OIKOTOPIA 4 energy

συντακτική επιτροπή

• Ιωάννα Θεοδοσίου

• Πέτρος Κακούρος

• Πέρη Κουράκλη

• Γιώργος Κωστάκος

• Μαρία Παναγιωτοπούλου

• Μιχάλης Προμπονάς

• Γιάννα Νίκης - Σαραντοπούλου

• Ιορδάνης Στυλίδης

σελιδοποίηση - έλεγχος έκδοσης Ιορδάνης Στυλίδης

Δημήτριος Στυλίδης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 0613 αφιέρωμα - ΕΝΕΡΓΕΙΑ επιφυλλίδα - ενέργεια 0611 πυλώνες, πολιτικών υποχρεώσεων Ιορδάνης Στυλίδης 1219 το πυρηνικό λόμπι, αντεπιτίθεται

Μιχάλης Προμπονάς 2025 πολιτικές συνδρομές, ανέφικτες στρατηγικές

Ιορδάνης Στυλίδης 2633 κλιματική αλλαγή και εντροπία

Βασίλης Παπαδόπουλος 3439 ενεργός συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση

Ιωάννα Θεοδοσίου 4045 ενεργειακή μετάβαση, με μεγάλες μονάδες Α.Π.Ε.

Γιώργος Τσουράκης 4649 ενεργειακές κοινότητες, τοπικές αγορές ενέργειας

Αλέξανδρος Χρόνης, Νίκος ΧατζηΑργυρίου, ομάδα έρευνας SmartRue 5053 ευρωπαϊκό χρηματιστήριο ρύπων Τάσος ΧατζηΕλευθερίου 5459 12 απαντήσεις

Οικοτοπία ονομάστηκε το περιοδικό που από το 1989 όρισε την γενική και κάθε ειδική συζήτηση για το περιβάλλον. Για τις πολιτικές σχέσεις-δράσεις των ανθρώπων –πολλών ανθρώπων- για την προστασία του. Εδώ, στην χώρα μας, στον χώρο μας, αλλά και εκεί, μακρύτερα. Πολύ και πάρα πολύ μακρύτερα. Επειδή κάθε φορά που καταρρέει το εκεί, το εδώ υποφέρει και κινδυνεύει επίσης. Για την υπεράσπιση κάθε και όλων των περιορισμένων και ολοκληρωμένων σχέσεων με την φύση, καθώς ο πολιτισμός και οι εξελίξεις του, ο τρόπος που εκδηλώθηκε και επικράτησε η οικονομία του καπιταλισμού, συνέβαλαν στην συστηματική παραβίαση αλληλοσυνδεμένων φυσικών και τεχνικών συστημάτων ισορροπίας.

...αν αυτή τη στιγμή, από ανανεώσιμες πηγές, παράγονται 7.310 τεραβατώρες τον χρόνο, το 26% της συνολικής παραγόμενης ενέργειας, τα κύματα θα μπορούσαν να δώσουν σε ολόκληρο τον πλανήτη 29.500 τεραβατώρες (Παγκόσμιο Συμβούλιο για την Ενέργεια)· το 14% αναλογεί στην Ευρώπη, 2.800 τεραβατώρες/έτος στη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη και 1.300 στη Μεσόγειο. εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ...Τα υπεράκτια αιολικά πάρκα είναι ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους

πυλώνες πολιτικών υποχρεώσεων ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Η ζωή, το πλήρες συμπεριληπτικό φαινόμενο σε συνθήκη εντροπίας, εδραιώνεται και ανθοφορεί εξαιτίας της ανταλλαγής ενέργειας σε ιδεώδη σημεία χρόνου, χώρου και σχέσεων ανταλλαγής (περιβάλλοντα). Η θερμότητα του περιβάλλοντος (κλίμα) και η διάσπαση της τροφής (χημική δράση) οριοθετούν την εύρωστη ανάπτυξη κάθε οργανισμού που υπάρχει, ρυθμίζουν και ρυθμίζονται σε ακριβή σχέση με το εγγύς και ευρύτερο περιβάλλον τροποποιώντας το ή διαφεύγοντας από την σύσταση-ταυτότητά του όταν η εντροπική σχέση (τροφή, καλλιέργειες, πληθυσμός) καταρρεύσει. Στο εσωτερικό ατμοσφαιρικό περίβλημα του πλανήτη, τον φλοιό, το έδαφος, το υπέδαφος, τα ύδατα (Υδρόγειος), στα ήπια ή ακραία κλίματα όπου εκφράζεται δυναμικά η ζωή. Εποπτεύοντας όσο χρειάζεται το φαινόμενο της εξέλιξης της ζωής στην ιστορία μπορούμε να απαριθμήσουμε τα λίγα, καίρια και ζωτικά, δείγματα σχέσεων όπου εκδηλώνεται η σχέση ισορροπίας και ταυτόχρονα η σχέση έκτασης-επέκτασης στον πλανήτη του ανθρωπίνου είδους. Η σπηλιά ως χώρος κατοικίας -σε οικονομία ενέργειας- από τον καιρό, οι καλλιέργειες ως οικονομία ενέργειας και διαβεβαίωση ασφαλούς ζωής στον κύκλο των εποχών, οι οχυροί οικισμοί υπεράσπισης της ζωής από τις επιθέσεις των ανθρώπων και τις ακατανόητες –τότε- εκδηλώσεις του καιρού, οι πρώτες μικρού μεγέθους πόλεις και η βαθμιαία γέννηση μεγαλύτερων πόλεων ως ιστορικών αποτελεσμάτων της συγκέντρωσης ολοένα και περισσότερο μεγαλύτερων αριθμών ανθρώπων σε ορισμένες περιοχές (πρώτες ύλες, τροφή, κόμβοι εμπορίουεπικοινωνίες, αισθητικές-φιλοσοφικές εγκαθιδρύσεις νοήματος/ιστορία). Η επιβίωση κάθε μεγάλης αυτοκρατορικής κυρίαρχης πόλης-δύναμης εδραιωνόταν και επιβεβαιωνόταν από την δυνατότητα κατοχής-ρύθμισης πηγών ενέργειας (τροφή). Η έναρξη της μεγάλης δημόσιας συζήτησης για την ενέργεια, σήμερα, εδράζεται σε τρείς πυλώνες πολιτικών υποχρεώσεων που χρειάζεται, πλέον, να διευκρινιστούν και να μοιραστούν δημοκρατικά στα διευρυμένα ακροατήρια πολιτικά δρώντων πολιτών στον πλανήτη ώστε να διεκδικηθεί-συσταθεί η ενιαία, συνεπής και αποκλειστική στρατηγική ισορροπίας. Α το δικαίωμα για την τοπική παραγωγή/διανομή/κατανάλωση τροφής ιδεώδους ποιότητας χωρίς επεξεργασία και πρόσθετες χημικές επεξεργασίες. Β το δικαίωμα σε κοινόχρηστες ή δημόσιες θέσεις παραγωγής ενέργειας για θέρμανσηδροσισμό, ζεστό νερό, δίκτυα υγιεινής. Γ το δικαίωμα στην εργασία, την εκπαίδευση και την έρευνα για τους τρόπους και τις τελετές ζωής, την ολοκληρωμένη αειφόρο προστασία του περιβάλλοντος σε ενότητες

Ο Ιορδάνης Στυλίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο τμήμα Αρχιτεκτόνων.

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Α η χώρα ανθοφόρησε οικονομικά στηριγμένη στην αφθονία αποθεμάτων λιγνίτη από την μεταπολεμική περίοδο έως την αρχή του 21 0υ αιώνα. Το σύνολο των οικονομιών του πλανήτη εκμεταλλεύτηκαν τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων (άνθρακας, λιγνίτης, αέριο) εντός των διοικητικών τους ορίων για την δημιουργία και διατήρηση ανθεκτικού υποβάθρου πολιτισμού έως το τέλος του 20 ου αιώνα. Σε άλλες χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε παραγωγή ενέργειας από θερμοηλεκτρικά εργοστάσια με πυρηνικά καύσιμα. Είτε ως τεχνική-τεχνολογική επιβολή των κυρίαρχων ελίτ εξουσίας (Γαλλία) είτε ως μόνη ενεργειακή δυνατότητα (Ιαπωνία). Και στις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα ήταν η εκτίναξη των δεικτών ευζωίας και δημογραφίας. Αυτή η κορυφαία ανάπτυξη των πληθυσμών είχε σαν αποτέλεσμα την ισχυροποίηση και πολιτική εδραίωση πολύπλοκων κρατικών οντοτήτων διοίκησης αλλά και τον δημόσιο έλεγχο όλων των κρίσιμων δομών παραγωγής και διανομής πλούτου-ενέργειας. Τον κεντρικό, δηλαδή, έλεγχο των τιμολογίων ως δείκτη πολιτικής συνέπειας στις βασικές εξαιρετικές κατακτήσεις των κοινωνικών κινημάτων. Μην μπορώντας, ωστόσο, να αποτρέψουν το πέρασμα στην εποχή της ανεξέλεγκτης κατανάλωσης κάθε είδους προϊόντος εκτός κάθε μέτρησης και σχέσης ισορροπίας, χωρίς κριτική αποτίμηση της επιβάρυνσης του ισοζυγίου εντροπίας σε κάθε ορισμένη οικολογία αλλά κυρίως στο δίκτυο των διασυνδεδεμένων οικολογικών επικρατειών. Β Η χώρα άρχισε να εισάγει ενέργεια (ηλεκτρισμό, τροφή, αντικείμενα) χωρίς σύνδεση της πολιτικής και οικονομικής υποχρέωσής της με το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, τον πλούτο της και, κυρίως χωρίς καμία δημόσια κριτική νουθεσία του κοινωνικού σώματος ώστε να αντισταθεί στην επέλαση του θεαματικού καταναλωτισμού με αποκορύφωση την καταστροφή στο χρηματιστήριο αξιών και την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων-δανείων. Ο έλεγχος των τιμολογίων εξακολουθεί να ασκείται ακόμη από το κράτος ενώ προστίθενται στις χρεώσεις ποικίλοι φόροι που μετατρέπουν την διαδικασία πληρωμών σε τακτική συλλογής φόρων. Το κράτος ασκεί, τόσο στην χώρα όσο και στις χώρες της ευρωπαϊκής ένωσης αποκλειστικά τον έλεγχο των τιμών όσο και τον έλεγχο της τιμολογιακής πολιτικής. Η ηλεκτρική ενέργεια εξακολουθεί να παράγεται με καύση ορυκτών καυσίμων (λιγνίτη) που, φυσικά, από την έναρξη της λειτουργίας των πεδίων απέδωσε στις τοπικές κοινωνίες πλούτο και αξιοπρεπή ζωή με τίμημα την εκτεταμένη

Ορίζεται το απαραίτητο νομοθετικό πλαίσιο αδειοδότησης-δανειοδότησης εγκαταστάσεων ηλιακής ενέργειας μικρού και μεσαίου μεγέθους (χερσαίες εγκαταστάσεις σε πεδιάδες και καλλιεργητικά πεδία) αλλά επιπροσθέτως ορίζονται οι επενδυτικές κατευθύνσεις για την εγκατάσταση σύνθετων εγκαταστάσεων αιολικής ενέργειας (ανεμογεννήτριες εδάφους) χωρίς υποχρεώσεις και έλεγχο των θέσεών

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

τους παρά τις γενικές συνεχείς αντιδράσεις πλήθους οργανώσεων για την τοποθέτησή τους σε προστατευόμενες περιοχές φυσικού πλούτου (κορυφογραμμές). Οι επενδύσεις αυτές είναι ελεγχόμενες από ιδιωτικές εταιρίες και η παραγόμενη ενέργεια περνάει στο δίκτυο χωρίς κανένα ενεργειακό όφελος στις εγγύς κοινότητες, τα χωριά και τις κωμοπόλεις. Η κερδοφορία των επενδύσεων κατευθύνεται αποκλειστικά στις ιδιωτικές επιχειρήσεις χωρίς το παραμικρό όφελος των τοπικών κοινωνιών. Η δημόσια επιχείρηση ηλεκτρισμού ιδιωτικοποιείται όπως και η παροχή ενέργειας για θέρμανση και ζεστό νερό από αέριο. Οι νέες επενδύσεις σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας χρηματοδοτούνται με απευθείας φορολόγηση των πολιτών στα τιμολόγια ηλεκτρισμού και ενέργειας.

Οι νέες προτάσεις και η κριτική για την ενεργειακή φτώχεια και την ιδιοπαραγωγή ενέργειας απευθείας στο σημείο κατανάλωσης (κτίριο, συστάδα κτιρίων, οικισμός, χωριό) με απευθείας επιδοτούμενη επένδυση μικρής κλίμακας δεν υιοθετούνται ούτε επηρεάζουν την δημόσια συζήτηση, ως μέρος και στρατηγική της ευρωπαϊκής κατεύθυνσης οδηγιών για το μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα κτιρίων και ήπιων μικρής κλίμακας θυλάκων ενεργειακής ζήτησηςκατανάλωσης. Επιπροσθέτως νέες ιδέες και προτάσεις προετοιμάζονται, ολοκληρώνονται και διατίθενται δημόσια χωρίς όμως να υιοθετούνται κατ’ ελάχιστον από τις συντηρητικές φιλελεύθερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Η ιδέα για την κατασκευή πάρκων ανεμογεννητριών ανοικτής θαλάσσης, η ιδέα της εγκατάλειψης των μεγάλης κλίμακας επενδύσεων στην ενέργεια και της ολοκληρωμένης επιδότησης μικρών συστημάτων συγκομιδής ενέργειας στα κτίρια ή στην ύπαιθρο με στρατηγικό σκοπό την βαθμιαία ή ταχεία ενεργειακή αυτονόμηση μικρών και μεσαίων οικισμών στην ύπαιθρο αλλά, κυρίως, μεσαίων και μικρών μονάδων κτηνοτροφικήςαγροτικής παραγωγής. Η ιδέα της ολοκληρωμένης ανάπτυξης δικτύων Γεωθερμίας που φαίνεται πως είναι δυνατόν να απελευθερώσει ενεργειακά μεγάλες περιοχές της χώρας. Ήδη, σε αυτή τη σύνθετη συζήτηση για την μελλοντική ενεργειακή αυτονόμηση κατοικιών, οικοδομικών τετραγώνων, συνοικιών, μικρών και μεσαίων περιαστικών-αγροτικών οικισμών παράγεται πλήθος τεχνικών και αισθητικών-πολιτικών προτάσεων που μπορούν και ήδη συμβάλλουν στην ενεργειακή οικονομία των κτιρίων. Βύθιση μέρους ή του συνόλου μεσαίων και μεγάλων κτιρίων στο έδαφος, σχεδιασμός του άμεσου περιβάλλοντος και πρόσθεση ισχυρής φύτευσης –σκιά-προστασία-δροσισμός- κάθετες καλλιέργειες και ισχυρή φύτευση των δωμάτων, κριτική της σπατάλης ενέργειας από ενεργειοβόρες βιομηχανίες που επιμένουν να μην εκσυγχρονίζουν τον εξοπλισμό τους

Πολιτείες Αμερικής με αποθήκευση στις πόλεις Αλεξανδρούπολη, Καβάλα και Βόλο και διανομή στην Βαλκανική ενδοχώρα αλλά και η απενεργοποίηση του νεότευκτου εργοστασίου ΠΤΟΛΕΜΑΙΔΑ5 με ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση σε σχέση με τις παλαιές μονάδες προσβάλλει σημαντικά τις δημόσιες δημοκρατικές πολιτικές περιβαλλοντικών ρυθμίσεων. Τακτικές συνέχισης της παραγωγής ενέργειας με τη χρήση ορυκτών καυσίμων σε καθορισμένο εύρος λειτουργίας ώστε να ισοσταθμίζεται το ενεργειακό ισοζύγιο ‘’όταν ο καιρός δεν βοηθάει’’ έχουν αποφασιστεί και χρηματοδοτούνται από την διοικητική ελίτ της Γερμανικής Ομοσπονδίας που, επιπροσθέτως, προχωράει γοργά, όπως και η Κίνα στην κατασκευή των πρώτων θερμοπυρηνικών αντιδραστήρων πυρηνικής σύντηξης τύπου ITER-TOKAMAK. Η έρευνα, τέλος, για την μεγάλης κλίμακας βιομηχανική παραγωγή υδρογόνου φαίνεται πως σύντομα θα ανατρέψει, θα εξουδετερώσει τις παρούσες τεχνικές-νομοθετικές διευθετήσεις που, φαίνεται πως, εξακολουθούν μόνο για την αναγκαία κερδοφορία των βιομηχανιών παραγωγής

* Ο Μιχάλης Προμπονάς είναι διδάκτορας, απόφοιτος από το Φυσικό Τμήμα της Σχολής Θετικών Επιστημών του

Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Επιστημονικός Υπεύθυνος του Εργαστηρίου Οικολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος του ΜΦΙΚ.

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία το πυρηνικό lobby αντεπιτίθεται

ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η ενεργειακή κρίση που ζούμε τους τελευταίους μήνες σε ολόκληρο τον πλανήτη, αλλά και οι επιτακτικές ανάγκες για τη μετάβαση σε μια οικονομία πράσινης ενέργειας, έχουν φέρει ξανά στο προσκήνιο την πυρηνική ενέργεια ως μέσου για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Έχει, όμως, γίνει η πυρηνική ενέργεια περισσότερο ασφαλής σε σχέση με το παρελθόν; Έχει βρεθεί άραγε μια πειστική και ασφαλής λύση για τα πυρηνικά απόβλητα; Έχει διασφαλιστεί απόλυτα η αποφυγή μεταφοράς τεχνολογιών και υλικών για τη δημιουργία πυρηνικών όπλων μέσω της ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας; Μπορεί η πυρηνική ενέργεια να χαρακτηριστεί «πράσινη», όπως ζητούν ορισμένες πλευρές και χώρες, προκειμένου να μπορέσουν να χρηματοδοτηθούν νέες εγκαταστάσεις από προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) [1]; Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμενόταν στα μέσα Φεβρουαρίου 2022 να συμπεριλάβει, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, την πυρηνική ενέργεια στην κατηγορία των πράσινων (βιώσιμων) μορφών ενέργειας (γεγονός που θα συνεπάγεται μεταξύ άλλων και ευνοϊκότερες μορφές χρηματοδότησης), κάτι το οποίο έχει ήδη πυροδοτήσει αντιδράσεις σε αρκετές χώρες (Αυστρία, Γερμανία, Λουξεμβούργο και Ισπανία). Στην ίδια κατηγορία μορφών ενέργειας αναμένεται να κατατάξει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το φυσικό αέριο. Η επικείμενη απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εντάσσεται στο πλαίσιο της νέας ενεργειακής στρατηγικής, σύμφωνα με την οποία η πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο θα αποτελέσουν τις μεταβατικές μορφές ενέργειας στον δρόμο προς την καθολική χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) [2,3]. Σύμφωνα με ειδικούς της Ε.Ε., τα φορολογικά πλεονεκτήματα και οι επιδοτήσεις για τα ορυκτά καύσιμα εμποδίζουν την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ρυπογόνες πηγές ενέργειας όπως ο άνθρακας, φορολογούνται λιγότερο στην Ε.Ε. σε σχέση με τις εναλλακτικές λύσεις που είναι αποδοτικές για το κλίμα, σύμφωνα με ανάλυση του Ελεγκτικού Συνεδρίου της Ε.Ε. Συνολικά, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. ξοδεύουν πάνω από 55 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως για επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων –παρά τις δεσμεύσεις για σταδιακή κατάργησή τους [2]. Η πυρηνική βιομηχανία κάνει κατά περιόδους δυναμικά την επανεμφάνισή της, όπως για

Μιχάλης Προμπονάς*

επέκτασης του πυρηνικού οπλοστασίου πολλών χωρών δεν γίνεται κουβέντα, καθώς αυτά αποτελούν εδώ και αρκετές δεκαετίες «αγκάθια» της πυρηνικής βιομηχανίας [4].

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Σήμερα λειτουργούν σε ολόκληρο τον κόσμο 437 εμπορικές εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας, συνολικής ηλεκτρικής ισχύος 389.679 μεγαβάτ (MWe), που είναι εγκατεστημένες σε 33 χώρες (στοιχεία Ιανουαρίου 2022). Οι αντιδραστήρες αυτοί παράγουν το 10,30% της ηλεκτρικής ενέργειας παγκοσμίως (τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας [ΙΕΑ] αφορούν το έτος 2019), ένα ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό σε έναν κόσμο όπου η ενεργειακή ζήτηση αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Επιπλέον, βρίσκονται υπό κατασκευή 57 πυρηνικοί αντιδραστήρες συνολικής ηλεκτρικής ισχύος 63.333 MWe, ενώ σχεδιάζεται να κατασκευαστούν 97 νέοι πυρηνικοί αντιδραστήρες ισχύος 97.697 MWe (για τους οποίους έχουν δοθεί οι απαιτούμενες εγκρίσεις, έχουν βρεθεί οι χρηματοδοτήσεις ή έχουν γίνει συγκεκριμένες δεσμεύσεις, και αναμένεται να έχουν τεθεί σε λειτουργία μέσα στα προσεχή 15 χρόνια). Επιπρόσθετα, έχει προταθεί – χωρίς όμως να έχουν εξασφαλιστεί χρηματοδοτήσεις και εγκρίσεις και με το χρονοδιάγραμμα κατασκευής τους να είναι εξαιρετικά επισφαλές και απρόβλεπτο – η κατασκευή ακόμα 325 αντιδραστήρων ισχύος 353.512 MWe (βλέπε Πίνακα 1). Τέλος, οι ποσότητες ουρανίου που απαιτούνταν το 2021 για την λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων ανερχόταν σε 62.496 τόνους (ή 73.698 τόνους U3O8) [5].

Αξίζει να αναφερθεί ότι η πυρηνική ενέργεια άρχισε να χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν λειτούργησαν οι πρώτοι τέτοιοι σταθμοί. Περισσότερες από 15 χώρες εξαρτώνται από την πυρηνική ενέργεια σε ποσοστό που ξεπερνάει το 20% της ηλεκτροπαραγωγής τους. Από την πυρηνική ενέργεια παράγεται το 25% του ηλεκτρικού ρεύματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως προκύπτει από τα διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat. Πιο συγκεκριμένα στην Ε.Ε., κατά τη διάρκεια του 2020, 13 κράτη – μέλη παρήγαγαν 683.512 GWh πυρηνικής ενέργειας, ένα μέγεθος που αντιστοιχεί με το 25% της συνολικής ηλεκτρικής παραγωγής στην Ε.Ε. Η χώρα με το μεγαλύτερο μερίδιο συμμετοχής της πυρηνικής ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή είναι η Γαλλία, όπου παράγεται το 52% της συνολικής πυρηνικής ενέργειας στην Ευρώπη. Ακολουθούν η Γερμανία (9%), η Ισπανία (9%) και η Σουηδία (7%). Αυτά τα τέσσερα κράτη, επομένως, συνεισφέρουν περισσότερα από τα 3/4 της συνολικής ενέργειας που παράγεται στους πυρηνικούς σταθμούς της Ευρώπης. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι 14 κράτη-μέλη της Ε.Ε. (Δανία, Εσθονία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Κροατία, Ιταλία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Αυστρία, Πολωνία και Πορτογαλία) δεν έχουν ηλεκτροπαραγωγή από πυρηνική ενέργεια [6]. Η πιο εξαρτημένη χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο

ποσοστό

από πυρηνική ενέργεια, ενώ ακολουθούν η Σλοβακία με 53%, η Ουγγαρία με 48%, η Βουλγαρία με 41%, η Σλοβενία με 38% και η Τσεχία με 37% (τα στοιχεία ηλεκτροπαραγωγής από πυρηνική ενέργεια αφορούν στο έτος 2019 και προέρχονται από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας [ΙΕΑ]) [5, 6]. Εκτός από τις χώρες της Ε.Ε. που προαναφέραμε, αρκετές ακόμα χώρες εξαρτώνται από την πυρηνική ενέργεια σε σημαντικό βαθμό για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Ανάμεσα σε αυτές είναι η Ουκρανία (51,20%), η Αρμενία (34,50%), η Φινλανδία (33,90%), η Ελβετία (32,90%), η Νότια Κορέα (29,60%), η Ρωσία (20,60%), οι ΗΠΑ (19,70%) και ο Καναδάς (14,60%) [5].

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Τέλος, η Τουρκία, το πυρηνικό πρόγραμμα της οποίας διατηρείται στην επικαιρότητα εδώ και πολλές δεκαετίες (με συνεχόμενες ανακοινώσεις έναρξης εργασιών και αναθεώρησης αποφάσεων ήδη από τη δεκαετία του 1970), έχει 3 πυρηνικούς αντιδραστήρες υπό κατασκευή με συνολική ηλεκτρική ισχύ 3.600 MWe, 1 ακόμη αντιδραστήρας ισχύος 1.200 MWe είναι σε στάδιο σχεδιασμού, ενώ 8 ακόμα αντιδραστήρες συνολικής ισχύος 9.800 MWe είναι προτεινόμενοι για εγκατάσταση. Πρόσφατα η Ρωσία φαίνεται να έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στο πυρηνικό πρόγραμμα της Τουρκίας, με τη πρόθεση χρηματοδότησης και κατασκευής 4.800 MWe πυρηνικής ηλεκτροπαραγωγής. Ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας στο Ακούγιου ξεκίνησε να κατασκευάζεται τον Απρίλιο του 2018. Ένα Γαλλο-Ιαπωνικό κονσόρτσιουμ αναμενόταν να κατασκευάσει τον δεύτερο πυρηνικό σταθμό στη Σινώπη, ενώ η Κίνα σχεδιάζει να κατασκευάσει τον τρίτο πυρηνικό αντιδραστήρα με τεχνολογία από τις ΗΠΑ. Επίσης, η Τουρκία σχεδιάζει και ένα μικρό πρόγραμμα εξόρυξης ουρανίου για την κάλυψη των μελλοντικών αναγκών των πυρηνικών σταθμών της [7]. Η πυρηνική ενέργεια, ήδη από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της για την παραγωγή ηλεκτρισμού, έχει να επιδείξει ουκ ολίγα ατυχήματα. Ένα από τα πρώτα σημαντικά πυρηνικά ατυχήματα συνέβη στο Windscale της Μ. Βρετανίας το 1957 (βαθμός σοβαρότητας 5 στη Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών Συμβάντων του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας [ΙΑΕΑ], με μέγιστη σοβαρότητα να είναι το 7), ενώ ένα ακόμη ατύχημα συνέβη στο Three Mile Island των ΗΠΑ το 1979 (επίσης με βαθμό σοβαρότητας 5 από 7 της Διεθνούς Κλίμακας Πυρηνικών Συμβάντων του IAEA). Όλα αυτά τα περιστατικά προκάλεσαν στις χώρες που απέκτησαν πυρηνικούς σταθμούς αντιπυρηνικά κινήματα και μεγάλες κινητοποιήσεις στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές του 1980 [1].

Ήταν, όμως, μετά το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας, τον Απρίλιο του 1986, που άρχισε η έντονη αμφισβήτηση της πυρηνικής ενέργειας, με αποτέλεσμα έκτοτε να υπάρξουν ελάχιστα σχέδια για κατασκευή νέων πυρηνικών μονάδων, ειδικά στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Επιπλέον, το ατύχημα της Φουκουσίμα τον Μάρτιο του 2011, αλλά και οι πιέσεις των οικολογικών κινημάτων επί 3 δεκαετίες, όχι μόνον ενέτειναν αυτή την τάση, αλλά οδήγησαν μια σειρά από χώρες να ανακοινώσουν το οριστικό κλείσιμο όλων των πυρηνικών μονάδων τους με βάση συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα. Σημαντικότερη περίπτωση είναι αυτή της Γερμανίας, αλλά αντίστοιχες αποφάσεις έλαβαν, επίσης, η Σουηδία, η Ελβετία και το Βέλγιο. Άλλες χώρες, όπως η Αυστρία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα, απέκλεισαν δια παντός μια τέτοια ενεργειακή επιλογή. Ωστόσο, η πυρηνική ενέργεια ποτέ δεν έφυγε από την αντίληψη και τη στρατηγική ορισμένων

Ευρώπη τη Ρωσία. Οι χώρες αυτές όχι μόνο διαθέτουν – ειδικά η Γαλλία – μεγάλο αριθμό πυρηνικών σταθμών οι ίδιες, αλλά αποτελούν και καταστευαστές / εξαγωγείς τέτοιων τεχνολογιών και μονάδων. Και είναι κυρίως αυτές οι πλευρές, που αξιοποιώντας τις πιεστικές ανάγκες της πράσινης μετάβασης και τις τρέχουσες καταστάσεις τις οποίες έχει δημιουργήσει η ενεργειακή κρίση, επαναφέρουν στον δημόσιο διάλογο τη

χρησιμότητα της πυρηνικής ενέργειας. Προκειμένου δε να μπορεί να χρηματοδοτηθεί με κοινοτικούς πόρους η δημιουργία τέτοιων νέων μονάδων, ζητούν να χαρακτηριστεί η πυρηνική ενέργεια – στη σχετική στρατηγική της Ε.Ε. – ως «πράσινη», η οποία δεν δημιουργεί εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Προβάλλουν, επίσης, τη βελτίωση των πυρηνικών τεχνολογιών σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια [1]. Από την άλλη πλευρά, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και πολλοί ειδικοί επιμένουν πως έχουμε να κάνουμε με προσπάθεια «πράσινου ξεπλύματος» (greenwashing) της πυρηνικής ενέργειας, η οποία παραμένει πάντα ιδιαιτέρως επικίνδυνη, καθώς και του φυσικού αερίου με αντίστοιχα στο θέμα της πράσινης μετάβασης επιχειρήματα. Και αυτό προκειμένου να υπάρξει κοινοτική χρηματοδότηση, με υποτίμηση των κινδύνων που εξακολουθεί να περιέχει η πρώτη και με πρόσδεση στο φυσικό αέριο για περισσότερα χρόνια από την τριακονταετία – που θεωρητικά θα διαρκέσει η μεταβατική φάση – μέχρι την πλήρη επικράτηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και της κοινωνίας του «πράσινου υδρογόνου» [1]. Αν το κριτήριο για τις «οικολογικές» μορφές ενέργειας είναι η (μη) έκλυση διοξειδίου του άνθρακα, τότε η πυρηνική ενέργεια θα μπορούσε κατά τους φιλικά προσκείμενους επιστήμονες να θεωρηθεί «φιλική προς το περιβάλλον», καθώς η παραγωγή της οδηγεί σε εκπομπές 18 γραμμαρίων διοξειδίου του άνθρακα (CO2) ανά κιλοβατώρα, ενώ η αντίστοιχη ποσότητα για τον λιγνίτη είναι 800 γραμμάρια. Όμως το περιβάλλον δεν επιβαρύνεται μόνο από το διοξείδιο του άνθρακα. Είναι προφανείς οι ανυπολόγιστες επιπτώσεις σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος. Επιπλέον, η πυρηνική βιομηχανία δεν έχει παρουσιάσει μέχρι σήμερα μία ολοκληρωμένη λύση για την εξουδετέρωση ή ανακύκλωση πυρηνικών αποβλήτων, για την ακρίβεια αναβάλλει συνεχώς τη λύση για το απώτερο μέλλον και μέχρι τότε τα απόβλητα ενταφιάζονται σε «προσωρινούς» αποθηκευτικούς χώρους [8]. Από την πλευρά της, η Γερμανία κλείνει τα τελευταία πυρηνικά εργοστάσια εντός του 2022, έχει επενδύσει τεράστια ποσά σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας και θέλει να αυξήσει το ποσοστό συμμετοχής των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα στο 80% μέχρι το έτος 2030. Επιπλέον, δεν έχει καμία διάθεση να ανοίξει πάλι ένα ζήτημα που επί δεκαετίες είχε διχάσει τη κοινωνία της Γερμανίας. Βέβαια όλα αυτά συμβαίνουν γιατί, όπως επισημαίνει ο αναλυτής της Γερμανικής τηλεόρασης (ARD) για ευρωπαϊκά θέματα Ραλφ Σίνα, «μέχρι στιγμής η κυβέρνηση δεν είχε κανέναν δισταγμό να εισάγει πυρηνική

ενεργειακό δίκτυο». Πόσο «καλή» μπορεί να γίνει η «κακή» πυρηνική ενέργεια, όταν προέρχεται από αλλού; [7] Ο Πρόεδρος Μακρόν από την πλευρά του θέλει και επενδύσεις στην πράσινη ανάπτυξη και να μην «ακουμπήσει» τα πυρηνικά εργοστάσια. Σε πρόσφατες ομιλίες του στη Γαλλία, ο κ. Μακρόν αναφέρει συχνά την ανάγκη σημαντικής μείωσης των εκπομπών αεριών του θερμοκηπίου και επίτευξης ενός ουδέτερου αποτυπώματος άνθρακα σε μικρό χρονικό διάστημα. Βέβαια, αυτό που εξαγγέλλει ο ίδιος ο κ. Μακρόν ως επανάσταση είναι επενδύσεις στην πυρηνική ενέργεια, με αύξηση τόσο του αριθμού των πυρηνικών αντιδραστήρων της χώρας (σήμερα

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

διαθέτει 56 πυρηνικούς αντιδραστήρες), όσο και της συμμετοχής της πυρηνικής ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος (το 2019 το ποσοστό ανερχόταν σε 70,60%). Η αποκαλούμενη «αναγέννηση» της Γαλλικής πυρηνικής βιομηχανίας έχει ως στόχο την κατασκευή 14 νέων αντιδραστήρων έως το 2050. «Χάρη σε αυτά τα σχέδια, η Γαλλία θα πετύχει ουδετερότητα άνθρακα έως το 2050» δήλωσε πρόσφατα ο Γάλλος Πρόεδρος. Επίσης, η Γαλλία προτίθεται να παρατείνει τη διάρκεια ζωής όλων των εν λειτουργία αντιδραστήρων πέρα των 50 ετών που προβλέπεται για θέματα ασφάλειας, τουλάχιστον για τους υπάρχοντες και εν λειτουργία αντιδραστήρες (που είναι παλαιότερης τεχνολογίας και ηλικίας άνω των 40 ετών). Έξι από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες νέας γενιάς που σχεδιάζει να κατασκευάσει η Γαλλία είναι ευρωπαϊκοί αντιδραστήρες ύδατος υπό πίεση (European Pressurised Water / EPR, τρίτης γενιάς αντιδραστήρες ύδατος υπό πίεση που σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν από τη Framatome και την Électricité de France [EDF] στη Γαλλία, και από τη Siemens στη Γερμανία), ενώ εξετάζεται η κατασκευή άλλων 8 αντιδραστήρων με την έναρξη λειτουργίας του πρώτου από αυτούς τους αντιδραστήρες να εκτιμάται γύρω στο 2035 [8, 9].

