoloaul

h a llab « doavtpalUado au m lAiata

r i o «n Mondr«9^. 8ra p ro p a ^ n d ia ta da lo a idaal« « va«o>^«par^ t la t a a y *lant« d or da l.«a fuars«.a rojo^ap«r«%l«««a para 1« r « a iit a a o ift y daian«« d* 1« «on« da Moadr««^. d a ta c ld o 7 tr«aladado a (^ «nun, d<nda f u i «jaoutado a l Zò da octubr« d« \ 9 ì i , astante «ntarrado «a «1 ea aaata rio da H om aal.

l« t&

«B «1 o «m «itarlo

Horno34..

p, cnestmo OMAiju>iA tmsiàct^ t> tr.F,i«!qg>oLglTOicott LggAC^ Vaoido «n ■arqaina (T iseay«) «1 i ) da a^eata S401 ¿« «D A le» <Gul9 ¿««M ) «1 16 dfl f«b r« re d«

da 1 63 6 , h ij o da Jo«é K lcuaX y da /a««f« S t r t la « .

1091 , M j o d« V«rkÌA y Potr« . 9 txé ordaoado «aoordet« « a « i «Ao 1 9 2 2 , y «««u-

ord«a«da ••e^rdot» «a «1 «ño 1916» D«ed« «1 •ilo 1929 p rtttftb « «a« « « rv ic io « omo c«p«Uàa «a 9 » n 8*6*1-

vo o rn o Coadjutor « S l^ o ib a r (Oulptls««»}, doada fu^ dat« n ld o y «oadae5^de a B a n u a l .

tiàa. t e 1« lo e a lid a d da Q ^ i b a r oVaarvà H«bló «n i% p l« u d« C « ^ « oon o o«alto a« ua

o a t^

d iio ta , y aataW ooaoaptuado ooao axtr«ia«dtM nta aaparati«h*blaad« ptSblioHianta «a eoatr» da 1« Oan«« Veoional.

f t t « ii 4 dc» «1 i y da oetabr« d« 1936 , «xistlotk» do oeatr« dio o l¿i) eo ea«nto t « i t a i «¿«outado «a Onderr«t « 0 « « l i i d* ««t« puato p*rft M r f o « il« a e . 8« b^Ud «ato

8a 1« «4u«¿ t u b i i n da «aplonaja. r u ( ajaeutado m i

4a o«tubr« d« 1 9 3 $ , n e o a -

tràadc«a aat*rr»do « a a l o«*aBt«rlo da M a ra w a l.

rrado OD o l 'e«a«a\«rio d« SoiMiaal.

PADRS JQgE OtAfto (Dal Corazzo liMBoia«do da ìla ri« ] O rd«n latt da l a Ccmmidad de t o l o « (9ulpd«eo*). V«cldo ao Se havarrla (Vl»o«ra) a l d ia 1 da di> « it t b r a d« i4 ? 2 , h lj o d* l4a« oio y d« l> m in g * , f v 4 «rdon«do •«oardot« «n «1 aAo 1$9 7 . &aad«

Sa l a «auaà da «o«ian«r ^«a 1« ja s t lo l« aatab« da parta da lo a ro'jo« y «a» da «uao« caca «a i r l a oon «Uo#. ? u i fo a llA d o m i9 )d (¿ooW bra?).

1902 pra«t«te ««rvScio« d« Coadjutor d« U«J^^uin«-2oh•▼»-

So aaeuantra «otarrmde an a l o acan tario da K«r-

rrlA -K a ro a a l.

Da iàm

n ao lo n ali« t« a.

fu v ila d o «a K«rn«ni a l 77 da petubra d« 1936 . halìéndoa* «ntarrado m

a l ««cantarlo da U am aal.

Euskal apaizek jasan behar izan zuten errepresioaren lekuko dira, beraien herlotzaz eta lurperatzeaz mintzo diren agiri hauek. Argazkian, Oiartzunera fusilatzera eraman zituzten Arrasateko hiru apaiz.

S« oftl«br^ un Conft«je 4 « Gu«rr« A tX v » * ío m ft'

p. J081 t a a m o u a t n i . m u t t t

ro n parta «1 jftf« 7 o f ic ia l a s da Xa C a n tn rlfti f aX altad o

»•C 140 «D 0 »fc>irl <Vi*o»y») «1 15 »• n o » l* ib ri 4 « 1913i , M j o <• N l l x 7 M K rU

B«e«rdoi« t u ( oaaAanado y a^aeutadú aX ¿1 da oo«u¿pa da 1936 p o r Xa Prim ar* Baadara d* navarra aa Xaa peaialoftaa d«] íra D ta da Oixaarroa, alaoda a a la tid o a3 c ita á e aM ardota per

TuA f u e il* 4 e p o r I * &«cw 4a 0 « nturl* Ac

4«« prw«4«at« A« Paaploa« eubHft ««t« MOtor m •! llftsftAQ

ax C a p a ll¿ i da xa a lair« i y as terrado an aX ea aanta rlc da L a rr u a o iin .

t r a t a da O niarrtw • ! 21 l a octobi-« d f 193 C-

So ata rioraan ta aX n * 0 le n a U iB 0 vaaeoi 7 jr is i*

BL oltado •*c*r««ta trk yirrooo *• 1*

c íp a la a iite e l o la r o , b* rodaada da una ai^aoxa B lla ^ a r ft

4«1 * » rr te «• ImxTMae»!« !>l»rq>ii=») i lu«««' •It'»»«® » ra t» -

a ata fu a iX u la & to * S n tra a tra a coaaâ <ûa aa eaaataa aa 4â

s u a r ll« 7 b w tr«xl><> % U l i » M da foeco

fu 4 aa tarrad a an plano monta «1 p ía da oa éi'boX aaoo» 4^*

outcl^ 41o M

C a o ta ri« .

pa a t a r i ataanta 7 aa f a r M u la p o a a « b ro ta ro a rasa a 1 h^jaa ^ ooM& 9ftsita qua sftndaba Alohft Canturlft a p a l ll -

H o lio a , Buarto vnaa d ia a davpuia da aata iMoho« obaar-

y fru to a . O troa dla«a Qua euaado m aacao d d d ta auyo í t A ft ra o « ^ r au c a d iv a r, l o anoontr¿ in co rru p to .

»4 qu» *1* d lM liil» « poalolona» a r u ho ati« ^ » « o » « ría

Í T M l s l ío p w 10« a o rta ro a a o M lfO a . j »«a » paa«r 4 a lo a

AetoftliM Bta aatá aatarrádo an a l oaaa ntarlo da

Bamapl.

a<tt1inuoa OM^i^a da »quaXla«i 1* p ra o la lift no d lw in u ia . * to l a h lz o aoapa«h*r qua iCL«uiai in fo rw a i* »1 a n « !* » da m p o iu l & i « X K t a , por le ou»X « « t í u» a a tv lo lo ¡lua d io o«10 r a o u ll^ o l a 4ataooJ«o da Sioívo ..» a rd o ta , «ua v a a tlio D<a a l tr « J a o lía lo « da -» n d a ri“ paaak* a l om po »n»»l*o

8ua fftftiXlftraa a«n todoa da Idaaa aapftrfttla -

tfta. On bar'ftKO auTO« lla g a d o Raftábi f u i d a t a id o a l 21 da ^110 da 1999 p o r e e lo o a r ^aodaraa f p ia tftr la tra to a da sft* t i » a a p a rv tla ta , artiindo dauXarftdoa t ^ o a axio a coiao &aaa^a¿

todo» lo a d ía » , j jr » o la M » n ta »1 » » r rlo 4 « B a r r la f ia Cto-

4»XTO«)« fto«p«cbo»o y», coo

p r*» m t»4M

Oítttr« él, tvrf iATÍt9Aó ft ju»«íie*r ••toa vS»3«*, dwtro A« UR y ls s o A9 tir a p o , o o m «n* M

ft afAetuAr.

r As ” ^

~ " !rrr

aaeajmtUtA v » fra ila .

Sa tl«M B lAfomaa aetra im u o td s ta rassatndo m I M p r i M « a díaa d al mm actoal. «a U P |pM tiia da la looalldad Masa da prfejift.ft.Taj»» ^ aaa oeassía da <«a «a la ealatré W M , elpeuwWielaJsiBta. un «Ktad^o^ao (0 ao^ aacáfl a u a v a n lte ). al eaal aroauMid >• aq ailfc j« . »aas»i:«(>. X & H 3l 5 S>í-4 .^ £ lti.‘ ».-e; 9 » ^ o ia } « J .l* .J IR W a » . 'H lltr ,HIWB t i M t a n w l f «1 »»olata.araaar da la m aa faMa la 2a UMldMoU y U Vlaa. ya « U aacoif tita al aaeaMMa orttlod duraiMO* M a l r m i a . AicidDdala. «ntra -

Gipuzkoako parrokia batean bi apaizen arteko istilua jasotzen duen agi na. Argazkian, apaiz faxistak gerrarako prestatzen.

otraa osaa*. iiua al_al.^^^E;Kl> v a a » _ l» J a llg t * » . t f j| iiJ M M li» e y M p u U Ó

_ d a ■

Kartzelatzeak eta txostenak ogeita b at herritar hauek biziaz ordaindu zuten , baina beste asko egon ziren galzorian. Atxiloketa ugari izan ziren eta herri ta r askok ezagutu zuten kartzela.

«La s e m a n a s i g u i e n t e a l a e n t r a d a d e l a s t r o p a s r e b e l d e s en O y a r z u n f u e r o n d e t e n i d a s 250 p e r s o n a s de una p o b l a c i ó n q u e t e n í a 5 . 2 6 0 h a b i t a n tes». I

Atxilotu kopuru handiena Iru ñ e k o kartzelan e ta Ezkaba m endiko San Kristobal g o to rleku an sartu zitu zte n : K attin-Ttiki ta ld e a k argitara em andako orri hirukoitzean 4 3 lagun ag ertzen dira; beste ta ld e bat O ndarretako kartzelara bidali zuten.

Ezkaba mendiko San Cristóbal gotorlekuan preso sartu zituzten errepublikazale batzuen argazkia.

Emakumeak eta errepresioa

z zen txikiag o a izan e m a k u m e e k pairatu zu ten errepresioa. Nahiz eta askotan isilpean geratu izan den, jakin a da konkistatzaile gisa sartu ziren soldaduek em aku m eak bortxatzen zitu z tela. O ndoren, tro p ak gelditzen ziren herrietan ugaritu egiten ziren bortxaketak. M ertzen arioek ezkutu gisa e re erabili izan

Zituzten em akum eal<, « b o r r o k a l d i e t a n b e r e n k i d e e k t i r o egin ez zezaten , o n d o t i k B i d a s o a i b a i r a b o t a z , a r r o p a guztia kenduz nahi beste kalte egin e ta ( • . , ) » Esku m o zketak e ta era askotako bortizkeria e ta um iliazioak izan ziren. Garai hartakoa da «E m akum eekin b u ru tutako irain-egintzak» izenburua duen txostena, 1937. urtean Euzko Jaurlaritzak egina, hain zuzen, eta liauxe jaso zuen^O; «a) E m a k u m e e n b u r u a k k a s k a m o z t e a e t a h e r r i k o t o k i ~ rik jendetsuenetan i b i l a r a z i , laido eta irainen hel b u r u izateko. E r r i z i n o - o l i o dosi handia edanarazi. d) I d e o l o g i a r e k i n b a t e z z e t o z e n e z a u g a r r i a k e r a m a tera d e r r i g o r t u ; o i h u a k e d o a d i e r a z p e n p o l i t i k o a k e g i t e r a be h a r t u . e) L a n g o g o r r a k e g i t e r a b e h a r t u . » O iartzung o herrian e m a ku m ea re k iko ja z a rp e n a nolakoa izan zen , egungo am onek ederki aski e zag u tzen zu te n . Ikus "Gau Ilin a" bideoko lekukotasunak. H a u ek dira preso egon zire n em a ku m e o iartzua rrak: Erauskin Landa M aritxu, Irig o ie n Larrañaga Luisa, Pedrobeko Pilar, Txipizarreko M anuela, Karobiko M aria: h auek g uztiak Iruñeko espetxean e ta San Kristobal gotorlekuan egon ziren. A rbelaiz A izpurua M aria Luisa, M itxelena M aritxu, Baraibar K arm en, Zapirain A izpurua Dolores: hauek, berriz, Donostiako espetxe an sartu zituzten. Era berean , M itxelena M a-

Maria Luisa Arbelaiz Aizpurua

ria eta Kristina ere l<artzelara eram an zituzten eta orain a rte ez dugu jakin zein espetxetan egon ziren. M utriku e ta O ndarroa a rtean kokatu zuten e m a k u m e e n tza t egokitu zuten espetxerik handiena, Hotel S aturraran izan zeneko eraikinean, hain zuzen. 1937ko u rte am aieran hasi ziren em a ku m ea k preso sar tzen, Asturiasko guda oinean atxilotu zituzten ehunka em aku m eentzat destino krudela. Zenbait d atu ren arabera, 1 9 43 a n 1 .5 0 0 em aku m e zeuden a rte a n b e rta n : E s tatu ak zitu e n e m a ku m e-p re so en erdia. E m akum e gehien ak m ilizianoen fa m iliarteko ak ziren e ta espetxealdi gogorra pairatu zuten. Haurrak eurekin edukitzen zituzten eta hiru urte bete a rte egoten ziren. O ndoren, O ndarroako, D ebako eta IMutrikuko fam iliek hartzen zituzten harik eta am ek espetxe zigorra am aitu arte. Sei urte inguru iraun zuen espetxeak eta ta rte hartan 155 pertsona hil ziren bertan, haietatik 4 8 haurrak, m eningitisak, tuberkulosiak, errakiSaturrarango espetxearen ikuspegi orokorra eta bertan zigortu zituzten emakumeetariko ba-tzuen argazkiak.

tism oak edo kolitisak jota. Espetxe hartan eduki zuten Josefa G araiar K arre ra o iartzu arra: 1937kD u ztailaren 20an "m atxinada m i litarra" lep o ratu eta 30 urterà zigortu zu te n . A uzibide guztiz su m ah o a erabili z u ten herritar hau epai194l,Zornotzakoespetxekojoskuntzalantokia. tzeko e ta , a g irieta n ja so ta d a g o e n e z, « h a b e r d i r i g i d o f r a s e s o f e n s i v a s a V a r i a s p e r s o n a s » izan zen bere delitua. S atu rra ra n e n 1943ko abuztura arte eduki zutela adierazten dute presondegiko agiriek, ondo ren Zornotzara eram an zutela e ta , azkenik, Palma de Mallorkara.'^i

Emakume preso taldea zehaztu gabeko estatuko espetxeren batean.

¡t

Oiartzungo emakume koadrila, gudaren hatzaparra gordinki jaso zuten, ezkerretiK lehena zutik erail zuten Maria Josefa Olaziregi irribartsu.

‘

.. ^

r ii;

'T - l "

’

, ^/jfr .'/-c Y / ■/ -

Uf,.,

■'

;rro

)-^)

y -,

ttd^sy

Ùr^.-l--.

----

----------= - . •

.- .

? t i -•• ••'- . d^it'fJ

^V> . ^

;

:.:-U}

-, __ ■—■•-.-■. ,.,-.-ir;<fi. -

—-j A»-•

■

¿n ía we .ij.ri ^ (-Lnfo <lf ! iti,« <i»t a ií nort.'ícieTvti,» t\tvT ta V ^et"f .%««r.vío í í J:,-,a..io ,-' A -IT .. V

t t

i.t

,‘ V

«ctur*

'* fillM ' d« que^

jtsutt-^ca cüí i i rviiiv-’-'ovn i’ ai'Ci JJoí-¿í i't; L.7.3. ai ^V.^'x<yí\S b-teii'tva*, ’¡ a ii cuni-.t- »t carvr.*,* ■.ai-o-iet'.i'vitl »n ß - n t iiv a , t\oa y .s mUi.'íit'i ij lí* jr;i.a -ií.

Hiwlizreia r i« COI' tu ja

Ía-s..; ex-taim ititaii , jcwi-tíivao a '■.•Ui'.*.<; , í o i r n 'itw lo i 'U -.^ o - P - io 'j í --'.'>->

>ico ú-s-tirv*} ^r.. ¿*i,in Coji'í- .ííU *

'vviy ae í o t f , 5vjn-t,*i,ci¿iu fi«a¿onib de í-i c iW lr i il •■<■«:« e t 6i''~an ci» ía Sa j i •.^' .•u í’> ;j,íT'.(\«_d a 4 o‘' ^ ' 13A cVv*.ni;;i>"a -«soi -lacnaníü td.-, t.tu.'iia'’ Íiti- s íi -iCKOí-s i 'o ’i lítín ÍA io * -.j í i -j \ d í : í - x^i ' .

I'a'ii '^u‘aca^-a'ilti 'jar <í.•f.c^o.J•o&^■•^'lc^^fl\■i^l■t•^ •; ?•

•InílMM/I'lOíi d4 -ti ^{,f9JC>láU d« JiaciíV.'.j, Cí ;a:

'.oti fr /.a j-imini^caaclón 'lí ío tn íii rti» cLvo^c. j-.'.oa

n»»eoi«r^

batÍ bI**'**

po de •

la ?■ ertifi

r ,;

'••J.o-tiív. j ; ,v-.' v '-.ta -

i'^sn-

it d,í H/ncioViVw» de íu "i/oina, t i j I ¿ " ín t* ác uno’i -:>« «35.1C-Í.3'.:- ■’*{.j,i'.t» c-z', ' <yM^{,'.xQ ’'•iV 'tij'jí ^t^r-ao" •ternií, c u í cu U -xit.r w . - r í - tli" ,r.,> ’- i'jiin c o i- í -i <.o-ít»a n-i-ngdfi io ío - jio lífito , ^ í í iíirv'A -ij j d í ta <arvoi.i así, ^KUl'•ù*o.Hec^a>

ß e a u ttifi'to <>tn t t i'i.o 3vöoiI, c '. ■'f K -to d« * i v i/a ti * ii s a lv o i— tv.R raaa t<i mscfbocia ta .n sn a de -m cite ci** t i •líj-e r.ai to t ic ttodo i»« t'Uiae 'ib<¡¡3-.Ajción. CfliíVMxKxinlü íu e tiw ^íc^cl5 e-t Conasj-o eaí.iíitt_, oon can-tyt'i—-' •tu tiv o i to4»ú ítt-oí) , d« un c - ti- to ú< 'le tK tiá n r í '/iA<yi,f w e t ^ .in i- ‘ J'veslo ivioÄÄövto cic'-i-ón d i ta « r^ -ia tid o , ce ac^^-i^iaoe a t mouiiM^ni» de^ aeN ft'ldn fvioclucV.o o » r.tn « t acto ) n í " jiit o y fvenad» en « t^n iw ia o 2 d e i <i\-ttcuti> 5?F- (!e t ¿ í ¿'vú I íc í -i -sn 'lítín.'vó''. eor. < t 2?7 JÓ'í í -qo. ■-»n«xií"ii«ui(> e tti eí> '■a-lnii'iiTO'r.te ’iía i\» r.'a iH ft i i <-onceivtc% d« lu-toa^' < tri txr.’ií io ':» d íí M a t i rajc< 'M da ÄoaeJ-j. -iJATe-va en cui'en ".o d» w '.ie cvi'i r i 'i c 'i ’io t i'io lis 'r.o ti^-v c it.w ia -ae T.«ofiorvasi(M,-U<iaa

c\VH,tia{.

'-So'Vo-td.eiar.do í-u í <odo \-:,rvoi&ifr<' c ilm iru tm e n te ta eo ta n ^'U n c i v i t -

«•■ínl« .

ViM;a tcks yitCow4»»c.i.t.n¿i \¡ ¿ « ría ae r.e itin e n t« i| ‘} e n e M l irv tic ^ ic iá n <1* « . b « C4ili()oa, ft-inofti j^-cn ê -S e ij de 10 d i Gneaa d « t ' <^-TÍJ*nt» vocat-|vo''.e’.t< t i S enventt .»uc-Uoi ¿1« 2! ücb¡*^l» M it l4 ne S jic tv ic t. fd u tí^ n o i c«K' v^ífeemaa condÄ'un. c ^rf erimaa a ta fviixê-MiCia irâvlci Ä8.aei»' í 9 * M t t i \ 4 t i l numi ae ^ tc lv ií& n f n \ ; \ U u i, can í i i a c ca a g iii^, -té ja te * -• L « i^ te td ir- - iS n <vÍA»i{, d»m nte ta condena e lit ic íin ' • ae aôno la tijta fitía o d< ía rrt« ve n tw » <au{AÍóa á

■> - ' c

Ém ^sss

I’iouU»» fl«

I».')■C,iyi-U’‘ 0'i»’Vli'Mr.

’r.i-ir-»o iM-lfin-t-» í í '> i d t M t ” '".

ntxi f-ta p.vizi V i'f

'«

■*.

f” ‘

a -t-i 1w>-^.

/--' io.c, iOci0^'-!> ^ I ’.

'’U* i-

ron<y¿.

•

' i |i-VdM-n.:vi-oo ..li

Add^-

mtc JQ¿VU4J¿

£¿^ÓT

Josefa garaiar Karreraren auzibide sumarioaren sententzia. (eta 3) {Archivo General de la Administración Alcalá de Henares - Archivo Intermedio Regional M ilitar Noroeste)

•^. . / ‘ -7^ --

Apellido»

Nombr«

C on ocid o p er

Pritidn d *

*'/ -V r \ ( v'

Notnbre del podf* ,J i*--í

S* halle o diipoiicién da iii.¿rL

’ .

Nombr» d» le ma6n¿ ■,. 'ít - f N o c n b re d » l< d n y «8 * --»A < '

JíiívVMlfc'tA^

Edad - / Pallido d«

■i

NehjroWta

Vwindod

Domitllio

. '.^. e t f U , £<^

. Pro^ntio d» Piovincia

Pro<»f>iir>

Cendcnede c«r Mnt*n^ t ' ' <*•19 9 io pano d« /

....

Stilo d « Rvgiitro

d* /.</;> -C-

:'A <i» ¿i'ut.

0 *1 94 ''

EIOli«Mf

VÄji . Étfíl «tooctoimnt» Ju«t, Tribunal « Aotoridod sulMmoliva

.. . . . .

- ‘

íT:

Ingr««j Proc»d*ni« d*

____ ....

: i ’ fiX^

-1 .;.* £ s r

■;'

1936ko txostcnak 3 0 B IE R N 0 CIVIL. eE N E R A L

sírvase V. informarme » la brevedad posible acerca de los anteoedeates, conducta moral y políti ca de los vecinos de ese Municipio, 469 Jos^ María Sein TJráangarain, Luís ... '... '.. Otaz Liaarralde, Juan Otaz Uzarralde, Ngds 2« Diego Milgica Airigorena, José Antonio Echenagusía Echeverría, Luis Echenegusía Echeverría, Francisco Echenagusía ErretegTÍi, Ignacio Narvarta Aristizabal, José Ledn Iragcrrí Portugal, F^lix Lecuona Aguinaga,Jos^ María Lecuona Isastre, Ramón Lecuona Scheguren, Matías Beortegui Garmendia, Hilario González Zabalza, José Recaide Olaciregui. Delfino Zapiraín Echenagusía, Jeránimo Ugaldebere Laadibar, Manuel Michelena Irastorza, José María ¿ristizabal Echeverría, Pedro Gasteluniendi Lecuona, José Labandibar Lazcanotegui, Manuel Irigoyen Michelena, Cefgrino Irigoyen Michelena, Manuel âllego Pérez, Lorenzo ecalde Celoaga, Juan Echevarría Loinaz,Gregorio Irastorza-Errazquin, Miguel Michelena Larrondo, jelipe Arza Aguirre, Hermenegildo Ifíarra Lazcanotegui, Venáncia Bergareche Eguía, Jesds Bergareche Guriza,i>ioniso Martiarena Lecuona,José Sagasti. Leín, Ignacio ¿apiarian Jttástizabal,Mar cial Echeverría Lazcanotegui, Marcisi Arbeicia Aizîurua Juan José Arbeicia Michelena, José Lizarralde Urdampilleta, Vicente Lizaso Lizaso,Francisco Alcain Dorronsoro, Joaquín Echeverría Lazcanotegui.Manuel Ezconda Lecuona, Javier Micltólena Alzuga,Manuel Irigoyen Larrafíaga,Miguel Ibargüen Goyeneche,José María Ibargüen Goyeneche, José Ramdn Sanz Berro Arbelaiz, Francig.c.o San Bemp. Incerte José María Arambiiru Illarraiuenp’ i' F e m í n Aranburu Illa rramendi, Manuel Albelai Echeirerria, Fausto M i c h e l e ^ Larrdndo, Manuel Susperrégui Uranga, Ignacio Sarasola Urbieta, Juán María Sein Urdangaray, Juan Gallego García Manuel Bernrfdez Ribera, José Ranén Narvarte Elicegui,Fer nando Zabaleta Expósito, Pablo Zubieta Eerástegui, José Miguel Sagaati arbelaiz, Vicente Urdinquio Arana, ünêl More Vázquez y Pedro Bermiidez Ribera. DE

riiiMiTrnt wi7f*YA GUIPUZCOA• VIZCAYA

Di o s

..........

Hainbat Oiartzuarren zerrenda beitza, Gobernu Zibilaren agiri honen bidez, zein herritarren aurrekariak eskatu zituzten dakigu. (OUA EE/5/IV/1/10)

ehenengo hilabeteetatik hasi ziren liain bat lierritarren txostenak eskatzen . Eskaera batzuek besteek baino zehaztasun fiandiagoa zuten. Honela irakur daiteke agir! baten l a b u r p e n e a n :^2 L

«DATOS QUE INTERESAN P R I M E R O . - Q u é c o n d u c t a m o r a l o b s e r v ó h a s t a la f e c h a d e e s t a l l a r el M o v i m i e n t o N a c i o n a l . S E G U N D O . - Si p e r t e n e c i ó a p a r t i d o p o l í t i c o o a g r u p a c i ó n s i n d i c a l y, e n e s t e caso, si f u e e l e m e n t o des t a c a d o . T E R C E R O . - Si p r e s t ó a l g ú n s e r v i c i o a los r o j o s y, en e s t e caso, si f u e f o r z o s o o v o l u n t a r i o , y si e s t o s s e r v i c i o s f u e r o n p r e s t a d o s c o n armas».

lU'iOa ttuiS se

<iu4 coiidaota moral obsorv6 hi.sta l a f«c h a d « o s t a lla r

•1 l!07l:iileatc> ti aoioQftX«

.fiíU,.T)0.- 31 p»rtoiieol6 a i>«i*tldO\r'0l i t l c o o agrapaclSn üímux dal 7 gn ost« oaao s i oleraanto destacado. „'JüOiüSO.- Si pr93t6 alcfin sorviolo a lo s rojos- y ou «Jte oaso s i f a í íorzoso c v o ljiita rio y s i astos üoi-vioipj ^a'^or. j r o e W o a con trnais» fJi fc ',:082i' ac r o s i o ir «n .,'jjjtcrla frscuoutalia osa l o - . oali(üi& y La c ia propaffiaUi i!facio¡i*»lista. ^’ rE'TO.-

Í5i un« voz estalla d o el ?Tovimici;to Vacional se tlanea a o t io ia s Jjiso ¡aanif«3taoio_es ou fa v o r o on contra d « l o » ir üCÍonul»a.

aaXIO.'-'

a i »1 ¿ocha d« ÍU propiedad lo toBÍa a l aorvlclo do ^ lo s « r e jo s y an e s t « oaso s i t a i por o fr e o l» l« n t o v oluctai^'á' o ^ s ^ i s a d o e llo s y s i lo ooaducla Si mi;srao.

3 E ? íIta .- Si Xa huida h acia ;5iroao, auuqao prim«r«unaito, pareo® ser lo hi30 a I c ia r a oust. de su3 suo¿,ros so oousid«ra t u i por n l* lo o por a l i ^ t i z a r coi: lo s rojos«

Erregimen berriarekin b at ez e g itea ¡zan zen herritar asl<oren d e litu a . Preso zeuden h e rrita r hauei diru kopuru bat ordaintzea eskatzen zieten a s ka ta s u n a b e rre s k u ra tu ahal izateko eta gisa hartan prozesu b at hasten zen. Lehenik, isunaren kopurua;

« S í r v a s e V. notificar a los fami liares del detenido Herritarrei buruzl(o informazioa jasotzel(o agiri baten (aburpena. (OUA 0632-1) FRANCISCO L A B A N D I B A R g u e p a r a s e r p u e s t o en l i b e r t a d d e b e a b o n a r la m u l t a d e 1 . 0 0 0 p e s e t a s (mil), c u y a c a n t i d a d s e r á i n g r e s a d a en el B a n c o d e E s p a ñ a a f a v o r d e la s u s c r i p c i ó n p a r a el M o v i m i e n t o N a c i o n a l , d e b i e n d o c o m u n i c a r m e la d e t e r m i n a c i ó n g u e a d o p t e n l o s n o t i ficados. P a m p l o n a , a 25 d e N o v i e m b r e d e 1936. El Co-

ronel Gobernador Militar» . NAVAfHtm sírvase V. notiftloar ^ o a f a o lU e -

Diru eskaera hauek fa m iliarteko ek jasotzen zitu zte n e tà , to p u ru a oso handia izaten z e n ez, h auek m u rriztea eskatu ohi zu ten . Diru kopuru rik handiena 1 5 .0 0 0 p ezetakoa izan zen e ta Jose Dom ingo Larrañaga apaizari es katu zioten bere askatasunaren truke: «si n o hace efectivas las 1 5 , 0 0 0 p e s e tas q u e se le exi gen, continuará detenido», Ezin ordainduaren azal-

res del datanldo FRUiCISCO XiABA^SlZAP que pare se r puesto en lib e rta d debe alionar la multa da 1000 pesetas (1Ü.1) cuya cantidad sera lagresada en e l uanoo de Sspaña a favor de l a suscrlp oión para el movinlento naulonal; de biendo comimiu&rne l a determinacioa ijue adopten lo s notificados. Dios gusi^e a V, muohos aBos. 1-amploua 29 de NoTleiobre de 1936 BI coronel Gobernador M ilit a r

. Í E a ld e del Ayuntamiento de OY/OlZim (Ouipuzooa)

Francisco Labandibarri befeaskatasunaren truke 1.000 pezeta eska-tzen dituen Nafarroako gobernu militarraren agiria. (OUA EE/5/IV/1/10)

AYUNTAMIENTO ■, Th W AkLC j

OYARZUN

n Bnaa» 3r. Oeberiudar U lttw r d* » w>«irr> f n t e 4 d «l ■■■ aetaal m diga lo aigulanUli *H*etMda au atenta eoemieeaiee « • del •ataal y uBtrnTrní» <!• le c«M en « U a aidilfieata, debe Algnm aarle.pBt» q ñ lo trsalade «1 Intare•eda Db. Je*e neninji UcrmlMc» OrUeta que «1 ne IMM e f eeUvM laa SUÍBSt t í L qn« aa oo&tlBBa2*a Lo qáe traalade • Vd> {« r a m» daWdo ooneet* BAeBta r efi»«taa opca-tunea» rooM gnerée a vd. anaha» iOaa. Ogranaa, 7 de Diataa&M da n «Inaldat

la ejdfeBf

deCa^ua^*

au mu Jtm nm ao lahíuS mia orbibx* .

Preebttarr«.

FAH?I,OirA.

J. Domingo Larrañaga apaizari bere askatasunaren truke 15.000 pezeta eskatzen zion Nafarroako gobernu militarraren agiria. (OUA EE/5/IV/1/10)

pena izango litzateke prozesuaren bigarren atala. Kasu honen adierazgarri da José Dom ingo Arinen adibidea. O iartzungo apaiza izandakoa Iruñeko kartzelan zuten preso eta 5 .0 0 0 pezetako baldintza ezarri zio ten askatasuna berreskuratzeko. Hauxe izan zen bere erantzuna: <<(...) y yo, habiendo v i v i d o s i e t e a ñ o s en la pobrísima parroquia de A t a u n y los c u a t r o últi m o s en esa, d e b o m a n i f e s tarle que no puedo contar con cinco mil pesetas que m e e x i g e n p o r la l i b e r tad. L o m á s q u e p u d i e r a , sacrificando todas dispo nibilidades y suponiendo a l g u n a ayuda, es la can • tidad de DOS MIL pese tas».

I i : 10

El lík lE áo liovlétSre de 1936 rec!b¡ el oficio 13iJ7 íf 88» Ale«la<» Mp’JíiAo »1 12 ¡i«l tisco ifls tr. e l c e I * eemunién&E ifa a ert inprsMindiblp pí-ívia CT-.rsit. au CISCO üli posal&a on Is Soeureal Soree da E»r»í» F«rs obtener el JCI. nortr eortjaiíirto »• »oo preelsoío t a u i» HUÍ lo* rcciirsofi io an síeírJct» cuc ech lo pweíbg ¡r;r?»oc per ea slnlsioric s»cír 1ol»l 7 00*0 e»t<> *<TvHor,r«ríet»o vtz Ile i» a thorrtr

pesetas ÍF!8pj4« cubrid car naceeiáijns

nn purtln# p'ooeaoF,» p«tRr fe »ívir Boáostísicsr.'!«t-; y 70 ftrtUráo vlviio .1.1, . p , en U posrí.ip .rro ,«. ifl y lee et „1 auo =0 puc!,. corUr oon h J c r »tiinr. per U Ub^rud

Uto ■ 12 LO

quc

t e i« I„

Eítnáo lo qu« pu.4o eont««ta- ,1 oficio ou- tr.

aUrlMORto se (!« Ijjn»*) eurs4r

Hirugarren atalean, senitartekoek ere em an zezaketen egoera ekonom ikoaren berri. Askatasuna erosteko adina dirurik ez zutela adieraztea izaten zen norm alena. N a fa rro a k ) Gobernu M illtarietik alkateari argibideak eskatzen zizkioten orduan:

OKs jüsriii 1 . Jitei auchoa í¡¡oc D* Pasrloi-.í p»r» aysriun 1930

ne>vli»abre /7 .

A ’ 3«3or AlciHí J«1 AyuattuiJ'Bto ja

(OUA EE/5/IV/1/10)

MOVIMCU OI N4«*fllU

«Con o b j e t o d e r e s o l v e r instancia promovida por los f a m i l i a r e s del d e tenido que se expresa al m a r g e n ( R o q u e L e k u ona E t x e b e s t e ) , solici tando reducción de m u l ta q u e le h a s i d o i m p u e s t a , s e s e r v i r á V. informarme acerca de las circunstancias de f amilia, p r o f e s i ó n , b i enes y recursos econó micos que poseen, t e n i e n d o en c u e n t a n o

cae ob;*to «e puJer r«ooi»M íu tw i oi« prowsrtaa por I jb f» n lll« r » » « a l deMnlde « > « s* « z p r M é1 g«c, aollaltasM csduQolon df la au ta cut 1 « b « eldo lnpu««t», M MTT lri va. infcrr^Rcn «oora* <U Im»

R0?trs ImJCDOKí KOHBVSSTi alrooaotcnoira

bieaei ; rcouTroa «ooiioalao« qu* P4CBOB, tauloiaAo aa úu.osa ao #olo loe autos oflalalos «ue oona'Un aa •a«- yoatiia^onio, sino tu a b i» loa «xtarlopB» 0« T'4a y ooaat é i'atHlba puaCsB aoutrlbult a <i>>e a< ounozaa oon X« nayor axacr* titaJ <1 va^i2*4aTO «rslndo aooa^l00 i r Unha ranilla; anoaraolMAola rte;-«r oulJaílP «u a l lafoma a« refamola ;a «ua a l a Oa aarvlr de prlaelpel alonante .)« Jtalols pa ra rao9lw*r la loftlonati patlclM. ri.M i'jBidaiffd. auolioa tuioa. :<«iplnn« is da QlolaQ^ro da 1936. ".1 Jaronal Oo'iernaSor 'flllta r

■Jñ. AUS.’.Hl-i KX ATO-.'- . I .

••ÓTAx-4«

(OUA EE/5/IV/1/10)

4«f a M «•

0"ftr.ZÜM. 'ri-ilpùsoui)

sólo los datos oficiales que consten en ese A y u n t a m i e n t o , s i n o t a m b i é n los s i g n o s e x t e r i o r e s de vida Azkenik, au zite g ia k e b azpena e m a te n zuen. A lka te a k egindako txostenaren arabera, isunaren zen b atekoari eutsi, jaltsi edo b er tan behera gelditzen zen.

flBSiLOIL»-. 0-199

^COBO le so la e t'^ á la instanola prosoTlla por la Tsslxia de eaa Looalldad JOSEFA. JIQB&CIl ECHSTSmtli, y eg. rleta de l a « rasones qoa expone, he tebldo i

i bien lebajar i la oentldad de 1.000 «C o m o r e s o l u c i ó n a pesetaa (n i l) la multa impuesta a l de la i n s t a n c i a p r o m o tenido rauicxsoo amesKaa v i d a p o r la v e c i n a l o oooucloo para notlflaaoi^n á la de esa localidad Teourrenta. JOSEFA IGNACIA ECHE BIOS guarde i Td. auohoa alies. VERRIA, y en v i s t a Pamplona 18 da Harso de 1.93T. XI Connel Sobarsador l U l i t « . de las r a z o n e s q u e expone, h e t e n i d o a b i e n r e b a j a r a la cantidad de 1 ,000 (OUA EE/5/IV/1/10) pesetas (mil) la multa impuesta al detenido FRANCISCO SANZBERRO I N C I ARTE. (...) E l C o r o n e l G o b e r n a d o r M i l i t a r » .

„¿,,..«0

■ SÍTTaae V. notificar a lo s fam ilii res de los detenidos que ae exprssai a l margen, que para ser estoa puaav tos en libertad deben abonar la s muJ tas que a oada uno se le s asigna, QUyas cantidades der¿n Ingresadas en si Banao de ^spafia con aplioaeisD

Banco de Españako ordezkaritzan sartu behar izaten ziren isunen diru kopuruak. 1 9 3 7 tik a u n e ra , o rd ea, eskudirutan kitatu behar izan ziren "justiziarekiko" zorrak. H ala d ag o ja s o ta eskuizkribu batean:

s l a ausoripolon naolonal pera el moTiEiiento salvador de Sspaña; deuiendo darme uuenta da la reaoluol^ que adoptan los notificados. Dioa guarde a T, auohoa aUos. Pamplona 25 de Korlembre de 1936 El Coronel Qobemador..lUlltar

Sr. Aloalde Presidente del ^^yuntaslento de OTAílZON. (Ouipuzooa)

(OUA EE/5/IV/1/10)

«En lo sucesivo, todas las multas i m p u e s t a s en t e r r i torio b a j o su m a ndo se harán efectivas precisamente en metálico».

19371co txostcnak

sunen inguruko epaiak em aten jarraitu zuten eta preso egondako asko askatu zituzten isunak ordaintzeko dirurik ez zutela frogatu ostean. Bestalde, jokaera oneko txostenak ere ugaritu egin ziren: erregim enaren aldekoak zirela argi eta garbi gera zedin, egiaztatu egiten ziren txosten haiek. Aurrerago esango dugun legez, portaera oneko sinestam endu haiek eten g ab e eskatu zitu zten, bai ju stiziaren a u rrean izandako portaera e g ia zta tze k o nola lanpostua berreskuratzeko ere. Aldi berean, ihesean ibilitako herritarrak atxilotu zituzten eta jakinaren gainean ja rri zuten O iartzungo alkatea: «MOISÉS BER M E J O SÁNCHEZ, Subdirector-Administrador d e la P r i s i ó n P r o v i n c i a l d e P a m p l o n a , d e la q u e es D i r e c t o r d o n N i c o l á s S a l i l l a s Casa n o v a , CERTIFICO: Que JOSÉ M ANUEL ZABALA JAUNARENA, natu ral y vecino de Oyarzun, pro v i n c i a de Guipúzcoa, h i j o de M i g u e l y d e M a r t i n a , d e d i e c i n u e v e a ñ o s d e edad, i n g r e s ó en e s t a p r i s i ó n el d i a u n o d e a b ril último, h a l l á n d o s e en la a c t u a l i d a d a d i s p o s i c i ó n del J u z g a d o M i l i t a r d e P a m p l o n a en c o n c e p t o d e p r o c e s a d o en c a u s a s o b r e r e b e l i ó n Denbora aurrera zihoan heinean, agintari berriek beren patxada hartu zuten; epaileak m ilitarren esku zeuden arren , auzibide itxurak egin zituzten. Behin-behineko auzitegietan bideratu zituzten presoen aurka ko auziak. O ndarretako kartzelan zeuden presoak noiz epaituko zain zeudela, deigarha da horietako baten aurka irekita zegoen auzibidea. Segundo Mitxelena Elizetxea oiartzuarrarena zen eta honela dago jaso ta: «Hallándome instruyendo información gubernativa con tra S E G U N D O M I C H E L E A E L I C E C H E A , y h a b i e n d o m a n i f e s t a d o e s t e e n c a r t a d o g u e su d e t e n c i ó n s e l l e v ó a c a b o en e s a vi l l a d e O y a r z u n p o r un s a r g e n t o d e R e q u e t é s c u y o n o m b r e igno r a , r u e g o a V. m a n i f i e s t e a e s t e Ju z g a d o , c a s o d e e x i s t i r d a t o s en el A y u n t a m i e n t o d e su P r e s i d e n c i a , a c e r c a d e q u i é n h a y a s i d o d i c h o s a r g e n t o y n o m b r e del m i s m o y, e n c a s o a f i r m a t i v o , le o r d e n e se p r e s e n t e en d i c h o J u z g a d o G errak aurrera egin ahala, gero eta h e rrita r gehiago zeuden preso. Faxistak g a ra ip e n a k m e ta tze n jo a n ziren e ta S antoñ an eta

!IY m

’Í S P lU iT !

S a n ta n d e rre n 51 preso sailkatzen hasi aECmiEHTO kRTiaERlik PUADH 1 ziren. O iartzungo alluzgal» li»truocl6n IteblSndo m en U estad o V . 9:i »u « « i B t a W e « » o r lto de 19 do OoWbre ú ltlm , nfaero 16?4, kateari eskatzen ziz •• rumoreó prestó *er»loio» ds enlace oon ira motoclolettt t loa rojos el ertllíero K3IAC10 kioten h e rrita rre n C*ÍK> 1TH3BÍOTT3IÍ, natural de esa localidad ruego » 'f ' 8® digne manifestar a aete JUigodo t x o s t e n a k . oon la uTBenola posible si imeae concrsttrae en persone algún« 4ue pueda oonfimar eatos H e rritarren aurkako rumoresBloa guarde a 7. nuchos aBos* epaiketa "sumarisim o Sebaa-.l¿a a 17 da D loleobre de 193TI I Afio Triu f f l . de urgencia" delakoBl TEIUBfTFí JTF.Z B^STSCíOR.ak ja rra itu zuten ustez "gorriei" lagun du zie te la ko : <<se rumoreó prestó ffservicios de enlace con su motocicleta a (OUA 0632-01) los rojos el a r t i l l e r o I G N A C I O C A M I O E C H E N A G U S I A (...)• R u e g o a V. se d i g n e si p u e d e c o n c r e t a r s e en p e r s o n a a l g u n a q u e 52 p ueda confirmar estos rumores»

1938ko eta hurrengo urteko txostenak ten g ab eak ziren txosten eskaerak.^^Arm ada faxistak ahalik eta soldadu gehien behar zituen gerrarako. Soldadu-harrobi ziren herritarrak; faxisten arm ada hornitzeko m odu erreza zen eta hauen heriotza m erke atera zitzaien, gainera. H artara, herritar asko behartu zituzten gerra egitera, beste askok ihes egin zuten

Euskal presoak Burgosko espetxean.

m obilizatu egin nahi zituztela ja kitean , eta auzitegiak ere g o g o rjard u n ziren hauen aurka: iheslaritzat jo zituzten. 1938ko soldadualdia zela eta, falta ziren herriko zenbait gazte iheslari zirela adierazi zuten udalbatzarrean.54 Begi-bistan dago erakundeen arteko kom unikazioa eta ulerm ena ezin hobeak zirela. A lkateak berak erantzuten zituen gehienetan eskatzen zizkioten txostenak, baina berak egindako eskaeren erantzun ak ere jasotzen zituen. Hala, badira Puerto de Santa M ariatik alkateari igorritako idatzlak. San Kristobal gotorlekutik jasotakoa da honako hau: «Según m e i n t e r e s a en s u e s c r i t o d e 16 d e los c o r r i e n t e s , m e c o m p l a z c o e n r e m i t i r a V, la a d j u n t a c e r t i f i c a c i ó n d e e x i s t e n c i a en e s t e E s t a b l e c i m i e n t o c o r r e s p o n d i e n t e al r e c l u s o J o s é M a r t í n G a z t e l u m e n d i Lecuona»,

Kartzclatzeak eta gatibu lanak

erraren am aiera 1 9 3 9 k o ap iriiaren le a n ald a rrik a tu zuen Francok, «La g u e r r a h a t e r m i n a d o » esanez. Ordurako,

5 0 0 .0 0 0 hildako, 2 8 .0 0 0 herritar preso, 2 5 0 .0 0 0 erbesteratu eta m ilaka zauritu e ta elbarrí utzi zituen gerrak. Zorigaiztokoa zen giza egoera, baina herrialdearen ekonom ia egoerari begi ra gerrak ez zuen egoera hobea ekarri, eta hori bazekiten jakin nagusitu zirenek. Agintari berrien lehenengo zereginetako bat presondegietako egoerari irteera e m atea izan zen. H erritar piloa atxilotu eta 1.- esparruak. M ilita rra Eremu eta hauek biltzen hasi zirenean sortu ziren kontzentrazio hauek beren zeregina zuten: estrategikoa: presoiVIVA>#RANCOI a k sailkatzea eta T A F íd E T A P O S T A L I hauek guda oinean [ ARRIBA ESPA ÑA I í erabiitzea. CENSURA

M H .íT A R

CAMPODtT-r -tt.-•. lífi. ..

2.- Ekonomikoa: gatíbu lanetan arttzeko eskuadrak sortzea.

Ditteette dal rsmitana:

^ »*

....

'.to^ocoleccio|^i ^

Deustuko kontzentrazio esparrutlk preso batek igorritako postala. posl Propaganda faxistaz gain, 1, erd"ian erdia zentsüra militarraren zigilua dauka.

3.- Morala, eriijiozkoa eta ideologikoa: presoak e b a n je liz a t^ a , h e zte a , e ta g iza rte ratzea.

M olak berak argitu zuen presoen egoera 1937ko urte hasie ran. Bitan banatu zituzten presoak: al dekoak C'afectos" zeritza n a k ), e ta ez a l d e ko ak ("re p ro c h a bles"), e ta hauek b a n a t u saiatu zi ren. M artxo aldera soldadu errep u b likatr a ta e ^ ^ ^ a r a u tu ^ e la

presoak Saturrarango espetxeruntz doazela.

uztailean Jefatura de Inspección de Cam pos de Concentración (IC C P ) zelakoa sortu zuten preso gaínjendeztatzeari aterabide bat em ateko. Onartu zuten lehenengo legeak lautan banatu zituen gerrako presoak: 1.- Aldekoak: aske utzi zituzten. Hauen atal b at ziren zalantzazkoak, e ta preso h au e k kD ntzentrazio esparruetara edo Langile B a ta ilo ie ta ia bidali zituzten. 2 .Ez a ld e to a k : E rrepublikaren aide borondatezko gisa a ritu zire n a k, baina ardura politiko-sozialik gabekoak. H auek ere kontzentrazio esp a rru e ta n sartu edo Langile fe ta ilo ie ta ra bidali zituzten: Preso errepublikarrakOcañako espetxean.

« Los

presos

gubernativos calificados como "levemente comprometí dos", de a c u e r d o c o n las i n s t r u c c i o n e s d a d a s p o r S. E. el G e n e r a l í s i m o , p a s a b a n a e n g r o s a r las f i l a s de l o s b a t a l l o n e s d e T r a b a j a d o r e s j u n t o c o n los p r l s l o ñ e r o s d e guerra. P o s t e r i o r m e n t e , al e n t r a r e n v i g o r el s i s t e m a de “ r e d e n c i ó n d e p e n a s p o r el t r a b a j o " , g r a n n ú m e r o d e p r e s o s d e las c á r c e l e s se i n c o r p o r a -

2 Í2

E im c p R E s ia A ron también a l os batallones de Trabajado r e s » . 56

Preso errepublikarrak, zehaztu gabeko kontzentrazio esparru batean.

3.- "M ugim enduaren" eta Espainiaren a u r ka aritu tako a rd u ra dun, buruzagi, agin tari eta Errepublikako A rm adaren ofizialak, alderdi p o litiko eta sindikatuetako buruak. Auzitegi mili ta rra k izan ziren haien patua.

4.“ B estelakD delítu arruntak: hauek ere auzitegietara eram an zitu zten.57 Oinarrizko lan eskubidea, printzipio gisa aldarrikatu zutena, oso esanguratsua da Falange Española Tradicionalista y de las JONS-en program ako hirugarren puntuaren arabera:

Langile Batailoi bateko presoak mezatik itzuitzerakoan Oiartzungo Doneztebe enparantza zeharkatzen.

« A r t í c u l o t e r c e r o , - C o b r a r á n en c o n c e p t o d e j o r n a les, m i e n t r a s t r a b a j e n c o m o p e o n e s , la c a n t i d a d d e d o s p e s e t a s al día, d e las q u e s e r e s e r v a r á una p e s e ta con c i n c u e n t a c é n t i m o s p a r a m a n u t e n c i ó n del i n t e r e s ado, e n t r e g á n d o s e l e l o s c i n c u e n t a c é n t i m o s r e s t a n t e s al t e r m i n a r la semana. E s t e j o r n a l s e r á d e c u a t r o p e s e t a s d i a r i a s si el i n t e r e s a d o t u v i e r e m u j e r q u e v i v a en la z o n a n a c i o n a l s i n b i e n e s p r o p í o s o m e d i o s d e v i d a y a u m e n t a d o en una p e s e t a m á s p o r cada h i j o m e n o r d e q u i n c e a ñ o s q u e v i v i e r e en la p r o p i a zona, s i n q u e en n i n g ú n c a s o p u e d a e x c e d e r d i c h o s a l a r i o del j o r n a l m e d i o d e un b r a c e r o e n la l o c a l i d a d . El e x c e s o s o b r e las d o s p e s e t a s d i a r i a s q u e se s e ñ a l a c o m o r e t r i b u c i ó n o r d i n a r i a s e r á e n t r e g a d o d i r e c t a m e n t e a la f a m i l i a del i n t e r e s a d o » Presoen lan egiteko eskubideaz onartutako lehenengo dekretu franklsta 281 dekretua izan zen. Lege hark, ordea, garbi erakutsi zuen zein asm o zuten irabazleek eta zer egin nahi zuten gaitzaüeekin. Dekretu hark presoen esplotazioa ezarri zuen. «El t r a b a j o d e los p r i s i o n e r o s s e u t i l i z ó t a m b i é n en o b r a s d e c a r á c t e r civil, t a l e s c o m o la e x p l o t a c i ó n

H onáauM úoLosdelaA tena Langile Batailoietako kideak.

m i n a s , la r e p o b l a c i ó n f o r e s t a l , la c o n s t r u c c i ó n de carreteras y otras obras p ú b l i c a s . A los p r i m e ros batallones de Trabajadores destinados a obras de c a r á c t e r n o m i l i t a r s e l e s e n c o m e n d ó la t a r e a de p o n e r o t r a v e z en e x p l o t a c i ó n las m i n a s d e h i e r r o de Vizcaya, q u e e r a n una d e las p r i n c i p a l e s f u e n t e s d e d i v i s a s de q u e d i s p o n í a la z o n a n a c i o n a l i s t a , y a d e s e c a r las m a r i s m a s d e Santoña»,^^ de

Errepublikaren alde aritu ziren preso gehienek eskiabotasun egoera bizitu zuten. Garaileen esku zegoen hauen lan indarra e ta, m erkea izate a z gainera, pertsona deuseztatu eta m akurrarazi nahi zuten. Egoera fisikoan eta gogo-aldartean eragitea bilatzen zuten. Horretarako, gatibu lanak era-erara zetozkien. M eategiak ustiatzeko, errepideak egite ko, zubiak eraikitzeko, basotze lanak egiteko e ta beste mila zereginetarako erabili zituzten langile haiek. «Cada b a t a l l ó n d e T r a b a j a d o r e s e s t a b a c o m p u e s t o p o r : un c o m a n d a n t e , un c a p i t á n , c u a t r o t e n i e n t e s , u n o d e l o s c u a l e s t e n í a q u e s e r m é d i c o ; c i n c o a l f é r e c e s , un b r i g a d a , v e i n t e s a r g e n t o s , c i n c u e n t a y d o s cabos, un corneta, sesenta y ocho soldados y seiscientos pri sioneros trabajadores. Los batallones de T r a b a j a d o r e s s o l í a n d i v i d i r s e en c o m p a ñ í a s y d e s t a -

1940 Langile Batailoietako presoak Arkaleko barrakoietan.

camentos que se enviaban a destinos p r ó x i m o s entre si. L o s s o l d a d o s , cabos, s a r g e n t o s . .. f o r m a b a n la e s c o l t a q u e se e n c a r g a b a d e la v i g i l a n c i a d e los prisioneros. Además, a me d i a d o s de 193 8 se c r e ó un s e r vicio especial y secreto de Investigación en los b a t a l l o nes de Trabaja d o r e s q u e fun c l o n a b a b a j o el e s q u e m a de v e inte p r l s l o n e - Langile Batailoia Oiartzunen. ros confidentes p o r b a t a l l ó n . E n sus I n f o r m e s , la I n s p e c c i ó n d e C a m p o s de C o n c e n t r a c i ó n c o n s i d e r a b a q u e la d i s c l p l l n a era e x c e l e n t e » Soldadutza egiteko adinean zeuden presoak beste guztiak bezala sailkatu zituzten eta "desafecto" zerilzan ak "E&tallón de Soldados Trabajadores" ezagunetan sartu zituzten soldadutzako denboraldia osatu e ta zegokien zigorra bete ze za te n . 1940an zehao hainbat batailoiri "D isciplinario" d e ltu ra ezarri edo izendapen horrekin berriak sortu zituzten, hauen b a rn ean h artuz "C om pañías de Cas tigo " zirelakoak; bai- Barrakoi baten barrukaldea. ta desertoreak ere. Aipatutako ICCPCak desagerrarazi eta form ula berriekin hasi ziren: «No se t r a t a d e un c a m b i o n i m i o , y a q u e a p a r t i r d e m e d i a d o s d e 1 9 4 0 los B D S T v a n a s e r la c o l u m n a v e r t e b r a l de e s t a j e f a t u r a , a s í c o m o t o d a la e x p i a c i ó n

l a b o r a l e x t r a - p e n a l d e la o p o s i c i ó n p o l i t i c a . (•••) E s t e s i s t e m a va a p e r m i t i r a l a r g a r la v i d a del s i s tema c o n c e n t r a c i o n a r i o m á s a l l á del p e r i o d o b é l ico, p e r m i t i e n d o una j u s t i f i c a c i ó n j u r í d i c a p a r a un t i p o d e castigo, el d e los b a t a l l o n e s d e t r a b a j o f o r z a do, q u e h a b í a n a c i d o p e n s a n d o p r e c i s a m e n t e p a r a p e r s o n a s n o a c u s a d a s d e n i n g ú n d elito». Langile B atailoiek beste aldaera batzuk e re izan zitu zten . BDT 75ek, esaterako, • ga diziplina arrazoiengaen c a l c i a de n e r v a tik zigortutako presoiS^ro<-iO ■ , /7 »€ ak biltzen zituen, eta 1 Reeople^'O*“ BDST, aldiz, desertorez osatutakoa zen. H u ego o o c V S t e n g a e b i e n d ie p o r - e r s » Baina 1941. urtean to g a aaber J . 1« 1937.^ m a rg en q u e l e J u n te ^ C l e e l sortu zituzten zigor03. 2 Hm-g^- fBl oeeaiccSlnó nd e d e8 de ee tls s Vc rt ou vai rl .. lcMl a h. e*n . tu en ak ziren bereziki o le e ifle a d o ree p e o to a d u c ta s o b r e e l G lo r io s o H o v i- . a z p i m a r ra t z e k0 m i e n t o K a c i e r . a l . c o o o a e e g u id a ietáAer. e l ^ n - d e I r a m odukoak, "Batallón d e BU B o o b i e e e I n i K » . btv nucero Disciplinado de Sol -o” " S S Í - i - - dados Trabajadores Keive 12 de Junio 1-940. (p e n a d o s )" izena BJ.Íaaífii» <}ü»pli»l9n'o 31 Alcalde, ja so zu te n a k , hain ín o la este e e ív l o io .) zuzen. Batailoi hauel a "ei-va.co ¿uaie fro ce ta n preso zig o rtu ak ' ', en co:. e l Kon lecha bildu zitu zten eta l«r»<¡ a i « ‘‘wm r d ^ J ? c Í¿ '5 u Í“ 2i Pl»na fee60 vOiai trasltdo a Kenterift,pOJ^ I' 1 9 36 e ta 1942 bitar V / or i e l i«>n,137,«.l <iue P n to n io « - a r t in í u / ^ o r » te k o soldadualdieta... » " " ’- " r r . . , „ » koak sartu zitu zte n , (Ouip^eoo**) nahiz baldintzapeko askatasunean egon edo Zergen Fiskaltz a k zig o rtu ta k o a k Preso bat desafecto gisa klasiíikatzen duen agiria. izan. G araileek beren ekonom iaren m esederako oposizio poíitikoaren lan indarraz baliatzeko ezarri zuten zigor berri b at ¡zan zen. .t v » '* » '« * ’ “ '

e r .o a r « o la i« n t o

1942. urtean hasi ziren batailolak desegiten: « O r d e n a d a la d i s o l u c i ó n d e e s t o s B a t a l l o n e s a f i n a l e s de 1942 y el d e s t i n o d e s u s s o l d a d o s t r a b a j a d o -

r e s 3 c u e r p o a c t i v o o l i c e n c i a d o s , s e h a r á c a r g o de su liquidación la Comisión Liquidadora de la J e f a t u r a de C a m p o s y B a t a l l o n e s d e T r a b a j a d o r e s , q u e c o m e n z a r á a f u n c i o n a r en f e b r e r o d e 1943».^^ Baina aipam en berezia egin zieten zigortu en batailoiei e ta Zergen Fiskaitzak zi gortu zitu e n e i, e ta h au e k ez zitu zten desegin. 1948. urterà a rte iraun zuten hauetako zenbait batailoik e ta 5 0 0 lagunez osatutako batailoia m antendu zuten (B atallón 9 5 iz e n e koa) trenbide ianetan aritzeko.

fftret

fveé/o.

í ñ v Pe

Orte

^raaiiieoí»

UcU- nifi J'fnífliA//

'^lieuiéir

Je femUiPí

l s//etin(rs

Nínrfje

Kr /«•

fftn re rí

■ ^r

Ph. f/ it r/fi Wwfil'imt»

</(•7?/-

„

Ohf-

■ 3ere/J

^»r/vt*í»

T itífU frí CoBgof//ár

ÓUf■ ■ ..

c/e/u

iie'Ó

Yirí> f/oy/

¿i/w'

I ! " ’ "

‘«Ö ' iJS \sS'<■/o jS jy ■ít \lo.

. ^iiiroiouc/e

/■i

'fe/eiTo

miindt ñid

■7

. Ifim,

Beheko argazkian, Arkaleko ba rrakoietan Langile Batailoietako presoak ikus ditzakegu.

■/í ■io í^ c f/ tp g y ÎV.#

Ce'Vtre

ffgi-iowf

José Letek bere sorreratik, 1939ko apirilaren lean gerra amaitu arte, 142-2.Konpainiako Langile Batailoiaren ibilDidea egin zuen.

Cöie//s ^jríDtof

/frftJí' oe

y* /e y

Cfn/pnre

fffr

, ..

ß tlffs fr

J'sntthnií

•;f/we

I^otmrisí

Csent

M/rtot/s

ai'mJ

\tí

i?s-e»,ños ya .yo r«s r e g i o n a l e s <¿o.s eegu a l o d x s p u c a ^ e i^ l a s

S o f h K ; f i ¿ d e l Á o 1 9 5 9 , p e r t e a e c i . n t . s a l o s re em p la zo s ■

ílos aüosi.í la s if ic a o ^

iatos aütíí

Í S #

í ¿

? S

“ r í í ; : : ^ ‘ S k í á ; " f a " S r e s » r í Í - ‘Í S t ^ .

d , o a p l ^ ^ » s u p e rio r,c

dic(ho¡ ^^‘’Í ^ ' ’ ü¡.«” ^ ciú n es r ftl»1 ,lv o ¿ ü l Rde laL l , ) c a l i l a á e s en qu^

■¿ io n e ro s. I . . o . « x . e io a « w*

r b á t a i í S '^ < « ^ ^ Í ^ a J o a i ^ d S ur¿saci::^*a a q u e llo s en-,que s e - 1

d.los,;pri^- :

vr •; • -i f ’ j í a'- lo .- Ca,ia¿ <i* l- .s c lu x £ - ‘ c í l « S r j S d« q u ¡ ¿ eríenazcea la s

3 |s ? |;í;jr .g r ^ £ S 3 ‘1 ® b le y ninb-ouo

■ :viiflier.to K a c io a a líU nc k ^ '» ^ -

‘ ^

orfeiuii¿i.a(;iCí;y4< jajij;u.u 2..—

-—

'- 'Z ',

rtt.'*SCi4o a n i : ' 7 m a , c o n b u e a a con- - u c ^ oráu loíi .., - ...,

perce4-.t;v;«...’

,< > ,tí/ .

P c 'iíttc u :;.rrá « .íg -« 5 o ^

» o rjA iiis m o a si£iái<-A l<í», o ^1 •*_ esb eriox'i-iaiK t e tfti 1 »¿ f j ; . »1 G .í:.:V ..

•-

•*

^¿í a l

ocú-oriu:'

-------‘-e ."f: ^ '- '‘ ; . r a r : . - s i s u í r 2 » i ; ’ i r i ? f e s p o n s ^ i « ,.;

xo-

v,ah«.T> ísut-v í Ao v o lu fita ria m íg í

.W o u -,i..«u ’ Cüu üineáii «xt;ecei«;M

fa .p S | r t^ ^ k | o r ..l,s ' r t " i o “ l ° : r o o r i d S ? S “ r u ,» » . s u flc t.n t,

--.u

.n t ,r lo r f

■’ ’ '■'^“ is a fU ó o x iS . I » s q » « s e sn ou en tren a le o ta d o a .p o r » n t e o e t o t e s d e e ía -jo rtó j n j t ^ S ^ U r m o tiv ^ d o r e s de su c l a s i f i c a c i ó n como e £ c a r ^ ^ * c a i a s ^ « ,

‘ A M ÍO S ÍC 1 5 - . - S 0 cados S io ^ á

oSSo

a . ‘ =^<“ “ * 5 ^ 4 ™ o e n c a r ta d o s ,n i tampoco se l e s oon oederffi J e S L « n t o d¿ r e c lu ta m ie n t o . En l o « a « in u t ilid a d e s p r e v is t o .n e l

SMjcJrtáS r aSt m eSr o d S- 'f < ? ^gi- * « l-S. G « n eH s s i ^ r a l D ir e e t o r ^ jg ic s á W J Langile Batailoietako presoen baldintzak eta arauak zehazten dituen agirla. (OUA 0603-01)

Langile Batailoiak eskualdean eta Lesakan H auek dirá 1939ko abendutik 1941eko abuztura eskualdean egon ziren langileen nondik norakoak: OIARTZUN - Ospitaíea - 84. Batailoia

3 4 0 langile.

- 4 2 . Batailoia

1 .27 9 preso.

1940ko apirilaren le a n BON 107.arekin batu zuten.

- 107. Batailoia

4 3 0 langile.

1940ko u rta rrila ren lea n .

- 142. Batailoia

6 3 0 langile.

1939ko abenduaren le a n .

- 1 3 6 . Batailoia

26 langile.

1939ko uztailean. Espezlalisten 4. konpainia.

- 51. Batailoia

ORERETA-ERRENTERIA - 87. Batailoia

123 langile.

1941eko ekainaren 15ean.

- 81. BDT

2 3 2 langile.

1940ko uztaiiaren 15ean.

- 11. BBl 1

60 0 langile.

1940ko abuztuaren 15ean.

- 123. B B l 1

588 langile.

1940ko otsailaren 15ean.

- 137. BBl 1

631 langile.

1940ko ekainaren 15ean.

- 94. BDST zigortuak

6 6 6 langile.

1942ko otsailaren le a n .

- 38. BDST

6 6 7 langile.

1942ko azaroaren le a n .

- 76. B B l 1

8 3 0 langile.

1940ko ekainaren le a n .

- 2. BBl 1

6 8 5 langile.

1940ko ekainaren 15ean.

LEZO - 94. BDST zigortuak

8 4 2 langile.

PASAIA - 89. BBTT

580 langile.

LESAKA - 3. BBTT

271 langile.

- 6. BDST

406 langile, 3 zaldl eta 6 mando. 1939ko abuztuaren 31n.

- 13. BD

6 6 3 langile.

“ 82. BDT

270 langile.

- 14. BD

565 langile, 10 kabo eta 201 soldadu.

- 100. BBTT

4 4 langile.

- 105. BBTT

3 4 9 langile.

- 169. BBTT

4 8 7 langile.

Guztira:

12.355 langile. 63

Langileen Batailoietako zigortzaile eta zaindari batzuek, falangearen ikurraren alboan. Babilonian ote?

Langile Batailoiak Oiartzunen iru gunetan kokatu zituzten langileak O iartzunen: Aritxulegin, A rkalen e ta Babilonian, baina a ip a m e n b erezia b e h a r du Legarreko ospitaleak.

Arkaleko Langileen Batailoien eremuaren ikuspegi orokorra, sargenlu faxista eta soldadu zaintzailea harro dira.

Legarreko ospitalca

ri:

z da ahaztu behar Legarreko kom entua ospitale izateko egoki tu zutela. Honela dago ja so ta 1938ko m artxoaren 14an Juan Guas Koronelordeak O iartzungo alkateari eskatutako txostenean;

« H a b i e n d o r e c i b i d o o r d e n p a r a el e s t u d i o de habilitación p r o visional de hospital p a r a heridos y e n f e r m o s t u b e r c u l o s o s , d e los p r i s i o n e r o s d e g u e r r a d e los C a m p o s d e C o n c e n t r a c i ó n a b a s e d e la u t i l i z a c i ó n del l l a m a d o C o n v e n t o d e L e g a r r e , q u e f u e de l o s P.P. C a p u c h i n o s d e e s a j u r i s d i c c i ó n , h e d e m e r e c e r de V. se d i g n e m a n i f e s t a r m e el n ú m e r o d e m e t r o s c ú b i c o s de a g u a d i a r i o s c o n q u e s e p u e d a c o n t a r p a r a el a b a s t e c i m i e n t o del i n d i c a d o e s t a b l e c i m i e n t o »

r*olbtdo orlM».

(Ka 9 o n U e t 4 o i^ 4 ha

• tmto ».arito r. 417 i, t,ah* 17 d»l >oto*l. Cangro «1 n«to 4« pir-

M Jj «SIU4Í« u toSUlUol&i cío-

7•r\ K09eiu #/ ro Ta »od ee , !«■ a» lo» ÿrt« 1Z 0t 0t9 d(> etr« te rB ro^ p»9d e 3re onata 9tl< $ .a bsAAaCae»*

Ì i ? a Ì** ¡l ì * ««% re e ooplooji

ae h ^ i i i i t i r e i ea e i -ío sT ríto de

«• Uguil», qu<lui a* leg Ï.P. Î Ü J Î Î ' ’*

“

” *' .•d ìs nS“. -m » ¿»PIA, , a»«Xt« hc» •KO S.

3“ i « n n * i . »• a »

ÀLSÌÌ ® *ì '“ «"S »*“10«li«ewrw 0« j« «gu, « l » r l o » ooa (J Ï, e,. , 0, 4 , ooD t«^ 5 « . r» «1^ì«o «toj«i*Q tuoiB eete t^iin , to dal imi»*» 3oelo»adgon de 0iBpcad7 « ,. Bu. O bo .wtíín S nS.SeM 14a, H,„o i, ^,¡g Il A& e*t»rlQ il T«B l«n o2oifai ron.1

tlT

«¿ s im a l de M re e i

fntQro hOiplUl piovlaiôoâl a«*

Sen ■’•tettUa Ì9 ¡¿»rio di 1 » * lì if.o ■ ‘ rluotal - 1 I»al«nt« JoroB«l

. ^ 2 -7 ^ -ft

/f-'3-9^S Sr.iiHiUft Í8ÍSI3ÍWÍ ¡M,..ÏSi’ÎÀJIii.TOla WXÜIIW.

3 r . ilO A lœ

F .i i 5 J B í W ¡ 3 ¿ l ,,y --lií.'.Jl¿ s r o M

C IW ÎW .

1938ko martxoaren 14an Juan Guas Koronelordeak Oiartzungo alkateari Legarreko komentua ospitale izateko eskatutako txostenaren agiriak (OUA 0632-01). Behean, Burgosetik ospitalerako igorritako materialaren zerren da agiria. (OUA 0632-01)

e«p»<w«n>»BOm . .ZDV _ ^ :_ g E G 1 0 N

M IU TAR

de / « * ^ Je fe 4c Transportes de \a misma clin:e de

i^urgos O/épíud

remUc ni de por el tren olas

lue saldrá de es/e punto el d!a deordende det,!:,o c

UAKCAS <i«d>

, 1 « Suj>m oail«a I4 a a i,t«< i.r J « p U . i

a.v.

en virtud los efectos slÿnieiiles,

cuser CONTENIDO

Eguneko 4 0 m etro kubo zitu ela e ra n tzun zion alkateak, baina Legarreko osp ita le a z ja s o ta k o datu ak oso deigarhak dirá.

^iO Ca6»4j,«« 290 üaútae

eiM Jfriaa»», 7S0 síbaaai

7¿o Puodao,

S&Ù Caa<* -Uaÿitai

Tr»n«pert« por oucots 4»! -iistedc « M i t « : *-arqu» da i.,ta.id»noi«

/te csifo reribo se senird certifîcar a conlimimlóa.

duraOB

a?. . áe. ..

UttTiío

de I9S I

1938ko m artxoaren 2 7an sinatua dago Burgosen b e rta tik 2 5 0 buru rdi, 2 5 0 ta p a k i, 2 5 0 lastam arrega, 7 5 0 m atnd ire , 7 5 0 azal eta 2 5 0 ohe ekarriko zituztela ospitalera. «El Jefe de Transporte de Burgos remite al d e la m i s m a clase de Oyar-

l o s bultos e «p r« s ,d o s en esie g «ra se h » n recibido

-de m

zun p o r el tren g.v. q u e s a l d r á d e e s t e p u n t o el día a l a s ................. e n v i r t u d d e o r d e n d e la s u p e rioridad los e f e c t o s siguientes con destino a Administrador Hospital Prisioneros CLASE Y CONTENIDO 25 0 c a b e z a l e s 250 mantas 250 jergones 750 s á b a n a s 750 f u n d a s 2 5 0 c a m a s de h o s p i t a l T r a n s p o r t e p o r c u e n t a del E s t a d o R e m i t e ; p a r q u e d e la i n t e n d e n c i a Burgos,

2 7 d e M a r z o d e 1938».^^

U rte bereko apirilaren 2 8an e ta m odu berean bidali zituzten o heak egokitzeko erabili zituzten 3 .2 5 0 kilo a r t i l e . ^ ^

38. Batailoi Disziplinarioko 1. Konpainiako langile behartuak, atzean barrakoiak ikus daitezke

Aritxulcgi, Babilonia, Arkale okagune hauetan bildutako langileak preso zeuden, lan e g ite ra behartuak, eta ihes egiteko tentaldian ez zitezen eror m utu rreko n e u rria k h artzen zitu zten a g in ta ri m ilitarrek. Ihesaidi baten ondoren, zazpi langile apetaren arabera hautatu eta fusi latu egin zituzten: Felipe Ledesma Cano; M anuel Vancell-Sola; A ntonio Lopes de Dios; M ariano Calvo H errador; Francisco Murillo Davila; Jose Sanchez Molero; Jose Sirena In za . H auek guztiak 1940ko otsailaren 15ean fusilatu zituzten. 1939ko abenduaren 19an fusilatu zuten beste langile bat, Casim iro Garcia Valle. ^7 Bizi egoera gogorrean egin zuten aurrera; indar lana itzela zen, elikadura eskasa eta diziplina gogorra: ogi gutxi eta m akiiakada asko, baina em aten zie ten tratu ak helburu jakin a zuen:

«El objetivo de los campos d e t r a b a j o era conseguir q u e los p e n a dos, a d e m á s de cumplir la condena, fue ran útiles a la s o c i e d a d en g u e r r a . P o r o~ t r o lado, el sentimiento moral y la Gatibu taldea, Langile Baiailoiean, nahiz eta egoera gordinean egon destrucción humorea galdu ez zutela erakusten digun irudia. a n í m i c a , c o n s t i t u í a n t a m b i é n un f a c t o r f u n d a m e n t a l . ¿ Q u é se p r e t e n d í a con e s t e s o m e t i m i e n t o y e s t a d e s t r u c c i ó n ? C o n s e g u i r la d e g r a d a c i ó n t o tal d e l a p e r s o n a , p o r q u e un s e r h u m a n o así, en e s a s c o n d i c i o n e s , era i n c a p a z de o r g a n i z a r s e p o l í t i c a m e n t e , y e s o es j u s t o lo q u e se b u s c a b a , la l i m p i e z a p r o f u n d a d e r e m i n i s cencías izquierdistas» E rre p d e ak egitea izan zen eginkizun nagusia gure eskualdean. Jaizkibel m endia zeharkatzen duen bidea langileek egin zuten (BDST 3 8 ). E rrepide ta k tik o gisa hartu zitu zte n G u ru tze tik Lanbarrenera doana e ta Sistiagatik Aiako Harrian barrena E rlaitæ ra zihoana. Estrategikoa zen, aldiz, Ergoiendik Lesakarakoa.

Casimiro Garda Valle, Felipe Ledesma Cano, Manuel Vancell Sola eta Antonio Lopes de Dios, ihes egiten saiatzeagatik fusilatu zituztenetakoen heriotz agiriak.

f y

kCTA

R e g is t r o

ACTA

D E F U N C IÓ N

R e g is t r o C M I

C iv il d « .

D E F U N C IÓ N d ^

TM UM ,C

rodcr

8f k a í/¿ í á ^ - , . __ ____________________, / » —. r 7 3 rv *£ *^ _ 4 $m 4HS».fiM^e> jUpium é» m mmcMiWm ^ •■ rO ..;frv « ^ ¿ .U A n . ,> « v MM < ^-1....I*,—^ít..^.. rf, ^ u ^ i m < ~ / '■

A U ytUUÁeiy^>uu>^ fg ' élm é« V s «M r I m ^ m ft i/iiÁ A * « t f ------- ' - ‘rr C u ^ . ^ U n . ;

xttAtÉJeéJ*t£À^itoti, ^MŸ^nit»4Îe

5a>—aa «m

<• fB ^tlU o *

<ú.,'Dln4iajto.'i\V**

, M st^éL -- - - -

,w fttro/4t Z^ifAíi

I •'3'i/ú^. tmUtfé*

4* O*

tátí

^■ilM li utútuiüfiít^—. J»flp?w/

V.iítufiH

4c f i t 4^ a

^ 4 » o .* A /< //« * á é *.

f II < 8 *

M k h a% #6 2ir/M W L ^M r« uc y W ¿

««#aSi

>*e

'— ftj jíú/9,àkM^ ¿t ^'fTO*tT-r * ¿ZBM ,90-Ì.

y-.-■.

ru »

/M r « 4éi

ov#w vH

D t«<ritedajrffl^v

D fW itte

_ ,Mg«i /ntf«

......... ..

- —

« «b

mmrn».s H»mrm(Hi

« « M A d^^fíiíf^., a « a i m m * ' • • |TM aM M W M 0#r«r«M». f ■ « ■ •im N ^ fc ftriin iiW rK tu B M U iW i*« » ^ * _ A m É u r n a ti M /— »fc i ■ p W fcrf#*

mwÉiáo^eew w ^ e s 0 íÍa$nt4tU

^ t Ù. ^AÍltUAé^» ■■J«|"W4»4é*4>«IMHI * A*/«* /Ía

^ têÊéf mdtrn

«Miiki

/■ j

ACTA

R » g l* t r o C iv il

^S TtfeiM

ACTA

DE _ _____^ D E F U N C IÓ N

R e g is t r o C iv il

OitWlo

D E F U N C IÓ N de

^<l-gji¿AiL

P l«w te

<^Aii

'i%i^M%^4SA • « to talk, « lO r u

ga^/ Vii/Í¿¿¿¿¿^jfOá^'tiL 'ÿu^ftMUa^^tI t t ^.!,u éikai ^

»T M áB.

Ma « f ala

Ite ^/tA*it tkm fi iiB li'tfM i Ca<««kS»^ ;

•wa#«'

Uim.¿<^ iiaoAa

)av‘uíív

fuía/igZt^a.i¿¿tui¿júr

#tffrw??ilf>/fáulfj^. MW<• ^tUtjaUàtQ^

amui

* ma i m t t i ^ ^

A«v

êtÀdmitnua A ^ 6&m«

— ^ .<1W« iÂ^iri<Ÿ^ ,^ét£K

. fr in ir la au

__________ . * .<Mik^ZiÁta¿i4t^ — 1_,

r« *o < *

£4mJÉÍ¿^^ iiiftU/ce ¿S^litcA.

«M

"ítMa A ú 'g t i, . í r * i / n f lf ii j . J t f j it t ii i é , “ ¿á¿

'liitir/gi Ÿ

AAeMm^AŸ4/T>0ié4 * ¿ ^ l- f ^ t ll^

ti m <iV m .

_ .m m m .é

_ ^ f> y V r A f

HA^UtáélU 444^ .^. >.

.« 9 « m a t t * ■ ' u taaa cfciftMj »>>aif»<a. |> m *

—__ ««

a * * « . a<waeeaaw

/ ** fM « É ^ a ^ á á w M á .M /iO M ^ « / «f « a í/» * *

ALUaM

.eegw/e^**

— '•> < > •f m m iM M iU rt•*w « M n ifB 'M * M Íe y a / ¡ ¿ . ^ a» #"if ia n faMftit

VaaA. . ,

in im « a a « a w w a ¿ ^ . j t ^ e í ^ p íS^tiMunttc *iúnuqa — , 4 t c J t it - ù t o l t a n d % m m é . ar g H j im m ^ S ',/» tt. h t

M^M*aMf««nM» 4»

fpea¿ú&fí • M ia aM M M . a* « /« a fM ^ M /h fv M » f la /»M«aai

Mariano Calvo Herrador, Francisco Murillo Davila, José Sanchez Molero eta José Sirena Inza, ihes egiten saiatzeagatik fusilatu zituztenen heriotz agiriak.

Aritxulegi

oxe Mari Etxaburu ondarrutarrak hala jaso zuen bere idatzletan:

» A r i t x u l e g i 'k o tunela egitea zan gure lana. Oiartzun'dik Lesaka'rako bide-zabala "trabajado r i e t a k o a k " e g i n eben. Gu j o a n baiño len eginda egoan Oiartzun'dik Aritxulegiraiñokoa. B e s t e a l d e t i k e t o r r e na, N a p a r r o a l d e t i k e g i n b e a r ebena, i k u s i b e e z zan egi ten. G a i n a E n d a i a ' t i k i k u s t e n da, Joxe Mari Etxaburu ondarrutarra. ta P r a n t z i a ' g a z g u d e a i z a n e z k e r o t x a r t o e g o a l a ta, b e r a t x o a g o t u n e l a e g i t e a e r a b a g i eben; e t a t u n e l a e g i t e r a e r o a n g i n d u e z a n . G u r e l a n a k a b i a d a a n d i r i k e z e b a n eroan. L a n e a n ez g i ñ a n g e r a t z e n eta l u r r a n a i k o a a t a r a g e n d u a n ; b a i ñ a n i an e g o n n i n t z a n lau i l l a b e t e i n g u r u a n , a t e r p e r i k ez g e n d u a n egin; z e r u r i k ez g e n d u a n e zkutau. L e n e n g o a n , b e t i lez, p i k o t x a g a z lan e g i t e n n e b a n ; gero bagoneteagaz lur karriaten. Bagoneta bakotxagaz lau edo bost lagun ibilten g i ñ a n Zamauta, eun n e u r k i n g o b ide a n , apur bat beruntz eroaten zan gurdia, an mendian bera ustutzeko. E r o a t e a barik, g e r a t - | ze a izaten

Garai hartan Aritxulegiko Langileen Batailoien kontzentrazio eremua izan zena egun Arritxulo aterpetxe d a .

zan lana, a b i a d a a n d i a a r t z e n b a e b a n g e r a t u ezinda, burdin bidea amaitutakoan mendian bera iges egiten e b a n da. E g u r a n d i b a t b u r b i l l e a n ipiñi, e g u r gai ñ e a n m u t i l a s t u n b a t e d o b i j a r r i (exeri), ta b e s t e o k b e a u r k a b u l t z e g i ñ a z g e r a t z e n g e n d u a n gurdia. A r i t x u l e g i 'n e g o n g i ñ a n d e n p o r an ,

Tapia Mitxelena abi -

Aritxulegiko Langile Batailoietako kideak, eskuetan jateko ontziak dituztela barrakoi baten aurrean daude.

zenak eukazan oiartzuar gazte bat eta Onda-rrabia'n ango bategaz ezkondutako Ortiz a-bizeneko asturiar bat, l a - g u n d i k o sua e - g i t e k o e g u r r e t a n i b i l t e n z i ran» 69 A rtx u le g ik D errep id e a k lan handia em an zien langileei; gogorra zen, baina ilio n b'iici^.lj.narí^ j » SoM ades baita arriskutsua ^Trábaj«do(eOij 38 e re. Tunela egiten ari zirela leherketa RDO . b a te k b e te -b e te a n del Cumplimiento Pascual, de los hartu zuen langile Oílclales, Süboílclales, Escollas 7 bat. Langile honen Soldados Trabajadores'de esta Uni izena e ta ja to rria dad, celebrada en la Parroquia dé 5an Esteban, argitu g a b e dau d e , ' Roncal (Navarra) 15 ñhrll 1941. oraindik. A ntonio In g u ru za zela esa ten d u te b atzu ek, Lan behartuetara zigortuak eta elizkizunetara joatera behartuta. e ta beste b a tzu ek, berriz, A ranzibia izeneko duran g ar bat izan zela zo h g aitza pairatu zuena.

Arkale

Arkaleko Langile Batailoien kontzentrazio eremuaren bi ikuspegi orokor.

Arkaleko Langile Batailoien kontzentra zio eremua. Goian, hiru preso eta eremuaren ikuspegi orokorra. Erdian preso (zutik) eta zaindari taldea. Behean, barrakoien barrualdearen ikuspegia.

Oiartzunen Langile Batai loietan lan behartuak egi ten aritu ziren hainbat preso. Goikoan bazkari edo "rancho"a banatzen eta aizkorak eskuan. Erdikoan, janaria prestatzen, dirudieneztxipiroiak qarbitzen edo, Behekoan, Cangile Batailoiko preso ak tartean ofizial Taxista dutela, "nagusia".

Babilonia illerm o Aizpuru jauna 1917ko urriaren 2an jaio zen Azpeitian. Gerra hasi zenean 18 urte zituen. Lekeitio aldera ihes egin zuen aitonarekin eta aitarekin batera. O ndoren boluntario aur keztu zen Euzko

G _ .

elektronikara ko tre betasuna ikusi zu ten ea n Estatu Nagusira bidali zuten e ta transm isioetako s a rje n tu a izatera iritsi zen. Santoñan zegoelarik preso hartu zituzten Ita lia rra k eta eskapo egitea lortu zuen. Laredon atxilotu zuten azkenekoz 1 9 37 k o ab u ztu an . A m ari "laister a rte esanaz" a g u rtu zitzaion e ta 8 urte beranduago itzuli zen etxera.

Gillermo Aizpuru azpeitiarra.

E tx e ra itzuS baino lehen,ordea, O iartzungo erem utan ibili 2e n . Donostiara ekarri baitzuten. E rrenteria-O reretara ondoren eta azkenik, 60 lagunen bat edo Babiloniara eram an zituzten. Modu honetan oroitzen ditu garai hartako gertaerak:

Gerra hasi eta urtebetera atxilotu zintuzten... Atxilotu ondoren, konzentrazio esparruetara eraman ninduten. Bllbo nazionalen esku zegoen 1937ko ekainaren 19az geroztik eta ni urte bereko abuztuan atxilotu ninduten. 1937ko abuztuaren 26tik 1939ko maiatzaren 29ra arte egon nintzen preso konzentrazio esparruetan. Han lizentziatu egin ninduten eta Azpeitira itzuli nintzen, baina herrian denbora gutxi neamala, berriz ere deitu egin ninduten Batallón Disciplinario de Soldados Trabajadores-era joateko. Hura askoz oke rragoa izan zen, bertan nengoela errepideak eta horrelako lanak egin behar izan balnituen, zortzi urte igaro nituen preso.

Zer moduz konzentrazio esparruetan? Konzentrazio esparruetan ez genuen lanik egiten eta, egia esan behar bada. Nahiko tratu ona eman zigutela deritzot. Konzentrazio esparruak bertan behera geratu zirenean, etxera itzuli ginen. Egun batera udale-

txera joan nintzen eta han ostikadaka hartu ninduten; Gu ardia Zibilaren kuar telera joateko agindu zidaten. Gerra ondo rena gogorra izan zen.

Eta gero berriz ere preso Langileetara? Bal, Donostiara H errerako Ingeniaritza Parkera bidali nindu ten gotorleku bat eraikitzera 1938an. Geroago, errepideak ere eraiki genituen, Batallón Disciplinario de Soldados Trabajadores-etan egotea oso gogorra Izan zen, ez ziguten ape ñas jaten ematen: gosaitzeko piper poto batean kafesne antzeko ur zikin bat, f, ankutsik, kapote batekin hotzak. HiruzBabiloniako Langile Batailoietako zaindari faxisten ofiziala, atzekoak pre palau urtez egon nin soen barrakoiak dira. tzen... oso gogorra. Lurrean egiten genuen lo, bertan pixak eta kakak egin behar; arbixak jaten genituen...eta hauek jaten harrapatuz gero,zigortzen gintuzten. Errejlmen oso gogorra, inon ez dut horrelako egoerarik bizitu ez Karabantxeleko kartzelan eta ez beste inon. Ingenieruak beheraxeago bizi ziren, hauek obra dirijitzen zuten. Egunero, 7 tan esnatu, piper poto baten jartzen ziguten gosaría hartu eta lanera eramaten girituz ten: euria bazen ere...harriak hartu eta kamiñora botatzen genituen inongo erramintarik gabe. Arratsaldeko ordubitan egiten genuen buel ta. Jaten eman eta han edukitzen gintuzten: ezin paseatu, ezin ezer besterik egin...

Handik Gazteizko 46. artiileria erregimen tura bidati ninduten. Preso nengoela ira bazi nuen nire lehen soldata. Irratiak kon pontzen oso trebea nintzen eta, ondo rioz, beti ematen zidaten konpondu beharreko zerbait.

Langile Batailoietako preso taldea, barrakoiaren atarían, Babilonian ote?

Kofifìskatzeak

rrepresioa g iza rte osora h e d atu zen eta gisa honeta ra sailka daiteke:

Errepresio bortitza eta fisikoa: auzitegi m ilita rre k agindutako heriotza zigorrak, erailketak, uztailetik abuztura bitarte ugaldu ziren bahiketak eta hilketak, espetxe zigorrak, gatibu lanak eta abar. Errepresio ekonomikoa: Isunen bidez gauzatua, ondasunak konfis katzea, berezko auzitegietatik bideratua. l-an-errepresioa: lan esparru g u ztie ta ra h e d a tu a , lanpostu etatik kanporatzeak, baztertzeak... Errepresio administratiboa: Errepublika garaian funtzionario izan ziren guztiek jasan zu ten a, bai Estatu adm inistrazioan aritu zirenek,

noia Aldundian edo Udaletan lan egin zutenek. Purga nabarm ena izan zen e ta prozesu honi garbiketa deitu zioten. Funtzionarioak zigortu zituzten: nahitaezko lekualdatzeak ezarri zizkieten, lanik eta soldatarik gabe utzi zituzten, gaitasungabetu eta karguetatik apartatu zituzten. Gerra hasieratik alderdi poiitikoen egoitzen ja b e egiten ziren faxistak. Enpresen, alderdi poiitikoen edo partikularren ondasunak konfiskatu zitu zten, kontrako pentsaera zu ten en e ta ihes egindako herritarren aurka zuzenduak gehienbat. Konfiskatzeen bidez antolatu zuten barne egitura, eskuratutako tresnekin hedatu e ta indartu zuten garaileen m ezua e ta ideologia jakin bat eraikitzen joan ziren. Esanguratsua da oso egunkariekin erakutsi zuten jo k a e ra . Prentsa sasoikD zegoela esan d a iteke. Sei e g u n kah arg ita ra tze n ziren G ipuzkoan. "El D ía" egunkaria nazionalistei zegokien; "La Voz de Guipúzcoa", b erriz, errepublikanoei; "La Constancia", tradizionalista zen; "La Voz del Trabajo", sozialista; "El Pueblo Vasco"-ren ja b e tza Rafael P icavearena zen, nazionalista kutsukoa; azken ik, "El Diario Vasco", Renovación Española-ren hurbilekoa. Gerra hasi zenean isildu egin ziren d en a k e ta uztaiiaren 2 7 tik irailaren 12ra arg itaratu zen egunkari bakarra "Frente Popular" izan zen. Faxistak prentsaren garrantziaz ja kitu n ziren eta horren adierazle da idazki hau:

Falangistak, indar erakustaldia eginez, Ezker Errepublikarra alderdiaren Iruñeako Gaztelu Enparantzako eqoitzaz jabetu ziren. Argazkiak argi azaitzen duenez, besteen ezaugarriak ezabatu eta beraienak ezartzea zuten helburu.

