Oikotopia2020 - 1

οικοτοπία https://www.oikotopia2020.gr/

τεύχος 2 - ΙΑΝΟΥΑΡIΟΣ 2021

περιοδικό, δράσεις για την οικολογία και την απο-ανάπτυξη πολιτικές, κοινωνίες, διηγήσεις επικαιρότητα Προς μία νέα πολιτική μείωσης των δρόμων • Ναυτικοί ελιγμοί στην ανατολική Μεσόγειο θάλασσα Από το 2020 στο 2050, νέοι στόχοι για την Ε.Ε. • οι αόρατοι, οι αόρατες και οι ορατές προκλήσεις • Προστατεύοντας τις οικοσυστημικές υπηρεσίες - έργο IMPRECO • Τέλος εποχής για τους γύπες ; θεωρία / απόψεις «περιβαλλοντικά εγκλήματα γένους... αρσενικού» • COVID 19, οι εκλογές στις Η.Π.Α. και ο κόσμος κριτική / σκέψεις • Διατήρηση των τελευταίων περιοχών χωρίς δρόμους στην Ελλάδα • Υπερβολικές στοχαστικές αναγνώσεις της φύσης σημειώματα • Δημόσια πάρκα, κήποι και καλλιέργειες στην Ιαπωνία • Tribute στο άσημο βουνό ταξιδιωτικά δοκίμια • ΤΟΚΙΟ - Ιαπωνία, σημειώματα και μικρά κείμενα για ένα ταξίδι

για την υπεράσπιση κάθε και όλων των περιορισμένων και ολοκληρωμένων σχέσεων με την φύση

συντακτική επιτροπή • Ιωάννα Θεοδοσίου • Πέτρος Κακούρος • Πέρη Κουράκλη • Γιώργος Κωστάκος • Μαρία Παναγιωτοπούλου • Μιχάλης Προμπονάς

2021

2

• Γιάννα Νίκης - Σαραντοπούλου • Ιορδάνης Στυλίδης

τεύχος

περιοδικό | δράσεις

σελιδοποίηση - τεχνικός έλεγχος Ιορδάνης Στυλίδης Δημήτριος Στυλίδης

οικοτοπία https://www.oikotopia2020.gr/

περιοδικό, δράσεις για την οικολογία και την απο-ανάπτυξη ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 επιφυλλίδα - Οικοτοπία Ιορδάνης Στυλίδης

επικαιρότητα 10 2021 προς μια νεα Ευρωπαϊκή και Εθνική πολιτική μείωσης των δρόμων Βασιλική Κατή

16 Ναυτικοί ελιγμοί στην ανατολική Μεσόγειο θάλασσα μια πράσινη οπτική για την Ελληνοτουρκική ένταση Γιάννης Παρασκευόπουλος, Αλία Παπαγεωργίου

22 Από το 2020 στο 2050 - νέα εποχή, νέοι στόχοι για την Ευρωπαϊκή Ένωση Πέρη Κουράκλη

26 οι αόρατοι, οι αόρατες και οι ορατές προκλήσεις Δομίνικος Κυριάκος Χρυσίδης

30 Προστατεύοντας τις οικοσυστημικές υπηρεσίες στην Κρήτη- Έργο IMPRECO Μιχάλης Προμπονάς

36 τέλος εποχής για τους Γύπες ; (μέρος 1ο/3) Μαρία Παναγιωτοπούλου, Καλλιόπη Στάρα,

Παναγιώτης Αζμάνης, Ρήγας Τσιακίρης

θεωρία / απόψεις 40 «Περιβαλλοντικά εγκλήματα γένους... αρσενικού» Μαρία Μανιαδάκη

44 COVID 19, οι εκλογές στις Η.Π.Α. και ο κόσμος Tapio Kanninen

κριτική / σκέψεις video 52 Διατήρηση των τελευταίων περιοχών χωρίς δρόμους της Ελλάδας ως αδιατάρακτα τοπία υψηλής φυσικότητας και οικολογικής αξίας (video) Βασιλική Κατή

54 υπερβολικές στοχαστικές αναγνώσεις της φύσης Ιορδάνης Στυλίδης

σημειώματα 58 δημόσια παρκα, κήποι και καλλιέργειες στην Ιαπωνία Ιορδάνης Στυλίδης

62 Tribute στο άσημο βουνό video syvilina

ταξιδιωτικά δοκίμια ISSUU, ψηφιακό τεύχος 64 ΤΟΚΙΟ - Ιαπωνία, σημειώματα και μικρά κείμενα για ένα ταξίδι Ιορδάνης Στυλίδης

Οικοτοπία

ονομάστηκε το περιοδικό που από το 1989 όρισε την γενική και κάθε ειδική συζήτηση για το περιβάλλον. Για τις πολιτικές σχέσεις-δράσεις των ανθρώπων –πολλών ανθρώπωνγια την προστασία του. Εδώ, στην χώρα μας, στον χώρο μας, αλλά και εκεί, μακρύτερα. Πολύ και πάρα πολύ μακρύτερα. Επειδή κάθε φορά που καταρρέει το εκεί, το εδώ υποφέρει και κινδυνεύει επίσης. Για την υπεράσπιση κάθε και όλων των περιορισμένων και ολοκληρωμένων σχέσεων με την φύση, καθώς ο πολιτισμός και οι εξελίξεις του, ο τρόπος που εκδηλώθηκε και επικράτησε η οικονομία του καπιταλισμού, συνέβαλαν στην συστηματική παραβίαση αλληλοσυνδεμένων φυσικών και τεχνικών συστημάτων ισορροπίας.

οικοτοπία https://www.oikotopia2020.gr/

περιοδικό, δράσεις για την οικολογία και την απο-ανάπτυξη τεύχος 2 πολιτικές, κοινωνίες, διηγήσεις κείμενα, video, εικόνες, πολυ-μέσα

• Βασιλική Κατή • Γιάννης Παρασκευόπουλος • Αλία Παπαγεωργίου • Πέρη Κουράκλη • Μιχάλης Προμπονάς • Μαρία Παναγιωτοπούλου • Παναγιώτης Ασμάνης • Tapio Kanninen • Ρήγας Τσιακίρης • Καλλιόπη Στάρα • Μαρία Μανιαδάκη • Δομινικος Κυριάκος Χρυσίδης • Ιορδάνης Στυλίδης • suvilina

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Οικοτοπία Οικοτοπία ονομάστηκε το περιοδικό που από το 1989 όρισε την γενική και κάθε ειδική συζήτηση για το περιβάλλον. Για τις πολιτικές σχέσεις-δράσεις των ανθρώπων –πολλών ανθρώπων- για την προστασία του. Εδώ, στην χώρα μας, στον χώρο μας, αλλά και εκεί, μακρύτερα. Πολύ και πάρα πολύ μακρύτερα. Επειδή κάθε φορά που καταρρέει το εκεί, το εδώ υποφέρει και κινδυνεύει επίσης. Για την υπεράσπιση κάθε και όλων των περιορισμένων και ολοκληρωμένων σχέσεων με την φύση, καθώς ο πολιτισμός και οι εξελίξεις του, ο τρόπος που εκδηλώθηκε και επικράτησε η οικονομία του καπιταλισμού, συνέβαλαν στην συστηματική παραβίαση αλληλοσυνδεμένων φυσικών και τεχνικών συστημάτων ισορροπίας.

Οικοτοπία

Οικοτοπία Οικοτοπία ονομάστηκε το περιοδικό που από το 1989 όρισε την γενική και κάθε ειδική συζήτηση για το περιβάλλον. Για τις πολιτικές σχέσεις-δράσεις των ανθρώπων –πολλών ανθρώπων- για την προστασία του. Εδώ, στην χώρα μας, στον χώρο μας, αλλά και εκεί, μακρύτερα. Πολύ και πάρα πολύ μακρύτερα. Επειδή κάθε φορά που καταρρέει το εκεί, το εδώ υποφέρει και κινδυνεύει επίσης. Για την υπεράσπιση κάθε και όλων των περιορισμένων και ολοκληρωμένων σχέσεων με την φύση, καθώς ο πολιτισμός και οι εξελίξεις του, ο τρόπος που εκδηλώθηκε και επικράτησε η οικονομία του καπιταλισμού, συνέβαλαν στην συστηματική παραβίαση αλληλοσυνδεμένων φυσικών και τεχνικών συστημάτων ισορροπίας. Ο οίκος, όπως μάθαμε και χρησιμοποιούμε εδώ, στην χώρα μας, στον χώρο μας, είναι λέξη-δείκτης σημασίας και νοήματος χιλιάδες χρόνια τώρα. Δεν είναι μόνον η κατοικία, ο περιτοιχισμένος θύλακας ήρεμης, ευτυχισμένης, αρμονικής ζωής, αλλά, πολύ περισσότερο η πόλη, η αγορά, της πόλης, όπου συγκεντρώνουμε κάθε αγαθό, κάθε ιδέα, κάθε διάλογο, κάθε πολιτική και φιλοσοφική τακτική πρόταση για την βαθμιαία ή δραστική αναδιαμόρφωσή της. Αναδιαμόρφωση των πολιτικών σχέσεων, του εαυτού, του χρόνου που αφιερώνουμε στις εκδηλώσεις της επιθυμίας μας. Ακόμη περισσότερο, οίκος είναι, η επικοινωνία και η αδελφική σχέση με τους κατοίκους της διπλανής κατοικίας, με την γειτονιά, όπου εκθέτουμε καθημερινά τον εαυτό μας, συμπράττουμε, εξαπολύουμε τον ενθουσιασμό και την διάθεσή μας στην αλληλέγγυα προστασία όλων όσων συγκατοικούν και ρυθμίζουν τον μεριστό και διαθέσιμο χώρο της έκτασής της. Ακόμη περισσότερο, οίκος είναι, τα δίκτυα των δρόμων, που οδηγούν οπωσδήποτε στην αγορά αλλά και στην ύπαιθρο των καλλιεργειών και της κοπιαστικής ζωής με το έδαφος, το υπέδαφος και τις λεπτές εκδηλώσεις του καιρού. Των κοπιαστικών και περιεκτικών νοήματος εργασιών της συγκομιδής, της σποράς, της εκλεπτυσμένης προσοχής του ουρανού και των φαινομένων του, την εποπτεία του εγγύς και μακρινότερου ορίζοντα για να προσδιορίσουμε μια αλλαγή και να προστατευτούμε ή να υποδεχτούμε το αποτέλεσμά της. Των συγκεντρώσεων κάθε οφέλους της γης και των σωστών μεταφορών, των ασφαλίσεων σε αποθήκες, των διασφαλίσεων της σωστής διανομής, που σημαίνει την προστασία της πόλης, των θεσμών, των γειτονιών, της συλλογικής ευτυχίας, της εύφορης ζωής. Οίκος είναι και οι διευθετήσεις, επειδή όλοι μαζί το αποφασίσαμε, των λειτουργιών της πόλης. Το εδώ των εργαστηρίων όπου παράγονται τα αντικείμενα που υποστηρίζουν τις ανέσεις μας και το εκεί των κατοικιών που διαθέτουν κήπους και ψηλά σκιερά δένδρα για το απόγευμα. Το εκεί της ζωηρής συζήτησης και του συμποσίου και το εδώ της ησυχίας, της σιωπής, των χαδιών, της περιποίησης του σώματος. Οίκος είναι, πολύ περισσότερο, τα γνωστά και άγνωστα στους πολλούς μονοπάτια προς το κοντινό δάσος με τα πουλιά και την πηγή, την μικρή λίμνη. Το μονοπάτι που οδηγεί στην κοντινή πόλη όπου αφήνουμε να απολυθούν οι πολιτικές διαθέσεις μας, από όπου οδηγούμε ένα φορτίο τροφής επειδή κάτι δεν πήγε καλά, εκεί, και πρέπει να περάσουν, να περάσουμε, με ασφάλεια το χειμώνα. Να μείνουν ασφαλείς και να ησυχάσουμε από την ασφάλειά τους. Οίκος είναι, επίσης, η συνέλευση των πόλεων, το ισχυρό πολιτικό υπόβαθρό μας που διαμέσου του τακτοποιούμε ή προετοιμαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε μαζί ένα μήνυμα του καιρού ή μια σημείωση σημασίας για ένα κίνδυνο, μια απειλή που, κάπουκάπου μπορεί να απορρυθμίσει τον τόπο και τα τοπία του.

ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ

6

7

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Γιαυτό, επειδή ο οίκος έχει, χιλιάδες χρόνια τώρα, αυτό το συμπαγές πολιτικό και φιλοσοφικό, ακριβές και εύπλαστο νόημα, όταν αυτό το νόημα κατανοείται και ελέγχεται, ορίζεται και υπερασπίζεται σωστά, επαληθεύεται και αναδιατάσσεται συνέχεια, όταν χρειαστεί, όσο χρειαστεί, η επικράτεια της ισχύος του ορίζει και την ταυτότητα του τόπου. Οι τόποι δεν υπάρχουν αν δεν υπάρχει το ευφυές, έξυπνο, γυμνασμένο και ριψοκίνδυνο στις αναγνώσεις τους βλέμμα που εποπτεύει την σημασία και τα νοήματά τους. Οι τόποι δεν υπάρχουν αν δεν αναλαμβάνεται η ευθύνη της ανάγνωσης, της εννόησης, της προστασίας τους. Οι τόποι χρειάζεται να διαβάζονται και να απασχολούν την συνείδηση, να στηρίζονται στην επίγνωση του περιέχοντος λόγου τους, του περιεχόμενου των συστάσεών τους. Το περιοδικό οικοτοπία ξεκίνησε, λοιπόν, το 1989. Καθόρισε την συζήτηση και σύστησεπροστάτευσε τον στρατηγικό πυρήνα των συλλογών σκέψης και ιδεών για τους τόπους και τα τοπία τους, τις σχέσεις των ανθρώπων με τον χρόνο και τους χώρους τους. Αυτή η ‘’χώρα’’ κειμένων και κατοίκων, ασκητών/τριών και τεχνητών/τριων, κάθε ειδικής και γενικής σημασίας πρόκειται να φιλοξενήσει και πάλι τους λόγους και τους διαλόγους των υπερασπιστών της, να ορίσει και να οριστεί, να εκταθεί και να συμπεριλάβει, να κρίνει και να κριθεί, να ασκήσει, να ονομάσει σωστά, με ευκρίνεια, τα σημεία και τα συμβάντα που αναβλύζουν και διαμορφώνουν συνεχώς τον πλανήτη, να διαθέσει το απόθεμα του λόγου της -να είναι, να υπάρχει- στον πολιτισμό που μας συμπεριλαμβάνει.

εκκίνηση

8

• εξώφυλλο του ΈΝΤΥΠΟΥ περιοδικού ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ • σχέδιο ΟΙ ΜΗΝΕΣ από έκδοση ημερολογίου για τις ‘‘ΓΙΟΡΤΕΣ της ΓΗΣ’’ © Ιορδάνης Στυλίδης @ ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ

9

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Π.Α.Δ. Τύμφης

προς μια νέα Ευρωπαϊκή και Εθνική πολιτική μείωσης των δρόμων https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20201227102528&startMenu=0;%20 font-size:%2011pt;

Οι δρόμοι διευκολύνουν την επικοινωνία των ανθρώπων, τη διακίνηση των αγαθών και είναι συνώνυμοι της «ανάπτυξης» στη συνείδηση του μέσου πολίτη. Είναι όμως πάντα καλός ένας νέος δρόμος; Χρειάζεται να διανοίγονται νέοι δρόμοι στις τελευταίες παρθένες φυσικές περιοχές του πλανήτη; Η απάντηση είναι ένα ηχηρό «όχι» από τους επιστήμονες παγκοσμίως. Οι δρόμοι θεωρούνται ίσως η πιο καταστροφική παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση όταν διεισδύουν σε τέτοιες περιοχές μεγάλης οικολογικής αξίας.

επικαιρότητα προς μια νέα Ευρωπαϊκή και Εθνική πολιτική μείωσης των δρόμων

Καλός δρόμος, κακός δρόμος… Οι δρόμοι διευκολύνουν την επικοινωνία των ανθρώπων, τη διακίνηση των αγαθών και είναι συνώνυμοι της «ανάπτυξης» στη συνείδηση του μέσου πολίτη. Είναι όμως πάντα καλός ένας νέος δρόμος; Χρειάζεται να διανοίγονται νέοι δρόμοι στις τελευταίες παρθένες φυσικές περιοχές του πλανήτη; Η απάντηση είναι ένα ηχηρό «όχι» από τους επιστήμονες παγκοσμίως. Οι δρόμοι θεωρούνται ίσως η πιο καταστροφική παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση όταν διεισδύουν σε τέτοιες περιοχές μεγάλης οικολογικής αξίας. Η βιοποικιλότητα χάνεται και οι οικοσυστημικές υπηρεσίες φθίνουν. Πολλές τέτοιες υπηρεσίες παρέχει η φύση δωρεάν, όπως η προστασία από τις φυσικές καταστροφές, η ρύθμιση του κλίματος, η επικονίαση, ή η διατήρηση του υδρολογικού ισοζυγίου. Αν αυτές υποβαθμιστούν περαιτέρω, ο κίνδυνος όχι απλά για την ευμάρεια, αλλά και για την ίδια την επιβίωση της ανθρωπότητας είναι υπαρκτός. Οι δρόμοι απειλούν τη βιοποικιλότητα Νέα δεδομένα ήρθαν στο φως της δημοσιότητας αυτή τη χρονιά για την κατάσταση της φύσης στον πλανήτη (IPBES) και στην Ευρώπη (E.E.A.). Οι δύο εκθέσεις καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: Η κατάσταση της φύσης είναι πλέον ανησυχητική, απειλούμενη σοβαρά από την αλλαγή της χρήσης γης, την υπερβολική χρήση των φυσικών πόρων, την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση και τα εισβλητικά είδη, με φθίνουσα σειρά σπουδαιότητας. Οι δρόμοι συνδέονται και με τις πέντε κύριες αιτίες απώλειας της βιοποικιλότητας.

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΤΗ

10

11

Το τρίπτυχο δρόμοι-αλλαγή χρήσης γης-απώλεια βιοποικιλότητας Στη Βραζιλία Έστω ότι ένας δρόμος κατασκευάζεται σε ένα παρθένο τροπικό δάσος της Βραζιλίας, δίνοντας πρόσβαση για πρώτη φορά σε εταιρείες να εισέρθουν στο οικοσύστημα για να αποψιλώσουν το δάσος και να καρπωθούν τη ξυλεία του, να προχωρήσουν σε εξορυκτικές δραστηριότητες και εν τέλει να το μετατρέψουν σε βοσκότοπο για βοοειδή. Το δασικό οικοσύστημα χάνεται, μαζί του και όλοι οι πληθυσμοί των ειδών που φιλοξενούσε και οι γενετικοί τους πόροι, οι οποίοι ίσως να έκρυβαν την ουσία που θα θεράπευε τον καρκίνο. Ιοί και παράσιτα, με ξενιστές τα είδη του δάσους, έχουν πιθανόν μεταφερθεί τώρα στους «εισβολείς» - δηλαδή ίσως να ξεκίνησε μια νέα πανδημία για την ανθρωπότητα. Το δάσος έχει τώρα μετατραπεί σε ένα πολύ πιο υποβαθμισμένο οικοσύστημα βοσκοτόπου με φθίνουσες οικοσυστημικές υπηρεσίες, καθώς ένας βοσκότοπος όχι μόνο έχει μικρότερη βιοποικιλότητα από ένα πλούσιο τροπικό δάσος, αλλά επιπλέον αποθηκεύει πολύ λιγότερο νερό στον υδροφόρο ορίζοντα και πολύ λιγότερο άνθρακα στο έδαφος. Και για του λόγου του αληθές, το 30% των ανθρωπογενών εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα απομακρύνονται από τα χερσαία οικοσυστήματα, με τα τροπικά δάση να έχουν το μεγαλύτερο ρόλο σε αυτό και άρα στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Άρα, ο νέος δρόμος ενέτεινε το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής από τα αέρια του θερμοκηπίου που εκλύθηκαν για να κατασκευαστεί η άσφαλτος, αλλά και από την απώλεια του τροπικού δάσους. Είναι ένα τυπικό παράδειγμα των σοβαρών επιπτώσεων που έχει η αλλαγή της χρήσης γης, με έναυσμα το νέο δρόμο. Συνήθως αυτός ο «πρώτος δρόμος» συνοδεύεται από επιπλέον επέκταση του οδικού δικτύου με όλες τις παραπάνω αθροιστικές επιπτώσεις, κάτι που φέρεται ως «μεταδοτική ανάπτυξη».

Π.Α.Δ. Περιοχή Άνευ Δρόμων Τμήμα γης με έκταση πάνω από 1km² που βρίσκεται τουλάχιστον 1km² μακριά από τον πλησιέστερο δρόμο IRBES Διακυβερνητική βάση δεδομένων για τη βιοποικιλότητα και τις οικο-συστημικές Υπηρεσίες.