Από την άλλη πλευρά, η Σουηδική κυβέρνηση έδωσε στα τέλη Ιανουαρίου 2022 το «πράσινο φως» για την οριστική ταφή ραδιενεργών αποβλήτων από πυρηνικούς σταθμούς στη χώρα, σε υπόγειο χώρο σχεδιασμένο να αντέξει για 100.000 χρόνια. Η ανακοίνωση της σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης έρχεται μετά από χρόνια αναβλητικότητας και λίγες εβδομάδες μετά την αποχώρηση της κυβέρνησης των περιβαλλοντολόγων, που ήταν αντίθετη σε αυτή τη λύση. Η επιλεγμένη τοποθεσία βρίσκεται στο Forsmark (χωριό με μόλις 59 κατοίκους στην ανατολική ακτή του Uppland της Σουηδίας), κοντά σε έναν από τους δύο πυρηνικούς σταθμούς της Σουηδίας που λειτουργούν εκεί, περίπου 130 χιλιόμετρα βόρεια της Στοκχόλμης, κοντά στη Βαλτική Θάλασσα. Με αυτή την απόφαση η χώρα μιμείται τη γείτονα Φινλανδία, η οποία αυτή τη στιγμή ηγείται της κατασκευής μιας λεγόμενης «οριστικής» χωματερής στο Eurajoki, στις νοτιοδυτικές ακτές της χώρας. Η κατασκευή, που ολοκληρώνεται επί του παρόντος, θα παραλάβει τα πρώτα δοκιμαστικά φορτία το 2023 και αναμένεται να λειτουργήσει το 2025 [10].

1. Συντακτική Ομάδα ert.gr: «Η πυρηνική ενέργεια μπαίνει απειλητικά ξανά στο προσκήνιο», 12/01/2022. Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.ertnews.gr/dimosio-vima/ arthrografia/i-pyriniki-energeia-mpainei-apeilitika-xana-sto-proskinio/.

2. Μιχάλης Ψύλος: «Η ΕΕ χαρακτηρίζει σήμερα ‘πράσινη’ την πυρηνική ενέργεια», 09/12/2022. Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://m.naftemporiki.gr/story/1830387/i-ee-xaraktirizei-simera-prasini-tin-puriniki-energeia.

3. Money Review (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ): «Ποιες χώρες έχουν πυρηνικά εργοστάσια στην Ευρώπη», 11/01/2022. Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.moneyreview.gr/green-economy/62876/poies-chores-echoyn-pyrinika-ergostasia-stin-eyropi/.

4. Μιχάλης Προμπονάς: «Πυρηνική Ενέργεια: Παγκόσμιες Προκλήσεις και το Πυρηνικό Πρόγραμμα της Τουρκίας». ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ, τεύχος 44,

σελ. 58-63, Ιανουάριος – Μάρτιος 2008.

5. World Nuclear Association (WNA): « World Nuclear Power Reactors & Uranium Requirements, January 2022». Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.world-nuclear.org/information-library/facts-and-figures/world-nuclear-power-reactors-anduranium-requireme.aspx.

6. World Nuclear Association (WNA): «Nuclear Power in Turkey (Updated November 2021)». Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.world-nuclear.org/information-library/ country-profiles/countries-t-z/turkey.aspx.

7. Γιάννης Παπαδημητρίου (DPA, WDR, Focus): «Διχάζει η «οικολογική» πυρηνική ενέργεια», 05/02/2022. Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.dw.com/el/ διχάζει-η-οικολογική-πυρηνική-ενέργεια/a-60329777

8. Ζαμπίνε Βακς/SR: «Γαλλία: Πράσινη ανάπτυξη με …πυρηνικούς αντιδραστήρες», 25/10/2021. Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.dw.com/el/γαλλία-πράσινηανάπτυξη-με-πυρηνικούς-αντιδραστήρες/a-59614499.

9. Ομάδα Protagon.gr: «Μακρόν: Πολεμά τον άνθρακα με… πυρηνική ενέργεια», 11/02/2022. Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.protagon.gr/epikairotita/makron-polematon-anthraka-me-pyriniki-energeia-44342442866.

10. Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΜΠΕ): «Σουηδία: Η μεγάλη ταφή των πυρηνικών αποβλήτων για 100.000 χρόνια», 27/01/2022. Ανάρτηση στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://m.naftemporiki.gr/story/1826063/souidia-i-megali-tafi-tonpurinikon-apobliton-gia-100000-xronia.

Ο Ιορδάνης Στυλίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο τμήμα Αρχιτεκτόνων.

Ιορδάνης Στυλίδης* η τροφή η ηλεκτρική ενέργεια τα ορυκτά καύσιμα

πολιτικές συνδρομές, ανέφικτες στρατηγικές ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η παγκόσμια συζήτηση για την ενέργεια επιταχύνθηκε δραματικά εξαιτίας της σύγκρουσης στην χώρα ΟΥΚΡΑΝΙΑ. Το περιοδικό ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ προχώρησε στην έκδοση ειδικού τεύχους με κείμενα ανάλυσης και διευκρίνησης των συστατικών μεταβλητών που καθορίζουν τις πολιτικές είτε επιμέρους διοικητικών περιοχών (κράτη) είτε διευρυμένων συστάδων κρατών (Ευρωπαϊκή Ένωση) που εξαρτώνται από, παράγουν και ελέγχουν τα φυσικά αποθέματα ενέργειας άρα ασκούν ή επηρεάζουν άμεσα την πολιτική συμπεριφορά κρατικών διοικήσεων. Χρειάζεται, λοιπόν, να διευκρινιστούν με σαφήνεια και ακρίβεια οι περισσότερες, αν όχι όλες, οι πτυχές του ζητήματος αυτού σε αναγνώστες και αναγνώστριες που πρέπει, αμέσως μετά να καθορίσουν την πολιτική στάση τους αναμεταδίδοντας, διασπείροντας ακριβώς το περιεχόμενο, συμμετέχοντας σε περιορισμένες ή διευρυμένες συζητήσεις κατεύθυνσης και επιρροής των εγχώριων πολιτικών αλλά και των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με την λέξη-έννοια ενέργεια σηματοδοτούμε μια ποικιλία συνδυασμένων σχέσεων τροφοδοσίας-ροής των ανθρωπίνων όντων με/από το περιβάλλον τους. είναι συγκέντρωση και αποδέσμευση χημικής ενέργειας που διατηρεί την σωστή λειτουργία του σώματος. Για αυτό η δέσμευσή μας στην προσοχή, την έρευνα και την κριτική της υγιεινής μεταχείρισης κάθε είδους τρόφιμου υλικού είτε κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας, της συγκομιδής ή μεταφοράς του (φυτά), είτε κατά τη διάρκεια της αλίευσης, της εκτροφής, της θανάτωσης και της διανομής του (ζώα), κατά τη διάρκεια της μεταποίησής του σε βιοτεχνικέςβιομηχανικές εγκαταστάσεις αλλά και της συντήρησής του, είναι και χρειάζεται να είναι συνεχής και αυστηρή. είναι το ουσιαστικό υπόβαθρο, είδος και τρόπος του σύγχρονου πολιτισμού μας. Η θέρμανση και η ψύξη, το ζεστό νερό αλλά και ο έλεγχος της φυσικής σύστασής του όταν διανέμεται σε μεγάλους πληθυσμούς συγκεντρωμένους σε περιορισμένο χώρο (πόλεις, συστάδες πόλεων) με άμεση εξάρτηση από ορισμένες σε εγγύτητα και παροχή φυσικές πηγές, επιτυγχάνεται ή αποτυγχάνει –καταρρέει- εξαιτίας της ύπαρξης επαρκούς ηλεκτρικής ενέργειας. Κάθε ελάχιστη οικονομική μονάδα –ένα νοικοκυριό- αλλά και εκατομμύρια συγκεντρωμένες παρόμοιες μονάδες σε χώρο και χρόνο εξαρτώνται άμεσα –σε ακαριαία εξάρτηση- από την απρόσκοπτη ροή ενέργειας. Οι επικοινωνίες (συγκοινωνίες, μεταφορές, δίκτυο) και η ολοκληρωμένη πλανητική ψηφιακή διασύνδεση –internet of things- το σύγχρονο τεχνολογικό υπόβαθρο του παραδείγματος πολιτισμού που ελέγχουμε και χειριζόμαστε υπάρχουν –συμβαίνουν, εξελίσσονται και διαμορφώνονται- επειδή

ήταν διαφορετική. Κάθε ποσότητα καύσιμης ύλης που βρισκόταν στην φυσική επικράτεια χώρας

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

η πυρηνική ενέργεια φυσικό αέριο Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θερμοπυρηνική σύντηξη μηχανές υδρογόνου

συνιστούσε την πρώτη βάση παραγωγής ενέργειας δηλαδή την βάση του παραγωγικού βιομηχανικού υποβάθρου της. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ο άνθρακας συνετέλεσε στην πρώιμη βιομηχανική έκρηξη όπως, στη συνέχεια, και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Στην χώρα μας ο λιγνίτης καθόρισε τόσο την βαθμιαία βιομηχανική εξέλιξη όσο και την άνοδο του πολιτισμικού τρόπου, την νέα τυπολογία της ζωής (ηλεκτροφωτισμός). Στην χώρα Ιαπωνία η απουσία ορυκτών καυσίμων περιόρισε την βιομηχανική παραγωγική δυναμικήs αρκετά και, μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο, παρά το αγριότατο πλήγμα του αναίτιου πυρηνικού βομβαρδισμού, επιλέχτηκε η πυρηνική ενέργεια ως ζωτική πηγή παραγωγής ενέργειας στο σύνολο της έκτασής της.

επιλέχτηκε και χαρακτήρισε την βιομηχανική πρόοδο προηγμένων χωρών τόσο στην Ευρωπαϊκή ήπειρο (Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο) όσο και στην Ασία (Ρωσία, Κίνα, Ιαπωνία, νότια Κορέα) και την Αμερικανική Ήπειρο (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Καναδάς). Οι πρώιμες τεχνολογίες ασφάλειας και ασφάλισης από πυρηνικά ατυχήματα κάθε είδους αλλά και το έντονο αντι-πυρηνικό κίνημα στην Ευρώπη έθεσαν σε ισχυρή πολιτική κριτική αυτή την τεχνολογική επιλογή έως ότου η κολοσσιαία καταστροφή του εργοστασίου στην πόλη Chernobyl υποχρέωσε την ισχυρότερη χώρα της ηπείρου, την Γερμανία, να εγκαταλείψει αυτήν την μορφή παραγωγής ενέργειας. Επιλέγοντας βαθμιαία την δέσμευσή της σε νέες τεχνολογίες παραγωγής Ανανεώσιμων πηγών (υδροηλεκτρική, αιολική, ηλιακή) αλλά και το φυσικό αέριο που μπορούσε να προμηθευτεί από την χώρα Ρωσία. (υδροηλεκτρική, αιολική, ηλιακή) βρίσκονται στην αρχή του 21ου αιώνα στην αιχμή της τεχνολογικής-πολιτικής ανακατεύθυνσης των πολιτικών εφοδιασμού, παραγωγής και διανομής ενέργειας σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Ταυτόχρονα με παράλληλες πολιτικές που ενεργοποιούνται από την γενική έκρηξη της έρευνας σε νέα υλικά και ειδικές τεχνολογίες εφαρμογών στον κατασκευαστικό-βιομηχανικό τομέα. (αντιδραστήρες ΙΤΕR* και TOKAMAK*) πρόκειται να αλλάξουν το ενεργειακό αλλά και το πολιτικό υπόβαθρο του πλανήτη επειδή η ενέργεια που θα παρέχουν θα είναι ανεξάντλητη χωρίς καμία περιβαλλοντική επιβάρυνση. Σήμερα κατασκευάζεται ένας γιγάντιος κινητήρας στην Γαλλία από μια ομάδα χωρών (Ευρωπαϊκή Ένωση, Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και νότια Κορέα) με σκοπό να δοκιμαστεί το 2025. Πειραματικοί κινητήρες τύπου ΤΟΚΑΜΑΚ έχουν ήδη δοκιμαστεί στο Ινστιτούτο Φυσικής πλάσματος Max Plank (Ventelstein 7X), στην χώρα Γερμανία και στο Ινστιτούτο Φυσικής Πλάσματος της Κινεζικής Ακαδημίας επιστημών (HL2M). Ο κινεζικός κινητήρας ‘’τεχνητός ήλιος’’ ανέπτυξε τις απαραίτητες θερμοκρασίες θέτοντας ακριβώς τις επιστημονικές και πειραματικές βάσεις για την μελλοντική εμπορική χρήση. Οι κινητήρες υδρογόνου

πρόκειται να αλλάξουν ραγδαία το ενεργειακό, πολιτικό και τεχνολογικό υπόβαθρο του παγκόσμιου πολιτισμού γεφυρώνοντας το κενό καθαρής ενέργειας μέχρι την ενεργοποίηση των αντιδραστήρων θερμοπυρηνικής σύντηξης. Οι ανεμογεννήτριες παράγουν την ενέργεια για την ηλεκτρόλυση του νερού, το υδρογόνο αποθηκεύεται στο σημείο (τοπικά) παραγωγής του αποδίδοντας με την καύση του ηλεκτρική ενέργεια για υβριδικά οχήματα μπαταρίας-υδρογόνου.

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

κυρίαρχο ζήτημα πολιτικής ισορροπίας στο εσωτερικό των χωρών ή στις σχέσεις μεταξύ διασυνδεδεμένων τεχνολογικά, εμπορικά και πολιτικά-πολιτισμικά χωρών είναι η ύπαρξη χωρικά ορισμένων και σε αφθονία ενεργειακών πηγών. Μαζί με την πολιτική σχέση-κρίση για το είδος και τον τρόπο παραγωγής, τον έλεγχο και την τιμολόγηση της ενέργειας. Σε χώρες που η ισχύς των φυσικών ροών (αέρας, ήλιος, βροχοπτώσεις, ταμιευτήρες, φράγματα) είναι ισχυρή παρατηρείται η γενική στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με εφεδρεία εφοδιασμού οποιαδήποτε προηγούμενη πηγή παραγωγής βρίσκεται στον χώρο τους. Ας σημειωθεί εδώ πως οι τεχνολογίες των εργοστασίων καύσης ορυκτών καυσίμων (λιγνίτης, άνθρακας) έχουν προοδεύσει εξαιρετικά ώστε να είναι δυνατή η κατασκευή νέων μονάδων με ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Εξαιτίας της παρούσας σύγκρουσης στην χώρα ΟΥΚΡΑΝΙΑ μαρτυρούμε πλέον τον ανταγωνισμό δυνάμεων εξόρυξης και διάθεσης φυσικού αερίου (Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία, Κατάρ, Ομάν, Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν) και την εξάρτηση από αυτές τις πηγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως συστάδας, όμως, κρατών με ανεξάρτητες οικονομίες αγοράς-διάθεσης-τιμολόγησης ενέργειας. Με αποτέλεσμα την τυχοδιωκτική ανεμπόδιστη κερδοσκοπία τόσο στα καύσιμα (αέριο, πετρέλαιο, βενζίνη) όσο και στις πρώτες ύλες διατροφής (αλεύρι, έλαια).

η δημοκρατική υπεράσπιση του δικαιώματος

των πολιτών στη χώρα μας αλλά και σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση για δωρεάν ή πολύ φτηνή ενέργεια χωρίς καμία επιβάρυνση φόρων καμία εξάρτηση της τιμολόγησής της είτε από ιδιωτικές εταιρίες (επιστρέφοντας, δηλαδή, σε Ευρωπαϊκό μονοπώλιο τιμών/ποσοτήτων) είτε από παράνομα υπερεθνικά χρηματιστήρια καθορισμού χονδρικής τιμής ή στρατηγικής αγορών που δεν ελέγχονται άμεσα από θεσμικούς παρατηρητές και κανόνες, πρέπει να σταματήσει αμέσως. Η εξάρτηση-αλληλεξάρτηση της χώρας μας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης από εξωτερικές ροές ενέργειας, το αμερικανικό, δηλαδή, σχιστολιθικό υγροποιημένο αέριο αλλά και τα νέα πυρηνικά εργοστάσια (Βουλγαρία, Τουρκία) πρέπει να εξουδετερωθεί. Φαίνεται, όσο αντιφατικό και αν είναι, πως η επένδυση σε εργοστάσια λιγνίτη με ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα (όπως μας εξηγήθηκε στην επίσκεψή μας στο εργοστάσιο ΚΟΖΑΝΗ5) είναι αναγκαία νέα υποδομή σταθερής ροής-ισχύος ενέργειας μαζί με την ταχεία κάλυψη της ενεργειακής ζήτησης από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας μεγάλης, μεσαίας, μικρής κλίμακας (ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά συστήματα σε δώματα, συστάδες ενεργειακών κοινοτήτων, ανάπτυξη γεωθερμίας, νέα οικοδομικά

Βασίλης Παπαδόπουλος Ο Βασίλης Παπαδόπουλος σπούδασε αεροναυπηγική στο Βερολίνο όπου ζει από το 1974. Ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του γερμανοελληνικού πολιτιστικού συλλόγου Εξάντας 2005-2008. Το άρθρο ‘‘Η κλιματική αλλαγή και ο νόμος της Εντροπίας“ πρωτοδημοσιεύτηκε στο ελληνογερμανικό περιοδικό “εξάντας/exantas”.

1. Rifkin, Jeremy: Εντροπία –μια νέα θεώρηση του κόσμου, 1982, εκδοτικός οίκος Hoffmann und Campe, Αμβούργο. Όλες οι παραπομπές και σελίδες από το βιβλίο του Rifkin στην γερμανική έκδοση.

αποτέλεσε η τότε συζήτηση

“ [1

Σ’ αυτό το βιβλίο ο Rifkin έδειξε ότι το σημερινό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο δεν οδηγεί σε αδιέξοδα μόνο στα ενεργειακά άλλα και σε άλλους τομείς της ζωή μας όπως λ.χ. την οικονομία, την παιδεία, την ιατρική, την πολεοδομία κ.λπ. Σαν απόδειξη ο Rifkin δεν έφερε ιδεολογικά ή ηθικά επιχειρήματα, αλλά το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα (2o Θ/Α) και το μέγεθός του, την Εντροπία

Για τους μη τεχνικούς, το πρώτο θερμοδυναμικό αξίωμα λέει ότι η συνολική ενέργεια σε ένα κλειστό σύστημα μένει σταθερή, παρ΄ότι η ενέργεια μετατρέπεται από μία μορφή σε άλλη. Το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα (2o Θ/Α) ορίζει την ποιότητα της ενέργειας καθώς και την κατεύθυνση των ενεργειακών μεταβολών. Ένα παράδειγμα: Δύο ίσες ποσότητες ενέργειας π.χ. 2000 Joule έχουν διαφορετική ποιότητα ανάλογα με τη θερμοκρασία τους. Η ενέργεια που βρίσκεται σε μια θερμοκρασία 1000° Κελσίου είναι πιο πολύτιμη από μια ενέργεια στους 15° Κελσίου, γιατί η πρώτη ενέργεια μπορεί να μετατραπεί σε άλλες μορφές ενέργειας π.χ. ηλεκτρική ( λέγεται και ελεύθερη ενέργεια), η δεύτερη ενέργεια δεν έχει σχεδόν καθόλου αξία (λέγεται και δεσμευμένη ενέργεια). Η Εντροπία είναι η ποσότητα εκείνη της ενέργειας που δεν μπορεί πλέον να μετατραπεί σε έργο και η οποία χάνεται. Ο Albert Einstein θεωρούσε τον νόμο της Εντροπίας τον βασικό νόμο των επιστημών. Σε αυτό το άρθρο θα περιοριστούμε μόνο στις ενεργειακές μετατροπές και την προστασία του περιβάλλοντος. Τα βασικά συμπεράσματα από το 2ο Θ/Α εν συντομία είναι (παραπομπές και σελίδες από το βιβλίο του Rifkin στην γερμανική έκδοση): • Ο νόμος της Εντροπίας λέει, ότι στις μετατροπές της ενέργειας και της ύλης η αξία της ενέργειας και των υλικών συνέχεια μειώνεται. Χρησιμοποιούμε πρώτες ύλες, μέταλλα, αέριο, κάρβουνο, πετρέλαιο, κ.λπ. που δημιουργήθηκαν πριν εκατομμύρια χρόνια και σε κάθε μετατροπή τους μειώνουμε την ποιότητά τους. Σε κάθε μετατροπή, ακόμα και με την καλύτερη μέθοδο, χάνεται για πάντα ένα μέρος της ενέργειας και της ύλης στην φύση ως απόβλητο. Χωρίς αυτήν την θυσία, χωρίς απώλειες, δεν γίνονται μετατροπές στην φύση. Ένα παράδειγμα : Το κλιματιστικό μειώνει την θερμοκρασία

ελεύθερης σε αυτήν της δεσμευμένης ενέργειας, δηλ. στην κατεύθυνση μεγαλύτερης Εντροπίας. Αυτή η διαδικασία είναι μη αντιστρέψιμη. Μια μεταστροφή 100% του προτσές, ένα Perpetuum mobile, είναι αδύνατον να συμβεί (σ.54). • Ο νόμος της Εντροπίας αποδομεί την αντίληψη ότι η επιστήμη και η τεχνολογία δημιουργούν έναν κόσμο με μεγαλύτερη τάξη (σ.16) και μπορούν να λύσουν όλα τα προβλήματα, όπως πίστευε ο Francis Bacon και ο John Locke το 17ο αιώνα και όπως πιστεύουν πολλοί και σήμερα. Η τεχνολογία δημιουργεί τάξη (αρνητική εντροπία) σε μερικούς τομείς, αλλά πάντοτε εις βάρος

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

μεγαλύτερης αταξίας (Εντροπίας) στο συνολικό σύστημα (περιβάλλον). Ακόμη περισσότερο, επειδή η ποιότητα της ελεύθερης ενέργειας και τα καλά αποθέματα υλικών συνέχεια μειώνονται, πρέπει να καταβάλουμε όλο και περισσότερη προσπάθεια για να ματατρέψουμε την ενέργεια σε άλλες μορφές ή για να βγάλουμε πρώτες ύλες. Ένα παράδειγμα: Παλιά αρκούσε να τρυπήσει κανείς μερικά μέτρα για να βγάλει πετρέλαιο. Σήμερα ανοίγουνε τρύπες στον πυθμένα της θάλασσας ή πλένουνε τα ασφαλτούχα χώματα στον Καναδά για να βγάλουν πετρέλαιο. Η δαπάνη διαρκώς μεγαλώνει. • Ο νόμος της Εντροπίας λέει, ότι στη φύση τίποτε δεν είναι δωρεάν και ότι ’’όλα έχουν μια αξία“, ακόμη και αν αυτή δεν φαίνεται αμέσως. Τις πτήσεις π.χ. με 9.99 € τις πληρώνει μεν ο επιβάτης, τις επιπτώσεις όμως από τους τόνους CO2 που παράγονται θα τις πληρώσουν οι μελλοντικές γενιές. Ωραία και καλά θα πει κάποιος, άλλα τι έχουν να κάνουν τα παραπάνω με την κλιματική αλλαγή και την άνοδο του CO2; Πολύ περισσότερα από ό,τι νομίζει κανείς.

• Με την βοήθεια του νόμου της Εντροπίας μπορούμε να αξιολογήσουμε καλύτερα τις προτάσεις που γίνονται στις συζητήσεις για την κλιματική αλλαγή.

Σήμερα όλοι μιλάνε για αυτό το φαινόμενο, ακόμη και αυτοί που πριν 20-30 χρόνια αρνούνταν κάθε συζήτηση και θεωρούσαν την κλιματική αλλαγή μια φαντασία δεν μπορούν να αρνηθούν την πραγματικότητα. Η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει ανέβει σχεδόν 1,5°, οι πάγοι στους πόλους και στους παγετώνες λιώνουν, το διοξείδιο του άνθρακα CO2 στην ατμόσφαιρα όλο και αυξάνεται, τα ζωϊκά είδη εξαφανίζονται. Στην Γερμανία έχουν εξαφανιστεί περίπου 75% των εντόμων τα τελευταία 27 χρόνια [2]. Αυτό το βλέπει ο καθένας στο παρμπρίζ του αυτοκινήτου του. Τα πλαστικά απόβλητα δεν έχουν μολύνει μόνο τους ωκεανούς, αλλά έφτασαν και στους πόλους. Τα τελευταία τροπικά δάση, δηλ. οι πνεύμονες του πλανήτη, καταστρέφονται για να γίνουν φυτείες κακαοφοινικέλαιου ή σόγιας. Ολόκληρες περιοχές έχουν ερημοποιηθεί και οι κάτοικοι αναγκάζονται να ματαναστεύσουν. Οι μεταναστευτικές ροές δεν σχετίζονται μόνο με τους πολέμους, αλλά και με την καταστροφή των συνθηκών διαβίωσης. Οι καύσωνες το καλοκαίρι γίνονται συχνότεροι και οι καταστροφικοί τυφώνες αυξάνονται. Ακόμη και σε πολικές περιοχές καίγονται δάση. Το οικονομικό μας σύστημα καταστρέφει τις συνθήκες επιβίωσης του ανθρώπου. Ο καθένας μας αισθάνεται πως το κλίμα άλλαξε. Η νεολαία, που πάντοτε είναι πιο ευαίσθητη, βγαίνει κάθε Παρασκευή στους δρόμους. Έτσι αναρωτιέται κανείς για τα αίτια αυτής της κατάστασης. Ποιός φταίει; Τι πρέπει να γίνει; Τι μπορεί ο ίδιος να κάνει ώστε να διατηρηθούν οι συνθήκες επιβίωσης του ανθρώπου στην γη; Ανάλογα με την πολιτική τοποθέτηση, τα οικονομικά συμφέροντα,

ότι μπορούμε να ζούμε ξένοιαστα όπως σήμερα και ότι ο καλός Θεός θα μας προστατεύσει. Οι Μεταρρυθμιστές: Είναι αυτοί που παραδέχονται μεν την κλιματική αλλαγή και την καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά πιστεύουν ότι με νέες τεχνολογίες, ειδικά μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, περισσότερη ανακύκλωση ή λιγότερη κατανάλωση κρέατος μπορούν να λυθούν τα προβλήματα. Πιστεύουν ότι οι μηχανικοί κάτι θα σκεφτούν και ότι μπορούμε να συνεχίσουμε τον ίδιο τρόπο ζωής και κατανάλωσης, αλλά τώρα „όλα οικολογικά και με ηλεκτρικά SUV αυτοκίνητα“. Συνεχίζουν όμως να πιστεύουν στην συνεχή οικονομική μεγέθυνση και ορίζουν την ανθρώπινη ευτυχία κυρίως με την ποσότητα των υλικών αγαθών που έχει ή καταναλώνει κανείς. Οι Ριζοσπάστες: Είναι αυτοί που ζητάνε αλλαγή στον τρόπο ζωής, στην ιδεολογία και στις αξίες μας. Υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε να τον διατηρούμε πια τον υφιστάμενο τρόπο ζωής και ότι πρέπει να αρκεστούμε με λιγότερα στο μέλλον για να προστατεύσουμε τα γήινα αποθέματα, όχι γιατί πρέπει να γίνουμε ασκητές, αλλά γιατί καμιά φορά „το μισό είναι περισσότερο από το όλον“ [3]. Λένε ότι σιγά σιγά πρέπει να βάλουμε την ταχύτητα επιστροφής και να ξεκινήσουμε την „συρρίκνωση“. Ακόμα παραπέρα ζητάνε έναν καινούργιο ορισμό των οικονομικών μεγεθών π.χ. της ανάπτυξης, του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, της εργασίας, της αμοιβής κ.λπ., έτσι ώστε να συμπεριληφθούν και τα κρυφά κόστη στους λογαριασμούς.

