Bilim Çocuk - Haziran 2008 by Okay Oky

kunyeocak2008

6/10/08

12:15 AM

Page 1

“Benim manevi miras›m ilim ve ak›ld›r ” Mustafa Kemal Atatürk

Cilt: 11 Say›: 126 Sahibi TÜBİTAK Adına Başkan V. Prof. Dr. Nüket Yetiş Sorumlu Yaz› ‹ﬂleri Müdürü Çiğdem Atakuman cigdem.atakuman@tubitak.gov.tr

Editör Zuhal Özer zuhal.ozer@tubitak.gov.tr

Yay›n Kurulu Güldal Büyükdamgacı Alogan Jale Çakıroğlu Hilmi Volkan Demir Aren Emre Kurtgözü Ferhunde Öktem Teknik Koordinatör Duran Akca duran.akca@tubitak.gov.tr

Redaksiyon Zeynep Tozar zeynep.tozar@tubitak.gov.tr

Araﬂt›rma ve Yaz› Grubu Tuğba Can

Sevgili Okurlar›m›z, Dünyam›zda o kadar çok bitki ve hayvan var ki. Her biri birbirinden eflsiz, her biri birbirinden de¤erli. Biliyor musunuz, bu bitki ve hayvanlar›n yar›s›ndan fazlas› ya¤mur ormanlar›nda yafl›yor. Ya¤mur ormanlar›, daha çok ekvatora yak›n bölgelerde bulunuyor. Bu nedenle bitki ve hayvanlar için çok uygun bir yaflam alan› oluflturuyor. Ancak son y›llarda ya¤mur ormanlar› giderek tükendi. Bunda, insanlar›n a¤açlar› h›zla kesmelerinin de önemli bir pay› var. Ama art›k herkes Dünyam›z›n gelece¤i için a¤açlar›

tugba.can@tubitak.gov.tr

Meltem Yenal Coşkun meltem.coskun@tubitak.gov.tr

Aslı Zülal asli.zulal@tubitak.gov.tr

Hande Kaynak hande.kaynak@tubitak.gov.tr

Grafik Tasar›m Hülya Yılmazcan hulya.yilmazcan@tubitak.gov.tr

Fulya Koçak fulya.kocak@tubitak.gov.tr

koruman›n öneminin fark›nda. Yaln›zca a¤açlar› de¤il, tüm canl›lar› koruman›n önemini hepimiz biliyoruz. Bunu hep birlikte yeniden an›msamak için size ya¤mur ormanlar›n› tan›tmay› istedik. Ya¤mur ormanlar› deyince akla gelen birçok ülke var. Endonezya da bunlardan biri. Bu ülkeyi tan›y›p onlar gibi batik yapmay› ö¤renece¤iz.

‹llüstratör Pınar Büyükgüral pinar.buyukgural@tubitak.gov.tr

Kartlar› Haz›rlayan Banu Binbaşaran Tüysüzoğlu Logo Çizimleri Pınar Büyükgüral Web Uygulama Sadi Atılgan

Bu say›m›zda hayvanlar›n göç yolculuklar›n› konu olan pek çok çal›ﬂmaya yer verdik. Göç eden hayvanlara yer verdi¤imiz Bilim Çocuk Kartlar›, “Y›lanbal›klar›n›n Göç Serüveni” yaz›m›z bunlar›n yaln›zca bir k›sm›. Ve özenle haz›rlad›¤›m›z, en çok da kendimiz oynad›¤›m›z “‹nci Kefalinin

sadi.atilgan@tubitak.gov.tr

Okur ‹liﬂkileri Vedat Demir vedat.demir@tubitak.gov.tr

Yolculu¤u” oyunumuz var. Bu oyunumuzu ve bilmecelerini çok sevece¤inizi düﬂünüyoruz.

Sema Eti sema.eti@tubitak.gov.tr

İbrahim Aygün ibrahim.aygun@tubitak.gov.tr

‹dari Hizmetler Kemal Çetinkaya kemal.cetinkaya@tubitak.gov.tr Yaz›ﬂma Adresi Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvarı/No: 221/ Kavaklıdere/06100/Ankara

Yaz geliyor. Ne yaz›k ki yaz aylar› her zaman yang›nlar› da beraberinde getiriyor sanki. Bu nedenle itfaiye konusunu da ele ald›k ve sizin için bir itfaiye istasyonuna gezi yapt›k. Bakal›m bir yang›n alarm› verildi¤inde neler oluyormuﬂ...

Tel (312) 427 06 25 (Yazı İşleri) Tel (312) 468 53 00 (TÜBİTAK Santral) Faks (312) 427 66 77 (Yazı İşleri) e-posta cocuk@tubitak.gov.tr Internet www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk Sat›ﬂ-Abone-Da¤›t›m

Tel (312) 467 32 46 - (312) 468 53 00 / 1061 / 3438 Faks (312) 427 13 36

ISSN 977-1301-7462

Fiyat› 3 YTL (KDV dahil)

Yaz aylar› bir yandan da bol gezi demek. Geziler s›ras›nda yan›m›zdan hiç ay›rmad›¤›m›z haritalar›m›z›n her biri bambaﬂka bir dünya. Haritalar› keﬂfetmeye haz›r m›s›n›z?

Bask› Promat Basım Yayın A. Ş.

Bask› Tarihi

Hepinize mutlu bir tatil dileriz...

11. 06. 2008

Reklam Tel : (312) 427 06 25 (312) 427 23 92 Faks : (312) 427 66 77 Da¤›t›m: Merkez Dağıtım A.Ş.

HER AYIN 15’‹NDE ÇIKAR

Zuhal Özer

icindekiler

6/10/08

3:26 AM

Page 2

Ne Var Ne Yok

TÜB‹TAK Yaz Bilim Kamp›n›n Kat›l›mc›lar› Belli Oldu!

“Simit ve Peynir’le Bilim insan› Öyküleri

Haritalarla Dünyay› Keﬂfediyoruz

Ya¤mur Ormanlar›

Endonezya’y› Tan›yal›m

Endonezyal›lar gibi “Batik” Yapal›m

Yeryüzünde gezilip görülecek, keﬂfedilecek öyle çok yer var ki! Bu keﬂifler s›ras›nda en önemli yard›mc›m›z haritalar.

Hiçbir yerde göremeyece¤iniz ilginç bitkiler, dev a¤açlar, bir a¤açtan di¤erine atlayan maymunlar, rengârenk kufllar, zehirli örümcekler, alt›n renkli kurba¤alar düflünün. Tüm bu ilginç canl›lar nerede yafl›yor olabilir. Elbette, ya¤mur ormanlar›nda! Haydi ya¤mur ormanlar›na bir yolculuk yapal›m ve bu renkli ormanlar› tan›yal›m.

Noktalarla Resim Yapal›m!

‹tfaiye ‹stasyonunda Unutulmaz Bir Gün

Yang›n Söndürücü Nas›l Çal›ﬂ›r?

Bu Oyunlar›n Malzemeleri Do¤adan

icindekiler

6/10/08

12:30 AM

Page 3

en ›!.. Oyun oynark n a m za n u y o ‹flte yaz, iflte do¤ada zaten e m e lz a m k o ç iniz bir u kullanabilece¤ buklar... Bak›n, b ka r, a kl ra ! p a y var: Tafllar, ler yapabilirsiniz e n la y s› a zl fa a dah sayd›klar›m›z ve

Y›lanbal›klar›n›n Göç Serüveni

Blucinin Öyküsü

Do¤ada Bu Ay

Gözlem Defterinizden

Buluﬂ Atölyesi

Evde Bilim

Gökyüzü Günlü¤ü

Biliyor musunuz? ‹tfaiyeciler o gün, istasyona geri dönmeden tam on bir yang›n› söndürür! ‹tfaiye amiri, en sonunda istasyona geri döndüklerinde, yüzü gözü is içinde arkadafllar›na flöyle der: “Ne unutulmaz bir gün!” ‹flte o günden baz› sahneler...

Bilgisayar Dünyas›ndan

Sorun Söyleyelim

Düﬂünerek E¤lenelim

Satranç Dünyas›ndan

Mektup Kutusu

Sizden Gelenler

Buket Anlat›yor

Yeni Bir Kitap

nevarneyok

6/10/08

6:36 AM

Page 4

Mars Topraklar› Yeniden Keflfediliyor 25 May›s 2008 tarihinde NASA’ya ait Phoenix (“feniks” okunur) adl› uzay arac›, Mars’›n kuzey kutup bölgesine baflar›l› bir inifl yapt›. Daha önce, farkl› zamanlarda befl ayr› uzay arac› Mars yüzeyine inifl yapm›flt›. Ancak, Phoenix’le, ilk kez gezegenin kutup bölgesine gidilmifl oluyor.

Bir sanatç›, Mars’a iniﬂ yapan Phoenix uzay arac›n› böyle resimlemiﬂ.

Uzay arac›n›n iki amac› var. Birincisi, Mars’ta su bulunup bulunmad›¤›n› ortaya ç›karmak. ‹kincisiyse, kutup bölgesinde canl›lar›n yaflayabilece¤i bir yer bulmaya çal›flmak. Araflt›rmac›lar, gezegenin kuzey kutup bölgesinde, yüzeyin hemen alt›nda donmufl su bulundu¤unu tahmin ediyorlar. Yak›nda, Mars’›n kuzey bölgelerine k›fl gelecek. Phoenix, k›fl› Mars’ta geçirerek buz oluflumunu gözlemlemeye çal›flacak.

Phoenix uzay arac›n›n yeryüzüne gönderdi¤i ilk görüntülerden biri. Burada, Mars yüzeyini kaplayan uçsuz bucaks›z topraklar görülüyor.

Phoenix’in üzerinde çok çeflitli ayg›tlar ve taray›c›lar bulunuyor. ‹niflten bir süre sonra aç›lan günefl panelleri, güneflten gelen enerjiyi elektrik enerjisine çeviriyor. Uzay arac›n›n en önemli bölümlerinden biri de “robot kol”. Phoenix’in robot kolu, topra¤› kazarak gezegen yüzeyinin alt›ndan toprak örnekleri topluyor. Bu örnekler taran›p incelendikten sonra, toplanan veriler Dünya’ya gönderiliyor. Verilerin gönderilmesi için, “Derin Uzay A¤›” adl›, uydulardan ve yeryüzündeki antenlerden kurulu bir iletiflim a¤› kullan›l›yor. Araflt›rmac›lar, ayn› yöntemle uzay arac›na yeryüzünden çeflitli komutlar verebiliyorlar. http://phoenix.lpl.arizona.edu/ http://www.jpl.nasa.gov/news/phoenix/

nevarneyok

6/10/08

6:36 AM

Page 5

Bu Papa¤an Ev Adresini Biliyor! Japonya’n›n Nagareyama kentinde evden kaçan bir papa¤an herkesi flafl›rtm›fl. Polis memurlar›n›n bir evin çat›s›ndan kurtard›¤› gri papa¤an›n kime ait oldu¤u bulunamam›fl. Bunun üzerine papa¤an bir veteriner klini¤ine götürülmüfl. Burada birkaç gün dinlendikten sonra konuflmaya bafllam›fl: “Benim ad›m Yosuke Nakamura...” Papa¤an, veterinerlere yaln›zca ad›n› de¤il, evinin adresini de söylemifl. Polis memurlar›, papa¤an›n verdi¤i adresi kontrol edince, soyadlar› “Nakamura” olan bir ailenin gerçekten de o adreste yaflad›¤›n› ö¤renmifller! Böylece Yosuke, ailesine kavuflmufl. Nakamura ailesi, papa¤ana yaflad›klar› evin adresini iki y›lda ö¤rettiklerini söylemifl. http://www.news.yahoo.com/

Çocuklar›n Sanat fienli¤i “Minifest” Bafll›yor ‹stanbul Kültür Sanat Vakf›’n›n düzenledi¤i Minifest çocuk flenli¤i, 5 - 8 Haziran 2008’de, 10:00 – 17:00 saatleri aras›nda Parkorman’da yap›lacak. fienlikte, 3 -14 yafl grubu çocuklara yönelik atölye çal›flmalar›, gösteriler ve sergiler düzenlenecek. Etkinli¤in biletleri Biletix’ten ve 5 – 8 Haziran günleri Parkorman giriflinden temin edilebiliyor. Bilgi için: http://www.iksv.org/minifest/

Bilim Çocuk

nevarneyok

6/10/08

6:36 AM

Page 6

Dünya Üzerindeki Canl›lar Tehlikede Londra Zooloji Toplulu¤u ve Dünya Do¤al Hayat› Koruma Vakf› (WWF), 1970 y›l›ndan bu yana, gezegenimizdeki canl›lar›n dörtte birden fazlas›n›n yok oldu¤unu aç›klad›. Araflt›rmac›lar, suda yaflayan canl› türlerinin ötekilere göre çok daha zor durumda oldu¤unu belirtiyor. Son 38 y›lda, dünya üzerindeki tatl› sularda yaflayan canl›lar›n say›s› % 29 oran›nda azalm›fl. Denizlerde yaflayan canl›lar›n say›s›nda % 28, karalarda yaflayan canl›lar›n say›s›ndaysa % 25 oran›nda azalma olmufl. Araflt›rmac›lar, bu duruma yol açan etkilerin bafl›nda insan etkinliklerinin yer ald›¤›n› vurguluyor. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7403989.stm

Dünyan›n ‹lk Gitar› Günümüzden 3500 y›l önce Hititler’in gitar çald›¤›n› biliyor muydunuz? Foto¤raftaki kaya kabartmalar›na bak›n! Bu kabartmalar, Çorum yak›nlar›ndaki Alacahöyük yerleflkesinin giriflinde bulunuyor. Kabartmada, biri gitar, öteki de tulum çalan iki müzisyen betimlemesi var. Alacahöyük yerleflkesi, Hititler’in en önemli kentlerinden biriydi. Araflt›rmac›lar, gitar›n ilk kez Hititler taraf›ndan kullan›lm›fl ve Anadolu’dan dünyaya yay›lm›fl olabilece¤ini düflünüyorlar.

Bilim Çocuk

Alacahöyük’te bulunan bu duvar kabartmas›nda, en solda gitar çalan bir insan figürü görülüyor.

nevarneyok

6/10/08

6:37 AM

Page 7

Büyükbafltankaralar Al›flkanl›klar›n› De¤ifltirmifl! ‹flte size iklim de¤iflikli¤ine uyum sa¤lam›fl bir canl›: Büyükbafltankara. ‹ngiltere’den araflt›rmac›lar, büyükbafltankaralar›n, art›k eskiye göre daha erken yumurtlad›klar›n›, böylece, t›rt›llar›n yumurtadan erken ç›kmalar›na ayak uydurduklar›n› ortaya ç›kard›. K›saca özetleyelim: Büyükbafltankaralar›n beslenmesinde t›rt›llar önemli yer tutuyor. Küresel ›s›nma nedeniyle bahar aylar› art›k daha s›cak geçiyor. Bu da, t›rt›llar›n yumurtadan daha erken ç›kmas›na neden oluyor. Araflt›rmac›lar, bafltankaralar›n bu duruma uyum sa¤lam›fl olmalar›n›n çok sevindirici oldu¤unu belirtiyorlar. Çünkü baflka türlü olsayd›, bafltankaralar›n say›s› k›sa sürede azalabilirdi. http://www.sciencedaily.com/releases/2008/05/080509113330.htm

En Derinlerde Yaflam! ‹ngiltere’deki Cardiff Üniversitesi’nden araflt›rmac›lar, deniz yata¤›n›n 1,6 kilometre alt›ndaki kayaçlarda yaflayan mikroorganizmalar buldu. Kanada’n›n Newfoundland k›y›lar›ndan al›nan kayaç örneklerinde bulunan bu birhücreli canl›lar, “Archaea” (“arkea” okunur) olarak adland›r›l›yor. Archaea’lar, çok yüksek bas›nca ve 100°C’yi bulan s›cakl›¤a dayanabiliyorlar. http://www.guardian.co.uk/science/2008/may/23/extremophiles

Asl› Zülal

Bilim Çocuk

bilim kamp

6/9/08

7:57 PM

Page 8

Geçti¤imiz y›l hep birlikte büyük bir heyecanla gerçeklefltirdi¤imiz TÜB‹TAK Yaz Bilim Kamp›’n›n üçüncüsü için geri say›ma bafllad›k. Kamp›m›zda bu y›l daha fazla say›da kat›l›mc› a¤›rl›yoruz ve dönem say›m›z› da art›rd›k. Kamp›m›z, 29 Haziran-5 Temmuz; 6-12 Temmuz; 27 Temmuz-2 A¤ustos; 3-9 A¤ustos, 10-16 A¤ustos ve 17-23 A¤ustos tarihlerindeki alt› dönem boyunca, TÜB‹TAK’›n Gebze’deki Marmara Araflt›rma Merkezi (MAM) yerleflkesinde bulunan TÜSS‹DE (Türkiye Sanayi Sevk ve ‹dare Enstitüsü) tesislerinde yap›lacak. Kampç›lar›m›z, 6 gün süresince do¤al güzellikler içindeki bu tesislerin rahat ve güven dolu ortam›nda, bilimle tan›flacaklar, yeni arkadafllar edinecekler ve oyunlar oynay›p e¤lenecekler. Geçen say›m›zda yapt›¤›m›z kamp duyurusunun ard›ndan, 20 May›s 2008 tarihine kadar baflvurular›n›z› kabul ettik. 21 May›s 2007 tarihinde de, noter huzurunda yap›lan bir çekiliflle, kat›l›m koflullar›na uygun baflvurular aras›ndan, alt› dönemin her biri için asil ve

