Bilim Çocuk - Nisan 2009 by Okay Oky

“Benim manevi mirasım ilim ve akıldır ” Mustafa Kemal Atatürk Sahibi TÜBİTAK Adına Başkan Prof. Dr. Nüket Yetiş Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Çiğdem Atakuman cigdem.atakuman@tubitak.gov.tr

Yayın Yönetmeni Zuhal Özer zuhal.ozer@tubitak.gov.tr

Yayın Kurulu Prof. Dr. Ömer Cebeci Doç. Dr. Hilmi Volkan Demir Dr. Aren Emre Kurtgözü Prof. Dr. Ferhunde Öktem Yrd. Doç. Dr. M. Fatih Taşar

Sevgili Okurlarımız, Hiç çevrenizde gördüğünüz şeylere farklı bir bakış açısıyla bakmayı denediniz mi? Örneğin, “karınca bakışıyla”. “Karınca bakışı da ne?” diye düşünebilirsiniz. Diyelim ki kırlık bir alandasınız, burnunuzu yere yaklaştırıp çevrenize bakmayı deneyebilirsiniz. İşte bu, karınca bakışıyla çevreyi gözlemlemektir. Bu şekilde baktığınızda daha önce fark etmediğiniz o kadar çok şey görebilirsiniz ki. Gözlem yapmanın ne kadar eğlenceli olduğunu ve ilkbaharın bu iş için harika bir zaman olduğunu düşünerek bu konuyla ilgili pek çok hazırlık yaptık. Dergimizle birlikte verdiğimiz Gözlem Defteri, Kaplumbağanın Peşinde yazımız ve web sayfamızda yer vereceğimiz bilgiler gibi.

Teknik Yönetmen Duran Akca duran.akca@tubitak.gov.tr

Araştırma ve Yazı Grubu Tuğba Can tugba.can@tubitak.gov.tr

Meltem Yenal Coşkun meltem.coskun@tubitak.gov.tr

Aslı Zülal asli.zulal@tubitak.gov.tr

Hande Kaynak hande.kaynak@tubitak.gov.tr

Grafik Tasarım - Uygulama Ayşegül Doğan Bircan aysegul.bircan@tubitak.gov.tr

Fulya Koçak fulya.kocak@tubitak.gov.tr

Çizer Pınar Büyükgüral

ti”ni

pinar.buyukgural@tubitak.gov.tr

Web Uygulama Sadi Atılgan sadi.atilgan@tubitak.gov.tr

Sinan Erdem sinan.erdem@tubitak.gov.tr

Mali Yönetmen H. Mustafa Uçar mustafa.ucar@tubitak.gov.tr

Okur İlişkileri - İdari Hizmetler Emine Sonnur Özcan sonnur.ozcan@tubitak.gov.tr

Lale Edgüer lale.edguer@tubitak.gov.tr

Sema Eti sema.eti@tubitak.gov.tr

Yazışma Adresi Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvarı/No: 221/ Kavaklıdere/06100/Ankara Tel (312) 427 06 25 (Yazı İşleri) Tel (312) 468 53 00 (TÜBİTAK Santral) Faks (312) 427 66 77 (Yazı İşleri) e-posta cocuk@tubitak.gov.tr Internet www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk

Baskı İmpress Baskı Tesisleri İmaj İç ve Dış Ticaret A.Ş. www.imajas.com.tr

Baskı Tarihi 14. 04. 2009

Dağıtım DPP www.dpp.com.tr

HER AYIN 15’İNDE ÇIKAR

Kapak Çizimi: Pınar Büyükgüral

Satış-Abone-Dağıtım Tel (312) 467 32 46 - (312) 468 53 00 / 1061 / 3438 Faks (312) 427 13 36 ISSN 977-1301-7462 Fiyatı 3 TL (KDV dahil)

Pake Web sayfamızdaki “Su Biliyorsunuz geçtiğimiz z. ini irs bil ye incele günlerde İstanbul’da 5. Dünya itak.gov.tr/cocuk http://www.biltek.tub Su Forumu düzenlendi. Bu forumda, dünyadaki su sorunlarına çözüm üretmeye ve uluslararası işbirliği yapmaya yönelik toplantılar yapıldı. Biz de bu konuda bir şeyler yapmak istedik ve sizin için “Yaşam Kaynağı Su” başlıklı yazımızı hazırladık. Bir de posterimiz var. Posterimizin bir yüzünde suyun kente yolculuğunu anlatıyoruz. Diğer yüzünde de Suyu Koruyalım Oyunu var. Elbette dergimizde başka konulara da yer verdik. Bisikletlerin geometrisi, keman yapımının incelikleri ve trompet gibi. Üstelik bir parça hortum, ağızlık ve plastik bir huniden üflemeli bir çalgı yapmayı da öğrendik. Ayrıca dergimizle birlikte A’dan Z’ye Meslekler kartları ve güneş saati maketi de veriyoruz.

Hepinize müzikle uğraşma, oyun oynama ve gözlem yapma olanaklarıyla dolu günler dileriz. Unutmayın “bilim gözlem yapmakla başlar”. Zuhal Özer

Karşınızda Uçan Tren, Maglev . . . . . . . . . . . . . . . .20 Dev Alışveriş Arabasının İçinde Neler Var? . . . . . . . .24 Eşsiz Bir Müzik Aleti Trompet . . . . . . . . . . . . . .