• Οι αλήθειες του 2ου Θερμοδυναμικού αξιώματος

Στις συζητήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος πολλές δυσάρεστες αλήθειες δυστυχώς αποσιωπούνται συνειδητά, παρ΄ ότι προβλέπονται από το 2o Θ/Α: Η τεχνολογία παρουσιάζεται σαν κάτι ουδέτερο και δεν λαμβάνεται υπ΄όψιν ότι κάθε τεχνική, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα αποτελεί μια παρέμβαση στην φύση και έχει επιπτώσεις. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όλες οι παρεμβάσεις είναι ίδιες και δεν πρέπει να λάβουμε μέτρα. Αυτό το ξεχνάνε πολλοί όταν μιλάνε για τις ανανεώσημες πηγές ενέργειας όπως την αιολική, την φωτοβολταϊκή ή την υδραυλική. Είναι αναμφισβήτητα πολύ πιο φιλικές στο περιβάλλον απ΄ότι το κάρβουνο, το πετρέλαιο, το αέριο ή το ουράνιο, και πρέπει να προωθηθούν (δεν μας μένει και τίποτε άλλο), αλλά και αυτές έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον (φράγματα, χιλιάδες ανεμογεννήτριες στο περιβάλλον, Panels). Για αυτό πρέπει η ενέργεια, ειδικά η ηλεκτρική, να εκτιμάται πολύ σοβαρά και να μην σπαταλάται εύκολα για ιδιωτικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα ή πατίνια. Δεν μπορεί να υπάρχει συνέχεια ανάπτυξη. Ειδικά αυτήν την αυταπάτη αναιρεί ο νόμος της Εντροπίας. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να καταλάβουν ότι σε ένα κλειστό σύστημα [4], όπως η γη, με περιορισμένα αποθέματα, δεν μπορεί να υπάρχει απεριόριστη κατανάλωση, απεριόριστη οικονομική ανάπτυξη, απεριόριστη αύξηση του πληθυσμού της γης κ.λπ. Μπορεί με ανακύκλωση κι εναλλακτικές πηγές ενέργειας να λυθούν μόνο μερικά επείγοντα προβλήματα. Τα μακροπρόθεσμα προβλήματα όμως όχι. Κερδίζουμε μόνο λίγο χρόνο. Όλοι επιμένουν να ζητούν ανάπτυξη πάση θυσία, προκειμένου να μη θέσουν σε αμφισβήτηση το οικονομικό σύστημα. Την τερατώδη λέξη „συρρίκνωση“ δεν την πιάνει κανείς στο στόμα του, γιατί αυτό θα είχε βαρύτατες συνέπειες (λιγότερη κατανάλωση, λιγότερο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, λιγότερα φορολογικά έσοδα, λιγότερες θέσεις εργασίας), παρ΄ ότι είναι η μόνη ελπίδα να ανατραπεί η σημερινή οικολογική καταστροφή.

28 29

3. ‘‘Το μισό είναι περισσότερο από το όλο“. Ρήση του Πιττακού του Μυτιληναίου, ενός από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας . Luciano De Crescenzo, Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας, οι Προσωκρατικοί, εκδοτικός οίκος Diogenes, Ζυρίχη 1985, σελ. 23.

Η διαθέσιμη προς καλλιέργεια γη δεν αρκεί για να τραφούν βιολογικά 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Αν κάποιος θέλει μόνο την βιολογική γεωργία πρέπει να παραδεχτεί ότι αυτή η γεωργία είναι δυνατή μόνο με εκατομμύρια συμπληρωματικούς αγρότες και οι σοδειές θα είναι σαφώς μικρότερες. Ή εργατικά χέρια όπως παλιά, ή μηχανοποίηση και χημεία. Μόνο για λίγους ανθρώπους θα είναι αυτή διαθέσιμη, δηλ. μόνο για αυτούς που θα μπορούν να την πληρώσουν. Οι υπόλοιποι θα είναι ευχαριστημένοι αν έχουν κάτι να φάνε. Χωρίς να σταματήσει η αύξηση του πληθυσμού της γης δεν είναι μόνο αυταπάτη η βιολογική γεωργία, αλλά και η διατροφή ή ίδια είναι σε κίνδυνο. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η γη μπορεί να θρέψει το πολύ 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Ο πληθυσμός της γης αυξάνεται εκθετικά και τετραπλασιάστηκε τα τελευταία 50 χρόνια, οι σοδειές όμως της γεωργίας αυξάνονται μόνο γραμμικά και η αύξηση μικραίνει κάθε χρόνο, παρά την χημεία και την γενετική. Κάθε νέος κάτοικος του πλανήτη πρέπει να τραφεί, χρειάζεται ενέργεια, υλικά, σπίτι, σχολεία, δρόμους κ.λπ. Ήδη σήμερα πάνω από 50% των κατοίκων της γης ζουν σε πόλεις ή γιγαντουπόλεις και το ποσοστό αυτό

τι μας περιμένει αν δεν σταματήσει η αύξηση του πληθυσμού της γης. Όλοι είμαστε υπεύθυνοι για την κλιματική αλλαγή. Ο καθένας προσπαθεί να ρίξει την ευθύνη στους άλλους. Το ακούμε κάθε μέρα. Οι αεροπορικές συγκοινωνίες εκπέμπουν μόνο 3% του C02, δεν είναι τα αυτοκίνητα αλλά τα φορτηγά το πρόβλημα, κ.ο.κ. Φυσικά και έχει ο κάθε τομέας διαφορετική συμβολή στην μόλυνση του περιβάλλοντος και στο CO2 και το μεγαλύτερο ποσοστό το έχει ο ενεργειακός τομέας, γιατί αυτός παράγει την ηλεκτρική ενέργεια για όλα τα σπίτια, τις πόλεις, τα εργοστάσια, τα τρένα κ.λπ. Αν θέλουμε ο ενεργειακός τομέας να βγάζει λιγότερα απόβλητα, δεν αρκεί να αλλάξουμε την πρώτη ύλη από κάρβουνο σε αέριο ή να στήσουμε περισσότερες ανεμογεννήτριες, αλλά πρέπει να μειωθεί η ποσότητα των

παραγόμενων kWh. Όλοι πρέπει να μειώσουμε την κατανάλωση της ενέργειας και των υλικών που ξοδεύουμε, γιατί κάθε kWh, ακόμη και αυτή από ηλιακή ενέργεια, παράγεται με απόβλητα. Όλο και περισσότερα υλικά σήμερα ανακυκλώνονται, π.χ μέταλλα, γυαλί, χαρτί, πλαστικά. Πολλοί άνθρωποι όμως νομίζουν ότι τα υλικά που χρησιμοποιούμε μπορούν να ανακυκλωθούν και να ξαναχρησιμοποιηθούν, αν αναπτύξουμε τα κατάλληλα συστήματα και κάνουμε την ανακύκλωση πιο αποδοτική. Ο νόμος της Εντροπίας μας λέει ότι 100% ανακύκλωση είναι αδύνατη. Τα ανακυκλώσιμα υλικά δεν πρόκειται ποτέ να φτάσουν την ποσότητα και την ποιότητα των αρχικών υλικών, γιατί και η ίδια η ανακύκλωση ξοδεύει ενέργεια, αλλά και γιατί πολλά υλικά είναι τόσο πολύ διασκορπισμένα, που είναι αδύνατον να ξανασυγκεντρωθούν. Τα μικροπλαστικά π.χ. δεν μπορούμε να τα μαζέψουμε πάλι. Για αυτό δεν φτάνει να κάνουμε μόνο διαχωρισμό των σκουπιδιών και να τα ανακυκλώνουμε για να έχουμε την συνείδησή μας ήσυχη. Αυτό είναι σωστό, αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να μειώσουμε ή καλύτερα να μην παράγουμε τα σκουπίδια. Κάθε αλλαγή της ενεργειακής βάσης στην ιστορία είχε βαρύτατες συνέπειες σε όλες τις πτυχές της ζωής, γιατί άλλαξε τις συνθήκες διαβίωσης εκατομμυρίων

Δυστυχώς δεν ισχύει η σωκρατική ρήση ότι „όταν οι άνθρωποι γνωρίζουν το καλό θα το πράξουν“. Οι περισσότεροι είναι δυστυχώς κακοί“ [5]. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Μόνο ένα μικρό ποσοστό θα ευαισθητοποιηθεί με τη λογική και τις καμπάνιες διαφώτισης. Τους εγωιστές, τους ανθρώπους που εξαρτάται ο μισθός τους από τις παλιές μορφές ενέργειας δεν τους αγγίζουν αυτές οι καμπάνιες. Οι κοινωνίες θα

αναγκαστούν να πάρουν δραστικά μέτρα, γιατί το μέγεθος της αλλαγής είναι τόσο μεγάλο και ο χρόνος τόσο λίγος, που δεν θα έχουν άλλη επιλογή. Αυτό θα έχει επιπτώσεις στο πολιτικό μας σύστημα, γιατί λαϊκίστικες πολιτικές δυνάμεις θα προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν τους υπαρκτούς φόβους των ανθρώπων. Οι πρόσφατες συζητήσεις για την αποδέσμευση από τον λιγνίτη, την ηλεκτροκίνηση στα αυτοκίνητα, τις απαγορεύσεις των Diesel αυτοκινήτων στα κέντρα των πόλεων κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση. Όμως είναι μόνο η αρχή. Ο φόρος στο CO2, η απαγόρευση των κοντινών πτήσεων, συμπληρωματική φορολόγιση στη βενζίνη και στην ενέργεια θα έρθουν όπως το Αμήν στην εκκλησία, γιατί τα απόβλητα (η Εντροπία) όλο και αυξάνονται. Στις συζητήσεις και τις προτάσεις αποσιωπούνται συνήθως τα οικονομικά συμφέροντα και τα εξωτερικά κόστη. Ένα επίκαιρο παράδειγμα: σήμερα προβάλλεται η ηλεκτροκίνηση και η αυτόνομη κίνηση των αυτοκινήτων σαν μελλοντικές τεχνολογίες και σαν υπόσχεση για ένα καλύτερο μέλλον, χωρίς να αναφέρονται οι επιπτώσεις και τα οικονομικά συμφέροντα. Από που θα προέλθει η ηλεκτρική ενέργεια για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα όταν σήμερα με χιλιάδες ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά και άλλες εναλλακτικές μορφές ενέργειας καλύπτεται μόνο 40% της ζήτησης; Η μετατροπή σε 100% ηλεκτροκίνηση με παράλληλη διατήρηση της χρησιμότητας, του αριθμού και μεγέθους των αυτοκινήτων θα αυξήσει τεράστια την ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια. Αξίζει η αυτόνομη κίνηση για τον καθένα από μας όταν κάθε δρόμος θα έχει γεμίσει με ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, θα έχει μετατραπεί σε Lasershow για τους αισθητήρες και κάθε κίνησή μας θα καταγράφεται; Ποιός έχει συμφέρον από αυτές τις αλλαγές; Ποιός θα πληρώσει πάλι τον λογαριασμό; • Ευτυχία πέρα από την κατανάλωση Αν θέλουμε να σταματήσουμε την καταστροφή του περιβάλλοντος και να μειώσουμε τα σκουπίδια πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειές μας και να τις προσαρμόσουμε στο 2ο Θ/Α. Πρέπει να χρησιμοποιούμε την ενέργεια στοχευμένα και οικονομικά, να χρησιμοποιούμε τα μέσα μαζικής μεταφοράς συχνότερα και να αποβάλουμε πολλές ευκολίες μας που έχουν μεγάλο κόστος. Πρέπει να μειώσουμε δραστικά την κατανάλωση και να σταματήσουμε την κουλτούρα της μιας χρήσης. Πρέπει να αλλάξουμε τις αξίες μας και να μην αναζητάμε την ευτυχία σε όλο και νέα προϊόντα, αλλά να βάζουμε το ερώτημα αν αυτό είναι „φυσικό και αναγκαίο“ [6] πριν το αγοράσουμε. Να μάθουμε να εκτιμάμε τα προϊόντα που αγοράζουμε, γιατί η παραγωγή τους συνεπάγεται πάντοτε απόβλητα. Όλες οι θρησκείες και τα φιλοσοφικά συστήματα στον κόσμο ορίζουν την ευτυχία πέρα από την κατανάλωση και τον εγωϊσμό. Δεν είναι τυχαίο! Τα ιδεώδη στην αρχαία Ελλάδα ήταν η σύνεση, η μετριοπάθεια, η εγκράτεια, οι πνευματικές αξίες, η λιτή ζωή με τους φίλους. Τόσο η υπερβολική φτώχεια, η αθλιότητα και ατυχία όσο και η υπερβολική τύχη, ο μεγάλος πλούτος και η υπεροψία θεωρούνταν ύβρις στην φυσική τάξη του κόσμου. Η Νέμεση τιμωρούσε πάντοτε την Ύβρη. Είναι ύβρις αυτό που κάνουμε στο περιβάλλον σήμερα και αυτή θα φέρει την Νέμεση. Πριν είναι πολύ αργά, ας σκεφτούμε την συμβουλή του Επίκουρου [7]:

Crescenzo, βλέπε στο προηγ. σελ. 169.

Ιωάννα Θεοδοσίου*

του πολέμου στην Ουκρανία και η εξοντωτική ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη επαναφέρουν έντονα στο προσκήνιο ζητήματα που αφορούν τον τομέα της ενέργειας. Οι έννοιες της ενεργειακής αυτονομίας (ή ανεξαρτησίας), της ενεργειακής δημοκρατίας και της ενέργειας ως κοινό (ή δημόσιο) αγαθό τίθενται με διάφορες αποχρώσεις στον δημόσιο διάλογο. Εάν αυτή τη συζήτηση τη συνδέσουμε και με την κλιματική κρίση που αντιμετωπίζουμε και για την οποία έχουμε ακόμα ένα πολύ μικρό αλλά υπαρκτό περιθώριο αντίδρασης, τότε η σκέψη μας μοιραία θα οδηγηθεί- μεταξύ άλλων- και στις δυνατότητες που έχουν σήμερα οι τοπικές κοινωνίες να αναλάβουν ενεργό ρόλο ώστε να διασφαλίσουν ένα βιώσιμο μέλλον. Το πρόταγμα (αίτημα) της ενεργειακής δημοκρατίας στοχεύει στη διαμόρφωση ενός διαφορετικού από το υφιστάμενο μοντέλου παραγωγής ενέργειας, απαλλαγμένου από τα ορυκτά καύσιμα, που στηρίζεται στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και βασίζεται στον κοινωνικό και δημοκρατικό έλεγχο του ενεργειακού τομέα. Η ενέργεια πέραν του ότι αποτελεί προϋπόθεση για την ικανοποίηση βασικών κοινωνικών αναγκών, αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα της ενεργειακής δημοκρατίας ως αγαθό το οποίο έχει το χαρακτηριστικό του μη αποκλεισμού, δηλαδή όλοι και όλες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτό. Η ενεργειακή μετάβαση, λοιπόν, αποτελεί μια ευκαιρία για έναν συνολικότερο οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό. Η ευρωπαϊκή πολιτική

Η Συμφωνία του Παρισιού το 2015 έθεσε τον στόχο της παγκόσμιας δράσης για το κλίμα, και συγκεκριμένα τον περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5οC. Η Ευρώπη αντίστοιχα, έχει δεσμευτεί για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας το 2050, δηλαδή στοχεύει σε μια οικονομία μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Πιο πρόσφατα, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (ΕΠΣ), η οποία αποτελεί τη νέα αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ, αποτυπώνεται πιο ισχυρή πολιτική για το κλίμα και το περιβάλλον. Αυτή η πολιτικη καθίσταται δεσμευτική μέσω του Ευρωπαϊκού Κλιματικού Νόμου, ενώ διατρέχει οριζόντια όλα τα χρηματοδοτικά προγράμματα καθώς προβλέπεται η διάθεση τουλάχιστον του 30% των πόρων του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού 2021-2027 για δράσεις για το κλίμα. Ο δρόμος προς την κλιματική ουδετερότητα δεν φέρνει, όμως, αλλαγές μόνο στην τεχνολογία και στον ενεργειακό τομέα. Επηρεάζει ολόκληρες οικονομίες και κοινωνίες που είχαν δομηθεί στη βάση της εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων, φέρνοντας αλλαγές στην εργασία, τη μετακίνηση, την κατανάλωση, την παραγωγή αγαθών και υπηρεσίων. Ως εκ τούτου η ενεργειακή μετάβαση πρέπει να είναι κοινωνικά δίκαιη. Η κατάσταση της έκτακτης ανάγκης στην οποία βρισκόμαστε δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί εάν δεν υπάρξει ευρεία κοινωνική συμφωνία, ενεργοποίηση και συμμετοχή. Σε αυτή τη λογική η ΕΠΣ προβλέπει τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης, ώστε να ενισχύσει τις περιφέρειες της Ευρώπης με ισχυρή δέσμευση στον άνθρακα για τη μετάβασή τους με όρους δικαιοσύνης σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, δηλαδή χωρίς να μένει κανένας πίσω. Για την Ελλάδα, ο μηχανισμός αυτός αφορά την άμεση διαδικασία απολιγνιτοποίησης στις λιγνιτικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης αλλά και τα νησιά. Υπό αυτό το πρίσμα τα εργαλεία που διαθέτουμε σήμερα για την ενίσχυση της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στην ενεργειακή μετάβαση αποδεικνύονται πολύτιμα. Ένα τέτοιο εργαλείο είναι οι ενεργειακές κοινότητες.

https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20220317142632&startMenu=0

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Οι ενεργειακές κοινότητες στην Ευρώπη

Οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί έχουν μακρά ιστορία στην Ευρώπη, αν αναλογιστεί κανείς ότι στη Γερμανία αμέσως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η αναγκαία ηλεκτρική ενέργεια στις αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές της χώρας εξασφαλιζόταν μέσω των χιλιάδων συνεταιρισμών ενέργειας. Σήμερα στην Ευρώπη καταγράφονται 3500 συνεταιρισμοί ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δηλαδή μίας μόνο κατηγορίας ενεργειακών κοινοτήτων. Το νούμερο αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο στην πραγματικότητα καθώς δεν περιλαμβάνει άλλους τύπους κοινοτικής ενέργειας. Αυτό αναδεικνύει η πρόσφατη έκθεση του JRC (2020) που βασίζεται σε στοιχεία του 2019 και η οποία καταγράφει 24 τύπους ενεργειακών σχημάτων στην Ευρώπη που θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν ως ενεργειακές κοινότητες. Με τις ενεργειακές κοινότητες να είναι διαδεδομένες ήδη σε πολλά κράτη μέλη, δεν προκαλεί εντύπωση ότι σταδιακά ενσωματώνονται και στο ευρωπαϊκό δίκαιο. Ήδη από το τέλος του 2016, όταν ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Πακέτο «Καθαρή ενέργεια για όλους», αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα του ρόλου των πολιτών, τόσο ως καταναλωτών όσο και ως παραγωγών ενέργειας. Σαφείς προβλέψεις για τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού πλαισίου για τη συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση περιλαμβάνονται στις Οδηγίες 2018/2001 και 2019/944 για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και για τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αντίστοιχα. Σε αυτές ορίζονται οι Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (Renewable Energy Communities, REC) και οι Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (Citizen Energy Communities, CEC). Τα κράτη μέλη καλούνται λοιπόν να εγκαθιδρύσουν πλαίσιο για τη λειτουργία τους και να ενισχύσουν την προώθηση και την ανάπτυξή τους.

Το θεσμικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα Η πρώτη νομοθεσία για τις ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα θεσπίστηκε το 2018 με τον νόμο 4513/2018, ο οποίος έδωσε ένα ευρύ ορισμό και εργαλεία για την ανάπτυξή τους. Παράλληλα περιλαμβάνονται με σαφήνεια στα προτεινόμενα μέτρα πολιτικής για την προώθηση των ΑΠΕ στον Εθνικό Σχεδιασμό για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Με βάση την πρόβλεψη του ιδρυτικού νόμου, μέλη μιας ενεργειακής κοινότητας μπορούν να είναι φυσικά πρόσωπα (δηλαδή πολίτες), νομικά πρόσωπα δημόσιου και ιδιωτικού δικαίου (δημόσιοι φορείς, επιχειρήσεις κ.ά.), και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης (Δήμοι, Περιφέρειες), ενώ οι δραστηριότητες που προβλέπονται

προκειμένου να αντιμετωπιστούν ορισμένα θεμελιώδη προβλήματα που προέκυψαν από την εφαρμογή της νομοθεσίας και συγκεκριμένα, περιπτώσεις όπου οι εταιρείες ΑΠΕ εκμεταλλεύτηκαν τον νέο νόμο για: α) να παρακάμψουν τα βήματα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, β) να αποφύγουν

τον ανταγωνισμό και γ) να εξασφαλίσουν γενναιόδωρη τροφοδοσία στα τιμολόγια. Κάποια από τα ζητήματα επιλύθηκαν μέσω πρόσφατων νομοθετικών αλλαγών, ορισμένα παραμένουν ακόμα άλυτα.Παρά τα εμπόδια, όμως, από το 2018, που οι ενεργειακές κοινότητες εντάχθηκαν στο θεσμικό πλαίσιο, μέχρι σήμερα παρατηρείται σημαντική ανάπτυξή τους. Ειδικότερα, καταγράφονται 1036 ενεργειακές κοινότητες (ενεργές και προεγγεγραμμένες), οι οποίες λειτουργούν ήδη 667 έργα ΑΠΕ συνολικής ισχύος 466MW. ενεργειακές κοινότητες

Οι ενεργειακές κοινότητες στις λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας Στις δύο λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας (Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη), η ενεργειακή μετάβαση αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση μετασχηματισμού της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας με ορίζοντα τη μεταλιγνιτική εποχή, ενώ η ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων σε αυτές έχει ιδιαίτερη σημασία για τη συμμετοχή των πολιτών στον μετασχηματισμό του τοπικού παραγωγικού μοντέλου. Κι αυτό γιατί συμβάλλουν αφενός στο «πρασίνισμα» του ενεργειακού μετασχηματισμού με τα έργα ΑΠΕ που αναπτύσσουν και αφετέρου στην αποκέντρωση του ενεργειακού συστήματος, εισάγοντας περισσότερους και μικρότερους «παίκτες» στην ενεργειακή αγορά. Αυτό πραγματοποιείται με την ανάπτυξη τόσο μικρών όσο και μεγάλων έργων που ανταποκρίνονται στις ενεργειακές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών άμεσα, ή και έμμεσα, με τη συμμετοχή τους στα μεγάλα ενεργειακά έργα που αναπτύσσονται στην περιοχή. Ακόμα, μέσω των ενεργειακών κοινοτήτων οι τοπικές κοινωνίες μπορούν να χρηματοδοτήσουν έργα εξοικονόμησης ενέργειας αλλά και να διεκδικήσουν τη διαχείριση του τοπικού ενεργειακού δικτύου, ώστε να συμβάλλουν στην περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ, να μειώσουν τo ενεργειακό κόστος για τους κατοίκους τους, να αναπτύξουν την τοπική παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας και να οχυρώσουν την τοπική κοινωνία απέναντι στην ενεργειακή φτώχεια. Επιπλέον, το κομβικό για τις λιγνιτικές περιοχές ζήτημα της θέρμανσης θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί αξιοποιώντας το εργαλείο των ενεργειακών κοινοτήτων για την ανάπτυξη ΑΠΕ με συμμετοχή ΟΤΑ και συνεργασία με τους κατοίκους. Σήμερα, βάσει των διαθέσιμων στοιχείων μέχρι το τέλος του 2021, οι ενεργειακές κοινότητες στις λιγνιτικές περιοχές αποτελούν το 19% των ενεργειακών κοινοτήτων της χώρας (194 ενεργειακές κοινότητες). Οι περισσότερες από τις 176 ενεργειακές κοινότητες στη Δυτική Μακεδονία έχουν συσταθεί στις αμιγώς λιγνιτικές περιοχές, δηλαδή τη Φλώρινα και την Κοζάνη, ενώ, στην Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας, οι περισσότερες από τις 18 ενεργειακές κοινότητες που έχουν ιδρυθεί βρίσκονται στην πρωτεύουσα της, την Τρίπολη, και όχι στη λιγνιτική Μεγαλόπολη. Ωστόσο, ο χαρακτήρας της μεγάλης πλειονότητας των ενεργειακών κοινοτήτων είναι κερδοσκοπικός. Μόνο 12 ενεργειακές κοινότητες κοινωφελούς σκοπού υφίστανται στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας σε σύνολο 176 (6,8%), ενώ μόνο μία στην Αρκαδία. Την ίδια στιγμή, αξιοσημείωτες είναι οι προσπάθειες της τοπικής αυτοδιοίκησης να συμμετάσχει στον ενεργειακό

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

κοινοτήτων κοινωφελούς σκοπού. Έτσι, τόσο η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και η Περιφέρεια Πελοποννήσου καθώς και οι Δήμοι (Κοζάνη, Φλώρινα-Πρέσπα) έχουν ήδη ιδρύσει ενεργειακές κοινότητες. Τα έργα των ενεργειακών κοινοτήτων στη Δυτική Μακεδονία κατέχουν ένα αξιοσημείωτο μερίδιο στην ανάπτυξη των ΑΠΕ στην περιοχή. Η ήδη εγκατεστημένη ισχύς των έργων ΑΠΕ των ενεργειακών κοινοτήτων ανέρχεται στα 24.6MW αποτελώντας το 10,1% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος έργων ΑΠΕ στη χαμηλή και μέση τάση στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Πιο αργή είναι η πρόοδος στην Αρκαδία όπου υπάρχει 1.3MW ήδη εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ από 3 ενεργειακές κοινότητες, το οποίο αποτελεί μόλις το 0,9% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος έργων ΑΠΕ στην Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας, ενώ στη Μεγαλόπολη δεν υπάρχει κανένα ολοκληρωμένο έργο ΑΠΕ ενεργειακής κοινότητας. Ωστόσο τα έργα ΑΠΕ που λειτουργούν ανήκουν- με μια εξαίρεση- σε ενεργειακές κοινότητες κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ενώ υφίσταται μόνο ένα ηλεκτρισμένο έργο εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού. Σε κάθε περίπτωση, αυτά τα στοιχεία δείχνουν πως οι ενεργειακές κοινότητες, στις υπό μετάβαση περιοχές μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στη μεγιστοποίηση των ωφελειών από την ενεργειακή μετάβαση για τις ίδιες τις τοπικές κοινωνίες. Αυτό αποτυπώνεται και στη συμπερίληψη των ενεργειακών κοινοτήτων στον σχεδιασμό

θέρμανσης ή/και έργων ενεργειακής

πρόβλεψη καλύπτει ουσιαστικές και υφιστάμενες δυσκολίες χρηματοδότησης των ενεργειακών κοινοτήτων, κυρίως κοινωφελούς χαρακτήρα, και ενισχύει τον ρόλο τους στη Δίκαιη Μετάβαση. Ο παραπάνω σχεδιασμός έρχεται να συμπληρώσει τους υφιστάμενους

Σκέψεις για το μέλλον Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση ανέδειξε έντονα τις αδυναμίες του υφιστάμενου ενεργειακού συστήματος καθώς και την έκταση της ενεργειακής φτώχειας ανά την Ευρώπη. Η εξάρτησή από το ορυκτό αέριο και οι στρεβλώσεις που δημιουργεί η αγορά των ορυκτών καυσίμων όχι μόνο οδηγούν τους πολίτες σε συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής ασφυξίας, αλλά αναδεικνύουν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι οι ΑΠΕ καθώς και η ενεργητική και συλλογική δράση στον ενεργειακό τομέα μπορούν να αποτελέσουν διέξοδο. Σε αυτήν την κατεύθυνση είναι σημαντικό και στην Ελλάδα να ενδυναμωθούν οι ενεργειακές κοινότητες και ειδικότερα με τα εξής μέσα: • Προτεραιότητα στη χρηματοδότηση, αδειοδότηση και πρόσβαση στο δίκτυο για τις ενεργειακές κοινότητες κοινωφελούς σκοπού που εστιάζουν στην κάλυψη των τοπικών αναγκών και στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας. • Επιδότηση του κόστους εγκατάστασης σε ενεργειακές κοινότητες κοινωφελούς σκοπού - δηλαδή ενεργειακές κοινότητες είτε μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, είτε με τη συμμετοχή ΟΤΑ ή οντοτήτων που καλύπτουν κυρίως ίδιες ενεργειακές ανάγκες - για έργα αυτοπαραγωγής, θέρμανσης, αποθήκευσης και εξοικονόμησης ενέργειας. Η επιδότηση αυτή θα πρέπει να εξασφαλίζει τη γρήγορη απόσβεση της επένδυσης (πχ. εντός τριετίας), ώστε να καθιστά την υλοποίησή της ρεαλιστική. • Δημιουργία αναπτυξιακού ταμείου (ή ενδιάμεσου φορέα) ειδικά για ενεργειακές κοινότητες, ώστε να διευκολύνει την πρόσβαση στον δανεισμό, την παροχή εγγυήσεων, την κάλυψη του κόστους συμμετοχής στις ανταγωνιστικές διαδικασίες και την επιχορήγηση του κόστους της προκαταρκτικής φάσης των έργων. • Ολοκλήρωση θεσμικών αλλαγών με την άμεση ενσωμάτωση των Οδηγιών για τις ΑΠΕ και για τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να αποσαφηνιστεί ο ορισμός των ενεργειακών κοινοτήτων και να προσδιοριστεί σε ποιους απευθύνεται το εκάστοτε αναπτυξιακό καθεστώς. • Αναβάθμιση δικτύου και δέσμευση επαρκούς ηλεκτρικού χώρου για τις συνδέσεις των ενεργειακών κοινοτήτων. • Θέσπιση φιλόδοξων στόχων για τις ενεργειακές κοινότητες στο πλαίσιο της αναθεώρησης του ΕΣΕΚ. • Ειδική ανταγωνιστική διαδικασία για έργα Α.Π.Ε. αποκλειστικά και μόνο ενεργειακών κοινοτήτων, ώστε να προστατεύονται οι ενεργειακές κοινότητες από τον ανταγωνισμό με τις εταιρίες ΑΠΕ. Το πλαίσιο αυτό θα προβλέπει ευνοϊκούς όρους για τη συμμετοχή σε ανταγωνιστικές διαδικασίες, όπως χαμηλότερες απαιτήσεις συμμετοχής, οικονομικές

θα

ουδετερότητα αλλά ούτε και στον απαιτούμενο οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό. Η συμμετοχή των πολιτών είναι ένας καθοριστικός παράγοντας για να εξασφαλιστεί ένα δίκαιο και συμμετοχικό μέλλον στην πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα. Τώρα, λοιπόν, είναι η στιγμή που οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να το διεκδικήσουν και να αναδείξουν τις δυνάμεις που έχει η κοινωνία όταν αναλαμβάνει δράση.

Ο Γιώργος Τσουράκης είναι διδάκτορας Μηχανολόγος Μηχανικός του Ε.Μ.Π.