Bilim Çocuk

yedek kat›l›mc›lar› belirledik. Bu y›l bizimle kampa kat›lmaya hak kazananlar›n listesini, yan sayfada bulabilirsiniz. Kamp›m›z›n bu y›lki program› da yine bilimle ilgili e¤lenceli etkinlikler ve oyunlarla dolu. Do¤a Atölyesi’nde gözlem yaparak do¤ay› daha iyi tan›yacak ve daha çok sevecek; Arkeoloji Atölyesi’nde arkeoloji dünyas›n› daha yak›ndan tan›yacak, Dedektifler ‹z Peflinde Atölyesi’nde birer dedektif olup bilimsel yöntemlerle bir olay› çözümleyece¤iz. Gökbilim Atölyesi’nde teleskopla tan›flarak y›ld›zlar› ve gezegenleri gözlemleyece¤iz. Robot Atölyesi’nde de robotlar›n nas›l çal›flt›¤›n› ö¤renerek, gerçek robotlar programlayaca¤›z. Tüm bu etkinliklerin yan›nda, TÜB‹TAK Marmara Araflt›rma Merkezi’ndeki çeflitli enstitüleri ziyaret ederek biliminsanlar›yla tan›flaca¤›z ve onlarla birlikte deneyler yapaca¤›z. Bilimin coflku veren dünyas›na birlikte ad›m ataca¤›m›z için flimdiden çok heyecanl›y›z.

bilim kamp

6/9/08

7:57 PM

Page 9

TÜB‹TAK Yaz Bilim Kamp› Kat›l›mc› Listesi I. Dönem Asil Kat›l›mc›lar› Kat›l›mc› Ad› 1 G. Ezgi Y›lmaz 2 Ö. Tüzün Erim 3 Ya¤mur Dede 4 Bilge Çaparali 5 Berçem fienkaya 6 Eylem ‹pci 7 K. Nazl› Kara 8 Elanur Daflkan 9 Betül Avc› 10 Bengisu Tarhan 11 A. Sami ‹blar 12 Alper Erdem 13 M. Efe Yan›k 14 Abdullah Çömçe 15 ‹. Erdem Kaypak 16 M. Akif Sualp 17 M. Ali Koç 18 A. Berat Ertu¤rul 19 Batuhan Demirel 20 F. O¤uz Koç 21 ‹rem Çak›r 22 Z. Gültu¤ fiahin 23 Evrim Özdemir 24 Aleyna Baknur 25 ‹. Selin Özçelik 26 S›la Sar›tafl 27 Kerem Topsakal 28 Ege Köksal 29 Emrullah Göker 30 Deniz Akgün 31 O. Alp Biçer 32 M. Furkan Güler

2. Dönem Asil Kat›l›mc›lar› Kat›l›mc› Ad› 1 Y. Bengisu Yücel 2 Elifnur Yüce 3 Aybüke Özge fierefli 4 Zehra Dicle Eren 5 Ülkünur Ayd›n 6 Berfu Nur Ç›nar 7 fiule Ozan 8 Ezgi H. Ozan 9 Beyza Leblebici 10 Merve Karatafl 11 B. Onat Y›ld›r›m 12 Sarper So¤ukp›nar 13 Kerem ‹nal 14 Konuralp Cambazgil 15 Orhun Özcan 16 Ahmet Y›lmaz 17 C. Özgün Turhan 18 A. Salih Usta 19 M. Burak Akyul 20 Berke Harçvuran 21 S›la Karakaya 22 ‹pek Koç 23 Dilay Gürsu 24 E.Da¤lar Ergüden 25 Asl›han Aydo¤an 26 Dilara Temel 27 Mustafa Ça¤lar 28 Hüseyin Berk Gök 29 Utku Kundakç› 30 Göktu¤ Özenbafl 31 U¤ur Kantemir 32 A. Berkan Persak

3. Dönem Asil Kat›l›mc›lar› Kat›l›mc› Ad› 1 Özge Kara 2 Merve Mintafl 3 S. Nur Y›lmaz 4 Banu Çetinkaya 5 S. Belk›s Ünal 6 Melike Damar 7 Dilflat Y›ld›r›m 8 Gülin Tan 9 Sibel Ezgi fien 10 B. Özgenur Ayd›n 11 Aykut Demir 12 O. Arda Yal›n 13 B. Kaan Kahraman 14 Atakan Büyüköz 15 M. Talha Ayd›n 16 E. Bilge U¤urlu 17 Furkan Canbay 18 M. K›vanç Mero¤lu 19 H. ‹brahim Çavdar 20 H. Siraç Gündo¤du 21 Duru Güler 22 Elif Atak 23 Rüveyda K›l›ç 24 Lidya Bafla¤an 25 Buse Yazar 26 Beyza Aypay 27 Eray Mete Zeray 28 Volkan Balc› 29 H. Bedirhan Köse 30 Bar›fl Soykök 31 Harun Aydin 32 M. Taylan Aydemir

4. Dönem Asil Kat›l›mc›lar› Kat›l›mc› Ad› 1 Zeyneb Ball› 2 Sena Baygül 3 Fatmagül Aktafl 4 E. Erva Balkaya 5 Busenur Zedef 6 Melike Baygül 7 Tu¤çe Demirk›ran 8 B. Nur Özaksakal 9 Öznur Geylani 10 Ayflegül Akça 11 F.Kutay Özayd›n 12 B. Fatih Demirci 13 Y. Sencer Gül 14 E. Bilgütay Süer 15 Hüseyin U¤ur 16 Abdulkadir Özdemir 17 Miraç Karaman 18 Ufuk Tuncer 19 Furkan Mert 20 Can Atalay 21 Y. Ceren Teke 22 I. Cansu Ergincan 23 M. Billur Aslan 24 Kaz›m Çelik 25 Düfllem Kolcu 26 Melisa Aksu 27 Semih Bozbay 28 Ulukan Ulutafl 29 F. Baran Kurt 30 Arda Öztürklü 31 Ufuk Elverdi 32 Atakan Özbek

5. Dönem Asil Kat›l›mc›lar› Kat›l›mc› Ad› 1 Güzin Baraz 2 E. Fatma Dursun 3 Ceren Yükrük 4 Korhan Özkan 5 K. Mert Güven 6 Murat Çörekçi 7 Selahaddin Akbal 8 Berkay Koca 9 K. Gökdeniz Karadeniz 10 H. Furkan Kuyumcu 11 Tar›k Bu¤ra Iﬂ›k 12 Uygar A¤›rman 13 M. Serdar Ören 14 Öykü Tanr›verdi 15 Duygu Üresin 16 ‹layda Ayvac› 17 Merve Edeer 18 Gülsen Nam›duru 19 Elif Y›lmaz 20 H. Nur Temizkan 21 Ece Hepdemirgil 22 Begüm Nas 23 ‹rem Turgut 24 Nermine Durmaz 25 Ece ‹rgin 26 G. Berfin Ayd›n 27 Atalay Uruk 28 E. Eray Karab›y›k 29 Ufuk Usubütün 30 S. Bartu Ayd›n 31 A. Andaç Akgün 32 Mustafa Gürdal

6. Dönem Asil Kat›l›mc›lar› Kat›l›mc› Ad› 1 Dilflad Taydafl 2 Deniz Mercan 3 Bengüsu Gültay 4 Furkan Harbi 5 T. Kaan ‹flleyici 6 Kaz›m Kasa 7 Enes Karagöz 8 Duygu Esenkar 9 Yaren Cevher 10 Büflra Gültekin 11 ‹rem Taflk›n 12 Güniz Ergin 13 Ece Gülsay›n 14 Azime Eryavuz 15 Busenaz Bükülmez 16 Beyza Ayaz 17 G. Nihal Gümüflay 18 Ecem fien 19 Sare Özbal 20 Göksu Demir 21 E. Ka¤an Göral 22 Ataberk Karakaya 23 Alperen Kumcu 24 . Furkan Vayni 25 Yusuf Akçakaya 26 Cevik R›fk› Bilgin 27 Ege Can Örs 28 A. Tu¤han Okan 29 ‹. Bülent Y›lmaz 30 M. Ali Yurdunol 31 ‹brahim ‹naner 32 Bar›fl Utku C›nc›k

1. Dönem K›z Yedek Kat›l›mc›lar›

2. Dönem K›z Yedek Kat›l›mc›lar›

3. Dönem K›z Yedek Kat›l›mc›lar›

4. Dönem K›z Yedek Kat›l›mc›lar›

5 Dönem K›z Yedek Kat›l›mc›lar›

6 Dönem K›z Yedek Kat›l›mc›lar›

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4

1 2 3

S. Berat Güzelo¤lu F. Banu Demir Zeynep Orhan Nazenin Elçi

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam› D›ﬂ›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Tutku Özmen Melike Oruç ‹rem Ermifl B. Su Özo¤lu Nalan Y›lmazarslan Z. Ezgi Tekin Saadet fiimflek Selin Mutlu Mihriban Yeflil›rmak Selenay Arslan

A. Melike Kandemir D. Dilara Kakaliço¤lu A. Y›ld›z Alt›n

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam› D›ﬂ›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Öykü Üzümcü Nehir Göko¤lu Gizem Ça¤lar B. Yaren Coﬂkun Ekin Dutar Nehir Hatipo¤lu Simay ﬁeyhun Ya¤mur Olgun Duygu Turan Ceylin Karakaya

Yok

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam› D›ﬂ›ndaki ‹ller ‹çin

Ahsen Boyac›

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam› D›ﬂ›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Öykü Z. Birlik Aleyna Ayd›n N. Senem Senemo¤lu Meliha Ceylan G. Nur Y›lmaz N. Yaren Akal›n Gülçimen Aslan Bengü Vefa Tu¤çe Sar› E. Betül Akçal

P›nar Arg›ndo¤an N. Seher fian Deniz Demirer Serenay Arslan ‹rem Duman Ya¤mur Öner Begüm K›l›ç Deniz Kelefl Z. Beril Çak›n D. Almira Coflkun

Yaren Çerkezo¤lu Ece Gören P›nar Pürçek Deniz Sümer D. Ezgi Sönmez Ezgisu Tüfekçi ﬁevval Oksay Helin Dicle Ercan S. Günseli Çifci M. ‹rem Gürarslan

‹lke Duman Seliz Önay Berfin Ay Zeynep Akarsu Ezgi Bahat E. ‹rem U¤uz E. Sultan Çaml› Baﬂak Atalay Elifnaz Kahyao¤lu Dilara Erecek

1. Dönem Erkek Yedek Kat›l›mc›lar›

2. Dönem Erkek Yedek Kat›l›mc›lar›

3. Dönem Erkek Yedek Kat›l›mc›lar›

4. Dönem Erkek Yedek Kat›l›mc›lar›

5. Dönem Erkek Yedek Kat›l›mc›lar›

6. Dönem Erkek Yedek Kat›l›mc›lar›

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5

1 2

Yok

Y. Can De¤er Harun Durmaz T. Burak ﬁen M. Ça¤r› Kutbayo¤lu Enes Arif U¤ur A.Burak Beldüz

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam› D›ﬂ›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Görkem Keser Deniz Özabat M. Bekir fiengün Naim Özkan Ozan Büyükmetin T. Can Efe G. Umut Müezzino¤lu H. Eser Taflel F. Kürflad Atalay Tuna Sezener

A. Tar›k K›l›ç Erdenay Gümüﬂtekin Altay Akça M. Alper Deniz O. Beran Koç

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam› D›ﬂ›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ö. Can Sa¤baﬂ Burak ‹zin O. Hazar Aslando¤an O¤uzhan Kad›o¤lu Sinan Köse Berkay Özgün Tu¤ra Gökçay An›l Tahmiso¤lu F. Sarper K›l›ç Mustafa Tutaysalg›r

Mustafa Denizli Berkehan Aslan

Yi¤ithan Erbaﬂ› Y. Mürare Güzelce

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam› D›ﬂ›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ya¤›z Saliho¤lu Ça¤lar Özgener Berkcan Ulutürk Onur Kundakç› Bora Baﬂaran Berkay Özey ‹lhan Özbostanc› ﬁafak Köse F. Salih Kuk R. Dicle K›l›nç

Tu¤berk Y›lmaz Mert Y›lmaz Emre Akbaﬂ G. Erdem Duymuﬂ H.Can Arslan Ya¤›z Yaro¤lu D. Berk Yücel E. Tan Ulman Ya¤›zhan ‹kiz R. Ayberk Adakl›

‹. Halil Mesuto¤lu

Kalk›nmada Öncelikli Bölgeler Kapsam› D›ﬂ›ndaki ‹ller ‹çin

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Burak Karvan M. Kaan Karg›l› F›rat ﬁirvan F. Can Özmen Ozan Uysal Umut Altuntaﬂ E. Agah Baran Ege Türev Çelik B. Arda Aksoy K. Furkan Karatepe

Berk Tayﬂi M. Talha Aygün Eren Karao¤lan M. Yakup Can Butur Yusuf Aslan Atakan Destici Ege Özbek An›l Ceylan Bu¤ra Karahan Alper Arac›

Yaz Bilim Kamp› kat›l›mc›lar›m›z›n listesini web sayfam›zda da (www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk) bulabilirsiniz. Bilim Çocuk

yazisi

6/10/08

1:09 AM

Page 2

yazisi

6/10/08

1:09 AM

Page 3

haritayasi

6/10/08

1:28 AM

Page 12

Yeryüzünde gezilip görülecek, keflfedilecek öyle çok yer var ki! Bu keflifler s›ras›nda en önemli yard›mc›m›z haritalar. ‹nsanlar›n yeryüzünü keflfetme tutkusu, uygarl›¤›n tarihi kadar eski. Eski zamanlarda kâflifler, keflfettikleri yerlerin unutulmamas› için, bu yerleri harita üzerinde gösterirlermifl. Haritac›l›k da, binlerce y›l boyunca karalarda ve denizlerde gezen bu kâfliflerin çal›flmalar›yla bafllam›fl.

Bu dünya haritas› günümüzden 900 y›l önce yap›lm›fl. O zamanlar, Amerika, Avustralya ve Antarktika henüz keflfedilmemiflti. Bu nedenle bu haritada yaln›zca Asya, Afrika ve Avrupa k›talar› gösterilmifl. Bildi¤imiz haritalara hiç benzemiyor de¤il mi? Nedeni, bu haritan›n çok farkl› yöntemler kullan›larak yap›lm›fl olmas›.

Bilim Çocuk

haritayasi

6/10/08

3:23 AM

Page 13

“Yeryüzünün Neresindeyim?” Dünya haritalar›n›n ince çizgilerle kutucuklara ayr›ld›¤›na dikkat etmifl miydiniz? Bun çizgiler, “enlem” ve “boylam” çizgileridir. Yeryüzündeki herhangi bir noktan›n konumu, “enlem” ve “boylam” ölçümleriyle belirlenebilir. Aç›k denizde yol ald›¤›n›z› düflünün. Yerinizi baflkalar›na nas›l bildirirdiniz? Bulundu¤unuzun noktan›n enlem ve boylam›n› söyleyerek! Atlaslar›n arka

Haritalar Farkl› Farkl›! Farkl› amaçlarla kullan›lmak üzere yap›lm›ﬂ farkl› haritalar bulunur. Örne¤in, turistler için haz›rlanan haritalarda, gezilecek ilginç yerler simgelerle gösterilir.

Karayolu haritalar›, kara yollar›nda yap›lacak yolculuklar› kolaylaﬂt›ran bilgiler içerir. Bu haritalarda farkl› yol tipleri farkl› renklerle gösterilir.

Farkl› konularda bilgi vermek amac›yla da haritalardan yararlan›labilir. Böyle bir haritada, istenen bilgiler harita üzerinde renkler ya da özel iﬂaretler kullan›larak gösterilir. Örne¤in, bu harita, ülkemizin kalabal›k olan ve olmayan bölgelerini gösteriyor.

sayfalar›ndaki “dizin” bölümünde, yerleﬂim yerlerinin ve co¤rafi yap›lar›n enlem ve boylamlar› bulunur. Herhangi bir yerin, haritan›n ya da yerkürenin neresinde oldu¤unu bulmak için, o yerin enlem ve boylam›na bakabilirsiniz. Enlem çizgileri, haritay› yatay olarak kesen çizgilerdir. Bu çizgiler, birbirine eﬂit uzakl›kta ve paraleldir. Boylam çizgileriyse, dik çizgilerdir. Bu çizgilerin, yeryüzünü portakal dilimlerine benzeyen parçalara böldü¤ü varsay›l›r.

haritayasi

6/10/08

1:28 AM

Page 14

Küba

Bu, okyanus taban›ndaki yerﬂekillerini gösteren bir harita. Beyaz renkli yerler, okyanus taban›ndaki yükseltiler. Okyanus taban›ndaki çukur yerler mor renkte görülüyor. Yeﬂil ve turuncu yerlerse karalar.

Mona S›rt› Karayip Levhas›

Porto Riko Porto Riko

Porto Riko Çukuru Kuzey Amerika Levhas›

Kabartma bir yeryüzü yapbozu yapmak ister misiniz? Web sitemizi ziyaret edin! Adresimiz:

http://www.biltek.tubitak. gov.tr/cocuk/

Uydular ‹flbafl›nda Bir yerin do¤ru ve eksiksiz bir haritas›n›n yap›lmas› için, o yerin yüzey flekilleri ve özellikleri hakk›nda birçok bilgi gerekir. Bu bilgileri elde etmek amac›yla çeflitli ölçümler yap›l›r. Örne¤in, da¤lar›n yüksekliklerinin, akarsular›n uzunluklar›n›n vb. bilinmesi gerekir. Bugün, yeryüzünün tüm bölgelerinin haritas› ç›kar›lm›fl durumda. Elbette, dünyan›n yörüngesindeki uydular ve bilgisayar teknolojisi iflimizi çok kolaylaflt›r›yor! Uydu görüntüleri sayesinde, kimselerin ayak basmad›¤› uzak köflelerin bile haritas›n› elde edebiliyoruz. Örne¤in, okyanus tabanlar›n›n. Okyanuslar›n derin sular›n›n alt›nda çok çeflitli yerflekilleri bulunur: yüksek da¤lar, etkin yanarda¤lar, vadiler, genifl platolar, uçurumlar... Biliyor musunuz, okyanus taban›ndaki kimi çukurlara yeryüzündeki en yüksek da¤lar bile s›¤abilir!