E.E.A. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Στην Ελλάδα Έστω ότι ένας νέος δρόμος διανοίγεται για πρώτη φορά σε βουνό της Πίνδου για να κατασκευαστεί μια ξενοδοχειακή μονάδα και ένα αιολικό πάρκο. Ο δρόμος διασχίζει το δάσος και φτάνει στα ορεινά λιβάδια όπου θα γίνουν τα έργα. Ήδη έδωσε πρόσβαση στην ξύλευση υπεραιωνόβιων δέντρων, και οι πληθυσμοί προστατευόμενων ειδών που εξαρτώνται από τα ώριμα δέντρα, όπως οι δρυοκολάπτες και τα σαπροξυλικά έντομα θα μειωθούν. Λόγω της πρόσβασης που έδωσε ο δρόμος ήρθε και μια νέα επένδυση: μια μεγάλη κτηνοτροφική μονάδα βοοειδών. Η υπερβόσκηση έχει τώρα μειώσει δραματικά τους πληθυσμούς των ειδών της χλωρίδας, και εντομοπανίδας, συμπεριλαμβανομένων και των επικονιαστών, στο συγκεκριμένο τμήμα του βουνού, ενώ μία πηγή δεσμεύτηκε για τις αυξημένες ανάγκες των κτηνοτροφικών ζώων. Η μεταδοτική ανάπτυξη έφερε στο μεταξύ και άλλα αιολικά πάρκα στην περιοχή και τα άλλοτε εκτεταμένα ορεινά φυσικά λιβάδια έχουν τώρα μετατραπεί σε ένα μωσαϊκό από μικρά λιβαδικά κομμάτια που διαχωρίζονται από δρόμους και τεχνητές επιφάνειες. Έχει λάβει χώρα δηλαδή το φαινόμενο του κατακερματισμού που επηρεάζει αρνητικά όλα τα είδη και ιδιαίτερα αυτά που χρειάζονται πολύ χώρο για να ζήσουν. Το αγριόγιδο ήδη εγκατέλειψε το βιότοπό του και συγκεντρώθηκε σε μικρό κομμάτι του βουνού, μακριά από δρόμους, αποφεύγοντας την όχληση από τη θήρα και τη λαθροθηρία. O πληθυσμός της προστατευόμενης πεταλούδας Parnassius apollo μειώθηκε, γιατί οι δρόμοι και οι επιχωματώσεις τους μείωσαν την έκταση που φύονταν τα φυτά του γένους Sedum από τα οποία η πεταλούδα εξαρτάται. Ίσως και να εξαφανιστεί από το βουνό, εξαρτάται από την έκταση των δρόμων και της υπερβόσκησης. Δύο ενδημικά και κρίσιμα κινδυνεύοντα είδη άπτερων ακρίδων που ζούσαν αποκλειστικά σε λίγα στρέμματα στη ράχη του βουνού ίσως και να εξαφανιστούν από τον πλανήτη, αν οι επιχωματώσεις λάβουν χώρα τυχαία στο περιορισμένης έκτασης ενδιαίτημά τους. Οι δε οικοσυστημικές υπηρεσίες υποβαθμίστηκαν, αφού μεγάλο μέρος του εδάφους έχει σφραγιστεί και η φωτοσύνθεση, ο κύκλος του νερού ή του αζώτου δεν μπορούν να λάβουν χώρα πάνω σε τεχνητές επιφάνειες. Και αν οι τεχνητές επιφάνειες επεκταθούν πολύ, το νερό της βροχής, που τώρα πέφτει πολύ πιο

επικαιρότητα προς μια νέα Ευρωπαϊκή και Εθνική πολιτική μείωσης των δρόμων

12

13

έντονα σε λιγότερο χρόνο λόγω της κλιματικής αλλαγής, δεν θα μπορεί πια να απορροφηθεί από το έδαφος και αναμένονται διάβρωση και πλημμύρες που ενδέχεται να πλήξουν τα χωριά στους πρόποδες του βουνού. Ο «πρώτος δρόμος» είναι το έναυσμα της καταστροφικής παρέμβασης του ανθρώπου στη φύση. Η διεθνής σκηνή Το 2004 χρόνια έθεσα διστακτικά για πρώτη φορά το μείζον πρόβλημα των δρόμων στο Ευρωπαϊκό Τμήμα της Εταιρείας Βιολογίας Διατήρησης (SCB), μιας διεθνούς επιστημονικής οργάνωσης. Έβλεπα την απορρόφηση επιδοτήσεων για την αλόγιστη διάνοιξη νέων ορεινών δρόμων, χωρίς μελέτη σκοπιμότητας και χωρίς να καλύπτονται πραγματικές ανάγκες της ευρύτερης κοινωνίας και την καταστροφή που ακολουθούσε... Χρειάστηκε να περάσουν λίγα χρόνια για να ωριμάσει η ιδέα. Το 2007 δημιουργήθηκε η κρίσιμη μάζα επιστημόνων με ανάλογες εμπειρίες σε άλλες περιοχές της γης, ώστε να ξεκινήσουμε όλοι μαζί ένα όμορφο ταξίδι διεθνούς συνεργασίας για την προώθηση των ΠΑΔ: δημοσιεύσεις, ομιλίες σε συνέδρια, συζητήσεις με πολιτικούς, ψηφίσματα, εκδηλώσεις… Εκείνη την περίοδο συνάντησα τον Έλληνα Ευρωβουλευτή κ. Κρίτωνα Αρσένη, ο οποίος αντιλήφθηκε τη σπουδαιότητα του θέματος και εργάστηκε ανελλιπώς επ’ αυτού, δίνοντάς στις ΠΑΔ παγκόσμια πολιτική διάσταση, και φέροντας το θέμα στη συνδιάσκεψη κορυφής των Ηνωμένων Εθνών Rio+20 (side event: 2012). Η μαγική σύνδεση επιστήμης – πολιτικής είχε γίνει, και η ιδέα της διαφύλαξης των ΠΑΔ είχε μεγάλη απήχηση, καθώς παγκόσμιοι φορείς την υποστήριξαν ενθέρμως (IUCN, UNEP, Conservation International, Tebtebba). Το επόμενο βήμα: έπρεπε να παράγουμε δεδομένα σε παγκόσμια κλίμακα. Παρά την απουσία χρηματοδότησης, δέκα επιστήμονες από έξι χώρες εργαστήκαμε για τρία χρόνια και δημοσιεύσαμε το 2016 τον πρώτο παγκόσμιο χάρτη των ΠΑΔ στο περιοδικό Science. Το άρθρο μας παρουσίαζε το πρόβλημα κατάτμησης της Γης (600.000 κομμάτια), αναδείκνυε τη σημασία των ΠΑΔ για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες και για την επίτευξη των

Π.Α.Δ. Περιοχή Άνευ Δρόμων Τμήμα γης με έκταση πάνω από 1km² που βρίσκεται τουλάχιστον 1km² μακριά από τον πλησιέστερο δρόμο IRBES Διακυβερνητική βάση δεδομένων για τη βιοποικιλότητα και τις οικο-συστημικές Υπηρεσίες.

E.E.A. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

παγκόσμιων στόχων της βιοποικιλότητας (Aichi) και των Στόχων της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Είχε πολύ μεγάλη απήχηση αλλά δεν έχει υπάρξει ακόμη νομική δέσμευση για την προστασία των ΠΑΔ, εκτός βέβαια από τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου από το 2001 προστατεύονται δια νόμου τεράστιες εκτάσεις δασών χωρίς δρόμους. Σήμερα ίσως είναι η στιγμή να θέσουμε το θέμα στο τραπέζι των συζητήσεων για την αναχαίτηση της κατάτμησης των φυσικών οικοσυστημάτων της Ευρώπης και της Ελλάδας με θεσμικό τρόπο, μέτρα και πολιτικές. Το Ελληνικό παράδειγμα Το 2019 ξεκινήσαμε στο Εργαστήριό μας νέα έρευνα για την Ελλάδα, με συντονιστή την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Πίνδο Περιβαλλοντική και με τη χρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου. Προϊόν της δουλειάς μας ήταν μεταξύ άλλων μια διεθνής επιστημονική εργασία στο περιοδικό Biological Conservation. Η έρευνά μας κατέδειξε το πρόβλημα κατακερματισμού της χώρας. Όπου και να πάμε στη χώρα, είμαστε δίπλα σε δρόμο: η πιθανότητα να στεκόμαστε εντός μιας ΠΑΔ είναι μικρότερη από 5%! Την Ελλάδα σήμερα διατρέχει ένα εκτεταμένο δίκτυο δρόμων άνω των 367.000 χιλιομέτρων, θρυμματίζοντας το τοπίο της σε πάνω από 4600 κομμάτια. Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως έχουν μείνει λιγότερες από 1.115 ΠΑΔ, και από αυτές λιγότερες από 143 ΠΑΔ άνω των 10 km2. Η χώρα έχει γενικά πολύ μικρότερο βαθμό κατακερματισμού από ότι η Ευρώπη, αλλά ο βαθμός αύξησής του είναι ταχύτερος. Έξι βουνά της Ελλάδας είναι μεγάλης φυσικότητας και παραμένουν «παρθένα» αφού δεν υπάρχει πρόσβαση με μηχανοκίνητα μέσα: Λευκά όρη της Κρήτης, Τύμφη, Όλυμπος, Ταΰγετος, Σάος της Σαμοθράκης και Σμόλικας, καλύπτοντας συνολικά το 0,51% της χερσαίας έκτασης της χώρας.

επικαιρότητα προς μια νέα Ευρωπαϊκή και Εθνική πολιτική μείωσης των δρόμων

Προς μία Ευρωπαϊκή πολιτική λιγότερων δρόμων Η έρευνά μας παρουσιάζει ένα νέο δείκτη για τον εντοπισμό των ΠΑΔ, προτείνει τη θεσμοθέτηση του 2% του εδάφους της Ευρώπης ως ΠΑΔ (Εuropean Roadless Rule), και υπογραμμίζει την ανάγκη της αποθάρρυνσης έργων και δραστηριοτήτων που απαιτούν τη διάνοιξη νέων δρόμων σε φυσικά οικοσυστήματα και έχουν μεγάλο οικολογικό αποτύπωμα στην έκταση γης που καταναλώνουν. Τόσο η διαθέσιμη πλούσια επιστημονική τεκμηρίωση επί των αρνητικών επιπτώσεων των δρόμων όσο και η χρονική συγκυρία συνηγορούν υπέρ μιας τέτοιας πολιτικής. Η Ευρώπη έχει θέσει από το 2011 το στόχο της μη αύξησης των τεχνητών επιφανειών στο έδαφός της έως το 2050 (no net land take), αλλά έχει αποτύχει στην επίτευξή του. Η πρόσφατη Ευρωπαϊκή Στρατηγική της Βιοποικιλότητας με ορίζοντα το 2030 όμως έρχεται ως ορόσημο στην περιβαλλοντική ιστορία της Ευρώπης. Θέτει μεταξύ άλλων ως στόχο την αύξηση των προστατευόμενων περιοχών στο 30% του Ευρωπαϊκού εδάφους, και για πρώτη φορά αναφέρεται στην «αυστηρή προστασία» του 10% αυτής της έκτασης. Οι ΠΑΔ θα μπορούσαν κάλλιστα να θεωρηθούν ως κριτήριο για την επιλογή αυτών των αυστηρά προστατευόμενων ζωνών ή ως νέες ζώνες σύνδεσης των περιοχών του δικτύου Φύση 2000. Προς μία εθνική πολιτική λιγότερων δρόμων Ίσως είναι καιρός η Ελλάδα να διαμορφώσει μια σθεναρή εθνική πολιτική για τη διατήρηση του μεγάλου βιολογικού της πλούτου, των οικοσυστημικών υπηρεσιών και του Ελληνικού τοπίου, μέσω της εφαρμογής μέτρων για τη μείωση του κατακερματισμού και της επέκτασης της τεχνητής γης. Η προστασία των ΠΑΔ είναι ένα ξεκάθαρο, δυναμικό, μετρήσιμο, φθηνό και αποτελεσματικό μέτρο σε αυτήν την κατεύθυνση. Θέσαμε τα επιστημονικά μας ευρήματα στην κρίση της Ελληνικής Πολιτείας (επιστολή 22/11/2020) και το θέμα εξετάζεται από το αρμόδιο Υπουργείο, ενώ συζητήθηκε στο Ελληνικό Κοινοβούλιο (22/12/2020). Σήμερα, ως επιστήμονες καταθέτουμε τις προτάσεις μας στην κρίση της κοινωνίας, ως έναυσμα ενός ευρύτερου κοινωνικού διαλόγου, για το πώς θα θέλαμε να είναι όχι μόνο το οικονομικό αλλά και το φυσικό τοπίο της Ελλάδας του 2030 με όρους βιώσιμης ανάπτυξης. Με το βλέμμα στο 2021 Το 2020 ήταν το έτος που ήρθαν στο φως πολλά νέα δεδομένα, και εν μέσω COVID19 τέθηκαν σε ισχύ η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα. Το 2021 θα είναι επομένως ένα κρίσιμο έτος για την εφαρμογή αυτών των πολιτικών. Διακυβεύονται πολλά και πρέπει να κερδίσουμε το στοίχημα. Και αυτό δεν γίνεται με ευχολόγια, ημίμετρα και χωρίς νομικά δεσμευτικούς όρους. Ακολουθώντας το παράδειγμα των νομικά δεσμευτικών στόχων και μέτρων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, είναι καιρός να θέσουμε αντίστοιχα νομικά δεσμευτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης της βιοποικιλότητας, ξεκινώντας από τα γενεσιουργά αίτιά της, ήτοι λαμβάνοντας μέτρα για την ανάσχεση του κατακερματισμού και της σφράγισης των φυσικών οικοσυστημάτων. Οι πρώτες αντιδράσεις από την πολιτική ηγεσία της χώρας ήταν θετικές για τη διαφύλαξη των έξι μεγαλύτερων ΠΑΔ. Ας ελπίσουμε πως η προστασία θα επιτευχθεί και στην πράξη!

14

15

Προτείνουμε προς την Ελληνική Πολιτεία • Θεσμοθέτηση των έξι τελευταίων βουνών χωρίς δρόμους, ως Π.Α.Δ.

• Αναθεώρηση της κείμενης νομοθεσίας (νόμος 4685/2020) ώστε να συγκλίνει με τους στόχους της Ευρωπαϊκής και της Εθνικής στρατηγικής για τη βιο-ποικιλότητα, λαμβάνοντας υπόψιν έννοιες όπως οι πράσινες υποδομές, η αναχαίτηση του κατακερματισμού και η αποκατάσταση της φύσης. Η θεσμική προστασία του 2% της χερσαίας έκτασης της χώρας, ως Π.Α.Δ. θα ήταν ένα γενναίο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση.

• Ενσωμάτωση των Π.Α.Δ. στις ειδικές περιβαλλοντικές Μελέτες για την θεσμοθέτηση των χρήσεων γης στις περιοχές του δικτύου Natura2000

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Ναυτικοί ελιγμοί στην ανατολική Μεσόγειο θάλασσα: μια πράσινη οπτική για την ελληνοτουρκική ένταση https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20201220105500&startMenu=0

Τον περασμένο Αύγουστο, η στρατιωτική ένταση με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο κράτησε για πρώτη φορά παραπάνω από μήνα, 10 φορές περισσότερο από προηγούμενα θερμά επεισόδια. Για πρώτη επίσης φορά, ενεργή στρατιωτική παρουσία στη θερμή περιοχή είχαν και άλλες χώρες: Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ, Ισραήλ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σε συντονισμό με Ελλάδα και Κύπρο, η Ρωσία σε κοινές ασκήσεις με την Τουρκία. Η ένταση διατηρήθηκε και στη συνέχεια, καθώς η Τουρκία υπαναχώρησε στα μέσα Οκτωβρίου

επικαιρότητα Ναυτικοί ελιγμοί στην ανατολική Μεσόγειο θάλασσα

Ναυτικοί ελιγμοί στην ανατολική Μεσόγειο θάλασσα: μια πράσινη οπτική για την ελληνοτουρκική ένταση

Τον περασμένο Αύγουστο, η στρατιωτική ένταση με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο κράτησε για πρώτη φορά παραπάνω από μήνα, 10 φορές περισσότερο από προηγούμενα θερμά επεισόδια. Για πρώτη επίσης φορά, ενεργή στρατιωτική παρουσία στη θερμή περιοχή είχαν και άλλες χώρες: Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ, Ισραήλ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σε συντονισμό με Ελλάδα και Κύπρο, η Ρωσία σε κοινές ασκήσεις με την Τουρκία. Η ένταση διατηρήθηκε και στη συνέχεια, καθώς η Τουρκία υπαναχώρησε στα μέσα Οκτωβρίου και επανέλαβε τις έρευνες για φυσικό αέριο, αυτή τη φορά πολύ εγγύτερα σε ελληνικά χωρικά ύδατα. Στην Ανατολική Μεσόγειο, ο ανοιχτός θαλάσσιος χώρος μεταξύ Κρήτης, Κύπρου και νότιας Μικράς Ασίας, έχει ζωτική σημασία για όλες σχεδόν τις γύρω χώρες. Η Τουρκία τη θεωρεί “μαλακό της υπογάστριό”, η Ελλάδα γέφυρα αμυντικής ενοποίησης με την Κύπρο (όπου Ελλάδα και Τουρκία παραμένουν εγγυήτριες χώρες), η Κύπρος πύλη προς την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη, το Ισραήλ τη βλέπει ως το «στρατηγικό του βάθος». Αυτή τη στιγμή η διαμάχη επικεντρώνεται στα δικαιώματα Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και στα πιθανά υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το τουρκικό ερευνητικό “Ορούτς Ρέϊς” ερευνούσε τον βυθό μιας μεγάλης διαφιλονικούμενης θαλάσσιας περιοχής, με συνοδεία στολίσκου τουρκικών πολεμικών πλοίων. Σε μικρή απόσταση παρακολουθούσε παρόμοια ελληνική ναυτική δύναμη, με συνεχείς διαμαρτυρίες. Σε μια πρώτη απόπειρα διαμεσολάβησης από τη Γερμανική Προεδρία της Ε.Ε., τον περασμένο Ιούλιο, φάνηκε αρχικά ότι η Τουρκία σταμάτησε τις έρευνες και την ένταση. Επανέλαβε ωστόσο την έρευνα στις αρχές Αυγούστου, κλιμακώνοντας την ένταση, έπειτα από μία συμφωνία μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου,– πιθανόν με διαμεσολάβηση ΗΠΑ και Γαλλίας. Η Ελληνο-Αιγυπτιακή συμφωνία ήταν προσεκτικά διατυπωμένη, αφήνοντας ανοιχτό για την Τουρκία να πετύχει τελικά τον ζωτικοτερο πυρήνα των διεκδικησεων της για ΑΟΖ στην διαφιλονικούμενη περιοχή. Ωστόσο ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την κατήγγειλε ως “μονομερή ενέργεια της Ελλάδας”, πιθανά ανησυχώντας ότι εξουδετέρωνε το Τουρκολυβικό Σύμφωνο του Νοεμβρίου 2019, που η Τουρκία θεωρεί πολύτιμο διπλωματικό χαρτί της. Το μη κυρωμένο αυτό μνημόνιο «αναγνωρίζει» μηδενική επήρεια για ΑΟΖ σε κάθε γειτονικό νησί τρίτων χωρών, ακόμη και στην Κρήτη. Μια περίπλοκη αντιπαράθεση, που συνδαυλίζεται από τα ορυκτά καύσιμα Στο πλαίσιο της εντεινόμενης κλιματικής κρίσης και της ευρωπαϊκής δέσμευσης για μηδενικές καθαρές εκπομπές ώς το 2050, μια τέτοια διένεξη δείχνει εντελώς ανεπίκαιρη και παρωχημένη: ακόμη και για τον (ήδη ξεπερασμένο και επικίνδυνα μετριοπαθή) στόχο των 2ο C, το 80% των επιβεβαιωμένων αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων πρέπει να παραμείνει για πάντα στη γη. Για ποιο λόγο λοιπόν να επενδύσει κανείς σε έρευνες για επιπλέον αποθέματα; Η απάντηση είναι ότι η σπουδή για νέες έρευνες και εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως και για έλεγχο των δρόμων μεταφοράς τους, συχνά αποδεικνύεται εργαλείο γεωπολιτικού ελέγχου και καταλύτης για εντάσεις και συγκρούσεις. Από την έναρξη της αντιπαράθεσής της με το Ισραήλ, το 2010, η Τουρκία επενδύει ιδιαίτερα στο πολεμικό της ναυτικό της και παρουσίασε το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας”, με στόχο να μεγιστοποιήσει τη δυνητική της ΑΟΖ. Το δόγμα υποστηρίζει ότι μόνο ηπειρωτικές ακτές μπορούν

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΙΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

16

17

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

να έχουν επήρεια σε ΑΟΖ – , αμφισβητώντας ευθέως την ελληνική κυριαρχία σε οποιοδήποτε νησί δεν κατονομάζεται ρητά σε διεθνείς συνθήκες και διεκδικώντας σχεδόν όλη την επίσημα οριοθετημένη Κυπριακή ΑΟΖ για λογαριασμό της Τουρκοκυπριακής διοίκησης, που η ίδια έχει εγκαθιδρύσει στο βόρειο μέρος του νησιού. Συχνά δείχνει προθυμία για επίδειξη στρατιωτικής ισχύος προκειμένου να υποστηρίξει τις φιλοδοξίες της ως περιφερειακής δύναμης, χωρίς πάντως χειροπιαστά κέρδη μέχρι στιγμής. Η Ελλάδα φαίνεται έχει υιοθετήσει στόχο για “ΑΟΖ μέχρι την Κύπρο” (συχνά αναφέρεται εδώ ως «υφαλοκρηπίδα του Καστελόριζου»), που θα περιόριζε δραστικά την τουρκική ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο – αναμφίβολα ένας σοβαρός λόγος για την ανοιχτή υποστήριξη που δίνει στον στόχο αυτό το Ισραήλ. Παρά τις αντιρρήσεις της Τουρκίας, το Καστελόριζο των 500 κατοίκων φαίνεται να δικαιούται όντως ΑΟΖ, αν και πιθανά με περιορισμένη επήρεια, όπως και άλλα μικρά ελληνικά νησιά στο Ιόνιο. Ωστόσο μια ελληνική ΑΟΖ θα έφθανε «μέχρι την Κύπρο» μόνο αν αναγνωριζόταν 100% επήρεια και στη μικροσκοπική γειτονική νησίδα της Στρογγύλης/ Ρω, που πάντως προς το παρόν δεν παρουσιάζει διαχρονικό ιστορικό μόνιμης κατοίκησης, όπως απαιτεί η νομολογία των Διεθνών Δικαστηρίων. Το Ισραήλ έχει αναπτύξει στρατηγική συνεργασία με Ελλάδα και Κύπρο, με στόχο οικονομίες κλίμακας για τις δικές του υποθαλάσσιες εξορύξεις φυσικού αερίου, αλλά και αναχαίτιση της Τουρκίας, που θεωρεί σοβαρό του αντίπαλο. Το αμφιλεγόμενο σχέδιο του East-Med – υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου 1.900 χιλιομέτρων προς Ελλάδα και Ιταλία, κόστους 7,5 δισ. Ευρώ, που προωθείται δραστήρια από το Ισραήλ και επιδοτείται από την Ε.Ε. - βρίσκεται σε αρχικό στάδιο, αλλά αποτελεί έμμεση διακήρυξη ότι η Ελληνική ΑΟΖ φτάνει όντως μέχρι την Κυπριακή.