àk

«La J u n t a C e n t r a l C a r l i s t a d e G u e r r a d e N a v a r r a , c o n s i d e r a n d o la t r a s c e n d e n t a l i m p o r t a n c i a g u e t i e n e la incautación de t o d o a g u e l l o gue representa pe-ligro para el movimiento sa lvador de E s pa ñ a , h a a c o r dado solicitar a V. S. s e d i g n e a u t o r i z a r la apropiación de las imprentas de "El D í a " y "El Pueblo Vasco"». H itzarm en b at ta rte ko, a ltxam en d u a lagundu zuten alderdl politikoen a rtean banatu zituzten zeu den hedabideak. H a rta ra , trad izío n allstek "La Voz de Guipúzcoa"-ren tailerrak esku ratu zituz Frente Popular egunkariaren ale bat. te n P robintziato) G obernadorearen aginduz e ta Com union Tradicionalistak "La Voz de España" argitaratu zuen ja d a 1936ko irailaren 16an. Konfiskazio prozedurak txukuntzen jo a n ziren. Lehenengo asteetan Junta Karlistek edo udaletxe m oduko agintari desberdinek kudea zitzaketen konfiskazioak, baina 108 d ekretuak gertatzen ari zena arautu zuen m odu batera edo bestera. Ez zen alderdi politikoen eta hauen buruzagien o nd asun etan soilik g eld itu , beste je n d e asko reng an a zabaldu zen konfiskazioen a tza p a rk a d a . Hala ja k in a ra zi zuen Gipuzkoako Gobernadore Orokor zen José Garellano Egeak urriko idazkian: «Con el fin d e h a c e r e f i c a z el e m b a r g o a c o r d a d o s o b r e t o d o s los b i e n e s p e r t e n e c i e n t e s a los a f i l i a d o s a los p a r t i d o s g u e i n t e g r a r o n el F r e n t e P o p u l a r

m a r x i s t a —nacionalista, p a r a r e s p o n d e r a las s a n c i o n e s q u e se les i m p o n g a n p o r r e s p o n s a b i l i d a d e s c o n t r a i daSf se r e q u i e r e a t o d o s los s e ñ o r e s n o t a r i o s y corredores de comercio de Guipúzcoa que n o autori ce n n i n g u n a t r a n s m i s i ó n , ni g r a v a m e n o c a n c e l a c i ó n d e b i e n e s o d e r e c h o s r e a l e s sin p e r m i s o d e e s t e Gobierno Civil» . 108 d e k retu a re n arabera, beraz, E statua bilakatu zen ondasunen adm inistratzalle eta ja b e . Konfiskazloen eta bahituren txostenak osa tzen hasi ziren eta alkatea bera izan zen zeregin honetan ardura nagu sia hartu zuena. Norbanako edo taldeko ondasunak Izan, herritar frankok oso tra n tze gaiztoan ikusi zuen bere burua. 1936ko abenduaren 9an egindako txostenak garbi adierazten du lehen unetik hasi zirela zeregin honetan. Hórrela dago jaso ta lehenengo lerroetan: «AYUNTAMIENTO DE OYARZUN R e l a c i ó n c o m p r e n s i v a d e los i n d i v i d u o s n a c i o n a l i s t a s o de a c t u a c i ó n c o n t r a r i a al G l o r i o s o M o v i m i e n t o N a c i o n a l r e s i d e n t e s en e s t a l o c a l i d a d y d e las f i n c a s q u e p o s e e n s e g ú n c o n s t a en la d o c u m e n t a c i ó n d e este Ayuntamiento, que se efectúa p a r a dar cumplí m i e n t o al D e c r e t o n s 108 d e la e x t i n g u i d a J u n t a N a c i o n a l de D e f e n s a s o b r e i n c a u t a c i o n e s y r e q u i s a s » , Era guztletako konfiskatzeak egin zituzten. G errarako bahitu zituzten autoen eta kam iolen z e r r e n d a k ^ ^ agerlan uzten du herritar gehienek jasan zituztela kalteak. Susm opean zeuden herritarrek garesti ordaindu zuten eta Karm en Baraibar A girreren txostenaren m odukoak dira horren adibide: í y . ih - . mtjsVT o ng

OÍAi'^UM.

• .

Beiacién comprensiva lo a InfiiTlduoe n aolon allatas o de actuación c o í)tr a rla ,a l O loriosú iípv Yimlento Kacional resldantea en asta localid ad .,! Sb la a fio oa a poseen aetsun consta aocuswntaolón de esta Ayuntanlanto.-iue se sfeotua para dar cuapllmlanto a l fleorel* n« 108'M la ertlnm ilda Junta iBoio&aixaa l^afanaa sotira IncautacioneB y pequlsMS 1* NQKBh.ES I Aj‘í.U.J30S^^ ITÍI0A3 3UE ^OSSBHSBG'JN .-¡L C'iiASElO Ü M

CTaL.

Seieban C^eneofce iirocena.............................. ...................... Jflnguna. j . lu la klohelen« Berrotaran.................................. .............. i . I d . . Juan OOIB Mtobelena .................................................................. Jd» ^ * v X ’ Luciano A jis tls a lia l EcheTerTla....... : ............ ...................... ,••14. Seorotarlo de la -Buzko r ie n Baakun»* lo c a l. ‘ José Secalde O l«»lr e g u l...................... i ................................... M Í t n w » O a a e r i o *Oerro“ y «nejos. D elfio o ^ a p lra la Bohínaguaía. ............................................... iHlngum, ^ ' % r o « l »lo heLeM I r M t o r » ................................. .................... Ift^Veaiaente de lo s Relca^-aris •

JaronÉBO

Ideben^Vandibai'......................................i- ..v

Miguel “ Ichelena -^nronOo.................................: ........................... oon artaaa. J u *n ^ o si Arbelaiz Klehélena............. : .................................C a s e río - B e t e g u l -o M ^ * y -le r j n « !. doeíterreno arfl:>aBl “oteiza” y ? leehal ‘ BzQ'iergul'bel*. Joaquín Szvozada» Hlng..na» . Anaatasla W a ñ a g a OrWeta Vfta de Irigoyen.................. i ' ia*Cam ij'o*|*01alal3erri',"BiaarT i ] ■Sabt'M an* 000 sus perteoenidc. ;

1936ko abenduaren 9 a n , aurkari oiartzuarren eta beraien ondasunen zerrenda egin zuten konfizkazio txosten honetan. (1024-10)

Joaquín Bz^nSa. . Hlog^.na« Anastasia ¿«rrañaga SrM eta Ôa da Irlg o y s n ...............(.C a se río * i r r i « t a * 1» y ;? a rta n sc ^ , I4 *C aB l»o *,’ O la la'b a rrl*,*B iaa rt' y "X o lM M m ” oon sus perteaenldc» Tausto ôh alecíi ôrondo........................................................Hineui}a;and .to coa araas. «ngal Jl^lÎ^<^'nil X ra sto rza »«'*-................................................ Casa *Artiiae* (finen urbana sfn ta la ^ a lle Kayar^con bu .rta,valorada an Sl.lO O ^'td .^cr a l ;tr!iule*;«o de l!> l>l:Hiteolon.ll('ne otras fin c a s an Sn Ueliaetian según IncTiee; destacado naolonallata Tasoo. L eo c ío -ranDuru Agulrres.................... Posee ^ I n d i v i s o ocn au banasno Tkr.cual lo s Blg«ntes c a se rlo si 'T sU o o lil' ulene*, *OXnleogu*, 'Arajsblde*, *ftrnM|M S u l*,*A l 2 s r t«* ,u n terreno labrante de 281,97 eo'ea^n ut» t u le g u l'.o t x o argomal de 62,66 areas en "Anazcar-ri-e* y un beleolik.1 de 6 2,6 6 areas en Suanaa-ondi^’ êstogOB úle ne en usuTnio^k: ndentras TlTa,su t ía B'.“ ° e l l * a * « i M 81' Tda de Agulrres '• Segundo B ^ rro o io -t^tegul.................... Posee e l oaaerlo '.traiûreD' coa sus parteneoiaof e l . KOllno *Aranguren* con sus anejoatuirectl'vo de liKelcesa r ls . Ignaelo Unrla ^ .r io a s la Ovürzal>al...No tiene nada. ? «llc la n o B e ld arrain A gu lrre ............. Id Id Id . Id . Jos¿ Crus ^ e ld e rra ln Agu irre ...............Id Id ••aruela Ignaola ¿ «uirre Tda de Beldaj-ralns'pose« la s casas "Beluerrañene y*Ohooua“, í l c r a Kannedy Vda de í -u1 b Bonero ^ In iA is e e laa fin c a s urbanas •Señena",Vuf.jiJarreJW'' Chipi* TílorBdas por la Diputación en 60,160,6.820 y 71.380 p ts .T O s lo s oasM 'lo a*3 1og«d o 'T ie rr a s Bureos lu r r a ’ ó 'ÍIa tio lu rra *,*Z a b a le a *,'T ie rra s Apaobo’ , * l « t e ' , ’ lflrr»a*,*<J<rdl*0'aWi Irü g o rrl‘ . ‘ ;-l»a6Ulrre*,*Auaocalte" y "Beflñ eí* oon sus terrenos a-"ej08;;ieecá8 según retérib e ia s soaee otras fim a s fuera de esta Y l U a . Antonio laranaiaraA B«ldarralii*Foaee la f ln o f urbana llamada *HlTereM* o 'Ib a rg aln * coa sus anejos r h u e rta :«!’ iag a tM a to O* l a DlputMion de Oulpu^soa Sr .Saln A cu irr« l a valoró a l S7 de « T ^ b r e de 1929 an X9B.468 pts,juntanenta oon la s de lo s ‘>ree Arlzaendl y otros de esta

‘

JoeÍ*slula >onzonla:5n Oyarsun no óonst - ¡posea nada.pero kají r e f e r ^ i a s d<¡ <iue aa Sb S«baa*l T tla n tlené fU M aa; ■• • • CarvMt'^Eula ^n aooifliF osM l a flA o a ürbAOá 'fiÉodAolM' y pertenecidos valorada p o r e l Anjulteoto d* la^ Ü T M tad iw efl 67.SS8 pts; IgraAo Y u rrlta Araabutu,MMQfó Saoiooál e lAáóndlOlMMJi slnpatlzante y votante Separatista T M d u iJ > ''^ ‘ <r2 un no tiene fin cas,p aro s i en Oerala (Ouipuaooa)au . IH 3 ra *5 á U l,6 A Í‘tldO JilAlOial d* T616SÉ. ■oklneo l<a7rii¿agft Orbl«tA:A:^fllM teM i&ótl^'<^éparBtlata •asúosposee prolndlviso oon sus har: 1^'sa Sebastian* y anastasia, 16s ó «s «r ln «''a y a ly o j;* Q lá iá b é r ri* ,* S id a r te * y ‘ Btshs'berrl'* « v «on s resijectlvos ,t«rx«aoa anaj¿sc' pértttéáldóe«

Josj

u i I r i a r t e ‘0 g < U 4 » r r a i n t ^ | s M t * r O ,3 e g y á t i 8 t a 'a w ú # 6 o fO M e osd a.

¡'

Mineo t i ln

Id Id Id Id . Bbum.a9 posee nBda>tra:)aJa ooao obrero panAdero oon loa Srrandonea ^alacain.HbM de esta V i u a . Mari« ioreto ttiohelaaa,MiQheieia:>aestnk BaolomlsNoposee nadaron Oyarsun. Telando flaplraic ^ietMÍnaguaia:Slreo)lt6 'dé lá 'd is ú e lta Sociedad separatista vsiscb *Xnzko Bs>

V*Jei Ln 3 « ta “ rus

8 "e*

:üB.

nlngiuM ¿IfiM sa ‘ juntfli >yargtt ^onie-

Los nIrnilBPte« auto« «wt¿n toadflo« de le a da aate Ayúñl-.áaíantrtî^ftî im hi^ ijtflc j sin p e r ju ic io ' 6t>anto iûdléTa res u lta r de l ‘ ^ g is t r e de l a í A dâo Sebastian. QyarauD 9 da Slcietésre de 1936« S I ilo a ld e .

sDtetiorMnts,."

G A .E S F ^ Ó tÁ > ^ ; DE HACIENDA

Errepublikako pezeta bateko biletea.

O ndareen inguruko kontu hau ek t>osten, sinestam endu eta bestelako agiri ugari sortu zitu zte n baina G ipuzkoan egindako konfiskazioen inguruko akordioa 1937ko m ar txo aren 22an agertu zen. Honeía zioen:

AYUHTAitrEHTO

l a r » In c lu lá o • ! P artid o ,H «c io n a ll»t a Vaso©

rr9 4 p 9 D d l6 n M

OYARaOT.

Í £ Í í | h ,*saon > a rreHg lo « »euant»

s ig u ie n te d la t

; : ^ ‘¡ri¡'gw¿¿'ócupanf ________________ B atzo k i, C sn tr« o Xocal s o c ia l d « l P artido K acion& lista Vasca

Sni^uiM Abersale Batza

S o lid a rid a d de Obreros Vaaooa

Acción N ac lo n a lia ta Vasca

C a li* o p la z a dond* ac eno«entra «1 loe»J. oou-

di.____ _____________ _ l^ad» p r yflda Entidad B tlCS C alle Uayer n*2S a a ^ Apawcen on « ste Ayuntamiento de dos piaos y desvan como ¡s'o p le ta rie a lo a S n a . Herederos de Dn. U l f f ^ l A£Ulr r » H apvarU que aeSu» in fo i'mes fld e lig n o a aon lo s v e c i nos de e sta V i l l a s n » L lén elo y Dn. Pascual Aramburu Agui r r e , tiendo l a ueiifruotuaria d e l Diamo m ientra» v i v a , D* F elip a Uiqueo S a g a stib e lsa Vda. de lU g u e l Aguirre y resid en te en l a c a l l e Uendibunt n ‘ 68 de «B t« V illa . C a lle Uendiburu n* 66 D» F lo ra Kennedy Delgado Vda de D. U iia Romero Sein residen te en l a o s ile Hendiburu n* ^ r e d e r o s de Dn. Joae Kanoel A rbid e.p erso n ificad o s en D* c S iilia Z a p ira ln Oyaraabal r e sidente en l a e a U e San Juan ni ai de e s ta V i l l a , j s f i l Kecalde F elo aga. Tenían según re fe re n c ia s un lo c a l en e l p iso l ‘ <le l a casa d e l S r . Reoalde s it a en l a c a lle Uayor 17 •

l a Entidad ocupante Neobre del propletude del le c e l de lo s e d ific io s o locale s i taresedos. Unl^iíikrel de Trbbajoleres

Igraole Odrloxola Uincune^i. Casa Cbarrancba-bd^a d e l ba^ rr le de iklctbar en cuyo pise 2 « tuvieron algwi lo c a l, que abandoiaron see^n refere^sias e l añe 1934 por dlsolueien de la Secledad debido a fa lt a de medios econoaicos.

C a lle San Juan n » 31

C a lle Uayor n* 17

Calle s plaza donde se encuen tra a l l ^ a l ocupado por oada entidad p o lítica. Casa, Oivranche^baja

Oyarxw, 19 de Pebrsro de 1S37. EL Alcalde,

E l Secretario,

Conaaoueate ooa ouaoto Intereeaba nedienta dU telegniea b a s t o MS feeba 10 0« lo s e o T la t s a le 1 qqIiod id . juata a T. B. par* loa efootea irooedtmue u b relaoloD o e ^ pranatra de le a A lardea j Conoejnles de esta ATuatamleata aoe no reauaelarcn i sus oareea duraste el aoBlnlo r o j^ s a parerlsta en eata looalldad.mleaftiroa de loa ocolsanadoe lltiooa,9lreotlToa Tr^rlnolales y locales da los ?artldoe lateprantes d e lllu n d o frv ite popular f Daalomllaae 4 sega* r a t in a Taaeo.esl* ocao tiifclla da loa Aaoolaoiooas u Orsanl•aeloaas Okraraa t aisdloalee afe«a*s a loe BiM Baplreoforet ds iiteafcle y Oeatrñ u i ira - ta KBpular,JefM da U U o Im BBjaa.Ureotorea «a c<roalae j BlMAvoa da arlbukúee Ane la n e T CoBsaJaa da Ouarva que aetaaaea aa eate V illa duran te e l doaiitlo mJa,4eblaaao slgnlflertfei « M aaoa datos ya lo a r ^ t í i T. s . c v íbatM se da i i v i l -¡r o x la o pasado petlaleii da la CoalidM da laoaataoloDee de (JalpuMoa.y ciua a l telecraaa «ueadloa ae i i n n ¿ oon feoba 4 da lee eerrteatea no ae Ha n o lM d o en eata ^laaldía. moa aal«a i S t p t b » j guardo a T . S . auotioa aOos. . iu lia ds l.«9T.

XCX) SB 0CB91IUIICIB c m X B

Goiko agiría (OUA 1024-10) Beheko agiria (OUA 1024-10)

U PROTIKU IB O om sO A.

-n..

m ssí¿^. l9¡AlaaM*B7 OodmJüIm&• «st« .^runtaBlento niMoo raounolvoQ á sus oazms du« rsots «1 AoBlnlo rojo-saparatlata «Qast« 71LLauloaId«»lo fiU unloáaent« ai ?«li> olaooBsXc^rralA A<ctilrr«,aflLlaao al partlAo saparatlstá Tasoo 7 aotualoants ^set te «Qíraooia ssgun InforiMB* OoQoeJalas alo ranuooiar á suapUBa^osifueroo Ita UoMlo .AraulturuAguirr«,lhzusl lri¿D;¡«D VlolMlsna.3«|unAo BsrroDdoMats9 ii,3sts« bu Ooycasoh« acoosdsiIaioIjiiw irlstlsutal 3oba^>«rriatJos8 Ismoío Odrlovla 07ar> ■tbaliJ’tfualBft Sgaldstoara mbaoftl'ber 7 Ssta'baaSaldos Iñarrsitodos «líos enra^ra* 8«ataoloa diL latido Separatlit?) vbboo.

SBiXlaa'bres da lo s O ^ s a r la d o s p o lltio o sin o hubo «o aata lo aa lld a d p*miiiv>. |aiClr* 0 tiT 0 S -^roTloolalee 7 ló c a la s &« loa Târtldos dd. Arects aypuiay y náîanf. lis ta vasooiaio podarlo preolsac oatesarloairwnts por balsar dasapar^-oldo sus Mobs* ros ouaodo «otraroD la a Tropas ■Aspañola^ en aata « I l l a 7 o a r«o «r por 1 o tanto ds datos ooooretos.podaoos a f lr a s r que sagun lotforsiss 7 'luouoosotros sapamosilo fu s roBiArasldaot« dal Oaatro lo o a l d s l l a t i d o Separatlats Tasoo en asta looalldad •ça ooQ faoba 18 ds J u lio da 1936 Sn Juan Oñatlvla A âla (a u a eQ t« an Traoola sa« 8>4 a « e r a « } 7 antarlorBaots Do Jaronlao ^galdaisar« Sa'bandilnr rasldsnta an s i os< •ario "llilla o a '' partasaciante al bajrrio da Itu rrlo tz »d a esta T lU a id ira o tlT o s 7 KLaoDros dsstaoados «n a l Saparatlsoo ’ oeoo lo o a l lo eran Angal Arlzaandl Ira s to r' u,Jenaro Ulobelans XlohalemyAngel O r r l o i ^ i t l s Il>arrols|y«13eisiio Beldarrain i ^ l r r a a Isnaoie Oanié Kohanaguaía «ua fue ¡^ o re ta rio d e l BIHkMíA o dentro 3ap«> ra tls ta lo o a l «a la podarse preolsar ûAsnas fuasao lo s ÎreR tlvos s ra r it n ia le s de diobo Partido po r no baber datos an esta lo oa lld a d solira ese partloular«3n a l O e» tro femenin» de lo s aeparatietss Tasooe de 07 arzun la xoloara i'resldsnta fu¿ S* Juana I 7 estaran ds irizraendKelegida e l 193S) 7 l a aecunds D* Gaman ISeuia Keosonistslendo en la preoedente Àsr^paalQn p o lit io a l a VioepresjdBienta !>> CarMQ Barai'bar A guirr« da Aramtiuruflesorera Seltaetiana Camio Bobsbscusís 7 T t n l s s As la Junta D ireotivs Ooaoepti&ó arifOTen Otaño 7 Anioeta Ir is o 7 en X«rra3aga de 3orondo que se seps«Se l a v . Os Z, lo o a l ba sido 2%‘esldents Jaointo O stolais Z i a n l ' fts 7 S M retario un t a l T io so i« ídsaso Lisaso. 4fi)£o la a organisMlODM ota<eñu 7 sln dloales afestas & lo s preoedentas partidos politioos 7 d e l Arente i^pulAr figuraban oono I>AreotiTos l o a a l s s ^ l a Sociedad f i l i a l Séparatiste *Sosko Kskazarien Bazkuna* lo o a l fueron Drealdentes JfanueL lli> obalena IrasV »zsa(O as«rlo ■‘Alaaosna*) 7 Saguodo Berrondo B etegui(residente m e l casarlo ‘irangures* pero iûe a l presente se b a ila ausente en ignorado paradero ) , siendo e l Ssoretario de la misas Luoiano A ris tiz a b a l '-2ob8barrÍB(0as. *.vrkale«aarra *)»B e l a asiiBljpe Sociedad f i l i a l Separatista *SolidnriCad da Obreros Tascos* ban sidoipraaideota Serero Ooiooeobea ArsalluStSeoretario José l u i s Sagartsasu trau 8 <iuin( ausente en ignorado paradero) 7 Tesorero aa Juan Zmís Uiobelem BerrotS' ras (Oas» *ilmBoeDe*}.ae quiensa fueren DireotiTos ir o v la o la ls s no bs7 datos* 0fiiBespeoto a uuisnes eran Blceetores de Batsokis 7 Oentros d e l Trente Copular no •a M a lb le d e o ir lo p o r bo baber rastro alguno c ^ p a r a l t a aw ic u a rlO y a u n ouando sarxa qut f á o l l l o fuese uieb en la s dos o a s iU a s an teriores apareas oono P resi dente o Jefk de I s s Asoolaolooss n o litio a s oorrespoadientes* A*:Ho se oonooi¿a en esta T i U s a ningún Jefe de H ilio ia s ro jasfD irec to rss de Oar celes ni miembrea ds Irlb u n alss populares 7 oonsejos de guerra ' ta aotuaun en es‘ te tJiMina durante e l dominio ro jo -ae p ara tistsip o r no haber Meadíelugar i . su apertura»oon8 tituoinn n i funaiooaAlw to en esta deoaroaoión mm ioipal« OyarauB l a de Ju lio ds 1937. S I Alcalde*

SSÜÍ*^S‘*7 IM IB I

W jjl

M 4« r * t r < r » u ltla o

MdUsM«U. «flolM *1 ocao u a e i í a

M j u t t t i T.

îî!SiîîJÎJ*S*^i“*

ooillNlM

i.'^A*raïii.“s*j5sn"

4* occpláam t^ia 0lüivlcr bUodo

!«• W o W la k i& a « « u . 110, ^

«o jS ..«a to í i i T

DM S H b U a O F lU to ta l . u 4. « * 4 l i r l á é , a e e p e B iD d e l * t t i K l c t o t d i i a t a o t n r« U U < !á n g r M n « X u p w u a u o t lin s C :« J Í o i i i » s o U M m k U p r tM»M«a ! • m ^ u U i ^ 14 « • n u * « • I .I M , 4 5 Ç S Î t i ^ u r « o a 4« H ad« i« u « irl A o M om « e « 6 1*e d * « L s n l r l o v t « a l { r o e t e U ^ b o a i » »« p e r e œ a 4 t l a r u M lQ a qua ad ju n ta la á a v u a lw I M lM W «JI w « M r l M 4 » “ S i^ íi.ü u ^ , DO aa b a lU ^ a a j r « : 4 1 4 a * a u t n c l n t w « a ^ o a .tra a s s r ? * r L ^ » « n » * «i«*««» 4 tu . íaas«!»«: ' ^

.«ui*iÍ3!t2Í,S2

« M ^ î ÿ j a j M ^ . R - o U J e a» ^ B O T liT i ^ ar« * i

r O a m ja w l. M l. 4 A le a ld a .

aS' «

l U R n »»siO T T » iCL ninsiH. r k io u l

Goiko agiria {ODA 1024-10) Beheko agiria (OUA 1024-10)

K t i n o « M i^ T ïo i jE U 1 » n tu g u . p t Ji ? L o » i

IB U flIO S lEE AOTOHüVÜJia# jMdiui&AJkw

Si* -SWaultto-ikE ^

-fw a ít ti í í 1 '.

lo fl

xfir»r,i»tmria^

;*fe¿Ei:i—resM •..sc .msstsnsn ■ tterca & • ! lla w íw la .

K a rla C a stro .

S rra * & o * * a .

i •a-Me-J'C e‘2^2

/•

7 1 a t.

3 .3 .

41ÚP.

racft.

B.C.

3 i “-5.

^ C - \ uOl.uÁ {

rf/sy

Dovar

S.{5.

956».

_ GaialcuMM*

ewffiBWrta.

^S^«biúb«aa ^ c n t

O a lp a r s ú ir o .

ix is t ls a b f il«

Id.

M-

¿46'^

8 .0 .

^BM o

M tó «.

S«ft» .-íSAia■^gir*^j .' ' h

‘ :>a3B<A* ( ^ ^ . 7ord.

> C h «T rol«‘k.

S.S.

^¿30

s .a .

9677

8 .a .

7308

s .s .

10L40

- fe » } irlstlaá& al'.-^^fC ''^ -• CJltros».

8.Ü»

i 4 '/ 8 »

lia a « Bfflaaro. /c....-.r< í'«’ 4B M __A.

^ 1 0

r, í . b/'„V -/ . <..

* 's « c ^ n t » ■

r.s .

C S24-

r o í^ .

G .C .

8709

F ord.

3 .S ,

ACtoñ»r' B*»rclsÉa.

nlk. Berrlc.

S .S .

9806

S.B.

9 tS 7 .

lOI.

1U 41

V -,7ord.

•' -

Rvarro^,.-^.,

! ' i', r

lAirgai» r ' ‘i^

46406

Madrid.

•}

n tta rt

ortiz

7609 1

^ . D cX as* ' Op«l .

ia.

¿í>‘-i ¿<u-i

*^ 0 .iraalniru. J«3(» Sflaí-í-rio* . ■Jj turbio 3oron£e./yft.t

taris»o-««»io»*ta.

3 ,3 *

Op«lr

- y r ' -

« t l 9 » E*hft-wigurM.

)^i tatiaiao*-«8istoMtft«-

Bcr& ult.

S .S .

6640.

Kadrld

17150

¡ B .S .A .

ii.S .

pTfiTonce horas con treintaüánutos se dio por tsrrlnaóa esta ^unta ^tte rir^Eian oonmigo todos los :^res --rntea referidos de l o

el infrascís**) 3e

i ^ B ta r io oertifico

Gerrarako bahitu zituzten autoen eta kamioien zerrenda. (OUA 0525-01 Certificados)

ITicoIas '

■yo

:uii. ’^'Y-rcui-dt^e^ Jí

^SSvcj’ra X l- ^ ■ J j.

A¿. f>_H, "Bfir- A r

9^s-f sVcTfe ■cf^4%-y Á

:: 7 ^ a

•^^'‘T. 'Z’ty.^ " ------------Q.'--'-^-^ vac/J'V O Ca a M c^^'U^ (Z \

504Q ,

i !^r}

|j-ri'i‘^5',(,fl.í,

^h-e^(

5> f-'>®aJ: «*-

’ r i ’j '

U -W -f f P 9 ^ la n m m o bb orAimiR. 2 f? 7 ]i ,1 f ' j i R I Q i a i M

t l a m s oa rM o a ota iiM ii a la

g trta d s S * oantan « e n ii b a r « g u lr r a i i w s « a n aiH atrni) ■«• M U d o s a •datolatrBol¿D o sa M U c ib la p o e lte a o « an s s M t^ n c lo o Ju rto lX o o lg M ls

ünM«4 KixiBLSs j. t » i »

3JOUS iisaiiisijs 30 Pt**

1 anuí ............... ......*

A ................ X ' 1 aoaaáa.. . . . . . . . . . . | 0 * V « u ^ a a ............ 9« • i trUnlMQM.......... loo ' * «M M d va jM iú o *.•..3 Ó 0 * S a ilX a a ......................... H23 ' •• aoM * ........................... 400 ' ' <i4eaaar.................... BO * 80 * r. a M i l l a i ............ i: a r M l U a .................. NO '

Suda propladad O a l a o lt r o o rn a íO O d ia D U a l a oasi Uaa a a a 'M ilp a a o* n i a r a 4a afl 1.60 0 p «8 t a « .

.....' S1¡...................... a n an rlo.................. , . t T O * a a lU a s ......................... se

1 a r M r le ...........4 f io 8 a i i i a a * . .....................SO 1 .............................. 90 8 aasac o u o i a a . . . . . . so ] aofa.............................. 46 j. ....................... . 76 1 B a u «oataAor.. . . , . 40 3 b u -.a a aa ... . . . . . . . . { £ ( X B a c a * .................. .. ?e 1 t i - l M & s n u . . . . . . . . 76 1 a n a r l o M b llo ta o > 4 0 0

'* '

Goian gerrarako bahitu zituzten autoen eta kamioien zerrenda (OUA 0525-01 Certificados). Behean, Karmen Baraibar Agirreren ondasunak zerrendatzen dituen txostena. (OUA 1024-13)

* * ' ' ’ ' * ‘ *

a ........................... -

1 a n a r l o . . . . . . . . . 376 8 a l l l a a . . . .............. SO ^ ................................... 360 X a n a r l s .................. 400 X ...................... leo 1 M a l U a .................. 60 1 i o o a l o r . . .............. S6 1 Baquiiia n o a c r . . . . 876 1 a n n r i a oca<j4a... S6 3 s a a l U t a .................. 30 3 a lU a a e o o l a a . . . . . X6

* ~ ’ '

■

* * ** ' *

o r XS-

H erritar askoren berri em an zen, idazki hauetan ikus daitekeen legez. Asko izan ziren txostenak, baina 1938ko urtarrilaren 21ean konfískatu zituzten ondasunen berri em an zuten « p r i m e r a r e l a c i ó n d e BIENES INMUEBLES INCAUTADOS E N EL TÉRMINO MUNICIPAL D E O Y A R Z U N » izeneko agirian. COmSlbN DE INCAaiACIONES de l a P r o v i n c i a

de G u ip iízo o a.

E s ta C om isián ha a d o p ta d o e l acu erd o de a b a l i z a r l a con d u cta de cuantas p ers o n a s puedan e s t a r com prendidas en a lg u n o de l o s a p a rta d o s q,ue s e e s p e c i f i c a n en e l a d ju n to docum ento, p o r s i ,

p o r su o p o s ic ió n

a l t r i u n f o d e l M o v im ie n to N a c io n a l, h u b ie ra n c o n t r a id o f

■'

r e s p o n s a t ilid a d e s que p r o c e d ie r a e x i g i r p o r e l p r o c e d i-

m ie n to e s t a b l e c i d o en e l D e c r e to de 10 de e n e ro d e l

año en c u rs o . ,3n su c o n s e c u e n c ia , V . S . a l a mayor b r e v e

,,5

dad, r e m it ir p a a e s t a C om isián una r e l a c i ó n do l o s nom'

b r e s , qu e, segiln l o s a n te c e d e n te s que obran en e sa A l c a l d í a , a p a rez ca n com pren didos en a lg u n o s de l o s g r u pos e s p e c i f i c a d o s . No c r o o n e c e s a r io e n c a r e c e r lo l a im p o r t a n c ia d e l s o r v i c i o que so l e le

en com ienda, a á v ir t io n d o -

que a l mismo t i c n o que d o d io a r to d o su o s lo y a c t i

v i d a d , e in que d e jo de f i g u r a r ning>ina p ers o n a que d e i n c l u i d a on l o s in d ic a d o s g ru p o s . D io s gu ard e a V . S . muchos a ñ o s » c b a s t iá n 22 de M arzo de 1 .9 3 7 . ___ _ EL/iGOBERNADOR C IV IL GMERAL DE GUIPUZCOA / Y VIZCAYA.

S r . A l c a l d e da . . .

. .i

1937ko martxoaren 22an agertu zen, Gipuzkoan egindako konfiskazloen inguruko akordioaren agiria. (OUA 1024-10)

Grupos e s t a b le c id o s p or l a O om isián de In c a u t a c ió n de b ie n e s de l a P r o v i n c i a de G u ip ú zcoa , a Que h ace r e f e r e n c i a e l a d ju n to o f i c i o ,

< la

) Todas l a s p e rs o n a s que a c tu a ro n en l o s d i f e r e n t e s C em isaria d o s

orea d os d u ra n te e l d om in io de l o s r o j o — s e p a r a tis ta .T , iC 2 « ) Todas l a s que a p a r t i r de o c t u b r e de 1.934 han desempeñado c a rg o s d i r e o t l v o s o a c tu a d o como a s e s o r e s p o l í t i c o s lit ic e s

en la s o rg e in iz a o io n e s p o

in t e g r a n t e s d e l f r e n t e p o p u la r y d e l n a c io n a lis m o

to s c o .

V- 30 ) Todas l a s que hayan desempeSado o s r g o s s i m ila r e s en la s A s o c i a c i o n es in s p ir a d a s p o r l a s a lu d id a s A g ru p a c io n e s . ^ 4P ) Todas l a s que a c o rd a ro n L e T a n ta rs e en armas c o n t r a e l E j e r c i t o e s p a ñ o l y l a s que e fe c t iv a m e n t e l o h i c i e r a n . ^5*.)

Todas l a s que fu e r a n p rocla m ad as c a n d id a to s a D ip u tados a C o r t e s ,

p or lo s a lu d id o s P a r t i d o s , 62 ) Todas l a s

en l a s e l e c c i o n e s de f e b r e r o de l i9 S 6 .

quo p iíb lic a m o n te h i c i e r a n campaña en f a v o r de l o s d ic h o s

p a r t id o s o do sus c a n d id a to s . ^

7fl ) Todas la s p ers o n a s que fu e ra n d es ig n a d a s p o r l o s a lu d id o s c a n d i d a to s oamD a p o d era d o s on l a s d ic h a s © le c c io n e s a s i como la s que on su re p re s o n ta c iíJ n a c tu a ra n oomo i n t e r v o n t o r o s en l a s mesas e l e c t o r a l e s . 8a ) Todas ^ s

porso'aas quo p r o t e g i e r a n a lo s P a r t i c 'j s p o l í t i c o s

in te

g r a n te s d e l F r c n to F o p u li-r y d o l N a c io n a lis m o V a s c o , e a p o c ia lm o n te me d ia n te a p o r ta c io n e s econ ó m ica s. 90 ) Todas l a s p e rs o n a s que o. p a r t i r do F e b r e r o de 1 .9 36 haye.n desem pe ñado c a rg o s p iíb lic o s en re p r o s o n ta c ir fn dy lo s a lu d id o s P a r t id o s ^10»

) Todas l a s p e rs o n a s qu e, a p a r t i r do 1 .9 3 4 , haynn f ig u r a d o como

a f ilia d a s a lo s

d ich o s P a r t i d o s .

1 1 » . ) Todas l a s persom as .que a r re n d a ra n o c e d ie r a n sus l o c a l e s p ara que se o s t a b lo c ie r a ñ ttas o f i c i n a s do l a s O r g a n iz a c io n e s p o l í t i c a s d u ra n te e l d om in io de l o s r o j o s e p a r a t i s t a s . 1 2 » ) C u a le s q u ie ra o t r a s qu o, s i n o s t a r com prendidas on l o s a p a r ta d o s a n t e r i o r o s hayan c o n t r a id o l a s t e s p o n s a b ilid a d e s a que so r e f i e r e e l D e c r e to de 10 do e n e ro l í l t i m o . le b a s t iá n ZZ de m arzo de 1.937

Relación d « lo s veoinoe d « Oyartun Inoluidoa an lo s grvq?M M t*> ttlecidos por 1 * oomisl&n solú*« incautaeloneBtd« l a f r o v i M u da <Julpuaeoa,i loe efecrtoa d e l Decreto fecha 10 de Saero proxlao pasado (B o l. o r. d e l iutade n* 8 3 ). l> )iT o d a a la s perscnas que aetuaaoa an lo s dlfere& tes Comlsariados creados du» r a n U e l dominio de lo s rQ,^Qfl.separatistas»Klnguoa. 8 *)iT odae la s q je desde Octubre de 1934 h « desanpeñado cargps d ire c tiv o s 6 m tuado costo asesores p o lít ic o s en la s organlsaclooes p o llt lc a á Integrantee d e l Frente Popiilar y d é l HacionallsBo VaecoiPresldente d e l Bataoki 6 «en tro p o l i t i CO Vaeco en està XocAXidad ata 18 d 6 Ju lio uIUbo vua V ia AurelaCAtttmtftsen ignorado paradero) y anteriormente Dn Jeronlmo ttealdebere r e e ü e n t e en e l c a a w io "U llle n e " d e l b a rrio de It u r r lo t s . Presiden* tas d e l Cent” » "m enino lo c a l d e l P artido S eparatista Vasco en es>a V I H * han aldo prlmeramtr.ts D* jvan a i^ e s t a r ín de Arlsoendl y luego D* Carmen JUguia Iton-

Irlgo y en Otafto y to lc e ta &ri0 > y e n ----------- . - . . , - ^ •» < Bidentes a l presente en Oyarzun. Oe l a ü. Q. T. era »re sid e n te Jsclnto Ctetolal» ZuBsalde y Secretarlo Dn Vicente L i z a » Llzaeo> Como asesores p o lít ic o s d e l Partido Separatista Vasco actuaron slenpre en e s t á 'V i lla muy deatadadm ente un P ellcla oo B eld erraln A gu lrre (en Frsncla s e ^ In fo io e s ) ,Iie*rMio ^m m b a ru ^ 1 * * rre.Jenaro U icbelem «ich elen a,A n gel A rlsoen dl ir a s to r a « y Angel ü i r lo la b e lt i a H aarrola.slenSo Secretarlo d e l Batsokl 6 C e n t » pd.ltlco d é l Partido Separatis ta Vasco en Pyarsun On Ignacio C«ftio Scbenagusla (ausente en Ignorado p a n d e ro ). a*)iT odaa la s Que hayan desenpeflado c a ^ o s sMnllaree en la s Asociaciones i M p l » radaa por la s aludidas Agripaciones i De l a Sociedad f i l i a l d i S e p a r a t l«© Vas co "Eusko Bekazarlen Baskuna" lo c a l fuexon Presidentes Manuel Mlebelena t o **a (c a s . "Ataacene") y Segundo Berrondo KeteguiCCae. "Aranguren")íque a l presente se encumtra,creamos que oi F rancU íslendo é l S ecretario de dtcha so ciedad Dn laiclano A r ls t ls a b a l Echeverría residen te en ^ caserío "A rltale-sarra de esta V llla .D e l a Sociedad t « n b lt e f i l i a l d e l Separatismo Vasco t i t u l a ^ "SoliB arldad de Obreros Vascos" fueron,Presidente Severo Golcoechea A rz a U n t f S ecretarlo José Luis Sagaraazu «rausquíníen Ignorado p a r a d e ^ ) y Tesorero J ü « Luis Ulchelena B errotarfaíC as. "A ln «cen e").Lo e precedentes eatos no son OTlcia» le s por haberse destruido la docunentaclén de lo s s it e s re fe rid o s p a rtid a s y Asociaciones cuando entró en eeta V i l l a e l s jé r c lt o aiepafiol,hibleudóse obteni do Ae le s d lllg íD c la s practicadas á ese fin gen l a Sección de Asociaciones d e l Gobierno C i v i l de Gtalpfizcoa constarán Indudablemente con exactitud po r haberlos tenido que cosiunlcar oportunamente en cumplimiento de la3sy. 4*}tTodas la s qu* acordan n leventarse en « ‘mas contra e l SJsrclto J>ispaflol,y la s qus efeotivamente lo hiclercn irespecto a l frim er concepto de l a presoxte p r e g « t * , n o hay constancia alguna sobre quienes hayan acordado hacerIto.Btt cuanto lo s que efectivamente lo efectu««on,podemos afirm ar <5Mé de ^ averi guaciones re a liz a d a s r e s u lt a andu1»lei«pn om armas lo s e l g u l m a s I n d l v ^ o s t Leoncio Aramhuru A gulrre(organlzador de la c o l o d a e l « de b arrica d as y oDstácu» le s contra l a Tropa).José «a n u e l Zabala Jaunarena ,L u ls Otas L l»arralde,Ju an O U s U s a r r a ld e .J o s é U a i I r a g o r r i P o rtu ga l.J o sí «m u é l toigoyen se M* Is a g u irre lengoechea,Roque Lecuona ^ “ ^ 885 ®*Joeé H* A rlett zaba l SehwerrlU.OoBingo Scheveste Bchabegiren,Félix BBarta Q o ro s tid ljJ u lla n u la ls o la v la so y José H artln Gaztelumendl Lecuona.

6 *)}T o d o s los que fueiom proclamados C w dldatos ¿ Diputados i Cortas po r 1m^

aludidos Partidos en la s ifilecclones d e l 16 de Fébresp de 1936tBft InX 1* Junta P rov in cial d é l Censo E lectoral de Gulpfiícoa e x lstli4 B ,p o r ser donds

l e g a l s d t * « « biso la proelamaclán. 6 «)iT e d «B U e q i* publlcam wit* b lc le r a n oinipan« tn Tavor « • lo s dicho* í-apttdoa 6 4 « sua Candidatos,en una 4 otra tom ai(D ebe ad vastirsa q ie lo s subraya-

“í * fw lb u n a o s y destacados propagm dlatas d e l separatismo vasco » P e l i « Lecuona te u la a t^ y eu eeposa(Caa«"ErdAeoecbaa'').Jo......... i l j a r ------ — - “ — '

' TrrrTt iuwuoam «M Deím renk''iiacniyo” j •crieóa'tCBio It u rs ln P4 -* ?*'^**£.® ^'**^'^,í»**^suel y Fausto Hlohelena Soroodot'*Bordaehiout"i.n«Ti<*i Blfihtí E « » ^ < " P o r t u b u r u "),t o t o n lS ft lS a ? S ^ ^ •cachaa{P ?enad«gu i-ebi<íJi") , Ignacio Iturfln^B®ngoedtoa(*'Tooa 8 anborda’’ ),F raa clB z a ^ i^ r “ ( " l l á p a d l " ), J - * ^ • t * (« B o r d a “ « ^ v e a t s a io a c b a a (" iiiq u a lliic b o i»''> ,u ig u d Antonio O rla Apba« ^ A ^ “ ** ií 6b a Í M ii (" Q u r d i v i d « " ).i » a r la y Antonia Ib a r Qan A gulnagaí"O lagaray") , José B r lt c £ p ít r la (" U r d a n lt u r r i" ) .José Aati*íarraaa e a t *( Juanaemo U o lla o "} (M aría sobébeata Yaban( "Ju^msante Moia" ) , Antonio La«

.............

■

Juana A v a a t ^ f a _ A g u llf « V a » a a r . a n M g ^ jg flt áglgrHttH»Jo8 > li» Ordaiq^lllata cn alba& su ("Iraatarsa“ } , s ___________________ __ S ífi g o y ia w h * ¿Cfl¿|Bft("Con6 eJ oo biqu I"),J ftsi Ignaolo Oarlot s o u uyaraaball "Maquinas da yortuban» i " i .Jam ñina ngairtoh^»«t Labandibar { " U i l l a a«)tJttana Arblda Q ap ay a p ("B a e te ro b e rrt"Í.C a M i^ S A r t e & í ^ » r t « £ lin n »^ . ii^ (-U «a r t a " > ,J ¿ S r ít T 5 í^ ^ % ^ u o n a MlohalanaC*OBabahla"),AatMilo Gasta. Jo«quln S arassla U r b i* t * («O Ía ld a ''),S a n t la S J u ^ i » j p a a t l ( " l ^ r a W ^ * ') , l U t l * « »a lo q u i Uapn8n d la í" 0 la l«c u "),J o a q u ín a p w « a jígula 8a b a l ( " ^ s e o d o " > , > a l l j i 0 «e te lu a i«id l B « ^ a s a t ^ l < “A ro aiiaM "),»iW H ia l « I g u a l Zugarr^murdl S c h a lo t-O q u i( ^ C a a i y o ^ , l « i i t > fta ra so la ^U rblat*("S o- * Oaatelunandi

cMía» ií

v*Tjwu*\ w x ^ n iS B u «-;,io r io io i^Lisondo Arba-

*S %

^ f f lS a S *S S ¡S S s a .

B^tratabupu"),Josefa Pleabaa m eh ale n a ("S aro b a -arrak a"i. J»an J u m — aahaÍ | ^ ( ^ y o r W tco rraspon áal a t a ln ls t r a t iv o en Oyarsun daL p « l S d i c o d S S s t l l S ? a S i ^ « b l o Vasco" donAs s o lía n aparecM* mordaoes cro n ica « s a c a ra tls ta s y a n tl* e s p ^ l l a t a a dafansoraa d a l «s ta tu to Vasco qua eon bastante fundamento a a l a 5Í*'Í m 2*“ sobrino p o lít ic o da Ito B a fa a l Pioavaa Lególa y e l 2S da J u lio da 1936 cuando sa encentraban lo s ro jo s en eata V i l la se le v iá marchar i sa S e U s t ia a con « i fa m ilia e n u n It^oao automovll qn« vino ¿ bu sc arla con esa í f'pancU de ^ n fla reisresó c<m ipoateriorldad i esta • a ld e r r a in .JoflA y fi*naja

«u re a Vda da M Í Ó S é W ,¿ n f l g H ^ R b .a iT l a B arÍ 8 ^ t e g u i .f i ^ 4,l ttc«mqy;tn Mrauaauln _ &tJLlag a u a ^ ^ B flá r ^ ^ tn c g ^ m í^ ís ^ ■. ro jo a y auseni M e a «M d M ln d lv u u o e an a g grad o paradw o A¿¿u¿"ltiría2da,D;iftoó“^ ifS to * « h ^ ^ S r jS ® < ^ ? ^ a ^ é a H a ? tí% ÍS b S e « aaTM ategul y so h i ja I b r la Lacuona Arantouruí’• B a b ilo n ia "),lg n t c lo y ABlta ¿Cbtiftto B 4Y tn *«ayo r 43},RamHia ftazola ü!cheveata(Uayor 4 4 ).it o lU ¿ o r d l s ^ ^ c a

e^rd U

Í5 S ’

A r r a g ^ jJ o a í M ila ,C o n c h ita,«a rla y uomlnlca Schabssta .. t« - A B a C t t t « a r la iu la a Vaur.egul «y a i^ b a l^ J o s A S a r a s t l ü a i | ( v o l ^ L pÍ 1 de jllc h R lana « a y e r 93) y sus h ijo s ^edro 11*^ -jíiiliíS J f l i W aMtTl a ^ i i á s ^i¿ c h a l«a i ^ i o h e l « a da « r r i o lA b e lt l* '; « » . j^lciialena M c n a i ^ a (actúalaan te aetanifl^ysllvarrn

( 2 ).

fiugenlo 0rb4l8U setonbatJuui Fernández GonsilftsCdiando Pr*Bldente d « «e s a m 0 I Uolcgio ü lactoxA l d* it u r z lo t s duranta la s Dilección«« celebradas e l 16 de inebrerò 7 de Hwzo da 1936 ampar¿ «uplantaolones de voto* y b o llU a e hM bas M r lea s e p a ra tista « vascos) y su Sra Maris Jauregul Bchanaguala^Juas Josa A rb e la la Micba la aa y sus 2 b i ja s ■* Lu isa A rb e la iz AizpurtSa y Dolores Zapirain Aiapurua (Ret»> guicblqut> y Sebastian Uyarzabal AramburuCMaonilleoda'*}* 7>)tXodas la s personas que fueron designadas por los aludidos candidatos com apoderados en la s dichas elecc io n esia si eoao la s que en a i representación actua ran c<ao &tterventorea en la s aesas ElectoralastRespecto i Apoderaños^no b » cons t a n d a alguna an asta lo ca lid ad ip e ro êstima esta A lc a ld ía que auienee podrían d e c irlo cate£oricaai«site serian lo s fiotarios ceno Funcionarios quienes legalman« t a c « p e t e au to riz a r la s escritu ra s p u b licas de poderes otorgados i fa v o r de a q u e lla « S i n ea¿>argo y no obstante la s pesquisaa ¿ efectuar entre lo a precedantas fe d a ta rio s .e e sabe que -en tre lo s que se recuerda- fueron apoderados en laa aotes r e fe r id a s elecciones de lo s candldatoa s a ia r a t is t a s y d e l Frente t'opülar lAs sigu ientes indivlduostJeronimo Ugaldebere u b an d ib ary D elfin o ^âcirain sebenegusia,Ignacio 0«d1o j» h « n « g u t e ,H ‘' U l s a Irigoyen L a rra fla ^.J o eé Manuel I r lg o yen Larrañaga«itwnan irigoy en vichelena^Jenaro Michelena jeicitelena.Miria srausquin Laaúa(Anaj4s scb ev e rrla iterasategui y í 'i l a r doicoachea A rz a llu s según ixiformes. umk) Interventores actuaron Dn Manual aorondo BerrondofRequeté volunta r lo en e l fr e n t e ) .Antcnlo aieb«letia S e rro ta ri& fJ o sf Ignaele Múgloa Urteaga,San tiago s e in i n a s t i , M* Lorato fcîchelen» M icbelen a.iiugn io Urbisu luitoeiba^Rainw La» cuona £cbabeguren|oevero Goicoeobea AraallusTJoae faecuona Saopaul y iatsdfelo Iflar r a U rcaizagu irre(y a d i f o i t o }«

8 *}iTodaa la a perscoias (jae protegieran lo s p a etid o s p o lit lc o e integrantes d e l fre n te Popular y del ITacionalismo Vaseotespeciali&ente mediante aportaciones ecottomicasi Juan Juanee üchebaata.corresponsal adm inistrativp en «yarzun d a l perio dico donodtíarra " l a i'ueblo v*soo" y aneare,ado de t r a b a ja r por eu d ifu aio n ,pro paganda y venta en esta V iU a ^ a trib u y w d o s e le con bastante fundamento la s morda ces crónicas sep a ra tistas v a sca ste statu tistas y a n t itra d ic lo n a lis ta s que con a l guna frecuencia aparecían an ”£1 Pueblo »asco" con e l titu lo "D e»d e Oyarzun" y firmadas por tcooto sobrino p o lit ic o que es de Dn S a fa e l fio ave a L e ^ l a trabajo m ca lid ad de Agente si;vo y con gran ablnco l a candidatura s e p a r a t i s i vasca du ran te la s últimas elecciones^prestando ayuda £ l a miaña hasta e m m autcmovll que tenia entonces dicho Br según se ha podido averigu ar. Amalia AbSi£b AC£BI>«° BU cc »ercio ven dU b a o ie r it a 8 ,in d ig n U s,m e d ella»,e »b lem a s y otros objetos con lo s (dores y cruces sv astlcas ■eparatistas vascas exclusivam ent«,Bln haberse ob servado nunca qus tidiiera n i vendiese Jamís in s ig n ia n i o bjeto albin o con loa co lo res tra d ic lo n a lls t a s n i esp 8fioles;duranta i a segunda v u e lta de la a elecc io nes le g is la t iv a s últimas -1 * de uarzo de 1936- se sabe fu4 ¿ votar con su hem%no Itanuel y su anciana madre-de 83 a ftas- i l a candidatura s ep a ra tista vasca.£JiA~ ra zaw liv tfda Romaro ü ála en repreeen taciin de sua h ljo e menores de edad M* LoretpiJosftLuis y U* Luisa Romero K«nnedy;en la cla n ta b a ja de l a casa "Seftene" perteneciente dichos '^res s i t a en l a U a U a Mendiburu n *66 de eata V illa estuvo instalada desde 1932 hasta e l IS da «;u lio de 1936 según es pu blico y notorio en esta v i l l a l a oecol5n r«inenina d e l i'artid o Separatista T a s c o ^ c a l ondeando en lo a lt o de un m ástil s it o en la planta de dicho l o c a l que dabh hacia la carretera de ^an S ebastian i Oyarzun,lavandera s e p a ra tis ta vasca-y con su au« tomovil se Uev& vo ta r la canSidatura s e p a ra tis ta vasca numerosos vecinos du9 ratrts la s elecciones municipales celebradas en esta V i l l a e l 23 de A b r i l de 1933,cuyos datos son todos d e l doalnéo publico en la lo c a lid a d a m cuando no ha ya de lo s mismos c<mstancia o f i c i a l n i pruebas craicretas* De quienes hayen prote gido i lo s susodichos partidos p o lit ic o s con apaetaciones economicaS/nada se s a -

b e j^ M o á

mtptuox aa e a ^ V illa »

toda su docim anuclá» cuando e n tr í e l «io rio a o «J cp cU o

S iíT ® ^ 95* < pw^tlr da irabraro da 1936 bayan dasanmiAado cw eoa p ob lle oi an r m r a a ^ a c i t o da loa áLudldoa p a rtid o « p o lit lc o a íF a llc lm o aeld arrala A g u lm ,L «a o o ie Araiitwru Agulrra,Manual irlgoyan ■lo^ la u .sa gu D d o Barrondo Hat*fc ^ AÍ? Arocai»a,Uiciaao A rie tía a b a l itobabarria.Jóaé lA ia e le Odrioco* í * yy’U’BÍbéliJaroniao l%aldabara Labandibar y «ataban Qaldoa I& a ira .o ie fuaron C ^ a ja la a aa raproaantaelén d a l i-artido •eparatletaVaBco.ain haber ninguoo o ía r ^ re a a o ta ra £ lo a daoia fa rtid o a i'o lit ic o a Intagrantaa d al Uaaiado FVanta Popo» 10*)iTodaa l a « parecttaa «^pia dasda Octubra da 1934 hayan flsurade coa» a ftlia d a e a loa p w a d m ta a lartldO B tfi« l a ^ e i b l e podarlo d e cir p o r ^ b a r daaaparacido bob rea p a ctlw a C lcb w o « cuando entraron laa tropea Hspañolaa n eata V illa y earecar «D aoaolbto da lnfoiB acl¿n doDda podar ad q u irir eac« dato«* 11«) « T o ^ i M p rn o n «« qua arrw daran 6 eadU raa aua loo alaa para que sa astabla« l a r a a ^ o fio ia M da -la* ^ ¿ a ^ s a o to n a « p o U tte a « durante a l dcninlo da l o » ro jo *a tB «k l 4 lo e a l a o c lé l d a l Partido' ttârtttlB ta nêehia atMontri t ^ ta la d o an l a o a lla Mayor » • SS¡ daâsta viiUA^tratandoaa <ta vlvlanda «oto» poaata da dea p la oi^ dasv£& qaa' an 1<íb' ilegia troi& iîoip aleB de asta Aynntaalento S®** P^Í-taMolenta i loa Mraa «Braaeroa da Ba «Ig u a l Aaulrra «a rv a rta aua B ^ t o f o i » « « ^ a l l g n a a «an la a yeoiaoB de e «ta v m « % Q n P a i^ l * f o«a fn ta t)ia rla ea C e n tra s ▼Im.BU t i a O* P a n e « mIoubo üa» A g3 ttra*8)«C ijttro VanaDlae d a l ?airtÍd o.S «p «ratlB ta ^ B M iootâ ba J j f * lajân ta baJa ^ U s a « « TSaflaft«* « t t a «ti 1 « « a l i a fin d ttu ru n » « da a «te ^ t a b a a t a a t a i 2»a mmMtrné d « «dad K* Larata,J'oB< Lula y h* Luisa Boaaro cuya a d «to ljtra ja *»a y r á p r » « « n t a » t a «a « » wra oadra D« ^ r a Xaonady S a l! r ^ ^ Míaaro KalViraaidiaode dlcboa eras an a l ptao da eaa a l n a ea«a» C)t8oU4ari4ad da Obrairea Vas««aidloha S o d a d a f f l l l a l d a l fk rtld o »a p a ratlsta ííí® * 7 • • dosdalUada aa t e o c a li« 8n <>uaa n* 31 de a«lia V lliTocim ando 2 l? f í* P « 5 » * n ^ í« * t a í D» s a U ta « t p lr a ln pyaraabal cobo ri^ va 2 * J ? Í í» « * 4 « » o b da t e <foB< Mnual Arblda* B fttu Sociedad « f i l i a l tasB iâratlata Taaao aagAn ara p ob llao y a o t o r la «n l a loealdad ***ta o a * l a « ^ BB anoontraba lostalad « an la planta baja da la M s a a l M da l a ó a l l a . y lantfabla a t r a c a aBtaa e flo ia a s 'noalclpal a a e ^ p aFtáiiaeiBB e« ' 8 0 » » ^ ' Z ^ ^ > a ( y a d lA in to ). ^ J i C o a l e s q ^ B r a o t r a a qua a t a é a t a r o c u -B n d ld a a « n l o a ajpartadoa agK .M 'loras h b io m D ae ra to fe c h a j10 da —u— ” r7 ” o c a t r a ld o l a s re sp o B sa b llld a d a B i a a a »Ba • ra fia ra iieera w xeona o Q B

itoBM AltDBBila U aaa a o tia la alguna aata A l o a l ^ da qua aa todo esta tirm iso Ju» rlB d iaaia aal baya P MraflB. W M a 2 ««»a a lk AM<9laal«a mí nuATOPP q u t m puom|R^ padá«KBi r a fe r lM a B lp r a a p lc r a fB f r e a d t i^ o a a p a r lo daóá|» l cuanto timé e x p o * ló ' « i Xos a p a r t *. dM aa^arioraa* O y a r m 86 da A t e i l da 1987. S I A ieald a»

1938ko abiiztua Donostian, indar faxistak Kontxako liondartza pasealekuan formazio m ilitarrean.

Ardura zibil eta poiitikoen izenean zigortutako herritar askori kendu ziz kioten bere ondasunak, jarri zizkioten isunak, edo m ehatxatu eta beldurtu zu ten . A uzibide hauei esker, aurkari politikoak "esplo tatuz" eskuratu zuen Francoren erreg im en ak Estatu berria eraikitzeko behar zuen adina diru. HíIUBHA' RKLAOION ÜE BIENB3 INaUBBlBS lUCAUTADOS SU E l T3HUIN0 iffüNICIPAL' DB OYARZUN

E gp& á iea te n"* J > . - P* A n ic e t o R a zó la Cardün. 3an, S a ^ ^ e tia n , "ÓaBMÍra llam ada " I r a d i " coa sua p e r.to n e c ia o a » n*. S3 d e l b a r r io de ü g a ideóho de Óyarztm, V a lo ra d a en . . 2 0 .5 0 0 ,- p t s . . ' a e 'h a l l a gra va d a eá sn mayor p a r t e con v a r lo e c e n s o s . J S xB ed ion te n * 3 0 . D. K a fa e l ? io a v e a l e g u i a . 3an S e b a s tia n . ■ --- *■ . v'V'O Una t e r r e n o la b r a n t ío y h e r b a l. s i t o en a l v a l l a de Oyarzun. ^ S ia T a lo r a r . L ib r a d'e o a rg a a .

S x p o d lgn te n ” ^9.-- P . le o n g io Araraburu A g u ir r e . C a s e ría s n ’u s u fru o to en Oysreun. V a lo ra d a « 1 l i b r e da o a rg a s . -

. . 7 .6 9 8 , - p t s .

: a .--

•' 1-*, - ■ '

3 x p e d iá n ta .n* 53. - I». Genaro M ich elen a iíic h e le n a . San íSobastian. üna ca sa lla n a d a "au in Q u irrin qu eñ a*' n * 74 s i t a on o l b a r r io da B l i z a l d e “ dS“ Oyarzun. V alo ra d a "8 u ; ” ; y .UÜO.,-, p t s . l i b r e de c a rg a a . ' ' . ^

üu te r r e n o h ó la c h a l p ob lad o de olm os, a c a o ia s . c e r e z o s , r o b le s , y a l T í S » . b ra v o s , c on o c id o con e l -hombre de ''m c h e le n a r a n -M ln te g u iy a ” eto o l ire.ll6 da Oyarzun. V alo ra d a én . . , l.O O ü p ts .” l i b r e de o a rg a e . ’üjLpodiente n® 5 5 .- D.' A n g e l Árizmend’i I r a s t o r z a .

San S e b a a tia n .

Casa l i b a d a "A r b id e o ü r d ^ o l a " y hoy "iir iz m a n d i-e n e a " n® 5 do l a c a l l e Mayor o o a r r e t e r a g < A a ra l. d e l v a lí© de ^ a r z u i . Comprada en 3 8 .0 0 0 .-p ta * Se h a l l a a f e c t a a íe n s o s a s í l a o s .

_, S x p e a ie n te n® 7 4 . - ,D. José Ir e ñ a ¿ o t r ^

3an •S e b a s tia n .

' Un ^ ü l t o

de 1 0.500 p ts .^ s 'o b re un e d m c i o S sa tin a d o a f a b r i - ‘^ ca c o n o c id o con e l nombre de " ? á b r ic a Qs ^ rra g u a " en ^'u riedi^;oíon de O-y a r z u n . p ro p ie d a d de Josa G uezala Sarmandl. y cuyo .d r e d ito no t ie n e o a rg a s .

------------- ----------- ^

/ ,,

Ii::¿po¿i-ont8 n ° 101. Josa Ig n a c io Q a r io a o la O jioraabü l. Oyoízain.

uCi-

'J- •<’•/.

'Un c r é d i t o hlpoteo>=(:rio ú e 8 ^ 0 0 p t s . sob ra l a 'o a s a llam ad a "M ansarda" con 8U3 a te p u c r ta s , enfC yarau n , p ro p ied a d ds Ifm a o io O a r io z o la G incunegui 3an •*ebag^ian. 2 l en ero do 19-38. I I aiio T r iu n f a l

- ■ _____-_■< . —

^ (OUA 1024-13)

.^YUÍfTAliIlvirrO DS OYa:.>;:DN.

Boi-acíon Zimulonl. c o u ^ re n e iv ^ de l o s lo á iy ld U D s v e olo oB ele e s t a l o o a lld s d ocntiren d lá o s en ;ia l i s t a r e m it id a a irats A i o e ld ia $ae. a l l i t t e 3 r T r e s ld e o t e d e l T r i * bm;3i u ü ^ o m i de hest>onsat)lIidade3.>’o i i t l c a 3 de >7avarra c o d fe o h a 26 de F e b r « « r o de 1 .941 y 17 de Kayo c o r r ie n t e ,•« I g o u r s o s eu i a Ley so b re « e a p o n s a b llld a d e s r o i i t i o a s fe ch a 9 de F e b re r o de 1 .9S9 a q u ie n e s ae oooocan b ie n e s c u y » v a l o r se ooi.'jiik -ra it;u a l o s u p e r io r a lE.OOO p t s . Kft-'üre y i ^ .e lild o s áel i ü t e r ^ a ^ '.

T J o ia lc illo .

iie s iú e n o ia .

Antón 4 r r ú é , A D ^ l i a . . , ..............................ireníliburu 70 - ’-fiO............... oyarzu n . Ar'oelai<;> i.'iahelena,<!\]aD J o s e ................ B e t e g u l - o l ^ « i u l . , , o y a r ' ¿ u n . tsíiue It L a ''a l(3 ^ ,r ,u la ............................... .í n d r e T e r o n i o e . ¿ o y a r z u n . . Ber.' Dodó B e te g ú i,S e g u n d o ......................... A ren gu ren ........... r t « i « « t f i t ( ^ r z u n . B r i t - D i p l t r i a , j ó s e . ................................... O r f l a n l t u r r i ........................ O yarzun. SQhevuste :¿llceche8 .T r a o o is o o .................r i q u e l i n o h o t í e \ , Oyarzun. OQldos I ñ a rra ................................Bg u z ü l o l d e . . . . . . . . . . . . C^arzun. Conzalez C7oya, ...............................I . e z o t l ................1 ............. «O ya rzu os Iraz u A n s a ,V ic t c r i o ..................................... 'o r t ó b i á u ............v \ . . . . ...O y a r z u n , IrifoD jen 'i c h a ^ e n e . l 'a r u e l .........................O r a l l'e la .........,O yarzun !iiSf-v.n to). L a r-a n a g a R rtJ le te .A riS ijtosia .....................V e n d l^ u rv 5 4 . . « Oyar zun. l a r r a ^ g a U r b ie t a ,J o s a jo n l n g o .............. J<eDdiÍ5iru 5 6 . . i , . . . ^ „ ^ a r z u n . ■ L arrañ aga ü tó J la ta ,S e b a s tia n a ...................’'er/diburU 8 6 . . . . í ; . . . . i.O ysjrzun. Wcne^fiDa J .íG lie le n ^ .D a n ie l.................... ..'H flrta e n e .............. i . . O y a r z u n . líjíglca UrtfeagB.Joee le n a o .lo .....................::a t a lí n o h o ........... .O y arz u n . Zu tarrasü /iii 'JDO folo.Joae X 'ig u e l...........OQUi l l e g u l . . « oyar zon.

V \ i.

oyarzun <¡3 de Veyo de 1 .9 4 1 . 2 1 A lc a ld e .

DOH lO iT A C IO O A H C L . Y m í T I U A ,

(OUA 1024-10)

3E CR OT--JÌI0 n i ,

TAHITnra DS "¡STE HOBU’! Y lEñL V/li." EE¡ OYAfi.'OTI*

C3STI¿IS2» ^

rev isa d o s conclenzudanente todoe lo a an teceden te»,

y daatoa obrantea en Xaa o fic in a e m «n ic lp a le a de ».1 c a rg o , b aparece en a q u e llo s que Dn. Severo Qolcoechea /o<«ellue poeea a c tu a l•„te n i haya tra sp ala d o tannico a o tro p r o p ie t a r io con p o a ta rio rld a d fcl d iecioch o de J u lio á ltlm o eü e e ta lo c a lid a d b ie n e s i m . e b l e e n i se d i e n t e s de r.ln c a r« c la s e a ln tenerse por o t r a

n o t ic ia alguna de ,

Ipe aioho s r . t u v l.e a p r o ,I a d « ie a -lue por descuido no tfigoru en en lo a receden tea Cutaetro o Retil*5tro m u nicipal. Y para que a s i conste a u r t ie id o cus e fcc to a donde, proceda e:ctiando

pr«B «n te c e r t lf i c a c lá n con e l V l . t o Bueno O e l 3 r . A lc .ld e en O yar-

lun a veif.tlu n o de Suero de m il noveclentoa t r e in t a y e le t e .

V» s* 2 1 » le e ld e ,

{OUA 0525-1)

l í T I l í i a l o a »

Langile publikoen g arbiketa "a ld e ra n tzizl<o ju stizia" m o duan uler daiteke, hau da, indarrean ze goen legeriaren aur ka altxa zirenek era m an zituzten a u zite gietara, espetxeratu e ta fusilatu zituzten dem okrazíari leial iraun zioten errepubtikanoak.

lo a tplsnei p «rt«a »o i# n te# »1 enoar*

tafio IB . JACIHTO OIiIOLáia aU>B.'.IIiS qM » • « »u e D t r »n a m » Uiiae « aa»iiilB»raal5B o sa h a ilK l a»pt>#lt«4o« M « s U »<rju t'lsaioolsQ cl:

BIBn^ UUEclLa X *4ie8*, »76 X QOSW

3X8IBS ISUÍSBIES

18 .................... .................. 5^ '" “ „ 1 iwjlUa............ , 1 «(»«J O I S ouaaro» 40 1I ........................ JS . ...................... M , i .......................... » 8I .....................é° ..................... *0 .. 1 M M A6 oootna»..* 1<‘ 11 ................ . « ....................... 13 _

1 1 « a u HO

1 M s illa ................>0

{»a r iu n , 33 d* OatuW* fl* i939.

Ertepiesioaren gaiz-

« S u i s U TICIOBIA ü l idaiDletraSoTI

lY U n U IZ R O S I OTABZOI. I l T Z H S A B I O A a l o s bluMS parMoaoluitas al eo-

Qortado 2>D. I.»aaolo ¿ratibiiru imilrr» «ua M •aouaotrao 33aatiaM a a d U a la t r a e io n o a « italUa d«7Mite4oa an a a t * U r a in o j w i a l l o a l o D a l . 3QMB3 WISBLBa

Goiko agiria (OUA 1024-13) Erdiko agiria (OUA 1024-13) Beheko agiría (OUA 1024-13)

> 1 Ha D 8 o

niB«s3 inRSBua Do aasarlo « n usufruot« raloredo M f i W S is. UtoA prelDdltlao 000 au tiaruiM ?a«ou*l> da lo s aa* salios *Peilooblaulaoa*i*Ol(iluou'*> -¿abuleftul*, j • iia a r ta “ , viu ta rroDo l«b ran M aU.|V7 areas ao •ilAoX«sub'i otro argcaal 0« Sa,M craaa «o -u a M a r -la r r a ' 7 uo Imlaobaj. d » <S ,M araas an *3uaosa-

onduan*.

(»ABeus,

da unuiiuNk da 1939.

«Ao1U;jl TTOIOBU. AYun^atTo UBOYAajou. I s y ¿ B ; A l t ! O d a

lo a b lanaa p a r ta s a a la o ta a a )a«ncaF >

ta d a D> CantiU U!UU bVM.'C^iXS i,u* aa anouantrui saaatldoa

a AdainiatraciAb a 2 « h allan dapoaltadoa an • « « « J u rla a is e iO B a li

■TMit-- Míname

OlBíe DIKUüBLB

■ I > a U K O

Caaa o fln o a urbana 1 l av il a *Lan> d a íx a oon a is a n ta p u a rta a , huarta

y Jard lD UMjaa. V alo rad a ao lOO.OCO p a a a W a . Safialada con a l a * e t OB U C a lla Hasdlburu da t a t a V a lla . OyarauDi ¡‘- d da ü etB ora da 1039.

ABO DK U VlC.OBlá« S I A d n lslctoad «’ ,

M MAUaiStrador,

kide e ta erru -lag u n bilakatu zituzten alkate a k . B uigosko G o bernu ak tokian to kiko ag in tarien g an jarri zuen errepresioa ren ardura. Hala, milltarren ordezkari bihurtu ziren, erregim ena zoko guztietara hedatzeko anduradun. Erregim ena gauzatze-

ko agintari nagusiek erabili zuten m etodoa bortizkeria izanik, herrieta ko alkateek ere bide bera jorratu behar izan zuten. Errepresioaren bidea ez zen fusilam enduekin, kartzelatzeekin, konfiskazioekin edo aurkarien garbiketarekin itxi; lau m ailatan sailka daitezkeen ondorio berriak sortu ziren: ekonom ikoak, sozialak, politikoak eta psikologikoak.

Aurkari politikoak"esplotatuz", eskuratu zuen Francoren erregimenak Estatu berria eraikitzeko behar zuen adina diru.

Preso egondako oiartzuarrak IRUÑEA ETA SAN CRISTOBAL FELICIANO BELDARRAIN AGIRRE ANJEL URRIOLABEITIA IBARROLA JOSE LABANDIBAR LAZKANOTEGI RAMON LEKUONA ETXABEGUREN JUSTINIANO ZAPIRAIN LEKUONA LUIS OTAZ LIZARRALDE FELIX HÜARTE GOROSTIDI HERMENEGILDO IÑARRA ORKAIZAGIRRE JOSE RAMON SANZBERRO ARBELAIZ PEDRO JOSE SAGARDIA ARREGI (ANTONIO bezala ezaguna) PABLO BIKANDI BELAR JUAN BIKANDI ARISTIZABAL RAFAEL KARRASKO JULIAN OLAIZOLA OLASO SEBERO GOIKOETXEA ARZALLUZ JOSE ANGEL SARASOLA URBIETA MIGEL IBARGUEN GOIENETXE ESTEBAN GOIENETXE AROZENA MARCIAL GELBENZU PAGOLA JOSE IGNACIO ODRIOZOLA OIARZABAL JOSE MARTIN GAZTELUMENDI LEKUONA JOSE ZABALA JAUNARENA TOMAS ARISTIZABAL ETXEBERRIA LUCIANO ARISTIZABAL ETXEBERRIA IGNACIO KALPARSORO INZIARTE JOSE MARIA IZAGIRRE BENGOETXEA ZEFERINO IRIGOIEN MITXELENA JABIER MITXELENA JOSE MANUEL ESPONDA LORENZO REKARTE BELOAGA IGNACIO LABALTE ARISTIZABAL MATIAS BELOKI GARMENDIA FRANCISCO SANZBERRO INZIARTE JOSE DOMINGO LARRAÑAGA URBIETA (APAIZA) JOSE LEON IRAGORRI PORTUGAL FRANCISCO GALLEGO GARCIA FRANCISCO INZIARTE ETXEBESTE RAMON INZIARTE GARMENDIA ROKE LEKUONA ETXEBESTE JACINTO OSTOLAIZ ZUMEALDE ANTONIO SAGARDIA ARREGI FELIX GAZTELUMENDI BERASATEGI JOSE DOMINGO ARIN (APAIZA)

DONOSTIAKO ESPETXEAN PABLO MANUEL ASEGINOLAZA ANGIANO JOSE REKALDE OLAZIREGI SILBERIO URKIZU GALPARSORO SEGUNDO MITXELENA ELIZETXEA MARCELINO BARRIOS RODRIGUEZ JUAN JUANES ETXEBESTE JOSE SUSPERREGI URANGA

SANTOÑAKO ESPETXEAN MANUEL DIAZ PRADO FELIX ERRANDONEA ETXEGARAI

PUERTO DE SANTA MARIA ESPETXEA JOSE SAGARZAZU ERAUSKIN FERMIN LETE OLAIZOLA

VALLADOLIDeko ESPETXEA KLAUDIO GAZTELUMENDI BERASATEGI

GURSeko KONTZENTRAZIO ESPARRUAN JUAN MARIA GARCIA ALDALURREA MARCIAL INTXAUSPE REZOLA

LANGILE BATAILOIETAN LUKAS KALPARSORO INZIARTE ANDRES GONZALEZ GOYA AGUSTIN ALDAIA ZUBELDIA MIGUEL LASA URBIETA ROSARIO ETXEBERRIA OLAZIREGI KARLOS ARISTIZABAL EZKURRA MANUEL TAPIA MITXELENA PEDRO IBARGUEN GOÑI

IHESLARIAK ANTONIA SAGARZAZU LANDA FELICIANO BELDARRAIN AGIRRE JUAN OÑATIBIA AURELA JOSE OÑATIBIA AURELA IGNACIO MITXELENA BERROTARAN NIKASIO MITXELENA BERROTARAN RAMON MITXELENA BEROTARAN IGNACIO ROMAN MITXELENA BERROTARAN

REGINA IRAGORRI IRIARTE JOSEFA IGNACIA ZAPIRAIN OLANO JUAN PEDRO GETARIA BERRA SIMON ARBELAIZ AIZPURUA JOSE RAMON SARASOLA MITXELENA MANUEL TAPIA MITXELENA ANTONIO LASA ARANZASTI SEGUNDO BERRONDO RETEGI JERONIMO ETXEBERRIA BURUTARAN JOSE MARIA ARISTIZABAL ETXEBERRIA JOSE MARIA ARISTIZABAL ETXEBERRIA NAHI GABE HILDAKOAK ELUTERIO ESNAOLA ARISTIMUÑO: Zubitaneko zelaian zegoela hegazkin gorri txiki batetik botatako bonba batek hil zuen hamaiau urte zituela. FELIPE MENDIBURU INZIARTE "KAMIYO": San Juan kalean zegoela San Markotik errepublikarrek botatako granada batek sortutako zaurlen ondioz hil zen 41 urte zituela. FRANCISCO MITXELENA LABANDIBAR: Udaletxeko alondigan preso zegoela San Markotik errepublikarrek tiratako granada bat udaletxean sartuondoren hil zen 38 urte zituela. GERRAKO HAURRAK MANUEL GAZTELUMENDI SAGARZAZU (Frantziara) MARIA GAZTELUMENDI SAGARZAZU (Frantziara)

ACTA DE CUSIFICACION DE SOLDADOS PERTENE CIENTES A LOS BATALLO NES DE TRABAJADORES ue se e n c u e n t r a n en YARZUN REMPLAZOS 1936-37-38-39-40 Y 41

0601-01 O.U.A. T R A B A J A D O R E S .O I A R TZUN 10 DE MARZO 1940. REEMPLAZO DE 1936. S a lv a d o r A b ril F o n fr e d a José A g u ad o Vacas A n t o n io A ir a G ó m e z V a le n tin A lv a r e z F e r n a n d e z J o s e R a m o n A lv a r e z M e n e n d e z R u p e r t o A lv a r e z G o r a l M a n u e l A m o r R o ja s Is r a e l A r e v a lillo S a n c h e z M a n u e l A r g u e lle s F e r n a n d e z J u lia n B a r c e lo N a v a r r o V ic e n t e B a r to ll R a m o n J o s e B a r r a g a n G o n z a le z J o s e B a rra u c o G ra n a d o A n t o n io B a r r e r a R o m e r o A n t o n io B a rrio s M a r tin F r a n c is c o B e ltr a n S e g u r a A n t o n io B e ltr a n T e r r e B e n ja m in B e r m u d e z R u b io J o s e B ra v o G a r c ia A r m a n d o C a n e ja L la n e s E m ilio C a n t e r o L ló r e n te J o s e C a ñ e r o H ila r io J o s e C a rre te ro S a n c h e z M a n u e l C a r m o n a D e l C a s tillo F e r n a n d o C a p o n B la n c o F e r m in C a ta la G a r c ia A g u s tin C r ia d o C a r r io n M ig u e l C u lle l M a ta b o s c h Luis C h a c o n G o n z a l e z F a u s tin o D ia z F o n b e lla J u lia n D ia z G a r c ia E d u a r d o D i a z R u iz C a n d id o E s c a c h a R o d r ig u e z J o a q u i n E s c u d e r G il A n t o n io E s p a d e r o Iv a ld o Jo s e F e rre D u ra n J e s u s E n r i q u e F e li c i n R a m o n M a n u e l F e rn a n d e z A lv a re z E d u a r d o F e r n a n d e z G o n z a le z J o s e F e rn a n d e z H u e rta S e g u n d o F e r n a n d e z R o d r ig u e z Jesus F e rn a n d e z S u a re z C o n s ta n tin o G a ib a r P u e r ta s J o s e G a n c e d o A lv a r e z B e n ito G a ñ ó n V e la s c o F a u s tin o G a r c ia G a r c ia M a n u e lG a r c ia S ie r r a M ig u e l G o n z a le z S e g u r a A g u s t in G o n z a le z S a n c h e z E fia s G r a n a d o A c e d o R a m o n G r a n d a A ria s L e o n J im é n e z O c a ñ a

S a lv a d o r J o v e llo S o le r L o s J u ra d o P e d r a ja s F r a n c i s c o L o p e z B la y a M e lc h o r L o p e z G a r c ia R a m o n L u n a P o lt a A n t o n i o L L e d i o s L L o v io F e r n a n d o M a n z a n o M illa d o F r a n c is c o M a r t in A lb ir M a n u e l M a r t in e z G o n z a le z M a n u e l M a r tin e z N e v a d o J o s e M a r r o n M a r t in e z R a m o n M a r tin o S o b re c u e v a F r a n c is c o M e d in a M o n t a ñ o V a le n t in M e n e n d e z R o d r ig u e z C a s im iro M e r in o E s c o b a r L o re n z o M ie r P e r e z M ig u e l E s c o la A le ja n d r o J o s e M i r o B a lc e lls P e d r o M o lt a lb e r M o r e lia R a fa e l O lt r a V ila A le ja n d r o P a lo m o V a z q u e z J u a n P e r e a r n a u F r a v ia s R ic a r d o P e r e d a M a r e tin e z C e s a re o P e re z M a u s o J u lia n P e r u g a C h a r le s J o s e P e r u y e d o F o r c e lla d o J u a n P iñ e r o C a m p illo A lfb n s o P u jo l C la v a g u e r a F r a n c i s c o P u l g a r i n d e la E d a V ic e n te R a m ir o D e L u c a s J u a n R a y o M o la n B a u tis ta R e v e r t e r E x p o s ito L u is R iv e r a A lv a r e z F r a n c i s c o R i b e A ls in a J o a q u in R o m a n V a q u e r o A p o lo n io S a lc e d o N ie v a S e r a fín S a n c h o S e r r a n o P ro g re s o S a n t a m a r ía S a n M a rtin F ra n c is c o S a n t a n a V e r g a r a G r e g o r io S e g o v ia A m a r o T o r ib io S ilv a D o m in g u e z S o te r o T e n o r io R o d r íg u e z S e g u n d o T im ó n L u is F r a n c is c o T o r r e s V a z q u e z G e r a r d o V a le n c ia T a la v e r a F r a n c i s c o V i l a h e r m o s a R io s M a x im in o V ito r ic a A r b iz u a Is id r o A le g r e A p a r ic io A n to n io G o n z a le z C a n o

0601-02 O.U.A. O IA R TZU N 10 DE M A R ZO 1940. R EEM P LA ZO 1937. Is id r o A le g r e A p a r ic io F e lip e A lc a r a z R o d r íg u e z M a r ia n o A lc a r a z A m o r e s L u is A lv a r e z A lv a r e z S e r v a n d o A lv a r e z A lv a r e z A n d r e s A lv a r e z F e r n a n d e z A n g e l A n t u ñ a Z a p ic o V e n tu ra A rm a s R o m u ro J o s e A r t im e M u ñ o z V ic to r A r n a s C a tin e la

A n t o n io A y a la B e c e rr a J o s e B a d a j o z R u iz P a u lin o B a r t o lo m é M a r t in e z A n to n io B a r r o n G o m e z A r c a d io B a r r io s P a la c io P e d ro B e rn a b e u F e rn a n d e z E m ilio B ie n p ic a O m c u ñ a J o a q u in B la n c o A r ia s R a fa e l B la n c o P o r r u a R a m o n B o rd e s A la r a c h e M a r c e f im n o B r a ñ a R o d r iq u e z S a t u r n in o B u e n d ia B e l R a m o n B u r g a s e V iv ia n M a n u e l C a n g a s R u iz p e ñ a C u s t o d io C a u t e li A lv a r e z F e r n a n d o C a rv a ja l S u e r o P e d r o C a r r illo L a g u n a A g u s t in C a s illa s P in a r V íc to r C é s p e d e s M o r e n o F e l i c i a n o C l u a J u li a M o is é s C u a d r a d o C a n o M a n u e l D ia z M u ñ iz J o s é D ia z V a z q u e z J o s e D o b la E s p in a r M a n u e l D o m ín g u e z G a r d a P e d r o D o m in g u e z M a tito S a n t ia g ^ o D u e ñ a s M o r e n o J u lia n E lia s M o r a n P a b lo F a n é C a s te llò C e ls o H id a l g o V a llin a M ig u e l F lo r e s S a r ie q o F r a n c is c o C ó r n e r G íla b e r C e s a re o F e rn a n d e z F e rn a n d e z J o s é F e rn a n d e z F e rn a n d e z J u lio F e r n a n d e z F e r n a n d e z R a m ó n F e r n a n d e z P ra v ia A n to n io G a lv e z A e je r a n o A n g e l G a r d a A lo n s o M o a n e s M a n u el G a rd a G a rd a E lis e o G a r d a G e r e n a J a c in to G a r d a G ó m e z A n to n io G a r c ía G ra n A n to n io G a r d a L u á n Jo sé G a rd a S u a re z J o s e G o n z a le z A r r e d o n d o A lb in o G o n z a le z G a r d a E r n e s t o G o n z a le z G o n z a le z S a m u e l G o n z a le z L la n e z a F r a n c is c o G o n z a le z R o d r íg u e z A n g e l G o n z a le z S o lo m a n d o F r a n c is c o G o n z a le z V a ld e s A ngel G om ez Lopez J u a n G o m e z T o rre s J o s e G ra n L u cas M a n u e l I l l a r a C a s tillo A n ic e t o J im é n e z D u r a n S e v a s tia n J u ra d o C a s a d o J o s e L e ir a L o p e z M ig u e l L e o n c a c e r e s J u a n L o b e to G u tie r r e z L a u r e a n o L o p e z C a b e llo A n d re s L o p e z C a rra s c o E m i l i a n o L o p e z d e la P u e r t a A n to n io M a r c o s A b a d

J o s e M o rq a rin A m o s A n t o n io M a r to s C e lb e r o J u lia n M a y o D o m in g u e z E n r iq u e M a r t in e z A lo n s o S a m a T o m a s M a r tin e z A z a g a J u a n M a r t in e z A s c u lia A u r e lio M a r t in e z d e l V a lle P e d r o M e jo r a d a C r u z V ic e n t e M o r e n o L ia r t e J o s e M o r e n o R o b le s M a r ia n o M o y a S a n c h e z F e lip e N ie t o M e d in a A lf r e d o O r d iz F e r n a n d e z J o a q u in O r d iz A r t e r o M a n u e l P e re z C o rte E n r iq u e P e r e z T e je d o r R o g e lio P iq u e r a s C a ñ e t e V ic to r ia n o P r ie to T r in id a d V e n a n c io Q u in t a n a G a r d a S e v e r ia n o R a m ir e z C a r d e n a s S a n t ia g o R o b le s L o p e z P e d r o R o d r íg u e z B r o s o is e S a lv a d o r R o d r íg u e z G a r a L e ó n R o d r íg u e z H e r n a n d e z A n g e l R o d r íg u e z H e v ia F e íx R o d r íg u e z S a n c h e z E u s e b io S a e z C o lla d o S a lo m o n S a n c h e z F r a n c is c o S a n c h e z L u q u e P e d r o S a n c h e z V it iz G r e g o r io S e g u r a M a rc o s J o s é M a r ia S e g u r ó la P e r e z M a n u e l S e m p e r e C o rte s A n t o n io S e r r a n o C e r r illo V ic e n t e S o lis H e r e d ia J o s e T o r r e b a d e lla E s q u e r d a D a v id T u ñ o n E s c a la d a F r a n c is c o V a l v e r d e R o d r íg u e z J u a n V a lle jo M u ñ o z A n t o n io V a q u e r o A rm a n d o V e g a M e n e n d e z C o s m e V id a t u p e z M a n u e l Z a p ic o G o n z a le z F e lip e A lc a r a z R o d r íg u e z M a r ia n o A lc a r a z A m o r e s L u is A lv a r e z A lv a r e z S e r v a n d o A lv a r e z A lv a r e z A n d r e s A lv a r e z F e r n a n d e z A n g e l A n t u ñ a Z a p ic o V e n tu ra A rm a s R o m e ro J o s e A r t iv e M u ñ o z V ic to r A r n a s C a tir e la A n to n io A y a la B e c e rr a J o s e B a d a jo z R u iz P a u lin o B a r t o lo m é M a r t in e z A n t o n io B a r r o n G a in e z A r c a d io B a r r io s P a la c io P e d ro B e rn a b e u F e rn a n d e z E m ilia n o B e r z o s a B u s t a m a n t e

0603-01 O.U.A. R EEM PLAZO 1938 F e r m in A c h u te q ^ u i A c h u t e g u i M anuel Agues Snchez

F id e l A lh a j a r a P a s c u a l D a n ie l A la e z G o n z a le z Q u ir ic o A lo n s o G a r c ia A n t o n io A lo n s o G u tie r r e z M a n u e l A lv a r e z O r d ó ñ e z C o r s in o A lv a r e z P e r e z J e s u s A lv a r e z S u a r e z J o r g e A m ie v a M iy a r A n d r e s A n d r a d e D ia z F e d e r ic o A n d r e s H o y o s J o s e A r a g o n S o le r C a r lo s A n a s G o n z a le z A lb e r t o A ris F a b r e g a t J o a q u in A r u f a t P u jo l C a y e t a n o A s e n s io V e r a J o s e A to r r a s a g a s ti A r r ie ta B r ig id o B a r b a C é s p e d e s O s c a r B a r r e r a A lv a r e s J o s e B a r r ig a D o m ín g u e z L u is B e d ia B a r q u in A g u s t in B e lm o n t e G r a c ia M a n u e l B e n it e z M o n t e n e g r o F e lix B ilb a o D u ñ a b e it ia M a r c o s B la n c o A g u ila r L is a r d o B la n c o C a s t a ñ o L u is B la n c o L a m e la s J o a q u in B o r r e g o M e d in a J o s e C a b a l M a r tin e z A n t o n io C a b a lle r o G o n z a le z J a im e C a s i M a rc e d S a n ta B e rn a rd o C a m in o F a za G ra d a n o C a m p o L o p ez A n t o n io C a ñ a d a M e s a J o s e C a ñ o F u e n te s M a n u e l C a s a l A rd u ra A q a p it o C a s tr o S a n M a r t in M a n u e l C e rro O te ro E m ilio C o e li B o r b o lla E m ilia n o C o n t o n e n t e J o s e C o n t r e r a s S a n E m e t e r io J o a q u in C o r o n a d o Iz q u ie r d o M a t e o d e l C o r r o G o n z a le z E rn e s to C re s p o H e rn a n d e z J o s e M a r ia C u e r v o G o n z a le z Is id r o D a m e s M a s m o n t P e d ro D e b e s a C a u to P e d r o D ia z D ie g u e z P o lo n io D ia z M o lle io Juan D o m én ech M aso F e r n a n d o D o u c a s t e lla S a r q u e lla F ra n c is c o D u r a n V a z q u e z Is m a e l E s te v a n e z A ra m b u ru M a r io E s tr a d a S a n c h e z E v a ris to E z q u e r r a F e z J o s e M ig u e l F e r n a n d e z A lf r e d o T ^ r n a n d e z A lv a r e z Is a a c F e r n a n d e z A lv a r e z R ic a b o V ic e n te F e r n a n d e z C o m a J u a n F e rn a n d e z F e rn a n d e z M o d e s to F e rn a n d e z F e rn a n d e z J o s e M a n u e l F e rn a n d e z P e re z F r a n c is c o F e r n a n d e z R o c e s A rm a n d o F e rn a n d e z S u a re z C a ta lin o F u e n t e s A r r o n e s