26 Bu Kemanları Kim Yapıyor? .29 Üflemeli Bir Çalgı Yapalım . .32 Yaşamın Kaynağı Su . . . . . .34 Ne Var Ne Yok? . . . . . . . . . .4 Simit ve Peynir’le Biliminsanı Öyküleri . . . . . . . . .8 Doğada Gözlem Yapalım . . . .10 Satürn’ü Hiç Böyle Görmüş müydünüz? . . . . . . .14 Güneş Saati Yapalım . . . . . .16 Düşün Bakalım! . . . . . . . .17 Bisikletin de “Geometri”si Var . . . . . . . . .18

Sorun Söyleyelim . . . . . . .53 Düşünerek Eğlenelim . . . . .54 Satranç Dünyasından . . . .56 Mektup Kutusu . . . . . . . . . .57 Sizden Gelenler . . . . . . . . .58 Bizim Sokak . . . . . . . . . . . .60 Yeni Bir Kitap . . . . . . . .62

Nasıl Çalışır? . . . . . . . . . . .38

40 Doğada Bu Ay . . . . . . . . . .42 Gözlem Defteri . . . . . . . . .44 Buluş Atölyesi . . . . . . . . . .46 Evde Bilim . . . . . . . . . . . . .48 Gökyüzü Günlüğü . . . . . . . .50 Bilgisayar Dünyasından . . . .52 Supiresi Senin Evin Neresi?

Pet Şişelerden Yapılmış Tekne “Plastiki” Bazılarının çöpe attığı şeyler başkaları için birer hazine olabilir! David de Rothschild adlı bir serüvencinin liderliğinde yapılan plastik tekne bu sözü doğruluyor. “Plastiki” adlı teknenin yapımında 2 lt’lik plastik şişeler ve geri kazanılabilir malzemelerden oluşan başka atıklar kullanılmış. Rothschild ve ekibi 2009 Mayıs ayının başında Plastiki’yle Büyük Okyanus’a açılmayı planlıyor! Yolculuk boyunca okyanusta 12.000 deniz mili (yaklaşık 22.220 kilometre) yol alacak. Yolculuğun amacı, gezegenimizin geleceğini düşünen çevreye duyarlı insanlara esin kaynağı oluşturmak. Tekne yolculuğunun seyri, http://www.adventureecology.com/theplastiki/main.html adresinden üçboyutlu olarak izlenebilecek.

Santral İstanbul “Herkes İçin Su” Sergisi’nde Çocuk Atölyeleri Santral İstanbul’un ev sahipliği yaptığı “Herkes İçin Su” adlı sergi hem ailelere hem çocuklara sesleniyor! 12 Mart – 31 Mayıs 2009 tarihleri arasında açık olacak sergi kapsamında çocuklara yönelik pek çok atölye düzenlenecek. “Suyun Serüveni”, “Tekneler Suya!”, “Küçüklere Su Deneyleri”, “Sudaki Renkler”, “Çılgın Kartonlar/Denizler Altı Dünyası”, “Mavi Atlas, Gelin İçine Bakalım Biraz” “Şırıl Şırıl”, “Su Öyküleri”, “Fırça 4

Bilim Çocuk

Robotlar”, “Işıklı Çöp Adam”, “Enerji Öyküleri” ve “İstanbul’u Çiziyorum” adlı atölyelerin her biri farklı yaş gruplarına göre düzenlenmiş. Bilgi için: 0212 444 0 428

Fotoğraf: Burcu Parmak

Discovery Uzay Mekiği Uzaya Gidip Geldi! Geçtiğimiz günlerde yedi astronot, NASA’ya (ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi) ait uzay mekiği Discovery’yle bir uzay yolculuğu yaptı. Bu uzay yolculuğunun amacı, Dünya’nın yörüngesindeki Uluslararası Uzay İstasyonu’nu ziyaret etmekti. Astronotlar, 14 gün boyunca uzayda kaldılar. Bu arada, mekiğin kargo bölümünde götürdükleri çeşitli parçaları Uzay İstasyonu’na monte ettiler. Bu sürenin sonunda ekipteki astronotlardan biri, Uzay İstasyonu’ndaki bir başka astronotun görevini devraldı. Görev süresi dolan astronotsa, uzay mekiğiyle Dünya’ya geri döndü. Uzaya yapılacak bir sonraki mekik yolculuğunda Atlantis uzay mekiği kullanılacak. Astronotlar, bu kez

Discovery uzay mekiği yeryüzüne iniş yapıyor.

Fotoğraf: NASA/Troy Cryder

Dünya’nın yörüngesindeki Hubble Uzay Teleskopu’nu ziyaret edecekler ve teleskopun bakımını gerçekleştirecekler. Bu yolculuğun 12 Mayıs 2009 tarihinde başlaması planlanıyor.

TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü Resim Yarışması:

“Ölçüsüzce Düşün, Ölçüyü Resmet!” “Metroloji” yani ölçümbilim, günlük yaşantımızın önemli bir parçası! Boyumuzu, kilomuzu, gideceğimiz yolun uzaklığını, ateşimizin çıkıp çıkmadığını, saatin kaç olduğunu, hava sıcaklığını, hangi otomobilin daha hızlı olduğunu ve daha pek çok şeyi ölçüm yaparak öğreniyoruz. Peki, ölçümün toplum için gerekliliğini ve günlük yaşamımızdaki yerini resimlemek ister misiniz? TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME), 20 Mayıs Dünya Metroloji Günü kapsamında bir resim yarışması düzenliyor. Bu yarışma, ilköğretim 6, 7 ve 8. sınıflar ve lise öğrencilerine yönelik. Yarışmanın son katılım tarihiyse 30 Nisan 2009. Bilgi için: Bilim Çocuk

ika, Sağlık İçin Günde 30 Dak Dakikada 100 Adım

Foto raf: Visual Photos

anın sağlığı olu mlu Düzenli egzersiz yapm or! Üstelik, yalnızca etkilediğini herkes biliy sayılır. Ancak, bunun yürümek bile egzersiz en olması gerekiyor. ABD’d tempolu bir yürüyüş n n egzersiz sayılması içi şü yü rü yü , ar cıl ma tır araş bir tempo gerektiğini dakikada 100 adımlık yürüyüşün 30 dakika hesaplamış. Ayrıca, bu ar, gerekiyor. Araştır macıl si me ül ür rd sü a nc yu bo da beş gün, günde 30 sağlıklı olmak için hafta ayı öneriyor! dakika egzersiz yapm

Karadeniz’deki Gazlardan Yenilenebilir Enerji Hidrojen gazından “geleceğin enerji kaynağı” olarak söz edildiğini duymuşsunuzdur. Gelecekte, petrol ve kömür gibi fosil yakıtlardan elde edilen enerjinin yerini hidrojen enerjisinin alacağı tahmin ediliyor. Gelelim konumuza: Karadeniz’de bol miktarda, zehirli bir gaz olan “hidrojen sülfit” bulunuyor. Bu gazın kaynağıysa, Karadeniz kıyılarından denize dökülen kirlilik yapıcı maddelerle beslenen mikroorganizmaların etkinlikleri. TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi’nden iki araştırmacı, Karadeniz’deki hidrojen sülfit gazının ayrıştırılmasıyla hidrojen elde edilebileceğini ortaya koydu. Ayrıştırma işlemi sonucu ortaya çıkacak “kükürt” maddesiyse, eczacılıkta ve kauçuk üretiminde kullanılabilecek.

Bilim Çocuk

Çizim: Gökçe Akgül

Şeker Neden Çok Sevilir? Çocukların çoğu şekerli yiyecekleri yetişkinlerin sevdiğinden daha çok sever. Peki ama neden? ABD’den araştırmacılar, şekere olan ilginin büyüme hızıyla ilgili olduğunu düşünüyor. Şeker, yüksek enerji veren bir besin maddesi. Büyümek içinse enerji gerekiyor! Araştırmacılara göre, küçük çocuklar çok hızlı büyüdükleri için şekerli yiyecekleri çok seviyor. Yaşımız arttıkça, şekere olan ilgimiz azalıyor. Çünkü, büyüme hızımız da azalıyor.

Çizim: Gökçe Akgül

Otobüste Geçen Süre Kısalıyor!

Aslı Zülal Bilim Çocuk

Kaplumba an n Pe inden Küçük k z z, çimenlerin aras nda b bir ir kaplumba a gördü ve donakald . Asl na bakarsan z kaplumba a da! Kaplumba a, ba n kabu unun içine çekip hareketsiz durdu. Bunun üzerine küçük k z bir kö eye çekilip onu izlemeye karar verdi. Kaplumba an n ne yapaca n çok merak ediyordu. Böylece küçük k z n gözlem serüveni ba lad . 10

Bilim Çocuk

Bir süre sonra kaplumba a ba n ç kard ve a r a r yoluna devam etti. Küçük k z da pe inden! “Merak etme kaplumba ac k, sana zarar vermeyece im” dedi. Büyüteciyle kaplumba ay inceledi. Kaplumba an n ba vücuduna göre ne kadar küçüktü. Bir kabu u vard . Kabu u sert mi, yumu ak m merak etti. Dokunmak istedi ama çekindi.

Gözlem Yapmak Ne Demek? Küçük k z kaplumba ay görünce çok a rd . Belki de ilk kez bir kaplumba a gördü ve bu onu heyecanland rd . Kaplumba an n nas l bir ey oldu unu merak etti. Onu inceledi. Yani gözlem yapt . Merak etti imiz bir eyi inceledi imizde,onunla ilgili sorular sordu umuzda gözlem yapmaya da ba lam oluruz. Kaplumba a ne renk, kaç baca var? Boyu ne kadar? Uzunlu u ne kadar? Kuyru u var m ? Ba neden küçük? Ona

dokundu umuzda neler hissederiz? Ses ç kar yor mu? Ne yemek yiyor? O da bizim gibi h çk r yor mu? Tuvalete gidiyor mu? Peki, kaplumba an n bir kokusu var m ?.. Dikkat ettiniz mi? Gözlem yaparken duyu organlar m z harekete geçiyor. Harekete geçirmeliyiz de! Yaln zca görmek yeterli de il. itmek, koklamak, dokunmak da gerekiyor.

