Bilim Çocuk - Ekim 2007 by Okay Oky

nisankunye

9/10/05

18:27

Page 1

miras›m ilim ve ak›ld›r “Benim manevi ” Mustafa Kemal Atatürk Sahibi TÜB‹TAK Ad›na Baflkan V. Prof. Dr. Nüket Yetifl Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü Raflit Gürdilek rasit.gurdilek@tubitak.gov.tr

Editör Zuhal Özer zuhal.ozer@tubitak.gov.tr

Yay›n Kurulu Güldal Büyükdamgac› Alogan Mustafa Atakan Cem Babado¤an Jale Çak›ro¤lu Gülnur Erciyefl Fitnat Kaptan Ferhunde Öktem Teknik Koordinatör Duran Akca duran.akca@tubitak.gov.tr

Redaksiyon Zeynep Tozar zeynep.tozar@tubitak.gov.tr

Bilim Çocuk Sevgili Okurlar›m›z, Dünyam›z eflsiz malzemelerle dolu bir yer. Keflfedecek o kadar çok fley var ki! Keflfe de¤er malzemelerden biri de m›knat›slar. M›knat›s, belki de rastlayabilece¤imiz en sürprizli, en heyecan verici nesnelerden biri. Ayn› zamanda da eflsiz bir oyuncak! Bu say›m›zda m›knat›slarla tan›fl›yoruz.

Araflt›rma ve Yaz› Grubu Tu¤ba Can tugba.can@tubitak.gov.tr

Meltem Y. Coflkun meltem.coskun@tubitak.gov.tr

Asl› Zülal asli.zulal@tubitak.gov.tr

Kartlar› Haz›rlayan Asl› Zülal Grafik Tasar›m Hülya Y›lmazcan hulya.yilmazcan@tubitak.gov.tr

Fulya Koçak

Ay’a yolculuk yapmay› kim istemez! Siz Bilim Çocuk okurlar›n›n Ay’a olan ilgisinin fark›nday›z. Bu nedenle bu say›m›zda Ay’a küçük bir yolculuk yap›yoruz ve yüzey flekillerini inceliyoruz. Ard›ndan da Ay’›n farkl› zamanlarda bize sundu¤u renk flölenine kat›l›yoruz.

fulya.kocak@tubitak.gov.tr

‹llüstratör P›nar Büyükgüral pinar.buyukgural@tubitak.gov.tr

Web Uygulama Sadi At›lgan

Bir baflka gezimiz de ‹stanbul’daki Nezahat Gökyi¤it Botanik Bahçesi’ne! Ülkemizin bitki türlerinin zenginli¤ini hissediyor ve

sadi.atilgan@tubitak.gov.tr

Okur ‹liflkileri Vedat Demir

böyle güzel bir bahçemiz oldu¤u için mutluluk duyuyoruz.

vedat.demir@tubitak.gov.tr

Zehra fien zehra.sen@tubitak.gov.tr

Figen Akdere figen.akdere@tubitak.gov.tr

‹brahim Aygün ibrahim.aygun@tubitak.gov.tr

‹dari Hizmetler Kemal Çetinkaya kemal.cetinkaya@tubitak.gov.tr Yaz›flma Adresi Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvar›/No: 221/ Kavakl›dere/06100/Ankara Tel (312) 427 06 25 (Yaz› ‹flleri) Tel (312) 468 53 00 (TÜB‹TAK Santral) Faks (312) 427 66 77 (Yaz› ‹flleri) e-posta cocuk@tubitak.gov.tr Internet www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk Sat›fl-Abone-Da¤›t›m Tel (312) 467 32 46 - (312) 468 53 00 / 1061 / 3438 Faks (312) 427 13 36 ISSN 977-1301-7462 Fiyat› 3 YTL (KDV dahil)

Dergimizin orta sayfas›nda sizin için haz›rlad›¤›m›z “yaprak çantas›”n› çok sevece¤inizi umuyoruz. Öyle ya, merakl›lar› için flimdi yaprak toplama zaman›! Toplad›¤›n›z yapraklar› bu çantada koruyabilir, yapraklar›n›zla önerdi¤imiz etkinlikleri yapabilirsiniz! Hepinize mutlu günler dileriz!

Bask› Promat Bas›m Yay›n San ve Tic. A.fi. (212) 456 63 63 - www.promat.com.tr

Bask› Tarihi 14. 10. 2007

Reklam Tel : (312) 427 06 25 (312) 427 23 92 Faks : (312) 427 66 77 Da¤›t›m: Merkez Da¤›t›m A.fi.

HER AYIN 15’‹NDE ÇIKAR

Zuhal Özer

icindekiler

10/10/05

00:03

Page 2

Ne Var Ne Yok Simit ve Peynir’le “Biliminsan› Öyküleri” M›knat›s

8 10

Evinizde m›knat›s var m›? Yok diyenler, bir kez daha düflünsün! Çünkü, gündelik yaflamda kulland›¤›m›z birçok ayg›tta biz

Botanik Bahçesi’ne Bir Gezi

Yapraklar Neden Sarar›r?

Do¤al Malzemelerle Hayvan Heykelleri Yapal›m 30

göremesek bile m›knat›s bulunur.

Hepinizi Bulufl fienli¤ine Bekliyoruz

Nas›l Çal›fl›r?

Yaprak Çantam 31 31 Haydi Bilgisayarda Bateri 35 Çalal›m!

20 Ay’›n Yüzeyine Bakal›m

Ay’a dikkatli bakarsak yüzeyinde ilginç flekiller görürüz. Koyu ya da aç›k renkli, yüksek ya da çukur görünen bu flekillerin hepsinin birer ad› var. Üstelik de bu adlar Dünyam›zdaki yüzey flekillerinin adlar›na benziyor.

Ay’›n Renkleri

Müzi¤in Ritmini Yakalayal›m

Mozaik Örüntüleri Keflfedelim!

31 yaprak çanta

sı

icindekiler

10/10/05

00:04

Page 3

10 ‹ki kutuplu bir çubuk, Demirleri çek çabuk!

Tekrarlad›kça Ö¤reniyorum!

Do¤ada Bu Ay

Satranç Dünyas›ndan

Mektup Kutusu

Sizden Gelenler

Gözlem Defterinizden

Yeni Bir Kitap

Bulufl Atölyesi

Evde Bilim

Gökyüzü Günlü¤ü

Bilgisayar Dünyas›ndan

Sorun Söyleyelim

Düflünerek E¤lenelim

nevarneyok

9/10/05

20:41

Page 4

Sputnik’in Uzaya F›rlat›l›fl›n›n 50. Y›l› Kutland› ‹nsan yap›m› ilk araç, bundan tam 50 y›l önce uzaya gönderilmiflti! Bu, “Sputnik” adl› küçük bir uyduydu. Uydu, tam 83 kilogram a¤›rl›¤›ndayd› ve çap› bir basketbol topunun iki kat› kadard›. Sputnik, 21 gün Dünya’n›n yörüngesinde kald›. ‹ki radyo vericisi ve dört anteni arac›l›¤›yla yeryüzüne radyo sinyalleri gönderdi: “Bip, bip, bip!”. Çok geçmeden,

Y›l, 1957. Bu foto¤rafta, Sputnik ve uyduya son parçalar›n› ekleyen bir teknisyen görülüyor.

Bilim Çocuk

bunu baflka geliflmeler de izleyecekti. Ancak, 4 Ekim 1957 günü Sovyetler Birli¤i’nin Sputnik’i uzaya f›rlatmas›yla, uzay ça¤› bafllam›fl oldu. http://www.esa.int/SPECIALS/Space_Year_2007/SEMANP11ZE_0.html

Sputnik’in ABD’deki Smithsonian Ulusal Havac›l›k ve Uzay Müzesi’nde sergilenen kopyas› (sa¤ üstte).

nevarneyok

9/10/05

20:41

Page 5

Everest’e Otoyol 2008 y›l› Olimpiyat Oyunlar›, Çin’in baflkenti Pekin’de yap›lacak. Geçti¤imiz günlerde, bu olimpiyatlarda kullan›lacak Olimpiyat Meflalesi’nin, dünyan›n en yüksek da¤› olan Everest’ten geçece¤i aç›kland›. Olimpiyat Meflalesi, Olimpiyat Oyunlar›’n›n do¤du¤u yer olan Yunanistan’›n Olympia kentinde yak›lacak. 5 k›tada, 20 kenti gezdikten sonra Everest Da¤›’ndan geçirilerek Pekin’e getirilecek. Çinli yetkililer, meflaleyi tafl›yanlara kolayl›k olmas› için, Everest’in 5200 metre yükseklikteki

Bu Ahtapot Çok Becerikli! Onun ad›, Octi (“okti” okunur). Yeni Zelanda’daki Ulusal Akvaryum adl› merkezde yafl›yor. Octi, bacaklar›n›n

bölümündeki 108 kilometre uzunlu¤unda bir yolu asfaltlamay› planl›yorlar! http://www.games-of-beijing.org/content/view/155/4/lang,en/

ikisini kullanarak plastik bir fliflenin kapa¤›n› açabiliyor. Daha sonra da fliflenin içindeki yengeç etini afiyetle midesine indiriyor. Üç ay önce, bir aile taraf›ndan kayalar›n ortas›ndaki bir su birikintisinde bulunarak buraya getirilmifl. Merkezde çal›flanlar, Octi’nin, flimdiye kadar gördükleri en oyuncu ahtopot oldu¤unu belirtiyorlar. Octi, zaman›n›n ço¤unu, akvaryumunun dibindeki bir denizkabu¤unun içinde saklanarak geçiriyor. Bak›c›s› geldi¤indeyse, oyun oynamak için suyun üstüne yükselerek ona su f›flk›rt›yor. http://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSSP22740920070507

Bilim Çocuk

nevarneyok

9/10/05

20:41

Page 6

“Bir Y›ld›z Tut”! “Bir Y›ld›z Tut”, ö¤renciler için Avrupa Güney Yar›mküre için Gökbilim Araflt›rmalar› Örgütü (ESO) ve Avrupa Gökbilim E¤itimi Birli¤i’nin düzenledi¤i uluslararas› bir yar›flman›n ad›. Bu yar›flmada, ö¤renciler kendi seçtikleri gökbilim konular›nda yaz›lar haz›rl›yor ya da bir sanat eseri haz›rl›yor. Bu yar›flma, tüm dünyadaki ilkö¤retim ö¤rencilerine aç›k. Yar›flmaya kat›lmak için haz›rlanan yaz›lar›n ‹ngilizce olmas› gerekmiyor. Ancak, her yaz›n›n mutlaka ‹ngilizce olarak yaz›lm›fl k›sa özetinin haz›rlanmas› gerekiyor.

“Bir Y›ld›z Tut” yar›flmas›na baflvurular, ‹nternet ortam›nda yap›l›yor. Baflvuru için son tarih, 29 fiubat 2008. Yar›flman›n ‹nternet sitesi, ‹ngilizce olarak haz›rlanm›fl. Daha fazla bilgi için, ‹ngilizce bilen bir büyü¤ünüzle birlikte bu web sitesini inceleyebilirsiniz: http://www.eso.org/public/outreach/edu off/cas/cas2008/

Besi Çiftlikleri de Küresel Is›nmay› Etkiliyor Japonya’dan araflt›rmac›lar, ilginç bir hesap yapm›fllar. Buna göre, bir kilogram et elde etmek için gerçeklefltirilen etkinlikler, üç saat otomobil kullan›p bu s›rada da evdeki bütün ›fl›klar› yan›k b›rakmaktan daha fazla çevre kirlili¤ine neden oluyor. Nas›l m›? Anlatal›m! Biliyorsunuz, enerji elde etmek amac›yla fosil yak›tlar›n yak›lmas› s›ras›nda, atmosfere sera gazlar› sal›n›yor. Japon araflt›rmac›lar, besi çiftliklerinin de çevreye en az enerji üretimi kadar zarar verdi¤ini ortaya ç›karm›fllar. Buralardaki bafll›ca kirlilik kaynaklar›, besi hayvanlar›n›n sindirim

Bilim Çocuk

sisteminden kaynaklanan metan gaz› ve d›flk›lar›ndaki kükürtdioksit. New Scientist, 18 Temmuz 2007

nevarneyok

9/10/05

20:41

Page 7

‹lkö¤retim Ö¤rencilerine “Böcek Okulu” ‹zmir’de, Ege Üniversitesi Bitki Koruma Bölümü’nde çok özel bir proje yürütülüyor. TÜB‹TAK taraf›ndan desteklenen bu projenin amac›, ilkö¤retim ö¤rencileri böceklerin dünyas›yla tan›flt›rmak ve çocuklar›n böcekleri sevmelerini sa¤lamak. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde düzenlenen ve birer gün süren etkinliklere, 20-25 kiflilik çocuk gruplar› kat›l›yor. Çocuklar, böcek araflt›rmac›lar›yla birlikte böcekleri inceliyor, böcekler hakk›nda bilgileniyor ve Prof. Dr. Niyazi Lodos Böcek Müzesi’ni ziyaret etme olana¤› buluyorlar. Ayr›nt›l› bilgi edinmek ve baflvuru için: http://www.bofyap.ege.edu.tr Tel: (0539) 769 38 48

Kabukluyemifller Çok Yararl›! F›nd›k, f›st›k, ceviz, badem ve kestane gibi kabukluyemifller, mineral ve vitamin bak›m›ndan çok zengin besinler. Bu besinleri tüketmek, kalbimizi hastal›klardan korumaya ve ba¤›fl›kl›k sistemimizi güçlendirmeye yar›yor. Bu besinlerin bir baflka özelli¤i de, hem beynin daha iyi çal›flmas›n› hem de daha iyi odaklanmam›z› sa¤lamas›. Treff, Ekim 2007

Asl› Zülal

Bilim Çocuk

bilim teknik 8-9:Layout 1

10/10/05

10:38

Page 2

bilim teknik 8-9:Layout 1

10/10/05

10:38

Page 3

miknatisyazisi

9/10/05

23:18

Page 10

Foto¤raf: visual photos

M›k-na-t›s

Evinizde m›knat›s var m›? Yok diyenler, bir kez daha düflünsün! Çünkü, gündelik yaflamda kulland›¤›m›z birçok ayg›tta biz göremesek bile m›knat›s bulunur. Bir kulakl›¤›n›z varsa flunu deneyin. Masan›n üzerine birkaç atafl b›rak›n ve kulakl›¤›n›zla bunlar› yakalamaya çal›fl›n. Neler oluyor? Yoksa kulakl›¤›n›z atafllar› çekiyor mu? Böylece içinde m›knat›s olan bir ayg›t ortaya ç›kt›. Haydi, evinize bir daha göz at›n. Bakal›m, kaç m›knat›s bulabileceksiniz? M›knat›s, “manyetizma” olarak da adland›r›lan manyetik kuvvet sayesinde baz› metalleri çeker. Demirden yap›lm›fl bir çiviyi m›knat›s›n çekti¤ini görmüflsünüzdür. Peki, m›knat›s baflka hangi metalleri çeker? Nikel, kobalt ve ilginç adlar› olan

Bilim Çocuk

gadolinyum, terbiyum, disprosyum, holmiyum m›knat›s taraf›ndan çekilen di¤er metallerdir. Bu, insan›n akl›na güzel bir soru getirir: M›knat›s, neden yaln›zca baz› metalleri çeker.

miknatisyazisi

9/10/05

23:19

manyetik alan›na uyumlu bir flekilde s›ralan›rlar ve m›knat›slan›rlar. Yani geçici olarak m›knat›s özelli¤i gösterirler. S›n›fça ö¤retmeninizin oldu¤u yöne döndü¤ünüzü hat›rlay›n. Bu durumda akla bir soru daha tak›l›r: Manyetik alan nedir? Biliyor musunuz, bilimle u¤raflmak böyledir. Bir soruyu yan›tlamak Bir m›knat›s baflka sorulara yol açar! ›s›t›l›rsa özelli¤ini Manyetik alan nedir? kaybeder mi?

bölgecik

Diyelim ki, s›n›fça bir geziye gittiniz. Gitti¤iniz yerde birçok ilginç fley var ve her biriniz bunlar› keflfetmek için farkl› bir yöne bak›yor. Sonra ö¤retmeniniz konuflmaya bafll›yor. Hepiniz ö¤retmeninizin oldu¤u yöne dönmez misiniz? ‹flte, demir, nikel, kobalt gibi m›knat›slanabilen metallerde de benzer bir durum oluflur. Demir bir çivi düflünün. Bu çivide atomlar›n gruplar halinde bulundu¤u “bölgecik”ler vard›r, bunlar normalde gelifli güzel s›ralan›rlar, yani “her biri farkl› yöne bakar”! Ancak, bu çiviye m›knat›s yaklaflt›r›ld›¤›nda bölgecikler, m›knat›s›n

Çivi m›knat›sland›ktan sonra

Çivi m›knat›slanmadan önce

M›knat›s, neden yaln›zca baz› metalleri çeker?