Γιώργος Τσουράκης

στερεώνονται

ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση του ορυκτού αερίου, η οποία παροξύνεται από τον πόλεμο στην Ουκρανία, έχει κάνει ακόμα πιο επιτακτική την ενεργειακή μετάβαση, με την οποία οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) μετατρέπονται σταδιακά στην κύρια –αν όχι τη μόνηπηγή ενέργειας. Η ενεργειακή μετάβαση έχει άλλωστε ήδη δρομολογηθεί σε μεγάλο βαθμό, στο πλαίσιο της κοινής προσπάθειας για την ανάσχεση της κλιματικής κρίσης. Αν και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι συχνά χρησιμοποιούνται για να μην γίνουν αρκετά πράγματα στον παρόντα χρόνο, είναι ελπιδοφόρο ότι υπάρχουν αποφάσεις για μετάβαση σε οικονομία μηδενικών εκπομπών άνθρακα έως το 2050 σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΗΠΑ, έως το 2060 για την Κίνα. Στη σχετική συζήτηση συχνά συγκρούονται δύο αντίθετες όψεις για το κόστος των ΑΠΕ, σύμφωνα με τις οποίες οι ΑΠΕ είναι είτε πολύ ακριβές είτε πολύ φτηνές. Όπως συνήθως, και οι δύο βασίζονται σε κάποιες αλήθειες, αλλά και σε κάποιες παρανοήσεις. Το σενάριο του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) που εκδόθηκε το 2019 προβλέπει 7 GW αιολικών το 2030, ενώ προβλέπεται αύξηση στην επόμενη έκδοση του ΕΣΕΚ (π.χ. στα 10 GW), ώστε να γίνει συμβατό με το πλαίσιο «Fit for 55”. Αυτό σημαίνει πάνω από 3 GW νέων ανεμογεννητριών. Αμελώντας τη μικρότερη απόδοση των μικρών α/γ σε σχέση με τις μεγάλες, 3 GW μπορεί να σημαίνει είτε χίλιες α/γ των 3 MW (με ύψος πύργου της τάξης των 130 μ.) είτε 60 χιλιάδες μικρές α/γ των 50 kW (οι οποίες δεν είναι αμελητέου μεγέθους, αλλά έχουν ύψος της τάξης των 25 μ.). Περιβαλλοντικά, το να φτιάξει κανείς 10 ξεχωριστούς σταθμούς με 10 α/γ ο καθένας, αντί για έναν με 100 α/γ, απαιτεί να ανοίξει δρόμους 10 φορές αντί μία, να «ενοχλήσει» 10 περιοχές αντί μία, να φτιάξει έως και 10 υποσταθμούς αντί για ένα μεγάλο, να περάσει 10 γραμμές υψηλής τάσης αντί μία για να συνδεθεί στο υπόλοιπο δίκτυο. Όσον αφορά στο κόστος, το πάνω μέρος του Πίνακα 1 («Χωρίς αποθήκευση») δείχνει πρόσφατα στοιχεία για το μέσο σταθμισμένο κόστος παραγωγής μίας MWh ηλεκτρικής ενέργειας ανά τεχνολογία. Δίνονται κόστη για διάφορα μεγέθη φωτοβολταϊκών μονάδων παραγωγής, από το πιο μικρό (στέγη κατοικίας), έως το πιο μεγάλο (μονάδες δεκάδων MW που συνδέονται στο δίκτυο υψηλής τάσης). Τα κόστη για τα αιολικά αναφέρονται σε συνήθη μεγέθη, αντίστοιχα με αυτά των «μεγάλων μονάδων» φ/β. Τα υπεράκτια αιολικά (με υπερδιπλάσιο κόστος) αφορούν στη συνήθη μέχρι σήμερα περίπτωση, που οι πύργοι των ανεμογεννητριών

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Το κόστος παραγωγής όμως είναι μόνο ένα μέρος του συνολικού κόστους που απαιτείται για να φτάσει η ενέργεια στις διάφορες καταναλώσεις, με τα απαραίτητα χαρακτηριστικά ώστε αυτή να μπορεί πράγματι να καταναλωθεί. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό είναι η αξιοπιστία, δηλαδή να είναι διαθέσιμη η ενέργεια όταν χρειάζεται (και όχι π.χ. όταν έχει ήλιο). Αυτό που ενδιαφέρει κυρίως επομένως είναι το κόστος για το συνολικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, το οποίο αποτελείται από πολλές συνιστώσες ώστε να επιτυγχάνει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ένα απλό παράδειγμα μπορεί να είναι μια αυτόνομη οικιακή εγκατάσταση με καταναλώσεις, φωτοβολταϊκά και μπαταρίες. Στο κάτω μέρος του Πίνακα 1 («Με αποθήκευση») φαίνεται ενδεικτικά πώς αυξάνεται το κόστος για φ/β με μπαταρίες που αντιστοιχούν σε αποθήκευση ενέργειας 4 ωρών, ενώ στην πραγματικότητα, ακόμα και ένα τόσο ακριβό σύστημα δεν έχει αξιοπιστία συγκρίσιμη με ένα σύστημα (χωρίς μπαταρίες) που είναι συνδεδεμένο στο δημόσιο δίκτυο (θα έπρεπε να διαθέτει και επιπλέον πόρους, π.χ. μια γεννήτρια με καύσιμο πετρέλαιο). Ευτυχώς, χάρη στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας παράγουμε ηλεκτρική ενέργεια με τα απαραίτητα χαρακτηριστικά με πολύ οικονομικότερο τρόπο και μπορούμε να αυξήσουμε ραγδαία τη συμμετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό μας μίγμα χωρίς να χρειάζεται να εγκαταστήσουμε τεράστια μεγέθη από μπαταρίες. Το δίκτυο είναι η ραχοκοκαλιά ενός πολύ μεγάλου συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας. Περιλαμβάνει ένα πλήθος συνιστωσών: εναέριες γραμμές και καλώδια υψηλής, μέσης και χαμηλής τάσης, υποσταθμούς, αυτοματισμούς, κέντρα ελέγχου, κ.α.

Μέσω του δικτύου συναντιούνται οι καταναλώσεις με όλες τις μονάδες παραγωγής, οι οποίες περιλαμβάνουν μονάδες όπως οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί και οι μονάδες αερίου, οι οποίες μπορούν να παράγουν όταν οι μεταβλητές ΑΠΕ (“variable RES”, δηλαδή κυρίως αιολικά και φ/β) έχουν χαμηλή παραγωγή. Καθώς αυξάνονται οι εγκαταστάσεις μονάδων ΑΠΕ, αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι θερμικές μονάδες λειτουργούν όλο και λιγότερο, ενώ προσφέρουν ευελιξία στο σύστημα, καθώς είναι διαθέσιμες σε περιόδους έλλειψης διαθεσιμότητας παραγωγής από ΑΠΕ. Δε χρειαζόμαστε επομένως υποκατάσταση κάθε ξεχωριστής μονάδας, αλλά του συνολικού συστήματος και κυρίως του μίγματος καυσίμων που χρησιμοποιεί. Αυξανομένου του μεριδίου των μεταβλητών ΑΠΕ στο μίγμα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας –ιδιαίτερα σε επίπεδα άνω του 50-70% της ζήτησης- αυξάνονται οι ανάγκες ευελιξίας του συστήματος προκειμένου να εξισορροπείται η μεταβλητότητα της παραγωγής σε σχέση με τη ζήτηση. Το 2021, στο ελληνικό διασυνδεδεμένο σύστημα, η παραγωγή από μεταβλητές ΑΠΕ έφτασε περίπου το 30% της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας. Το 2030 το ποσοστό αυτό προβλέπεται να ξεπεράσει το 55-75%. Καθώς περιορίζεται η συμμετοχή των θερμικών

η απαραίτητη για την εξισορρόπηση του συστήματος ευελιξία απαιτείται να παρέχεται

άλλες πηγές, όπως ισχυρές διασυνδέσεις στο επίπεδο υψηλής τάσης, έξυπνα δίκτυα/μικροδίκτυα σε χαμηλότερα επίπεδα τάσης, ακριβείς προβλέψεις και διαχείριση της ζήτησης. Όπως αναφέρθηκε, ήδη το δίκτυο χρησιμοποιείται για την βελτίωσης της οικονομικότητας μέσω του διαμοιρασμού των διάφορων πόρων. Η αύξηση των ΑΠΕ αυξάνει την αξία των διασυνδέσεων, οι οποίες αναπτύσσονται παγκόσμια είτε στο εσωτερικό χωρών (π.χ. διασυνδέσεις νησιών στην Ελλάδα, όπως η Κρήτη) είτε μεταξύ χωρών (π.χ. νέα διασύνδεση Βρετανίας – Νορβηγίας).

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας επίσης παίζει όλο και σημαντικότερο ρόλο και επιβάλλεται να αρχίσουν να εντάσσονται σύντομα μονάδες αποθήκευσης στο ηλεκτρικό σύστημα. Η απανθρακοποίηση της οικονομίας όμως απαιτεί να ξεφύγουμε από την ίδια τη δομή των σημερινών ενεργειακών συστημάτων με πιο ολιστικές προσεγγίσεις, σύμφωνα με τις οποίες μέρος της λύσης θα είναι η εντεινόμενη σύζευξη των διαφόρων ενεργοβόρων τομέων («sector coupling»). Μέρος αυτής της σύζευξης είναι ο εξηλεκτρισμός τομέων όπως οι μεταφορές και η θέρμανση (π.χ. αντλίες θερμότητας), ο οποίος βοηθά τη μετάβαση στις ΑΠΕ και για αυτούς τους τομείς, με αποτέλεσμα την αύξηση του μεριδίου της ηλεκτρικής ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ενέργειας από 20% το 2015 σε 50% το 2050 σε επίπεδο ΕΕ, σύμφωνα με τα σενάρια απανθρακοποίησης της ευρωπαϊκής οικονομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παράλληλη απανθρακοποίηση του ηλεκτρικού τομέα μεταφράζεται σε συμμετοχή της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας σε ποσοστά 65-72%. Αυτό σημαίνει ότι η συνολική παραγωγή από άνεμο και ήλιο θα ξεπερνά το σύνολο της σημερινής παραγωγής ηλεκτρισμού. Σε τέτοιες συνθήκες, η μεταβλητότητα των μετεωρολογικών συνθηκών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο θα παίζει όλο και μεγαλύτερο ρόλο. Η αντιμετώπιση κυμάτων ψύχους που συμπίπτουν με χαμηλή αιολική και ηλιακή παραγωγή πανευρωπαϊκά πιθανότατα θα αντιμετωπίζεται και με μεθόδους μακροχρόνιας αποθήκευσης, όπως η αποθήκευση θερμικής ενέργεια ή η παραγωγή συνθετικών καυσίμων (π.χ. υδρογόνο).

Αν παίρνουμε στα σοβαρά την ενεργειακή μετάβαση που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη στην Ευρώπη και όχι μόνο, είναι σαφές ότι αυτή δε μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μαζική εγκατάσταση των πιο ώριμων τεχνολογιών ΑΠΕ, δηλαδή νέων σταθμών αιολικής και ηλιακής ενέργειας. Για το κοινωνικό σύνολο, είναι συμφέρον να γίνεται η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με τον οικονομικότερο τρόπο για δεδομένο μίγμα (το οποίο επίσης είναι κοινωνική ανάγκη να γίνει γρήγορα μηδενικών εκπομπών άνθρακα λόγω της κλιματικής κρίσης) και οι οικονομίες κλίμακας προσφέρουν ξεκάθαρα πλεονεκτήματα. Δεδομένων και των προβλημάτων χωροταξίας που ταλανίζουν τις ΑΠΕ και τη χώρα γενικότερα, πολλές φορές η μικρή κλίμακα στην παραγωγή ΑΠΕ, με τη μορφή μικρών μονάδων διεσπαρμένης παραγωγής, παρουσιάζεται ως ευρύτερη λύση που επιτρέπει την αποφυγή των μεγάλων μονάδων, που θεωρούνται περιβαλλοντικά πιο επιζήμιες και είναι κατά κανόνα ανεπιθύμητες. Η αλήθεια είναι όμως ότι δε μπορούμε να επιλέξουμε αυθαίρετα την κλίμακα του ενεργειακού προβλήματος, με βάση τις επιθυμίες μας για το είδος των μονάδων παραγωγής. Αντίθετα, η κλίμακα καθορίζεται από την πλευρά της κατανάλωσης, δηλαδή από τις ποσότητες ενέργειας που απαιτούνται. Το μέγεθος αυτό μπορεί να μειωθεί ελαττώνοντας την κατανάλωση (για αυτό και

την εξυπηρέτηση μίας συγκεκριμένης ζήτησης ενέργειας με λιγότερους πόρους, τόσο οικονομικούς όσο και περιβαλλοντικούς. Υπάρχουν βέβαια και οφέλη από μικρές διεσπαρμένες μονάδες παραγωγής, όπως η μείωση των απωλειών δικτύου, κάτι που όμως ισχύει εφόσον αυτές παράγουν πράγματι δίπλα στην

ενέργεια η ενεργειακή μετάβαση χρειάζεται μεγάλες μονάδες ΑΠΕ

κατανάλωση και αξιοποιούν υφιστάμενα δίκτυα. Η κατασκευή νέων δικτύων για να «μαζέψουν» την ενέργεια από πολλαπλές διαφορετικές εγκαταστάσεις φ/β σε χωράφια, όπως έχει γίνει πολλές φορές, σημαίνει ουσιαστικά σπατάλη και όχι εξοικονόμηση. Σε κάθε περίπτωση, οι συνολικές απώλειες των δικτύων είναι περιορισμένες (της τάξης του 8%: 3% περίπου για το δίκτυο υψηλής τάσης και 5% για τα δίκτυα μέσης και χαμηλής τάσης). Οι μη τεχνικές απώλειες είναι άλλο ένα 4-5%, όμως αυτές αφορούν στις ρευματοκλοπές. Ένα άλλο πλεονέκτημα των μικρών μονάδων είναι ότι βρίσκονται κατά κανόνα πλησιέστερα ή και εντός του δομημένου περιβάλλοντος. Δε μπορούμε όμως απλά να αποφύγουμε την ανάγκη χωροταξικού σχεδιασμού για τις ΑΠΕ και την επιλογή για το πού μπορούν τελικά να τοποθετηθούν μεγάλες μονάδες. Γιατί οι περιορισμοί στο μέγεθος των μονάδων παραγωγής ΑΠΕ είναι κυρίως χωροταξικοί και δεν υπάρχουν «εύκολες» λύσεις όπως π.χ. οι «ενεργειακές ανάγκες κάθε περιοχής». Στο νησάκι του Αγ. Γεωργίου απέναντι από το Σούνιο δεν υπάρχει καθόλου κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά έχει κατασκευαστεί αιολικό πάρκο 70 MW, και καλώς. Η Σαντορίνη έχει πολύ μεγάλη κατανάλωση, αλλά –επίσης σωστά- δεν πρόκειται να κατασκευάσουμε μεγάλες μονάδες ΑΠΕ (θα μπορούσε όμως να περιοριστεί ο τουρισμός και η συνακόλουθη κατανάλωση). Στην πραγματικότητα η έννοια της «ενεργειακής αυτονομίας» επιστρατεύεται επιλεκτικά για μικρές ή μεγαλύτερες περιοχές που κατά κανένα άλλο τρόπο δεν είναι αυτόνομες. Οι ΑΠΕ πάντως είναι πιο συμβατές με την έννοια της συνεργασίας και της ανταλλαγής παρά με την αυτονομία και την απομόνωση. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν προσφέρουν αυτάρκεια στη χώρα, καθώς μειώνουν την εξάρτηση από τα εισαγόμενα καύσιμα. Συχνά αναφέρεται ότι με τις μικρότερες μονάδες προκύπτει διασπορά του κέρδους από την επένδυση στις ΑΠΕ σε περισσότερους, στο πλαίσιο της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η αύξηση του συνολικού κόστους όμως, προκειμένου να μοιραστεί η πίτα ευρύτερα, (πρέπει να) έχει κάποια όρια. Άλλωστε, εκτός από την άποψη ότι η δημοκρατία διευρύνεται μέσω της συμμετοχής ως παίκτες στην αγορά (θεωρητικά μπορούμε εν δυνάμει όλοι να είμαστε και παραγωγοί εκτός από καταναλωτές, κλπ.), υπάρχει και η έννοια του πολίτη. Με άλλα λόγια μπορούμε να φανταστούμε συμμετοχικά μοντέλα που δεν χαρακτηρίζονται από συνθήκες «όποιος προλάβει» (να επιδοτηθεί από όσους δεν πρόλαβαν), που βλέπουμε επανειλημμένα στο χώρο των ΑΠΕ στην Ελλάδα. Το σύνολο των πολιτών της χώρας π.χ. συμμετέχουν στην παραγωγή μέσω της ΔΕΗ (στο βαθμό που είναι δημόσια) και των δημόσιων δικτύων. Σε περιφερειακό επίπεδο, σημαντικό ρόλο μπορούν να έχουν και οι Ενεργειακές Κοινότητες ως δομές Κοινωνικής Οικονομίας, π.χ. με συμμετοχή των Δήμων. Σε ατομικό επίπεδο τέλος, μπορεί να υπάρχουν εφαρμογές net-metering, αλλά με μικρή ή καθόλου επιδότηση άμεση ή έμμεση. Η αναγκαία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, ενεργειακή μετάβαση στις ΑΠΕ απαιτεί σε κάθε περίπτωση μεγάλες επενδύσεις, επομένως έχει σημαντικό κόστος, ενώ οι πόροι είναι πεπερασμένοι. Είναι επομένως απαραίτητη η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των οικονομιών κλίμακας, τόσο για περιβαλλοντικούς, όσο και για οικονομικούς λόγους. Προϋπόθεση για αυτό είναι η ενίσχυση των δημόσιων δομών και δομών κοινωνικής οικονομίας, ώστε η ενεργειακή μετάβαση να υλοποιηθεί με δικαιοσύνη, ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής.

44 45

* ερευνητική ομάδα

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία Ενεργειακές Κοινότητες και Τοπικές Αγορές Ενέργειας

[1] “Microgrids: Architectures and Control”, Nikos Hatziargyriou, WileyIEEE Press, Year: 2014, https://doi. org/10.1002/9781118720677.fmatter

ΕΝΕΡΓΕΙΑ Οι Ενεργειακές Κοινότητες παρέχουν την ευκαιρία στους πολίτες να διαμορφώνουν συλλογικά το μείγμα παραγωγής ενέργειας ενισχύοντας τη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), όπως φωτοβολταϊκά στέγης (ΦΒ) και άλλες ανανεώσιμες πηγές μικρής κλίμακας. Η ευρεία εξάπλωση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων, και συνεπώς η αύξηση της συμμετοχής πολιτών στο ενεργειακό σύστημα, δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν νέες τεχνολογίες και επιχειρηματικά μοντέλα. Σε τεχνικό επίπεδο, ο τρόπος λειτουργίας των Κοινοτήτων επιτρέπει σε διεσπαρμένες μονάδες οι οποίες είναι εγκατεστημένες σε διαφορετικές γεωγραφικές θέσεις να λειτουργούν συντονισμένα, ως ένας κεντρικός σταθμός παραγωγής. Σε περίπτωση μονάδων παραγωγής συνδεδεμένων στην ίδια γραμμή διανομής, έχουμε τη λειτουργία μικροδικτύων [1], τα οποία μάλιστα αν μπορούν να λειτουργήσουν αποκομμένα από το κυρίως δίκτυο, ως νησίδες, προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα μεγαλύτερης ασφάλειας και αξιοπιστίας της παρεχόμενης ενέργειας, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών που εμφανίζονται με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής. Βέβαια, οι ενεργειακές κοινότητες είναι κάτι ευρύτερο από τα μικροδίκτυα, τα οποία είναι ένας πιο τεχνικός όρος και μπορεί να μην εξυπηρετεί αποκλειστικά τους σκοπούς μιας ενεργειακής κοινότητας, π.χ. υπάρχουν μικροδίκτυα που ανήκουν σε εταιρείες ηλεκτρισμού, εξυπηρετούν απομακρυσμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, αεροδρόμια, συγκροτήματα πολυκαταστημάτων, κλπ. Πέραν της παραγωγής ενέργειας από τοπικές διεσπαρμένες μονάδες για τοπική εξυπηρέτηση του φορτίου, οι ενεργειακές κοινότητες μπορούν στην πράξη, να συντονίσουν και να διαχειριστούν μικρές διεσπαρμένες μονάδες ΑΠΕ, παίζοντας το ρόλο του εκπροσώπου των μελών στην αγορά ενέργειας, όχι μόνο για την τοπική παραγωγή, αλλά και την κατανάλωση ή/και αποθήκευση ενέργειας. Η δυνατότητα των ενεργειακών κοινοτήτων να διαχειρίζονται και να ελέγχουν μικρές διεσπαρμένες μονάδες ΑΠΕ, ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία τοπικών αγορών ενέργειας, εντός των οποίων τα μέλη μπορούν να ανταλλάσσουν την παραγόμενη ενέργεια, αυξάνοντας σε μεγάλο βαθμό την οικονομική αποδοτικότητα τους και την ενεργειακή ανεξαρτησία τους. Έτσι, αν και η ενέργεια παραμένει εμπορεύσιμο προϊόν, ο τρόπος με τον οποίο αυτή ανταλλάσσεται ή παρέχεται καθορίζεται από την ίδια την κοινότητα και τα μέλη της, διατηρώντας το κοινωνικό και δημοκρατικό πρόσημο τους. Στο πλαίσιο αυτό οι Ενεργειακές Κοινότητες μπορούν να υποστηρίζουν και οικονομικά ασθενέστερους καταναλωτές συμβάλλοντας στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας. Πιο συγκεκριμένα, οι τοπικές αγορές ενέργειας αποτελούν όχημα για την υλοποίηση αποκεντρωμένων συστημάτων ενέργειας, με πυρήνα την ανταλλαγή ενέργειας απευθείας μεταξύ οικιακών ή μικρών εμπορικών καταναλωτών και μικροπαραγωγών. Η συμμετοχή των μελών στην περίπτωση των Ενεργειακών Κοινοτήτων στοχεύει στην πραγμάτωση των συλλογικών στόχων τους για πιο οικονομική και αξιόπιστη παροχή ενέργειας και την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών τους. Τα μέλη μιας ενεργειακής κοινότητας που λειτουργεί τοπική αγορά, δύναται να λάβουν μέρος ως «παίκτες» με στόχο τη μεγιστοποίηση των οικονομικών τους οφελών ή ως μέλη ενός συνόλου που στοχεύει στη εκπλήρωση των συλλογικών στόχων τους, είτε αυτοί είναι οικονομικοί είτε σχετιζόμενοι με την ενέργεια ή το περιβάλλον, ικανοποιώντας παράλληλα τις κοινές τους ενεργειακές ανάγκες.

Αλέξανδρος Χρόνης, Νίκος Χατζηαργυρίου, ερευνητική ομάδα Smart RUE*

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Οι ενεργειακές κοινότητες δημιουργούν αξία για τα μέλη τους, με την ευρύτερη έννοια του όρου. Σε πρώτο επίπεδο, η συμμετοχή μπορεί να έχει οικονομική αξία, δηλαδή να αποφέρει μείωση λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας και χρεώσεων δικτύου και, κατά περίπτωση, έσοδα από πώληση πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας. Η κατανομή της αξίας στα μέλη της με δίκαιο και διαφανή τρόπο είναι μια πρόκληση η οποία αποτελεί κεντρικό πυλώνα σε μια τοπική αγορά, καθορίζοντας συχνά τον τρόπο (και το κόστος) με τον οποίο γίνεται η εσωτερική ανταλλαγή ενέργειας. Ωστόσο, η αξία της συμμετοχής σε μια ενεργειακή κοινότητα δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά περιλαμβάνει περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές, οι οποίες είναι πολύ πιο δύσκολο να μετρηθούν.

Στην πράξη, πολλές φορές τα κίνητρα δημιουργίας μιας ενεργειακής κοινότητας και οι αντίστοιχες αξίες σχετίζονται περισσότερο με περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς. Για παράδειγμα, η μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος (π.χ. μέσω της παραγωγής καθαρότερης ενέργειας) και η δυνατότητα της ενεργειακής ανεξαρτησίας δημιουργούν σημαντική αξία, η οποία ισχύει και για μεμονωμένους καταναλωτές που μετατρέπονται σε καταναλωτές-αυτoπαραγωγούς (prosumers). Η συμμετοχή σε μια κοινότητα, αναπτύσσει το αίσθημα εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης, του δημοκρατικού ελέγχου, της κοινοτικής ιδιοκτησίας, της αλληλοβοηθείας μεταξύ των μελών ή/και της τοπικής κοινωνίας (μείωση της ενεργειακής φτώχειας) και συνολικά, ενισχύει το αίσθημα της συνεισφοράς στο κοινό καλό. Τα χαρακτηριστικά αυτά δημιουργούν σημαντική αξία για τα μέλη και είναι δυνητικά οι παράγοντες που μπορούν να καθορίσουν τη λειτουργία μιας τοπικής αγοράς από μια ενεργειακή κοινότητα και μπορούν να αποτυπωθούν στον τρόπο με τον οποίο διαμοιράζεται η ενέργεια ή το όφελος. Τοπικές αγορές ενέργειας λειτουργούν ήδη Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται προσπάθειες δημιουργίας και λειτουργίας τοπικών αγορών ενέργειας σε διάφορα σημεία του κόσμου, προσαρμοσμένες στο ρυθμιστικό πλαίσιο του κάθε τόπου. Το πιο απλό μοντέλο που προσομοιάζει τοπική αγορά εμφανίζεται μέσω της συλλογικής ιδιοκατανάλωσης, δηλαδή του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού [2]. Κατά τη διάρκεια ενός διαστήματος εκκαθάρισης του συμψηφισμού, τα πλεονάσματα ενέργειας, τα οποία θα εκχέονταν στον δίκτυο χωρίς αποζημίωση, μπορούν να παραχωρούνται σε μέλη της ενεργειακής κοινότητας έναντι προσυμφωνημένου αντιτίμου, το οποίο δημιουργεί την τοπική αγορά. Χώρες όπως η Αυστρία και η Ισπανία, οι οποίες έχουν θεσπίσει την εκκαθάριση των σχημάτων συμψηφισμού κάθε 15 λεπτά, δίνουν τη δυνατότητα να λειτουργούν παρόμοια σχήματα. Ένα άλλο παράδειγμα τοπικής αγοράς αποτελεί το Μικροδίκτυο του Μπρούκλιν [3], στη Νέα Υόρκη, το οποίο αποτελείται από ένα δίκτυο πολιτών και μικρών επιχειρήσεων με κοινό στόχο την τοπική παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το Μικροδίκτυο του Μπρούκλιν ενσωματώνει

οποίο πολίτες και επιχειρήσεις μπορούν να αγοράζουν και να πωλούν ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές η οποία παράγεται τοπικά από τους ίδιους. Η υλοποίηση της αγοράς γίνεται μέσω μιας πλατφόρμας, στην οποία οι χρήστες ορίζουν τον ημερήσιο προϋπολογισμό τους και επιλέγουν από πού θέλουν να αγοράζουν την ενέργεια τους, διατηρώντας το δικαίωμα να αγοράζουν και από τον συνεργαζόμενο κεντρικό πάροχο ηλεκτρισμού. Επιπλέον, οι παραγωγοί μπορούν να επιλέγουν αν θα πωλούν στην τοπική αγορά την παραγόμενη ενέργεια τους ή θα προχωρούν στην εκκαθάριση της κατανάλωσης τους μέσω ενεργειακού συμψηφισμού. Η υλοποίηση τέτοιων εγχειρημάτων απαιτεί σημαντικές αλλαγές τόσο σε τεχνικό επίπεδο όσο και σε ρυθμιστικό επίπεδο. Σε τεχνικό επίπεδο πολύ σημαντική ώθηση μπορεί να δοθεί από τους έξυπνους μετρητές ενέργειας, οι οποίοι παρέχουν αμφίδρομη παροχή πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο, όπως άμεση πληροφόρηση για τις τιμές της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και τις τιμές και προσφορές της τοπικής αγοράς ενέργειας. Σε ερευνητικό και πιλοτικό επίπεδο έχουν αναπτυχθεί διάφορα σχετικά ψηφιακά εργαλεία, όπως ψηφιακές πλατφόρμες υποβολής προσφορών, συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για την εσωτερική εκκαθάριση και την αλληλεπίδραση με την κεντρική αγορά, κλπ. Τα εργαλεία αυτά προσφέρουν πλήρως αποκεντρωμένες διαδικασίες λειτουργίας μιας αγοράς με μεγάλο βαθμό ασφάλειας των πληροφοριών μέσω τεχνολογιών blockchain, κλπ. . Ακόμα περισσότερες είναι οι απαιτούμενες αλλαγές σε ρυθμιστικό πλαίσιο, ώστε να δοθούν πραγματικά δυνατότητες λειτουργίας τοπικών αγορών αλλά και να προδιαγραφεί ο τρόπος λειτουργίας. Είναι προφανές, πως το ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας των τοπικών αγορών θα διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό και τον προσανατολισμό τους, δηλαδή το αν οι ενεργειακές κοινότητες επιπλέον της αποδοτικότερης και οικονομικότερης λειτουργίας των συστημάτων διανομής ενέργειας, θα αποτελέσουν

[4] Chronis, A.-G.; Palaiogiannis, F.; KouveliotisLysikatos, I.; Kotsampopoulos, P.; Hatziargyriou, N. Photovoltaics Enabling Sustainable Energy Communities: Technological Drivers and Emerging Markets. Energies 2021, 14, 1862. https://doi.org/10.3390/en14071862

κρίσης που πυροδότησε η ραγδαία αύξηση των τιμών των ορυκτών καυσίμων και ενώ οι πολίτες καλούνται να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της, γίνεται συχνά λόγος για το ευρωπαϊκό χρηματιστήριο ρύπων, την υψηλή τιμή του άνθρακα και το πώς αυτή επηρεάζει τις τιμές του ρεύματος. Τι είναι όμως το χρηματιστήριο ρύπων, πόσο απαραίτητο είναι για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και ποια είναι η σχέση του με την τρέχουσα ενεργειακή κρίση; Τι είναι; Στον απόηχο της Συμφωνίας του Παρισιού, η κλιματική φιλοδοξία της ΕΕ έχει εξελιχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, φτάνοντας στους πιο πρόσφατους στόχους για μείωση των καθαρών εκπομπών κατά τουλάχιστον 55% μέχρι το 2030 σε σχέση με το 1990 και κλιματική ουδετερότητα το 2050. Το βασικότερο εργαλείο για την επίτευξη αυτών των κλιματικών στόχων είναι το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) ή απλούστερα το χρηματιστήριο ρύπων, το οποίο ορίζει μια τιμή άνθρακα που πρέπει να καταβάλλουν οι ρυπαίνοντες δημιουργώντας έτσι κίνητρα για μείωση των εκπομπών. Ωστόσο, το ΣΕΔΕ δεν ήταν η μοναδική επιλογή όταν η ΕΕ αποφάσιζε τον μηχανισμό τιμολόγησης του άνθρακα. Αρχικά είχε προταθεί ο φόρος άνθρακα, αλλά η ιδέα εγκαταλείφθηκε γρήγορα όταν συνάντησε αρκετή αντίσταση κυρίως λόγω της δυσαρέσκειας για τη θέσπιση νέων φόρων. Έτσι, μερικά χρόνια μετά, κέρδισε έδαφος η λύση της εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών. Το 2005, λοιπόν, ξεκίνησε τη λειτουργία του το ΣΕΔΕ. Ήταν το πρώτο τέτοιο σύστημα στον κόσμο και μέχρι πρόσφατα το μεγαλύτερο - ώσπου τέθηκε σε λειτουργία το χρηματιστήριο ρύπων της Κίνας - καλύπτοντας περίπου 11.000 εγκαταστάσεις υπεύθυνες για το 40% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ. Το ΣΕΔΕ λειτουργεί ως εξής: αρχικά τίθεται ένα όριο συνολικών ετήσιων εκπομπών για όλες τις οικονομικές δραστηριότητες που εντάσσονται σε αυτό (αυτή τη στιγμή οι τομείς της ηλεκτροπαραγωγής/παραγωγής θερμότητας, της ενεργοβόρου βιομηχανίας και των εγχώριων αερομεταφορών). Έπειτα, αυτές οι εκπομπές μεταφράζονται σε άδειες/δικαιώματα εκπομπών (1 άδεια =1 τόνος διοξειδίου του άνθρακα (CO2)) και είτε δημοπρατούνται είτε κατανέμονται δωρεάν. Με το πέρας του έτους, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στους τομείς του

όμως της περιβαλλοντικής διάστασης, αυτός ο μηχανισμός θεωρείται και ο οικονομικά πιο αποδοτικός. Πιο συγκεκριμένα οι επιχειρήσεις που εντάσσονται σε αυτόν έχουν την επιλογή είτε να αγοράσουν δικαιώματα είτε να μειώσουν τις εκπομπές τους μέσω συγκεκριμένων επενδύσεων που στοχεύουν, για παράδειγμα, στη βελτίωση της ενεργειακής τους αποδοτικότητας. Έτσι, οι μειώσεις των εκπομπών γίνονται πρώτα εκεί που είναι πιο εύκολο και πιο φθηνό να επιτευχθούν.