Her Haritan›n Bir Anahtar› Var! Haritalarda, yerflekilleri, yerleflim yerlerine iliflkin bilgiler ve yollar, farkl› renklerle ya da simgelerle gösterilir. Haritada kullan›lan renk ve simgelerin anlamlar›, haritan›n alt köflesinde, “harita anahtar›” ad› verilen bölümde gösterilir. Harita denince ilk akla gelenlerden biri de “ölçektir”. Her haritan›n bir ölçe¤i vard›r. Bu da, harita anahtar›nda belirtilir. Haritas› yap›lan bölge belli bir oranda küçültülerek kâ¤›da aktar›l›r. Örne¤in, 1/100.000 ya da 1/25.000 gibi oranlar kullan›l›r. 1/100.000 ölçekli bir haritada, 1 santimetrelik bir uzakl›k, yeryüzündeki 100.000 santimetrelik yani 1 kilometrelik uzakl›¤a karfl›l›k gelir. Haritalar›n ölçe¤i de, harita anahtar›nda gösterilir. Bu bilgiyi kullanarak harita üzerindeki iki yerin birbirinden gerçekte ne kadar uzakta oldu¤unu bulabilirsiniz.

haritayasi

6/10/08

1:29 AM

Page 15

aritas› Nas›l Ya H a p›l nyYeryüzü ›yo yuvarlakt›r, ü D

haritalarsa düz! Peki, yeryüzünün r? haritas› nas›l yap›l›yor? Bir portakal›n kabu¤unu dilimler halinde soyup, masan›n üzerine yan yana, düzlefltirerek koydu¤unuzu düflünün. Parçalar›n aras›nda boflluklar kalacakt›r. ‹flte, yeryüzünün haritas› da t›pk› böyle ç›kar›l›yor. Kâ¤›t üzerinde boflluklar kalmamas› ve kopukluk olmamas› için, harita uzmanlar› haritan›n baz› bölümlerindeki yer flekillerini oldu¤undan büyük ya da küçük göstererek de¤ifltirirler. Bunun için, “projeksiyon” (yans›tma) ad› verilen özel bir yönteme baflvururlar. Projeksiyon, yeflekillerinin, haritan›n kullan›m amac›na uygun bir biçimde de¤ifltirilmesine yarayan matematik formüllerinden oluflur. Haritac›l›kta kullan›lan farkl› projeksiyonlar vard›r. Bunlar›n kullan›m amaçlar› da farkl›d›r. Haritac›lar, hangi projeksiyonu kullanacaklar›n› bulmak için kendilerine flu sorular› sorarlar: “Bu haritada yer flekillerinin biçimlerinin gerçe¤e uygun olmas› gerekiyor mu?”, “Harita üzerindeki uzakl›klar›n gerçek uzakl›klarla orant›l› olmas› gerekiyor mu?”, “Haritadaki yer flekillerinin birbirlerine oran› gerçe¤e uygun olmal› m›?”...

Bilim Çocuk

haritayasi

6/10/08

1:29 AM

Page 16

“En Sevdi¤im Yerin Haritas›” En sevdi¤iniz yer neresi? Evinizin arka bahçesi mi? Anneannenizin dikifl odas› m›? Mahallenizdeki oyun park› m›? En sevdi¤iniz yerin haritas›n› yapmak ister misiniz? Öncelikle haritas›n› yapaca¤›n›z alan› belirleyin. Haritan›z için bir taslak oluflturun. En sevdi¤iniz yerde sizin için önemli olan fleylerin yerlerini iflaretleyin. Bu haritay› bir ölçe¤e göre çizebilirsiniz. Örne¤in, 1 ad›ml›k uzakl›¤›, haritan›zda 1 santimetreyle gösterebilirsiniz. En sevdi¤iniz yeri haritaya do¤ru olarak aktarmak için bir pusuladan yararlanabilirsiniz. Sizin haritan›z çok farkl› olabilir! Ayr›ca, haritan›zda yer vereceklerinizi simgeler yerine, bu sayfadaki gibi küçük resimlerle de gösterebilirsiniz!

Bilim Çocuk

17_harita

6/7/08

4:42 AM

Page 17

yamurorman

6/9/08

11:25 AM

Page 18

Ya¤mur Ormanlar› Brezilya, Kongo, Endonezya, Peru, Bolivya, Angola, Venezuela, Papua Yeni Gine, Meksika, Hindistan! Bu ülkelerin ortak bir özeli¤i var: Hepsinde de ya¤mur ormanlar› bulunuyor.

Bilim Çocuk

yamurorman

6/9/08

11:25 AM

Page 19

Borneo’daki ya¤mur ormanlar›nda yaﬂayan bu “uzun burunlu maymunlar”, zamanlar›n›n önemli bir bölümünü a¤açlarda geçirirler. Bu maymunlar, a¤açlar›n yapraklar›yla beslenir.

Bu kurba¤a Amazon Ya¤mur Ormanlar›’nda yaﬂ›yor ve çok zehirli.

Elinize bir dünya haritas› al›n ve burada gördü¤ünüz yerlerden hagilerinin en s›cak bölgeler olabilece¤ini tahmin etmeye çal›fl›n. Bu yer, Günefl ›fl›nlar›n›n dünyaya en dik olarak düfltü¤ü ekvator bölgesi olabilir mi? Evet!.. ‹flte ya¤mur ormanlar› da bu bölgede yer al›r. Üstelik bu ormanlar, dünyan›n en çok ya¤›fl alan bölgesinde bulunur. Bu iklim özellikleri nedeniyle ya¤mur ormanlar› bitki ve hayvan çeflitlili¤i bak›m›ndan çok zengindir. Peki, ne kadar zengin? Yeryüzünde bulunan hayvan ve bitki türlerinin neredeyse % 80’ini içerecek kadar! Üstelik, ya¤mur ormanlar›, dünyan›n yaln›zca % 6’s›n› kaplarken! Biiminsanlar›, ya¤mur ormanlar›n› katmanlara ay›rarak inceler. Üst katman›, boylar› 60 - 70 metreye ulaflabilen dev a¤açlar oluflturur. Orta katman her zaman yeflildir. Bu katmandaki a¤açlar›n yapraklar› bir flemsiye gibi zemini örter. Günefl ›fl›nlar›n›n çok az bir k›sm› bu örtüyü geçip yere ulafl›r. Bu nedenle ormanlar›n alt Bilim Çocuk

yamurorman

6/9/08

11:26 AM

Page 20

“Makav” ad› verilen bu kufllar, ya¤mur ormanlar›n›n en renkli üyelerinden. Tohumlar, meyveler ve böceklerle beslenen bu kufllar ayn› zamanda çok da ak›ll›. katman› lofl görünür. Toprak yüzeyi kökler, yaprak ve gövde döküntüleriyle doludur. Ormanlar›n alt katman›, gölgeyi ve nemi seven bitkilerin, mantarlar›n yaflamas›na uygundur. A¤açlardan düflen tohumlar ve ›fl›¤a gereksinimi fazla olan bitkiler burada yavafl geliflir. Bu bitkiler, ancak bir a¤aç devrildi¤inde ›fl›¤a kavuflurlar. ‹flte o zaman çok h›zl› bir flekilde büyürler. Bitkiler, tahmin edilemeyecek kadar h›zla büyüyebilir. Örne¤in, dev bambu yeterli günefli ve suyu buldu¤unda günde yaklafl›k 20 cm uzar! Ya¤mur ormanlar›nda bulunan bitkiler, atmosferdeki gazlar›n dengesi bak›m›ndan büyük önem tafl›r. Çünkü bu a¤açlar atmosferdeki oksijenin % 50’sini üretirler. Ayn› zamanda da

Bilim Çocuk

karbondioksit depolarlar. Baz› bitkiler de t›bbi aç›dan de¤erlidir. Örne¤in, kimi hastal›klar›n tedavisinde kullan›lan ilaçlar ya¤mur ormanlar›ndaki bitkilerden elde edilir. Ancak ne yaz›k ki ya¤mur ormanlar›ndaki a¤açlar kesiliyor. Bu durum, her y›l büyük orman alanlar›n›n yok olmas›na yol aç›yor. A¤açlar kesildi¤indeyse toprak yap›s› ve bitki dokusu zarar görüyor. Üstelik, kesilen a¤açlar›n yeniden yetiﬂip eski haline dönmeleri o kadar zor ki... Öte yandan,

Tropikal ya¤mur ormanlar›nda yaﬂayan insanlar da var. Yanomamo kabilesi, Amazon Nehri çevresinde yaﬂar. Bu kabileden olan insanlar bitkilerden elde ettikleri boyalarla bedenlerini boyarlar.

yamurorman

6/9/08

11:26 AM

Page 21

bitkiler yok oldukça burada yaflayan hayvanlar›n soyu da tehlike alt›na giriyor. Peki, ya¤mur ormanlar›nda hangi hayvanlar yaflar? Yeryüzündeki maymun türlerinin hemen hepsi ya¤mur ormanlar›nda görülebilir! Maymunlar, güçlü kollar›yla bir a¤açtan di¤erine atlayarak ormanda dolafl›rlar. Böylece olgun meyveli a¤açlara kolayca ulafl›rlar. A¤açlarda maymunlardan baflka birçok ilginç canl› da yaflar. Özellikle kufllar ya¤mur ormanlar›nda a¤açlar›n ayr›lmaz birer parças›! Büyük ve renkli gagalar›yla kolayca ay›rt edilebilen tukanlar gibi. Bu kufllar, ya¤mur ormanlar›nda yetiflen lezzetli meyvelerle beslenir. Foto¤rafta “çark›felek” Bu büyük gagayla “Tukanlar bitkisinin çiçe¤ini görüyorsunuz. Bu bitkiden ilaç yap›m›nda nas›l uçar?” diye yararlan›l›yor. düflünebilirsiniz. Merak etmeyin, tukanlar›n gagalar› çok güçte bir zehir bulunur. Anlayaca¤›n›z hafiftir. Peki ya rengârenk papa¤anlara ne ya¤mur ormanlar› asl›nda tehlikelerle de demeli? Biliyor musunuz bu kadar çok doludur. ‹flt baflka bir örnek: Amerika’daki papa¤an› bir arada görebilece¤iniz ya¤mur ormanlar›n›n ortas›ndan geçen neredeyse tek yer ya¤mur ormanlar›d›r. Amazon Nehri bir bal›k türü olan piranhalar ve timsahlarla doludur. Ya¤mur ormanlar›nda yaln›zca kufllar›n de¤il pek çok hayvan›n rengi göz Ya¤mur ormanlar›nda efli benzeri al›c›d›r. Dergimizin kapa¤›nda yer alan olmayan türler de bulunur. Bunlardan biri k›rm›z› gözlü a¤aç kurba¤as› bunlardan de, Avustralya’n›n tropikal ya¤mur biridir. Bu kurba¤a, k›pk›rm›z› iri gözleri, ormanlar›nda yaflayan Kraliçe Aleksandra turuncu parmaklar› ve mavi çizgili karn›yla kufl kanatl› kelebe¤idir. Bu, dünyan›n en göz al›c›d›r. Parmaklar›nda bulunan büyük kelebe¤idir! yap›flkan madde sayesinde çok kolay torman›r. Biliyor musunuz, biliminsanlar› ya¤mur omanlar›nda hâlâ keflfedilmeyi K›rm›z› dizli tarantulalar›n bedenleri bekleyen türler oldu¤unu düflünüyor. siyah ya da kahverengi, eklem yerleriyse Araflt›rmac›lar bu türleri bulmak için bazen turuncu ya da k›rm›z› renktedir. Zehirli olan tehlikelerle dolu ormanlar›n derinliklerine bu örümcek türleri Meksika’daki ya¤mur giriyor ve büyük serüvenler yafl›yorlar. ormanlar›nda yaflar. Gündüzleri zamanlar›n› yuvalar›nda geçirir, geceleri avlan›rlar. Dilan Bay›nd›r Rengiyle dikket çeken bir baflka hayvan da Foto¤raflar: Visual Türkiye alt›n renkli kurba¤ad›r. Bu kurba¤an›n Kaynakça: Greenaway, T (2003). Jungle. Dorling Kindersley Limited, London derisinde yaklafl›k 950 insan› öldürebilecek http://www.livingrainforest.org/lib/pdf/background_worksheets.pdf Bilim Çocuk

endonkundon

6/7/08

5:11 AM

Page 22

Endonezya’da yaklaﬂ›k 400 yanarda¤ var. Bunlar›n 100’den fazlas› hâlâ etkin.

Endonezya, Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus aras›nda yer alan ve bir sürü adadan oluflan bir ülke. Komflular› Malezya, Papua Yeni Gine ve Do¤u Timor. Ekvatora yak›n oldu¤u için ülkede tropikal iklim egemen. Baflka bir deyiflle hava y›l boyu s›cak ve ya¤›fll›.

Bilim Çocuk

Para birimi “rupi”. Bayra¤›

Endonezya, 300’den fazla yerel halk›n yaflad›¤› ve 350’den fazla dilin konufluldu¤u bir ülke. Yönetim flekli Cumhuriyet.

6/7/08

5:12 AM

Page 23

Ülkede ulusal dil Endonezyaca. Sahip oldu¤u do¤al kaynaklar nedeniyle Endonezya, bat›l› ülkelerin ilgisini çok çekti. Dört yüz y›l› aflk›n bir süre boyunca Portekiz ve Hollanda’n›n sömürgesi olan Endonezya, 1945 y›l›nda özgürlü¤üne kavufltu. Bu nedenle Hollanda’n›n resmi dili olan Flemenkçe de konuflulan diller aras›nda.

Pirinç, hindistancevizi, kauçuk, kakao, kahve, palmiye Endonezya’da yetiﬂen en önemli ürünler. Burada hindistancevizlerini görüyorsunuz.

Sumatra, Cava ve Kalimantan dünyaca tan›nm›ﬂ adalar›ndan. Endonezya’n›n baﬂkenti Cakarta da Cava adas›nda bulunuyor.

Foto¤raf: Visual Photos

Foto¤raf: Taner Alibeyo¤lu

Endonezya, hayvan ve bitki çeﬂitlili¤i aç›s›ndan Brezilya’dan sonra dünyan›n en zengin ikinci ülkesi. Bu zenginli¤in en önemli nedeni, Endonezya’da bulunan tropikal ya¤mur ormanlar›. Bununla birlikte Endonezya, Güney Amerika’daki Amazonlar ve Bat› Afrika’daki Kongo ya¤mur ormanlar›ndan sonra dünyadaki en geniﬂ ya¤mur orman› alan›na sahip.

Foto¤raf: Taner Alibeyo¤lu

endonkundon

Bilim Çocuk

endonkundon

6/7/08

10:57 AM

Page 24

Foto¤raf: Visual Photos

Endonezya, geleneksel dans çeﬂitleri bak›m›ndan zengin bir ülke. Cava Adas›’n›n Ramayana balesi, Kalimantan Adas›’n›n Manasai dans›, Bali Adas›’n›n Barong, Kecak, Topeng, Legong ve Baris danslar› bunlar›n yaln›zca bir k›sm›. Bu foto¤rafta Ramayana balesi yapan bir dansç›y› görüyorsunuz.

Filipinler

Vietnam

Tayland

Büyük Okyanus

Brunei Malezya Sumatra

Cakarta Hint Okyanusu

Papua Yeni Gine

Borneo Kalimantan

Sulawesi

Yeni Gine Cava

Doğu Timor

Avustralya

Endonezya, 200 milyondan fazla nüfusuyla Güneydo¤u Asya’da, Çin, Hindistan ve ABD’den sonra dünyan›n en kalabal›k dördüncü ülkesi.

Bilim Çocuk

Cava Adas›’n›n kuklalar›na “wayang” deniyor. Bunlar›n farkl› çeﬂitleri var. Örne¤in, deriden üretilen “wayang kuli” kuklalar› Karagöz ve Hacivat gibi gölge oyununda kullan›l›yor. “Wayang golek” denen kuklalar da tahtadan yap›l›yor. Geleneksel sanatlarda da “bati¤in” özel bir yeri var. Bu foto¤rafta “wayang golek” kuklalar›n› görüyorsunuz.

endonkundon

6/7/08

10:57 AM

Page 25

Yeryüzündeki en büyük eklembacakl› olan hindistancevizi yengeci Endonezya’n›n Sulawesi Adalar›’nda yaﬂ›yor.

Endonezya'n›n Sumatra Adas›'ndaki ya¤mur ormanlar›nda "Rafflesia" ad›ndaki bu bitkiyi görebilirsiniz. Bu bitki, dünyadaki en büyük çiçeklerden birine sahip. Geniﬂli¤i 1 metre ve kütlesi yaklaﬂ›k 7 kilogram.

Foto¤raf: Science Photo Library

Foto¤raf: Visual Photos

Dünyan›n en büyük kertenkelesi olan 3 metre uzunlu¤undaki komodo ejderi de Endonezya’da yaﬂ›yor.

‹ki metre boyunda çiçe¤i ve hoﬂ olmayan kokusuyla tan›nan "Titan arum" adl› bu bitkiye de Sumatra'da rastlayabilirsiniz. Meltem Ceylan Alibeyo¤lu mceylan@darussafaka.k12.tr Kaynaklar: http://www.rainforestweb.org/Rainforest_Regions/Asia/Indonesia/?state=more http://www.ulkeler.net/endonezya.htm Southeast Asia on a Shoestring (2004). Lonely Planet, 12th Edition.