Nas l Gözlem Yap l r? Belki küçük k z n merak size de bula t . Siz de gözlem yapmak istiyorsunuz. Ama bu i i nas l yapaca n z bilmiyorsunuz. Çok kolay! Gözlem yapaca n z bir yer seçip i e ba layabilirsiniz. Bir s rt çantas na kalem, kâ t, büyüteç, foto raf makinesi, ses ve video kay t cihaz , örnek toplama kab , c mb z, güne kremi ve apka gibi malzemeleri yerle tirip gözlem yerine gidebilirsiniz. Parklar ve bahçeler gözlem yapmaya ba lamak için uygun yerler. Ancak bazen yeti kinlerden yard m almak

gerekebilir. Çünkü do a kimi zaman tehlikelerle doludur. En az ndan güne li bir günde d ar da dola rken ba n za güne geçebilir! Gözleme gitmeden önce bir plan yapmak da iyi olur. Amac n z ne? Nereye gideceksiniz? Yan n za hangi malzemeleri alacaks n z. Bu plan i inizi kolayla t r r. Gözlemlerinizi gözlem defterinize yazmay unutmay n.

Gözlemlenecek Ne Çok ey Var! Ormanlar, denizler, göller, batakl klar, bozk rlar... Do ada birçok ya am alan var. Ku lar, a açlar, çiçekler, böcekler, solucanlar, kaplumba alar... Do ada birçok canl ya ar. Yapraklar, dallar, çiçektozlar , ayak izleri, tüyler, gözler, kanatlar, tohumlar... Canl lar n ke fedilecek birçok özelli i var.

Tozla ma, yaprak dökme, göç, k uykusu... Canl larla ilgili olaylar, büyümeleri, geli meleriyle ilgili süreçler gözlemlenebilir. Peki ya hava, su, toprak? Ya mur, kar, bulutlar, rüzgârlar, iklim, havaya, suya topra a b rak lan at klar, kirlilik... Cans z varl klarla ilgili olaylar, süreçler, bunlar n canl lar nas l etkiledi i incelemeye de mez mi? Haydi, do a sizi bekliyor.

Bilim Çocuk

Küçük k z en sonunda cesaretini toplay p kaplumba aya dokundu. Bu, biraz tuhaf ama bir o kadar da güzel bir histi. Kabu u ne kadar sertti. Bu arada kaplumba a da ona al m t . Belki de küçük k z n ona bir zarar vermeyece ini anlam t . Küçük k z kaplumba ay sevdi. Ellerinin aras nda tutarak yüzünü inceledi. Tam bu s rada kaplumba a komik bir hareket yapt . Sanki küçük k za “merhaba” dedi. “Seninle arkada olurum.” Bu, küçük k z güldürdü. “Onunla arkada olmak istedi imi anlad ” diye dü ündü. Hayvanlarla arkada olmak ne güzeldi! Kaplumba ay arkada na da gösterdi. O da kaplumba ay sevmek istedi. Küçük k z arkada na kaplumba aya nas l davranmas gerekti ini anlatt . “Bak, onu dikkatlice tutacaks n. Sak n onu s kma, korkutma, yava hareket et!” ki arkada bir süre daha kaplumba ay incelediler. Sonra da küçük k z onu yava ça buldu u yere b rakt . Küçük k z eve gidince hemen bilgisayar aç p ara t rma yapt . Kaplumba alarla ilgili pek çok bilgi edindi. Örne in, kaplumba an n bir sürüngen oldu unu ö rendi. Ne ilginç bir canl yd kaplumba a! Ku lar gibi yumurtluyordu. Kaplumba a yumurtas görmek ne güzel olurdu! Sonraki hafta sonunu iple çekmeye ba lad . Gözlem yapmaya devam edecekti. Acaba kaplumba ay bir daha görecek miydi? Peki, onu görünce ayn kaplumba a oldu unu nereden anlayacakt ?

Bilim Çocuk

Gözlem yapmakla ilgili daha çok bilgi web sayfam zda! www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk/pdf/gozlem.pdf

Tarih: 10 Nisan 2009

Yer: Yal ncak

Saat: 10:00

Hava Durumu: Güne li, güzel bir gün

Kaplumba a Boyu: 10 cm Ba tan kuyru a uzunlu u: 20 cm Ba vücuduna göre küçük! Kabu u sert. Kabu unun üzerinde dörtgen gibi ekiller var. Karn yumu ak. Ayaklar nda be parmak var. Kaplumba an n rengi: Aç k ye il, koyu ye il. Ayn zamanda toprak rengi. Bu renkler sayesinde çimenler aras nda kolayca kayboluyor. Ara t rma sonuçlar m: Kaplumba a bir sürüngen. Yumurtlayarak ço al yor. Benim gördü üm kara kaplumba as . Suda ya ayan kaplumba alar da var. F rat kaplumba as gibi. Tehlike alt ndaym Nedenini ara t r. Di er ara t rma konum: Bir kaplumba a di erinden nas l ay rt edilir?

Bilim Çocuk

Satürn’ü Hiç Böyle Gör te, halkal gezegen Satürn ve dört uydusu! Bu foto raf, 24 ubat 2009 tarihinde, Hubble Uzay Teleskopu’yla çekilmi .