αυτόν

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

έτσι την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Πρόκειται για μια από τις βασικότερες αρχές του ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού Δικαίου, την υποχρέωση δηλαδή του ρυπαίνοντος να αναλάβει το κοινωνικό και το περιβαλλοντικό κόστος των ενεργειών του. Η εφαρμογή της αρχής βέβαια προϋποθέτει ότι το κόστος δεν θα μετακυλίεται στους καταναλωτές. Τέλος, εξίσου σημαντικό είναι ότι οι πόροι από την πώληση των δικαιωμάτων καταλήγουν στα κράτη μέλη όπου μπορούν να αξιοποιηθούν με διαφορετικούς τρόπους για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και τη στήριξη της δίκαιης μετάβασης των εξαρτημένων από τον άνθρακα περιοχών. Οι εκπομπές του τομέα παραγωγής ηλεκτρισμού & θερμότητας στην Ελλάδα μειώθηκαν από 53,5 εκατ. τόνους το 2005 στους 20,3 εκ. τόνους το 2020 (-62%). Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της μείωσης οφείλεται στην κατάρρευση της λιγνιτικής παραγωγής, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Το 2020 οι λιγνιτικές μονάδες εξέπεμψαν 14,2 εκατ. τόνους CO2 λιγότερο σε σχέση με το 2018, κυρίως λόγω της εκτόξευσης των τιμών CO2 στο χρηματιστήριο ρύπων. (Πηγή: The Green Tank)

Επιτυχίες και αστοχίες Η εφαρμογή του ΣΕΔΕ, αρχικά, δεν ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη, αλλά μετά από πολλές αναθεωρήσεις στη λειτουργία του συστήματος μοιάζει να έχει αποτελέσματα καθώς τα τελευταία χρόνια οι εκπομπές έχουν μειωθεί σημαντικά στους τομείς που καλύπτει. Πιο συγκεκριμένα από το 2005 που ξεκίνησε η λειτουργία του ΣΕΔΕ ως το 2020 που ολοκληρώθηκε η τρίτη φάση λειτουργίας του, οι εκπομπές των τομέων του μειώθηκαν κατά 42,3%. Σε συνδυασμό δε με την ταχεία τεχνολογική ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη μείωση του κόστους τους, το χρηματιστήριο ρύπων έχει αναδειχθεί σήμερα ως ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στην Ευρώπη. Η επιτυχία αυτή οφείλεται κυρίως στην πρόοδο που έχει συντελεστεί στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής όπου η συντριπτική πλειονότητα των μονάδων είναι αναγκασμένη να πληρώνει για κάθε τόνο διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπει. Αντίθετα, οι εκπομπές των ενεργοβόρων βιομηχανιών (τσιμέντο, χάλυβας, αλουμίνιο, διυλιστήρια κλπ) παραμένουν πρακτικά αμετάβλητες καθώς λαμβάνουν περίπου το 95% των δικαιωμάτων εκπομπών που χρειάζονται δωρεάν. Έτσι, όλο το βάρος το επωμίζονται ως τώρα οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας που αγοράζουν τα δικαιώματα, δημιουργώντας έτσι ένα χρηματιστήριο ρύπων δύο ταχυτήτων. Στην αντίπερα όχθη, η πρόοδος στους τομείς που δεν εντάσσονται στο ΣΕΔΕ - όπως

Το μέλλον του ΣΕΔΕ και η ενεργειακή κρίση Το γεγονός ότι το χρηματιστήριο ρύπων οδηγεί σε αύξηση τις τιμής του άνθρακα, ωθώντας έτσι σε επενδύσεις μείωσης των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, συνιστά μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του. Αυτό όμως δεν θα έπρεπε να συγχέεται με την ενεργειακή κρίση και την κρίση των τιμών ορυκτού αερίου τους τελευταίους μήνες. Όπως έδειξε η ανάλυση της βρετανικής δεξαμενής σκέψης Ember, η συμβολή της τιμής των δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην αύξηση τιμών ηλεκτρικής ενέργειας ήταν πολύ μικρή σε σύγκριση με την εκτόξευση στις τιμές του ορυκτού αερίου. Αντίθετα η άνοδος των τιμών στο χρηματιστήριο ρύπων είχε ευεργετικές επιπτώσεις. Στην περίπτωση της Ελλάδας, οι πόροι του χρηματιστηρίου ρύπων είναι αυτοί που χρηματοδοτούν το μεγαλύτερο μέρος των επιδοτήσεων για το υψηλό κόστος της ενέργειας, ελαφρύνοντας έτσι τους - υπερβολικούς για το μέσο νοικοκυριό - λογαριασμούς ρεύματος και ορυκτού αερίου. Ωστόσο, παρόλο που αυτή τη στιγμή οι πόροι αξιοποιούνται για την κάλυψη έκτακτων κοινωνικών αναγκών, είναι απαραίτητο να ενσωματωθούν σε έναν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό που δεν θα επιδοτεί τα ορυκτά καύσιμα, αλλά θα έχει κύριο στόχο διαρθρωτικές αλλαγές με μακροπρόθεσμο κοινωνικό και οικονομικό όφελος όπως η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η εξοικονόμηση ενέργειας και η δίκαιη μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών. Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, λοιπόν, το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών είναι ένας από τους πιο αποδοτικούς μηχανισμούς μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τόσο το θετικό περιβαλλοντικό του πρόσημο όσο και η οικονομική αποδοτικότητά του δείχνουν πως ο μηχανισμός αυτός πρέπει να ενισχυθεί και όχι να «ελεγχθεί», όπως πολλά κράτη μέλη προτείνουν. Αυτή η επιτυχία και η αποτελεσματικότητα του ΣΕΔΕ είναι που οδήγησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει την επέκτασή του και σε άλλους τομείς της οικονομίας όπως η ναυτιλία τα κτίρια και οι οδικές μεταφορές. Για τους δύο τελευταίους τομείς δε, προτείνεται ένα ξεχωριστό σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων που θα μειώσει τις αντίστοιχες εκπομπές επιβαρύνοντας οικονομικά τη χρήση ορυκτών καυσίμων, καθιστώντας πλέον απαγορευτικό τον σχεδιασμό νέων συστημάτων θέρμανσης και τηλεθέρμανσης που θα βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα. Με αυτές τις επεκτάσεις υπολογίζεται ότι πλέον το 70-75% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ θα υπαχθεί σε ένα σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων. Αυτό αναμένεται να συμβάλει καθοριστικά στην απολύτως αναγκαία επιτάχυνση της μείωσης των εκπομπών, δημιουργώντας όμως την ίδια στιγμή ένα καινούριο κόστος, του οποίου η μετακύλιση στους καταναλωτές θα πρέπει να αποφευχθεί. Αναδεικνύεται έτσι η τεράστια σημασία της επικείμενης αναθεώρησης του ΣΕΔΕ στην ΕΕ. Οι βασικές αποφάσεις για το αν θα επεκταθεί σε άλλους τομείς ή όχι, το πόσο γρήγορα θα καταργηθούν τα δωρεάν δικαιώματα της βιομηχανίας αλλά και το αν θα «ελεγχθεί» με κάποιο τρόπο η λειτουργία του, θα επηρεάσουν σημαντικά τις πιθανότητες επίτευξης του κλιματικού στόχου

[4] Chronis, A.-G.; Palaiogiannis, F.; KouveliotisLysikatos, I.; Kotsampopoulos, P.; Hatziargyriou, N. Photovoltaics Enabling Sustainable Energy Communities: Technological Drivers and Emerging Markets. Energies 2021, 14, 1862. https://doi.org/10.3390/en14071862

Θα απεξαρτηθεί σύντομα η Ευρώπη από το φυσικό αέριο; Το υγροποιημένο φυσικό αέριο αντικαθιστά το ρώσικο αέριο, λόγω του πολέμου; Αλλάζει ο ενεργειακός σχεδιασμός της Ευρώπης;

Όχι, η απεξάρτηση αφορά μόνο στο ρώσικο φυσικό αέριο. Όχι, η εισαγωγή του στην Ευρώπη έχει αρχίσει πολλά χρόνια πριν. Όχι, αντίθετα, επιταχύνεται.

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για

12 απαντήσεις για την ενεργειακή κρίση σε ερωτήσεις ΕΝΕΡΓΕΙΑ Είναι μόνο λίγοι μήνες από τότε που παρουσιάσαμε τις θέσεις του Δικτύου συλλογικοτήτων για την ενέργεια που αντικρούουν τις θέσεις της ΕΛΕΤΑΕΝ και μοιάζει σαν να έχει περάσει πολύς καιρός. Οι καταιγιστικές εξελίξεις επιβεβαίωσαν όσα λέγαμε. Η κοινωνία βιώνει δραματικά, ενεργειακή -και όχι μόνο- φτώχεια και στρέφει την προσοχή της στην ενεργειακή και οικονομική κρίση. Όμως οι εξελίξεις φέρνουν στο προσκήνιο και νέους παράγοντες που κάνουν το ενεργειακό ζήτημα ακόμα πιο πολύπλοκο, προσφέροντας ευκαιρίες για νέους τρόπους παραπλάνησης των πολιτών. Οι θέσεις μας για την τεχνολογία και το κόστος παραμένουν η βάση ερμηνείας της ενεργειακής κρίσης, αλλά πρέπει να μιλήσουμε και για τα νέα ζητήματα που έχει θέσει η πραγματικότητα. Η Ευρώπη είναι ιδιαίτερα εξαρτημένη ενεργειακά, λόγω έλλειψης ενεργειακών πόρων. Εισάγει το 90 % του φυσικού αερίου που καταναλώνει. Το 2015 η ΕΕ παρήγαγε το 24% του φυσικού αερίου που κατανάλωνε. Σήμερα παράγει μόλις το 9%. Από τη Ρωσία εισάγει πάνω από το 40 % της κατανάλωσής της σε φυσικό αέριο, το 27 % σε πετρέλαιο και το 46 % σε γαιάνθρακα. Σε κάθε ενεργειακή κρίση προσπαθεί να απεξαρτηθεί από τις πηγές ή τους προμηθευτές, που θεωρεί ότι της δημιουργούν πρόβλημα. Σήμερα, στο στόχαστρο βάζει το ρώσικο φυσικό αέριο που μεταφέρεται μέσω αγωγών. Η ΕΕ στο νέο σχέδιό της, το Repower EU, προβλέπει μείωση των εισαγωγών ρώσικου αερίου κατά τα 2/3, σε σχέση με αυτό που εισάγει σήμερα. Το σχέδιο Repower EU, προβλέπει αναπλήρωση του ρώσικου φυσικού αερίου, με εισαγωγές υγροποιημένου αερίου από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες, και επέκταση λειτουργίας μονάδων βάσης άνθρακα και πυρηνικών. Η ΕΕ έχει υιοθετήσει από το 2016στρατηγική για το υγροποιημένο φυσικό αέριο και την αποθήκευση φυσικού αερίου, που υλοποιεί με ένταξη σχετικών έργων στα ευρωπαϊκά έργα κοινοτικού ενδιαφέροντος, ή σε άλλους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς. Οι ΗΠΑ παραγωγός σχιστολιθικού φυσικού αερίου, που εξάγεται από το υπέδαφος με την ιδιαίτερα ρυπογόνα τεχνική της «υδραυλικής ρηγμάτωσης», άσκησαν και ασκούν πιέσεις στην Ευρώπη για να περιορίσει την κυριαρχία της Ρωσίας στον εφοδιασμό της. Σήμερα, στην ΕΕ υπάρχουν περίπου τριάντα τερματικοί σταθμοί υγροποιημένου φυσικού αερίου. Πηγή: monde-diplomatique.gr Η ΕΕ με το Repower EU, επιβεβαιώνει την «πράσινη» πολιτική της, που βασικό στοιχείο της είναι η συμμετοχή ευέλικτων μονάδων φυσικού αερίου στην

Δίκτυο συλλογικοτήτων για την ενέργεια

τις μονάδες φυσικού αερίου στο ενεργειακό μείγμα. Ως μεγάλη ευκαιρία για την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια «πράσινη» οικονομία, βλέπει τις γεωπολιτικές συνθήκες ο Γιάννης Στουρνάρας, δίχως ωστόσο, να αναδείξει τις δυσκολίες του εγχειρήματος, που εκκινούν από τα τεράστια ποσά που απαιτούνται για τις αναγκαίες επενδύσεις και αλλαγές.

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Εντείνεται η αυταρχική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αφορμή τον πόλεμο;

Ναι, εντείνεται με μέτρα για τη «Διευκόλυνση ταχύτερης αδειοδότησης» (Repower EU, 2.2.3.)

Προϋπόθεση για την επιτάχυνση των έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι η απλούστευση και η συντόμευση της διαδικασίας αδειοδότησης. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι ο σχεδιασμός, η κατασκευή και η λειτουργία των μονάδων παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, η σύνδεσή τους με το δίκτυο και το ίδιο το σχετικό δίκτυο, θεωρείται πως υπηρετούν το υπέρτερο δημόσιο συμφέρον και το συμφέρον της δημόσιας ασφάλειας και υπόκεινται στην πλέον ευνοϊκή από τις διαδικασίες σχεδιασμού και αδειοδότησης που διαθέτουν τα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να χαρτογραφήσουν γρήγορα, να αξιολογήσουν και να διασφαλίσουν διαθεσιμότητα κατάλληλων εκτάσεων ξηράς και θάλασσας για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας… Η Επιτροπή, στο πλαίσιο της επικείμενης πρότασης νόμου για την αποκατάσταση της φύσης, θα προτείνει στα κράτη μέλη… να θεωρούν περιορισμένες και σαφώς καθορισμένες περιοχές ως ιδιαίτερα κατάλληλες περιοχές (περιοχές πρώτης επιλογής), αποφεύγοντας παράλληλα όσο το δυνατόν περισσότερο τις πολύτιμες για το περιβάλλον περιοχές. Το Μάιο η Επιτροπή θα εκδώσει σύσταση για την ταχεία αδειοδότηση έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας...

Η αιτία αυξήσεων στο ρεύμα και στα καύσιμα είναι απλά η κερδοσκοπία; Είναι η ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας προ των πυλών;

Εν μέρει ναι, κυρίως όμως επειδή ένα κοινωνικό αγαθό έγινε χρηματιστηριακή αξία.

Ναι. Ενισχύεται με την ταξινόμησή της στις πράσινες επενδύσεις.

Είναι πολύ βολικό να λέγεται σήμερα ότι για την ενεργειακή κρίση φταίει απλά η κερδοσκοπία, σε μια προσπάθεια να κρυφτούν οι πραγματικές αιτίες της ενεργειακής κρίσης. Η κερδοσκοπία βέβαια, δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο στις αγορές, όμως η ουσιαστική αιτία των αυξήσεων των τιμών της ενέργειας είναι ότι η κερδοσκοπία αποτελεί δομικό στοιχείο των μηχανισμών παραγωγής και διανομής της ενέργειας στην απελευθερωμένη αγορά ενέργειας. Η ελληνική κυβέρνηση όμως μιλάει μόνο για «ουρανοκατέβατα κέρδη» και για τη φορολόγησή τους κι αυτό μετά από το πράσινο φως που έδωσε η Κομισιόν με το Repower EU! Οι τιμές της ενέργειας θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν σε όλη τη διάρκεια της ενεργειακής μετάβασης και παράλληλα, θα υπάρξουν κι άλλες συγκυριακές αιχμές, όπως τώρα με τον πόλεμο στην Ουκρανία, αφού τα ενεργειακά θέματα είναι στενά συνυφασμένα με τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Γι’ αυτά έχουν μιλήσει παράγοντες της αγοράς και ακαδημαϊκοί και η ίδια η Κομισιόν. Η «ενεργειακή μετάβαση» είναι μια διαδικασία σε μεγάλο βαθμό αχαρτογράφητη, που θα εξελίσσεται για δεκαετίες, ενώ η τελική της έκβαση είναι αμφίβολη, επειδή οι μηχανισμοί της οικοδομούνται στην πορεία, χωρίς να γνωρίζει κανείς με ακρίβεια το τελικό αποτέλεσμα και χωρίς να παίρνει κανείς την ευθύνη γι’ αυτό. Στην ενεργειακή πολιτική της ΕΕ προέχει ο στόχος για «μηδενικές εκπομπές ρύπων». Η αρχή της «τεχνολογικής αμεροληψίας», επιτρέπει την ανάπτυξη τόσο της πυρηνικής ενέργειας, με ηγέτιδα τη Γαλλία, όσο και άλλων τεχνολογιών, γερμανικών κυρίως συμφερόντων. Η Γαλλία σχεδιάζει επενδύσεις δεκάδων δισ. για την κατασκευή έως και 14 πυρηνικών αντιδραστήρων, εκ των οποίων 6 σε πρώτη φάση. Το Ηνωμένο Βασίλειο στρέφεται στην πυρηνική και αιολική ενέργεια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ελλάδα και Βουλγαρία διερευνούν πιθανή συμφωνία για απορρόφηση, μέσω μακροχρόνιου συμβολαίου, του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγής ρεύματος ενός νέου πυρηνικού σταθμού που θα κατασκευάσει η Βουλγαρία. Όσο πιο φιλόδοξα είναι τα σενάρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την «ενεργειακή μετάβαση» τόσο περισσότερο αυξάνεται το ποσοστό συμμετοχής της πυρηνικής ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα. (Πηγή: Ανακοίνωση της Κομισιόν: «Καθαρός πλανήτης για όλους»)

Το τελευταίο διάστημα προβάλλονται ευρύτατα τα αποτελέσματα δύο μελετών, μιας του ΑΠΘ και άλλης που ανατέθηκε από την ΕΛΕΤΑΕΝ, σύμφωνα με τα οποία οι μονάδες ΑΠΕ μειώνουν την τιμή στην αγορά ηλεκτρισμού. Η σημασία του αποτελέσματος είναι εξαιρετικά περιορισμένη αφού έχει εφαρμογή στις ώρες και ημέρες που υπάρχει ηλιοφάνεια και αέρας, αλλά όχι και στις υπόλοιπες. Η πρόσθεση μονάδων ΑΠΕ επιβαρύνει την κοινωνία αφαιρώντας γη από τις παραγωγικές δραστηριότητες και πόρους από διάφορα Ταμεία σε καιρό κρίσης και το περιβάλλον με απώλεια οικοσυστημάτων. Η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας έχει φτάσει στα ύψη, εξαιτίας της λειτουργίας της αγοράς (Target model), και διαμορφώνεται με βάση την οριακή τιμή του συστήματος, δηλαδή την τιμή της ακριβότερης μονάδας που μπαίνει στην παραγωγή. Έτσι προκύπτουν τα λεγόμενα ουρανοκατέβατα κέρδη για όλους τους συμμετέχοντες. Στην παρέμβασή μας που αντικρούει τις θέσεις της ΕΛΕΤΑΕΝ και του λόμπι της αιολικής βιομηχανίας υποστηρίζουμε ότι το κόστος της ενέργειας μπορεί να αξιολογηθεί μόνο στο σύνολο ενός ηλεκτρικού συστήματος, και ότι το ενεργειακό κόστος με τα σύνθετα συστήματα και την εμπορευματοποίηση της ενέργειας γίνεται όλο και μεγαλύτερο, και θα συνεχίσει να αυξάνεται. Η εξισορρόπηση της ενέργειας του συστήματος, εξ αιτίας της μεταβλητής παραγωγής των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, εμπεριέχει κόστος. Κατά το Διαχειριστή του Συστήματος Μεταφοράς (ΑΔΜΗΕ), στη Μελέτη Επάρκειας Ισχύος 2020 - 2030, επειδή το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) υπερδιπλασιάζει τις μονάδες ΑΠΕ, είναι κρίσιμο -προκειμένου να αποφευχθεί blackout στην ηλεκτροδότηση- να ενταχθούν νέοι θερμικοί σταθμοί, ισχύος 2.150 MW και υδροηλεκτρικοί σταθμοί 700 MW, για να εξισορροπείται η ανισορροπία της παραγωγής των μονάδων ΑΠΕ. Σήμερα, στη χώρα μας είναι εγκατεστημένες μονάδες φυσικού αερίου ισχύος περίπου 5.000 MW, που το 2020 κάλυψαν το 36% της ζήτησης. (ΑΔΜΗΕ, Δεκαετές πρόγραμμα ανάπτυξης Συστήματος Μεταφοράς 2022-2031). Υπό αδειοδότηση βρίσκονται νέες μονάδες ισχύος 6.345 MW. Θα τις υλοποιήσουν οι ίδιοι όμιλοι που «επιχειρούν» και στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Όλες αυτές οι μονάδες φυσικού αερίου υπερβαίνουν σε ισχύ ακόμα και την αιχμή της ζήτησης στη χώρα μας! Στο «πρόγραμμα επιτάχυνσης της χρήσης υδρογόνου» (Repower EU, 2.1.3.) το σχέδιο Repower EU, αναφέρεται σε επιπλέον 15 εκατομ. τόνους (mt) ανανεώσιμου υδρογόνου, που μπορούν να αντικαταστήσουν ένα μέρος του ρωσικού φυσικού αερίου έως το 2030. Τα 10 mt υδρογόνου θα είναι εισαγόμενο και τα 5 mt θα παράγονται στην Ευρώπη. «Ανανεώσιμο υδρογόνο» είναι αυτό που παράγεται από την ηλεκτρόλυση του νερού με χρήση ηλεκτρικής ενέργειας, που προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές… Σήμερα (2020), ούτε το ανανεώσιμο υδρογόνο ούτε το υδρογόνο ορυκτών καυσίμων, με δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, είναι ανταγωνιστικά από άποψη κόστους έναντι του υδρογόνου ορυκτών καυσίμων. Η Επιτροπή θα αναπτύξει περαιτέρω το κανονιστικό πλαίσιο για την προώθηση μιας

Είναι οι μονάδες Α.Π.Ε. φθηνότερες από τις μονάδες ορυκτών καυσίμων; Το υδρογόνο έρχεται να υποκαταστήσει μονάδες Α.Π.Ε.;

Δεν έχει νόημα η σύγκριση. Το ρεύμα παράγεται από μείγμα πηγών και μονάδων ενέργειας. Όχι, το υδρογόνο θα υποκαταστήσει ποσοστό του ρωσικού φυσικού αερίου και θα αυξήσει τις μονάδες Α.Π.Ε.

Επιστρέφουν οι μονάδες Α.Π.Ε. τα «ουρανοκατέβατα» κέρδη;

Ναι, τα επιστρέφουν οι μονάδες Α.Π.Ε. που έχουν συμβάσεις μετά από διαγωνισμούς

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Οι τιμές της ενέργειας αυξήθηκαν λόγω του πολέμου;

Εν μέρει ναι, κυρίως όμως αυξήθηκαν λόγω της εμπορευματοποίησης της ενέργειας

Οι μονάδες ΑΠΕ που έχουν λάβει μέρος σε διαγωνισμούς που έχουν γίνει μετά το 2018, έχουν συνάψει Συμβάσεις Διαφορικής Προσαύξησης (Feed in Premium). Η Διαφορική Προσαύξηση είναι ένα ποσό επιπλέον αυτού που πρόσφεραν στους διαγωνισμούς και διασφαλίζει τους παραγωγούς από απότομες διακυμάνσεις της τιμής στο χρηματιστήριο ενέργειας. Το ποσό αυτό, που αποτελεί κρατική ενίσχυση, παρέχεται από την ευρωπαϊκή πολιτική της «πράσινης μετάβασης». Τα κέρδη που επιστρέφονται κατευθύνονται στο Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης από το οποίο επιδοτούνται οι λογαριασμοί ρεύματος νοικοκυριών κι επιχειρήσεων. Ερώτημα αποτελεί το αν επιστρέφουν κέρδη και οι μονάδες ΑΠΕ που είναι έχουν συμβάσεις εγγυημένων σταθερών τιμών (Feed in Tariffs) σύμφωνα με το προγενέστερο καθεστώς.

Υπάρχει ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο για έργα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας;

Όχι, δεν υπάρχει

Στο τέλος του 2021 η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Ρουμανία, με πρωτοβουλία της Γαλλίας, υπέβαλαν κοινή πρόταση για τη μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, έτσι ώστε η τιμή που πληρώνουν οι καταναλωτές να αντανακλά το μέσο κόστος του ενεργειακού μείγματος και όχι το οριακό κόστος. Εννέα χώρες, μεταξύ τους η Γερμανία, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ACER) απέρριψαν την πρόταση, με στόχο να διαφυλάξουν ως κόρη οφθαλμού τη σύζευξη των αγορών της ηλεκτρικής ενέργειας και το διασυνοριακό εμπόριο για τα οποία και δημιουργήθηκε το Target Model (Mοντέλο Στόχος). Με το Repower EU επιβεβαιώθηκε η θέση των εννέα χωρών, με τις επιλογές φορολόγησης των κερδών (μέχρι και τον Ιούνιο του 2022) και την επιδότηση των καταναλωτών. Ωστόσο ο Μακρόν φέρεται να εξετάζει ακόμα και εθνικοποίησή της Électricité de France (EDF), της οποίας μεγάλο μερίδιο (84%) ανήκει στη γαλλική κυβέρνηση. Αυτά όλα συνέβησαν και συμβαίνουν ανεξάρτητα από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Μέχρι πριν από πολύ λίγα χρόνια, τα μοναδικά έργα που ονομάζονταν έργα αποθήκευσης ενέργειας ήταν τα έργα αντλησιοταμίευσης και οι ηλιοθερμικοί σταθμοί με δεξαμενές υγρών αλάτων. Στην Ευρώπη υπήρχαν από παλιά έργα αντλησιοταμίευσης. Στην Ελλάδα είχαν κατασκευαστεί έργα αντλησιοταμίευσης στα υδροηλεκτρικά της ΔΕΗ, Θησαυρού και Σφηκιάς. Στα νησιά έχουν λάβει άδειες παραγωγής, αλλά και εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων, πολλά τέτοια έργα ως «υβριδικά», συνδυαζόμενα με μονάδες ΑΠΕ. Το μοναδικό, όμως, έργο που έχει κατασκευαστεί είναι το υβριδικό έργο της Ικαρίας. Κατά τις οδηγίες της Ε.Ε. η αποθήκευση ενέργειας -και ρητά η αντλησιοταμίευση- δε θεωρείται Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας. (Οδηγίες 2009/28/ΕΚ, 2018/2001). Μετά από την ισχύ του ν. 4414/2016 για το νέο καθεστώς στήριξης των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, αμέτρητες φορές έχει ανακοινωθεί ότι επίκειται νομοθετική ρύθμιση για το θεσμικό πλαίσιο έργων αποθήκευσης. Μέχρι σήμερα, η σελίδα της Ρ.Α.Ε. για «Αποθήκευση Ηλεκτρισμού» είναι κενή! Η Ρ.Α.Ε., όμως, έχει δώσει (Δεκέμβριος 2021) άδειες παραγωγής για 181 έργα αποθήκευσης συνολικής ισχύος 14,3 GW, τα 120 για μονάδες «καθαρής αποθήκευσης» ισχύος 9,64 GW και τα 47, ισχύος 1,67 GW, για μονάδες αποθήκευσης σε συνδυασμό με ΑΠΕ και συνεχίζει. Από τα έργα αυτά, 14 είναι έργα αντλησιοταμίευσης (συνολικής ισχύος 3,04 GW). Σε όλα τα υπόλοιπα, το αποθηκευτικό μέσον είναι συσσωρευτές (μπαταρίες). Η ΡΑΕ αδειοδοτεί τα έργα «καθαρής αποθήκευσης» με βάση τον Κανονισμό Αδειών Παραγωγής και Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας του 2000 (ΦΕΚ Β 1498/08.12.2000). Η «μάχη» των επενδυτών δίνεται για την προτεραιότητα στις θέσεις

και στις χρηματοδοτήσεις, σε αναμονή του νέου πλαισίου αδειοδότησης για την αποθήκευση ενέργειας. Ομάδα εργασίας του ΥΠΕΝ (ΟΔΕ) δημοσιοποίησε έκθεση (Ιούλιος 2021), όπου αναφέρεται: «Η ανάπτυξη αποθηκευτικών πόρων και εφαρμογών προϋποθέτει την τακτοποίηση των ζητημάτων αδειοδότησής τους, την ευχέρεια πρόσβασης στα δίκτυα, την αποτελεσματική δραστηριοποίησή τους στις αγορές και πιθανόν την ύπαρξη μηχανισμών ενίσχυσης που θα καλύπτουν το χρηματοδοτικό κενό των έργων. Και στα τέσσερα αυτά επίπεδα, το θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο της χώρας είτε παρουσιάζει σημαντικά κενά, είτε δεν υφίσταται.» (παρ.1.5 της έκθεσης). Στον περιρρέοντα ισχυρισμό ότι η χώρα μας έχει καθυστερήσει στην υλοποίηση συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας απαντάει η έκθεση της ΟΔΕ αναφέροντας ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν έχουν ακόμη διαμορφωθεί ειδικές τεχνικές απαιτήσεις για αποθηκευτικούς σταθμούς και ότι ο ευρωπαίος διαχειριστής των δικτύων (ENTSO-e) έχει συστήσει ομάδα εργασίας για τη διαμόρφωσή τους (παρ. 4.2.1). Η αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου και του πετρελαίου και τα νέα δεδομένα του πολέμου στην Ουκρανία, αναζωπυρώνουν το ενδιαφέρον των εταιρειών για την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Όλα τα ευρωπαϊκά κράτη στη Βόρειο Θάλασσα και τη Μεσόγειο φέρονται να ανασχεδιάζουν τα προγράμματά τους για τις εξορύξεις, μαζί και η χώρα μας. Στην Ελλάδα υπό υλοποίηση ή σχεδιασμό βρίσκονται νέοι τερματικοί σταθμοί υγροποιημένου φυσικού αερίου (Αλεξανδρούπολη, Βόλος). Ο αγωγός φυσικού αερίου East Med που φαινόταν να έχει εγκαταλειφθεί, όταν οι ΗΠΑ απέσυραν τη στήριξή τους, επανέρχεται στο προσκήνιο. Αναζωπυρώθηκε και η συζήτηση για την εξόρυξη υδρογονανθράκων, με επιχειρηματολογία που περιλαμβάνει υπερκέρδη για τη χώρα, αλλά και την απεξάρτηση από εισαγόμενους υδρογονάνθρακες. Όμως, οι συμβάσεις μίσθωσης με τις εταιρείες για την παραχώρηση του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, προβλέπουν -σύμφωνα με το νόμο περί υδρογονανθράκων- μισθώματα σε είδος ή σε χρήμα που θα καταβάλλουν οι εταιρείες, έχοντας κατά τα άλλα τίτλο κυριότητας ελεύθερο βαρών σε όλες τις ποσότητες υδρογονανθράκων στις Συμβατικές Περιοχές. Οι εταιρείες, μόνο σε περίπτωση πολέμου, απειλής πολέμου ή άλλης κατάστασης έκτακτης ανάγκης, υποχρεώνονται να διαθέσουν στο Ελληνικό Δημόσιο, το σύνολο ή συγκεκριμένο τμήμα της παραγωγής. Γι’ αυτό οι εξορύξεις, στα ελληνικά «οικόπεδα» δε θα ενισχύσουν ούτε την οικονομία, ούτε την αυτάρκεια, ούτε την ενεργειακή ανεξαρτησία της χώρας. Το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο αποτελούν χρηματιστηριακά

Θα προχωρήσει η εξόρυξη υδρογονανθράκων στα ελληνικά «οικόπεδα»; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία εγκατάσταση Α.Π.Ε. και τοπικές κοινωνίες Eμπειρίες από την Πελοπόννησο

Ιωάννα Γιαννικοπούλου*

*Οικονομία & Βιώσιμη Ανάπτυξη, ΜSc Πολιτιστική Διαχείριση

Η ελληνική συμβολή στην αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης βασίζεται μαζί με την υποτίθεται ενδιάμεση λύση του φυσικού αερίου, στην άνευ όρων και ταχεία υποκατάσταση των λιγνιτικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από μονάδες εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, Μια υποκατάσταση πανάκριβη για τους πολίτες και χωρίς προσαρμογή στο ελληνικό πολιτισμικό τοπίο που συχνά συμπυκνώνει υψηλή βιοποικιλότητα, πολιτισμό και ιστορία. Κρίσιμος παράγοντας αυτής της πολιτικής είναι ο περίτεχνος αποκλεισμός των τοπικών κοινωνιών και των διαφωνούντων, μέσω πληθώρας γραφειοκρατικών και τεχνοκρατικών τεχνασμάτων και επιχειρήσεων εξωραϊσμού. Η Ι. Γιαννικοπούλου περιγράφει εμπειρίες από την Πελοπόννησο, δείγματα επίφασης διαφάνειας και λογοδοσίας, έλλειψης εμπιστοσύνης στις τοπικές κοινωνίες και αδιαφορίας για τις αγωνίες τους. Δείγματα μιας δημοκρατίας στα χαρτιά που χάνεται στις διαδικτυακές πλατφόρμες… Η ανάγκη αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής έφερε από νωρίς την παραγωγή ενέργειας και τις τεχνολογίες της στο κέντρο της συζήτησης καθώς είναι μία από τις κύριες πηγές αερίων του θερμοκηπίου. Από την άλλη, η εξοικονόμηση στην κατανάλωση ενέργειας συγκέντρωσε πολύ λιγότερη προβολή και προσπάθειες σε αντίθεση με την παραγωγή που συγκέντρωσε από νωρίς το ενδιαφέρον της έρευνας και της βιομηχανίας. Ανάλογη τύχη με τον τομέα της κατανάλωσης είχαν και οι υπόλοιπες αιτίες αύξησης της έκλυσης αερίων του θερμοκηπίου, όπως η αποδάσωση, η απώλεια των υγροτόπων, η δημιουργία γιγάντιων πόλεων κ.ά. Το μοντέλο κατανάλωσης είναι επίσης στο περιθώριο: για παράδειγμα, η παραγωγή μίας μόνο κοντομάνικης μπλούζας εκτιμάται πως απαιτεί 2.700 λίτρα νερού, δηλαδή όσο που πίνει ένας άνθρωπος για δυόμιση χρόνια [1], ενώ περίπου 88 εκατομμύρια τόνοι φαγητού ανά έτος στην Ε.Ε. (το 20% της ετήσιας ευρωπαϊκής παραγωγής τροφής) καταλήγουν στα σκουπίδια [2]. Αν η παραγωγή ρουχισμού και τροφής, δύο βασικών ανθρώπινων αναγκών απαιτούν τη σπατάλη τόσων πόρων και ενέργειας, γίνεται αντιληπτό ότι η σχεδόν μονοθεματική εστίαση στον τρόπο παραγωγής της ενέργειας δεν είναι επαρκής. Αντίστοιχα η προβαλλόμενη ως πανάκεια, για την κλιματική κρίση, αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) αποτελεί μέρος μόνο των αναγκαίων δράσεων για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, ενός από τους 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης [3]. Ο στόχος «δράση για το κλίμα» είναι αλληλένδετος με άλλους στόχους όπως «υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή», «ζωή στο νερό», «ζωή στη στεριά», «καθαρό νερό και αποχέτευση», που αφορούν την εξοικονόμηση φυσικών πόρων (νερό, έδαφος, πρώτες ύλες κ.ά.), ενέργειας/καυσίμων, τον περιορισμό ρύπων-αποβλήτων και κόστους επεξεργασίας τους (οικονομικού, περιβαλλοντικού, κοινωνικού). Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος επισημαίνει ότι όσο πιο υγιή είναι τα οικοσυστήματα και η βιοποικιλότητα σε αυτά τόσο αποτελεσματικότερα αντιμετωπίζεται και η κλιματική αλλαγή [4]. Πρόσφατες έρευνες εντοπίζουν ύπαρξη μικροπλαστικών στο ανθρώπινο αίμα [5] και τους πνεύμονες [6], κάτι που σημαίνει ότι και ο στόχος «καλή υγεία και ευημερία» συνδέεται με τα παραπάνω.