F r a n c i s c o F o l g a d o M a r ii in F r a n c is c o G a l v e z B la n c o A n to n io G a lla r d o H e r n a n d e z J o s e G o m e z M o lin a P e d r o J u lio G a r c ia A n t ó n B ic a lv a r o A n t o n i o G a r d a B o n i lla J o s e G a rd a C a b re ro F r a n d s c o G a r c ia C a le t J o s e G a r c ia F e r n a n d e z R o g e lio G a r c ia G a r c ia A n t o n io G a r c ia G o m e z R e in a le o G a r d a G o n z a le z V ic to r G a r d a R o d r íg u e z J u lia n G a r c ia R u iz S a n J u a n G a r c ia S a n z F r a n c is c o G a t e u M ia r m a u M a n u e l J im é n e z J o s e G in e s E je r q u e P e d r o G o m e z S ie r r a F r a n d s c o G o n z a le z A m e s c u a F ra n c is c o G o n z a le a C u e r v o E u g e n io G o n z a le z F e r n a n d e z A n g e l G o n z a l e z G il L u is G o n z a le z M e n e n d e z A n g e l G o n z a le z S a n c h e z J o s e R a m o n G o n z a le z S a m o h a n o J o s e G o n z a le z R e q u e n a M a n u e l G o n z a le z R ia n o J o s e G o r d o n E s p in a l F r a n c is c o G o z a s F e r n a n d e z V ic e n t e G u e r r a R o s a r io A n ic e t o G u t i e r r e z C o d in a O liv a r A n t o n io G u z m a n G o n z a le z Ju an H e rn a n d e z H e rn a n d e z D o m in g o H e r n a n d e z R o d r ig u e z S a b in o Ig le s ia s G a r d a Ig le s ia s S u a r e z C e le s tin o Ig le s ia s P e r e z V ic e n t e L e o n M o lin a J u a n A n d re s L e o n O rte g a A n to n io L o rc a L o p e z V ic e n te A v e lin o L o s a S u a r e z M a n u e l L o p ez Paco E m ilio M o z a n o R o d r íg u e z C a r lo s L u e n g o M e r in o J e s ú s L u n a b im a n o F r a n d s c o L u q u e R u iz J u a n M ig u e l L lo r e n s R o d r íg u e z F r a n d s c o M a ld o n a d o M a r tin F r a n c is c o M a n r iq u e A rtu ro M a n u e l G a rd a J o s é M a n z a n a r e s C u it a d o A n d r e s M a n z illa L o p e z J o s e A n to n io M a r q u e s F e rn a n d e z E d u a r d o M a r t i D e s c a lz i F r a n d c o M a r ii in A n a y a J o s é M a r t in A v iñ o l R a m ó n M a r t in e z C a p in A n t o n io M a r t o n e z D o m é n e c h J o s e M a r t in e z F e r r e r J o s e M a r t in e z N a v a r r o P e d r o M a r t in e z V a lv e r d e J o s e M a s ip T r a v ille t J u lio M e n e n d e z P e r r a n e s

V a le n tín M e ra V a lv e r d e C a r m e lo M e r in o J im é n e z V a le r ia n o M ig u e l H u e r t a s A n t o n io M ic h e li S a lv a t José M oncho M oncho P e d ro M o n fo rt E s c u d e ro J o s é M o n ta n y a T o rre s N ic o la s D io n is io M o n te s L a v ia n a J o s é M o n t e s o B a la g u e r A n to n io M o n to y a F e r n a n d e z A n d r e s M o r e n o M a r tin e z J u a n M o re n o M u ñ o z P e d ro c h e F r a n c is c o M u ñ o z R o d r íg u e z J u a n N a v a rro H e rn á n d e z G In e s N a v a r r o M a r t in e z O r ia J o s é N o m b a r t e R o d r íg u e z L u is N o r n ie d a C u e v a J o s é N o v illo A r r ib a s E lo y N u e v o D o n c e l A n to n io N u ñ e z P o z a s A lfo n s o O lm o s B a y o F r a n c is c o O c h a n d o O lm o s R a m ó n O liv a r e s F a rre J o a q u in O r t e g a L u c a s M a n u e l O te r o G u tie r r e z Jo se P aq a V e n d u ra M ig u e l P a la n c o C o r d o b a d o A q u ilin o P a lo m o L le r a n d i P a u lin o P a n d ie lía P a n d ie lla A n t o n io P a te r n a C a ta la n J o s e P e n d a s C a p ín F r a n c is c o P e r e z A lv a r e z A rm a n d o P e re z F e rn a n d e z A n to n io P e r e z M a r t in e z C e fe r in o P e re z N a v a r r e te A lfr e d o P e r e z P e r e z P e d r o P e r e z R o ja s S a b in o P e r is V iía M a n u e l P e v id a A lo n s o F r a n c is c o P r ie t o G u t i e r r e z G a lo P u e r to G a r r o z a A n t o n io P u c h a d e s S e r r a n o A n to n io P u e r ta s L o p e z M ig u e l P u ig T o r r e s J o s é R e b e rt B o rd e rà J o s e R o d r íg u e z G a r d a C a s im ir o R o d r íg u e z G o n z á le z F r a n c is c o R o d n g u e z G u t ie r r e z F r a n c is c o R o d r íg u e z M o lin a P e d r o R o d r íg u e z P a n e s V a l e r ia n o R o d r íg u e z B a r a g a ñ o F ra n c is c o R o m e r o S u a r e z F e r n a n d o R o ja s C a s t a ñ e d a E m ilio R u b lo R u iz P e d r o c h e R a fa e l S a b a te r B a rb e ra n M ig u e l S a b a t e r T u r ia s B a r t o l o m é S a i z G il A n t o n io S a lto S o le r a C le m e n t e S a l v a r r e y L ie n d o Is id o r o S a n P e d r o S a n c h e z Jo se S a n c h e z C a m b ró n Jose S anchez C hacon A n d r e s S a n c h e z G a r c ia F r a n c is c o S a n c h e z L o p e z

C a r io s S a n c h e z M a r iiin e z J o s e S a n c h e z N o g a le s L u i s S a n c h e z O r t ie g a Jose S anchez S anchez M ig u e l S a n t a n a S a n c h e z F ilo m e n o S a n t o c a R u iz J o s e M a r ia S e v illa C a r r a s c o F e rn a n d o S o b e ro F re s P a s c u a l S o to c o R o m o L e o n c io S u a r e z A lo n s o Ig n a c io S u a r e z G o m e z L a u re a n o S u a re z L o p e z J u an S u a re z V azq u ez D a v id T u ñ o n F e r n a n d e z F r a n c is c o T o m a s B a ñ u is P e d ro T o rre s M a rto s F a u s tin o T o r r e s C a in a l C o s m e U r e ñ a G u a r d ia R ic a r d o V a le r o O u s in a P e d r o d e la V e g a M a r t i n e z J o s e V e g a C a m o lo r M ig u e l v e r d e jo F u e n t e s J o s e V e r d u \n d a l R a m o n V id a l J u r ic o L u is V ila C a r r e r a M a n u e l V iz c a in o G o n z a le z

REEM PLAZO DE 1939 Fid el A ld e c o e c h e a Z a flo e c h e v e rria A n g e l A le a M ig o ta F r a n c is c o A le m a n y A le m a n y P e d r o A lf a r o C h u m illa s J o s e A lo n s o R o a M ig u e l A lo s A r r u f a t Luis A l v a r e z G o n z a l e z R o d r ig o A lv a r e z F e r n a n d e z P e d r o A m e r R ie r a M a n u e l A m o r e s G o n z a le z P o n c io A r a g o n é s P a s c u a l F a u s tin o A r d u r a F e r n a n d e z A n d r e s A r e v a lo M a r is c a l B a s i li o A y a l a V a l J o s e B a lle s te r o s R o d r íg u e z J o s é B a r a g a ñ o A lv a r e z F r a n c is c o B a r b e r a M a r t i A g u s t í n B a r c e l o R 0 Í3 M ig u e l B e n it e z J im e n e z M a n u e l B e n it e z R u e d a M a n u e l B la n c o C e r r a L u is B la n c o C o to H e r m in io B o rb o y a S a l v a d o r B o r r u ll E x p o s ito Ju an Bosch C a n e t A n to n io B o s c h S e g a r r a J o s é B r a v o S ie r r a Luís B r e s c o l i C a s a d o A v e lín o B u ja n D e lf ín C a b a l C o r t e g u e r a J e s ú s C a lv o F u e n t e s B a r r u e lo A n t o n io C a lv o L ó p e z R o b u s t ia n o C a lv o R o jo M a n u e l C a m a c h o M o r a le s F e lip e C a m a ñ e s F o n ta n e t R a fa e l C a ñ e te O r d ó ñ e z

M ig u e l C a r d o n a D a lm a s is Jo sé C a rta ñ a R e ca s e n s L u is C a s a n o v a G a r d a C r is to b a l C a s te llo N a c e r J o a q u in C a s te ll S e r r a B la s C e r d a n S a n c h e z L a u re n tin o C ie n fu e g o s F e rn a n d e z A n t o n io C la u s M a s u e t J o s é C o l! B a t l l e J u a n C o ll V i l a B e n ig n o C a s s io R o d r íg u e z S a l v a d o r C o s t a R iz o s a A n g e l C re s p o J o a q u ín C r u z C a r r a s c o s a F e r n a n d o C o p p u lo C e rd a n J u a n C o r o m í n a s E s c a le L o r e n z o C o r t e s L la n d r a s A n to n io C u e n c a C u e n c a N ic a n o r C u e n c a V íd a n e s V ic e n te C u e s ta D o m ín g u e z P e d r o C u e t o A lo n s o J o s é M a n u e l C u e t o M a r t in e z F r a n d s c o C h a n d r e A m ig o P e d r o D e lc lo s P u ig v e r t J o s é D e u S u b ir a n a s J u a n D ia z B a lle s te r o s L u is D ia z E s p a c ia J o s é D ia z F e r n a n d e z A n t o n io D ía z G o n z a le z J o s e D ia z M a r t in e z A r m a n d o D ía z M a te o C a s im ir o D o m in g o D o m in g o F r a n c is c o E g e a M a r t in e z A n g e l E s c u d e r o A lc a ld e R m o n E s p a rre n s S a n z B a ld o m e r o M e ra s C o m b e s a J o s é E s p a s a n d in R ie r o E lia s E s te s o R u iz J o s é Fa Pol M a n u e l F e lip e A lf a r o J u a n F e r n a n d e z C a lle C a r lo s F e r n a n d e z C o to G u m e r s in d o F e r n a n d e z F u e r t e s Jo s é F e rn a n d e z G a rd a J o s é L u is F e r n a n d e z G a r c ía H o n o r io F e r n a n d e z G o n z a le z A g a p it o F e r n a n d e z H e r r e iz J e s ú s F e r n a n d e z Ib á ñ e z R a fa e l F e r n a n d e z R o d r íg u e z F e lip e F e r n a n d e z T o rr e J o s é d e la F u e n t e R a fa e l G a la n S a n to s J o s é G a le m a n y P u ja d a s J o s é M a r ia G a r c ía A p a r ic io Is m a e l G a r c ia A r e v a lo F r a n c is c o G a r c ía C r e s p o M ig u e l G a r c ia M a r t in e z A lfr e d o G a r c ia M u ñ iz M ig u e l G a r d a O liv e r A n to n io G a r d a S e r r a n o J o s é M a r ia G a r c ía C e n e r à D e m e tr io J im é n e z C a rra s c o J o s é G ín e s P a s c u a l P e d r o G Ir a b a l B e n a m u s a

S a n tia g o G o m e z A ra n d a A u r e lio G o m e z H e r n a n d e z F e lic ia n o G o n z a le z E s c u d e r o J u a n G o n z a lv e z G a r c ia F io r e d o G o n z a le z ('M oreno P e d ro F e lip e G o n z a lo G o n z a le z J o s e G ra c ia n o N o v a l R a m ó n G ra o A zn a r M a n u e l G u a r d a d o A lv a r e z M a x im in o G u e r r e r o T e ja d o L o r e n z o H e r n a n d e z G r e g o r io A n t o n io H e r n a n d e z P a b lo H e r r a n z M o r e n o A n t o n io H e r r e r a P o v e d a J o s é Ig le s ia s L o r e d o J o a q u ín J im é n e z ^ u d o F ra n c is c o L u c a n o C a b r e r a A n t o n io L o p e z B la n c o J e r o n im o L o p e z M a r t in e z J o a s e L ló r e n te L u c a s A s c e n s io n (M a e s tre C o r o n a d o R a fa e l M a r ta N a v a rr o J u a n M a r ín L o p e z F a u s tin o M a r t in e z A m p u d r a A n to n io M a r t in e z A u g u i J o s é M a r tin e z M a r tin e z A n d r e s M a r tin e z M a n z a n e d a R a m o n M a r tin e z O r te g a B e r n a r d o M a r tin e z P e r e z M a x im in o M a r tin e z S a n c h e z J u a n M a te o C e s a r L u is M e a n a T r a b a n c o F ra n c is c o M e lo n e s S a lin e r o J o s e A n t o n i o M e n a G il S e v e r in o i'le n e n d e z T e m p e s t a J o r g e M ig u e l M o n to s o J u lio M ilia n T e n a J e r o n im o M e n g a n o H e r n a n d o F u lg e n c io M in a n o G ra c e ! A n to n io M o n te s in o s M a n jo n J o s e R a m o n M o n t o t o E s p in a M a r ia n o M o r a le s S e r r a n o N e m e s io M o r e n o R o d r ig u e z J o s e M a tia s M o y a M o r e n o D a v id M u ñ iz F e r n a n d e z J o s e M a r ia N o v a G o n z á le z A lb e r t o O r d a s L o r e n z o M ig u e l O r m ig o C a s t a ñ o E u g e n io O s a R u b io R a m o n O t e r o G o n z a le z U r b a n o O v e je r o G a r c ia T o m a s P a n to ja V illa f u e r t e s J o s e P a rra d o F e rn a n d e z J o a q u in P a s c u a l F e r r a n d o N ic o a s P e d r o s a A t ie n z a M a n u e l P e n e lo n B e n ite z G a s to n P e re z L o n g o M a n u e l P e r e z R e q u e jo J o s e P iñ e r a M a r t in e z E u s e b io P la te r o S a n c h e z R a m ir o Q u in t a n o G o n z a le z J o s e f ^ m o n F o n o li J o s e R a m o s P la z a L a u r e a n o d e l R io H a r o

F r a n c is c o R iv a s G o m e z A g u s t in R o c a C o b o s J e s u s R o d r íg u e z S u a r e z Is id r o R o m a n M a r t in J o s e R o m a n c e s P la n e ll B e n ja m in R o s e ta N o r ie g a A n t o n io R u b io R o d r ig u e z R a m o n R u i z S a n c h e z V ig il F e lix R u iz N o r ie g a E d u a rd o S a a v e d ra C a s tro A v e l i n o S a l a v e r r i a L o y o la J o s e S a lv a n s D o m é n e c h A r s e n io S a n c h e z N o s ti (M anuel S a n tin o C a s te lló n O liv e n za J o s e M a r i a S a r i e g o S o lis J o s e S e n e n t e M a r t in e z A lb e r t o S a n to s G o n z a le z A n g e l S o b e r o n A lo n s o J o s e S o la E u la t J u a n S o la L lo r e t V ic e n t e S o s p e d r a A lb r ic h J o s e S u a r e z G a r c ia C a s tr illo n L u is T a n d a Q u e s a d a J a im e P e ro l B o s c a C r is tin o T o r r e c illa R o s e n d o E s ta n is la o T o r r o ja s A y m a m i D ie g o U llo a T r u jillo J o s e V a r e la J im é n e z J u a n V e r a R o d r ig u e z F r a n c is c o V ic e n t e P e r e z C o n s t a n t e V ill a l b a D ia z J u a n V i l l a m a r S o lis M a n u e l V iñ a H e v ia S ilv in o Z a p ic o G a r c ia

R EEM PLAZO DE 1940 P e d r o A b r il N o a le s L o r e n z o A g u i la r C a p illa M a n u e l A lv a r e z A r g u e llo M a n u e l A lv a r e z F u rio F r a n c is c o A n g la d a M e r c a d a l M a r ia n o A r c e S o to M ig u e l A z n a r M a r t in M a r ia n o B a lle s t e r o s G a r c ia C a r io s B a ñ u is F r a n q u e s a A lfr e d o B a r r u g u e s Jose Bas A n g u e P e d r o B e r m u d e z G o m iz A r g e lia A n g e l B ra s B rin g a s A n f o n io B ra v o E ^ i n o S e b a s tia n C a n o S e r r a n o M anuel Canovas J u a n C a n to s R o m a n C e c ilio C a r c e le n S a n c h e z M a r ia n o C a r b o le s P a r r illa B e rn a b e C a rro z a M e n a d o R o d o lfo C a v a d e l C e rro Tom ax C ayach B uxeda M o d e s t o C ic lo n c h a R o m e r o M a x im ilia n o C le r C a n o M a t e o C o r i ie s S a n c h e z Jo se C a m p s C u rt J u a n C h a c o n C a rrid o P e d r o C h a p a r r o G a r c ia

F r a n c is c o D ia z D o r a d o In d a le c io D ia z S a n c h e z Jose D oña Lopez J o s e E g e a M a r tin e z M ig u e l E s c o la n o M a r t in e z M a n u e l E s p e r illa S a n c h e z F r a n c is c o E s p in o l F e r n a n d e z G in e s E )0 3 0 s it0 G a r c ia M a n u e l F e r n a n d e z C a le r o Jose F e rn a n d e z S a n c h e z Jose F a rre t S ae z T o m a s G a l v a n y P la n a s A lf o n s o G a lle g o B o ñ a ñ o s F r a n c is c o G a r o e n o S a n c h e z J u a n G a r c ia A q u e r r i J e s u s G a r c ia A lm a r c h a T o m a s G a r c ia F e r n a n d e z J u a n G a r c ia G a r c ia E s tre c h o V a le n tin G a r c ia G o n z a le z R i c a r d o G a r c i a L u c io J u a n G a r c ia M u r illo J u a n G a r c i a R ic o E n r iq u e G a r c ia S a n c h e z M a n u e l G il M a r t i n M a n u e l G il R u iz A n g e l G im é n e z C o le ta A d e la id o G o m e z D e lg a d o P r u d e n c io G o m e z P e la y M ig u e l G o m e z S e r r a n o A r t u r o G o n z a le z F e r n a n d e z J o s e G o rri P a s to r B a s i li o G u i j a r r o A y a l a O s c a r H a f - f a d R o d r ig u e z M ig u e l H e r n a n d e z B a e z a A n t o n io H e r n a n d e z L o p e z F r a n c is c o H e r r a n P e r e z L u is Ig l e s i a s C o m p t e A n d r e s In g le s O r te g a J e s u s J u a r e z P ie d r a o u e n a J o s e J u r illo H ig u e r a J o s e L ig e r o L a T u e n te J o s e L o p e z F e rn a n d e z P a s c u a l L ii d o M a r t i A n t o n io M a n r iq u e A ria s M a n u e l M a r t in e z A lc o b e r o E s t e b a n M a r i:in e z C a c e r e s A g a p it o M a r q u in a S e g u r a M an u el M oya Lozano E u g e n io M u ñ o z P ra d o M a n u e l N a v a rro N a v a rro A n t o n io N ie v e s M o r a R o s a r io d e l O lm o C a b e llo R o q u e O liv a r e s In ie s t a E d u a r d o O r t iz R u iz Y a ito r A n g e l O s s o r o U r d a n g a r a in O v id io F a le n c ia A lc a id e J u a n d e la P a lm a B a n a c o J e s u s P e r e z R o d r ig u e z A n t o n i o P i c a z o P ic a z o J o s e P ie d r a h it a M u r illo J o s e P in ta d o M u ñ o z V a ld e p e ñ a s E r n e s t o P o la d u r a G a r c ia J u a n M a n u e l R a m ir e z B e rm u d e z S a t u r n in o R a ta R a ta

A n d r e s R o d r íg u e z A lo n s o F r a n c is c o R o d r íg u e z B e r n a r d o F r a n c is c o R o d r íg u e z R o d r íg u e z José R onden V ázquez A n g e l R o y u e la F r a n c is c o S a lc e d o L o b o A n t o n io S a n c h e z E lia s A n d r e s M a n u e l S a n c h e z L u is F r a n c is c o S a n c h e z O r t iz J o s é T o r r e c illa S a n c h e z O c ta v io S a n t ia g o M o r e n o L e o n a rd o S a n to s R a m o s N ic o la s S e r r a n o G im e n o J u a n S o l a R if a J o s é S o r ia n o M u ñ o z F r a n c is c o V e la s c o A g u ila r J o s e C a b e r o P r ie to D ie g o V a le r o B ru A n t o n io V illa e s c u s a F r ia s

REEM PLAZO DE 1941 F r a n c is c o A b a d P o rc e l A n g e l C e b r ia n A lc a ld e J o r g e A q u ilu e P ra d a A n t o n io A r q u e r o O s tiz L o r e n z o A v e lla n o V iñ iu a le s J u a n A v ila R u b io J o s é B a lle s te r o s G ó m e z A n t o n io B a r q u e t S e lg a E d u a rd o B e te ta J o s é B r u n o G a r c ia F r a n c is c o B o le a C a p a r r o s J o s é C a lle ja G o n z a e z G a b r ie l C a r o l M a r q u e s T e o d o r o C a r ia c e d o P o z o A lb e r t o C a p e ll L o r e n a L o r e n z o C a r b o n e ll S o le r J u a n C a s a m a j o P a lla r e s J o s é C a s t e llo A lfo n s o S e b a s t ia n C a s tillo G ó m e z A d o l f o C a s t i l l o V a l ls M a n u e l C e r v e r a R o d r íg u e z J o s é C o lo m e r M a g r ia F r a n c is c o D ia z R e y e s M ig u e l D o n a ir e d e l A r c o J o s é F e r r e r ia s G a r c ia M ig u e l F ib la F o r c a d e ll J o s é F u e rte s C ru z F r a n c is c o G a lla r d o S a n c h e z D e o g r a c ia s G a lle g o C a b a lle r o J o a q u in G a r d a H e r n a n d e z E d u a rd o G a r c ia H e r r a d a C ris to b a i G a r d a L o p e z L e o n c io G a r d a M o r e n o E s ta n is la o P a v ó n D o r a l J a c i n t o G o n z a l e z F o r r io l M a n u e l G r a u O liv e r a s M a g d a le n o H e rn a n d e z G u tie rre z F r a n c is c o L a C r u z A m o r o s J u a n L le n a s R o q u e R a m ó n L lo v e r á s C a s a d e v a ll J u a n M a r e e n S o la n a s F r a n c is c o M a r q u i n a C a r r a s c o F r a n c is c o M a r q u in a S a n z

J o s é M a r tin A n tó n D o m in g o M a r t in B ra g a d o s J o s é M a r tin e z L o s a J u a n M a r tin e z S a n c h e z L u is M o li n e r T o r a n F ra n c is c o N a v a r r o G a r d a J o s é N in P o n V ic to r ia n o N o g u e r a le s P e d r o O liv e r a s L u v a n y D ie g o O r ih u e la C e p a d a José Panades M ongeu N a z a r io P a r ta D a m a s A u r e lio P e ñ u e la s P e ñ u e la s J u a n F r a n c is c o P e r e z S ie r r a J u lia n P la n S e g u r a M a r c e l i n o P u ig T i m o n e d a J o s é P u rro y C le m e n te J o s é R a b a n e d a F e rn a n d e z F r a n c is c o R a m o s E n r íq u e J u a n A n t o n io R o y o A lo n s o M a n u e l R u iz P e r e r ir a M a n u e l R u iz R e m u jo J o s é L u is S a n c h e z S im o n L u is S a la G r a m p e r a S a n A n d r e s M a n u e l S a n c h e z N a v a rro A n t o n io S o to G a r d a V ic t o r ia n o S u b e r o L ic ia g a J o s é S u v a n y F o n ts e c a S e b a s t ia n T ir r u e la R o m a L e o n a rd o T o m a s N a v a rro F r a n d s c o T o rr e ll L a m b e a E s te b a n V a le r o S e r r a n o P e d r o V a lle io A n a y a E s te b a n V a lls F o n ts J u a n Z a p a ta P a p e ro

BATALLON DE TR A B A JA DORES NO 136 4^ C o m p a ñ ía E sp e cia listas Ergoyen (G uipúzcoa) 1 de Julio de 1939 A u r e lio U r i a r t e L ig a r te A n d r é s M a d a r ia g a A n a s a g a s t i D o m in g o A r t e t a B ilb a o E u s t a q u io C o r z o D ie z F r a n c is c o R a z a d o s D o v a l F id e l B ilb a o A le g r ía G e r v a s io A b o itiz O c a m ic a J o s é M a r ía B ilb a o A r i z m e n d i F r a n d s c o G o ic o e c h e a L ig a r te J u a n J o s é A z a rlo z a G e la y a J u s to A m o n d a r á in U r r u c h u r t u J u a n A la s tr a M a d a r ie t a J e s ú s A rs u a g a B a s q u e a rá n J o s é A m e s ti A r m o le a J o s é L u is A r r ía g a L a m iq u i J e s ú s V illa b e itia U g a r t e J u a n A r g a c h a E c h a n d ía J o s é L u is A m e z a q a E c h e v a r r ía M ig u e l O s a n t e O r m a e c h e a M o d e s to C a s ta ñ o s D ra g a M a n u e l E lo r z a M is it e g u i P r u d e n c io L a r r a ñ a g a M o lin u e v o

R a fa e l E le z g a r a y B ilb a o R am ón B eascoecnea Zo azaga T o m a s F e rn á n d e z O s a n te T o m a s B e r r o ja lv iz U r ía r te

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 107 MES DE A BR IL DE 1.940 A g u s tín M a c a r r ó n Is la E la d io F e r n á n d e z G o n z á le z A d o lfo P u e n te H u r ta d o A n g e l C e r r o d ie z J o s é A r r ie ta E lo z a r e g u i G e r m á n N o t a r i o G il F e lip e P a s c u a l H e r r e r a J o s é T a illo n A lo n s o J a i m e R ip o lle s C a m in a s F r a n c is c o C h a m iz o R o b le s S a n t ia g o S e r r a n o D ía z J o s é E s p a d a G im e n o E d m u n d o d ie g o P é r e z J o s é V a lle c a s G o n z á le z R a m ó n R o m á n R u is á n c h e z R e g in o M a r t ín e z S a u q u iñ o R u n n o T o le d a n o D o m in g o D o ro te o E s te b a n E s te b a n A n t o n io In d ia n o B a rro s o A lf r e d o M a r t in M o h e d a n o J o s é G o n z á le z Y é b e n e s M a n u e l d e l C a ñ o F ig u e r o J u a n R e y V ille r a s A n to n io S á n c h e z C a r m o n a José S ánchez López F ra n c is c o L ó p e z v e la s c o S e r a f ín G a r c ía P a b iz o N ic a s io S e y G a r c ía A n to n io P e r e z F e r n á n d e z A n g e l G u tié rre z C a ñ o s A n g e l V e l la f lo r S a n F r a n d s c o R a im u n d o P a n la g u a S a n z J u a n P a d illa F e r n á n d e z J o s é M o r illa s C a b r e r a s F r a n c is c o U r ío s C a r d o n a A le ja n d r o R u b io R u b io J u liá n M a u r a S o r ia J u a n A fo n s L a c a ra b u e l J o s é L ó p e z A lv a r e z R a fa e l G a r r id o B e n íte z T e o d o r o V illa r B a r r e r a L eó n U rb á n P ayo J u a n T o jo H e r n a n d o V íc t o r J u liá n E g id o E r u s te g u i E m ilio A ld a b a C u e n c a P a s c u a l C lim e n t G o n z á le z A n t o n io L ó p e z R u e d a S a b in o M a it ín e z M e r in o F e lic ia n o R u iz M ig u e l L u is M é n d e z S a u r a J u a n R o m e r o M ir a lle s J u a n R o m e r o Ib á ñ e z P a s c u a l R a m ír e z J u a n J o s é C a r r a s c o S o r ia S a b in o A r g u in c h o n a A n g u it e a I g n a c io O s t o la z i Il la r r a m e n d i

J o s é S o r ia S a r r o M a n u e l B o n z o B ^ r r e ir o S ilv io M o s q u e r a A lv a r e z Is a a c M a rc o s H e rn á n d e z P e d r o H e r n á n d e z M a r t ín e z D io n is io M a r t ín e z H e r r a n z P e d r o G a r c ía A n to r á n C a r lo s M u ñ o z S o to J o s é L ó p e z In v a r n ó n C la u d io S á n c h e z C a fe n illa s E d u v íq u ío A lá n z A r b ílta g a A n to n io S e g u e r M a r t ín e z M a n u e l G ó m e z Ib á ñ e z P e d r o S á n c h e z G a r c ía M ig u e l G u tié r r e z E s c u d e ro E u s ta q u io G a r c ía P a r ra d o M a n u e l L ó p e z G a r c ía M a r c o s L ló r e n te M e d in o M u n t íe l F e r n á n d e z T o n a G a b r ie l M u ñ o z S o to R a m ó n V á z q u e z M u r íllo R a m ó n E s t e b a n G a r c illo C ir ilo G a r c ía L u n a J o a q u ín R o d r íg u e z D o r a d o J o s é A . R o d n g u e z Z a b ra M a r c o s A p a r ic io R u fo J o s é a m a d o r C a s tillo C o fa r in o C o r d e r o G ó m e z H e lío d o r o G a r c ía M a y o r D io n is io E s t é v e z P iñ e r T e ó filo S ie r r a R a v a s A n a s ta s io A r c h a m a lo ? P é r e z E u g e n io B a n d e z E s te b a n P e d r o S á n c h e z R o d r íg u e z L e a n d r o C ís n e r o s D o n o r o E u s e b io C im a r r o T e je r íz o M a r c e lin o G a r c ía S a e z ^ F r a n c is c o F e r n á n d e z F e r n a n d e z P a b lo Z a m o r a n o B o te llo A n t o n io R u iz O n z u r d o A le jo S á e z d e la T o r r e J o s é S a n ta C r u z M a r t ín S a n t ia g o V in a l L ó p e z G a b r ie l G a r c ía M a r ín L a d is la o D ía z S e r r a n o J o s é s o la n o B e lm e n t e In o c e n t e T o r r e c illa R u b io F e lip e B a r r e d a R e in a s F r a n c is c o L ó p e z C a s te ll M a n u e l M o n fo rte E s c o b a r José Landa C hacón I s id r o A s c a s íb a r B o lin a g a F e rn a n d o L o za n o C a s a d o J u liá n d e L u c io H e r r e r a L u ís R u iz G a r c ía J u lio E le ja ld e O b iñ a n o M a n u e l G o lc o e c h e a C o c u llo L u is E m p a r ó n A r r e c h e J o s é A r r iz a b a la g a J e r v a J o s é A m e n á b a r G a lla s t e g u i R a m ó n ¿????? M u g u e rz a E n r iq u e O la iz o la S o r s o v a lv e r d e D a n i e l R u i z L ir ó n M a n u e l Z u v illa g a A n z a

C e s á r e o P a r a g u a s R u b io R a m ó n Ir lg o y e n G á r a te F ra n c is c o B r a n d e s C a b r e g u i F é lix B ilb a o A z u r r e ila

BATALLON DE TR A B A JA D ORES NO 107 O yarzun, 1^ de Enero de 1940 Á lv a r e z A r g ü e lle s M a n u e l A lv a r e z C a s tillo A n t o n io A lv a r e z G o n z á le z M a n u e l A lv a r e z F o ra i A n íb a l A n t u ñ a Z a p ic o A n g e l A la e z G o n z á le z D a n ie l A l h a j a r a P a s c u a l F id e l B la n c o A r ia s J o a q u ín B la n c o L a m e la s L u is B a r to lo r r \é M a r t ín e z P a u lin o B a r r e r a A lv a r e z O s c a r B e o lia B a r q u ín L u is , B o rb o lla M a r t ín e z M ig u e l A n g e l B o r b o lla P o s a d a H e r m i n io B e r z o s a B u s t a m a n t e E m ilia n o B a b a f C a r t e g u e r a D e lfín B a b a i M a r t ín e z J o s é C a n t e r o L ló r e n t e E m ilio B a n e ja L la n e s A r m a n d o C a s tr o S a n M a r t in A g a p ito C a lv o L ó p e z G r a c ia n o B e rra O te ro M a n u e l B u e t o A lo n s o P e d r o C u e n c a V íd a n e s N ic a n o r B o v ie lla C r e s p o B e n ig n o B o rr o G o n z á le z M a te o D ía z M a r t ín e z M a n u e l D ía z M a te o A r m a n d o D ía z G o n z á le z A n t o n io E s tr a d a S á n c h e z M a r io F e r n á n d e z A lv a r e z M a n u e l F e r n á n d e z A lv a r e z F e r n a n d o F e rn á n d e z J u an F e r n á n d e z G a r c ía J o s é L u is F e r n á n d e z G ó m e z V ic e n te F e r n á n d e z R o c e s F r a n c is c o F e rn á n d e z M e n é n d e z José F e rn á n d e z F e rn á n d e z M o d e s to F e r n á n d e z S e c a d e s B a lta s a r F e rn á n d e z P é re z M a n u e l F e rn á n d e z Ib á ñ e z J e s ú s F e r n á n d e z J o s é M ig u e l G a r c ía L e r e b u a d i? A lfo n s o G a r c ía B la n c o R a fa e l G a r c ía R o d r íg u e z V ic e n te G a r c ía S u á r e z J o s é G a r c ía C e n e r à J o s é M a n a G o n z á le z A r r e d o n d o J o s é G o n z á le z C u e r v o F r a n c is c o G o n z á le z L la n e r a S a m u e l G o n z a lo G o n z á le z F e lip e G r a n d a C o lja d o J o s é G u a r d a d o A lv a r e z M a n u e l G óm ez López Angel L ó p e z B la n c o A n t o n io

L o b e to G u tié rre z J u a n L le r a G a r c ía R ic a r d o L ló r e n te L u c a s J o s é Ig le s ia s S u á r e z A n g e l M a r tín e z S á n c h e z M a x im in o M a r t ín e z A la s J e s ú s M a r t ín e z A m p u d ía F a u s tin o M a r t ín e z d e l v a lle A u r e lio M e n é n d e z P e ñ a n e s J u lio M a n u e l G a r c ía A rtu ro M o r á n M u ñ iz M a n u e l M e a n a T r a b a n c o L u ís M o n te s L a rria n a N ic o lá s D io n is io N o ra G o n z á le z J o s é M a n a O t e r o G o n z á le z R a m ó n O te r o G u tié r r e z M a n u e l O rd a s L o re n z o A b u s to P a lo m o L le r a n d i A q u ilin o P a n d ie lla P a n d ie lla P a u lin o F a le n c ia a lc a ld e O v id io P a rra d o F e rn á n d e z Jo sé P ére z F e rn á n d e z A rm a n d o P é r e z R e g ü e jo M a n u e l P é r e z R o d r íg u e z J e s ú s P e n d o s C a p jn J o s é P r ie to F e r n á n d e z G e n e r o s o Q u e s a d a B a n te li M a n u e l R o d r íg u e z B a r r e s P e d ro R o d r íg u e z S u á r e z J e s ú s R o d r íg u e z C u e r o J o s é R ó s e te N o r ie g a R a m ó n R ó s e te M o rie g a B e n ja m ín R iv e r a R iv e r a P e la y o R ib e r o R ó s e te J u s to S á n c h e z N o s tí A r s e n io Sánchez S ánchez M anuel S u á r e z G a r c ía J o s é S u á re z L ó p e z L a u re a n o S a n to s G o n z á le z A lb e r to S a r ie g o S o lís J o s é M a r ía S o b e r ó n A lo n s o A n g e l S o b e ro T re s F e rn a n d o T a m a rg o Losa M a n u e l T a n d a Q u e s a d a L u is V e g a C a m b lo r J o s é V e g a M a r tín e z P e d ro V i l l a m o r S o lís J u a n V id a l J u n c o R a m ó n Z a p ic o G o n z á le z M a n u e l

BATALLON DE TR A B A JA D ORES N° 107- 3°E O ya rzu n , 1 d e enero 1940 Á lv a r e z G o n z á le z L u is A n d r é s L lo g o s F e d e r ic o A r r ib a s P e r e z A n to n io A lv a r e z C o ra l R u p e r t o , A to r r a s a g a s ti A r r ie ta J o s é A m ie r a M a y o r J o rg e A ir a G ó m e z A n t o n io A lv a r e z P é r e z C o r s in o A ld e c o e c h e a T a llo e c h e v a rría F id el A c h u t e g u i A c h u t e g u i F e r m ín

A lg o M ig o ja A n g e l B a r b e r o R e v illo R ic a r d o B ilb a o D o ñ a b e it ia F é lix B la n e s C a s t a ñ o s o L is a r d o B la n e s B o r r u a R a fa e l B e r m ú d e z R u b io B e n ja m ín B la n e s C e r r o M a n u e l B la n e s C o t o L u is C u e n a G a r c ía P a tr ic io C a r u s V illa r J o s é C a p ín b la n c o F e r n a n d o C a v e r ò P r ie to J o s é C id o n c h o R o m e r o M o d e s to C asal A rd u ra M a n u e l C a s tillo R o m a l M a n u e l C u e li B a r b e llo E m ilio D ía z F o m b e lla F a u s tin o E s p lu g a E s p lu g a J o s é E s c o n d e n J u a n A lf o n s o F lo r e s L a r ie g o M ig u e l F i d a l g o V a l l i n a C e ls o G a r c ía F e r n á n d e z J o s é G a r c ía S u a r e z C e le s tin o G o n z á le z L o m o b a n o J o s é R a m ó n G o n z á le z G a r c ía L e a n d r o G a r c ía G o n z á le z R e in a ld o Ig le s ia s P é r e z C e le s tin o Ig le s ia s G a r c ía S a b in o L o p e z R e c io L o r e n z o L a s a S u a r e z V a t e A v e lin o L le d ia s L la v io A n t o n io M a r t í n e z C a j 3Ín R a m ó n M u ñ iz F e r n a n d e z D a v id M o n t e s G a r c ía L u is M a n s o M o ra n B e rn a rd o M a r c o s A b a d A n to n io M a só M o re n o A n g e l M o ra V a lv e r d e V a le n tín M a n g o H e r r a n z E n r iq u e M o r e n o G o n z á le z R a m ó n O r ib e U ñ a E v a ris to O s g ro U rd a n g a ry A n g e l P e r e d a M a r tín e z R e c a re d a P é r e z lo n g o G a s tó n P ic o V i n a s J u a n P r ie t o G u t i é r r e z F r a n c is c o P u e n te L a g o A n t o n io P é re z C o rte M a n u e l P e d r e g a l G o n z á le z B a n d ilio P o la d u r a G a r c ía E r n e s to R e q u e jo G o n z á le z P a u lin o R o d r íg u e z B a r r e s J o s é S u a r e z G a r c ía B a lta s a r S u a r e z R o d r íg u e z J o s é V a lle s H e v ia M a n u e l V e g o a lm a z á n Ild e fo n s o V iv ía n Is u s i C h a r le s V e g a V ^ a A n s e lm o Z a p ic o G a r c ía S ilv in o V ic e n t e A lo n s o Iz q u ie r d o V a le r ia n o Z a m o r a M a r tín e z S a n t ia g o G im é n e z G a m is

BATALLON DE TR A B A JA D ORES NO 107

O yarzun, 4 de Enero de 1940 J im é n e z B a s tid a J o s é

BATALLON DE TR A B A JA DORES N° 107 O yarzun, 1 de Enero de 1940 D ía z M u t e a s J o s é

BATALLON DE TR A B A JA D O R ES NO 107 O yarzun, 14 de Enero de 1940 G a r c ía M a r tín e z M o d e s to

BATALLON DE TR A B A JA DORES NO 107 O yarzun, 16 de Enero de 1940 C a n d e la r io M ir a lle s R e g e lu

BATALLON DE TR A B A JA DORES NO 107 Oyarzun, 19 de Enero de 1940 C a m p o C u re l J o s é

BATALLON DE TR A B A JA D ORES NO 107 O ya rzu n , 2 d e Feb rero de 1940 R ío s M e a n a L u is C a s t e llò A lfo n s o J o s é G a r c ía M u r illo J u a n M oya Lozano M anuel G il R u i z M a n u e l B la n c o C o t o L u is

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N . o 107 O yarzun, 8 de febrero de G a r c ía H e r n á n d e z , R é g u lo M o n te s in o s M a m ó n , A n t o n io

de 1940 L a c r u s A m o n ó s , F r a n c is c o E za rre c o L a n a , R a m ó n G o n z á le z M o r e n o , F lo r e n c io

BATALLÓN DE TR A B A JA DO RES N . o 107 O yarzun, 2 de m arzo de 1940 B a rrio s M a r t ín A n to n io

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N.o 107 O yarzun, 4 de m arzo de 1940 Q u i n t a n a L lo p R a m ó n H e r n á n d e z C a b r e r a V ic e n te B o r b o lla P o s a d a H e r m i n io

BATALLÓN DE TR ABAJADORES N . o 107 O yarzun, 8 de m arzo de 1940 B a r q u e t S e g a A n t o n io

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 107 O yarzun, 9 de m arzo de 1940 O liv e r a s J u v a n i P e d r o

BATALLÓN DE TR A B A JA D O R ES N . o 107 Oyarzun, 11 de m arzo de 1940 B o le a C a p a r r o s F r a n c is c o C a n o F e ít o J o a q u ín

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N.o 107 Oyarzun, 12 de marzo de 1940 G ó m e z C a b re ra José M a n z a n a r e s G u it a d o J o s é

BATALLON D ET R A B A JA DORES N.o 107. O yarzun, 13 de feb rero de 1940

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N.o 107 Oyarzun, 17 de m arzo de 1940

Cienfuegos Femández, Laurentino

G a r c ía M o n t e a g u d o L u is T o r r e s P o lit M a t e o

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 107 O yarzun, 23 de feb rero de 1940

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N .o 107 Oyarzun, 22 de marzo de 1940

F re s n o S á n c h e z , J o s é P r ie to F e r n á n d e z G e n e r o s o

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 107 O yarzun, 26 de feb rero

BATALLÓN DE TRABAJAD ORES N . o 107

O yarzun (G u ip ú zcoa ) 3 de abril de 1940 A s e n s io V e r a C a y e ta n o

BATALLÓN DE T R A B A JA ' D ORES N.o 107 O ya rzu n (G u ip u zco a ) 5 de abril de 1940 C a r u s V illa r , J o s é M a n u e l G a r c ia , A rtu ro G u t ié r r e z C o d in a , A n ic e t o B a r r o g u é s G a s c ó n , A lfr e d o

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 107 O yarzun (G u ip ú zco a ) 6 de abril de 1940 M ig u e l G a lo f r é , A n t o n io R o m e r a M a r tín e z , J o s é O s o ro U rd a n z a ra y , A n g e l

BATALLÓN DE TR A B A JA D O R ES N.° 107 O yarzun (G u ip ú zcoa ) 8 de abril de 1940 G a r c ía H e r n á n d e z , R é g u lo

BATALLÓN DE TR A B A JA D O R ES N.° 107 O yarzun (G u ip ú zcoa ) 9 de abril de 1940 P la c id o R iv e r a R iv e r a P e d r o Q u ir ó s L in a r e s J o s é F re s n o S á n c h e z J u a n S a d u r n i V a lle s , A n t o n io L le d ia s L lo v io

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 107 O yarzun (G uipúzcoa) 10 de abril de 1 ^ 0 F e rn á n d e z P é rez, M a n u e l M a r t ín e z H e r r a n z , D io n is io

BATALLÓN DE TR A B A JA D O R ES N.o 42 O yarzun (G u ip ú zcoa ) 2 de Enero a e 1940 A n t o n io M o r e n o G u is a d o R a fa e l V iz c a ín o M u ñ o s A n to n io M a n r iq u e A ria s A n d r é s In g le s O r te g a

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O ya rzu n (G u ip ú zco a ) 3 de Enero ae 1940 A q u ilin o M a r t in R o m á n M a r t in P u i^ T o r r e s J o s é M a r t i a la ñ a F é lix G r a n a d o s P u jo l

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O ya rzu n (G u ip ú zco a ) 4 de Enero a e l9 4 0 S e g u n d o F e r n á n d e z R o d r íg u e z N a liv ia n o M ig u e l H u e r ta s

BATALLÓN DE TR A B A JA D O R ES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 15 de Enero de 1940 J o s é M a r tín e z F e r n á n d e z G u m e r s in d o F e rn a n d e z F u e n te s Is id r o A le d r e A p a r ic io C le m e n t e R ia v o E s te b a n

B ATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 24 de Enero de 1940 F r a n c is c o M a r t ín L ó p e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 25 de Enero de 1940 D a n ie l V a r e la M a g a n o

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N.*’ 42 O yarzun (G u ip ú zco a ) 3 de Febrero de 1940 J o s é N o v illo A r ia s M a n u e l G a r c ía S ie r r a P e d ro L ó p e z C a n tó n

BATALLÓN DE T R A B A JA D ORES N.o 42 O ya rzu n (G u ip u zco a ) 7 de Febrero de 1940 A n d r é s A n d r a d e D ía z M o is é s C u a d r a d o C a n o M a n u e l P é r e z R e ig

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O ya rzu n (G u ip ú zco a ) 9 de Febrero de 1940 J o s é F e r n á n d e z G a r c ía J u a n C e c ilia G ir o n a

BATALLÓN DE T R A B A JA ' DORES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 10 de Febrero de 1940 Is id r o S o r ia n o M a r t ín e z

B A T A LLÓ N DE T R A B A J A D O R E S N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 10 de Febrero de 1940

A lf o n s o P u jo l C la v a g u e r a

BATALLÓN DE T R A B A JA D O R ES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 12 de Febrero de 1940 J a c in to G o n z á le z F a r r io ls

BATALLÓN DE TRABAJA DORES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 14 de Febrero de 1940 A n to n io N ie t o L o z a n o A rm a n d o V e g a M e n e n d e z

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 15 de Febrero de 1940 J o s é A lo n s o R o a

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N . o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 18 de Febrero de 1940 M a n u e l G a lá n L o re n s J u a n Z a b o rra R a b a d án

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 22 de Febrero de 1940 J o s é M ® G o n z á le z G a r c ía F r a n c is c o R ib e r A Is in a

BATALLÓN DE TRABAJA DORES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 25 de Febrero de 1940 S a n t ia g o R o b le s L ó p e z J o s é B a r r ig a D o m ín g u e z E d u a r d o I^ e n d o z a U r b a n o M a g ín C e n t e lle s B e l

BATALLÓN DE T R A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun (G uipúzcoa) 28 de Febrero de 1940 A g u s t ín B e lm e n t e G r a c ia

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 2 d e m arzo de 1940 Á n g e l A le g r e P é r e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 3 de m arzo de 1940 P a n t a ló n A g u s t ín F e r r e r

BATALLON DE TRAB A JA DORES N.o 42 O yarzun 4 de m arzo de lá 4 0

BATALLON DE TR AB A JA D ORES N.o 42 Oyarzun 28 de m arzo de 1940

BATALLON DE TR A B A JA D O R ES N.o 42 O yarzun 22 de abril de 1940

M ig u e l S a n t a n a S á n c h e z J o s é G ra n L u cas

N a r c i s o R o d r i g o L lo v i o V e n tu ra E n d s o S á n c h e z E v a r is to P a p io la M a ta m o r o s

J e s ú s M a r t í n e z A lo s

BATALLÓN DE TR AB A JA D ORES N.o 42 Oyarzun 11 de m arzo de 1940 J u liá n M a y o D o m ín g u e z B e r n a r d o M a r tín e z P é r e z In d a le c io D ía z S á n c h e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D O R ES N.o 42 O yarzun 12 de m arzo de 1940 F lo r e n c io A v e lla n o B a s ta r d o L u is G o r d illo R o d r íg u e z A g u s t í n C a s i l l o ¿?7 J o s é d e la C r u z C a n a L u is B u e s c o li C a s a d o

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 Oyarzun 15 de m arzo de ld 4 0 J u lio F e r n á n d e z F e r n á n d e z M a n u e l M a r t ín e z G o n z á le z

BATALLÓN DE TR A B A JA D O RES N.o 42 O yarzun 16 de m arzo de 1940

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O ya rzu n 6 d e a b ril de 1940 A rm a n d o V e g a M e n é n d e z G r e g o r io J u z g a d o L ó p e z R a m ó n M a r in o B e rn a l

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N.o 42 O ya rzu n 9 de a b ril de 1940 S a n t ia g o T o r r e c illa S a iz

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 12 d e abril de 1940 C e c ilio S e v illa N o t a r io Juan A n tó n . De G o n z á le z M a n u e l Z a m a rg o Loza

BATALLÓN DE TRABAJA DORES N.o 42 O yarzun 17 de m arzo de

1940

A g u s tín O r t u z C a n a v a t e

Paz

BATALLÓN DE TR AB A JA D ORES N.o 42 O yarzun 15 de abril de 1940

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 19 de abril de 1940 R a m ó n P e ñ a R o d r íg u e z

BATALLÓN DE TRAB A JA DORES N.o 42 O yarzun 20 de abril de 1940

Cesáreo Fernández Fernández

J o a g u ín R o u r e s P a r e jo J o s é A r t e r o R u b io R a m ó n B u r g a s e V iv ía n D ie g o G a r c ía A lb a r r a c ín J u a n G o n z á l e z R ib a s J o s é F e rn á n d e z M e n é n d e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N . o 42 O yarzun 26 de m arzo de ld 4 0

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 21 de abril de 1940

C a r lo s S e g u r a F e r r e r E m ilio R o j o G a r c ía

R a m ó n S a n z P la n a L u is G o n z á le z M e n é n d e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 Oyarzun 24 de m arzo de 1940

P e d r o Á lv a r e z G a r c ía A u r e lio U r ía F e r n á n d e z J u a n M a r tín e z S á n c h e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 24 de a b ril de 1940 S e r v a n d o Á lv a r e z Á lv a r e z E r n e s t o A lv a r e z O r d iz

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 28 de a b ril de 1940 M ig u e l A . B o r b o lla M a r t ín e z A d o l f o C a s t i l l o V a l ls

J o s é B e rn a l R a m ír e z Juan A n to n io De P az G o n z á le z L u d n io P e n a C ó rd o b a L u i s D e L a L l a v e C id M a n u e l G a r c ía F e r n á n d e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 23 de a b ril de 1940

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N.o 42 O yarzun 29 de m arzo de 1940 M a n u e l G ó m e z R u b io

B A T A LLÓ N DE T R A B A J A D O R E S N.o 42 O yarzun 3 de M ayo de 1940 M a r c e l i n o P u ig T i m o n e d a F r a n c is c o B o le a C a p a r r o s

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 8 de M ayo de 1940 J o s é M a r tín e z F e r n á n d e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D O R ES N.o 42 O ya rzu n 9 de M ayo de 1940 A n t o n io R u iz A n s u r b e A n t o n o G a lla r d o H e r n á n d e z J o s é P iñ e r a M a r t ín e z

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N . o 42 O yarzun 10 de M ayo de 1940 E v a ris to M u ñ o z G u tié r r e z

A n t o n io A m a r illo S á e z R e g u lo G a r c ía H e r n á n d e z J o a q u ín V á z q u e z M a r t ín e z

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 12 de M ayo de ld 4 0 V e n tu ra A re n a s R o m e ro R a m ó n M a r t ín e z C a p ín

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 13 de M ayo de ld 4 0 A n to n io L ó p e z R u e d a J u a n S a d u r n i V a lle s

BATALLÓN DE TR A B A JA D O R ES N.o 42 O yarzun 14 de M ayo de 1940 Á n g e l Y a m e z Iz q u ie r d o M a r c e lin o C o s ío P é r e z L eó n L u c a s C o ro n a d o F é lix Z a m o r a D e L a F u e n t e J o s é R o d r íg u e z G a r c ía J u a n F a rre ra s F a rre r F r a n c is c o C h a m is o R o b le s

BATALLÓN DE TR A B A JA DORES N.o 42 O yarzun 16 d e A bril de 1940 V ic e n t e A z u a r a M ir a lle s P a s c u a l B a r b e r a n G a r c ía

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES N.o 42 O yarzun 18 de A bril de 1940 C r is tó b a l V a ld iv ia E s to p a M a n u e l D ía z M a r t ín e z

B a ta lló n de T ra fa g a dores 125-5^ Com pañía O yarzun l o de Ju lio de 1.939 Ild e lfo n s o A c e b e d o B u e n o J o s é A d e ll T a r g a A n t o n io A g u a d o P a r re ñ o R a m ó n A g u s tín D a lm a u J u a n d e l5 io s A l b a L u c e n a J o s é A lb a r e d a C a r b o n e ll F e m a d o A r b o le d a L ó p e z M a r c e lo A lc a lá S a n z J o s é A lc a ld e G u tié r r e z A n t o n io A lm e la C e lm a J o s é A lm e n d r o s M a r tín e z J u a n A lo n s o B e c e r r a J o s é A Ió s B o s c h M a n u e l A lv a r e z C a s tillo

M a n u e l A lv a r e z G a lle g o G r e g o r io A lv a r e z M o r e n o C e fe r in o A lv a r e z P a rra L u is A n d r é s C o r t é s F r a n c is c o A n d r e u C a s tillo J o s é M a r ía A n d r e u C r u z J u a n A n d r e u G u illé n J o s é A n d re u H e rre ra J u a n A n q u e r a B a r g a lló C ris tó b a l A n te q u e r a C o s ta s V a le n tín A r a g o n é s P a la c io s C a r m e lo A r a q u is t a in E c h a b u r u F e lip e A r a n d a F e r n á n d e z A n g e l A r n a u O liv e r C ris tó b a l A r r e jo Ip iñ a J o s é A s tr a b a l D o m e n e c h J o s é A y a t s C o ll A n t o n io A y e lo C o n c a J o s é A y m e r i c h R lp o ll P e d ro A y u s o P é re z J u a n B a d ia C o s ta F r a n c is c o B a la g u e r D ía z J u a n B a lle s t e r o s S o le r a s A n t o n io B a ls e r a H o r n e r o J o s é B a q u é Is e r n J o a q u ín B a r c e ló V a ld iv ia M ig u e l B a r r io V e r q a z A n t o n io B a u t is ta D ía z V ic e n te B e ltr á n J u a n M a n u e l B e g u é B e lló J o s é B e n a ig e s M o r e ll E n r iq u e B e n it o V ic e n te J u a n B la n c h C o lo m a J o s é M .B a r b a R o d ó E n r iq u e C a lv o Ib á ñ e z V a le n tín C a lv o M a n z a n o J u a n C a rm o n a F e rn á n d e z G r a c ia n o C la r o t L a ra F r a n c is c o C h a c ó n A g u ila J o s é M a n u e l E s tra d a S á n c h e z A n t o lín F a ja r d o M a r t ín e z V i c e n t e F a s P u ig V ic e n te F e r n á n d e z G ig a n te A g u s t ín F e r n á n d e z G o n z á le z J o s é F e r n á n d e z M a n r iq u e R o g e lio F e r n á n d e z M a n z a n o F r a n c is c o F e r n á n d e z M a r t ín A n a s ta s io F e r n á n d e z O r t iz V ic e n t e F e r n á n d e z P o r t a v e lla M a n u e l F e rn á n d e z S án c h e z P e d ro F e rn á n d e z S á n c h e z M a r c e l i n o F l o r e s V ig i l E ie u t e r io F o lc h Y o v e r E m i l i o F u e n t e s E c i ja J o s é F u s te r T o rre s L u is G a r c ía C o n e jo J o s é G a r c ía E s c u d e ro E s te b a n G a r c ía F e r n á n d e z F r a n c is c o G a r c ía F e r n á n d e z J u a n G a r c ía F e r n á n d e z S e b a s tiá n G a r c ía R a y a J o s é G a r c ía S a n tia g o J e s ú s G a r c ía S u a z o F r a n c is c o G a r c ía T o r r e s

A n t o n io G a r r id o P r ie to J u a n G ijó n C ria d o A s e n s io G im é n e t B o n e t N ic o lá s G im é n e z G a lla r d o M ig u e l G im é n e z M a r t ín e z C le m e n t e G im é n e z M e c a J o s é M .G im é n e z S e r r a n o M ig u e l G ó m e z P e r a l J o s é G ó m e z R e g u e ir o W e n c e s la o G ó m e z V a r g a s P a b lo G ó m e z Z a ld ív a r V a le n t ín G o n z á le z M u r illo M a n u e l G o n z á le z S á n c h e z J o s é G u ir a u B e r n a b e u A n to n io H e r n á n d e z C o n e s a C e f e r i n o H e r n á n d e z G im é n e z B e n ito H e r n a n s e i M o r e n o A n to n io H e r r e r o C a z o r la A n d r é s In ie s ta E s c o b a r A n t o n io J u a r a C a rra s c o J u a n J o s é Y e n t o A lc á n ta r a A n t o n io G o n z á le z H e r n á n d e z J o s é L a ra L o z a n o F r a n c i s c o L il lo F l o r P e d r o L ó p e z E lv ir a A n t o n io L ó p e z G a r c ía M a n u e l L ó p e z M a r t ín e z P e d ro L ó p e z M a rto s M a n u e l L ó p e z M e m b r ilb B e r n a r d i n o M a r ii ín M a r t iín J u a n M ig u e l C a s e lla s H e r m in io M o lin a L iz a n o A n t o n io M o n t e P e lá e z M a n u e l S e c o A z p illa g a M o is é s T e m illo P é r e z S a lv a d o r T e r c illa P e r e d a F r a n c i s c o V a r g a s R ic o

B a ta lló n d e T ra fa g a dores 125-6^ Com pañía O yarzun l o de Ju lio de 1.939 A n t o n io A v e lla n e d a P é r e z J a im e B a g é s C a s a n o v a s S a lv a d o r B e r e n g u e r R o u re I s m a e l B la s c o M o r e n o Jo sé B odi F e rra g u t B a lt a s a r B o n illo M u ñ o z A lfo n s o B o q u e t B u s o n s L u i s B o r e a P u ig F r a n c is c o B o r d a llo G a r c ía Is a ía s B o ria L o z a n o J u a n B o r r e ll L le u g e t F r a n c is c o B r a v o G a r c ía N i c ó m e d e s R ío s G a r u l l a M e lc h o r B u c e r o G a r c ía R a fa e l B u f o r m V id a l J u a n B u ja r d ó n N a v a r r o G o n z a lo B u r g u e ñ o V illa n u e v a A n d r é s C a b a lle r o A lv a r e z A n t o n io C a b a lle r o J á tiv a J u liá n C a b a lle r o S e g o v ia D a m iá n C a b e ll T e lle t D ie g o C a v a M a r tín e z

L o r e t o C a b r e r a R u iz A n t o n io C á c e r e s G a r c ía G e r ó n im o C á c e r e s L ó p e z J o s é C a le r S á n c h e z D a n ie l C a lv o A n ib a s J u liá n C a l l e a C a s tillo F r a n c is c o C a lle jó n G u t i é r r e z G u ille rm o C a m b r o n e ro B e rm e jo J a im e C a m p s B a rto m e u S a l v a d o r C a n T p il lo M o r a l e s J u lio B u r g o s G a r c ía F r a n c is c o C a n o G a r r id o J u a n d e D .C a ñ a d a P e r e llá F e lip e C a ñ a m a r e s Ig u a l a d a A n to n io C a ñ a v a t e M a r t ín e z J o s é C a rm o n a N o g u e ra s M a tía s C a r r a m o lin o P in ta d o T e o d o ro C a rra s c o N ú ñ e z E n r i q u e C a r r e ñ o A iz a J u l i o C a r r e t e r o d e la C r u z L u is C a s a d e s ú s E s p e it R e g in o C a s a lló M a r t ín e z J o s é C a s a is B o n e t A n to n io C a s e s M a r t ín e z In o c e n c io C a s t e lla n o s M o n t e r o A n t o n io C a s te llò M o lt o G a b r ie l C a s tillo M a r t ín e z J u a n P. C e n d r e r o R is c o D a m iá n C e re z o E g e a G a b in o C e r e z o M o r e n o M ig u e l C le m e n t e M o r e n o J a im e C lim e n t A le m a n y R a fa e l C o c h a rre ra C a s a s P e d r o C o lo m é V a le n tín J u a n C id P é r e z L u is C iv e r a L á z a r o A n t o n io C o lo m in a A p a r is i A l b e r t o C o ll P é r e z D a n ie l C o lla d o C a r a v a c a A n d r é s C o m p a n y R ib a s J u a n C o n tr e r a s M a r tín e z D a m iá n C o r t é s L le m b a r J o s é C o rté s S á n c h e z M a n u e l C o r p a A s e n s io P e d ro C o s ta B ra u A n t o n io C o s a a r M a r ín A n to n io C r u z U r r u tia S e c u n d in o C u b e ll R o d r ig o B a u t i s t a C h a l m e t a F a lc o R a m ó n D e n g ra F e rn á n d e z J o s é D ía z A g u a d o E la d io D ía z L o r e n t e R a fa e l D o m é n e c h H e r n á n d e z S a n t ia g o D o m ín g u e z N a v a r r o B a u tis ta D o m in g o C a n d e li J o s é J o rs é S e rra A n t o n io E g e a A b ril P a t r i c i o E g e a R u iz P e d r o E lia s I r i a r t e S a n to s E n c in a s O r tiz E s t e b a n E s c a l é P iñ o l s A g u s tín E s c rib a R o m e r o J u a n E s c u d e ro M a r tín e z J a im e E s p in o s a S a m p e r e

R a m ó n E s te la A n d r é s P e d ro E s te s o M o re n o R a fa e l E s to ra c h Z a ra g o z a A n d r é s E s to rn e ll A lfa r o A n t o n io E s p ó s ito R o d r íg u e z I s m a e l F a v iá A v í ñ ó J o s é F a b a V ila J o s é F a n e ja P e d r e t J u a n F e n q y G o n z á le z D o m in g o F e r n á n d e z G ó m e z Jesús F e rn á n d e z L aco b a F a u s tin o F e r n á n d e z M a n r iq u e E d u a r d o F e r n á n d e z M a r t ín F e lip e F e r n á n d e z R a m é D a n ie l F e r n á n d e z S á n c h e z A g u s t ín G o n z á le z M a r t ín e z Is id r o H e r a F e r n á n d e z R a fa e l H o r t e la n o H o r te la n o

B a ta lló n d e T ra b ^ a dores 125-6^ Com pañía O yarzun 1° d e Ju lio de 1.939 B a u tis ta B e r n a b é V á z q u e z B r íg id o B e te t a B e te t a Jo sé B odi F e rra g u t E p if a n io B o n illa M a r t ín N i c ó m e d e s R io s C a r u l i a M e lc h o r B u c e r o G a r c ía G o n z a lo B u r g u e ñ o V illa n u e v a S a n tia g o B u s to M o re n o J u a n C a m p m a jó G u r r e ta M ig u e l C a r m o n a M o y a n o J o s é C a r m o n a M u r illa s E s t e b a n C a s a d e lla C o d in a F a u s to C a s t ib a la n q u e s T o le d o A n t o n io C a s t r o G o n z á le z M ig u e l C o lm e n e r o G a r r id o Luis C o l o m e r C o l! B e r n a r d o C u e s ta G a lin d o A n to n io C h a c ó n P é r e z Is id o r o D ía z S á n c h e z F r a n c is c o E s c r ib a n o M o lin a G a b r ie l E s ta ñ R e q u e n a A n t o n io E s p in o s a M a r t ín e z F r a n c is c o F e r n á n d e z B e te t a A n d ré s F e rn á n d e z C a rn a l

B a ta lló n de T ra b a ja dores Núm ero 14 O yarzun (G uipuzcoa) 1<> de A gosto de 1.939 E m ilia n o L a r r a ñ a g a C e ia y e t a José d e L a m b a rri Q u e r e je ta J o s é T o d a P ad ró s J o s é T o rre s O n n a A u r e lio S á n c h e z G u illé n E n r iq u e N u ñ e z R o y b a l M ig u e l N a v a r r o A lte s J e s ú s O n a n d ia B a r in a g a A n t o n io G ó m e z C u m e lla s J u a n S e r r a B e n e ja m M a r ia n o S a iz A z c o n a

B e r n a r d o R o d r íg u e z S á n c h e z R a fa e l M e n é n d e z G a r c ía J o a q u ín G a r c ía S e g a r r a R a m ó n P é r e z R o d r íg u e z A n t o n io L ó z a r M a r in J u a n C a rm o n a F e rn a n d e z J o s é L o rz e S e rv a

B a ta lló n de T ra b a ja d o re s N úm ero 14-2^ Com pañía C a se río O la ch e (O y a r zu n ) 1° d e S ep tiem b re de 1.939 A n t o n io P a llá n M a g d a le n o A n d r é s P a n e v e d a F a lg á A n ic e to P a z S u á r e z A n to n io C o d in o S ib a t A n to n io C o r o m in a s C a s a s A n to n io D e lg a d o B o rd a A n t o n io D ía z V illa g a r c ía A n s e lm o M a n z illa G u tié r r e z A n to n io G o n z á le z R e a n c h o A lfr e d o P é r e z T o rr e s A n t o n io C a u r in Iz q u ie r d o A n t o n io G ó m e z C u m e lla s B a r t o l o m é F e r r é R o ig B la s P e l l i t e r o M a r t í n e z B e n ja m ín P in le lla B e r m ú d e z B la s P e i n a d o M a r t í n B a s i li o L ó p e z V e l a C e s le s tin o P é r e z C a b e llo D ie g o C o z a r G ó m e z D o r o te o P e ñ a r r u b ia P a ñ o s E u s e b io P e r a lló s Z u lu a g a E z e q u ie i P é r e z G o n z á le z E m ilio P é r e z L o z a n o E m ilio P a s c u a l G o n z á le z F e r m ín O r d ia le s N o v a l F e r n a n d o P a la c io s A b é s F r a n c is c o P e d r a z a C o n e jo F e d e r ic o C o r t é s C o r té s F r a n c is c o D o m e n e c h G ilb e r t F r a n c is c o M a r t ín M o n t a ñ a n a F r a n c is c o A lc a r a z C a r r illo F r a n c is c o V a s c o H In o jo s a G e r m á n P lie g o O liv a G r e g o r io V illa r ín d e P e d r o H e r m ó g e n e s G ó m e z L u c io Ig n a c io F e r r é T a r r a g o n a J o s é L u i s O r t i z R e llo s o J o a q u ín P a g é s V id a l J u liá n P a s c u a l P é r e z J o s é P e d r e ir a D ía z J u a n P e i r ó P e r is J e s ú s A lt a z u b ia g a M a r t ín e z J u lio Iq i e s i a s G o n z á le z J u a n C a s tillo L a t o r r e J o s é C o lo m é C o rté s J o s é F á b r e g a O r d e ix José F e rn á n d e z M u ñ o z J o s é A r g u e llo F e r n á n d e z J u a n F o ix M e la J o s é O liv e r H e r r e r o

J o s é N a d a l F e rre r J o s é L u is G u z m á n A n s o le a g a J o s é B a rra g á n Z a m o rro J o s é P e ñ a l v e r L a r io s J u liá n P e ñ il G a r c ía José P é re z C o cañ o J o s é P ir e z F e r n á n d e z J o s é M 3 P é r e z R iv e r o J o s é P e ro n a O rte g a J o s é P ía A g u i l e n a J o s é G u a i L lo v e r e s J a im e G u illa m e s Q u e r a José Jo v er C a b e rn e t J o s é L a b r a d o r C a ja l J a im e L lib e r a to X ifle J o s é M a g r iñ a P a jé s J o s é C o r t é s E n r iq u e L e ó n S o r ia n o S o n a n o L a u r e a n o P a n t ig a F u e llo L u c ia n o D u p r a t U r t ia g a L u is G ir ó B ig o r d á M a n u e l P a s to r B e rn a b e u M a r c e lin o C a s tille jo A ra s i M o is é s E s p e it F r a n c é s M a n u e l V a le n t ín D ía z G o n z á le z M a r io H u e r t a G a r c ía M i g u e l G il G ó m e z M a n u e l P é re z B e rn a l M a r i a n o R i v e r o L u is M a r ia n o P in e la A lv a r e z P ascu al P a rd o P é re z P e d r o C a s a ls G r a v o le d a P e d r o S e r r a n o E s c a ja d illo P a b lo C r u c h a g a It u r r a ld i P a u lin o P é r e z C a b e z a s R a m ó n F o n ta n ls S o b r e v a lls R a fa e l L o b ó n Ñ u ñ o S e g u n d o A rd e o A rru a b a rre n a S egundo M ascano Abad T o m á s G o n z á le z V ila Tom ás Abascal G óm ez V ic e n t e O s o r io A lv a r e z V i c e n t e P e l a y o R u Iz V e n a n c io P é r e z M u ñ o z V e n t u r a G a lle g o G a r c ía V ic e n te P a lo m o G a r c ía R ic a r d o C a s a n o v a S e lv a R a m ó n J o r d á C la v é S ilv in o G a r c ía L o r e n z o P e d ro P ascu al B o ro n a t

BATALLON DE TR A B A JA D ORES NUM ERO 125 O Y A R ZU N 1 DE O C T U BRE DE 1939 B a u tis ta V e r n a b é V á z q u e z S a n tia g o B u s to M o re n o F a u s to C a s t i b a l a n q u e s T o le d o Ju a n C a rm o n a F e rn á n d e z M ig u e l C o lo m e r o G a r r id o Is id o r o D ia z S á n c h e z A n t o n io E s p in o s a M a r t ín e z A n d ré s F e rn á n d e z C a rn a l V ic e n t e F e r n á n d e z P o r t a v e lla

S e b a s tiá n G a r c ía R a y a N ic o m e d e s B ro s C a r u lla

B a ta lló n de T ra b ^ a dores 125-1^ Com pañía O yarzun 1° de N oviem bre de 1.939 B a u tis ta B e r n a b é V á z q u e z S a n tia g o B u s to M o re n o J u a n C a m p m a jó G u r r e ta J a c in to C a s t ib a la n q u é s T o le d o J o s é D ía A g u a d o A n d ré s F e rn á n d e z C a rn a l R a fa e l C o c h a rre ra C a s a s M ig u e l C o lm e m e r o G a r r id o A g u s tín G o n z á le z M a r t ín e z M e lc h o r A lv a r e z A b o u d e s D io n is io A lt a b a M o n t a ñ é s R ic a r d o A n d r é s V illa lb a J o s é A rro y o S á n c h e z J o s é B a r b a M ir a n d a O v id io B la n c o G ó m e z B a s i li s o C a l l e j a R o d r í g u e z J o s é C á r d e n a s R u iz M a n u e l C á r d e n a s R u iz J o s é C a r r a s c o L a ja r a S a lv a d o r C o lo m é S a d u r n i D io n is io C o r e íla M o r a t a R a fa e l C o rté s G u e r r e r o E m ilio A g u i r r e E q u r e n M a n u e l C r e s p o M e lla d o C u c h é B e r n a b é C h u m illa J e s ú s D e lg a d o R o m á n F lo r e n c io D e lg a d o L ó p e z J u lio d e t M a z o M a r t ín A lo n s o D ía z M o r a J u a n D u r o T a la v e r a F r a n c is c o E n r iq u e G a l d e a n o M o d e s to E s c a r p ín A g u ila A n to n io E s p u c h C a n tó F e lip e F e r n á n d e z G a r c ía G r e g o r io F e r n á n d e z M a r tín G in e s F e r n á n d e z M a r t ín e z J o s é F e rn á n d e z S e rra n o E u g e n io F o r tu n y M e r c a d e r J o s é R ) r t u n y S a la J u a n G a r c ía M a r t ín e z P lá c id o G a r c ía N o g a le s J o s é G a r c ía P a s to r J o s é G a r c ía R o d r íg u e z R a m ó n G il S o r d e r a s F r a n c is c o G im e n e z T a la v e r a J u a n M . G im e n e z T a la v e r a M a n u e l G ra u s L u ch T o b ía s G o n z á le z A g u d o Ju an G u ard e ñ o M esas A n t o n io G o n z á le z D ía z J u a n G u ir a d o P u e r ta s P e d r o G u it a r t M in g u e ll M a r tín G u tié r r e z A m o ró s J o s é H e rn á n d e z V e ra C o n ra d o Ib a ñ e z L c ^ e z A le ja n d r o In f a n t e C ru z a P e d ro J o s é C a b a n d e

J o s é J u a n S o lé V ic e n t e G u a r a d o M o lin a M a n u e l L e a l F e rn á n d e z A n t o n io L in a r e s O r t iz F r a n c is c o L in a r e s V e r d ú F r a n c is c o L ó p e z A lo n s o A n to n io L ó p e z L u c e n a J o s é L la g o s t e r a A r m e n g o l V ic e n t e L lo r c a C o r t é s J o s é M a in e r t F r ig o li A n to n io M a r q u é s D u r á n J o s é M a r t í B a r d in a s F r a n c i s c o M a r t í R ío s L e a n d r o M a r t ín e z A s e n s io V ic e n te M a r tín e z L ó p e z J o s é M . M a r t ín e z L L u r t S e g u n d o M a r t ín e z M a n z a n o J o s é M a rto s L a ra P e d ro M á s V e n tu ra S a lv a d o r M a ta s M a s s if S a n t ia g o M o la d a G o n z á le z J u lio M o n t e jo M a r t ín e z J o s é M o r a l e s R u iz J o s é N a d a l G a r c ía P e d r o N is t a l C a n u C a m i l o 0 1 1 e r R iu s M anuel Pagán M agán M a tía s P a s to r S á n c h e z D o m in g o P é r e z D ie g u e z E u s e b io P é r e z G a r c ía P a s c u a P é r e z S o r ia n o P e d r o P e r p iñ á n G a r c e r á n G o n z a lo P o rc e l B u s to s S a lv a d o r P u c h é G a r c ía E m ilia n o P u é r to la s C a lle n L u i s P u ig R a n a i t A n ic e to R a m o s J im é n e z A n to n io R e a le s E s c á m e z F r a n c is c o R e q u e n a G o n z á le z V i c e n t e R e v u e l t a B a iló A n t o n io S u a z a P o la in o M a r c e lin o R ic a r d o R o m in c h a r A n g e l R o b le d o B a lta s a r N a r c is o R o c a G a r g a n t a J u a n R o d r íg u e z C a m p o s D o m in g o R o d r íg u e z J o d ra J u a n R o d r íg u e z M o ra l J o s é R o d r íg u e z P e r e ir o A n to n io R o d r íg u e z P é r e z H e r m in io R o d r íg u e z T o rr e s J u a n R o ig Is e n z R a fa e l R o ja ls M a r g a n e f P a u lin o R o m a lin o S a n z C a r lo s R a s t á n M a r t ín e z S a l v a d o r R u iz C a ñ iz a r e s V e n a n c io S a la S o lé P e d r o S a lin a s J u á r e z F r a n c is c o S e n d r a S o lé V ic e n t e S in o V in u e s a J o s é S o lé In g lé s A le ja n d r o S u á r e z T o rr e s L u is T e n d e r o M a r ín S ilv e s tr e T o r r e s C a s a l M a r ia n o U c e ta T e n d e r o

J u a n V a le r a F e r n á n d e z C a t a lin o V a lt ie r r a B a lle s t e r o s A g u s t ín V á z q u e z R o ld á n M a n u e l V e ra C u en ca F a s tu o s o V illa v e r d e L ó p e z

B atallón de T ra b ^ a dores 125-1^ Com pañía O ya rzu n 1° de N oviem bre de 1.939 J o s é A lv a r a d o C a r b o n e ll J o s é A lc a ld e G u tié r r e z M a n u e l A lv a r e z G a lle g o A n to lín F a ja r d o M a r t ín e z M ig u e l C o ím e m e r o G a r r id o

B ATALLON DE TA R A B A JA D O R ES NUM ERO 14 O YAR ZU N 1 DE AGO STO DE 1939 J u a n A y a la M a r ín A n s e lm o A lb e r ic h V ig u e t J a im e A n g a ia Z u r ó n M a n u e l A le d o R o c a L u i s A l c a z a r R o s il lo B e n ig n o A r r o la E r g u é a b a l F e lip e A g u d o P e d r a z a J u a n E . A g u a d o G a r c ía E s t e b a n B r u P a r e lla M ig u e l B ró n L ó p e z M a r c ia n o B a la s c o M a r t ín e z F r a n c is c o B ru M a r e o M n a u e l B a r r o s D ié g u e z B e r n a le C r ia d o L a ra A n t o n io C o m a r a s a P ra e ll Ig n a c i o C a b a lle r o L in a r e s J o s é P a la b a t S a lv á L a u re a n o C a rra s c o P ozo A lf r e d o C a m p o A lv a r e z E u s e b io C a lp e N a v a r r o G e rm á n P a m a ro s o L o p é z Ig n a c io C a p e l A ^ u ir r e F r a n c is c o C u lr a n e z R a m ír e z A t a n a s i o C a r b a l l o P a r d ill o V a le n tin C a r a b a ñ o U c e d a E m ilio C a s a n o v a P o lla d o r J u liá n C o lla z o s B a r r in z o P e d ro C a n o v a s C u e n c a M a r t in C a lis B r u g u e t J u a n C h in c h illa M e r c a d e r E m ilio D ía z A r r o y o A n t o n io E s c a la d a R e y F r a n c is c o T o r r e G a s o B e n ja m in F e r n á n d e z G o n z á le z R a m ó n F e r n á n d e z B la n c o M a n u e l F e r n á n d e z A ria s G r e g o r io F e r n á n d e z d e la T o r r e B e n ja m in F e r n á n d e z F e r n á n d e z R a m ó n G o n z á le z F e r n á n d e z J o s é G o ro s te g u i C a n o F r a n c is c o G a r c ía L ó p e z C e ls o G o n z á le z T o n s e c a M a n u e l G o n z á le z B la n c o

L o r e n z o G a r c ía M á r q u e z M a n u e l G a r c ía V e la s c o D i o n i s i o G u t i e r r e z B a r c ia L u is G o n z á le z M a n ó A n j e l G a r c í a V a le r e ) N ic o lá s J o r d á n C a lv e t J o sé J u n c a T e rre r H e lio d r o J u já n L u já n V a le n tín L o p é z G a r c ía A le ja n d r o L a s tr a A r g u e lle s A n to n io L ló r e n te R o m e r o V ic e n t e M a r t i S a ló n V it a l M o r á n S u á r e z E n r iq u e M a r ín A b a d J u a n M a n o n e lia s M in e t M a n u e l M ir a n d a S u á r e z C o s m e M o re n o L ó p e z G ib u r e n c io M o r a le s S á n c h e z J u a n M a te o s C a s a d o C é s a s M e n é n d e z F e rn á n d e z J o s é M o lí V e r g é s B e la r m in o M e n d e z G a r c ía L e ó n M a n d a lu n iz P o rro ñ o N ic o lá s M o r e n e t e C a tá la M ig u e l M a u r o R e ir o A lfo n s o N a v a r r o D ie z A lf r e d o N o v a l H e r v ia A n je l N o v a l S u á r e z J o s é M a tiv id a s G a r c ía Jo s é N a v a rro S an d o va l A g u s t ín N a v a r r o T o r r e n t M a n u e l N o r ie g a G a r c ía R a im u n d o N o v a l T o n s e c a L u is P a c h e c o B o te lla P e d r o P r a t S a la L u is P if a r r e G u n ia u F r a n c is c o R a m ó n G ó m e z A d o l f o R o d r í g u e z R ío s E s t e b a n R ío s A l o n s o S a n to s R o m e r o G im é n e z M ig u e l S o la A lb a i a t A n to n io S a m p e r N a v a r e t e M ig u e l S á n c h e z A r te a S e v e r ia n o S á n c h e z M ijá n R a fa e l S a n c h o S á n c h e z A n s e lm o S . S e b a s t ia n S in ie g a J o s é S o ld e v iia E r o fe s D o m in g o S o lé S a la A m a b le S a la s A g u ila r B e n ito S a n t a m a r ía G a r c ía P e d ro C a s a m e d e s B osch F r a n c is c o S e g o v ia G im é n e z F r a n c is c o S im ó n P o r tu e r a s P e d ro S o y P ra t S a n d a lio S u a r e z M e n é n d e z José Z u m e u C asas A n to n io Z e g e d o r G e a Roque Tom ás M uñoz A g u s t ín T r e b o la z a la M a d a r ia g a A g u s tín T o r r a lb a D ía z F r a n c is c o T o r r e b o ii L u z R a m ó n T r u l l o l s R ip o ll R a m ó n T a rra g o S u ñ e z A n t o n io T ie ll B e r g a d a i

A n t o n io T ie ll C a s tr o P a b lo T o r r a d e s V e r n is F e lip e E c h e v a r r ía V id a in Is a a c V ia ñ a R o m e r o J o s é V ila ¿? A n t o n io V ila d é ¿?? D o m in g o Z u m a r a n M e n d ie u t e n A le ja n d r o Z u b ia s P a n d a r a A d r ia n o C a n o O r t iz A m a llo M o r a n G o n z á le z A n g e l B e r a z a P in q u iio D o m i n g o T o m á s P a l íá s J o s é M u ñ iz F e r n á n d e z M anuel N oval Tonseca R e g in o Ig le s ia s In c lá n J u lio G a r c ía O lie s V ic e n t e L ig e s A p a r ic io G a b r ie l M o n ia g u t B a g é s F r a n c is c o F e r n á n d e z M a r t ín e z J e s ú s C o lla P é r e z M a n u e l M o r o G o n z á le z E l e u t e r o M a r t í n e z R ic o A n je l O la y R o d r íg u e z M a n u e l M o n te s M o n te s A lf o n s o G o m é z G o n z á le z José M a G o m éz S ánchez

BATALLON DE TR A B A JA D ORES NO 142 O ^ anun 1° de agosto de L u is A n e g ó i R o d r íg u e z E m ilio A lv a r e z A lv a r e z M a r ia n o A r e s L o d o M a n u e l A lv a r e z F u riò J u a n A lv a r e z F e r n á n d e z A le ja n d r o A la r c ó n S á n c h e z M a n u e l A n d r é s S o le r S e r a fín A n d r é s M a r e y R a m ó n A g u iló C o rs a V ic t o r ia n o A r a m e n d i A r a m e n d i J o r g e A g u ilu é F ra g a A m a d o r A lo n s o M e n a z a J o a q u ín A r e s T o m á s S a n t ia g o A lv a r e z F e r n á n d e z A n g e l A ld a z a b a l U r r io la F r a n c is c o A n g la g a M e r c a d e z S a b in o A r b o le y a c a b a ñ a J o s é A jie b ita A r r a s a te D e s id e r io A r r o n t e M a z a E u g e n io A p a r ic io R o m á n E m ilio A lv a r e z L o r e n z o M a n u e l A lm e n d r o G a r c ía F r a n c is c o B ie r u R o v o C á n d id o B a s e r v a s A r n ia a A n t o n io B a ila d o r L u c u ir a g a L u is B ilb a o E z q u e r r a A n to n io B e n ito M o ra B r íg id o B a r b a C é s p e d e s A n t o n io B a d o r r e y E s p in o s o V a l e r ia n o B u is a n P e r a lta J a i m e G a b u s F a lla d a J u a n C a b r e r iz o R o d r íg u e z F r a n c is c o C a r d e n o s a t u q u e

C r is tó b a l C a s te llò M a c h a r F r a n c is c o C la r e r ia L ó p e z J e s ú s C a s tr o A r g u iñ a n o T o m á s C a b a l G o n z á le z B e r n a r d in o C a m in o F a z a A m a d e o C o n tra C o fre E n r iq u e C a ñ a b a t e D e l O r o J u a n C a b a n é s P e r a le d a J o s é C a la b u ig F e r r e r F é lix C o n e s a B lá z q u e z Juan C om as B egudá Is id r o D a n é s M a q n o n M a n u e l D e lg a d o B a r ò Juan D o m én e c h N assó P e d ro d e B e s a C a n tó F r a n c is c o E g e a M a r t ín e z E r n e s t o E s p e ic h R o s it J e s ú s E s c u d e ro M u ñ o z F r a n c is c o F o lg a d o M a r t ín C a ta lin o F u e n te s A r r o n te F e r n a n d o F e r n á n d e z A lo n s o S a lv a d o r F e r n á n d e z B r io n e s V ic e n te F o n s R o y o E n r iq u e F e r n á n d e z C a m p o s J o s é F é lix C a m p o s A g a p it o F e r n á n d e z R e y A le ja n d r o F e r n á n d e z A lo n s o A n g e l G o n z á le z S á n c h e z B e la r m in o G u t i é r r e z G u t i é r r e z J u a n G u e r r e r o C a n ta le jo J e r ó n im o P in o b a r C u r t e S a n tia g o G ó m e z F e rn á n d e z J u l i o G a r c í a B la s c o H ila r io G o n z á le z R u iz H e r m e n e g i ld o G a r r o t e L o r e n z o M a r t í n G a r c í a G i la b e r i : J e s ú s G a r c í a B la s c o A n t o n io G a r c ía L á z a r o G e n a r o G a r c ía C a s a d o A n t o n io G ó m e z M u ñ o z P e d r o G u ija r r o d e D ie g o R a m ó n G a r c ía P é r e z J u a n G o n z á le z G a r c ía A n g e l H e r n á n d e z G a lle g o R ic a r d o H e r n á n d e z L o r e n t e A n a s ta s io H e r n á n d e z P e s t a ñ a J e s ú s Ir a z u E c h e b a r r ía J o s é In c lá n P é r e z P e d r o Ig le s ia s C a m in o S e b a s tia n J im é n e z J im é n e z J u a n J u a n o la P u ig u c a l M a n u e l L ó p e z Z a re o J e s ú s J e u n c o S in c a r r o E s t e b a n L ó p e z S o lv e ta M a r c o s L u ja n L u já n José López M uñoz A u r e lio L ó p e z E s la v a M a n u e l L ó p e z U r d ie r e z P a s c u a l L o r é n A g u ila r A n t o n io L o rc a L o p e z J u l i o L a r r a u r i A li ic o J a i m e F le c h a S a n z V ic e n te M o r e n o V illa v e r o J u liá n M u ñ o z G a r c ía

A n to n io M o n to y a F e r n a n d e z Jo sé M o y a M o re n o A n t o n io M e lla d o M a ig u e A g u s t ín M a r t ín B u e n o J o s é L u is M a t e o S a n t i a g o J u a n M a r ín L ó p e z J a v ie r M a r tín P é r e z J o s é M o r a le s L o z a n o M a g d a le n a M o r e n o R o d r íg u e z A b e lin o M e n é n d e z F e r n á n d e z F r a n c is c o M a r t o s H e r n á n d e z F r a n c is c o M u r i n a t S e g a r r a M ig u e l M e d in a G á lv e z M a n u e l M a r t ín e z G o n z á le z R a fa e l M o r a le ja H o lg a d o J o s é M in g u illo n A lfo n s o E n r iq u e M a r t ín e z A lo n s o P e d r o M a r iiín e z V a lv e r d e A n t o n i o L u c e n a G il V ic e n t e M u ñ o z S ie r r a J u a n M a r ín G ó m e z M a n u e l M e lé C o lo m in a s J u a n M ig u e l L lo r e n s R o d r ig o S a lv a d o r M a r iiín e z M a r iiín e z T o m á s M u r ie l A le s a n d o l R o q u e M o r e n o M o s e lv a s J o s é M a r tín e z F e rre rò R a fa e l M a n le ó n A n tó n f e lip e M a z a G ó m e z A n g e l M a r tín e z Ir a d i F r a n c is c o M o s L la d ó B a u t is t a M a s e a g e n M o s e a d e ll G e d e r ic o M ir a lle s L a r r a ñ a g a N ic o lá s M a r t ín e z L la n o s J o s é N a v a rro C a rd o n a A n to n io N ie v e s M o ra J u a n N a v io O r tiz A n t o n io N a v a r r e n a C a ta la P e d r o N ie to s C a s ta ñ o s M a r t ín N a r a n jo d e T o ro A n to n io N a v a r r o M o r e n o J u a n N a v a r r o G á lv e z L u is M o r a ie lla C u e b o s J u a n N a v a r r o V ib a n c o J o s é N a v a r r o O c u d u ja z A n to n io N a v a r r o H u e r ta s E lo y N u e v o D o n c e l A lfo n s o O lm o s B a y o P a b lo O r i:e g a d ie z M a n u e l O r t e g a G a r c ía R a m ó n O liv a r e s F e r r e r R a fa e l O r t e g a S o r ia n o P e d r o P a je s D o rc a J o s é P ic o l a C a p d e v i l a R a m ó n P rá s M a s s ó J o s é P o v e d a R iv e r a C e le d o n io P a s t o r A lo n s o A n to n io P u e r to s L ó p e z J o a q u ín P é r e z A g u s tín B la s P a r r a g a R o m á n M ig u e l P u iq T o r r e s F r a n c is c o P é r e z d e l A m o L a u d e lin o P a n la g u a C a m in o J o s é P e in a d o C a s tro