Bilim Çocuk

byazisi

6/7/08

10:36 AM

Page 28

Endonezyal›lar Gibi “Batik” Yapal›m Hiç Hindistan, Sri Lanka, Bangladefl, Malezya, Tayland, Endonezya gibi ülkelerin rengârenk desenlerle bezeli el boyamas› kumafllar›n› gördünüz mü? Bu kumafllar›n bir k›sm›, “batik” ad› verilen özel bir boyama yöntemiyle elde boyan›r. Batik, birçok ülkenin, ulusal sanatlar›ndan biridir. Özellikle de Endonezya’n›n Cava adas› batik yap›m› konusunda dünyaca ünlü bir yerdir. Üstelik ta 12. yüzy›ldan beri! Batik yaparken ilk olarak ince, kalem gibi bir aletle kumafl›n üzerine s›cak mum dökülerek desen oluflturulur. Mum

eme Gerekli Malz maﬂ

uklu ku • Beyaz pam • Bant • Mukavva rda¤› un • Yar›m su ba rda¤› su • Yar›m su ba tuzdur ve • fiap (bir tür ilir) rdan al›nab baharatç›la p›c›s› • Yumurta ç›r (krema • Plastik flifle kullan›labilir) s›kaca¤› da s› • G›da boya • F›rça • Su kaplar • At›k plastik

1. Boyamak istedi¤iniz kumaﬂ parças›ndan

so¤uyunca kumafl, boya dolu geniflçe bir plastik kab›n içine yerlefltirilir. Böylece kumafl›n mumla kapl› olmayan bölümleri boyan›r. Ard›ndan kumafltan mumlu bölümler ç›kar›l›r. Bu ifllem tekrarlanarak farkl› renk ve desenler elde edilebilir. En sonunda mum kumafltan tümüyle ç›kar›l›r ve izlerinin ç›kmas› için kaynat›l›r.

Cava dilinde “batik” sözcü¤ü “noktalamak” anlam›na geliyor. Siz de batik yapabilirsiniz. Batik yaparken mum yerine un-su kar›fl›m› kullanmak iflinizi daha kolaylaflt›r›r. Bafllamaya haz›r m›s›n›z?

3. Kar›ﬂ›mla kumaﬂ›n üzerine desenler

biraz daha büyükçe bir mukavva haz›rlay›n. Kumaﬂ›n›z›, mukavvaya bantlarla kenarlar›ndan gergin bir biçimde tutturun.

oluflturun. Bunu, plastik flifleyi s›karak yapabilirsiniz. T›pk› bir pastay› süsler gibi kumafl›n üzerini süsleyin. Noktalar, çizgiler ve daha birçok desen yapabilirsiniz.

2. Un, su ve ﬂap› yumurta ç›rp›c›s›yla

4. Bu iﬂlemi yapt›ktan sonra kumaﬂ› bir

kar›flt›rarak macun k›vam›na gelmesini sa¤lay›n. Bu kar›fl›m› s›k›lmaya uygun plastik bir flifleye koyun.

Bilim Çocuk

gece kurumaya b›rak›n.

5. Bir plastik kab›n içinde g›da boyas›n› suyla kar›ﬂt›r›n. Bu boyadan f›rçayla alarak kumaﬂ›n›z› boyay›n.

byazisi

6/7/08

10:36 AM

Page 29

Do¤al Malzemelerden de Boya Elde Edebilirsiniz! Renk verebilece¤ini düﬂündü¤ünüz meyve, sebze ve bitkilerden do¤al boyalar üretebilirsiniz. Örne¤in ›spanak ve ›s›rganotundan yeﬂil; so¤an kabu¤undan turuncu; pancar, çilek ve kirazdan pembe; sumak tohumlar›ndan, gül tomurcu¤undan k›rm›z›; kara dut, siyah üzüm ya da karalahanadan mor; papatya, safran ya da

6. Boyan›n kurumas› için bir gün bekleyin. 7. Boya kuruduktan sonra sertleflmifl un-su kar›fl›m›n› parmaklar›n›zla ç›kar›n.

8. Dilerseniz yukar›da anlatt›¤›m›z iﬂlemleri birkaç kez tekrar ederek, üst üste boyamalar yapabilirsiniz.

9. Tüm iﬂler bittikten sonra kumaﬂ›

kat›r t›rna¤›ndan sar›; mefle a¤ac› kabu¤undan kahverengi boya elde edebilirsiniz. Bunun için boya elde etmek istedi¤iniz malzemeyi küçük parçalara ay›r›n. Bunu yaparken elektrikli kar›flt›r›c› ya da havan kullanabilirsiniz. Parçalara ay›rd›¤›n›z malzemenin üzerine iki kat› ölçüde s›cak su ekleyip kaynat›n. Kaynad›ktan sonra içine bir çay kafl›¤› tuz at›n. Bu ifllem, boyan›n daaha kal›c› olmas›n› sa¤lar. Art›k boyan›z haz›r! Kumafl›n›z› bu boyan›n içinde bekleterek ve ara s›ra kar›flt›rarak kumafl›n›z› boyayabilirsiniz. Elektrikli kar›flt›r›c› kullan›rken ya da kaynatma ifllemleri yaparken mutlaka büyüklerinizden yard›m isteyin.

Boyad›¤›n›z kumafllarla kartpostallar, çerçevelenmifl resimler yapabilirsiniz. Ayr›ca bir grup arkadafl iflbirli¤i yaparak kocaman bir kumafl parças›n› boyayarak duvar panolar› da haz›rlayabilirsiniz. Meltem Ceylan Alibeyo¤lu mceylan@darussafaka.k12.tr Çizimler: P›nar Büyükgüral Kaynak: Kohl, M., Potter J., Global Art, 1998. http://www.expat.or.id/info/batik.html

mukavvadan ay›rmak için bantlar› ç›kar›n. Bilim Çocuk

noktayazi

6/7/08

10:38 AM

Page 28

Kâ¤›d›n üzerine yaln›zca noktalar koyarak çok güzel resimler yapabilece¤inizi biliyor musunuz? Georges Seurat (“jorj söra” okunur) adl› bir ressam küçük noktalardan oluflan birçok resim yapm›fl ve “noktac›l›k” ad›nda bir sanat ak›m›n›n do¤mas›na yol açm›fl. Siz de bunu deneyebilirsiniz.

Seurat’n›n en tan›nan yap›tlar›ndan biri “Grande Jatte Adas›’nda bir Pazar Günü, Ö¤leden Sonra” adl› tablodur. Georges Seurat, 1859 - 1891 y›llar› aras›nda yaflam›fl Frans›z bir ressam. Paris’te do¤mufl. Ö¤rencilik y›llar›n›n bafl›nda resme ilgi duymufl ve ilk derslerini Justin Lequien (“jüsten lökiyen” okunur) ad›nda ünlü bir heykelt›rafltan alm›fl. Georges Seurat, müzelerdeki eserler üzerinde incelemeler yapm›fl. Bu çal›flmalar› daha sonraki eserlerinde ona çok katk› sa¤lam›fl. Georges Seurat’n›n resimleri küçük ve renkli birçok noktadan olufluyormufl. Yan yana noktalar› birbirinden farkl› Mavi ve sar› renkler kar›flt›¤›nda yeflil renk elde edilir.

renklerde boyuyormufl. Böylece bu iki rengin kar›fl›m›yla oluflan rengin alg›lanmas›n› sa¤l›yormufl. Örne¤in, yeflil rengi göstermek için, mavi ve sar› boyay› palet üzerinde kar›flt›r›p sürmek yerine, do¤rudan tablo üzerine mavi ve sar› renk noktalar› yap›yormufl. Böylece uzaktan bak›ld›¤›nda yeflil rengin görünmesini sa¤l›yormufl. Seurat, renklerin resimlere bakanlar›n alg›lay›fl›na göre kaynaflaca¤›n› savunuyormufl. Renkleri canl› ve güzel bir flekilde elde etmenin en iyi yolunun, bunlar› kar›flt›rmadan yan yana getirmek oldu¤una inan›yormufl.

K›rm›z› ve mavi renkler kar›ﬂt›¤›nda mor renk elde edilir.

Sar› ve k›rm›z› renkler kar›ﬂt›¤›nda turuncu renk elde edilir.

noktayazi

6/7/08

10:38 AM

Page 29

Gerekli Malzeme

1 Farkl› renk boyalar› farkl› kaplara koyarak haz›rlay›n. Boyalar› birbirine kar›ﬂt›rmamaya dikkat edin. Her kab›n içine birer pamuk çubuk koyun.

guaj, • Boya (suluboya, akrilik vb.) • Su kab› ar • Plastik at›k kapl • Resim kâ¤›d› • Pamuklu çubuk • Beyaz karton • Kurﬂunkalem • Silgi

2 Beyaz kartondan 3 x 5 cm boyutlar›nda dört kart haz›rlay›n. Bu kartlar› pamuk çubukla küçük noktalar oluﬂturacak ﬂekilde k›rm›z› boyayla boyay›n. Kurumaya b›rak›n.

3 Kartlar›n üzerindeki boya kuruduktan sonra kartlar›n her birinin üzerine baflka bir renkte noktalar ekleyin. Örne¤in, birine sar›, di¤erine mavi noktalar koyun. Baflka renkleri de deneyin. Kurumas›n› bekleyin. Ard›ndan kartlar› bir yere yaslay›n ve onlara uzaktan bak›n. Noktalar›n birlikteli¤inin farkl› renkler oluflturdu¤unu göreceksiniz. Renkleri ço¤altabilir ve farkl› renk bileflimleri elde edebilirsiniz. Ancak her zaman boya kuruduktan sonra di¤er boyamalar›n›z› yap›n.

4 Bu renk denemelerinden sonra noktalama yöntemiyle resim yapmaya haz›rs›n›z demektir. Boyamada kolayl›k olmas› için ilk olarak ka¤›d›n›za kurﬂunkalemle resminizi çizebilirsiniz. Daha sonra da pamuklu çubuklarla noktalar oluﬂturarak resminizi tamamlayabilirsiniz. Renkli noktalar›n›z›n küçük olmas›na özen gösterin. Çok ama çok küçük noktalarla resim yapmak isterseniz de kürdan gibi farkl› malzemelerden yararlanabilirsiniz.

Özge Aslan Çizimler: Bengi Gençer Kaynaklar Kohl, M. F., Solga, K., Discovering Great Artists,1997. http://www.artchive.com/artchiv e/S/seurat.html

Bilim Çocuk

yazitfa

6/7/08

10:40 AM

Page 30

‹tfaiye istasyonunda ö¤le saati. Günefl tam tepede. Gökyüzüne bak›p “s›cak bir gün olacak” der, o sabah göreve bafllayan itfaiye amiri. Ve o der demez yang›n alarm› çalar! Kimi televizyon izleyen, kimi gazete okuyan, kimi yemekhaneye yürüyen, kimi de flekerleme yapan itfaiyeciler yapt›klar› ifli b›rak›p hemen itfaiye araçlar›na koflarlar. Is›ya dayan›kl› özel giysilerini, özel bafll›klar›n›, gözlüklerini ve çelik tabanl› özel çizmelerini araçlarda giyerler. Kaybedecek zaman yoktur! Tam 19 saniyede istasyonun d›fl›na ç›karlar. ‹flte yeni bir rekor! Biliyor musunuz? ‹tfaiyeciler o gün, istasyona geri dönmeden tam on bir yang›n› söndürür! ‹tfaiye amiri, en sonunda istasyona geri döndüklerinde, yüzü gözü is içinde arkadafllar›na flöyle der: “Ne unutulmaz bir gün!” ‹flte o günden baz› sahneler...

Yang›n Var! Yang›n ç›kt›¤›nda 110 numaral› telefon aran›r. Telefondaki görevli yang›nla ilgili bilgi al›r ve ihbar›n gerçek olup olmad›¤›n› belirler. Sonra da yang›n yerine en yak›n itfaiye istasyonuna haber verir. Bu arada çeﬂitli kurumlardan yetkililer de devreye girer. Olay yerine itfaiyeyle birlikte polis arac› ve ambulans da gelir. Elektrik kurumundaki görevliler de duruma göre bölgenin elektri¤ini keser. Böylece zarar› en aza indirecek güvenlik önlemleri al›n›r.

Bilim Çocuk

yazitfa

6/7/08

10:40 AM

Page 31

‹tfaiye Araçlar›n›n ‹çinde “Yok” Yok! Bir itfaiye arac›nda su, köpük, kuru kimyasal toz gibi gibi yang›n söndürmeye yarayan maddeler, bunlar› püskürtmeye yarayan hortumlar, merdiven sistemi; itfaiyecilerin binaya girdiklerinde karfl›laflt›klar› zorluklar› aflmalar›na yarayan balyoz, kazma, balta gibi araçlar, tel kesmeye yarayan makaslar, duvar› delmeye yarayan makineler, nesneleri yukar› yükseltecek hava yast›klar›, nesneleri yang›n yerinden uzaklaflt›rmaya yarayan kancalar, sedye, boyunluk gibi ilkyard›m malzemeleri, hatta asansör anahtarlar› bile vard›r. Tüm bu araç gereçler, yang›n› bir an önce söndürmek ve varsa kazazedeleri kurtarmak isteyen itfaiyecilerin çok h›zl› çal›flmas›na yard›m eder.

Bilim Çocuk

yazitfa

6/7/08

10:40 AM

Page 32

Da diii!.. Da diii!.. Çekilin Yoldan! ‹tfaiye arac› istasyondan ç›kt›ktan sonra bir an önce yang›n yerine ulaflmaya çal›fl›r. Bu nedenle ambulans gibi siren çalarak yolda ilerler. Trafikte bulunan di¤er araçlar›n bu sesi duyunca hemen yolun sol fleridini terk edip sa¤a geçmeleri ve itfaiye arac›na yer açmalar› gerekir. Bu arada araçlar›n önündeki “itfaiye” yaz›s› ters yaz›l›r. Böylece trafikteki di¤er araçlar, dikiz aynalar›ndan bu yaz›y› düz olarak görürler.

Foto¤raf: Visual Photos

Bilim Çocuk

yazitfa

6/7/08

10:40 AM

Page 33

Yang›n Yerinde! ‹tfaiye araçlar› olay yerine ulaflt›¤›nda, itfaiyeciler ald›klar› bilgi ve gördükleri manzaraya göre hemen karar verip yang›n› söndürme ve kazazedeleri kurtarma ifline bafllarlar. Hortumlar› açarlar. Yang›n üzerine su püskürtürler. Su d›fl›nda yang›n›n özelli¤ine göre köpük ve kuru kimyasal maddeler de kullan›l›r. ‹tfaiyecilerin deyimiyle bu maddeler “yang›n› bo¤arak söndürür”! Peki, su biterse ne olur? Cadde ve sokaklarda yang›n musluklar› bulunur. Bu musluklardan biri yak›ndaysa hortumlardan biri bu muslu¤a ba¤lan›r. Yoksa itfaiye arac› bu muslu¤un yan›na gidip arac›n arkas›nda bulunan su tank›n› doldurmak zorundad›r. Yang›n binan›n üst katlar›ndaysa itfaiyeciler arac›n üzerindeki merdiven sistemini kullan›rlar. Bu merdiven sistemi aç›l›nca boyu yaklafl›k 50 metreyi bulur. Baz› itfaiye araçlar›nda merdiven sistemine ba¤l› bir sepet vard›r. Bu “sepet” kazazedeleri kurtarmak için kullan›l›r. ‹tfaiyeciler kazazedeleri kurtarmak için alevlerin içine de girerler. Bunun için yaklafl›k 1200 dereceye dayan›kl› özel bir giysileri daha vard›r. Ayr›ca üzerlerine hava solunum cihaz› takarlar. Böylece dumandan etkilenmezler. Tüm bunlar saniyeler içinde gerçekleflir. Yaz›m›z›n haz›rlanmas›na katk›da bulunan Ankara Büyükflehir Belediyesi, ‹tfaiye Daire Baflkanl›¤›’ndan Mustafa Irmak’a çok teflekkür ederiz.

Tu¤ba Can Çizimler: Bilgin Ersözlü

Bilim Çocuk

yanginnasil

6/6/08

4:54 PM

Page 34

Yang›n Söndürücü Nas›l Çal›fl›r? Okulunuzun koridorunda yerde ya da duvarda as›l› halde duran k›rm›z› tüpleri hepiniz fark etmiflsinizdir. Bu tüpler birer “yang›n söndürücüdür” ve yaln›zca yang›n ç›kt›¤›nda kullan›lmak üzere tasarlanm›fllard›r. Bu yüzden de pek s›k kullan›lmazlar. Bu kadar az kullan›lmalar›na karfl›n, belki de en yararl› araçlardan biri olan yang›n söndürücülerin nas›l çal›flt›¤›n› merak ediyor musunuz?

Bunu anlamak için önce yanman›n ne oldu¤una bakal›m. Yanma, kimyasal bir tepkimedir. Yanman›n gerçekleflmesi için kesinlikle “yüksek s›cakl›k, yan›c› bir madde ve oksijen” olmas› gerekir. Bu etkenlerden herhangi biri olmazsa yanma sona erer. Yani atefl söner. Bakal›m yang›n söndürücünün bu iflte rolü neymifl?

Bilim Çocuk

B m b o k

yanginnasil

6/6/08

4:54 PM

Page 35

Güvenlik pimi Yang›n söndürme düzene¤inin yanl›ﬂl›kla çal›ﬂt›r›lmas›n› engelleyen, ucunda halka olan basit bir metal çubuktur.

Bas›nç göstergesi ‹tici maddenin söndürücü maddeye uygulayaca¤› bas›nç belli bir de¤erin üzerinde olmal›d›r. Gösterge, bu bas›nc› kontrol etmemizi sa¤lar.

Kontrol kart› Uzun süre kullan›lmad›¤›nda yang›n söndürücünün içindeki kimyasal maddeler özelliklerini yitirebilir. Bu nedenle yang›n söndürücüler düzenli aral›klarla bak›mdan geçirilmelidir. Bak›m bilgileri kart›n üzerine iﬂlenir ve acil bir durumda yang›n söndürücüye ne kadar güvenebilece¤imizi bilmemizi sa¤lar.

Ç›k›fl borusu Söndürücü maddenin d›flar› ç›kmas›n› sa¤layan kanald›r. Kimi yang›n söndürücü tiplerinde bu kanal d›flar›ya uzanan bir hortumla devam eder.