Foto rafta, gezegenin üst orta bölümünde görülen turuncu gökcismi, Satürn’ün en büyük uydusu Titan. Biraz yukar da da, Titan’ n gezegenin üzerine dü mü gölgesi görülüyor. Onun a a s nda, biraz solda, Satürn’ün halkas n n hemen üzerindeki minik beyaz noktaysa Mimas. onun da gölgesi var! Öteki iki uydu Dione ve Encaladus daha solda, gezegenin halkas n n ucuna do ru minik noktac klar olarak görülüyor. Bunlardan gezegene daha yak n olan 14

Bilim Çocuk

Dione. Soldaki en minik noktac ksa Encaladus. Dünya’n n yörüngesindeki Hubble Uzay Teleskopu, yeryüzünden çok uzaktaki gökcisimlerinin ayr nt l görüntülerini elde edebiliyor. Bu foto raf çekildi inde, Satürn yeryüzünden 1,25 milyar kilometre uzakl ktaym ! Foto raf n bir ba ka özelli iyse, gezegenin halkas n n Dünya’dan bu aç dan görülebilmesinin, 14 - 15 y lda bir gerçekle en bir olay olmas . Satürn, Güne Sistemi’nin 6. gezegeni. Satürn’ün çevresindeki geni halkalar,

örmü müydünüz?

çe itli büyüklükte buz parçac klar ndan ve tozlardan olu uyor. Satürn’ün öyle çok uydusu var ki! Bunlar n 52’sinin birer ad var. Geri kalanlar çok küçük boyutta ve gezegenin halkalar n olu turan parçac klardan ay rtedilmeleri güç. Satürn, Jüpiter, Uranüs ve Neptün gibi bir “gaz devi”. Onlara böyle denmesinin nedeni, bu gezegenlerin yap s n n tümüyle gazlardan olu mas . Örne in, Satürn’ün yo unlu u öyle dü ük ki, bu koca gezegeni suya b raksak, suyun

üzerinde yüzerdi! Satürn, yeryüzünden ç plak gözle gözlemlenebilen en uzak gezegen. Ancak, onu y ld zlar n aras nda fark etmek kimi zaman biraz güç olabilir. Satürn, dürbünle bak ld nda elips biçimindeymi gibi görünür; teleskopla bak ld nda halkas da görülebilir. Asl Zülal Foto raf: NASA, ESA, ve Hubble Heritage Team (STScI/AURA) Kaynak http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2009/12/

Bilim Çocuk

Güne Saati Yapal m

Bundan çok uzun y llar önce insanlar zaman ö renmek için Güne ’ten yararlan rm . Bunun için düz bir yere bir çubuk dikerler; ard ndan da çubu un gölgesine bakarak saatin kaç oldu unu tahmin ederlermi . Biz de bir güne saati yaparak, hem saati ö renebiliriz hem de Güne ’in gün içindeki hareketlerini izleyebiliriz. 1. lk olarak dergimizle birlikte verdi imiz kartondaki güne saati düzlemini belirtilen yerlerden kesin. Düzlemin üzerindeki çizgiler ve say lar saatleri gösteriyor.

2. Güne saati çubu unu da belirtilen yerlerden kesip, katlay n. Sonra bu parçay güne saati düzleminin üzerine resimdeki gibi yerle tirip yap t r n. Art k güne saatiniz haz r.

Unutmay n! Güne saatini yaln zca güne li günlerde kullanabilirsiniz.

Güne ’e bakmak gün içinde gözlemlemek çok tehlikelidir. Çünkü Güne nlar gözlerimize zarar verebilir.

Güne Saati Nas l Kullan l r? Güne saatini “Kuzey” yazan okun kuzeyi gösterece i yönde yere koyun. Saat çubu unun gölgesinin hangi saat çizgisine dü tü ünü gözlemleyin. Kuzey yönünün nerede oldu unu bilmiyorsan z, yapt n z güne saatinden yararlanarak bunu ö renebilirsiniz. Örne in, ö len saat 11’de, saat çubu unun gölgesi güne saati düzlemindeki 11’i gösteren çizginin üzerine dü meli. Bu ekilde yerle tirildi inde güne düzgün çal yor demektir. Güne ’in hareketlerini izlemenin en kolay yolu gölgeleri izlemektir. Güne , do arken ve batarken ufka çok yak nd r. Dikkat ederseniz bu saatlerde gölgemiz, boyumuzdan çok daha uzun olur. Ö le saatlerinde, Güne en yüksek konumundayken gölgemiz boyumuzdan çok daha k sad r. Burcu Parmak Çizim: Ay e nan Alican

Bilim Çocuk

Dü ün Bakal m! Bu sorular s rayla yan tlay n. Bakal m kaç n yan tlayabileceksiniz.

Meltem Yenal Co kun Çizim: Bengi Gençer

Bilim Çocuk

Bisikletin de “Geome

Bahar geldi. Art k çevremizde daha çok bisiklet görüyoruz. Peki bu bisikletlerin hepsi ayn m ? Farkl tasar mlara sahip birçok bisiklet var. Gelin, bisiklet tasar mlar n n kullan m amaçlar na göre nas l farkl l k gösterdi ini birlikte ke fedelim. ir Hem de bir yar , bir da ve bir akrobasi B bisikleti üzerinde! Ne duruyorsunuz; bir cetvel, bir kalem ve bir aç ölçer haz rlay n ve i e ba lay n! Buradaki üç bisikletin ana parçalar n n birle imini inceleyin. Ço unlukla iki üçgenden olu an ekiller ortaya ç kt n göreceksiniz. Bu ekiller bisikletlerin yan nda gösteriliyor. Her bir üçgenin A ve B kenarlar n n uzunluklar n ; C, D ve E aç lar n ölçüp sonuçlar yan sayfadaki tabloya yaz n.