Επηρεάζοντας την κοινή γνώμη Η ένταση επηρεάζει την κοινή γνώμη και στις δύο πλευρές των συνόρων: Στην Τουρκία, έχουμε έντονη εθνικιστική πλειοδοσία, πικρόχολη εικόνα για την Ελλάδα ως πιόνι του Ισραήλ και της Δύσης, καθώς και συνεχή διαβήματα για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, με παράλληλη αναβίωση των τουρκικών διεκδικήσεων για τα λεγόμενα «νησιά απροσδιόριστης κυριαρχίας». Στην πραγματικότητα τα περισσότερα από αυτά τα νησιά είτε περιλαμβάνονται στη συμφωνία οριοθέτησης μεταξύ Τουρκίας και Ιταλίας του 1932 (όταν τα Δωδεκάνησα ήταν στην κυριαρχία της Ιταλίας), ή βρίσκονται εντός αναγνωρισμένων εθνικών υδάτων, ενώ κάποια είναι και κατοικημένα, με ελληνικές τοπικές αρχές για πάνω από 100 χρόνια. Στην Ελλάδα διαμορφώνεται διακομματική συναίνεση για νέο γύρο ανταγωνισμού εξοπλισμών, όπως και για κάθε συμμαχία που “θα σταματούσε τον Ερντογάν”, ανεξάρτητα από τις επιδόσεις κάποιων συμμάχων (όπως το Ισραήλ ή η Σαουδική Αραβία) στη συμμόρφωση με το Διεθνές Δίκαιο ή στο σεβασμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ θα επεκταθούν, ενώ οι προμήθειες οπλικών συστημάτων το 2021 θα είναι 4-5 φορές υψηλότερες από το 2020, ως μέρος εξοπλιστικού προγράμματος ύψους 10 δις ευρώ. Οι περισσότερες παραγγελίες για πολεμικά αεροπλάνα, φρεγάτες και υποβρύχια φαίνονται προσανατολισμένες περισσότερο για παρατεταμένες επιχειρησιακές δυνατότητες σε ανοικτές θάλασσες, παρά για υπεράσπιση εθνικών συνόρων και νησιών. Οι Ευρωπαίοι πιστωτές της χώρας φαίνεται ότι πλέον ενθαρρύνουν αυτές τις δαπάνες, καθώς η μερίδα του λέοντος προορίζεται για τις ευρωπαϊκές

επικαιρότητα Ναυτικοί ελιγμοί στην ανατολική Μεσόγειο θάλασσα

πολεμικές βιομηχανίες, ειδικά τις Γαλλικές. 17.000 νέες θέσεις μόνιμων στρατιωτικών θα δημιουργηθούν την επόμενη 5ετία, μαζί με αύξηση στρατιωτικής θητείας κατά 33% με Ισραηλινού τύπου στράτευση όλων στα 18 χωρίς αναβολές. Αισιόδοξη νότα αποτελεί πάντως η αυξανόμενη υποστήριξη για άμεση επίλυση των διαφορών μέσω της διπλωματικής οδού και των διεθνών δικαστηρίων.

Μπορούν οι Πράσινες προτάσεις να δώσουν λύσεις στο αδιέξοδο; Υπάρχει εύκολη διέξοδος από όλα αυτά; Τα κοινοβουλευτικά κόμματα στην Ελλάδα ομοφωνούν για νέες εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου, ενώ υποστηρίζουν τον αγωγό East-Med και τη “στρατηγική συμμαχία” με το Ισραήλ. Ενδεικτικό είναι ότι υπάρχει μία μόνο ελληνική υπογραφή (της Σ. Σακοράφα) ανάμεσα στους 1,080 Ευρωπαίους κοινοβουλευτικούς, που προειδοποιούσαν τον Ιούνιο του 2020 κατά του ισραηλινού σχεδίου για προσάρτηση της Κοιλάδας του Ιορδάνη Letter by European Parliamentarians Against Israeli Annexation | Palestinian Territories | West Bank (scribd.com) . Στο κλίμα αυτό, η αριστερή αντιπολίτευση του ΣΥΡΙΖΑ φθάνει κάποιες φορές να πλειοδοτεί απέναντι στη συντηρητική κυβέρνηση της ΝΔ για “σταθερή στάση” έναντι της Τουρκίας. Πέρα από το ΚΚΕ που καταγγέλλει τις συμμαχίες με το Ισραήλ και τη Δύση, μόνη αξιοσημείωτη διαφοροποίηση αποτελεί το ΜΕΡΑ25 που πρόσφατα ανασκεύασε προηγούμενη θέση του για ελληνοτουρκική συνεκμετάλλευση πετρελαίου και φυσικού αερίου, υιοθετώντας επιλογή μηδενικών νέων εξορύξεων ορυκτών καυσίμων και προτείνοντας συνδιάσκεψη όλων των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου για από κοινού οριοθέτηση των ΑΟΖ τους. Προφανής λύση, που προς το παρόν υποστηρίζεται μόνο από τους Πράσινους, θα ήταν η επ’ αόριστον παύση κάθε έρευνας για πετρέλαια και φυσικό αέριο, τουλάχιστον σε όλες τις αμφισβητούμενες περιοχές έως ότου ολοκληρωθεί η νόμιμη οριοθέτηση των ΑΟΖ. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, θα παραμεριζόταν το κρισιμότερο εργαλείο δημιουργίας εντάσεων και προβολής στρατιωτικής ισχύος. Κεντρική θέση στις προτάσεις των Πράσινων Οι Πράσινοι για τα Ελληνοτουρκικά και την κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο - Prasinoi έχει συνεπώς το αίτημα για μια “νέα Βέρνη” στην Ανατολική Μεσόγειο, παρόμοια με την Ελληνοτουρκική συμφωνία της Βέρνης του 1976 που σταμάτησε στην πράξη κάθε έρευνα για πετρέλαια στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου. Μια τέτοια πρόταση θα διέσωζε την αξιοπρέπεια όλων των πλευρών, ενώ βασίζεται και στο Άρθρο 83 του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας. Έτσι οι εντάσεις με τα ερευνητικά δεν θα μπορούσαν να επαναλαμβάνονται ανά πάσα στιγμή, όπως τώρα. Επιπλέον, αποτελούσε πιθανόν το μόνο θέμα που μπορούσε να τεθεί σε διαπραγμάτευση με την Τουρκία, ακόμη και όσο διαρκούσαν οι έρευνες του «Ορούτς Ρέις». Σε μια εποχή αμοιβαίων εντάσεων, οι Πράσινοι της Τουρκίας και της Ελλάδας επέλεξαν, αντίθετα, να οικοδομούν γέφυρες. Στις 15 Αυγούστου 2020 οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ έδωσαν στη δημοσιότητα κοινή δήλωση «Ο εθνικισμός είναι αδιέξοδος. Να σταματήσουν οι έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο!» - Prasinoi με τους Πράσινους της Τουρκίας Yeşiller Meclisi, για οριστικό τερματισμό όλων των ερευνών για υδρογονάνθρακες και των εξορύξεων στην Ανατολική Μεσόγειο, ξεκινώντας από την Ελλάδα και την Τουρκία.

18

19

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Ανάμεσα στις προτάσεις των Πράσινων, ενόψει και της κλιματικής κρίσης και της Ευρωπαϊκής δέσμευσης για μηδενικές καθαρές εκπομπές το 2050, κεντρική θέση έχει ένα τριπλό ΟΧΙ: τόσο στην κλιμάκωση της αντιπαράθεσης, όσο και σε κάθε συνεκμετάλλευση ή μονομερή παραχώρηση χώρου ΑΟΖ. Τα θαλάσσια οικοσυστήματα αποτελούν παγκόσμια κοινά και έχουν ανάγκη από προστασία. Ιδανικά, Ελλάδα και Τουρκία θα έπρεπε να παραιτηθούν αμοιβαία από τις διεκδικήσεις τους για ΑΟΖ. Αν κάτι τέτοιο αποδειχθεί ανέφικτο, θα πρέπει να αναζητήσουν συμφωνία για μηδενικές εξορύξεις, ακόμη και μετά την τελική οριοθέτηση των ΑΟΖ. Σε περίπτωση μη συμφωνίας, η Ελλάδα θα πρέπει να υιοθετήσει μονομερώς ένα τέτοιο μορατόριουμ για όλον τον εθνικό χώρο και τις θαλάσσιες ζώνες της, όπως έχουν ήδη κάνει Γαλλία, Ισπανία και Πορτογαλία.

Ασφάλεια μέσω διπλωματίας, όχι μέσω στρατιωτικοποίησης Οι μακραίωνες ελληνοτουρκικές αμφισβητήσεις, εύκολα μπορούν εύκολα να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης για νέες εντάσεις και συγκρούσεις. Είναι επιτακτικό να επιλυθούν με διπλωματικά μέσα, σε πλαίσιο οικοδόμησης της ειρήνης και σεβασμού στο Διεθνές Δίκαιο (όπου πλέον περιλαμβάνεται και το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας). Η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών μπορεί επίσης να περιλάβει την επίλυση διαφορών για πού ξεκινούν αυτές οι ζώνες: η Ελλάδα θα χρειαστεί να λάβει οριστική απόφαση για το αν (και πού) θα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα πέρα από το τωρινό εύρος των 6 μιλίων, στηριζόμενη ίσως και σε μια ανεπικύρωτη ελληνοτουρκική συμφωνία εμπειρογνωμόνων του 2004 για μερική επέκταση με παράλληλη ευθυγράμμιση του ελληνικού εναέριου χώρου και διατήρηση ανοικτού διαδρόμου διεθνών υδάτων στη μέση του Αιγαίου. Οι τουρκικοί ισχυρισμοί για νησιά “απροσδιόριστης κυριαρχίας” θα χρειαστεί ίσως να διερευνηθούν επί της ουσίας, αποκλειστικά ως προς τη νομική τους βάση, ώστε να σταματήσουν να γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον εθνικισμό. Η διαμεσολάβηση της Ε.Ε. οφείλει να διασφαλίσει λύσεις συμβατές με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και τη διεθνή νομιμότητα. Θέματα όπου αποτυγχάνουν οι προσπάθειες για επίτευξη συμφωνίας, θα παραπέμπονται στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Όσο η Τουρκία εξακολουθεί να συμπεριφέρεται αντίθετα με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, η ενταξιακή της υποψηφιότητα στην Ε.Ε. θα παραμένει είναι παγωμένη: θα συνεχίζει όμως να μένει ανοικτή, ως κίνητρο για ενδεχόμενη μελλοντική στροφή της πολιτικής της. Κύριο εμπόδιο σε οποιοδήποτε σχέδιο για διεθνή συνδιάσκεψη για την Ανατολική Μεσόγειο, αποτελεί σήμερα η μη αναγνώριση της Κύπρου από την Τουρκία. Υπάρχει λοιπόν επείγουσα ανάγκη και για βιώσιμη διευθέτηση στην Κύπρο, βασισμένη στο πλαίσιο του ΟΗΕ το 2017 για διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, με αποκλεισμό κάθε «δικαιώματος» μονομερούς στρατιωτικής παρέμβασης ακόμη και από εγγυήτριες χώρες. Για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση, χρειάζεται ένα συνολικό Πράσινο Σχέδιο για ολόκληρη την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, που θα ρυθμίζει τη σταδιακή κατάργηση της χρήσης όλων των ορυκτών καυσίμων. Αφετηρία θα μπορούσε να είναι η οριστική εγκατάλειψη κάθε νέας αναζήτησης και εξόρυξης φυσικού αερίου και πετρελαίου. Το Φόρουμ Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου – EMGF πρέπει να αναπροσανατολιστεί, προς τη βελτίωση της περιβαλλοντικής ασφάλειας και τον σχεδιασμό της οριστικής κατάργησης των ορυκτών καυσίμων. Υπό τον νέο προσανατολισμό, στο φόρουμ θα πρέπει να προσκληθεί και η Τουρκία,

επικαιρότητα Ναυτικοί ελιγμοί στην ανατολική Μεσόγειο θάλασσα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σε θέση να συμβάλει στην ειρήνη και τη σταθερότητα – και να αναχαιτίσει την τουρκική τακτική των μονομερών ενεργειών – αποφεύγοντας να παγιδεύσει την Ελλάδα σε μια νέα κούρσα εξοπλισμών που απειλεί με νέα χρεοκοπία μια χώρα με ήδη δυσβάστακτο χρέος. Σε καιρούς οικολογικής κρίσης και πανδημίας, η ασφάλεια δεν μπορεί πλέον να εκφράζεται μόνο, ούτε κυρίως, με στρατιωτικούς όρους.

Δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στο GREEN EUROPEAN JOURNAL

Eastern Mediterranean Manoeuvres: Alternatives to Greece and Turkey’s Tensions (greeneuropeanjournal.eu) Ελληνική μετάφραση: Μαρία Παναγιωτοπούλου, Γιάννης Παρασκευόπουλος

20

21

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Άγριες τουλίπες (Tulipa doerfleri) Νομός Ρεθύμνου, Κρήτη © Πέρη Κουράκλη @ ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ

Από το 2020 στο 2050: νέα εποχή - νέοι στόχοι για την Ευρωπαϊκή Ένωση https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20210109091055&startMenu=0;

Το 2020 ήταν έτος ορόσημο για όλες τις θεματικές περιβαλλοντικές Στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τις αρχές του 21ου αιώνα. Tο 2020 έφερε νέες ή βελτιωμένες τις Στρατηγικές αυτές για τις επόμενες δεκαετίες μέχρι το 2050. Παράλληλα, η ΕΕ αποφάσισε ότι μέχρι το 2050 θα πρέπει να επενδύσει σοβαρά στην πράσινη ανάπτυξη, σχηματοποιώντας αυτή την πολιτική και οικονομική απόφαση με την ενοποίηση διαφορετικών πολιτικών και χρηματοδοτήσεων υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμμαχίας (Green Deal)

επικαιρότητα Από το 2020 στο 2050, νέα εποχή, νέοι στόχοι για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Από το 2020 στο 2050: νέα εποχή – νέοι στόχοι για την Ευρωπαϊκή Ένωση Το 2020 ήταν έτος ορόσημο για όλες τις θεματικές περιβαλλοντικές Στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τις αρχές του 21ου αιώνα. Tο 2020 έφερε νέες ή βελτιωμένες τις Στρατηγικές αυτές για τις επόμενες δεκαετίες μέχρι το 2050. Παράλληλα, η ΕΕ αποφάσισε ότι μέχρι το 2050 θα πρέπει να επενδύσει σοβαρά στην πράσινη ανάπτυξη, σχηματοποιώντας αυτή την πολιτική και οικονομική απόφαση με την ενοποίηση διαφορετικών πολιτικών και χρηματοδοτήσεων υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμμαχίας (Green Deal).

ΠΕΡΗ ΚΟΥΡΑΚΛΗ

α. Θεματικές Στρατηγικές της Ε.Ε. Το 2020 ήταν πάντα ένα έτος ορόσημο για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Κράτη Μέλη είχαν μεταφέρει από τις αρχές του 21ου αιώνα όλους τους δύσκολους στόχους για το φυσικό περιβάλλον το 2020, ένα έτος που φάνταζε τότε μακρινό και «εύηχο». Στην πορεία των είκοσι χρόνων, κάποιοι από τους στόχους επιτεύχθηκαν (λίγοι), άλλοι ενισχύθηκαν με ακόμη πιο φιλόδοξους στόχους και δράσεις (αρκετοί), ενώ άλλοι απλά εγκαταλείφθηκαν. Σε αυτά τα χρόνια το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής έγινε ακόμη πιο επιτακτικό, οπότε ο μετριασμός και η αποτροπή των κλιματικών αλλαγών για τη φύση και των άνθρωπο μπήκε σοβαρά στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Και ακριβώς επειδή αυτή η νέα («κλιματική») μάχη χρειάζεται χρόνο για να κερδηθεί, τέθηκε ένα νέο έτος ως ορόσημο, το 2050 με έτη ενδιάμεσης «αξιολόγησης» και «επαναπροσδιορισμού» τα έτη 2030 και 2040. Έτσι, μετά την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των κύριων περιβαλλοντικών στρατηγικών της ΕΕ τη διετία 2019-2020, η ΕΕ ανακοινώνει σταδιακά τις νέες περιβαλλοντικές πολιτικές μέχρι το 2030. Για το 2030 οι θεματικές στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης διατηρούνται, όμως διασυνδέονται ορθότερα (καλύτερη διακυβέρνηση). Προσπαθούν δηλαδή να εξαλείψουν στις νέες τα αντικρουόμενα σημεία μεταξύ των στρατηγικών (ήταν μνημειώδεις οι αντικρούσεις στους στόχους για το 2020 μεταξύ Στρατηγικής της Βιοποικιλότητας και Στρατηγικής για το Κλίμα, Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα ή Στρατηγικής για την Βιοποικιλότητα με τη Δασική Στρατηγικής και Θαλάσσια Στρατηγική). Η Στρατηγική για το Κλίμα συνεχίζει την υλοποίηση της αφού είχε 30ετή ορίζοντα εφαρμογής, όπως και η Θαλάσσια Στρατηγική που επιπλέον έχει μορφή Οδηγίας Πλαίσιο. Η νέα Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα έχει δημοσιοποιηθεί (2020-2030), ενώ η νέα Δασική Στρατηγική είναι υπό διαμόρφωση (2020-2030) μέσω συναντήσεων κορυφής ή εμπειρογνωμόνων και δημοσίων διαβουλεύσεων. Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική, δηλαδή η Αγροτική Στρατηγική, δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, γιατί συνδέεται άμεσα με τη χρηματοδότηση από τα Κράτη Μέλη και το Brexit, υπάρχουν όμως συγκεκριμένες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί του περιεχομένου της. Οι θεματικές Στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι απλά σχέδια υπό χάρτου, είναι κρίσιμα εργαλεία αποφάσεων, παρόλο που είναι γενικές μη δεσμευτικές πολιτικές αποφάσεις. Είναι εργαλεία γιατί συνδέονται έμμεσα με τις χρηματοδοτήσεις της ΕΕ (εκτός από την Κοινή Αγροτική Πολιτική που έχει δικό της προϋπολογισμό), και άμεσα με τις ειδικές δράσεις της Ε.Ε. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο κάθε Στρατηγική της Ε.Ε. διαμορφώνεται και επικυρώνεται από το ευρωπαϊκό «θεσμικό τρίγωνο» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωκοινοβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης/ Κράτη Μέλη), διαδικασία που απαιτεί πολύ χρόνο.

22

23

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

β. Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal)

© Πέρη Κουράκλη @ ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ

© Πέρη Κουράκλη @ ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση για να διασφαλίσει την οριζόντια διασύνδεση όλων των παραπάνω περιβαλλοντικών θεματικών στρατηγικών, αλλά και των περιβαλλοντικών στρατηγικών με την οικονομική στρατηγική της ΕΕ (Στρατηγική για Έξυπνη, Διατηρήσιμη και Χωρίς Αποκλεισμούς Ανάπτυξη), ανέπτυξε την «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» (“Green Deal”). Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι μία μη δεσμευτική (μη υποχρεωτική) πολιτική απόφαση με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό (2020-2050) και εξασφαλισμένο πακέτο χρηματοδότησης τουλάχιστον 100 δισ. ευρώ μέχρι και το 2027. Το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο είναι ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Mechanism, JTM), το οποίο θα ενισχύσει όλους όσους θα πληγούν από τη μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία. Οι βασικοί τομείς πολιτικής της Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι: • Βιοποικιλότητα • Από το αγρόκτημα στο πιάτο • Βιώσιμη γεωργία • Καθαρή ενέργεια • Βιώσιμη Βιομηχανία • Οικοδόμηση και ανακαίνιση • Βιώσιμη κινητικότητα • Εξάλειψη της ρύπανσης • Δράση για το κλίμα Μάλιστα, η Πρόεδρος της Ε.Ε. Ούρσουλα Φον Ντε Λάιεν δήλωσε ότι η επένδυση στην πράσινη ανάπτυξη και στην επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης οικονομίας μέχρι το 2050 είναι μια σημαντική πολιτική απόφαση της Ευρώπης και θα αποδειχθεί στην πορεία ότι ήταν αντίστοιχης σπουδαιότητας με την μετάβαση του ανθρώπου στο Φεγγάρι. Επιπλέον, ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility, RRF), δηλαδή του χρηματοδοτικού εργαλείου προσωρινού προϋπολογισμού 672,5 δισ. € για την ανάκαμψη της Ε.Ε. μετά την COVID19 εποχή ή αλλιώς της εποχής «Next Generation EU», έχει συνδεθεί με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η Ελλάδα έχει εντάξει προς το παρόν στο Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ως εκ τούτου και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία) την ευρεία προώθηση της ηλεκτροκίνησης, την υλοποίηση των υπό διαμόρφωση σήμερα Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ), καθώς και την υλοποίηση του «Εθνικού Σχέδιο Αναδασώσεων». γ. Είναι όλα τόσο ρόδινα στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία; Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία δεν έγινε αποδεκτή με την ίδια θέρμη από όλα τα Κράτη Μέλη, εξαιτίας των ειδικών συνθηκών στην κοινωνία και την οικονομία που δημιουργήθηκαν λόγω COVID19. Η Πολωνία έχει αυτό-αποκλειστεί από τη Συμφωνία βασιζόμενη σε αυτήν ακριβώς την επιχειρηματολογία. Να σημειωθεί ότι τα πρώτα 13 Κράτη Μέλη που την υιοθέτησαν τον Απρίλιο του 2020 ήταν: Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Λετονία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σουηδία, Φινλανδία. Δεν ήταν μόνο όμως τα Κράτη Μέλη που ήταν διστακτικά. Η Συμφωνία ξεσήκωσε πολλές φωνές σε διάφορους κοινωνικούς εταίρους. Καταρχήν, ξεσηκώθηκαν τα Ευρωπαϊκά Εργατικά Συνδικάτα, γιατί θεωρούν ότι με την Πράσινη Συμφωνία θα χαθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε εξορυκτική βιομηχανία, βιομηχανίες ενέργειας και αυτοκινητοβιομηχανία. Θεωρούν ακόμη ότι θα πληγούν περισσότερο οι εργαζόμενοι στα Κράτη Μέλη της ανατολικής Ευρώπης, που οι βιομηχανίες είναι περιορισμένες και λιγότερο καινοτόμες, οπότε προβλέπουν ότι θα ακολουθήσει μαζική μετανάστευση προς τη Δυτική Ευρώπη.