Tetik Bas›ld›¤›nda alt›ndaki vanay› aﬂa¤› do¤ru iterek açar ve itici maddenin serbest kalmas›n› sa¤lar.

‹tici kimyasal madde ‹tici madde olarak genellikle s›v›laflt›r›lm›fl karbondioksit kullan›l›r. Vana aç›ld›¤›nda bu madde geniflleyerek kab›n içine yay›l›r ve kimyasal söndürücüye fliddetli bir bas›nç uygular.

Söndürücü kimyasal madde Yang›n söndürücünün tipine göre s›v› ya da toz halde bulunabilen bir maddedir. ‹tici kimyasal maddenin uygulad›¤› bas›nç, söndürücü kimyasal maddeyi h›zla tüpün d›ﬂ›na iter.

D›flar› püsküren söndürücü madde beyaz bir köpük fleklini al›r. Bu köpük, asl›nda havadan daha a¤›r bir gazd›r. A¤›rl›¤› sayesinde yan›c› maddenin üzerini kaplar ve onu çevreleyen havada bulunan oksijenin tepkimeye girmesini engellemifl olur. Oksijenle beslenemeyen atefl hemen söner. Yaz› ve Çizimler: Bilgin Ersözlü

Bilim Çocuk

oyundogasi

6/6/08

4:59 PM

Page 36

‹flte yaz, iflte oyun zaman›!.. Oyun oynarken kullanabilece¤iniz birçok malzeme do¤ada zaten var: Tafllar, yapraklar, kabuklar... Bak›n, bu sayd›klar›m›z ve daha fazlas›yla neler yapabilirsiniz!

Kuklama Bakın! Bu parmak kuklas›n› yapmak hem çok e¤lenceli hem de çok basit! Önce bir mefle palamudu bulun. Tepesini ç›kar›n ve iflaret parma¤›n›za tak›n. Bir de parma¤›n›za bir yüz çizdiniz mi oldu bu ifl!

Mısırdan Bebek Yapın! Önce m›s›r›n kabuklar›n› koçan›ndan ay›r›n. Böylece, bebe¤inizin gövdesi ortaya ç›kacak. M›s›r›n püskülleriyse bebe¤in saç› olacak. M›s›r›n taneleri ve saplar›n› da bebe¤inizin süsleri olarak kullanabilirsiniz.

Oluşturun! Gölgelerle Harfler urmay› hiç Gölgenizle harfler oluﬂt , , “t” ve “l”. Bu harfler denediniz mi? Örne¤in i ” ya da “m”? Çok kiﬂ biraz kolay. Peki ya “s ›n›z› bile “yazabilirsiniz. olursan›z gölgelerle ad

Bilim Çocuk

oyundogasi

6/6/08

4:59 PM

Page 37

Karahindibadan Taç Yapın! Yaz geldi, her yer karahindiba çiçekleriyle doldu. Bu çiçeklerden bir taç yapmaya ne dersiniz? Bunun için, çiçe¤in dal›nda baflparma¤›n›z›n t›rna¤›yla bir yar›k aç›n. Bu yar›ktan di¤er çiçe¤in sap›n› geçirin. Bu ifllemi di¤er çiçekler için de tekrarlay›n. Tac›n›z oluflmaya bafllad› bile. Dilerseniz baflka bitkilerden de taç yapabilirsiniz. Örne¤in, papatya!

r Resim Yapmak Hiç Bu Kada Zevkli Olmamıştı! rine Önce, bir karton bulun. Bunun üze ur resminizi yapacaks›n›z. Biraz da çam gerekli. Bunun için toprakla suyu n ot kar›ﬂt›rabilirsiniz. F›rça olarak uzu lar› ya da parçalar›, çam a¤ac›n›n ince yaprak baﬂparma¤›n›z yeterli olabilir.

Taşı Kay-Kay-Kaydır! Göl ya da deniz kenar›ndaki bir tafl›, su üzerinde kayd›rmay› deneyin. ‹flte, size ipuçlar›! Tafl, pürüzsüz ve yass› olmal›. Böylece elinizin içine iyice oturur. Tafl› orta ve baflparmaklar›n›z›n aras›nda yatay biçimde tutun. ‹flaret parma¤›n›zla da kenar›n› çevreleyin. Sonra bile¤inizden ve iflaret parma¤›n›zdan güç alarak tafl› yatay olarak suya h›zla f›rlat›n. Bakal›m tafl batmadan önce suyun üzerinde kaç kez kayacak?

Otla Islık Çalalım! Bunun için ince, uzun bir ot parças›na gereksiniminiz var. Otu, iki elinizin baflparmaklar› aras›na yerlefltirin ve s›k›ca tutun. Parmaklar›n›z›n aras›nda küçük bir aç›kl›k b›rak›n. fiimdi bu aç›kl›ktan h›zla üfleyin. Nas›l bir ses ç›kt›? Farkl› ot parçalar› kulland›¤›n›zda sesin farkl› ç›kt›¤›n› göreceksiniz.

Hande Kaynak Çizimler: Bengi Gençer Kaynaklar: http://kidinme.wordpress.com/2008/03/16/dandelions-day-3-how-tomake-a-dandelion-chain/ http://www.essortment.com/all/naturegames_rbqb.htm http://www.krampf.com/experiments/Science_Experiment34.html

Bilim Çocuk

balik

6/7/08

10:42 AM

Page 38

Bilirsiniz, kimi kufllar, bal›klar ve böcekler belirli dönemlerde göç eder. Bu göç öykülerinden belki de en ilginci y›lanbal›klar›na aittir. Y›lanbal›klar›n›n anavatan›, Orta Amerika’da bulunan Meksika Körfezi’nin yak›nlar›ndaki Sargasso Denizi. Y›lanbal›klar›, mart ve nisan aylar›nda bu denizin derinliklerine yumurtalar›n› b›rak›r. Yumurtalardan, biçimleri yapra¤a benzeyen küçük y›lanbal›klar› ç›kar. Vee göç bafllar! Kimileri Kuzey Amerika’ya, kimileri de Avrupa’ya do¤ru yola ç›kar. Avrupa’ya yola ç›kan yavru y›lanbal›klar› için Atlas Okyanusu’nu geçmek hiç de kolay de¤ildir! Bu canl›lar, Amerika’dan yola ç›k›p Avrupa k›y›lar›na 2 y›lda ulafl›r. Hatta ülkemizin k›y›lar›na da gelirler. Ülkemize ulaflmak, 3 y›llar›n› al›r. fiimdi y›lanbal›klar›n›n yumurtalar›n› bulun ve erginleflip yeniden yumurta b›rakana kadar onlar› izleyin.

Y›lanbal›klar›, yumurtalar›ndan ç›kt›klar›nda yaklafl›k 7 mm uzunlu¤undad›r. Okyanusta yol boyunca bulduklar› küçük hayvanlarla beslenirler. Avrupa ve Türkiye k›y›lar›na vard›klar›nda yaklafl›k 7-8 cm boya ulafl›rlar.

‹ﬂte, y›lanbal›klar›n›n denizin derinliklerindeki yumurtalar›!

Büyüyüp geliflimini tamamlayan gümüfli y›lanbal›klar› için sonbahar göç zaman›d›r. Böylece yumurtalar›n› b›rakmak için anavatanlar›na do¤ru yola düflerler. Geldikleri yoldan hiç sapmadan geri dönerler. Bu yolculuk, 18 ay sürer. Sargasso Denizi’ndeki “ev”lerine ulaflan y›lanbal›klar›, t›pk› anneleri gibi yumurtalar›n› bu sular›n derinliklerine b›rak›r. Yumurtlad›ktan sonra da ölürler.

Bilim Çocuk

balik

6/7/08

10:42 AM

Page 39

Y›lanbal›klar›n›n göç yolculuklar›n› yaklafl›k 20 y›l süren çal›flmalar sonucunda Danimarkal› araflt›rmac› Johannes Schmidt (“yohannes flimit” okunur) keflfetmifl. Avrupa ve Türkiye k›y›lar›na ulaflt›klar›nda y›lan benzeri bir görünüm alm›fllard›r. Ancak hâlâ saydam görünürler. Avrupa ve Türkiye k›y›lar›na ulaflan y›lanbal›klar› buradan nehirlere, derelere geçer. Nehirlere ulaflan y›lanbal›klar›, saydam görünümlerini kaybeder ve sar›ms› kahverengi renk al›rlar. Bu evrede, y›lanbal›klar›na “sar› y›lanbal›klar›” denir. Ülkemizde Akdeniz, Marmara ve Ege Denizleri’ne dökülen nehirlerde y›lanbal›klar›n› görebiliriz. Bunlardan biri, Gökova Körfezi’nde bulunan Kad›n Azma¤› Deresi! Bu dere, y›lanbal›klar›n›n en çok oldu¤u yerlerden biri!

Y›lanbal›klar›, 10 - 15 yafl›na kadar nehirlerde yaflar. Nehirlerde mikroskopik hayvanlar ve bal›klarla beslenirler. Uzunluklar› 60 - 80 cm’ye ulafl›rlar. Sar›ms› renkleri griye dönüflür. Ve art›k “gümüfli y›lanbal›klar›” olarak adland›r›l›rlar. Zamanla gümüfli y›lanbal›klar›n›n bedenleri daha da büyür.

Hande Kaynak Çizim: Necdet Y›lmaz Kaynaklar: http://www.fishbiology.net/ guido/facts.html Gözcelio¤lu, B., “Ölümcül Göç”, Bilim ve Teknik Dergisi, Kas›m 2002.

Bilim Çocuk

yazisi

6/9/08

10:59 AM

Page 40

Blucinin Öyk Bundan birkaç yüzy›l önce, ABD’de genifl çapl› bir demiryolu yap›m çal›flmas› bafllat›lm›fl. Bu çal›flmalarda çok say›da iflçi görev al›yormufl. Çok a¤›r koflullarda çal›flan bu iflçilerin bir sorunlar› varm›fl: Pantolonlar› çok çabuk eskiyip y›rt›l›yormufl. Levi Strauss adl› bir ifladam› bu sorunu çözmek için harekete geçmifl! Strauss, gerek demiryolu gerekse maden ve petrol iflçilerinin de kullanabilece¤i özel bir kumafl üretmifl. “Denim” ad› verilen bu özel kumafl gerçekten de çok dayan›kl›ym›fl. Strauss, bu dayan›kl› kumafltan ask›l› özel pantolonlar üretmeye bafllam›fl. Pantolonlar›n üzerine de kumafl›n ne kadar dayan›kl› oldu¤unu belli eden özel bir etiket ilifltirmifl. Etiketin üzerinde, bir pantolonu iki yan›ndan ters yönlere çeken iki at›n bulundu¤u bir resim bulunuyormufl.

Bilim Çocuk

Strauss’un pantolonlar›n›n bir baflka ilginç özelli¤i daha varm›fl. Bu pantolonlar›n bel k›s›mlar› kemer takmaya uygun de¤ilmifl. Bu nedenle bafllang›çta pantolonlar ask›yla kullan›lm›fl. Ayr›ca, bu pantolonlar çok bol ve tek cepliymifl. O zamanlar, gün gelip de herkesin bu pantolonun kumafl›ndan yap›lm›fl

yazisi

6/9/08

10:59 AM

Page 41

küsü giysileri çok yayg›n olarak kullanaca¤›n› kimse akl›ndan bile geçirmezmifl. Strauss’un pantolonlar› zamanla yerini bugün bildi¤imiz pantolonlara b›rakm›fl. Üstelik de bunlara ‹ngilizcede “blue jean” denmeye bafllanm›fl. “Blue jean” (“blucin” olarak okunur) Türkçede “mavi pantolon” anlam›na gelir.

Bilirsiniz, baz› kotlar›n renkleri soluktur ve çok eskiymifl gibi görünürler. Kotlar›n eski bir görünüm kazanmalar› için özel bir ifllemden geçirilmeleri gerekir. Bunun için, içi çak›l tafl› dolu büyük makineler kullun›l›r. Kotlar, bu makinelerde ifllemden geçirildikten sonra eski bir görünüm kazan›rlar.

Blucin, 2. Dünya Savafl› s›ras›nda Avrupa’da yayg›nlaflmaya bafllam›fl. Savafl sonras›, ülkelerin bulundu¤u kar›fl›kl›¤›n içinde, blucin gençler aras›nda özgürlük simgesi haline Blucinlerin rengi genellikle mavidir. Bunu gelmifl. Peki, blucin ülkemizde sa¤layan, “çivit (indigo)” ad› verilen bir ne zaman yayg›nlaflmaya boyad›r. Çivit, eski ça¤larda çivit a¤ac›n›n bafllad› dersiniz? Her fley, yapraklar›ndan ya da bir tür deniz Muhteflem Kot adl› bir salyangozundan elde edilirmifl. Bu boya, ifladam›n›n 1940’larda günümüzde yapay olarak üretiliyor. Çivit, Fransa’ya gitmesiyle bafllam›fl. yaln›zca blucin üretiminde de¤il, yün Orada gördü¤ü sert ve dayan›kl› üretiminde, g›da boyalar›nda, t›p ve blucinler dikkatini çekmifl. Ülkeye kozmetik alanlar›nda da döner dönmez bunlar› üretmenin kullan›l›yor. yollar›n› aramaya bafllam›fl. Yo¤un çabalardan sonra bunu baflarm›fl. S›ra gelmifl bu blucinlere bir marka ad› bulmaya! Kendi soyad›n›, yani “kot” sözcü¤ünü marka ad› olarak seçmifl. Zaman içinde kot sözcü¤ü blucin kumafl›yla özdeflleflmifl ve dilimize bu flekilde yerleflmifl. Kot, günümüzde ço¤u insan›n sevdi¤i bir giysi. Farkl› desenleri, süsleri ve renkleriyle günlük yaflam›n vazgeçilmezi!.. Bu nedenle, çok da moda!

Hande Kaynak Çizim: Esin Özbek Kaynaklar: http://www.factmonster.com/ipka/A0921055.html http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?viewid=240667

Bilim Çocuk

dogadanisan8

6/6/08

9:51 PM

Page 44

Yaz Mevsimine Giriyoruz! Haziran ay› çok özel bir ay. Çünkü yaz mevsiminin baﬂlang›c›! Peki, bu güzel mevsimin baﬂlang›c›nda do¤ada neler oluyor dersiniz? Birlikte ö¤renelim.

Haziran ay› özellikle deniz seviyesine yak›n bölgelerde yaﬂayan bitkilerin tohum saçma zaman›. Bahar aylar›nda gördü¤ümüz rengârenk çiçeklerin ço¤unun yerini bir sürü tohum al›r. Buna karﬂ›n yabani gül, orkide, yüksükotu, bö¤ürtlen ve han›meli gibi bitkilerin çiçeklerini hâlâ görebiliriz. Bunlar aras›nda orkideler ve yüksükotlar› en etkileyici olanlard›r.

Bilim Çocuk

Foto¤raf: John Anderson

Yüksükotu

Foto¤raf: Burcu Meltem Ar›k

Orkide

dogadanisan8

6/6/08

9:51 PM

Page 45

Deniz seviyesinden yukar› do¤ru ç›kt›kça çiçeklerin daha yeni açmaya bafllad›¤›n› görürüz. Nergis, çi¤dem, zambak, lale, menekfle görebilece¤imiz çiçeklerin baz›lar›d›r. Hava bu bölgelerde hâlâ serin oldu¤undan, böcekler de henüz ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Bombus ar›lar›n› da¤ çiçeklerinin lezzetli çiçektozlar›yla beslenirken görebiliriz. Güve

Güvelerin ço¤u gündüz dinlenir ve geceleri beslenir. Gece açan çiçeklerin çiçektozlar› ve balözü bafll›ca besinleridir. Güveler, karanl›kta parlayan balkon lambalar›n›n ›fl›¤›na gelirler. Günefl batar batmaz görebilece¤iniz bir di¤er canl› türü de yarasalard›r. Yarasalar, güveler gibi gece etkin olan böceklerle beslenir.

Foto¤raf: John Anderson

Haziran ay› kufllar›n en etkin oldu¤u aylardan biridir. Hemen hepsi yavrular›n› beslemekle u¤rafl›r. Bunu yaparken avc› hayvanlardan gizlenmeye, yuvalar›n›n yerini belli etmemeye çal›fl›rlar. Çobanaldatan gibi baz› kufl türleri, avc› hayvanlar›n dikkatini yuvadan uza¤a çekmek için özel yöntemlere baflvurur. Yuvadan biraz uzakta bir yere, kanad› k›r›lm›fl numaras› yaparak konarlar. Avc› hayvan “kolay bir av” oldu¤unu düflünerek kuflun peflinden gider. Çobanaldatan, yaral› gibi davranmaya devam ederek biraz daha uzaklafl›r. Böylece avc› hayvan› yuvas›ndan uzaklaflt›rmay› baflar›r.

Çobanaldatan

Foto¤raf: Frank V. Blackburn

Foto¤raf: Ali Alper Akyüz

Bombus

Tilki, kurt, porsuk, gelincik gibi hayvanlar› yavrular›yla oyun oynarken görmek mümkün. Yavrular neyi nas›l avlayabileceklerini, tehlikelerden nas›l kaçabileceklerini bu oyunlar sayesinde ö¤renirler. Saklan›rlar, güreflirler, kayarlar, koflarlar, atlarlar, z›plarlar. Dallar›, tafllar› oyuncak gibi kullan›rlar. Bu sayede de iyi birer avc› haline gelirler.