Yar bisikleti

ti e l ik s i b a D 18

Bilim Çocuk

Ana Parçalar n i t e l k isi

metri”si Var E D ve , C te ni iklet klükleri s i b ü er . 2. H n n büy la t r n r aç la iyle kar r i birb

n oran A : B in siklet la t r n. i b r 1. He yle kar ri le bu birbi u n e den B . r n la sek de tasar . Bu oran n yük il k e k bilece sektir an n n l yol ala iklete göre yük yla t r r. B:A or lir. z h i, r m na ge la tle bis o la le k n i a ik i ik y is s r e b a e m Yar ran di en pe dal çevir ak n olm nülen nokta d r. o y A e : r B e y e rd e rk dü ü ezinin Kütle bisikletle ikleti h zl sür le merk inin yo unla t t ü k okta d r. is n in b i t , i s le s t le a ik i t ezinin s is m ü ol rinin ke tle merk e as ysa b ismin to plam k le ü m n l K o e . g ir k e d ü kö küç bir c n g e de lerin d merkezi, erkezi, a dar de krobasi bisiklet le k t o ü k im n g e de Kütle m is ken den t r r. A bir küpü a dar yak nsa c r la l y in p la a e o y n k r k Ö y tleri yere ne denge de kalma i hareke s a b o r merkezi k s a k n olma tutulur. Çünkü . yere ya küçük i gerekir r n le a r e o m e A m B: ve devril olmalar C aç s n n büyük olmas , B bölümünün uzun olmas n sa lar. C aç s n n küçük olmas ysa kütle merkezinin yere yak n olmas anlam na gelir. Bisikletin kütle merkezinin yere yak n olmas devrilme olas l n azalt r. Üç bisiklette de D ve E aç lar yakla k olarak ayn d r. Bu aç lar öyle ayarlan r ki bisikletçi bisiklet üzerinde rahat bir ekilde yolculuk eder. Siz de kendi bisikletinizin ana parçalar n n olu turdu u geometrik ekli çizin ve yar , da , akrobasi bisikletlerinden hangisine benzedi ini bulmaya çal n.

ro b

asi

bis

ikl

Meltem Ceylan Alibeyo lu mceylan@darussafaka.k12.tr Çizim: Bar Has rc Kaynak: http://www.pbs.org/teachers/mathline/concepts/ designandmath/activity1.shtm

Bilim Çocuk

Kar n zda Uçan T

! v e l g a M

Uçan tren olabilir mi? Yoksa bu bir sihirbazl k i i mi? Öyle oldu unu dü ünüyorsan z yan l yorsunuz. Bu, olsa olsa m knat slar n i i!

Foto raf: Visual Photo

Bir tren dü leyin. Tekerlekleri yok ama neredeyse bir uçak kadar h zl gidiyor. H zl oldu u kadar sessiz de çal yor. Üstelik hava kirlili ine neden olabilecek karbondioksit, metan gibi gazlar da salm yor. Yani do a dostu! Ancak “maglev” ad verilen bu trenler imdilik Çin, Japonya gibi birkaç ülkede kullan l yor. Örne in

angay’daki maglev treni yolcular yaln zca 30 km’lik bir hat boyunca ta yor. Otomobille yakla k 20 dakikada a lan bu mesafeyi maglev treni 7 dakika 20 saniyede a yor!

Bilim Çocuk

Tren, a Gelir ? m la n A e N özcü ü ic S v le g a “Magnet M ng ilizce la sözcü ü alt lmas y “Maglev” sözcüklerinin k s kçe de n” Tür Levitatio zcükler, ö s u B . ma, mi va da tut a h elde e dil le t tam e ik kuvv yor. Yani, li e g a “manyet n e” anlam d var bu yükseltm rine uygun bir a le da özellik trenin!

Bilim Çocuk

Z t kutuplar birbirini çeker.

Benzer kutuplar birbirini iter.

Maglev treninin nas l çal t n anlamak için m knat slar n özelliklerini inc elemek gerekir. M knat slar n iki kutbu var d r: kuzey ve güney kutuplar . ki m k nat s n kuzey ve güney kutuplar n yan yana getirin. Z t kutuplar birbirini çeker. Pek i benzer kutuplar; örne in iki kuzey kutbun u yan yana getirirseniz ne olur? Benzer kut uplar birbirini iter. Hatta iki m knat s , benzer kut uplar birbirine bakacak ekilde üst üst e koymaya çal rsan z, üsttekinin havada dur du unu bile gözlemleyebilirsiniz. te, maglev trenlerin de de m knat slar n bu özelliklerinden yararlan l r.

i, v tren Magle slar t m kna raylara in de sayes en hava da ed de m urur. d

nat slar, Maglev treninin alt k sm n da m k var. raylar nda da elektrom knat slar iye bak r bir tel Elektrom knat s da nedir? Bir çiv “bobin” olu ur. sard n z dü ünün. Böylece bir in m knat s Elektrik ak m verdi inizde bu bob at s ortaya özelli i kazan r ve bir elektrom kn sa bobin ç kar. Elektrik ak m olmad n day om knat slar n m knat s özelli ini kaybeder. Elektr d r. Üstelik da kuzey ve güney kutuplar var rek elektrik ak m n n yönü de i tirile i tirilebilir. de da elektrom knat s n kutuplar

Maglev treninin kesiti

Ray m knat s

m knat s

Bu m knat slar nas l böyle duruyor?