επικαιρότητα Από το 2020 στο 2050, νέα εποχή, νέοι στόχοι για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Οι Ευρωπαϊκές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις είχαν μικτά συναισθήματα για τη Συμμαχία: από την μια θεωρούν ότι οι στόχοι για το κλίμα είναι στη σωστή κατεύθυνση, φιλόδοξοι και αναγκαίοι, αλλά από την άλλη διαμαρτύρονται ότι για τα επόμενα 10 χρόνια θα συνεχίσουν να προωθούνται επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα (άνθρακας, πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Επίσης, τονίζουν ότι οι στόχοι για τη βιοποικιλότητα είναι συντηρητικοί και δε θα καταφέρουν αυτό που υπόσχονται, ειδικά στη βιοποικιλότητα που συνδέεται με αγροτικά οικοσυστήματα. Επίσης θεωρούν ότι πρώτα θα έπρεπε να επενδυθούν πόροι στην υλοποίηση των υφιστάμενων, προτού αναπτυχθούν νέες νομοθεσίες, καθώς και ότι η Ευρώπη θα πρέπει να προχωρήσει πέρα από την εφαρμογή των συνηθισμένων (business as usual) πρακτικών. Επίσης, είναι ασαφείς οι στόχοι σε σχέση με τον περιορισμό των εισροών (ζιζανιοκτόνα και λιπάσματα) στις αγροτικές καλλιέργειες, όπως και την προώθηση της υπερκατανάλωσης μη ζωικών προϊόντων και της σπατάλης τροφίμων (food waste), ενώ ζητούν περισσότερα στον τομέα των μεταφορών. Γρήγορες ερωτήσεις και απαντήσεις για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία από την Ε.Ε: Βιοποικιλότητα Από το αγρόκτημα στο πιάτο Νέες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του τομέα της βιολογικής γεωργίας Καθαρή ενέργεια Στρατηγική της Ε.Ε. για το μεθάνιο Χημικά προϊόντα χωρίς τοξικές ουσίες Βιώσιμες μπαταρίες Σχέδιο Κλιματικών Στόχων για το 2030 Ταμείο BlueInvest Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας στην Ελλάδα Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης

24

25

Ενδιαφέροντα άρθρα από άλλα Μέσα Ενημέρωσης Ηλεκτροκίνηση στην Ελλάδα: Έντονο παρασκήνιο και αντεγκλήσεις για τα μέτρα (Euractiv, 01.06.2020) Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία 2.0 (Καθημερινή, 18.09.2020) Το νομοσχέδιο για τα ΣΒΑΚ του Υποδομών, η «κόντρα» με το ΥΠΕΝ, το μέλλον στις πόλεις και τα έργα των ΟΤΑ (Economix-Euractiv, 03.10.2020) Η πρόταση του WWF για ένα πράσινο πακέτο ανάκαμψης που θα ανοίξει 125.000 νέες θέσεις εργασίας στην Ελλάδα (WWF, 06.10.2020) Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία : Μια κακή συμφωνία για τον πλανήτη; (ΤΟ ΒΗΜΑ, 27.10.2020) Ταμείο Ανάκαμψης: Το καλοκαίρι η εκταμίευση των 32 δισ. – Πώς θα μοιραστούν (Καθημερινή, 25.11.2020) Ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί στην επίτευξη των στόχων της Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα (Green Tank, 09.12.2020) “Πράσινη” συμφωνία στη Σύνοδο Κορυφής - Οι νέοι στόχοι μείωσης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (Ηuffingtonpost, 11.12.2020) Πρασινίζει η Ελλάδα με 30 εκατομμύρια δέντρα (TA NEA, 12.12.2020) Πώς η αεροπλοΐα σκοπεύει να μηδενίσει τους ρύπους της (Euractiv, 18.12.2020) Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) και νέες εξειδικευτικές πολιτικές, η σχέση τους με τον τομέα των Πρώτων Υλών (Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων) EU Green Deal 2020 (Birdlife Europe) EU climate law: more ‘man stuck in traffic’ than ‘man on the moon’ (ΕΕΒ, 04.03.2020) European Commission’s Recovery Package: time to turn Green Deal ambition into a fossil fuel-free and green recovery (Climate Action Network/ CAN, 25.05.2020) Initial analysis of EU Biodiversity and Farm to Fork Strategies (BirdLife, 05.2020)

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

οι αόρατοι, οι αόρατες και οι ορατές προκλήσεις https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20210108165952&startMenu=0

Όχι απλά είναι παρόντες στην καθημερινή μας ζωή, αλλά είναι και στην πρώτη γραμμή. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας μας. Και όμως, πολλές φορές δεν τους βλέπουμε. Είναι αυτοί οι συμπολίτες μας των οποίων η εργασία και όσα δίνουν στην κοινωνία μας εκτιμήθηκε μόνον με το ξέσπασμα της πανδημίας: οδοκαθαριστές, ταχυδρόμοι, υπάλληλοι σουπερμάρκετ, κ.λπ.

https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/274768_me-ton-fobo-toy-loyketoy-enas-stoys-tesserismikroys https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2020/10/07/covid-19-to-add-as-many-as-150-millionextreme-poor-by-2021 https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1611096/ellada-se-kinduno-ftoxeias-to-30-tou-plithusmou

επικαιρότητα οι αόρατοι, οι αόρατες και οι ορατές προσκλήσεις

Οι αόρατοι, οι αόρατες και οι ορατές προκλήσεις Όχι απλά είναι παρόντες στην καθημερινή μας ζωή, αλλά είναι και στην πρώτη γραμμή. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας μας. Και όμως, πολλές φορές δεν τους βλέπουμε. Είναι αυτοί οι συμπολίτες μας των οποίων η εργασία και όσα δίνουν στην κοινωνία μας εκτιμήθηκε μόνον με το ξέσπασμα της πανδημίας: οδοκαθαριστές, ταχυδρόμοι, υπάλληλοι σουπερμάρκετ, κ.λπ.

ΔΟΜΙΝΙΚΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΡΥΣΙΔΗΣ

Αν και τόσο αναγκαίοι για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας μας, αυτοί συνήθως βρίσκονται στην αφάνεια και μάλιστα μερικές φορές είναι στα όρια της φτώχειας με συμβόλαια μερικής απασχόλησης, χαμηλούς μισθούς, βραχυπρόθεσμες συμβάσεις, ευέλικτες ώρες εργασίας. Αυτά είναι εργαλεία που επιτρέπουν στην κοινωνία μας να επωφεληθεί από τη δουλειά τους, χωρίς όμως να τους προσφέρει επαρκή προστασία. Υπάρχουν και ζωές που είναι ακόμη πιο αόρατες, άνθρωποι που ουσιαστικά αποκλείονται από το σύστημα κοινωνικής προστασίας. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι άστεγοι, άτομα «χωρίς χαρτιά», όσοι εργαζόνται χωρίς συμβόλαια, και ακόμη ένα μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας μας, οι άνεργοι και ανασφάλιστοι. Σύμφωνα με τελευταία στοιχεία που δημοσίευσε η Eurostat, η Στατιστική Υπηρεσία της ΕΕ, το ποσοστό ανεργίας στην ευρωζώνη από 7,4% τον Οκτώβριο του 2019, αυξήθηκε στο 8,4% τον Οκτώβρη του 2020. Στην χώρα μας, τα ποσοστά των ανέργων παραμένουν σχετικά στα ίδια επίπεδα με πέρυσι με μια μικρή κάθοδο: η ανεργία έφτασε το 16,8% (771.000 άτομα) τον Αύγουστο του 2020 (τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για Ελλάδα), σε σύγκριση με 16,9% (800.000 άτομα) τον Αύγουστο του 2019. Όμως, η κρίση του κορωνοϊού ανέδειξε τις ήδη υπάρχουσες και έντονες ανισότητες στην χώρα μας, ανισότητες ανά φύλο, ηλικία, περιφέρεια. Χαρακτηριστικά, το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (20%) παραμένει σταθερά υψηλότερο από εκείνο των άνδρών (13,1%). Η ανεργία των νέων από 34,5% τον Αύγουστο του 2019, αυξήθηκε σε 39,3% τον Αύγουστο του 2020. Ακόμη, περισσότερα από 476.000 άτομα παραμένουν μακροχρόνια άνεργοι, δηλαδή άνεργοι για διάστημα άνω των 12 μηνών, συμπολίτες μας που έχουν λιγότερες πιθανότητες να ξαναβρούν δουλειά και διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας. Πλέον, λόγω κορωνοϊού, σύμφωνα με την Eurostat, όσοι είναι σε αναστολή μικρότερη των 3 μηνών ή εάν λαμβάνουν άνω του 50% των αποδοχών τους, θεωρούνται απασχολούμενοι, χωρίς αυτό να σημαίνει οτι δεν διατρέχουν τον κίνδυνο σχετικής φτώχειας. Καθώς πολλές μικρές επιχειρήσεις στη χώρα κλείνουν τα ταμεία τους μετά τα Χριστούγεννα με μόνο το 10% του περσινού τους τζίρου, ο φόβος λουκέτου είναι προ των θυρών1. Οι προβλέψεις² της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι δυσοίωνες: η πανδημία ενδέχεται να αυξήσει το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας3, συγκεκριμένα απο το 7,9%, που αναμενόταν, θα αυξηθεί σε 9,4%, απο 88 σε 150 εκατομμύρια ανθρώπους μέχρι τα τέλη του 2021. Το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας μας που ήταν στα όρια της φτώχειας το 2019, περί το 30%, έχει μεγαλώσει και πιθανόν να μεγαλώσει κι άλλο.

26

27

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

επικαιρότητα οι αόρατοι, οι αόρατες και οι ορατές προσκλήσεις

Σημαντικές πολιτικές της Κυβέρνησης για την ενίσχυση των ευπαθών ομάδων και πολλών επαγγελματιών και κυρίως μέσα από το ευρωπαϊκό πακέτο στήριξης δίνουν πνοή ελπίδας. Πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα, της κοινωνίας πολιτών, άτυπων φορέων όπως οπαδών ποδοσφαιρικών ομάδων, και άλλες τοπικές πρωτοβουλίες πολιτών δίνουν μια πνοή αλληλεγγύης. Όμως αυτές οι «ενέσεις» ελπίδας και αλληλεγγύης, δεν πρέπει να μας ρίξουν «στάχτη στα μάτια». Η κρίση του ιού και οι επακόλουθες κρίσεις στο σύστημα υγείας και στην οικονομία, λειτουργούν ως καθρέφτης του εύθραυστου οικονομικού συστήματός μας, ενός συστήματος που δεν απαντά στις ανάγκες του ανθρώπου, αλλά στις επιταγές του κέρδους. Οι «ενέσεις» δεν μπορούν να μας κάνουν να ξεχάσουμε οτι όλες οι πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις φέρουνε ευθύνη για τη δημιουργία μιας πιο ενωμένης, πιο ισότιμης και πιο ανθεκτικής Ελλάδας. Αυτή η αποστολή είναι ακόμη πιο σημαντική στα πλαίσια της ψηφιακής επανάστασης και της κλιματικής αλλαγής, που θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερης κλίμακας κρίσεις στην οικονομία και κοινωνία, αν δεν είμαστε έτοιμοι. Πρέπει να αυξήσουμε την πίεση για τον σχεδιασμό και υλοποίηση πολιτικών που θα λαμβάνουν υπόψη όχι μόνο την οικονομία, αλλά και την κοινωνία και το περιβάλλον, την μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία που θα είναι ανθεκτική σε κρίσεις, την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας που απαντά σε τοπικές ανάγκες, την εφαρμογή περισσότερων τοπικών καταναλωτικών προτύπων, την σταδιακή κατάργηση των παλαιών ενεργειακών πηγών με μείωση της ενεργειακής φτώχειας, την ισότητα στη χρήση υπηρεσιών υγείας, την μεταρύθμιση της εκπαίδευσης για ουσιαστική παιδεία για όλους. Να πιέσουμε για μια δίκαιη μετάβαση στο αύριο. Η ευθύνη πίεσης εναπόκειται σε όλους/ες όσους/ες τολμούν να δουν κατάματα τους αόρατους/ες συνανθρώπους μας και τις ορατές προκλήσεις. Σε αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να δουλέψουμε μαζί, να ανοιχτούμε στην κοινωνία, να προτείνουμε λύσεις. Όχι για να πάμε πίσω στην προ-κορωνοϊού «κανονικότητα», αλλά για μια καλύτερη Ελλάδα μετά τον κορωνοϊό, όπου δεν θα αποκλείεται κανείς και καμιά!

28

29

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Πιλοτική περιοχή έργου IMPRECO Κρήτη (‘‘Βορειοανατολικό Άκρο Κρήτης’’) © Μ. Δρετάκης / ΜΦΙΚ

έργο IMPRECO Συνέντευξη με τον Δρ. Μιχάλη Προμπονά https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20210109081847&startMenu=0

Το έργο IMPRECO «Κοινές Στρατηγικές και Βέλτιστες Πρακτικές για τη Βελτίωση της Διακρατικής Προστασίας της Ακεραιότητας και των Υπηρεσιών των Οικοσυστημάτων», είναι ένα διακρατικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών και τοπικών κοινοτήτων που επιδιώκουν έναν κοινό στόχο: τη διασφάλιση της ικανότητας των φυσικών οικοσυστημάτων να παρέχουν τις υπηρεσίες που είναι θεμελιώδεις για την ασφάλεια και την ευημερία της περιοχής της Αδριατικής και του Ιονίου.

επικαιρότητα Προστατεύοντας τις οικοσυστημικές υπηρεσίες στην Κρήτη - έργο IMPRECE

IMPRECO: λίγα λόγια γνωριμίας Το έργο IMPRECO1 «Κοινές Στρατηγικές και Βέλτιστες Πρακτικές για τη Βελτίωση της Διακρατικής Προστασίας της Ακεραιότητας και των Υπηρεσιών των Οικοσυστημάτων», είναι ένα διακρατικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών και τοπικών κοινοτήτων που επιδιώκουν έναν κοινό στόχο: τη διασφάλιση της ικανότητας των φυσικών οικοσυστημάτων να παρέχουν τις υπηρεσίες που είναι θεμελιώδεις για την ασφάλεια και την ευημερία της περιοχής της Αδριατικής και του Ιονίου. Υποστηρίζεται από το πρόγραμμα Interreg ADRION2, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο για τις χώρες που έχουν αρχίσει διαδικασίες ένταξης στην Ε.Ε. (Instrument for Pre-Accession II Fund / ΙΡΑ II). Επικεφαλής εταίρος του έργου IMPRECO είναι ο Δήμος Staranzano (Ιταλία) και εταίροι είναι η Υπηρεσία για την Καινοτομία στον Πρωτογενή Τομέα της Περιφέρειας του Veneto (Veneto Agricoltura, Ιταλία), το Πανεπιστήμιο Salento – Τμήμα Βιολογικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών και Τεχνολογιών (DiSTeBA, Ιταλία), η οργάνωση DOPPS - BirdLife Σλοβενίας, το Δημόσιο Ινστιτούτο για τη Διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών της Επαρχίας του Σπλιτ και της Δαλματίας «Sea and Karst» (Κροατία), το Αναπτυξιακό Ταμείο της Αλβανίας (Αλβανία), και η Περιφέρεια Κρήτης – Διεύθυνση Περιβάλλοντος. Το έργο έχει διάρκεια 3 έτη (Ιανουάριος 2018 – Δεκέμβριος 2020).

Υπόβαθρο του έργου

Τα φυσικά οικοσυστήματα προσφέρουν δωρεάν πολύτιμες υπηρεσίες, τις αποκαλούμενες «υπηρεσίες οικοσυστημάτων», οι οποίες αποτελούν τη βάση κάθε κοινωνικής και οικονομικής διαδικασίας και είναι θεμελιώδους σημασίας για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο εξαιρετικός αυτός πλούτος είναι το κοινό φυσικό κεφάλαιο που πρέπει να εκλαμβάνεται ως ο πυρήνας οποιουδήποτε μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης. Η εν λόγω προσέγγιση ονομάζεται «Προσέγγιση Υπηρεσιών Οικοσυστήματος» και ενσωματώνει την αξία του οφέλους που προέρχεται από τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για τη διατήρηση και την αξιοποίησή τους στο διηνεκές. Ωστόσο, οι ανθρώπινες και φυσικές πιέσεις, όπως η ρύπανση, η διάθεση αποβλήτων, οι χρήσεις γης, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, η κλιματική αλλαγή και η απώλεια της βιοποικιλότητας υπονομεύουν την υγεία των οικοσυστημάτων και, κατά συνέπεια, την ικανότητά τους να παρέχουν τις υπηρεσίες που είναι θεμελιώδεις για τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων.

Το έργο IMPRECO εφαρμόζει με καινοτόμο τρόπο την προσέγγιση των υπηρεσιών οικοσυστήματος:

• Οι Προστατευόμενες Περιοχές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία, τη διατήρηση και τη συνδεσιμότητα των οικοσυστημάτων, καθώς, επίσης αποτελούν και τον τρόπο με τον οποίο οι υπηρεσίες οικοσυστημάτων «μεταφέρονται» στις τοπικές κοινότητες. Το IMPRECO ενισχύει τη δυνατότητά τους ως εργαστήρια να δοκιμάσουν να εφαρμόσουν 7 καινοτόμα μέτρα για τη μείωση των πιέσεων στα οικοσυστήματα, διατηρώντας, ενισχύοντας και αποκαθιστώντας παράλληλα, την ικανότητά τους να παρέχουν υπηρεσίες ζωτικής σημασίας για τις τοπικές κοινωνίες. • Η βιώσιμη ανάπτυξη μετατρέπεται σε κοινωνική πρακτική μόνο όταν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (κοινωνικοί εταίροι) αναγνωρίζουν την ανάγκη για διαχείριση

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ

1. Για περισσότερες πληροφορίες για το έργο IMPRECO:

https://impreco.adrioninterreg.eu/.

30

31

2. Το πρόγραμμα Interreg ADRION

https://www.adrioninterreg.eu/ είναι ένα ευρωπαϊκό διακρατικό πρόγραμμα που επενδύει σε περιφερειακά καινοτόμα συστήματα, στην πολιτιστική και φυσική κληρονομιά, στην περιβαλλοντική ανθεκτικότητα (environmental resilience), στις βιώσιμες μεταφορές και στη βιώσιμη κινητικότητα, καθώς και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων (capacity building). Με κοινά προγράμματα και δράσεις ανάμεσα στα 8 κράτη-μέλη του προγράμματος, το ADRION στοχεύει να αποτελέσει έναν οδηγό καινοτόμων πολιτικών και διακυβέρνησης προς όφελος των περισσοτέρων από 70 εκατομμύρια πολιτών της περιοχής της Αδριατικής και του Ιονίου.

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Πιλοτική περιοχή έργου IMPRECO Κρήτη (‘‘Βορειοανατολικό Άκρο Κρήτης’’) © Μ. Δρετάκης / ΜΦΙΚ

του φυσικού κεφαλαίου ενώνοντας τα διαφορετικά συμφέροντα υπό μια μακροπρόθεσμη προοπτική. Προκειμένου να επιτευχθεί το αποτέλεσμα αυτό, είναι απαραίτητο να εφαρμοστεί στη διαδικασία λήψης αποφάσεων μια προσέγγιση διαχείρισης βασισμένη στην κοινωνία. Το IMPRECO δημιουργεί 7 Μόνιμα Τοπικά Συμβούλια, αποτελούμενα από 105 αρμόδιους φορείς, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται διαχειριστές προστατευόμενων περιοχών, δημόσιοι φορείς, σχολεία και οικονομικοί φορείς βελτιώνοντας, έτσι, τις δεξιότητές τους για την προστασία, τη διατήρηση και την ενίσχυση των οικοσυστημάτων και των συναφών υπηρεσιών μέσα από εκπαιδευτικά εργαλεία. • Τα οικοσυστήματα είναι περιβαλλοντικά συνδεδεμένα και απειλούνται από πιέσεις που δημιουργούνται σε διακρατικό επίπεδο. Η διαφύλαξη του φυσικού κεφαλαίου, προκειμένου να είναι αποτελεσματική, απαιτεί μια διακρατική προσέγγιση. Το IMPRECO αναπτύσσει ένα Διακρατικό Δίκτυο με Κοινή Στρατηγική που αποσκοπεί στην ενίσχυση και βελτίωση των υφιστάμενων πρακτικών για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαχείριση των οικοσυστημάτων μέσω της διακρατικής συνεργασίας.