1. Το 2021 η Κίνα εξόρυξε τον περισσότερο άνθρακα από κάθε άλλη χρονιά. Πηγή: www.moneyreview.gr

2. Αρχικός τίτλος του προγράμματος ήταν «Ανάπτυξη αιολικής ενέργειας, με παράλληλη διασφάλιση του περιβάλλοντος και της κοινωνικής συναίνεσης, και διατήρηση των περιοχών του Δικτύου Natura 2000» αλλά μετονομάστηκε με τροποποιητική απόφαση (ΑΔΑ: 6Χ8146Ψ844-ΓΙΧ). Πηγή:diavgeia.gov.gr

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Η τρέχουσα ελληνική προσέγγιση Έχοντας υπόψη αυτά, προκαλεί εντύπωση ότι η Ελλάδα, αν και αμελητέος συγκριτικά ρυπαντής, μετά από δεκαετίες τραγικής υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου και χωρίς σοβαρή βιομηχανία τεχνολογιών ΑΠΕ, τις ανακήρυξε ως εθνική προτεραιότητα [7], την ίδια στιγμή που βιομηχανικές χώρες εξαγωγής τεχνολογιών και εξοπλισμού ΑΠΕ, όπως η Γερμανία [8] και η Κίνα1 [9][10] εγκαινίασαν νέες λιγνιτικές μονάδες το 2020 (πολύ πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία). Καθώς ο στόχος «ειρήνη, δικαιοσύνη και ισχυροί θεσμοί» αποτελεί επίσης έναν από τους 17 προς επίτευξη, τι ισχύει για την κοινωνική ειρήνη και τους θεσμούς σε σχέση με τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής; Σε δήλωση του το 2019 ο πρωθυπουργός έχει μεταξύ άλλων αναφέρει «Δεν μπορώ να φανταστώ μεγάλες εγκαταστάσεις αιολικών που να μην έχουν τελικά με κάποιο τρόπο τη σύμφωνη γνώμη της τοπικής κοινωνίας» [11]. Μάλιστα για την «Ανάπτυξη Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, με παράλληλη διασφάλιση του περιβάλλοντος και της κοινωνικής συναίνεσης, και διατήρηση των περιοχών του Δικτύου Natura 2000»2 το Πράσινο Ταμείο το 2020 επιδότησε με 130.000€ τους φορείς ΣΥΓΚΛΙΣΕΙΣ (Ιδρύτρια & Πρόεδρος η αδερφή του Πρωθυπουργού Αλεξάνδρα Μητσοτάκη) και EPLO (European Public Law Organization) (ΑΔΑ: Ψ8Δ046Ψ844-543) [12]. Οι αντιδρώντες φορείς καταδεικνύουν σύγκρουση συμφερόντων τόσο σε αυτή τη χρηματοδότηση όσο και στο ρόλο του υπουργού Επικρατείας, Γιώργου Γεραπετρίτη καθώς η σύζυγός του, Αλεξάνδρα Γουρζή, είναι νομική σύμβουλος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), αρμόδιας για αδειοδότηση ΑΠΕ και κόρη του Μιχάλη Γουρζή, αντιπροέδρου του ομίλου ΤΕΡΝΑ, που δραστηριοποιείται μεταξύ άλλων στις ΑΠΕ [13]. Καθώς οι νόμοι 4685/2020 και 4782/2021 παραβιάζουν το περιβαλλοντικό δίκαιο της ΕΕ όπως καταγγέλλουν ο Συνήγορος του Πολίτη [14] και δεκάδες περιβαλλοντικές οργανώσεις [15], ο επιπλέον στόχος του επιδοτούμενου προγράμματος από το Πράσινο Ταμείο να αποτρέψει την παραπομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν μοιάζει εφικτός. Όχι μόνο επειδή η χώρα καταδικάστηκε ήδη το 2020 με οικονομικές κυρώσεις από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για μη προστασία της βιοποικιλότητας [16], αλλά γιατί η προειδοποιητική επιστολή παραπομπής επισημαίνει τις παραβιάσεις του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ [17], το οποίο ισχύει από

και αποτελεσματικό τρόπο [18]. Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν πως οι τοπικές κοινωνίες δεν ενημερώνονται από κανένα φορέα για την εγκατάσταση ΑΠΕ στις περιοχές τους [19], γεγονός που όχι μόνο απέχει από την κοινωνική συναίνεση αλλά ωθεί δήμους σε προσφυγές κατά των αποφάσεων της ΡΑΕ [20] μα και στη δημιουργία ενός Δικτύου δημάρχων κατά των αιολικών [21]. Η εικόνα διαφοροποιείται πολύ σε άλλες χώρες. Για παράδειγμα, στη Γαλλία, βιομηχανική χώρα που κατασκευάζει ΑΠΕ, οι δήμοι έχουν τη δυνατότητα να μπλοκάρουν τα έργα κατασκευής αιολικών πάρκων [22]. Αντίστοιχα, σε 7 ευρωπαϊκά κράτη3 η τοπική κοινωνία και οι τοπικοί

ενέργεια εγκατάσταση Α.Π.Ε. και τοπικές

Στο επόμενο στάδιο, «χρειάζεται παρακολούθηση της πορείας της αίτησης στην ιστοσελίδα της Διαύγειας και, αφότου κατατεθεί η ΜΠΕ, να εγγραφεί σε μια άλλη ιστοσελίδα, το Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο (ΗΠΜ), ώστε να μπορέσει να υποβάλλει σχόλια και τεκμηριωμένο έντυπο ενστάσεων Δ11 επί της ΜΠΕ. Πρόκειται για μια δαιδαλώδη διαδικασία», επισημαίνει το Δίκτυο ΠελοπόννηSOS και συνεχίζει: «Ο Γεωπληροφοριακός Χάρτης της ΡΑΕ είναι δύσχρηστος, το περιβάλλον στο ΗΠΜ προβληματικό. Η όλη διαδικασία είναι αποτρεπτική. Χρειάζεται πολλή εθελοντική δουλειά για να διατυπωθούν ενστάσεις στο Δ11 και για να συμμετέχει κόσμος και φορείς στη διαβούλευση. Ακόμη και δήμοι με υπηρεσίες δηλώνουν ανεξοικείωτοι στη σύνταξη του εντύπου! Επίσης, η συμμετοχή προϋποθέτει πρόσβαση στο διαδίκτυο και εξοικείωση με πλατφόρμες. Υπάρχουν φορές που στο καφενείο του χωριού είναι ένα άτομο για να εγγράψει κόσμο στο ΗΠΜ και να βοηθήσει τη διαδικασία, γιατί οι άνθρωποι πελαγώνουν. Πολύς κόσμος

ΗΠΜ

αναρτά

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία μένει εκτός». Οι οδηγίες για τον τρόπο συμμετοχής στις διαβουλεύσεις αναρτώνται διαδικτυακά από τις διάφορες ενεργές ομάδες, δίχως υποστήριξη από τοπικές/περιφερειακές αρχές. Η πρόσβαση δυσχεραίνεται κι άλλο καθώς υπάρχουν περιπτώσεις που τα σχόλια και τα Δ11 δεν αναρτώνται στην πλατφόρμα του ΗΠΜ, όπως «στην περίπτωση του Πάρνωνα και του Μαλέα», κατά παράβαση του νόμου 4014/2011, άρ.18, παρ.3(ζ) [32], πληροφορεί το Δίκτυο ΠελοπόννηSOS. Στις ερωτήσεις και καταγγελίες τους η απάντηση ήταν «ότι ο υπεύθυνος για το έργο υπάλληλος της Περιφερειακής Υπηρεσίας λείπει σε διακοπές και δεν υπάρχει άλλος να τον αντικαταστήσει! Έτσι εμπαίζεται η αγωνία του κόσμου που αγωνιά για την εκβιομηχάνιση του τόπου του». Μάλιστα τα σχετικά ηλεκτρονικά μηνύματα «επιστρέφονταν με ένδειξη ότι το υπηρεσιακό email δεν είναι λειτουργικό», προσθέτει. Οι συλλογικότητες προσπαθούν να δημοσιοποιούν στοιχεία και πληροφορίες, όμως δηλώνουν περιορισμένη τη συχνότητα δημοσιεύσεων στα ΜΜΕ, ακόμη και όταν καταγγέλλονται μεθοδεύσεις στα στάδια αδειοδότησης [33]. Μάλιστα δημοσιογράφοι [34], σύλλογοι ΜΜΕ [35] και αγωνιστές [36] στοχοποιούνται μέσω «στρατηγικών αγωγών κατά της συμμετοχής του κοινού» (SLAPP) από εταιρείες και πρόσφατα το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου κάλεσε τις ελληνικές αρχές να καταρτίσουν νομοθεσία κατά του SLAPP [37]. Στην περίπτωση π.χ. της Τήνου, στη βία της Αστυνομίας [38] προστέθηκε η αγωγή εταιρείας αιολικών κατά 100 κατοίκων [39]! «Η ενημέρωση είναι πολύ δύσκολη υπόθεση και ήταν δυσκολότερη κατά την καραντίνα. Αξιοποιούμε το διαδίκτυο, αφίσες, τοπικές εκδηλώσεις για να παρουσιάσουμε τις επιπτώσεις και να πιέσουμε πολιτικά. Συναντάμε έντονη παραπληροφόρηση ή αποσιώπηση» αναφέρει το Δίκτυο ΠελοπόννηSOS και δίνει ως παράδειγμα την απάντηση του Δικτύου Συλλογικοτήτων για την Ενέργεια στην ΕΛΕΤΑΕΝ [40]. Επίσης, όπως τονίζει το Δίκτυο, «δεν ενημερωνόμαστε ως πολίτες και φορείς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή για τις κατευθύνσεις των Περιφερειακών Πλαισίων στον πρωτογενή τομέα και την ενίσχυση και διάχυση τοπικών προϊόντων ή για την ανάδειξη των φυσικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών των περιοχών μας μέσα από δραστηριότητες εναλλακτικού τουρισμού που προτείνουν. Υπάρχουν περιπτώσεις που ο ΕΟΤ της Ιταλίας έχει ενδιαφερθεί για την προβολή μονοπατιών μας και υφιστάμενων εναλλακτικών

της ΤΕΡΝΑ. Στις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες που εκπονούνται αυτή την περίοδο, συντονίστρια είναι εταιρεία που γνωρίζουμε από πολλές ΜΠΕ για αιολικά» συνεχίζει. «Αυτή η εταιρεία θα εκπονήσει τα Προεδρικά Διατάγματα για τις προστατευόμενες περιοχές και όχι οι Φορείς Διαχείρισης κάθε περιοχής, ως γνώστες της. Οι Φορείς Διαχείρισης καταργούνται». Πράγματι, η ενσωμάτωση των Φορέων Διαχείρισης από τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) [41] μοιάζει να συναγωνίζεται σε συγκεντρωτισμό τη ΡΑΕ. Στο διαμορφούμενο αυτό πλαίσιο «δεν υπάρχει καμία εμπιστοσύνη απέναντι στους θεσμούς». Η ΡΑΕ απορρίπτει αιτήματα και προσφυγές των δήμων [42][43], ενώ τα δικαστικά έξοδα για προσφυγές πολιτών-κοινοτήτων ύψους δεκάδων χιλιάδων ευρώ [44] συχνά είναι αποτρεπτικά [45]. Παρότι περιστασιακά τίθενται

στο ΥΠΕΝ επιστολές που θίγουν προβληματικές διαδικασίες [48], απουσιάζει οποιαδήποτε προοπτική συμπερίληψης ή έστω διαλόγου με τις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες κάνουν λόγο για υφαρπαγή δημόσιας και ιδιωτικής γης από τις εταιρείες, απώλεια φυσικού/ πολιτισμικού πλούτου και εναλλακτικών χρήσεων και συρρίκνωση της τοπικής οικονομίας [49][50][51][52]. Στο Αποπηγάδι Χανίων, ύστερα από 17 συλλήψεις [53] και εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε ιδιοκτησίες ακολούθησε η δικαστική δικαίωση των ιδιοκτητών γης, 12 χρόνια μετά [54]. Επιτροπή Αγώνα Σκιαδοβούνι Ερυμάνθου Άνιση μεταχείριση και προτεραιότητα στα κέρδη των εταιρειών καταγγέλλουν επίσης και 40.000 ιδιοκτήτες οικιακών φωτοβολταϊκών, οι οποίοι έχουν οδηγηθεί στα όρια της χρεωκοπίας λόγω της πολιτικής που ακολουθείται [55]. Σημειώνεται δε, ότι σε έρευνα για τη δυναμική φωτοβολταϊκών σε στέγες κτηρίων κάθε χώρας της ΕΕ, για την Ελλάδα υπολογίζεται ότι μόνο τα φωτοβολταϊκά στέγης μπορούν να καλύψουν το 32% της ετήσιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (16,8%) [56]. Από όλα τα παραπάνω εντείνεται η αίσθηση πως όχι μόνο ο στόχος για κράτος δικαίου, με διαφάνεια στους θεσμούς, χωρίς αποκλεισμούς και με συμμετοχική λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα [57] δεν ικανοποιείται, αλλά ούτε και ο στόχος για το κλίμα επιτυγχάνεται. Ο τρόπος προώθησης τριών μορφών ΑΠΕ (αιολικά, φωτοβολταϊκά, υδροηλεκτρικά) στις φυσικές περιοχές της χώρας εντείνει τα μειονεκτήματά τους: υποβάθμιση οικοσυστημάτων - σύμφωνα και με την ΕΕ [58][59][60], τοξικά χημικά [61], υπέρογκα μη ανακυκλώσιμα απόβλητα [62][63], έλλειψη πρώτων υλών [64], ανθρώπινη εκμετάλλευση [65] και άλλα που δεν αναλύονται στο παρόν άρθρο. Πώς λοιπόν χρηματοδοτείται από την ΕΕ η υλοποίηση πολιτικών που αφορούν το μέλλον της χώρας για τα επόμενα 20-30 χρόνια ή και παραπάνω, ενώ έρχονται σε αντίθεση με πολλούς στόχους βιώσιμης ανάπτυξης; Υστερόγραφο Την ώρα που γράφονταν αυτά βρισκόταν σε δημόσια διαβούλευση το νομοσχέδιο για την επιτάχυνση της αδειοδότησης των ΑΠΕ [1] δίχως ιδιαίτερη πληροφόρηση του κοινού (την αγνοούσε και η αρθρογράφος), ενώ η Ελλάδα οδεύει

του

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για

Το δίκτυο των πραγμάτων (Internet of Things) στην ανάπτυξη της ψηφιακής δασοπονίας

ψηφιακή δασοπονία ή δασοπονία 4.0 αναγνωρίστηκε ως νέο επιστημονικό πεδίο το 2004 και ορίστηκε ως “η επιστήμη, η τεχνολογία και η τέχνη της συστηματικής απόκτησης, ολοκλήρωσης, ανάλυσης και εφαρμογής ψηφιακών πληροφοριών στην δημιουργία αειφόρων δασών”[1]. Η αειφόρος δασοπονία εστιάζει σε τρεις άξονες, α. οικονομικούς (ξυλεία), β. οικολογικούς (βιολογικούς παράγοντες και ανθεκτικότητα - προσαρμοστικότητα) και γ. κοινωνικούς (μη ξυλώδη δασικά προϊόντα, πολλαπλή χρήση δασικής έκτασης[2]. Η αειφορία συνδέεται αυξανόμενα με το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας. Σε αυτό το σύστημα, το διαδίκτυο των πραγμάτων (Internet of Things, ΙοΤ) είναι πλέον απαραίτητο στοιχείο καθώς προσφέρει νέες ευκαιρίες στη δασοπονία, καθώς είναι μια από τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη των προαναφερόμενων στόχων. Μετάβαση από τις έξυπνες πόλεις στα έξυπνα δάση Η ψηφιοποίηση του δάσους είναι η πρόταση της αειφόρου εφαρμογής των τελευταίων τεχνολογιών στα δάση για τη βελτίωση των μεθοδολογιών που χρησιμοποιούνται για δασικήπεριβαλλοντική παρακολούθηση, απόκτηση δεδομένων και ανάλυση αυτών στο επίπεδο της έρευνας και της ανάπτυξης [3]. Η ψηφιοποίηση επέτρεψε και το “έξυπνο δάσος” θα γίνει το επίκεντρο των ήδη συνεχιζόμενων τεχνολογικών εξελίξεων[4]. Η έρευνα αναφορικά με τα “έξυπνα δάση” υστερεί σε σχέση με άλλα έξυπνα περιβάλλοντα (έξυπνες πόλεις) αν και αποτελούν αναδυόμενες ψηφιακές υποδομές στην υλοποίηση της διαχείρισης και της μείωσης της περιβαλλοντικής αλλαγής[5]. Το ΙοΤ είναι ένα πλαίσιο που συνδέει όλες τις όψεις των δασικών πληροφοριών σε τοπικά, εθνικά και διεθνή επίπεδα μέσα από ένα οργανωμένο ψηφιακό δίκτυο κάνοντας χρήση όλων των διαθέσιμων, στην παρούσα χρονική στιγμή, εργαλειών και τεχνικών (γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών, τηλεπισκόπηση, δασική βιομετρία, στατιστική και ανάλυση δεδομένων, ψηφιακές βιβλιοθήκες, μοντελοποίηση και προσομοίωση, λήψη αποφάσεων, επιστήμης των υπολογιστών κτλ)[1,6].

Μία υπερσύνδεση των φυσικών πραγμάτων με ένα εικονικό περιβάλλον μέσω μιας σύνδεση διαδικτυακού πρωτοκόλλου. Τα στοιχεία του παρέχουν τη μοναδική

Πως το Internet of Things μπορεί να ωφελήσει την δασοπονία;

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Ο κυριότερος λόγος για την χρήση του ΙοΤ στη δασοπονία είναι η απόκτηση και χρήση δεδομένων για τα δάση μια χώρας. Αν και πολλές αποφάσεις που καλούνται να πάρουν αυτοί που διαχειρίζονται τα δάση δεν είναι σημαντικό να γίνονται άμεσα όπως σε άλλους τομείς, πάντα υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα από τη χρήση του [8-9]. Δεδομένα πραγματικού χρόνου παρέχουν άμεση κατανόηση της δυναμικής του δάσους. Τα δεδομένα γίνονται εργαλείο διακυβέρνησης, όπου οι περιβαλλοντικές διαδικασίες ποσοτικοποιούνται για να αντιμετωπιστούν οι περιβαλλοντικές αλλαγές. Το ΙοΤ δίνει την ευκαιρία για την απόκτηση καλών δεδομένων όπως και το τι σημαίνει να είναι διαθέσιμες όλες οι πληροφορίες που χρειάζονται για να ληφθεί η σωστή απόφαση στο σωστό χρόνο. Προκλήσεις στην αειφόρο ψηφιακή δασοπονία Τα δεδομένα που συλλέγονται χρησιμοποιώντας το ΙοΤ χρειάζεται να αναλυθούν και να συνδυαστούν με δεδομένα από άλλες πηγές. Αυτή είναι μια μεγάλη πρόκληση καθώς οι ικανότητες που απαιτούνται για να δημιουργηθούν τέτοια συστήματα είναι σπάνιες και ακριβές. Η προσέλκυση εξειδικευμένου προσωπικού γίνεται μια νέα πρόκληση. Οι αποφάσεις σχετικά με τις μεταβλητές που θα μετρηθούν και η έκταση, στην οποία τα δεδομένα που θα συλλεχθούν είναι ικανά να επιφέρουν αλλαγές, είναι μέρος ενός πολύπλοκου συνόλου κοινωνικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων. Κάποιες φορές ευθυγραμμίζονται και άλλες όχι με τη θέση που παίρνει το κοινωνικό σύνολο[5].

Εφαρμογές του ΙοΤ στη δασοπονία Δεδομένου της πολυπλοκότητας των δασικών οικοσυστημάτων το IoT μπορεί να επιφέρει μια σημαντική αλλαγή στη δασική διαχείριση και στην περιβαλλοντική παρακολούθηση στην εποχή των μεγάλων δεδομένων [5,10-11]. Η ικανότητα δεν περιορίζεται μόνο στη μέτρηση κάποιων μεταβλητών αλλά στη διαρκή μέτρηση σημαντικών παραγόντων σε πραγματικό χρόνο που μπορεί να ανακαλύψει νέες σχέσεις και να εντοπιστούν σημαντικοί δείκτες. Μπορεί να εφαρμοστεί στα μη ξυλώδη δασικά προϊόντα (ΜΞΔΠ), που είναι βασική πηγή εισοδήματος για τον πληθυσμό που ζει κοντά σε δασικές περιοχές. Ο κύκλος των ΜΞΔΠ περιλαμβάνει τη συλλογή, τη διαδικασία, την τιμή, το πακετάρισμα, το μάρκετινγκ, το εμπόριο και την κατανάλωση. Η διαθεσιμότητα των δεδομένων που έχουν συλλεχθεί από περιβαλλοντικούς αισθητήρες δίνει την δυνατότητα για τον εντοπισμό των ΜΞΔΠ σε πραγματικό χρόνο. Μπορεί να πραγματοποιηθεί έλεγχος της ποιότητας του προϊόντος από κάθε ενδιαφερόμενο στο κομμάτι διαδικασία-πακετάρισμα. Αναφορικά με το μάρκετινγκ, καθώς τα δεδομένα του προϊόντος είναι διαθέσιμα σε ψηφιακή μορφή δίνεται η δυνατότητα να διαφημιστεί το προϊόν παγκόσμια[3]. Η προστασία της αγρίας πανίδας είναι ένας τομέας που μπορεί να εφαρμοστεί το ΙοΤ. Ασύρματα δίκτυα με αισθητήρες-συχνά σε απομακρυσμένες

Συμπεράσματα Η δασοπονία 4.0 διαφαίνεται να έχει ένα λαμπρό και υποσχόμενο μέλλον παγκόσμια. Το ΙοΤ βοηθάει αποτελεσματικά με την εγκατάσταση φτηνών δικτύων με αισθητήρες, που συλλέγουν αποτελεσματικά τεράστιες ποσότητες δεδομένων στη σωστή λήψη αποφάσεων. Το ΙοΤ μπορεί να εφαρμοστεί πιλοτικά στην Ελλάδα σε δάση υψηλής αξίας, προστατευόμενες περιοχές και σε αστικά και περιστατικά δάση. Η εφαρμογή του εν δυνάμει μπορεί να έχει οικονομικές (αύξηση εισοδήματος), οικολογικές (προστασία βιοποικιλότητας, αύξηση της ικανότητα παραγωγής), κοινωνικές (μείωση της ανεργίας) και επιστημονικές προεκτάσεις (δημιουργία νέων γνωστικών αντικειμένων στην έρευνα). •

Βιβλιογραφία

Zhao, G., Shao, G., Reynolds, K. M., Wimberly, M. C., Warner, T., Moser, J. W., Rennolls, K., Magnussen, S., Kohl, M., Anderson, H.E., Mendoza, G., Dai, L., Huth, A., Zhang, L., Brey, J., Sun, Y., Ye, R., Martin, B. & Li, F. (2005). Digital forestry: A white paper. Journal of Forestry, 103(1), 47-50. Sahal, R., Alsamhi, S. H., Breslin, J. G., & Ali, M. I. (2021). Industry 4.0 towards Forestry 4.0: Fire detection use case. Sensors, 21(3), 694.

Singh, R., Gehlot, A., Akram, S. V., Thakur, A. K., Buddhi, D., & Das, P. K. (2021). Forest 4.0: Digitalization of forest using the Internet of Things (IoT). Journal of King Saud University-Computer and Information Sciences. Nižetić, S., Šolić, P., González-de, D. L. D. I., & Patrono, L. (2020). Internet of Things (IoT): Opportunities, issues and challenges towards a smart and sustainable future. Journal of Cleaner Production, 274, 122877.

Gabrys, J. (2020). Smart forests and data practices: From the Internet of Trees to planetary governance. Big Data & Society, January -June, 2020. DOI:10.1177/2053951720904871

Asghari, P., Rahmani, A. M., & Javadi, H. H. S. (2019). Internet of Things applications: A systematic review. Computer Networks, 148, 241-261

Salam, A. (2020). Internet of things for sustainable forestry. In Internet of Things for Sustainable Community Development (pp. 147-181). Springer, Cham.

Hock, B., Heaphy, M., Evans, M., Dunningham, A., & Graham, B. (2016). The internet of things for forestry: New concepts, new opportunities. NZJ For, 60, 25.

Bayne, K., Damesin, S., & Evans, M. (2017). The internet of things—Wireless sensor networks and their application to forestry. New Zealand Journal of Forestry, 61(4), 37-41.

Li, X., Zhao, N., Jin, R., Liu, S., Sun, X., Wen, X., Wu, D., Zhou, Y., Guo, J., Chen, S., Xu, Z., Ma, M., WANG, T., Qu., Y., Wnag, X., Wu., F. & Zhou, Y. (2019). Internet of Things to network smart devices for ecosystem monitoring. Science Bulletin, 64(17), 1234-1245.

Wu, J., Guo, S., Li, J., & Zeng, D. (2016). Big data meet green challenges: Big data toward green applications. IEEE Systems Journal, 10(3), 888-900

Μαρία Παναγιωτοπούλου, Στρατής Μπουρδάκης

πόλη όπου η

λιμνάζει, απαιτείται η ίδρυση Τεχνολογικού Κέντρου Καινοτομίας, πού αλλού; σε μια υγροτοπική περιοχή! Αυτό κι αν είναι καινοτομία! Τι αξία έχει ένας βάλτος; ένας χερσότοπος που δεν μπορεί να καλλιεργηθεί, να χτιστεί, ή να “αξιοποιηθεί” με κάποιο τρόπο; Και τι επίμονα που επανεμφανίζεται το νερό μετά από τόσα μπάζα και σκουπίδια που πετιούνται εκεί και σε πείσμα όλων των αποστραγγιστικών καναλιών που έχουν διανοιχτεί για να αποξηρανθεί η περιοχή. Αν εξαιρέσουμε τους “επώνυμους” υγρότοπους, που απολαμβάνουν κάποιας προστασίας, οι “ανώνυμοι” μικροί υγρότοποι, διάσπαρτοι σε παράκτιες συνήθως περιοχές, υποφέρουν και συχνά εξαφανίζονται από συστηματικές παρεμβάσεις αποστράγγισης, ισοπέδωσης κι επίχωσής τους. Αντιμετωπίζονται ως εστίες κουνουπιών και βρωμιάς και προορίζονται συνήθως για άγρια δόμηση με πρόσχημα ποικίλα αναπτυξιακά όνειρα όπως παραθεριστικοί οικισμοί, λιμάνια, αεροδρόμια κι εσχάτως Τεχνολογικά Πάρκα Καινοτομίας.

Τσαΐρια: ένας υγρότοπος που επιβιώνει ακόμη δίπλα στο Αεροδρόμιο

Τα Τσαΐρια ή αλλιώς Παράκτιο Έλος Περαίας, είναι ένας υγρότοπος συνολικής έκτασης 1869,59 στρεμμάτων που βρίσκεται στην παράκτια περιοχή μεταξύ του αεροδρομίου “Μακεδονία” της Θεσσαλονίκης και του οικισμού της Περαίας. Είναι μια πολύτιμη φυσική έκταση, που κατακλύζεται περιοδικά από νερό και φιλοξενεί πληθώρα ειδών, ανάμεσά τους τουλάχιστον 150 είδη πουλιών καταγεγραμμένα ως τώρα, καθώς και άλλα προστατευόμενα είδη όπως η βίδρα και ο λαγόγυρος. Πρόκειται για μια βαλτώδη περιοχή που αποτελεί πλέον το μόνο διατηρημένο τμήμα της άλλοτε πολύ εκτεταμένης εκβολής του ποταμού Ανθεμούντα στον μυχό του κόλπου της Θεσσαλονίκης όπου εκβάλλει ο μεγαλύτερος ποταμός της Χαλκιδικής. Η δελταϊκή πεδιάδα που σχηματιζόταν ήταν κάποτε πολύ μεγαλύτερη, αλλά έχει καταληφθεί στο μεγαλύτερο μέρος της από τις εγκαταστάσεις του αεροδρομίου, αλλά και άλλες εμπορικές χρήσεις προς τα δυτικά. Έτσι τα Τσαΐρια έχουν πλέον απομείνει ως το μόνο αδιατάρακτο τμήμα ενός πρωτύτερα πολύ πιο εκτεταμένου υγρότοπου. Ο υγροτοπικός χαρακτήρας της περιοχής έχει αναγνωριστεί και απογραφεί το 2020 από το ΕΚΒΥ ως Παράκτιο έλος Περαίας (κωδικός EL52208200 link: https:// greekwetlands.biodiversity-info.gr/Sites/Details/4349). Η περιοχή περιλαμβάνει διακριτούς τύπους υγροτοπικής βλάστησης όπως: αλμυρόβαλτους και έλη γλυκού και υφάλμυρου νερού.