Page 11

Her m›knat›s›n gözle görülmeyen manyetik bir alan› vard›r. Bu alan ne kadar büyükse, m›knat›s o kadar güçlü demektir. Manyetik alan, basit bir düzenekle gözle görülür hale getirilebilir. Bir dosya kâ¤›d› üzerine demir tozu serpildi¤ini, sonra da kâ¤›d›n ortas›na bir m›knat›s b›rak›ld›¤›n› düflünün. Demir tozlar›, m›knat›s›n manyetik alan›yla ayn› hizaya gelene kadar hareket eder ve bir desen olufltururlar. Bu deseni inceleyin.

Foto¤raf: visual photos

Farkl› flekillerdeki m›knat›slarda, örne¤in U fleklindeki bir m›knat›sta manyetik alan nas›l oluflur?

miknatisyazisi

9/10/05

23:19

Page 12

Demir tozlar› en çok nerede bulunur? M›knat›s›n iki ucunda de¤il mi? Bu uçlara m›knat›s›n kutuplar› denir. ‹flte yeni bir soru!..

m›knat›slar birbirini iter. Z›t kutuplar› yaklaflt›rd›¤›n›zda ne olaca¤›n› kestirebilirsiniz: Z›t kutuplar birbirini çeker.

M›knat›s›n kutuplar› ne ifle yarar?

Elektrik, manyetik kuvvet oluflturabilir mi?

M›knat›slar›n güçleri farkl› olabilir. Evet! Elektrik ak›m›, elektronlar›n Büyüklükleri de! Hatta m›knat›slar›n hareketinden kaynaklan›r ve elektronlar flekilleri çubuk, U ya da halka olabilir. hareket ettikçe manyetik alan oluflur. Bir m›knat›s›n ‹letken bir cisme, örne¤in demir Ancak, m›knat›slarla ilgili kuzey kutbu çubu¤a bak›r tel sar›l›p, tele elektrik de¤iflmeyen tek bir fley var. Bu da nas›l bulunur? ak›m› verilirse, demir çubuk bir m›knat›slar›n iki kutbunun olmas›. Bunlar “kuzey” ve “güney” olarak m›knat›s haline gelir ve bu durumda adland›r›l›r. Bir m›knat›s› ikiye “elektrom›knat›s” olarak adland›r›l›r. bölseniz, iki m›knat›s ortaya ç›kar. Bunlar›n Bir elektrom›knat›s, elektrik ak›m› oldu¤u her birinin iki kutbu olur. Ve bir soru daha!.. sürece m›knat›sl›k özelli¤i gösterir.

‹ki m›knat›s birbirini nas›l etkiler?

Dünya, dev bir m›knat›s m›d›r?

‹ki m›knat›s›n kutuplar›n› birbirine yaklaflt›r›n. Ayn› kutuplar› yaklaflt›rd›¤›n›zda

Evet ama!.. Dünya’n›n merkezinde çekirdek bulunur. Çekirdek çok s›cakt›r ve

M›knat›slarda benzer kutuplar birbirini çeker, z›t kutuplar birbirini iter.

Foto¤raf: visual photos

Kap› zili, telefon gibi ayg›tlarda elektrom›knat›s bulunur. Hurdal›k gibi yerlerde a¤›r yükleri kald›ran vinçlerin dev elektrom›knat›slar› vard›r.

9/10/05

23:19

Page 13

Foto¤raf: visual photos

miknatisyazisi

Yukar›da Dünya’n›n manyetik alan çizgilerini gösteren bir resim görüyorsunuz. Bu hayali bir resim; gerçekte bu çizgiler görünmez. Günefl patlamalar› sonucunda uzaya saç›lan elektrik yüklü parçac›klar, Dünya’n›n manyetik alan› çizgileriyle uyumlu olarak yönlerini de¤ifltirirlir.

Bir m›knat›s›n manyetik alan›n› inceleyin. Manyetik d›fl bölümüne yak›n yerlerdeki parçac›klar›n yönünü sapt›r›r. kuvvetin en güçlü metaller erimifl haldedir. Bu oldu¤u yer neresidir? Ancak baz› parçac›klar, metaller hareket ederler. Bu Dünya’n›n manyetik alan›n›n güçlü hareket, elektrik ak›m›n›, elektrik oldu¤u kutuplarda yakalan›rlar ve ak›m› da bildi¤iniz gibi manyetik kuvveti atmosferle etkileflime girerler. Böylece oluflturur. Bu nedenle, Dünya asl›nda bir “kutup ›fl›klar›” olarak adland›r›lan elektrom›knat›st›r. ola¤anüstü bir olay gerçekleflir. Gökyüzünde mor, mavi, k›rm›z›, yeflil gibi rengârenk ›fl›klar gözlenir. Dünya’n›n manyetik alan›

var m›d›r? Dünya dev bir m›knat›s oldu¤una göre bir manyetik alan› da vard›r. Dünya’n›n manyetik alan›, “manyetosfer” olarak adland›r›l›r. Günefl’in manyetik alan›ndan kaynaklanan Günefl patlamalar› sonucunda elektrik yüklü parçac›klar uzaya savrulur. Manyetosfer bir kalkan görevi görür ve bu

Günefl ve di¤er gezegenlerin manyetik alan› var m›d›r? Evet! Günefl, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün gezegenlerinin de manyetik alanlar› vard›r. Evrende manyetik alan› olan birçok y›ld›z bulunur. Örne¤in

Dünya’n›n manyetik alan›ndan daha güçlü bir manyetik alan oluflturulabilir mi?

Bilim Çocuk

miknatisyazisi

9/10/05

23:19

Page 14

Bir m›knat›s, bir akvaryumun temizlenmesini sa¤layabilir mi?

Manyetar, güçlü manyetik alan› olan bir nötron y›ld›z›d›r.

Baz› hayvanlar, manyetik kuvvetten yararlanarak m› yönlerini bulurlar? Gerçekten de baz› hayvanlar manyetik kuvvetten yararlanarak yönlerini bulurlar. Ancak bu konuda hâlâ bilinmeyenler var. Göçmen kufllar, deniz kaplumba¤alar› ve balinalar gibi baz› hayvanlar uzun yolculuklar yaparlar. Araflt›rmalar, bu hayvanlar›n yolculuklar› s›ras›nda Dünya’n›n manyetik alan›ndan da yararlanarak yön bulduklar›n› ortaya koyuyor.

Güçlü m›knat›slariflimize yarar m›? Hem de nas›l! Güçlü m›knat›slardan h›zl› trenler yap›l›r. Örne¤in, Maglev ad›

M›knat›slar›n kutuplar› N ve S harfleriyle gösterilir. N harfi kuzey, S harfi güney kutbunu belirtir.

Foto¤raf: visual photos

M›knat›s demiri çeker. ‹çinde demir olan alafl›mlar› da çeker mi? Örne¤in, bir m›knat›s demir ve karbondan yap›lm›fl bir alafl›m olan çeli¤i çeker mi?

Evet! Büyük bir akvaryumunuz varsa bilirsiniz, camlar zamanla kirlenir ve bunlar› temizlemek zordur. Ancak, m›knat›sl› cam temizleyicileri bu ifli kolaylaflt›r›r. Bu temizleyiciler iki parçadan oluflur ve bunlar›n herbirinde bir m›knat›s vard›r. Parçalardan biri suyun içine b›rak›l›r. Di¤eriyse Suyun içindeki cam›n d›fl›ndan hareket ettirilir. Z›t bir toplui¤neyi kutuplar birbirini çeker ilkesiyle m›knat›s suyun içindeki parça, d›flar›dakiyle çekebilir mi? birlikte hareket eder. Böylece hem iç cam hem de d›fl cam temizlenir.

Bilim Çocuk

miknatisyazisi

9/10/05

23:20

Page 15

M›knat›s›n kuzey ve güney kutuplar› baflka nas›l adland›r›labilir?

verilen ve saatte 500 kilometre h›zla ilerleyebilen trenlerde süperiletken m›knat›slar kullan›l›r. Güçlü m›knat›slar, t›pta “Manyetik Rezonans Görüntüleme”de kullan›l›r. Bu ayg›tlar sayesinde, güçlü bir manyetik alan oluflturularak vücudun içi görüntülenir. Bu görüntüler, hastal›k tan›lar›n›n konulmas›n› kolaylaflt›r›r.

Foto¤raf: visual photos

Burada m›knat›s›n demir tozlar›n› çekti¤ini görüyorsunuz. Her m›knat›s›n gözle görülmeyen manyetik bir alan› vard›r. Bu alan ne kadar büyükse, m›knat›s o kadar güçlü demektir.

Do¤ada m›knat›s bulunur mu?

Evet! Manyetit, m›knast›s özelli¤i gösteren bir mineraldir. Bu minerali içeren tafllar bir m›knat›s gibi davran›r. Manyetit

Tu¤ba Can Çizimler: Bengi Gençer

Maglev treni, saatte 500 kilometre h›zla gidebilir.

Kaynaklar: http://www.magnet.fsu.edu/education/tutorials/magnetacademy/magnets/f ullarticle.html Adamczyk Peter ve Law Paul – Francis (Çeviri: Necmi Bu¤dayc›) “Elektrik ve Manyetizma” TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar›, 2000

Bilim Çocuk

bulusyazi

8/10/05

19:30

Page 16

Hepinizi Bulus. Senligi’ne Bekliyoruz! . 7. TÜB‹TAK Bulufl fienli¤i, 29 – 30 Kas›m – 1 Aral›k 2007 tarihlerinde Ankara’da, TÜB‹TAK Binas›’nda düzenleniyor. fienli¤e, ilkö¤retim ö¤rencileri ve ilk kez okulöncesi yafl grubundan çocuklar kat›lacak. Bu y›lki Bulufl fienli¤i’nde, 29 Kas›m 2007’de okulöncesi yafl grubuna ve ö¤retmenlerine yönelik etkinlikler düzenlenecek. 30 Kas›m – 1 Aral›k 2007 tarihlerindeyse, ilkö¤retim ö¤rencileri için atölye çal›flmalar›, yar›flmalar ve gösteriler gerçeklefltirilecek. fienlikte, ö¤retmenler için de atölye çal›flmalar› ve seminerler düzenlenecek.

Bize Bulufllar›n›z› Gönderin! Bulufl fienli¤i’nde, ilkö¤retim ö¤rencilerinin gönderdi¤i bulufllarla bir sergi düzenlenecek. Bulufl Sergisi’ne gönderece¤iniz bulufllar için konu s›n›rlamas› yok. Bize gönderilen tüm bulufllar Bulufl fienli¤i’nde sergilenecek. Ancak, önceden yap›lm›fl, ‹nternet’ten bulunarak kopyalanm›fl, bulufl de¤il de “bilimsel proje” niteli¤inde olan vb. ürünler bu sergiye kabul edilmeyecek. Sergi için, buluflunuzun kendisini, maketini, ya da posterli sunumunu gönderebilirsiniz. Gönderece¤iniz ürünlerin boyutlar›, posterler için 50 x 70, maket ve

Bilim Çocuk

bulufllar için 80 x 80 santimetreyi geçmemeli. Afla¤›daki baflvuru formunu doldurarak, bulufllar›n›z› bu formla birlikte 17 Kas›m 2007 tarihine kadar bize postayla ulaflt›r›n. Bulufl fienli¤i’ne, birden fazla buluflla ya da tak›m halinde tek bir buluflla kat›labilirsiniz. Ancak, bir bulufl tak›m› en çok 5 kifliden oluflabilir.

Bulufl Atölyelerine Kat›l›n! Bulufl fienli¤i’nde üç farkl› bulufl atölyesi düzenlenecek. Bunlardan biri

bulusyazi

8/10/05

19:30

Page 17

1-2-3. s›n›flar, ikincisi 4 ve 5. s›n›flar, üçüncüsüyse 6-7-8. s›n›flar için olacak. Bulufl atölyelerinin konular›, malzemeleri ve yar›flma koflullar› önceden duyurulacak. Buluflçular bu atölyelere önceden haz›rl›k yaparak gelebilecekler. Bu atölyelerde, kolay bulunabilen ya da at›k malzemeler kullan›lacak. fienlikteki bulufl atölyelerinde, buluflçular ço¤unu bizim sa¤lad›¤›m›z belli say›da malzemeyi kullanarak k›s›tl› bir sürede ürünlerini ortaya ç›karmaya çal›flacaklar. Her atölye için, buluflçular›n belli malzemeleri yanlar›nda getirmelerini isteyece¤iz (örne¤in, tuvalet kâ¤›tlar›n›n ortas›ndan ç›kan karton rulolar gibi).

Bulufl atölyelerinin sonunda, ortaya ç›kan ürünler yar›flt›r›lacak. En iyi dereceleri yapan bulufllar›n sahiplerine ödüller verilecek. Bulufl atölyeleri ve flenlikte gerçeklefltirilecek öteki etkinliklerle ilgili bilgi edinmek için ‹nternet adresimiz:

. . Iletisim Için: . Tel:

(0312) 468 53 00 /1065

(0312) 468 53 00 /1066 (0312) 468 53 00 /4912 E-posta: bulussenligi@tubitak.gov.tr

TÜB‹TAK 7. Bulufl fienli¤i 29 – 30 Kas›m – 1 Aral›k 2007 Ankara Bu formu doldurup buluflunuzla birlikte bize gönderin. Adresimiz: TÜB‹TAK Atatürk Bulvar› No:221 06100 Kavakl›dere Ankara. Bulufllar›n gönderilmesi için son tarih: 17 Kas›m 2007 Buluflçunun Ad› Soyad›:.................................... Okulu:................................................................ Buluflunun Ad›:.................................................. ...........................................................................

Adresi:.......................................................... ..................................................................... Telefonu:...................................................... E-posta Adresi (varsa):..................................

Buluflunun Tan›m›:................................................................................................ ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ...............................................................................................................................

Bilim Çocuk

stetoskop07

8/10/05

17:33

Page 22

Bayram sabah› giydi¤iniz tertemiz ve yeni ütülenmifl giysilerinizle büyüklerinizin elini öpmeye giderken hepinizin çok tatl› oldu¤undan eminiz. Peki, bayram sabah› giysilerinizdeki k›r›fl›kl›klar› düzeltmenizi sa¤layan ütünün nas›l çal›flt›¤›n› merak ediyor musunuz?

Ütülemenin geçmifli 1. yüzy›la, Çin’e kadar uzan›yor. Ütüler yüzy›llar boyunca demirden yap›ld› ve içlerine konan korlaflm›fl kömürle ›s›t›ld›. Tutamaklar› ahflapt›. Elektrik ak›m›n›n kullan›ld›¤› ilk ütüyü 1882 y›l›nda Amerika’da Henry Seeley gelifltirdi. 1920 y›l›ndaysa Thomas Seers, ütüye bir termostat yerlefltirdi ve s›cakl›¤›n ayarlanabilmesini sa¤lad›. 18

Bilim Çocuk

stetoskop07

9/10/05

11:10

Page 23

Giysileri ütüleyerek kırşıklıklarını kolayca düzleştirebiliriz. Ütünün sıcaklığı, ağırlığı ve su Dikkatli olun! sayesinde, kumaşı oluşturan ipliklerin Bir ütü fiflten çekilmiflse bile s›cak yapısındaki molekül bağları gevşer. Bu olabilir. Hiçbir zaman gevşeme kumaşın düzleşmesini sağlar. Bir ütünün içinde genellikle şu öğeler bulunur:

ütülerin taban›n› ellemeyin!