Bilim Çocuk

Benzer kutuplar birbirini iter.

m verildi in de Maglev treni, raylara elektrik ak ece raylar n hareket eder. Hareket etti i sür yükseklikte üzerin de 1 - 10 cm aras n da bir uplar birbirine havada as l durur. T pk ayn kut n m knat slardan bakacak ekilde üst üste koyula i. Ak m n üstte olan n havada durdu u gib a lar. Ak m yönü de i tirildi in deyse tren yav kesildi in de de tren durur. e olan bir Maglev treni, hâlâ geli tirilmekt da var. ta t. Çözülmesi gereken sorunlar ktrik ak m Bunlardan biri, raylara giden ele ce i. Elektrik ani den kesildi in de neler olabile emesi demek. ak m n n kesilmesi trenin ilerleyem çal yor. Ancak Mühen disler, bu sorunu çözmeye lan l bir toplu her eye kar n maglev treni kul ta ma arac .

Bu resim, bir maglev treninin alttan nas l göründü ünü gösteriyor. Orta da tren, trenin iki yan nda da raylar var. Trenin alt n da m knat slar, raylarda da elektrom knat slar bulunuyor. imdi 1, 2 ve 3 numaral m knat slara dikkat edin. Bu arada, “N” harfinin m knat s n kuzey, “S” harfinin de güney kutbunu simgeledi ini söyleyelim. Bu duru mda, 1 numaral m knat s n güney, 2 ve 3 numaral m knat slar n da kuzey kutuplar n n oldu u yüzlerini gördü ümüzü anlayabilirsiniz. Ayn kutuplar birbirini itti ine, z t kutuplar da birbirini çekti ine göre 2 ve 3 numaral m knat slar birbirini itiyor, 1 ve 3 numaral m knat slar da birbirini çekiyor. M knat slar n bu itme ve çekme kuvvetleri sayesinde tren sar okla belirtilen yöne do ru ilerliyor.

Maglev Treni Nas l lerler?

Maglev treni, hareket etti i sürece raylar n üzerinde havada as l durur. Bu özellik, maglev trenlerinin çok h zl gitmesini de sa lar. Çünkü tren raylara dokunmad ndan sürtünme kuvveti olu maz. Biliyorsunuz sürtünme kuvveti hareket eden nesnelerin h z n azalt r. Di er yandan, tren ilerlerken hava sürtünme kuvveti uygulayarak trenin yava lamas na neden olur. Ancak, Maglev trenlerinin ekli havayla sürtünmeyi de en aza indirecek ekilde tasarlan r. Sürtünme kuvvetinin olu mamas n n Maglev trenlerine bir yarar daha var. Sürtünme olmay nca, trenin ilerlemesini sa layan m knat sl parçalar kolay kolay eskimiyor!

Banu Binba aran Tüysüzo lu Çizimler: Bilgin Ersözlü Kaynak www.howstuffworks.com/maglev-train.htm http://ffden-2.phys.uaf.edu/211_fall2002.web.dir/Adam_Caswell/page%201.htm

Bilim Çocuk

Foto raf: Visual Photo

Maglev Trenleri Neden Çok H zl Gider?

Dev

Al veri Arabas n n çinde Neler Var? Bu, bir al veri arabas ! Ama bildi imiz al veri arabalar na hiç benzemiyor! Bu al veri arabas n srail’den bir tasar mc , Ido Bruno tasarlam . Araban n boyu tam be metre! çinde, srail’de ya ayan bir ki inin bir y lda ortalama olarak tüketti i yiyecekler bulunuyor. Ad da, “Gereksinim!”. Yiyecek, en temel gereksinimlerimizden biri. Peki, yiyeceklerimizi sat n al rken nelere göre seçim yap yoruz? Ald m z yiyecekleri nas l tüketiyoruz? nsanlar n tüketim al kanl klar , kültürel de erleri, ekonomik durumlar , hatta ya ad klar yerin co rafi konumu gibi birçok eyden etkilenir. Örne in, Asya’n n baz bölgelerinde ya ayan insanlar n beslenmesinde

pirincin önemli bir yeri var. T pk bizim bütün yemeklerin yan nda ekmek tüketmemiz gibi, baz insanlar da pirinç pilav tüketiyorlar. Bunun nedenlerinin ba nda, o bölgelerin pirinç tar m na çok uygun olmas geliyor. Pirinç daha bol oldu u için de, daha ucuz bir besin maddesi haline geliyor... Al veri arabas n n içindekileri inceledi inizde neler gözünüze çarp yor? Sizce, Türkiye’de ya ayan bir ki inin bir y ll k ortalama yiyecek gereksinimini alacak bir al veri arabas yap lsayd , içinde neler olurdu? Bunlar n miktarlar n da tahmin edebilir misiniz? Peki, bu araban n büyüklü ü ne kadar olurdu?

neler yiyoruz; hang i Bir günde, bir hafta da r tüketiyoruz? Bir yiyeceklerden, ne ka da tün yiyecekleri bir hafta da tüketti iniz bü sim yapabilirsiniz! arada gösteren bir re k Adresimiz: Bilim Çocu Eserlerinizi bekliyoruz. r Kö esi Atatürk Bulva Derg isi Sizden Gelenler dere Ankara No: 221 06100 Kavakl 24 2

Bilim B illiim m Çocuk

Asl Zülal Yaz m z n haz rlanmas na katk lar ndan dolay Ido Bruno’ya te ekkür ederiz.