Tilki yavrular›

Burcu Meltem Ar›k burcu.arik@gmail.com

Bilim Çocuk

gozlemnisan08

6/6/08

10:38 PM

Page 48

Canl›lar› gözlemleyin. Kar›ncalar, kuﬂlar, çiçekler… Gözlemlerinizi bekliyoruz. um Oyunlar› Gözlemliyor

un, uzuneflek! Bu Benim en sevdi¤im oy › narken arkadafllar›m nedenle uzuneflek oy . Uzuneflek oyununda gözlemlemek istedim atlarken onu hep Mert, Efe’nin üzerinden inden atlamadan düflürüyor. Efe’nin üzer kadafllar›m›n h›zl›ca önce Mert ve di¤er ar i Efe’nin üzerine ellerin kofltuklar›n› ve sonra onun üzerinden koyup tüm güçleriyle gözlemledim. Bu atlamaya çal›flt›klar›n› ganlar›n bacaklar ve oyunda en önemli or . Ayr›ca, güçlü de eller oldu¤unu gördüm olmak gerekir! oruk Karakoç D

/ ‹stanbul Kültür 2000 ‹ÖO / 2-B

Arkadafllar›m Ben bir gün soka¤a ç›kt›¤›mda arkadafllar›mla oynarken bir yandan da onlar› gözlemledim. Oyun oynarken hepsinin çok mutlu, coflkulu olduklar›n› gözlemledim. Sürekli gülüyorlard›, e¤lendikleri yüzlerinden belli oluyordu. Oyun oynarken elbette ben de çok mutlu oluyordum. Çünkü oyun oynamak biz çocuklar için su içmek, yemek yemek gibi bir fley! Hatta oyun oynaman›n dondurmadan bile daha tatl› oldu¤unu düflünüyorum. Esin Zeybek Mediha Mahmutbey ‹ÖO / 4-A / Çamdibi / ‹zmir

Bilim Çocuk

Adres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi Gözlem Defterinizden Köﬂesi Atatürk Bulvar›/No: 221/06100/Kavakl›dere/Ankara

gozlemnisan08

6/6/08

10:38 PM

Page 49

Gökyüzünü Nerede Gözlemleyelim?

Basketbol Oynarken…

Akflam gökyüzüne bakt›¤›m›zda birçok y›ld›z görürüz. Asl›nda gördüklerimiz, y›ld›zlar›n yaln›zca birkaç›d›r. Çünkü y›ld›zlar Dünya’ya çok uzak ve ›fl›k kirlili¤i onlar› görmemizi engelliyor. Bunu ben de fark ettim. Gökyüzünü, yüksek yerlerden ve çok fazla ›fl›¤›n olmad›¤› alanlardan gözlemlemek daha kolay.

Havalar çok güzel oldu¤u için okul ç›k›fllar›nda arkadafllar›mla d›flar›da basketbol oynuyoruz. Onlar› gözlemlemek için bu kez oyuna kat›lmad›m. Arkadafllar›m›n oyun s›ras›nda çok heyecanland›¤›n› gördüm. Say› kaç›rd›klar› zaman k›z›p sinirleniyorlar. Birbirlerinden pas isterken daha h›zl› konufluyor ve ba¤›r›yorlar. Say› kazand›klar› zaman birbirlerine do¤ru koflup sar›l›yorlar. Yenen de, yenilen de sahadan mutlu bir flekilde ayr›l›yor. Çünkü oyun oynamak çok e¤lenceli!

Firdevs Dönmez

Görkem Beﬂik

50. Y›l ‹ÖO / 5-E / Yüksekova / Mardin

TEK ‹ÖO / 6-E / Gölbaﬂ› / Ankara

or Bitkim Geliﬂiy

k seviyorum. o ç i y e irm flt ti Ben bitki ye m. ‹lk e ifle koyuldu Bunun için yin um. ›n içine koyd b a k ir b › ¤ ra olarak, top ve ›n içine ektim ¤ ra p to r› la Tohum ¤› bir bitki olaca l ze ü g e rid sulad›m. ‹le i lar›n geliflimin umuduyla on a ›m. ‹lk bir haft d a fll a b e y e gözlemlem vam sulamaya de li n ze ü d a c n boyu me e hiçbir gelifl d im k it b k a c ettim. An yavafl ünde bitkim g i c in iz k e S . yoktu ci fllad›. Onbirin a b e y e m ü y yavafl bü klerini iyice büyüdü in rim ile k it b e günd na nemli olmas› ›n ¤ ra p To . fark ettim günde . Onüçüncü im tt e t a k ik d çok ¤ünüz ¤rafta gördü to fo rim ile k it b m. Çok mutluyu ›. flt la u ra a tl boyu

Yumuflayan Kemik Fen bilgisi ö¤retmenimiz bizden bir gözlem yapmam›z› istedi. Bir tavuk kemi¤i parças›n› sirke dolu kavanozun içine koydum. Kemi¤in sirke içindeki de¤iflimini gözlemlemeye bafllad›m. Kemik parças›, sirkeye koymadan önce çok sertti. Ancak, zaman içinde yavafl yavafl eridi¤ini gözlemledim. Sirkeden ç›kard›¤›m kemik parças› kolayca bükülüyordu. Hakan Atefl Nimet ‹ÖO / 7-B / Ere¤li / Zonguldak

t Hazel Cörü

/ 3-A Dörtçelik ‹ÖO rsa / Y›ld›r›m / Bu

Bilim Çocuk

bulusatolye

6/6/08

5:29 PM

Page 1

Asya, soluk solu¤a s›n›fa girdi. Öyle gürültü ç›karm›flt› ki tüm s›n›f ona bakt›. Bir an konuflamad›. Çünkü solu¤u kesilmiflti. Güçlükle “Bahçeye biri girmifl” dedi ve o, bunu der demez herkes bahçeye kofltu. Özenle yetifltirdikleri domatesler, biberler, salatal›klar yerli yerindeydi. Kimse bahçeye zarar vermemiflti. Ancak, gerçekten bahçeye biri girmiflti. Topraktaki ayak izleri bunun kan›t›yd›. Tuhaf olan bir fley daha vard›. Bu ayak izlerini kim b›rakm›flt›? Herkes Topak’a bakt›. Topak da yanlar›na gelmifl, merakla bak›yor ve kuyru¤unu sall›yordu. Ancak bu izler ona ait olamazd›. Hatta bu izler hiçbir canl›ya ait olamazd›. Bu iflin içinde bir ifl vard›! Anlayaca¤›n›z buluflçular, bu olay tam size göre. Bu izleri kim b›rakm›fl olabilir, bulun bakal›m!

Bahçeye kim girdi, bulabilir misiniz?

Bilim Çocuk

bulusatolye

6/6/08

5:29 PM

Page 2

den Neler in z ‹ k a y A Bir ? Ö¤renebiliriz Ayak izi, gizemli bir olay› çözmede önemli bir kan›tt›r. Ayak izinin boyu ve ad›mlar aras›ndaki uzakl›k ölçülür. Bu ölçümler, ayak izi sahibinin hangi yöne gitti¤i, ne tür bir ayakkab› giydi¤i, ayakkab› numaras›, boyunun uzunlu¤u gibi konularda ipuçlar› sa¤lar. Çizimler: Esin Özbek

Tu¤ba Can

Yeni Bir Gizli Mesaj Yazma Yöntemi Bulanlar Nisan say›m›zda yeni bir gizli mesaj yazma yöntemi bulman›z› istemifltik. Onlarca mektup geldi. Harfler, say›lar, iflaretler, flekiller, renkler, resimler, hatta difl macunu, tuz, mum, balon, kakao, ayna gibi maddeler ve malzemeler size esin kayna¤› olmufl ve böylece birbirinden ilginç yüzlerce mesaj yazma yöntemi ortaya ç›km›fl. Aferin size yarat›c›, ak›ll› ve bilim sever buluflçular! Bu arada flunu da fark ettik ve çok sevindik. Gizli mesajlarda en çok “Bilim Çocuk Dergisi’ni çok seviyorum.” “Bilim Çocuk’u Seviyorum.” cümleleri vard›. Bu yaz›y› aynadan okuyun.

Katk›da Bulunanlar Batuhan Özer – Erzurum / Büflra Gizem Gündüzöz – Ankara / ‹lknur Bayrakç› – Konya / Helin Mintafl – ‹zmir / Nurdeniz Acar, Halime Demiryülek – Antalya / Tu¤ba Kaplan – Antalya / Rumeysa Kart›n – Kayseri / Aylin Do¤an – Anamur, Mersin / ‹layda Ar›n – Ayd›n / Sidar Al›fl›k – Antalya / Fulya Hilal Erbafl› – Antalya / Umut Faruk Gökflan – Antalya / Esra Say›l – Antalya / Ahsen Bilge Bahad›r – Antalya / Büflra Demirda¤ – Antalya / Ezgi Evgall›o¤lu – Ankara / Mert Sar›ten – Antalya / Ümit Önder – Antalya / Sercan Ma¤dala – Antalya / Gamze Gürbüz – Antalya / ‹rem Ayd›n – Bornova, ‹zmir / Zeynep Alibaflo¤lu – ‹stanbul / Alperem Çümen – Tire, ‹zmir / Kaz›m Solak – Kütahya / Mustafa Talak – Antalya / Sude Ya¤mur Öztürk – Çivril, Denizli / Zeynep Do¤an – ‹stanbul / Deniz Melekcan Diflören – Eskiflehir / Sezin Özge Panavur – Osmaniye / ‹brahim Esendemir – Mardin / Esranur Acar – Gebze, Kocaeli / ‹rem Bulut – Konya / Nur Öztürk – Çanakkale / Bengü Erkli – Fatsa, Ordu / O¤uzhan Afacan – Ankara / Ayflegül Yeren Üçüncü, S›la Yüzer, Umut Aka, Atakan fiimflek, U¤ur Kolsal, Meryem fienyurt, Zeynep Gö¤ülgeren, Burak Kaya – Çanakkale / Deniz Özabat – ‹stanbul / Hakan Metin Özer – Ankara / ‹pek Yavuz – Antalya / Buket Köse – Kütahya / Esra Y›ld›r›m – Kütahya / Gülbeyaz K›l›ç – Kütahya / Bahar Ünal – Kütahya / Sadiye Gürer – Kütahya / Kübra Yenilmez – Kütahya / Rabia E¤iren – Kütahya / Tu¤ba Karateke – Kütahya / fiule Art›k – Kütahya / Seda Yang›n – Kütahya / Ramazan Gökmen – Kütahya / Hüseyin Ak – Kütahya / Asl› Vural – Kütahya / Ayfle Türk – Kütahya / Enes Duman – Kütahya / Harun Can – Kütahya / Y. Emre Sert - Kütahya Siz de bu köfleye kat›da bulunmak isterseniz adresimiz: TUB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi / Bulufl Atölyesi Köflesi / Atatürk Bulvar› No 221/ Kavakladere / 06100 / Ankara Bilim Çocuk

ocakevde

6/7/08

10:45 AM

Page 1

Misket oynamay› sever misiniz? Bu oyunun en e¤lenceli yan› misketleri birbirine çarp›flt›rmakt›r. Peki, misketler çarp›flt›klar›nda ne olur? Yuvarlanan bir misket düflünün. Bu misketin, hareket eden her nesnede oldu¤u gibi, hareket etti¤i sürece sahip oldu¤u bir enerji vard›r. Bu enerjiye “momentum” denir. Hareket eden misket, hareketsiz duran ikinci bir miskete çarpt›¤›nda bu enerji ikinci miskete aktar›l›r. Bunun sonucunda ikinci misket hareket eder. Gelin, bunun nas›l oldu¤unu basit bir deneyle görelim…

Bilim Çocuk

ocakevde

6/7/08

10:45 AM

Page 2

‹lk olarak bir yol haz›rlay›n. Bunun için yap› oyunca¤› parçalar›n› birbirine ekleyerek yol kenar›ndaki korkuluklar› oluflturun. Bu korkuluklar›n uzunlu¤unun yaklafl›k 30 cm olmas›n› sa¤lay›n. Korkuluklar› birbirine paralel ve aralar›nda 5 cm uzakl›k olacak flekilde yerlefltirin.

Birinci misketi yolun bafl›na, ikinci ve üçüncü misketi de 2 – 3 cm arayla yolun ortas›na yerlefltirin. Birinci misketi yuvarlayarak ikinci misketi vurmaya çal›fl›n. Ne oldu¤unu gözlemleyin. Birinci misket, ikinciye çarpar ve durur. ‹kinci misket harekete geçerek üçüncüye çarpar ve durur. Ard›ndan üçüncü misket harekete geçer. Üçüncü misket de bir süre sonra durur. Böylece momentum birinciden ikinciye, ard›ndan üçüncü miskete aktar›l›r. Ancak her zaman bafllang›çta var olan momentum miktar› ayn› kal›r. Yol ortas›na koydu¤unuz misket say›lar›n› art›rarak farkl› denemeler de yapabilirsiniz. Misket say›s› artt›¤›nda sonuç de¤iflir mi?

ﬁunu da Deneyin: momentumu Topla oynanan hangi oyunlarda gözlemleyebilirsiniz? Esra Tok Kaynak http://www.scholastic.com/MAGICSCHOOLBUS/simplescience/archive/labs/force.htm

Bilim Çocuk

gokyuzu2

6/9/08

5:14 PM

Page 1

Gökyüzündeki Üçgen Yaz Üçgeni do¤u ufkunda yükselirken, arkas›ndan yeni tak›my›ld›zlar do¤uyor. Yunus, Kalkan, Yay ve Akrep Tak›my›ld›zlar› kuzeydo¤udan güneydo¤uya do¤ru s›ralan›yor. Batan tak›my›ld›zlara da art›k Vaflak ve Yengeç Tak›my›ld›zlar› efllik ediyor. ‹lerleyen saatlerde Aslan Tak›my›ld›z›’n›n da birkaç y›ld›z› gözden kayboluyor. Bugünlerde hava karard›¤› andan itibaren “Yaz Üçgeni”ni rahatl›kla gözlemleyebiliyoruz. Yaz Üçgeni, yaz aylar›nda gökyüzünde gördü¤ümüz en parlak üç y›ld›zdan olufluyor. Bu üçgenin y›ld›zlar› üç farkl› tak›my›ld›za ait. Bu y›ld›zlardan biri, Çalg› Tak›my›ld›z›’n›n en parlak y›ld›z› Vega. Çalg› Tak›my›ld›z›, bitiflik duran küçük bir üçgen ve paralelkenardan olufluyor. Bu tak›my›ld›z, gökyüzünde görülen en küçük tak›my›ld›zlardan biri. Yaz Üçgeni’ni

6 Temmuz’da Satürn, Mars, Ay ve Aslan Tak›my›ld›z›’n›n parlak y›ld›z› Regulüs yan yana gözleniyor. Günefl batt›ktan hemen sonra bat› ufkundaki bu görüntüyü kaç›rmay›n. oluflturan di¤er y›ld›z›n ad› Deneb. Bu y›ld›z, Ku¤u Tak›my›ld›z›’n›n en parlak y›ld›z›. Ku¤u Tak›my›ld›z› gökyüzünde büyük bir art› iflaretine (+) benzetilir. Üçgen’in di¤er köflesindeki y›ld›z›n ad› da Altair. Bu, Kartal Tak›my›ld›z›’n›n en parlak y›ld›z› . Kartal Tak›my›ld›z›’n›n yeri, Altair’in iki yan›nda bulunan y›ld›zlar sayesinde kolayca bulunur. Gözümüzü bir süre kapal› tutup, do¤u ufkunun biraz üzerine bakt›¤›m›zda Yaz Üçgeni’ni oluflturan bu üç y›ld›z› kolayca fark

Bilim Çocuk

gokyuzu2

6/9/08

5:14 PM

Page 2

ederiz. Böylece tak›my›ld›zlar› bulmam›z da daha kolay olur. Mars ve Satürn, Haziran ve Temmuz aylar›nda Aslan Tak›my›ld›z› do¤rultusunda gözleniyor. Mars gözlemi için iki önemli günü kaç›rmamak gerek! 6 Temmuz’da Regulüs, Mars, Satürn ve Ay birbirlerine yak›n konumdalar. 9 ve 10 Temmuz tarihlerinde de Mars ve Satürn yan yana olacaklar. Satürn, Mars’a göre daha parlak oldu¤u için ay›rt etmekte zorlanmayaca¤›z. Günefl batt›ktan sonra bat› ufkuna do¤ru bakarsak, iki gezegeni ve Aslan Tak›my›ld›z›’n› bulabiliriz. Aslan Tak›my›ld›z›’n› bulmak için bir ipucu: Aslan’›n bafl›, ters yöne bakan bir soru iflaretine benziyor.

20 Haziran gecesi Jüpiter ve Ay, Yay Tak›my›ld›z› do¤rultusunda gözleniyor. Güneﬂ batt›ktan sonra do¤u ufkuna bakt›¤›m›zda bu üçlünün do¤uﬂunu izleyebiliriz.

Jüpiter’i, Yay Tak›my›ld›z› do¤rultusunda gözlemleyebiliyoruz. Haziran ve Temmuz ay›nda Yay Tak›my›ld›z› ve Jüpiter,

önümü 21 Haziran Yaz Günd

yapmak için di¤er 21 Haziran’da gözlem zaman›m›z var. günlere göre daha az en uzun gündüzü ve Çünkü 21 Haziran’da uz. Güney en k›sa geceyi yafl›yor ar bizden daha yar›mkürede yaflayanl ar en k›sa gündüzü flansl›. Orada yaflayanl yacaklar. Bu ve en uzun geceyi yafla yar›mkürede tarihten itibaren kuzey geceler uzamaya gündüzler k›salmaya ve bafllayacak.