Elektrik donan›m› Su püskürtme dü¤mesi ve püskürtücü Baz› kumafllarda k›r›fl›kl›klar›n düzelmesi için su da kullanmak gerekir. Kumafla püskürtülen su, iplikleri oluflturan molekül ba¤lar›n› ›slatarak gevfletir. Buharl› ütülerde buhar, ütünün taban›ndan püskürtülür. Böylece daha genifl yüzeyler kolayl›kla ütülenebilir.

Elektrik ak›m› ütüye, üzerine dikey olarak yerlefltirilmifl kordondan girer. Ütünün içindeki bir dirençten geçerken ›s› art›fl› sa¤lar. Ütünün gövdesi ›s› yal›t›ml›d›r. Bu nedenle ›s› yaln›zca ütünün taban›na yay›l›r.

Termostat ayar dü¤mesi Farkl› kumafllar farkl› s›cakl›klara dayan›kl›d›r. Hangi kumafl›n hangi s›cakl›¤a dayanabilece¤i genellikle giysilerimizin etiketlerinde yaz›l›d›r. Ütünün elektrik donan›m›n›n bir parças› da ›s›y› ayarlamaya yarayan termostatt›r. Ayar dü¤mesiyle termostat› ayarlayarak ütüyü istedi¤imiz s›cakl›¤a getirebiliriz.

Uyar› lambas› Su doldurma bölümü ve seviye göstergesi Su doldurma bölümünün üzerindeki gösterge, ütünün içinde kalan su miktar›n› gösterir. Su azald›¤›nda bu bölüme yeniden eklenir.

Taban Gövde Is› yal›t›ml› plastiklerden üretilir.

Alüminyum ve paslanmaz çelikten yap›l›r. Sürtünmeyi azaltacak pürüzsüzlüktedir. Buharl› ütülerin taban›nda, buhar ç›k›fl›n› sa¤layan delikler bulunur.

Ütünün ayarlad›¤›m›z s›cakl›¤a eriflip eriflmedi¤ini gösterir.

Yaz› ve Çizimler: Bilgin Ersözlü

Bilim Çocuk

Page 20

So¤uk Deniz Alp Vadisi Timocharis Krate Platon Krateri

Ya¤murlar Denizi

Ay’›n Yüzeyine Bakal›m

Aristote

Da¤

16:17

Timocharis Krateri Ay’a dikkatli bakarsak yüzeyinde ilginç flekiller görürüz. Koyu ya da aç›k renkli, yüksek ya da çukur görünen bu flekillerin hepsinin birer ad› var. Üstelik de bu adlar Dünyam›zdaki yüzey flekillerinin adlar›na benziyor.

Ay’daki kraterlere ünlü insanlar›n adlar› verilmifl. Tycho, Kopernik ve Kepler gibi birçok krater ad›n› ünlü gökbilimcilerden alm›fl.

Ay, dolunay evresinde daha parlak görünür. Parlakl›¤› nedeniyle kraterleri ve yükseltileri görmek çok zordur. Ay o kadar parlakt›r ki, y›ld›zlar yan›nda sönük kal›r. Ay’› gözlemenin en iyi zaman› dolunay evresinden 3-4 gün öncedir. Bu dönemde Ay, tam yuvarlak görünmez. Dürbünle ›fl›k almayan k›s›mlara yak›n bölgelere do¤ru bakt›¤›m›zda kraterleri rahatl›kla görebiliriz.

Bilim Çocuk

Kopernik Krateri Aristarkus Krateri

nin

8/10/05

Ape

burcuyazi

Gelgit Körfe

Orta K

Kepler Krateri

F›rt›nalar Okyanusu

Bulutlar

Nem Denizi

burcuyazi

8/10/05

16:17

toteles Krateri Langrenus Krateri Düfller Gölü

Krateri Durgunluk Denizi

Page 21

Ay’› ç›plak gözle ya da dürbünle bakt›¤›m›zda gördü¤ümüz koyu renkli genifl düzlükler Dünya’daki denizlere beNzetilmifl ve “deniz” olarak adland›r›lm›fl. Ancak bu denizler Dünya’dakilerden çok farkl›. Çünkü Ay’da su yok! Milyonlarca y›l önce Ay’da akan lav bu denizleri oluflturmufl. Bu Bunal›mlar Denizi bölgeler, daha az engebeli ve koyu renkli görünüyor.

Ape

nin

Da¤

lar›

Manilius Krateri Sessizlik Denizi

Bolluk Denizi

Apenin Da¤lar›, Ay’›n üzerinde görülen en belirgin s›rada¤lard›r. Büyük göktafllar› Ay’a çarparak yüzeyi s›k›flt›rm›fl ve çevresinde yükseltiler oluflmas›na neden olmufl.

Buhar Denizi

örfezi Nektar Denizi a Körfez Stevinus Krateri

utlar Denizi

Tycho Krateri

Ay’da dikkati çeken flekillerden biri de kraterlerdir. Ay’›n atmosferi yoktur. Bu nedenle göktafllar› Ay’a çarpar. Küçük bir göktafl› bile Ay’›n üzerinde krater oluflturabilir.

Ay’›n en belirgin olarak görünen kraterinin ad› “Tycho” (“tayko” olarak okunur). Ay’a yüz milyon y›l önce çarpan bir göktafl› sayesinde oluflan Tycho, di¤erlerine göre daha genç bir krater. Bir kraterin genç oldu¤u, daha parlak görünmesinden ve çevresinde çizgiler bulunmas›ndan anlafl›l›r. Bu foto¤raftaki uça¤› görebiliyor musunuz? Bu uçak, asl›nda atmosferimizdeki yolculu¤unu yap›yor. Foto¤rafta yer almas›n›n nedeni, çekim s›ras›nda Ay’›n önünden geçiyor olmas›. Uça¤›n siyah görülmesinin nedeniyse Ay’›n uça¤a göre daha parlak olmas›. Burcu Parmak Foto¤raf: Anthony Ayiomamitis

Bilim Çocuk

burcuyazi

8/10/05

16:17

Page 22

e n R k l n e › ’ r y i A Foto¤raf: Anthony Ayiomamitis

Dünyan›n uydusu Ay, gökyüzünde y›ld›zlarla birlikte parl›yor. Ay’› her gözledi¤imizde biçim, yer ve renk de¤ifltiriyor. Gözlem yapt›¤›m›z zamana ve hava koflullar›na göre Ay’› farkl› renklerde görebiliyoruz. Peki, siz Ay’› kaç renkte gördünüz?

Ay, Günefl’ten gelen ›fl›¤› bize yans›t›r. Ay’dan gelen ›fl›k atmosferimizden geçerek bize ulafl›r. Atmosferimizdeki parçac›klar nedeniyle Ay’›n ›fl›¤› biraz saç›l›r. E¤er Ay yüksekteyse daha aç›k renk, ufuktaysa daha sar› tonlar›nda görülür. Ufka yak›n oldu¤unda Ay’›n ›fl›¤› atmosferimizde daha uzun bir yol al›r ve daha çok saç›l›r. Özellikle Ay’dan gelen mavi ›fl›k saç›ld›¤› için Ay sar› renkte görülür. Yaflad›¤›m›z kentte hava kirlili¤i fazlaysa ufuktaki Ay’› turuncu tonlar›nda görebiliriz. Hava kirlili¤i artt›kça atmosferimizde ›fl›¤› k›ran parçac›klar da artar. Yunanistan’da Poseidon Tap›na¤›’n›n bulundu¤u bölgede çekilen bu foto¤rafta da Ay benzer nedenlerle sar› renkte görülüyor.

Bazen gündüz bile Ay’› görebiliriz. Gökyüzü mavi oldu¤u için Ay’› da beyaz, hatta aç›k mavi renkteymifl gibi görürüz. Bu foto¤rafta Ay’›n gündüz nas›l göründü¤ünü izliyorsunuz. Ayr›ca foto¤raf›n sol alt köflesinde Venüs de görülüyor. Foto¤raf: Anthony Ayiomamitis

8/10/05

16:17

Page 23

l ze

Fo to¤ ra f: T

un ç

Ay’› ,“Ay tutulmas›” s›ras›nda da farkl› renklerde görürüz. Ay tutulmas› oldu¤unda Dünyam›z, Ay ve Günefl’in aras›na geçer. Bu süre içinde Günefl’ten Ay’a gelen ›fl›k yavafl yavafl azal›r. Böylece Ay’›n üzerinde Dünya’n›n gölgesini görürüz. Gölge, Ay’› tam kapad›¤› an, Ay’› koyu k›rm›z› renkte görürüz. Çünkü Dünya, Günefl’ten gelen ›fl›¤›n tümünü engelleyemez. Günefl ›fl›¤› Dünya’n›n atmosferinden geçerken k›r›larak Ay’a ulafl›r. K›rm›z› ›fl›k daha fazla k›r›l›r. Bu nedenle Ay, k›sa bir süre için bu foto¤rafta oldu¤u gibi koyu k›rm›z› renkte görünür.

af :

nt h

on y

Ay iom am

itis

Baz› gökbilim foto¤rafç›lar› Ay’›n foto¤raf›n› çekerler. Sonra da baz› bilgisayar yaz›l›mlar›ndan yararlanarak bu foto¤raflar›n renklerini de¤ifltirirler. Bunu yapmak için özel renk süzgeçleri kullan›rlar. Bu yöntemle renklendirilen foto¤raflar, Ay yüzeyinde bulunan elementler hakk›nda bilgi verir. Bu foto¤rafta titanyum oksit bilefliklerinin bulundu¤u yerler mavi renkte, alüminyum ve demir elementlerinin bulundu¤u yerler de turuncu renkte görülüyor. Göktafllar›n›n çarpt›¤› kraterlerse beyaz renkte. Ayr›ca bu renklendirilmifl foto¤raflar Ay’›n yüzey flekillerini daha kolay inceleyebilmemizi de sa¤lar.

¤r

burcuyazi

to Fo

Burcu Parmak

Bilim Çocuk

botan

8/10/05

15:01

Page 24

Botanik Bahçesi’ne ‹stanbul’da, Kozyata¤›’nda otoyollar›n aras›nda kurulmufl bir botanik bahçesi var. Bahçe, bu özelli¤iyle dünyada tek. Gelin ad› “Nezahat Gökyi¤it Botanik Bahçesi” olan bu bahçeye küçük bir gezi yapal›m.

Nezahat Gökyi¤it Botanik Bahçesi’nde 1523 bitki türü var. Toplam bitki say›s›ysa 50.000’den fazla. Bahçedeki her bitkiye bir “kimlik kart›” verilmifl. Kimlik kartlar›nda bitkinin numaras›, ad›, aile ad› ve do¤al olarak yetiflti¤i bölge yaz›l›. Bahçede kurutulmufl bitki koleksiyonu da var. Nilüfer

Foto¤rafta çi¤dem bitkisini ve kimlik kart›n› görüyorsunuz.

Bilim Çocuk

botan

8/10/05

15:01

Page 25

Botanik bahçelerinde farkl› bitki türleri özel olarak yetifltirilir. Ayr›ca bitkilerle ilgili araflt›rmalar ve e¤itimler de yap›l›r. Dünya’n›n farkl› yerlerinde 2200 botanik bahçesi var.

Da¤ muflmulas› Bahçede benzer özellik ve gereksinimlere sahip bitkiler için özel yaflam alanlar› oluflturulmufl. Örne¤in kaya bahçesinde, da¤l›k bölgelerde do¤al olarak yetiflen da¤ çam›, da¤ muflmulas› gibi bitkiler bulunuyor. Havuzlar›n sakinleriyse renk renk nilüferler. Bir yerlere t›rmanarak büyüyen sar›l›c› bitkiler “kameriye” de denen çarda¤›n üzerinde. Sarmafl›k güller, arap yaseminleri, han›melleri burada yafl›yorlar.

yapra¤›na kondu¤unda, venüs yapraklar›n› h›zla kapat›r. Böylece onlar› yakalar. Tafl otlar›ysa do¤ada tafll›k alanlarda yaflayan bitkiler. Görünümleri tafla o kadar çok benziyor ki, do¤ada bu bitkileri fark edebilmek çok zor. ‹laç olarak kullan›lan t›bbi bitkiler ve güzel kokulu bitkiler için de bahçede özel bir alan ayr›lm›fl. Bahçenin en önemli koleksiyonu da “Türkiye’de yetiflen so¤anl› bitkiler”e ait. Lale, ters lale, sümbül, kardelen, çi¤dem, müflkürüm ve süsen, bu koleksiyonun en bilinen örnekleri. Toprak alt›ndaki so¤anlar›, bu bitkilerin besin depolar›. Bahçedeki so¤anl› bitkiler yaln›zca burada sözünü ettiklerimizle s›n›rl› de¤il. Di¤er so¤anl› bitkileri görmek için bahçeyi ziyaret etmenizi öneririz.

Etçil bitkiler ve tafl otlar›, her yerde görülemeyecek ilginç bitki örneklerinden. Etçil bitkiler böcek yiyerek beslenirler. Bunlar›n en ilginci “venüs sinekkapan” ad› verilen tür. Yayd›¤› kokuyu alan sinekler Taflotu

Venüs sinekkapan etçil bir bitki. Kokusuyla sinekleri kendine çekerek onlar› yakal›yor ve besin kayna¤› olarak kullan›yor. Bilim Çocuk

botan

8/10/05

15:01

Page 26

di¤er bir a¤aç da “mamut a¤ac›”. Mamut a¤açlar› Amerika’ya özgü. En önemli özellikleriyse dünyan›n en uzun boylu bitkilerinden olmalar›. Bahçedeki mamut a¤ac› henüz çok genç oldu¤undan boyu da çok k›sa. Ancak büyüdü¤ünde boyu 120 metreye ulaflabilir. Bir de “Japon kiraz a¤açlar›” var. “Sakura” da denen bu a¤açlar meyve vermiyor. Ancak çiçek açt›klar›nda görülmeye de¤erler. Japon kiraz a¤açlar›n› çiçek açm›flken görmek isterseniz, bahçeyi nisan-may›s aylar›nda ziyaret etmenizi öneririz.

Bu zeytin a¤ac› 500 yafl›nda! Bahçenin en yafll›s› bir zeytin a¤ac›. Asl›nda tek bir a¤açm›fl gibi görünmesine karfl›n birbirine sar›lm›fl iki a¤açtan olufluyor. 500 yafl›ndaki bu a¤aç iki y›l öncesine de¤in Karamürsel’de yafl›yordu. Kesilece¤i ö¤renilince bu a¤ac›n bahçeye tafl›nmas›na karar verildi. Kökleriyle birlikte topraktan ç›kar›l›p bahçeye dikildi. Görülmesi gereken Bahçede yaln›zca bitkiler yok. Havuzda pek çok kaz ve ördek de var. Kazlara yaklaflt›¤›n›zda, koro halinde ba¤›rmaya bafll›yorlar. Kimseyi kendilerine yaklaflt›rm›yorlar. Kaz ve ördeklerden baflka, bahçede 23 de ar› kovan› var. Bu kovanlar›n her birinde yaklafl›k 50.000 ar› bulunuyor. Çiçeklenme mevsiminde, balözü toplayan pek çok ar›y› bahçede ifl bafl›nda görebiliriz. Ayr›ca kümeste tavuk, horoz, hindi ve güvercinler de var. Bir de tavuskufllar›!..