καθώς

φωλιάζουν :

Glareola pratincola, (6-10% του αναπαραγόμενου πληθυσμού του είδους στην Ελλάδα (Birds in Europe)

ζευγάρια

• 2-3 ζευγάρια Στρειδοφάγου Haematopus ostralegus (2-7% του αναπαραγόμενου πληθυσμού στην Ελλάδα)

• >30-40 ζευγαρια Καλαμοκανά Himantopus himantopus (1-3% του αναπαραγόμενου πληθυσμού στην Ελλάδα)

• >5 ζευγάρια Βαρβάρας Tadorna tadorna (1% του αναπαραγόμενου πληθυσμού της Ελλάδας)

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Ακόμη φωλιάζουν στα Τσαΐρια τα είδη: Κοκκινοσκέλης Tringa totanus, Πρασινοκέφαλη πάπια Anas platyrhynchos, Καλαμόκιρκος Circus aeruginosus, Πετροτουρλίδα Burhinus oedicnemus, Αετογερακίνα Buteo rufinus, Καμπίσια πέρδικα Perdix perdix, Νανογλάρονο Sternula albifrons και Ποταμογλάρονο Sterna hirundo. Αξιόλογες επίσης είναι η συγκεντρώσεις πολλών ακόμη ειδών κατά τη μετανάστευση και τη διαχείμαση. Ιδιαίτερα κατά τη μετανάστευση περνούν από την περιοχή μεγάλοι αριθμοί ερδωιών, γλάρων και παρυδάτιων πουλιών, ενώ παρατηρείται και ο Ψαραετός Pandion haliaetus. Τον χειμώνα παρατηρείται μεγάλος αριθμός υδρόβιων ειδών όπως ο Βουβόκυκνος, το Φλαμίγκο και διάφορα είδη παπιών (Σφηριχτάρι, Καπακλής, Κιρκίρι, Χουλιαρόπαπια). Ορνιθολογικό επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θαλάσσια ζώνη με την σχεδόν μόνιμη παρουσία του Κορμοράνου και του προστατευόμενου Θαλασσοκόρακα και με παρατηρήσεις από τα είδη Θαλασσοπρίστης και Βελουδόπαπια.

“Αξιοποίηση” όπως τη βλέπει κανείς

Η θέση του υγρότοπου, δίνει μία εντυπωσιακή, ανεμπόδιστη και πανοραμική θέα στην κορυφή του Χορτιάτη, στη θάλασσα και στην πόλη της Θεσσαλονίκης που βρίσκεται ακριβώς απέναντι. Παρά την εγκατάλειψη της περιοχής που συντελεί στη συνεχή αισθητική της υποβάθμιση, πολλοί επισκέπτες την “αξιοποιούν” καθημερινά για τρέξιμο, ποδηλασία, βόλτα, περπάτημα, παρατήρηση και φωτογράφηση πουλιών. Σε μία πόλη που διαθέτει ελάχιστους ελεύθερους και αδόμητους θήλακες, η ανοιχτωσιά και η ζωτικότητα του υγρότοπου δίπλα στη θάλασσα έχει μια αντιασφυξιογόνα επίδραση στον κάτοικο της πόλης.... Γι’ αυτό ακριβώς η ελευθερία που αποπνέει υπερτερεί της αισθητικής και τελικά διαμορφώνει την αξία του χώρου στη συνείδηση όλων όσων τον επισκέπτονται. Είναι γεγονός πάντως ότι στην αισθητική συνείδησή μας, εδώ στην Ελλάδα, μεγάλη αξία έχουν τα δάση και οι ακτές αλλά δεν έχουμε καλλιεργήσει μέσα μας την αποδοχή του “βάλτου” ως εξαιρετικού τοπίου. Εξαίρεση μάλλον αποτελούν οι όλο και περισσότεροι παρατηρητές και φωτογράφοι πουλιών, που βλέπουν στους υγρότοπους ένας συνεχώς μεταβαλλόμενο και ζωντανό τοπίο, που πάντα έχει μια καλή εμπειρία να δώσει. Ωστόσο, ο παρατεταμένος εγκλεισμός της τελευταίας χρονιάς, έφερε πλέον εμφατικά στο προσκήνιο την ανάγκη να μπορεί κανείς να βγει απλά να “μαζέψει ήλιο” σε χώρους δωρεάν κι ελεύθερους, αξιοποιόντας τα δημόσια αγαθά που δικαιούμαστε, παραλίες, δάση και υγρότοπους. Στον αντίποδα της απόλαυσης του τοπίου στέκει η αναπτυξιακή οπτική, που θεωρεί τον υγρότοπο ως “χέρσο και εντελώς αναξιοποίητο” στερούμενο οποιουδήποτε ιδιαίτερου χαρακτηριστικού, όπως ευαίσθητα οικοσυστήματα ή ζώνες φυσικής προστασίας, που θα άξιζε να ληφθούν υπ’ όψη στον σχεδιασμό αξιοποίησής του. Οι ελάχιστοι ελεύθεροι θήλακες που έχουν απομείνει στη Θεσσαλονίκη απειλούνται από αναπτυξιακά σχέδια “αναβάθμισης”, στα οποία παρουσιάζεται μία εικόνα τάξης και καθαριότητας, αυτή που επίπλαστα επιφέρει το τσιμένο. Τέτοια σχέδια, όπως και αυτό της ανάπλασης του παραλιακού μετώπου, προοιωνίζουν τελικά την ολοκληρωτική εξαφάνιση κάθε φυσικού στοιχείου στο τοπίο, κάθε χαρακτηριστικού που θα θύμιζε τί βρισκόταν πριν εκεί. Η οπτική αυτή επανέρχεται επιθετικά, επιχειρώντας

να σερβίρει ένα νέο αναπτυξιακό όνειρο με υποσχέσεις θέσεων εργασίας, τζίρου και μιας αισθητικής της μακέτας που θα μπορούσε σχετικά εύκολα να εντυπωσιάσει όσους δεν έχουν ως τώρα απολαύσει την ελευθερία και τη γεωγραφία του χώρου. Μόλις πριν 5 χρόνια σε μια προσπάθεια “εξωραϊσμού” του “χερσότοπου”, εμφανίστηκαν σχέδια εγκατάστασης οικισμού προσφύγων που προϋπέθεταν την αποξήρανση, ισοπέδωση και συνεπώς την ολοκληρωτική εξαφάνιση του υγρότοπου. Μετά από παρεμβάσεις πέντε ΠΜΚΟ, ευτυχώς εγκαταλείφθηκε το σχέδιο για τον οικισμό, που εκτός από καταστροφικός για το φυσικό περιβάλλον, ήταν και εντελώς ακατάλληλος

για την ανέγερση του Κέντρου Καινοτομίας και Τεχνολογίας Θεσσαλονίκης Thess INTEC (Thessaloniki Innovation & Technology Center), που σχεδιάζεται να αναπτυχθεί σε έκταση 760 στρεμμάτων κατά μήκος του παραλιακού μετώπου και αναμένεται να καταστρέψει ολοσχερώς σημαντικό τμήμα του υγρότοπου. Με το Άρθρο 18 του Ν. 4690/2020 (ΦΕΚ Α’ 104), παραχωρήθηκε από το ΤΑΙΠΕΔ η “προνομιακή έκταση” 760 στρεμμάτων στα Τσαΐρια του Δήμου Θερμαϊκού δίπλα στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης, που αποτελεί το ανατολικό παράκτιο τμήμα του υγρότοπου (Εικόνα 8). Η κυριότητα της έκτασης παραχωρήθηκε ατελώς και με απαλλαγή φόρων κι επιβαρύνσεων στην Αλεξάνδρεια Ζώνη Καινοτομίας Α.Ε. (ΑΖΚ) με σκοπό της μεταβίβασης την ίδρυση και λειτουργία

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

εντός του ως άνω ακινήτου Διεθνούς Τεχνολογικού Πάρκου 4ης γενιάς, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στις διατάξεις των άρθρων 41 επ. του ν. 3982/2011 (Α΄ 143). Στη συνέχεια η ΑΖΚ παραχώρησε το αποκλειστικό δικαίωμα επιφανείας για 99 έτη στην Thess INTEC Α.Ε. Εταιρεία Ανάπτυξης Επιχειρηματικού Πάρκου, που συστάθηκε αποκλειστικά για την ανάπτυξη, διοίκηση και διαχείριση του Επιχειρηματικού Πάρκου. Η σχεδιαζόμενη εγκατάσταση (Εικόνα 9) φιλοδοξεί να αποτελέσει κατά δήλωση της ΑΖΚ Α.Ε. “ένα από τα μεγαλύτερα Κέντρα Καινοτομίας και Τεχνολογίας στην Ευρώπη, όπου στα επόμενα 5-10 χρόνια θα προσελκύσει επενδύσεις από επιχειρήσεις τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό, με συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα πάνω από 500 εκ. ευρώ και θα δημιουργήσει σταδιακά 7.000 θέσεις εργασίας”. Η δόμηση θα καταλάβει 250 στρέμματα και θα περιλαμβάνει κτίρια γραφείων κι εργαστηρίων, συνεδριακά κέντρα, ένα ξενοδοχείο 4 αστέρων, εγκαταστάσεις αθλητισμού κι αναψυχής και κατοικίες, ενώ οι χώροι πρασίνου (γκαζόν, πρασιές και δεντροστοιχίες) έχει σχεδιαστεί να καλύπτουν 350 στρέμματα. Ο προϋπολογισμός του Thess INTEC ανέρχεται σε > 500 εκ.€ που αναζητούνται από ιδιωτικές επενδύσεις, καθώς έχουν εξασφαλιστεί μόλις 70 εκ. € τα οποία θα διατεθούν για τη διαμόρφωση του αναγλύφου και την κατασκευή δικτύων στη συνολική έκταση καθώς και για τα κτίρια αρχικής εγκατάστασης που αφορούν το 10% της συνολικής δόμησης.

Είναι κακό στην άμμο να κτίζεις παλάτια.

Ξανά λοιπόν η ίδια τακτική της πολλά υποσχόμενης ανάπτυξης, που ως τώρα έχει αποδειχτεί ότι έχει εξαιρετικά λίγες πιθανότητες να συμβεί, όχι μόνο γιατί απαιτούνται τεράστια κεφάλαια που δεν έχουν συγκεντρωθεί, αλλά κυρίως γιατί συνήθως γίνεται μια συστηματική προσπάθεια να παρακαμφθούν όσα λογίζονται ως “εμπόδια” βάσει διάφορων προστατευτικών και πολεοδομικών διατάξεων. Συγκεκριμένα για την περιοχή, “εμπόδιο” προς αντιμετώπιση θεωρήθηκε το γεγονός ότι πρόκειται για υγρότοπο χαρακτηρισμένο ως ακατάλληλο για δόμηση! Έτσι με λειψή προίκα ξεκινά η επένδυση και χωρίς κανένα εχέγγυο ότι θα βρεθούν τα υπόλοιπα 430 εκ. € για την ολοκλήρωσή του. Το πιθανότερο είναι ότι η χρηματοδότηση θα αναλωθεί σε έργα καταστροφής του υγροτόπου, περισσότερο μπάζωμα και σκάψιμο δηλαδή, ώστε να ξεπεραστεί το μεγάλο εμπόδιο στην επένδυση, που δεν είναι άλλο

η επιτροπή

οποία με βάση

Γεωτεχνική

αλλάξει

απόφαση”[1]. Εν ολίγοις, η ακαταλληλότητα της περιοχής για δόμηση, ερμηνεύεται ως ακαταλληλότητα της επιτροπής, οπότε αλλάζοντας την επιτροπή, αλλάζει και η γεωλογική σύσταση της περιοχής και γίνεται κατάλληλη για δόμηση! Στα πλαίσια της διαδικασίας αδειοδότησης που έχει αναλάβει η Thess INTEC Α.Ε. για την ωρίμανση του έργου ολοκληρώθηκε η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του έργου και τέθηκε σε διαβούλευση τον Οκτώβριο 2021. Στην ΣΜΠΕ γίνεται μία συντονισμένη

συγκεκριμένα αναφέρεται ότι: “Εντός της περιοχής παρέμβασης, επί του παρόντος δεν υπάρχει λειτουργούσα χρήση, καθώς το σύνολο της έκτασης είναι χέρσο και εντελώς αναξιοποίητο.” Ωστόσο στο κεφ. 4.3.6 Διερεύνηση γεωλογικής καταλληλότητας, τεκμηριώνεται αναλυτικά η ακαταλληλότητα του τέλματος για δόμηση με βάση σχετική μελέτη που έχει προηγηθεί [2]. Όπως αναφέρει συγκεκριμένα η μελέτη: “Το μεγαλύτερο τμήμα (κεντρικό και βόρειο) της περιοχής παρέμβασης κατατάσσεται στις περιοχές Απ.Δ2 «Απαγόρευσης δόμησης» με τεταρτογενή χαλαρά λεπτομερή που καλύπτονται από τέλματα, στις οποίες η απαγόρευση δόμησης είναι προσωρινή έως την εκτέλεση των απαραίτητων έργων αποστράγγισης και αποτροπής μελλοντικών συγκεντρώσεων υδάτων, με διαμορφώσεις και

στην οποία θα εξετάζονται τα

χαρακτηριστικά

το είδος

εκδήλωσης διαφορικών καθιζήσεων και ρευστοποίησης. Τέλος, στενή ζώνη κατά μήκος του ρέματος στην ΒΑ πλευρά του ακινήτου εντάσσεται στις περιοχές ΑΚ «Ακατάλληλες για δόμηση» σε ρέματα και με σύγχρονες αποθέσεις κοίτης χειμάρρων, όπου η δόμηση απαγορεύεται ενώ κατά περίπτωση μετά από ειδική γεωλογική γεωτεχνική μελέτη επιτρέπονται έργα υποδομών, κοινής ωφέλειας, αντιπλημμυρικής προστασίας και πρασίνου-αποκατάστασης περιβάλλοντος”.

Μελέτη Καταλληλότητας η οποία έχει συνταχθεί και εγκριθεί με την 9357/17/12-092018 Απόφαση του Τμήματος Περιβαλλοντικού & Χωρικού Σχεδιασμού της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας Θράκης, με θέμα « Έγκριση Μελέτης Γεωλογικής Καταλληλότητας της περιοχής Πολεοδομικών Ενοτήτων Π.Ε.1 (Επέκταση Περαίας και Οικισμός Λιβαδίκι), Ε.Μ.Ο.1 (Βιομηχανική - Βιοτεχνική Χρήση) και Ζ.Α.Δ.1 (Ζώνη Αναπτυξιακών Δραστηριοτήτων) στα πλαίσια της Μελέτης Κτηματογράφηση – Πολεοδόμηση και Πράξη Εφαρμογής στις περιοχές του εγκεκριμένου σχεδίου Άνω Περαίας, της επέκτασης Άνω Περαίας, του εγκεκριμένου σχεδίου Άνω Ν. Επιβατών, της επέκτασης Άνω Ν. Επιβατών και της επέκτασης του Οικισμού Αγίας Τριάδος του Δήμου Θερμαϊκού, Π.Ε. Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με το άρθρο 144, παρ.1 του Ν.4495/2017 και τις προδιαγραφές του ΦΕΚ 723/Β/1998»

Χωρική αποτύπωση του σχεδιαζόμενου τεχνολογικού πάρκου. Ζώνη Α : Τεχνόπολις, Τεχνολογικό πάρκο Ζώνη Β : Τουρισμός, Αναψυχή Ζώνη Γ : Ελεύθεροι χώροι, Αστικό πρασινο

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

ΑΚ - περιοχές Απαγόρευσης Δόμησης, κίτρινο και πράσινο ΚΠ - περιοχές Κατάλληλες προς Δόμηση υπό προϋποθέσεις Όμως η καινοτομία για να προχωρήσει δεν χρειάζεται real estate επενδύσεις.....

Αξίζει να σημειωθεί, ότι όπως φαίνεται και στον γεωολογικό χάρτη της ΣΜΠΕ (Εικόνα 9), το μεγαλύτερο τμήμα (κεντρικό και βόρειο) της περιοχής παρέμβασης κατατάσσεται στις περιοχές Απ.Δ2 «Απαγόρευσης δόμησης».

Οι πρόσφατες πλημμύρες (Οκτώβριος 2021) στην περιοχή της εκβολής του Ανθεμούντα, ανέδειξαν μία πολύτιμη οικοσυστημική υπηρεσία που παρέχει η υγροτοπική έκταση που έχει διατηρηθεί στα Τσαΐρια. Το φυσικό αυτό έλος λειτουργεί ως χώρος εκτόνωσης και απορρόφησης των πλημμυρικών παροχών που προέρχονται από καταρρακτώδεις ή παρατεταμένες βροχές και προστατεύει τις γύρω δομημένες περιοχές καθώς και το αεροδρόμιο, συγκρατώντας μεγάλες ποσότητες νερού και φερτών υλών που αλλιώς θα είχαν κατακλύσει κτίρια και υποδομές, προκαλώντας μεγάλες υλικές ζημιές. Να σημειωθεί ότι η αντιπλημμυρική προστασία της ευρύτερης περιοχής κρίνεται ελλιπής, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται μία συνεχιζόμενη παράκτια διάβρωση. Η προστατευτική λειτουργία του υγρότοπου είναι λοιπόν διπλή, τόσο για την εκτόνωση των πλημμυρικών φαινομένων, όσο και για την προστασία της ακτής από τη διάβρωση. Για τους λόγους αυτούς θα πρέπει να διασφαλιστεί με τη διατήρησή του οικοσυστήματος σε καλή κατάσταση, που σημαίνει ότι θα πρέπει να γίνουν έργα για την αποκατάσταση της υδρολογικής ισορροπίας του και την οριοθέτησή του σε επαρκή έκταση, αντί για το μπάζωμά του.

Όμως η καινοτομία για να προχωρήσει δεν χρειάζεται real estate επενδύσεις Δεν έχουμε τίποτα ενάντια στην καινοτομία και σίγουρα η Θεσσαλονίκη δικαιούται να οργανώσει ένα μεγάλο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Όμως είναι προϋπόθεση για το βήμα αυτό η ολοκληρωτική καταστροφή ενός υγρότοπου; Είναι η έλλειψη κτιρίων αυτή που ως τώρα δεν άφησε την καινοτομία ν’ ανθίσει; Ή μήπως στερείται τέτοιων κέντρων η Θεσσαλονίκη; Σε ανύποπτο χρόνο και όταν η ΑΖΚ είχε στη διάθεσή της ένα χωράφι 65 στρεμμάτων, ο πρύτανης του ΑΠΘ Περικλής Μήτκας και μέλος τότε του ΔΣ της ΑΖΚ, υποστήριζε ότι «Η Ζώνη δεν πρέπει να είναι ένα real estate πρότζεκτ. Θα πρέπει να περιλάβει όλες τις καινοτόμες επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, με ένα χαλαρό δεσμό». Κατά τον κ. Μήτκα, η ΑΖΚ θα πρέπει να διαφημίσει ότι υπάρχει καινοτομία στη Θεσσαλονίκη και να επιδιώξει την προσέλκυση ερευνητικών ή σχεδιαστικών τμημάτων μεγάλων εταιρειών της Ευρώπης,

υγρότοποι Τσαΐρια: ο βάλτος που θα ξελασπώσει την καινοτομία στην Θεσσαλονίκη

επιχειρήσεων. Η επισκευή και αξιοποίηση τέτοιων μεγάλων κτιρίων που βρίσκονται σε θέσεις που διαθέτουν δίκτυο ύδρευσης και ηλεκτροδότησης και πάνω σε βασικές οδικές αρτηρίες της πόλης, θα ήταν η καλύτερη λύση από οικονομική αλλά και περιβαλλοντική σκοπιά, καθώς τα κτίρια αυτά είναι σήμερα και ρυπογόνα είναι και επικίνδυνα. Σε αυτή τη γραμμή κινήθηκε ταχύτατα η Pfizer, εγκαινιάζοντας τον περασμένο Οκτώβριο τις εγκαταστάσεις του παγκόσμιου Κέντρου Ψηφιακής Καινοτομίας και του παγκόσμιου Κέντρου Επιχειρησιακών Λειτουργιών και Υπηρεσιών της εταιρείας στη Θεσσαλονίκη. Τα κτίρια ZEDA και PHOENIX διαμορφώθηκαν κατάλληλα για τη στέγαση των δύο hubs, ενώ η εταιρεία έχει ήδη μισθώσει και αναβαθμίζει το East Plaza, όπου σχεδιάζει τη μετεγκατάστασή τους. Αφήστε λοιπόν ήσυχα τα Τσαΐρια και ακολουθείστε την προτροπή του ίδιου του Προέδρου της ΑΖΚ Α.Ε., κ. Λουφάκη για αναζήτηση κτιριακού αποθέματος πέραν της Τεχνόπολης ή του Thess INTEC “όπου μπορούν να εγκατασταθούν τέτοιου είδους επιχειρήσεις, για να μπορέσουμε να προτείνουμε άμεσα τα κατάλληλα ακίνητα σε αυτούς που θα εκδηλώσουν το ενδιαφέρον να έρθουν”[4]. Επίμετρο: ‘Οταν ξεθωριάζουν οι μακέτες... Το γειτονικό αθλητικό κέντρο ΚΑΠΠΑ που ξεκίνησε ως ένα φιλόδοξο εγχείρημα για τη στέγαση ειδικού αθλητισμού είναι σήμερα ημιτελές, αλλά και ημιεγκατελειμένο. Κόστισε περί τα 25 εκ.€ όταν κατασκευάστηκε το 2000, χωρίς κανείς να έχει προβλέψει τη βιωσιμότητά του, αναφορικά με τα λειτουργικά του κόστη και τις δαπάνες συντήρησης. Έτσι σήμερα που οι μακέτες ξεθώριασαν, αντικρύζει κανείς εκεί μια εικόνα της άχαρης πραγματικότητας, με ασοβάντιστα κτίρια, κλεμμένα κουφώματα, σκουριασμένα σίδερα, αχρησιμοποίητες αλλά φθαρμένες προβλήτες και κάπου ανάμεσα στο χάος αυτό και σε πείσμα της εγκατάλειψης και της υποβάθμισης, οι τοπικοί αθλητικοί σύλλογοι χρησιμοποιούν τα κλειστά γυμναστήρια όπως μπορούν, ελλείψει άλλων κατάλληλων υποδομών. •

76 77

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

ΕΔΑΦΟΣ

Ήταν κάποτε μια λιμνοθάλασσα που δεν ήθελε ούτε θάλασσα να γίνει, ούτε να κτιστεί

Στρατής Μπουρδάκης, Μαρία Παναγιωτοπούλου

1738 - 1984: Ιστορική αναδρομή για έναν υγρότοπο που σύντομα ίσως να μην υπάρχει πια. Έτσι για να θυμόμαστε τι βρίσκονταν εκεί παλιά και να οραματιζόμαστε πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί προς όφελος του περιβάλλοντος και μιας καλύτερης ποιότητας ζωής. Σε πείσμα μιας εμμονικής άρνησης για την ύπαρξη υγρότοπου στα Τσαΐρια Περαίας, συγκεντρώσαμε υλικό για μια ιστορική αναδρομή στο “υγροτοπίο” της περιοχής και τις διαχρονικές αλλαγές και χρήσεις του, τους τελευταίους 3 και πλέον αιώνες. Η χαρτογράφηση του Κόλπου της Θεσσαλονίκης, αποτυπώνει σταθερά και διαχρονικά τις βαλτώδεις εκτάσεις στην εκβολή του ποταμού Ανθεμούντα που αρχικά εκτείνονταν από την Περαία στα νότια ως τη Μίκρα στα βόρεια. Σήμερα πια το μεγαλύτερο μέρος της υγροτοπικής έκτασης της εκβολής, έχει καταληφθεί από το αεροδρόμιο και άλλες υποδομές. Οι μόνες περιοχές που διατηρούν τον αρχικό χαρακτήρα του εκβολικού συστήματος είναι στα νότια του αεροδρομίου το παράκτιο έλος στα Τσαΐρια Περαίας, συνολικής έκτασης περίπου 1870 στρεμμάτων, και στα βόρεια το παράκτιο έλος Μίκρας, έκτασης 648 στρεμμάτων. Τα δύο παράκτια έλη έχουν καταγραφεί στη βάση δεδομένων του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων - Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) με κωδικούς EL52208200 και EL52202600 αντίστοιχα. Στους χάρτες που ακολουθούν τα Τσαΐρια βρίσκονται στα ανατολικά του Κόλπου της Θεσσαλονίκης (στη δεξιά πλευρά) και αποτυπώνονται ως αλυκές “Salines”, ανάμεσα στο μικρό και το μεγάλο Έμβολο που εμφανίζεται ως “Cap Bernus” ή “Carabernus”.

Από το 1738 ως το 1810: Αλυκές και αλοπήγια

Τουλάχιστον από τον 18ο αιώνα και ως τις αρχές του 19ου στα Παράκτια Έλη Περαίας και Μίκρας υπήρχαν αλυκές, όπως φαίνεται στους χάρτες του 1738, 1746, 1764 και 1810, όπου σημειώνονται ευδιάκριτα τα αλοπήγια ως “Salines”, ενώ στο Μεγάλο Έμβολο υπάρχει η λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου, κάνοντας σαφές ότι οι αλυκές βρίσκονται σε διαφορετική θέση από τη λιμνοθάλασσα. Η Θ. Πετανίδου στο βιβλίο της «Άλας, το αλάτι στην ευρωπαϊκή ιστορία και τον πολιτισμό» [1] αναφέρει την ύπαρξη αλυκής παρακείμενης της Θεσσαλονίκης το 688 και σημειώνει ακόμη πως «η αλοπηγία περί τη Θεσσαλονίκη φαίνεται να ήκμασε ιδιαίτερα στα χρόνια του Βυζαντίου. Πράγματι περί το 1415 υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη τουλάχιστον δύο σωματεία αλικάρηδων πλήρως απασχολούμενων στις αλυκές». Η οικονομική αυτή δραστηριότητα συνεχίστηκε και μάλιστα επεκτάθηκε όπως αναφέρουν οι Ζουμπάκη κ.α. περιγράφοντας χωριά αλατάδων στις γειτονικές περιφέρειες: “Τον 18ο αιώνα καταγράφονται εννιά χωριά στη διοικητική περιφέρεια της Kαλαμαριάς και του Παζαργκιάχ (Xαλκιδική). Στις αρχές του 19ου αιώνα τα χωριά των αλατάδων έφτασαν τα 21, γεγονός που από μόνο του αποδεικνύει την εντατικοποίηση

βυζαντινά χρόνια” [3], όπου σημειώνει ότι “το δυτικό σύνορο ερχόταν «εἰς τὴν ὁδὸν τὴν ἀπὸ τῶν Ἁλυκῶν εἰς τὴν Γαλάτισσαν ἀπάγουσαν». Και στους δύο ανωτέρω «περιορισμούς», η οδός η οποία μνημονεύεται οδηγούσε όπως φαίνεται από τα δυτικά προς τα ανατολικά, δηλ. από την ακτή του Θερμαϊκού κόλπου προς την ενδοχώρα. Οι Αλυκές που αναφέρονται ως τοπωνύμιο πρέπει χωρίς αμφιβολία να τοποθετηθούν στην ανατολική ακτή του Θερμαϊκού κόλπου, κάπου στην περιοχή από το σημερινό αεροδρόμιο και την Περαία ως την Επανομή.”

1738 Golfe de Salonique levé géométriquement depuis le Cap de Paillouri jusqu’aux embouchures du Verdar en Octobre par Mr Le Roy

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία εγκαταστάσεων ήδη από τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρχικά δεν καταγράφονται στους χάρτες παρεμβάσεις από διευθετήσεις ή αποξηράνσεις, γι’ αυτό άλλωστε είναι εμφανείς οι αλλαγές στην κοίτη του Ανθεμούντα που άλλοτε εκβάλλει μεταξύ των δύο λιμνοθαλασσών και άλλοτε είτε στη βόρεια, είτε στη νότια. Αργότερα θα ξεκινήσουν τα έργα διευθέτησης του ποταμού και με τον έλεγχο της ροής του θα ξεκινήσουν αντιπλημμυρικά και αποστραγγιστικά έργα που θα αλλάξουν την μορφολογία του τοπίου. 1923 - 1984: Αεροδρόμια και η διευθέτηση του Ανθεμούντα Όπως αναφέρουν οι Μπλιώνης και Τρεμόπουλος στο βιβλίο τους «Η Θεσσαλονίκη των νερών» [4] “στην παράκτια υγροτοπική περιοχή του Ανθεμούντα είχε λειτουργήσει κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ένα βοηθητικό αεροδρόμιο διασποράς και στον ίδιο χώρο κατασκευάστηκε το 1938 ο “Πολιτικός Αερολιμήν Θεσσαλονίκης”. Το 1941, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν το αεροδρόμιο ως πολεμικό και έκαναν αρκετές επιχωματώσεις στον υγρότοπο. Το 1958 πραγματοποιήθηκε εκτροπή της κοίτης του Ανθεμούντα στο κανάλι που σκάφτηκε γι’ αυτόν τον λόγο και υπάρχει μέχρι σήμερα, βορειοανατολικά του Αεροδρομίου, στα όρια με τις καλλιέργειες του αγροκτήματος του ΑΠΘ. Το ίδιο έτος και μετά τα έργα εκτροπής, κατασκευάστηκε νέο κτήριο Αεροσταθμού, στη σημερινή θέση. Από την άλλη μεριά του αεροδρομίου, τη νοτιοδυτική, σώζεται ένα άλλο τμήμα του υγρότοπου, τα επονομαζόμενα Τσαΐρια της Περαίας, το οποίο παρά τη μέχρι τώρα απαξίωση και υποβάθμισή του, παραμένει μια πολύτιμη φυσική έκταση που φιλοξενεί πληθώρα ειδών που εξαρτώνται από την περιοδική παρουσία του νερού εκεί και διαθέτει σπάνια και προστατευτέα στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος”. Σε Γερμανικό και Βρετανικό χάρτη του 1943 & 1944 ο Ανθεμούντας δεν έχει διευθετηθεί, αλλά φαίνεται να εκβάλλει στη βόρεια λιμνοθάλασσα. Η τελική διευθέτηση του Ανθεμούντα, που ολοκληρώθηκε στη δεκαετία του ‘50, όρισε την εκβολή του βόρεια από το αεροδρόμιο, προς το έλος της Μίκρας. Σε αεροφωτογραφία του 1945-60 στο Ελληνικό Κτηματολόγιο φαίνεται το μεγάλο αποστραγγιστικό κανάλι νότια του σημερινού ΚΑΠΠΑ και δύο μικρότερα κανάλια κάθετα στην παραλία. Μετά από αλεπάλληλες παρεμβάσεις φτάνουμε τελικά στις αποτυπώσεις του 1982 και 1984 όπου ο υγρότοπος δεν απεικονίζεται καν. Μάλιστα στον Σοβιετικό χάρτη του 1984 η τοποθεσία “ΒΑΛΤΟC” είναι το μόνο στοιχείο που υποδηλώνει το παράκτιο έλος Περαίας. Στην πράξη και παρά την απαλοιφή του υγρότοπου από τους χάρτες, πρόσφατη δορυφορική απεικόνιση

περιοχής, από την ύστερη Εποχή του Χαλκού ως σήμερα, καθώς σταδιακά μετατράπηκε σε μια αλλουβιακή πεδιάδα [5]. Ο ποταμός κατεβάζει φερτές ύλες που αποτίθενται στην ακτή, στην περιοχή που το ποτάμι εκβάλλει στη θάλασσα. Οι φερτές ύλες αυτές συσσωρεύονται με τα χρόνια κι έτσι η εκβολή του ποταμού “προχωρά” αργά αργά προς τη θάλασσα, με αποτέλεσμα

περιοχή είναι πολύ μικρές, και το ποτάμι έχει ήδη διανύσει μία μεγάλη πεδινή διαδρομή, η δύναμη του νερού είναι πια εξασθενημένη, με αποτέλεσμα να μεταφέρονται στις εκβολές μόνο τα πιο λεπτόκοκκα υλικά, δηλαδή τα ελαφρύτερα. Έτσι σχηματίζεται μία εκβολική περιοχή που κυριαρχείται από εκτεταμένες και οιμοιογενείς πλημμυρικές ζώνες. Από την άλλη πλευρά, ο κυματισμός της θάλασσας, προκαλεί διάβρωση στην ακτή, παίρνοντας υλικά, τα οποία όμως γρήγορα αναπληρώνονται από τα φερτά που κατεβάζει το ποτάμι. Με τον τρόπο αυτό διατηρείται η ακτογραμμή, ανάλογα βέβαια και με τις καιρικές συνθήκες, αλλά και με την παροχή του ποταμού, που καθορίζει τη συχνότητα και την ποσότητα των φερτών υλών που φτάνουν στην εκβολή. Στη μάχη αυτή μεταξύ

ενδιαφέρον

[1] Πετανίδου Θ. – Petanidou T. (1997). Άλας: Το αλάτι στην Ευρωπαϊκή Ιστορία και τον Πολιτισμό – Salt: Salt in European History and Civilisation. Δίγλωσση έκδοση. Ελληνικές Αλυκές Α.Ε., Αθήνα, σσ. 383.