Σχέδιο Εργασίας

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα του έργου το σχέδιο εργασίας περιλάμβανε τα ακόλουθα: • Παρακολούθηση και αξιολόγηση των οικοσυστημάτων και των κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων: α) προκαταρκτικές μελέτες για τη χαρτογράφηση της βιοποικιλότητας, των οικοτόπων, των οικοσυστημάτων και των συναφών υπηρεσιών, β) αναγνώριση και παρακολούθηση των ενδεικτικών ειδών, και γ) προσδιορισμός των σημαντικότερων ενδιαφερομένων μερών και οργάνωση τοπικών ομάδων εργασίας. • Διαχείριση υπηρεσιών οικοσυστημάτων: α) αναγνώριση βασικών οικοσυστημάτων για τη δοκιμή συμμετοχικών μοντέλων διαχείρισης, β) εφαρμογή 7 πιλοτικών δράσεων σχετικά με τη διαχείριση των οικοσυστημάτων, γ) οργάνωση βάσης δεδομένων καλών πρακτικών, δ) υιοθέτηση μιας διακρατικής στρατηγικής, και ε) ενεργοποίηση μόνιμων συνεργασιών με τα ενδιαφερόμενα μέρη. • Δικτύωση και διάχυση της γνώσης: α) δημιουργία του διακρατικού δικτύου, β) ανάπτυξη διαδικτυακής πλατφόρμας ανταλλαγής γνώσεων και ηλεκτρονικής μάθησης, και γ)

επικαιρότητα Προστατεύοντας τις οικοσυστημικές υπηρεσίες στην Κρήτη - έργο IMPRECE

32

ανάπτυξη και εφαρμογή κοινού εκπαιδευτικού προγράμματος για σχολεία και νέους.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ με τον Δρ. Μιχάλη Προμπονά, Επιστημονικό Υπεύθυνο Εργαστηρίου Οικολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος ΜΦΙΚ, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ), για το ευρωπαϊκό έργο «IMPRECO»

Η Περιφέρεια Κρήτης συμμετέχει ως εταίρος στο ευρωπαϊκό έργο IMPRECO – “Κοινές στρατηγικές και βέλτιστες πρακτικές για τη βελτίωση της διακρατικής προστασίας της ακεραιότητας και των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων”, το οποίο υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος INTERREG ADRION 20142020 και την περίοδο αυτή πλησιάζει στη λήξη του. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το έργο και για τον ρόλο του ΜΦΙΚ στην υλοποίησή του;

• Σκοπός του έργου IMPRECO είναι η ενίσχυση του ρόλου που διαδραματίζουν οι προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 στην περιοχή υλοποίησης των έργων Interreg ADRION, όσον αφορά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους. Στο έργο συμμετέχουν επτά (7) εταίροι από πέντε (5) χώρες (Ιταλία, Σλοβενία, Κροατία, Αλβανία και Ελλάδα). Στο πλαίσιο του έργου IMPRECO, κάθε εταίρος ορίζει μία παράκτια προστατευόμενη περιοχή ως «πιλοτική περιοχή» και δημιουργεί μια Κοινή Ομάδα Εργασίας (Joint Task Force), ως μόνιμο «τοπικό συμβούλιο», για τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την παρακολούθηση πιλοτικών δράσεων και τη δημιουργία καλών πρακτικών. Στο τέλος καταλήγουν σε μία κοινή μεθοδολογία για την επιλογή και εφαρμογή των καλύτερων μέτρων διαχείρισης σε τοπικό επίπεδο και, βάσει αυτής, αναπτύσσουν μία Κοινή Στρατηγική για τη διαχείριση των οικοσυστημάτων. Η Περιφέρεια Κρήτης επέλεξε ως πιλοτική περιοχή την προστατευόμενη περιοχή «Βορειανατολικό Άκρο Κρήτης», στην οποία τρεις περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 αλληλεπικαλύπτονται μερικώς (GR4320006, GR4320009 και GR4320011), και έχει συστήσει Κοινή Ομάδα Εργασίας στην οποία προεδρεύει ο Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κεντρικής και Ανατολικής Κρήτης και συμμετέχουν το Γεωπάρκο Σητείας, ο Δήμος Σητείας, το Πανεπιστήμιο Κρήτης – ΜΦΙΚ και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή (επαγγελματικές ενώσεις, εθελοντικές ομάδας, ΜΚΟ, κ.λπ.). Το ΜΦΙΚ αποτελεί βασικό

33

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Ο Κρητικός βάτραχος (Pelophylax cretensis) είναι ενδημικό είδος της Κρήτης. Μεσαίου μεγέθους φτανει μέχρι τα 8,5 cm συνολικά. Είναι δραστήριος κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ επιστρέφει μέσα στο νερό μόλις νιώσει πως απειλείται. Συναντάται σε έλη, ρέματα, λίμνες και άλλους υγροτόπους. Αναπαράγεται σε γλυκά νερά. © Μ. Δρετάκης / ΜΦΙΚ

μέλος της Κοινής Ομάδας Εργασίας, καθώς είναι το μοναδικό ερευνητικό ινστιτούτο της Κρήτης που ασχολείται με τη μελέτη, προστασία και βιώσιμη διαχείριση της βιοποικιλότητας και των προστατευόμενων περιοχών, με πολύ σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση των δράσεων του IMPRECO. Ποιες είναι οι δράσεις στις οποίες συμμετείχε ενεργά το ΜΦΙΚ και με ποιον τρόπο;

• Όλες οι δράσεις του IMPRECO είχαν άμεση σχέση με τις δραστηριότητες του ΜΦΙΚ στην πιλοτική περιοχή και ως εκ τούτου συμμετείχαμε σχεδόν σε όλες τις δράσεις. Ενδεικτικά αναφέρω: α) την επιστημονική παρακολούθηση σημαντικών ειδών και οικοτόπων, β) την υλοποίηση δύο (2) πιλοτικών δράσεων που αφορούσαν στην κατασκευή τεχνητών φωλιών για τον Μαυροπετρίτη στην Ελάσσα και στην πλήρωση λιμνίων για τον Κρητικό βάτραχο και τα πουλιά, γ) την ανάπτυξη και εφαρμογή σε σχολεία ενός πρότυπου εκπαιδευτικού προγράμματος που συνοδεύτηκε από επισκέψεις μαθητών στην πιλοτική περιοχή, δ) τη δημιουργία ενός ενημερωτικού προγράμματος με παρουσιάσεις για έξι σημαντικά είδη και οικοτόπους, ε) τη δημιουργία χαρτών με οικοτουριστικές διαδρομές και σημεία οικολογικού ενδιαφέροντος για τους τουρίστες, που εντάχθηκαν (οι χάρτες και οι διαδρομές) σε φυλλάδιο μαζί με κώδικα καλής συμπεριφοράς κ.ά. Επίσης, πολύ σημαντικό θεωρούμε και το «Πιλοτικό Σχέδιο Δράσης για τις προστατευόμενες περιοχές στο Βορειοανατολικό Άκρο Κρήτης – Δράση 2: Καθορισμός μέτρων διαχείρισης», που εκπονήθηκε από την εταιρεία Περιβαλλοντικών Συμβούλων NCC ΕΠΕ και το ΜΦΙΚ στο πλαίσιο του έργου IMPRECO. Στόχος του Πιλοτικού Σχεδίου Δράσης ήταν να αναπτυχθούν, να δοκιμαστούν και να προταθούν στον νεοσύστατο (με βάση τον Ν.4519/2018)

επικαιρότητα Προστατεύοντας τις οικοσυστημικές υπηρεσίες στην Κρήτη - έργο IMPRECE

Φορέα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κεντρικής και Ανατολικής Κρήτης συγκεκριμένα μέτρα διαχείρισης που προωθούν τις στοχευόμενες οικοσυστημικές υπηρεσίες μέσω της προστασίας απειλούμενων ειδών και οικοτόπων της πιλοτικής περιοχής (Μαυροπετρίτης, Φοινικόδασος Βάι, Κρητικός Βάτραχος, Μεσογειακή Φώκια, Λιβάδια Ποσειδώνιας). Το ΜΦΙΚ επίσης, ως μέλος της Κοινής Ομάδας Εργασίας, συμμετείχε στις τακτικές συναντήσεις της, όπου εκτός από την παρακολούθηση του έργου χτιζόταν βήμα-βήμα και η Κοινή Στρατηγική, η υπογραφή της οποίας θα σηματοδοτήσει την ίδρυση του Διακρατικού Δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών για τις Οικοσυστημικές Υπηρεσίες (PARES - Protected AReas for Ecosystems Services). Πώς αξιολογείτε τα αποτελέσματα του έργου και τι θεωρείτε ότι μπορεί να αφήσει στην περιοχή;

• Το έργο IMPRECO έχει ως χαρακτηριστικό του το ότι έχει εμπλέξει από την έναρξή του τους ενδιαφερόμενους φορείς / κοινωνικούς εταίρους και μάλιστα με ένα τέτοιο οργανωτικό σχήμα το οποίο μπορεί να λειτουργήσει και μετά τη λήξη του έργου. Άρα το πρώτο και κύριο αποτέλεσμα του έργου είναι η δημιουργία και λειτουργία της Κοινής Ομάδας Εργασίας. Το έργο επίσης είχε πολύ διακριτά αποτελέσματα που θα αφήσουν μία υποδομή για τη συνέχιση των δράσεων στην περιοχή. Για παράδειγμα, τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα όλων των εταίρων έχουν ενταχθεί σε μία Πλατφόρμα Ηλεκτρονικής Μάθησης, απ’ όπου ο κάθε δάσκαλος / καθηγητής μπορεί να αντλεί υλικό για σχετικά μαθήματα. Επίσης: α) όλες οι Καλές Πρακτικές έχουν συλλεχθεί σε ένα Ηλεκτρονικό Ευρετήριο (IMPRECO Repository of Good Practices)3, το οποίο αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ), β) το ενημερωτικό πρόγραμμα για τα έξι (6) σημαντικά είδη μπορεί να παρουσιάζεται σε Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) και άλλα ενημερωτικά κέντρα και να συμπεριλάβει και άλλα είδη, γ) οι πιλοτικές δράσεις (τεχνητές φωλιές και λιμνία) θα συνεχίσουν να εφαρμόζονται από τους αρμόδιους φορείς και τους εθελοντές, δ) οι χάρτες και τα φυλλάδια με τις οικοτουριστικές διαδρομές θα προωθηθούν από τα ηλεκτρονικά μέσα αλλά και χέρι με χέρι, για να αυξήσουν το ενδιαφέρον για το φυσικό περιβάλλον αλλά και να κατευθύνουν τις τουριστικές ροές με τρόπο που να μην δημιουργούν πιέσεις σε αυτό. Τέλος, σημαντικό όφελος για την περιοχή της Βορειοανατολικής Κρήτης είναι η ένταξή της στο προαναφερόμενο Διακρατικό Δίκτυο «PARES», από όπου μπορεί να αποκομίσει πλούσια εμπειρία και νέα εργαλεία για τη διατήρηση της ακεραιότητας των οικοσυστημάτων και την αποτελεσματικότερη διαχείριση των οικοσυστημικών υπηρεσιών. Και τελικώς, ποια είναι τα δικά σας συμπεράσματα; Θα έλεγα ότι το έργο IMPRECO στόχευσε στην εξαγωγή αποτελεσμάτων που μπορούν να είναι βιώσιμα και μετά τη λήξη του. Στο χέρι μας είναι ως ακαδημαϊκοί φορείς, αλλά και ως οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών να τα αξιοποιήσουμε και να τα αναπτύξουμε ακόμη περισσότερο προς όφελος του πολύτιμου φυσικού κεφαλαίου μας.

34

35

3. Για το Ευρετήριο Καλών Πρακτικών του έργου IMPRECO (Repository of Good Practices), βλέπε:

https://impreco.adrioninterreg.eu/ news/impreco-repository.

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

Πομπή μουλαριών στην Κεντρική Μακεδονία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τέλος εποχής για τους Γύπες; (carry on carrion: the fall of the scavenger) https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20201220120543&startMenu=0;%20 font-size:%2011pt;

“Τα συμμαχικά στρατεύματα που είχαν καταλάβει τη Μακεδονία στον πόλεμο, είχαν πολύ διαφορετικό τρόπο ζωής από τους προκατόχους τους. Οι δρόμοι, που ήταν σπαρμένοι με πτώματα αλόγων και μουλαριών, καθαρίστηκαν με ταχύτητα, μόλις έφτασαν τα Βρετανικά στρατεύματα στη χώρα. Και καθώς όλα τα απορρίμματα καταστράφηκαν αμέσως μετά με στρατιωτική πειθαρχία, η χώρα γρήγορα έγινε πιο καθαρή. Οι Ασπροπάρηδες όμως, φαίνονταν να είναι πιο πολλοί στην Σερβική πλευρά των συνόρων, όπου η κατάσταση της χώρας ήταν πιο κοντά στις ανάγκες των πουλιών αυτών, από ότι η πολύ πιο καθαρή, υπό Βρετανική κατοχή περιοχή”.

Chasen, F.N. 1921, Officer of the British Army, Norfolk Regiment Salonica front, World War I

επικαιρότητα Τέλος εποχής για τους Γύπες ;

Τέλος εποχής για τους Γύπες; Μετάφραση στα ελληνικά και αναδημοσίευση σε τρεις συνέχειες του άρθρου: Panagiotopoulou, M., Azmanis, P., Tsiakiris, R., Stara, K., 2017. “Carry on carrion: the fall of the scavenger”. In: Butterworth, A. (Ed.), Animal Welfare Challenges: dilemmas in a changing world, CABI, Wallingford, Oxforshire, UK, p: 57-67.

Εκατοντάδες πτωματοφάγα είδη, από τα μικρόβια ως και έντομα, ψάρια, θηλαστικά και πουλιά, επιτελούν μία ζωτικής σημασίας εργασία για τη λειτουργία της ζωής στη γη, καταναλώνοντας νεκρό κρέας. Μεταξύ τους, οι γύπες είναι μοναδικά στη φύση, αποκλειστικά πτωματοφάγα είδη που πρωτοεμφανίστηκαν πριν από 50 εκατομμύρια χρόνια στη γη (Campbell 2015). Από τότε που τα πρώτα ανθρωποειδή περπάτησαν στη γη, περίπου 4 εκατομμύρια χρόνια πριν, διάφορες συνεξελικτικές διαδικασίες έδεσαν τη ζωή του ανθρώπου με τους γύπες. Οι γύπες του Παλιού Κόσμου και του Νέου Κόσμου διείσδυσαν στις μυθολογίες κι έγιναν σύμβολα των λαών, σε όλες τις ηπείρους, όπου υπάρχουν αυτά τα θαυμαστά πλάσματα. Στη μακρυά πορεία της ανθρώπινης προϊστορίας και ιστορίας, ο άνθρωπος από ακόλουθος των πτωματοφάγων, στην αναζήτησή του για τροφή, σταδιακά έγινε “αρχηγός” των γυπών, παρέχοντας πτώματα σε όλο και πιο αυξανόμενες ποσότητες, κατά τα τελευταία 10.000 χρόνια κυνηγιού και κτηνοτροφίας. Ωστόσο από τα τέλη του 20ου αιώνα, γρήγορες κι εκτεταμένες αλλαγές στο τοπίο και στις χρήσεις γης, καθώς και η εφαρμογή της νέας υγειονομικής πολιτικής της Ε.Ε. στερούν από τους γύπες την κύρια πηγή τροφής τους. Επιπλέον, η “πρόοδος” και η επέκταση των ανθρώπινων κοινωνιών στον μοντέρνο δυτικό τρόπο ζωής, φέρνει νέες απειλές όπως οι ανεμογεννήτριες, τα ηλεκτρικά εναέρια δίκτυα και τα δηλητηριασμένα δολώματα... Όλα αυτά κάνουν το μέλλον των γυπών πολύ αβέβαιο, παγκοσμίως.... Οι σύγχρονες κοινωνίες θα πρέπει να αναρωτηθούν αν θα επιτρέψουν στους γύπες να συνεχίσουν να προσφέρουν τις οικοσυστημικές υπηρεσίες τους στο μέλλον, ή αν θα τους αφήσουν να χαθούν.

Οι θεαματικές ζωές των γυπών Οι γύπες εξελίχτηκαν σε έναν κόσμο αφθονίας, στην ακμή της Εποχής των Θηλαστικών, όταν τεράστια κοπάδια από μεγάλα θηλαστικά έτρεχαν στην Αφρική, στην Ευρώπη και στη Βόρειο Αμερική. Κάθε γιγαντιαίο γεύμα μπορούσε να θρέψει τεράστια σμήνη από μεγάλους γύπες, πολύ πιο εύκολα από οποιαδήποτε άλλο εναλλακτικό τρόπο ζωής για ένα αρπακτικό πουλί (Campbell 2015). Μέσα σε μερικά εκατομμύρια χρόνια, οι γύπες ανέπτυξαν ειδικές μορφολογικές, ανατομικές και συμπεριφορικές προσαρμογές που τους δίνουν τη δυνατότητα για καλύτερη αξιοποίηση της μοναδικής τροφικής πηγής τους, που είναι τα πτώματα. Ακριβής όραση, μεγάλα φτερά για να μπορούν να ανεμοπορούν, κοινωνική τροφοληψία, συνεργασία με μεγάλα αρπακτικά και άλλα είδη πουλιών και σχηματισμοί πετάγματος που δημιουργούν δίκτυα πληροφοριών στον ουρανό... Όλα αυτά βοηθούν την αποτελεσματικότητά τους στο να εντοπίζουν και να αξιοποιούν στο έπακρο μια πηγή τροφής που η διαθεσιμότητά της και η κατανομή της είναι χωρικά και χρονικά απρόβλεπτη (Campbell 2015, Cortés-Avizanda et al. 2014, Ruxton & Wilkinson 2012). Το γυμνό κεφάλι των γυπών, σε συνδυασμό με την παραγωγή πολύ ισχυρών στομαχικών οξέων, μειώνει τους κινδύνους ασθενειών από τους δυνητικά θανατηφόρους μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται σε πτώματα προχωρημένης σήψης. Η αναγκαστική πτωματοφαγία έχει

ΜΑΡΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΖΜΑΝΗΣ ΡΗΓΑΣ ΤΣΙΑΚΙΡΗΣ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΣΤΑΡΑ

36

37

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

επικαιρότητα Τέλος εποχής για τους Γύπες ;

διαμορφώσει τις καταπληκτικές ζωές αυτών των πουλιών και τους έχει δώσει κάποια κοινά χαρακτηριστικά όπως η αργοπορημένη σεξουαλική ωρίμανση και ο σχετικά υψηλός βαθμός επιβίωσης των ενήλικων πουλιών. Το αποτέλεσμα είναι ένα από τα πιο χαμηλά αναπαραγωγικά ποσοστά στον κόσμο των πουλιών, που περιορίζει την αύξηση των πληθυσμών τους μέσα στον χρόνο και κάνει όλα τα είδη γυπών ιδιαίτερα ευάλωτα στις ανθρωπογενείς καταστροφές των αποικιών τους και στην ανθρωπογενή ή και στη φυσική υψηλή θνησιμότητα (Ogada et al. 2012). Παγκοσμίως υπάρχουν 23 είδη γυπών, από τα οποία τα 16 είδη είναι στον Παλιό Κόσμο (Ευρώπη, Αφρική, Ασία) και 7 είδη βρίσκονται στον Νέο Κόσμο (Βόρεια και Νότια Αμερική). Οι γύπες του Νέου και του Παλιού κόσμου είναι ένα από τα πιο τυπικά παραδείγματα “συγκλίνουσας εξέλιξης”[1], που είναι ένα φαινόμενο όπου μέσα από ανεξάρτητες εξελικτικές διαδρομές, εμφανίζονται παρόμοια ή και ολόϊδια χαρακτηριστικά σε είδη που ανήκουν σε διαφορετικές οικογένειες, γένη, τάξεις κλπ, ή που βρίσκονται σε γεωγραφική απομόνωση και σύμφωνα με τις παραλλαγές στην τροφική τους βάση και σε διαφορετικές ηπείρους (Campbell 2015). Οι γύπες του Παλαιού Κόσμου κατατάσσονται στις οικογένειες των Αρπακτικών (Accipitridae) εκεί όπου βρίσκονται οι αετοί και τα γεράκια, και χρησιμοποιούν κυρίως την όρασή τους για την εύρεση της τροφής. Στην Αφρική αυτοί οι γύπες εξαρτώνται για φαγητό περισσότερο από τους πληθυσμούς των άγριων οπληφόρων, ενώ στην Ευρώπη υπήρξαν κυρίως συνδεδεμένοι με την παραδοσιακή εκτατική κτηνοτροφία, τις νομαδικές πρακτικές και τα παραπροϊόντα των σφαγείων. Για τους γύπες του Νέου Κόσμου δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί η γενετική καταγωγή τους και κάποια είδη (όπως αυτά της Οικογένειας Cathartidae) χρησιμοποιούν την όσφρηση όσο και την όραση για εύρεση τροφής. Στα τροπικά δάση της Νότιας Αμερικής, οι γύπες πετάνε μέσα στο δάσος, ενώ στη Βόρειο Αμερική οι γύπες τρέφονται με άγρια οπληφόρα,εκτρεφόμενα ζώα και θαλάσσια θηλαστικά. Είναι αρκετά επιτακτικό να καταλάβουμε αυτήν την αδρή κατηγοριοποίηση ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τους λόγους για τη μείωσή των γυπών, και τις συνθήκες πίσω από τον αγώνα επιβίωσης που δίνουν οι γύπες στον 21ο αι. Βιβλιογραφία

Campbell, M. O. (2015). Vultures: Their Evolution, Ecology and Conservation. CRC Press, Boca Raton, FL, USA Cortés-Avizanda, A., Jovani, R., Donázar, J. A., Grimm, V. (2014). Bird sky networks: How do avian scavengers use social information to find carrion? Ecology, 95: 1799–1808, doi: 10.1890/13-0574.1 Ogada, D. L., Keesing, F. and Virani, M. Z. (2012). Dropping dead: causes and consequences of vulture population declines worldwide. Annals of the New York Academy of Sciences, 1249: 57–71, doi: 10.1111/j.1749-6632.2011.06293.x Ruxton, G. D. and Wilkinson, D. M. (2013). Endurance running and it’s relevance to scavenging by early hominins.

Evolution, 67: 861–867, doi:10.1111/j.1558-5646.2012.01815.x

Συγκλίνουσα Εξέλιξη (“Convergent evolution” Wikipedia): Είναι η ανεξάρτητη εξέλιξη παρόμοιων χαρακτηριστικών μεταξύ ειδών από διαφορετικές εποχές του χρόνου. Η συγκλίνουσα εξέλιξη δημιουργεί αναλογικές δομές που έχουν παρεμφερή μορφή ή λειτουργία αλλά δεν υπήρχαν στον τελευταίο κοινό τους πρόγονο.