Bilim Çocuk

Bahçede dünyan›n baflka hiçbir yerinde do¤al olarak yetiflmeyip yaln›zca Türkiye’ye özgü olan bitkiler de yetifltiriliyor. Bu bitkilerden baz›lar›, de¤iflik etkenler nedeniyle yok olma tehdidi alt›ndalar. Bu bitkiler botanik bahçesinde hem üretiliyor hem de koruma alt›nda tutulmaya çal›fl›l›yor. “Yanardöner”, “tülüflah”, “piyan” bunlardan yaln›zca birkaç›. Papatyagiller ailesinden olan yanardöner, dünyada yaln›zca Ankara’da yetiflir. K›rm›z› çiçekleri, güneflte pembeye ya da mora dönüfltü¤ünden bu ad› alm›fl. Yanardöner, tohumla ço¤alan tek y›ll›k bir bitki türü. Piyan, dünyada do¤al olarak yaln›zca Konya’da yetifliyor. Baklagiller

botan

8/10/05

15:01

Page 27

ailesinin bir üyesi. Tülüflah da Konya’ya özgü bir bitki. Yanardönerle ayn› aileden; yani onun yak›n akrabas›. Temmuz ay›nda açan sar› çiçekleri var. Bundan k›sa bir süre öncesine kadar do¤ada çok s›n›rl› say›da tülüflah kalm›flt›. Bahçede tohumla üretilen tülüflahlar›n bir k›sm› geçti¤imiz nisan Tülüflah ay›nda Konya’ya götürülüp do¤al ortamlar›na dikildi. Tülüflah, art›k do¤ada h›zla ço¤al›yor. Bitkilerin korunmas›nda herkesin yard›m ve deste¤ine gereksinim var. Nezahat Gökyi¤it Botanik Bahçesi’nin adresi: Atatürk Mahallesi, Fatih Sultan Mehmet Caddesi, TEM Otoyolu Anadolu Kavfla¤›, Ataflehir, 81120 ‹stanbul Telefon: 0 216 456 44 37 Faks: 0216 456 44 38 Web sitesi: www.ngbb.gen.tr

Botanik bahçemize hepinizi bekliyoruz.

Bahçede e¤itimle oyun iç içe! Çocuklar çok farkl› do¤al ortamlarda yaflayan bitkileri bahçede bir arada görüyorlar. Kendilerine ayr›lm›fl alanlarda bitki yetifltiriyorlar. Yetifltirdikleri ürünleri de, düzenledikleri hasat flöleniyle arkadafllar›yla ve aileleriyle paylafl›yorlar.

Sanal Bir Botanik Bahçesi Kural›m Sizlerle birlikte sanal bir “Botanik Bahçesi” kurmak istiyoruz. Sanal bahçemiz, web sitemizde (www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk) yer alacak. Sizlerden iste¤imiz, bir bitkinin resmini yap›p, kimlik kart›n› yazman›z ve ard›ndan da afla¤›daki adrese göndermeniz. Zengin bir botanik bahçesi kurabilmek için pek çok de¤iflik türden bitkilere gereksinimimiz oldu¤unu unutmay›n. Bitkinin kimlik kart›n› yazmak için ‹nternet’ten, ansiklopedilerden, konuyla ilgili kaynaklardan ya da uzmanlardan bilgi alabilirsiniz. Bitkilerin kimlik kart›n› bu örnekte gördü¤ünüz biçimde düzenleyebilirsiniz.

Dilan Bay›nd›r

Bilim Çocuk

sarisariyaprak

8/10/05

19:04

Page 28

l k a a r r p Ya Neden Sarar›r? ‹flte bir sonbahar daha geldi! Her y›l oldu¤u gibi bu y›l da canl›lar dünyas› hareketlendi. Çünkü, k›fl›n so¤uk günlerine haz›rlanmak gerekiyor. Bu yüzden de her canl› kendine göre önlemler al›yor. Bizler, daha kal›n giysilerimizi giymeye, evlerimizi ›s›tabilmek için yak›t depolamaya bafllad›k. Hatta k›fl›n tüketmek üzere konserveler, salçalar, turflular, tarhanalar yapt›k. Hayvanlarsa daha farkl› önlemler almaya bafllad›lar. Bir k›sm› s›cak ülkelere göç etti. Göç etmeyenlerse ya k›fl uykusuna haz›rlan›yor ya da besin biriktiriyorlar. A¤açlarsa, k›fl›n so¤u¤undan korunmak üzere baflka önlemler al›yorlar. Yapraklar› renk de¤ifltiriyor; k›rm›z›, turuncu, sar› renklere bürünüyor ve dökülüyor.

K›fl aylar›n›n en önemli özelliklerinden biri, bu dönemde do¤ada çok az besin

Bilim Çocuk

bulunmas›. Düflünün, yaz aylar›nda ne kadar çok meyve, sebze çeflidi oluyor. K›fl aylar›ndaysa, bunlar›n çok az› do¤al ortam›nda yetiflebiliyor. Bunun nedeni, havalar›n so¤umas› ve bitkilerle buluflan günefl ›fl›¤›n›n çok daha az olmas›. Oysa t›pk› biz insanlar ve hayvanlar gibi a¤açlar›n da büyümek için besine gereksinimleri var. Besin elde edebilmek içinse günefl ›fl›¤›na… Bak›n neden! A¤açlar›n kökleriyle ald›klar› su yapraklara kadar gider. Yapraklar da bu suyu günefl ›fl›¤› ve içlerinde bulunan “klorofil” adl› bir madde yard›m›yla özel bir flekere dönüfltürürler. “Glukoz” denen bu fleker bitkilerin besinidir. Klorofil, ayn› zamanda yapraklara yeflil renklerini veren maddedir. Yapraklar yaz ve ilkbahar aylar› boyunca genelde yeflil kal›rlar. Çünkü günefl ›fl›¤›ndan bol bol

sarisariyaprak

8/10/05

19:04

Page 29

fiimdi Yaprak Toplama Zaman›! Do¤ada bu kadar çok renk de¤iflimi olurken yapabilece¤imiz o kadar çok fley var ki! ‹fle rengârenk yapraklar› toplamayla bafllamak çok güzel. Renk renk, biçim biçim yapraklar› ister kurutarak, ister kurutmadan çeflitli etkinliklerde kullanabilirsiniz. Biraz yarat›c›l›k, biraz düfl gücü, biraz da buluflçuluk gerekiyor. Hepsi o kadar!

yararlanarak besin üretebilirler. Sonbahar geldi¤indeyse, günefl ›fl›¤› ve s›cakl›k azal›r. Koflullar böyle olunca bitkiler yeterince besin üretemezler. Yapraklar giderek yeflil renklerini kaybederler. ‹flte bu dönemde, klorofil d›fl›nda “karoten” ve “antosiyanin” denen renk maddeleri etkisini göstermeye bafllar. Karoten sar› ve turuncu, antosiyanin de k›rm›z› renk verir. Asl›nda, ilkbahar ve yaz aylar›nda da yapraklarda klorofil ve karoten birlikte bulunur. Ancak, klorofil bol miktarda

bulundu¤undan yeflil renk daha bask›nd›r. Havalar so¤udu¤undaysa durum de¤iflir. Çünkü havalar›n so¤umas› ve günefl ›fl›¤›n›n azalmas›yla klorofil daha az üretilmeye bafllar. Böylece yeflil renk giderek kaybolur ve sar›, turuncu ve k›rm›z› renkler daha bask›n olur. Böylece sonbahar›n görkemli manzaralar› olufluverir. M e l t e m Y e n a l C o fl k u n Kaynaklar: http://www.sciencemadesimple.com/leaves.html http://education.preschoolrock.com/index.php/math_and_science/prescho ol-science-activity---why-do-leaves-change-colors

Bilim Çocuk

amaduzelti

9/10/05

11:48

Page 30

Dogal Malzemelerle Hayvan Heykelleri Yapal›m Do¤a, birbirinden eflsiz malzemelerle dolu. Üstelik de sonbahar mevsimi bu malzemeleri çevremizde bolca bulabilece¤imiz bir dönem. Bir do¤al alana ya da parka gezi yap›p kozalaklar, dal parçalar›, tohumlar, yapraklar, tafllar toplay›n. Daha sonra evde bu malzemeleri dikkatle inceleyin. Hangi malzemeleri bir araya getirerek, hangi hayvan›n heykelini yapabilece¤inizi düflünüp tasarlay›n. Fil, gergedan, denizat›, flempanze, köpek, tavflan ya da baflka bir hayvan heykeli olabilir. Her fleyi iyice düflünüp planlad›ktan sonra malzemelerinizi bir yap›flt›r›c› yard›m›yla birbirine yap›flt›r›n. Malzemeleri yap›flt›rmak için silikon tabancas› kullanabilirsiniz. Ancak bunu yaparken kesinlikle büyüklerinizden yard›m al›n. Düzeltme: Eylül 2007 say›m›zla birlikte Karaci¤er verdi¤imiz “Vücudumuz” posterinde karaci¤erle ilgili olarak yer alan "Kan›m›zdaki fleker oran›n›n ayarlanmas›n› sa¤layan 'insülin' denen maddeyi ve yiyeceklerdeki ya¤›n sindirilmesini sa¤layan safray› üretir." ifadesi yanl›flt›r. Do¤rusu, "Kan›m›zdaki fleker oran›n›n ayarlanmas›n› sa¤lar ve yiyeceklerdeki ya¤›n sindirilmesinde rol oynayan safray› üretir." fleklinde olacakt›r.

Çizim: Bengi Gençer

Hayvan heykellerinizin fotograflar›n› bize gönderebilirsiniz. Adres: “Hayvan Heykelleri” TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi

Dergimizin Mart 2007 say›s›nda yay›mlad›¤›m›z “A¤aç Kartlar›”’nda ve “Arkadafl›m A¤aç” adl› yaz›da baz› yanl›fll›klar oldu¤u saptanm›flt›r. Bu nedenle, bu say›m›zda “A¤aç Kartlar›”n› düzeltilmifl olarak yeniden yay›ml›yoruz. Ayr›ca, “Arkadafl›m A¤aç” yaz›s›ndaki yanl›fll›klar›n do¤ru ifadeleri afla¤›da yer almaktad›r. Katk› ve desteklerinden dolay› Ahmet Demirtafl, Tu¤rul Matarac› ve Adil Güner’e teflekkür ederiz. “Arkadafl›m A¤aç” yaz›s›nda, 15. sayfada yer alan “Aç›ktohumlu bitkilerse, koruyucu bir tabakayla kaplanmam›fl tohumlar üreten a¤açlar ve çal›lard›r. Bunlar çiçek açmazlar. Çiçek açmayan bitkilerin en bilinenleri, servi, çam, ladin, ginko gibi a¤açlard›r.” ifadesi yanl›flt›r. Do¤rusu, “Aç›ktohumlu bitkiler, bildi¤imiz anlamda çiçek açmazlar. Çiçek yap›lar› farkl›d›r. Erkek ve difli çiçekleri bulunur. Erkek ve difli çiçekler, ayn› a¤ac›n farkl› yerlerinde ya da farkl› a¤açlarda bulunur. Bu tip a¤açlar›n en bilinenleri, servi, çam, ladin, mabeta¤ac› (ginko) gibi a¤açlard›r.” olacakt›r. Ayn› yaz›da, 17. sayfada bulunan ç›nar a¤ac›n›n k›fl tomurcu¤u ve f›st›k çam› görüntüleri yanl›flt›r. Bu görüntülerin de do¤rusunu yay›ml›yoruz.

Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara

Bilim Çocuk

F›st›k çam›

Bu yanl›fll›klardan ötürü tüm okurlar›m›zdan özür dileriz.

Ç›nar

Page 3 11:44 9/10/05 cantaici

Yaprak Çantam

Kızılagaç

Noktalı çizgilerden kesin. Düz çizgilerden katlayın.

Kayın

Salkım Sögüt

Yaprak Çantam

ufl yapraklarla kendinize kit ap ay›r ac› haz ›rlayabilirsiniz.

ilirsi niz.

raklar› kü çü kp

aik resimler yap arça rla moz ab ilir lara ay›r›p bunla s

ini z.

Yaprak toplarken bu çantay› kullanabilirsiniz. Bu iki sayfay› derginizin ortas›ndan ç›kar›n. Üzerindeki yönergelere uygun flekilde kesip yap›flt›r›n. Çantan›z›n üzerinde baz› yapraklar›n resimleri var. Bunlar, yapraklar› tan›man›z için ipucu olacak. Çantan›z›n üzerine ad›n›z› yazmay› unutmay›n.

Y ap

r›n üzerini boy prakla aya Ya rak erine bask› yapa bilir z ü t bun › siniz larla kâ¤ .

Kurutulm

ar› k al›n

10:31

ra s ab›n a ›nda kuru t i k tab bir

9/10/05

Yaprak l

Noktalı çizgilerden kesin. Düz çizgilerden katlayın.

cantaarka Page 2

Page 3 10:31 9/10/05 cantaarka

Noktalı çizgilerden kesin. Düz çizgilerden katlayın.

larla ken rak

d kk i n i ze ö pra zel bir ya

›lavuz kita b›

h . a niz z›rl ayabilirs i

rak resim r› ren kli t›ra ya Ku pa prakla p›fl ka rutu b ya fl ya r l m u i t l o i r n sini lar›n üzerine z.

Kuru p tulmufl ya

“Yaprak saklambac›” oynayabilirsiniz. Herkes gözünü kapat›r. Bir oyuncu, bir yapra¤› görünebilir ama kuytu bir yere saklar. Di¤er oyuncular gözlerini açar ve yapra¤› aramaya bafllarlar. Yapra¤› gören oyuncu ona dokunmaz; ancak oldu¤u yerde yere oturur. Oyun, bütün oyuncular yere oturana kadar sürer. Yere ilk oturan oyuncu daha sonraki turda yapra¤› saklama görevini üstlenir.

Zuhal Özer Çizimler: P›nar Büyükgüral

Kaynak: http://www.naturedetectives.org.uk/create/craft/leafbag.htm

Mese

Yabani Elma

10:57

Akkavak

Ceviz

9/10/05

At Kestanesi

Noktalı çizgilerden kesin. Düz çizgilerden katlayın.

cantaici Page 2

batariyazi

9/10/05

11:46

Page 1

Bateri tak›m› almaya gerek kalmadan, komflular› rahats›z etmeden bilgisayar›n›zla bateri çalmaya ne dersiniz?

Bateri çalarak flark›lara ritim tutmak çok zevkli bir u¤rafl. Evinizde ‹nternet’e ba¤l› bir bilgisayar varsa bateri alman›za gerek bile kalmadan bunu gerçeklefltirebilirsiniz. Hemen bilgisayar›n›z› aç›n ve do¤ruca http://www.virtualdrumming.com/drums/ windows/drums-free-drumming.html adresine girin. Ard›ndan karfl›n›za gelen bateri adlar›ndan birinin üzerine t›klay›n. K›sa bir yükleme süresinin ard›ndan, klavyenizdeki tufllar› kullanarak bateri

çalmaya bafllayabilirsiniz. Öncelikle tufllara gelifligüzel basmay› deneyin. Hangi tuflun hangi sesi ç›kard›¤›n› ö¤rendi¤inizde, kendi ritimlerinizi daha kolay oluflturabilirsiniz. Dahas› da var! Üstteki menüde yer alan “Lessons” ba¤lant›s›n› t›klad›¤›n›zda, sizi birçok seçenek karfl›layacak. Bu seçeneklere t›klayarak, farkl› müzik tarzlar›na uygun ritimlerin nas›l haz›rland›¤›n› kolayl›kla görebilirsiniz. Hepinize iyi e¤lenceler! L e v e n t D a fl k › r a n

Bilim Çocuk

ritmikyazi

8/10/05

19:25

Page 36

Müzi¤in R itmini Yakalayal›m Yürürken, koflarken, z›plarken ayaklar›m›zdan ç›kan sesleri düflünün. Saatin tik-taklar›n›, kalp at›fllar›n›z›, dörtnala koflan bir at›n ayak seslerini, hatta k›y›ya vuran dalgalar›n sesini… Bunlar›n hepsinin bir “ritmi” var. Ritim, “seslerden” ve “sessizliklerden” oluflur. Bu sesler ve sessizlikler, farkl› biçimlerde bir araya gelebilir ve tekrarlanabilir. Böylece bir ritim oluflur. Ritim, çok farkl› özelliklerde olabilir. Örne¤in, baz›lar› uzun ve güçlü, baz›lar› k›sa ve yavafl olabilir. Ellerimizi, ayaklar›m›z› hatta bedenimizi kullanarak çeflitli ritimlerde sesler ç›karabiliriz. Asl›nda çevremizdeki birçok nesneyle farkl› ritimler yaratabiliriz. Kafl›klar, tahtalar, tencere kapaklar› hatta suyla bile!.. Sekiz su barda¤›n› farkl› miktarlarda suyla doldurun. Her bardaktaki suyun farkl› miktarlarda olmas›n› sa¤lay›n. Ancak bardaklardan biri mutlaka tam dolu olsun. fiimdi bir kafl›k yard›m›yla bardaklara yavaflça vurun ve ç›kan sesleri dinleyin. Bu seslerle müzik bile yapabilirsiniz.