F e lip e P a g é s G a r c ía V a le r ia n o P iñ e d a B a lta s a r M a tía s P in a z o T o le d o J o s é P u r r o y C le m e n te R a m ir o Q u in t a n a G o n z á le z C e le s tin o Q u in t a n a C a lz a g a Ram ón R equena Rondón J o s é R e m o a V ila n o s a A n to n io R o s M a r ín P e d ro R e c o rd é C a rra s q u e ra P r u d e n c i o R ío s R ío s B a r t o lo m é R o m e r o C a r r a s c o s a B e n ito R e n t e r o L ó p e z J o s é R a m o s F e rre r J o s é R o m á n O lm o s A l f o n s o R iz o D i e z J o s é R o d r i g o S a n M a r i: ín S i m ó n R o ig A r e s C a n d e la s R o d r íg u e z B u llig o J o s é R u iz M u ñ o z F ra n c is c o R ih u e t C a r r a s c o s a F ra n c is c o R a m ír e z H e r r á n J o s é M ® R o b le s M a r ín J o s é R o d r ig o S á n c h e z C a r io s S á n c h e z M a r t ín e z R ic a r d o S a iz R e v u e lta A n t o n io S á n c h e z G a r c ía V ic e n te S e lv a V e r n e t V e n t u r a S e lv a C a m p o s J u a n S á e z G a r c ía E u la lio P a la d o T o r r ic o B u e n a v e n t u r a P a z d e la C r u z V ic e n t e S ilv e ir a S a n J u a n B a u tis ta S o r ia n o S e b a s t iá n F r a n c is c o S a lc e d o C o b o s F r a n c is c o S á n c h e z L ó p e z T o m á s S e r r a n o A lv a r e z M ig u e l S a n P a u d o n D ie g o S á n c h e z D a to M a n u e l S a n R o q u e T e ro l J u a n S e g u ra V e rv e l A n d r é s s i r v e n t e C o lla d o J o s é s o r ia n o M u ñ o z M ig u e l S e d r o s S o r r ig e s A n d r é s S á n c h e z G a r c ía P a s c u a l S a to c o R o m o A n t o n io S a lto S o le r Jo sé S a g a rz a z u O ro n o z A n t o n i o S e r n a R u iz A n t o n io S ie r r a G a r c ía Is id o r o S a n P e d r o S á n c h e z F ilo m e n o S a t o c a R u iz J o s é S á n c h e z C a ta lá n J o s é S a u r a G a r c ía F e r n a n d o S a r a s o la T ie r a M ig u e l S a b a t e r T u ria J o s é S a lv a d o r A r a m ig a José S ánchez S ánchez N a r c is o S e r r a ts C o m á is A t a n a s io S a n S e b a s t iá n A g u ir r e A g u s tín T o b a r M o r e n o F r a n c is c o T o m á s B a y o ls A n t o n io T o m á s A y o la J o s é T o b a B a s tid a

M a t e o T o r n i e d a A i s a la A lfo n s o T o r r e s R a s tr a r ía M a r ia n o T e ja d o C ru z E u s e b io T o r o G o n z á le z V ilm o T a r r a g o C a s a d o J a im e T e ro ) B o s c á E d u a r d o T o m á s O liv e r a C e c ilio T o r r e s L lo r e t J u a n T o ro n c h e z F u e n te s T e lé s fo r o T o r n e r o D e s c a lz o J u a n T e ja n S o p e la n a E s ta n is la o T o b is c o V á z q u e z J o s é T a p iz R o m e r o P a s e a s io T o b ía s R o d r íg u e z D ie g o U llo a T r u j e llo R o b e r to U ria A g u ir r e m o t a J a im e V ila m o r a F e r r e r J o s é U r b ie ta A n s o te g u i L u is V ille g a s J im é n e z L u is V e n e r o P o rto F e lic ia n o V a r a R e in a S a n t ia g o V a lle M e n a F o r t u n a t o V illa s a n t e V illa s a n t e F é lix V e la s c o F e r n á n d e z J o s é V a lle F e r n á n d e z J u lio V e g a F e r n á n d e z Ju an L l^ e s C an ech es M ig u e l Z a r a g o z a V a ld o z J o s é G a r c ía C a n e c ió J o s é A lv a r e z L ó p e z

BATALLON DE TR A B A JA D ORES NUM ERO 14 OYARZUN 1 DE AGOSTO1 DE SEP T IE M B R E DE 1939 C o r s in o P la d u r a G a r c ia J o a q u ín P o le s P iq u e r J o sé P o m a re s N u ñ e z E n r iq u e P r io r M a r t ín e z S e r a f ín P u e r ta s V illa r F r a n c i s c o P u ig C h a q u e t J u a n P u ig T r u l l á A b ilio P u ia m a Ir io n d o M a n u e l P u lg a r R o c a F e lip e R a m o s L o p é z L u is R a m in e z S a n M ig u e l M e litó n R e d o n d o C o n s u e g r a M a u e l R e m is P o o P a u lin o R e q u e jo E n tr a d a M a n u e l R e v ílla B a ja lin J o s é R ie D a r m e P a u lin o R ie r a G a r c ía M a n u e l R ig a t B a rg a s R o m á n R o c e s G o n z á le z J o s é R o d r íg u e z A ria s G e n a r o R o d r íg u e z C a s tá n A r t u r o R o d r íg u e z C re s p o J u a n A n t o n io R o d r ig u e s C u e v a s G u ille r m o R o d r íg u e z F e r n á n d e z S e r b a n d o R o d r íg u e z F o ja c o A n g e l R o d r íg u e z G a r c ía H e v ia A n g e l R o d r íg u e z G a r c ía A lv a r e z E n r iq u e R o d r íg u e z G a r c ía

A r m a n d o R o d r íg u e z G o n z á le z M a n u e l R o d r íg u e z G ó m e z V a le n tín P u e n te C o n d e M a r c e lin o G o n z á le z D o ra l Ig n a c io R o d r íg u e z G u tié r r e z J u liá n H e r n a n d o G o n z á le z A r m a n d o M o r o d e l B a rrio M a n u e l A n to n io P e r e d a M a n u e l R o ld á n A r to H ila r io R o d r íg u e z G o n z á le z Ib o Y á n e z G a r c ía J o s é O r d o ñ e z A lv a r e z M a n u e l G a r c ía F e r n á n d e z J o a q u ín R o d r íg u e z G o n z á le z F e lip e G a r c ía T u ñ ó n E s te b a n G a u n a E c h a v e A m b r o n o A g u ir r e G o r r iti J u a n U r íb e B ilb a o J o s é R o d r íg u e z G u tié r r e z C a r ío s S ie r r a N o r t e C ir r ia c o M o n a s te r io A n d u iz a J o s é A n t o n io G a r c ía R u iz J o s é M 3 P e la e z P o ra d a M a n u e l R o d r íg u e z L ó p e z G a b in o R o d r íg u e z L la n o V ic e n t e G o n z á le z L la n o F r a n c is c o G o n z á le z Ig le s ia s A lb e r t o V e g a V e le z D o n a to M a r t ín e z S á n c h e z A d o l f o R o d r í g u e z R io s J o s é R o d íg u e z M a r t ín e z M a n u e l D ía z C im a d e v illa M a n u e l F a n y D ia z J e s ú s C im a d e v illa B a r t o lo m é U r íz a r M o n te q u ín S e b a s t ia n R o d r íg u e z M ir a s M a r ia n o R o d r íg u e z R iv e r a F r a n c is c o A y o R e d r a o A n t o n io R o d r íg u e z S a lm e r ó n B e r n a r d o R o d r íg u e z S á n c h e z M a n u e l R o d r íg u e z S á n c h e z A l b e r t o R o j o C a r ia M ig u e l R o m e r r a R e in o s o J e s ú s R ó s e te N o rie g a D o m in g o R o y o P é r e z D o m in g o C u b i S á n c h e z J o s é D ie z C a r r e t o A le ja n d r o R u b io G a m e r o L o re n z o R u b io L o p é z A b e la r d o R u b io M a rc o s F r a n c is c o R u b io R u b io A n t o n io R u iz A lc á r a z L u is R u iz S a l m e r ó n A le jo R u m ir R u iz M a n u e l S a b a d e ll P a s c u a l F r a n c is c o S a b o r lt M ic h a n s D io n is io S ^ a r u a M a r t ín e z M a r c e lin o S a íz B rin g a s S a n to s S á in z F e r n á n d e z M a r ia n o S á in z A z c o n a V ic e n t e S a la s C e b o lla R ic a r d o S a la s G o n z á le z E la d io S a le s G u illé n E u g e n io S a lin a s L o p é z

J e s ú s S a m m a r t in o T ó m a s José S am p e r S anz C la u d io S a n A g u s t ín P é r e z M a n u e l B a lb u e n a G u tié r r e z F r a n c is c o M a r t ín e z F a z M a g in C a la fe ll O r o A n a t a s io M a s c a r a q u e G o n z á le z S e r a fín M a s s ip f o r r u e lla M a r t in M a t e u S o lib a J e s ú s M a s o O lib e r J u a n B a u tis ta M o lin é M a r t in M u lin s R o c a José M uñoz Escobar J o s é M u ñ o z J u á re z E d u a r d o M u r c ia L o p e z L o r e n z o N a d a l Q u is a l J o s é N e g r e G a r r ig a J u a n O le v e r R e y e s F r a n c is c o P a lo m a r S e r v o s a J o s é P a r e r a C o ll J u a n P a s c u a l B a la g u e r J u á n P ére z G ó m e z M ig u e l P é r e z D o m in g o R a m ir o P é r e z S a lin a s M a r c e lin o A le a g a H u e r t a M a r ia n o A c e it u n o F e r n á n d e z E n r iq u e A lb e r G o n b a u J o s é A im e m ir S a in z P a b lo G a r c ía L ó p e z J u a n B ro c a l P o rte ro E m ilio A lc á r a z M a r t ín e z J o s é R o d r íg u e z a r ia s M a r c e lin o S a in z B rín g a s

BATALLÓN DE TR A B A JA D ORES NUM ERO 14 Oyarzun (Gumúzcoa), 1 de Agosto-1 de Septiembre de 1939 caserío O ache A v e lin o S a n J o s é Á lv a r e z A v e lin o S ir g o B u s to A n t o n i o S o T d e v ila , B o s c h A n t o n io U r g e le s A v ila A n t o n io J o m é G a lté s A n t o n i o R o c h é R u iz A n t o n io U lle d D á v ila A u r e lio S a n M a r t ín S a n t ia g o A u r e lio A r t e t a V illa r r e a l A n g e l S a n z G o n z á le z A n g e l U r q u i z u P a r is e l lo A n g e l B ilb a o A m e c h a z u r r a A n g e l S u á re z F e rre ra A g u s t ín S u á r e z S á n c h e z A íf o n s o S ig le r A r iz a A le ja n d r o S o la q u re n G a r iz u b ie ta A lp o lin a r P a r r illa L a n z a A lv a r o P r a d o Ig le s ia s A r t u r o G a r c ía S a n tillá n B e n ito S e d a n o C a m p o m a r B e n ito M a r t ín e z V illa lb a C o s m e A r r u z a E ló s te g u i C e le s tin o R u iz D ía z C e le d o n io Z o r r illa M illá n C a r lo s P o r tillo N a v a s ta

D a v id U b ie r n a B e r r u e z o D o r o t e o E c h e v a r r ía B a d io la D o m in g o P u e r ta s C a s tillo E u g e n io S á n c h e z M o r e n o E u s e b io R a m ir o G o n z á le z E v a r is t o R ío s G ó m e z E lo y S a m p e d r o A lv a r e z F ra n c is c o S á n c h e z l ^ e z F ra n c is c o T u r ó n D u e ñ a s F r a n c is c o T o m á s A lv a r e d a F r a n c is c o M é n d e z V a ld e s F r a n c is c o S o le r L lo v e t F r a n c i s c o P ic h P r a t F r a n c is c o P o b la d o r O e r ie s F lo r e s v in d o S u á r e z A lv a r e z F lo r e n c io S o le r M a r t ín F é lix S a u m e ll T u t u s a n s F lo r e n tin o R u e d a G ó m e z F a u s tin o S u á r e z M a r tín e z G e r m á n S o la r B la n c o G u ille r m o L ó p e z L ó p e z G a s p a r T u d e a P iñ e r o H o n o r a t o C a s t a ñ e d a B a rrio H e r m in io S u e r o P u e r ta s Ig n a c io R e c a b id e Ir a la Ig n a c io R u b io M a r t ín e z J a c in to S a n tia g o M a r tín e z J u lio A b a s c a l P e s c a d o r J e s ú s E s c a n d ó n C o rra l J e s ú s R u iz N ú ñ e z J o s é S a n z G a r c ía Jo s é S e g a rra A zn a r J o s é S á n c h e z O rte g a J o s é S a p iñ a C a s te lís J o s é D u r á n Ig le s ia s J o s é S e n d r a T a rrio l J o s é T r u llá s S e lla r e s José S u á re z S u á re z J o s é S a n t a m a r í a P r ie to J o s é F o r t S o tá J o s é S u b ir a n a F o n t J o s é P o n s e ti F e rru s o la J o s é S á n c h e z L la m a s J o s é S a r g a t a l C a s a ls J o s é S ir v e n t A s e n s i J o s é B a ñ a s c o M a rtí J o s é Z u b ia g a M o ra l J o s é S u á re z F e rre ra J o s é T a la v e r a L h a n c io J a i m e S e lla r é s A ls in a J a i m e S e r r a n o R o ig é J u a n F e ix id ó C o ló n J u a n B u s q u e ts R o b e rt J u a n S e r ra R u b io J u s to S e r r a B e n e ja n J u s to S u á r e z V e g a J u liá n T a c a s C a ld e r ó n J o a q u ín A lo n s o C a le r o J o a q u ín T á r r e g a E g e a L u c io S a n t i a g o S a n t i a g o L u is S a n o s A r c a s L o r e n z o S e r r a n o B la n c h L u is S o le r ó n R o d r íg u e z M a r c e lin o G a r c ía M e n é n d e z

M a r c e lin o S u á r e z S u a r e z M a r c e lin o B e g a to M a c h o M a x im in o F e r n a n d e z F e rn á n d e z M a n u e l V a c a A g u ila r M a n u e l S u á r e z G o n z á le z M a n u e l T o rre L ó p ez M a n u e l S á n c h e z F lo r e s M a n u e l R iv a s G u in d o s M a n u e l S a n tia g o M a n te c a M a n u e l T ir a d o r T r a v ie s a M a r ia n o G a n d a r ia s C ia r r e t a M ig u e l P r a t F a lg a c ó n M ig u e ! R o s c ó n M a r t í n e z M a n u e l P ila r L la m a z a r e s P e d r o S á n c h e z B e n ito P e d ro S e rra D a v i P a u lin o S u á r e z C a p d e v illa P a s c u a l S a lv a d o r P e ñ a R a m ó n E c h e a n d ía Ir a s to r z a R a m ó n T a r r é s D o m in g o R a m ó n V in c e lle A lv a r e z R a fa e l G a r c ía M a r o to R a fa e l T o m á s C lo q u e ll S e r a fín S a m p e d r o S u á r e z S a n t o s S o r o G a z u lla S e v e r in o S a n t o C e ñ a V a ld e s T o m á s L ó p e z R ic o V ic e n t e S á n c h e z E s c a le r a Z ó s im o C a r b a jo s a S a lg a d o

BATALLÓN DE TR A B A JA DO RES N U M ER O 14 1^ Com pañía O ya rzu n , 1 de Septiem bre de 1939 J u a n A y a la M a r ín A n s e lm o A lb r ic h V ig u e t J a im e A n g la d a T u ró n M a n u e l A le d o R o c a L u i s A l c á z a r R o s il lo B e n ig n o A r r o la E lg u e z a b a l F e lip e A g u d o P e d r a ja J u a n E . A g u a d o G a r c ía E s t e b a n B r u P a r e lla M ig u e l B a r ó n L o p e z M a n u e l B a r r o s D ié g u e z M a r c i a n o B la s c o M a r t í n e z A n g e l B e r a z a U r q u ijo F ra n d s c o B ru M a rc o A n t o n io C a m a r a s a G r a e lls Ig n a c io C a b a lle r o L in a r e s J o s é C a la f a t S a lv á L a u re a n o C a rra s c o P o zo A lf r e d o C a m p o A lv a r e z E u s e b io C a lp e N a v a r r o G e rm á n C a m a re ro L ó p ez A t a n a s io C a r b a llo P a r d illo V a le n tín C a r a b a ñ o U c e d a E m ilio C a s a n o v a P o b la d o r J u liá n C o lla z o s B a r r iu s o P e d ro C á n o v a s C u e n c a M a r t ín C a lis B r u q u e t J u a n C h in c h illa M e r c a d e r A d r ia n o C a n o O r tiz

V ic e n t e C ig e s A p a r id o Jesús C o ya J e re z A n t o n io E s c a la d a R e y F ra n d s c o F a rré G aso B e n ja m í n F e r n á n d e z G o n z á le z R a m ó n F e r n á n d e z B la n c o M a n u e l F e r n á n d e z A ria s G r e g o r io F e r n á n d e z d e la T o r r e B e n ja m ín F e r n á n d e z F e r n á n d e z F r a n d s c o F e r n á n d e z M a r t ín e z R a m ó n G o n z á le z F e r n á n d e z J o s é G o ro s te g u i C a n o F e r n a n d o G a r c ía L ó p e z C e ls o G o n z á le z F o n s e c a M a n u e l G o n z á le z B la n c o L o r e n z o G a r c ía M á r q u e z M a n u e l G a r c ia V e la s c o D io n is io G u t i é r r e z B a r d e d A n g e l G a r c ía V a le r o J u lio G a r c ía O b ie s José M 3 G óm ez S ánchez A lf o n s o G ó m e z G o n z á le z R e g in o Ig le s ia s In c lá n Jo s é J u n c á T e rre r N ic o lá s J o r d á n C a lv e t H e lio d o r o L u já n L u já n V a le n tín L ó p e z G a r c ía A le ja n d r o L a s tr a A r g ü e lle s A n to n io L ló r e n te R o m e r o A n to n io M a r t ín e z R o m e r o V ic e n t e M a r t í S a ló n V ita l M o r á n S u á r e z E n r iq u e M a r ín A b a d J u a n M a n o n e lia s M ir e t M a n u e l M ir a n d a S u á r e z C o s m e M o re n o L í^ e z T ib u r d o M o r a le s S á n c h e z C é s a r M e n é n d e z F e rn á n d e z M ig u e l M o n t e M a r t ín , F ra n c is c o M o r a le s M é n d e z J o s é M a r tín e z M é n d e z ^ B e la r m in o M é n d e z G a r c ía L e ó n M a n d a lu n iz G o rro ñ o M a n u e l M a u r o R ie ir o R a fa e l M e n é n d e z G a r c ía M a n u e l M o n te s M o n te s G a b r ie l M o n t a g u t B a g é s M a n u e l M o r o G o n z á le z E i e u t e r i o M a r i i í n e z R ic o A lfo n s o N a v a r r o D ía z A lfr e d o N o v a l H e v ia A ngel N oval S u á re z, J o s é N a tiv id a d G a r c ía J u a n N a v a rro S an d o va l A g u s t ín N a v a r r o T o r r e n t M a n u e l N o r ie g a G a r c ía M anuel N oval Fonseca R a im u n d o N o v a l F o n s e c a A n g e l O la i R o d r íg u e z L u is P a c h e c o B o t e lla L u is P if a r r é G u m b a u F r a n c is c o R a m ó n G ó m e z A d o l f o R o d r í g u e z R ío s E s t e b a n R ío s A l o n s o

S a n to s R o m e r o G im é n e z M ig u e l S o iá A lb a i a t M ig u e l S á n c h e z A r t e a R a fa e l S a n c h o S á n c h e z A n s e lm o S . S e b a s t iá n S is n ie g a J o s é S o l d e v i l a E r ó le s B e n ito S a n t a m a r ía G a r c ía P e d ro S a rs a n e d e s B osch F e lip e S e g o v ia G im é n e z F r a n c is c o S im ó n P o r t u e r a s S a n d a iio S u á r e z M e n é n d e z José T u n eu C asas A n to n io T e je d o r G e a Roque Tom ás M uñoz A g u s t ín T o r r a lb a D ía z F ra n c is c o T ro n c h a n L u z R a m ó n T r u l l o l s R ip o ll R a m ó n T a rra g o S u ñ e r A n to n io T ie ll P a s t r o P a b lo T o r r a d e s V e r n is D o m i n g o T o m á s P a l lá s F e lip e D r i e c h e v a r r ía V id a in Is a a c v ia ñ a R o m e r o J o s é V i l a P iu la c h A n t o n i o V i l a d é L lo r c h D o m in g o Z u m a r a n M e n d ic u t e A le ja n d r o Z u b ia s G á n d a r a

BATALLON DE TR A B A JA D O R ES nO 14 A go sto 1939 B e r n a b é C r ia d o L a ra Ig n a c io C a p e ll A g u ir r e F r a n c is c o c u l i a ñ e z R a m i r e z E m ilio D ia z A r r o y o L u is G o n z a le z M a n é J u a n M a te o s C a s a d o J o s é M o ll V e r g é s N ic o la s M o r e n e t e C a ta lá P e d r o P r a t S a la A n t o n io S a m p e r N a v a r r e t e S e v e r ia n o S a n c h e z M ija n D o m in g o S o lé S a la A m a b le S a la s A g u ila r P e d ro S o y P ra t A g u s tin T re b o la z a b a la M a d a ria g a A n t o n io T e ll B r e g a d a A m a lio M o r a n G o n z a le z D o m i n g o T o m á s P a l lá s J o s é M u n iz F e r n a n d e z M an u el N oval Fonseca V ic e n t e C ig e s A p a r ic io J e s ú s C o lla r J e r e z E l u t e r i o M a r t i n e z R ic o

BATALLON DE TR A B A JA DORES NO 142 O yarzun, 1° de O ctubre de 1939 A g a p it o F e r n á n d e z H e r r a iz A lfo n s o O lm o s B ^ o A n d r é s S á n c h e z G a r c ía A n g e l F e r n á n d e z G a lle g o A n to n io N a v a r r o H u e r ta s

A n to n io P u e r ta s L ^ e z A n t o n io V a d o r r e y E s p in o s a A n to n io B a r r ó n G ó m e z A n to n io A y a la B e c e rr a A n t o n io G a r r o t e R u iz A n to n io H e r r e r a P o v e d a A n g e l S á n c h e z G ra c ia A lfo n s o R o m e r o J im é n e z A n t o n io M a y o r V illa c la r a A n t o n io H u e r t a s M o y a n o A n t o n io S a n t is t e b a n L ó p e z A n t o n io V e r a G a r c ía A n t o n io C o lla d o C r u z A n t o n io O r t e g a F e r n á n d e z A n g e l G o n z á le z G o n z á le z A n to n io M a n z a n a r e s M u ñ o z A l f o n s o F a lc ó S o l e r A n to n io G a r c ía B á q u e n a s A u r e lio U c e d a P u ñ a l A n to n io M o n t o y a F e r n á n d e z A n d ré s A n d ra d e s M o re n o A n a s ta s io V ie z m a C a r r a s c o s a A g a p ito M a r q u in a S e g u r a A lfo n s o G u is la d o P r ie to A u r e lio M ig u e l J im é n e z A n t o n io T a la v e r a Q u ir o s A n t o n io G á lv e z B e ja r a n o A n t o n io M o n r o y R o ld á n A n d r é s M a r t in N a d a l A m a d o r T o r r in o M e s a A n t o n io F e r n á n d e z R o d r íg u e z A n to n io M o y a M u ñ o z A n t o n i o L ó p e z D e R ío s A n to n io C a le n t e S a n ta n a A n to n io F e r n á n d e z R o q u e A n t o n i o L ó p e z R is c a A n to n io M u ñ o z J u ra d o A n t o n io C a s tillo S a lm e r ó n A n t o n io P u g a V iñ o lo A n to n io P é r e z M a r t ín e z A n to n io R u b io S á e z A n g e l F ru to S o to A n g e l G o n z á l e z G il A n to lín T o b illo S u á r e z A n s e lm o V e g a F e r n á n d e z A n t o n io M a r t ín e z P a g a d o s A n t o n io S a n a b r ia L a ra A n t o n io F e r n á n d e z G u ir a o A n t o n io G a r c ía J u a n A n t o n io O i t R in c ó n A n t o n io S a lto S o le r a A g u s tín M a r t in B e n e t A í í b n s o R iz o D í a z A n t o n io M a ile r R ia n a A u r e lio E x p ó s ito P e ñ a A n g e l B e ja r a n o B la n c o A n to n io C o r té s R a m o s A g a p it o G ó m e z G ó m e z A n t o n io P é r e z C a r ic h i A n to n io M o r e n o L e a l A lfo n s o C a n e la S á e z A n d r é s R o d r íg u e z A lo n s o A le ja n d r o M a r t ín S á n c h e z A n to n io H e r r e r a L u n a

A n t o n io R o d r íg u e z D á v ila A g u s t ín A r é v a lo M e n a A n to n io E s p a d e r o V a ld o A n t o n io M a r t ín e z M a n z a n e d a A n to n io N a v a r r o L e ó n A n to n io L ó p e z F e rn á n d e z P a c h e c o A n t o n io S á n c h e z R u iz A n t o n io R u iz C o b o s A s u n c ió n M a e s t r e C o r o n a d o A n d r é s G o n z á le z D ía z A n d ré s G ó m e z E s c u d e ro A n to n io E s c u d e ro P é r e z A g u s t ín P é r e z A lm e n d r o s A n t o n io B a u t is ta R o d r íg u e z A n to n io R a b a n e d a B ra v o A u r e lio V id a l R u iz A r g in a ir o V ic o C a ñ o s A n to n io G a r c ía L á z a ro A n g e l G o n z á le z S á n c h e z A n t o n io N ie v e s M o r a A n t o n io A lv a r e z E s c o t A n to n io J im é n e z M e n g ib a r A n to n io B a r r e r a R o m e r o A le ja n d r o G a r c ía S a n to s A n t o n io C a b a lle r o D ía z A n to n io V á z q u e z S o to A lfo n s o C u e v a s C o b le s A n t o n io L ó p e z E s p a r r illa A n to n io G a r c ía F e r n á n d e z A n t o n io R u iz C a m p o s A n t o n io M a ld o n a d o B e r m ú d e z A n t o n io S e r r a n o C e r r illo A n t o n io V a r g a s M o r a le s A n t o n io V á z q u e z B e rn a l A d o l f o G il N a v a r r o A s te r io b la n c o G ó m e z A lo n s o S á n c h e z H id a lg o A n to n io R e y e s B á rb a ra A d o lfo R o m e r o D e lg a d o A n g e l M a r t í n d e l P in o A n g e l M a r t ín e z G o n z á le z A n g e l S a b o r it B u c a rd o n a A lfr e d o G a le r a B a rra n c o A n to n i G u z m á n G o n z á le z A n to n io N ú ñ e z P o z a s B e rn a rd o C a m in o F a s a B r íg id o B a r b a C é s p e d e s B e n ito G a ñ a n V e la s c o B e n it o R u iz C a p a r r ó s B la s M o y a n o R i v e r a B e n ito P e d r a ja s M o r e n o B a lta s a r J im e n e z M e n a B a r t o lo m é H e r m o s o D e lg a d o B r a u lio L ó p e z O r la n d i B e rn a rd o C a ra F e rn á n d e z C á n d id o B a s e r b a s V iñ a s C a r l o s F il lo l P o r t e s C a ta lin o F u e n te s A rr o n e s C ris tó b a l G a r c ía L ó p e z C r is tó b a l J o r d á n G o n z á le z C a r l o s R o d r í g u e z P it a C a r lo s C o ll S u é C á n d id o E s c a c h a R o d r íg u e z C ris tó b a l t ir a d o L o b o

C r is tó b a l C a s te llò N a c h e r C a r lo s S á n c h e z M a r t ín e z C e le d o n io T a m a y o T a p ia C o r n e lio S a r r ió n N a v a r r o C a s t o r B a r r ile r o R o m á n C e fe r in o S o s a G a r c ía C e le s tin o P a r r a M a y o r C a y e t a n o M o r e n o S ile s D ie g o U llo a T r u iillo D ie g o M o r e n o P é r e z D á m a s o D ía z B e n íte z D ie g o A riz a P o rra s D a n ie l F e r n á n d e z E s q u in a s D ie g o R u iz L e c h u g a D ie g o L ó p e z L o r e n te D a n ie l R a m o s G a r c ía D ie g o G a r c ía R e y e s D ie g o O r ih u e la C e p e d a D a n ie l P é r e z M o lin e r o D ie g o M u ñ o z H e r r a d a D o m in g o B e la t P iñ ó n E lo y N u e v o D o n c e l E u g e n io O c a ñ a L o rc a E u s e b io G u tié r r e z C a r r a n z a E s te b a n S a m b ru c e ti B o sch E d u a rd o S a a v e d ra C a s tro E n r iq u e P é r e z T e je d o r E n r iq u e M a r t ín e z A lo n s o E u la d io L u n a M o y a n o E u la llo F u e r t e s R a m ír e z E d u a r d o D ía z R u iz E u s e b io V a lv e r d ú V a lv e r d u E la d io G a r c ia S ie r r a E u lo g io L ó p e z B u r r u c h a g a E s te b a n B a r r e r a V id a l E li s e o G a r c í a G e r o n a E v a r is to M o le r o C a b e llo E u g e n io R e d o n d o T o le d a n o E la d io L o z a n o R o d r íg u e z E m ilio R u b io R u iz E u g e n io G a r c ía V llla la n o E d u a r d o L e lo a C a p it á n E m ilio R o m e r o C á c e r e s F i l o m e n o S o t o c a R u iz F r a n c is c o A n g l a d a M e r c a d e r F ra n c is c o E g e a M a r t ín e z F ra n c is c o F o lg a d o M a r t ín e z F ra n c is c o M u n n u e l S e g a r r a F r a n c is c o S a lc e d o C o b o F r a n c is c o S á n c h e z L ó p e z F r a n c is c o T o m á s V iñ u e la F r a n c is c o B e c e r r a D e lg a d o F r a n c is c o M a r t ín e z M u ñ o z F e r n a n d o G ó m e z R o d r íg u e z F r a n c is c o M a n c e b o M a r ín F r a n c is c o C a r r a s c o S á n c h e z F r a n c is c o N a v a r r o G a r c ía F r a n c is c o V a lle R o d r íg u e z F r a n c is c o R o d r íg u e z G u t ié r r e z F r a n c is c o P o r r a l R u b io F r a n c is c o E s tu d illo D u r a n F r a n c i s c o V l l l a h e r m o s a R ío s F r a n d s c o M a r e s c o S a lv a t ie r r a F r a n c is c o G a r c ía J u liá n

F r a n c is c o S á n c h e z D o n a F r a n c is c o G o n z á le z A m e z c u a F r a n c is c o D u r a n V á z q u e z F r a n c is c o G a t e a u M ia r n a n F r a n c i s c o G il G a r c í a F r a n c is c o C o z a r F e r n á n d e z F e r m ín F e r n á n d e z V a le r o F r a n c is c o F a b r a G o n z á le z F e r n a n d o F im ia C a n o F r a n c is c o V e la s c o A g u lla r F r a n c is c o E s p in o s F e r n á n d e z F ra n d s c o s a lto F e r n á n d e z F r a n c i s c o P a r r e d G in F r a n c is c o A lfo n s o O lie t e F r a n c is c o G a r c ía C a lé t F r a n c is c o R e g a ló n R o m e r o F ra n c is c o T ir a d o C a le r o F ra n c is c o F o r é s F o ré s F r a n c is c o A n d r e a u M a r f a F r a n c is c o S á n c h e z L u q u e F r a n c is c o B e lm o n t e R e d o n d o F r a n c is c o A b a d P o rc e l F r a n c is c o M a r t ín e z V iv e s F r a n c is c o S o to B a r r a n q u e r o F lo r e n c io F e r n a b d e z C a b a lle r o F é lix G a r c ía R u b io F r a n c is c o B a r r io s B a tlle , F r a n c is c o M a r t ín e z S a c r is ta n F r a n c is c o C a ñ a b a t e C a ñ a b a t e F e lip e L e d e s m a G u n F r a n c is c o V ill a r r e a l S a n t o s F r a n c is c o M a r t o s R o d r íg u e z F r a n c is c o J u lia R o ja s F r a n c is c o L ó p e z S a l e t F r a n c is c o F u e n t e s L ó p e z F r a n c i s c o R o j a s R ío s F ra n c is c o T u d e la S á n c h e z F r a n d s c o G a lle g o P r ie to F r a n c is c o M o r illo D á v ila F r a n c is c o M a r t ín M a r ín F r a n c is c o N e v a d o M e d in a F r a n d s c o O v e jo E s c rib a n o F ra n d s c o U rb a n o L eó n F r a n d s c o R a m ír e z J im e n e z F ra n d s c o L ó p e z O te ro ^ F r a n c is c o F e r n a n d e z P e r e z F r a n c is c o J im é n e z S o r ia F r a n d s c o O liv e n d a J Im e n o F r a n c is c o P e lic a n o B la n q u iñ o F r a n c is c o C a r r a s c o M a r t ín e z F r a n c i s c o C o n t r e r a s R u iz F r a n d s c o C a lv o P é r e z F ra n c is c o B e ltr á n S e g u r a F é lix B a r r o s o M a r t ín e z F ra n c is c o R o d r íg u e z M o lin a F r a n c is c o M o r e n o J im é n e z F r a n c is c o A r a n d a G a r c ía F r a n c is c o P o z o B a r r o s o F r a n c is c o D ía z D o r a d o F r a n d s c o N ie t o G a r c ía F r a n c is c o P o z o B a z á n F ra n d s c o A z a m e l V a rg a s F r a n c is c o B a r r o s o C a s t e jo n F r a n c is c o C o r r a l H e r r e r a

F r a n c is c o L u q u e S á n c h e z F ra n d s c o T o rre s V á z q u e z F r a n d s c o M a n z a n o M illa n F r a n c is c o C a r p e ñ o M á r q u e z F r a n d s c o S á n c h e z O r tiz F r a n d s c o G a lla r d o S á n c h e z F e r n a n d o P o lo n lo G a r c ía F e rn a n d o R u fo C o rd e ro F r a n c is c o C a s t illa S á n c h e z F r a n c is c o R o m e r o S u a r e z F r a n c is c o T o r n e jo G ó m e z F r a n c is c o P a lo s C o z a n o , F r a n c is c o B a r r e r a s G o n z á le z F r a n c is c o S a n t a n a V e r g a r a F r a n c is c o G a r c ía R o d r íg u e z F r a n d s c o A lb a V llla m a y o r G u ille r m o T a r r a g o C a s a ls G e r a r d o G a r c ía l ó p e z G r e g o r io G ó m e z F e r n a n d e z G a b r ie l C a r r e t e r o G a lin d o G e n a r o M o r g a n R o d r íg u e z G r e g o r io S e g o v ia A m a r o H e r m in io M a r t in T o r r ic o H o n o r io S a m p e r A lb e r H e lio d o r o R u a n o D ía z H ila r lo L ó p e z G a r z ó n Is id r o S a m p e d r o S á n c h e z Is id r o G ir ó n S á n c h e z Is m a e l G a r c ía A r é v a lo Ig n a c io F e r n á n d e z C a b e z a s I g n a d o N a v a r r o R o d r íg u e z Is id r o D a n é s M a s n o u I g n a d o C o lo r a d o D o m ín g u e z J a im e T e ro l b o s c a J e s ú s L u n a s im a r r o J o rg e A q u ic e t P ra d a J o s é F e llú C a r p í José López M uñoz J o s é M a r t ín e z F e r r e r J o s é A n t . M e n a G il J o s é M a tía s M o y á M o re n o J o s é P ic o la C a p d e v i l a J o s é P u rro y C le m e n te J o s é S a lv a d o r A r á n e g a José S ánchez S ánchez J o s é M a r t ín A riñ o l J o s é S o r ia n o M u ñ o z J u a n M a n o la P u ig m a n J u a n M ig u e l L lo r e n s R o d n g u e z J u a n M a r ín L ó p e z J u an N a v a rro H e rn á n d e z J u a n N a v io O r tiz J o a q u ín F a ja r d o M o y a José R andon V ázq u ez J u a n G o n z á le z G a r c ía J o s é D e lg a d o C a lv o José P é re z N ú ñ e z J u a n C a s tro N ú ñ e z J o s é O g a y a M o r a le s J o s é A c u n a A lv a r e z J o s é R o c a R o d r íg u e z J o s é B r a v o G a r c ía J o s é G u e r r a l D o m ín g u e z J u a n R a m ír e z C a v a

J u a n R o n d ó n C a rra s c o J u a n d e la R o s a N a v a j a J u a n B o la d e r a s M o r g u e s J o a q u ín R o c a m o r a H e r n á n d e z J u liá n P a lo m a r e s M e r a J u liá n G a lia n o M a r t o s J o s é G a r c ia G ra u J o s é M o r illo M o r illo J e s ú s S u a r e z P ie d r a b u e n a J o a g u í n G a r c í a E lia s J o s é J u ra d o P e d r a ja s José M oncho M oncho Jo sé P a rd o G ó m e z J u a n A n t. H e rre ra R a m o s J u a n P la ta s r e g id o r J o s é L e iv a L ó p e z J u lio B r ú J u a n J o s é M a r t ín e z M a r t ín e z J u lio R o d r íg u e z M a r t in J u a n R o ja s R u b io J a im e S e g u ra T o rre s J u liá n P e r u g a C h a r le s J o s é A lb a R o n José G a r c ía A p a r ic io J o s é A v ilé s G ó m e z J u a n M a te o s C e s a r J u a n G a r c ía Z a e ra J u a n R e g a ló n S á n c h e z J o s é S á n c h e z c a s tillo J o a q u ín R o m á n V a q u e r o J u a n M o re n o M u ñ o z J u a n N e v a d o A la m o J o a q u ín C a le r o S á n c h e z J u a n A n to n io C a s tr o N a n ja r J u liá n Z a p a t a C a lle r o José A g u ad o Vaca J o s é G a lá n L ó p e z J o s é A g u s tín C a lz a d a J o s é M o r P e iro J o s é T o rc it O ro J o a g u ín S im e r T o n o s a J o s é R is c a M e r m o José M u ñ o z F e rn á n d e z O c ta v io S a n tia g o M o r e n o J a c in to C ig a r r a L u c ro l F r a n c i s c o R o m e r o R o ig J u a n S á n c h e z N a r a n jo J u liá n N a v a r r e t e M a r t ín e z J u a n D ía z B a lle s te r o s J u a n B a r r e r o A lm a z a n J o s é G o n z á le z G ir a l J o s é G o n z á le z V illa lv a J u liá n S a n t a c a t a lin a M a r ía J o s é N a v a r r o T a la v e r a J u a n J o s é R o d r íg u e z M ir J o s é G a r c ía S á n c h e z J o a g u ín L ó p e z S á n c h e z J o s é C in ta S a la q o J o s é M o r e n o R o b le s Juan M éndez C onde J o s é M á r q u e z M a r tin J o s é M a r tin M o r e n o J o s é In c lá n P é re z J o s é M a r t ín R a m ír e z

J u a n F e rn á n d e z C a m p o s J o s é S á n c h e z M o le r o T o m á s E x p ó s i t o F lo r e s J u lio L ó p e z P a s t o r J u a n J o s é R u iz G u ille n J o s é R ic o G ó m e z J o s é M u r illo M a tía s J u liá n R a m ó n E x p ó s ito J u a n H e rre ra L u q u e J u a n A lg a b a T r e jo J u a n T ir a d o G u tié r r e z J o s é G a r c ía M o r e n o J u a n F ru to s C a s ta ñ o s J o s é S a n ta c re u H e rre ra J o s é P ie d r a h it a M u r illo J o s é G o n z á le z R e q u e n a J u a n C r e s p o M o lin a J u a n B e r m ú d e z R o ja s J o s é L ig e r o L a F u e n t e J o s é L o p e z A s to rg a J o s é M a r tín e z L e o n J o s é C la v e r o ,G u tié r r e z J u a n F lo r e s A v ila J o s é M o r a le s M o ta J o s é A ria s M o ra l J o a q u ín G a r c ía H e r n á n d e z J u a n F r a n c is c o P é r e z S ie r r a J o s é G a r c ía H e r r e r a s J o s é C a ñ e r o H ila r io J o s é C a ñ e te O rd o ñ e z J o a q u ín R in c ó n P é r e z J o s é M ir a lle s E s te llé s J u a n J o s é P é r e z M a te o s J u a n T u r R ip o ll J o s é T o r o P a d i ll a J o s é B a d a j o z R u iz J u a n G u a p o J im é n e z J o s é G o n z á le z A lv a r e z J u liá n G a r c ía A v ilé s J a c in to s o to G u e r ra J o s é a lc á z a r G ir a ld e z J u a n V a lle jo M u ñ o z J u liá n C a b a lle r o C a b e z a s J o s é B e rm ^ o N a v a rro J u a n P eñ a to rre s J o s é M u ñ o z O liv a J o s é R o d r íg u e z O r t e g a J o s é i^ u b ita A rr a s a te Juan D o m en ech M asso J o s é R u iz M u ñ o z M a n u e l G a r c ía F lo r e s J o s é M ^ G a r c ía C a n d o J o s é L ó p e z S e rn a J o s é P o zo B a rro s o J o s é C a ñ a s F u e n te s J o s é N a r a n jo s R o d r íg u e z J o s é R o d r íg u e z T o rr e s J u a n P a lm a C a r r e r o J u a n M o re n o G ó m e z J u a n S ir e r a G a r c ía J o s é S ir e r a In z a J o s é D e lg a d o C o ló n J o s é B e rg e l P é re z J o s é F e rn á n d e z S á n c h e z

J u a n A n t . R o y o A lo n s o J o s é G o r d ó n E s p in a r J o sé C e rv e ra G ó m e z J o s é J u r a d o M a r tín J o s é D o b la E s p in a r J u a n G a r r id o s C is n e r o s J o s é F e rn á n d e z F e rn á n d e z José M ^ a rin A m o J u a n P in e r o C a m p illo J o s é C a s tro C a rm o n a J o s é A to G ó m e z J o a q u í n d e la P a l m a B a n á c o J u a n N ú ñ e z A lc a id e J o s é S o to V á z q u e z J u a n M a r iñ o L o p e z J o s é R o m e r o G a r c ía J u a n B o rre g o C a m a c h o J o s é P é r e z A lv a r e z J o s é C o r r a le s S o jo J o s é J im é n e z G o n z á le z J u a n H id a lg o C a n te r o s J o s é B a rra n c o G ra n a d o s J o s é V ille n a L ó p e z J o s é P a b lo V illa r r e a l S a n to s J o s é D ía z M u ñ o z J u a n C h a c ó n G a r c ía J o a g u ín B o r r e g o M e d in a J u liá n P é r e z C o r d e r o J o s é R a b a n e d a F e rn á n d e z J o s é I b á ñ e z M o r illa J u a n V e r a R o d r íg u e z J u a n O r t iz G o n z á le z J u a n L o r e n te G a r c ía L u is N o r n ie lla C u e v a s L u is V ila C a r r e r a L u is C h a c ó n G o n z á le z L u is F o lg a d o R e in a L u is A r a g o n é s A r a g ó L a u d e lin o P a n la g u a C a m in o s L a u r e a n o A v ila L is e d a L in o s R a m o s F e r n á n d e z L o r e n z o G a r c ía R o d r íg u e z L o re n z o L ó p e z S e rra n o L u is C a n o M a r t in L u is G a r c ía G a r c ía L e o n e lo G a r c ía M o r e n o L u is D o m ín g u e z L a n c h a L u is G a l e o t e D r illo L u is M a ñ a s E s c a m é s L u i s G o n z á l e z F lo r e s L o re n z o Ib á ñ e z d e N o v a L u c a s C r ia d o A r a z o la L u is V a lle S o le r L u is F e r n á n d e z F e r n á n d e z L u is N a v a r r o M o r a L u is M o n c h a n T r o n c o s o M a n u e l A lm e n d r o G a r c ía M a n u e l A lv a r e z F u rio M a n u e l A n d re u J o d a r M a r ía n o A r c e S o to M i g u e l P u ig T o r r e s M ig u e l S a b a t e r T u r ia M a n u e l P é r e z P iz a r r o M a n u e l L ó p e z N a v a rro

M ig u e l R o d r íg u e z R o ld a n M a n u e l P é r e z M a c ía s M ig u e l O liv a P e r e ñ a M a n u e l G a r d a M a r tín e z M a n u e l R u iz E s p in o s a M a n u e l P é r e z S ic ili a M ig u e l A m ig o G u t ié r r e z M a n u e l B a u c e ll S o la r M a n u e l C o t M a ta M a g d a le n o H e r n á n d e z G u tié r r e z M a r tín N a r a n jo d e l T o ro M a n u e l E s p e jo O r t iz M a n u e l G o m e z S o to M ig u e l H o r m ig o C a s t a ñ o M ig u e l M á r q u e z G a r c ía M a tía s F e r n a n d e z P e r a lv o M a n u e l N a s a rr e M a te o s M ig u e l C á r d e n a s G o n z á le z M a r t í n P r a d o s G il M a r ia n o M o y a S á n c h e z M ig u e l P a r e d e s M a n c illa M ig u e l V ic e n te A m o r ó s M anuel S ánchez Sánchez M e lc h o r R o d r íg u e z R o d r íg u e z M a n u e l d e la C r u z O r b e a M a n u e l S á n c h e z M ir a M a r ia n o D u r a n R e d o n d o M a n u e l R e q u e ra R o n d ó n M a r ia n o C a v o H e r r a d o r M a n u e l O lle r o A v ila M ig u e l M a r t ín e z C o n t r e r a s M a tía s M o r e n o P é r e z M a n u e l G a r c ía G a r c ía M a n u e l C a s tro V a lv e rd e M a r t in S u s in P o rc u n a M ig u e l A r r o y o G ó m e z M a n u e l L u c a s H e r e d ia M a n u e l R o m e r o A r a m illo M ig u e l C a n o G a r r id o M ig u e l L e ó n C á c e r e s M a n u e l I l l a n a C a s tillo M a n u e l C a s t r o d e lo s R e y e s M a n u e l E s te b a n B a rra n q u e ro M ig u e l P é r e z d e H a r o M a n u e l P é re z C h aves M anuel R equena Rondón M a r t in G a r c ía G ila b e r t M an u e l L ó p ez Puco M a n u e l B le s a P a l o m a r M a n u e l O je d a F e r n á n d e z M a n u e l E x p ó s ito S ^ u r a M a n u e l R o d r íg u e z G a r c ía M a r t ín C a b a lle r o S á n c h e z M a n u e l C a r m o n a d e l C a s tillo M a n u e l M illá n F e lip e M a n u e l P e n d ó n B e n íte z M ig u e l L u m a R o m e r o M ig u e l G ó m e z L ó p e z M a n u e l B e n ít e z R u e d a M a n u e l R u fo C o rd e ro M a r io R u iz M a r t in M a n u e l V iz c a ín o G o n z á le z M ig u e l M a r ín L a r a s M a n u e l N e g r illo G u tié r r e z

M ig u e l B e n ít e z J im é n e z M ig u e l R u iz C a m p o s M a n u e l C e r v e r a R o d r íg u e z N a r c is o S e r r â t C a n a ls N ic o lá s C á s c a le s E s t e b a n N ic o m e d e s C a m p o s F ig u e r a P a s c u a l S o to c a R o m o P e d r o M a r tín e z V a lv e r d e P e d ro P ag é s D o rq u e P e d ro R e c o rd é C a rra s q u e P a b lo F a r r é C a s te llò P a b lo E n c in a s B lá z q u e z P a b lo T ir a d o D ía z P e d r o M o n t a lv e z M o r illa P e d r o V a lle jo A n a y a P r é c é d é s L o p e z E s c a m illa s P e d ro M o re n o H e rn á n d e z P ascu al C a rd o n a D o m e n e c h P e d ro F ru to s G u e rra P e d ro F e rn á n d e z B a rb e ra n P e d ro D e v e s a C a n tó P e d r o A l c a l á A lo s P e d r o V e g a A s e n c io P e d r o H in o jo s a P r ie to P e d r o G ó m e z C a le r o P e d r o S á n c h e z O r tiz R a fa e l M o n le ó n A n tó n R ic a r d o G o m e z F e r n á n d e z R a m ir o Q u in t a n a G o n z á le z R a m ó n O liv a r e s F e r r e r R a m ó n Z u m a q u e ro P é re z R a f a e l d e la C r u z N a v a j a R a m ó n S a n c h iz C a rb ó R a m ó n A n g e le s M o n t e r o R u f in o R u iz L a s tr a s R a fa e l G a lle g o N o la s c o R a fa e l A g u ila r R e y e s R o m á n B la s c o V a d o r r e y R a fa e l F e r n á n d e z R o d r íg u e z R a m ó n R u b io E s p a s a R a m ó n B e r v e s A la ir á c h R o q u e O liv a r e s In i e s t a R o s a r io d e l O lm o C a b a lle r o R a fa e l C a n c e lle r M o n fb r te R am ó n S eren o C ascua R a fa e l R a n c h a M o re n o R o g e lio P é r e z L ó p e z R a m ó n L la n e s S o liv a R o s e n d o S á n c h e z G a r c ía R a fa e l D o m ín g u e z R a s e ro R a fa e l C e r v e r a J im é n e z R iz a l R ic h a r D im a s S a n t ia g o V a lle M e n a S e b a s tiá n J im é n e z J im é n e z S a l v a d o r C o s t a B iz o s a S e c u n d in o P é r e z D u r a n S a lv a d o r C a la ta y u d V a le r o S e b a s t iá n C r u z F a b io s S a lv a d o r R o d r íg u e z G a r c ía S a n t i a g o O b i s p o P o lo S a n tia g o D u e ñ a s M o re n o S a lv a d o r S á n c h e z A ra n d a S e c u n d in o T o rr e s C a m b r ó S a t u r n in o M o n f o r L ó p e z

S a n to s S á n c h e z G u e rre ro S e b a s tiá n F r u to s V a q u e r o S e b a s tiá n S á n c h e z R o s e t S e b a s tiá n C o r te s N ú ñ e z S a lv a d o r J o v e ll S o le r T e o filo J im é n e z S á n c h e z T e o d o r o d e la L la v e Iz q u ie r d o T o m á s A lc a id e M o r e t T o m á s V illo s la d a G ó m e z T o r ib io S ilv a D o m ín g u e z V id a l P é r e z M o y a V ic e n t e R u b io G ra c ia V ic e n te S á n c h e z H e r n á n d e z V a le r ia n o C a ñ a d illo G a r c ía V ic e n t e B a r to ll R a m ó n V ic to r ia n o A r n a l C a tiv ie la V ic t o r ia n o H e r n á n d e z A r n e d o V ic t o r ia n o J im é n e z L lir n a s E n r iq u e F e r n á n d e z C a m p o s V ic e n t e S o lís H e r e d ia V a le r ia n o C a y e ta n o M o n c h o V ic e n te R o m e r o B e rv e g a l V a le n t ín L la m a s S e r r a V íc to r M u ñ o z C r u z V íc to r C é s p e d e s M o r e n o J u a n M a n u e l C re s p o M o ra ñ o E d u a r d o G a r c ía H e r r a d a E u s e b io G a r c ía R o m e r o E le u te r io S á n c h e z A lv a r e z E s t e b a n A r jo n llla B la n c a E n r iq u e P é r e z M u ñ o z D ie g o B ra c h o G a r c ía R ic a r d o M u ñ o z C u b o s T o m á s C o le t e C o lo r a d o R a f a e l R u i z R u iz R am ón C abezas C abezas S a l v a d o r M e r lo L lo r e d a R a fa e l R o d r íg u e z V llla r r u b ia P lá c id o D o m ín g u e z S á n c h e z S e b a s tiá n C u b o s S á n c h e z S e b a s t iá n C a s tillo G ó m e z M ig u e l P é r e z M u ñ o z S a n d a i i o G il S á n c h e z M ig u e l L o r c a G a r c ía P a b lo V e n t u r a P e ñ a M a r t ín F o q u e t R o d r íg u e z D ie g o T e n a H id a lg o R a fa e l C a ñ e te T o rr e s

H O SPITALIZAD OS O yarzun d e O ctub re de 1939 A n to n io U n d a S á n c h e z A n t o n io C r u z P a la c io s A n t o n io B ra v o E s p in a r A n t o n io G u e r r e r o C o rté s C r is p u lo O lm o s S e r r a n o E m ilio D ie s t r o G a r c ía E fid e n c io Ib á ñ e z Ir a n z o F r a n c is c o M a r t o s H e r n á n d e z F r a n c is c o O r t iz V in u e s a F e lip e M u ñ o z G o n z á le z F r a n c i s c o L u c a s R u iz J o s é S a u r a G a r c ía

Juan S u á re z V ázq u e z J u a n G o n z á le z N ie to J u liá n M a r t ín B e lt r á n J u a n G ó m e z T o rre s J u a n T e n a S a le s J o s é M a r tín e z C a ta lá J o s é B a lle s te r R o d r íg u e z J u a n R e c h e G a lin d o J o s é G a lv a n y S a r iñ o J u a n M a r t ín C e n te lla s G a b r ie l B d a r a n o C o r té s G r e g o r io S e r r a n o F e r n á n d e z M ig u e l A lv a r e z B a r r o s o R a im u n d o C a s tr o M a r t ín e z R a fa e l M o r e n o G a r r id o N a r c is o S a le s A n d ú ja r V e n a n c io E s p a d e r o V a ld o

BATALLON DE TR A B A JA DORES IOS JU S T IF IC A N T E DE R EV IS T A para la de Com isario del m es de la fecha O ya rzu n a 16 de S e p tiem bre de 1939 M a n u e l A r g u e lle s V a lie n t e

BATALLON DE TR A B A JA DORES 105 JU S T IF IC A N T E DE R E V IS T A para la de Com isario del m es de la fecha O y a rzu n a 12 d e S e p tiem bre de 1939 B e n ja m ín O r d ia le s Q u ir ó s (P r o c e d e n t e d e l H o s p ita l)

BATALLON DE TR A B A JA DORES 105 JU S T IF IC A N T E DE R E V IS T A para ia de Com isario del m es de la fecha O ya rzu n a 15 de Septiem bre de 1939 A g u s tín G o n z á le z A r g ü e lle s ( P r o c e d e n t e d e l H o s p ita l d e C e s to n a )

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 105 JU S T IF IC A N T E DE R EV IS T A para la de Com isario del m es de la fecha O yarzun a 1 de O ctubre de 1939 A rtu ro G a r c ía F a u d iñ o ( P r o c e d e n t e d e l H o s p ita l d e M a d r id )

BATALLON DE TR A B A JA DORES NO 136 4^ C o m pa ñía Especialistas JU S T IF IC A N T E DE R E V IS T A para la de C o m isa rio c o rre sp o n d ie n te a l m es d e la fecha.Ergoyen (G uipúzcoa) 1^ de Julio de 1 ^ 9 A u r e lio U r ia r t e U g a r t e A n d r é s M a d a r ia g a A n a s a g a s t i D o m i n g o A r t e t a B il b a o E u s t a q u io C o r z o D ie z F r a n c is c o R a z a d o s D o v a l F id e l B ilb a o A le g r ía G e r v a s io A b o itiz O c a m ic a J o s é M a r ía B ilb a o A r iz m e n d i F r a n c is c o G o ic o e c h e a U g a r t e J u a n J o s é A z a r io z a C e la y a J u s to A m o n d a r á in U r r u c h u r t u J u a n A la s tr a M a d a r ie t a J e s ú s A rs u a g a B a s q u e a rá n J o s é A m e s ti A r m o le a J o s é L u is A m e z a q a E c h e v a r r ía M ig u e l O s a n t e O r m a e c h e a M o d e s to C a s ta ñ o s U ra g a M a n u e l E lo r z a M is it e g u i P r u d e n c io L a r r a ñ a g a M o lin u e v o R a fa e l E le z g a r a y B ilb a o R a m ó n B e a s c o e c f íe a Z o a z a g a T o m a s F e rn á n d e z U s a n te T o m a s B e r r o ja lv iz U r ia r te

BATALLON DE TR AB A JA DO RES 42 O ya rzu n a 16 de S e p tiem bre de 1939 A l v a r o F e r n á n d e z A lb a J e s ú s A lv a r e z G ilv a ld a

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 42 O ya rzu n a 17 de Septiem bre de 1939 A n d r é s In q lé s O r te g a A n to n io M a s ó C a r r e

BATALLON DE TR A B A JA D O R ES 42 O ya rzu n a 14 de D iciem bre de 1939

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O yarzun a 3 de O ctubre de 1939 R a m ó n B a ra d a t C a m b ray C a r lo s A r ia s G o n z á le z J u a n M e m b r a d o J im e n o D a n ie l F e lip e J o r d a n a M a r c e lin o v ic e n s ¿ ???

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 42 O yarzun a 6 de O ctubre de 1939 A n t o n io T ie lv e ¿ ? ? ? ? J u a n F e r n á n d e z V illo d r e s A d o lfo M a r tín e z C a s tro

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O yarzun a 22 de Septiem bre de 1939 F lo r e n tin o L ó p e z G u tié r r e z J o s é R a m ó n M a n t o t o E s p in a

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O ya rzu n a 1° de Noviem bre de 1939 C r is tó b a l V a ld iv ia E s te y a S e b a s t iá n T o r r u e lla R o m a L e o n a rd o T o m a s N a v a rro E s te b a n V a le r o S e r ra n o J o s é S á n c h e z V a ld e p e ñ a s

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O yarzun a 4 de O ctubre de 1939 A v e lin o B u ja u

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 42 Oyarzun a 29 de Octubre d e 1939 A lb e r to C a p e ll L o r n is ( P r o c e d e n t e s d e l h o s p ita l) A n t o n io L ó p e z L ó p e z M a r c e lin o V ir o la s C a p d e v ila

L o re n z o A g u ila r C a p illa ( S itu a c ió n , d e l h o s p ita l)

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 42 O ya rzu n a 12 d e S e p tiem bre de 1939

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O ya rzu n a 20 de Diciem bre de 1939

F r a n c is c o A m e la V iv ó A n d r é s A r é v a l o M a r is c a l L u i s B r e s c o li C a s a d o u ir ic o A lo n s o G a r c ía

José B a r r ig a D o m ín g u e z ( P r o c e d e n t e H o s p ita l)

A TALLON DE TR A B A JA D ORES 42 Oyarzun a 11 de Octubre

R a m ó n S á n c h e z T o rre

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O ya rzu n a 28 de N oviem bre de 1939 J u a n S a n to s d e A q u in o

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 42 O ya rzu n a 29 de Septiem bre de 1939 J u a n P e r a r n a u T ra v a l

BATALLON DE T R A B A JA D O R ES 42 O yarzun a 5 de N oviem bre de 1939 J o s é L o ra G o n z á le z

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 42 O ya rzu n a 23 de N oviem bre de 1939 J o s é F u lla S o la

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 42 O ya rzu n a 12 de N oviem bre de 1939 J u lio O r d o ñ e z C a lle ja

R EG IM IEN TO M IXTO DE IN G EN IERO S N«7 BATALLON DE TR A B A JA D O R ES 42 O ya rzu n a 5 de N oviem bre de 1939 J o a q u ín D u r á n T o r r e s

BATALLON DE TR A B A JA D O R ES 42 O ya rzu n a 4 de N oviem bre de 1939 N ic o lá s G a r c ía F e r n á n d e z

BATALLON DE T R A B A JA D ORES 42 O ya rzu n a 4 de N oviem bre de 1939 J o s é A r a g ó n S o le r

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 42 O ya rzu n a 5 de Diciem bre de 1939 V e n a n c io

R o d r íg u e z S u á r e z

BATALLON DE TR ABAJA-

D ORES 42 O ya rzu n a 7 Diciem bre de 1939

D O R ES 42 O yarzun (G uip uzcoa), a 15 de Junio de 1941

A g u s tín O r t iz C o n o v a t e

J o a q u ín G r a u V a lls

BATALLON DE T R A B A JA D O R ES 42 O yarzun a 12 de Diciem bre de 1939

BATALLON DE TR A B A JA D O R ES NUM. 42 O yarzun (G u ip ú zco a ) 2 de M ayo a e 1.941

F a u s tin o T o rr e s C a ñ a l J u a n F e r n á n d e z V illa o lm o s

E u g e n i o B a r r i o s A s ís

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O ya rzu n a 17 de Diciem bre de 1939 A n d r é s In g lé s O r te g a A n t o n io r^ a s ó C a r n e

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O yarzun a 13 de D iciem bre de 1939 A l v a r o F e r n á n d e z A lb a J e s ú s A lv a r e z

BATALLON DE TR A B A JA DORES 42 O yarzun a 11 de D iciem bre de 1939 A le ja n d r o H e r n á n d e z S e g o v ia

BATALLON DE TR A B A JA D O R ES 42 O ya rzu n a 23 de Diciem bre de 1939 D o m in g o H e r n á n d e z R o d r íg u e z A lfo n s o R o m e r o O liv a r e s

BATALLON DE TR A B A JA D ORES 107 J o s é N im P o n t J u a n D a d u r n i V a lle s

BATALLON DE TR A B A JA DORES 107 Oyarzun a 1^ de D iciem bre de 1939 J u a n N im P o n J u a n S a d u r n i V a lle s J u an H e rn á n d e z H e rn á n d e z G e r a r d o V a le n c ia T a la v e r a

BATALLON DE TR A B A JA DO RES 42 O yarzun (G uip úzcoa ), a 1° de Junio de 1941 Á n g e l M o lin a L ó p e z

BATALLON DE TR ABAJA-

BATALLON DE TR A B A JA D O R ES 42 O yarzun (G uip úzcoa), a 1 0 de M ayo de 1941 Á n g e l M o lin a L ó p e z

BATALLON DE TR A B A JA D ORES NUM ERO 42 84 O yarzun a 8 de Enero de 1941 J o s é O s a O d r ia

BATALLON DE TR A B A JA D ORES NUM ERO 42 2» CO M PAÑ IA Oyarzun 10 Marzo 1940 R eem plazo 1936 A lf o n s o P u jo l C la v a g u e r o A g u s t ín C r ia d o C a r r io n J u liá n B a r c e ló N a v a r r o J u a n P e re a ru a n T ra b a l M ig u e l C u lle ls M a t a b p c h Jesú s F e rn á n d e z S u a re z E lia s G r a n a d o s A c e d o C a s im ir o M e r in o E s c o b a r J o s é M e ir ó B a lc e lls A g u s tín G o n z á ly e z S á n c h e z J o s é f ie r r é D u rá n F r a n d s c o L ó p e z B la y a ^ E d u a r d o F e r n a n d e z G o n z á le z J o s é F e r u y e d o p o r c e lle d i J o s é G a n c e d o A lv a r e z Is r a e l A r e v a lillo S á n c h e z F a u s tin o G a r c ía G a r c ía

Reem plazo 1937 R o g e lio P iq u e r a C a ñ e t e J u a n M a r tín e z A e c u tia F e lip e A lc a r a z R o d r íg u e z A n g e l G o n z á le z S o lin ia n d o J o s é D ía z V á z q u e z E u s e b io S g n z c o lla d o S e r v a n d o A lv a r e z L u is A lv a r e z A lv a r e z L e ó n R o d r íg u e z H e r n á n d e z C o s m e V id a L ó p e z L a u re a n o P e ñ a C o rro to M a n u e l D o m ín g u e z G a r c ía A lb in o G o n z á le z G a r c ía M a r ia n o A lc á z a r A m o r e s

A n d r é s A lv a r e z F e r n á n d e z F r a n c is c o G o n z á le z V a ld e s

R eem plazos 1938 F r a n c is c o M u ñ o z R o d r íg u e z L u is G o n z á le z M e n é n d e z F r a n c is c o P é r e z A lv a r e z A n t o n io A lo n s o G u tié r r e z A n t o n io C a ñ a d a M ... E rn e s to C re s p o H e rn á n d e z J u lio G a r c ía A n tó n C e fe r in o P é re z N a v a r r e te E m ilia n o C o n t o n e z t e L ó p e z

Reem plazo 1939 J o s é D ía z M a r t ín e z F u lg e n c io M e iñ a n o G ra c e l A n g e l E s c u d e ro a lc a ld e M a n u e l S a n t iñ o C a s te lo i A n t o n io C u e n c a C u e n c a E s ta n is la o T o r r o ja A y m a n i R a fa e l A g r e d a n o B e n íte z P e d r o D a m e r R ie r a J o s é B r a v o S ie r r a R a fa e l M a r ta N a v a rr o A n d r é s A r é v a l o M a r is c a l D e m e tr io J im é n e z C a rra s c o L u is B r e s c o li C a s a d o F r a n c is c o M e c h o n e s S a in e r o E u g e n io O s a R u b io F e r n a n d o M a r tín e z P é r e z A n to n io H e r n á n d e z M o r e n o P e d r o A lfo n s o C h u m illa U r b a n o O v e je r o G a r c ía

Reem plazo 1940 F r a n c is c o R o d r íg u e z R o d r íg u e z C e c ilio C a r c e l e z S á n c h e z M a r ia n o B a lle s t e r o s G a r c ía R i c a r d o G a r c í a L u c io A r t u r o G o n z á le z F e r n á n d e z A n d r é s In g lé s O r t e g a A n t o n io M a n r iq u e A ria s

Reem plazo 1941 F r a n c is c o R a m o s E s tr a d a M a r c e l i n o P u ig T i m o n e d a J a c in to G o n z á le z F a r r ió lo M a n u e l R u iz P e r e ir a J u a n M a r tín e z L o z a M a n u e l R u iz R e u n jo M ig u e l S á n c h e z N a v a r r o

BATALLON DE TR A B A JA DORES 3^ CO M PAÑIA Peñas de A rca le (O y a r zu n ) 12 de M arzo de 19.... A d e la id o G ó m e z D e lg a d o A g u s t ín C a s illa s P in a r A n g e l C r e s p o P u ja n te

A n d ré s L ó p e z C a rra s c o A n t o n i o S á n c h e z E lia s A n t o n i o G a r c í a B o n i lla A n to n io G a r c ía S e r r a n o A v e l i n o S a l a v e r r i a L o y o la A r c a d io B a r r io P a la c io B a s ilio G u ija r r o A y a la C a r m e lo M a r ín J im é n e z C o s m e U r e ñ a G u a r d ia D io n is io F e r n á n d e z T o r r e D o m in g o M a r t ín B r a g a d o E u g e n io G o n z á le z F e r n a n d e z F a u s tin o A r d u r a F e rn á n d e z F e lip e F e r n á n d e z T o rr e F é lix R o d r íg u e z S á n c h e z F ra n c is c o G a r c ía C r e s p o F r a n c is c o P u lg a r c in d e la G a la In d a le c io D ía z S á n c h e z Is id o r o R o m á n M a r t ín J o s é B a r r a g a ñ o A lv a r e z J o s é B a n o ig a D o m ín g u e z J o s é C a rre te ro S á n c h e z J o s é D ía z F e r n á n d e z Jo sé L ó p e z F e rn á n d e z J o s é M a n u e l C u e to M a r tín e z J o s é M a r ía C u e r v o G o n z á le z J o s é A n to n io M a r q u é s F e rn á n d e z J o s é S o l á F u l le o J o s é G in é s E ja r q u z J o s é G ó m e z M o lin a J o s é R o d r íg u e z G a r c ía J o s é G im b e m a t M a s m a rti J o s é T o r r e b a d e lla E z q u e rd a J u a n G a r c í a R ic o J u a n M a n u e i R a m ír e z B e r m ú d e z J u liá n D ía z G a r c ía J u lio M llia n T e n a L e o n a rd o S a n to s R a m o s L u is D ía z E s p a d a M a n u e l C á n o v a s M a ta ix M a n u e l D ía z M u ñ iz M a n u e l G r a o O liv a r e s M ig u e l A Ió s A r r u f a t M a n u e l P à v id a A lo n s o P a s c u a l L o lid o M a r t í P e d r o D ía z D ié g u e z P e d r o D o m ín g u e z M a tilo P e d r o M e jo r a d a C r u z R a fa e l G a lá n S a n to s R a fa e l O lt r a V ila R a m ó n B u r g a s é V iz iá n R a m ó n F e r n á n d e z P ra v ia R a m ó n G r a n d e A ria s R o d r ig o A lv a r e z F e r n á n d e z S a n t ia g o R o b le s L ó p e z S a t u r n in o R a ta R a ta S e g u n d o T im ó n L u is S e r a fín S a n c h o S e r r a n o S e v e r in o M e n é n d e z T a m p e z t a S o te r o T e n o r io R o d r íg u e z V e n tu ra A re n a R o m e ro V ic t o r ia n o N o g u e r a le s P e ñ a lv e r V ic t o r ia n o S u b e r o i L ic la g a

H O SPITAL D ISC IPLIN A RIO DE OYARZUN O ya rzu n 1° Feb rero 1941 M a n u e l P e d r a jo G ó m e z E d u a r d o B la n c o M u ñ in o J o a q u ín G a b a s V illa r L u is F e r r e r G a r c ía V ic e n t e V iñ a ls F r a n c h E s te b a n L e ó n M a rc h a n Is a a c L a rro s a L o z a n o Ig n a c io F u ld a in L iz a r r a ld e J o s é A g u ila r G ó m e z M a r c e lin o C a n o A c e b r o n A l v a r o d e la O s a j D r o z c o T e o d o ro O rte g a U b e d a A n g e l R o d r íg u e z L ó p e z P a n ta le ó n S a la z a r M a r t ín e z J o s é A n t o n io G a lle g o R a m ír e z L u is G a r c ía J im é n e z J u a n F id a lg o J im é n e z J u liá n J im e n e z C a r r ió n G r e g o r io S o b r in o C a r r e t e F a u s to M a r tín e z G ó m e z José G óm ez S ánchez M a r ia n o C o m is a ñ a C a b r e r o C le m e n te P o rra s H e rv a s F e r n a n d o G o ic o le a C ia r z o la M a n u e l G o rd o M o ru n o J o s é F e rn á n d e z C h a p a rro A n t o n i o S á n c h e z B ie l S e r a f ín R u iz B a s t e r r e c h e a B e n ito C la u d io H e r n á n d e z M a n u e l P a n c e rb o L ó p e z L u is M a g a lló n L ló r e n te S a n t ia g o M e d in a G a lá n A d o lfo M u r g u ía O r t iz d e Z a r a t e E u s ta s io C a lv o B e r r ie c h e a R a fa e l S e r r a n o A lv a r e z M a r ia n o G a r c ía A lo n s o D o m in g o R o d r íg u e z G o n z á le z J o s é B a ls a lo b r e G u tié r r e z T o m a s Y a r z a H id a lg o J u a n T r ia r te T e lle r ia

H O S P IT A L M ILIT A R DE P R IS IO N ER O S DE G U E RRA OYARZUN O yarzun 1° Agosto de 1940 J o s é B u s to P ra d o F r a n c is c o C o n d e V e g a J o s é F u s te r R o m á n M a n u e l B u e n o E s p a rz a B e n ito G a r c ía V e r d u g o

H O S P IT A L M IL IT A R DE P R IS IO N E R O S DE OYARZUN O y a rzu n 1 de Ju lio de 1940 Batallón n° 1 A le ja n d r o N a v a r r o P o rm a re s

M a r ia n o C a n o G a r c ía M á x im o E s c u e r J u a n L e o n a r d o F u e n t e s M a r t ín e z

Batallón n°14 J u liá n G a r c ía M a r c e lí C o n r a d o G ir a n B u e n o J u a n J o s é C á rd e n a s C a m p o s M a n u e l B u e n o E s p a rz a

Batallón n° 137 G r e g o r io P é r e z H e r n á n d e z J u a n G r e g o r io L e a l

O yarzun, 8 de Ju n io de lá 4 0 A r b e la iz R iv e r a la n a c io I r a z á b a l O la z a r F e lip e Lecuona Lecuona M anuel M ic h e le n a O la iz o la J o s é M a n u e l Ir a s t o r z a A r r u a b a r r e n a J u a n J o s é M ic h e le n a S o r o n d o F a u s to E liz o n d o L e c u o n a Ig n a c io

1936 E c h e v e s te L o p e te g u i J o s é

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 8 de Septiem -bre de 1.940

M a n u e l L a n c a r a V illa v e ir a s (S itu a c ió n , p r o c e d e n te d e l h o s p it a l)

D a n ie l C o ir a d a s B e r r a n o M a n u e l B a r r ig a A v ila

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 14 de N oviem bre de 1.940 M a r tín T o r in ja T a b e rn e ro ( S itu a c ió n ,p r e c e d e n te del h o s p it a l)

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 8 de N oviem bre de 1.940 F e r n a n d o S a iz d e U rtu v i

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 5 de N oviem bre de 1.940 V ic e n t e A r a c il

1938 Ir a s t o r z a M ic h e le n a J o s é

1938 M ic h e le n a L á za ro

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 10 de Diciem bre de 1.940

O ru e za b a l

B lá n q u e r

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 29 de N oviem bre de 1.940

José

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 4 de D iciem bre de 1.940

J o s é O te ir o M a to (S itu a c ió n , p r o c e d e n t e d e l h o s p ita l)

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 31 de Octubre de 1.940

G r e g o r io T ir a d o B e n ito (S itu a c ió n , h o s p ita l)

W o r f a n B a r n o la B le n d ie

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun a 24 de D iciem bre de 1.940

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun a 30 de Octubre de 1.940

V ic e n te G a r c ía G a r c ía ( S itu a c ió n , d e l h o s p ita l)

D e m e t r io L ó p e z M a g a lla n e s V íc t o r P ic a z o M a y o r a l

BATALLOCI DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 5 de Diciem bre de 1.940

BATALLO^ DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 26 de Octubre de 1.940

S a t u r n in o d e la R o s a G a r c ía

José

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 17 de D iciem bre de 1.940

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 8 de Septiem -bre de 1.940

M anuel C ru z fe g u ra ( S itu a c ió n , d e l h o s p it a l)

S á n c h e z G a r c ía

F r a n c is c o G u t i é r r e z P r ie to A n t o n io R u iz Z a m b r a n a

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 28 de Septiem -bre de 1.940 G r e g o r io T a b o r g a F e r n á n d e z

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 22 de Septiem -bre de 1.940 J a c in to A n tó n A r r a n z

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 17 de Septiem -bre de 1.940 J o r g e M ie v a M e y a A q u ilin o F e r n á n d e z F e r n á n d e z

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 19 de Septiem -bre de 1.940 P a b lo L ó p e z P ra c e d e s

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O ya rzu n a 15 de Septiem bre de 1.940 M a r ia n o J e v e t M o ra

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 25 de A gosto de 1.940 J o s é F u e n t e s R a m ille t e

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 20 de A gosto de 1.940 R a m ó n Ir u s ta M u g u e rz a

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 10 de Agosto de 1.940 P a b lo C is n e r o s C o rte s ( S itu a c ió n , d e l h o s p ita l)

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 16 de Agosto

de 1.940

F r a n c is c o L ó p e z B la n c o

A n ic e t o A lc a id e O liv a r

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 15 de Mayo de 1.940

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun a 15 de A gosto de 1.940 J o s é F e r n á n d e z G o n z á le z V ic e n te Q u e r o C a rm o n a

BATALLON DE TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 6 de Agosto de 1.940

L a u re a n o H u e rta F e rn á n d e z A n to n io C a ñ a d a M e s a L u is G a m o n e d a M a r t ín e z

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 21 de Mayo de 1.940

c ió n d e l h o s p it a l) P e d r o D e ld o s P u ig v e r t

BATALLON d e TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 17 de M ayo de 1.940 Á lv a r o F e r n á n d e z A lb a D io n is io F e r n á n d e z T o r r e A n íb a l A lv a r e z T o ra l

BATALLON DE TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun a 4 de Mayo de 1.940

D a n ie l R u iz G ir ó n

J o s é M ^ G o n z á le z G a r c ía F e r m ín F e r n á n d e z C a b a l

J o s é M o r illa s C a b r e r a

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun a 6 de Junio de 1.940

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 24 de M ayo de 1.940

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 5 de M ayo de 1.940

Jo sé M e n é n d e z S u á re z D o m in g o R ib a s M a r t í A le ja n d r o L e b r u s a n t G a r c ía J o s é M a n z a n a r e s ,G u ita d e S ile r o M o s q u e r a A lv a r e z A n t o n io S e g u e r M a r tín

M a r t ín P u e g T a r r e s S a lv a d o r P e r e z A r g e n te C a r lo s M u ñ o z S o to

P a u lin o C ir ia c o T o r r e s

BATALLON DE TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun a 5 de Junio de 1.940 V ic e n t e G a r c ía R o d r íg u e z J o s é M ^ . IM o ra G o n z á l e z A n ic e t o A d á n S o la n o L a u re n tin o C ie n fu e g o s F e rn á n d e z M a n u e l T a m a rg o Losa M a n u e l A lv a r e z G o n z á le z

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 15 de Junio de 1.940 F r a n c i s c o B e l l e s B e lle s F r a n c is c o L ó p e z Z a c a r ía s V ic e n t e P o r ta C o r te lle s R ic a r d o B a r b e r o R e v illa R ic a r d o B a r b e r o R o d r íg u e z

BATALLON DE TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 6 de Junio de 1.940

BATALLON d e TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 30 de Mayo de 1.940 M a r t ín I j a l b a B rin g a s G e r a r d o V a le n c ia T a la v e r a

BATALLON DE TRABAJA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 29 de Mayo de 1.940 J u lio F e lip e N ú ñ e z J o a q u ín O lm o P é r e z

BATALLON DE TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 11 de M ayo de 1.940 L u is R u iz G a r c ía ( S i t u a c ió n , e l h o s p ita l)

R a m ó n Ir u s ta M u g a r z a

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 2 de Junio de 1.940

BATALLON DE TR ABAJA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 22 de M ayo de 1.940

A q u ilin o G o n z á le z S u á r e z

S e r a f ín V illa r G u tié r r e z M a r ia n o C a r r o b le s P a r r illa

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun a 7 de Mayo de 1.940

BATALLON DE TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun a 2 de M ayo de 1.940

C e ls o R u b ie r a R ie r a

M a te o

T o rre s

P o lit ( S i t u a

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 18 de Mayo de 1.940 P e d r o E p e ld e G a n z a b a i E v a ris to O r iñ e O ñ a J o s é A r r ie t a O la c ir e g u i J o s é C a r r a s c o S o r ia

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 19 de M ayo de 1.940 J o s é S u á r e z R o d r íg u e z A lf r e d o G a r c ía M u ñ o z J a c in t o G o n z á le z F a r r io ls E d u a r d o F e r n á n d e z G o n z á le z J u lio G a r c ía A n tó n

BATALLON d e TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun a 6 de M ayo de 1.940 T o m á s B a rro s o S á n c h e z P e d r o A lf a r o C h u m illa

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun (Guipúzcoa) a 25 de AbrM de 1942 L u is G u e r e n o A lc o r ta

BATALLON DE TR ABA JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun (Guipúzcoa) a 10 de M arzo de 1942

J u lio P e r p iñ á n L a o s a

BATALLON DE TR A B A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun (Guipúzcoa) a l l de Marzo de 1942 J u a n T o r ija T a b e r n e r o

H O SPITAL D ISC IPLIN A RIO D E ........... O ya rzu n (G u ip ú zcoa ) 1 De M arzo d e ..... M a n u e l P e d r e jo G ó m e z L u is F e r r e r G a r d a V ic e n t e V iñ o ls F r a n c h Is a a c L a R o s a L o z a n o J u lio P e r p iñ á n L a O s a E d u a r d o M a r t ín G a r c ía Ig n a c io F u ld a in L iz a r r a ld e M a r c e lin o C a n o ¿ 7 c e b r ó n T e o d o ro O rte g a U b e d a A n g e l R o d r íg u e z L ó p e z P a n to le n o S a la z a r M a r t ín e z José A n to n io G a lle g o R a m íre z J u liá n J im é n e z C a r r io n G r e g o r io S o b r in o C a r r e t e F a u s to M a r tín e z G ó m e z C le m e n t e P o rra s H e rv a s M a x im ilia n o P e ñ a S á n c h e z G r e g o r io O r te g a A n tó n C a s im iro A d o v a r T o rr e s J u a n T o ld o s T e llo J u lio S e g u r a P o v e s A n to n io A r r ib a s V á z q u e z F ra n c is c o C o r t é s J im é n e z A r ís tid e s F e r n á n d e z P é r e z S a n tia g o C a d F e rn á n d e z A n t o n i o S a n c o B ie l P e d r o D e M ig u e l R u b io B a n it o C la u d io H e r n á n d e z S a n t ia g o M e d ia s G a lá n T o r ib io A g ü e r o A lo n s o E s te b a n F e rn á n d e z M o re n o José F e rn á n d e z P o v e a n o A d o lfo M u r g u ia O r t iz d e Z á r a t e J o s é B a ls L o b r e G u t i é r r e z D o m in g o to d ríg u e z G o n z á le z T o m á s Y a r z a H id a lg o

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun (Guipúzcoa) a 17 de M arzo de 1.941 P e d r o L e g a s a A p e z t e g u ia

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun (Guipúzcoa) a 7 de M arzo de 1.941 V ic e n te V iñ a ls F r a n c h

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 Oyarzun (Guipúzcoa) a 7 de M arzo de 1.941 S a lv a d o r R e in a ld o L a g o

BATALLON DE TR AB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun (G uipúzcoa) a 26 de Marzo de 1 .9 4 Í L u is F e r r e r G a r c ía

BATALLON DE TRAB A JA DORES NUM. 84 antes 42 O yarzun (Guipúzcoa) a 14 de M arzo de 1.941 Is a a c L a rro s a L o z a n o

Iturria: O.U.A. 0633-01,0604-01 eta 0601-01

1 Jontxu dokum entua: Com andancia M ilitar de Las Arenas, 21 de octu bre de 1938. 2QUA 0 6 3 2 -0 1 . 1 9 3 8 -8 -4 liburual< 3lrun 1936. Im ágenes de una guerra. Jose María Castillo 4Ikus "Gau Iluna" s jx e m a Gaztelum endi ^lan Gibson-en liburutik "Queipo de Llano. Sevilla, verano de 1936" 7"V I0LE N C IA PO LITÍCA Y REPRESIÓN EN GUIPUZCOA DURANTE LA GUERRA C IV IL Y EL PRIMER FRANQUISMO" Pedro Barruso Bares 117 o. 8"V I0LE N C IA PO LITÍC A Y REPRESIÓN EN G UIPUZCO A DURANTE LA GUERRA C IV IL Y EL PRIMER FRANQ UISM O " Pedro Barruso Bares; "El desarrollo de la represión en Guipuzcoa" 112 o. 9"V I0LE N C IA P O LITÍC A Y REPRESIÓN EN G UIPUZCO A LA GUERRA C IV IL Y EL PRIM ER FRANQ UISM O " Pedro Barruso Bares; 121 o. iO"Pasaia 1 9 3 1 -1 9 3 9 . La m em oria de los vencidos" 10 o. ii"V IO LE N C IA PO LITÍCA Y REPRESIÓN EN GUIPUZCOA DURANTE LA GUERRA CIVIL Y EL PRIMER FRANQUISMO" Pedro Barruso Bares, 131 o. 12H IS T0R IA DE LA CRUZADA ESPAÑOLA; volum en I I I , 12 o. 130UA A 0 0 7 5-01 i^Xoxe E s tevez-ek em an d ako d o k u m e n tu a . Itu rria : N ati A lberro, Agustin Alberroren alaba (P N V -koa) isconstitución del A yuntam iento. Abuztuak 5 i^Secc.AA N e g .l lib.20 Exp. 1936 1936ko Akta-liburua. 170UA 180UA 1 0 9 8 -0 5 190UA 1 0 9 8 -0 5 20OUA 1937 0 5 2 5 -0 2 i"V I0 L E N C IA P O LITÍC A Y REPRESIÓN EN G UIPUZCO A LA GUERRA C IV IL Y EL PRIM ER FRANQ UISM O " Pedro Barruso 441 o.

22Gobierno Civil G eneral de G uipuzcoa-Vizcaya N ú m -4 6 8 Ndd^ 2° E E /5 /IV /1 /1 0 23Karmen Gallastegi O rm a za b a l, 1 9 17 k o apirilaren 7an O iartzunen jaio a. Ikus testigantzen kapitulua. 2^13. agindua BOJDNE, 18 Zkia. 1936ko irailaren San 25irakaskuntzaren txostena. 261936 Guerra Civil en Euskal Herria. Aralar Enzikiopedia 27Rufino Arbelaiz Sarasola, 1924ko m artxoaren 20an O iartzunen jaioa.

Ikus testigantzen kapitulua. 28Xoxe E s te ve z-ek em an d ako d o k u m e n tu a . Itu rria : N ati A lb erro , Agustin Alberroren alaba (P N V -koa) 29Errenderiko historia. 3 8 9 o. 301936 Guerra Civil en Euskal Herria. Aralar Enzikiopedia 3iG obierno Civil G eneral de G uipuzcoa-Vizcaya N ú m -4 6 8 N dd° 2° E E /5 /IV /1 /1 0 32iturria: Andoni Lekuona. 33Zelestino Gaztelum endi Berasategi, karrika auzoko Aroxkene baserri koa. 35 urte zituela desagertu zen. 3^Andoni Lekuona 35jkus Aranzadiren txostena 36"v I0 L E N C IA PO LITÍC A y REPRESIÓN EN G UIPUZCO A DURANTE LA GUERRA C IV IL Y EL PRIM ER FRANQ UISM O " Pedro Barruso 159 o. 37Euzkadi bajo el regim en da franco: persecicion al clero vasco, m ayo 1939; Eusko Jaurlaritza 38"v i 0 L E N C IA PO LITÍC A Y REPRESIÓN EN G UIPUZCO A DURANTE LA GUERRA C IV IL Y EL PRIM ER FRANQ UISM O " Pedro Barruso 159 o. 39Ikus Aranzadiko txostena '’OGerra Zibila Gipuzkoan 1936. 187 o. '‘lAarchivo General de la Adm inistración Alcala de Henares

420UA 0 6 3 2 -1 430UA E E /5 /IV /1 0 ^ O U A E E /5 /IV /1 0 1238 Zkia. 4 5 E E /5 /IV /1 /1 0 460UA 8 1 7 Zkia. 470UA Josefa Ignacia Etxeberria ^ÔDA pagar en m etálico '^ÔUA 0 6 0 2 -0 2 50OUA 0 6 3 2 -0 1 510UA 0 6 3 2 -0 1 S antander eta Santoña dokum entua 520UA 0 6 3 2 -0 1 530UA 0 6 3 2 -0 1 5-ÔUA 0 6 0 2 -0 2 Profugoak eta arotza sspuerto de Santa M aría (Jose M artin G aztelum endi) 56htp:// ww w .asturiasrepublicana.com 570UA 0 6 0 3 -0 1 58htp:// ww w .asturiasrepublicana.com 59http ;//ww w .asturiasrepublicana.com 60 h tp ://www.asturiasrepublicana.com 6iEsclevos del fanquism o en el Pirineo 92 o. 62internetik lortua. s^Tribunal de cuentas. Madril 640UA 0 6 3 2 -0 1 . Zkia-36 650UA 0 6 3 2 -0 1 Exp. Zkia. 2 1 14 660UA 0 6 3 2 -0 1 Exp. Zkia. 2 8 45

^Âctas de defunción. Kapituluaren azkenean. ^^Miguel Angel M elero Vargas. A ntequera e n tre rejas: Antequeranos prisioneros de guerra y del franquism o. 69Joxe Mari Etxaburu "kam iñazpi" http//klasikoak.arm iarm a.com ÔEsclevos del fanquism o en el Pirineo 156 o. 7 i"V I0 L E N C IA PO LITÍC A Y REPRESIÓN EN G UIPUZCO A DURANTE LA GUERRA C IV IL Y EL PRIM ER FRANQ UISM O " Pedro Barruso 2 2 4 o. 72"VIOLENCIA PO LITÍCA Y REPRESIÓN EN GUIPUZCOA DURANTE LA GUERRA C IV IL Y EL PRIMER FRANQ UISM O " Pedro Barruso 2 4 7 o. 73QUA 0 5 2 5 -0 1 7Îkus IN KA UTAZIO atalean 750UA 1 0 24 -1 3

rbestea ez zen aldi bakarrean em an. Gerraren nondik norakoek agindu zuten , ja kin a, eta halaxe ezagun dira bost m ugim endu ip m igratzaile. Lehenengo uholdea 1936ko udan em an zen, faxiste k Gipuzkoa hartu zuten ean. Irailaren hasieran Irun erori zen defentsa gogorra egin ondoren. H e rrita rre k ihes egin zuten herriari su em an e ta gero. Egun horretan hasi zen lehenengo exodoa. Handik gutxira erori zen Donostia, irailaren 15ean, eta oldeak iritsi zirenerako herritik aide eginak ziren herritarrak. Milaka em aku m ek, haurrek eta agurek jo zuten "m ugaz" bestaldera. D atuen arabe ra, IS.OOOtik 2 0 .0 0 0 ra pertsonek ihes egin zuten m ugaz bestaldera. Asko itsasoz joan ziren Donibane Lohizunera edo Baionara; alabaina, egun gutxira, haietako 1 0 .0 0 0 iheslarik Errepublika aldera jo zuten berriro ere Kataluniatik barrena. Bakar batzuek Gipuzkoara egin zuten, fam ilia utzitako lekura, eta hala gelditu e ta babes hartu zuten 5 .0 0 0 b at lagunek Frantzian.