Günefl batt›ktan bir süre sonra güneydo¤u ufkunda yükseliyor. Yay Tak›my›ld›z›’n›, demli¤e benzeyen fleklinden bulabiliriz. Bulamazsak, Jüpiter ola¤anüstü parlakl›¤›yla bize yol gösterebilir. Özellikle 20 Haziran gecesi Jüpiter ve Ay’›n birlikte do¤uflunu kaç›rmay›n! Merkür’ü gözlemek için en uygun gün de 1 Temmuz,. Bu günün sabah› Günefl do¤madan uyan›rsak, hava ayd›nland›¤› s›rada, do¤u ufkunda Merkür’ü gözlemleyebiliriz. Burcu Parmak

Ay’›n Halleri 18 Haziran: Dolunay

26 Haziran: Sondördün

03 Temmuz: Yeniay

10 Temmuz: ‹lkdördün

Bilim Çocuk

bilgisayarmayis

6/9/08

4:08 PM

Page 1

“Eee PC” sonunda geldi! Son y›llarda, çocuklar için özel olarak tasarlanan dizüstü bilgisayar modelleri giderek ço¤al›yor. ‹flte bunlardan biri olan “Asus Eee PC”, sonunda Türkiye’de de sat›fla sunulmaya baflland›. “Eee PC”nin boyutlar› neredeyse bir okul defteri kadar ve 1 kilogramdan daha hafif. Buna karfl›n bilgisayarda kamera ve kablosuz ba¤lant› dahil hemen her özellik var. Ayr›ca, Windows XP ve Linux iflletim sistemlerini çal›flt›rabiliyor ve bir bilgisayarda yapabilece¤iniz hemen her fleyi yapman›za izin veriyor. Bilgisayar›n küçük olmas›ndan dolay› klavyesindeki tufllar biraz s›k›fl›k

Uzay›n Derinliklerini Ekran›n›za Taﬂ›y›n

urup, evrenin uzak Bilgisayar›n›z baﬂ›na ot lculu¤a ç›kmaya ne köﬂelerine do¤ru bir yo dersiniz?

Bilim Çocuk

Eee PC, küçücük boyutlar› sayesinde her yere kolayca taﬂ›nabiliyor duruyor, ancak bu, çocuklar›n kullan›m› aç›s›ndan kolayl›k sa¤l›yor. Ayr›nt›l› bilgi için eeepc.asus.com/tr/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Gökyüzünün ve uzay›n derinliklerini keflfetmeye merakl›y›m, ama bir teleskopum bile yok diyorsan›z bilgisayar›n›z›n ekran› ne güne duruyor? Geçti¤imiz aylarda Google Sky sitesi aç›lm›flt› (www.google.com/sky). fiimdi de Microsoft evrende sanal bir tur atman›z› sa¤layacak Worldwide Telescope sitesini açt›¤›n› duyurdu (www.worldwidetelescope.org). Her iki site de, Günefl Sistemi’nden bafllay›p, evrenin en uzak köflelerine kadar uzanan bir gezintiye ç›kman›z› sa¤l›yor. Yolda karfl›n›za ç›kacak olan y›ld›zlara, gökadalara ve türlü gök cisimlerine yak›ndan da bakabilirsiniz.

Levent Daﬂk›ran

sorunmart

6/9/08

4:11 PM

Page 1

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köﬂesi Atatürk Bulvar› No:221 Kavakl›dere/06100/Ankara

A¤açlar nas›l meyve üretir? Kader Dumanl› Atatürk ‹ÖO 4/B Büyükorhan / Bursa

Pek çok meyve a¤ac› ilkbaharda çiçek açar. Meyveler, bu çiçeklerden geliflir. Çiçeklerin difli ve erkek organlar› vard›r. Bunlar, çiçeklerin renkli yapraklar›n›n ortas›nda yer al›r. Difli organ›, daha ince ve genelde birden çok say›da olan erkek organlar çevreler. Erkek organlar›n bafl k›sm›nda çiçektozlar› üretilir. Çiçektozlar› rüzgârla ya da böcekler yard›m›yla tafl›narak difli organ›n üzerine bulafl›r. Çiçektozunda bulunan erkek üreme hücresi, yani “sperm” difli organ›n içine geçer. Sperm, difli organ›n en alttaki genifl bölümünün içinde bulunan yumurtaya ulafl›r. Burada yumurta ve sperm birleflir. Bunun sonucunda tohum geliflmeye bafllar. Bu s›rada tohumun çevresinde bol besin içeren kal›n etli bir yap› oluflur. ‹flte bu, “meyve”dir. Meyvenin oluflmaya bafllamas›yla çiçe¤in renkli yapraklar› sarar›p solar, difli ve erkek organlar da giderek küçülüp ortadan kaybolur.

Gözlerimizi neden s›k s›k k›rpar›z? Gizem Uysal Gürbüz Bora ‹ÖO

Göz k›rpmak, istemsizce yapt›¤›m›z hareketlerden biridir. Gözümüzde bulunan gözyafl› bezleri gözyafl› salg›lar. Gözümüzü k›rpt›¤›m›zda gözyafl› gözümüze yay›l›r. Gözyafl›, gözümüzü temizlemeye ve nemlendirmeye yarar. Bu temizleme ifllemini yaklafl›k 4-6 saniyede bir gözlerimizi k›rparak fark›nda olmadan tekrarlar›z. Bu k›sac›k ifllem sonras›nda gözyafl›n›n fazlas› göz kapa¤›m›zdaki küçük kanallarla burnumuza gider. Böylece havadan gözümüze gelmifl olan çok küçük toz parçac›klar› da gözümüzden uzaklaflt›r›lm›fl olur. Meltem Yenal Coflkun Çizimler: Ayfle ‹nan Alican

Bilim Çocuk

dusunmart8

6/9/08

5:24 PM

Page 1

Jaguar Ya¤mur Ormanlar›’nda! Ya¤mur ormanlar›nda yaflayan jaguar av aramak için yürüyüfle ç›km›fl. Yürüyüfl s›ras›nda önce tapir, sonra tukan, sonra da kurba¤ayla karfl›laflm›fl. Yoluna devam etmifl; o da ne? Jaguar›n karfl›s›na yine s›ras›yla bir tapir, bir tukan ve bir kurba¤a ç›km›fl. Bu, hep böyle devam etmifl. Peki jaguar en sonunda nereye ulaflm›fl? Unutmay›n, jaguar çapraz ilerleyemiyor.

Zehirli kurba¤a

Bilim Çocuk

Yaprak kesen kar›ncalar

dusunmart8

6/9/08

5:24 PM

Page 2

Bilmecelerle Hayvanlar›n Peflinde! Ya¤mur ormanlar›nda pek çok hayvan türü yaflar. Bu hayvanlar›n baz›lar› bu sayfalarda gizlenmifl. Bilmecelerdeki ipuçlar›n› kullanarak bu hayvanlar› bulabilir misiniz?

1 “Mavilerin kral›” derler bana, Uçar›m parlak mavi kanatlar›m› ç›rpa ç›rpa, Düﬂmanlar›m›n gözleri kamaﬂ›r, Beni yakalayamaz, elden kaç›r›r!

Makav

Herkes uyur, ben kalkar›m, Gündüz de¤il, gece yaﬂar›m. Kocaman gözlerimi açar, yemek arar›m. Bitkilerin aras›na bak, ben oraday›m!

Yaprak yaprak dolaﬂ›r›m, Kesti¤im yapraklar› toprak alt›na taﬂ›r›m Ara s›ra bitkilere t›rmansam da Ben yere en yak›n olan›m.

4 Tukan

Turuncudur parmaklar›m, Çok zehirliyim, yaklaﬂan› yakar›m! Ne gökteyim, ne dalda, Benim yerim yere çok yak›n!

5 Biraz tuhaft›r benim ad›m, Ama çok güzel bir papa¤an›m. Hep arkadaﬂlar›mla uçar›m, Gö¤e en yak›n olan›m.

6 Lemur

Önce meyveyi tümüyle yutar›m, Çekirdeklerini sonra ay›klar›m. O kocaman gagamla Hemencecik göze çarpar›m.

Düzelti: May›s 2008 say›m›zda yay›mlanan "Sütün Yolculu¤u" yaz›s›nda "Süt, bu kaplar›n içinde so¤utularak s›cakl›¤› 40 C dereceye düflürülür." cümlesi yanl›flt›r. Do¤rusu "Süt, bu kaplar›n içinde so¤utularak s›cakl›¤› 4 dereceye düflürülür." fleklinde olacakt›r. Düzeltir, özür dileriz.

Kaç T›rt›l Var?

Gölgeniz kelebekleri korkutabilir.

Kelebek Gözlemcisinin S›rlar›...

Gölgenize bile dikkat edin.

Güneﬂ 45 YTL biriktirmiﬂ.

Biriktirmiﬂ?

Güneﬂ, Ne Kadar Para

B seçene¤i

Ç›lg›nkanatl›lar Ailesinden misin?

Üçüncü terazide 7 t›rt›l var.

Banu Binbaﬂaran Tüysüzo¤lu Çizimler: P›nar Büyükgüral

Mavi imparator

satrantemm copy

6/9/08

4:23 PM

Page 1

Kahraman Piyonlar–2 Önceki say›lar›m›zda, tahtan›n en küçük tafllar› piyonlar›n son karede vezire ya da baflka bir tafla dönüflümünü anlatm›flt›k. Bu say›m›zdaysa, ilk karedeki serüvenlerini anlatmak istiyoruz. Satranç oyununu ilk gelifltirenler bafllang›çta, piyonlara ilk hamlede bir kare ilerleme hakk› tan›m›fl. Epeyce bir süre sonra oyunun kurallar›nda yeni düzenlemeler yap›lm›fl. Piyonlara da ilk hamlede iki kare ilerleme hakk› verilmifl. ‹flte “geçerken al›fl” kural› da böylece ortaya ç›km›fl. fiimdi bu kural› nas›l uygulamam›z gerekti¤ini afla¤›daki diyagramlarda görebiliriz.

2. ‹lk hamlesinde beyaz 2 kare ilerler. Ulaﬂt›¤› karenin yan›nda siyah bir piyon vard›r.

3. Bu durumda siyah piyon beyaz piyonu 1 ad›m ilerlemiﬂ gibi al›r.

1. Hamle s›ras› beyazdad›r.

Bilim Çocuk

Hamlelerin yaz›l›ﬂ› ﬂöyle: 1. d4 cxd3 Bir kural daha: Elbette geçerken almak zorunlu de¤il. Ancak almak

gerekliyse bunu hemen yapmak en uygunu. E¤er baflka bir hamle yap›ld›ysa art›k geçerken alma ifllemi yap›lamaz. Piyonun 2 kare ilerlemesi zorunlu. Ayr›ca bu kural yaln›zca piyonlar aras›nda uygulan›r. Piyonlar di¤er tafllar› geçerken alamazlar. Bir örnek daha:

Bu oyunda siyah, e7 karesindeki piyonu e5 karesine oynam›ﬂ. d5 karesindeki beyaz piyon “geçerken al›ﬂ” yapabilir mi? “Evet” diyenler bildi (dxe6)! Çünkü kural neydi hat›rlay›n "2 kare ilerlemek ve yan yana durmak". Emine Sanl›

nisanmektup

6/9/08

5:34 PM

Page 1

mektup kutusu Merhaba Bilim Çoc uk ve Çal›ﬂanlar›,

Sevgili Bilim Çocuk,

Hepinizi çok seviyorum . Bilim Çocuk’un 121. say›s›nda orada yap›la nlar› çok güzel anlatm›fls›n›z. Benim de orada çal›flas›m geldi. Bunu, samimi olarak sö ylüyorum. Dergideki tüm çizimler ve yaz›lar harika! Görüflmek üzere Bilim Çocuk çal›fla nlar›! Kolay gelsin. Nurdan Ge

nç Pilot Sanayi ‹ÖO/6-A/Os mangazi/Bursa

Daha ilk Derginizle henüz bu y›l tan›flt›m. daha önce al›fl›mda çok be¤endim. Keflke . Her ay›n tan›saym›fl›m diye düflünüyorum resim 15’ini iple çekiyorum. Size soru ve ki “Ur’un gönderece¤im. Nisan say›s›nda Derginizi çok Kraliyet Oyunu” çok ilgimi çekti. devam›n› be¤endim. TÜB‹TAK’›n baflar›lar›n›n diliyorum.

Yasemin Köse bul Turgut Reis ‹ÖO/3-A/Silivri/‹stan

Sevgili Bilim Çocuk, Derginizi befl ayd›r al›yorum. Yer verdi¤iniz konular genellikle fen ve teknoloji dersimizin ünitelerine uyuyor. Ablam Bilim ve Teknik’i okuyor. Bilim Çocuk’u almam› da bana ablam önerdi. Ayr›ca ö¤retmenimiz de derginizi öneriyor. Derginizde en çok Buket Anlat›yor ve Düflünerek E¤lenelim bölümlerini seviyorum. Bilim Çocuk Kartlar› bizi daha çok bilgi sahibi yap›yor. Bilim Çocuk’u her çocuk almal›! Bu arada bir fley soraca¤›m: Merakl› Minik Dergisi ayr› m› sat›l›yor? Bir kez Bilim Çocuk’tan ç›km›flt›. Yafl›ma uygun olmasa da Merakl› Minik okumak çok hofluma gidiyor. P›nar Esentürk fiükrü Yemenicio¤lu ‹ÖO/4-B/‹stanbul

Dergisi Merakl› Minik kulöncesi TÜB‹TAK’›n o in çocuklar iç ir bilim haz›rlad›¤› b kl› Minik, dergisi. Mera ya ç›k›yor ve a s a y i p e d n i ’ ük her ay›n 1 e ya da büy d n i r e l i y a b gazete sat›l›yor. marketlerde Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köﬂesi Atatürk Bulvar› No:221/ Kavakl›dere/06100/Ankara

Sevgili Bilim Çocuk, Her say›n›z› merakla ve severek okuyorum. En çok Bilim Çocuk Kartlar›’ndaki bilgileri ve karikatürlerinizi seviyorum. S›n›f›mda da Bilim Çocuk okuyanlar var. Hepsi de Bilim Çocuk’u çok seviyor. Her ay›n 15’i gelmeden dergiyi sormaya baﬂl›yorum. Sizi çok seviyorum. Yi¤it Kemal A¤aç Nuh Eskiyapan ‹ÖO/4-H/Ankara

Arkadafllar, Bizler Gaziosmanp afla ilçesi Cumhu riyet ‹lkö¤retim Okulu 5-F s›n›f› ö¤rencile riyiz. Bilim Çocuk derg isinin 3 y›ld›r peflin deyiz. Bilim Çocuk, Atatürk’ü n ilim ve bilime ve rdi¤i önemi bize anlatan en güzel dergi. Bilim Çocuk okunmadan bilg ili çocuk olunmuy or. Haydi arkadaflla r el ele verelim Bi lim Çocuk okuyal›m. Hepinize baflar›la r dileriz. Gaziosmanpa

ﬂa Cumhuriye t ‹lö¤retim Ok ulu 5-F s›n›f› ö¤re ncileri

haziran_sizdengelenler:Layout 1

6/10/08

2:14 AM

Page 60

Dünyada Barış Keşke hep dünyada Barış olsa... nsanlar hep dost olsa... Hep kalbimiz Sevgi dolsa Dünya çocuklarla, Hep güleryüzle dolsa... t Yücebaş Hasan Yiği Giresun

Merve Kaylı

O / 3-C / Cumhuriyet İÖ

Atatürk İÖO / 2-B / Baskil / Elazığ

Merve Yeşildağ Karagümrük İÖO / 3-A

Gizem Yurdadur

Milli Zafer İÖO / 3-A / Çanakkale

Sena Sümer Barbaros İÖO / 2-B / Sarıkaya / Yozgat

H. Yiğit Taş

Nurettin Ersin İÖO / 2-B / Ankara

Bilim Çocuk

en Nesrin Gez

İstanbul İÖO / 7-B / Galatasaray

alçın Kerem Aky

mit O / 3-C / İz Hızır Reis İÖ

haziran_sizdengelenler:Layout 1

6/10/08

2:15 AM

Page 61

Tuğçe Çelik A / Malatya Sofular İÖO / 3-

u zlı Kadıoğl Zeynep Na A / Sivas 1Ülkü İÖO /

Başak Yıldız Bahar İÖO / 2-D / Eryaman / Ankara

Kelebek Bahar gelince, doğa yeşerince Uçar çiçek bahçelerinde O narin kanatlarını Çarpar gönlünce Uçar güzel kelebeğim. Sarı, mor, mavidir kanatları Sakın dokunmayın o tülden kanatlara Dökülür tozları, uçamaz bir daha

Şule Pekötek Fatma Sena Toy

Çağlayan Memduh Gülseçen İÖO / 2-A / Osmangazi / Bursa

isa Gazi İÖO / 1-B / Man

Çiçekler seninle güzel Doğa seninle güzel Baharın renkli çiçekleri Seninle daha da güzel Uç benim güzel kelebeğim Özgürlüktür senin adın O kısacık ömrüne Kocaman bir dünya sığdırdın. Sıla Aleyna Özden Rauf Orbay İÖO / 3-F / Çankaya / Ankara

Şeyma Göner

t Şakır Ekrem Mer ul

yaş / İstanb Ana sınıfı / 6

ir / Bandırma / Balıkes Cumhuriyet İÖO / 4-B

n t

Şule Bilici dak uma / Zongul / 1-A / Çayc O İÖ r le hi pa Si

Adres TÜBİTAK Bilim Çocuk Dergisi/ Sizden Gelenler Köşesi/ Atatürk Bulvarı/ No:221/06100/ Kavaklıdere/Ankara

Yasemin Yazıcı 60. Yıl Sarıgazi İÖO / 4-B / İstanbul

Bilim Çocuk

buketcizim

6/9/08

5:02 PM

Page 2

buketcizim

6/9/08

5:02 PM

Page 3

Bu say›m›zda, Yi¤it Özgür'ün May›s 2003 say›s› için haz›rlad›¤› "Buket Anlat›yor" köﬂesine yer veriyoruz.

kitap

6/9/08

5:00 PM

Page 1

Kanatl› Kediler Masal› 1 - Dört Yavru Yazan: Ursula K. Le Guin Resimleyen: S. D. Schindler Çeviri: Naz Beykan Gün›fl›¤› Kitapl›¤› Telma, Robin, Ceymi ve Hena… Bayan Emma Tekir’in dört kanatl› yavrusu! Bayan Tekir, yavrular›n›n kanatl› olmalar›n›n garipli¤inin fark›nda ama bunun nedeni bilmiyor. Bu durum onu rahats›z etse de, yavrular›n›n yaflad›klar› kentten kaç›p kurtulabilmeleri için bunun iyi bir özellik oldu¤unu düflünüyor. Çünkü bu kentte yaflamak gün geçtikçe daha da zorlafl›yor. “Dört Yavru” adl› öykü, yavrular›n kentteki yuvalar›ndan, annelerinden ayr›lmalar›yla bafll›yor. O andan sonra da onlar› tümüyle yeni bir yaflam bekliyor. Robin’in akflam yeme¤ini rastlant› sonucu bulmas›, Ceymi’nin onu kovalayan baykufltan kaçarken yaralanmas›, gece de¤il gündüz avlanmalar› gerekti¤ini anlamalar› ve

Bilim Çocuk

onlar› kedi mamas›yla beslemeye bafllayan iki çocukla tan›flmalar›... “Dört Yavru” Ursula K. Le Guin’in yazd›¤› “Kanatl› Kediler Masal›” dizisinin ilk kitab›. Masallar›n güzelli¤ini okurlara an›msatan dizi “Yuvaya Dönüfl”, Yeni Arkadafl” ve “Kentte Tek Bafl›na” ile tamamlan›yor. Dizinin ilk iki kitab› yay›mland›. Di¤er iki kitap da yak›nda okurlarla buluflacak. Meltem Yenal Coflkun

subatabone

6/9/08

6:15 PM

Page 3

www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk B ‹ L ‹ M

Ç O C U K

D E R G ‹ S ‹

A B O N E

ADI

: .....................................