Bilim Çocuk

8/10/05

19:25

Page 37

Kendi Ritim Aletinizi Yap›n! Malzemeler • • • • • • • • •

Y fleklinde bir a¤aç dal› Metal gazoz kapaklar› Çekiç Çivi Sa¤lam, ince bir tel Akrilik boya ve f›rça Tüyler Renkli ipler Boncuklar

e kapaklar›n› bir 1iç•yarfiifld›m ›yla düzlefltirin.

çek Sonra çiviyle her kapa¤›n ortas›na küçük bir delik aç›n. Bu iflleri yaparken büyüklerinizden yard›m al›n.

ritmikyazi

e q

En sevdi¤iniz müzik parças›n› dinlerken elinize bir kalem al›n. Hissettiklerinizi yukar›daki bofllu¤a resimleyin. Öyle ki çizdi¤iniz bu resim, flark›n›z›n ritmini yans›ts›n.

• Kapaklar› delik k›s›mlar›ndan tele geçirin. Bu teli, iki ucundan Y fleklindeki dal›n kollar›na gergin bir flekilde ba¤lay›n.

• Boyalar, tüyler, renkli ipler ve boncuklar kullanarak müzik aletinizi süsleyin.

Ne tür müzikler dinlersiniz? Hareketli, yavafl, sakin, coflkulu? Dinledi¤iniz müziklerin ritimlerini bulmaya çal›fl›n!

q h e

Asl› Uysal

Kaynaklar: http://sfskids.org/templates/musicLabF.asp?pageid=12 http://pbskids.org/arthur/parentsteachers/activities/acts/water_music.html?cat=music

Bilim Çocuk

matemma

9/10/05

10:16

Page 38

Mozaik Örüntüleri Kesfedelim!

Çevrenizdeki duvarlara, kald›r›mlara, evlerinizin ya da okullar›n›z›n yer döflemelerine hiç dikkat ettiniz mi? Bunlar›n ço¤unda “mozaik örüntüler” yer al›yor. Mozaik örüntüler, farkl› flekillerin birbirlerinin üzerine gelmeyecek ve aralar›nda boflluk olmayacak flekilde bir yüzeyi kaplamalar›yla oluflur. Asl›nda satranç tahtas› da yaln›zca karelerden oluflmufl bir mozaik örüntüdür. Mozaik oruntuler, kare, üçgen, paralelkenar gibi birçok farkl› flekille yap›labilir. Mozaik örüntüler, sanatla matemati¤in en güzel buluflma noktalar›ndan biridir. Bu yaz›m›zda mozaik örüntüler haz›rlamay› ö¤renece¤iz ve bu örüntüleri ustaca kulanan Hollandal› sanatç› ve matematikçi Maurits Cornelis Escher’le tan›flaca¤›z. 38

Bilim Çocuk

Mozaik Örüntülerin Babas› Maurits Cornelis Escher 1898-1972 y›llar› aras›nda yaflam›fl ünlü Hollandal› sanatç› ve matematikçi Maurits Cornelis Escher (“morits kornelis efler” okunur), çeflitli resimleme yöntemlerini kullanarak pek çok mozaik örüntü haz›rlam›fl. Esher, pek çok ülkeyi gezmifl. Gitti¤i ülkelerde gördü¤ü mimari yap›lar›n üzerlerindeki desenleri incelemifl. Bu gezileri s›ras›nda özelikle ‹spanya ve Kuzey Afrika ülkelerinde gördü¤ü geometrik desenlerden etkilendi¤i söylenir. Escher kertenkele, kufl, böcek ve bal›k desenleri kullanarak gerçekten de çok etkileyici mozaik örüntüler yapm›fl. Escher’in eserlerini merak ediyorsan›z, http://www.mcescher.com/ adresinde “Picture Gallery” bafll›¤›na t›klay›n. Aç›lan sayfadaki bafll›klara t›klad›¤›n›zda, Escher’in yaflam›n›n farkl› dönemlerinde üretti¤i eserlerini görebilirsiniz.

matemma

9/10/05

10:17

Page 39

Bir kareyi farklılaştırarak mozaik örüntüler yapabiliriz.

Kâ¤›ttan bir kare kesin.

Karenin üst kenar›n› yandaki gibi kesin.

Kesti¤iniz parçay› karenin alt kenar›na ekleyin.

fiimdi de karenin sol kenar›ndan bir bölüm kesin. Kesti¤iniz bölümü, sa¤ kenara yukar›daki gibi yap›flt›r›n.

Oluflan fleklin birçok kopyas›n› ç›kar›n. ‹sterseniz farkl› renklerde kâ¤›tlar da kullanabilirsiniz. Bunlar› yan yana getirdi¤inizde mozaik örüntünüz oluflacak.

Siz de bir mozaik örüntü haz›rlay›n ve afla¤›daki adrese gönderin. Adres: “Mozaik Örüntüler” TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100

Bilim Çocuk

matemma

9/10/05

10:17

Page 40

Şimdi de bir dikdörtgeni farklılaştırarak hayvan şekillerinden oluşan mozaik örüntüler yapabiliriz.

Dikdörtgenin soldaki k›sa kenar›na flekildeki gibi bir çizgi ekleyin.

Ayn› çizgiyi dikdörtgenin sa¤daki kenar›na da çizin.

Dikdörtgenin alttaki uzun kenar›na flekildeki gibi bir çizgi ekleyin.

Ayn› çizgiyi dikdörtgenin üstteki kenar›na da çizin. Ortaya ç›kan fleklin hangi hayvana benzedi¤ini belirleyin ve üzerini ona göre resimleyin. Örne¤in, flekil, bizim haz›rlad›¤›m›zda oldu¤u gibi bir kediye benziyorsa üzerini, kedinin gözlerini, b›y›klar›n›, kulaklar›n› ya da di¤er özelliklerini yans›tacak flekilde resimleyebilirsiniz. Bu yapt›g›n›z ifllemlerden sonra her bir fleklin kaplad›¤› alan›n de¤iflmedi¤ini, ancak görünüflünün de¤iflti¤ini fark ettiniz mi?

Son olarak da bu çizimlerinizden çok say›da ve farkl› renklerde haz›rlay›n. Bunlar›, burada gördü¤ünüz gibi birlefltirin ve bir kâ¤›d›n üzerine yap›flt›r›n. ‹flte yepyeni bir mozaik örüntü!

Meltem CeylanAlibeyo¤lu mceylan@darussafaka.k12.tr Çizimler: Tülay Sözbir Seidel Kaynaklar: Mathematics in Schools, Mathematical Association, September 2002, Vol 31.No.4 http://www.tessellations.org http://library.thinkquest.org/11750/eschpage

ogreniyorum

8/10/05

15:18

Page 41

Tekrarlad›kça

Ö¤reni yorum! Herkes birbirinden farkl› birçok beceriye sahiptir. Üstelik kimi becerilerimizde kendimizi daha yetkin hissederiz. Sizin de belki kendinizi daha yetkin hissetti¤iniz becerileriniz vard›r. Yüzmek, futbol oynamak, yemek piflirmek, dans etmek, örgü örmek, bisiklet sürmek gibi. Peki, bu becerilerinizde kendinizi giderek daha yetkin hissetmenizin nedeni nedir? Asl›nda bunun nedeni, onlar› s›k tekrarlam›fl olman›z. S›k tekrarlad›¤›m›z becerileri daha iyi ö¤reniriz. Bilim Çocuk

ogreniyorum

8/10/05

15:18

Page 42

Beynimiz ve sinir hücrelerimize göz atal›m... hücre gövdesi akson

kimyasal haberciler dendritler Sinir hücreleri, birbirleriyle özel kimyasal maddeler arac›l›¤›yla haberleflir. Beynimiz, gri ve beyaz maddeden oluflur. Beyni d›fltan çevreleyen gri maddeye “beyin kabu¤u” denir. Beyin kabu¤u, beyaz maddenin üzerini sarar ve temelde sinir hücrelerinin gövdelerini içerir. Bir sinir hücresi üç bölümden oluflur: hücre gövdesi, aksonlar ve dendritler. Aksonlar ve dendritler sinir hücrelerinin gövdelerinden ç›kan uzant›lard›r. Bisiklet sürmek gibi bedensel hareketleri yapabilmemiz için, bu hücrelerin sürekli birbirleriyle haberleflmeleri gerekir. Aksonlar, bilgiyi di¤er sinir hücrelerine gönderir. Di¤er sinir hücreleri de bu bilgileri dendritleri arac›l›¤›yla al›r. Ancak aksonlar ve dendritler aras›ndaki bu al›flverifl özel kimyasal maddeler sayesinde gerçekleflir. Beyin, iki yar›mküreden oluflur. Her bir yar›mkürede de dörder bölüm bulunur. Bu bölümlere “lob ad› verilir. Her birinin ayr› bir görevi olan bu loblar, güzel bir iflbirli¤i içinde çal›fl›r. Loblar›n en büyük olan›, beynimizin ön k›sm›nda bulunan “ön lob”dur. Yaflam›m›z için çok önemli olan düflünme, karar verme ve ö¤renme gibi olaylar burada gerçekleflir. Baflka birçok

Bilim Çocuk

canl›da da beynin bu bölümü bizimkine benzer yap›dad›r. Ancak insanlarda ön lob, di¤er hayvanlar›nkine göre çok daha büyüktür. Öyle ki ön lob beynimizin yaklafl›k % 80’ini kaplar. Bu da ö¤renmek için daha büyük yer demektir.

Sinir hücreleri iflbafl›nda!.. ‹ki tekerlekli bisiklet kullanmay› ö¤renmek biraz zaman ister. Bu, öyle bir kez yap›larak ö¤renilebilecek bir ifl de¤ildir. ‹lk kez iki tekerlekli bisiklete bindi¤imizde, ayn› anda hem pedal çevirmek, hem gidonu tutmak hem de yoldan gözümüzü ay›rmamak bize çok zor gelir. Asl›nda üzerinde durmak bisikleti sürmekten daha zordur. Sürekli dengemizi kaybederiz. Bisiklete ilk kez binenler için bu çok do¤ald›r. Çünkü ö¤renme sürecimizin henüz çok bafl›nday›z. Biz bisikletin selesine yerleflip üzerinde dengede durmaya çal›fl›rken, beynimizde de bir yandan büyük bir hareketlilik oluflur. Ön lob

ogreniyorum

8/10/05

15:18

Page 43

beyin kabu¤undaki sinir hücreleri, birbirleriyle haberleflmek için yeni yollar aramaya bafllam›flt›r bile!

Tekrarlad›kça kolaylafl›r! Bisiklete her biniflimizde sinir hücreleri birbirleriyle haberleflir. Bu haberleflme, bedenimizin gerekeni yapmas›n› sa¤lar. Neyse ki zamanla, hem bizim hem de sinir hücrelerimizin ifli biraz daha kolaylafl›r. Sinir hücreleri bir süre sonra haberleri iletebilecekleri en uygun yolu bulurlar. Böylece, bisiklete her biniflimizde mesajlar bu yoldan gidip gelmeye bafllar. Hep ayn› yol kullan›la kullan›la, burada kurulan ba¤lant›lar güçlenir. Bu, “bisiklet sürmeyi ö¤renmeye bafllad›¤›m›z” anlam›na gelir. Art›k beynimizin, her ad›mda durup ne yapaca¤›n› yeniden düflünmesine gerek kalmaz. Tüm hareketlerimiz otomatikleflir.

Belle¤ime yaz›yorum Tekrarlama ifllemi sayesinde sinirsel ba¤lant›lar iyice güçlendi¤inde, art›k “bilgi”ye dönüflmüfl bu becerilerin belle¤imize yerleflme zaman› geldi demektir. Bu bilgiler ön lobdan al›n›r ve beynin baflka bir bölümüne gönderilir ve belle¤in bir parças› haline gelir. Bu düzenleme ifllemi, ön lobda fazladan yer aç›lmas›n› sa¤lar. Böylece var olan becerilerimizin yan›na yenilerini katabiliriz. B a n u B i n b a fl a r a n T ü y s ü z o ¤ l u

Kaynaklar: Schouten, K., “Why Practice?”, Ask, September 2007 Ayhan, ‹., Ö¤renme, Bilim ve Teknik Yeni Ufuklara, Temmuz 2007 http://www.questacon.edu.au/html/tg_p3.htm

Bilim Çocuk

dogadamay06

8/10/05

17:43

Page 44

Pazara Gidelim!.. Mevsimlerin de¤iflimini en güzel görebilece¤imiz yerlerden biri pazar yerleridir. Bakal›m pazarlarda hangi mevsim, hangi sebze-meyveler görülebiliyormufl! Yaz sebze-meyveleri ‹lk olarak yaz sebze-meyvelerini hat›rlayal›m. Böylece, bu sebzemeyvelerin tezgâhlarda nas›l giderek azald›¤›n› gözleyebiliriz. Yaz›n genellikle bol sulu sebze-meyveler yemeyi tercih ederiz. Bu, s›caktan dolay› kaybetti¤imiz suyu alabilmenin bir yoludur. Sulu meyve denilince akla ilk gelen karpuz, pazar yerlerinden çoktan ayr›ld›. Peki ya kiraz, viflne, fleftali ve kay›s›? Sebzelerden patl›can, bamya, taze fasulye tezgâhlarda kald› m›? Bu sebze-

meyveleri pazarlarda hâlâ görebiliyor musunuz?

Yaz sonu sebze-meyveleri Yaz mevsiminin sonunda, havalar biraz serinlemeye bafllar. K›z›lc›k, mürdüm eri¤i, üzüm, armut, ceviz ve f›nd›k pazarlarda yerini bulur. Art›k k›fla haz›rl›k zaman›d›r. Salçalar kaynat›l›r, tarhanalar kurumak üzere serilir, reçeller

dogadamay06

8/10/05

17:43

Page 45

güneflte demlenir. Sonbahar ve k›fl›n domates yerine salça kullan›l›r; enerji versin diye reçeller yenir; yaz sebzelerini k›fl›n da yiyebilmek için turflu kurulur.

Sonbahar sebze-meyveleri Yaz›n serinlemek için içti¤imiz buz gibi limonatan›n yerini art›k s›cak içecekler almaya bafllad›. Çorba, yeniden sofram›z›n vazgeçilmezi oldu. Domates, fleftali, üzüm, yerlerini yavafl yavafl pancar, balkaba¤›, lahana, havuç, p›rasa ve çok sevdi¤imiz kestaneye b›rak›yor. Ispanak ve paz›y› da pek yak›nda pazarlarda görebilece¤iz. Bu mevsim ayva ve armudun tad›n› ç›karabiliriz. Bu sayd›¤›m›z sebzemeyvelerin kaç›n› pazarda görmeye bafllad›n›z?