1936ko irailaren 4a, Raymond Vanker kazetari frantziarra, haur bat besoetan duela Avenida zubia zeharkatzen.

Goiko apgazkián, mílízianodk zubia zeharkatuz Behoblarantz ihesi doaz. Erdikoan. miliziano errefuxia tuak Hendaiako tren geltokian. Behekoan, Behobiako aduanan, frantzíar agintariek milizianoek utzitako armak zaintzen ageri dira.

Goiko argazkian, errefuxiatu errepublikazaleak Behobian. Erdikoan, milizianoak Hendaiakotren geltokira iristen. Eta behekoan, milizianoak, boriokan jarraitzeko asmotan, Bartzeionarako bidean.

Goiko argazkian, Txingudiko badia zeharkatu zuten iheslarien irudia, atzean, Hondarribia ikus dezakegu. Erdikoan, iheslariak Hondarraitzeko hondartzara iristera koan. Eta behekoan, milizianoak Hondarraitzeko hondartzan, lurrera bota dituzten fusilen Inguruan.

Bigarren erbesteratu uholdeal< 1 2 5 .0 0 0 lagun m ugiarazi zituen. Ip a r Guda Oina gaIdu ondoren, 1937ko m artxotik urrira bitarte sortutako iheslari m ugim endua izan zen. Ekainaren 19an Bilbo erori zenean, S antan d er abuztuaren 26an e ta Xixon urriaren 2 7 an , je n d e andana jo a n zen Frantzia aldera. Bi herenak euskal herritarrak zirela kalkulatzen da.

Eibar aldean, ahal zuten guztia gurdian sartu eta ihesean doaz.

1937. urtean ze h a r Frantziara iritsitako erb este ratu e k egun batzuk besterik ez zituzten egiten. Agintari frantsesak euren herrira edo nahi zuten lekura itzul zitezen saiatzen ziren. Batzuek atzerako buelta hartu zuten , besteak Frantzian geratu ziren, Europako beste herhaldeetara eram an zituzten edo A m eriketara bideratu zitu zten. Hala g e rta tu zen 1937ko urrian soldaduska e g ite k o adinean zeuden eus kal herritarrekin. H iru g arren iheslari aldian 4 0 .0 0 0 lagu nek ihes egin zutela k alku latzen da eta 1 9 36 , 1 9 37 eta 1938

292

E B A K U A Z rO A K

E T A

E R B E S T E A

urteen artean jo a n zirenak izan ziren hauek. Errepublikanoen aldetik ihes egindakoak ziren. Ebroko g ud aldiaren ondoren Aragoiko guda oina hautsi z e n e a n , 1938ko m artxotik ekainera bitartean, izan zen iheslariak erbestera era man zituen iaugarren uholdea. 2 5 .0 0 0 lagunek jo zuten Frantzia alde ra, haietako gehienak gudulariak ziren eta Kataluniatik berriro Espainiara egin zuten borrokan jarraitzeko asm oz. 1938ko urte am aieran 4 0 .0 0 0 iheslari baino gehiago zeuden Frantzian. Baina milioi erdi laguneko exodoa 1939ko urtarriletik otsailera bitarte an em an zen, Francoren arm adak Katalunia m endean hartu zuenean. Frantziara m ota guztietako je n d e a joan zen: soldaduak eta ofizialak, G obernuaren fu ntzionarioak, buruzagi politikoak eta sindikatuetako gidariak, langileak, beren burua bakarrik edo fam ilia osoarekin jo a n beharrean ikusi zutenak ere izan ziren; em akum e, haur eta aiton-am onekin.

Gcrrako haurrak errak gordinak dira, baina are eta gordinagoak haurrentzat. Ram on Salas Larrazabalen d atu en arabera, 1 3 8 .0 3 0 haur hil zituzten faxistek. Baina gerrak, era berean, elikadura falta ekarh zuen, gaixotasunak e ta arazo psikologikoak. Kanpora irten-

E B A K U A Z iD A K

E T A

293

E R B E S T E A

>■

dako hau rrak 3 2 .0 3 7 izan ziren, "D eleg ació n de Repatriación de M enores" d elako ak 1 9 4 9 . u rte a n eginiko txosten baten arabera. O rdezkaritza honek 2 0 .2 6 6 haurren d a tu a k kudeatu edo kontrolatu zituen.

H aurren lehenengo irteera ab u ztu aren am aieran izan zen, Iru n g o batalla zela e ta. Errepublikanoek atzera egin zuten neurrian, arazoa larriagotzen zihoan. Errepublikanoen esku gero eta lurralde gutxiago zegoen; iheslarien uholdeak gero eta ugariagoak zirenez, haur talde handien bizi-baldintzak gero eta gogorragoak ziren. Bartzelona erori ondoren milioi erdi pertsonek egin zuten ihes e ta haietatik 1 7 0.0 0 0 em akum eak, haurrak eta zaharrak ziren.

Erdiko argazkian, haurrak kamioi batean Madrildik Suitzara ebakuatzen ari zirenean. Behekoan, ebakuatutako haureuskaldunak Londresen.

Erbestcratuen helmuga rrepublikanoen diasporak urrutira eram an zituen erbesteratuak. Kopuru b a te k alem aniarren aurka egin zuen Bigarren Mundu G erran. Batzuk sobietarrekin ibili ziren ekialdeko Europa osoan zehar. Beste batzuk, ordea, Ledere jeneraiaren agindupean ibili Í ziren Afrikako iparraldetik ekin e ta Paris e ta Estrasburgo askatu zituzten arte; erresistentziarekin b at eginik ibili zirenak ere izan ziren, Frantziaren hegoaldeko herri askoren askatasuna berreskuratzen lagundu zutenak. 1 9 3 9 k o lehen hiru h ila b e te e ta n Frantz ia k milioi erdi e r besteratu bere lurre ta n zeudela ikusi zuenean, zam a honetatik libratzen saiatu zen . Ez zuten hainbeste je n d e es pero n o n b a it eta erbesteratuek sorturiko eragozpenak zi re la-eta (h a u e k sorta ra z te n zitu zten Ebakuazioa, ihesa, beldurra, erbestea. . . sendi osoek pairatu behar izan g a s tu a k ) Iheslahei zuten halabeharrezko patua. zu zen d u tako k a n p ain ak egin zitu en hauen h erriratzea sustatzeko. Babes em an zezaketen herriald e berriak aurkitu zituen e ta iheslari asko CTEetan (Com pañías de Trabajadores Extranjeros) kokatu zituen. Hala jo a n ziren herriratzen poliki-poliki 3 6 0 .0 0 0 erbesteratu 1939. urtean zehar. 1939ko abenduan 140. 0 0 0 iheslari zeuden Frantzian eta h a ie ta tik 4 0 .0 0 0 e m a ku m ea k e ta hau rrak ziren; 1 0 0 .0 0 0 gudulari ohiak.

Oiartzuarren ibilerak: Intxauspc Rczolatarren gorabeherak

iartzuarrak ez ziren tra n tze tx a r h au etatik kanpo gelditu eta asko jo a n ziren o ld e a k inguru h a u e ta n gelditu ziren ean ; «Durante

los

m e s e s de A g o s t o y S e p tie mbr e de en los edificios de la loca lidad, OCHO M I L HOMBRES. Act ualmente se hallan alojados en diversos edificios, DOS MIL H O M

1936, s e a l o j a r o n

BRES». Udal artxiboan 1939ko ekainaren 14an idatzi zuten testu hau.

296

E B A K U A Z J D A K

E T A

E R H E f-T E A

In txau sp e Rezolatarren gorabeherak egoera horren erakusgai dira. Manuel Intxauspe Rezolak bere sem eari kontatutakoak aipatuko ditu gu. Jatorriz Ugaldetxoko Txokua baserrikoak, Bilbo aldera joan behar zu tela -e ta kendu zuten baserria ganadu eta guzti, Txokua ez zelako

Proleslon ingreso

194-.. El Secretario, GrupoV

Sección de C-nrllHii d e l comiMirtero

u a -o ia l I2Ì2H4U-P3

CoMlioit M !■

yèftw«

i i i o eMlliia IH t »

t l » « U «v« !•

RJZXAOrKO MlAMirZA

OOtttCNOOt eUtMOt C S R T if í C O : Q u e D .

2Á

...........

ú A c s d e edatf, d a s if ic e d o ^ .

„.

p ró s íé s u s s e r

v ic io s e n c o n c e f> to d e

i- . --

.. . d e s d e p o f h o ittr

A . - .

s id o d c i ü n e d o .

•

o r d e n dt-'. i.

.............

90« c o M c e x p id o e/ p r e s e n te e e r ii/f-

< e d o s a f v f t- c o n ^ a c to q u e t e n d r á v a l k ie t h é s íé e id i^ •

en . </e .

.......

•

d e ..

Goian, Martzial Intxauspe Rezolaren UGTko karneta. Behean, ezkerrean, preso hartua izan zela eta bere ibilbide militarra egiaztatzen duenEuzko Jaurlaritzaren agiria. Eskubian, Bartzelonako Defentsarako Elkarteko bere ñortasun agirla.

segurua. T xatoiara egin zuten lelienil<, ondoren O rereta-E rrenterian zegoen pabilioi batera, burdinolaren batera. Gorriek Eskonsegin om en zuten kuartela e ta erretiratzen hasi zirenean gurasoei esan om en zie ten gaztetxoak gera zitezkeela, baina l^artxel eta Luis sem e zaharrenek beraiekin joan behar zutela O rereta-E rrenteriara. Gurasoak kontra ja rri om en ziren jo a teko tan denak joango zirela esanaz e ta, esan età egin, haziendak bildu eta d enak jo a n ziren. O rereta-E rren teria arhskuan ze g o e la -e ta Azkoitira jo a n ziren gorriekin batera atzera-egite horretan e ta In txau sti jau reg ian hartu zuten ostatu . Azkoitia galdu sam arra zegoela e ta , han sakabanatu zen fam ilia: d enak etxera itzuli ziren beraien ganaduekin bi anaia izan ezik, M artxel e ta Luis. Bilbo aldera egin zuten hauek gorriekin batera e ta, hauek errenditu zirene an, preso hartu zituzten. M artzial In txau sp e Rezolaren bizitzak em an zituen bueltak ez zituen berak ere irudikatuko seguruenik. Faxistek Barakaldon preso hartu zuten ean, 1937ko abuztuaren 22an , Iru ñ era eram an zuten e ta ondo ren Bartzelonara, Langile Batailoietara. 1938ko otsailaren 20an ihes egin zuen Frantziara eta handik Bartzelonara sartu zen berriro, errepu blikanoen aldera, eta "Agrupación de Defensa de Barcelona" artillerian borrokatu zen soldadu bezala: m etrailadoreen 61. konpainian. Bartzelona erori ondoren Frantziara egin zuen berriro ere eta Bigarren M undu G erra hasia zela e ta G urseko kontzentrazio-gunean sartu zuten . Joan Mari Garcia Aldalurrea oiartzuarrarekin batera egon zen gune honetan. Denboraidi b at egin ondoren irten zen e ta bere azken urteak morroi gisa em an zituen Alpeetan, Saboia aldean. 68 urte zitue la hil zen.

Gurs: kontzcntrazio-eremua urseko kontzentrazio erem u ak 1 8 .5 0 0 lagun bildu zituen eta Frantzia hegoaldeko erem u handiena zen. 4 2 egunetan eraiki zu te n , 1939ko m a rtx o tik apirila b ita rte a n hain zuzen ere. Hasiera batean frankistek garaitutako errepublikanoak biltzeko eraiki zu ten , e ta ondoren Vichyko gobernuak gaizkiletzat jo tzen zitu en ak sartu zituen G urseko e rem u an . Juduak bildu zituen garrantzizko erem ua izango zen azkenean.

M artxoaren 15etik 1939ko apirilaren 25era: erem uaren eraikuntza. 1 9 39 k o u d a b e rri-u d a: E rrepublikako soldaduak, Frantzian iheslari ziren brigadistak iritsi ziren. 1939ko apirilaren 5ean: euskal iheslariak iritsi ziren.

m ilizianoak eta

1 9 39 k o ap irila-ab u ztu a b itartean ; gerran ibilitako errepublikanoak, euskal herritarrak, brigadistak iritsi ziren eta 1939ko irailetik 1940ko m aiatza bitartean Iheslariak iritsi ziren. 1940ko uda: gaizkileak hartu zituen. 1940ko m aiatzetik uztailera, Pansen atxilotutako euskal eta espainiar iheslariak sartu zituzten erem uan eta haiekin batera gaizkile hartutako frantses politikariak Rivesa lte s e ra eram an zituzten paperik gabeko euskal eta espainiar iheslariak. N exeko kontzentrazio erem ura eram an zitu zten kom un ista, sindikalista eta an arkista fia n ts e s a k 1940ko m aiatzaren 15ean bestelako m u g im en d u ak e g ite n hasi ziren; A lem aniatik e m a ku m eak m ugitzen hasi ziren.

1940ko urritik 1943ko azarora ju d u a k elkartu zituzten tzentrazio ere m u a n d e p o rta tze k o a sm o tan . Bade h e rh tik (6 .5 3 8 ), Palatinart eta Sarretik (1 .1 2 5 ) kanporatutako judu alem aniarrak. 1945eko abenduaren 31n itxi zuten kontzentrazio erem ua behin betiko.

Argazki hauek Gurseko egunerokotasunaren adierazle dira.

Argazki eta marrazki hauek, Gurseko eguneroko bizimoduaren adie razle dira.

E B A K U A Z IO A K

E TA

E R B E S T E A

307

E B A K U A Z tQ A K

E TA

E R B E S T E A

309

errogeiko ham arkad a h erritarrentzako ¡luna izan zen. Alde guztietara zabaldu e ta in darrean m an ten d u zen errepresio b o rtitzak bere e m a itza k izan zitu en . Francok probintziaren diagnosia zeukan bere m ahal gainean; 1940ko urriaren 31n Probintzia G obernadoreak txosten zehatza aurkeztu zion probintziaren

egoera sozio-politikoa, ekonom ikoa eta psikologikoa aztertuz. Hau da agiria Francisco Franco Fundaziotik eskuratua:

CobieniB Civil dt Guipdzcaa

■ INTOIUfiACIOK S O ^ B U

SEPUACIOK DB LA PHÜVISCIA.

» O trr& M A 0 CNEHA2.

N^gociodo ......... — NOm.

AWTEQEDBKIS. - Como p r e lim ia a r o b lig a d o de l a in±'ormacii5nj c o n v ie n e ^ s e H a ia r an tiolp ad am en -ta, l a a c a r a o t e r í a t ic a a d e l a P r o v in c ia , a cu sa - ¿ d as en t a l fo rm a en l a Economía H a c io n a l, que no pueden c o n s t i t a i r i ,• r e v e i a c i é n alg u n a en e s t e momento, p ero ûe ¿ u s t i f i o a n i a s o o n a id e i- a - j J c lo n e s q.ue en l o s r e a p e o t iv o s a p a rta d o s s e h agan . ^ • G uipúzcoa, BB'una p r o v i n c i a em inentem ente i n d u s t r i a l y tr a a s fo r n a d o -^ I r a de l a a m a te ria s prim as en ta d o s sus gru p o s , e la a e a y e s p e c ie s ; de | • a h í , sus malea p r e s e n t e s * Su d en sid a d de p o b la c ió n , l a b a ce-u n a de xa¿.. I p r o v in c ia s e s p a ñ o la s mas p o b la d a s , y como no e s p ro d u c to r a en e l a s - * I p e c to a g r o —p e c u a r io mas qué en un ín d ic e ín fim o p ara sus n e c e a id a d e s , ^ r e q u ie r e con ap rem io l a a p o r t a c ió n d e l 3 sta d o p a ra e s t a s m a te r ia s . j ^ Su in d u s t r ia ,' á n ip lia y d iv e 'r s a , s u s te n ta d a en l a c a r a c t e r í s t i c a e a I p e c i a l de l a r a z a q.ue l a h a b it a , que produ ce v e r d a d e r o s a x t í í i c e s y ¿ ■* • g e n te de s e l é c c i á n en l e e s f e r a i n d u s t r i a l mas T O ria d a , c ap az d e adap-: •S t a c i ó n y de in v e n to de i a s e s p e c ie s de a p lic a c ió n c e i a a l t a m e c á n ic a -5 I y da l a m ecán ica d e p r e c i a i ó n , no t i e n e en so. s u e lo l a s m t e r i a a p r i - :> g mas de e x t r a c c ió n íu n d a m e n ta l, n i an su t i e r r a v in c u la d a s l a s g r a n d e s k • in d u s t r ia s m e ta lo —s i d e r ú r g ic a s f b a s e de su p r i n c i p a l r iq u e z a . 1 T ie n e , p or l o t a n t o , que d ep en d er de l a s gra n des f a c t o r í a s n a c io n a — 2 ' l e a , o d e l a s e x p lo t a c io n e s e x t r a n je r a s , oon te n d e n c ia a em peorar una ¡ s it u a c ió n , que p o d ía s e r m a g n ífic a , dada l a s it u a c ió n i n t e m a c i c n a i y 'y I e l aprem io 4ê l a N a c io n a l recla m a p ara l a s gra n d es o b ra s que su r e ? . c o n s tr u c c ió n u r g e n te p id e y que, lá g ic a m e n ts , t i e n e que t e n e r l a prio-¡4 r id a d d e b id a .' . , , .. ' ■ I g u a l sucede en la s t e x t i l e s , qu ím icas y de l a c o n s tr u c c ió n , que .* aunque en menor e s c a la que l a a n t e r i o r , marcan unp p o t e n o ia lid a ñ r e s — p e t a b le y d ig n a a e te n e r s e en c u e n ta p a ra e l e s t u d io de su re m e d io . D e s ta c a , s i n em bargo, en e l a s p e c to ds r e s u r g im ie n to d e su v a lo r a c iá n jv a u tá r q u ic a , i a d e l p a p e l, de gra n t r a d i c i ó n g o ip u zc o a n a y solamen-^ t e en e s t o s á it im o s afíos ha dado un paso g ig a n t e s c o p a ra au ia d e p s n - ; d e n é ia de m a te r ia s e x t r a n j e r a s : En 1935 s o lo em pleaba m a te r ia p r is a • n a c io n a l en p r o p o r c ió n d e im 155^» en e s t e a 2 o , u t iliz a n d js l i b r a s n a - , c ló n a le s de m adera, p a ja , e s p a r t o , palxudto, e t c . ha con seg u id o e l e v a r l a a un B O J » ,'c ifr a e lo c u e n te 'q u e m a n if ie s t a e l p od a r d s i n i c x a t i v a y . f á c i l a d a p ta c ió n d e l g e n io in d u s tria J . gu ipu xcoan o» O tr a in d u s t r i a , 1a d e l mar, de l a que G uipúzcoa p o d ía u fa n a rs e de i c o n s t i t u i r e l ú n ic o r e n g ló n e x p o r t a b le p ara e l r e s t o de -ííspafSa s o o re m a te r ia de a lim e n ta c ió n , a t r a v i e s a momentos d i f í c i l e s y de pôncs"ico■,^ ,■ " no muy h ala gü eñ os i rL a F a o í o r í a P . Í . 5 . B . S . ' - P e s q u e r ía s y S ec a d e ro s de B a ca la o de B sp a rsi, ha te n id o am arrada b a s ta n te tie m p o to d a su f l o t a p e s q u e ra , despu és de-n a c e r dado im paso g ig a n t e en i a n a o lo n a J -is a c io n c e un p ro a u e to dex ^ q.ue éramos t r i b u t a r i o s p o r c om p leto d e l e x t r a n je r o h ace unes pocos a?x>s, p o r l a in s e g u r id a d que e l c o n i l i c t o in t e r n a c io n a l p rs s e r.ta , p a -? ' r a l a marcha norm al áe su i n d u s t r i a . í o r o t r a p a r t e , l a s d i f i c u l x a d e f i i

l e s o a con e l mismo m o tiv o , red u cen l a exp an sián de d ish a s e a b a rc a o io n e s , • l o 4ue unido a l a f a i t a de l a s p rim e ra s o a t e r i a s y c o m b u s tib le , hacer. <iue su re n d im ie n to diBSünuya enorm emente, con g ra v e qu eb ra jito no a ó io Tja-# r a l a econom ía p r o v i n c i a l a l a que d u ra n te l o s meses de in v ie r n o v c - iÉ - - ? ' v e r a ha c o n t r ib u id o con un t u e r t e r e n g ló n , s in o p a ra e l a b a s te c ^ s á e n to d e i r e s t o de Sapa2e, pues ü a d r id , B a r c e lo n a , Za ragoza y la a í r o v i n c i a a ^ l i m í t r o f e s e ra n m ercados s eg u ro s a l o s ^ua s u r t í a abundantemente l a f i o - í t a gu lp u zc o a n a . J T una v ea c e n tra d a l a P r o v in c ia en eus c a r a c t e r í s t i c a s mas s o b r e s a iie n - ^ t e s , vamos a a d e n tra r n o s en l a e ? p o s le iá n de l a s c o n s íd e r e c ío n e a aue au - ¿ g i s r e n l o s d i s t i n t o s p roblem as lu e en e l l a s e o fr e c e n a l a atencicSn de f sus G e s to r e s , r e la c io n a d o s p o r e l s i g u i e n t e o rd en t ' . t 1 *. 2 fi. 3 *. 42. 5®.

— P o l í t i c a de A b a s to s y ds l o s T r a n s p o r t e s . - K ec o n s tru o ijiá n P r o v i n c i a l . , ' - P roblem as de t r a b a j o p la n te a d o s , . • ' . , - Orden P t íb lic o y p o l i c í a de coetu m breB . - S it u a c ió n P o l í t i c a ,

ABASTOS.

••

? ' •

PO LITICA DE ABASTOS Y DE LOS TPiffRPrw'PUS,' ^ ^ ^ r ' — T T .— ;------ — ------------ — ___

í ^ f |

Dadas l a s o a r a c t e r í s t i c a a 'á n t e r i o r e a e n ü ib ia d a s , 'fá c ilm e n t e puede com- i p re n d e rs e l a d i f i c u l t a d que en e s t a p r o - v in c ia e n c u e n tra su s o lu c iá n , va « ^ aue e l p ro b lem a c o jis id e ra d o en l a ó r b i t a R a c io n a l 4 t i e n e , d e b id o a l a s i t u a o i ó n i n t e r n a c i o n a l y a. no h ab er re cu p e ra d o ro d a - I v ^ x,spa:^ su c i c l o a g r o - p e c u a r io , p ro d u c to d e l o s d e s t r o z o s y c o n s e c u e n -s c í a s de l a g u e r r a , h ay que a ñ a d ir l a i d i o s i n c r a s i a de l o s n a t u r a le s d s l I

•l l í < \ A ^ ^ o o la b o x a c íó n ciudadana -com odones y e g o í s t a s de to d a l a v i d a - , e sp era n e l m ila g r o lín íoam anje d e l a a c c ió n g u - I como BU n i v e l d e 'v i d a , p o r e l c o n t r a r io , ha s id o s ie m p re 0 8 ^ |

,!í;n t y « i i a e n cu en tra n como « TOO de l o s p U o e r e a f i m d ^ e n t a l e s , e l d e l a mesa, su c a p a c id a d d e con su - i íín ln ®’i P e r i o r a l d e l r e s t o de l a s p r o v in c ia s y , p o r l o \ ?í ^ c o n t e n t a r - e a e s t e p e r io d o ds ra c io n a m ie n to o b lig a d o . 5 de ta m b ién , eX ^ue p o r aus c a r a c t e r í s t i c a s A ti ® ^ b a ln e a r ia de. l a s mas afam adas * ÍJ r íS S ren om bre, repíne un c o n t in g e n te -< ^ r e s p e t a b l e d u ra n te gra n p a r t e d e l año, c o l e c t i v i d a d e x ig e n t e y ^ p oco d is p u e s t a a r e s t r i c c i o n e s . T oé a s e s t a s c o n s id e r a c io n e s , ju n t fm e r t e ■* e on l a que ace rta d a m en te a p u n ta d la C i r c u l a r r e c i e n t a d i»i K-ín'io+tt-r=iA -i« -»

« c t K a ™ : iti

e s te p r o v in c ia s p r o d u c t o r a s , h acen q;ue e l p roblem a p r e s e n ta d o e n e s t e a p a r ta d o , haya id o e n r a r e c ié n d o s e cad a d í a n ¿ 8 . •-

; 1 "?

l a - F i s c a l í a ’ de T a s a s '- a c i e r t o p a i - í a u d a d a n o e s p a ñ o l- a l e s t a b ie p e r u n a'm ayor a g i l i d a d , j u - l ¡II i ^ c om p e te n cia que l a s a ó t ig u a s In s p e c c io n e s d e A b a s to s t e n í J . y í a ío í L í® id ó n e o y r e p r e s e n t a t i v o , y l a s In s t r u c c io n e s a l o s a o b ern a d o re s señ eied aB , en l a a n te s c it a d a C i? -c u la r, aaenfenarán s e ^ m e n t e l a s i ^ c i ó n , r e d u c ié n d o la a - l o s 'l í m i t e a de ig u a ld a d t o l e r a b l e •; s a t i s f a c i e n d o a l a c o l e c t i v i d a d a l s e n t i r s e é s t a t r a t a d a a ir. 's !« d o í!® f S e o ^ á fic o .- e c o n o m ic o a de n in gu n a c la s e y c o n ^1 o i é de h erm a r-í dad que e l momento re c la m a . " X

re d u c id o a l o rd en a m ien to de unas p r e v is io n e s y de íS e s itíd « &®:ra l o s a r t í o i l p s fu n d a m en taies p a ra l a c l í s e - c o s it a d a . pan» a c e i t e y le g u m b re s, b a s e de l a a lim e n ta c ió n de l a masa

!•

'l i-

^ ■

o b r e r a , d e l fu n c io n a r lo m odesto, y d e l a c o l e c t i v i d a d £ a c o g id a a l a s I n s t i t u c i o n e s B e n é f ip o - S o c ia le s , en ----- ------------------- de l o s q.ue no pue.den p r o p o r c io n a r s e l o s á p e r fliz o y q.uefc síc«T««* oí«í«i. d e s g ra c ia d a m e n te ta m b ién , c a re c e n a lg o de l o n e c e s a r i o f Negoeiodo.. ....................... Veamos su s i t u a c i á j i en e s t a P r o v in c ia » p

Sebiaraa Civil de 6u>|Hi2cot

Núm...... -....

I' E E : § 1

PA3!f - En v i r t u d de Orden de l a C o m ia ería de A b a s te c ím ie n te s d e 3 de' e s t'e mss, en l a que ae nos ^ordenata 5. reba^áraffioe l o e cupos de h a r in a , o d e t r i g o p a ra p a n iíio a e ió n , en ur 2 0 ?b, s in que p o r n-)ngiin c o n c e p to pudiéram oe r e b a ja r e s t a car-tid a d y con é s t a . c o n s t i t u i r un d e p á s ito p a ra e n ír e n t a m o s a p o s i b i l i d a d e s fu tu ra s p e r o , p o r l a e a c e a a d i s p o n i b i l i d a d d e t r i g o , se ordeno, en e s t a P r o v in c i a qu e, l a s r a c io n e s de 2 0 0 y 300 gramos aue an e l l a s s v e n i ^ dando, fu e r a n d is m in u id a s a 150 gra n o s l a a p r im e r a s , como c o r r e s p o n d ie n t e s a i-l a p o b la c ió n tjr b a n a 'd e t r a b a j ó p oco in te n s o y l a a d e 3^0 gramce, de l a p o b la c ió n i n d u s t r i a l y r u r a l d é t r a b a jo rudo s e r e d u je r a n e x c lu a i^ vsm en te a l a s 2 / 3 p a r t e s de l a f a m i l i 'a , r e c ib ie n d o l a t e r c e r a d e l cupo .v a s ig n a d o p axa l o s de '.tra b a jo l l e T s d e r o , E s ta r e d u c c ió n , l i m i t a un p oco f u e r t e é l rá oio n am iein to , n otán d ose en l a s p e t i c i o n e s que l o s E s t a b le c lm ie n t o e - C o l e g i o s , O r fa n a t o s , A s i l o s j f M anicom ios y B e n e fic e n c ia en g e n e r a l - h acen de m e jo r a ,' in c lu s o lo s t i c u l a r e s de f a m i l i a i n f a n t i l num erosa y p a ra sus s e rv id u m b re s . C¿.aro que d e e s t a m anera, s e puede p e r m i t i r l a p r o v in c ia m ir a r o o n fia d a a e n te '¡f un p o r v e n i r in m e d i a t o , •c u b ie r t a de l a s e v e n tu a lid a d e s a a s r o a a s y p r e o cu p an tes d e to d a l a pasada prima-frera y v e ra n o , en l a que e e e s tu v o pen-^. ctien-te de l a r a c ió n p a ra e l d í a s i g u i e n t e , eujDCiXLe a fo rtá n a d a m s n te » con l e a ap u ros c o n s i ^ i e n t e s , no ;Se ha v i s t o p r iv a d a l a p r o v i n c i a un s ó lo d í a de p a n . C o n ve n d ría , s in em bargo, que 1 ¿ r a c ió n p u d ie r a v o l v e r a l ' t i p o a n t e r i o r .de 2 0 0 y 3 0 0 gram os, cu an to a n te a , p o r - e s t iin a r s e ju s t a >mente p r e c i s a ; c l a r o qu e, d ep en d ien d o siem p re de l e l u e l a d is p o n ib il i d a d S a c lo n a l a c o n s e ja , . ACKIgE - H a s ta f i n d e 'j u n i o , e s ha m anten ido e l r a c io n a m ie n to a 1/4 de ■} l i t r o p o r semana, d eja n d o a l a p r o v i n c i a c o m p le te n e a te a a t is f e c h a y b ie n s u r t i d a oon e a ts cu p o } d e s d e e l mea d e j u l i o y c o in c id ie n d o eon e l régim en .de e x c e p c ió n que 'e l v e ra n o e s t a b le c e en e s t a p r o v in c ia ; se-* ñ aladam eáte su c a p i t a l , s e ba dado cuando mae, medio', l i t r o , ' aunque en f e l mes d e a g o s to no s e l l e g ó a e l l o . £a éal;el de .o c tu b r e s e ha dado e l ¿ m edio l i t r o d i a t r i b u í d ó en d o s r a c io n e s de 1/4 cada un a. Como s u s t i t u t i v o , ’ se o rd en ó, l a i n d u s t r ia l i,giación d e l sebo - l a semana d e l sebo l e lla m a ro n ©n San S e b a s tiá n a l a Semana-Srands de ago-sto» p orqu e c o i n c i d i ó e l r e p a r t o con .lo s d ía s de la ß f i e s t a s m áxinas d e l a c a p i t a l — p r o c e d e n te de l a m atanza de ganado va cu n o , dando un r a c io n a ” m ie n to s u p l e t o r i o a l mes d e e l l o , p e r o .com o.'.en-está p r o v in e ia es muy r e d u c i d o 'e l s a o r i f i o l o de ganado d e c e r d a i " - í l o 'é x p l o t a n iS n icaaente co~ mo c r í a p a r a e l en gorde— no h ay l a d e r i v a c ió n d e \ma r iq u e z a de g ra s a ¿ a n im a l que p u d ie r a com plem entar a l a v e g e t a l e s c a s a . í a r a e l mes ^ue .» v i e n e , s e p r e s e n t a e l p ro b le m a muy d i f í c i l , y a que nó queda n in guna ^ r e s e r v a y e i a c e i t e de c a c a h u e t que en' l a . p r o v in c ia s e e s t á fa b r ic a n d o ;*• e s t á com prom etido p a ra l o s cu p os d e é s t e mée c o r r e s p o n d ie n t e e a o tr a s p r o v in c ia s » ' • ¡-I T-vinnM-R-RTii?, s^Vk'vtR-í ARBOZ - Ta en camino d e s o lu c ió n e l r^ o ío n a m ie n to "fd e e s t o a a r t í c u l o s . Todos l o s cupos que a n t e r io r m e n te s e fu e r o n e e .**- '■ la n d o - l o s d e l pasado v e r a n o , i n s u f i c i e n t e s a to d a s lu c e a - s e han awaen-;: ta d o s e n s ib le m e n te ahorac E l tín ic o in c o n v e n ie n t e g r a v e , para l o s dos ¡‘-

p r ia ie r o s , e s e l problem a d e t r a n s p o r t e s q.ue iw n o v à llz a l o a cupos a s ig n a d o s jl y l o s e n t r e t i e n e , b ie n e a lo a p u n to s de o r ig e n , o en e l t r a y e c t o , mas de § l a c u e n ta , lle g a n d o r e t r a s a d o s y oon grem in o p o r t u n id a d . O tro <iue s e s o lu - c l c n a r í a seguram ente ta ia b ién , as e l seña 1.am ien to d e r e g io n e s ab a s te c ed o ra s !^ demasiaclo l e j o s de l a P T O v in c ia , y a q.ue é s t a ha e sta d o p e n d ie n te de l a s ^ r e m is io n e s d s A n d a lu c ía ; puede a s i g n á r s e l e muy b ie n lo a p ro d u c to s de C a sti-y l i a l a V i e j a y de León y e l t r a n s p o r t e s e r i a c u e s t ió n menos c o m p lic a d a . t 5 a ra e l a r r o z , e l S in d ic a t o N a c io n a l re c ie n te m e n te c o n s t it u id o ha montaaié un o rgan ism o de v e n ta con A g e n te s en to d a s l a s P r o v i 2io : ^ 8 y l a id e a no pue-l" de s e r m e jo r , y a que t e n d e r l a a s u p r im ir un in t e r m e d ia r io , lle g a n d o a l con-í sum idor más p ro n to y a m e jo r p r e o i o . P ero h ace f a l t a 4 ue e s t o s Or^snisiucs >•' fu n c io n e n y que l a r e d form ada s e a l o B U fic ie n t e a e n t e á g i l y e f i c a a p a ra ^ 4 ue su f i n a l i d a d se cum pla. D e sg ra c ia d a m e n te , t o d a v ía e s t a p o r h a c e r y , po5^ l o menos, e l A gen te c om isio n a d o en e s t a p r o v in c ia anda d e s o r ie n t a d o , a s í * que l a O r g a n ia a c iá n ‘t i e n e fo ra o s a m e n te que e n t r e g a r s e .p o r a h o ra en manos í de lo a a lm a c e n is ta s , p a ra que b a y a alg u n a p e r s o n a lid a d que f i n a n c i e l a s F o p e r a c io n e s de com p ra -ve n ta , qua deben s e r fu n c ió n d e l S in d ic a t o , Es de i e s p e r a r que e s t o s e p e r f e c c i o n e y que s e haga en b r e v e p a ra c o n s e g u ir a s í * r a p id e z en l a r e a liz a c ió n . ”de l a s o p e r a c io n e s y que no se e s p e r e ta n to ccmo " a h o ra d es d e d i s e ñ a la m ie n to d e l cupo h a s ta su o b t e n c ió n , que t o d a v ía en es^ t e mes no s e sábe cuando' s e l o g r a r á , a p e s a r d e h a b e r s e h ace mas de 2C d ía s e n v ia d o l o s f o r d o a y p u e s to a l h a b la con e l Organism o a b a a te c e d c r . | CAMB “ Aunque l a p r o v i n c i a ha s id o s iem p re d e f i c i t a r i a , con l a r e a t r i c c i ó i í ' im p u esta a su consumo y con l a p r o h i b i c i ó n ^de m atanza en l o s d ía s de l a semana seíS alados -norm as ambas que s e han a i c p l i d o rig u ro s a m e n te deads su ^ i n i c i a c i ó n - se ha c o n s eg u id o b a s ta r s e a s í misma, en l o qae r e s p e c t a a g e - ? nado v a c u n o « Como, d e s g ra c ia d a m e n te , no t o d a l a g e n te puede com erla —n i l a * ha com ido en ninguna ép o c a , a,unque l a c a p a c id a d d e a d q u is ic ió n "ah ora e s ma-^ y o r y p o r l o ta n t o , s e ha atm entad o e l ^úmero de l o s que l a a d q u ie r e n - e l é r a c io n a i^ e n t o e s s u f i c i e n t e , aunque i n f e r i o r a l s e ñ a la d o como re g la m e n ta ric * de 4-00 gram os eem an alee, a l o que no s e l l e g a n i en l a c a p i t a l . i Con e l S in d ic a t o P r o v i n c i a l d e G an a d ería, a l que ae l e h a dado v i d a y A u to r id a d , e e ha e s t a b l e c i d o una o r g a n iz a c ió n d e p r e v i s i ó n y d i s t r i b u c i s r , •' en form a d e que cada M u n ic ip io t i e n e s e fia la d o e l número d e r e s e s a a a c r ifi- - ' o a r p o r m es, en r e l a c i ó n oon sus h a b it a n t e s y c l a s e de tr a b a d o a que s e de d ic a n , v a r ia n d o d e 3 0 0 a 6 0 0 gram os m en su ales l a r a c i ó n , según s e a zona r u s t i c a o i n d u s t r i a l , y a que l a p rim e ra t i e n e mas d e fe n s a s y mas s u s t it u t i- . v o s en au econom ía f a m i l i a r á g r o - p e e u a r ia . A e s t o hay que a S a d ir un pequeño? cupo de ganado la n a r im p o rta d o d e A v i l a y Salam anca, que aunque t i e n e p oca i a c e p t a c ió n en l a p r o v i n c i a , p o r s e r ganado gra n d e y v i e j o , aum enta-aa r a - í c ió n a ,c o n s u m ir . ' , • : S I p róxim o mea d e n o v ie m b re , v i s t o e l e x c e le n t e r e s u lta d a d e l a la b o r e J ¡ p re n d id a , que ha c o r ta d o de r a í z e l con tra b a n d o d e ganado a o tr a a P t o v in c ia r r m que l o a p r e c io s e ra n s u p e r io r e s y ha p r o h ib id o l a e x p e c u la c ió c a b u s iv a , k s e v a a aum entar e l cu p o, lle g a n d o en l a c a p i t a l a l o s 300 .gramos s e m a n a l«^ y en l o s p u e b lo s de im p o r ta n c ia i n d u s t r i ¿ l , a una m e jo ra c o n s id e r a b le tam - 5 ^ * a m p lia r l a s fu n c io n e s d e l S in d ic a t o , a l e o r g a n iz a c ió n d e l 5 a e to d e l ganado de c e r d a , con o b j e t o d e p ro p o n e r un pequeño r a c io n a m ie n tc ’ y a que l a a d is p o n i b i l i d a d e s d e e s t e ganado no son inuy g ra n d e s , c on s i£ u ien d c p r o h i b i c i ó n d e l a m atanza c la n d e s t in a y e l abuso d e l a ex p o r t a c ió n d e l ganado de c r í a a o t r a s P r o v in c ia s , que e 's tá a d q u ir ie n d o unos • p r e c i o s e x o r b it a n t e s y que s e u t i l i z a - e n o t r a s f u n c i o n e s 'd i a t i n t a a -oara l a s que s e da l a g u ía . ‘ econom ía f a m i l i a r ,

é s t o s ya no ta n n e c e s a r io s , p e r o s í ü n p d rta n tes p a ra l a ^ s o b re to d o , i o s huevas y l a l e c h e , e s t á l a p r o v in c ia en

- r n 6(Miierno Civit tie Buipùzcai S£CHETlMII« aeMR«4. N e g o c ia d o Núfft.

—

un régim en de r e s t r i c c i ó n , p orqu e ta m c ién son in a -a z ic i e n t e a l a s p ro d u o o lo a e s in d íg e n a s y no s e r e c ib a aya-^ da áe o-tras E r o y in c ia s . Eate p ro b lem a, p o a la t e n e r un&a s ra n a o lu c iá n , o p o r l o menos, .U2ia mejora, v i s i b l e en E euíBito s e a f r o n t a r a e l p roblem a d e l a p r e v i s i ó n t r i b u o i ó n d e io B p le n e o s p a r a e l ganado, de l o e s-..o-^ ^ p ro d u c to s y gra n o s p a ra l a a lim e n t a c ió n de i s s a v e s ’r

a jiia ía le s d e c o r r a l » " i > ^ >• No sola m en te l a s r e s e s m ayores e s t á n p e r d ie n d o de -e... so v i s ib le m e n t e , p or l a c a r e n c ia de l o s p r im e r o s , l o c a r s o r l a gra ved ad aue p a ra e l p o r v e n i r p r e s e n t a , n o tá n d o se l a «3=®=®%^ ¿ mismas, p o r su c o n s ig u ie n t e d is m in u c ió n d e é x , '

tam bién v a n d e s a p a re c ie n d o tó d o a l o s g ^ l ^ e r o s va • oue e x i s t í a n P a ra l a c r í a y r e p r o d u c o i& i de p alo m as, c o n e jo s , e t c » , . ^ aue sus p r o p i e t a r i o s , a l no p o d e r s o e t e n e r lo e , la n z a n a l m ercado t o s aue han c o s ta d o mucho t ie n p o s e le o c a o n a r , p u e s to « u e a h o ra se | p a g a a p r e c i o s y e n t a jo s o s , e n r a r e c ie n d o mas e i p ro b lem a ae n u evos, iu n -if d am en tai ta m b ién p a ta „ la econ om ía S a t r i a . ... ..^í TOn-caftawn* Y .'POLICIA. DE ABASAOS - Con e l f i n d é <IU9 l a s A u to r id a d e s L o - t ¿ k le s ahonden' s o b re e l p r o b le ¿ ^ y a d q u ie r a n i o s cC n ooim ien xos t e s p a ra e n f r e n t a r s e con éx y , s o b re to d o , l l e v e n e*. optim ism o ae que , •su ¿ c tu a o iá n ha d e s e r b e n e f i c i o s a , p r e s c in d ie n d o de p r e j u i c i o s l o c ^ - s j t a s , aue ta n to pueden en ervan do e n e r g í a s , con mayor fu e r s a b l e s p eq u eñ os, s e l e s ha re u n id o p e r ió d ic a m e n te a to d o s i o s A lc a id e s , p a ra darJ.es c u e n ta d e l e s ta d o de e s t e problem a en l e ^ o v i n c i a y de la -., o r ie n t a c io n e s que en l a e s f e r a K a c io n a l e s t a s m a te r ia s ae A b a s to s a d • g u i r í a n seg^n l a época y i a c o s e c h a , re u n ie n d o & l o s J e f e s L o c a le s ds con- é l i o e , p a ra com en tar l a ú lt im a d i - p o s i ^ c iá n c r e a d o r a de l a F i s c a l í a de T asas y e x p o n e r le s e l o ic a n o e que e i E stad o a e l l a d ab a , ' . . . . /\j 4íi Como resTÍmen d e e s t a s c o n f e r e n c ia s r - se l e s ha e n v ia d o g ie a p r e una v i j ^ e u la r , c o n te n ie n d o l o s p u n tes p r e c i s o s t r a t a d o s y s eíía la n d o i a a n o ra a s j. a s e g u i r y gu lnoenalm ente,= p o r l o menos, s e p u b lic a n r e l a c i o n e s ae san-?^ o io n e s a que s e hffli hecho a c r e e d o r e s l o s c o n t r a v e n t o x e s 'de l a s d i3p osi-:¿ c lo n e s v i g e n t e s , p a ra que s í r v a n d e eJem plarSá'áa p a ra .unos y d e ís :is u -^ j l o p a ra l a s A u to r id a d e s y l o s in fo r m a d o r e s , a f i n d e o b t e n e r l a nsoesa-^ r i a o o r r e o c iá n ; s a n c io n e s , que e n ej. mea illt im o d e a o t u a c io n de l a De-^.; Ie ¿ *a ci6 n P r o v i n c i a l de A b a s to s , .han a d q u ir id o una c i f r a s u e e r i o r a ia-s^>1 0 0 .0 0 0 p e s e t a s . " . . . ' , . 3n l a Ir e n s a y p o r 1a B a fiio ,' fr e c u e n te m e n te , y a en a r t x c u l o s i ya s ia - • p lsm e n te en e n t r e f i l e t a modo d e c o n s ig n a s , se h a e s ta d o tr a ta n d o es-.e -tezaa, ta n t o en e l a s p e c to d e p e t i c i ó n de c o l a b o r a c i ó n . a c t i v a , coso e ^ ^ e l d e c o n s e jo a am old arse a l a s r e s t r i c c i o n e s , .campaña»^ a'-ie en ss-ca p r o v i n c i a ha dado l o s f r u t o s a p e t e c id o s , pu es l a m a y o ría d e l a p o b la - •. c ió n s e n s a ta r e c o n o c e e x p líc it a m e n t e l o s e s f u e r z o s r e a l i z a d o s p o r l a s A u to r id a d e s y se a v ie n e n , c a lla d á m e n ts , a l a s r e s t r i c o i o n e s que l a s i - ^ tu a c iá n p r e s e n te impone a to d o s l o s buenos c iu d ad an o s* ^ IBANSPORTES. • . , ' ií L as d i f i c u l t a d e s hoy e x i s t e n t e s an l a x r o v i n c i a , en r e l a c i ó n co^i t a m a te r ia , no son e x c lu s iv a s a su p a n t ic u la r id a d j como as b ie n j.o to r :i| ; son l a s p r o v in e n t e s de cau sas ésen era les e n c a ja d a s en l a o r b i t a S a c io - '. n a l : en l o f e r r o v i a r i o , p o r l a e s c a s e z d e m a t e r ia l m ó v il y de, traflCior.|< en t r a n s p o r t e p o r c a r r e t e r a , a l a r e s t r l c c iÓ n ^ d e l consumo de carb u ra n -; : t e a y a i a f a l t a de p i e z a s d e reca m b io y n e u m á tic o s ; en s a r v i c i o s

T f o a b o t a je cap az do s u p l i r l a e d e f i c i e m i a s qae | ^ Ì ® a n t e r i o r e s se eohaii á e r e r , « i t e l o s ap rem ios que l a puesta’ f en ^ r o h a de nuevas I n d u s t r ia s , o a m p lia c lá n de l a s e x is t e n t e s , c c n a t a r t e - l mente r e q u ie r e n , o p a ra e l t r a n s p o r t e y p ro n to a r r i t o a l a p r o v in c ia de f to d o s l o s cupos de a r t í c u l o s de a b a s to s a e l l a a s ig n a a o s . | a . t r a s p o r t e de v i a j e r o s , aunque e n lo rp e a id o p o r l a au p resió c. d e l í j n ea s de a u to b u ses p a r a le la s a l o s f e r r o c a r r i l e s , con m o tiv o d e la s r e s t T - io - j d i? í^ lt«S Í ^ ^ e s c a s e z d e m a t e r ia l f e r r o v i a r i o , no p r e s e n t a g r a n d e J d i f i c u l t a d e s , n i es de e s p e r a r en un fu tu r o p ró x im o . í t r a n s p o r t e de p e s c a d o , que nonaalm ente se haca d e e s t a P la a a a lató' * e cam ion es en s e r v i c i o r a p i d i - ^ ' s ^ o , es donde s e en c u e n tra l a d i f i c u l t a d p a ra r e s o l v e r e l problem a de u r - í g e n c ia que e l tr a n s p o r te d e e e t s . g á n e r o , te n d e lic a d o p a r¿ c i e r t a s p a - t e s d e l a flo . n e c e s i t a . I a J e ia t u r a d e Obras > á b l i c a s , com isio n a d a p o r e s t ¡ •' ío í+ n i n t e r e s e s d e Compaitías d e P e r r b o a r r i l , a rem io s de S x -lín Í í Í ! L L i n t e n t a encau zar y c o n c r e t a r e l p roblem a a ^ z i n de l l e g a r a una s o lu c lo n p ro n ta y : e f i c i e n t e . . • : l a s m s r c a n c ía s 'e n g e n e r a l, te n d e r á a r e s o l v e r s e ta a b ié n -

S s S d f m ei^a m a t e r ia l f e r r o v i a r i o y m a rítim o s i g a r i p e s a d o m enos. P o r l o que r e s p e c t a a c a r r e t e r a , no s e r á tampoco p ro b le m a !^ ^ ? r e s o l v e r s e e l d e l c a r b u r a n te , to d a v e z que h o y en d ía , e s tá n en ' c i . c u l a c i o n m i l camiones y en p r ü e r o áe J u lio de 1 9 3 6 , h a b ía 1 .2 30 s s ‘ ■C l ñ Z L l : e s t e m a t e r ia l y ^ ¿ I Í I L ■’ r ! f a n t e r io r n e n t e d ich o en re c a m b io s y n eu m áticos^ . ; r f .1 f e r r o c r r u . » a ;:.odlo „ o r i p o r t e t e r r e s t r e y s i b ie n l a l í n a a In ín -M a d rid con d o b le v í a en c a s i su t o t ^ r e c o r r i d o -muy in t e r e s a n t e e e l a p ro n ta te r m in a c ió n d e l t r o z o M i r a r - ' d a-J U a a s u a -, s i r v e r e la t iv a m e n t e b ie n la e n ec e a ld a d e n floi r r e l o mismo con l a s d e Iih ín ^ B a r c e i ^ n H V a í e S Í ^ í.« ^ e s t a p r o v i n c i a como l a a n t e r i o r , pues « 1 P u é rto d e ’ p a s a ie s la 'u S ^ * z a ? ^ ^ K r e i^ t íS c o “ s '^ a rra y Z a ra g o z a y e ¿ muy volu m in o so y c o ; í¡id e r a - . b l e e l t r a f i c o que a G uipuzcoa s e d i r i g e d es d e V a le n c ia , Z a ra g o z a v Nava- 'i P ^ r a su consumo en e s t a p r o v i n c i a , o au ’ 1 * J f a s a á e s , o a F i^ n c ia p o r l a I r o n t ? « de de c e b o l l a s , e t c . - . . — r e n e s . f r u t e r o s , e x p o r t e c ié r ^ C o in c id e n e s t a s n e c e s id a d e s a e r c a r n t ile a m n t = o

ae 1.

v. „

p» í r s s ™

c u m p lim ie n to de i o s i t i n e r a r i o s d e l a “l í n e a A ls a a u Í L Í L Í ! o c u a l d eb e o rú e n a fa ¿ a l a C om p aíííi d e l R ^ t e l a d o b le v í a en e l r e c o r r i d o M s a s u a - C a Ííe ió n «V r? ,

, ¿ «a

r s “ 1

•. »

h a k r f. d o . l . V i . »

E s ta s d os n e c e s id a d e s que l a in d u s t r ia v « i

T .i¿ ¡ .i:

•' ' la'' rv .

- ín “ B^ÍTSTHüCCION PSOVTWniáT..

—

^ ^

t o s dos ú lt im o s p u e b lo s , - C O Q O o t r o s qu® r e c i b i e r o n ¡^5 manorea d e ñ o « - com p ren dieron e a s e g u id a l a la l3 o r que ie s f e eobimo Civil fe 8»ipúzeoa c o r r e s p o n d ía en e l r e s u r g i r de l a P a t r i a y , ayudadas g p o r sus e lem e n to s v i t a l e s , que nada mas re cu p e ra d o s a secHíT«. o.N«uL ^ K a o lo n a l, a p o r ta e o n su a a g n í t i o a p r é p a r a c io n a l » t r a b a j o , h a o ié n d o lo é s t e fe c u n d o y rem u n erad or, ta p o n a -fj Negodado........-• ro n su s h e r id a s , recon strvoren d o f i n o a e y e d i f i c i o s de — ------u t i l i d a d p ú b l i c a , , s in n e c e s id a d de ^ u d a d e l E stado y a n te e que ee a fr o n t a r a e s t e problem a con e l m a g n líio o ^ e s fu e r z o c r e a d o r d e l S e r v i c i o de R e g io n e s D e va sta d a s . h Los daños de B lg u e t a , E ib a r e Ir á n , fu e r o n mucho mas c o n s id e r a b le s . ^ Eebasaban, no Bolamente l a s d is p o n ib ilid a d e s l o c a l e s , s in o l a s p r o v ir .- u «• c i a l e s j r e q u e r ía n l a u t i l i z a c i á n d e l a u s i l i o N a c io n a l y , s i E stad o, J I prontam en te acu d iú a su ayu d a. Bn cuanto s e l e p la n t e o e l p roblem a que p

■s S

I I

I S 1 ■S 0 2

• 1

\ I g <•

e l l o s demandaben, , . ^ A p r i n c i p i o s de e n e ro d e l p re s e n te año, a l o s p oco s d ia s de l a toma de p o s e s ió n d e l G o b ie rn o , reanudó e u ’ V ia e l a O o m ia ió n __P ro via cia l de c o n s tr u c c ió n , que a n te s no l a t e n ía e f e c t i v a y s e . g i r o una v i s i t a de in s p e c c ió n a e s t o s p u e b lo s p a ra c o n o c im ie n to d e , sus n e c e s id a d e s y e n fo c-, m ien to de sus p ro b le m a s . P re s e n ta d o s á a to s an$e l o s Organism os c o r r e s p e n d ie n te s —D ir e c c ió n G e n e ra l de R eg io n e s D e va sta d a s y M i n i s t e r i o de l a G o b e r n a c ió n - - s i 9 de marzo fu e r o n adoptad as l a s T i l l a s de E ib a r y ELgueta y en 5 de a b r i l se l e c o n c e d ió a Ir á n e l a u x i l i o e s p e c i a l d e l Estado p a ra l a r e c o r ts t r u c c ió n de l o a in m u eb les y s e r v i c i o s m u n ic ip a le s,»^ mas l o s de l a s d ep en d en cia s de i a I g l e s i a y E stado que fu e r o n d a ta d o s , o que s e o r e y ó c on v eia ien te c o n s t r u ir p o r su í n d o le f r o n t e r i z a » Los t r a b a jo s han s id o lle v a d o s con g ra n rj?.p idez. P o r l a C om isión c i - 5» ta d a , s e tr a m ita d o numerosos ea^iattien tes de c o n c e s ió n de c r é d i t o s lí d e s tin a d o s a l a r e c o n s t r u c c ió n de ia m u e b le s ,•de apoyo a l e i n d u s t r i a y f| a l a - a g r i c u l t u r a , e in d e m n ie a c io n e s a causa de l a g u e r r a , p o r un t c t a l de c e r c a c u a ren ta m illo n e s y m edio de p e s e t a s . ,^ ' En i a segunda qu in cen a de a b r i l , empesó l a O f i c i n a í e o n i c a C o n arcal -, de E ib a r - E lg u e t a a t r a b a j a r , y ' e l 21 de é f t e mes de ocC ubra, t e n í a t e - U dos l o s p r o y e c t o s r e f e r e n t e s a l a p r im e r a term in ados y ap ro b a d os. E l d ía 26, se in a g u ró l a E x p o s ic ió ti dé l o s miemos en l a In d ic a d a Y i l l a . a í ' l o que p r e c e d ió -una c o n fe r e n c ia d e l D i r e c t o r G e n e ra l d e R e g io n e s lis v a s - ; ta d a s s o b re l a m o d alid ad que E ib a r p re s e n ta b a pars. su r e c o n s t r a c c iá n , >; la s normas que e l E stad o t i e n e tr a z a d a s y e l s e n tid o s o c i a l qus a e l l a s ' i n s p ir a , y , d en tr o de b r e v e s d ía s , —cuando s e r e c l u t e e l p e r s o n a l cbre-^' r o p a ra que a l l í t r a b a j e , pues hay n e c e s id a d de l l e - v a r l o de o t r a s p a r - |¡'; t e s de l a p r o v in c ia , p orqu e %n E ib a r no hay p a ro — em pezarán l o s - t r a b a - r¡ jo s de descom bro, p a ra l o que e s t á p resupiiestiado y aprobado su im p o rte ^ p or suma muy c e rc a n a a i a s 700.000 p e s e t a s , te n ie n d o p rep a ra d a s __ H tam b ién l a s c a s é a - a lb e r g u e s , donde hén d e v i v i r l o s o b r e r o s encargad os de e s t a fu n c ió n , en r i g l a e n de C u a r t e l, to d a y é z que E ib a r .n o t i e n e ca-i,' • p e c id a d de a lo ja m ie n t o p a ra e s t e g e n te f o r a s t e r a , y a que imaohoe, d e sus r; h a b it a n t e s l o h acen en S a r r io s y p u e b l e e i l l o s d e l o s a lr e d e d o r e s , o y i - ^ v e n h a c in a d o s en c a s a s donde o t r a s fami,l i a s l e s r e a lq u ila n p a r t e áe p is o s . , , „ í" La -i¿xpo8iclón c i t a d a , a b a rca b a l o s d i s t i n t o s a s p e c to s de E ilja r » Jsn s^.¡ e s ta d o a c t u a l } p ia n o de e x p r o p ia c io n e s } v a l o r a c i ó n e fe c t u a d a p o r e l ■’ AiTintam ien-to; p la n o d e l té iiiiin o M u n ic ip a li p la n o t é c n ic o de l a n u eva f.; u r b a n iz a c ió n y e l d e l fu t-o ro E ib a r . D ocu m entación c o m p le ta y que "e n — • tr a b a p o r l o s o j o s " , t e n i e i d o ambas —c o n f e r e n c ia y E x p o s ic ió n — i a s á s j c a lu r o s a a c o g id a . . _ ,|i En E ig u e ta , su p ro b le m a u r b a n ís t ic o e s mas s e n c i l l o ; er. l a act-ualidad-jj '

se e s t a le v a n ta n d o 6 l p i ^ o t o p o g r a f i c o i r e q u i s i t o in d is p e n s a b le p a ra e l ' de u r b a n iz a o ió n . E s ta y a muy a d e la n ta d o e l p rim e ro , e in m ed ista m en ts se p r o c e d e r é a l o t r o e s t u d io , inaa f á c i l ^ue e l d e B ib a r y d es p u és , a l d es— o o o b ro • Tendrá é s t e tam b ién (jue h a c e r s e con o b r e r o s p ara d o s de l a P r o v in c ia y p o r e l mismo p r o e e d im ie a to gue én B ib a r s e v a a s e g u ir ? l a oaea ¡jue ha áe a l b e r g a r l o s , e s t á tam bién d is p u e s t a a r e ó i b l r l e e y a <iue l a a o b ra s s e em- • prendan con l a r a p id e z p o r to d o s d es e a d a » f Ir á n t i e n e su p roblem a u r b a n í s t i c o r e s u e l t o h ace tie m p o . Ta han oomenr.£-^ do l a s r e e d i f i c a c i o n e s a lg u n o s p r o p i e t a r i o s en b u s f i n c a s p a r t ic u la r e s y ' l o a e le m e n to s t é c n ic o s de l a O f i c i n a O om aroal, uno de e s t o s d ía s ir á n a i s e ü a la r l o a em p la za m ien tos de l o s e d i f i c i o s c o r r e s p o n d ie n t e s a l a s E n t i— ^ dades O f i c i a l e s . P o r au p a r t e , e l •A yun tam ien to t i e n e p r e p ^ d o y a punto F de p r e s e n t a r s e a n te l a - ^ ir e c c ié n G e n e ra l de E eeo n str'a ocién ., l o s p r o y e c te s d e l Quevo M ercad o, P arque d e In c e n d io s , r e p a r a c ió n d e l A y u n ta m ien to, AlfecK-í" d ig a M u n ic ip a l y e l d e e x p r o p ia c ió n p a ra ensanche de l a s o a l l e s aue c o n ó u -l cen a l a I g l e s i a í a r r o q , u i a l . » . . E ste p ro b le m a d e l a s r e p a r a c io n e s q.ue’ l a g u e r r a p l e a t e ó en buena peo-te ^ de S s p a ^ , e s t a , como puede v e r s e , en G u ip ú zcoa en fr a n c a v í a de s o lu c ic n , |i d em ostrán dose a s í a l a P r o v i n c i a q.ue, e l_ líu 8 v o E stado no prom ete en b a ld e f y 4 ue l a l e g i s l a c i ó n qiie p ro m u lga , t i e n e s u s ta n c ia y . e f e c t i v i d a d t a n a lb le > y p r o n ta en to d o s l o s p u e b lo s p o r e l l a a f e c t a d o s » . . . . ^ PROBLBIAS SB IRABAJO PLANTgADOS BfT BS*P^ PH07IKOIA.. ’ f Dos c i f r a s b a s ta n p a re SBaalar,~m uy e locu en teiB én te p o r d e s g r a c ia , l a s i - 1 ^ c i á n de S u ip d zco a en ^su a s p e c to de t r a b a j o , l a d lt iio a E s t a d í s t i c a de 5“ ,P a r o O b rero , da u n t o t a l d e censo en p a ro a b s o lu t o 'd e 6 .8 0 0 p e r s c r ^ s , e r í un c o n t in g e n t e - d e 4 0.00 0 t r a b a ja d o r e s que en l a P r o v in c ia e x is t e n c l a s l f i - J ® P®?o p a r c i a l que' en' l a s ' ramas d e l p a p e l '■ y t e x t i l e s de a lg o d ó n e x i s t e ta m b ién , p e r o que l a s r e s p e c t iv a s in d u s t r ia s l o re m e d ie n , oon e l S u b s id io o f i c i a l m e n t e e s t a b le c id o p a ra é s t o s ú l t i n o s y i P o i“ l a s P a p e le r a s y que a f e c t a e n t r e la a dos a ! ^ o s 5.-000 o b r e r o s d e ambos s e x o s . O if r a a , s a t a s d a l p a r o , l a s mas a lt a s | o o n o e id a s en G u ip ú zcoa . t'--' . .• j.\ . ^ su r e l a c i ó n m ensual, A u x i l i o . S o c i a l P r o - r t n c ia l e r w j a 'u n t o t a l de ^ 8,3 98 a c o g id o s a ta n B e n em e rita I n a t i t u c i ó n j e n t r e Com edores I n f a n t i l e s y i 6n H erm an d ad ,-señ alen d o g r á fic a m e n te l a s c i f r a s m ayores de a s i s t i - á f u e r z a s e acu sa e l p a ro -S a n S e b a s tiá n . Irú n , R e n te r ía , ^ f i d o ^ p r f® ^ a ñ a d ir l o e no c o n t r o la d o s p o r s e r asis-í< la c L id i Obras B e n e fic á e que en l a P r o v in c ia abundan y p o r 1 i t « r íí en C o n ven to s, A s i l o s y demás C e n tro s que c o la b o ra n = a ta n h u m an itarxa y c r i s t i a n a la 'b o r. cau sa fu n dam en tal y , p o r l o ta n to ,' no puede s o lu c io n a r s e " <iue b u s c a n d o .e l p r o n to re m e d io que' queda in d ic a d o en e i - - i A f in fo r m a c ió n ! l a f a l t a de p rim e ra s m a t e r iá s , p orqu e en r i g o r , to d o p a ra d o , e x c e p to l o e c l a s i f i c a d o s en l o s ' W p o s de o f i c i n i s t a s '• D r e S S lo ^ « ^

d a S e ^ ií i i t ^ 'c i ¡ r t a ^ í e ! C o n vie n e,

y p eo n e s , l o e s t a r á n m ie n tra s la s Empresas te n g a n que c ircu .n s ta n c ia a -m a rca n , no Im p u ta b les a su v o lu n ta d

s in em bargo, h a c e r unos c o m e n ta rio s a l número c o n s id e r a b le de

d r o S c ín íí^ r - r g ru p o s , e n tra n e n l a ae o x i c i n i s t a s , t r a n s p o r t i a t a s y p e o n e s .

c la s ific a c ió n

r M

P 0 9 t- g u e r r a ha o r e a d c , es l a f a l t a de ^ ííim itiw a n t ig u a fu n ción -, l a r e in c o r p o r a c ió n a su '^®^ m o v iliz a d o , cuando a q u é l e r a d u ro -o p occ g r a - o . no M te n id o d u ra n te su perm anencia en s i E j é r c i t o , ha te n id o o c a s lo n de p r e s e n c ia r o t r a v i d a mas a g r a d a b le y que é l estiraa a á s ■!

f f á c i l , cos-tando muchos empefloa y tiem p o e l c o n s e g u ir ^ su r e in c o r p o r a c ió n a sùs p r i m i t i v a s fa e n a s , q,ue geiex-«M Sobiemo G.vil de SiHpàzeox c o n s ig u e a f u e r z a d e f r a c a s o s en su nueva o r i e n t a c i ó n . No e a s o la m e n t e 'e l laS .rad ox, e l hom'bre d e li gg a t r a í d o p o r l a C iu da dj è s e l ciudadan o | m isao, (juc q u i e r s c o s a s mas cómodas y l u c r a t i v a s . Ee , Negoeiodo-------e h i ta n to o f i c i n i s t a y c o n d u c to r sn p a r p . i L a g u e r r a , tn m o ó en muchos jó v e n e s sus e s t u d io s y | sus d i s p o s i c i o n e s p o r m u ltitu d de causas -e d a d , f a l t a ^ d e r e c u r s o s , p e r e z a i n t e l e c t u a l , e t c . - { no se e n c u e n tra n e a c o n d ie io n e 6 | de c o n t in u a r lo s y to d o s p r e f i e r e » un d e s tin o que colm a b u s a s p ir a c io n e s * oue son au ch a s, s in c o n t r a p a r t id a d e l a p r e p a r a c ió n , (pie s u e le s e r p o - | «■ . c a . P o r o t r o l e d o , to d a s l a s p la z a s h í t i i e s y f á c i l e s , hffii s id o c u t i e r ^ ^ t a s p o r l a m u jer, qu e-n o cab e duda que p a ra c i e r t a s m a te r ia s , reú n e i unes c o n d io io n e s p a i c o l ó g i c a e y d e a d a p ta c ió n in m e jo r a b le s , p e ro oue • ' e s un f a c t o r ua p oco n e g a t i v o p a ra l a r e s o lu c ió n d e l p roblem a, pues a • muchas no l e s a c u c ia l a n e c e s id a d p a ra demandar e s t o s em pleos a cuya I c o n o a r r e n c ia s e la n z a n , s in o m a a 'b ie a o b t e n e r a a í , a p oca c o s t a , l a sa~T. I á I = 1 i I z ; I

l 1 2 ®

___

t i s f a c o i ó n de l o . s u p è r flu o . 1. : = ^ '*iO tro ta n t o o c u r r e con l o a t r a n s p o r t i s t a s , o m e jo r dichOp c o n d u c to r e s ^ L a p r o g r e s i v a m o t o r ia a o ió a d e l o s e le m e n to s de im p r e s c in d ib le necesidacv^ en e l B g é r c i t o , ha o re a d o una le g ió n , de l a t o s lílT im o s -a lg u n o s que no son t a l e e y o t r o s que m al a p r e n d ie r o n a o o s t a d e l m a t e r ia l d e l S e ta d o que a l r e i n t e g r a r s e a l a v i d a c i v i l no son n e c e s a r io s y que no q u ie r e n ^ v o l v e r a sus a n tig u a s p r o f e s i o n e s , p o r e n c o n t r a r l a que r e c ie n t s E e n t e J han a d q u ir id o mp» en c o n s o n a n c ia c o a l o s h á b it o s liltim a m e n te a d q u ir id o ^ y con su i d e a de una v i d a f á c i l y rem vm erada. | P o r iS ltim o , en l o e agru p ad os en l a c l a s i f i c a c i ó n d e l o s ran os de l a ^ c o n s tr u c c ió n y - c o n c e p to d e v a r i o s , no t i e n e n n in gu n a e s p e c ia lid a d a d - q q u i r í d a -q u e é s t o s aon a r r e b a t a d o e p o r l o e e m p r e s a rio s en cuanto a p a - .t r e c e a en l a s l o c a l i d a d e s - y son s im p le s p eo n e s ; s ig n o , c l a r o de to d o es-:? to ': l a c o lo o a o ió n in m e d ia ta d e to d o s l o s d e e s t a s c a r a c t e r í s t i c a s 3_ue han s id o r e p a t r ia d o s d e l e x t r a n j e r o , o l o a que han te rm in a d o su p r i v a - 'I d ó n de l i b e r t a d p o r n n í l t i p l e s con cep to s? to d o s p e r ta n s c e n a e s t o s p os d e s i n p r e p a r a c ió n a l g t n a , s i n o f i c i o d a te rn iin a d o , que t ie n e n que s o p o r ta r l a s o s c i l a c i o n e s d e l a e r e a d o , c o l o c á ^ o s e , cuando h ay o b ra g ru e s a que r e a l i z a r . . . ^ . d R em edio c o n t r a to d o e s t o , p a r a e l f u t u r o , puea en e l p r e s e n t e h ay q a « i r a r r a s tr a n d o l a s c o n s e c u e n c ia s d e una f a l t a da p r e p a r a c ió n a n t e r i o r , ^ e s t á en l a m u l t i p l i c a c i ó n d e l a s E a c u e ia e B le m e n ta le a d e Trabado, con y o b j e t o de h a c e r muchos o b r e r o s e s p e c i a l i s t a s 'en l a menor u n idad Jie K . tie m p o , en v e z .de que l o s e a n cuando y a han e n o a n e c id o en e l t a l l e r o_ .1 t o l a f á b r i c a y l o g r a r a s í , que e l J e fe d e \ma m áquina c o m p lic a d a , de « uji gru p o de é s t a s , y h a s ta de un t a l l e r o s a la de m áquinas, s ea un ■' o b r e r o jó v e n -como en e s ta . P r o v i n c i a ya em piezan a ab u n d arque s a lg a •' d e e s a s E s c u e la s después de unes c u rs o s d e p r e p a r a c iá a t e c n ic o —p r a c t i —j c a i n t e n s o s , exp lé n d id a m e n te form ado' como o f i c i a l e s p e c ia liz a d o y r in ~ N d a a s í a au P a t r i a , a l t a l l e r en que e s t á c o lo c a d o y a su econom ía f a - i B i l i a r e ip lé n d id O B f r u t o s , y a que n u e s tra r a z a ea l o s u fic ie n t e m e n t e i. i n t e l i g e n t e y d e s p ie r t a p a r a p o d e r a p ro v e c h a r sus d is p o s ic io n e s n a tu - y r a l e s y h a c e r la s r e n d i r . . ' {S Sn e s t a P r o v i n c i a , e x i s t e titi« marcada o r i « i t a c i ó n h a c ia e l l o y l a ao-.J c i ó n g u b e r n a t iv a se h a.h ach o s e n t i r ta m b ién , e s tim u ls n á o i n i c i a t i v a s y s a c x id ie M o l e t a r g o s , v ié n d o s e e l f l o r e c i m i e n t o y p r e s t i g i o no sóiO r. de l a s E n tid a d e s p r é c o n iz a d a s p o r e l . E stad o y su b ven cion ad as p o r ia s

_____ t

B a tid a d e a O f i c i e l e s - ¿ s c u e l a de I r a b a j o de San S e b a s tià a . de l a À r a e '-ia I en S i t a r y su p r e p a r a c ió n l a ^ te x t il de V e r g a la - e in o qua’ l o s p a r t í c u l a - I r e s , B in tie n d o au p r o p ia n e c e s id a d , l a s èaa c re a d o , - e x p lé n d id a n e n t e p o r I c i e r t o - M l a U n iá a C e r r a je r a de M ondragén, l a tie n e n en inarch«., l a Casa ! i c n e v e r r í a d e X e g a jjp ia y en p r o y e c t o , l a CompaSÍa A u x i l i a r d e T e ^ T o c a r r ^ -j • l e s de B e a s a in . " ; P e r o , v o lv ie n d o nuevamente a l tema de l a s 'p r i a e r a s m a te r ia s , isara c o n - ' o r e t a r en la s d iv e r s a s in d u s t r i a s , .n o a sncontram os oon qu e, u n c 'i e lo s problem as de más u r g e n t e r e s o lu c ió n q.ue l a E c o v in c ia r e c la a ia , es s i abas-? • te o im ie it o d e l i n g o t e p ara l a m e ta lu r g ia , i a mas im p o rta jjts ai>’ duda er G ^ p ú z c o a e n t r e 1 »d a a l a s i n d u s t r i a s , y a que dá empleo é l a m i t a i de sus á ' o b r e r o s » unos 16*000 a p ro ix iia a d a ffi«te . v Desde que s e 'o r d e n ó a l a s i d e r u r g i á v i z c a í n a l a e n t r e g a d e to d o e l c u po de l i n g o t e - s i n excu sa s, n i p r e t e x t o s - q u e -n e c e s ita b a C a ta lu íla , p o r * su p r e c a r ia B it u a e ló n , ha d ism in u id o en fo rm a ta n c o n s id e r a b le sus s n 'K o s t a G uipuzcoa, qu e puede d e c i r s e que, con muchos c a s o b r e r o s m e ta lú r c ic o s é s t a que en 1929, r e c i b e l a c u a r ta p a r t e d e e s t a p rim e ra m a te r ia , oon e l a g ra v a n te d e que e n to n c e s h a b ía c h a ta r r a que ah o ra no l a h a y . '' V iz c a y a , no p ro d u ce e l l i n g o t e y demás a r t í c u l o s s i i e t i í r g i o o s en c an - \ t i d a d s u f i c i e n t e p a ra s a t i s f a c e r l a a n e c e s id a d e s d e l mercado N a c io n a li .■ p o r f a l t a de c a rb ó n , o p o r o t r a s c au sas, l a p ro d u c c ió n de e s a I r d u a t r i a í t i e n e d e s a b a s te c id a a l a m e t a lu r g ia g u ip u zc o e n a , l o que c o n s títu .y e -;aio '} ■ d© l o e r e n g lo n e s fu n d a m e n ta le s d e l p a ro en l a P r o v i n c i a . U n ión C e r r a le r a d e .a o n d ra g ó a - V e r g e r à ; Compafiía A u x i l i a r d e P e r r o c a r r i l e s d « B easain ? [' C o n s tru c c io n e s L u z u ria g a d e P a s a je s } “ A u r r e r á " d e E ib a r j P-on d icion ea d e ' ; N o rte de H e m a n zj ^Orbegoso d e Zujnárraga} p o r no c i t a r c a s qu e la a 'mas iñ - 'p o r ta n t e s de G uipuzcoa, s ie n t e n s a ta p re o c u p a c ió n a r r i b a d en u n ciad a 3 0 so u n ic o m o tiv o p a ra no fu n c io n a r c e a l a n o rm a lid a d d es ea d a , y a aue e l K e r - i ^ d o N a c io n a l y l a s p e r s p e c t iv a s de a m p lia c ió n de b u n e g o c io f u e r a de l a [i P a t r i a , son m a g n ífic a s en e s t o s momentos y e l l o s se encuentra^-, en c o n d i- à o io n e s d e e n f r e n t a r s e con e l m ercado • in te r n a c io n a l y v e n c e r lo , r. re m e d ia r e s t o s lu aléa, un gru po de in d u s t r i a l e s y c a p i t a l i s t a s « de i ^ v a r r o s , han id e a d o U c r e a c ió n , en t e r r e n o s d e R e n t e r i a f t ^ ^ . oon im p o rta n te . c a p i t a l , p a ra aum entar l a p ro d u c c ió n ac-^í ^ lam in a d os y ap ro v ec h a m ie n to de m in e r a le s p o b re s de l a ^ m edian te e l empleo de p a t e n t e s alem anas p a ra p r o d u c ir =• c h a ta r r a que t a n t o ae n e c e s i t a . . ^

? i

l i c e n c i a p a ra e l e s t a b l e c i m i e n t o 'd e 'l a nueva "B id e n T r - " S ia V a s o o -^ a v a rra S .A .% a p a r e c ió en e l B o l e t í n O f i c i a l d e l i^etado de

I i

í S

’

L^o

T !

•

s a to llo

e x p o s ic ió n a l p ú b lic b , s e han r o l - Etapresas S id e r á r g ic a s . s in duda cca p a f p e ro s e r í a d e 'g r a n e s t ím u lo p a r a - e l d e de l a i n d u s t r i a jn e t a lú r g ic a ■y muy a p r e c ia d a p o r (Juipúaooa, c « -

s o l i c i t a d a , p e ía oue cu an to a n t e s -* ‘

í*

^ b e e x i g i r s e a e l l a , una a p l i c a c i ó n d e l o a mas m odernos p r o c e d im ie n t o s '’ e p r o v e c h a r m ineralieB p o b re a y carb o n ea de i n f e r i o r c a lid a d , ooco s e ^ tr s ^ f “ abandonando l a a r c a ic a r u t in a de imichas de rtues;1 t r a s i n s t a l a c i o n e s e i a e r o r g i o a s y o b te n ie n d o a s í mayor p ro d u c c ió n p a ra í e l a e s e n v o lv im ie n w o d e n u e s t r a i n d u s t r i a m e t a lú r g ic a , d e fe n s a de - a P a h » r í a y d e su p r o g r e s o i n d u s t r i a l . . , , ^ R e f i r i é n d o o s a h o ra a l a s i n d u s t r ia s de l a a lim e n t a c ió n , se enc-aentran i - £ á ie í? ír fa ^ m ite d d e sus cupos, en e l m e jo r de l o a c a s o s , c-orres ' qS d S “ e h a r in a , a c e i t e y a z ú c a r que em olean, le a “ *Í ? íím n o n e e Í? J 4 s "® L f o b r e r o s . Su s it u a c ió n e s muy p r e c a r ia y . c :^! , ^ue j.a -rio a n t& a de . ^ l i e t a s , d ^ lloee, a l c o r e s y o o n f i - v

- V i te r ia , Soberao 1^1 de 6vlp6zcot SCCAfitiMA &SMEAAL

N«goctodo..... — NiJm. — .......

1 É ] • ■f 1 > I i *•

|> ? I

I I ;* *

s u fr e n im par-o i a t s r a i t e n t e p e ro ’b aetan lie a p r s -

c ia b le . . B S u p ed ita d a s e a ta a i n d u s t r ia s a ra c io n a m ie n to en r e — - g c ió n con, e l consumo d e b o c a y con l o s oensoa de p o b la - M c lo n , no pueden s e S a la r s a rem ed io s a l o e x i s t e n t e , to d a || v e z 4ue e n c a ja n en l a .árlDita E a c io a a l y e s d e l o s c e n - -, t r o s r e c t o r e s de l a misma de donde lia d e v e n i r l a s o -u -

c ió n a n s ia d a . ' ' . ^ , • - En l a s in c ta s tr ia s t e x t i l e s » nos encontram os a is a a s r a e o n e s , y a oue e l l a s son t r i b u t a r i a s de m a te r ia s p rim a s , - a i g o dón, y u t e , cáñamo, e s p a r t o , e t c . - q.ue no son p r i v a t i v a s de l a ¿ c o n o a ía ^ P r o v i n c i a l , tr a b a ja n d o a jo rn a d a s a l t e r n a s p ara h a c e r d u ra r a á s lo s ^ e n - B v í o s . Se e s t á esfrad ian d o, y en f a s e d e e x p e r in e n ta c io n en la s I n d u s t r i a « d e l s a a u e r ío y de l a a lp a r g a t a , e i uso d e l e s p a r to en m e z c la con e l t e ó e l cáñamo, o b ie n a ó lo p a ra d eterm in a d a s a p lic a c io n e s , y de su é x it o , d ep en d erá s i que e l r it m o d e l t r a b a j o en e s t a p a r t e de l a in d u s t r ia , t e x t i l n o s e a tan. a l t e r n a t i v o como l o e s sa l a a c t u a lid a d . Ya s e ha s e ñ a la d o a l p r i n c i p i o , e l p aso g i ^ t a áus h a c ia l a autarq.uii e s tá n dando l a s I n d u s t r ia s d e l p a p e l. Como t o d a v ía a lg u n a s S a b r io a s se h a l l a n 'e n l a f a s e d e l m o n ta je d e . l a m a qu in a ría a p ro p ia d a p a ra l a e x ? lc i c ió n de l a s f i b r a s n a c io n a le s , queda a lg o de p a ro en a s t a p id u s t r ia , ps-| • r o e s muj’ p ro b a b le q.ue, en o o r t o p la e o , quede n o r m r iia a á a l a s it u a c ió n ^ de e s t e ramo im p o rta n tís im o en l a Economía P r o v i n c i a l , pues aunque a lg u n o s e lem e n to s K a c io n a le s p a ra l a f a b r i c a c i ó n d e l p a p e l - t r a p o , re c o rte s ;,^ e t c . - se h a b ía n u t i l i z a d o a n t e r io r m e n te , s e p r e s c in d ió d e e l l o s p e r « '- “ h; p l e á r l a p a s t a e x t r a n j e r a , d es d e lu e g o de m e jo r c a lid a d , p s r o , e l p ap el que a c tu a lm e n te s e f a b r i c a con e s t a s m a te ria s N a c io n a le s , ea cooplstam eiH - 't e u t i l i z a t a l e . ' • L a I n d u s t r i a ja b o n e ra , como t o d a s l a s q u ím ic a s , se r e s i e n t e tam bién d.-l a f a l t a d e p rim e ra s m a te r ia s , r e d u c id a hoy e l 25?^ d e su consumo normal/: y l o p r o p io o c u r r e c o a l a a d s l a lm id é a , goma, n e u o á t ío o s , p erfu m es, ba—j ' q u e l i t e , c e l u l o i d e y o t r a s s u s ta n c ia s p l á s t i c a s . ■ En g e n e r a l , to d a s n e c e s it a n s e r a t e n d id a s con p r o n t it u d y r e g u la r id a d j • en l o s s u m in is tr o s de c arb ó n y denisls m a te r ia s prim as —e s p a r t o , p a j a , e t c « í de p ro d u c c ió n N a c io n a l n e c e s a r ia s p a ra su tr a n s fo r m a c ió n en e s t a P r o v i n i e i a , p e ro s e r í a r e p e t i r a q u í to d o l o d ic h o en e l ap sirtado o o rre sp o n d ie n M t e a t r a n s p o r t e s , aunque s í c o n v ie n e i n s i s t i r en l a s s o lu c io n e s que en » a q iié l s e in d ic a r o n r e s p e c t o a d o b le s v í a s s o l i c i t a d a s eu l o s trayfiiccos d eterm in a d o s de l a CompaSía d e l F e r r o c a r r i l d e l N o r t e d e España.. Seguram ente se embeberá una p a r t e muy c o n s id e r a b le d e l p a r o , so b re to d o en l o que a f e c t a a l rsimo de c o n s tr u c c ió n y d e l p e o n a je , en ¿ u a n t^ l a D ir e c c ió n G e n e ra l de K e g io n e s D e sa sta d a s ponga^en m archa to d a s sus la b o r e s d e r e c o n s t r u c c ió n d e E lb a r , íS lgu e ta , e -Inán y a i n i c i a d a s . T ■-cuando e l Ayu n tam ien to d e San S e b a s tiá n a p iiie b e sus p r o y e c t o s d e m e jo ra ij de l a u r b a n iz a c ió n y ensanche d e c i e r t o s t r o z o s de l a C iu dad, cuyo P rs-jjj su p u esto e s t á a valu ad o en 6 m il l o n e s d e p e s e t a s , p r o y e c t o s ap rob ad os ysA^ p o r l a C om isión de Obras y Ensanches y l a Perm anente de' l a Com isión t o r a y en e s p e r a d e unas a c la r a c io n e s a c i e r t a s r e s e r v a s e x p re s a d a s po^:« lo s t é c n i c o s , d e p o c a im p o r t a n c ia . • .w Tam bién e s n e c e s a r io que p o r e l E stad o se acom eta, oon d e c i s i ó n y w p r o n t it u d , l a s o b ra s que s e e s tá n h a c ien d o etern a m e n te v i e j a s , pues v e n y a up l a r g o p r o c e s o sn que l a s ■ T is is itu d e s p o l í t i c a s d u ra n te la p ú b lic a l a s a la r g a r o n y l a g a e r r a d e s p u é s 'lo e n t o r p e c ió , de d e fe n s a cor;g t r a l a a in u n d a c io n e s -d e Ir ú n y H e n t e r ía » que ta n ta r s p s r c u s lá n d o io ro s s^ i

i cau saron en to d a i a s.ona a f e c t a d a , p r o y e c to s l o s fio e í aue e s t é n r e v is á n d o s e p o r l a l H T l a i ó n H i d r a í l i c a d e l S o r t e de b L Í ° 1 t S e n t u s ia s t a d a l E^cn^ 3 r . M l n t .Z o

S 'o S s

l a P r o v in c ia e e t é p la n te a d o en r e í a | íí^sa o b r e r a p r in c ip a lm e n te y l a g e n te de a o d e s ta c o n d ic io n , ^ p l e a d o a de aueldo m edio y ÍH m c io n a rio a d e l E s ta d o , e s e l d e l a v i v i e z i - l e » a lg o n o a p u e b lo s ae p r e s e n t a con o a r á o t e r de u r g e n c ia y d e ' I lu ie S ,«^ f “ r f a o r a l qus e l l o r e p r e s e n t a , adeaás de l o s p e r - P : j u i c i o s m a t e r ia le a que v i e n e o c a s io n a n d o . w

momentos d e ^ a a o ir c iw a t a n o ia s e n o z ^ l e s p o r q u e ' a t r a v i e s a n Ir u o , B ib a r y E lg o e t a , d e s t r a íd o s p o r l a h orda i ^ i a a l hT.--«^ 4

í2 % S

■

ír S Ír n i® S facion aleB y cu yos a c t u a le s h a b ita n t e s , p a - ^ enorme p re o c u p a c ió n 4 e su a g lo m e ra o iá n en l o s r e a t o s d e l c L - S ° d is e m in a c ió n e n t r e l o s c a a e r ío e , b a r r io s y S S ír ia d ii mas in m e d ia to s a l o s d e su a n tig u a v i v e n c i a y donde tie n e n V l a e in g r e s o s , y a que e l problem a de su r e o o n s .r u e c iá n ha quedado e x p u e s to oon a m p litu d a n t e r io r m e n te .

^ y p u e b le o iU o s gu ipu acoa n os • cad a v e z mas p ró s p e r a , que v a n a tra y e n d o mayor ^ i n s t a la c io n e s i n d u s t r i a l e s y oue P ■ S con p r o s p e r a s , e in in te rru m p id a m e n te a m p lia d a s, L ‘m a r-5 j ... . . o ^ oon e l m lM O ritm o l a o o n s tr u e c iá n de v iv ie n d a s u r b a L s , e n c o n t r S - E d o s e eon un d é f i c i t d© h a b i t a b i l i d a d m a n if ie s t o , ^ Ifon d ragán , P la o e n c ia , B l g o l b a r , i e g a z p i a , B e a s a in , R e n t e r ía y o t r o s ^■ n W o

e s v í w ' ’ sa v ° im p o rta n te s , en lo ^ que e ¿ S p roblem a £ e s v i v o , se ven en e l c a s o , que n ú c le o s o b r e r o s , de l o s aue en e l l o s t r a - L do S ^ a ^ n l í o e A b i t a r con sus f a m i l i a s en l a m isna l o c a l i d a d , aun o u a ,| .d o haya p is o s ^en e l l o s que eon ooapados p o r mas d e i 7rt«i f a m i i i « \ r , f.«>ir^-i’ Í C lo n e s en que l a h ig ie n e y l a m o ra l s e ^ r e e ia n ta «• .,«« l a m i l l a , en c o a e x -| se e n c u e n tr a n - fo r z a d o s a te n e r que v i v i r an »u a H in e i e s to ao o cu rre, «

==n . 1 o o „ 3 l g ,. t „ t s sasto d , h . S Í p o .? ío “ e ® o f Í ^ .