38

39

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

«Περιβαλλοντικά εγκλήματα γένους... αρσενικού» https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=theoria&id=20210109073004&startMenu=0;

Το φύλο του δράστη έχει χαρακτηριστεί ότι αποτελεί «την ασφαλέστερη πρόβλεψη σε ένα τελεσθέν έγκλημα» και τούτο διότι οι άνδρες διαπράττουν πολύ περισσότερα εγκλήματα από τις γυναίκες. Το γεγονός αυτό παρατηρείται σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, σε όλες τις κοινωνίες και αφορά σχεδόν κάθε κατηγορία εγκλήματος.

θεωρία / απόψεις «Περιβαλλοντικά εγκλήματα γένους... αρσενικού»

«Περιβαλλοντικά εγκλήματα γένους … αρσενικού» Το φύλο του δράστη έχει χαρακτηριστεί ότι αποτελεί «την ασφαλέστερη πρόβλεψη σε ένα τελεσθέν έγκλημα» και τούτο διότι οι άνδρες διαπράττουν πολύ περισσότερα εγκλήματα από τις γυναίκες. Το γεγονός αυτό παρατηρείται σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, σε όλες τις κοινωνίες και αφορά σχεδόν κάθε κατηγορία εγκλήματος. Ο ιατρός- εγκληματολόγος Τσέζαρε Λομπρόζο (1895) αναπτύσσοντας την «εγκληματολογική ανθρωπολογία» περιέγραψε τις γυναίκες γενικά ως άτομα «ατελώς ανεπτυγμένα» και τις γυναίκες εγκληματίες ως άτομα με περισσότερα αρσενικά χαρακτηριστικά, προσδίδοντας έτσι μία βιολογική εξήγηση στη γυναικεία εγκληματικότητα. Κατά τον βιολογικό ντετερμινισμό, η γυναίκα δεν εγκληματεί διότι εκ φύσεως είναι σωματικά και ψυχικά πιο αδύναμη από τον άνδρα. Ωστόσο, η θεωρία αυτή αμφισβητήθηκε έντονα από τους σύγχρονους ερευνητές, οι οποίοι εστίασαν στον ρόλο των κοινωνικών παραγόντων για τη χαμηλή γυναικεία εγκληματικότητα. Συγκεκριμένα, τα κοινωνικά στερεότυπα ορίζουν την υποτακτική και παθητική στάση για τη γυναίκα, σε αντίθεση με την ενεργητική στάση και τη δυνατότητα διάπραξης εγκλήματος από τον άνδρα. Ολόκληρη η κοινωνία προσδοκά από την «αδύναμη» γυναίκα την αφοσίωση, την υποχώρηση και τη φροντίδα των άλλων, με αποτέλεσμα να ασκείται καθημερινά στις γυναίκες εντονότερος κοινωνικός έλεγχος, ο οποίος τις «προλαβαίνει» από τη διάπραξη εγκλημάτων, ενώ την ίδια στιγμή το αγόρι κοινωνικοποιείται με το πρότυπο της δύναμης και της ενεργητικής αντίδρασης, το οποίο το εξοικειώνει με την πιθανή υιοθέτηση παραβατικής δραστηριότητας. Η γυναίκα με λίγα λόγια δεν έχει κατ’ αρχήν τα ίδια κίνητρα με τον άντρα για τη διάπραξη μίας εγκληματικής πράξης, καθώς τα κίνητρά της καθορίζονται από τα κοινωνικά στερεότυπα και τον κοινωνικό έλεγχο. Παράλληλα, είναι γεγονός ότι οι γυναίκες συνεχίζουν να έχουν λιγότερες «ευκαιρίες» διάπραξης εγκληματικών πράξεων, παρά την είσοδό τους στον δημόσιο και επαγγελματικό χώρο, καθόσον η πρόσβαση των γυναικών σε κάποια επαγγέλματα ή σε ανώτερες θέσεις ευθύνης παραμένει περιορισμένη. Μάλιστα, ακόμα και εάν υπάρχουν γυναίκες που κατέχουν ηγετικές θέσεις, εκείνες δεν απολαμβάνουν την ίδια ελευθερία με τους άρρενες συναδέλφους τους, αλλά αντιθέτως ευρίσκονται υπό τη διαρκή εποπτεία των ανδρών στον επαγγελματικό χώρο τους. Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, είναι σύνηθες οι γυναίκες να εισέρχονται εν τέλει στον κόσμο του εγκλήματος όχι εξ ιδίας πρωτοβουλίας αλλά διαμέσου οικογενειακών μελών τους ή συντρόφων τους, ως συνεργοί. Μέσα στο θεωρητικό αυτό πλαίσιο κατά τη διάρκεια της δικαστικής έρευνας του Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικού Δικαίου Δυτικής Κρήτης, το οποίο λειτουργεί από το 2016 στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE NATURA THEMIS*, ερευνήθηκε μεταξύ άλλων και το ποσοστό της γυναικείας εγκληματικότητας στα περιβαλλοντικά εγκλήματα. Από τυχαίο δείγμα 206 εξετασθεισών υποθέσεων περιβαλλοντικών εγκλημάτων των Πλημμελειοδικείων Χανίων και Ρεθύμνου περιόδου 2015-2017, μόλις 29 υποθέσεις, ήτοι ποσοστό μόλις 14% είχαν ως φερόμενους/θεωρούμενους δράστες άτομα γυναικείου φύλου. Το ποσοστό αν και αναμενόμενο, ήταν εντυπωσιακό. Αναζητώντας την εξήγηση της χαμηλής γυναικείας περιβαλλοντικής εγκληματικότητας σε συνάρτηση και με τα λοιπά αποτελέσματα της δικαστικής έρευνας του Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικού Δικαίου Δυτικής Κρήτης, από την οποία έχουν προκύψει τα συχνότερα διωκόμενα περιβαλλοντικά εγκλήματα, το ύψος των ποινών κλπ, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι εν προκειμένω δεν παίζουν ρόλο τόσο τα εγκαθιδρυμένα κοινωνικά στερεότυπα

ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΙΑΔΑΚΗ

40

41

LIFE NATURA THEMIS Το έργο LIFE NATURA THEMIS «Προώθηση της ενημέρωσης για τη δίωξη εγκλημάτων κατά της άγριας ζωής και ανάδειξη της περιβαλλοντικής ευθύνης για την αποκατάσταση ζημιών της βιοποικιλότητας σε περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 στην Κρήτη» (LIFE14/GIE/GR/000026) χρηματοδοτείται σε ποσοστό 60% από το χρηματοδοτικό εργαλείο LIFE “Περιβαλλοντική Διακυβέρνηση & Πληροφόρηση” της Ευρωπαϊκής Επιτροπής/EASME, ενώ μέρος της ιδίας συμμετοχής των Συνδικαιούχων του έργου καλύφθηκε από το Πράσινο Ταμείo. Aπευθύνεται σε Δικαστές, Εισαγγελείς, Δικηγόρους, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, δημόσιες αρχές με προανακριτικές αρμοδιότητες και το ευρύ κοινό. Λεπτομέρειες για το έργο δίνονται στην ιστοσελίδα του έργου: http://www.lifethemis.eu

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

θεωρία / απόψεις «Περιβαλλοντικά εγκλήματα γένους... αρσενικού»

αλλά οι μειωμένες «ευκαιρίες» διάπραξης εγκληματικών πράξεων. Το γεγονός δηλαδή ότι τα συχνότερα περιβαλλοντικά εγκλήματα συναρτώνται άμεσα με την οικονομική δραστηριότητα του νησιού, καταδεικνύει ότι η βασική αιτία της χαμηλής γυναικείας περιβαλλοντικής εγκληματικότητας είναι κυρίως οι μειωμένες «ευκαιρίες» διάπραξης εγκληματικών πράξεων, καθόσον οι γυναίκες είτε συμμετέχουν πολύ λιγότερο από τους άντρες σε δραστηριότητες που δυνητικά μπορούν να βλάψουν το περιβάλλον, όπως κτηνοτροφικές, αγροτικές δραστηριότητες, αλιεία, θήρα κλπ είτε ηγούνται σπάνια επιχειρήσεων που δυνητικά μπορούν να βλάψουν το περιβάλλον, όπως ελαιοτριβεία, ξενοδοχεία, κατασκευαστικές εταιρείες κλπ. Πάντως, η δικαστική έρευνα του Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικού Δικαίου Δυτικής Κρήτης κατέληξε ότι ως προς τις επιβληθείσες ποινές δεν υφίσταται διαφορετική μεταχείριση μεταξύ των δύο φύλων στα εξεταζόμενα περιβαλλοντικά εγκλήματα, γεγονός που είναι ενθαρρυντικό ως προς την αμερόληπτη και ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Συμπερασματικά, από τα ανωτέρω γίνεται φανερό ότι η ανδροκρατία καλά κρατεί, με τη διαπιστωθείσα χαμηλή γυναικεία περιβαλλοντική εγκληματικότητα να αποτελεί έναν ακόμα δείκτη για τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών όσον αφορά την ισότητα των ευκαιριών. Μπορεί βέβαια οι μειωμένες «ευκαιρίες» διάπραξης μίας εγκληματικής πράξης να προφυλάσσουν το γυναικείο φύλο από την τέλεση ποινικά κολάσιμων πράξεων, έχοντας ένα θετικό αντίκτυπο ως προς το προφίλ της γυναίκας, πλην όμως δεν παύουν να αντικατοπτρίζουν τις ακόμα και σήμερα τεράστιες ανισότητες μεταξύ των δύο φύλων στον δημόσιο και επαγγελματικό χώρο. Βιβλιογραφία

Joseph William Kremer (2010), Is Environmental Crime Gendered? Μ. Θεοδωροπούλου (2009), Η γυναίκα ως δράστης και η αντιμετώπισή της από το σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης, ΕΚΕ, 129 Β΄2009, 125-156 Στοιχεία του Παρατηρητηρίου Περιβαλλοντικού Δικαίου Δυτικής Κρήτης

42

43

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

αναδημοσίευση σκίτσου από U.f.E. - United for Evolution

COVID 19, οι εκλογές στις Η.Π.Α. και ο κόσμος https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=epikairotita&id=20210120120632&startMenu=0

Η πολιτική ηγεσία έχει στείλει αντικρουόμενα μηνύματα και στάθηκε ανίκανη να δημιουργήσει ένα εθνικό σχέδιο για τον έλεγχο, την παροχή προστατευτικού υλικού και τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτείες θα ακολουθήσουν με συνέπεια τις οδηγίες αντιμετώπισης της πανδημίας. Ο πολιτικός διχασμός μέσα στις πολιτείες, αλλά και μεταξύ των κόκκινων και των γαλάζιων πολιτειών, δημιουργεί σύγχυση και κοινωνική δυσαρμονία, οδηγώντας δυνητικά σε βία και αστάθεια Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στα αγγλικά στο katoikos.eu την 1η Νοεμβρίου 2020. Μετά τις αμερικανικές εκλογές και τις τελευταίες εξελίξεις με την επίθεση στο Καπιτόλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021, ζητήσαμε από τον συγγραφέα να κάνει μία εκ νέου αποτίμηση της κατάστασης. Μας παραχώρησε ευγενικά ένα μικρό σημπληρωματικό κείμενο (βρίσκεται στο τέλος αυτού του άρθρου) και τον ευχαριστούμε θερμά γι’ αυτό. (μετάφραση: Μαρία Παναγιωτοπούλου)

θεωρία / απόψεις COVID 19, οι εκλογές στις Η.Π.Α. και ο κόσμος

Πολιτικά σενάρια – θετικά και αρνητικά Τον Μάϊο 2020, μαζί με τον Γιώργο Κωστάκο δημοσιεύσαμε δύο άρθρα [1] σχετικά με τις παγκόσμιες και εθνικές αντιδράσεις στον Covid-19 και τις επιπτώσεις τους στην παγκόσμια διακυβέρνηση. Η μεγαλύτερη επίδραση, είπαμε, θα καθοριστεί από τις αντιδράσεις της Κίνας και των ΗΠΑ. Σε αυτό το άρθρο αναλύω τις ΗΠΑ, εν μέσω τόσο της πανδημίας, όσο και των εκλογών. Τί παγκόσμιες επιπτώσεις μπορούν να έχουν οι εξελίξεις αυτές; Το συμπέρασμά μου: ενώ οι ΗΠΑ υπήρξαν η ηγέτιδα δύναμη στην παγκόσμια τάξη που δημιουργήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ηγετικός τους ρόλος, τώρα πια έχει φθαρεί. Υπάρχουν όμως θετικά, αλλά και αρνητικά σενάρια.

[1] New Zealand Center for Global Studies, 6/5/2020 Global Responses to the Pandemic, Pt I Assessing the international and national actors, και Global Responses to the Pandemic, Pt II Assessing the international and national actors Tapio Kanninen & Georgios Kostakos

Η Αμερικανική αποστασιοποίηση: μερικές ανησυχητικές τάσεις 1. Αποτυχία ανταπόκρισης των ΗΠΑ στην πανδημία

Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είχαν τη χειρότερη επίδοση στην αντιμετώπιση της πανδημίας, σε παγκόσμιο επίπεδο, προκαλεί έκπληξη και είναι ενδεικτικό μιας πιθανής σταδιακής υποχώρησης του ρόλου των ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή. Υπάρχουν πέντε αιτίες για την αποτυχία των ΗΠΑ: Η πολιτική ηγεσία έχει στείλει αντικρουόμενα μηνύματα και στάθηκε ανίκανη να δημιουργήσει ένα εθνικό σχέδιο για τον έλεγχο, την παροχή προστατευτικού υλικού και τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτείες θα ακολουθήσουν με συνέπεια τις οδηγίες αντιμετώπισης της πανδημίας Ο πολιτικός διχασμός μέσα στις πολιτείες, αλλά και μεταξύ των κόκκινων και των γαλάζιων πολιτειών, δημιουργεί σύγχυση και κοινωνική δυσαρμονία, οδηγώντας δυνητικά σε βία και αστάθεια. Στις ΗΠΑ εδώ και δεκαετίες έχει υποβαθμιστεί ο ρόλος των υπηρεσιών και των δομών δημόσιας υγείας. Αυτό σημαίνει ότι η ετοιμότητα των δομών υγείας σε ομοσπονδιακό, πολιτειακό και τοπικό επίπεδο δεν ήταν σε καλή κατάσταση όταν χτύπησε η πανδημία. Χωρίς ομοσπονδιακή χρηματοδότηση η κατάσταση γίνεται απλά χειρότερη. Ορισμένα δεξιά τμήματα των ΜΜΕ, αλλά και ο Γενικός Εισαγγελέας Barr, βλέπουν τα lockdowns και τις εντολές για μάσκες, ως παραβάσεις βασικών δικαιωμάτων των Αμερικανών να επιλέγουν το πεπρωμένο τους και προειδοποιούν ότι πρόκειται για προσπάθεια της αντιπολίτευσης να στρώσει το δρόμο για τον σοσιαλισμό και τη “δικτατορία της μεγάλης κυβέρνησης”. Η εμφάνιση φορτισμένων συναισθηματικά σχολίων και δηλητηριώδους ρητορικής μίσους στη χειρότερη μορφή τους, όπως επίσης και οι ισχυρισμοί για συνωμοσίες μεταξύ των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικανών, και μεταξύ των Μέσων ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων που υποστήριζαν την κάθε πλευρά, με τον Πρόεδρο Τραμπ να ενθαρρύνει αυτόν τον διχασμό, είναι ένα νέο χαρακτηριστικό της σύγχρονης Αμερικανικής πολιτικής που αποτρέπει μια ενιαία εθνική στρατηγική για την αντιμετώπιση της απειλής από τον Covid-19, που θα βασιζόταν σε κοινές αξίες και ένα κοινό αφήγημα.

TAPIO KANNINEN

44

45

Ο Δρ. Tapio Kanninen, πρώην επικεφαλής σχεδιασμού πολιτικής των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, είναι μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του Ιδρύματος για την Παγκόσμια Διακυβέρνηση και Αειφορία (Foundation for Global Governance and Sustainability (FOGGS). Είναι Πρόεδρος του Παγκόσμιου Δικτύου Ενημέρωσης Κρίσεων (Global Crisis Information Network Inc.), ανώτατο στέλεχος του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών Ralph Bunche (CUNY), ιδρυτικό μέλος της Climate Leadership Coalition Inc. Το τελευταίο βιβλίο του είναι “Η κρίση της παγκόσμιας Αειφορίας” (2013).

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

...ίσως η πιο επικίνδυνη τάση που προκύπτει από την σύγχρονη αμερικανική πολιτική είναι η τάση υπονόμευσης της αξίας της αλήθειας..

2. Η συμβολή της πανδημίας στην πολιτική αστάθεια των ΗΠΑ Ο Covid-19 έχει επίσης εντείνει άλλες νέες τάσεις στην Αμερικανική πολιτική και κουλτούρα. Η ρατσιστικές διακρίσεις έχουν επανέλθει στο προσκήνιο της Αμερικανικής πολιτικής συζήτησης μετά από μια σειρά περιστατικών αστυνομικής βίας. Οι διακρίσεις χρησιμοποιούνται και από δεξιούς και από αριστερούς εξτρεμιστές για να δημιουργήσουν βία και αστάθεια. Ο νόμος και η τάξη έχουν γίνει νέο θέμα για εκστρατείες. Τόσο οι διαδηλωτές, όσο και οι αντι-διαδηλωτές, κυρίως χωρίς μάσκες και χωρίς να τηρούν αποστάσεις, εντείνουν την εξάπλωση του ιού, δημιουργούν περισσότερο διχασμό και τροφοδοτούν ισχυρισμούς για υποκρισία και άνομες συμπεριφορές και από τις δύο πλευρές. Το βιβλίο του καθηγητή Lawrence Douglas “Will He Go? Trump and Looming Election Meltdown in 2020″ και το άρθρο του Barton Gellman που δημοσιεύτηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 22 στην ιστοσελίδα The Atlantic με τίτλο “Οι εκλογές που θα μπορούσαν να σπάσουν την Αμερική” ανάμεσα σε άλλες παρόμοιες δημοσιεύσεις – αποκάλυψαν την ως τώρα κρυμμένη αλήθεια, ότι το Αμερικανικό Σύνταγμα δεν έχει πρόβλεψη για μια ειρηνική διαδοχή στην περίπτωση που ένας πρόεδρος που κατεβαίνει για δεύτερη θητεία, δεν θέλει να φύγει από το γραφείο του είτε κερδίζει είτε χάνει τις εκλογές. Ο Covid-19 συμβάλλει σε αυτήν την επικίνδυνη κατάσταση.

θεωρία / απόψεις COVID 19, οι εκλογές στις Η.Π.Α. και ο κόσμος

3. Εφιαλτικό σενάριο: Ατελείς συνταγματικές προβλέψεις για τη διαδοχή Το εφιαλτικό σενάριο θα ήταν το αποτέλεσμα δύο βασικών παραγόντων: Πρώτον οι Δημοκρατικοί ψηφίζουν συνήθως πολύ περισσότερο με επιστολική ψήφο από ότι οι Ρεπουμπλικανοί και τώρα, εξαιτίας του Covid-19, αναμένεται ότι θα ψηφίσουν με επιστολική ψήφο ακόμη περισσότεροι από ότι σε προηγούμενες εκλογές. Οι δημοσκοπήσεις αποκαλύπτουν ότι οι Ρεπουμπλικανοί ανησυχούν πολύ λιγότερο για την πανδημία και θα ψήφιζαν περισσότερο με φυσική παρουσία στα εκλογικά κέντρα, όπως και σε προηγούμενες εκλογές. Δεύτερον, ο Πρόεδρος Τραμπ και οι υποστηρικτές του βλέπουν σε αυτά τα γεγονότα μία αφορμή για την απονομιμοποίηση των εκλογών, εξαιτίας της επιστολικής ψήφου – σε περίπτωση που ο Μπάϊντεν είναι στο δρόμο για τη νίκη – και μάλιστα έμπρακτα αποθαρρύνουν την επιστολική ψήφο σε πολιτείες κλειδιά (π.χ. ο Ρεπουμπλικανός Κυβερνήτης του Τέξας δήλωσε ότι θα έπρεπε να υπάρχει μία μόνο θυρίδα για επιστολικές ψήφους ανά κομητεία στην πολιτεία του, που σημαίνει ότι σε μερικές περιπτώσεις, θα υπάρχει μία θυρίδα για εκατομμύρια κατοίκους). Το εφιαλτικό σενάριο θα μπορούσε να μην πραγματοποιηθεί αν ο Μπάϊντεν καταφέρει να κερδίσει έστω και με ελάχιστη διαφορά την ημέρα των εκλογών. Είναι όμως σημαντικό να ληφθεί υπόψη το παραπάνω σενάριο καθώς αποκαλύπτει το πόσο ευάλωτο είναι το Αμερικανικό σύνταγμα στην περίπτωση ενός αδίστακτου προέδρου που αναζητά την επανεκλογή του, ή οποιουδήποτε μελλοντικού λαϊκιστή υποψήφιου προέδρου, που βρίσκει τα συνταγματικά κενά και τα χρησιμοποιεί προς όφελός του. Η φήμη των ΗΠΑ στον κόσμο έχει ήδη πληγεί σοβαρά από την κακή αρχική ανταπόκρισή τους στον Covid-19. Οποιαδήποτε εκλογική αστάθεια, θα διαβρώσει περαιτέρω τον δυνητικό ηγετικό τους ρόλο... Στο εφιαλτικό σενάριο του Gellman, ο Ντόναλντ Τραμπ προηγείται στις εκλογές ενώ ο Μπάϊντεν κερδίζει μετά την καταμέτρηση του συνόλου των ψήφων. Η στρατηγική του Τραμπ είναι να αυτοανακηρυχτεί νικητής στις 3 Νοεμβρίου και να αναζητήσει βοήθεια τόσο από τα δικαστήρια, συμπεριλαμβανομένου και του Ανώτατου Δικαστηρίου, όσο και από τους συμπαθούντες Ρεπουμπλικανούς νομοθέτες και κυβερνήτες, στις πολιτείες με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα, προκειμένου να σταματήσει οποιαδήποτε ανακαταμέτρηση. Ως τώρα μια τέτοια κατάσταση δεν έχει ξανασυμβεί στις ΗΠΑ για περίπου 150 χρόνια. Όμως τον Ιανουάριο του 1877, όταν το Κογκρέσο συνεδρίασε στις αρχές Ιανουαρίου για να ανακηρύξει νέο Πρόεδρο, υπήρχαν δύο αντικρουόμενα αποτελέσματα από δύο σημαντικές πολιτείες. Αυτό μπορεί να συμβεί στη χειρότερη των περιπτώσεων και στις 6 Ιανουαρίου 2021. Τον Ιανουάριο του 1877 οι ηγέτες του Κογκρέσου (και άλλοι αρμόδιοι παράγοντες) κατάφεραν να διαπραγματευτούν για να αναδείξουν τον νικητή, αλλά η διαδικασία ήταν δύσκολη. Δύο ημέρες πριν από την ορκωμοσία, ο εν ενεργεία πρόεδρος Ulysses Grant, ήταν τόσο ανήσυχος που σκεφτόταν να κηρύξει στρατιωτικό νόμο και να ανακηρύξει νικητή τον Ρεπουμπλικανό υποψήφιο. Αν ένα τέτοιο σενάριο αποδειχτεί αληθινό τότε είτε οι ηγέτες του Κογκρέσου (με συγκαλυμμένη βοήθεια από τους Στρατηγούς, τους κυβερνήτες και άλλους) θα φτάσουν σε συμβιβασμό πριν από την ορκωμοσία, ή απλώς δεν θα το κάνουν. Τότε αν ο Τραμπ κηρύξει στρατιωτικό νόμο, και τον εαυτό του πρόεδρο για τέσσερα ακόμη χρόνια, οι ΗΠΑ θα γίνουν μια “ασταθής δημοκρατία”. Δεν πρόκειται για ένα τόσο απίθανο σενάριο όσο δείχνει με την πρώτη ματιά, καθώς μερικοί ήδη

46

47

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

...η φήμη των Η.Π.Α. στον κόσμο έχει πληγεί σοβαρά από την κακή αρχική ανταπόκρισή τους στον covid19. Οποιαδήποτε εκλογική αστάθεια, θα διαβρώσει περαιτέρω τον δυνητικό ηγετικό τους ρόλο.. έβλεπαν πιθανότητες για εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις προς τα τέλη του 2020 και αργότερα. Οι βαθιά ριζωμένες απόψεις και η ιδεολογική ακαμψία τόσο των Δημοκρατικών όσο και των Ρεπουμπλικανών, έχουν εντατικοποιηθεί τελευταία προοιωνίζοντας άσχημες συνέπειες από τις εκλογές. Αξιοσημείωτη είναι η δήλωση της Χίλαρυ Κλίντον “ο Τζο Μπάϊντεν δεν θα έπρεπε να υποχωρήσει σε καμία περίπτωση”.