SOYADI

: .....................................

ADRES‹

: .....................................

F O R M U

....................AYINDAN ‹T‹BAREN YEN‹ ABONE OLMAK ‹ST‹YORUM.

TAR‹H : .... / ..... / ..........

‹MZA :................

...................................... SEMT

: . . . . . . . . . . . . POSTA KODU: . . . . . . . . . . .

‹LÇE

: . . . . . . . . . . . . . ‹L : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

TELEFON : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FAKS

POSTA ÇEK‹ ‹LE

:Bilim ve Teknik Dergisi

101621

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

:Güvenevler ﬁubesi

8786897-5001

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

: ..................................... KART NO:

12 SAYI 30,00 YTL SON KUL. TAR‹H‹ ....... / ......./...............

YURTDIﬁINDAN ABONE OLMAK ‹Ç‹N 40 Euro, 50 USD

Yurtd›fl›ndan havale ile aboneliklerde: Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fiubesi 6360428-5002 no'lu USD hesab› Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fiubesi 6360428-5003 no'lu Euro hesab›

Abone formu ve ödeme dekontu faksland›ktan hemen sonra teyit için lütfen (312) 467 32 46 nolu telefonlar› aray›n›z.

ABONEL‹K ÜCRET‹N‹ YATIRDIKTAN SONRA, BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE POSTALAYINIZ. FAKSLARSANIZ TEY‹T ‹Ç‹N 0 312 467 32 46 NOLU TELEFONU MUTLAKA ARAYINIZ. TÜB‹TAK Abone Servisi: Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara Tel: (312) 467 32 46 Faks: (312) 427 13 36

online abonelik

B ‹ L ‹ M

2002 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

......................................................................

WEB SAYFAMIZI TIKLAYINIZ...

2003 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................❏

2004 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................❏

2005 y›l› tek cilt tak›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30,00 YTL

..................................................................❏

www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk

toplu aboneliklerde

kapak fiyat› üzerinden

Ç O C U K

D E R G ‹ S ‹

E S K ‹

Tek say›lar, istedi¤iniz say›y› iﬂaretleyiniz. Bir say› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3,00 YTL’dir ❏109 ❏110 ❏111 ❏112 ❏113 ❏114 ❏115 ❏116 ❏117 ❏118 ❏119 ❏120 ❏121 ❏122 ❏123 ❏124 ❏125

indirim! TOPLU ABONEL‹KLERDE

i için % 25 r e z ü e v t e d a 10 % 30 n i ç i i r t ve üze e d a 5 2

ADRESE GÖNDER‹LECEKT‹R.

‹nternet yoluyla yurtd›fl›ndan abone olmak isteyenler 12 Euro, 14 USD karfl›l›¤›nda bir y›ll›k e-dergi aboneli¤ine ve arflive eriflim hakk›na sahip olacaklar. DERG‹ ÜCRET‹N‹ YATIRDIKTAN SONRA, BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE MUTLAKA POSTA YA DA FAKS YOLU ‹LE ADRES‹M‹ZE ULAfiTIRINIZ. TÜB‹TAK Abone Servisi: Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara Tel: (312) 467 32 46 Faks: (312) 427 13 36

e-dergi Bir y›ll›k abonelik ücreti

20 YTL M ‹ N ‹ K

D E R G ‹ S ‹

TEK ADRES

KULLANILACAKTIR. DERG‹LER‹N TAMAMI HER AY BEL‹RT‹LEN

Bilim Çocuk Bilgisayar›n›zda

M E R A K L I

S A Y I L A R

A B O N E

F O R M U

Meiraikl› Mnk www.biltek.tubitak.gov.tr/merakliminik

ADI

: .....................................

SOYADI

: .....................................

‹stedi¤iniz say›y› iﬂaretleyiniz. (Bir say› 3,00 YTL’dir)

ADRES‹

: .....................................

8 ❏ 9 ❏ 10 ❏ 11 ❏ 12 ❏ 13 ❏ 14 ❏ 15 ❏ 16 ❏ 17 ❏ 18

SEMT

: . . . . . . . . . . . . POSTA KODU: . . . . . . . . . . .

‹LÇE

: . . . . . . . . . . . . . ‹L : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

......................................

TELEFON : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FAKS

: .....................................

Eski Say›lar

....................AYINDAN ‹T‹BAREN YEN‹ ABONE OLMAK ‹ST‹YORUM.

TAR‹H : .... / ..... / ..........

‹MZA :................

POSTA ÇEK‹ ‹LE

:Bilim ve Teknik Dergisi

101621

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

:Güvenevler ﬁubesi

8786897-5001

No’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

12 SAYI 30,00 YTL

YURTDIﬁINDAN ABONE OLMAK ‹Ç‹N 40 Euro, 50 USD

Yurtd›fl›ndan havale ile aboneliklerde: Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fiubesi 6360428-5002 no'lu USD hesab› Ziraat Bankas› Tunal›hilmi fiubesi 6360428-5003 no'lu Euro hesab›

KART NO: SON KUL. TAR‹H‹ ....... / ......./...............

Abone formu ve ödeme dekontu faksland›ktan hemen sonra teyit için lütfen (312) 467 32 46 nolu telefonlar› aray›n›z.

subatabone

6/9/08

6:15 PM

T Ü B ‹ T A K

Page 4

K ‹ T A P L A R I

‹ S T E K

F O R M U

30 YTL’YE KADAR OLAN S‹PAR‹fiLER‹N‹ZDE K‹TAPLARIN TOPLAM BEDEL‹NE 5 YTL POSTA ÜCRET‹ EKLEYEREK ÖDEME YAPINIZ. 30 YTL VE ÜSTÜ S‹PAR‹fiLERDE POSTA ÜCRET‹ TÜB‹TAK’A A‹TT‹R. BU FORMU ÖDEME DEKONTUYLA B‹RL‹KTE AfiA⁄IDAK‹ ADRES‹M‹ZE YA DA 0 (312) 427 09 84 NO’LU FAKSA ULAfiTIRINIZ.

POSTA ÇEK‹ ‹LE

: Bilim ve Teknik Dergisi

101621

no’lu hesab›n›za yat›rd›m.

Z‹RAAT BANKASI

: Güvenevler ﬁubesi

8786897-5001

no’lu hesab›n›za yat›rd›m.

......................................

Tutar›, Kredi Kart› Hesab›mdan Al›n›z.

ADI SOYADI TELEFON FAKS E-POSTA ADRES‹

: : : : : :

SEMT / ‹LÇE : ‹L : POSTA KODU : YAﬁI : Ö⁄REN‹M DURUMU : C‹NS‹YET‹ :

KRED‹ KARTI NO:

SON KULLANMA TAR‹H‹ ...... / ...............

.................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. .................................. ..................................

TAR‹H :........ / .................... / ............

‹MZA :.......................................

TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar› Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 ANKARA Tel: 0 (312) 427 33 21 - 468 53 00 / 2100- 3636 Faks: 0 (312) 427 09 84 ‹nternet: kitap.tubitak.gov.tr e-posta: kitap@tubitak.gov.tr

30 YTL’YE KADAR OLAN S‹PAR‹ﬁLER‹N‹ZDE K‹TAPLARIN TOPLAM BEDEL‹NE 5 YTL POSTA ÜCRET‹ EKLEYEREK ÖDEME YAPINIZ. 30 YTL VE ÜSTÜ S‹PAR‹ﬁLERDE POSTA ÜCRET‹ TÜB‹TAK’A A‹TT‹R.

Erken Çocukluk Kitapl›¤› (0-8 yafl) 3-6 yafl 132 Büyüklükler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. Bas›m 133 fiekiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. Bas›m 134 Ölçmeye Bafllamak . . . . . . . . . . . . . . . . . .15. Bas›m 135 Zaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 151 Renkler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15. Bas›m 152 Karfl›tl›klar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15. Bas›m 153 Farkl› Olan› Bul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. Bas›m 154 Rakamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. Bas›m 169 Saymaya Bafllamak . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. Bas›m 170 10’a Kadar Saymak . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. Bas›m 171 Toplamay› Ö¤renmek . . . . . . . . . . . . . . . .14. Bas›m 172 Ç›karmay› Ö¤renmek . . . . . . . . . . . . . . . .14. Bas›m 209 Nokta Birlefltirmece - Deniz K›y›s› . . . . . . .2. Bas›m 210 Nokta Birlefltirmece - Dinozorlar . . . . . . . .2. Bas›m 211 Nokta Birlefltirmece - Do¤a . . . . . . . . . . . .2. Bas›m 212 Nokta Birlefltirmece - Makineler . . . . . . . .2. Bas›m 213 Nokta Birlefltirmece - Uzay . . . . . . . . . . . . .2. Bas›m 214 1001 Hayvan› Bulun . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Bas›m 215 Nokta Birlefltirmece - Hayvanlar . . . . . . . .2. Bas›m 220 Ya¤murlu Bir Gün (Sünger Ciltli) . . . . . . . .1. Bas›m 221 Kelebek (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 224 Ay'da (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 225 Yuvada (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 253 At›k m›? Hiç Dert De¤il! . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 255 Kültürlü Kurt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 256 Çiftlikte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 256 Çiftlikte (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Dinozor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 257 Dinozor (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Deniz K›y›s›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 257 Deniz K›y›s›nda (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 Karl› Bir Gün . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 257 Karl› Bir Gün (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Yeralt›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 275 Yeralt›nda (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . .2. Bas›m 276 1001 Minik Hayvan› Bulun . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

6 yaﬂ +

105 Deneylerle Bilim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 110 Yeryüzünde Yaﬂam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Deneyler Anas›n›f›, 1, 2, 3 . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 223 Deneylerle Bilim 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 Çevremiz ve Biz - Evren . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 269 Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincab› .1. Bas›m 270 Çevremiz ve Biz - Deniz . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 271 Çevremiz ve Biz - Hava . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 272 Çevremiz ve Biz - Yeryüzü . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

7-8 yaﬂ

6,5 YTL ❏ Bask›da 7,5 YTL ❏ Bask›da 5 YTL ❏ 4 YTL ❏ 5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 5 YTL ❏

3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ 3 YTL ❏ Tükendi Tükendi Tükendi

12 yaﬂ +

Çocuk ve Gençlik Kitapl›¤› 8 yaﬂ +

030 Vücudunuz Nas›l Çal›ﬂ›r? . . . . . . . . . . . . . .45. Bas›m 031 Dünya ve Uzay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 055 Bilimsel Deneyler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37. Bas›m 066 Bir Zamanlar... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18. Bas›m 075 Ak›l Kutusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 076 Uzay Denen O Yer . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 077 Mavi Gezegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 080 Havada Karada Suda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 081 Çarp›m Tablosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 088 Kesirler ve Ondal›k Say›lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 091 Çarpma ve Bölme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27. Bas›m 092 Tablolar ve Grafikler . . . . . . . . . . . . . . . . . .15. Bas›m 104 Vücudunuz ve Siz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28. Bas›m 108 Toplama ve Ç›karma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Kaslar ve Kemikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Bilgisayarda 101 Proje . . . . . . . . . . . . . . . . .7. Bas›m 222 Önce Dene Sonra Ye . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

10 yaﬂ +

016 Bilimsel Gaflar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 027 Ayak ‹zlerinin Esrar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 059 Biz Hücreyiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 060 Hücre Savafllar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 063 Bilim Adamlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 064 Ekoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24. Bas›m 069 Beyin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 078 Uydular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17. Bas›m 084 Kutuplarda Yaflam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 086 Mucitler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 094 Bilgisayarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 097 Kâflifler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18. Bas›m 101 Kaybolan ‹pucu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. Bas›m 117 Küllerin Alt›ndaki S›r . . . . . . . . . . . . . . . . . .10. Bas›m 120 Befl Duyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 121 Kufllar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 130 ‹flte Dünya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. Bas›m 155 Geçmiflin Anahtarlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. Bas›m 159 Mucizeler Adas›na Yolculuk . . . . . . . . . . . .10. Bas›m 184 Keflifler ve ‹catlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. Bas›m 197 Piramitleri Kim Yapt›? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 K›r›k Yumurtalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

5 YTL ❏ Bask›da 5,5 YTL ❏ 5,5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏ Bask›da 4 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 7 YTL ❏ Bask›da Bask›da 5,5 YTL ❏ 7 YTL ❏

4 YTL ❏ 5 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 5,5 YTL ❏ 4 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏

057 Ona K›saca DNA Denir . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 058 Sen Ben Gen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 071 Depremler ve Yanarda¤lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 074 Iﬂ›k Evreni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18. Bas›m 079 Yaﬂad›¤›m›z Gezegen . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Bas›m 082 Denizler ve Okyanuslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 083 Hava ve ‹klim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bas›m 107 F›rt›nalar ve Kas›rgalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Da¤lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 200 Tarihten Bir Yaprak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m

14 yaﬂ +

020 Tuhaf Bu DNA’l›lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 061 Astronomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25. Bas›m 065 Atom ve Molekül . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Bas›m 070 Makineler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Bas›m 087 Her Yönüyle Otomobiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 089 Her Yönüyle Uçaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 093 Her Yönüyle Tekneler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 098 Enerji ve Güç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17. Bas›m 102 Mikroskop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Bas›m 103 Elektronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17. Bas›m 124 Elektrik ve Manyetizma . . . . . . . . . . . . . . . .11. Bas›m 168 Yunan ve Roma Mitolojisi . . . . . . . . . . . . . .25. Bas›m 189 Resim ve Ressamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 274 Parçac›klar›n Dünyas› . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m

4 YTL ❏ 4 YTL ❏ Bask›da 4,5 YTL ❏ 5 YTL ❏ Bask›da 5 YTL ❏ Bask›da 3 YTL ❏ 4,5 YTL ❏

7,5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ Bask›da Bask›da Bask›da 5 YTL ❏ 5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 4,5 YTL ❏ 7,5 YTL ❏ 4 YTL ❏ 3,5 YTL ❏

Baflvuru Kitapl›¤› 109 ‹nsan Vücudu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24. Bas›m 114 Arkeoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. Bas›m 116 Evrim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11. Bas›m 118 Fizik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Kimyan›n Öyküsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Kimya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Bas›m 129 Evren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 21. Yüzy›l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Tafllar›n Dünyas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Bas›m 143 Keflifler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Hayvanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Otomobil Ça¤› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 Derin Mavi Atlas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Ay’a ‹nifl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Fosiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Böcekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 192 Bitkiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Bas›m 195 Volkanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Robotlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Zaman ve Uzay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri . . . . . . . . . . .1. Bas›m

Bu fiyatlar 15 Temmuz 2008 tarihine kadar geçerlidir. Birden fazla istek için kutular›n yan›na adet belirtiniz. Sipariﬂler stoklar›m›zla s›n›rl›d›r.

10 YTL ❏ 9,5 YTL ❏ 9,5 YTL ❏ Bask›da Bask›da 11 YTL ❏ Bask›da Bask›da 9,5 YTL ❏ Bask›da Bask›da Bask›da Tükendi Bask›da Bask›da 9,5 YTL ❏ 11 YTL ❏ Bask›da Bask›da Bask›da 7 YTL ❏

227 ‹lk Okuma - Çöp ve Geri Dönüflüm . . . . . .2. Bas›m 228 ‹lk Okuma - Günefl, Ay ve Y›ld›zlar . . . . . .2. Bas›m 229 ‹lk Okuma - Yanarda¤lar . . . . . . . . . . . . . . .2. Bas›m 230 ‹lk Okuma - Vücudunuz . . . . . . . . . . . . . . .2. Bas›m 231 ‹lk Okuma - Uzayda Yaflamak . . . . . . . . . .2. Bas›m 232 ‹lk Okuma - T›rt›llar ve Kelebekler . . . . . . .2. Bas›m 233 ‹lk Okuma - Uçaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Bas›m 234 ‹lk Okuma - Denizin Alt›nda . . . . . . . . . . . .2. Bas›m 258 ‹lk Okuma - Atlar ve Midilliler . . . . . . . . . . .1. Bas›m 259 ‹lk Okuma - Kediler . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Bas›m 265 ‹lk Okuma - Yumurtalar ve Civcivler . . . . . . . . . . . . 266 ‹lk Okuma - Kurba¤alar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 ‹lk Okuma - Ay›lar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 4 YTL ❏ 3,5 YTL ❏ 4 YTL ❏ 10 YTL ❏ 10 YTL ❏ 10 YTL ❏ 10 YTL ❏ 3,5 YTL ❏ 3,5 YTL ❏ 4 YTL ❏ Tükendi 4 YTL ❏ Tükendi 4 YTL ❏ Tükendi 4 YTL ❏ Tükendi 4 YTL ❏ 10 YTL ❏ 3,5 YTL ❏