K›fl sebze-meyveleri K›fl›n havalar so¤uktur. Bu mevsimde ço¤unlukla pancar, turp, havuç, kereviz gibi topra¤›n alt›nda yetiflen sebzeler

utulmufl Pazarda bu kuru patl›can gibi kur ün. sebze-meyveler de bulman›z mümk yenir. Ispanak, paz›, lahana gibi toprak üstünde yetiflen sebzeler de bulunabilir. Baklagiller; kuru fasulye, barbunya ve mercimek daha bol sat›l›r. Bu mevsimde hastalanmamak ve vücudumuzu güçlendirmek için portakal, mandalina, greyfurt, limon yeriz ve bu sayede bol C vitamini al›r›z.

‹lkbahar sebze-meyveleri Sonbahara girdi¤imiz bu günlerde ilkbahar bize çok uzak gibi geliyor. Yemeyi yeni b›rakt›¤›m›z baharl›k sebze ve meyveleri 2008 y›l›nda yine pazarlarda bulaca¤›z. Bezelye ve bakla gibi k›fl yemekleri, yerlerini yeniden hafif yemeklere b›rakacak. Taze so¤an, taze sar›msak, maydanoz, dereotu, fesle¤eni ilkbaharda yine taze taze yiyebilece¤iz. Yaz› ve Foto¤raflar: Burcu Meltem Ar›k burcu.arik@gmail.com

gozlem07

8/10/05

17:56

Page 48

Gözlem Göz G özle m Göözlem özle öz lem leem Pazar yerlerindeki insanlar›n (pazarc›lar›n, al›c›lar›n) davran›fllar›n› gözlemleyin. Gözlemlerinizi bekliyoruz. Yapraklar Neden Sarar›r? Sonbahar›n gelmesiyle sitemizdeki fleftali ve akasya a¤açlar›n›n yapraklar›nda renk de¤iflimi oldu¤unu gözlemledim. Yaz boyunca yemyeflil olan yapraklar sonbahar mevsimine girmemizle birlikte sararmaya bafllad›. Üstelik f›rt›nalara bile dayanan yapraklar hafif bir rüzgâr›n etkisiyle kopup bahçeye düflüveriyorlar. Bunun nedenini çok merak ettim. Araflt›rmaya koyuldum ve sonunda buldum. Yapraklara yeflil rengini veren klorofil, ayn› zamanda fotosentez olay›n› gerçeklefltiriyor. Sonbahara girince yapraklardaki klorofil azal›yormufl. Ayr›ca bitkilerde baflka renk bir maddelerinin bulundu¤unu ö¤rendim. Bu renk maddeleri,

Sonbahar Yaklaflt›kça Bitkilerde Olan De¤ifliklikler Sonbahar yaklaflt›kça bitkilerde olan de¤ifliklikleri gözlemledim. ‹lk olarak a¤açlar› gözlemledim. A¤açlar›n yapraklar›n›n sarar›p kurumaya ve sonra dökülmeye bafllad›klar›n› gördüm. Çiçekleri de gözlemledim. Onlar da kurumaya bafllad› ve güzellikleri yavafl yavafl gitti. Çiçeklerin ve a¤açlar›n bu durumda olmalar›n› istemezdim ama ilkbaharda güzellikleri geri gelecek. Feyza Nur Özkan

8 Kas›m ‹ÖO / 6-A / Lüleburgaz / K›rklareli

yapraklara sar› rengini veriyormufl. Bu yüzden yapraklar sar› görünüyormufl. Ben a¤açlar› çok seviyorum. Ezgi Baran

Ali Emiri ‹ÖO / 7. s›n›f / Diyarbak›r

Bilim Çocuk

Adres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi Gözlem Defterinizden Köflesi Atatürk Bulvar›/No: 221/06100/Kavakl›dere/Ankara

gozlem07

8/10/05

17:56

Page 49

Sararan Yapraklar Evimize güzellik katan bahçemizdeki kiraz a¤ac›n›n yapraklar›n›n gözlemlemeye karar verdim. Yemyeflil yapraklar›n›n rengi solmufltu. Zaman geçtikçe yapraklar›n›n sararmaya bafllad›¤›n› gözlemledim. Üzüldüm; çünkü yapraklar› çok güzeldi. Çevreye güzellik kat›yordu. Orman yang›nlar›ndan dolay› a¤aç say›m›z gün geçtikçe azal›yor. A¤açlar›n say›s›n› art›rmak için herkesin bir fidan dikmesi çok güzel bir fley. Böylece gelecek kuflaklara güzel bir dünya b›rak›r›z. Z e l i h a C o fl k u n

Mahmutbey ‹ÖO / 7-F / ‹stanbul

Kedimin Tüyleri Kedimi ilkbahar aylar›nda ald›m. Yaz yaklaflt›kça kedimde baz› de¤ifliklikler gözlemledim. S›cak bast›rd›kça tüyleri dökülmeye, a¤z›n› aç›p derin derin soluk almaya bafllad›. Bu hareketleri, s›caktan bunald›¤› için yapt›¤›n› düflündüm. Araflt›rmalar›m sonucu bu davran›fllar›n› gerçekten de vücudunu serinletmeye yarad›¤›n› ö¤rendim. Kedimi farkl› mevsimlerde gözlemlemeye devam edece¤im. Floro Deniz

Fatih Sultan Mehmet ‹ÖO / 5-A / ‹stanbul

Anneannemin Ortancas› Balon Çiçe¤i Ben bu y›l evimizin önüne balon çiçe¤i diktim. Balon çiçe¤i sarmafl›k gibi, bir yerlere sar›l›r. Çiçekleri balona benzedi¤i için balon çiçe¤i denildi¤ini ö¤rendim. Balon çiçe¤inin tohumunun balonun içinde oldu¤unu gözlemledim. Balon çiçe¤inin tohumlar›n›n siyah üzerine beyaz lekeli olduklar›n› gördüm. Halil Bal›kç›

H.T.Karaba¤l› ‹ÖO / Bodrum / Mu¤la

Bir gün anneannemin bahçesine gidince ortancas›n›n kurumufl oldu¤unu gördüm. Bununla ilgili bir araflt›rma yapt›m. Ortancan›n çok sulanmas› gerekti¤ini ve az günefl alan bir yere konulmas›n›n uygun oldu¤unu ö¤rendim. Bunu ö¤rendikten sonra, anneannemin ortancas›n›n çok güneflli bir yerde durdu¤u için kurudu¤unu düflündüm. Anneannem çok üzülmüfltü. Beste Mert

Yedi Eylül ‹ÖO / 3-B / Ayd›n

Bilim Çocuk

bulusatolye

8/10/05

13:09

Page 1

Ç›nar ve Defne ikizler. Elbette tüm kardefller gibi bazen çok iyi anlafl›yorlar, oyun oynuyorlar. Bazen de.. Neyse bu konuyu hiç açmayal›m! ‹kizlerin birlikte oynad›klar› oyunlardan biri de eflya saklamaca. Bu oyunda biri bir eflya seçiyor. Di¤eri ebe oluyor ve odan›n d›fl›na ç›k›yor. ‹lk oyuncu, eflyay› bir yere sakl›yor. Sonra ebe odaya girip bunu bulmaya çal›fl›yor. Son oyunda Ç›nar bir m›knat›s› öyle iyi bir yere saklad› ki, çok emindi Defne’nin bulamayaca¤›ndan. Ancak Defne, birkaç dakika içinde eliyle koymufl gibi m›knat›s› buluverdi. Ç›nar bu ifle çok flafl›rd›. Defne, m›knat›s› nas›l bu kadar kolay buldu dersiniz? Haydi buluflçular, sakl› bir m›knat›s›n yerini bulman›n yolunu söyleyin bize!..

Saklı bir mıknatısın yerini nasıl bulabilirsiniz?

Çizim: Yi¤it Özgür

Bilim Çocuk

bulusatolye

8/10/05

13:09

Page 2

Mıknatıslı Oyunlar

M›knat›slar›n manyetik kuvvetinden yararlanarak birçok oyun oynayabilirsiniz. ‹flte bunlardan ikisi... Bal›k tutmaca: Renkli kartonlardan küçük bal›klar haz›rlay›n. Sonra bunlara birer atafl tak›n. Bir sopan›n ucuna ip, ipin ucuna da m›knat›s ba¤lay›n. Oltan›z da haz›r oldu¤una göre art›k oyuna bafllayabilirsiniz. Bal›klar› içi su dolu bir le¤ene koyun ve oltan›zla bunlar› tutmaya çal›fl›n. M›knat›s uçurmaca: Bir çubu¤u bir yere bat›rarak dik durmas›n› sa¤lay›n. Sonra da buna halka m›nat›slar› geçirmeye çal›fl›n. Ancak, m›knat›slar› öyle geçirmelisiniz ki z›t kutuplar birbirine bakmal›. Böylece m›knat›slar›n havada duruyormufl gibi dizildiklerini göreceksiniz. Siz de içinde m›knat›s olan düzenekler haz›rlayabilir ve yeni oyunlar bulabilirsiniz.

Tu¤ba Can

Yeni Bir Dondurma Çeflidi Bulanlar A¤ustos say›m›zda yeni bir dondurma çeflidi bulman›z› istemifltik. Senem ve Ya¤mur meyveleri kar›flt›rm›fllar; Saliha Büflra da karpuzlu dondurma tarifi haz›rlam›fl. Deniz’inse uzun bir dondurma listesi var. Bu listede 89 yeni dondurma çeflidi bulunuyor. Bunlardan baz›lar› flöyle: domatesli, salatal›kl›, m›s›rl›, ›spanakl›, patatesli, balkabakl› (h›mmmm!), sak›zl›, incirli, k›z›lc›kl›, dutlu.

Katk›da Bulunanlar Senem Befliktafl – ‹stanbul, Ya¤mur Y›lmaz – ‹stanbul, Deniz Özabat – ‹stanbul, Saliha Büflra Gündüz - ‹stanbul

Bilim Çocuk

ocakevde

9/10/05

20:01

Page 1

Pusula Yapal›m Yönünüzü bulmak m› istiyorsunuz? Çok kolay! Bir pusula bulup, onu sabit bir yere koyun. Pusulan›n ibresine dikkat edin. ‹bre önce bir süre döner. Sonra

‹flte, manyetik pusulalar, bir m›knat›stan farks›z olan Dünya’n›n manyetik alan›ndan etkilenirler. Anlayaca¤›n›z, Dünya’n›n da manyetik kutuplar› vard›r.

kuzey-güney do¤rultusunda durur. ‹brenin ucu kuzeyi gösterir. Peki, pusula nas›l çal›fl›r? Manyetik pusulalar›n ibreleri asl›nda birer m›knat›st›r. M›knat›slarda z›t kutuplar birbirini çeker, de¤il mi?

Ancak, Dünya’n›n manyetik kutuplar› co¤rafi kutuplar›yla ayn› yerde de¤ildir. Gelin bir pusula yapal›m ve Dünya’n›n manyetik kutuplar›n›n yerlerini keflfedelim.

Gerekli Malzeme M›knat›s Çelik dikifl i¤nesi fiifle mantar› Bardak

Bilim Çocuk

ocakevde

9/10/05

20:01

Page 2

Haydi Baslayalım

Bir barda¤a su doldurun.

‹çine flifle mantar›n› at›n. Mantar suda yüzüyor de¤il mi?

fiimdi de çelik bir dikifl i¤nesini, hep ayn› yöne do¤rultuda m›knat›sa 15-20 kez sürtün.

‹¤neyi mantar›n üzerine b›rak›n. Ne oluyor?

‹¤ne bir süre döner ve sonra da kuzey-güney do¤rultusunda durur. Çelik i¤ne, m›knat›sa sürtüldü¤ünde geçici olarak m›knat›slan›r. Bu durumda Dünya’n›n manyetik alan›n›n etkisi alt›na girer. Bu etki alt›na girdi¤inde de, m›knat›slar›n “z›t kutuplar birbirini çeker” ilkesine göre hareket eder. Tu¤ba Can

Kaynak http://www.smm.org/heart/lessons/lesson5a.htm

Bilim Çocuk

gokyuzu2

9/10/05

17:50

Page 1

Sonbahar geldi. Gelirken bize bir göktafl› ya¤muru, bir de Avc› tak›my›ld›z›n› “getirdi”! Jüpiter’i her gün gökyüzünde k›sa bir süre görebilsek de art›k y›ld›zlar daha uzun süre bizimle birlikte. Çünkü Kastor saatler bir saat geri al›nd› ve gözlem süremiz ço¤ald›.

- takımyıldızı Boga

Aldebaran

Avcı takımyıldızı Mars

Betelgeuse

Polluks ikizler takımyıldızı Ekim’in son günlerinde Akrep, Çoban, Yay ve Y›lanc› tak›my›ld›zlar› bat›yor. Bu tak›my›ld›zlar› ancak ilkbaharda görebilece¤iz. Akrep tak›my›ld›z›n›n parlak y›ld›z› Antares bize son Procyon Sirius gösterisini 15 Ekim’de sunuyor. Y›ld›z, Günefl’ten hemen sonra Ay’la yan yana bat›yor. K›fl tak›my›ld›zlar›n›n do¤ufluna da art›k daha erken saatlerde tan›k oluyoruz. Günefl bat›nca, Perseus, Arabac› tak›my›ld›z› ve Ülker aç›k y›ld›z kümesini do¤u ufkunda Sonbaharda gökyüzü. seçebiliyoruz. Gözlem süremizi uzat›rsak 1 Kas›m 2007 Saat:21:50 Bo¤a ve Avc› (Orion) tak›my›ld›z›n›n do¤uflunu bile görebiliyoruz. Avc›, 16 sonra batt›¤› için Jüpiter gözlemi k›sa Ekim’de saat 21.45’te, 14 Kas›m’daysa saat sürüyor. 12 Kas›m’da Jüpiter ve Ay birlikte 20.45’te do¤uyor. bat›yor.

Günefl Sistemi’nin en büyük gezegeni Jüpiter, Ekim ve Kas›m ay›nda do¤u ufkunda gözleniyor. Günefl’ten hemen

Bilim Çocuk

Jüpiter’den sonra ilk gözledi¤imiz gezegen Mars. 30 Ekim’de Mars, Ay’la birlikte, saat 21.30’da do¤u ufkundan do¤acak. Mars,

Rigel

gokyuzu2

9/10/05

17:50

Page 2

bu aylarda ‹kizler tak›my›ld›z› do¤rultusunda gözlenecek. E¤er erken uyan›yorsak, Günefl do¤madan önce Mars’› bir kez daha görebiliriz. Gün do¤madan gözledi¤imiz di¤er gezegenler Satürn ve Venüs. 16 Ekim sabah› Venüs ve Satürn birbirlerine çok yak›n do¤uyorlar. Gözlem için gündo¤umu öncesinde do¤u yönüne bakmak yetiyor. ‹ki gezegen yan yana ›fl›ld›yorlar. Venüs, Satürn’e göre daha parlak oldu¤u için hangisinin Venüs, hangisinin Satürn oldu¤unu hemen fark edeceksiniz.

Yay takımyıldızı

Jüpiter

Antares Akrep takımyıldızı

Ay’› farkl› hallerinde, 23 Ekim’de Satürn’le, 28 Ekim’de Ülker aç›k y›ld›z kümesiyle, 5 Kas›m’da Venüs’le yan yana görebilece¤iz. el

Bu ay göktafl› ya¤muru var. Göktafllar›n›n kayna¤› Orion (Avc›) tak›my›ld›z› do¤rultusunda oldu¤u için bu ya¤murun ad› “Avc› (Orionid) Göktafl› Ya¤muru”. Bu ya¤mur 15 – 29 Ekim tarihlerinde gözlenebilecek. En yo¤un olaca¤› günse 21 Ekim. Bu tarihte gece saatte 20 göktafl› görebilece¤iz. Kas›m’›n ortalar›na do¤ru görece¤imiz göktafllar›ysa Leonidler. En iyi gözlem günü için 17 Kas›m’› bekleyece¤iz.