Επιπτώσεις στην παγκόσμια κοινότητα: Θέμα αξιών Η πανδημία έχει χτυπήσει τον πλανήτη πολύ άσχημα – αυξανόμενη φτώχεια, ανισότητες και οικονομικές και κοινωνικές κακουχίες παντού. Οι επιπτώσεις της στο περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή δεν είναι ακόμη ξεκάθαρες. Αλλά η επίδρασή της στις αξίες μας ίσως είναι η ισχυρότερη. Οι ΗΠΑ είναι ο υπερασπιστής μιας σταθερής και παγκοσμιοποιημένης φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης με ελεύθερο εμπόριο και υποστήριξη σε διεθνείς οργανισμούς και συνασπισμούς. Όμως από την εκλογή του Τραμπ και μετά, έχουμε δει μια ξεκάθαρη διάβρωση του ηγετικού ρόλου των ΗΠΑ σε αυτούς τους τομείς. Οι ΗΠΑ πρωτοστάτησαν επίσης στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες στον κόσμο, αλλά ο Τραμπ έχει επιδείξει ελάχιστο ενδιαφέρον να ακολουθήσει την παραδοσιακή στάση των ΗΠΑ.

θεωρία / απόψεις COVID 19, οι εκλογές στις Η.Π.Α. και ο κόσμος

Η φήμη των ΗΠΑ στον πλανήτη έχει ήδη χτυπηθεί ισχυρά από τους αρχικούς χειρισμούς για την αντιμετώπιση του Covid-19. Οποιαδήποτε εκλογική αστάθεια, θα διαβρώσει περαιτέρω το δυνητικό ηγετικό της ρόλο, ιδιαίτερα αναφορικά με τις δημοκρατικές αξίες και το πρότυπο που αυτή αποτελεί για νέες ή αποκατεστημένες δημοκρατίες που παλεύουν να διατηρήσουν τέτοιες αρχές και πρακτικές, εν μέσω πανδημίας και εντεινόμενων οικονομικών και κοινωνικών καταστροφών. Ίσως η πιο επικίνδυνη τάση που προκύπτει από τις σύγχρονη αμερικανική πολιτική, είναι η προσπάθεια υπονόμευσης της αξίας της αλήθειας... Ακόμη χειρότερα η εκλογική αστάθεια των ΗΠΑ θα μπορούσε να εμπνεύσει ένα νέα κύμα αδίστακτων ηγετών που περιχαρακώνονται τυφλά στα εθνικά συμφέροντα και στην επιβίωση του ισχυρότερου, μακρυά από την παγκοσμιοποίηση και τον διεθνισμό, τις ισχυρές πλανητικές αξίες που προήλθαν μετά τις τραγικές εμπειρίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τον ιδεαλισμό των νικητριών χωρών. Οι λαϊκιστές ηγέτες και φυσικά οι δικτάτορες, μπορούν να χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους τα ευάλωτα σημεία των δημοκρατικών συνταγμάτων και τις ξαφνικές ευκαιρίες για αρπαγή εξουσίας που δημιούργησε ο Covid-19. Όμως ίσως η πιο επικίνδυνη τάση που εμπνέει η σύγχρονη αμερικανική πολιτική είναι η προσπάθεια υπονόμευσης της αξίας της αλήθειας. Η τιμιότητα και η ακεραιότητα δέχονται επίθεση από τους λαϊκιστές και τους οπαδούς θεωριών συνωμοσίας που θέλουν να δημιουργήσουν ένα ισχυρό συναίσθημα διαχωρισμού τύπου “εμείς και αυτοί” - οι “κακοί” και οι “πατριώτες”. Τα δυνατά συναισθήματα κυριαρχούν όταν τα “fake news” είναι το νέο πολιτικό σλόγκαν και η αλήθεια χάνει την επίδρασή της σαν δύναμη ενότητας στις εθνικές και πλανητικές πολιτικές. Η κουλτούρα του να ψεύδεσαι χωρίς ντροπή, μπορεί να γίνει η νέα πολιτική κανονικότητα, μια τάση που ο καθηγητής Joseph Nye αποκαλεί “μια αυταρχική πρόκληση που θυμίζει της δεκαετία του 1930”. Το σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης δέχεται επίσης επίθεση και μπορεί να συμβούν βασικές αλλαγές. Η απομονωτική στρατηγική του Τραμπ, θα συνεχίσει πιθανότατα, είτε είναι ο Τραμπ είτε ο Μπάϊντεν ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ, αν και λιγότερο με τον Μπάϊντεν. Αλλά ο Μπάϊντεν ως πρόεδρος μπορεί να κληθεί να αντιμετωπίσει τόσο εκτεταμένη βία στους δρόμους και αστάθεια από τους υποστηρικτές του Τραμπ, που ίσως να μην έχει την πολυτέλεια να αφιερώσει τόσο χρόνο στις διεθνείς υποθέσεις καθώς θα προσπαθεί να σώσει τις ΗΠΑ από σχεδόν εμφυλιοπολεμικές συνθήκες. Κατά συνέπεια, τόσο η Κίνα όσο και η Ευρώπη θα καταστούν παίκτες με μεγαλύτερη επιρροή στη διεθνή σκηνή. Εξαιτίας του Covid-19 και της αστάθειας των εκλογών, ο ρόλος της ηγεσίας των ΗΠΑ και η αποστασιοποίησή τους, μέλλουν να μειωθούν. Ο αυξανόμενος ρόλος της Κίνας φαίνεται αναπόφευκτος. Αυτό μπορεί να μην είναι ευνοϊκό για τις παγκόσμιες δημοκρατικές αξίες και τη διαφάνεια στην παγκόσμια διακυβέρνηση. Η Ε.Ε. ωστόσο θα μπορούσε να προσφέρει ένα εξισορροπητικό αντίβαρο. Οι παραπάνω τάσεις είναι κυρίως αρνητικά ρεύματα στο παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης του σήμερα. Όμως δεν είναι όλες οι πιθανές μελλοντικές τάσεις αρνητικές. Ο Joseph Nye είδε την πιθανότητα για ένα πιο πράσινο πλανητικό μέλλον. Η κοινή γνώμη σε πολλές δημοκρατίες

48

49

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

έχει αρχίσει να βάζει σε μεγαλύτερη προτεραιότητα την κλιματική αλλαγή και την προστασία του περιβάλλοντος. Μερικές κυβερνήσεις και ορισμένες πολυεθνικές αναδιοργανώνονται για να αντιμετωπίσουν τέτοια ζητήματα. Ακόμη και πριν από τον Covid-19, θα μπορούσε κανείς να προβλέψει μια διεθνή ατζέντα του 2030, που ορίζεται από τη σημασία που δίνει κάθε χώρα σε πράσινα ζητήματα. Η πανδημία, τονίζοντας τις σχέσεις μεταξύ της ανθρώπινης υγείας και της υγείας του πλανήτη, επιταχύνει την υιοθέτηση μιας τέτοιας ατζέντας. Μια επανεκλογή του Τραμπ μπορεί να μην βοηθήσει την πρόοδο προς πιο πράσινες παγκόσμιες τάσεις, αλλά δεν θα μπορούσε όμως και να τη σταματήσει. Μια νίκη του Μπάϊντεν θα μπορούσε να επιταχύνει τη διεθνή προσπάθεια για την ανάσχεση της υπερθέρμανσης του πλανήτη ως μια υπαρξιακή απειλή για όλους μας. Το μέλλον θα δείξει αν ο στόχος για έναν αειφορικό πλανήτη θα μας ενώσει όλους μετά την πάροδο της πανδημίας. Για την ακρίβεια τέτοιες ενωτικές αξίες σε παγκόσμιο επίπεδο, χρειάζονται πάρα πολύ. fake news

θεωρία / απόψεις COVID 19, οι εκλογές στις Η.Π.Α. και ο κόσμος

Συμπληρωματικό σημείωμα του Tapio Kanninen 8/1/2021 Το παραπάνω άρθρο μου δημοσιεύτηκε στο Katoikos.eu την 1η Νοεμβρίου 2020. Τι έχει συμβεί από τότε; Οι αδρές τάσεις που αναλύθηκαν στο άρθρο είναι ακόμη εν ισχύ. Οι ΗΠΑ είναι ακόμη η χώρα με τα περισσότερα κρούσματα Covid-19 και η διακυβέρνησή της δεν έχει βελτιωθεί κατά τις τελευταίες μέρες της διοίκησης Τραμπ. Ακόμη και με την παράδοση υποσχόμενων εμβολίων, η αποτελεσματικότητα των δράσεων αποδείχτηκε πολύ κατώτερη των προσδοκιών. Η στρατηγική του Τραμπ για τις εκλογές του Νοεμβρίου ήταν να τις απονομιμοποιήσει, υποστηρίζοντας ότι υπήρχε ευρεία νοθεία που του έκλεψε τις εκλογές. Σχεδόν 60 αγωγές απορρίφθηκαν από διάφορα δικαστήρια, αλλά ωστόσο η στρατηγική του Τραμπ είχε αποτελέσματα στους υποστηρικτικές του – περίπου 70–80% των Ρεπουμπλικανών πιστεύουν ότι οι εκλογές μιάστηκαν από εκτεταμένη νοθεία. Τα χειρότερα σενάρια του άρθρου δεν πραγματοποιήθηκαν καθώς ο Μπάϊντεν κέρδισε ξεκάθαρα στο Σώμα των εκλεκτόρων (306 έναντι 231 ψήφοι) και στο σύνολο των ψήφων (περίπου 81.000.000 ψήφοι έναντι 74.000.000). Ωστόσο η ικανότητα του Τραμπ να συγκεντρώσει αυτόν τον τεράστιο αριθμό ψήφων τον έχει αποθρασύνει τόσο ώστε να συνεχίσει την αδίστακτη στρατηγική του στην προσπάθειά του να ανατρέψει τα εκλογικά αποτελέσματα. Τα τελευταία παραδείγματα είναι η έκκληση του στον Υπουργό Εσωτερικών της Πολιτείας της Georgia να “βρει” αρκετές ψήφους για τη νίκη του στην πολιτεία, καθώς και η ομιλία του στις 6 Ιανουαρίου 2021, με την οποία παρότρυνε τους υποστηρικτές του να κατακλύσουν το Καπιτώλιο, κάτι το οποίο και έπραξαν. Αυτή η πραξικοπηματική δράση, θα μπορούσε ωστόσο να υπονομεύσει τη δυνατότητά του Τραμπ για μια πολιτική επιστροφή, καθώς και για μια μελλοντική υποψηφιότητά του και πάλι για πρόεδρος, αν και θα μπορούσε ωστόσο να έχει ένα δυσανάλογα μεγάλο αποτύπωμα στην πολιτική των Ρεπουμπλικανών στα ερχόμενα χρόνια. Τέλος το γεγονός ότι πολλοί Ρεπουμπλικανοί στο Κογκρέσο ψήφισαν ενάντια στον Μπάϊντεν για Πρόεδρο στις 6 Ιανουαρίου θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να υπονομεύσει το ρόλο του σώματος εκλεκτόρων και τελικά τον πυρήνα των δημοκρατικών αρχών της Αμερικανικής πολιτικής. Η πιθανότητα ώστε η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής να παράσχει μια νέα ενωτική παγκόσμια αξία, έλαβε μια νέα ώθηση από τη νίκη του Μπάϊντεν και της Γερουσίας, που από τις 5 Ιανουαρίου 2021 έχει περάσει πλέον υπό την ηγεσία των Δημοκρατικών. Ωστόσο η Προεδρεία, η Γερουσία και η Βουλή των Αντιπροσώπων, ενδεχομένως να αλλάξουν ξανά ηγεσία το 2022 ή/και το 2024 καθώς η ισχυρή προσήλωση του Μπάϊντεν στην κλιματική αλλαγή ενδέχεται να φοβίσει τους Ρεπουμπλικανούς και τους Ανεξάρτητους. Αντίστοιχα ο Μπάϊντεν μπορεί να χαρακτηριστεί “κλιματικός σοσιαλιστής” από τα δεξιά μέσα ενημέρωσης, κάτι που θα έχει ιδιαίτερη απήχηση σε πολλούς συντηρητικούς Αμερικανούς.

50

51

κριτική - σκέψεις

Διατήρηση των τελευταίων περιοχών της χώρας χωρίς δρόμους. Αδιατάρακτα τοπία υψηλής φυσικότητας και οικολογικής αξίας video ►

https://www.youtube.com/watch?v=wBS-KzTyQhE&feature=youtu.be

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

ENAOLI Στον ελαιώνα του αγροκτήματος της οργάνωσης LEGABIENTE αναρτήσαμε τα κείμενα των αναμνήσεων που μεταφέραμε. Σημειώνοντας, πρόσκαιρα, στο τοπίο, την ιδέα μας για τους στοχαστικούς καρπούς που φυτρώνουν, συλλέγονται και τροφοδοτούν τη σκέψη των ανθρώπων.

υπερβολικές στοχαστικές αναγνώσεις της φύσης https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=kritiki&id=20201212175907&startMenu=0 http://iordanisstylidis.gr/arts-7.php https://issuu.com/iordanisstylidis/docs/_issuu_transporting_memories_2008

Πώς(;), δηλαδή, υποδεχόμαστε τις ιδέες, δοκιμάζουμε την ισχύ τους, με σύντομες και διαρκέστερες δοκιμές, στοχαζόμαστε για το αποτέλεσμα των αλλεπάλληλων δοκιμών τους και μετά σταθεροποιούμε τα ευρήματά μας σε συμπαγείς προτάσεις, σε περιεκτικά κείμενα, εφαλτήρια του στοχαστικού ξεσηκωμού μας. Για τον χρόνο της πλούσιας συμβιωτικής ζωής,

κριτική / σκέψεις υπερβολικές στοχαστικές αναγνώσεις της φύσης

υπερβολικές στοχαστικές αναγνώσεις της φύσης Οι τρόποι που χαρακτηρίζουν την προσέγγισή μας, την συμπάθειά μας, σε κάθε περιβάλλον σύστημα σχέσεων, τη ζωή σε συγκέντρωση στη γειτονιά, τον περίπατο στο δάσος, την εποπτεία του ουρανού, χρειάζεται να εννοηθούν, να τακτοποιηθούν, να προταθούν ως θέματα μιας και πολλών συζητήσεων για την φύση. Ώστε, όταν έρθει η στιγμή, όταν οι εμπειρίες, τα αποστάγματα της δράσης, μετατραπούν σε κείμενα, διανεμηθούν και υποστούν την δημόσια εξέτασή τους να βοηθήσουν στην πολιτική επιβεβαίωση του προφανούς, εντέλει, οδηγού συμπεράσματος. Πώς(;), δηλαδή, υποδεχόμαστε τις ιδέες, δοκιμάζουμε την ισχύ τους, με σύντομες και διαρκέστερες δοκιμές, στοχαζόμαστε για το αποτέλεσμα των αλλεπάλληλων δοκιμών τους και μετά σταθεροποιούμε τα ευρήματά μας σε συμπαγείς προτάσεις, σε περιεκτικά κείμενα, εφαλτήρια του στοχαστικού ξεσηκωμού μας. Για τον χρόνο της πλούσιας συμβιωτικής ζωής, για τον χρόνο της ζωής όσων επηρεαστούν και συνεχίσουν να εργάζονται, να εμπλουτίζουν την ουσία της. Ώστε, ποιος ξέρει, σε κάποια στιγμή, ποια στιγμή; να διασπαρθούν και να συμπεριλάβουν, να προκαλέσουν ισχυρές συμφωνίες. Οι τρόποι που χαρακτηρίζουν την συμπάθειά μας για το περιβάλλον σύστημα σχέσεων, το πως, δηλαδή, και γιατί, κάνουμε και δεν κάνουμε, προνοούμε και υποφέρουμε για και από την κατάσταση των όσων περιβάλλουν την συνείδησή μας, στις απροσέγγιστες περιοχές σημασίας όπου ασκούμε και δεν ασκούμε σωστά την προσοχή μας, εκφράζονται, υποτάσσονται στην ποικιλία των ήπιων εκφραστικών δυνατοτήτων μας. Περιηγούμεθα. Ενεργοποιούμε, δηλαδή, το ενδιαφέρον μας για τον τόπο στην όχθη μιας ορεινής λίμνης αλλά γρήγορα ξεφεύγουμε στις ισχυρές συνήθειές μας, δεν ριψοκινδυνεύουμε την διαμονή μας εκεί. Περιηγούμεθα στο κατεστραμμένο τοπίο εξαιτίας μιας και πολλών επιθέσεων της βιομηχανικής εξορυκτικής δραστηριότητας αλλά δεν θυσιάζουμε τον εαυτό μας, εγκαταλείποντας όσα έχουμε και προστατεύουμε, ώστε το κεφάλαιο της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης να πλουτίσει από την πρώτη και τις επόμενες θυσίες. Υποφέρουμε και δηλητηριαζόμαστε στους ωκεανούς των καυσαερίων και την δηλητηρίαση του αέρα από τις βιομηχανίες αλλά δεν εγκαταλείπουμε τους κανόνες της ζωής σε συγκέντρωση ώστε να οριστεί, να αποκτήσει δύναμη και ορμή το ανθρώπινο κύμα που θα εξαπολύσει την έφοδό του. Παραμένουμε ασφαλείς στον αισθητικό στοχασμό, την ήπια κριτική, την ειρηνική διεκδίκηση. Δεν συγκροτούμε το κρίσιμο επαναστατικό σώμα, την ενθουσιώδη τρομερή μαζική σύσταση θέλησης ώστε το σύνθημα και ο σκοπός να επαληθευτούν αμέσως. Η πρόσκληση στην εκπαίδευση, την άσκηση στην σκέψη για τον τόπο, τους τόπους, την έκφραση των αλληλοσυνδεδεμένων φυσικών συστημάτων, η ανάγνωση και η ώριμη διαπραγμάτευση της ιστορίας, των βεβαιωμένων γεγονότων, δηλαδή, για τις συλλογικές επιθυμίες που διεκδικήθηκαν και επιτεύχθηκαν, ησυχάζοντας τους τόπους και τους/τις ανθρώπους προστάτες και επιτηρητές τους, οδηγεί και πάλι, ξανά και ξανά, την συμπάθειά μας για το περιβάλλον σύστημα σχέσεων. Με τρόπους ήπιους προχωράμε, δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Εργαζόμαστε, συνεργαζόμαστε ώστε με ήπιες τακτικές να ολοκληρώνουμε και να γιορτάζουμε το αποτέλεσμα κάθε συλλογικού μαθήματος για την σχέση με την φύση. Έτσι ξεκινήσαμε το 2008. Μετά από την πρόσκληση που απηύθυνε η περιβαλλοντική οργάνωση LEGABIENTE από την χώρα Ιταλία στον εκδότη του περιοδικού ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ, τον Σταύρο Υφαντή, για την συμμετοχή στην δημιουργία μιας ομαδικής εύφορης έκδοσης ιδεών και προθέσεων για την σχέση με την φύση. Εκεί, στο ιδεώδες εκεί της περιοχής Τοσκάνη, συναντηθήκαμε και εκθέσαμε τις ιδέες μας, παρουσιάσαμε την εργασία μας.

ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ

http://iordanisstylidis.gr/

54 55

LEGABIENTE Οικολογική οργάνωση στην χώρα Ιταλία. Εταίρος του προγράμματος Taste4Arts όπου συμμετείχε το περιοδικό ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ και η οργάνωση Φεστιβάλ της Γης. Το εικαστικό συλλογικό εγχείρημα MedArt project πραγματοποιήθηκε στο αγρόκτημα Enaoli (περιοχή Grosetto της περιφέρειας Tuscany στην κεντρική Ιταλία), σε υπαίθριο χώρο, παρακείμενο του οικολογικού πάρκου της Maremma.

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

https://issuu.com/iordanisstylidis/docs/_issuu_transporting_memories_2008

κριτική / σκέψεις δημόσια πάρκα, κήποι και καλλιέργειες στην πόλη Τόκιο

Η ιδέα μας για τη φύση και τον τρόπο που συνδιαλεγόμαστε και ανιχνεύουμε την ταυτότητά της ήταν συνισταμένη των ιδεών ανθρώπων στους οποίους και τις οποίες απευθυνθήκαμε. Μαζί με την Αγγελική Αυγητίδου*, καθηγήτρια τώρα στην σχολή καλών και εφαρμοσμένων τεχνών του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, συντάξαμε επιστολή και παραλάβαμε αρκετές σύντομες γραπτές αφηγήσεις για την μοναδική εμπειρία της σημαίνουσας εύφορης στιγμής των συντακτών τους στον κόσμο. Σε αυτές τις επιστολές, εξαιτίας τους, στηρίχτηκε η απόπειρά μας να διαμορφώσουμε, να υπερασπίσουμε, την ζωτική κοινή ιδεολογική-στοχαστική στάση για την ερμηνεία του γίγνεσθαι μιας πράξης που μπορεί, αν ολοκληρωθεί, να ρυθμίσει την αυτεπίγνωση, να επιταχύνει την στερημένη από αιτίες και παραδείγματα σκέψη, ώστε να ωριμάσει, να γίνει, να συνέλθει σε ταυτότητα με το περιβάλλον, να στιγματίσει και να στιγματιστεί. Η διήγηση για τον περίπατο στο δάσος, η διήγηση για την έξοδο από την πόλη, οι διηγήσεις για την σχέση με το σώμα, την σχέση με τον θάνατο, την εμπειρία του έρωτα, την βία που ασυλλόγιστα ασκείται στην παιδική ηλικία, την άγουρη ιδεολογική αρχή –μια σκέψη, δηλαδή- που ρυθμίζει την συμπεριφορά, για το σκαρφάλωμα στην πλαγιά με τους πυκνούς θάμνους, για την εποπτεία μιας πόλης από ψηλά, για την φοβερή εμπλοκή με την ισχύ μιας ιδέας που καταβάλει το σώμα... διαμόρφωσαν ένα μείγμα ασύντακτων ψηφίδων νοήματος που συντάξαμε σε εφήμερο δείγμα, υπόβαθρο της στρατηγικής μας επιλογής. Με αυτή τη συλλογή των αφηγήσεων ταξιδέψαμε και εκεί, στο εκεί της ουτοπικής παραμονής, επιχειρήσαμε να ανακοινώσουμε την υπόθεσή μας. Οι ιστορίες τυπώθηκαν σε επιφάνειες χαρτιού και αφού στηρίχτηκαν σωστά σε ξύλινους στύλους τοποθετήθηκαν στο όριο του κτήματος όπου περάσαμε τις ημέρες μας συζητώντας, περιπολώντας στις αιτίες και τις αφορμές τους, ερμηνεύοντας, μεταφράζοντας, δένοντας, κατασκευάζοντας τον ισχυρό σύνδεσμο σημασίας που, πλέον, χρησιμοποιούμε ως ιδεολογικό και αισθητικό εφαλτήριο για να εμπλακούμε σε μία και πολλές συζητήσεις για τους τρόπους των ανθρώπων που είναι και δεν είναι έτοιμοι/ες, προετοιμασμένοι και προετοιμασμένες να υπερασπίσουν γενναία τη θέση τους. Όταν χάνεται κάθε ισορροπία, στις επικράτειες των μολυσμένων αστικών συγκεντρώσεων, στις εξουδετερωμένες όχθες των ποταμών που έχασαν το νερό τους, στις κορυφές των λόφων όπου ξέσπασε και νίκησε η οικιστική επέκταση ρημάζοντας κάθε αναλογία και μέτρο. Όταν και όπου οι τόποι και τα τοπία τους ανασκάπτονται και αλέθονται, όταν το έδαφος και η θάλασσα δηλητηριάζεται και γιαυτό δηλητηριάζεται η τροφή και τα σώματά μας, όταν η ανόητη συμπεριφορά, η ενεργειακή σπατάλη, εξαντλεί το υπέδαφος, τα κοιλώματα και τις βαθύτατες ρωγμές στον φλοιό της Υδρογείου μας. Από κάπου ξεκινάμε. Με κάποιον τρόπο. Με την διήγηση μιας ιστορίας που προκαλεί την φωτοβόλο έκρηξη στην σκέψη, την ορμή, την επιθυμία να γνωρίσουμε, να συζητήσουμε, να συμμετέχουμε, να γνωριστούμε, να αποδείξουμε πως είμαστε παρόντες και παρούσες. Οι ιστορίες, οι αφηγήσεις, που μεταφέραμε και στήσαμε σταθερά στο κορυφαίο τοπίο της Τοσκάνης παρασύρθηκαν και σκόρπισαν με την πρώτη δυνατή βροχή και τον ισχυρό άνεμο. Διαλύθηκαν, έτσι θέλαμε. Σκόρπισαν στο τοπίο. Μετακινήθηκαν, σπαράγματα, και συντρίμμια, προς την κοντινή πόλη. Ποιος ξέρει, ίσως ένα κομμάτι να πέρασε την Αδριατική θάλασσα και να έφτασε στις απέναντι παραλίες. Η ιστορία της περιβαλλοντικής εγκατάστασης, του συμμετοχικού εγχειρήματος, έχει ήδη καταγραφεί και περιέχεται στις σελίδες της αναθεωρημένης ψηφιακής έκδοσης, παραρτήματος του βιβλίου που κυκλοφόρησε το 2008. Διατίθεται ελεύθερα στο δίκτυο.

Αγγελική Αυγητίδου Καθηγήτρια στην σχολή Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Συγγραφέας του βιβλίου Performance Art: The basics. A beginners’s course quide και συν-συγγραφέας του βιβλίου ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΝΑΜΝΗΣΕΩΝ. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα συμπεριλαμβάνουν το καθημερινό, τις αυτοβιογραφικές πρακτικές, την τεκμηρίωση και το αρχείο.

56

57

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

δημόσια πάρκα, κήποι και καλλιέργειες στην Ιαπωνία https://www.oikotopia2020.gr/article.php?db=simeiomata&id=20210109102352&startMenu=0

Τμήμα αυτής της δυναμικής στρατηγικής της διοίκησης της χώρας είναι και η διατήρηση, η φύλαξη και η συνεχής διαμόρφωση των αστικών κήπων, των πάρκων γύρω και στο εσωτερικό των υπολειμμάτων ιστορικών κτιριακών συνόλων, των συστάδων ή στοιχείων αστικών και περιαστικών καλλιεργειών που συγκροτούν και εξυψώνουν την ιδέα και τις πρακτικές της αστικής ζωής,

σημειώματα δημόσια πάρκα, κήποι και καλλιέργειες στην Ιαπωνία

Δημόσια πάρκα, κήποι και καλλιέργειες στην Ιαπωνία Η Ιαπωνία έχασε τα δάση της που ξυλεύτηκαν συστηματικά πριν, κατά τον Β’Π.Π. αλλά και μετά την καταστροφή και την κατοχή της, για την ανοικοδόμηση. Η χώρα που αποτελείται από 4 κύρια και χιλιάδες μικρότερα νησιά πλήττεται συστηματικά από ισχυρότατους σεισμούς. Έως τη στιγμή που αναπτύχθηκε, δοκιμάστηκε και υιοθετήθηκε η τεχνολογία των κατασκευών πολυώροφων κτιρίων η κυρίαρχη οικοδομική τακτική ήταν η κατασκευή λίθινης βάσης-ισογείου και η ανόρθωση ορόφου ή πολλών ορόφων με την χρήση ξύλινων στοιχείων δομής και κάλυψης. Η κατασκευαστική δεινότητα των τεχνητών απέδωσε κτίρια κορυφαίας αρχιτεκτονικής αισθητικής που ακόμη και σήμερα συναρπάζουν τους επισκέπτες μελετητές τους και οδηγούν τους χειρισμούς και τις εκπαιδευτικές τακτικές των συγχρόνων αρχιτεκτόνων. Φυσικά, τα κτίρια, οι οικισμοί και οι αναδυόμενες πόλεις διαμορφωθηκαν στο χώρο και το χρόνο τους συγκρατώντας ή υιοθετώντας ισχυρές σχέσεις με την ιδέα για το και τις απολαύσεις στο φυσικό περιβάλλον. Η εντατική αναδάσωση, εθνική στρατηγική που ξεκίνησε και εφαρμόστηκε από το μέσο της δεκαετίας του ’80 είχε σαν αποτέλεσμα την ολοκληρωτική επαναφορά των δασών και της βιοποικιλότητας. Κυρίαρχη επιρροή στην εγκαθίδρυση και υπεράσπιση της ιδέας για τη σχέση με την φύση διαδραμάτισε η θρησκεία Sindo. Σύστημα ιδεών που συνδυάζει τον ανιμισμό και τον πανθεϊσμό, δέχεται την ύπαρξη θεοτήτων που κατακλύζουν τον χώρο και τον χρόνο και συνθέτουν την ταυτότητα κάθε ύπαρξης. Των ανθρώπων, των βουνών, των δέντρων, των θάμνων, των ρυακιών, κάθε ελάχιστου, περιορισμένου, μικρού ή μεγαλύτερου στοιχείου που συναρμόζεται στην σύνθεση του φυσικού τόπου/χώρου όπως τον εννοούμε σήμερα. Τμήμα αυτής της δυναμικής στρατηγικής της διοίκησης της χώρας είναι και η διατήρηση, η φύλαξη και η συνεχής διαμόρφωση των αστικών κήπων, των πάρκων γύρω και στο εσωτερικό των υπολειμμάτων ιστορικών κτιριακών συνόλων, των συστάδων ή στοιχείων αστικών και περιαστικών καλλιεργειών που συγκροτούν και εξυψώνουν την ιδέα και τις πρακτικές της αστικής ζωής, ιδίως στις μεγάλες βιομηχανικές πόλεις-λιμάνια της χώρας. Στην μητροπολιτική διοικητική περιοχή που συμβατικά ονομάζεται ΤΟΚΙΟ αν και αποτελεί σύνθεση δεκάδων πόλεων, χωριών που βαθμιαία συντέθηκαν σε ενιαία διοικητική οντότητα, η υπεράσπιση των δημόσιων ανοικτών χώρων έχει εξελιχθεί σε πολιτική υπεράσπισης της εκλεπτισμένης αισθητικής της ζωής. Καθώς η περιήγησή μας στην πόλη ξεκίνησε αμέσως εντοπίσαμε και επισκευτήκαμε τέτοιες περιοχές ώστε να κατανοήσουμε –όσο γίνεται από την πρόσκαιρη διαμονή μας- τον τρόπο, τους τρόπους ζωής, κυρίως τις στιγμές των εκδηλώσεων χαράς, ξεγνοιασιάς, ανεμελιάς, ευτυχίας. Βρήκαμε τέτοια παραδείγματα. Φυσικά σε αυτήν την γιγάντια αστική επικράτεια ακόμη και τα παραδείγματα δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν αν δεν υιοθετούνταν στρατηγικές και συνακόλουθες δημόσιες επενδύσεις μεγάλης κλίμακας στα δίκτυα μεταφοράς και υποδομών. Ώστε να διευθετηθεί ακριβώς η καθημερινή κίνηση εκατομμυρίων ανθρώπων. Δημιουργήθηκαν πολυώροφες υπόγειες επικράτειες δραστηριότητας (υπόγειοι κόμβοι ζωής), κάτω από το έδαφος, όπου διέρχονται και συμπλέκονται δεκάδες γραμμές σιδηροδρόμων ώστε να ησυχάσει η επιφάνεια από την κίνηση των αυτοκινήτων, να ελευθερωθούν οι δρόμοι και να αποδοθούν στην κίνηση των ανθρώπων, να απελευθερωθούν οι συνοικίες (τα παλιά χωριά), οι γειτονιές, οι παρόχθιες ζώνες κίνησης, περιπάτου, αθλητισμού. Να ελευθερωθούν οι συστάδες των κήπων με τα ιερά, οι αλλεπάλληλοι φυσικοί θύλακες και οι τεχνητές διαμορφώσεις, τα πάρκα,

ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΥΛΙΔΗΣ

58 59

οικοτοπία 2 περιοδικό, δράσεις για την οικολογία

UENO ONSHI PARK

HIBIYA PARK

IMPERIAL PALACE

σημειώματα δημόσια πάρκα, κήποι και καλλιέργειες στην Ιαπωνία

τα αλσύλλια, όπου ολοκληρώνεται η σχέση των συνωστισμένων ανθρώπων με την φυσική αισθητική. Στα μεγάλα και τα μικρότερα πάρκα η ποικιλία των δένδρων, των θάμνων και των λουλουδιών αποδεικνύει το κύρος του πολιτισμού, η φροντίδα των εκτάσεών τους αποδεικνύει την πειθαρχία που ακολουθείται ώστε η συνεργατική καθημερινή άσκηση να αποδίδει το έξοχο αποτέλεσμά της, η παρακολούθηση του χρόνου σποράς, απόλαυσης, προσοχής, θεραπείας αποδεικνύει την σωστή ανταπόκριση τόσο στην θρησκευτική απαίτηση όσο και την συνείδηση της αισθητική ανάγκης που πρέπει να ικανοποιείται καθημερινά. Στο πάρκο UENO ONSHI γιορτάζονται οι εποχές και η ζωή στην εξοχή, γιορτάζεται η χαρά της συντροφιάς κάτω από τις ανθισμένες κερασιές, γιορτάζονται οι επισκέψεις και οι αποδείξεις της συνάντησης των ήσυχων ανθρώπων στον δημόσιο χώρο όπου παρουσιάζουν τους εαυτούς τους απολαμβάνοντας, αποδεικνύοντας, την κατάκτηση της ήσυχης και ειρηνικής ζωής, εκδηλώνεται μαζικά η τελετή της παρατήρησης των δένδρων στην ανθοφορία τους. Στις ευρύχωρες πλατείες, στις εκτεταμένες διαδρομές στη σκιά των μεγάλων δένδρων, στα ηλιόλουστα περάσματα από όπου, τα δειλινά, οι ήσυχοι άνθρωποι ρεμβάζουν κοιτάζοντας προς την λίμνη. Στο πάρκο HIBIYA, στο διοικητικό και εμπορικό κέντρο της μητρόπολης αναπαύονται χιλιάδες υπάλληλοι το μεσημέρι, στοχάζονται και επιθυμούν, απολαμβάνουν στον περιορισμένο χρόνο της αναπόλησής τους, την ευτυχή ζωή στην εξοχή. Απολαμβάνουν τις κοντινές και βαθύτερες ποικιλίες προοπτικών σχέσεων φυτών και δένδρων γύρω από τις μικρές λίμνες ή την μουσική στην σκιερή υπαίθρια πλατεία όπου η μεγάλη ορχήστρα ησυχάζει την διάθεσή τους. Η ένταση και η ποικιλία των φυτεύσεων αλλά, κυρίως, η ανεπανάληπτη συντήρηση και η προσοχή στις ατελείωτες λεπτομέρειες δείχνουν την σημασία και το αποτέλεσμα της ορισμένης κοινωνικά πολύτιμης αφιέρωσης του εαυτού στην συνέπεια. Στο πάρκο γύρω από το αυτοκρατορικό ανάκτορο, οι αποστάσεις από το μέτωπο των ψηλών κτιρίων όπου στεγάζονται οι διοικήσεις των εταιριών τεχνολογίας και κατασκευών είναι σωστά ρυθμισμένες ώστε η απέραντη έκταση χαμηλής χλόης και οι αραιή φύτευση εκατοντάδων δένδρων να πείθει για την αισθητική συνέπεια και τον κορυφαίο σχεδιασμό του ελεύθερου χώρου για οδοιπορία, στάση και ενατένιση τόσο των τειχών και της βαθιάς και φαρδιάς τάφρου όσο και των κτιρίων απέναντι, αρκετά μακριά, από όπου η θεολογικά ρυθμισμένη απροσέγγιστη, πριν λίγο, μορφή του αυτοκράτορα έχει ήδη συντριβεί και απειλείται από το βλέμμα των ισχυρών ‘’φεουδαρχών’’ της σύγχρονης εποχής. Καθώς ο περίπατός μας από την όχθη του ποταμού Arakawa προς το πύργο Tokyo sky tree εξελίχτηκε σε μια εντατική και ενθουσιώδη καταγραφή αρχείου για τα επιτεύγματα της αστικής αισθητικής, της ειρηνικής και ήσυχης ζωής στις συνοικίες και τους άδειους από αυτοκίνητα δρόμους, τα χαμηλά ύψη των κατοικιών και τις μεγάλες αποστάσεις από τις λεωφόρους, γιορτάσαμε την συνάντησή μας με τους υπερασπιστές του πλούσιου κήπου που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε δύο οικοδομές. Λίγο πριν, στο κέντρο της πόλης, καταγράψαμε την υψηλότατη αισθητική του κήπου στην επιφάνεια του εδάφους αλλά και του κήπου που έντυσε, κάλυψε, την όψη ενός κτιρίου ως μηχανισμός προστασίας από τον ήλιο αλλά και ως επιφάνεια εκδήλωσης της τεχνικής δεινότητας των κατασκευαστών και υπηρετών της ουσίας του. Ανιχνεύουμε ακόμη τις πόλεις διαβάζοντας τις μικρές και τις μεγαλύτερες λεπτομέρειες των τεχνικών χειρισμών που φαίνεται πως σύντομα θα μεταμορφώσουν τις πόλεις μας σε κηπουπόλεις. Αν το επιθυμούμε πολύ.

60

61

σημειώματα

Tribute στο άσημο βουνό video ►

https://www.youtube.com/watch?v=vWQ5tOgweIM&pbjreload=101

‘‘...How enduring, how we need durability The sky before sunrise is soaked with light Rosy colour tints buildings, bridges, and the Seine I was here when she with whom I walk wasn’t born yet And the cities on a distant plain stood intact Before they rose in the air with the dust of sepulchral brick And the people who lived there didn’t know Only this moment, at dawn, is real to me The bygone lives are like my own past life, uncertain I cast a spell on the city, asking it to last...’’

ταξιδιωτικά δοκίμια

ΤΟΚΙΟ - Ιαπωνία • Σημειώσεις από ένα ταξίδι τεύχος ►

https://issuu.com/iordanisstylidis/docs/tokyo_2019_2018_issuu

Η πόλη Hakone (Hakone-machi) βρίσκεται στα δυτικά του μητροπολιτικού συγκροτήματος που τμήμα του είναι η πόλη Τοκιο. Είναι το κέντρο σημαντικότατου Γεω-πάρκου(UNESCO GeoPark*), ενός από τα πολλά παρόμοια φυσικά προστατευμένα πεδία της χώρας. Επισκευτήκαμε την πόλη και την περιοχή που είναι γνωστή από τη ύπαρξη του θεαματικότερου ενεργού ηφαιστείου της χώρας. Το ηφαίστειο-φυσικό πεδίο Fuji είναι τόπος και θεότητα ταυτόχρονα. Εκτός από τις σημαντικές θρησκευτικές θέσεις και την αρχιτεκτονική των ναών και των προσκυνημάτων υπάρχουν και αμέτρητες εγκαταστάσεις θερμών λουτρών αλλά και ένα ιδιαίτερα προστατευμένο φυσικό τοπίο (λίμνες, δάση, χωριά, καλλιέργειες) που συγκροτούν μια δυναμική οικονομική θέση με εκατομμύρια επισκέπτες σε όλη την διάρκεια του έτους. Λιτανείες, προσκυνήματα και τελετές από χιλιάδες Ιάπωνες τελούνται συνέχεια με σημαντικότερη εκδήλωση την πορεία-άνοδο στην κορυφή του ηφαιστείου-θεότητας. Σκοπός της επίσκεψής μας ήταν η εποπτεία, στον χωρο και τον χρόνο του ενδιαφέροντός μας, των εκδηλώσεων της αγροτικής ήπιας και οικολογικά κορυφαίας ζωής, η παρουσία στο πεδίο οργάνωσης των χώρων των θρησκευτικών τελετών, των προστατευομένων φυσικών περιοχών (δασών, οικισμών, αλσυλίων).

GeoParks

Σύμφωνα με τον οργανισμό UNESCO ο ορισμός-όρος Global GeoPark αναφέρεται και χαρακτηρίζει ενοποιημένες φυσικές περιοχές με ιδιαίτερη γεωλογική ταυτότητα πλανητικού ενδιαφέροντος. Προωθείται η ιδέα και οι τακτικές ανταπόκρισης των κοινωνιών, στο εσωτερικό τους, μικρής ή μεγαλύτερης κλίμακας, στις δυναμικές εκδηλώσεις του πλανήτη. Εκεί δοκιμάζονται και πραγματοποιούνται ασκήσεις αντιμετώπισης γεωλογικών καταστροφών (σεισμοί, ηφαίστεια, κύματα) αλλά και προετοιμασίες εξομάλυνσης των συνεπειών τους. Αρχειοθετούνται παρατηρήσεις κλιματικών εκδηλώσεων και αλλαγών και διατίθεται τεχνογνωσία ενεργειακής αυτονομίας, αειφορίας, και ιδεώδους σχέσης μεγάλου αριθμού επισκεπτών με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον.