Rezydent

W LOGICZNEJ INTERPRETACJI FORM SŁOWOTWÓRCZYCH REZYDENT REZYDOWAŁBY W REZYDENCJI I TO JEGO REZYDOWANIE ZWAŁOBY SIĘ REZYDENTURĄ. W ŻYWYM, NIE ZAWSZE LOGICZNYM JĘZYKU SPRAWA JEST BARDZIEJ SKOMPLIKOWANA.

tekst JERZY BRALCZYK

Fot. K. Bartyzel J u¿ samo rezydowaæ (z ³aciñskiego residere) mo¿e oznaczaæ ‘posiadaæ (gdzieœ) siedzibê’, ale te¿ tylko ‘przebywaæ’. Miejsce, nie funkcja jest tu wa¿ne. Rzeczownik rezydent zaœ (z residens) mo¿e nazywaæ bardzo ró¿ne osoby. Historycznie u nas rezydentem najpierw nazywano cz³onka królewskiej przybocznej rady. PóŸniej ta nazwa odnosi³a siê do przedstawiciela jakiegoœ pañstwa w innym pañstwie, przy czym zwykle chodzi³o o przedstawiciela szczególnego, o wielkich uprawnieniach – mianowicie o dyplomatycznego przedstawiciela pañstwa-protektora w pañstwie mu podporz¹dkowanym, zale¿nym. To by³ w³aœciwie gubernator. Wa¿ny by³ taki rezydent. Inne jednak znaczenie tego s³owa odnosi³o siê, przeciwnie, do kogoœ bardzo uzale¿nionego. Na ró¿nych dworach szlacheckich, a z czasem i w pomniejszych rodzinach byli rezydenci, najczêœciej ubodzy krewni, którzy ¿yli na ³askawym chlebie (po rosyjsku taki rezydent nazywa³ siê nachlebnik). Czêsto by³y to kobiety rezydentki – tu z ¿eñsk¹ form¹, inaczej ni¿ w przypadku prezydenta, k³opotu nie mamy, ale te¿ ta forma tylko do ostatniego znaczenia siê odnosi³a.

Jak widaæ, okreœlenie rezydent wi¹za³o siê z miejscem przebywania, rezydowania, ale charakter tego przebywania by³ ró¿ny. Raz taki rezydent by³ w³adny i mo¿ny, raz przeciwnie. Z kolei zakres s³owa oznaczaj¹cego miejsce przebywania – rezydencja – odnosi siê tylko do tej pierwszej sfery. Rezydencja to miejsce reprezentacyjne, zwi¹zane albo z w³adz¹ (œwieck¹ czy duchown¹), albo z wyj¹tkowym statusem spo³ecznym i maj¹tkowym. By³y rezydencje królewskie, rezydencje mo¿now³adców, biskupie, a dzisiaj tak¿e niejeden nowobogacki chcia³by móc tak nazywaæ swój dom. I nazywa. Dawniej mówiono o kimœ, kto zamieszka³ u kogoœ na utrzymaniu, ¿e osiad³ na rezydencji, ale teraz to znaczenie ju¿ przestarza³e. Mo¿e jeszcze taki ktoœ mówiæ o swojej rezydenturze, ale zazwyczaj nie chce, bo takie przebywanie na utrzymaniu nie jest powodem do chwa³y. Wyraz rezydent na tyle jest jêzykowo atrakcyjny, ¿e z odpowiednimi przydawkami miewa znaczenia bardziej specyficzne. Rezydentem podatkowym ka¿dy z nas móg³by siê nazwaæ, bo p³acimy podatki zawsze w jakimœ kraju, zwanym (dla celów podatkowych zapewne) rezydencj¹ podatkow¹. Mamy tam rezydenturê podatkow¹. Ma³o kto z nas zdaje sobie sprawê z tej terminologii. Trudniej zostaæ rezydentem wywiadu, który kieruje w obcym i zazwyczaj nie do koñca zaprzyjaŸnionym kraju rezydentur¹ wywiadu – to tajny, o du¿ej sprawczoœci szef siatki zwanej brutalnie szpiegowsk¹. Bywa to niebezpieczne dla obu stron, przy czym doœæ tajemnicze i dlatego romantyczne, ale te¿ czêsto obarczone daleko posuniêt¹ niechêci¹. Rezydentem bywa równie¿ ksi¹dz osiad³y na jakiejœ parafii, a w³aœciwie na plebanii, bez szczególnych obowi¹zków, a i uprawnieñ. Ró¿ne s¹ powody takiego rezydowania, ale samo okreœlenie ksi¹dz rezydent jest dostatecznie zgrabne i przecie¿ o niczym nie przes¹dza. No i oczywiœcie s¹ rezydenci, o których od czasu do czasu g³oœno w mediach z powodu braku dostatecznego okreœlenia ich statusu. To lekarze z uprawnieniami, a jak¿e, ale jakoœ nie do koñca. Z uposa¿eniem, ale i tu z problemami. Kim s¹ naprawdê, moi czytelnicy wiedz¹ lepiej ode mnie, ale czy samym rezydentom odpowiada ta nazwa, pewien nie jestem. A nawet do nich nie pasuje. Przecie¿ to nie miejsce rezydowania okreœla ich status i sposób odbywania rezydentury. Ani w³adzy szczególnej, ani tajnoœci, ani zasz³oœci, ani nieco upokarzaj¹cej bezczynnoœci... Tyle ¿e brzmi to dobrze.