15 Ekim 19:00

ikizler takımyıldızı

Büyükayı takımyıldızı

Aslan takımyıldızı

Regulüs Satürn

28 Ekim Pazar günü saatler bir saat geri al›nacak. Böylece “yaz saati uygulamas›” sona erecek. Bu iyi bir haber; çünkü gökyüzü bir saat erken kararacak ve daha uzun süre gözlem yapabilece¤iz.

Venüs

16 Ekim 2007 sabah 04:30

Ay’›n Halleri 19 Ekim: ‹lkdördün

26 Ekim: Dolunay

1 Kas›m: Sondördün

9 Kas›m: Yeniay

Burcu Parmak

Bilim Çocuk

bilgisayartemm

9/10/05

17:59

Page 1

Bilgisayar Okul Bilgisayar› Türkiye’de Günümüzde bilgisayarlara merak art›k çocukluktan bafll›yor. Ancak bilgisayarlar›n tasar›mlar› da genellikle büyüklere göre yap›l›yor. Geçti¤imiz y›l Intel, “Classmate PC” adl› özel bir bilgisayar›n tan›t›m›n› yapm›flt›. Bu bilgisayar yaln›zca çocuklar düflünülerek tasarlanm›fl. Örne¤in, klavyesinin tufllar› daha küçük, ekran› çocuklar›n rahatl›kla izleyebilece¤i boyutlarda ve kolay bozulabilecek hareketli parçalar›n›n say›s› çok az. Üstelik bilgisayar› ne kadar kurcalarsan›z kurcalay›n, tamir edip ilk haline döndürmek yaln›zca birkaç dakika al›yor. fiimdi de güzel haberi verelim: Çocuklara özel bu bilgisayar, çok yak›nda NEC Computers arac›l›¤›yla Türkiye’de de sat›fla sunulacak. Üstelik çok uygun bir fiyata sat›laca¤› söyleniyor. Daha fazla bilgi için http://www.classmatepc.com adresine bakabilirsiniz.

Çocuklar için gelifltirilen bu bilgisayar, çok yak›nda Türkiye’de sat›lmaya bafllanacak.

Bilim Çocuk

Dünyaya Güneflle Çal›flan Masaüstü Bilgisayar

Bu masaüstü bilgisayar› çal›flt›rabilmek için günefl enerjisi yeterli. Bilgisayarlar›n ço¤u, çal›fl›rken çok miktarda enerji tüketir. “ThinkCentre A61e” ad› verilen bu modelde durum biraz de¤iflik. Boyutu bir telefon rehberi kadar olan bu mini masaüstü bilgisayar, sessizlik ve enerji tasarrufu konusunda “çok iddial›”. Öyle ki, bilgisayar› çal›flt›rmak için fifle takmaya bile gerek yok. ‹fl yerleri için gelifltirilen bu bilgisayarla birlikte isteyenlere özel bir günefl paneli veriliyor. Bu panel günefl gören bir yere yerlefltirildi¤inde, bilgisayar yaln›zca günefl enerjisi yard›m›yla çal›flabiliyor. Böylece gereksiz enerji tüketimini önlemifl oluyorsunuz. Güzel fikir, de¤il mi? L e v e n t D a fl k › r a n

soruntemmuz copy

8/10/05

13:15

Page 1

SSorun So oorun oru ruun

? Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köflfleesi Atatürk Bulvar› No:221 Kavakl›dere/06100/Ankara

Niçin baz› yumurtalar beyaz, baz›lar› sar›d›r? Kaan Ç›tak

Yumurta kabu¤unun beyaz ya da sar› renkte olmas›, yumurtlayan tavu¤un ›rk özelliklerine ba¤l›d›r. Ancak yumurtalar›n kabu¤unun beyaz ya da sar› olmas› besin de¤erini etkilemez.

Zürafalar›n boylar›n›n uzunlu¤u ne kadard›r? A y fl e B ü fl r a B ü y ü k e r

Elmal›/Antalya

Zürafalar, dünyan›n en uzun hayvanlar›ndan biridir. Boylar› yaklafl›k 5 metre uzunlu¤undad›r. Bu hayvanlar›n bacaklar› ve boyunlar› da çok uzundur. Ancak yine de boyunlar›nda 7 omur bulunur ve bu say› insanlar›nkiyle ayn›d›r. Zürafalar›n uzun boylu olmalar›, yaflad›klar› bölgelerde bulunan yüksek akasya a¤açlar›n›n yapraklar›yla beslenmelerini kolaylaflt›r›r.

Zuhal Özer Çizim: Tülay Sözbir Seidel

Bilim Çocuk

dusunagustos

9/10/05

18:35

Page 1

k Düsünerek D üüsünerek ssünere ü n e re r e . S›radaki Harf Hangisi? Afla¤›daki harfler belli bir kurala göre dizilmifl. Soru iflaretinin yerine hangi harfin gelmesi gerekti¤ini de siz bulun! Ama önce harfleri inceleyip, hangi kurala göre dizildiklerini bulman›z gerekiyor. Haydi hemen ifle koyulun!

B i

Bisikletçide Kaç Bisiklet Var? Do¤a, bisikletçide kaç bisiklet oldu¤unu bulmak için tekerlekleri saym›fl ve “Toplam 72 tekerlek. Öyleyse 36 bisiklet var” demifl. Deniz’se seleleri say›p toplam 32 bisiklet oldu¤unu söylemifl. Nas›l olur? Sonra fark etmifller ki, bisikletçide hem iki tekerli hem de üç tekerlekli bisikletler var. Bu durumda, bisikletçide kaç iki tekerli, kaç üç tekerli bisiklet oldu¤unu bulabilir misiniz?

Bilim Çocuk

Say›lar› ‹zle! Amac›n›z, okla gösterilen yerden yola ç›k›p bitifl noktas›na ulaflmak. Bunun için bitiflik duran say›lar aras›nda ilerleyeceksiniz. Ancak geçti¤iniz yol üzerindeki say›lar› toplamay› unutmay›n! Bitifle geldi¤inizde elde etti¤iniz toplam say› 75 olmal›. Bunun için nas›l bir yol izlemeniz gerekiyor acaba?

1 5 3 5 2 5 4 7 4 8 2 2 4 2

2 6 2 4 3 2 6 1 3 6 8 4 6 5

3 4 5 9 1 8 3 2 5 1 4 8 5 5

5 1 4 6 8 2 8 1 8 4 6 5 2 2

5 3 9 2 3 3 1 4 1 1 2 1 3 2

6 5 4 8 4 4 4 2 5 2 5 1 8 4

7 7 2 5 5 9 5 5 2 4 7 2 4 1 Bitis.

dusunagustos

9/10/05

18:35

Page 2

Sözcük Avı Böcekleri inceleyen bilim dal›na ne ad verilir? Bu sorunun yan›t›n› bulmak ister misiniz? Yandaki resmi inceleyin. Bu resmin ve harf tablosunun kutucuk say›s› birbiriyle ayn›.

Aborjin

17 Aradaki fark, görünmeyen yüzdeki say›y› verir: 21-17=4 Sözcük Av›

Zar üzerindeki say›lar›n toplam›: 1+2+3+4+5+6=21 Zar›n görünen yüzlerindeki say›lar›n toplam›:

Görünmeyen Yüz!

En Kal›n Gövdeli A¤aç

5425 / 150 = 36,16. Oyleyse 37 kifli gerekli.

Tabletin üzerindeki ‹flflllem

213 + 312 = 525

Geçen Sayının Yanıtları

Resimdeki kutucuklardan baz›lar› afla¤›da veriliyor. Bu kutucuklar›n resimdeki yerlerini bulun. Ard›ndan tabloda bu kutucuklarla benzer konumda olan harfleri bulun. Buldu¤unuz harfleri do¤ru flekilde bir araya getirdi¤inizde yukar›daki sorunun yan›t›n› bulacaks›n›z.

E L M A K S H R O E A

A T fi A L G O E F A G

C fi ‹ A L D F B B N ‹

K ‹ I C V H D E I ‹ K

L S E B A J K Ç ⁄ Ü I

Z V F N A M R D B K ⁄

Ö T B G G ⁄ H Ç J G A

N O D N C E L G D K ⁄

‹ A S Ç O A F H N ‹ E

S P A Z Ö Ü K F J Ç C

B a n u B i n b a fl a r a n T ü y s ü z o ¤ l u

Bilim Çocuk

satrantemm

8/10/05

13:46

Page 1

fiah ve Mat!-2 Sevgili çocuklar! Geçti¤imiz aylarda köflemizde yer verdi¤imiz farkl› taktik ataklarla ilgili bilgileri hat›rlatmaya devam ediyoruz. Bu say›m›zda da sizin için çeflitli mat yada kazanç sorular› haz›rlad›k. Bunun için çatal, bo¤maca, feda, de¤irmen, çifte flah ataklar›ndan yararland›k. Bu sorular›n tümünü çözecek olanlar› flimdiden kutlar›z. Satranç oynarken bu taktikleri kullanman›z›n, kendinizi gelifltirmenizi sa¤layaca¤›n› düflünüyoruz. Siz de benzer sorular haz›rlay›p arkadafllar›n›zla ya da büyüklerinizle paylaflabilirsiniz. 1. Bo¤maca Beyaz oynar, 2 hamlede mat eder.

3. Feda Siyah oynar, 2 hamlede mat eder.

2. Çatal Beyaz oynar, 3 hamlede kale kazan›r.

4. De¤irmen Siyah oynar, 5 hamlede mat eder.

5. Çifte fiah Beyaz oynar, 2 hamlede mat eder.

1. 1.Vb8+ Vxb8 2. Ab3+ Mat 2. 1.Ka8+ fif7 2. g6+ fie6 3. gxh7+3. 1. .. Vxh3+ 2. Axh3 Af3+ mat 4. 1. .. Kxg2+ 2. fih1 Kxf2+ 3. fig1 Kg2+ 4. fih1 Kg3+ 5. Kf3 Fxf3 Mat 5. 1. Af5+ (açarak flah, çifte flah) fig8 2. Ah6+ Mat

Çözümler Emine Sanl›

Bilim Çocuk

temmektup

9/10/05

17:39

Page 1

Mektup Sevgili Bilim Çocuk,

Sevgili Bilim Çocuk,

Kat›ld›¤›m 10. Ulusal Gökyüzü En büyük Gözlem fienli¤i ola¤anüstüydü. o¤lu ve hayalim Ethem Derman, Alp Ak rçekleflti. Emre Ayd›n’la tan›flmakt›. Bu ge itici Bence çok güzel bir flenlikti. E¤ a¤anlar seminerler vard›. ‹lk bize baz› arm gözle verildi. Günün sonunda ç›plak edi¤imiz gözlemler yap›ld›. Kentte görem im y›ld›zlar› ve hep görmek istedi¤ m. En Samanyolu Gökadas›’n› gördü rseid büyüleyici anlardan biri de Pe n Göktafl› Ya¤muru’ydu. ‹kinci gü mleri otelimizin teras›nda Günefl gözle nas› yap›m› yap›ld›. ‹kinci katta teleskop ay roket gerçeklefltirildi. Ö¤leden sonra ne yaz›k ki atölyesinde roket yapt›k. Ama e ilk kez uçuramad›k. Akflam seminerind dim. duydu¤um, ilginç bir bilgi ö¤ren 57 Dünya 24 saatte de¤il, 23 saat dakikada bir günlük turunu ar tamaml›yormufl. Sabah 6’ya kad gördü¤üm gözlemler yapt›k. Teleskoptan o büyüleyici Ay kraterini hâlâ unutam›yorum. Sevgilerimle... Deniz Bostanov

6. s›n›f/Etimesgut/Ankara

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köflfleesi Atatürk Bulvar› No:221/Kavakl›dere/06100/Ankara

Derginizi alt› ay önce arkadafllar›m›n tavsiyesiyle ald›m. Çok be¤endim. Kartlar›n›z hem önemli bilgiler içeriyor hem de anlat›mlar›n›z ve deneyleriniz çok e¤lenceli. Kardeflim okumay› bir ö¤rensin, onu hemen Merakl› Minik Dergisi’ne üye yapaca¤›m. Okulumdaki kitap okuma derslerine Bilim Çocuk dergilerimi getiriyorum. Bütün arkadafllar›m okumak için izin istiyor. Her gün arkadafllar›ma sizin derginizi anlat›yor ve tavsiye ediyorum. Derginizde en çok sevdi¤im bölüm Simit ve Peynir’in köflesi. Çünkü bilime katk›da bulunan insanlar› tan›mam› sa¤l›yor. Gelecek say›n›z› merakla bekliyorum. Tüm Bilim Çocuk okurlar›na ve TÜB‹TAK’a sevgilerimle.... O¤uz Altay

Atatürk ‹ÖO/6-B/Silifke/Mersin

a Çocuk, m i . Okum l i m B u r a o b iy Merha be¤en sizinle izi çok

m Dergin e anne d ›z› im i¤ nd ay›lar›n s e r k ¤ e ö c Gele yazma ¤lad›. a üzü s › m a “Göky . m u r tan›flm ünkü ekliyo rum; ç b o le iy z v ö r e dört g i çok s eflekkü t iz n k e o fl ç ö Size ü” k orum. Günlü¤ iy t is k a ek ot olm l Özb G ü r s e oleji/Ayd›n astron aflak K Özel B . ederim

eylülsizden

9/10/05

23:25

Page 60

An›

l Demiral Zübeyde Han› m ‹ÖO/8-F/Sa karya

M u h a m m e t A l i C o fl a r

K›rflehir

Gazete Gazete demek, Haber demek; Haber demek, Bilgi demek. r Atal S e y i t S a m u Ankara Emniyetçiler

‹ÖO/

Bilgili insan, Olur çal›flkan. Beyza Erdo¤an

Yunus Emre ‹ÖO/2-B/Gebze/Kocaeli

M e r y e m Y a fl a

Ahmet Ali Nuho¤lu TED Özel Mersin Koleji/4-B/Mersin

Ahac›k Nazp›nar ‹ÖO/3-A/Bayat/Çorum

Ekin Selen Yalmanl›

Koç ‹ÖO/2-B/Nilüfer/Bursa

‹rem Gösterici

Ahmet Yesevi ‹OÖ/AAnkara

Nam›k Kem ü fl r a N u r K u rar al ‹ÖO/4-A /Dar›ca/K ocaeli

Bilim Çocuk

eylülsizden

9/10/05

23:25

Page 61

‹layda Sürmenl

Mithat Akbulut

anbu

a/‹st ‹ÖO/K.M.Pafl Emin Ali Yaflin

Ayval›k Sakarya ‹ÖO/3-A/Ayval›k

Sena Almas

Türkkent ‹ÖO Yunuslar Anas›n›f›

Ahmet Cindemir

Uzunyusuf ‹ÖO/3-A/fiehiremini/‹stanbul

Gökhan Gökdürek

Karabörtlen S. Göktu¤ ‹ÖO/Ula/Mu¤la

Ata Özdilek

Matematik

Çakabey/‹zmir

Farkl› farkl› say›lar, Fazlas› eksi¤i, Düflün problemi, Zor gelmesin, kolay gelsin. Çarpmas› bölmesi, Yuvarla say›y›, Anla soruyu, Yap flimdi problemi. Seher Ar›-Yaren Kopan TED Özel Mersin Koleji/4-B/Mersin

Emine Elal

zli

ni soy ‹ÖO/5-E/De Ahmet Nuri Öz

Gemici Mehmet Alper /‹stanbul

O/5-C/Çapa Fatih Gazi ‹Ö

Adres

Zeynep Kol

TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi/ Sizden Gelenler Köflesi/ Atatürk Bulvar›/ No:221/06100/ Kavakl›dere/Ankara

fiehit Ö¤retmen Nevzat Akdemir ‹ÖO/3-A/Maltepe/‹stanbul gisi

g Der Bilim k Çocuk ocu mÇ Bili

kitap

8/10/05

16:41

Page 1

YYeni ennnii B eni Bir Biir Kürklü Canl›lar Clint Twist Çeviren: Esin Güngör SEV Matbaac›l›k ve Yay›nc›l›k E¤itim Ticaret A. fi. Kedi, köpek, keçi, inek... Sincap, ay›, fil, kaplan... Bu hayvanlar›n ortak özelliklerinden biri de vücutlar›n›n kürkle kapl› olmas›d›r. Peki kürk ne ifle yarar? Örne¤in, k›z›l sincab›n gür bir kürkle kapl› kuyru¤u olmas›n›n yarar› nedir? Amerika k›tas›n›n kuzeyinde yaflayan Misk s›¤›r›n›n neredeyse yerlere kadar uzanan k›llar›n›n s›rr› nedir? Ya da Sibirya kaplan›n›n kürkle kapl› olmayan vücut bölümü neresidir? Filin kürkü var m›d›r? Tüm bu sorular›n yan›tlar›n› “Kürklü Canl›lar” adl› kitapta bulabilirsiniz.