. p u e s to que abundancia de p is o s e x i s t e » b L o n a T « « s u e ld o m edio, r a a lo ja m ie n t o de e s t a c l a s e d e p o b l a c i l í ^ ^ puedan s e r v i r p a BU. z o n a in d u s t r ia l- c o n s t a n t e m e n t í se í i l m e n S J v " ^ f c r e c ie n t e , pues gen cia -, aumentaila, y l o n e c e s it a con u r -

| J

q u e-d á jy xl aa ss vv ee n n tt a a ja la a . c o n o c ie r a n jla.s . f a c i l i d a d e. s .•*'*'* s que r e p r e s e n t a su a e —

Ho r-nn +<+

Q ^ E K POBLIOO Y POLIC IA UE COaTnWRRTgfl,

-Vii'

}

a o T lm ie n to de In d o le c o l e c t iT O i p r e f i e r e a o t ’o s r de es— Í Bobiema Civil de fiulpÈzcoa p e e tà d o r , p a ra en aus a d e n t r o s , o an aus i a t i a ì d a à s e , -----a p la u d ir o c e n s u ia r l o q,u© an te, siia o jo s p a s a , o l o ¡lue saenTMU atwKM. . a n te SU o i à o ae c ó a e a ta . U à p ooo e g o is t a , s ó lo l e ha • . Nagociocto-...1-.... " ' conm òvidoy & Tina p a r t e b a s ta n t e c o n s id e r a b le de au Ju v e n tu d , e l m ovim ien to n a c io n a lia ta -T O S o o p o r l o q.ue t e ...... a i a de d e fe n s s c o n t r a l a b a r b a r ie - e n e l^ s e n tid o a-oral r e l i g i o s o y t a a b ié n en e l e o o n é a ic o , .no h ay (jue p e r d e r f • e a t o nunca d.e v i s t a - 4e l a B e p u b lic a p rim e ro y d e l siam o d espu éaf loas q.ue d e' s e p a r a c ió n de EapaSa. { P e r o e s t e m o V ia ie n to , y a ae h a . v i s t o en, l a g u e r r a , no e r a « o a b a t i e n t e a . . ftté y a c tu ó cob ardem en te, ya <iue su con serva d u rism o - e l 4 es eo de g o z a r f I e l m a g n ific o n i v e l d e v i d a a d q u ir id o - l e mantuvo s in gra n d e s i n t u i c i o - | I n ea y s i n d e c i s i o n e s t e r a in a n t e a , marchando a l f i n èn com pañía de q u ie - ^ I n e s t e n ía n que d e t e s t a r y con l o s que n i p o r fo r m a c ió n , n i p o r t r a y e c S t o r i a , p od ía n B er a f i n e s . Como sucede en to d o l o que no es ü o b le er. l a ¿ I v i d a , queda a i v e n c id o un p oco de ra à q u e à o r, d e amor p r o p io h e r id o , de S s e n tid o de ■i n f e r i o r i d a d que p r e t e n d e r e ^ ie la r s e j p e ro oooo ao sab e a c tu a ^ \ : g a lla r d a m e n te , t i e n e que i n i c i a r s e s a b te rra n e a ia en ts y a s í , en l a p r o v ln -í I c i a , p re te n d e n r e n a c e r p o r p ro c e d im ie n to s i n t e r n o s , que s i na son m o t i- ^ I v o s de ala rm a t o d a v í a , h a y que e s t a r a v is a d o s y d e s p ie r t o s a n te to d a s $ •. . . l a s i n i c i a t i v a s , c o r t á n d o la s c o n 'e n e r g í a y r a p id e z . i ? Un fa c t o r 'm u y im p o rta n te a c tá a en e s t e e a a p o , c o n t r a . a l o u a l es muy I • d i f í c i l y 'd e l i c a d a l a iu c b a » e l C l e r o . Ko es d e s c u b r ir un s e c r e t o , que | 9 l a s O rdenes R e l i g i o s a s . y e l C le r o -m scO j'h B n s id o l o s p r i n c i p a l e s v e h íc j* ■g l o s d e d i f u s i ó n d e l n a o lo n a lis m o > a e p a r& 'tis ta y , d e s g ra c ia d a m e n te , no se j I ha te rm in a d o con e l mal t o d a v í a . B z is t e n en G uipúzcoa muchos S a c e r d o t e s } f y a lg u n o s C o n ve n to s , que r e a l i z a n una l a b o r s o la p a d a , v erd a d era m en te I a n t i p a t r i ó t i c a '} amenudo hay lona n u eva m u es tra . C la r o que I s A u to r id a d ^ I . G u b e rn a tiv a no s e m a n i f i e s t a n e g l i g e n t e en c a s t i g a r c u a lq u ie r d e s v ia 5 c ió n , ayudada p o r l a A i^ to rid a d E c l e s i á s t i c a d e l a D ió c e s is , p u e sta que i d esde p rim e ro ' de aSo han s id o e:cpulsados d e G uipúzcoa 8 S a c e r d o te s - tc - ,| dos l o s p r o p u e s to s - y e n l a a c t u a lid a d van a s e r l o dos más. i! La P r o v i n c i a e s ta b a t r a n q u i l a , a p e s a r d e l a s a c t iv id a d e s a n t e r i o r é m ente señ a la d a s'; p e ro c o n l a l l e g a d a a p r i n c i p i o s de v e ra n o d e l o s r e - ) f u g ia d o s en e l e x t r a n j e r o , d e l o s l i c e n c i a d o s d e B a t a llo n e s d e Trs'oa2 s-,f d o r e s y d e Campos da C o n c e n tra c ió n y de l o s l i b e r t a d o s p o r r e d u c c ió n áe.i con den a, p a r e o e que p re te n d e n i n i c i a r sus a c t iv id a d e s d e o r g a n iz a c ió n , re u n ió n y p r o s e l i t i s m o . Aprovech an do l a s e x c u ra lo n e a dom ingu'eras a Sau- i t u a r io s y E rm ita s d e d e v o c ió n g e n e r a l i z a d a en e s t a . P r o v ín o la y l a s prác-.| t i c a s m ontafleras muy f r e c u e n t e s en to d o e l p a ís v a s c o , la a buaean coao ^ ta p & d era p a ra r e u n ir s e , - c a a b la r im p r e s io n e s y comer jtm to a , c e le b ra n d o d espu és ^ g u n a s pequeñas r o m e ría s en l u g a r e s a p a r ta d o s , donde s a le %1. gixL g r i t o o c á n t ic o ao muy o rto d o x o s ie m p r e i ' 1 ' C u atro d é e s t a s "est^ an sion es o ó l é o t i v a a " , 'f ú e r o a s o r p r e n d id a s , algumán a n te a de c e l e b r a r s e , e a l a s c é r c a n ía á ¿ e l o s S a n tu a rio s d e N u e s tra Señe-'-’ r á d e A ra n za zu (O fia te ) y d e l o i a r ( B e v á ); E rm ita d e A r r a t e (S i'b a r ) y aa-. O iq ú in a (Ztu n aya), s ie n d o l o a a s i s t e n t e s m u ltad o s y l o s p ro m o to re s e n , o a r c e la d o s , d e p o r tá n d o le s e l a s a l i d a d e 's u p r iv a c ió n de l i b e r t a d guber> n a t i v a . No s e han p o d id o a v e r¿ 'g o a r l o s a ó v i l e s y f i n e s v e r d a d e r o s de lai; r e u n io n e s , y a que tc á o s l a s d i s f r a z a n con c e le b r a r - u n a m isa en conaemo-r a c ió n de h ab er s id o l i c e n c i a d o s , o r é u n lr s e a 'o o a e r d e s p u la de h a b er f' e s ta d o ta n to tiem p o a u s e n te s , f e r ó e s t o a c h is p a s o e , m a n ifle s t a r . que hayi| un o c u l t o d es eo de ta n te a m ie n to de f u e r z a s y d e tom ar c o n t a c t o , y a que j se dá e l caso d e que a e s t o s c o ñ o i l i á b u l o s c o n c u rren e le m e n to s de d i s t i n t o s p u e b lo s .

En CGua'bio,los p r o c e d e a te s de campo m a r x is t a , paresexi o a s aquie-tados y aunque su c on fo rm id ad con l a nueva s it u a c ió n no puede a v e n tu r a r s e a eañal a r l a a f i r m a t i v a , p o r l o menos, no s e n o ta en » I l o s e s e d es eo ¡n a n ife s v a do en l o s á n t e r i o r e e . A s i , en l o a n ú c le o s d e .p o b la c ió n donde su o r g a n i z a c ió n a n ta s e x i s t í a f u e r t e -Sib&u’ , R e n t e r ía , Ir ú n - no dan s e r ia le s l o s e lem en to s in fo r m a t iv o s y l a s A u to r id a d e s d e sú a o tu a e ió n , to d o l o o on t r a r i o » to d a s la s m a n ix e s ta c lo n e s in d ic a n un S om etim ien to e x te r n o a l nue- 4 j vo R égim en, p e r f e c t o , no dando q u e h a c e r. íj £n l e que r e s p e c t a a p o l i c í a d e oostu m b res, se ha n o ta d o g re n d e c e n te U l o s e f e c t o s de l a campaSa que l a a c c ió n g u b e ra a tiT a 2ia d e s a r r o lla d o en e s t a c a p i t a l 7 en l a P r o v i n c i a , L a . d e s c to r a lix a c ió n que l o s e2os de Re p ú b lic a p ro d u jo en l a c iu d a d a n ía e s p a ñ o la y tam b ién l a la x ij;u á que lo s años d e g u e r r a >inn d e ja d o en c i e r t o s a s p e c to s de l a v id a c o l e c t i v a , h ia o m e lla ta m b ién en e s t e p u e b lo , m e tó d ic o de costum bres y educado en un am b ie n t e d e m o ra l c a t ó l i c a que a n te s p o d ía s e r v i r como m odelo y a l i n i c i a r e l Mando g u b e r n a t iv o de l a P r o v l n o i a , s e n o tó que laabía muchos r e s o r t e s s u e lt o s , ta n t o en í s v í a p ú b lic a , como en e s p e c tá o u ld s , e s ta b le o im ie n to s ,^ .. e t c « En e l p u e b lo v a s c o , se dá con f r e c u e n c ia e l v i c i o d e l a em briagu ez ^ y o o n , e l l o , l a m anía de o r g s n i s a r o r f e o n e s , mas o.m enos a f in a d o s ; a hoxas^ in te m p e s tiv a s y e s t a s costu m b res, jun tam en te con o t r a s a c c io n e s i n c i v i l e s * e j e r c i t a d a s con dem asiada f r e c u e n c ia a b u s iv a , han s id o c o r ta d a s c a s i t o - ’ ta lm e n te , s ie n d o sancionadaB p ú b lic a m e n te , p a r a ,la ; c o r r e s p o n d ie n t e ejem - |* p la r id a d , t o d a s l a s f a l t a s que a g en ta n a 1 a m oral p ú b lic a y a l a p o l i c í a de costu m b res y ah o ra v u e lv e a s e r San S e b a s tiá n l a ciu d a d que se e n o r g u -^ l i e c í a d e aus c a r a c t e r í s t i c a s s e S o r i a l e a , S Hay que h a c e r n o t a r , s i n em bargo, un v i o l o que a n te s no e s ta b a a r r a ig a - H do eo, e s t e p a í s y que s e o b s e r v a s e h a l l a e x c e s iv a m e n te e x te n d id o y sus ^ a c t o s , c o n fr e c u e n c ia r e a l i z a d o s : e s e l de l a abun dan cia de h u rto s y r a t e ^ r í a s c o m e tid a s p o r m o za lb e te s d e arabos sextis y aún d e' p e rs o n a s msyoxesu jr« C a si .d ia ria m e n te e e r e c ib e n en e s t e G obiern o C i v i l n o ta s de C o m is a ría o de l a In s p e c c ió n &e l a G uardia M u n ic ip a l, con d en u n cias e n .q u e sen alan e s to s h ec h o s e ' ig u a lm e n te , l o s p u e s to s d e l a O tiardia C i v i l d e l a P r o v ln - , d a , .v ie n e n r e f l e j a n d o amenudo e l mismo fenóm eno« : Es im .p ro b le m a que debe de e s t u d ia r s e p a ra su p ro n ta c o r r e c c ió n , aizip ila n d o l a s fu n c io n e s de l a s J tm tas d e P r o t e c c ió n de M enores o m o d lfic a n -i'* do l a a c c ió n , de l o s T rib u n a le s T u t e l a r e s , a f i n d e d a ; l a b a t a l l a a e s te v i c i o s o c i a l qus c o n v ie n e e x t i r p a r y. que no sola m en te o b e d ec e a l a p r e c o - í c id a d m alsan a i n f a n t i l , s in o que. mucha c u lp a t i e n e , . in d u da blem en te tamb i á i , e l am bien te de d e s m o r a liz a c ió n f a m i l i a r que l o s pequeños o bservan ;■ en sus c a s a s . . SITUACIQK P O L IIIO A . _ 1 En' e l a p a r ta d o a n t ^ i o r , ' queda, s e ñ a la d a l a a c t it u d y c o n d u c ta d e l o e d o » gru pos p ó l í t i c o s i r e p u b llc a n o - m a r x is t a s y n a c io c a lis t a s - B e p a r a t ls t a s , quex> no s ó lo s e n eg a ro n & secu n d ar e l M ovim ien to N a c io n a l, e ln o que l o comba’ t i e r o n en e s t a P r o v i í i c i a . Ip d a v í a , es'm u y p ro n to p a r a s a c a r c o n s e c u e n c ia s ^ de l a p o l í t i c a de paz d e s a r r o lla d a en G uipúzcoa, - t o d a v e a que, aunque l a s " p a s io n e s v a n encalm ándose a m edida que e l tiem po t r a n s c u r r e , l o s r e s c o i - p' dos que t o d a v í a e s n a t u r a l que queden después de una lu c h a ta n c ru e n ta y ta n d e c i s i v a , v a n animándose' en e s t a tem porada de e x - c a r c e la c io n e s y de re.P 8 t r i a c i o n e s , y a que e s t o a e le m e n to s , p oq u ísim o s de e l l o s c o n v e r s o s de y v e rd a d , p r e te n d e n r e a v i v a r B e n t io le n t o s don aidoa o a le t a r g a d o s , en su t o r - p e a fá n de n u evas a c tu a c io n e s , •o lv id á n d o s e de l e s i g n i f i c a c i ó n de l o p a - ¿í sado y con una n a t u r a l f a l t a d e o r i e n t a c i ó n sob ra e l s e n t id o d e l a p o lí-ri-;/ ca a c t u a l d e l a Ila c ió n S s p a flo la . ^ P ero e s t e fenómeno p a s a rá , y a p oco t i M i t o que l a s A u to r id a d e s pongan j-;

-V H len su a c tu a c ió n y l a o r ie n t e n en un s e n tid o eisaisn -t& l^is o o n t in 'ild a a sn l a Olsra i n i c i a d a , s e i r á resa;iaar>.d.o t o i o , i Bobíerno Civil de Suiptizcgs y au n iue en l a s g a n e ra c io n e a c o r r c a p id a a no se l o g r e su. w CeMSTARlA OeM£IUU enm ienda, s e c o n s e g u ir á su q,u ietu a, ^ue y a e s a l * o , sn ;:í e s p e ra de e s t a p r o a e te d c r a ju v e n tu d y de l o s e x -o o ;i3 £ -isri| Negociado-----t e s 4 ue a n u e s tr o laclo fo r z o s a m e n te lu c h e^ c n Núm. -...... P orqu e se dá e l c a s o , que c o n v ie n e r e f l e j a r en est& i n - ; f o r j a c i ó n , de q.tte nachos ^ e c e n t o s q,ue a a t e r ic r a e n t s j s r - j ’ t a n e c ía n a l P r e n t e P o p ia a r o a l s ep a ra tis m o v a s c o , y a_ue p o r ju s no se h a lla b a n mujf envenenados en l a s d o c tr in a s fu n e s ta s o que s lU u is ro n a tiem p o l a lla m a ra d a de su a u t l n t i c a P a t r i a , cuando t u v ie r o n .qus o p . a r '4 p o r l a lu c h e , a n u e s tr o la d o v i n i e r o n g o zo s o s y h oy son c c E p le te ja s r .e 5 . r e c u p e r a d o s } p e ro hay t o d a v ía mas, muchos o t r o s , que e l . i n i c i a r s e e i . M ovim ien to E faoion al s e p u s ie r o n en l a "a c a r a d e e n f r e n t e " lo s ^ p r j.a a r o s L ^ • d ía s y a c tu a ro n , como com -batientes c o n tra n o s o t r o s o sn a c t iv a a p a s l v - | c p e ro con to d a s l a s s im p a tía s p o r l o a r ó j o - s e p a r a t i s t a s , c a a n lo r e - t? 8 - superando Ea-oai^-sus t i e r r a s , ae a l i s t a r o n e n s e g u id a con n o s o tr o s o -I n i e r o n a l a Causa B a c io n a l con sus re em p la zo s y to d o s hoy - n e j o r s e r a | 1 s e n t a r c a a i t o d o s , pues siem p re queda a lg ú n c o n t u a e s - s ie n t e n con o r f c u l l o s u .c o n d ic ió n d e 'e x - c o m b a t l e » t e s o d e M u tila d o s , qitó l o e x iii. e n ^ I a fa n o s o s en o u a lq u ie r momento, d isc u lp a n d o su pasado o rí& s n y a r r a p e n - ^ I t ié ñ d o s e d e é l } la h o ra l e s dá v erg ü e n z a y no R i e r a n r s c o r d E r ^ io -p e , 0 f u e r o n l . S s t o s son e le a e n t o s fr a n o i’ m « it e u t i l i z a b l e s jr a l e s 1 que d a r ls s l a s e n s a c ió n de q u e ' son o b je t o de n u e s t r a p le n a c o n íia n z a , I. p a ra que a s í s ie n ta n l a s a t i s f a c c i ó n de su cam bio de con d u cta y e s t i - I men l o s m o tlv o e fie s e l e c c i ó n que se l e s h a c e . _ ' í S eñ a la d a c la ra m en ts l a p o s i c i ó n de lo a e le m e n to s a d v e r s o s , es^ iia cesa -^ ^ r i o com entar l a de l o s p r o p io s , l a da l o s gru p os ^ u e -ju n to s rs a i.j.s a ro n p I l a g u e rra y c o n t r ib ’u yero n a l a V i c t o r i a . I e n -e s to a c o m e n ta rio s , I t a e l in fo rm a d o r no d e o i r c o s a a s u a ta s s io m p re » . . - . . i: 3 • •. E fe c t iv a m e n t e , a p a s a r á e l a g ra n v o lu n ta d y -e s fu e r z o p u e sto p o r l o s ' e lem e n to s r e c t o r a s c e l a v i d a N a c i ó n ^ p a ra ' c o n s e g u ir lo , d e l encr-ie d es eo que l o s buenos p a t r i o t a s con tinu am sn ts e x p re s a n de que a s i se r e a l i c e , e l c a s o c la r o y -c o n tu n d e n te e s , que l a U n i f i c a c i ó n no s e h s v e r i f i c a d o . En e l P a r t i d o , no e s tá n i n c l u id o s t o d o a ^ lo s gru p os v e n c e - ^ d o r e s , y hay a lg u n o s , muchos, d e n tr o de é l , que a c tú a n ~c no a c tú a n ^ con una d esgan a e v id e n t e y como a l a f u e r z a } f a l t a , e s e hermoso e n -u siaam o que a l o s c o m b a tie n te s nos l l e v ó a c u lq iin a r l a 5¡mpr®sa, y a s o — man con dem asiada f r e c u e n c i a 'y en d iv e r s o s m a tic e s , l a s c a r a o t e r í s t i . c a s n e g a t iv a s d e l " g e n io e s p a ñ o l" que d e b ía h a b er d e s a p a re c id o C0 2 a q u e l Mundo qus d errota m o s en l a - g u e r r a y que echaiaos de üspaBa» ^ . Hay un g ru p o , que no e n c u e n tra e le g a n t e l a F a la n g e ? e lem en to s de d i - i v e r s a s c l a s e s y p r o c e d e n c ia s y de. to d a s p r o f e s io n e s y o f i c i o s , que amparan en "s u s m u e rto s ", • ® s u s ..a u fr la ie n t o s " y "su s » é r i t o s de Can?a2a"'' -aunque c a s i to d o s hayan e s ta d o r e fu g ia d o s e a B a b a jad as o hayan a c tú a - ij do en l a g u e r r a d© e n la c e s , en l o s CSuarteles (J e n e ra le s , o en p u e s to s d e ‘ r e t a g u a r d ia y e l l a s , d e é n fe r m e r a s 'o en In t e n d e n c ia , donde l a ¿uerrí|*i ‘ no se c o n o c ía n i de o i d a s - que con sta n tem en te c r i t i c a n l o sfec-uuado} nada s e h ace a su g u s t o , c o n v ir t ie n d o an e s t r i b i l l o c o n s ta n te , e l co n o c id o "¿ p a r a á s to hemos hecho l a g u e r r a ? “ aunque " e s t o " s ea p r e c is a mente l o que v a c o n tra au e go ísm o , s u -c o n o d id a é o su p e r e z a . S o lo de-r sea n su b ie n p a r t i c u l a r s o b re e l b ie n .g e n e r a l, con una o om pla ta ir.s d a s p t a c i ó n a l o s tiem p os p r e s e n t e s » q;ae no l o s c o n c ib e n , porqu e son >-vi._os y e l l o s han estim ad o s ie m p re , l o h ie n d o , y p orqu e no se I s s i á e l ^srecc-/; a i n i o de c l a s e o d e c a s t a que soñaban m a n ten er. >

O tro g ru p o , mas Ism ftnta'ble p crq ü e e s t á a u t r l i o cen m e jo r g e n te j c o a f| in d iv ia u o B que h i c i e r o n l a g u e rra y l a l i i c i e r o a atuy g a lla rd a m e n te e s tá n ah ora m ovidos p o r l o s que no l a h ic ie r o n ^ es e l de c i e r t a r a c a d e l g X ra d ic io n a lis x iio no U n i f ic a d o . e s t a G uipúzcoa e x is t e n muchos e je m p la - H r e s que, aunque en e l fo n d o a c e p ta n l o s p o s tu la d o s d e l M ovim ien to y no £ t e n d r ía n in c o n v e n ie n te en p o n e rs e l a c a n ia a a z u l -a lg u n o s ,' in o li- s o se -,i l a ponen en s o le n n id a d e a o f i c i a l e s - s o n mangoneados p o r l o s e te r n o s p o l i ^ t i q u i l l o s a ld e a n o s que siem p re ha t e n id o e l t r a d ic io n a lis m o , que no p u e -p • d en v i v i r s i n sus C ír c u lo s p o l í t i c o s in d e p e n d ie n te s -h o y "c a m u fla d os '' con e l nombre de C ír o u lo s de BspaSa- s i a sus C o n c e ja le s y s i n sus H ip 'jta «] dos P r o v i n c i a l e s y ,q u e ’buscan t6 d os l o e a c t o s p o s ib le s p a r a h a c e r p r o p a -g ganda p a r t i c u l a r i s t a y esúilben su núiaero p a ra ja c t a r s e d e su p o t e n c i a l i - S dad - l a e n t r e g a de l a K e d a lla a l o s V o lu n ta r lo s d e G uipúzcoa muy r e c i e n - p t e a e n t e , ha s id o una m u e s tr a -} todo c o n un s e n tid o de e x c lu s iv is m o , y r de s e a s a c io n a lls Q O x a m b ila . Ho t r a n s i g e a con l o s nuevos m étod os, n i con que n a d ie "mangone©" más que e l l o s - Io d o e l l o ea o b ra de un pequeño ÜS“ ta d o M ayor que m aniobra y b u l l e m oviendo a l a masa huena, honrada y de m a g n ífic o s p r i n c i p i o s , p e ro cob arde p a ra s a c u d irs e l a t u t e l a y e a f r e n f' t a r s e con e l “ que d i r á n ” y p a ra ccrlmo, estan do a lg u n o s c o lo c a d o s en p u es^ to a de r e p r e s e n t a c ió n y d e r e p r e s e n t a c ió n r e t r i b u i d a . c . g Los a c to s o r g a n iz a d o s p o r e l P a r t id o p ara s o le m n iz a r e l C a le n d a rio O f i f j c i a l , c a re c e n d e l c a l o r d e masa ^ue an e s t a P r o v in c ia d e h ía de e x i s t i r fr s i se h u b ie r a c u lt iv a d o l a Onidad, h o y en d ía d i f i c i l . d e r e c u p e r a r , y s ó lo ae v á l a a s i s t e n c i a de l a s C om ision es O f i c i a l e s y d e l a de pequeiSosp gru p os de ’'f e r v o r o s o s ’' } e l r e s t o , aun s ie n d o M i l i t a n t e s d e l a O rg a n iz a - i,, c ió n , p e r m a n e c e n .in d ife r e n t e s a n t e ' e l a c o n t e c ia ie n t o , p ro d u c to de una g f a l t a de a m b ie n te , de propaganda y d e p e r s e v e r a n c ia de l a s fu n c io n e s d l-& ‘ re cto ra s . .Hay un m o tiv o , a j u i c i o ,d e l.in fo r m a d o r ,, c a s i . c a p it a l p a ra que se haya ^ l l e g a d o a e s t e .p u n to y e s , l a e x is t e n c ia , de. dos iSandoa, d o s fu n c io n e s d i r e c t p r a s ea l a P r o v i n c i a j una, "para e l- a s p e c t o g u b e r n a t iv o , y o t r o , ■ p a ra ? .a 'fu n c ió n p o l í t i c a . En G uipúacoa, han actu ad o s iem p re e l G obierne |. C i v i l y l a J e f a t u r a - d e l P a r t id o , en c a m a d a s en dos p e r s o n a » d is t in - t a s , : q u e 'n o han marchado siem p re a c o r d e s -com o an l a a c-tu a lid a d d e s g r a c ia d a - T mente s u c e d e - l o .qué p robablem en te h a i a í l u i d e en l a e x i s t e n c i a da l a ¿ a c t u a l s i t u a c i ó n . P o r l o que r e s p e c t a a l,q u e asume a c tu a lm e n te l a p rim er a fu n c ió n , no l e .rem uerde l a o o n o ie n c ia de h ab er c o a t r ib u íd o s e l o nás h' .míninio a e s t e e s ta d o dé c o s a s } es aicB» ín tim a m en te, se ha re p roc h a d o mas F; de una v e z .n o h a b e r lo m a n ife s ta d o a n te la 'S u p e r io r id a d c om p eten te, p are p o b te n e r de e l l a e l re m e d io d e h id o } no l o ha hecho, en l a c r e e n c ia de ea-^tim a r p a s a je r a su a c tu a c ió n - y a que d esde marzo se l e i n d ic ó l a 'p r o b a b i - E l i d a d d e . i r a o t r o G o b ie rn o - y con l a in t e n c ió n de no c r e a r una a a y o r . c o a p lio s p ló n con l a que lu e g o no t u v i e r a que p e c h a r, acep tan d o sjia ccnree-)/ c u e n c ia s , p e r o en e s t e in fo r m e , estiipja o b lig a d o , e xp o n er s u o -o in ió n s o b re * e s t a m a t e r ia . , Y c r e ó fu n d a m e n ta l, p a ra una P r o v i n c i a .como G uipúzcoa de ín d o le tan d e l i c a d a p o r au a i-tu a c ió n f r o n t e r i z a y ; p o r e l p roblem a p o l í t i c o que en L e l l a e x i s t e , d eb ea de e s t a r l o s dos Mandos, g u b e r n a tiv o y p o l í t i c o , en una s ó l a p e rs o n a , e l e g i d a p o r e l G o b iern o para r e g i r l a y que te n g a i a s • c u a lid a d e s que r e q u ie r e l a c o n fia n z a que en é l ' s e d e p o s it a y l a m is ió n í nada f i í c i l que p o r e l l o a e 'le ., c o n f í a . SÉn S e b a s tiá n , 31 de oc-tubre d e 1940. E l GOBERSADOR O lV II.

Arroxa Pikabca 1916ko abuztuaren 21an jaio zen

Non ja io zara? 1916an , Portu Berri baserrian.

Nora joan ziñen eskolara? Lartzabaietan, ne izebal<in.

Meza. Goizeko 5etan, ordubeteko bidia, Portu Berritik Oiartzuna. Zerbaitte ikustetik, zai egoten gattuken.

Kamiyua. Trabajadoresek egin zuten. Txaondotik barrena, Aiendolara eta kanalez kanalez Pauko errotara.

Gerra hasteko, bidea noia zegoen? Ergoinaño egiña zegoen. Artikutzako kontratista berak egin zuen; Xalbador. Bukatu berriya zon.

Handik gora? Gerra ondorenean? Trabajadorik. 3 urte pasa zuten. Tunela pikotxez. Lehen, bazterretik buelta ematen zen.

Gerrak galdutakoak joan ziren egitera. Asko al ziran? Bai, gehienak biibainoak. Bilbotarrak sìmberguentza handienak. Lapurtzen... Artua lapurtzen zuten. Zuitu eta erre. Gu arto zaieak ginen. Ume guz tiak han jartzen zigun aitak zai, haiek pasatu zai. Haiek arrantxoa han inguruan egiten zuten; Aiendolan, toki diferente tan jarriya zegoen halentzat Jendeik umlliena andaluzak. Gailego asko zen. Gehienak andaluzak, extremeñoak. Jende ona zen. Askotan gure itxian leyoan gaztak egoten eta bat bestean gainera igo eta lapurtu. Gure itxian apupilo zegoen gambaran, minez eduki eta harrek sumatu, "gaztak lapurtzen ai dira", ja i goiz batin.

Afusilamenduak, trabajadore batzuk afusilatu omen zituzten? Ez naz akortzen. Lehenengo afusiiamentua nik ezagutu nuena ez zen hemen izandu, Lekungainen. Gaiñekun jendea pasatzeko "gente extraña"aitak izan du zun, Frantzira eskapo. Gure aitak beti esaten zun "nik birla erakut siko 'izuet, 'ta segi handik" Gaiñekun, ez naz oroitzen gure parajetan egon zenik. Bomba baili Sartu zin Guadalupetik "Cervera"zela edo... itxasotik botatzen zun. Rasa Pikoketa eta Txaondoko hartan sartu bomba... bi edo hiru sartu zin.

Gerra hasiera nota akortzen'za? Gerra hasitako aurretako egunak dena huelga zon. Gure itxia taberna zan. Guk, gu bezelako ignorantiak... ordun ikusi genun hura bakarrik ikasi

genun, 'ta tiuega zon. Akordatzen naz jokun ai ziaia, Burdai difuntua... jokun ai zin... eta t)i gizon etorri zian eta "Endarlazako zubia bota dute tropak". Tropak zila eta eskapo. Huelga zon dena. Handik aurrera ez zon gauz onikan. Jendea hasi zen giakin. Dena nahasia. Lendabiziko Oiartzuna sartu zin gue etxetik. Exkaxen lo egin zuten askok. Geo hortik bigarren egune an dena zabaldu zen. Guk Ergoina "zagia" ekartzen gendun. Artajorran ari ginela aitak esan zin "zagiak" eraman behar nituela Ergoina pana deruna. Astua hartu eta panaderuna. Eta Ergoingo andriak esan zin "panaderua gaur ez zela etorko, zerbaitte mugimenduak badila... zeo rrekjoan beharko 'zu". Banijun eta perratzailea atzetik korrika jitzeko, tropak heldu zila". Nik entzuna nakan tropak... "jitzeko esan du Mariak". Han nozela Goikoetxeko goiko maldan betti brillukin, mando batzuk 'ta... Hara! hoik izango dia tropak! Handik, Ordoxelai errekara joan ginen gordetzea, Ergoin guztia hustu zen. Geo etxea etorri nahi ba nik... eta bajatu nintzen eta mutil Q3zte batekin topo egin nuen eta honek "Euskalduna al zea?" "Bai, bai" nik. "Ez al da inor bizi hemen?" "Bai, bainan zerbaitte badela età..." "Hara, ni naiz già etorri naizena zuei esateko ez atetzeko inor, kulpik ez dunak patuko dula 'ta" Ondoren egunero ikusten genun bere txapel gorriyakin. '18 dejulio'tik '14 de septiembre'-ra han egon zin. San Inazio egunin gogoatzen dut, haik zampatekuk eman zizkaten S. Markosetik bota zituzten gra nadak; tropak jetxi zituzten Urkabetik meza entzutea eta bestik ikusi... zulo ederra in zun. Donosti hartu zutenin, anaia Santoñan zon 'servicio militarran, eta permisokin etxea etorri zan eta gero gauzak noia zeuden ikusita ez zen presentatu. lurritako Nikolas presentatu zen bakarrik eta honi galdetu eta galdetu, azkenin esan in ber izan zun eta 4 rekete eta militar bat etorri zin etxea bere bila. Ergoiengo Palomara eraman zuten. Hurrengo egunin, gorriyak soldadu bat hil zuten Ugaldetxon eta ondoko baserri ko aitona "Arotxa zaharra" korrika atea omen zen haren patrikak miatzea; bertan erittu eta atxilotuta zeramatela bidean hil zen. Tropak Ama Birjin egunakin etorri zin Olaitzola; han jarri zuten anaia kozinan. Gero Irungo frentera eraman zuten eta Eriaitzeko frentin hil zuten. Oiartzungo lehena izan zen hiltzen zutena. Xoloko Eugenio manduakin ibiitzen zen eta munizioa eramateko erabiitzen zuten tro pak; egun hartan harajutia tokatu zitzaion eta han soldadu batek gal -

detu: "Nongoa zara?" " Oiartzungua" "Hara, gaur hil duten hau zure herrikoa da". Hola enteatu ginan gu ondoren. Behin belarra lehortzen ari ginala, Lesakatik etortzen zen abereen kar teruak attai esan zion ''Aizu, Xamuel, zure semia atzo ekarri zuten, hor dago Olaizolanin" Etxea jun ginan eta attak esan zian "Aizan, jungo al haiz?" Hala jun nintzan eta han ikusi nun babatxuri perolakada bat prestatzen eta pare bat hitz egin genituen. Handik bi egunera, ogian bila joaten nintzan Iturriotzera, "frantzesanea" (Leon frantzesa) eta andriak esan zian "Zu Portu Berrikoa al zea?", "Bai" "Atzo zure anaia 'ta frentera Irunea eraman zituzten" Etxera jun 'ta attai 'ta amai noia esan ez nekiela gelditu nintzen. Esan nien. Gero jakin genun ordurako hila zela. Esan zigutenez frentera iritsi eta 3-4 ordutara hil zuten. Xoloko Eugenioi kontatu zionez soldaduak, atakea amaitu, ixiltasuna ein eta gure anaiak burua altxatu omen zuen, petxua zulatu omen zion balak. Ez genun gorpua ikusi ezta jakin ere zer egin zuten berakin. Batzuk, Lesakan enterratzen omen zituzten, beste batzuk Beran eta beste ba tzuk kaminuan erretzen omen zituzten. Agiririk ere ez 'zlguten eman eta ezin genun ezer rekiamatu. Orduan, gero nere gizona izango zenak, mundua gehiyo ikusitakoa zenez, esan zion gure attai "Nik ingo 'et testigu faltsua eta paperak lortuko ditugu" "Baina motel noia Ingo 'ek testigu faltsua, hori ezin zitekekl!" "Bai, goazen biok eta nik eingo 'et". Hala, kontatu zun berak ikusi bazun bezela noia hil zuten eta baita paperak lortu ere. Paper faltsuekin kobratzen zun attak diariua, 48 pezta, diru asko zan garai haitan. Xantosenekuak zentralean eiten zun lana eta telefonoa erabiitzen zuten batetik bestea hitz egiteko. Behin telefono kruze bat egon zen eta General Molak hartu, honek euskeraz ondo zekien Pamplonakua baizen, eta galdetu in omen zion "Ze, jende asko al dator hortik? " eta honek erantzun "Ez, aixe mendeatuko 'ittuzue zuek Hala detenitu eta kadena perpetua eman zioten. Gero, 3 urte ondoren etxeatu zen. '14 de septiembre'n Donosti hartu zuten. Rosa Okilleko zentralin 18 urtez bizi izan zen. 38kin alargundu zen. Goñirekin daukan oroimena: Iturriozko Axeriyana eta Etxetxiki (lekuonatarra) berriketan zeuden plazan txutxumutxuka eta Goñi handik zebiien pasiatzen, hurbildu eta pli-pla bi berrarrondoko eman, besterik gabe.

Arroxa 2009ko urtarrilaren 5ean zendu zen. Betirako argla.

Sebastiana Kamío Batzokiko tesorera? Nei juntal<ua in ziten nere anaia tiala nulai<o, batzol<iko tesorera.

Ordun, afiliatun kuotak kobratu? Bai, nik itten nun lan hoi. Geo Arizmendineko señora zen presidenta, Karmen Baraibar zen bigarrena. Geo, zea, Jenaron arreba i^aitxo.

Zu liburu hoi gordetzeko ibili ziñan izututa? Goiko apaizai eaman nizkan. LIburua zen, batin, denan izenak, beste batin, berriz, zin kuotak. Batzuk utzi in zuten junta eta Karmen Egianekua presidenta in berria zen. Arizmendinekua sortu zenetik zen eta. Nik libruak hartu nittun eta joan nitzan goiko apaizana, 'ta akor tzen naz gaiñea near eitten nula. Aber ze momentuk zin! Eta: "¿Ya me tendría usted, por favor?", "No, no te puedo coger, porque mi herma na me ha dicho que si te cojo, se va", Lizartzakuak zin, "que se va a Uzartza". 'Ta ni nere liburukin nearrez, betti. 'Ta Manuel "Exkerra" gehiyokin tabernan zona, 'ta hua sukaldea etorri zitzaidan, "Zer 'zu?

Zer pasa zaizu?" 'ta "Apaizana joan naz 'ta hara zer esan naun", "Ekar 'zu! Nik gordeko zizkizut eta!". Hartu zittun eta 'tri-tra, tri-tra'purraka tu zittun denak "ta su ekonomika zen 'ta surtan sartu zittun, 'ta "Orain trankil eon!", "Oi? Nik geo esan berko dut bat diruk...!" "Zu eon tran kii, in da!". 'Ta biharamonin deittu zin apaizak 'ta "Ya te guardaré los libros, ayer te dije que no pero ya te guardaré" "Es tarde, están que maus" beandu akortu haik 'e! 'Ta nik berriz, ñola pentsatuko nun ba apaizak ukatuko zila liburu haik gordetzia?

Geo Ergoienen izautu zenun kartzela? Ormaetxea etorri zen 'ta "vamos a dar una vuelta" 'ta Ergoinera joan giñan. Uztapide bizi zen etxe harta eraman eta han: "¿usted es nado nalista?" 'ta "yo no" "¿pero su padre y su hermano?" "yo no tengo padre". Aztu zin noiz hila zen 'e! Ez dia erraxak izaten e? 'Ta momen tu hoitan gutxiyo. Eta nei ez ziten deus 'e esan, 'ta geo nik uste nun kalea nijula 'ta Bialdea alletu giñanin geldittu zun kotxia eta "baja Sebas" jetxi nintzan ni eta martxa! Ordun ez dakit nik soldaduk edo zer ¡zango nittun eskaillerak iyo 'ta barberua zen, mutil gaztia zen, alto b at Lendik izautzen nittunak, biño zer baserritakua zen ez dakit. Eta etortzen zin 'ta "IHay una comunista! ¿A quién le tienes en el otro lau?" 'ta near in eta ixillik eon! Zer esan ber zenun? 'Ta geo, etorri zen Ormaetxea hoi 'ta esan zun "que era falso, que la denuncia que tenía era falsa, que era inocente". 'Ta harrek hitz in zun 'ta nik frantzesez hitz itten nion harrei, 'ta harrek erritan ematen zin "INo hables en fran cés! Porque se van a creer que estamos hablando de ellos. " 'Ta nahi ko lanak bazin! Bestiak aitzia ez ba nahi! Han baizin denak! 'Ta hala behintzat gaba pasatu nun. 'Ta hurrengo eunlan ekarri zuten beste emakume bat, karobikua zela esaten zun béak. "Nei kuñaduak denunt ziatu ñau!". Beñepin botak bazittun 'ta, "ñola hilko banauten, nik botak hemen utziko 'ttut" "Ai, hau lana!" Ne artin "nik honekin eon ber 'te dut hemen? '. 'Ta ordun, ni eamatia nahi zutenak izaki, noiz eamango ote ziten 'ta, 'ta nei esaten ziten "Tranquila ¿eh? SI te llaman detrás

irán muchas". T a horrek 'e, zeorrek

Antonio Eskudcro (Azcingoa) Gerra hasi aurretik igeltsero nebUeken Donostian Lizarazukin. Eguneko sei pezeta eta mantenua eta lotako tokia libre. Eta gerra hasteko bez peran mobilizaziyuak hasi 'ttuken. Gu lanian, Arzakeko hortan, ari ga ttuken desmonte batian, eta jendia hasi 'yun harrika 'ta Lizarazuk "Bueno, goazen etxea hemendikan". Eta iarumbata arratsalde bat 'yun, eta kintzena eman ziuken: zortzi duro zllarrezko, bi pezetakua eta pezeta bat aste guztikua. Eta amai ematen nioken, e? Direktamente. Eta gu Azainen ondo bizi gattuken, attak soldata bazin zentraian empleatua eta jornala seurua. 'Ta geo tabernarekin eta beti jendia ibiitzen 'yun. Geo badakik, gerrak denai ematen ziok bere pali za eta anai zarrena atope harrapatu zin, Joxe Miel. Hogei urte zizkin eta 'treinta y siete'-ko kinta 'yun. Eta^nik urtia pasa nin ion gabe, orduan 'e ni hemeretzi urtekin jon niñun, biño gu giñun quinto de biberón'. 'Quinto de biberón'izaten duk, kintua hogei urtetan, biño ni jon niñuken hemeretzi urtetan.

Geo kontatuko dittugu gerran ñola ibili ziñan miño oain aber ñola akortzen zea zu Antonio, gerra sortu zela eta zuek ñola bizittu zenuten Azeingo inguru hortan. Esango 'it. Gerra hasi zenian, leno bakik laumbata batian kintzena horrekin etorri eta handik aurrea gerra hasi 'yun. Hala, naparrak muittu zila eta reketia zer zen iñork ez zekiken, eta naparrak heldu zila eta hemen beheko jendia joaten 'ttuken orduan 'e opiniyo gehiyoko jendia

izaki età Bianditzea eta joten 'ttuken. Eta rekete hoik azaldu 'ttuken hor, Bianditzen, 'ta kriston tiroteua eman zioteken eta goitik betti, eta Ximon Erretxikikua. Guk ez genekiken gerra zer zen eta naparrak heidu zila, eta soruan guk han, mutikozkorrak, eta Joxe Mielek esan zin "gure soruan etzan da Ximon jarri 'uk, attai ejuka ziok. "Martin!" eju itte 'ik, attai ejuka ai duk 'ta dei 'kiok attai". 'Ta attai deittu genioken, "atta! Ximon Erretxikikua do hor etzanta, "Martin!" ejuka do, 'ta esan du mandua sHIakin eamateko". Mandua bakik, manduak etxian izaten genizkin, guk dena mandutan eamaten genin, etxeko enkargu guztiak. 'Ta jarri ziuk sillakin mandu hoi eta han zeoken lurrin etzanda, iya bi metroko mutilla, eta "Zer da Ximon? Zer pasatzen zaizu?" eta ez zin esplikaten, 'ta guk 'e inorantiak reketik heldu zila 'ta. "Jarri nazu Martin sillan, manduan jarri nazu 'ta Anttoniok eamango nau" eta hala manduan gañea iyo genin 'ta arron txikitua 'yun korrika 'ta abitu giñun goitik bera 'ta mandua mantxo xamar, hola 'taka-taka, taka-taka . Eta Azeingo sorotikan Otraizea jon giñanian "Anttonio! Geldi 'zak mandua, hemendik aurre jongo nak, oain hobeto sentitzen nak 'ta!" Otraizeko txaolan onduan utzi nin 'ta geoztik ez nin ikusi. Hor nombaite Eibarren 'o bukatua omen zela, mutilla majo askiya!

Ikusi al zin tropak etortzen? Horrea, gue etxe aurrea ez ttuken sartu. Sartu ttuken Don Feliz itturri tikan Oihalekura, eta Oihalekutikan Zaidinea ta Zaldindik goitik betti Borrondiko horta ta Borronditikan Arraskularrera. Gue attak enpresako telefonua etxian zin eta guarda juratu bat genin goiko bizitzan, Paulo Zumeta bere familiakin. Hala, guarda horrek in zin telefonua hartu, ta gue attak esperientzia baizun gauz hoitan ta guk oraindik ez genekiken zer zen naparrak heldu zila ta komei! Ta telefonotikan ai iun Errentiko Lanera fabrikara bai genin telefonua direkto guk, enpresako telefono partikularra baizen. Eta hango guar dak hartu eta Azeingo guarda ai zela deika, naparrak heldu ziaia. Reketiak zer zen ez genekiken, naparrak heldu ziaia! Ta gure attak san zioken "Paulo! Ze ai za telefonotikan?" "Zer ba?", "Telefonotikan?"gue atta ez iun eskola haundikua miño, esan zioken "Telefonotikan gauza seriuak etortzen dia e? Ta utzi zazu telefono hoi!" eta harrek esanta ■ kua torri iun, zer duk eta telefonotikan bandua jo zun bezela Azeingo guardak deittu zula naparrak noia heldu zian ta zabaldu iun Errenteian. Ta geo torri ttuken kontuak. Oiartzun hartu ziten, geo Errenteia hartu zuten denboan ordun denak detenitzea torri ttuken, ta guarda hartuta eaman ziten. Guarda be zea kin iun, be pixtola ta be rifila ta denakin, guarda armatua iun! Haik denak kendu zioteken reketiak ta kotxian sartu ta bera karri ziten! Ta gue atta ta ama han zaudeken oaindik ta gero harrek dekiaraziua in zin berla guarda horrek, eta gue atta ta ama handik egun batzuta beste koadilla bat etorri Iun reketia ta atta ta ama hartu ta eaman ziz '

kitenf Orduan Ergoina, Ergoinen izaten baizen kartzela. Ta guarda defendittu zin beakin batian eskolan ibilitako kapitan ejerzi toko batek, elkarrekin estudiatuak Donostian. Guarda Lasartekua iun ta harrek salbatu zioken behintzat. Biziik etorri iun Patrio hoi, pasa zin urte t'e rd i bat kartzelan, biño geo re bere ofìziuan diputaziuak hartu zin ta Tolosan bukatu zin be guardatza.

Ta Oiartzungo fusilatzealc? Orduko Errenteia ta hartuak zittizten, ta San Markos ta hoik denak har tuak ttuken, miño auro izango iun Bixkarrondo ta hoik orduan detenittu zittizten, Larreko Beitza deitzen ziotena hoi ta... Hala behintzat, afusilamendu hoik ta hor in zittizten. Ta gaba hartan batek ihes in zin, basurdia bezela lar tartin, ta alde in zin. Ta harren bila jun ttuken Azainea, oiartzuarrak ttuken hiru, ez dit esango zein zin, hiru izautu nittin. Ta igande goiza iun ta ni jeikita preparatua ta ama preparatzen ai iun mezata joteko. Goizeko labak Azaindikan seitako meza joteko, gaur miño bokazio gehio zioken! 'Ban ban ban! 'atia joka, ta amai san nioken "ama! Atia jo dute!" ta "atia? Erekiozu!" Ereki ta 'bra! ' reke tiak! txapela gorriakin, fusilakin, ta izautu nizkin hiru! Ta "iriki zak atia!" Sala sartu ttuken ta "atta etxian al duk?" "ez, atta zentralian da, bere lanteian" ta "ama non duk?" "ama prepatzen ai da eliza joteko" "saiok tortzeko!"ta "Xeledoni! Gizon harrotzik torri al da honea?"ta " Honea ez da gizon harrotzik etorri" "Esan egia e? Egia esan !" "Bai, bai, guk egia esango dugu". Ta hala behintzat konpreinttu ziten iñor etze la etorri ta hala martxatzeko kontua. Ta bian zioken furgoneta hoi geldittua ta amak esan zioken abirian "Gu mezeta guz ta eamago al gattuzute?" "Bai, goazen!" Hala, hain atze tik jon giñun ta bakik beko itturrian han zioken autobusa ttiki bat, hamar edo hamabi launekua, autobus koxkor bat oso politta. Sartu giñun, haik e bai, ta ttur-ttur-ttur aiietu gattuk ba horrea, kanposantu horta, Lekungaraiko horta, ta hor geatu iun. Guk ez genekiken horko berririk ezerre ta ez ziuteken esan jetxi zizte o jun zizte o ezer, etziu teken esan. Eta beak jon ttuken horrea, afusiiamentuko toki horta. Hola buztonga bat iun ta han igo ttuken ta han aurrea ta "Hoik noa joan dia horrea?" ta "Ikusi ber ttut nik!" ta joan niun ta mekauen! Hortxe sei edo zortzi bat ileran jarriak ta bat izautu nin lenbizikua, Bixkarrondo, ta denak ilaran eskuak lotuakin. Ta beste batzuk ai ttu ken zoluak itten, jon niñun amana ta "Ama! Bixkarrondo ta hor dauz kate hilak!" "Bixkarrondo ta hilak?" "Bai, hortxe daude". Ta jetxi ga ttuken autobusatik ta ttaka ttaka ttaka jon giñun elizara. Ta geo, ihesi in zuna hoi AItza aidea jon omen iun ta baserri batian eskuak eskatu ta alpargatak eman omen poteken. Ta handik Errenteiko baserri batea jon ta han kontraiuak izaki gizajuak ta reke tiai deittu ta han hila izan ber zin aittu genunez.

Jose Maia Nola akortzen 'za tropak Ergoina sartzen? Harritxuritatik, goitik behera, borda aidea. 'Ta kolumna batek in zin aurrea seittu, Arraskularre eta larbu aidea. 'Ta bestia, honea, Ergoina sartuta hua izango 'yun, hementxe pasa 'ttun. Jesus! Ne demboan ez dit izautu hoimbeste gizon elkarrekin. 'Ta hor, Peuneko hortan, zea, kaña bestiak, 'ta San Marko ez ziten hartuko hok ez baldin bazin erren dittu. Han zeuztenak errendittu in 'men 'ttun, "se han entragau", nik ofiziai batei aittua. "Se han entragau, ¿y ahora qué?", gañekun lau fusiliekin hartuko ziten San Markos!?

Ordun honea etorri zianian, jendia etxetatik biali, 'o noia izan zen? Non ja rri zian beák? Eta kartzela non ja rri zuten? Hor, zean, Etxenagusin 'yun kartzeia! 'Ta zeai, Tolareko Mielei 're ame nazatu 'men zioteken, soldaduak bai poza erra! Izautu al 'yun, hor zea, barrikak? Oain jaten den ieku hortan barrika haundiak 'ttun! 'Ta bakik, reketik 're ' kas-kas-kas ' joka, "está vacío" bestia jo, eta "está vacío"

T a bat ereki zutenian, botaz betia! 'Ta gaizki torri zioteken ba bota zahar hautsiakin 'ta hola 'ttuken ba reketiak beák ’e 'ta, karretera baz terrian jarri 'ta botak jazten! Eta "Jesus! Jesus!" itten zula Miel difun tua hua. Harrek nombatte jakin jakingo zin gerra hua heldu zela eta hor gorde kupelan barrenian. Bota larruzko berri-berriyak jantzi 'ta "éstas me vienen bien" iñez reketiak. Eta militarrak ze etxetan ja rri zian? Pautxiki, Harria 'ta Launzerrene, hoi ziten komandantzia, hor koronela eoten 'yun, burusoil hua, zerria! Arratsian ordu bata 'ta erditan etorri 'ta atia, badakik ñola izaten zen!? Ate gaiñekua erekitzen zena, eta 'kan-kan-kan ' atia Muxurunen. 'Ta "soy el coronel Beorlegui" bage nekiken aintti haundia zela biño, "itodo el mundo fuera! iTodo el mundo fuera!" Haik beák tokiya ber! 'Ta guk kampoa! Eskerrak Pikabekuai! Pikabekuak ez bagenittun izan, toki errin geundeken! Gero haik 'e hara jon eta han jartzeko tokia ber 'ta kriston sala zin Pikabek 'ta han deus ez 'yun eseitzeko, 'ta belaxe bildu zittizten! Sillak, maiyak 'ta arduak! 'Ta karnizeiya berriz Olaizolako zubipian, behi osuak eoten ttun! Baserrita jon 'ta rekisatuta. Eta beste erdiyan berriz, arrantxua egitten zuten lekua 'yun. Han erittu zittin ba, zeak, bombak, kablia jo 'ta lertu zenin! Deskuido batían bomba hua lurreiño jetxi izan balitz! Zer nolako, bo! Guk 'e bai, ama 'ta biyek hor jongo giñun! Erittu haik, gizaju haik, gurdiyan jarrita 'tan-tan-tan ' Lesakan barrena Pamplona! Gurdian e?! Duda modun zena, hilko 'yun motel!

Ktinikak 'e ja rri zittuzten hemen etxen batzutan, ez? Aurreneko kura Itteko bal. Harria, Paotxiki 'ta jauntxuntzat berriz, Paukoerrota. Hoik, gerrako asunto hoik, nik berriz ez dit izautuko noski biño, ez dit nahi 're! E?! Ez dit nahi 're! Hua atzenekua uk!

Joxe, eta Paloma 're hartu zuten? Hor zea eoten 'yun, komandantziya, guardiya asaltuna. Zerbatte ain tti haundiya eoten 'yun hor.

Rufino Arbclaitz Hemen reketiak nola sartu zian akordatzen al zea? Gu Olaldetikan reketiak heldu zila eta Goikoetxea jon giñaia, izebakin Goikoetxea jon 'ta reketik han sartu, 'ta seittun hasi zila majaratatikan paiankakin 'ta paeta zuiatu eta etzekitela zeñei titzen zioten, kale aide ra hor nombatte esaten zutela. Kale aldetik tiron bat edo tira zizkiote ■ la eta tiroteo errak in zittuztela. Biño gehina zeara izango zutela haik, reketik goitikan bi puska iñak Arraskularrea sartuak puntan mordoska bat eta goikuk bekuari eta bekuk goikuari elkarrei tiroka. Geo arratxin, gu handikan etxekuak ez zinak fuera! Handik arratxin ate 'ta larburura. larburura jon 'ta hurrengo egunin berriz larburua tropak 'ta berriz, fuera handik 'e etxekuk ez zinak, eta handik Zaldiñea. Zaldiñen pasa genittula guk zortzi eun. Handik etorri giñaia Goikoetxea. Txaola batin giñaia mendian eta handik behi pare bat eramateko aber uzten ote ziguten. "Nada, nada, de aquí no sale ni una vaca", Beorleguik, harrek "nada, de aquí no sale ni una vaca" eta atzea behirik gabe Zaldiñea.

Ta behiak gobernatu? Ez dakitela, etxeko gizonak hor zila miño... Haik ordun etxian arto tar tian gorde ziala, gure osaba 'ta bertako beste bi anai edo hiru. 'Ta haik arratsalde guztian arto tartian izango ziaia. Ikusi bazittuzten botako zittuztela tiroz haik 'e! Geo haik gabero hartuko zutela aziendan gober nua 'ta oain geoztik ez dakit ze ingo zuten!

Zuen osaba detenittu zuten? Bai, Exteban Matteonekukin batea eondu zen Pamplonan hogeita hamazazpi hilabete. Ordun krixtona iruitzen zen! Oain berriz, oain zea, urtiak ordun hilabetik bezela!

Hor, Olatde zuen baserri inguru hartan kajak itten edo zerbai tan aitzen omen zian? Zerratokia, hor zerratokia zen, eta ez dakit zembat harotz. Zume, Kazko difuntua 're hor aitzen zela uste 'ut 'ta hirugarrena zein zen ez dakit Beno, hor itten zittuztela kaja hoik. Lau oholekin, ez oain entie rroko kaja hoik bezeia, beste tipoko zea batin itten zittuztela. Hiltzen ziran reketiak edo beák hiltzen zittuztenak sartzeko. Zerratokia Errotaberrikua zen, Tiburzio 'ta hoina.

Ta geo hemen piazan gaztiak izango ziñazten biño, hemen gertatu zena, bi gazte olartzuar fusilatu zittuzten, akordatzen al zea noia izandu zen? Hemen ikusi genuna noia in zittuzten hemendik hartu 'ta geo horrea eaman, kotxetik ateta.

Kotxian zittuzten hemen? Honea kotxen batin ekarri zittuzten, seuraski Ergoindik ekarriak edo hoiakon bat izango zila. Haik hemen jarri zittuztela behintzat begiak tapatuta.

Joakina Artola Aldai Errenterian jaioa 1923ko urríaren 14an, Kaputxinotako gaiñean. Gero, O iartzunera bizitzera etorri eta Aldabenen, gero Ugaldetxon perratokiko gaiñean. Handik Larrea jon giñan, am a Larrekua zen 'ta.

Eskolan non ibiUi ziñan? Monjatan Errenteyan, 'ta geo handikan biali giñuzen zeara. Doña Rosa, makinaz eskribitzen han ikasi genun, Doña Rosakin. Preparatua nitzan ongi. Frantzesakin hasiya nitzan biño utzi ber izandu nun gerrak itxia, baserriya dena puskatu zun, Larria. Eta Miaka Zarrin eondu giñan, han euki giñuzen 'ta geo Txaparren eondu giñan, iurrian lo in eta Larria arreglatzea zertik purrakatua zen, ezer 'e gabe. Zerua goiyan 'ta lurra bian geldittu giñan. Ta geo teniente Vigueras Miaka Zarrea joten zen eta esan zigun "Uy, qué pobre gente la de un caserío que se han marchau y viene uno con una muía y ya le he cargado todo lo que he podido, y ya está llevan ■ do" 'ta esan niyon, neska kozkorra, hamalu urte urrian hogeita bostin in nittun 'ta, "iSi somos los de esa casa!", "Pues ya han llevado, sába ■ ñas y todo lo que le hemos dau" Ez genun jakin izandu zein zen. Esan niyon amai "gerrakin deus ez duna jabe itten da, 'ta dunak galdu itten du!" Gu ere ezer gabe geldittu, halaxe geldittu giñan.

Gerra noiz fiasi zen "ta alfortzen zea noia sartu zin fionea tro pal<? Hemen tropak aurrena sartu zianak Arraskularre mendira eta gue etxea alletu zian, Larrea (Ugaldetxo) zazpi, eta bat billa zen, ez zuten esaten biño manta batekin zeamaten tapatua. Kaxkarro esaten geni yon guk leku batei, han lurrittakuak itxia in zutenekua, eta han lurrian etzana. Eta ni 're neska kozkorra biño trebia nitzan 'ta "¿Qué, ha habi do una baja?" "No, no ha habido ninguna baja aquí" 'ta behiyakin, behiyan arrimun Miaka Zarrea.

Zuei< Larrian bizi ziñazten "ta zue osaba, ”Ia rtxa " deitzen ziyo tena, non bizitzen zen? Mendin Zarrea ezkondu eta geo Lezoa joana, Papeleran lana egitten zun.

"lartxa"zertiic deitzen ziyoten? lartxa. Len-leno, lartxan bizittuk omen zin gue attona 'ta, eta "lartxa" esaten ziyoten, izen gottiyak hola izaten dia 'ta "lartxa". Biño Larrian urtiak.

Geo badaiiigu afusiliatu in zutela, 'ta zer kulpa ematen ziyo ten afusillatzeko? Hor etorri omen zin eun batin Estanix Etxabaguren eta José Mari Goñi, biyek koñaduak. Eta Marqués del Norte Villa Arregi esaten ziyoten Mendindo gaiña hartan 'ta hura geo demborakin erre in zen, edo erre in zuten, edo ez dakit zer pasatu zen. Eta^ hala, etorri ber zutela Romanonesen alaba. Marqués de San Dam iánje bai eta hoik denak etorri in nahi eta hala, etorri zin Estanix eta Goñi. Eta esan omen ziyo ten "Batista, hik ingo al yukek zuen beko itturritik zuen terrenoa tokatzen deneiño zanja bat tubua pasatzeko? Hola 'ta hola heldu 'ttuk ta ura nahi ttek" 'ta esan omen ziyon " Ingo 'ut, zembatekua nahi zute?"

Jose Mari Erauskin Arpide baserrian ja io a , Ergoien auzoan (O ia rtzu n ) 1918ko apirilaren 28an. Hama hiru urtekin lanin hasi niyun "pintxe" ille mozten, kalian Arregikin. 'Ta geo, hamazazpi urtetan Errenteira jon niñun, gehiyo ikasteko edo.

Gerra aurreko kontuak, zuek gaztiak ziñateia, herriko girua nola zen? Giro abertzalia, batzokiya, antzerkiyak egitten,... Girua oso ana. 'Treinta y seis'eko julio arte girua oso ona. Oaingua biño hobiagua. Antzerkiyak eta hoik denak repubiikan demboakuak, 'ta antzerkiya biño lenoztikan ezpata dantzariyak giñun. Gu hemen, Romeronin, hor yun batzokiya eta teatrua itteko tokiya. Hor aitzen giñun entrenatzen ezpata dantzako eta. Geo teatrua itten hasi giñan demboan berriz, goiyan.

Erakusten aitzen zianak oiartzuarrak al zian? Bai, bai. Oñatibiatarrak. Juanito 'ta l^anolo 're bai, Dionixio 're bai, geo Iñarra Hermenegildo 'ta. Hoik ttuken gue aurreko ezpata-dantzariyak.

'td hurrenguak gu. 'Ta gu ezpata dantza ittera hemendik Baionara 'ta nonahira joten giñun.

Gazte demboran giro poiitta 'ta oso gustora, biño, geo etorri zen /lo f k denal< izorratu zittun gerra. Eta ze r dai<azu goguan? Noia sartu zian edo ai^ordatzen zea? Zer in zenuten gaztiai< gerra sartu zenian? Gu hemen batzokiyan ezpata dantzan 'ta ibiitzen giñun beti, eta geo naparrak heldu ziaia, reketiak eta ... Gu biño zarragukuak eta in 'ttu ken eskopetak eta partittu zittizten hor eta mendira jon 'ttuken hairi kontra ittea. Eta gu berriz Matteoneko Joxe Mal 'ta ni, nik hemezortzi urte eta harrek hogeita lau, eta biyei eskopeta baña eman eta hemen dik pasako zila tropak herriyan kamiyoz kamiyo, 'ta gu paradako goiko baikoiyan Ugaldetxon, han biyek txokuan guardiyan aber noiz pasa tzen zin. 'Ta nik amakiña bat aldiz esaten dit geoztik, ze ingo ote genun guk eskopeta haikin haik han pasatuta? Ze okurrittuko ote zigun gurí in ber genula? Tiroka igual hasi! Ez zakit ba! Juiziyua 're ez baizen asko hemezortzi urtetan. Biño ez 'yun iñor 'e pasatu 'ta atzea eskopetak eta entregatu 'ta aurrea. Geo mendira jon 'zin haik ihesi reketik tira 're balakin eta denak 'a la desbandada', denak itxea. 'Ta l^iel Matteonekua han 'yun 'ta harrel kartzela, eta 'pena de muerte'-kin eondu 'yun hua han Ibilli zelako. Gerra hemezortzi urte nittula hasi 'yun 'ta ordun jon niñun Larrasea. Larras badakik non den? Landarbasoko goiko aldi hartan. 'Ta gerra hasi zenian han zeudeken goiko aldi hartan gorriyak. Gorriyak esaten genioken ordun. Eta etorrí 'ttun eskuadra bat, 'ta gue etxea etortzen 'ttuken askotan, eta hain illia mozten eta holaxe hasi niyun. Geo esan ziteken hemezortzi urtetan gerra jon ber nula haikin edo bestela trintxerak ittea edo. l-lemezortzi urtekin ja obligatuak geundeken, 'ta haik ja rri ziteken orduan, ñola pelukerua nitzan eta hor Astiarragako Bentan tropa haundiyak zozten, eta hara joten niñun Larrastikan eune ro illia moztutzea. 'Ta hantxe aitzen niñun.

Karmen Gallastegi Ormazabal Karmen Gallastegi O rm azabal, 1917ko apirilaren 7an jaìoa.

Batzokiya zen Romeronin iendabìzi. H or antzerkiyak egitten zian? Bai, bi premiyo irabazi genittun Donostiyan. Bai, eamaten ziguten. Azi<enel<oz gerra baño lentxio jon giñan Bizkaira, han zen reuniyo bat oso inportantia, gerra biño ien Estelian izandu zen zenan ondoren, eta jon giñan antzerkiya egittea. Itten genittun: bat "Ehun dukat" eta geo bestia, eta bi premiyo. Gipuzkoan Batzoki guztitan bazin kuadruak, ian itten zutenak, biño Donostikuai eta denai irabazi geniyon eta berrogei duro eman ziguten bakoitzin. Ta diru asko orduan ta jon giñan eguna pasatzea lan egitten genun guz tiyak, postako Euxebio ta hura genun jefìa. Ez dakizu ze kuadro politta zen, ze jende jatorra!

Orduan giro politta ezagutuiio zenuten? Oso politta! Frantzira re jon giñan bi aidiz, dantza ittea ta antzerkiya ittea. Ta San Pedro egunian Gernikan giñan antzerkiya itten. Geo beste herri batían re bai, Batzokiyan inaguraziyua zela ta han e bai, oso politta zen. Horregatik geo sufrittu genun horrenbeste! Ez genun sekuia pentsatuko hoiako ezin ikusiya zela herriya hontan. Eskribitzeko makina erosi genun berrogei duroko premiyua eman zigu tenin Donostiyan. Harekin ta gero marru edo zerbait in ber torri zinin besti hoik! Baikoitikan betti dena, horko kuadruk... Eta eskerrak paper zarrak eta gure komon zuluan gorde zila! Ikurriña ta peligroko gauza guztiyak. Ta sekula ez zitzayoten gotu han ikustia. Ta reketiak han aurrian olluak lumatzen, harrapatzen zittuzten nahi zuten tokiyan, nahiko jana izaten zuten.

Nota ilíusi zenittuzten republilca garailio momentu tioik? Gaizki portatu zin guekin. luitzen ziyoten republika torri zenin lanik in gabe bizi ber zutela. Eta neretzako ikusten nun asko baliyo zuten jen dia bazutela; Prieto ta en fín! Beste asko re bai, ministruk eta... miño honegiyak netzako izandu zin. Ta guk eleziyuk izaten zinin lana egit ten genun. Amonak eta ateratzea AItzibarra ta ondo ez zoztenai launtzea... ta lana asko itten genun, laundu itten genun elkar. Bagiñan dozena erdi bat lagun eta batzuk ayeka batea eta bestiak bestea. Ta etortzen zin Errenteitikan gaixto purrakatu batzuk eta están ziguten... Egun batian hotzak kazkabarra itten zun febreron, hura hotza! Eta "¿Qué hacéis aquí? i No os acerqueis al colegio, porque os rompemos^ la caraIdNo teneís un poco de colorete? Porque estáis muertos de frío" ta sekulako burlak. Eta eun batin tiruk eta denak izandu zin! Hemen bazen txofer bat eta autobusakin joten zin urrutikuk zinan billa botatzeko. Eta bestiak ezin eaman! Sozialixtak zin hoik, gaixtuak! Etzin ondo portatu gukin. Batzuk bai, miño ez dut nik rekuerdo onik sozia lixtakin.

Euskaldun kutso edo abertzaliakin etzin ondo moldatzen? Ez, ez.

Euskeraz hitzeitten zuten beak? Ez, ez. Hoik zin kanpuan jayuak, biño gurasuakin kanpotik etorriyak. Eta ez, hoik denak zin konpoko jendia.

Ordun republikanukin etziñazten ondo moldatzen?

Ez, Altzibarrea tortzen zin dantzan ibiltzea ta gu re bai, biño ez genun natii izaten hail<in.

Katabaza ematen zeniyoten ordun? Bai, hairi bai.

Oiartzunen erdaldun gutxi izango zen, famiii jaiiiñan batzuk? Bai. Zin l<arabineruai<, guardia zibiianal< eta kittto. Eta sekretayua ayuntamentokua, ta jueza ta hoiaxekuk. Zertik, meikuk eta botikayuk eta hoik denak euskaidunak zin.

Mikeletik eta akortzen ai zea? Ai, mikeletik, bai polittak! Hortxe, oain munizipalak dozten tokiyan zoz ten, ayuntamentuan bian, hortxe ben trajikin. Jatorrak zin, euskaidu nak denak.

Geo etorri zian egun iatzak egun batetik bestea. Noia akor~ tzen zeate gerra sortu zela? Jesus! Pasaiko festak, ta gu giñan elemento gaitzak, ta denea joten giñan. Ez giñan izutzen eta jon giñan Pasaira, ya azkeneko igandia zela ta. Ibili giñan arratsalde guztiyan han ta gauza estraño bat, jendia itxea bezela ta "ba itxea jon berko dugu!" Ta askotan oñez ibiltzen giñan, ez genun ta diro askoikan. Geo bai, lanin hasi giñanian biño. Eta etorri giñan kalea ta alletu giñanin pasa zen kotxe bat, hoi denak akortzen gea, bueno, denak ez, porke ne laun denak hil dia, ni baka rrik gelditzen naz. Ta pasa zen kotxe bat, biño belozidade batin, izu garriyan! Ta hemen pixka bat geldittu zen eta esan zun "¿Que viene un tanque!" ta "Tanke? Ze tanke?" ta harek hoi esan zun ta gu beira tanke hoi noiz etorriko! Ta urrengo egunian moimientua, guardia zibiliak eta kanpokuk e bai. Ta "Se ha estaliau la gerra" ta geo konturatu giñan Goikoetxea azaldu zila Naparrutik Arraskularrea. Bestik zozten Urkaben 'ti -ta ! ' tiroka. Biño besteik ez, tirua. Ta guk esaten genun "Oh Dios Mio! ze in ber dugu?" Ta askotan itxetik atera ta Exkerreneko sagardotegira, ta oke rro, han gañetik pasatzen zin! Itxetik atea in ber ta hola eondu giñan. Ta jende estrañua, karabineruk, ta guardia zibilak,... ta holaxe, gauza jatorrik ez. Ta bertako jendia, Kinkirriñeneko Joxe Luixek ta guardiya itten ziyoten bikayual. Eskribittu itten zun harrek "en la Constancia" artikuluk, hura zea zen, karlixta zen, ta oso lixtua zen. Eta eondu zin bi edo hiru eunin

mutil hoik, geo ze in zun, martxa! Iñor etzun defendittu, ez apaizik eta ez mutillik beai guardiya in ziyotenik! Hua martxa ta geo bestik hartu zittuzten eta gixajuak ze in zuten? Hemen geldittu, batzuk alde in zuten, Oñatibianeko Juanito eta hoik denak alde in zuten biño... Geo hurrengo goizian sartzen hasi zin. Euriya zen, manta zar batzukin hemen (bularrean) kriston estandartia jarriya Jesusen biyotzana, ta bastoyakin "iCalma muchachos!" ta gu leyun aizu! Ke kosa! Ez jakittia! "¡Caima muchachos!" eta "iCalma muchachos!" Hor ayeka bate tlk eta bestia bestetik, eta bestia erdiyan be bastoyakin. Ta gu denak baikoyan, eta atta baikoyan eta zea re bai, Manuel Txantxangorriyana, Kaxildan gizona. Ta atta ta biyek imediatamente kalea! Ta hoi Jesús! Orduntxe izutu giñan, oain ze ingo ote yoteí? Ta denak ya sartu zin eltxuak bezela, ta biyek eaman zittuzten estatuaño. Ta han registratu dena zerbait bai ote zuten ta biali zittuzten itxea. Ta geo sartu zin pilla bat, reketik eta... ezin da esplikatu ze kantidade! Sartu zin falangistak, eta hasi zin batzokiyan dena txikitzen! Ordun hemen zon batzokiya, zirkulun. Ta zuzen-zuzenin hara. Bota zittuzten katxarro guztiyak, ta ikurríña re bota zuten. Ta bi señoritak su eman ziyoten, ta haik zanpa tu zittuzten erki-erki. Ta bueno, hortan jon zen. Ta geo hasi zin asta txikitzen eta ez dakit indarrik edo etzuten reketik eta Joxe Mari Errandoneak hartu zun bi o hiru golpe eman ta hautsi zun. Ta nik ez dakin neon nearrez o ikaragarriyak esaten eta falangista batek pixtola batekin apuntatuz esan zin "IGrita o disparo! iGrita viva España!" Eta ne onduan zon gizonak, Galarragak, ume ttiki bat besuan zula, esan zin "Eju in zazu!"ta "Eju? Ze eju?" "¡Viva España!" (darda raka) ta gue amak e bai "iViva España!" ta han zozten guztiyak, ta nik "que viva" Sartu zineko hainbeste jende... "iMuera Euskadi! ¡Muera el Partido Nacionalista! ¡Y un tiro al que ponga mala cara!" ta hoi satén etzin ixUdu nlk ez dak¡t zenbat denboan. Hoixe zuten "iMuera Euskadi! iMuera el Partido Nacionalista! iY un tiro al que^ponga mala cara!" Hoixe, mala cara no la Ibamos a poner ? Izututa giñan denak eta! Sartu zineko hasi zin! Ta hola, abitu zin biño geo atzea, ezin izandu zuten pasa Errenteira eta iñoa, ta geo hemen geidittu zin denak.

Ta hemen denbo asko pasa zuten kaskun? Kaskun bastante in zuten, biño hainbestetako ez. Billatu zittuzten toki yak lo ittekuk eta non eoteko. Harizmendinin eta Barandiaranenin, hor nausiyak,; Xabalen e bai ta gue etxian e bai, hor koarto hortan meiko bat. Debaide euiki behar zenittun gañea! Ta gue etxea zenbat aldiz etorri zin "Por favor, nos va a enseñar el despacho de su marido" ta gue amak "iSi no sabe no escribir!" "¿Qué dice?" Harizmendikukin

nastu egitten zittuzten. Ta saten ziguten "Venimos a registrar la casa. Si tienen ustedes armas, banderas o algo sáquelos, porque no les pasará nada" '75/ no tenemos nada!" Ta berriz etortzen zin, falangix ■ tak zin gaixtuak hortan, haik ematen zuten kara.

Zeozerren jakiñan gañin etorriko zin, bazekiten hemen nazio natixta asko zeoia Oiartzunen hoiako etxetan ta haiako etxe tan? Bai, bai. Ederki zea iñak zozten. Denak bazekiten zer puntotan, non eon ber zuten.

Ta geo ze persona jaso ber zuten e bai? Haik bazittuzten iagunak. Han etorri zinak etzekiten hemengo jendia non bizi zen ta zein zen, hemenguak emen zizkaten datuk, beste iñork ez. Haiako ta halako. Ta Pamplona biaitzen zittuzten, erki badakigu zeñek biaitzen zittuzten!

Frente zeñek itten ziyoten, esan zu Urkabetik frente itten ziyoteta Arraskuiarren zeudenian? Karabineruk eta gurdia zibilak eta Pasaitik etortzen zin batuzk. Ta geo, San Markostik hasi zianin jon giñan gu AItzi-txikira. Botzen zittuzten biño etzian lertzen! Nonbaitt m ilitar gutxi zuten San Markosen. Espoletik gabe biaitzen omen zittuzten eta etzin lertzen. Geo etortzen zen isatsa gorh-gorriyakin aeroplano bat eta guk esaten genun "sikie rik e geyo etorriko balitzake!"

Bertakuk etziyoten frenteik in ordun? Ez, Urkabetika, San Markostikan eta geo Irun ayekan Eriaizen.

Eskopetakin edo mendi aidera jo n zin ba? A, ai! Bakizu noa jon zin? Berdabiyoa. Ta horregatik in genizkan beso tan, zea hoik izautzeko. Jon zin Berdabiyoa mutil mordoska bat, ta ikusi zittuztenin ikusi zutena 'echando betún ' hoik e lau katu jon zin ta. Ikusi zittuzten eta etorri zin, biño hoixe in zuten, eskopeta txar bat zukin ibiiii zin.

Ordun hemen tropak sartu ta herri guztiya hankaz gora? Bai biño, aseguratu zuten jatia, olluak eta, aziendak eta... pentsatu zuten noa jon e. Bai, estudiatua zuten noa jon, ze baserrita jon, ze kolore zuten... Baserri haitakuk geinak zian nazionalixtak, txapa ba-

L e k u k d t a s u n a k

349

tzuk eta papera eman eta "geo patuko zattuzte!" eta patu gabe geatu zin. Ta gu han giñaia baserriyan Aitza-txikin, esaten genun, "aber honea etortzen din oain?" beidurrez, o detenitzea o beyan bat kentzea. Eamaten zuten harrapatzen zuten guztiya, olluak eta... bai, erki mazkatuta eon zin!

Geo hemen hasiko zin detentziyuak? Bai, pilla erra eamaten zuten. Lendabizi eaman zuten Harizmendi eta Leonzio Aramburu, Don Jose Domingo... sei laun eaman zittuzten, oain enaz akortzen, hara gora. Geo gue atta ta beste pilla gaitza, bi apai za, Don Eustakio ta Don Jose, Joxe Korreonekua, Antonito Petranekun atta, Edurne Bergaretxen atta... ta bazin mordoska bat, oain momo entu hontan ez naz akordatzen denak biño. l-lemendik Lesakara, San Antonen deskantsatu eta Lesakan ez dakizu Don Eustakio apaizai ze golpia eman omen ziyoten. Abiatu zin ta Erlaizeku hortan erittuk izan du zin eta hillak e bai. Ta ordun etorri zin Pamplonatik familiyak Lesakara gorputzak eamateko edo ikusteko. Eta momentu hartan alle ~ tu zin gue atta ta prisioneruk ta eskerrak kartzelan sartu zittuzten Lesakan bestela txikituko zittuzten! Eman ziyoten kulatakin ipurdiyan ta baldatua utzi omen zuten Don Eustakio.

Geo hemen detenittuak eon zianak udaietxian, hoi re izautu ko zenun? Bai, hoi izautu nun, bai. Batzuk nik izautzen nittun, guarda Altamugarrikua izautu nun. Ekartzen zittuzten biño geo eamaten zi ttuzten gutxika, ez atentziyua ematetikan edo. Nik ikusi nittun Larraburuko atta eta Arangureneko mutilla, biyek bakarrik eaman zi ttuzten Igande batin arratsaldeko hiru t 'erditan. Oaintxe bertan leyo hortatik beira no. Ta kamioi bat, odun etzian oain bezela kamioyak itxi yak eta zin atzian egur batzukin eta hola helduta aizu, zutikan. Ta Aroxkenekukin berriz, geinez e bi edo hiru, Zelestinokin. Ta uste dut gañea Altamugarriko guarda ere harrekin eaman zutela. Gutxi ekartzen zittuzten ta berriz eaman itten zittuzten, biño ze gaizki pasa tu zuten han lurrian aizu. Eskerrak denbo askuan etzela. Ta gañea iñork e hitzik hartu gabe, ez nola izena zuten... Eta Zelestinok esten zun "ez digute ezer esan, nik uste dut oain joten ganin hartuko digu tela deklaraziyua ta etxea bialiko digutela, guk ze in dugu ba? Nik ez dakit zertik den?" bere bastoyakin, ezin ibilliyik, gizajua! Oixe merezi zun! Ta geo, beste gañekuk e, nl ez naz akordatzen hemen izan zen Kinkirrinkiñeneko Txomin, ta fondakua re bai. Eske ni joten nitzan bas tante izuakin e? Txulana itten nun biño! Izuakin joten nitzan e? Han

zeuzkaten bigote haik gaizki hartzen zittuzten "¿Qué teneis en la cesta?" "Comida" 'bra ' kentzen zuten gañeko zapiya depreziyo bate ■ l<in! Nik saten nun "guk e kristabak gea ba?" Bestin' ez dakit zeñek ematen ziyoten bokadillo edo... gosiak etzin ba eongo noski?

Bertan etziyoten ba emango? Ez, eta nik ez niyoten Ikusi etxekoik e han. Ni joten nitzan orduan etzin joten, o...

Hemen eon zian udaietxian ta Ergoinen zuen atta ta eon omen zian ui(uiio batian? Bai, gue atta etzuten ekarri honea, udaletxea. Ergoina eaman zuten ukullu batea, eta han eondu zen bi eunin, kalentura zun ta hara alle tu zeneko pulmoniya. Lesaka geo gurdiyan eaman zuten, gue atta etzen gauza oñez joteko. Ta hara aiietu zenin egarriya ta Don Eustakiok apaizak ikusi ben zun han beste apaiz bat urdiñez jantziya bere borlakin eta esan men ziyon "Por favor, ¿le pueden dar un poco de agua a este pobre hombre que biene malo?" eta "Pa ustedes no hay nada" ta hala esan omen zun korreonekuk "Au marka! Apaiza batek bestiai ukatu!" eta han eman ziyote soba gaitza han zeon jen diak. Biño herrikuak ez omen zin, kanpotik etorriyak, bestian familia rrak. Ta geo eaman zittuzten San Kristobaleko fuertea. Eta esan omen ziyo ten "Van a pasar mala noche porque no tenemos nada"eta argiyik e ez men zen ta zanpatu itten omen zittuzten ta Oiartzunguk hizketan beak "gaur gaizki ibilli ber yeu" ta ez dakit zer ta bakit zer. "Ui, zein zazte zutek?" eta "iSilencio!" ta lurrin eondu omen zin ta gue atta urrengo eunin eaman zuten enfermeira, meikua karri ta bastante gaiz ki. Ta geo jana, pues, patxak ta pikuk ta holako gauzak jaten zittuzte. Gue atta re etorri zen txiki arrayo iña ta Harizmendik eskribittu ziyon bere andirai esanez "Juanita, cuídate porque yo estoy como un cha val" ez dakik zenbat kilo flakatuta. Ta geo ikusi genun ze in zuten, itxia dena miiitarrez betia. Ta alaba gaitzetiñak itten, arratxetan tertuliya itten zuten miiitarrakin, erreme yoik etzuten. Beak esaten zuten "Ongi itten bayogu hoirí, guria akaso lenotik libratuko dute!" esperantza. Ta jon dia bisitatzea, Ayestaran pasteierua, Antonio Errandonean andrian atta eta IHarizmendin despatxoko abogado bat. Eta junta kar iistako sekretayuakin. Ta harrek ya lana iña zun Harizmendi ta gue atta atetzeko. Eun batzutan guardiya itten omen zuten reketiak eta

hurrengo txandan falangista ta harrek nahi zun beai komeni ziyon fetxatan haik biyek atetzia, eta etzin atea ta jon zin bisitatzea. Ta jon zinin "¿Qué quieren ustedes?" "Queremos visitar tal y tal" "ISi, han salido!" "¿Cómo?" " /5 ( sí, ustedes se han cruzado en el camino!" Biño ez sinixtu bestiak, zertik orduko bazekiten han ze pasatzen zen. Ta ordun aztu zayote gue atta bisitatzia, ta seittun jon ornen zin ta billa tu zuten non hil zittuzten. i-iandik jetxi ta herri ttiki bat, gari asko zon oso herri politta, eliza ttiki batekin ta itxe gutxi. Ta seittun enteratu zin non zeuden ta (iurjabiri) lu r hau ez ibiiii, ze eskatzen zute? Guk patuko dugu, hemen itxi eta urtian hainbeste patuko dugu" "konfor me". Ta geo hango gizon harrek, esan omen ziyoten, bai, hementxe sartu zittuzten eta gañea apaizak esan ziyoten aber nahi zuten konfe satu. Eta oiibo baten onduan jarri eta esan omen ziyoten "Nahi bazu te konfesatu" eta "zer ba? Hil in ber al digute ba?" "Porseacaso". Harizmendi geldittu omen zen pasatua, seittun konformatu ta bere gurutzia eman omen ziyon apaizai, arrosiyuan bere andriak jarri ziyo na, eta esan omen ziyon "hara egunen batian joten baza Oiartzunea, halako etxea, emayozu andriai ta arrosiyua lepuan jarri nazu" Ta gurutzia ta bi medalla zittunak andriai emateko. Ta bestia, Leontzio Aranburu jarri omen zen oso nerbioso ta zolo haun di batin biyek, Harizmendi lenengo disparuan hil omen zen biño Leontzio ez, ta honei "tiro de gracia" eman ziyoten ta burua txikitua omen zun. Ta denboa pasa zenian abisatu ziyoten lana iña zola zolotik ateratze ko, biño, familiko baten batek juezakin jon behar zula izautzea. Eta eaman zuten alaba zarrena. Eta hortako sartu zittuztenin apaizak esan ornen zun "Ui! Meza dugu ta etorriko gea geo" ta utzi zozten bezela, ta martxa! Hoik, han sartu zittuzten lurraren jabiak esanak dia. Ta geo etorri zianin sartu omen zittuzten ta abrigua gañin jarri omen ziyoten, ta geo lurra bota eta ateratzea jon zinin oso osuak omen zeuden. Harizmendik esan omen ziyon apaizari "Nik poza hartuko nuke zu nere andriana jotia ta nere alaba ttikiyai muxu bat ematia nahi nuke" "Ingo dut b a!"ta pasa urtia ta urtia ta etzen etorri, igual hiru bat urte gutxi nin. Ta etorri zenin, lenbiziko momentuan etzula errezibitu nahi andriak, ta geo aiabak esan ziyoten "ama! Hoi etzazula in, etorri da behintzat" beldurra igual izango zun ta. Orduan eman zizkiyon guru tzia ta medallak.

Hemen afusiUatzen hasi zianin ta zuek sumatzen ai zenuten? Jesús! Zenbat tiro de grazi botzen zittuzten ere bai, kontatzen aitzen

giñan, ez giñan oirá joten. Nil< ez dai<it zertii< itten zun, bueita ematen zun l<amioyal< hemen. Donostitii< edo n/7c ez dai<it nondi¡< etortzen zin eta buelta hemendik eman eta beko plaza joten zin. Ta bagenekigun zenbat denboa pasatzen zuten gutxi gora bera. Konfesatzen eoten zin beko piazan ta geo joten zin kanpo santoa, ta ya begenekigun noiz dis paruak hasiko zin ta "bat, bi, hiru..." ta ne anayak ere bai, kontatzen zenbat zin. Piiia gaitza ekartzen zittuzten, biño, dena sumatzen zen.

Ikum ñakin e pasadizoren bat bazenuten ba? Ui! Atta kartzelan ta ikurriña komonan azpiyan, eta reketik olluak lumatzen han. Eta guk esaten genun "Eunan batin harrapatuko dute eta denak kartzeia jongo g a!" esaten zun gue amak. "Hoi atetzen badute hortikan, kartzeia denak!" eta Erramuna Axeiyanekuai esan niyon "Aizu Erramuna, gauza bat esan ber zattut. Gue ama ez da bizi. Ikurriña do gue komon azpiyan atzeko aldetikan eta zue kuñaduk sartu zun han zoluan presaka eta atetzia nahi dugu" "Ta nola ateko dut ba?" "Ez dakit biño, lenbailen aber ateratzen zuten! Guk horrenbeste den boran iuki dugu biño, oain ezin dugu, ez ga bizi, ez dugu loik itten!" ta "Bueno, bueno" esan zigun "torriko naz illuntze batin". Ta orduan eamaten zittuzten holako xexto xabal batzuk buruan, batzutan arropa kin, bestetan belarrakin ta... holako bat buruan hor heldu da. Ta illuntzia in zunin, sartu bandera hoi, belarra gañin jarri ta han dijua Erramuna. Orduan atzetik etzen bireikan ta kaletikan pasa ber zen. Ta gue ikurriña txiki-txiki guaizikin in. Lana me-mia zen bi aldetikan, hementxe josiya, hua pena geo. Primo de Rivera garaian gordeta Republika torri arte, 31 arte, ta geo berriz, 36an berriz jaso. Hementxe josiya, sala hontan josiya! Trajiak ere bagenittun, dantzan e bagiñan bi grupo eta traji haik e denak txiki-txiki in beldurrakin. Hara oain ze polittak izango zin, reliki batzuk.

Ta gaur liburutegiya den lekuan zer ja rri zuten? Hor ospitala jarri zuten, Mitxel eta hor eondu zin.

Karmen, badia iritzi batzuk hau aztu in ber deia esaten dute nak. Aztu ez, nik ezin dut aztu. Barkatu? Ez dakit, in berko da, oaindik bizi ga ta.

Maritxu Sagardia Zergatik eraman zuten zure osabairuñeara? Begira, hori gertatu zen, tropai< herrian sartzeko momentuan, heldu ziren tropàk, eta gure nagusiak, finka honen jabeak, nagusiak, beste aidera pasa ziren. Utzi zizkiguten gurí, ba neskatxa haiek zaindu, nes katxak, 3 neskatxa bazituzten, eta haiek zaindu, eta etxea-eta kontu, egun gutxitako kontua izango zela eta hórrela. Eta han geunden etxe aurrean denak, tropak heldu zirela kamio betean hor, eta han genuen de, eta sartu zen militar bat -e z dakit zein ze n - eta denak jarrí zigun paretaren kontra, neskatxak, nire Izeba, osaba ez dakit han zenikan, eta denak jarrí zizkiguten, "imanos arriba!", pistola denei, hórrela,

aurrekoaldean jarrita. Lege bat egin zuten hori, eta gero, gure osaba azaldu zen ogiaren gainean hirugiharra batera prejitu eta ezer egin gabetanikan, hórrela, kutxHoarekin ebakiaz, ba... tropak il<usi behar dizkiat eta joan zen guretara, etxe aurre horretara. Eta, tropak pasa zirenean Piazara, esan zuen berak: "Ba! Joan behar diat kalera, ea zer den ikustera". Eta kito: hortikan jaso zuten "como espía" eta... gero jakindu genuen Panplonara noia eraman zuten, gurdian, Aritxulegin barrena, eta han Aritxulegin rekete batzuek noski aurpegira istua bota omen zieten -hori beti esaten zuen, e, hiltzeko aurrean ere hori esa ten zuen: 'Yekete txar batzuek, noski, aurpegira istua tiraka"-.

Politikan aritzen zen? Bueno... nazionalistako zera horretan, bai, eta botoakpartitzen-eta hor ibiitzen zen. Behin esaten du, Juiianita Seingoarekln hor topatu, haiek karlistak eta... "Tori, Katolikako papera..." "Demonio kotxinaü -kar, kar, kargu zer gaitun, Katolikakoak?" esan zioia berak, osabak, bere amorrazioan. Zera, botazioetan-eta egongo ziren ziren nonbait kale kantoietan edo botoak emateko... "Tori, aittu, Katolikoen paperak" Eta gure osaba-eta amorrazioan: "Demonio kotxinak! Gu zer gaitun, kato likoak ez eta?" esan zioia. Hori behintzat esaten zuen askotan gure osabak.

Denbora asko pasa at zuen? Ez dakit nik zenbat denbora pasa zuen, hori ez dakit: hilabeteren bat zuk edo... urtea edo... ez dakit... Joaten ziren, Arkale ere bai, han egondu en, gero bi anaia horiek ere bai, eta gehiago nor ziren?Xebero Goikoetxea. Ez dakit Behinik behin, joaten ziren Roncalesan denak bisitara, eta gero zerarekin, Sekundlnoneko zera horiekin, arropa jos ten genlen Errandoneanekoei, eta amistade handia genuen. Martin zegoen orduan alkate.