[2] Σοφία Ζουμπάκη, Μαρία Γερολυμάτου , Παναγιώτης Μιχαηλάρης, Αγγελική Πανοπούλου, Κώστας Τσικνάκης, Ευαγγελία Μπαλτά “Δίκτυα αλυκών στη Μεσόγειο από την αρχαιότητα έως τα νεότερα χρόνια”

[3] Γεώργιος Χαριζάνης, 2017. “Το αλάτι, οι αλυκές και οι αλυκάριοι της Θεσσαλονίκης στα τελευταία βυζαντινά χρόνια”. ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ (42) σελ. 67-78 [4] Μπλιώνης, Γ., Τρεμόπουλος, Μ., 2017. Η Θεσσαλονίκη των νερών. Εκδόσεις ΑΝΤΙΓΟΝΗ σελ. 368

(“Beach barrier”

γεωμορφολογικό χάρτη), ένα φυσικό φράγμα δηλαδή, που εμποδίζει την είσοδο της θάλασσας. Στην ουσία η επιφάνεια του εδάφους στο έλος, είναι κάτω από το επίπεδο της θάλασσας, όπως φαίνεται στις σχετικές αεροφωτογραφίες από το Κτηματολόγιο, για την περίοδο 1945 - 1960. Μια περιοχή που βρίσκεται ήδη κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, είναι φυσικά πολύ πιο επιρρεπής σε πλημμύρα, αλλά και σε ολοκληρωτική κατάκληση λόγω ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Αυτό άλλωστε δείχνουν και τα μοντέλα που υπάρχουν αναρτημένα σε σχετικές ιστοσελίδες. Στις Εικόνες που ακολουθούν εικονίζονται αριστερά: η περιοχή που βρίσκεται ήδη κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και δεξιά: η περιοχή που θα πλημμυρίσει

[5] Doani et al. 2021 Sedimentological variability and depositional environment of the Anthemountas River (N Greece) during the Late Pleistocene and Holocene. Quaternary International, 589 (2021) 95-111. doi:10.1016/j.quaint.2021.03.044

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

ΕΔΑΦΟΣ

Μπουχάρια και Νοχτάρια

Βάγια Δημαρά * * Ο Βάγια Δημαρά είναι διπλωματούχος αρχιτέκτων μηχανικός

Το γεωλογικό τοπίο μελέτης βρίσκεται στο Μικρόβαλτο, 40 χιλιόμετρα νότια της Κοζάνης. Περιλαμβάνει τους γεωλογικούς σχηματισμούς των Μπουχαριών και Νοχταριών, οι οποίοι ονομάζονται και γεωμορφές. Ο σχηματισμός των γεωμορφών αυτών αποτελείται από μια σειρά ενεργειών που λαμβάνουν χώρα στο έδαφος. Τα πετρώματα, αρχικά αποικοδομούνται με τη διαδικασία της αποσάθρωσης, σπάζουν και διαλύονται. Στη συνέχεια, με τη διαδικασία της διάβρωσης μεταφέρονται κοντά ή μακριά με τη βοήθεια του νερού και του αέρα. Τα Μπουχάρια έχουν ογκώδη τεμάχια στην κορυφή τους, ενώ τα Νοχτάρια έχουν κωνικό σχήμα διότι δεν είχαν πάνω τους αυτά τα τεμάχια για να προστατευτούν και έτσι διαβρώνονται έως και σήμερα. Ως επακόλουθο των ενεργειών των γεωλογικών διαδικασιών έρχεται ο μετασχηματισμός του εδάφους. Το έδαφος καλύπτεται με νέα υλικά και μετατρέπεται σε υπέδαφος. Το γεγονός ότι τα πετρώματα και τα υλικά από τα οποία σχηματίστηκαν τα Μπουχάρια και τα Νοχτάρια υπήρχαν στο εσωτερικό του εδάφους πολλά χρόνια προτού βγουν από αυτό και σχηματίσουν την σημερινή τους μορφή, δηλώνει ότι το έδαφος δεν είναι απλώς η βάση πάνω στην οποία είναι στερεωμένοι οι γεωλογικοί σχηματισμοί, αλλά αποτελεί αρχή και συνέχειά τους. Νοχτάρια Γεωπάρκο Γρεβενών - ΚοζάνηςΕικόνα 2. Νοχτάρια

Όσον αφορά το τοπίο, η τοποθεσία των γεωμορφών χαρακτηρίζεται από ήπιο, λοφώδες ανάγλυφο, αβαθείς χαραδρώσεις και είναι δασώδης. Όλοι οι σχηματισμοί βρίσκονται μέσα στην χαράδρα που υπάρχει στο τοπίο, το κέντρο της οποίας διασχίζει το ρέμα της ποταμιάς. Τόσο τα φυτά όσο και τα ζώα προσδίδουν ζωή στο τοπίο και συνεπώς κίνηση σε αυτό. Tα ζωντανά στοιχεία του χώρου γίνονται αντιληπτά μέσα από την έννοια του χρόνου. Ο χρόνος αποτελεί στοιχείο των γεωμορφών, καθώς αυτές μεταβάλλονται συνεχώς από τη μέρα της δημιουργίας τους έως και σήμερα. Σημαντικό ρόλο στην κατανόηση των χαρακτηριστικών του τοπίου έχει η αντίληψη. Αντίληψη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνει κάποιος τι συμβαίνει γύρω του, να συλλαμβάνει στοιχεία της πραγματικότητας και να διαμορφώνει σαφή εικόνα για πρόσωπα και καταστάσεις. Ανάλογα με τη θέση του επισκέπτη στο τοπίο μελέτης και αυτά που είναι ορατά και αόρατα, επηρεάζεται και η αντίληψή του. Η μορφή των γεωμορφών δημιουργεί διαφορετικές

ακανόνιστο. Μπορεί

αποτελεί μια λεπτή στήλη με

μικρό ογκόλιθο στην

αλλά

πάχους στήλη με έναν μεγάλο ογκόλιθο. Το σχήμα ενός Νοχταριού είναι κωνικό. Τα Νοχτάρια τείνουν να περιγράφονται στο σύνολό τους διότι τα περισσότερα είναι ενωμένα μεταξύ τους. Τα Μπουχάρια είναι περίπου 20 σε αριθμό και το ύψος τους είναι από 2 έως 7 μέτρα, ενώ το ύψος των Νοχταριών μπορεί να ξεπερνά τα 15 μέτρα. Η υφή των κορμών των Μπουχαριών είναι αδρή, με προεξοχές, ακόμη και ολόκληρων πετρωμάτων, σε όλη την επιφάνειά τους, ενώ αυτή του ογκόλιθου στην κορυφή φαίνεται να είναι αρκετά λεία σε κάποιες πλευρές της και αδρή ή με έντονα σκισίματα σε κάποιες άλλες. Η υφή των Νοχταριών είναι επίσης αδρή, αλλά σε μικρότερο βαθμό από αυτή του κορμού των Μπουχαριών.

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία Το ανθρώπινο σώμα αντιλαμβάνεται το περιβάλλον γύρω του μέσω των αισθήσεών του και έτσι προσανατολίζεται σε αυτό. Ο προσανατολισμός βοηθά στην κατανόηση του μεγέθους και του σχήματος του τοπίου, τα οποία όμως διαφοροποιούνται και όταν αλλάζει ο τρόπος θέασής τους. Στην περίπτωση των γεωμορφών, η παρατήρηση τους στο σύνολό τους διαφέρει από την παρατήρηση κάθε γεωμορφής ξεχωριστά και μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικούς συνειρμούς. Τα Μπουχάρια, ως σύνολο, θυμίζουν ένα δάσος ή ένα μικρό χωριό, ενώ ως μονάδες θυμίζουν μανιτάρια ή καμινάδες. Σχετικά με τις παρεμβάσεις στο τοπίο, για την προσέγγιση της περιοχής από τους επισκέπτες δημιουργήθηκαν υποδομές από το Γεωπάρκο Γρεβενών- Κοζάνης. Αυτές περιλαμβάνουν δυο βασικούς διαδρόμους περιήγησης, δυο κιόσκια, έναν οικίσκο υποδοχής και περίφραξη της βόρειας πλευράς. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται μια αρχιτεκτονική που έρχεται να συνομιλήσει με τη φυσική αρχιτεκτονική.

Ως προς την υλικότητα, κύρια υλικά του εδάφους και των γεωμορφών είναι τα πετρώματα από τα οποία δημιουργήθηκαν και αποτελούνται. Τα πετρώματα αυτά συνίστανται από ορυκτά. Σε αυτά ανήκουν οι γνεύσιοι και οι σχιστόλιθοι, μέσω της αποσάθρωσης των οποίων δημιουργήθηκαν οι γεωμορφές των Μπουχαριών και Νοχταριών. Οι μεταμορφώσεις των πετρωμάτων ανήκουν στον γεωλογικό κύκλο μετασχηματισμού. Ο κύκλος αυτός είναι αρκετά αργός, αλλά διαρκής και καθημερινός.

Όπως ο άνθρωπος, έτσι και η πέτρα έχει τη δική της ζωή. Είναι σαν την καρδιά της κινητής ζωής, τον ανθρώπινο σκελετό. Ο Juhani Palasmaa θεωρεί ότι τα φυσικά υλικά ενσωματώνουν τη διάσταση του χρόνου, με το πέρασμα του οποίου αυξάνεται και η φθορά ενός υλικού. Όπως ο άνθρωπος, έτσι και η πέτρα έχει τη δική της ζωή. Είναι σαν την καρδιά της κινητής ζωής, τον ανθρώπινο σκελετό. Ο Juhani Palasmaa θεωρεί ότι τα φυσικά υλικά ενσωματώνουν τη διάσταση του χρόνου, με το πέρασμα του οποίου αυξάνεται και η φθορά ενός υλικού. Η πέτρα, μέσα από χημικές και οργανικές διεργασίες, μεταβάλλεται αργά και σταθερά. Αναπόφευκτα υποβάλλεται στις διαδικασίες της γήρανσης. Αυτό που θεωρείται γήρανση όμως είναι τελικά η επιβεβαίωση ότι η ανόργανη ύλη είναι ζωντανή. Εκτός από την πέτρα, βασικό υλικό σχηματισμού των γεωμορφών είναι το νερό. Είναι αυτό που καθορίζει το ανάγλυφό τους, την ένταση του χρώματός τους και το βαθμό της διάβρωσής τους. Η ύπαρξή του έχει ζωτική σημασία για τις γεωμορφές. Το νερό της βροχής δημιούργησε το σημείο εκκίνησης του σχηματισμού τους, ένα ρέμα. Ο τρόπος που νιώθει κάποιος όταν βρίσκεται στο τοπίο διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το γεγονός της αφάνειας των γεωμορφών κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους είχε ως αποτέλεσμα οι κάτοικοι της περιοχής να τις ερμηνεύουν μέσα από μύθους. Ένα ιδιαίτερα έντονο συναίσθημα και θέμα των μύθων αυτών είναι ο φόβος. Οι κάτοικοι θεωρούσαν ότι μέσα από τα Μπουχάρια, λόγω της όψης τους ως καμινάδες, έβγαιναν διαβόλοι τη νύχτα και τρομοκρατούσαν τους ανθρώπους που πλησίαζαν. Εκτός από φόβο, άλλα συναισθήματα που προκαλούνται στον επισκέπτη του πρωτόγνωρου αυτού γεωλογικού τοπίου είναι η έκπληξη, ο

μιας αχανούς έκτασης. Για να κατανοήσει κάποιος πλήρως το χώρο χρειάζεται

τις αισθήσεις του, να υπάρξει συναισθησία. Συνοψίζοντας, ο χώρος των γεωμορφών είναι γεμάτος φαντασία, έντονα συναισθήματα και πολλές εμπειρίες. Οφείλουμε όλοι μας να τον σεβόμαστε και να βοηθήσουμε στην ανάδειξη και διατήρησή του. Είναι ένα σπάνιο γεωμορφολογικό φαινόμενο, μοναδικό στην Ελλάδα. Ένας τόπος βγαλμένος από παραμύθι, μια ιστορία με Μπουχάρια, Νοχτάρια

Πηγές εικόνων: 01_τοπίο: https://www.tripadvisor.com.gr/Attraction_Review-g660485-d8776643-Reviews-Boucharia_ Geopark-Kozani_Kozani_Region_West_Macedonia.html

02_μπουχάρια: https://www.naturagraeca.com/ws/130,192,320, 1,1,%CE%9C%CF%80%CE%BF%CF%85%CF%87%C E%AC%CF%81%CE%B9%CE%B1

03_νοχτάρια: https://www.agnanti-hotel.gr/gr/boucharia-velvento/ 04_μπουχάρια-νοχτάρια: http://dservionvelventou.gr/leader/?place=%CE %BC%CF%80%CE%BF%CF%85%CF%87%CE%AC% CF%81%CE%B9%CE%B1-%CE%BD%CE%BF%CF%8 7%CF%84%CE%AC%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CE %BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%BF%CE%B2% CE%AC%CE%BB%CF%84%CE%BF%CF%85

δυνατών μελλοντικών χειρισμών ισορροπίας που θα αποφέρουν κάποια-όποια τοπικά πολιτικά οφέλη. Κάποτε. Στο έδαφος των πολιτικών-οικονομικών ανταγωνιστικών σχέσεων που παράλογα έχουν Ο Ιορδάνης Στυλίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο τμήμα Αρχιτεκτόνων.

ΕΔΑΦΟΣ Μια συζήτηση για τις ακτές, τον Θερμαϊκό κόλπο κι ένα νέο ‘’Ελληνικό’’ στις ακτές του Θερμαϊκού...!!! Η δημόσια συζήτηση που παρακολουθήσαμε στο δημαρχείο Θεσσαλονίκης στις 12 Μαρτίου 2022, με θέμα την παρουσίαση πρωτογενούς, περιβαλλοντικά έρμαιου, σχεδίου για την ρύθμιση της παραλιακής γραμμής του Θερμαϊκού κόλπου απέδωσε ελάχιστα ως πρόθεση και παράδειγμα. Στο τέλος της συζήτησης ανακοινώθηκε πως επιμέρους συζητήσεις και μερικοί σχεδιασμοί θα παραχθούν σε αόριστο χρόνο και μη δημόσιους χώρους (ομάδες πολιτικών συμφερόντων) για την συνέχιση της τυπικής διαδικασίας ‘’διαλόγου’’ που χρειάζεται να εξελίσσεται ώστε να ενισχυθεί η σύμβαση της δήθεν δημοκρατικής συμμετοχής στο ισχυρό, παρόλα αυτά, υπόβαθρο πολιτικών εκφράσεων, την ‘’Διαύγεια’’. Το αποτέλεσμα της συζήτησης έφερε στην επιφάνεια το γενικό συνεχές πρόβλημα της ακατάστατης, ανόητης, επιμερισμένης σε θραύσματα σημασίας, αρρύθμιστης, χωρίς πρόθεση και στόχο τακτικής σχέσεων σχεδιασμού για την παραγωγή πολιτικής διεύθυνσης που θα μοιράσει σωστά το ενδιαφέρον των πολιτών για τους τόπους και τα τοπία τους, για την γαλήνη, την χαρά, τις πολλές και πολύτιμες ώρες ανεμελιάς και γιορτής σε χιλιάδες κατοίκους των δήμων που πρόκειται να επηρεαστούν από τις μελλοντικές αποφάσεις και ρυθμίσεις χώρου, χρόνου και σχέσεων. Έφερε στην επιφάνεια την τακτική αδυναμία προσέγγισης και επίτευξης ενιαίου, σοφού, έξυπνου ολοκληρωμένου σχεδίου που θα μεταβάλλει τις ακτές, κάθε ειδικό, συνεχές ή ασυνεχές, πεδίο ζωής, εργασίας και ενδιαφέροντος συλλογικής ζωής σε δείγμα και συμπέρασμα πράξεων, οικείο και σημαντικό τόπο. Μια ποικιλία ανακοινώσεων εκδόθηκε στο περιορισμένο κοινό της συζήτησης, με συνδετικό νοηματικό σκελετό αλλεπάλληλες αοριστολογίες για την πρόθεση των δημοτικών, των περιφερειακών, των διοικητικών ρυθμιστικών αρχών, των ποικίλων γραφείων μελέτης και σχεδιασμού. Φορέων και χειριστών αλλεπάλληλων πραγματικών δεσμών και δεσμεύσεων χρηματοδοτήσεων και θεσμικών περιορισμών, που, φυσικά, απεκάλυπταν το προφανές. Οι αρχές ευθύνης στο σχεδιασμό του παράκτιου μετώπου του Θερμαϊκού κόλπου συγκρατούν και περιορίζουν κάθε απόπειρα ενιαίας ρύθμισης, αλληλεπικαλύπτονται ανταγωνιστικά, εχθρικά, διατηρώντας άτυπα και τυπικά προνόμια ιδιοκτησίας, πολιτικής και οικονομικής, ως εγγυήσεις Ιορδάνης Στυλίδης Προοπτική θέα προς τον Κελάριο Κόλπο και την πόλη Θεσσαλονίκη από το υποβαθμισμένο πάρκο Dauville Μέτωπο βροχής στον Θερμαϊκό κόλπο.

αλλά και πολύ μακρύτερα προς τις ακτές της Πιερίας, τις εγγύς και μακρινότερες ακτές της Χαλκιδικής. Προ πολλού, επίσης

https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20220416180013&startMenu=0

εδάφους και πολιτικών σχέσεων που είτε φυσικάπεριβαλλοντικά (υδροβιότοποι, λόφοι, δέλτα, υποδομές) είτε εξαιτίας ιδιότροπων πολιτικών ενδείξεων εχθρικότητας (δια-δημοτικές συγκρούσεις, ιδιωτικές περιοχές) και άλλων ισχυρών αστικών διαμορφώσεων (διαμορφωμένα δίκτυα σχέσεων με υψηλό κόστος απ-εγκατάστασης, υπάρχουσες εγκαταστάσεις με υψηλό κόστος απ-εγκατάστασης) δεν μπορούν –δεν πρέπει ;- να συναρθρωθούν σε ενιαίο λειτουργικό όλον. Επιπροσθέτως η παραθαλάσσια συγκοινωνία θα αφαιρέσει χιλιάδες ιδιωτικά επιβατηγά αλλά και οχήματα μεταφορών που διασχίζουν σκόπιμα και άσκοπα την πόλη-δήμο Θεσσαλονίκη από και προς τους δήμους στα δυτικά και τα ανατολικά εξαιτίας του ιδιότροπου δικτύου διελεύσεων.

οικοτοπία 4 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία Με αυτή την στρατηγική κίνηση μπορεί να εξουδετερωθεί η υπερβολική κίνηση στο εσωτερικό κυρίως του δήμου Θεσσαλονίκης αλλά και στις παρυφές της πόλης, τον περιφερειακό δρόμο, από οχήματα που οδεύουν από τον νότο ή τον βορρά (Εθνική οδός, Εγνατία οδός) τους καλοκαιρινούς μήνες με σκοπό την προσέγγιση των παραθεριστικών κέντρων στον νομό Χαλκιδικής. Το ίδιο και η τροφοδοσία και οι γενικές μεταφορές. Μπορούμε, δηλαδή, να φανταστούμε, όπως σε όλες τις πόλεις του πλανήτη που διαθέτουν παρόμοια φυσικά χαρακτηριστικά και μετέτρεψαν αυτές τις συνθήκες σε γεννήτριες της ανάπτυξή τους. Τις όχθες των ποταμών, δηλαδή, τις όχθες λιμνών, τις ακτογραμμές των θαλάσσιων κόλπων. Να διεκδικήσουμε την ανάπτυξη ενός ιδιαίτερα οικονομικού και οικολογικά ευσταθούς αειφόρου δικτύου πλωτών μέσων (οχηματαγωγά, επιβατηγά μικρής και μεσαίας χωρητικότητας) με την αναγκαία και ικανή μεταφορική δυνατότητα που θα μεταφέρει οχήματα είτε από την περιοχή του λιμένα προς τις απέναντι ακτές του Θερμαϊκού κόλπου είτε ακόμη μακρύτερα στις δυτικές ακτές του νομού Χαλκιδικής και από εκεί, αντιθέτως, προς τις ακτές της Πιερίας. Είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ τόσο ο διαγωνισμός του 1997 για τον σχεδιασμό αποβάθρων σε οκτώ σημεία του δήμου Θεσσαλονίκης και του δήμου Καλαμαριάς (Α αποβάθρα-αεροδρόμιο) από ισάριθμους κορυφαίους αρχιτέκτονες (Aldo van Eyck, Enric Miralles, Rem Koolhaas, Giancarlode Carlo, Alvaro Siza, Coop Himmelb(l)au, Mario Botta, Finn Geippel), όσο και ο διαγωνισμός για το παράλιο μέτωπο της πόλης που δικαίως τίμησε την έξοχη λύση του κορυφαίου σήμερα Ιάπωνα αρχιτέκτονα Toyo Ito. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πόλη της Θεσσαλονίκης υποστήριζε έναν πανισχυρό τεχνολογικά-οικονομικά στόλο εμπορικών μεταφορικών πλοίων που συνέδεαν την πόλη και, φυσικά, την ενδοχώρα αλλά και τις εγγύς περιοχές των νοτίων Βαλκανίων με τις πόλεις του Εύξεινου πόντου, την εγγύς Ανατολή και την βόρεια Αφρική (Βηρυτός, Σμύρνη, Ιστανμπούλ, Αλεξάνδρεια, Βάρνα, Μπουργκάς, Σαμψούντα, Τραπεζούντα, Αλεξανδρέττα, Χάϊφα) τον 19ο αιώνα (!!!) Πρόσθετη εγγύηση και ευφυής τεχνική προοπτική είναι η εγκατάσταση επιφανειακού ηλεκτροκίνητου

Από την θάλασσα, λοιπόν, και ‘’στους δρομους’’ μπορεί να πραγματοποιηθεί η μεταβολή, ο ιδεώδης μετασχηματισμός, να ελευθερωθεί λειτουργικά η πόλη της Θεσσαλονίκης, οι πολίτες, αλλά και οι πολίτες των πόλεων του πολεοδομικού συγκροτήματος επειδή, όπως ξέρουμε, πόλη δεν είναι μόνο το πολιτικό της κέντρο, η αγορά και η κεντρική πλατεία όπου ασκείται το δικαίωμα της δημόσιας κριτικής, ο χώρος-τόπος των πολιτικών αποφάσεων, αλλά, ιδιαίτερα, τα δίκτυα των δρόμων προς και από τις συνοικίες, τις συγγενείς πόλεις, τα δίκτυα προς τα απέραντα φυσικά πεδία της ζωής, τις καλλιέργειες, τους λόφους και τα εγγύς βουνά. Οι απέναντι ακτές και τα νησιά, οι τόποι σύντομων ή διαρκέστερων διαμονών σε ησυχία, γαλήνη και ειρηνική διάθεση. Οι ποικίλες άτεχνες και αόριστες προτάσεις αλλά και η ασύμβατη με κάθε κοινωνικά εδραιωμένη χωρική, περιβαλλοντικά σπουδαία, αισθητική

έγινε

συνέλευση αντιπροσώπων

Καμία πρόταση για την αισθητική ποιητική διευθέτηση των αδιάθετων ακόμη πολύτιμων τμημάτων χώρου (‘’Αλλατίνη’’, ‘’Κελάριος’’ κόλπος, παράλιο μέτωπο Σοφούλη, παράλιο μέτωπο δήμου Πυλαίας έως το αεροδρόμιο) αλλά υποθέσεις και υπονοούμενα για την βεβαία –θα φανεί- και ραγδαία –θα φανεί, επίσης- επίθεση τεχνικών διευθετήσεων κολοσσιαίας κλίμακας κατασκευών με σκοπό την εκμετάλλευση του παραλίου μετώπου με τον ίδιο τρόπο που επιχειρείται ήδη να συμβεί στο ‘’Ελληνικό’’, στην Αθήνα. Ίσως, αν μετρούσαμε τα διαθέσιμα εμβαδά χώρου να μην υπάρχουν σημαντικές διαφορές..!! •

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Diebedo Francis Kere η Αρχιτεκτονική όπως τη θέλουμε

Ιορδάνης Στυλίδης

Ο Diebedo Francis Kere γεννήθηκε στη χώρα Burkina Faso (‘’χώρα των έντιμων ανθρώπων’’). Χώρα της δυτικής Αφρικής, χωρίς πρόσβαση στην θάλασσα. Χωρίς υπόβαθρο εκπαίδευσης, πολιτικής και κοινωνικής άνεσης, για τους πολίτες της. Χωρίς τεχνικό υπόβαθρο υποδομών για την παροχή νερού, ηλεκτρισμού, χωρίς, φυσικά, οποιαδήποτε δυνατότητα ορισμών και παραδειγμάτων αρχιτεκτονικής έκφρασης όπως θέλουμε και επιθυμούμε. Τιμήθηκε με το βραβείο Pritzker Architecture Price, βραβείο που αποδίδεται κάθε χρόνο σε εν ζωή αρχιτέκτονα με έργο που συνδυάζει την αισθητική-τεχνική δυνατότητα, το όραμα και την αφοσίωση επιφέροντας σημαντικά για την ανθρωπότητα αποτελέσματα στο κτισμένο περιβάλλον. Ο μεγαλύτερος γιός του αρχηγού ενός χωριού αλλά και ο πρώτος που εντέλει κατόρθωσε να παρακολουθήσει σχολείο μακριά, φυσικά, από το χωριό και την οικογένειά του. Εμπειρία καταλυτική καθώς, όπως θυμάται, έπρεπε να υποφέρει για ώρες μαζί με εκατό ακόμη παιδιά σε αίθουσες κατασκευασμένες από τσιμεντότουβλα, χωρίς δροσιά και επαρκές φως. Όπως αναφέρει : ‘’μεγάλωσα σε μια κοινότητα όπου δεν υπήρχε παιδική χαρά αλλά, παρόλα αυτά η κοινότητα λειτουργούσε σαν οικογένεια. Ο χώρος ζωής, παιχνιδιού και προστασίας οριζόταν από τα όρια του χωριού. Οι ημέρες μας περνούσαν καθώς προσπαθούσαμε να εξασφαλίσουμε τροφή και νερό αλλά ταυτόχρονα να είμαστε μαζί, να συζητάμε μαζί, να κτίζουμε σπίτια μαζί. Εκεί όπου, σε κάποιο δωμάτιο, η γιαγιά μου διηγούταν ιστορίες σε ελάχιστο φως προτρέποντάς μας να μείνουμε μαζί, κοντά, ώστε να ενισχύσουμε την αίσθηση του χώρου ασφαλείας και ονείρων’’. Αυτή ήταν και η πρώτη αίσθηση για την αρχιτεκτονική ως δείγμα και αποτέλεσμα βίωσης/ εμπειρίας χώρου και σχέσεων. Αρχιτεκτονική που, πολύ αργότερα, με την επιστροφή του στη χώρα και την περιοχή της νεότητάς του ρύθμισε με τη φράση : ‘’η σωστή αρχιτεκτονική στην χώρα μου πρέπει να συνδυάζει τη ρύθμιση του φωτός με τον τρόπο που επιθυμούμε, όσο θέλουμε, από την πλευρά και στην γωνία που θέλουμε, πάνω στον πίνακα και στα θρανία και την άνεση, την δροσιά, που πρέπει επίσης να ρυθμίζουμε, εξουδετερώνοντας την θερμική ισχύ του ήλιου.’’

(Gando Primary School, Gando, Burkina Faso, 2001) χτίστηκε

της περιοχής όπου μεγάλωσε. Οι συγχωριανοί του προσέφεραν την εμπειρία τους (μαστορική), την εργασία και τα υλικά από την περιοχή συμμετέχοντας στον σχεδιασμό και την κατασκευή του κτιρίου, δημιουργώντας ακριβώς, με τα χέρια τους, κάθε συστατικό του (αρχιτεκτονικά μέλη, αντικείμενα) οδηγούμενοι από τις ιδέες και τις προτάσεις του χρησιμοποιώντας υλικά του τόπου αλλά σύγχρονες τεχνικέςαισθητικές πρακτικές της μηχανικής. Το σχολείο στο χωριό Gando τιμήθηκε με το βραβείο Aga Khan Award για την αρχιτεκτονική, το 2004. Η δημιουργία πολλών ακόμη σχολείων βασικής

αρχιτεκτονική KERE η αρχιτεκτονική όπως τη θέλουμε

90 91

και ανώτερης εκπαίδευσης αλλά και κλινικών που ακολουθούσαν το τεχνικό, αισθητικό και πολιτικό συμμετοχικό παράδειγμά του στις χώρες Kenya, Mozambique και Uganda είχε σαν αποτέλεσμα μια εκθετική ανάπτυξη της κοινωνικής-πολιτικής ανάπτυξης των περιοχών. Υψηλός ρυθμός εκπαίδευσης νέων αλλά και εξαιρετικές συνθήκες ιατρικής φροντίδας, ανάδυση νέων εργασιακών ευκαιριών ως συνδέσμων μεταξύ της κατασκευαστικής παράδοσης και των σύγχρονων τακτικών τεχνικών για την οικονομία (οικολογία), τα υλικά και την κατασκευή, σταθεροποίησαν

Ευρώπης, του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Έχει τιμηθεί με πολλά διεθνή βραβεία και είναι επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Harvard, Yale και στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της πόλης Βερολίνο. •

η ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ (ομάδα, πολιτική συσπείρωση για την οικολογία και την αποΑνάπτυξη) εξελίσσει το ενδιαφέρον της και επισκέπτεται κείμενα, βιβλία και αρχεία ζωτικών ιδεών που συγκρατούν και υπερασπίζουν τις σκέψεις για την εύρωστη και χαρούμενη ζωή. Τροφοδοτεί τη στοχαστικη διάθεση των μετόχων της για το περιβάλλον, τη σημασία του, τις πρακτικές, τις διαβεβαιώσεις και τις υστερήσεις του τρέχοντος παραδείγματος πολιτισμού. Σκοπεύει και διαπραγματεύεται κριτικά τους ορισμούς, τους περιορισμούς και τις εξόδους στα πολλαπλά πεδία δράσης και διεκδίκησης νοήματος.