Bilim Çocuk

Bu kitap, “Hayvanlara Dokunufl” dizisinde yer al›yor. Dizinin di¤er kitaplar›: Pullu Canl›lar, Sümüklü Canl›lar ve Tüylü Canl›lar. Kitaptaki foto¤raflara da bay›lacak ve “Me¤er ne ilginç canl›lar varm›fl!” diyeceksiniz. Üstelik bu kitaplar›n kapaklar›nda sizi güzel birer sürpriz bekliyor!

d›klar› ya da ›z k r le li e m e M anya kedisi m ir B n a m a z korktuklar› ar›k bart›rlar. Kab a k › n r› la ›l k i gib k u¤undan büyü ld o i iy d e k , rk kü Tu¤ba Can r. ri e göst

Agusabone

9/10/05

23:00

B ‹ L ‹ M

Page 3

Ç O C U K

D E R G ‹ S ‹

A B O N E

ADI

: .....................................

SOYADI

: .....................................

ADRES‹

: .....................................

F O R M U

....................AYINDAN ‹T‹BAREN YEN‹ ABONE OLMAK ‹ST‹YORUM.

TAR‹H : .... / ..... / ..........

‹MZA :................

...................................... SEMT

: . . . . . . . . . . . . POSTA KODU: . . . . . . . . . . .

‹LÇE

: . . . . . . . . . . . . . ‹L : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

TELEFON : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FAKS

POSTA ÇEK‹ ‹LE

:Bilim ve Teknik Dergisi

101621

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

:Güvenevler fiubesi

8786897-5001

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

: ..................................... KART NO:

12 SAYI 30,00 YTL

SON KUL. TAR‹H‹ ....... / ......./...............

YURTDIfiINDAN ABONE OLMAK ‹Ç‹N 40 Euro, 50 USD

Yurtd›fl›ndan havale ile aboneliklerde: Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fifiu ubesi 6360428-5002 no'lu USD hesab› Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fifiu ubesi 6360428-5003 no'lu Euro hesab›

Abone formu ve ödeme dekontu faksland›ktan hemen sonra teyit için lütfen (312) 467 32 46 nolu telefonlar› aray›n›z.

ABONEL‹K ÜCRET‹N‹ YATIRDIKTAN SONRA, BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE POSTALAYINIZ. FAKSLARSANIZ TEY‹T ‹Ç‹N 0 312 467 32 46 NOLU TELEFONU MUTLAKA ARAYINIZ. TÜB‹TAK Abone Servisi: Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara Tel: (312) 467 32 46 Faks: (312) 427 13 36

online abonelik

B ‹ L ‹ M

WEB SAYFAMIZI TIKLAYINIZ...

www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk

toplu aboneliklerde

kapak fiyat› üzerinden

indirim!

Ç O C U K

D E R G ‹ S ‹

.....................................................................o

2003 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL

.....................................................................o

2004 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL

.....................................................................o

2005 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL

.....................................................................o

2002 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................o

2003 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................o

2004 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................o

2005 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................o

Tek say›lar, istedi¤iniz say›y› iflfla aretleyiniz. o109 o110 o111 o112 o113 o114 o115 o116 o117

TOPLU ABONEL‹KLERDE

ADRESE GÖNDER‹LECEKT‹R.

‹nternet yoluyla yurtd›fl›ndan abone olmak isteyenler 12 Euro, 14 USD karfl›l›¤›nda bir y›ll›k e-dergi aboneli¤ine ve arflive eriflim hakk›na sahip olacaklar. DERG‹ ÜCRET‹N‹ YATIRDIKTAN SONRA, BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE MUTLAKA POSTA YA DA FAKS YOLU ‹LE ADRES‹M‹ZE ULAfiTIRINIZ. TÜB‹TAK Abone Servisi: Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara Tel: (312) 467 32 46 Faks: (312) 427 13 36

e-dergi

Bir y›ll›k abonelik ücreti

20 YTL D E R G ‹ S ‹

TEK ADRES

KULLANILACAKTIR. DERG‹LER‹N TAMAMI HER AY BEL‹RT‹LEN

Bilim Çocuk Bilgisayar›n›zda

M ‹ N ‹ K

S A Y I L A R

Bir say› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3,00 YTL’dir

ri için % 25 10 adet ve üze in % 30 ç i i r e z t ve ü e d a 5 2

M E R A K L I

E S K ‹

2002 y›l› tek cilt kapa¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,50 YTL

A B O N E

F O R M U

Meiraikl› M nk www.biltek.tubitak.gov.tr/merakliminik

ADI

: .....................................

SOYADI

: .....................................

‹stedi¤iniz say›y› iflfla aretleyiniz. (Bir say› 3,00 YTL’dir)

ADRES‹

: .....................................

o1 o2 o3 o4 o5

...................................... SEMT

: . . . . . . . . . . . . POSTA KODU: . . . . . . . . . . .

‹LÇE

: . . . . . . . . . . . . . ‹L : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

TELEFON : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FAKS

: .....................................

Eski Say›lar

....................AYINDAN ‹T‹BAREN YEN‹ ABONE OLMAK ‹ST‹YORUM.

TAR‹H : .... / ..... / ..........

‹MZA :................

POSTA ÇEK‹ ‹LE

:Bilim ve Teknik Dergisi

101621

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

:Güvenevler fiubesi

8786897-5001

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

12 SAYI 30,00 YTL

YURTDIfiINDAN ABONE OLMAK ‹Ç‹N 40 Euro, 50 USD

Yurtd›fl›ndan havale ile aboneliklerde: Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fifiu ubesi 6360428-5002 no'lu USD hesab› Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fifiu ubesi 6360428-5003 no'lu Euro hesab›

KART NO: SON KUL. TAR‹H‹ ....... / ......./............... Abone formu ve ödeme dekontu faksland›ktan hemen sonra teyit için lütfen (312) 467 32 46 nolu telefonlar› aray›n›z.

Agusabone

9/10/05

23:00

T Ü B ‹ T A K

Page 4

K ‹ T A P L A R I

‹ S T E K

F O R M U

30 YTL’YE KADAR OLAN S‹PAR‹fiLER‹N‹ZDE K‹TAPLARIN TOPLAM BEDEL‹NE 5 YTL POSTA ÜCRET‹ EKLEYEREK ÖDEME YAPINIZ. 30 YTL VE ÜSTÜ S‹PAR‹fiLERDE POSTA ÜCRET‹ TÜB‹TAK’A A‹TT‹R. BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE AfiA⁄IDAK‹ ADRES‹M‹ZE YA DA 0 (312) 427 09 84 NO’LU FAKSA ULAfiTIRINIZ.

POSTA ÇEK‹ ‹LE

: Bilim ve Teknik Dergisi

101621

no’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

: Güvenevler fiubesi

8786897-5001

no’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

ADI SOYADI TELEFON FAKS E-POSTA ADRES‹

: : : : : :

SEMT / ‹LÇE : ‹L : POSTA KODU : YAfiI : Ö⁄REN‹M DURUMU : C‹NS‹YET‹ :

KRED‹ KARTI NO: SON KULLANMA TAR‹H‹ ...... / ...............

.................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. ..................................

TAR‹H :........ / .................... / ............

‹MZA :.......................................

TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar› Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 ANKARA Tel: 0 (312) 427 33 21 - 468 53 00 / 2110 Faks: 0 (312) 427 09 84 ‹nternet: kitap.tubitak.gov.tr e-posta: kitap@tubitak.gov.tr

30 YTL’YE KADAR OLAN S‹PAR‹fiLER‹N‹ZDE K‹TAPLARIN TOPLAM BEDEL‹NE 5 YTL POSTA ÜCRET‹ EKLEYEREK ÖDEME YAPINIZ. 30 YTL VE ÜSTÜ S‹PAR‹fiLERDE POSTA ÜCRET‹ TÜB‹TAK’A A‹TT‹R.

Erken Çocukluk Kitapl›¤› (0-8 yafl) 3-6 yafl

132 Büyüklükler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 fiekiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Ölçmeye Bafllamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Zaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Renkler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Karfl›tl›klar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Farkl› Olan› Bul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 Rakamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Saymaya Bafllamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 10’a Kadar Saymak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Toplamay› Ö¤renmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Ç›karmay› Ö¤renmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Nokta Birlefltirmece - Deniz K›y›s› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 Nokta Birlefltirmece - Dinozorlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Nokta Birlefltirmece - Do¤a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Nokta Birlefltirmece - Makineler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Nokta Birlefltirmece - Uzay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 1001 Hayvan› Bulun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Nokta Birlefltirmece - Hayvanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 Ya¤murlu Bir Gün . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 221 Kelebek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 224 Ay'da . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 225 Yuvada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 253 At›k m›? Hiç Dert De¤il! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi 10 YTL o 10 YTL o 10 YTL o 10 YTL o 3,5 YTL o

105 Deneylerle Bilim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 110 Yeryüzünde Yaflam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Deneyler Anas›n›f›, 1, 2, 3 . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 223 Deneylerle Bilim 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 236 Çevremiz ve Biz - Evren . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

6,5 YTL o

6 yafl +

7-8 yafl

227 ‹lk Okuma - Çöp ve Geri Dönüflüm . . . . . . . . . . . . . . . 228 ‹lk Okuma - Günefl, Ay ve Y›ld›zlar . . . . . . . . . . . . . . . 229 ‹lk Okuma - Yanarda¤lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 ‹lk Okuma - Vücudunuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 ‹lk Okuma - Uzayda Yaflamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 ‹lk Okuma - T›rt›llar ve Kelebekler . . . . . . . . . . . . . . . . 233 ‹lk Okuma - Uçaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 ‹lk Okuma - Denizin Alt›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tükendi

7,5 YTL o 6,5 YTL o 5 YTL o

Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi

Çocuk ve Gençlik Kitapl›¤› 8 yafl +

030 Vücudunuz Nas›l Çal›fl›r? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 031 Dünya ve Uzay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35. Bas›m 055 Bilimsel Deneyler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 066 Bir Zamanlar... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18. Bas›m 073 ‹nternet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 075 Ak›l Kutusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 076 Uzay Denen O Yer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 077 Mavi Gezegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 080 Havada Karada Suda . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 081 Çarp›m Tablosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 088 Kesirler ve Ondal›k Say›lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 091 Çarpma ve Bölme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 092 Tablolar ve Grafikler . . . . . . . . . . . . . . . . . .15. Bas›m 104 Vücudunuz ve Siz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28. Bas›m 106 Dünyay› Saran A¤: WWW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Toplama ve Ç›karma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Bilgisayardaki Adresiniz Web Sitesi . . . . . . . . . . . . . . 119 Kaslar ve Kemikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17. Bas›m 146 E-posta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Bilgisayarda 101 Proje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Önce Dene Sonra Ye . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

10 yafl +

016 Bilimsel Gaflar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 027 Ayak ‹zlerinin Esrar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 059 Biz Hücreyiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 060 Hücre Savafllar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 063 Bilim Adamlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 064 Ekoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24. Bas›m 069 Beyin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 078 Uydular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17. Bas›m 084 Kutuplarda Yaflam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 086 Mucitler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 094 Bilgisayarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 097 Kâflifler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Kaybolan ‹pucu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. Bas›m 117 Küllerin Alt›ndaki S›r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Befl Duyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 121 Kufllar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 ‹flte Dünya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. Bas›m 155 Geçmiflin Anahtarlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Mucizeler Adas›na Yolculuk . . . . . . . . . . . . .9. Bas›m 184 Keflifler ve ‹catlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Piramitleri Kim Yapt›? . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 218 K›r›k Yumurtalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

12 yafl + Tükendi

8 YTL o Tükendi

5,5 YTL o Tükendi

4,5 YTL o 4,5 YTL o 4,5 YTL o 5,5 YTL o 4,5 YTL o Tükendi

4 YTL o 4,5 YTL o 7 YTL o Tükendi Tükendi Tükendi

4,5 YTL o Tükendi Tükendi

7 YTL o

4 YTL o 5 YTL o 4 YTL o 4 YTL o 5 YTL o 4,5 YTL o 4,5 YTL o 4,5 YTL o 4,5 YTL o Tükendi Tükendi Tükendi

5 YTL o Tükendi

4,5 YTL o Tükendi

4 YTL o 4,5 YTL o

057 Ona K›saca DNA Denir . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 058 Sen Ben Gen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 071 Depremler ve Yanarda¤lar . . . . . . . . . . . . .25. Bas›m 074 Ifl›k Evreni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18. Bas›m 079 Yaflad›¤›m›z Gezegen . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 082 Denizler ve Okyanuslar . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 083 Hava ve ‹klim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 107 F›rt›nalar ve Kas›rgalar . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 185 Da¤lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 200 Tarihten Bir Yaprak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m

4 YTL o 4 YTL o 4,5 YTL o 4,5 YTL o 5 YTL o 4,5 YTL o 5 YTL o 4,5 YTL o 3 YTL o 4,5 YTL o

020 Tuhaf Bu DNA’l›lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 061 Astronomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 065 Atom ve Molekül . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 070 Makineler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 087 Her Yönüyle Otomobiller . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 089 Her Yönüyle Uçaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 093 Her Yönüyle Tekneler . . . . . . . . . . . . . . . . .13. Bas›m 098 Enerji ve Güç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Mikroskop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 103 Elektronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Elektrik ve Manyetizma . . . . . . . . . . . . . . . .11. Bas›m 168 Yunan ve Roma Mitolojisi . . . . . . . . . . . . . .24. Bas›m 189 Resim ve Ressamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m

7,5 YTL o

14 yafl +

Tükendi

5 YTL o 4,5 YTL o 4,5 YTL o Tükendi

4,5 YTL o Tükendi

5 YTL o Tükendi

4,5 YTL o 7,5 YTL o 4 YTL o

Baflvuru Kitapl›¤› 109 ‹nsan Vücudu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24. Bas›m 114 Arkeoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. Bas›m 116 Evrim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11. Bas›m 118 Fizik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Kimyan›n Öyküsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Kimya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Bas›m 129 Evren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Bas›m 131 21. Yüzy›l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Tafllar›n Dünyas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Bas›m 143 Keflifler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. Bas›m 145 Hayvanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Otomobil Ça¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Bas›m 156 Derin Mavi Atlas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Ay’a ‹nifl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Fosiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. Bas›m 191 Böcekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 192 Bitkiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 195 Volkanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Robotlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 205 Zaman ve Uzay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 207 Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri . . . . . . . . . . .1. Bas›m

Tükendi Tükendi

11 YTL o 10 YTL o Tükendi

9,5 YTL o 12 YTL o Tükendi

11 YTL o Tükendi Tükendi

8,5 YTL o 9,5 YTL o 11 YTL o Tükendi

7 YTL o 10 YTL o 7 YTL o

Bu fiyatlar 15 Kas›m 2007 tarihine kadar geçerlidir. Birden fazla istek için kutular›n yan›na adet belirtiniz. Siparifller stoklar›m›zla s›n›rl›d›r.

10 YTL o 9,5 YTL o 9,5 YTL o