Martin Zalakain? Bai, eta zerak, Errandoneak, Kontxitak..."Ez dakit ba, badira egunak kartarik hartu ez dugula" "A! Martini esan behar diot!" Lehengusuak ziren haiek, gizonaren aldetikan eta... Martini esan behar diot, galdetu behar diot", eta: "Oye, Martín, mira lo que dice, que hace no sé cuán tos días que no han recibido carta..." Bale, horrenbeste hil dituzte, baina, hemendik aurrera, gure baimenik gabe ez dituzte hilko". Hori izebak esan zuen, Kontxitak zer esan izandu zion zeraren bitartez, Martinen bitartez. Eta gero izebak eta ere... hori ez dakit esan behar dudan, baina militarren zerara, Ergoiena, eraman zuten, ez dakit

Pagoko Errotan edo non egondu zen, zera... nofa esaten da? Intendentzia edo... hori eraman zuten Ergoiena...Pagoko Errota; han uste dut egon zela intendentzia-edo, militarrena, eta mojak, orain Mercedariak, horietakoak izan izandu dira hemen beti, eta horiek denak hara joan ziren, denak. Eta gure izebari?eta deitu zien Arizmendirenean zegoen komandantzia, komandante Ormaetxea, Biibokoa-edo izan behar zuen horrek, eta hark deitu zion gure izebari, "que estaban como detenidas para..."haien arropa, miiitarren arropa josteko, bi ahizpak. Hórrela ba... zeratu zen eta... "¿Quiere saber quié nes son los denunciantes?" esan omen zion zera horrek, komandatea edo, Ormaetxea horrek, eta... "Bueno..." eta nola Goñik, Migel Elizegik y otro que anda así, haciendo un poquito de cojera...": Raimundo Uranga... "uno cojo, así, altito, delgadito, un poco cojo... pues esos son los firmantes, los denunciantes..."

Frantxiska Iragorri Gerra hasi baino urte pare bat edo urtebete iehenagotil(, noia zegoen giroa hemen, Oiartzunen. Giroa zen bastante nahastua orduan ere. Partidoal< ziren Acción Vasca, Socialistas, nazionalistal<, l<arlistal<. Acción Vasca esan dut? Bai. Orduan, horiei< zituzten bal<oitzal< beren iei<uak. Sozialistek zuten Altzibarren, Aibisturrenean. Acción Vasca-koek zuten Estankoaren goian; karlistek zuten... haiek non zuten? Ixo...

Zirkuloan edo horrelakoren bat izango zuten? Ez, han zen, orain Bar l^aiteneko gol horretan, batzokia, baina... Bueno, eta orduan ere bai... nahiko nahaspila, bakoitzak bereak, hiz kuntza aiekatik, nahiko borrokak. Ni akordatzen naiz gerra baino iehe nagotik, zenbat urte izango nituen ba oraindik ere? i-iamabost urte edo hórrela? Beheko Plazan izandu zen karlisten mitin bat, eta ordukozja nahiko borrok hasia zen herrian, e...l Eta etorri zen... botoak ziren, eta propaganda egitera. Eta nik estreinekoz tiroan han aditu nuen, dotri -

natik atera eta etxera hefdu ginela. Eta esan ziguten "benga, benga... etxera joan, umeak, hemen ez da gauza onik eta". Eta ni etxera eto ■ ■ rri eta amari esan nion: "Ama, hórrela eta hórrela". "Baina ze pasa tzen da?"Eta... "Bai? Ongi egin duzu, ongi egin duzu etortzea". Baina orduko hartan gehiago gaberik pasa zen. Beren arteko haserrea eta izandu zen, jende asko zen Beheko Plazan, eta hitz egiten zuten den bora bateko eskoia zaharretako... han jarri altillo bat, eta handik. Eta, klaro, batzuek "iViva el Reyf"eta besteek "Gora Euskadi!"eta... lutxa; bat hori. Gero... hizkuntza aiekatikan ere bai. Lehen esaten aritu naiz eta... adibidez, hemen, Altzibarren, hemen lehenengo eskola euskaidu na jarri zuten Paul Urriolabeitiaren amak eta izebak. Eta hura zen pagatuta, partikuiar bezala, ezta? Eta gu hara joaten ginen. Eta, orduan, lehenengo gramatika euskalduna Joxe Luix Beldarrainek, hark ekarri izandu zigun guri euskaraz ikasteko, eta gero ematen zigun astean asteko lezioa, eta gero hark enpeño handia jartzen zuen, doth na ere bai... ordukoz ere izaten ziren bi dotrina mota, bat lehengo zaharra, eta gero dotrina berria deitzen ziotena. Baina orduan ere, kar listak edo ideia horietakoak, ematen zuten lehengoa eta gutxi batzuk hasi ginen dotrina berriarekin. Eta azkenean denak hasi ginen dotrina zaharrak eta berriak eta denak. Eta elizan ere izaten zen nahiko... nahiko... lehenengotikan, euskaldun berri hura ez zen ezetzik esan, baina nahiago zuten bestea ikastea. IHorretan ere izaten zen lutxa. Bueno. Gero... zer dibertslo eta zer zera? Bueno, batzokian egiten ziren antzerkiak, erakusten zituzten, adibidez, Karmentxu Arizmendinekoak eta horiek emakumeei sagar-dantzak eta emakumeek egiten zituzten dantzak, Oñatibiarenak erakusten zituzten mutilenak, aurreskuak eta gauzak; gero antzerklak ere bai, antzerkia oso inportatntea izandu zen gero bat, "Ehun dukat" eta Donostiara presentatu zenean uste zuten inork ere "Oiartzungoak, Oiartzungoak...booo", eg undalako despre zioak Oiartzungoei, eta gero zer pasa zen eta berek irabazi, entenditzen? Eta horretan gazteria eta jendea eikartzen zen.

Non egiten ziren antzerldali eta? Ui... orain Romeroneko azpi horretan. Gainera oraindikan ere han egongo dira tabladoa, eta bere sillak eta hura konpleto egoten zen. Eta antzerki politak egiten ziren.

Orain hizketan ari garen garai horretan? H or ere nazionalistak eta karlistak, aiuntamentoan. Bai, bai. Eta periodlkoak ere bai. Periodikoak ere ziren "La constancia"

karlistena, "El dia" nazionalistena zen, ''La voz de España" karlistena zen baita ere, eta gero errepublikanoena zer zen? Bazuten ba haiek ere... "Federai"edo...

Eta Pikabearena sortu al zen, "El País Vasco" Pikabea zen Diario Vascoko Oiartzungo korrespontsala. Eta hura zen Diario Vascoko nagusia, edo zerbait hórrela zen.

Eta berak ez zuen periodiko bat edo gero egongo zuen "El Pueblo Vasco"edo...? Bai, hark eman zuen egun batean... Orduan ere gu gazteak, dotrinatik atereak, dotrina joan behar izaten zen orduan, eta Kontsejupean eman zuen hitzaldi bat, euskarari buruz, periodikoen buruz, gehiago leitu behar zela, eta... oso hintxantea zen, gainera, aitona dotore bat; baina euskara oso zalla zuen, eta guardia zibilak ere h a n , lehiotikan begira denak, eta esan zuen batean V o i En Oiartzun ya hay chicas guapas, e l!" Eta gero berak barre egin zuen, eta esan zuen "Esto digo porque erdaraz ezin dut segitu..." esan zuen, eta guardia zibilek hura aditu zutenean egundalako poza, eta berriz ere euskaraz segitu zuen. Orain, zer tema? Beti akordatzen naiz periodikoa eta leitu gehiago egin behar zela eta... noia inkulkatzen zuen. Gainerakoan haren istorioak... hura daukat oso begitan gelditua nik.

Gerra aurretik kastellanoz egitea behartzen al zizueten? Nahiz Errepublikan egon... Uuuiiii...!! Eta cuidadito euskaraz hitz egin, ene...!!! Ene...!!! Bai, bai, bai... Hor bazen maistra bat etortzen zena, esan dugu ez déla esan behar izena, baina gaiztoa...!!! Bueno!!! Karlista amorratuaU! Margarita... orduan izaten ziren emakumeak margaritak, eta...bueno, bueno, bueno... euskararen kontrakoak, baina... izugarriakU!

Emakumeak nola bizi zuten garai hura. Ba, begira, denbora bateko batzokitan izaten ziren Emakume Abertzale Batzak, eta gizasemeak ziren abertzaleak. Eta karlistak ziren emaku meak margaritak, eta eramaten zuten solapan beren margarita. Eta gizasemeak ziren ba... karlistak, ez zuten izen partikularrik haiek, eta gainerakoei deitzen zitzaien berak ziren bezala, ez ziren destakatzen emakume... nazionalistak eta karlistak bezala, partidoak ez ziren... bueno, sozialistek eramaten zuten lazo gorria, lazo gorria eramaten zuten, hori gogoan daukat Eta Acción Vascakoek...brazaletea erama ten zuten, eta zer kolore zuten haiek...? Txuria, gorria eta berdea baita

ere. Bairìa beste... noia esango nuke... ikurrina ere ezzen... beste sigia batekin eramaten zuten. i-fori pixka bat gogoan daukat.

ANVkoak eta nazionalistak, biak nazionalistak ziren, baina batzuk izango ziren iguai ezkertiarrak... ANVkoak ziren ezkertiarrak, eta haietan ere beti... ez zuten jakin nahi izaten abertzaleekin, e !l! Bakoitzak bere bidea eramaten zuten... denek, e, partidu guztiek!!! Eta ????? haiek beren hitzaldiak, AItzibarren akordatzen naiz noia juntatzen ziren...kiaro, Oiartzunen ez ziren asko... Errenteriatik eta Pasaiatik eta, kiaro, hori gehiago zego en, eta hortik etortzen ziren AItzibarrera, eta horren bai... hor akorda tzen naiz ni, egun batean hitzaldia zela Albisturreneko balkoitik, gu umeak ginen baina guk aditu eta pixka bat xalatatu eta hórrela...

Eta ari ginen hori, ez? i^argaritak... eta gero Emakume Batza eta horrek noia funtzionatzen zuen... Hor izaten zen, batzokian, adibidez, Arizmendineko señora zen presi denta, eta hor lehenengo sortu zen larunbatetan preparatzen zituzten kaxuelak, hórrela, erakusten bezala, e...! Bere neskameek, eta gero Meltxora ????? arreba Meltxora, hura ere oso kozinera ona en, eta pre paratzen zituzten kaxuelak. Eta gero egiten zituzten azkeneko orduan rifatu, erreal bana edo pagatzen zuten numeroa, eta rifatu egiten zen. Eta tokatzen zitzaionak, oso gutxik eramaten zuten etxera, porke jende asko juntatzen zen orduan gizaseme eta hórrela... eta egiten zuten bertan afaldu. Eta Arizmendineko nagusia deitzen genionak, hari askotan tokatzen zitzaion, asko hartzen baitzituen, eta egiten zuen beti asmo horrekin, jendea han goxo-goxo jaten gelditzeko. Eta horrek jarraitu zuen denbora askoan, gerra hasi zen arte. Han bertan egiten zituzten... eta gero erakusten ziguten piantxan eta... emakumeari dagozkion gauzak ere erakusten zituzten.

Eta mendigoizaieak mutiiak... haiek ere han ibiiiko ziren ingu ruan, ez? Bai, bai, bai, denak. Mendigoizaieak, gainera -denak ez dut esaten, ebaina izan zen furia handi bat ezagutzeko mendigoizalea zela gaitze tan ziren milrayas deitzen zen hori, baina mendigoizalea zela ezagu tzeko izaten zuen behetik gora rayita azul marino bat, eta horiek dira, alkandora zuriarekin, mendigoizaieak.

Eta, orduan... pixka bat situatzeko... ikusi dugu... hizkuntza, euskara nahiko gordea, ez, euskara...? Osea, nahiko trabare ■ kin?

Nahiko trabarekin, segun zer tokitan. Baina hor bai:zokian eta ian asko egiten zen euskara egiteko, eta ahalegin guztia, eta Oiartzunen gehien erdaraz hitz egiten zen Oiartzungo plazan. Oiartzungo piaza -guk esa ten genion bezala, la s castellanas del pueblo"-, horko neskatxei iru ditzen zitzaien bajeza euskaraz hitz egitea. Eta orduan hitz egiten zuten denek erdaraz; denek, e ll Ez karlistek bakarrik, el! Baita nazio naiistek ere!! Denek erdaraz. Paseatzen-eta kalea ibiitzen zenean, denbora batean ez zen beste dibertsiorik eta errosariotik atera eta pia zan bueltaka, baina denak erdaraz. Oiartzun oso erdalduna izandu zen beti, eta gainera barre egiten ziguten barrioetakooi.

Hauteskundeak edo botazioen garaia iristen zenean, halako saltsa handirik montatzen al zen jende artean? Bai. Hauteskundeen garaian beti izaten zen hemen borroka; joaten ziren baserrietara propaganda egitera, karlistak eta nazionalistak. Eta batzuek hitza ematen zieten beren aidekoei; beste askok zer zela ez zekienik ere bazegoen... poderioan eta gauza, baina beti ateratzen zen nazionalista gehiago, eta... ni orduan gaztea nintzen, baina akordatzen naiz, urte batean, Iturriotzen... gainera egiten zen, adibidez, eskoiati kan eskolara noia izaten zen, bueno!! Eta bijHanteak, baina... zorrotz, eH inork ez besteei emateko eta, kontrol baina mortala zegoen; kotxeekin eta ekartzen zituzten ordukoz azkeneko baserrietatik... bueno!! Iturriotzen,e gun batean, hor bazen Iturbiden bizi zen neska bat, gai xoa edo... pixka bat hola zen, eta karlistetako bi joan ziren, korrika, Iturriozko malda gorriko zera horretara, hura elizatik zihoala, hari heldu zion besotik, botoa haiei botzeko; orduan, beste nazionalista bat joan zen, eta esan zion: "¡Fuera de aquí, asquerosas! Lehen baserri tarra delako barre egiten diozue eta orain botoa kendu nahi diozue? Guri agindua digu, zera, botoa botzea" Eta "bai, bai, bai... nik zuei bota nahi dizuet..." "Etorri ba gurekin" eta hartu eta eraman zuten berekin, baina...pelea gogorrak, e l! Neskak eta mutilak, denak, eikar tzen ziren hor botoetako egunetan. Eta beste barrioetan ere izango ziren, baina ni noia Iturriotzen... gainera, gustatu egiten zitzaidan saitsa ikustea, eta arrimatu egiten ginen horrelako egunetan, eta konta tzeko denboran-eta ere... zorrotz, el! Ilunabarrean-eta... bai, bai, boto garaian jendea fín ibitzen zen Oiartzunen.

Noia hartu zenuten gerra hasierako m om entu hori eta zer egin zenuten, lehendabiziko kolpe horretan behintzat zer egin zenuten edo ñora joan zineten... Gerraren hasierako rekuerdoa dut nik... arratsalde hartan joan ginen gu Haize-gainera Iagunak meriendatzera-edo, bokadillotxo batekin eta

L e k u k d t a s u n a k

361

arratsaldea han pasatzera, permisoa ederki kostata. Eta gero etorri ginen, Altzibarren arratsaldetan bilera egiten zen plazan, eta gu neska koskorrak... neska koskorrak edo bueno... koskortuak. Eta sartu ginen plazara, dantzan zebiitzan jendeari-eta begira eta gu aiiegatu ginene an Albisturreneko izkina hartara etorri zitzaizkigun bi gizon eta esan ziguten "umeak, aide egin hemendik, aide egin hemendik, lehenxeago tiroak izandu dira età". Eta neri gogoratu zitzaidan Beheko Plazan adi tutako tiroa... klaro, guk ez genuen ideiarik ere zer izango zen hura, eta... "joan lehenbailehen, e, porke berriz hasiko dira". Eta orduan gu izututa etxera joan ginen, eta amari esan nion "ama, hórrela eta horre la esan digute Altzibarren, zera... tiroak izandu direla" eta "bai, pasa ditut nik izu ederrak, aditu ditut nik etxetikan tiro haiek" esan zidan amak. Hori zen igandea, eta astelehenean, ba... noia du izena... Jesus, mendi horren izena ez zait gogoratuko neri orain...

Arraskularre? Arraskularre. Esan zuten noia etorri ziren Nafarroako jendeak, eta reketeak zirela eta... eta tiroak eta hórrela hasi ziren... eta gu izutu, bueno...!! Pila bat!!! Klaro, ez genuen ideiarik ere hura zer zen, eta ni akordatzen naiz, eta gu re bai, iruditzen zitzaigun harrapatu behar zigula tiroak eta ni akordatzen naiz zer beldurrarekin, aikoba deitzen den gelan sartu, eta noia egondu nintzen izututa...Gero ja, ez dakit zenbatgarren egunera sartuko ziren haiek herrira, ba... asko gabe. Eta, horretarako, amak esan zigun: "bueno, kalera joan behar omen da ogi bila". Kalera heldu ginen ogi bila, eta hemen .... Tik aurrera heldu gine la, ja reketeak plazan sartuak ziren. Eta gu, Dolores Postakoa, eta Merzedes eta Iturrioztikan haiek ere etxean????. Eta hemen, Lizarrustiko buelta horretan, guk ez genuen asko entenditzen politikaz, baina bueno... esan zuen Merzedesek "horiek guri esang digute Viva España'eta guk esango diegu 'agur'??? Eta heldu zen Oiartzungo bate kin???? Beren etxera, eta esan zigun "iViva España, jóvenes!", "agur" guk; eta, klaro, haiek ez zuten behin ere aditua "agur" zer zen ere, baina gu pasa ginenean, bestean esan zion gu zer ideiatakoak ginen, eta buelta eman eta korrika etorri eta esan zigun "venga, a gritar Viva España", "Ya os va a costar" esan genion, "no vamos a decir", eta ez genion erantzun, eta kalera joan ginen, eta kalea zegoen dena bete ta, 0000..., eta gure amak ogiaren bila bidaliak. Eta "bueno, pixka bat ikusi egin behar dugu" esan genion elkarri, eta ogiak hartu genituen eta pixka bat ibili... baina izutu ginen; bueno, hango kanta... hango ojua... gainera, ikusten ziren heldu zirela amorrazioarekin, batuzk behintzat, eta besteak.. gaizki; porke gosea eta komeria... Orduan, Oiartzungo neskatxa batzuk ikurrina hartu eta Xabaien egin zuten han -

kapetu; eta niri, hórrela, besotik heldu eta esan zidan: "Frantxixka, hau zanpatzera!", "kostako zaizu ederki, nik hau zanpatuko dúdala", "pues, egin beharko duzu b a l" "pues ez dut egingo" eta orduan Xabaleko... guk, lehenago, denbora betan sagardotegia genuen han behean, eta hango txokoen berri banekien nik, eta egin nintzen ateti kan sartu, beheko eskaileratikan atera, eta etxera ogirik gabe. Eta amak esan zidan: "Frantxixka, non dituzu ogiak?", "ogiak? Ez ditut ekarri, porke eskuan nituen, baina galdu ditut", "Eta zer pasa zaizue ba?" "Eta hórrela eta hórrela" eta, alta guk karlista genuen, baina kar lista fina, eta "zer esan dizuete? Bandera zanpatzeko?" eta "Bai", "Inongo banderarik ez da zanpatu behar, eta ederki egin duzu ez zan patzea, ogirik gabe pasako dugu egun bat" Hori zen lehenengo Oiartzunen sartu zirenenan, eta berehalaxe etxe guztiak hartu zituz ten; gure etxea, adibidez, nazionalistak ginelako, reketez bete zitzai gun egun gutxira, sartu zirenean jaun ta jabe egin ziren batzuk; gora joanda, bagenituen ba pegatina batzuek han... bueno, orain bezala, jarriak, gazteak eta... "vota el estatuto vasco"eta "Gora Sabino"eta... gure salako zera dena beteta eta... kapitana zena edo gora igo zen eta esan zuen "En esta casa son más nacionalistas que Irujo" eta, klaro, guk, orduan, politikaz ez genuen entenditzen, baina Joxe Leon zen 12 urtetan, lehenengo sozioa Oiartzunen nazionalistetakoa egina, eta hura politikan... gure etxean diskusio luzeak izaten ziren aitak eta baiak, batek karlistak eta nazionalistak, eta Joxe Leonek esan zigun: "Ez kasorik egin, e! Ez kasorik egin, ez deus esan, gero pixka bat joa ten direnean kenduko ditugu batzuk" Eta etxe guztiaz jabetu ziren, gu egondu ginen gure etxean lau familia, gainetikan konpainia osoa reke teak, baratzera joa eta nahi zuten guztia... guk, orduan, tipulak eta ez genekien zer ziren, baina haiek harrapatu eta jaten zizkiguten, sukal dera etorri eta...-batzuk, e, denak ez ziren hórrela- sukaldetik olioa hartu eta martxa, eta ordurako bageunden gu lau familiak han, eta Katalintxoneko amonak esan zion, gu han isil-isiiik, etortzen ziren eta ez ginen hitz egitera atrebitzen, eta esan zion: "iQué demonios! ¿Nos vais a llevar todo o qué? ¿Y nosotros con qué vamos a hacer la comi da?" Eta, hórrela, hura errietan ari zela, sartu zen kapitaina -hura jato rra zen-: "¿Qué psa aquí?" esan zion, "que entran a la cocina y nos quitan todo, ¿nosotros con qué vamos a hacer la comida?" Eta etxea ere, baserria zela... Orduan hark ordenak oso gogorrak jarrí zituen, eta geroztikan ez zen inor igo sukaldera; behetikan, lo ere han egiten zuten, sotoan, eian batzu-batzuk... ahal zuten bezala, porke hainbeste jende sartu zen... eta... bueno, guk gaizki, iehenengoetan oso gaizki pasa genuen, oso gaizki, reketeekin, eta izutuak eta... haien airean, eü Eta gero sartu ziren, haien ondotik, sartu ziren militarrak. Militarrak Oiartzuna sartu ziren San Inazio egunean. Bai. Guk, Garmendiko atze -

tik eta... egundalako bonbardeoak eta hasiak ziren, eta konturatu gienn Garmendi-txikikomalda horretan goitik behera noia heldu zen sekulako jendetza. "Zer dira horiek? Aiba! i-ioriek ez dira reketeakl". Eta orduan Oiartzungo bat joan zen bide erdira, gida bezala egitera haiei, eta sartu zen konpainia osoa, Panplonatikan, goiko zetaikan, Anerreko zubitik barrena sartu ziren kalera, sartu zien haiek. Eta, han, Etxe-txikin gelditu ziren...klaro, egarria, eta batzuk euskaraz sumatu ziren eta... Etxe-txikin euskaraz sumatuta euntalako zea eman... pena eman, ta haietan bat zen nire koinatua, eta esan zioten, bueno, zer bati pasatzen bazitzaion, etortzeko, eske heldu zen izu batekin giza joa...! Eta, kasualidadea, Mend ingo... hurrengo egunean, Mendinen, nazioanlak eta gorriak ziren, eta San Markotik Mendina asko atakatzen zuten, eta bala batekin egin zuten zauritu. Eta orduan kapitainak esan omen zion: ''Pascual, si tienes dónde esconderte, escóndete". Hark esan omen zion segituan: "Sí, pues aquella familia que bebimos ayer agua", "Márchate márchate, y no aparezcas hasta que se te cure" Eta hura zer egin zen? Etxe-txikira etorri. Eta egun haietan izugarrizko bonbardeoa ari zuen, eta Etxe-txiki ere harrapatu zuten, Etxe-txikiko ek ere aide gein zuten, nire ahizpa-eta gure etxera, eta soldado hori bere kapa handiarekin eta besoa hórrela jarriarekin, pues gure etxera, Maritxurekin. Eta esan genion: - Zer dakarzu hemen? Zein duzu hau? - Neska, pena eman digu ba! Hórrela eta hórrela eta... - Haietakoa al da? ~Bai, eta zauritua dago, eta gure etxera etorri da, ta gure etxean ezin da egon bonbardoekin. Eta gure etxera etorri zen, eta gure etxean bizitu zen, izugarrizko tran pak egiten zizkieten gure neska horiek, klaro, gazteak denak... bakai laoa jartzen zioten ez sendatzeko! Bakailao azala! Eta egondu zen den bora askoan gure etxean hura, eta halako batean... teniente bat, eta jaitsi nintzen behera, eta: - Aquí hay un soldado herido, ¿no? ~S í ' Pues dile que baje. Joan nintzen gelara, eta, klaro, gu gazteagoak eta gure sekretopean egiten zituzten kura haiek, eta esan nion:

- Pascual, hay un teniente abajo, que bajes. Haren larriak eta haren estualdiak! Benda hura ezin kendurik eta bakailaoaren azalarekin besoa dena zurítua, eta: - Trae un trapo mojado, mujer, trae un trapo mojado". Garbitu eta zeratu genion, joan zen behera eta esan zion: "A ver ese brazo..." ese brazo... kar~kar-karí "iBueno, en cuanto se te cure, tie nes que venir, eh!" eta '"Sí,sí". Eta hura han egondu zen, gure etxe an... 2-3 hilabetean, bakailaoaren azalarekin herida gaiztotuta! Eta guk horrelako rekuerdoak ditugu; eta, gainerakoan, gu han egondu gine nan, soldadoak egon zirenak ere, oso-oso... bueno, uretikan ardora besteko aldea zuten reketeekin: beste diziplina bat, beste errespeto bat jendeari... izugarrizko alderdia zen! Izugarria, eü Eta han ere bagenituen guk, gure amak josi ?? egiten zion Logroñoko mutil bat, bera pelukeroa zena, mutil jatorra eta... gero eta gero ere izandu genuen harekin tratu handia. Eta, horixe, militar haiekin oso ongi bizi tu ginen gu, eta, gainera, jana ere oso ona eta garbi egiten zuten, jana gure atarían egiten zuten, reketeak era bai eta berak ere bai, eta izu garrizko gisado onak, eta hainbeste jende ginen, eta beti pasatzen ziguten jan egina???? Eta nazka bezala ematen zuen pentsatuta haiek egina zela, baina Anerreko errekara joan eta garbitzen zituzten ontziak, orain acero inoxidable bezala: brillante eta garbi. Haiekin bai, haiekin ondo egondu ginen. Baina haietan ere pasa zen, mutil hori sol dado nola gure etxean zegoen, konpainia hartako mutil bat pasa zen gorríetara, San Markos edo... beste aldera. Eta hark egin zuen parte eman tropa non zegoen, eta gure etxean soldaduak zeuden, eta hurrengo egunean, haiek aide egin eta hurrengo egunean, presentatu zitzaigun euntalako abioia, etxearen parean, baina...CNTjartzen zuen, igitai handi batekin... eta, gu, klaro, ene... gure izuak eta gure beldu rrak! Eta pentsatu zer izango zen gure refugioa... eia! Han salbatuko ginen gu!! Kar-kar-kar... ai, am a!! Eta gero esaten ziguten kapitainaketa: "No salgaís a la calle, no salgaís a la calle". Eta ibiltzen ziren buel taka-bueltaka, eta guk izu batzuk...!! Eta gero enteratu gien ñire koi nataren bitartez, porke han pasa zirenak, ñire koinataren familiakoek ez zekiten berririk hilabetetan, eta, orduan izaten zen Bilbaon zentro bat bezala, ba hemendik hara pasatzen zirenak eta... informea zabah tzeko familiakoei bizi zirela, hil zenean, edo herituak zeudela, eta haiek abisatu zioten ñire familiari, bueno, ñire gizonaren familiari, noia bizi zen, baina ongi zegoela, eta enteratu zirela bi lagun pasa zirelako kon painia hartatik, eta haiek esan ziotela nola baserri batean nola jasota zegoen, eta hórrela... guk horrelako rekuerdoak ditugu...

Eta hemengo gudariak non zeuden hasiera hartan? Oiartzunen, hemen horiel< sartu zirenean, sartu baino iehenago ja noia bazebiien reboiuzi hori, elizal< erretzel<o zeral< zirela, elizalc erretzen zituztela gorriek eta, adibidez nire koinatua, Erramun, eta Anttonio eta Oiartzunen talde handi bat, Kinkirrinkiñeneko Txomin eta horiek denak egondu ziren elizan guardin. Baina nazionalak sartu zirenenan, hain sorpresan sartu ziren, ba hor sartu zirenak, adibidez, Almazeneko hiru anaiak, horiek behintzat bai. Egianeko horretan, porke momentu har tan haiek zeuden han, eta beste talderen bat ere bai, baina ez naiz akordatzen, eta egin zuten Egianeko pareta horretatik behera salto egin, sartu omen ziren Auztin barrena, zokotikan, Jaizkibelera; eta Jaizkibeletik, ja beren zerak ziren, sartu ziren IHondarribira; eta ñola lehengusu batzuk bazituzten, nire koinatuak eta, pues han egondu omen ziren, pues... 8 egun edo... egun batzuk behintzat bai. Gero haiek egin zituzten, ñola arrantzaleak ziren, pasa zituzten beste alde ra..

Hemen, frentetik tirorik ez zela izandu, ez? Ez, ez, ez... Lehenbiziko tiroak izandu ziren Munohaundin, eta nik... ez, ez, gero hurrena sartu zirela eta ja Mendindikan horrera aurrera bitar tean sartu zirenetik aurrera, hor ja tiroteoa zen. Oraindikan Arragua eta Larzabal eta Errenteria-eta hartu zituzten arte eta hor frente pixka bat izandu zen... Orduan hemen Oiartzungo frentea zen hori, Mendinen eta heritzen ziren, eta bastante heritzen ziren, reketeak eta... militarra baino gehia go reketea. Eta haiek ekartzen zituzten heritu haiek Oiartzungo batzo kira, ospitai bezala, eta gero zera ere bai, iehengo monjetako ospitala deitzen zitzaiona, orain San Juan kapilla zera hortan lehen monjak ziren, baina han gutxi kabitzen ziren eta eramaten zituzten batzokira; baserritarrak gurdiarekin etortzen ziren eta jartzen zituzten koltxoi bat edo bi, eta nik hura ikusi izandu nuen, batzokitikan ateratzen zituzten herituak eta jartzen zituzten koltxoiaren gainean, mantarekin tapatuta eta hórrela, eta, klaro, nahi zuten tokitikan ezin ziren joan, porke Irungo frentea nahiko fuertea zen, eta eramaten zituzten mendiz Lesakaraino, eta gero handikan aurrera berak enkargatzen ziren, nik ez dakit hori ñola, Planplonara edo beren destinotara edo halako ospi taietara eta eramatea.

Detenzioak noia izan ziren, ñora eramaten zituzten... Detentzioak izaten ziren geroago; beno, hemen reketea izan zen bitar ■

tean ere bai, por/ce eramaten zituzten orduan, nire anai-arrebai< ere egondu ziren Ergoienen, Kotikoren etxera eramaten zituzten, eta ema kumeak Bide-aldeko gain aideko beste etxetxo bat zen han, ez dakit noia deitzen zioten, Maria Luisaren etxea, hara eramaten zituzten; eta, adibidez, guk Katallntxoneko Joxepa eta ni ginen han, Garmendin, rekadistak, eta biak Joaten ginen Jana eramatera eta hórrela. Eta Ergoienen Kotikoren etxean, txerritokian, han behean edukitzen zituz ten detenituak, eta reketeak atean guardian, beren fusilekin; eta nes kak, berriz, Ergoiengo beste etxetxo horretan. Hor ez ziren asko egon du; hor egondu ziren Kinkirrinkiñeneko bi ahizpak, nire ahizpa eta gero besteren bat, baina ja... gero hasi ziren pues baserritikan bi ahizpa horiek, Erretegitxikikoak, sartzen, eta egin zieten ilea moztu eta, hola, sortatxo bat utzi buruan, eta lazo espainolarekin jarri han eta kalera ekarri eta kalean bueltaka ibiitzen zituzten ba... hori, "iViva España!" eta "iViva España!" eta kalez kale, euntalako numeritua egiten. Orduan, ez dakit, asko-askotan ez zituzten ekarri, igual... ez dizut esango zenbat, baina orduan bikarioa Jabetu zen; esan zuen hark ez zuela ametitzen herrian horrelako gauzarik, eta hura atera zen denen frente, eta hura atera zenean ja utzi zioten ekartzeari; baina ilea moztu zieten zero, eta, klaro, baserritik atera gabeko pertsonak età... bueno, batez, esnearekin eta joaten zena zen, baina, beno... lotsaga rrikeria bat!! Guk ez genuen ikusi, porke hainbesterainoko beldurra genuen denari, gerrari, eta balari eta komeriari... baina ekartzen zituz tela bai.

Eta hor jendea, barrez-eta bueltan zebilena, sotdadoak eta... Bai, eta herrikoak ere izan behar zuten; klaro, orduan furian-furian zeuden denak, erotuak zeuden sartu zirelako eta beren pozarekin, baina ez pentsa jende askok ontzat hartu zuela hura, nahiz eta beste aiekakoak izan, porke hura bajeza bat zen, negarrez egunero. AItzibarreraino jaisten zituzten, handikan hartzen zituzten... gainera AItzibarreraino jaisten omen ziren buruan painelua jarrita, eta gero handikan hatzen zituzten, eta, hala, plazaraino; eta beheko puntan hasi eta, kalejiran bezala, hor "iViva España!" ojuka... hura uste dut oso gutxitan etorri zirela; baina... gero, gainera, berak ere adinez, klaro, guri orduan zaharrak iruditzen zitzaizkigun, baina legez, gure ahizparen-eta aldean, zaharrak ziren, bat behintzat, esateko, ama bezala zuten hura.

Fusilaketari buruz... Ba nik urtea... urtea esateko ez dakit, baina bai, berri samarrean zen, porke kartzeletan edukita ere... ba, denbora gehiegi ez zituzten edu -

kitzen horretarako. Adibidez, Planplonara eramandakoak bai, han hil zituzten San Cristóbalen egonduta denbora frankoan, ez dakit ba, hiru hilabete edo lau edo... hemen Oiartzungoak bi, gau berean hil zituz ten, Arizmendi eta Leontzio Aranburu, horiek bai. Baina hemen, Lekungaraiko txoko horretan, larunbat batean... bueno, guk genituen lagunak Altzatxikikoak, ezta? Eta, goiz batean, seietako mezetatik atera eta neska horiek biak negar eta negar; esan genien: "baina zer duzue negarrez?" Eta: "Oi..., ez dakizu, ez dakizu zer ikusi genuen atzo...", "Baina zer ikusi duzue?" Esan ziguten: "ba... ikusi zer egin duten ez, baina sentitu dena, eta gero fokoak botatzen zizkiguten lei hoetara. Mordoska hil zuten atzo". Eta "Bai, eta gero batek eskapo egin zuen nonbait eta konturatu ziren falta zela". Eta esan zutela "pues falta uno, el de las alpargatas blancas". Hori zen larunbat gaua, eta, gero, igandean zurrumurrua zeratu zen batzek eskapo egin zuela eta hórrela... eta, gero, handikan... hurrengo egunean, egun berean, igan dean, nonbait gizon hori Errenteriakoa zen eta berak esaten omen zuen: "Yo ya sé que me van a matar, y por lo menos me quiero des pedir de la familia". Eta nonbait sartu zen hori... esan egin beharko dut izena... baserri batera. Baserri batera sartu zen, eta han esan zuen, bueno, ea erakutsiko zioten, Errenteriara pasa nahi zuela familiarekin despeditzera. Baina, klaro, etxe horretako gizona ere gorriak, esaten den bezala, oraindikan hartu gabea eta, han, kartzelan. Eta, orduan, zer egin zuten? Orduan ziren... ez ziren falangistak... nola zuten izena haiek? Orain ez naiz akordatzen... bueno, beste zera bat zen reketeak ez... beste... egon, e... badakit eta ez naiz akordatzen... beno, haiek zeuden Txikierdin, eta egin zieten abisatu berak bilaka zeblitzan gizon hura hórrela eta hórrela bidaliko zutela bidean goitik behera. Eta, orduan, egin zuten esan zutena. Eta gizon hori omen zihoan aurreti kan korrika eta atzetikan tiroka, eta, azkenean, Berrondoko árbol baten zokoan hilda erori zen gizon hon. Eta, orduan, etxekoak entera tu zirenean eta komeri... hor denbora askoan etorri zen andre hura, gu handikan pasatzen ginen mendi bateko tokira... ba, loreak jarri eta komeri, eta zen Berrondotikan, baserritikan, 15 metro-20 metrora, árbol baten ondoan. Eta, azkenean, gero, gorputz hori atera eta Errenteriako kanposantura eraman zuten, baina hori hórrela pasa zen. Eta han, taldean, omen zeuden, ba hori... emakume haurdun bat... orduan, mordoska bat ziren, ez dakit 15 edo 16. Eta gero ja hasi ziren, hor, txakurrak ateratzen gorputzak, porke gainean utzi zituzten, eta nondik heldu ote ziren txakurrak odolarekin zikinduak, eta herrian kejatu ziren, eta, orduan, egin zuten lur gehiago bota. Baina handikan urte mordoskara, ez dakit zenbat urterà izango zen... ekarri zituzten Oiartzungo kanposantura, eta orduz geroztik jartzen da hor kanposan tuan Todos los Santos egunean ikurrina eta loreak eta gauzak. Horrera

pasa zituzten hangoak eta beste toki horietako hezurrak ekartzea ere bai. Eta egun hartan gu joan ginen ikustera, oso zera polita egin zen, festa polita egin zen, omenaje bezala. Gerra, gerra esaten da, baina gerra baino... gerra txarra zen, egia da, gaizki pasa genuen denak, sentidu guztietan. Baina, gero... gosetea: hura izandu zen beitza. Porke baserrian jana nahikoa izan arren, entre gatu behar izaten genuen guk kupo bat aiuntamentura: ilarra déla, artoa déla... denak, eta guri ematen zigueten kartillarekin razioa: ba tzuetan olio pixka bat, azukrea, ogia -torta biribil batzuk, pirrilka bota ta joaten zirenak ez dakit zenbat bidean-, eta gu baserrian ginen, baina, klaro, jende asko ginen, eta artoa ere entregatu egin behar iza ten genuen, eta ogi hura jasotzen genuen guk, nahiz txarra izan, bakoitzak gerena, gorde, gorde egiten genuen, eü eta batek bestea rena harrapatzen bazuen, pozik jan! Baina, txarra... buztinarekin egin dakoa bezalakoxe tortatxo batzuk... bueno, gose izugarriak! Irina behar bagenuen, gure anaia joaten zen Aranatzera astoarekin, eta, han ere, kontroia izaten zen, eta batzuetan ez zioten uzten pasatzen, eta joaten ziren gauez. Gau batean, nire anaia Joxe Leon zihoala, astoa hil, lupa edo deitzen den gaitz batekin, eta bera bakarrik, inor gabe; beste bat han goitik heidu zena suertatu zitzaion arte, eta, orduan, haren astora kargatu gure artoa eta haren irizna eta ezer gabe etxera, astoa mendian enterratuta, e! Eta horrelako istorioak, bueno...!! Eta razionamenduak, baina lotsagarriak! Baserrietan hain beste ere ez, porke txerria hiltzen. Baina olio faltarik tristeena izandu zen... orduan, klaro, portuan -eta jende askok egiten zuen lana, klaro, eta txitarroa izaten zen asko, eta txitxarroak bere garaian du grasa, eta egiten zen grasa hura urtu, eta grasa urtu harekin egiten zire eh tzeak eta patatak erre edo fríjitu edo ahal zena; eta etxe askotan, klaro, bazuten modu gehiago hura sortzeko ere, eta handik, etxe aurretik pasatzen zenean, arrai usain bat egoten zen...! Grasa haren usaia...! Eta hura zuena kontentuü Eta jan...! Bueno...! Oliorik ia bate re gabe. Eta guk, Garmendin, guk zezena izaten genuen orduan, eta Diputazioak ematen zuen baba, zaku handi bat, baina zomorroz betea. Eta gure Lukasek zerean egiten zuen lana, mamoleri fabrikan, eta hara joaten zen bazkariarekin. Eta baba bazen, nahiz eta ahaleginak egin kentzen, zomorroekin. Eta egun batean gure Lukas bazkaitzera joan, eta eitzea ateratzera joan, eta bazkaria falta. "Alba, zeinek jan dizkit niri babak?" pentsatu omen zuen; "Bueno, nik baino gose gehiago zuena izango zen, bai, eta zer egingo diogu ba!". Arratsean ailegatu zen eta amari esan omen zion: "Ama, egundalako gosearekin heldu naiz, e, bazkaldu gabe!"; "Ñola bazkaldu gabe? Zer egin duzu bazka ría?" "Beste batek ja n " "Ai, gaxua, hura ere ñola egongo ote zen ba!

Bueno, bihar jarriko dizut gehiago" ¡Hurrengo egunean berriz jarri zion, eta bigarren egunean ere igual, berriz ere potajea... potajerik gabe gelditu zen gure Lukas!. "Ez didazu berriz jango, nikjarríko dizut zuri guardia..." Eta etxera etorri zen, eta amak: "Zer?", "Ama, ekar ezazu jaten, gaur ere jan dit potajea", "Umea! l-lauxe lana! Bihar jarri ko dizut ba bientzako hainbeste, e!"; eta hirugarren egunean, gure Lukas halakoa zen, eta esan omen zuen: "Bal...! Bijilatu egingo dut ba, ea zein den". ??? momentu-momentuan jaten du. Bijilatu zuen, eta harrapatu zuen, potajean jaten, baina ari omen zen... pena emateko moduan, Errenteriako bat! Esan omen zion: "hi al haiz nire potajejalea?" "Ai, Lukas, barkakiak, barkakiak... Hik sikiera etxera joan eta izango duk potajea, baina nik etxera joanda ez zeukeat ezer ere!" "Bueno, ba orain jan ezak ba dena berriz ere, bai, eta nik jango diat etxean berriz ere" Baina sentidu horretan, e...! Eta ilarrak eta, guk Garmendin sukaldean bagenuen armairu enpotratu bat, eta tranpa egin behar izandu genuen, ganbaratikan zuloa egin, han bete babarru naz eta behar genituen gauzak, baina eske rebisatu egiten ziguten!! Rebisatu, gainera, ea non zeuden, eta han gordetzen genituen; eta baserrietatik txekorrak eta hórrela... onen-onenak!

i íi lini ....................... ...

etg^jqaten líren iin to a htt, edo g ^ ; í¿ste i w ^

g o itik heJdu

«2ndW^ ^to fío á kf ^ rM ^ a S trm ^ ú ^ B9Senietafi hdin •, D a le «riff ¿ i, A ar« rd(« rrd ^ íalt$iik tí^ te w íz m Á t oníum» Atìm - ^ J íw «*o^ «eíten e0 tw tíim t 6¿i ttdb^rroiik bere gara^n du gras9, d s e^fiton xefí ortk e t f » ^ yrtu harekin eoAvn ^ $h

d M r 4 'S m

tM k e ù i ix itd ík i ü ^ . ¿18214»» m o d t/ a u rr^

u s a ü u m /k n

« m ttfM M

« P te v r

tm nta/^tl BbtJta

re gjikie. 'm & u K Gitm eidh, Sftá Té m M ìUXefì

óeámn, M

Ov(HA«rón<c «n«<«wA««nfi«te G

'áornóñ^tixúts, handi bat. Eta g m uá^sek jx m h i# !# ¿yen iK m , nrnmolml ftÉ é m C é a j<^¿teff 2€ti íuKkMfimwtítt 6 b babà b m n , k m c /e fíf ¿om oeroekin S U 9giM i.

g m

U á m Í» i k m 7 é f9 jo 0 i

etB e^xm M e m tm s jim , ^ a ífíík }m i d ÍM iVfi babak?^ psntsMu omen n m ; *8is»o , nik bmno goee^g^Négo Jim ié iao g o M ^ ^ tliogit b è ì\ AnUseofí 4tieffi(u zen «O àffiàh oénen ^ ; r A ^ egunddí¿^ gaseáttkin M k á f ^wb<.^*>r ''Msás b u tíM u ga&é? ^ & f in úuzu béxki: "Beiite batek j9ñ"^*Ai, adfoo, huegee^^K^d »gongo c t s ^ m M

a r r ik a k o Iragorriko K a n p o s a n tU ' an, K attin-txiki gisa ere e za g u tzen d e n e a n , hainbat herritar 36ko G erran flisiiatu e ta b e rta n lurp eratu zi tu zte la aski ja kin a zen inguruetako biztanleen artean. Le hen aldiz 1 9 60 a n egin zitu zte n indusketak erem u hartan, lurjabeak, Loreto Rom ero Kennedyk, hala eskatuta . Orduko hartan, hobi b at ireki zuten.

Zortzi gorpu atera zituzten hobi hartatik: Jorge Iturricastillo M aringo apaiza eta haurdun zegoen em aku m e bat, ta rte a n . 20 urte lehenago egin zuen hobia irekitzeko eskaera Rom ero Kennedyk, baina entzungor egin zioten. Lehenengo deshobiratzeen kronika Jose de Artechek 1970ean argitaratu zuen El abrazo de los muertos liburuan. Baina deshobiratze hura ez ote zen behar bezala egin susmoa agertu zuten askok eta askok, hasieratik. Besteak beste, hobiak irekitzen eta gorp uak ate ra tze n lanean aritu zirenek: a zkar egin om en zituzten lanak, e rem u aren ja b e a eta je n d e a re n zu rru m u rru ak lehenbailehen

1960ean burututako indusketetan aurkitutako gorpuen hileta elizkizun jendetsua.

Isiitzeko asm oz. Betirako ahaztu nahi izan zuten bertan gertatu zena, zortzi gorpu haiek aterata. Jendearen oroim en kolektiboan, auzotarrenean batez e re , han je n d e gehiago fusilatu zutela zegoen jaso ta, ordea. Bi hobi bazeudela gutxienez zioten testigantzek. Zenbaitzuek ham ahiru lagun fusilatu zituztela esaten zu ten , e txeko ek graziako tiroak kontatuta ze u zkatelakD (Irag o rri baserriko Joxe M itxelenaren testigantza). H órrela, 2 0 0 5 e a n Kattin-txiki e lka rte a k Aranzadi Zientzia Elkarteari eskaera form ala bidali zion, berriz ere Iragorriko Kanposantuan gor puak bilatu e ta deshobiratzeko.

Kronologia 2004ko iraila: Aranzadi Zientzia Elkarteko antropologia saüeko hiru kide Iragorriko Kanposantuan izan ziren, tokia azte rtze n . Francisco Etxeberria auzitegiko m edikuak 19 orrialdeko txosten b at idatzi zuen, ikusitakoarekin e ta au rretik prentsan agertu ziren datuekin. Bertan, ireki gabe gelditutako hobi bat gehiago egon zitekeela baieztatu zuen Aranzadik. 2005: Kattin-txiki Elkarteak Aranzadi Zientzia Elkartean eskaera for m ala bidali zion, Joxan M itxelena lurjabearen izenean, berriz ere

Iragorriko kanposantuan gorpuak bilatu eta deshobiratzeko lanak has zitzaten. 2006ko abendua: Aranzadiren aldetik erantzun ik jasotzen ez zutenez, euren kabuz tokia txukuntzea erabaki zuten Kattin-txikiko kideek. Euren kabuz bazen ere, hobi kom unak b ila tu k o zitu ztela erabaki zu ten , eta asm oa m a rtxan ja rtze k o , ezinbes te k o a zen larrak eta sasiak jandako e re m u a prestatzea.

Goiko argazkian, 2006ko aben duan Kattin-txìtóko kideek Ira gorriko kanposantua zein egoeratan aurkitu zuten ikusi dezakegu. Behekoan, urte honetan elkarteak buaitutako lana ikus daiteke, eremuaren g a rb ita a , mugatzea eta lehen indusketa ahaleginak.

2007ko otsaila: Aranzadi Zientzia Elkarteko kideak Ira g o rrito Kanposantura jo a n ziren berhro, Kattin-txikiko kideekin batera. Lau m etro luze e ta m etro b at sakonera zuen hobi b at zegoela lurpean egiaztatu zuten zientzialariek. G eorradarra e ta beste tresna batzuk erabili zituzten ikerketak egiteko e ta 3 6ko G erran erabilitako suzko arm en 20 zorro baino gehiago topatu zituzten lurrazalean.

Goiko argazkian, 2007ko otsaileko indusKeta lanetan, Aranzadi ko kideak georadarraren laguntzaz, Kattin-txiki taldeko kldeekiko elkarlanean, hobi amankomuna mihatzen ari dira. Be hekoan, indusketa lionetan aurk ituriko balazorroak agertzen dira.

2007ko uztaila; Bi indusketa saio tan , otsailean ¡d en tifikatu tako hobia to patzen saiatu ziren Aranzadiko kideak. G eorradarrak, m etal d etektagailuak, hondeam akinak... erabili zituzten erem ua aztertzeko. M etro e ta erdiko sakonerako zuloak egin zituzten eskuz. Hiru erem u a zte rtu zitu zten , baina han hobirik egon zitekeen ik baztertu zuten azkenean, lur gogorra topatu baitzuten hiru tokietan.

2007ko abuztua: H on deam akinak hartu e ta Kattin-txikiko kideek m etroz m etro altxa zuten Iragorriko Kanposantuko lurra. Hala ari zire la, hezur b a t agertu zen. O rduan, Aranzadi Zientzia Elkartera deitu zuten eta bertako auzitegiko m edikuak eta historialariak jo a n ziren Karrikara, hobia irekitzen bukatzera e ta hezurrak behar bezala aztertzera. Bost pertsonaren gorpuzkiak topatu zituzten hobi berean lurperatuak. Testigantzek kontatzen zuten kopurua, beraz, benetakoa zen: zortzi hobi batean eta bost bestean; guztira, 13 fusilatu. Hobiak 2 ,2 0 m etro zituen luzean e ta 1,20 m etro zabalean. Lurpean, 1,20 m etroko sakoneran zegoen. Aranzadiko Antropologia Sailak hiru hilabeteko lana aurreikusi zuen gorpuzkiak aztertzeko: hasieratik, baina, bost lagun zirela baieztatu zuten. Hezurrak oso higatuak zeuden, oso kaltetuak urteen poderioarengatik e ta Ira g o rrik o ìur m otareng atik -e u r i asko egiten du Oiartzunen e ta oso azidoa da lurra-; horregatik, hezur zati asko desagertuak zeuden hobia ireki zenerako. Hezurrekin batera, botoiak, txapelak, txanponak edota zintzilikahoak ere agertu ziren hobian. O m enaldl ttiki b at egin zieten dantzari eta txistulariekin han bertan, hobia topatu eta egun gutxira.

2007ko abuztuan, Kattin-txikiko kideek Iragorriko kanposantuko lurra metroz metroz altxa zuten.

2007ko abuztuko lanetan, eidiko argazkian berreskura tutako gorpuak eta hainbat objetu ditugu. Behekoan, lurra balbahetik igaroz, arrazto eta pieza txikien bila.

Ondorengo orrialdean, aurkitutako hezur gehiago eta behekoan, egin zen omenaldiaren irudi bat.

2007ko urria: Herriko beste h a in b at g u n etan e re fu silatuak eta hobiak badaudela diote testigantza batek baino gehiagok: herriko kanposantuko bidea da horietako bat (Sibeluts bidea). Inguru hartan, mili ziano kom unista bat hil zu tela dioten te s tig a n tzak daude herrian, "tropa frankistek bertan hil eta gainean harri b at ja rri zuten , ez zedin lurpetik irten" 30eko ham arkadan bidea ez zen gaurko errepidearen berdina, baina tes tig a n tzak em an zituzten h erritarren laguntzarekin hondeam akinekin m ilizianoa bllatzeko ahalegina egin zen. Ez zen gorpurik topatu. Don Felix Itu rrin e re -K a rrik a tik B ianditzerako b id ean - fu silatuen hobiak bai om en daudela dioten testigantzak ere jaso ta daude.

2007ko urrian burutu ziren indusketetan, denbora igarotzeak inguruan eiagiten dituen aldaketen ondorioz, ez zen qorpurik aurkitu. Lekukotasunek balere bertan fusilatu zituztela esaten jarraitzen dute.

2008ko ekaina: Aranzadi Zientzia Elkarteko Iñ aki Egaña historiala riak Iragorriko Kanposantuan agerrarazitako bost pertsonaren gorpuz kiak identifikatzeko ordura arte egindako ikerketen berri em an zuen. Lau gizonezko eta em aku m e b at zirela baieztatu zuen. Lau gizonetako bat milizianoa zela identifikatu zuen Aranzadik, hezurrekin batera topatutako objektuengatik. G ainontzekoak, zibilak eta ahalm en ekonom iko frankokoak zirela ondorioztatu du Aranzadik. Ustez, Donostiako O ndarretako kartzelatik eram an zituzten Iragorrira fusilatzeko. Bost gorpuel izen-abizenak ja rtze a da Aranzadi Zientzia Elkartearen hurrengo asm oa. 1960an irekitako hobiko fusilatu batzuk identifikatu izanak lana erraztuko duela uste dute. Haiek O ndarretako kartzelatik noiz atera ziren badakitenez, kartzelako artxiboekin alderatuz, presoak "aske" gelditu ziren eguna aztertuz lortu nahi du Aranzadik beste bost fusilatuak nor izan daitezkeen jakitea. 2008ko uztaila; Hilaren 27an , tropa frankistak Alfonso Beorleguiren gidaritzapean O iartzunera sartu ziren egunaren 71. urtem ugan, O roim enaren Basoa inauguratu zen Iragorriko Kanposantuan. Bi hobi kom unak bistan uzteaz gain, Anton Mendizabal eskulturgileak eginda ko lan b at ere ja rri zen bertan. Frankistek eraildako eta desagertutako biktim a guztien oroim ena gurtzeko gunea sortzea zen helburua.

2008ko urria: Urtebete lehenago Iragorriko Kanposantutik ateratako bost gorpuzkiak herriko kanposantuan Luis Peña G antxegik 1977an Gudarien om enez egindako panteoian hobiratuta zituen Kattin-txikik. 1960an Iragorriko Kanposantutik ateratako beste zortzi gorpuekin bate ra eta herriko gudarien hezurrekin batera lurperatuta daude ordutik.

2008ko urrian, Iragorriko kan posantutik berreskuratutako gorpuzkiak, 1960ean berreskuratutakoekin eta herriko gudariekin batera lurperatu zituzten.

Memoria historikoa ^ J M

936ko Gerrak m ilaka hildako, desagertu eta zigortu utzi zituen. A ltxam endu frankistarekin hasi e ta ia 4 0 urteko diktaduran haien egoerak berdin jarraitu zuen: desagertuen berririk gabe, zigorrak jasan zitu zte n a k zigorturik e ta g lza rte a re n a u rrean estigm atizaturik. 1977tik aurrera, Espainiako Estatua trantsizio eta dem okrazia garaian sartu zela esaten den data horretatik aurrera, egoerak ez du aldaketarik jasan: adm inistrazio publikoek ez dute ahaleginik egin 36ko Gerraren ondorio kaltegarriak zuzen-zuzenean pairatu zituzten haien guztien egoera aldatzeko, hobetzeko eta erreparatzeko: inor ez da ahalegindu desagertu zirenekin zer gertatu zen argitzen, inork ez du hildakoen heriotza saiatu, inork ez du lan publikoak egiteko eskubiderik gabe geratu zirenen, ja b e tza k konfiskatu zizkietenen eta bestelako zigorrak jasan zituztenen kontrako salaketak, erabakiak... atzera botatzeko intentziorik izan. Horregatik, han eta hem en gertatu zena benetan argitu eta azaitzeko taldeak sortu dira urte hauetan guztietan; m em oria historikoa berres kuratzea da guztien helburua. Kattin-txiki bera da horietako adibide bat. Hego Euskal Herriko m em o ria historikoa berreskuratzeko taldeek eta alderdi politiko batzuek osa tzen dute Lauhaizetara Gogoan plataform ako kide ere bada Oiartzungo taldea: guztien indarrak batzeko eta helburu komun batzuetan elkarre kin lan egiteko e ta aurrera egiteko intentzioarekin elkartu ziren talde haiek guztiak. 2 0 0 6 a n sortu zen Lauhaizetara G ogoan, altxam en du e ta diktadura frankista osoko biktim ak a in tza t hartuz. O rduan, Arabako, Bizkaiko, Gipuzkoako eta N afarroako 11 taldek osatzen zuten plataform a. Gaur egun, 13 ta ld e k osatzen duten koordinakundea. Kattin-txiki bera ere kide da. Bi lan garrantzitsu egin ditu orain arte Lauhaizetara Gogoan plataform ak: M em oriaren Katalogoa eta M em oriaren Taula. Memoriaren Taula: E rakunde p ub likoentzako e k in tza gida gisa g a ra tu zen ta u la . Lauhaizetara Gogoan plataform ak ham abi puntu zehatz proposatu zizkien alderdi politikoei Mem oria Historikoaren berreskuratzean aurrerapausoak egiteko eta egoeraren aurrean noia jo katu argibideak e m a te ko eta abiapuntua m arkatzeko.

A ltxam endu e ta diktadura frankistako biktim a guztiak a in tza t hartzen ditu Lauhaizetara Gogoan plataform ak, e ta baita M em oriaren Taulak ere. Besteak beste, taulak hauxe aldarrikatzen eta eskatzen du: 1 . Frankism oaren biktim en inguruan, e raku n d eek orain a rte erabili duten term inologia aldatzea: "duintasuna berreskuratzea" "duintasuna itzultzea..." edo gisako esam oldeak baztertzea, biktim a haiek duintasunik ez baitzuten sekula galdu. 2 . Gipuzkoan altxam endu eta diktadura frankistak eragindako hildako, desagertutako eta biktim a guztien errolda osatzea, guztien izen-abizenak biltzeko. 3 . Errepresio ekonom ikoa jasan zuten biktim a guztien zerrenda osa tzea eta inkautazio kolektiboak zein banakakoak salatzea. 4 . Frankismoarekin b at ez egiteagatik baztertu zituzten funtzionarioen e ta langileen kontrako prozesuak eta erabakiak bertan behera uztea e ta horren berri em atea. 5 . Altxam endu eta diktadura frankistari aipam ena egiten dioten sinbolo eta izen guztiak kentzea Euskal Herriko kale, auzo eta herrietatik.

6 . M em oriaren Tokiak e ta G erra A rkitektura izan daitezkeen tokiak zehaztu e ta gordetzea? zaintzea, gertatu zena ezagutu dadin; kartzelak, atxiloketa tokiak, hobi kom unak, borroka tokiak... 7 . M em oria historikoa belaunaldiz belaunaldi transm ititzeko plana sor tze a , hezkuntzan ere benetan g ertatu zena azte r dadin.

8. Biktim ei erreferentzia eg iten dioten udal e ta lurralde artxiboak berreskuratzea lehenbailehen eta ikertzaile guztien eskura uztea. 9 . Hobi kom unak identifikatzeko indarrak eta baliabideak ja rtzea adm inistrazio publikoak, m odu profesionalean eta ahalik e ta azkarren egi teko m oduan. Lan hauek eta ondoren sortzen diren tram iteak adm inistrazioak bere gain hartzea ere eskatzen du. 1 0 . Frankism o garaiko sum ario guztiak saiatu e ta bertan behera uzteko adm inistrazioaren esku dagoena egitea. 1 1 . Frankism oaren krim enak G izateriaren Kontrako krim en ak direla aldarrikatzea eta bultzatzea, behin e re preskribatu ez daitezen. 1 2 . Hau guztia aurrera eram an dadin, frankism oaren biktim en elkarteek parte hartuko duten e ta zeresana izango duten komisioak sortzea.

384

2 0 0 7 k o ab enduaren 5ean , esaterako, Gipuzkoako B atzar Nagusiek atzera bota zuten proposam ena: EAJ, EA, PSE-EE e ta PP alderdiek ezezko botoa em an zuten. Aide bozkatu zuten , berriz, A ralarrek eta Ezker Batuak. EAE-ANVk ere M em oriaren Taulari atxikim endua agertu zion, baina, Gipuzkoako B atzar N agusietara aurkeztu tako zerrenda legez kanporatu zuenez Espaniako G obernuak 2007ko m aiatzean, ez zuen ordezkaririk M em oriaren Taula Batzar Nagusietan aztertu zenean. Lauhaizetara Gogoan plataform ak Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen Zuzendaritzarekin batera legez besteko proposam ena ere landu du Egiaren Batzordea sortzeko. Baina batzo rde hau m artxan ja rtz e k o ezinbesteko baldintzak ere ja rri ditu Lauhaizetara G ogoan-ek: Euskal Herriko eragile guztien p arte-h artzea posible izango den berm e juridiko, instituzional eta politikoak ezinbestekoak direla Egiaren Batzordea sortzeko (kontuan hartu behar da Lauhaizetara Gogoan plataform aren baitan dagoen alderdi politiko bat, EAE-ANV, legez kanporatu zuela Espainiako Auzitegi Nazionalak 2008ko irailean, altxam endu frankistan Francok alderdi politiko guztiak legez kanporatu zituen m oduan). Behin Egiaren Batzordea sortuta, lan egiteko eragozpenik eta oztoporik ez duela izango b e rm a tze a e re ezinbestekoa da Lauhaizetara Gogoan p la ta fo rm a re tz a t. Egiaren Batzordeak dituen helburuak hauek dira, laburbilduz: A ltxam endu e ta diktadura frankistako egia aztertu e ta sozlalizatu; Justizia egin; Erreparazio politika m artxan jarri eta berriz ez dela horrelako altxam en durik gertatu ko berm atu; eta, azkenik, irtenbidea em an biktim ek jasan dituzten arazo politiko eta sozialei. A dm inistrazioek altxam en du frankistak Euskal H errian eragin zuen genozidioa onartzea ezinbestekoa da biktim ek urte hauetan guztietan jasan behar izan dutena errekonozitzeko eta erreparatzeko. D atuak begiratzea besterik ez dago, sarraski hura zer izan zen jakiteko: Euskal Herrian 1 9 36 e ta 1 9 3 8 a rte a n 1 .0 0 0 biztanleko bost erail zituzten (N afarro an bakarrik, 1 .00 0 biztanleko 12 hildako zeuden). Datu hauek nazioarteko kom unitateak onartuta dituen beste genozidio batzuekin alderatzea ez da zaila: G uatem alan 1975 eta 1980 artean 1 .0 0 0 biztanleko sei erail zitu zten; Bosnian, 1991 e ta 1995 artean 1 .0 0 0 biztanleko 15 eraildako. Aldiz, Argentinako, Txileko, Uruguaiko e ta H egoafrikako diktadurek e ta g atazka politikoek Euskal H errian baina hildako gutxiago eragin dituzte. 2 0 0 7 k o urriaren 3 1 n , M adrilgo Kongresuak M em oria Historikoaren Legea onartu zuen Espaniako estaturako. Lauhaizetara Gogoan plata-

fo rm a, estatuko biktim en talde gehiago bezala, ez dago ados Espainiako G obernuak onartutakorekin. Aide guztiak adiskidetzeko aitzakiarekin -e rre p u b lik a za le a k e ta frankistak-, bukaerako puntua izan nahi duen legea onartu zuten: altxam enduan e ta diktaduran gertatu takoa argitu gabe utzi, ahaztu eta aurrera egitea da onartutakoak bultzatzen duena. LAUHAIZETARA GOGOAN PUVTAFORMAKO KIDEAK: A haztuak 1 9 3 6 -1 9 7 7 /O tx a n d io k o Andikona/A rrasateko Debagoienako Fusilatuen S enideen B a tz o rd e a /E u s to A b e rtza le Ekintza (A N V )/G e u re a k 1 9 3 6 /Iz q u ie rd a R e p u b lic a n a /O ia rtzu n g o K attintx ik i/G a s te izk o M a rtxo a k 3 E lk a rte a /N a fe rro a k o M em o riaren B ideak/A ndoaing o O ro itu z /Iru ñ e k o La Rosa N egra e ta Donostiako Uliako Taldea.

Memoria historikoaren berreskuratzea Oiartzunen

uskal H erriko beste h a in b at to kitan bezala, O iartzu n en ere m em oria historikoa berreskuratzeko asm oz, taide b at osatu zen duela urte batzuk. D esagertuen senideak edota historiarekln sentsibilizatutako herritarrek osatzen dute taldea. Lauhaizetara Gogoan plataform ako kide da Kattin-txiki eta plataform aren egitasm oekin b at egin du hasieratik.

Dom u Egunetan, ekitaldi xum eekin oroitu izan dira 36ko G errako fusi latu e ta desag ertu ak herriko kanposantuan, Luis Peña G antxegiren eskulturaren parean. Bertan dago ja rrita , baita ere, herriko fusilatuen izen-abizenak jasotzen dituen oroitarria. 2008ko ekainean, berriz, ekitaldi sorta antolatu zuen herrian K attin-txikik m em oria historikoa berresku ratzeko . B esteak b este, Aranzadi Zientzia Elkarteko historialari batek eta auzitegi m ediku batek hitzaldia em an zuten. Lauhaizetara Gogoan plataform ako kide batek ere fa ld e aren jard u n aren berri em an zuen. Triptiko b a t ere banatu zuen Kattin-txikik: herriko fusilatuen izen-abizenak eta historia laburra kontatzen da bertan, baita herritar haiei aurpegia ja rri e re , euren argazkiekin (b ire n a k baino ez dira fa lta ). Baina bestelako errepresioa jasan zutenak ere ageri dira triptiko hartan: lan gile batailoietan b e h artu ta aritu zirenen izen-abizenak, preso egon zirenenak, iheslarienak, kontzentrazio esparru etan egon zirenenak... guztira, 7 8 oiartzuarren izen-abizenek osatzen dute errepresalitatuen zerrenda luze hoh. Kattin-txikik, hala ere, oiartzuar gehiagok ere errepresaliak pairatu zituztela jakin badaki, nahiz e ta identifikatzea falta

den oraindik. 2008ko uztailaren IS a n , altxam endu frankistaren 72. urtem ugan, erakusketa handi b a t ere zabaldu zuen K attin-txikik udaletxeko a re to nagusian. 36ko Gerra eta errepresio frankista O iartzunen zer izan ziren herritarrei erakustea zen helburua. Horretarako, baliabide ezberdinak baliatu ziren: Mikel M endizabalek 2 0 03 a n Gau Ilu n a dokum entalean biidutako oiartzuarren testigantzak, gerraren kronologia eta bilakaera erakusten zuten m apak, gara il«) arm ak e ta gudarien ja n tziak; Iragorriko Kanposantuko hobi kom unean aurkitutako hezurrak e ta objektuak ere ikusgai ja rri zituzten. Irudikapen grafikoa ere handia izan zen, gerra garaiko O iartzun nola koa zen irudikatzeko argazkiak bildu e ta erakutsi baitzituzten.

2008ko uztailaren 18an, udaletxeko areto nagusian Kattin-txikik erakusketa txukun baten bidez, herri osoari, Euskal Herriari eta orohar mundu zabalari Iragorriko kanposantutik berreskuratutako menfìoharen eta aurkikuntzen berri eman zuen.

„V^*-.

-^¿C.

-¿i*/

4T**t-cn^

Kattin-txiki

/ ^

. . t / ‘ ,f <■'»___ -

-^•‘Ì ^ i*^»-** W!^. ««, t^ K ^

^ -A'-*^'/• •A-^Wii'’»-*.. -

/ /f-«

J .< r« -.

ir /V //

/Jt /d u

áAe. ji,-^ » ^ ¿ ^

> Î^

.-■»-•-ir/^^^O'-^

'*»“4|>,,.«-«-^................

.^Äc

IS IL T Z E N LURPETIK

E z

T x d s t e n

D e n

Is j l t a s u n a

BERRESKURATUTAKO

MEMORIA

G r a f ik o a

* xosten G rafiko h o n e ta n , liburu hau egiterakoan bildu ahal izan ditugun argazki, irudi eta hainbat agiri bildu ditugu.

T x u rib e ltze a n ja s o ta k o lekukotasuna kolorezko m em oria bihurtu asm oz, iraganeko iluntasuna lurpetik berreskuratu eta isiitzen ez den isiltasunez orainaren kolorezko argira ekarri, etorkizunean iluntasuna ez dadin, berriz ere, nagusitu.

IS ÍL T Z E N

E z

D E N

IS IL T A S U N A

LUR P E T I K BE R R E S r . L I S A T UT A K a MEMORI A

392

TXD5TEN

GR AFIK QA

InfQgrafía; tropen mugiinenduaif eta [lorroíraír

EN D A R LA TS A

•A \ r/ .m A R * b O l K O i m ^ A ”"

^1^*

■■ mÓrründhüi

“ \KKANKIill.ARRf^

B E O R LE G U I

TALD EA

A lA K O HARRIA SAN A N T O N ' ••’ T A K IIX C IF ÍJ l

BRíiÜinN

^ ---------|0R r iz DH ZARAI'B TALOl-.A

b^orI eclii • -taJvüi:a

f ■

V - r — S-* 1-t.SAKA 1 f

is iL T ^ E N L u r p e t ik

D e n

I s i l t a s u n a

B u r r ;__ .^í u r a t u t a k o

T X d S T E N

M e m o r ia

393

G R A F IK D A

ERLAirZ ZUBELTZU , “• • ' r^.iDHTTn HRG01EN_ GURUTZE'k -.rTi-ELIZALbE^S^ a l t z i b a r ■

O IA R T Z U N ERREN TEÍ

MARKQS -001X)R LeSJA

I n f o g r a f ja : s m ú IN F A N T E R IA R E N A R M A K

Mili/itnocnara/onk lianJicnctiko h>l i/jiwcn inna cgokitck « U hile/ere muMi/Kitik c/ediikit/a M nu gu/tieiako imiak konfi\k«tu iiicn.chiiëi-k<ir<-ii. i.iiili h M ic tík iío l armak arte, amn/ondci homiluta ..... ffaiikijicn aldean autre i

Potoninko ciku p i t m H k Aucrapcn pÍfo(elu»lu» ímteko « tp o k u dauJcaie; errqniblikjjioefi annftd«k ft&ko «Tftbili J ifu e rt borrok« fronte fUTli^Un, Zabtlen ;5 7 m m L u m 112 mm Piuu: 600 g (M O I ) 275|(B*J)

M s i 7 c ^ izAii da enginkofUAun guuikoa d ti», bAína. yorioneko gerUera bakancn b«l alde b«tera uuila, 63 gramo TNTtcn khcfkcu c / ¿en inola e re (xanlxttiJ«>a.

luliakoe 7«n» BRRDA granadék bcTAla H ruonko granadalc dir», aluminio/ko ixapa2 «gindakoak, c u ttlka egíiean leh«n m i din. b au gam hori <iela*eu. htin m/<n e n . « ^iren cragjnk&rrak elunutako edo hondairr«?ko lus* » ile u n , Ma. Icherwn e r 7ire> ftetn. eiuienizai eU norbcnren (r^}eni2ai lehe^ailu amskuuu biKurlzen

hipa\nÎako«nniuUk l91Svi dckl&ram mcn trauzkoCAi. burôinaTkoa d<u kupoalUean 40 pusketatan /aii(7cn dulcn iMaskak ditMcli (.e h e ^ ia bolbon nrrunie^Voa d i Pi9ua' 750 g Zabalera: 60 mm Luzert: ^2

60 gnmoko <TNT) lehcrgaia dauka. Granadak gu/iTra 600 gramo Înguni pi&alTcn dtui. Altuera. 117 mm ¿abalen: S5 nun

Granada bikaina, 20ko hamaikadarì garatu rulena» L«hen Mundu (ìerrako modelo ìngeles bamietan oiriarríniln Oemikan ckoitzi niim 1925, unc videra. Malako gruada baizuk aurklm izan dira borroka \ty kietsn; bera?, riunalu daiteke imiiaie bamüc erabili 2tfcla.

s¡ 'K :i NN')..W \n *^1 zai) rugusi dicu. leherizeko m e l a l t i k o burua età egurrezko kirtena. S(igr24*ren krhergaia 160 gramo T N T zirtn. Kragileko. egurre^ico kirtenak beheko aldean 7cukar> esitlki bai ankatu behar xcn. Oiduan. soki baten muiurra ageruen 7cn. e u han gogor tira egine?« deionagailuart eragiten ?ion; handik 4 edo 5 seguidora lehemi eglien zen.

An^llcnak lan handia egin n c n Oianzungo fronicko b<inr>kcun San Markos, Tx^ríb^icta cía kriai/ko gofoflekueun 7«udci> Am)lcriar6n i /cnbakiko brregimcnru Asiunaren halchck galera handiak cngin zi/kicien Fkurlc^uircn ttopci

A R T IL L E R IA ■

'ohncklo'

Ktlibfcs: 75 mm P isué: 1.03? k| Kjkdcnt?!«: 20 tiro minuiuko (Ídi>«ne7Jio tuimena: S.500 metro HooeUko kanoUk bí akSeek ertbilí ?imzlcn l9>6ko Ckfran, Ra* pamiako « n u d v i anuzkoa b«i* izcn gerra h w aurrTtik Tiru

A7)can«l;otrnunn cuhorrí esker eienik gabeko suzko besi

Piftua 3.135 kg Jawtigaurtn pñua: 78,7 kg Tiramcna: 6. ¿50 m

Plascncia» 1885/91 modcloa

I\ .jioiomorteroa. 81 mm-kos

<)bu8 honen proíekrua Plasencia komaodameak cgin r a t o \ 8$5eui a r c illo dekiaratu xuten Hi aldcek de/mte erabili zuten eta m o etekm c aiefa ¿tocen haui zaharra rzjueko.

P.«paÍr)íako arma<Un I933ko Maiac7<afl dekiaratu nucn « n u T ^ , Kahbrca: 81 mm

Lu/era:

mclrv

Pisua: 73^ kg Tiramcni: 2200 metro KadmD'ia. IÜ tiro mmuluko

MariinaJto(Rs^Jiata) R«peran7ay Cia>ii egina

■v ubu „

K illbru : 15! m n Pisiu: 3.300 k ( Kadenuia uro bac 45 a gundoan bdim Tirvmena ll,50 0n i

155 mm*iio obu&aren bcrlaio npainíarra 1917 Schneidef modeloa» Trubian egina )i/enl/iapean,AskoUn prot^lglako píc/a Tidagama Ten P»eza hauek Tauríct )lanKd (Mandco) hailyeko b(HTokan crabiM ?>iuert lehenengo aldi? r$p«Ínlako amiadak. 1921. unean.l55/l3 p t t a k bí aldcek en* bili ^Itu/ien gerrako borroka handi«un

(turna: C’runKa de la (iucrra Civil 1936-1937

1909 uitcan dekiaratu mten arauTico. Marokon erabilia zmen. etekin onsfdiin, ^ h c a honen zeregina infanteriari /u^enetn lagunizea i/Jitcn zen. cu g e m gtfrdicí aurica egíidco ere erahiluen xutcn, beaicrík </ 7Utcnean, nahi? cía bn horrctarako gutxíeiwko haldini^ak e / n ium beiei/en.

Kalibfva; 70 nun Piaua baierian; 512 kg Jatirfipiaxm prsua' 5<300 kg

f ( o t Antvmo l

A R T U .L E R IA E T A JA U R T IG A I M O T A K Oioáfrúko hinj artillería atota daude: kanoía, obuaa « a tDwieroa. Kanoiak jauritgaia abíadur» bsAdian botzen du, eta>auriigaiak íbílbíde lerrozuzena egilea du. Obuaareo lira« M adura (xlkiagokoa da. o ta ^ n íg aiarí aifean ibilbide parabolikoa egmaraztcn dio, Moncroa 45 gf»du baino bandíagoko gorapcc «ngolua duea pieza oro da. Otnaman, bijaurligai moU daud« 9jbt¿ai]«ik «Upui:al2aileak Zulatzaileak s^idotk d a gogcrrak dira» « a b«ran enerpa ¿n d ikcven bidez sunbizen dutejonuga Pu$kal2ai* leak hutftk ^ctan dra « a baman l«hergat indartnr«) bat «dukAzen dut< Eipolda «du* i c i z a i duie I ^ c t a bi mctatakoa izan daiUfce talkazkca,jcmugarvkin talka egjtean i«h t r U m d<ra. «do itzn parw & co, talka egin da segundo miteiam biUuOani Ichotsen i v i x MaiT¿>at gai gwraiaUeko «rabili daitedc«, hala o c i t £osfcro runa, gaak, bengala); "

Jaurtigai puskaUa il« gehioidc b Ikazko «Isold a daiicite, hala, ;auit>^iakjonu* gárektfi lalka « g it « i á a m m u orratzbat bulaaí2«n dapidcaibaren aurka eta I«*

I At2erap«nezko « ^ < ^ daukanjaurt^gat puskatza}lebal«n bamialdea

h etpia sutzea eragicn du

JauAigaiaroi «ragna araigotsan d<nean jcmugan a a n r a u («Ex« batean, adibi* d e ), at2 «rap«ne:ko espolda «rabillzei da. jaurtigaia barman «gen irte atz<nt>

JauAipi moUhaa erabili zuten aêneko gatazka gatran* tzitjua 1 93 ^ 0 Osra izanz«n Jauttigai hau hutsd? dago, «ta brruan b«unezko bcâ ugan daramalza, xaflabuitzat' 2aile baten g a n a n Xaflaren a^nan. bc^bcra k rg a egoten da D«ibcraneurtuko eôieta batdauka, d aiire n buniar«n gaine&nkckaluUkopuníu bat«*a nden denean jardut4ko Bc4borar<n tehoêtak betunezlcobolak aurrs’aiftz bctztfi ditu, ehiza eakcpelabaten troarai antzera Bab«$ik gib ezeu d«) trepen aurki erabiltzen zinnetn Mo

Afitaizaikakzrm.

f!.(jO<rrftn irlillenak^nbibuko jturtigxi«] % 20 «s 1 t'JrMUn Dué(2 *'''• « i2án basan «r«, amdnjUuak t

mnnnnc^

'« I t S t t I lI t liW : ■

■

Jauiti^izulatzai!«!, 37mfnJtc«

en l^crtu, hfDdnkonnUca daude onvtdtk er« lu rp «^ U b c frc k a k g«tatu ^ ; dait«zltt. < U «zd a .10)3 « gcnendagama h a i* mampulatzea B T alk azk o «p o W a

Shn{ineljauitipiu, 75incn4cc«

^ B A lzerap en e^o e ^ M a

IS IL .T Z E N

E :

D e n

U L J ^ - f . T i. - . B E P ^ i ' - : < U R A :

396

T X D S T E N

E R R E P U B L IK A N O E N B L IN D A T U A K

üt- h

t a e u n a

■A ; -.:.

“

G R A f : '.r;A

la ibilgailu blinüflcurik er /cu/ka(cnc^. bl »idcnk inprohisArioa/ bahalu ; bai7ucl4tik ck»mtako bulinbidc koro/aiuak kupuru liandican intsi /ircn &

I KtraioiblmUcubucnMfukia,OiMian^udAlclxearen«urrt«n.

Pisu«; 4.800Kg

Abi«!“™-^

BUmUjca: 3 ram-lco

jltziiiwko««n»k ; t«» 7

I Kamioi blindatu baten argaxkia. Aldcrdi Eder lowegian. galukaren lehenengo

Lehenengo eipjnciaiik anisau cran blindaiulAko

egunetan.

kámioiek h<nu ¿Ulen parte borrokettn LehcncngM ^ Trirkixcrpcn UíndMu ¿uicn. Abcrez ajm tiiu k o kamio; bei zen, Pasaiuik \ iRUi«. Kamioia huAu ^

bcaun lauter, arnnualcak lancan \ hixi eta Torrea y k Vcfgara tiilerrean xaHa , baizuk ezam zi^ktoten - “ modu emidimcnianoan la c /. ¿cgocn meuJurgia-lang^lc cspc¿ialuauirik lan horrcun pane hanu zulcncn ancaxi. Bi ordu baino cz ziiuzten beh if izan lehenengo kamiota osaueko. KuTTcagcMk Compaflia 4c Madctaä enpresarcn kamtoi bai izan zen. cia Talleres Lasa-n bhndaiu Allen. CMu guTKitan besfc sei kamkii prcsuiu ¿Jiu^icn. eta hiurcngo eguncian gehtago.

-*'V ^ I Kacnioi bbndalu boien arga¿kia, Andoaingo aldcan,

FRANKISTEN BLINDATUAK

gabeko daian

|9>6an, rspainiakoannadak ia c ? vcukan baliabidc korAâiiink Oma/kaien lehcncnû) hilabciceun mprohiti cgin /Ulen Pixkanaka. iialiarren via alemanl;irrcn iankv.iV haHÍ / ir^ irivtvn Oauzkaren lehenengo hilabete horietako czaugam bal Í2an r t n kamioi blindaiu inprDbisatuaJc a^ l/ e a. Íixura«^ gehiago /irtn benetan rlrcna baÌTto. eta eragin moral handiagoa /uten taklikoa batno. Haien i/aera inprobisaiuarcn eta ia crakunde politiko gUTtlck beren bbndatua i/atearcn ondoeíoz, la e? dago ibilpiû horici buru/ko dokumentazlorík eta datunk. eta, ber«/» e¿in da jakin xenbai blindalu erabili ?tren. Ondo pmtaiu eta egirvdako bai/uk Ungí le eg<diiek egmak instaladlo egokíeian. bate? ere Ri/kaiancu Kalalunian.

ITam anz'M anel tenientearen gerra gt/rdien taldeko CV3.V3Ss 1936ko Cen;ü(o lehenengo bonoka taldea. Iialiako g e m gurdiekin. AbuTtuaim 2ftan iríw ondoren. Oípti/lcoako fronteari batu ?it?aíAlón. Santa Darbarako gotor^kua mcnperaireko bo> rrokan parte hanu ruten; ondoren, Donostian sartu nren irailaren 13an. I / M (. \k H1 Ih K S IK O A K : Autonomia, 120 k sa edo 6 ordu Armamenma: 2 M G F IA T Í4 edo 35,8 mm*koa AHuera: l,2S m lu M n : 3,17 m Zabalera: 1^40 m Pisua, hutsik: 3.200kg Soldadu kopurua; 2 irípu)ai/,aile (gídana eta jaurtiiTasle b t m i a ) ^ ^ ^

I Zaragouüco gerra gurdien 2. Frregimentuaren ReruuU PT>17. Horrelako bi unitate Irungo borroketan paite harcrera bidali ?ttu7ten. San Mangiai inguruko boooketan harUi mten parle I / \k (• \KHI (I KMK1 » VK Soldadu kc^rua: 2 tripulatmle Lu/etv:5 m Zabalera: 1,71 m Alluera; 3,13 m Piiua: 6.600 kg Autonomía: 3S«4 km BImdajea: 16 mm Abiadure geh k' ncz 7,7 km/h errepidean Armamenma: 37 ntffl'ko Icanoi bat Frankíiien aldeak ere erabili men kamioi /ibilak blíndauteko »iste* ma. IruOcan, CaM Salvador Pinaqui enpreiak hiru egin rituen. ^ ,

Kuaite y Maltunbrcs enpreuk beste hiru eta Mugica y Arcllano enpresak beate b i. Bakax baiek ere e7. ?ion jarraitu au m ik ezanitako cskenuxen bati; kamtoien bebin betiko forma eratksizatleen abile/ia* ren e u irízpideen mende zegoen neurri handi batean.

zenbakiko blindalua, IrvOean egina. Galbú komandanieafcn /utabean rxer* tam zulen Beran. Carai hartako Tcnbaíl argazkítan azaiKen da. besteak beste» 1936ko irajiaien U tn Donostiako udaletxeaien ondoan egindako batean.

I Ourd{*gÍdBri italiar baten uniformea

¡--ÍL T ^ E N L l

; -TIK

E z

D e n

T x a s T E N

A T) I A 7 A / \ 17 I / A / w l V -/ / A

,,*A B U M A

B r F ;^ ~ r •: IR A “ lt T A -rj

M n iM P r;:."

G r a f ik o a

397

l íAnki^lcn abii/u4 I con c(a Lo^roGcho aireptirtuctan /c^wn ki>nc/cn(ra(ut¿, eta hajidik lagundu /lotcn Molari Donceli¿tnn(/ zurreta cgitcn (inq^iihlikanocn :ibij/ioa HJiJiu /en ahahk « « a/kanun hih/on dticko imítirTH. d a ?Krohc‘ Zifko«? i/cna jarn zioten &>k(ii;iriko mudclosk /iiuclako

I I nmloIBulI<logll 8 (¡ourdmi-Lneum UU 32 8 Pnisz 25 7 L elo v S-231 5 Ciudrofi Zcnbdl Brcjuei H^XIX IF o Ic k crV IIB 2 Monospirt ST>4 De l l i v i l M Dh-84 [)R bal Turismoko Tanniui 231 bal Víckera Vildebenl Im i M iles M '3 Falcon bat MÍIC9 M-2 Hawk bal iluiriui lSO-2 bat

Eimkal «kuadrila l936ko azaroar outuliko unilatc batzen. Otaioak ipamldcra inUi zlivncan, hixii dcflakamcndulan egituralu zen: ugarje* na, 1 7 hcgazkinekin. Laniiakon ezam 2cn. huma ( tdnica de

(iticrra ( ivil

lu]UkoAviii^owI^«poflirít^ bonbtrÚM/cn.

I:gilc4' .C/M&tjanuPc<álZu^ArTamunli

i o i « Antonio

Z A R A U Z TRFN I3I.INDATÜA ■

I9361i0sbiutuko lehenengo eguncun, Hiduoako bidc nnikoucnbldcarcn taileinlan, Iruncn, k o i^ in ia horrcu>:o luigileck Iren bat blindauca erabaki zen. 1-3'OT motako Tm dcr tren makina bal crabili 7utcn, Zarau? i?4;nekoa, konpamian rcukiten m ou horrcialco bakarra. Ia erreiiraluia jxukaten ruhiko zaharra ¿clako, nahiz cía indar dczcniekoa izan: nonnalean ganadua az<^euni cramateko eta nwdu horretako lanetaniko erabilizm zuicn. Blindajca oso oinarrii^o« izan 7cn: mcia< lezko xafla bal2 uk Jarri zixklotCG lorlojuz lotuia, eia alboTtan U K P letrak, gonú, karakicrc handilan. Zama gairaiorako crabi)i/cn zen bagoia <en, enz alliuüi zilucna. moulCTko lalla eia luf zaku bauruekin, e<a baita koluoi baUuckin ere. Aibonako batean BIDAS O A ;:cukan idai;'jla. zuh/.

■ T R E N B L I N D A T U A K H O N A K O E K I N T Z A H A U E T A N H A R T U Z U E N P A R ir . Abuziuar«! I Seta, bonoka batzuk izan ziren Endarlalu inguruan. T nn blindalua bi aldiz genuraiu u o gune honelara, lohencngoan delendatzailcei laguni/eko bere Buarekin e lt bigairengoan haiek ebakuaLieko. Eta berean. hilaren 20tn. <iaslinaliiialik Irungo errepidccn bonokan ari ziren milizianoei lafuntzcn anlu zen bere melrailadorcckin. Hilaren 26an. Iriinkiiion blindaiuen zuube balen auriui ariiu zen. Azkenik. irailaren 2an, franfciilen bUndaluek crrcpidcan aurrera egin zuten Punizaraino, eta han berriz ere tren blindaluak bere «uarekin lagundu zien defendamileei; td:encan, poiizloa galdutzai jo c u ntilizianoak rrrctinucko bilancko gisa erabili zulen trena. g

I lili riA I «1^ irmi icK I>111\>Ui lo en la ( iucrr.1 Civil

■ TenderZaraiumakina, ll!92.uftean egina Naamith & Wilson ct\prcuk ([nplalcrraj. Zth a m zen, baina indar handikoa, 35.000 kg*ko pisua* rekin eta 9,24 m-ko luzerarekin. A M orlerà

AbuTluaren 26an gertaera b iui t izan zen, Iren blindaiuak Beraiik Injnenniz zilioazen üatbis komandanlearen blindatoci auire egin ziencan. 90 minuiiu, elkarri tiroegilen arnu ziren gogor. cía e> aide bal ' eta ez besiea ez zen nabanncn gailendu. Enfnmiamenduam ondoren,trenak zonaldelik aide egin zuen eia basera iizuh.

Ig ik 4

(

Mari.mo P m l <<iig¿ir<in)iirüi

ÍS IL T Z E N

398

E z

D e n

IS IL T A S U N A

LU R P E TIK B E R R E S K U R A T U T A K O M C ríD R IA T x d s t e n

G r a f ik d a

D D ST 38 an egon zen Baserri (Iñal<i E izm endi) bertsolaria, Aiako Harrian l<okatu zuten batailoia, eta hauek osatu zituen bertsoak: Nork egin du gure galde? Aiako barritan gaude Baina beti bezain trebe Lara laraiara Goiztik gabera laneiten dugu Soldatarik jaso gabe Berrehun nagusi badaude Gure artaldearen ja b e Um ore onez hala ere Lara laraiara Um ore onez hala ere

Goizean ekin lanari Egunsentia pozgarri Txori guztiak kantari Laralaralaralala Ezin atara gintuzake orain Inoiz hainbat izerdi Batzuetan galde deidi Al degunean eseri Zertan nekatu gehiegi? Laralaralaralala Zertan nekatu gehiegi

Goseaidi ta nekeak Ta barau egun luzeak Guk baditugu paseak Lara laraiara Gorputzari on egiten nunbait Gailur hortako haizeak N olabait garen gazteak Sano dauzkagu hesteak Ez egon arren beteak Laralaralaralala Ez egon arren beteak

O iartzungo neskatilak Muxu gorri biribilak Izan zaitezte abilak Laralalara

IS IL T Z E N LU R PE TIK

E z

D e n

I s i l t a s u n a

B e r r e s k u r a t u t a k o

T x d s t e n

M e m o r ia

G r a f ik o a

te g a r r e a ir p o s p ita la Iturria: Tribunal de Cuentas

Don

KI6UEI J/3ÍSZ

Comisario do Suerra

DIAZ

•ncaroado de ia revísta administrativa det 5 « r * P r l8 i* n « r * 8 4ii

da C*nc«atriiOÍ4fo» Bufszmasifa 0 Y A B 2 U K.

CERTIFICO: que han verificado su presentación personal en la revista del m«s actual

orutrent* lu diT ldn te

OyKrzon

X.940

CERTIFICO: Que han pasado la revista Comisario por justificante, acredi tando su existencia de

iB íL T Z E N E z D e n I s i l t a s u n a LUF;-r-r T lk R i K r "r[-'L :f< A T U T A K a M : -U - : A

400

T x o s te n

G r a t ìk o a

CAlCro líS CCSCMIlUCXOfi. SI?£RUEail EJLRl PRISIOSroOS IS GUSSSl m

o T 1 B Z ü K»

BALANCE PE FUERZA Tenia el d la M el mea d e

Biere

ALTAS durante e) mismo

198

SUMAS

S36

BAJAS durante el mes d e .

198

QUEDAN

— SITUACION -

•1 &!• 31 da S aar« 87

Presentes Com o presentes TOTAL para reclamación Ausentes QUEDAN EN FIN DE _ BJíSRO , Oyanmzt

Baex«

IS IL T Z E N L U R r “ T: :-"

E z

D E N

IS IL T A S U N A

C r¿ fíH rt-.n u F v A T U T A K a

T>^nSTEN

D on

M e m o r i a

G r a f ik d a

. JOSB EAUOK CASTBO

, J e fe d e l

. P1R4 fflISIO l.’EHOa IB OüffiM US

l a s s ííe m e b ii

o y A B z tr H,

CERTIFICO; 0u8 an el mes anterior no se ha podido obtener ninguna economía en la compra de ví veres para la confección de ranchos, por lo que no se hace deducción de cantidad alguna por este concepto en el Extracto del mes do la feche

Todo lo cual se

halla comprobado en los antecedentes que obran archivedos «n esta Unidad. Y para que así conste, lo firmo en • de

Q i«»

“

t r o l n t * y un»

ae s i l t t * T « c le n t * « cuarvnta

AteMlnaaM

Oyftrztm

;= :l_ lZ C ‘; 1 ■J l , t

402

I iK

D t N

- - r

--■ « .lA ia U M A

- iiK lJ R A l I r ; -^Ki I

T X G 3 ifc .N

M -

M i

I I . |.

U R A F IK O A

m:-,y Campo de Concentración, Hospital para prisioneros de Guerra de

0 T A a Z U E

Relación valorada de las B fì^A S ocurridas en el mísrrto durante el mes de

N.»

No Me KE6

Dn«« tu U«IU ■iiiXii

RaMoa F á brefas L l a u í 3 Jiiaa U e w a P a ra je 3 laoH ardo P u v t a e U a rtta a e 3 Á a t o ilo Gooaz U o l l a 3 3 lu Ddasto Carola U a r tla A a to a io yovai o G irado 1 3 S a fa a l T lz c a la o Vtaños 1 3 1 A a to a io ItaarifuK A r la s 3 1 A a d íia Ia c l< B O rtera 3 S a b a a lla a A le a id a Paras ' i JOB* Dorado 6 a ll* c ^ i , 1 7 ia e a ta Oloia G oasslas 3 : ! • r e c a a t a l a ^ P alealU 8 Fadio Uaaa G a lla fo i S 11 Edoardo u a r tia a s Cabladaa 3 11 Loraaso S l a i F la a a t a l 4 1 B a fa A G uLtlaa Faraaadaa 4 1 A lfo a s o B a w c a e I d j l a s 9 : 1 lo a tf í>6raa Sopaaa S 1 H i l a r l o I>opas Uaroo 5 CoHBtaaolo Oxliaca Coazala 1 S 1 T a le r la a o v i c u a l Euertaa 5 11 Fadro Zaaatua Laooaa 1 S B aaad lato Secura zaaora 1 5 J u lia s T a l l o Saaobas 9 i 1 lía r la a o B arxajoa CarzaSo 1 9 T o á s da l a Vara U aola 9 1 S apol fa a o u a l Baqueaa 6 1 Aifcoalo V a r t i a r i S ilv a 6 11 6 OulllaxBO Chaaa BamOa A a to a io Caetxo Uaaoi 6 Ì 6 S a lva d o r T oled o Uoraao 1 1 1 1 1

s a í . ' ' í í ; í ? ! a f ‘H ® . . . 1 JO i i O c a lla e uoxalaa BftaJaMta C o ja ta L o r ta fo 1 jua > ca&ata O rd o ia i 1 ju a a Garó la Carga 1 LulB C arola LlQsb 1 Donaolaao Cabada 1 ? r a a * l 8 0 0 U»rdl:B c a n t i l l o 1 1 A a to a lo c a b a lla Xopaz 1 Juai E araaM as Lopaa jo a ^ Bladae B3&daa 1

1 1 1 1 49

Uaauti. U aatraa SaMl^aa Fraaolaao C u tria a s Casas joatf S la s Uataoe A a to a lo Uaarlque ArlaBs. Xduardo B atata H azla

£9 29

89 £9 £9 29 £9 £9 £9

o del cngo

TO T A l

00 00 00 00 00 00 00 00 00

87*00 87*00 87*00 87*D0 87*{)0 B 7»00 e7 < b o 8 7 »P 0 87»TO

88 00 00 00 00 00 00 00 00

00 00 00 00 00 00 00 00 00

ei*bo

II £6

88 00

?|:SS 78«00

i 6 6 7 7

g| £6 £6 £5 S9

•

!« £1

88 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00

? i:8 8 78*00 76*00 7 5 »p0 79«tÍ0 7 Í'0 0 7 t* 0 0 69 »0 0 69*00 69*00 69*00 69»00 69*00 69 *00 69*00 69»00

S3 £3 !3 £3 £3 £3 £3 £3 £3

OEk.M;HVA< IONhi>

l’.telaa !tt«.

II £9 £9 89 29 £8 £8 27 £7 £7 £7 •7 £7 £7 £7 £7 £7 £6 £6

• 9 9 9 9 9 9 9 9 9

8 ■ E B O -

8 7 »0 0 87»Ó0 8 7 »0 0 87»b01 oraaso B la e ? !«< ■ 8 4 «^ •4 'D O 81 *0 0 81 81>bO

61*00 B ie o o 81*00 81*00 81*00

eieoo ta*óo •B »0 0

*‘ST09^6ÜeueB 7 Blirta . . . í

N■>

NOMBRES

’* Tifn> lai Ot«de L«H >•dHd d(\engo

TOTAl t>oetas'Cts.

Ob.Sr.HVACiONI-A

49 8 i»a • ■ t s r l o x . . . . . . . . . . . . 3900>00 1 E *liodoro Cuaso S ias 11 21 *3*ÓÓ 63*00 1 Joe^ Podzlc<*> VOfa u 21 3»00 63^^ 1 AatoBlo R isto Losaao 12 SO 3»00 60*00 71- r « a « i o Ooasalcs Uaria 1£ 20 3*00 60*00 1 Ic u a tia OrtBl Cft£abat« 12 80 3*00 60*00 PI r*a«Lo C arpiateao Bublo 12 20 3»00 60*4>0 1 G r«c «eIo Serravo Farnaado: 12 20 |(>00 6 0 *^ 1 Estetiaa Baiirada V id al 12 20 3 ’ 00 60*00 1 V i f u « l Ooboa SepdlTdda 13 19 3*00 57»00 71' M i o lo Dias 14 16 3*00 »4*00 1 yaxlKO Lopas Lopaa 14 18 3>00 54*00 1 Caladoalo C a rb a llo B am a»*: 4 18 3*00 54*00 UCK• a t o Cortada U a r t lw s 14 18 3*00 54*00 1 Aatoato £*eraaadac A l o a o 14 18 3*00 54*00 J<M ^ ñV^ eratsadoa Dias 14 18 3*00 54*00 1 Pedro B eaal p a rd o ' 14 18 3*00 54*00 C lt iMBte Bra70 Zstebaa 14 18 :»•00 54*00 1 Teodoro García C o rra llx a 15 17 3*00 51*00 1 3<aé Kleto 16 17 3*00 51*00 1 IMauel LaaosB T alle Job 15 17 3*00 61*00 1 FraBoaao Lopes Lopes IS 17 3*00 51*00 S m JaeiBto Caraosa Torre 15 19 3»00 61*00 1 JuBto Carrate C a s llla a 15 17 5*00 5140^ 1 Beatalo Días Feraaid.es 15 17 3*00 51*00 B* tfaauel Saaohec Go)Kale> 15 17 3*00 51*00 1 peraando Go m s Bodrl|^es L5 17 3»00 91400 1 JOB^ Boadia Taiqvies M 17 • *00 51*00 1 A atoalo A c n lrr* I t u r r lo s 16 16 S'OO 48*00 1 P e li x Bepoa palaaíao 16 16 3»00 48*00 1 lOiBual D ías U a rU a a s 16 16 3»00 48*00 1 GujMrsiado lla rtla e s Caro 16 16 3*00 46<(00 1 Somato Goaes c o ra l L6 16 3'00 48*00 Ift Baaoa Baparraoh Saas L6 16 3*00 48*00 1 tald ro Plaa Poi.ar L6 16 3*00 48*00 1 añadido Suls de l a Cuesta L6 16 3 »00 48*CÍ0 1 taauel peres Day ' 16 16 3»00 48*00 1 7ostf liererte Sarerte L6 16 3*00 48*00 1 li b e r t o SaatOB Goaxales L6 16 3*00 48*00 1 I d o lfo C a e t illo Y ala L6 16 3»00 48*00 1 F e lip e Carola A lv ares L6 16 3»00 48*00 1 T loeate carola B atoi(u as 17 15 3*00 46*00 1 U a rtiB Fule Tarrea' L7 L6 8»00 46*00 1 roagulN Caatro S * (T «t e L7 L5 3*00 45*00 1 A afo alo Uoraso ä u ille a . V L5 S»00 45*00 1 S ebaatlaa Lopea l£oMao L7 16 5'00 45*00 1 j o a í Morcado r illa a u e r a .7 L5 5»00 45*00 1 S e ra fla M t le r r e s Lopes 17 L5 3»00 45*00 1 Lula Canetaajr G a li 17 15 3*00 4 6 '0 0 1 la ^ o a lo p lo res 611 .• L4 3*00 48*00 1 CayoParez S e v i lla IB 14. 5»00 42*00 LSauel l l r a r e s 1 18 .4 5'00 42*00 Lula Gaaoaeda i:ertiaex 1 18 l4 5'00 42*00 6687*00 BBaa r « t á f « . . .

i I .1 I R

ILT •

-r-J E í

I IK

-i, . r ;

: _,J-

” r LJ : •

• I I I

-L- Í N A l :

r ; -” * *•

. ;.

T x i £;T~r! E :; '.! .....'CV Campo de Concentración, Hospital para prisioneros de Guerra de

Relación valorada de la s B A 3 flS ocurridas en el m ismo durante el mes de

N o M B ti E S

*« Tipo de T'OTAL Orfl úf ■■ o Uevergü lasUa MWÉ.

BJKSO .

OnsKHVAClONf S

10 BUH8 « H t e r l >V«. . 6C3t»e ) 1 Gaspar iPeüallM Cardia 19 i a * 3*00 a9«s ) 1 6 a i l l e » o GaUardo Lopes 19 13 3»00 1 Fraoelaco T ra jo Carola 19 13 3»00 ) 1 A lte n lo Soto BOAflao 20 12 3 »oa 36*C ) 1 Uosarrat isatao R o d r lc i»i ' SO 12 3*00 3¿>0 ) 1 Lu la DOBlacuax SO IS 3»00 3¿»0 ) 1 Pranolaoo Baea Saao 80 12 3»00 36*C > 1 S ohI bco A ra b lo to rra L aiaea 21 11 3*00 33*0 ) i 1 Is id ro Sorlk.QO u a r t ls e i 21 11 3*00 ) 1 S a a tla to Boblaa. Lopae 21 11 í»00 ) 1 Joaa P a t r ía lo podrlcuae 21 11 3*00 ) 39*0 1 Ulfuai. Tatuai Teutuze £1 11 3*00 1 33* 0 » 1 A atoalo Pai-ata uarlaóo 21 11 3*00 33*0 ) 1 ADcal Zuluata B ilbao 21 11 3*00c > 1 Joetf Lopaa ABtctTfa 22 10 3*00 30*0 ) 1 ja o la t o Soto Ouarrea 22 10 3*00 ) 30*0 1 Tzaaolsoo B altraa .‘sacura 22 10 3*00 30*0 > 1 coronal SarrlOD llararxo 22 10 3*00 W *Q > 1 ^ j o a i D allado Cairo 22 10 3*00 30*0 i ^ A laja sd ro Gala Oxtlx 22 10 3*00 30*0 > h ■te a lo G allardo Beraandas 22 10 3 »00 30*0 1 X BaaOD U artines Ortoê 22 10 S'OO SO’ O 1 A b fa l L e rtin e í dal G aatlllfi 23 9 3*00 M *0 1 Tloaata Saldaña Faras S3 9 3*00 27*0 1 Juan B u ll T a lla 23 9 8*00 2? '0 ( 1 Bartolon^ Hermoao j}»lcado' 23 9 3*00 87*0 > l D iaro B rlbuala capada 23 9 3*00 2?*0 » X Lola iforabao Txoaaoeo 23 9 3*00 27*0 ■ 1 J**u a iâraanlaa S iaraz 23 9 3»00 £7*0 , 1 AaaAao B a s a li Buxtaa 24 8 3*00 24*0 1 OanMB de l a Llaaa Llana £4 8 3»00 2^*0 1 1 jo e ^ ua Garai.a Carola 24 e 3*00 2^*0 . 1 áAtoaio Banrloa ítertia 24 e 3*00 24*0 1 Bm lllo C le atro s a rc ia 24 8 3*00 24*0 1 Sefuodo iM rtla Goaae 24 6 3*00 24’O 1 irarolao Bodrlûez L lo r lo 24 8 3*00 24*0 1 Teatiura Kneiao sanobez 24 8 3*00 2^*0< 1 AatcalooSSacui am gul 24 8 3*00 24*0( 1 M > lo Lopes paradas S4 8 3*00 24*04 1 la d a la o lo fe r r a r a Gonsales 24 8 3*00 24*0( 1 Juas s a c i li a 24 8 8*00 2f*0í , 1 SxsDolaoo Rivet S4 6 3*00 24*0< 1 jQlla.D Kaô «4 8 3*00 t4 *« 1 i U l i o Bojo 24 8 3*00 2 4 *«

X*l

ie ie »o o ] s u m

)

iS IL T Z E N LUfJI't

i'"’ -

E Z

D E N

IS IL T A S U N A

MK. p - R R E S K U R A T U T A K Q

N O M 13tt E b

MEMORIA

Dixie ftt Tipo (iti ■sKa devengo

BUM anter: o r . 14& SS 1 S r a r is t o UuSos GatlsrTse 85 ■ 1 liann«! Galao Loras 86 Bi r iq u * A lT sres d e a d la 86 1 Lu la B8 H o Llay 85 1 A lvaro pexaaodaz A lba 85 1 Aadx4a Asdxaaa Qlae 25 1 A fu e tla Belaoat a ca ro la 85 1 VasuC GoMz Bubio 85 . 1 S u llo Fersan&as Feroandai 1 pezsasdo BaslraE Doslocuaz 86 86 : 1 JO quia uoT atalla Andájaz 86 1 j a q u i a 0 )a&a s ia z 86 1 ju a a BoTlroaa Uaaoazrtf 86 1 S v a ria to PapitO. vataaoroa 86 1 Pedro B asal Paxdo 86 1 1 Juas D laco Sodrlcuas 86 1 joatf Caldara Bsaeda 86 1 1 Joatf Garcia G avllás Gavaldi 86 \ T loeata S aetaaarla 86 1 juaa sta z U u r illo 86 1 UaraallDo Galáo 86 1 Manual B a r r io S l a v a s 26 1 Joarf ladu ralB Pando 1 AstCBlo U a ia t a fu l u d fio a . 87 87 1 joai^ BarxlcB BomlDcuaz 1 PranBlsoo Pazualo lilsaya , 87 87 1 Bdaardo u a a d o u Urbaao 87 1 A o lb a l A lvaraz Toral 87 1 juaa Tobarra líabadal 87 1 nolana Cuadrado Caoo 87 ; 1 joaé Iñartlaez FaradaAaz 87 1 1 Araaado raca lieaaidaz 87 , 1 A alvato Adan Solaao 88 1 Faraia Goaas X)lai 28 M c ÍB C a sta lia s V al 1 86 i I Aotosto i » r t i s Paradox 86 ' 1 Lu la Baxrauoo Peras 88 PaMMlaoa Amustia Ferrar 1 88 1 Lopes Hiato Laxa 31 1 COBzalo Sarama P o r t i llo 31 1 B a c j w is sexáddaz Bublo 31 1 C arlos F i l i o Poxtaa 31 1 1 Baain Buiz BHbAraada 31 joaquÍQ Paredes Canaobo 1 31 1 Lula F o r e lle s o a a ll 31 1 tíanuel H u attis García 31 1 Felipa Garcia Alvara 31 1 Baaéñ U a ri v artlo ez 1 Frano Ueo Sffuiarzabal Goes ta3 31 1 UsQuel A lared a Moya 31 1 u arlaso X«ra 31 1 jo a i T orras Bravo 31 1 'l u ís A r iu fa t B arberi

r « TAI >esetas 1Ctc.

1 1 1 1 1 1 1 1

« • • • • .7618^00 3*00 8 l}0 0 81*00 S'OO 3*00 81 »00 3*00 81*00 3300 21400 81 too 9*00 3 ’ 00 81*00 8»00 81*00 81T00 3»00 3*00 18*00 3>00 18*00 3*00 le fo o 3*00 ISfOO 3*00 ie4oo 3*00 ' IB^OO 3*00 18*00 3*00 18*00 3*00 18400 3»00 18100 3*00 18100 3*00 18]t00 8*00 18>!00 3*00 18*00 3*00 18*00 3*00 15»00 3*00 15*00 Z ’ OO 1C*00 15*00 3*00 3*00 18*00 3*00 15*00 18<00 3*00 16100 8*00 3>00 18 <100 8*00 18100 3*00 18*00 8*00 18*00 3*00 18*00 18*00 3*00 3*00 18100 3*00 3 »00 3*00 3*00 3*00 3*00 3W >fiO 3*00 3^00 3*,00 3*00 3*00 3^00 3*00 3*;oo

1 1 1, 1 1 1

3*00 3*00 8*00 3*00 3*00 3*00

7 7 7 7 7 7 7 7 7 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6

5 S 6

5 5 5 5 5 5 5 4 4 4 4 4 4

3*00 3*00 3*;00 3^00 3^00 3*00

OiSShPVAC lOKhS

IsiL TZ E N Lu{;^•^ riK

406

E z

D e n I s i l t a .j u n a ì a vi i t . ' ' —

T x D S T E N

G r a f : : : ìI ! / '

‘ Campo de C o n c e tU ra c w J o s p J ^ p ^ ^

0 T i. 5 Z n K.

D e ta lle d e la s B A J A S h a b id a s d u ra n te e l m e s d e

EMEBO »ntlad cuc «'fiítn« (« 6A1A

1 1

4S.2» C i « . 4 S .£ »C ia.

4e-e» 4S-£* ClB. 100- S * 100-E»

114~ io o > e »

1&. 64-1^ eia. H. ZuwBya 105«3* Cía. 4 2 -2 » 4S>£ 18

14~3* H. zumaya

1 *7 -4 »

14S-3* 4S-^S» H. ZvixiaTa 100-3« 18~

X88-8*

E. Zuftaya

104-3« 42-2« 14£~1«

1 1 1 1

1 1

1 1 1 1

Sa«6a p Í b r « f « B L laa sfi JW B ueaaaa P a r e jo Leoaazdo Fueuyes Ic a z tii l a t ó a l o C oaei U o lio a Uo&eato e a z o ia t ^ x t i o i B t o a i o uoreno Glra&o B a fs e l T is o a ia o Uu&os la t o B l o i f a n r i q « « i r l a s la d r e a la c la s Ortac« S e b a s tia a l l a i d a p ara z

3(m4 SoTado Galleffo

Dlxeotor H ospital

T lo e a t e Obin G onzález l e d r o C a n ts le jo l e l o e b l fe d r o Ueaa G a lle c o Edoardo U a r t io e z Cabitfd ea Loren zo D ie z f i a n e t e l B B fe el C a l t i * « FeroacAe AlfOBBO Ben »*88 M e jia e j m é Gxau Sopea« 1 H ila r io lla reo a 1 C o e a te n e lo OTte^a Gonze le z 1 T a le r ia a o u ic u s l H u -rti 1 P ed ro t¿« zauDtuB Leoo ei 1 B e o a d ie to a e fu ra zaaore 1 ju & tia T a l l o SaoobeB 1 UBXiano BaMiJOB CaxreSc Toaas de l a v a ia BajoD 1 B epol Paeou al ReQuena 1 l i t . o n l o (¿ a rtin e z S l l r a 1 G u illa r a o Checa Baaóe 1 iB to D io C a a tro iJoSos. 1 salvador T o le d o uoreoo 1 jo a é TorpeJ)on E uiz 1 J a lM A lv a r e d a f lq u e r 1 J a i O c a lle s K o r a le s X B eaia i In L o ra te L o rie (C 1 ju a i C «i2 et» Ordogez 1 Juan G arcia G a reia 1 L u is G axcia Llu eb 1 D o m eia n o Cebada Gonza] 1 F ra a o le a o U ^rlda C a s ti] 1 A n ton io c a b a lla Lopes 1 Juan E ern a iñ ez Lopez 1 jostf B ladee B ia d e « 1 Uanuel K e s tr e Sanohez 1 VranoiBoO C u trio a s Caa4 1 j o a é D ie z u ateo 1 A n to n io Uanxlque A x ia 1 ÍSdnardo B e te ta B exla 1

1 1 1 1

E;:. D e n

is il t a l íu n a

: I-- r - r r “ “ i<u;'-\TUT.--:<r-T ::í:;í3 T e N

407

G r a f ik o a

tr~ ^ ■M n,ó

>'líOf.EI>F.SClA

A u liirld a d uuc r.rúcnn I * h & IA

U 11 12 12 le 12 IS

a u a a a a t .,. 14S-3 123-4* H. Zujtaj^a f> n »

,4 H allééoxo suBDo Díaz

JoBé Kodrirusz Vera

1 > i

lé s - e a 13 4£-£k 14 1414 ie e > £a 14 1 4 -la . 14 16914 100-£B 14 lOO»Sa 14 100»£a 14 4 s.se IS B* Zuaaya 1» 1& I» 15 IS • 15 m 15 15 É» 15 15 l4 2 - ie C ia . 15 14S.1* 16 H. z u a a ^ •» 16 m 16 16 ' 16 M 16 « 16 16 n m 16 16 76-S* 16 1 0 7-la 16 107-£a 16 64.1a 17 H. Zuseye m 17 17 m 17 M 17 < w 17 m 17 m 17 a 18 m IB m 16 18 19 E. ZumayB 19 ■* 19 IM -la te B. <¿uaaya 20

20 £0 21 £1 £1 £1 £1

6 4 -le 1 8 -1 » E. Zuaajra

w •ff •»

D lre e tc r R o ap ítal

Antonio t 'le to lo zaao Jlo reu o lo GOLzülez 'Aor AcuBtio O rtlE Cai&atete >107*Q«io CarpiDtBTO S tblo G re fo rto s srzsa o Feroai d«s Eatabaa Barrada TLdal U lc u al Oaboa Sepdlvada íao ren o lo p í a * g a i t a s UAkImo LOpas LOpaz Oaledonlo C a rb a llo Han aea Uodaeto Contada I S a r t i n i Antonio Tamañas Alosa« Joaa lia orebaáoa S ia s . Padro Banal Pardo Ctoota Braro iíataban »o d o ro 6aro la Torralda Joaá N lsto Marnai L a t»a e V a lla jo s Traoolaoo Lipas L6paz J a ola to CazBODaTorres Juato Carrato C a a illa a B a a if lo Dias Parnacas Uaoual Sanohas Gonzalo: F e rn a d o 6 ^ e s S o d rlcu is Joaa BoaAOn TasQuas A ttento A f u lr r a Itu ra rl«* p a n * capad« P alaano. Uanual S ls z ita rtio a s . Gufitaraiedo l^ r t lo a z Caz E ufao lo SÓBoz Coral £aaOa Eaparracbe sana l a ld r o p la a PoMai, CCQdldo Kuis da l a CuflBta uanue]. Peras Bal^ j o a é iw aarta Berorte A lb e r t o Saotoa González A d olfo C a a t U lo vela F e lip e Gaz4la A lvarez 71canta G arola B odrirue» U a rt lo P u l* ftirrrfa ^ Joaeuln Castro Narrte A tto slo Moras« B u IlU n S ebastian Ldpes Morene Joarf Moteado 7 U l«a tk »v « • r a f í n G A tlerres L6pes. l u i a ^arsatatay cu ix A otoBlo n o t e s G il Cayo Pt /as S e T illa , Kanuel A lrax ez L u la Oeaoneda Uartinai Gaspar Paüalba 0 « « ^ C u U len eo G allard o PranolBoo í r a j o G arol Antonia Soto Blanoo Konaatrat Hateo aodr L u is Doaiinguez Pranolaoo Lena« Sena D o «ln ro A ra b ie to rra SOOB I s id r o Soriano i,{artio9 S s a t la f o sob lea L¿p«£ J « ¿ P a t r í e lo Rodtlru «1 * 1 *1 Tem o’l V e o » r a

isiLTZEN L u rtP C T lK

D en

Is i l t a s u n a

E l . j - ; , __ i í C U H A T U T A K í :

T X U tíT E N

t^rK in ni

G R A F IK O A

Campo de Concentración. Hospital para prisioneros de Guerra de

O T A R » -0-»D e ta lle d e la s B A J A S h a b id a s d u ra n te

P H í X h ü fch C .IA

£1 £1 ££ £S ££ £2 ££ £2 ££ ££ £3 25 25 £5 Z5 £5 25 £6 £6 26 £6 26 £6

Su m A B tv z lo x . ZiUBays 64-1» ZUBfiya

107- Ifl 107- 2* Zumaya

1£5- 3 » 76 Zunaya

£6 26 £6

£8

107- 4 » Cía. zumaya.

£8

76- £• zumaya

4 £ -£ »

83 23

Zunaya

E n ero. 4.i^riCÍM5 <7fv«•

Ü3k UitODlo p a ra ta l¿arl.mon. D ir e c t o r H o s p ita l 1 t a « a l ZulBAta B ilb a o . 1

1 1 1

Joa« Lopez A B to z c «. j a c in t o s o t o Guerra. PranoiBOO B e ltra n ‘«• «u r Coronel S a rrlo u K avarro Tose D elgad o C a iro . 1 L la ja n d ro Gala O r t la . l a t o o l o G a lla rd o Hernán 1 Bmmq Ita rtlo a f! O rte c ^ . U w a I !£ a rtln a z d e l Caat • lio 1 Lule B e l l o L L alc L lv a ro FaroaodeE Alba 1 Lodxee A&drade D la e . áeuBtln Belmonte C arola BBELB»! &0B8Z »u b io 1 J lilio HenandeE F eroeod e ¡••mando liam irez í) o d r l ( íes* Joaquín U o z a ta lla ¿o d u jitr, 1 Joaquín OJ«da D ía s . JnlLan KOTiroaa uaeoarO 1 B r a r ie to P e p lo ! u a ta u o rp s. M x o V en al Pardo 1 Juan d ie c o K o d ric u «^ . 1 jo s a C aldera Banacae. 1 jo a e Q arcla G a rlla n 1 V ic e n te Santa U» Gavald 1 juaB D iaz u u r l l l o . ¡Jtoruellno Oalun 1 1 JOB© Ii.6uy6lr. i’biic'c, 1 A n ton io Malstac>^^ K u elc t. 1 jo s a is a rrlc a jo a ln c u e z . 1 {» a a o i e o o fa x u e lo V ln a g t . 1 Eduardo Viaodosa Urbano. Ab U m I A lr a r e z T o r a l 1 ju a o T o b a ría Babalon. 1 K o ls e s Cuadrado Cano 1 Joaa U a r tla e s :F^raand*s 1 Armando Vec^ Uenedea 1 A o ie e t o Adán S olah o. 1 Fermín Comee B le s . 1 U a jln C e n te lle s V a l. 1 n é e o l o u a rtlD p acedor, 1 L u is Barranco p a ra s . p a n ta leó n A c u s tln F e r r ^ . 1 1 L opes N ie to L s ra . V ic e n ta Saldaña p a re s . 1 1 Juan R uis V a lle

1 1 Ì 1 % » 1 1 1

l tífatiiiol ’^/avc i>lciufz.

. £8r .

1 1

26 26

£C 2C 26 i.7 27 27 27 27 27 27 £7 87 £7 28

m es de

ls:_;zEN E' L i j ^ r

“ t ;k

D en i s í l t a s u n a

beph

T n ssT E N

LH«

23 , S3 £3 «3

t u

Suua a D t«rlo z Zuuaya

162

le -3 « 100>4ft

105>3« Zumaya

24 £4

1 1 1

£4 25 26 £S

1 1 1 1

ai c aq uln ParedeB

Cnt^cb* 1 I 1 1 1

1 1 1

100-

1* Cia, 1» Cia.

Suma T * t « l ,

A u ro ri<l«d q u e o r d e n «

1«hAIA

1 SaxtolOB« Hersoeo deltftfo s ix e o t o r H ospital 1 S la fo O rihuela Cepeda 1 Luis Uareobao Ttobooso 1 JeeuB FezoaoleaSuarez 1 &aadoo B e a e ll Kuztss 1 JOBe MaOaroia G arois. 1 V ulcso de 1« Llana Llaoli 1 AotoQlo B a rrio a Martin i ¿otonio jjiego G a rcía. 1 Secundo K artio Gobsk 1 Naroieo Bodrisuea L lo r t 1 YeDtiurs I¿n0 i 80 ¡jancbez, I A sto D io S eru l Secui 1 ] '4blo Lopez Paredes. 1 In d a le c io Farzera Goneat. 1 1

114-

m i: m u « i a

O|K)Ce0ENCIA

S i

31 31 SI 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31

G r a f ik d a

I £3

' £4 S4 £4 £4 £4 £4 £4 S4 £4 24

t a

1 1 1 ns“

Juao ¡ ¿ « B ilia . FrauoiBoo .^lbert. J u lia s Uayo. lÜKilio Rojo« S m i ia t o Uu2cs Gutiarx* Maiiual Galan Hores» Enrique A lv a re s C lu d io . Saneals Salmor.»' P a r t i l i IBfliiJaniii £ern"ftdez Rubi*

l u l a F s m e lla G uiel M n uel Itu nitis G arcis F e lip e G a r d a Alvarez4 Rasan Mari Uartinoz Prancisco £ V ^ lersa bal i Uanuel A lvarez Júeya V a ría n * Lera. C a rite F i l i v i P artee . Baacen R ui« Aranda. Jeae Tarree Brave Luis A rru fa t fiarbarid.

«naga

E z

r-r- ~Tiiv =-»~r r

DF : '

- r :

t-a t í -i t

E r /^ r iK

Campo de Concentración, Hospital para prisioneros de Guerra de '6 •T-^Ví' o Y A R 2 Ü H.

t-'

Peiación valorada de las fìbTAS ocurridas en el irisn^o durarite el mes de

' N O M B R E S

3iá c!c » »^U

A *»

Tipo d «l d ev en go

T n T A 1 ()B .S fc p V A tlO M 5 Cu.

93 00

1 31 3»00 1 Juan S s r o í» U u r^ ll* 1 31 3*00 1 I¡aom«l U » ; » Lczan* 1 31 3»00 1 Ju«i C arola Garoía 1 31 8»00 1 liarían » Oalrany Salvadar 1 31 2*00 1 Larenz* Díaz P la e n ta l 2 30 3*00 1 Fnno^ Cutrinas Casas 2 30 3 »00 1 A lfa n a* Banegaa U s jía s Z 30 3*00 1 Antánl* Gáxez U aliña 2 SO 3»00 1 PabXa U artin e z V elase* S 30 3*00 1 Uanasl Fem indes Vega 3 £9 : »00 J*a4 Gran S«pena l 1 S a fa e l G o ltla n Femáudaz , 3 29 3*00 3 £9 3*00 1 f A I x Zaa*ra de X a A m t * 4 £8 3*00 1 Banjanín G*J*te X arleg* 4 2d 3*00 1 Anade* B e s e ll Hurtes 4 S8 S'OO 1 J*B¡[ Ban&4n T a s « * z 4 26 3*00 Jes4 O g a lla U eralee 1 4 86 3*00 1 A n t*n i* U artin ez S ilv a 4 28 3*00 1 N *p *l,P a s c u a l Resuena 1 Angel Martilles d a l C a s t lll »4 28 3*00 4 £8 8*00 1 1 A nt*BÍ* C a b allé M pss 4 £8 8*00 1 Jum Heznán&es £epes 4 28 8*00 1 H arían* B arraja n CarrsE* 4 28 8*00 1 ;*B>áB de l a Vara Uaola 4 28 8*00 : 1 Jeai Ganadas I^az 8 27 3*00 1 Frano® T arje García 5 £7 3»00 G u lU e r a * Chec* R a s ^ 1 C 87 3*00 1 A B tm l* F*m 4od*z A l*n s* 5 27 3?00 1 J * s ( U* García García 5 87 3?00 Antanle C astr« Uofies 1 5 27 3?00 1 Eugeni* Q^mee C r * iu l 5 27 3?00 1 Uedeste Certada U artln es 5 27 3*00 Jestf Bladee Blades 1 C 27 8*00 1 Ja la* A lbareda Plquer S 27 S?00 1 Jes4 Terreji^n Bais 5 87 8*00 : 1 SalTsder Tel*d* Iteren* S 27 3*00 1 Antani* Uanrlqu* A rlaa 5 27 3 *0 0 1 U lg a e l Oohaa SapiilTeda 5 27 3*00 1 Gttaereinde U a rtin Cane fi 27 3*00 1 Jes^ Redrlgues G a ra»« 6 26 3*00 1 Eduarda B eteta H e v u 6 £6 8*00 1 l u i s Garoía Lluch 6 £6 8*00 1 Frane® U ^rlda C a s t lll * 6 £6 3*00 1 I)*maclcn* Cabada 6 26 3*00 1 A nt*nl* Uenteslne KanJ^n 1 Celedenl* G a rb a li* E *rran V 25 3*00 7 2S 3*00 J*s4 R *drlgu «g V*ga 1

93 «00 98 00 98*00 93 00 90 00 90*00 90*00 90*00 90 •'00 87 00 87 00 87 *00 84*00 64 100 84*00 84 *00 84*!00 84*^0 64 ►00 84 *00 84 »00 84 >00 84 »00 84 roo 61 •00 81 *00 81 *00 81WO 8 1 ^ 81^00 BlfOO 81*00 81*00 81 • 00 81*00 81 *00 81 *00 81 »00 &1 *00 78 *00 78 »00 76*00 78*00 78*00 75*00 75*00

Soma y 8Í£ru*i• • • • . .

S939'00

1312

3*00

r jN : ir-." TU í;

¡u r

C r-A

Campo de Concentración, Hospital para prisioneros de Guerra de

0 T A E Z U 3.

R elación va lo ra d a de la s fiL T fì S o c u rrid a s en el inisra o d u ra n te el m es de

N ü M6 RKS

cti 1

Tip«' Oel é* devengo

TOTAL

1-uMtai ct*.

1 B6S 3 »00 6786 00 Siu&a a n t s r it r 14 3*00 42Y00 Le Jousi Sanchas N aranja 48^0 14 3 »00 L8 1 Uanuel 011 Buls 48 <100 L8 14 3*00 1 G o llle riM G allard a L ip a i 13 3*00 39^00 L9 1 Zula Saadn^es 39 00 L9 13 3 »00 A n ttn i» G allarda EarnáQdes 1 39 00 IS 3»00 1 U ansarrat Uataa Radrlguez L9 39»00 13 3*00 19 1 Antanl* Sata Blaaoa IS 3*00 89 ►00 L9 1 Axigal Z\2lu a t a B llbaa 39 »00 13 3»00 1 S a a in ^ A ra b la ta rra Lasuaz L9 13 a »0 0 1 39 *00 L9 1 Gax3iki da l a Lena Xlana 36»00 12 3 »00 30 1 Is ld r a Sarlfma Martinsa 36»00 18 3*00 80 1 San tiag« Rabias L^paz 18 3*00 S6»00 80 1 J«a< P a t r io i* Radrl^rues 3*00 36*00 80 18 M igaal Torual Vsntiira 1 36»D0 80 18 3 »00 1 Antanla Pacata I¿aijntfn 18 3 »00 36»P0 BO 1 Jaan Ritlz 36 *00 50 18 fe »00 1 Vicenta S aldlña Pares 33*P0 a 11 p »o o 1 Jas4 Ltfpez Astazga 33 »00 11 b *o o !1 1 Jacinta Sata Guerra 33 »po 11 p »o o a 1 S^anc® B eltrán Segura S3 »po a 11 fe »00 1 C a m e lla S a rrK n Navarra 33 »po :i 11 P ‘ 00 1 Jasé Salgada Calva 33 »00 a 11 a »0 0 1 A lejandra Gala O rtís 30 »00 10 0*00 1 Bartelam^ Hermaaa Delgada ;s 30 »00 !2 10 e»oo 1 niege O rlhuela Cepeda 30»00 tz 10 6*00 Lula U a r c h ^ Trancase 1 10 fe»00 30 *00 !S Jasás Feñiández 'SuáreB l 30 »bo !2 10 K»00 1 Jeatf B arrig a Senluguee 9 Z te»oo 87 *6o Antenla B a rrle a M artin 1 Z 9 2*00 87 *00 1 O s llle D ie stra García 9 B»00 87 ►00 Z 1 Joan Cabete Ordañez 9 t'OO 87*00 a 1 Segunde U a rip G^mes 9 poo 87*00 3 1 K arolse Badrlguez L le s le 27 9 e*oo 3 1 Ventura Bnelze Sánchez ss 87 •Ò0 9 e*oo Z Antanla Seguí Seguí 1 9 fe»00 87 z 1 P able li p e s P radéM s 87 *6o 9 É»00 1 üidakola T errera Genzalez 3 87 »00 , :3 8 k*oo 1 Juan S e a llla 87 »00 :3 9 fe»00 1 Franolsoe Rlvet 27 *00 :3 9 fe»00 1 Julián Uay» 9 87 »00 ; 3 fe »00 1 a i l l l e Reje 27»00 9 í»0 0 :a 1 Jestf B a v llle A rrib a s 87 »00 9 1*00 :3 1 Uanuel G a lá» Ler4n

98 1

Suma j

sigua

1 j f s o ^ »00

3190»00

BIíER O *

OBfttnvA( ION! 5

is íL T Z E N L u R P F T iK

412

E z

D e n

Is i l t a s u n a

S fcrp ;= i;r;;:u R A T U T A K a

T x d s t e n

M emdf.

G r a f ik d a

.1 iim Campo de Concentración, Hospital para prisioneros de Guerra de

o T A R * U H,

R elación va lo ra d a de la s fiL T A S o c u rrid a s en ti m is tijo d u ra n te el m es de

N 0 MB B KS

...

98 1 1 1 1 1 1 l 1 1 1 1 1 1 ! 1 1 1 , 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ' 1 1 1

1 í 1 1

1 1 1 1 l 1

c>9 • 1 •tu ^

ipn ile) «vengiv

TOT# L csetas CU.

J.B6S 8*00 6786 00 Suma a n t « r l « r 42 00 L8 14 3»00 JuAn S sn ^ e c Karan^a 14 3 »00 42 ■*00 L8 Usnuel 011 Ro íb 42 00 L8 14 3*00 G ulllerm * Q ellard * Ltfp»s 13 S'OO 39 00 L9 l u i s D tn in ^ ee la 3 »00 39*00 Antcni* GW.ler&* H «m áad«i L9 13 3»00 39 00 U ansarrat Hatea Radrlgruas L9 13 3*00 39^00 in t a n i* Sata Blsnoa 19 19 13 3*00 39 ►00 Angal Zxiluata B llbaa 13 3*00 39 '00 Saalnga A ra b la ta rre Lasuai L9 13 3»00 39 *00 19 Ganaán da l a Lana lla n a IS a »0 0 36»00 I s id r a Sarlana Martinas . 80 12 3*00 80 36*00 Santlaga Rabias Ltfpas 18 8*00 80 86*|00 Jast F a trlo lo R a d r i^ a s SO 12 8*00 36*00 Miguel T eruel Ventura 80 12 3 »00 36 *00 Antanla Faceta Uaistfn 80 12 8 »00 36 *00 Juan Rjtis JO 18 a »o o Tícente S aldiña Peres 36 *00 a 11 3*00 33»100 Jasé L^pez Astarga !1 11 3*00 Jacinta Sata Guerra 33*D0 !1 11 5*00 33 »r Serano» B eltrán Segura a C e m e lla S a rrK n navarra 11 2*00 33 » il 11 5*00 38 * 0 Jasé Belgada Calva a 11 5»00 S3 » A lejandra Gala O rtls Bsrtalem^ Eerzaoaa Celgada ;s 10 B*00 30 >1 0 !2 10 S*00 S iega O rihuela Cepeda 30 >1 !£ Tnla Marohin Trm cesa 10 ¡5*00 30 ♦i 0 !S 10 P»00 Jesds ?ernáidee Soáres 30 *( 0 12 10 B»00 30 •{)0 Jaa($ B a rrig a Sealnguez !3 9 fc'OO Antonie B a rrie s M artín 87 ti )0 a 9 J'OO 27 >1 )0 B a lli e B ie stre García 3 9 ^»00 27 • i)0 Joan Cañete Ordeñes Z 9 :*o o 87 ti Segunde U a r ^ Q^mez 9 i;»oo 27 »' 3 Narciee Sedriguee U e s l e Z 9 :*o o 27 *<)0 T m tu ra Saeise Sandhez Z 9 :»o o 27 * )0 A stenie Segui Segui s 9 27 * !»00 Fabia Iiipei FradMAs 9 !*00 27 » In d a lc i* F errara Ganzai es 3 27 1 3 8 ;»oo Juan S e a ilia 27 * « 3 9 1*00 Pranoiaee Rlvet 3 9 ;»00 27 50 Julián líaya 27 b :3 9 1*00 ^ l i e Reje 9 •00 27 Je«4 B e T illa A rrib a s ;3 33 9 *00 27 »00 Usnuel Gal4H Ler4a Suaa 7 eigoa

l^ 0

i»00

3190 *00

E K k ro *

O B S tB V A C K I M S

IS IL T rK N L u R r “ ii:'

E?:

D E N

IS IL .T A H U N A

E c H n n G - '^ U R A r u ïA K a

T X Q S T E N

M c r .^ L ...

G R A r;K O A

NOMBR E S

141

1 1 1

1 1

1 1 1

1 1 1 ’ Ì 1

O lK M ^ tfV I- . <\ES

Svm& a n te rio r fiirlque ¿lY sres Claudi* Luis B « l l * L ls lz A ira ra F«mándeE Alba Andrés Audrede Oías J iill* Famández P«m¿ndes Uanual G^mee Rabí* Agustín B elsan te Garoía S ta ria ta Uoñaz G u tlsrre s Jaaquín OJada Díaz Pedra Va n a l Parda Joan S a r ir a s a l'Ascartf ICanual B a rría s Sieguez Jas^ ^d\u-aln Parda Jas4 da Ju lián Ruiz Juan d a g a Radrlsuez Jasé C alaara Venada

8190*00 27*00 27*00 27*0C 27 »00 27*00 27*0C 27*00 S «*00 SS*00 81*00 2 i* o o ; 21*00 2 lf0 0 21*00 21*00 21 too

EÎ88

§ a tS a s « “G.™ia. I?

21*00

Juan Díaz U o r llla b r c f l l l D * GalL uenual Garoía Sierra

iijí I l L

5 ;a is : i áSí?8; 1 B ra rlsta P e p la l Itatamaras

Juan Tabarra Rabadfti Ualaás Cuadrada Cana Jasé U artln as ?amándas Amanda Vega UeufeSes A níbal A lv ares Teral Juan Jas¿ T arres B rar* l u i s A rn ifa t Barbaran Antenla U a rtín Pagada lltó ín C a n telles V al li p e s K leta lA ra . P eraín G^ir.es Síes Pantala^n A ^ s t ^ ? errer Pedra L^pes Csntfe F a llo lan a Sanz de Agueda Jasé Alense Rea Z r a r ls t a O rlre OBa Uatea Calzada Taraeage Ganzale Saínan P e r t U le Sanjaaín Beraddez Rnble Juan Parraras Faner C aries m i e l Pertes Ranin Ruiz Aranda Jeaqoín Paredes Caoacib* lu lB P e m e lla Gxilal Uanual U tm ltls Garoía P ellp a García AlTarea Rao^n U a rl k artln e s Frano® EteularazSbal Ge«ia£aSO líanuel AlTarez Vaya pO líarlane Lera

196

TOTAL.......................

1 1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 1

1 1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 1 1

1 1

laperta esta re la c ió n la a flg u r

81^00 1S*00 18*00 16*00 16«* 00 18'!00 15*00

1»*00

15*00 15*00 15^00 16 *'00 15*00

12*00 12 **00 12*00 12*00 9 »00 9*00

• *00

6*00 6*00 6*00

6*00 6*00

6*00 6 *,00 6*00 6*00 6*00

6*00 9072*00

S0S4 _

seten ta y das pesetas, da â ia r e de 1.940 Ve a b il it a x o

üM

:: n e ? D u r : |“ : l t - - 3 U M / i.iir.rF T iK E F r - “ T ; ' u r -• I u I •• :- i M '...; i: t-N

4 ' 4

G i.

Campo de Concentración. Hospital para prisioneros de Cuerra de

SAHATOEIO raiQUIATBICO DB BiKTA AGUELl,

R elación v a lo ra d a de la s A L T A S o c u rrid a s en el m isn^o d u ra n te e< m es de

T ip o <3«I deven go

NOMBRES

Txanc« l í l r * l l « s Glaan* Joan lU r m e Bañera« Anteni* Saz (Wmes l o l » Uarijiuui Balaguer Pedr* U a rtin Geitzálec A n relie C b iA o h llla Sana

To m ,................ Im >erta esta relaoltfn la e f l g ^ a d

a iK R O *

T O T A L O B v S F .n V A C IO N tS

PeaelaajCts

B7 3 *0 0 Z’l 3 *0 0 12 3 »0 0 e 3 *0 0

81»0C 81fOC

e 3 *0 0

£4^00

39^00

8 3 »0 0

24»0C S4*0G

3 »0 0

87 3ro o

!• a »a o in t a s M t « 1 ta 7 trea pese-

ta I . Sa: ta

ignejla 31

de 1.940

Campo de Concentración. Hospital para prisioneros de Cuerra de

ZUM ATA,

Vò.

R elación va lo ra d a de la s B A D A S o c u rrid a s en el m isn^o d u ra n te el mes de

1 1 1 1 1 11 1 1 1 : 1 1 1 11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 44

N O MB R E S

)i* d( ■.‘ M ripo üel devengo l«<IU

Sagim l« Faznrfadct Badrft*4 RU»Z B sn jaaín R*drlgu«8 Aabres 4 4 S s:te«l V a r i l i * C^aos 4 A ^ l l l n » U a rtín Ranán 4 P ^ c o B R svertar A l v i t l 4 U lg u c l A I tstaz B «r r * M 4 Bsb I t * Ibañes Knhvvcrria 4 A n t«n l« lítrtln aB S ilv a 4 FrsncB U a rtln e s Uuñaz 4 Jas4 J l a « « E B astida' 4 9 ^ 1 x Granada í u j a l 4 Antanla A g u lK Cartea 4 Itonual l<aj«ia Lara 4 Juan Gaaaz Tarraa Jasif Ifo n d ijar Bajas 4 4 U saaal Lsnoaa T a lla J a » 4 Antanla Brava Beplnaa 4 Pascual fiapal Haquma 4 Jaa4 lía r M Avtfii 4 Jaai U a r t l AiaSI^ 4 Sabaatlas Sanchas R a sa li 4 Uartün P o le Sarr4s UarcalAiia T a rris G a r llla t < 4 4 Jas4( U » P a r r a r Aulas 4 Ja>4 CabaSas Ortaga 4 Blcarda Basada Sanohza 4 Lu is Aznals Thro\>ll Jasi da la a Ssntaa Palana: 4 4 Jas4 Sanchas P a d illa 4 A lajan dra liaran O liva 4 RranoB FarzUtndas Itailaz 4 Jaaqoln U a d 4 Ortaga fi ^ a n o ° Javar G o ltart E a ra ln la Labiada Ganzalaz 7 7 Jaslíe S arcia Uanáadaz 7 S alvadar Caladr^n Arraya 6 C a rlas S a i g a s U artln es Bartalaout Earaasa Lalgada 8 8 J « b 4 ido^MSatarllzi 8 Jas4 Paña Blsnqu# 8 JaW Uendaz ITuHaz 8 Joan GlJ4n Criada e Jas4 Banastra Cantal 8 R afaal Ranchal Maraña

1 OTAL

EKBBO *

OBÒEBVAC

F>e(«taii cu.

38 3»00 28 groo 28 a»o o ae 3»00 26 s »o o 28 3»00 28 8»00 se 3*00 28 3*00 28 3*00 28 5*00 26 s»o o 28 5 »00 88 s »o o 28 3 »00 S8 8?00 28 s »o o B8 sroo ae g»00 28 g»00 28 8 »00 28 8*00 28 3»00 28 3*00 28 3*00 28 s»o o 26 0»OO ae 3»00 28 3»00 se s »o o 2& 3»00 26 3»00 27 8 »00 25 s »o o 25 3*00 25 3*00 24 3»00 24 3*00 24 3»00 24 3*00 24 3*00 24 3»00 24 3 »00 24 3»00

«4 OC 64 OC 84 OC 64*CC 84 OC 84 OC 84 ►OC 84 OC 64 *0C 84 OC 84 ^OC 84 00 84>0q 84 'Oa 84 'od 84 'Oa 84 !00Ì 84 lOOi 84 64 >00 84*00 84 toc 84 foo 84 too 84too 64 too 84 TOO 84 |oo 84 *00 84 ÍOC 64 TOO 84 TOC 61 loc 75 'OC 75■oc 7S■oc 7210C 721 OC 72Í0C 72»0C 78 •oc 72 TOC 72*0C 72ÍOC

1X90|3»00

3570Í0C

• ' ' ■ '

IS IL T Z E N L u r p e t i k

1N* ' 44 ¡ 1 1 ' 1 1 X 1 1 1 1 1 1 1 X

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ' 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ! 1 1 1 1

1 1 1 1 1 1 1 1 i 1 I

N 0 M fio e »

E z

D e n

IS IL T A S U N A

B e r r e s k u r a t u t a k o

M e m o r i a

T x o s t e n

G r a t ik o a

L’* Tlpn d«l laatta ■IlÉM 1fil devenga

T OTAI

, . 190 8*00 S o u a n t a r lft r ... . . B lla M O rtia Bustant« e 84 3»00 P l«r «8 b ln d * S o irv i e 24 3*00 Mftrtïn P sg «d «r 8 £4 S »00 A lfs n s * P ères Sagurs 8 £4 3 >00 P «â r * Fsnt Conpi B £4 3*00 iZLtm l« 6« k « b Rtdrlgruss 8 S4 3*00 C ris p a i* OIb * s Ssrran« 8 £4 3'00 Aasslaa l a r u u U srtin c t 10 ££ S'OO Jsstf B la t * BÍC8 11 £1 S'OO J*8<i S oilltfn ? u «n t«s 11 21 a»oo I » s 4 H e r r «ra Banana £1 3»00 11 Q ragaria Oanzálas O rtis £1 3 '00 Buesbla O srois Atlcnza 11 £1 3 '00 Usnoal C s s U ls s Uuxls 11 21 3*00 Prano^ Garces Harxiândas 11 81 3?00 Guaerslnda Femândaz Fa«r> 16 tas 17 3»00 B agalia Can&alsrla U lr s 16 lia s 17 S'OO te 17 s »o o Is id ra A la g rs A p s r ls la L5 Agustín Cosdrsfta Saola 17 S'OO J a si U s rtln e s fam ân dat L8 17 3 »00 Antanla U a r o i lla Caldar^n 16 17 S'OO ABSdta GulllaoUn Ssñar 15 17 3 »00 Garsrda Chiç> ara C a b alla s L6 17 3*00 LS 17 1*00 C srlas M l l a l fa r t s s Uadasta (ïs r a is U a rtln as L6 17 S'OO LS 17 S'OO Usroas V ara Elaranza 16 ;Ts1m Albsra& s P lquar I t a*oo Gulllaxma Chaca Bsaas L6 I f S'OO Jaai A v i l i s Gamaz L6 16 3*00 Jaai P a r r a r O llT sr 16 16 3*00 T laran ela Paznándas Sas» 16 3 »00 Bjilaz 17 Franc® Irtists Earsons 17 16 s »0 0 14 3*00 Innata Z a r r l l l a Paroar* 18 Jaa4 G sroia B arrara 19 12 3»00 Aagal Zu lu ata B ilb a * 19 13 3*00 13 3*00 jDaalxiga A ra b la ta rra lazusn 19 Oarafo da l a lla a a U s n a 19 13 S'OO Jaei Canps Oart L9 13 S »00 liacarla T a lla n ta CKcncha 80 18 3*00 PrECQciBcs G u tierres I s r i eo 12 3*00 b ls Franc® Tifta Gansalas eo 1£ S»00 IS 3»00 Jaan 0 1 1 Cantf ÎO Jasé C a b allé U a rg a la f so 12 S'OO Ignacla Uagàn da l a la r r a eo 1£ 3»00 Ittls G arcia-B adrlguas £0 1£ 8*00 P é llx la a M T Bscayal eo 1£ 3*00 B las Garoía inartinas 10 S'OO 10 S»00 Juan Briguas Soacha ËS £003 3»00

ClB-SMnACKWe*

367¿»0 Í 78*0 78*0 > 78T0 Ì 78»0 ) 78»0 Í 78'0 ) 78»0 > 6C»0 > 63»0 ) 6S'0 63*0 » 63»0 > 63»0< 1 6à»0 1 63?0 )

51'0 > 1 63i»0 ( 51»0< > 5 Ï '« > 61 »0 > 6 l»0 1 51 »0 ) 6 l'0 i 1 6Î»0( 1 61»0< 1 &1'0 1 «H»o< 1 « '0 1 46*00 46»0^ 1 4 S '0 « 45*04 4é*0® 39*0i k 39»o4 39*0è 39 »Oè 3ÿ»oè 3fi>0i ■ 36'0¿ 3¿»00 36»00 36*0è 3 6 'O i S6*é0 S6» o 4 30*0® 30»O 6009*00

T' :

Campo de Concentración, Hospital para prisioneros de Guerra de

O Y A R Z U N .

D e ta lle d e la s A L T A S h a b id a s d u ra n te el m e s d e

ENERO» AuTontl««] gu< <^r¿er£

P P O C R D ftN C lA

el A L T A

£0 107 - Cí* 1« 107 » 1» 4S - 1» 14 > - 8* 100 3» 107 - 1* . 4A 100 . sa 48 . 3» 4£ -

Joan G arcía U o r i l l *

lísnutl U«ya Lazan*

107 14 182 107 107 18 148 148 189 189 188 16 128 16 183 100 100 1000 100 100 105 169 169 48 183 183 48 48 107 48 148 183 100 76 -

••

T t», U^dio*

Joan O aroía García liarían « Salbany SalvaOjir Larensa Lias P ln a n tal Iâno> Cutrlnaa Caaaa A lfa asa Banagas lla jía a in t a n i* Otfnws U alln a P abla U artinec Talasoa l£anual PamAndea Vega Jaa^ Grau Sapena Rafaal G aitian ? < llx 2 aB*ra da Iafa< Benjamín S a ja ta Sariagp inaSa* R a s a li Hurtas Jaatf Ran&in Vazqae« J«s4 O g a lla M *ralas Antanl* ^ r t i n e z S ilv a Vepal Pascual Sef%ana Aztêl U artinez dal Caaîl Antania C a b allé Ltfpes Juan BamándeB Ltfpes Mariana Barrajan Carraca Tamás de l a Tara U&ciá Jestf UB Granadca Díaz PranoB T raja García G u ille r a * Chaca Ram^ Antanla Fernández A lan Jesá G arcía García in t a n i* Castra Uoñes Kadaat* Cartada Martin la s á Bladas Blades Jalma ilb a r a d a Piquar Jasá T arraján Bola SalTader Talad* M*rana in t a n i* Manrique i r l a s Miguel Sánchez SeptílTeâ Gumersinda Martin Cara Jasá Radriguaa García Edtuarda Batata E a v i« Xois García Llucb Francc U árida C a e t ille Em aciane Cebada

4»

3» 1* 4A 3» Ift 1* 8* 3» 8B 1» 8» 1* IB 8» 1» 3* 8»

4* 4»

3» 4» 4>

8» 8» 8» 3« 1* 3K 3» 44

Suma y signe

Aui"nÜ4Kj gue ordvn«

6 7 7 7 8

Q 8 9 9 9 9 10 10 10 11 11 12 12

IZ 18 13 la 13 14 14 14 14 14 14 14 14 15 IS IS 16 15 15 15 15 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 17 17 17 18

18 18 19 19 19 19 19

Suna EDiterlar BO 107 - d a 1* •I 14 > ■> 1 » 1« 123 » 4* » ». 2á 42 ■t 142 H 3» >* 100 ti 2 » » 100 m 2B » 142 n 2» » H 4& 42 » 42 4* n 105 - H 4 » n 2« 107 » 107 n 1* » 107 t> 4 « m 42 - n 2® n •• 1 » 14 » 169 ■ Ift M 169 » 169 n 123 - M 4& m M 2* 1 n 142 - » 1 « K 105 > 56 !• 64 - >1 4* » 64 - n 1 » » 64 - n » 64 - n 1 » 64 - n l a •> >1 36 64 » M 3“ 64 m 123 - n 1« •• 107 » 2* n 107 - n 2* » 4» 107 •• 107 •• 4 » n 142 •• 2 » 123 1# » 42 - n i> ■ > s» 42 » •• 3* 42 123 3» » 107 » 4« M 76 n 100 •• 14 m 169 n 169 m 169 it 169 M 123 n 1 - M 4* » n 1» 1 n 2 n 107 - n 3B m 148 - H 2* >• 107 - » 2 « ■ * 3» 42 M 142 - <• 3 » >• 107 1* H 100 - m 3 » •• 100 - " l a » » 1« 64 -

«J A { T A

.'ÜJ

44 ¿ B t4 u i« U a n te rtz * V m jin T t « . H ^dlc* C e le ¿ «n l* C o r b a ll« HarTauz

Jmeé R » 0 ± i g a e z V e g i

A lfc n a * P a ja l C la r a g iie ^ G re g a ri* Sarrana Fernández UdziBia Ltfpez L4paz Lazara I¿arazia Baeta Eatabikn Bañada V id a l L u le Gamenada U o rtln e z Agustín O r t iz Cafiabata P la ra n o la C a rp in tero Ri^bla Antanla Barquat S alga A lb e r ta Santas Ganzale F la ra n c lo G an zále« ìia r ia An tan la B la ta Lagena F la r a n c l* D iaz B en ita J acin ta Cannona la r r a Juata C arrata e s a l i l a B anlgla D iaz Pan àn d az itanual Sánchez Ganzale! Uanuel Damlngaez Fuanta demanda G^caaz I^adrlgudz F a llp a Castajtfn Egea F Á l x Hapela P a i sana Pranofi Baura Sant Antanla A g u lrra I t i t r r l « z F a llp a G arcia A lv a r e z B en jaain R ad rlgu ez Asbijés Uanual Lanoes V a lle ja s 3*e4 ITlata Teadara G aroia C a r r a ll Ram^n U a rtln e z O rtega A d a lfa C a s t i l la V a lla Uanuel D iaz U a rtln a s V ic en ta G arcia R odrlgu4s Juan C a li V l là CàndKa Itu lz de l a Cuai ta i:anual P ^ rez B alg I l s l d r a P is a Panar l¡a r t in P u lg TarrAs Famanda Ramírez Domínguez A n lc eta Adán Salan* Manual A lv a r e z Jaaquin C astra ITegrate Antanla Maraz* G m ll& i S eb astia n L^paz Liaren* Jasé Uargada V llla n u a v i S e r a fín ^ t l a r r e z Ltfpa: L u is Cabastany Guisa Antanla U a lz ta g u l Itiíglc Caya P ara z S e v i l l a Antanla F l^ ra z G il Gaspar Pañalba CardAa Lu la Blanca Cata Jxian Sánchez C la ra n ja Manual G il Ruis G alllerm a G a lla rd a Ltfp^B L u la Damlnguaz A n té e la G alla rd a H am ái^ es M ansarrat Mctaa Badrlgi.as áctan ia Sata Blano* &ng*l Zu lu cta B llb a a ,

lo.

BU.'aa 7 sigua

E f- D e n

ls :^ T ~ r-N L iiR ri^ T :;-

E ;

—

I s j l t a s u n a

. _ < u R A T U T A K n

T x a S S tT N

m f t m q r i a

G R A F IK a A

Campo de Concentración. Hospital para prisioneros de Guerra de

0 Y A B Z D K,

■ D e ta lle d e la s A L T A S h a b id a s d u ra n te e l m e s d e

WíOCKDENaA

SuoA s n t e r l t r 18 - 0 1 « I * m 3B IOS S* 42 K 3* 48 m 4B 183 H 4» 183 n 3B 114 m 114 - * 8 » H 2B I* 114 1» 3* •• 1A2 R 142 •> n 3 » n 148 X 3« 14S 3® » 1» 148 n M 2« 42 n 142 - M 4* a 4B »• IftS a» 148 " 4« SB 42 s» •• 3 » 48 M 107 •» Ift m 148 - n 3 « n 148 9 » 3® n 114 - •t 1* ■» n 4ft 42 » w 4» 42 H 4B w 42 pt n 4ft 48 » m 4B 42 » 42- H 4* » n 42 4* •t » 4B 48 It ■ 4ft 48 » n 1» 48 48 - M 1 « H m 1» 48 n 1» 48 » n 1« 48 •• 48 - M ■ n 48 1* » n 1« 48 » 1« » 48 » 1« !• 48 100 - 8»

106 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Oui

19 1

20 SO SO 20 ! 80 80 1 80 81 81 81 81 81 81 88 22 88 82 22 23 1 83 23 83 83 83 83 83 ; 23 83 83 83 83 23 83 83 83 83 83 £3 83 83 84 86

Bt M I. ■» H n »

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1 1

Suma 7 a ig a a . . . 150

NOMBRES

B u er». AuitirídMl que «arderá El ALTA

Semlng* A ra 'b ia ta rra Xa m ee C«rB<n da l a 1.ana H a n 1 iB l& r* Sariajia U a rtln a t S an tla ga B ables Lápee J esé f a t r i c i * H edrlgue i U ig a e l T e ru e l Ventura A n ten ie F a reta Uainán Juan R uis V ic e n ta S a ld a d Páres J*9¿ Lápes A s te rg a J a c in ta S ete Guerra Frencfi B e ltrá n Segura C e m e lie S srritfn K avar re Jesé S elgade CalTe A le ja n d re G ala O r t íz B arteleisá H éroes* D elg ide Dieg* O rih u e la Cepeda l u i s Marchán 3^*nc*sa HecnÍB Fernández Suáres J*8é B a rrig a XMiBlrigues A xiten i* B a rrio s U a rtln Q & ili* S i e s t r * G arcía Juan Cañete Ordeñes Segunde t o r t í n Gámez lia r e is * B *d rig u ez M^*3 l e Ventura la ic is * Sa&obe A n t* n l* Seguí Seguí Pah le Lápes Pranedes In d a lo c ie Fenesa G*nz &es Juan S e s i l i a F ra n cis ce R iT e t J u liá n Iilay* a i i i i * R * j* J *sá K * T l l l * A r rib a s Uanuel Galán Lerán S oriqu e A lv a r e z Claud e Lu í b B e lle U a i z A lv a r e Fernández Alba Andráa Añorad* B íac J i i l i e Fernández Femáz des Manuel Gámes Bubie A g u s tín B eln en te Caro a S r a r i s t * Uuñes G u tie r ez J*aqu ín OJ*da D íaz

T t e , U ádic

m m

■ I»

n V M

It I»

1»

w m

•*

« » » »»

« 1» M I»

m n m n n » 1»

m n *»

m » n n

•*

m n

m m

n w 99 m n n m m

n u m m m

f m m m M ■

«•

m m m f» # M M I»

t:î:n L u k . ' ^ I ' «

E '

Dr:N

Bt-.-i,:'

It N

Isiltaijuna

U :;.-'. : ! ' .

GRAFiîi»— '

• r:>-û-

!l;j;i_T 3 E :n

-t jr-. ■ I ... î~

E .'

DEN

I S Í L ''A S U N A

M't 3 K U F ----------—

T x d s t e n

‘

tnx;

G r a f ik d a

<iA vS

Oiartzun

Iragorri baserriàîÇ* C

¡h \

Gazteia etxea Artikutza Lekungarai baserria

Artikutza

¿-JÍ

IS IL T Z E N L U R P E T I K

D en -j K U R

T x a fe jT E N

Is ilta s u n a -.TUT-XKa

G r a f ik q a

M C M 'lh iiA

Ss,--'>■ >

•>

A*!Vt

SÇ ÏV

V -.

> ,NÎ?^

IS IL T Z E N L u rp e tik

D en

Is ilta s u n a

B e rr e s k u r a tu ta k o

T x d s t e n

G r a f ik d a

M e m o ria

ISILTZEN

DEN

I SILTASUNA

LU R í-C TIK S E R R E S K U K A r U T A K f: M EM O RIA T X O S T E N

G R A F íK O A

i l f s

í# —

IS IL T Z E N L u r p e t ik

D en

Is ilta s u n a

B erreskuratutako

T x d s te n

G r a fik d a

M e m o r ia

IS IL T Z E N L u rp ftik .

E z

D E N

IS IL T A S U N A

B e rr e s k u r a tu ta k o

TxasTEN

G r afik d a

M e m o ria

429

Iturriak Artxiboak; Irargi-Euskadi Agiritegi sistem a (B ergara) Gipuzkoako Artxibo Orokorra (Tolosa) O iartzungo Udal Artxiboa Errenteriako Uda! Artxiboa Archivo In te rm e d io de la Región M ilitar Noroeste (Ferrol) Fundación Francisco Franco (M adrid) Tribunal De Cuentas (M adrid) Archivo General M ilitar de G uadalajara Gerónim o Ustarizikaskuntza Institu tua (Iru ñ e a ) Argazkiak: Aranzadi Zientzia Elkartea Jesús Elosegui Irazusta Fondoa (D onostia) Kattin-txiki Fototeka T tu r-T tu r Euskaitzaleon Bilgunea Kutz Fototeka Jon Urbe Iru n 1936, Im ágenes de una guerra. José Maria Castillo 1936 Guerra Civil en Euskal Herria. Aralar Enzikiopedia a r g a z k ia k (G ipuzkoa-D onostia) 1 9 3 1 -1 9 4 0 I I Nazionalism oaren Artxiboa. Sabino arana Fundazioa Liburutegi Nazionala (M adril) Memoria de la guerra de Euzkadi de 1936: Plaza & Janes. Esplugues de Llobregat. 1988 Hezkuntza eta Kultura Ministeritza. Gerra Zibil Espainiarraren Artxibo Orokorra J. Galle. Iruñeako Udal Artxibategia C. Yanguas. Gasteizko Udal Artxibategia

AURKIBIDEA

MUNDUKO TESTUING URUA Depresio handia ..................................................................................................... 12 1930 13 1931 .............................................................................................. ............. 13 1932 .. .................................................................. 14 1933 .................................................................................................. .........................15 1934 15 1935 .. .................16 1936 16 1937 .. .......................................... ...................... ..................................... 17 1938 18 1936KO GERRAREN AURREKARIAK EUSKAL HERRIAN

....................... 19

Gizartea ...................................................................................................................... 20 E k o n o m ia .......................... ........................................................................................ 21 P o litik a ................. ....................................................................... ..................... .22 1936EKO GERRAREN N O N D IK NORAKOAK EUSKAL HERRIAN Koipe m ilita r ra ........................................................................................................... 26 N afarroan, m atxinatuen abiapuntu ................................................................28 Errepublikarren defentsa Gipuzkoan .............................................................31 Hiri eta Herrietako batzordeak ................................................. ......................33 Eskuindarren fusilatzeak G ip u zk o a n ................................................................35 M atxinatuen bide g e ld ie z in a ............................. .. .................................. .. .37 Ebakuazioa herriz herri .......................................................................................42 Errepresioa herriz herri ........................................................................... .43 Eusko Jaurlaritza zein Eusko G udarostea eratzea ...................................4 4 Porrot egin zuen Legutioko e ra s o a ld ia .......................................................... 47 1936KO GERRAREN AURREKARIAK OIARTZUNEN

G izartea .......................................................................................................................55 P o litik a ..................................................................................................... ...................57 H auteskundeak eta I I E rre p u b lik a ...................................................................57 GERRAREN BILAKAERA OIARTZENEN .......................................................... 64 Altxam endu militarra .............................................................................................65 Gipuzkoara hurbiltzea ..........................................................................................69 Beorlegi koronela .................................................................................................. 73 O iartzun h e lb u r u ..................................................................................................... 79 O iartzunen sartzeko indarrak b i l t z e n .............................................................89 Duñabeitia kapitaina .............................................................................................99 Errepublíkazaleen in d a r r a k .............................................................................. 101 Erasotzaiieak indarrak m etatzen ................................................................. 102 Ugaldetxo eta O rereta-E rrenteriako Agustinak auzotik barrena . . .103 G arda-Valiño kom andantea ........................................................................... 105 Los Arcos kapitaina .............................................................................................109 Hasierako m ugim enduak O ia r tz u n e n .......................... .............................. 115 O iartzungo herrira hurbiltzen ........................................................................ 117 Lesakatik A ritx u le g ira ..........................................................................................117 Aritxulegitik Ergoinera .......................................................................................119 Bianditzetik Arraskularrera .............................................................................. 119 Ergoinen kanpam entua ....................................................................................121 E R R E P R E S IO A ........................................................................................................ 143 Hasierako j a r r e r a ...................................................................................................144 O iartzunen errepresioa g a u z a tz e n ...............................................................149 Lehen hilabeteetako b e r r ia k ........................................................................... 151 G arbiketak .............................................................................................................. 154 Garbiketa ira k a s k u n tz a n ....................................................................................164 Kartzelak eta fu s ila tz e a k ................................................................................... 174 Herriko fusilatu eta d e s a g e rta ra zia k ............................................................179 D e s a g e rra ra zia k ..................................................................................................... 184 Gizarte Jokam oldeen kontrola .........................................................................186 Apaizak e ta errepresioa .................................................................................... 188 Kartzelatzeak eta txostenak ........................................................................... 196 Em akum eak eta e r r e p r e s io a ........................................................................... 196

1936ko txostenak ..............................................................................................203 1937ko txostena ............................................................... ............................... .2 0 8 1938ko eta hurrengo urteko txostenak .................... .............................. 209 K artzelatzeak e ta gatibu lanak ......................................................................210 Langile batailoiak eskualdean eta L e s a k a n ...............................................219 Langile batailoiak O iartzunen .........................................................................221 Legarreko o s p ita le a .............................................................................................221 Aritxulegi, Babilonia, Arkale ........................................................................... 224 Aritxulegi . ...............................................................................................................227 A r k a le ..........................................................................................................................229 B a b ilo n ia .......................... .........................................................................................232 Konfiskatzeak .............................................................................. .........................2 34 EBAKUAZIOAK ETA ERBESTEA ................................... ................................. 286 Gerrako haurrak ...................................................................................................292 Erbesteratuen helm uga .................................................................................... 295 O iartzuarren ibilerak: Intxauspe Rezolatarren gorabeherak ............295 Gurs: kontzentrazio-erem ua ........................................................................... 297 FAXISTEN GERRAOSTEKO IRAKURKETA

................................................. 310

LEKUKOTASUNAK Arroxa Pikabea ............................................................................................... . .327 Sebastiana Kamio ................................................................................................331 Antonio Eskudero ................................................................................................333 Jose M a i a ................................................. .. ............................................................ 3 3 6 Rufino Arbelaiz ......................................................................................................338 JoakinaArtola Aldai .............................................................................................340 Jose Mari E ra u s k in ....................................................................................... .. . .342 Karmen Gallastegi O r m a z a b a l.......................... .............................................34 4 Maritxu S a g a r d ia ...................................................................................................353 Frantxiska Ir a g o r r i................................................................................................35 6 MEMORIA HISTORIKOAREN ETA GORPUEN BERRESKURATZEA____ 371 Kronologia ............................................................................................................. 372 Mem orai historikoa .............................................................................................38 2 Mem oria historikoaren berreskuratzea O ia rtz u n e n ................................385

El colectivo Kattin Txiki surgió en 2005. La confluencia de varios factores posibilitó su nacimiento: por un lado los nuevos propietarios, personas que conocían la existencia del cem enterio de Iragorri y que estaban dispuestas a encontrar la fosa común. Por otro, en el m unicipio tenem os personas desaparecidas y sus fam iliares deseaban y necesitaban saber qué pasó con ellos. El objetivo del colectivo es recuperar la memo ria histórica sobre la guerra del 36. N uestro ám bito de actuación es Oiartzun. Queremos saber qué pasó en nuestro pueblo para difundirlo luego entre nuestros pai sanos. Asim ism o, pertenecem os a la plataforma Lau Haizetara Gogoan, porque hay muchos grupos sim ilares al nuestro disem inados por el País Vasco.

Isiitze n ez den isiltasuna (E l silencio que n o calla ) es un libro sobre la guerra de 1936. Sobre la guerra del 36, y tam bién sobre Oiartzun. De hecho, el objetivo fundamental del libro es aclarar cóm o fue aquella guerra en nuestro pueblo y qué tipo de conse cuencias tuvo. Se ha puesto un énfasis especial en explicar los efectos de la guerra: se publican los nom bres y apellidos de los oiartzuarras castigados, fusilados, encarcelados y apresa dos, silenciados durante años, para sacarlos definitivam ente del olvido y el lim bo en que han permanecido. Además de recuperar y dar a conocer la historia de aquella década de 1930 y los años siguientes, Is iitz e n ez den isiltasuna tiene otro objetivo: reflejar el esfuerzo existente actualm ente en el m unicipio para recuperar la memoria histórica y explicar la exhu mación de cadáveres en las fosas com unes del cem enterio de Iragorri. El libro de divide en secciones. Los primeros capítulos delim itan el contexto de los hechos. Y es que para entender cómo fue la guerra de 1936 en Oiartzun y sus conse cuencias, es imprescindible conocer la sociedad y los m ovim ientos políticos de aque lla época en el mundo, Europa, el País Vasco y el propio Oiartzun, los inicios y evolu ción de la guerra del 36... Asimism o, las represiones im plantadas por los franquistas tanto en la guerra com o en la dictadura posterior, así com o los represaliados, ocupan un lugar especial en este libro. Por primera vez, adem ás de la de los fusilados, se ha recopilado y publicado la lista de aquellos vecinos que padecieron otro tipo de castigos: víctim as de sanciones económ icas o laborales; republicanos fallecidos en el frente; personas encarceladas; som etidas a trabajos forzosos; enviadas a cam pos de concentración... A continuación se explica la labor que la asociación Kattin Txiki viene realizando en el municipio, en los últimos años, para recuperar la memoria histórica. En ese apartado lo más relevante es el descubrim iento y apertura de la segunda fosa existente en el cem enterio de Iragorri -la primera se abrió en I960-. Había cinco cadáveres. Fueron extraídos y se adecentó el entorno en recuerdo de la m atanza del cem enterio de Iragorri, convirtiéndolo en lugar de homenaje a los 13 ciudadanos vascos asesinados allí. El bosque de la memoria. Este libro, alim entado por una exhaustiva labor de docum entación, constituye un intento por recuperar y dar a conocer la memoria histórica de todos aquellos hombres y m ujeres silenciados y olvidados durante años. Esperam os que contribuya a que la gente de Oiartzun conozca mejor su historia.

La naissance du collectif Kattin Txiki en 2005 obéit à la confluence de plusieurs fac teurs : d'une part, les nouveaux propriétaires, qui connaissaient l'existence du cim e tière d'Iragorri e t étaient prêts à trouver la fosse commune. De l'autre, l'existence dans la com m une de personnes disparues dont les fam illes souhaitaient -et avaient besoin- de savoir ce qui leur était arrivé. Ce collectif a pour objectif de récupérer la m émoire historique sur la guerre de 36 à Oiartzun, son dom aine d'action. Nous vou lons savoir ce qui s'est passé dans notre localité pour pouvoir le diffuser ensuite parmi tous nos compatriotes. Nous appartenons aussi à la plateforme Lau Haizetara Gogoan, qui rassemble beaucoup de groupes sim ilaires au nôtre, dissém inés à travers le Pays Basque.

Isiitz e n ez d en isiltasuna {L e silence q u i n e fa it pas ta ire ) est un livre sur la guerre de 1936. Sur la guerre de 36 mais aussi sur Oiartzun. D'ailleurs, l'objectif principal du livre est d'expliquer com m ent se déroula la guerre dans notre localité et quelles en furent les conséquences. On s'est attaché tout spécialem ent à expliquer les effets de la guerre : les nom et pré nom des habitants d'Oiartzun poursuivis, fusillés, em prisonnés et réduits au silence pendant des années, sont publiés pour les sortir définitivem ent de l'oubli et du limbe dans lequel ils sont si longtemps demeurés. En plus de récupérer et de diffuser l'histoire de la décennie des années 1930 et des années qui suivirent, Is iitz e n ez den isiltasuna poursuit aussi un autre objectif : celui de mettre en évidence les efforts m is en ?uvre actuellem ent dans la com m une pour récupérer la m ém oire historique et expliquer l'exhum ation de cadavres des fosses com m unes du cim etière dlra g o rri. Le livre est divisé en chapitres. Les premiers délim itent le contexte des faits. Car pour com prendre com m ent se déroula la guerre de 1936 à Oiartzun et ses conséquences, il est indispensable de connaître la société et les m ouvem ents politiques de l'époque dans le monde, en Europe, au Pays Basque et dans Oiartzun même, les débuts et l'é volution de la guerre de 36... De même, les répressions Infligées par les franquistes aussi bien pendant la guerre que pendant la dictature postérieure, ainsi que les victim es des représailles, occupent une place spéciale dans ce livre. Pour la prem ière fois, en plus des fusillés, le livre ras sem ble e t publie la liste des habitants qui eurent à souffrir de différentes pénalités : sanctions économ iques ou professionnelles, républicains m orts au front, personnes em prisonnées e t envoyées aux travaux forcés ou dans des cam ps de concentration... Vient ensuite l'explication du travail que l'association Kattin Txiki a réalisé dans la com mune durant ces dernières années pour récupérer la mémoire historique. Dans ce cha pitre, le plus im portant est la découverte et l'ouverture de la seconde fosse existant dans le cim etière d'Iragorri - la prem ière fut ouverte en I960-. Elle contenait cinq cadavres. Une fois les corps exhumés, le site fut am énagé en souvenir du massacre du cim etière d lra g o rri, qui devint ainsi un lieu d'hom m age aux 13 citoyens basques qui y furent assassinés. La forêt de la mémoire. Ce livre, alim enté par un minutieux travail de docum entation, constitue une tentative de récupération et de diffusion de la mémoire historique de tous ces homm es et fem mes réduits au silence et oubliés durant des années. Nous espérons qu'il aidera les gens d'Oiartzun à mieux connaître leur histoire.

SUMMARY The group Kattin Txiki w as founded in 2005 as a result o f the confluence o f several factors. The first one w as the new owners, who knew about the existence o f the Iragorri cem etery and were prepared to find the mass grave; the second was the fact that w e have disappeared persons in the municipality and their fam ilies wanted and needed to know w hat had happened to them. The aim o f the group is to recover the historical memory o f the 1936 Civil War. Our scope o f activity is Oiartzun. We w ant to know w hat happened in our town so that w e can share the information with our com munity. We are also a member o f Lau Haizetara Gogoan, a platform which brings toge ther a num ber o f sim ilar groups scattered throughout the Basque Country.

Isiitz e n ez den isiltasuna ( The silence th a t is n o t s ile n t ) is a book about the Civil War o f 1936 -th e w ar o f 36 but also about Oiartzun. In fact, the primary goal o f the book is to explain w hat the w ar was like and the kind o f consequences it had on our town. Special em phasis has been placed on explaining the effects o f war. Included is a list o f the com plete nam es o f Oiartzun natives who were punished, executed by firing squads, im prisoned o r captured - silenced for years - and have now been rescued from oblivion, reawakened from a long state o f limbo. In addition to recuperating the history o f the 1930s and subsequent years and making it known to the public, Isiitz e n ez den isiltasuna has another aim: to show the efforts underway in the community to recover the historical memory and to explain the disin term ent o f bodies buried in mass graves in the Iragorri cemetery. The book is divided into different sections. The initial chapters provide the context in which the events took place. To understand w hat the Civil War o f 1936 was like in Oiartzun and its im pact on the town, it is essential to understand the society and poli tical m ovem ents o f the period on a international level, as well as in Europe, the Basque Country and Oiartzun itself, and to know about the early years and expansion o f the w ar in 1936... The book also focuses on the repressive measures taken by the pro-Franco forces both during the w ar and under the dictatorship, and on the victim s o f such reprisals. In addition to publishing the nam es o f people executed by firing squads, this book is the first to publish a list o f the individuals w ho fell victim to other types o f punishm ent or retribution, including tho se w ho suffered econom ic o r w ork-related sanctions. Republicans who died on the front, people who w ere imprisoned, subjected to forced labour, and people sent to concentration camps. The next part book describes the efforts make in recent years by Kattin Txiki in the m unicipality to prom ote the preservation o f historical memory. The m ost relevant aspect in this section is the discovery and unearthing o f the second mass grave at the Iragorri cem etery - the first was excavated in 1960. Five bodies w ere found and exhu med. The grounds w ere then landscaped to keep alive the m em ory o f the slaughter that had taken place at the Iragorri cemetery, turning it into a memorial site in honour o f the thirtieen Basque citizens murdered there - the rem em brance garden. This book, backed by exhaustive research and docum entation, is an attem pt to keep alive the history o f the period and the memory o f all the men and women who were silenced and forgotten for so many years. We hope this book will help the people of Oiartzun to gain a better understanding o f their own history.

ZUSAMMENFASSUNG Das Kollektiv Kattin Txiki wurde 2005 ins Leben gerufen. Der Zusam m enfluss verschie dener Faktoren erm ö g lichte seine Entstehung: a u f der einen Seite die neuen Eigentümer, Personen, die von der Existenz des Friedhofes in Iragorri wussten und bereit waren, das Massengrab ausfindig zu machen. A u f der anderen Seite gibt es in unserer Gem einde Verschollene, deren Fam ilienangehörige das Bedürfnis hatten zu wissen, w as m it ihnen geschehen war. Ziel des Kollektivs ist es, die geschichtliche Erinnerung an den Krieg von '3 6 w iederzuerlangen. Unser W irkungsbereich ist Oiartzun. W ir wollen wissen, w as In unserem Dorf geschah, um es dann unter unseren Landsleuten zu verbreiten. Zugleich sind w ir Teil der Plattform Lau Haizetara Gogoan, denn über das ganze Baskenland verstreut g ibt es viele ähnliche G ruppe w ie die Unsere.

Isiitzen ez den isiltasuna {D ie Ruhe, d ie n ic h t s till i s t ) ist ein Buch über den Krieg von 1936. Über den Krieg von '3 6 und auch über Oiartzun. Im Grunde genommen ist das Hauptziel des Buches zu klären, w ie dieser Krieg in unserem Dorf war und welche Art von Konsequenzen er nach sich zog. Es wurde besonderer Nachdruck darauf gelegt, die Auswirkungen des Krieges zu erklä ren: die Vor - und Nachnamen der bestraften, erschossenen, inhaftierten und gefange nen „Oiartzuarras'' ( Bewohner von Oiartzun), die jahrelang verschwiegen wurden, werden veröffentlicht, um sie endgültig aus der Vergessenheit und der Vorhölle zu befreien, in der sie bisher verharrten. Zusätzlich zur Rückgewinnung und Verbreitung der G eschichte der 30iger und der darauf folgenden Jahre, hat Is iitz e n ez d e n isilta su n a noch ein w eiteres Ziel: die W iedergabe des derzeit bestehenden Bestrebens innerhalb der Gem einde zur W iedererlangung der geschichtlichen Erinnerung und die Erklärung der Exhumierung der Leichen in den Massengräbern des Friedhofs von Iragorri. Das Buch unterteilt sich in Abschnitte. Die ersten Kapitel grenzen den Sachverhalt ein. Denn um den Krieg von '3 6 und seine Auswirkungen in Oiartzun zu verstehen, ist es unerlässlich, die Gesellschaft und die politischen Bewegungen jen er Zeit a u f der gan zen Welt, in Europa, im Baskenland und in Oiartzun selbst zu kennen, den Beginn und den Verlauf des Krieges von '36... Ebenso die von den Francoanhängern sowohl im Krieg als auch in der da ra u ffo lg e n den D iktatur implem entierten Repressalien, sowie die Unterdrückten nehm en einen besonderen Platz in diesem Buch ein. Zum ersten Mal wurde neben den Erschossenen auch eine Liste der Einwohner zusam m engestellt und veröffentlicht, die andere Arten der Strafen erlitten: Opfer wirtschaftlicher oder die Arbeit betreffender Sanktionen; an der Front gefallene Republikaner; inhaftierte, unter Zw angsarbeit gestellte oder in Konzentrationslager entsandte Personen. Im Anschluss wird die Arbeit erläutert, die der Verband Kattin Txiki in den letzten Jahren zur W iederherstellung des Geschichtsbewusstseins in der Gem einde geleistet hat. Das W ichtigste in diesem Abschnitt ist die Entdeckung und Öffnung des zweiten Massengrabes au f dem Friedhof Iragorri - das Erste w urde 1960 geöffnet -. Dort gab es fünf Leichen. Sie wurden entfernt und die Umgebung wurde in Erinnerung an den Massenmord auf dem Friedhof von Iragorri hergerichtet und in einen Ort der Huldigung der dort ermordeten 13 baskischen Mitbürger verwandelt. Der Wald der Erinnerung. Dieses Buch stellt dank einer um fassenden Dokum entationsarbeit einen Versuch dar zur W iederherstellung und Bekanntm achung der geschichtlichen Erinnerung an alle jen e Männer und Frauen, die jahrelang geheim gehalten und vergessen wurden. W ir hoffen, dass es dazu beiträgt, den Bewohnern von Oiartzun ihre Geschichte näher zu bringen.

fe -'

«.Jv /> > .'v ,-s*"'“''“ M ÿ ît

sM u aaui i i p i w iA a u s ä I- ':*ai

rSÍbO^lNH ^*'c*'ir

•i.*'**

» a w f c it a r » Q i'iit il< » ¡ | iM > g W

.^}mptUmm w i o a rrg o

áMr: I f li. iiiL H i.

Ü»

HÉV:',

MUGT^RRi

1 Lehen Liberalismoa Oiartzun Haranaean El prim er Liberalismo en el Valle de Oiartzun (1800-1840) Maria Teresa Gabarain Aranguren

2 Oiartzun Zaharreko familia eta ondasunak. Mikroliistorìa eta Genealogia Familias y fortunas del Oiartzun Antiguo. Microhistoria y Genealogia

3 Oiartzungo Hizkera Idoia Fraile Ualde Ainoa Fraile Ugalde

4 Oiartzungo Esteban Donearen Elizako moneta aurkikuntza El hallazgo monetario de la Iglesia de San Esteban (Oiartzun) 1995

5 Oiartzun Haranaren Geoloia Geologia del Valle de Oiartzun Jose Ange! Torres Sáez Luis Ignacio Viera Ausejo 6 Oiartzungo kantutegia. Bertako herri memoriak Jose Mari Lekuona

7 Oiartzungo natura Carlos Aseginolaza Iparragirre S Oiartzungo San Esteban Parrokiako erretaulak Los retablos de la Parroquia de San Esteban de Oiartzun M alte Barrio Olano Jon Berasain Salvarredi

9 Arditurriko meategiak ArditurrI coto minero Jesús Itu rrio z Ibarlucea

MUGJtRRt

10 Itu m o zk o torrea La casa "Torrea "de Iturriotz Juantxo Agirre-M auleon Alvaro Aragón Ruano

11 Oiartzungo Baserria. Kalea eta nekazai iharduera artean Juan Cruz Alberdi Mikel Cendoya AInhoa Am undarain

12 Oiartzungo Kontzeju Etxeak Las Casas Concejiles de Oiartzun Txem a Gaztelum endi Aranburu

13 Euskal Antzerkia Oiartzunen Eugenio Arocena Egimendia

14 Oiartzungo toponimia Toponimia de O iartzun Im anol Goikoetxea López Id u rre Lekuona Antzizar

15 Herri musikaren Txokoa Oiartzunen Centro de Mùsoca popular en Oiartzun Juan Mari Beltran

16 Isiitzen ez den isiltasuna. Lurpetik berreskuratutako memoria Kattin Txiki taldea

didcßotd ¿idtíüh AhtXilìm ^h ¿QtteiiO. Sioñeütz a/Jeta ’fa ¿enSéttiz ¿aseth AtHKskuidttta. 7i/-o hestseéî -Pusîaéiuak Sitñ^snñcUi Gtxmno^ÿiiô ¡¡er^Ztion Aòòto hottu zutññ h títia ZjÉnéot molk^ 'Ta. ñzifi Zé*i¿^ Zm*i¿0¿. ¡SiMaStíñ i/m thai ¡r-áfio t£tau Câ/t!rtdasiifmzjeé:iñ^ñ l5 t/i^ thutU l(aÍ€ci( Hstotiako imttoúk Muéu dtoñ a/tto^M autpe^ ttis¿€£j( (7efâ¿í¿a estall noHe^ Jarraitze/í <Ui ISiftzBñ eZ deit is'M oSliiia XSf/a^ZM

OIARTZUNGO UDALA