Bu al veri arabas ne kadar büyük!

Nas l yani! Bir y lda bunlar n hepsini mi yiyorum?

Ba ka ülkelerdeki insanlar n bir y ll k yiyecekleri için bir al veri arabas yap lsayd içinde neler olurdu?

Bilim BilimÇocuk Çocuk 2525

i t e l A k i ü z E siz Bir M

t e p m o Tr

Düz, uzun bir boru dü ünün. Bu borunun bir ucundan üfledi inizde öteki ucundan ses ç k yor. Ve bu ses öyle güçlü ki bir anda herkesin dikkatini çekiyor. te bu güçlü ses, ilk olarak MÖ 1500’lü y llarda ke fedilmi . Bu ke fin ard ndan da bu tip borular, törenlerde kalabal k insan topluluklar n bir araya getirmek için kullan lmaya ba lanm . Üstelik bu borulardan ç kan güçlü seslerin insanlarda co ku uyand rd da fark edilmi . te, bu özelliklerinden dolay borular binlerce y ld r kullan l yor. Ancak borular günümüze de in geli tirilerek çe itli biçimlere sokulmu . Bugünse, çe itli yerlerinden k vr lm bir boru gibi. Bu borunun ad da art k “trompet”! Biz de trompetin öyküsünü müzisyen Erden Bilgen’den dinledik. 26

Bilim Çocuk

Korno, trombon, tuba, trompet… Bu müzik aletlerinin hepsi de “bak r üflemeliler” ailesinin birer üyesi! Trompet de bu aletlerin en gösteri lilerinden biri! Ancak trompetin “bak r üflemeliler” ailesinde yer almas sizi yan ltmas n. Çünkü trompet genellikle bak rdan de il; bak r ve çinko kar m olan “pirinç”ten yap l r. Üzerine kaplama yap larak ona parlak bir görünüm kazand r l r. Trompet, a zl k bölümünden borunun içine hava üflenerek çal n r. Üzerinde üç piston vard r. Müzisyen, bir yandan çalg s n üflerken, bir yandan da bu pistonlara basar. Pistonlara bas ld nda, trompetin gövdesi üzerindeki farkl boyuttaki üç küçük boru, çalg n n uzamas na neden olur. Bu da trompetten farkl sesler ç kmas n sa lar. Do, re, mi, fa, sol, la, si. te bunlar notalar! Peki, trompetten ses nas l ç k yor dersiniz? Müzisyenler, önce dudaklar n gülümsermi gibi birle tirerek “puzzzzz” sesine benzer bir ses ç kar r. n içerisine üflerler. Daha sonra a zl n için Böylece, borunun içindeki hava titre tirilir ür. Trompet ve puz hecesi bir ses sese dönü ür. l r uygun biçimde çim hareket çalarken dudaklar n et sa o etkileyici ettirilebilmesi de önemli. Yoksa

e deniyle n i s e s ü güçl , Tro mpet, n beri sava larda yg n ya da yüzy llar ve orkestralarda k de petin il m o r törenler T . da llan lm zaman n r la olarak ku lu k u ç rupa’da ine Sel örnekler Zaman için de Av . m . rastlanm a ba lan y a m l n da kulla ses ba ka nas l ç kar l r ki? Müzisyenler, kapal haldeki dudaklar n yanlardan büzerek borunun içine üflediklerinde ince sesler olu uyor. Dudaklar n hafifçe gev eterek üflediklerindeyse kal n sesler olu uyor. Trompet, günümüzde klasik, pop, caz ve halk müzi i gibi pek çok müzik çe idinde kullan lan bir müzik aleti! Gür sesi ve dikkat çekici görünümüyle orkestralar n vazgeçilmezlerinden!.. Bu müzik aletini çalmay ö renmek isteyenler küçük ak oonun e siz sesiyle bir trompet alarak un için disiplinli ve tan abilirler. Bunun dü de ççal mak gerekti ini de düzenli bir ekilde unu ek unutmamak gerek. Hande Kaynak

Bilim Çocuk Bi

Trompetin Bölümleri Trompeti tutarken sa elin küçük parma n n yerle tirildi i bölüm

Pistonlar

Dudaklar n yerle tirildi i a zl k

Sesin ç kt yer (“kalak” da denir)

Boru uzunlu unun de i mesini sa layan hareketli bölüm

Trompete kaçan tükürü ün d ar at lmas n sa layan bölüm

Trompeti tutarken sa elin ba parma n n n yerle tirildi i bölüm

Çizim: Gökçe Akgül

Bilim Çocuk

m e a K n l ar u Kim Yap yor?

Baz sanatç lar vard r: leri, a aca biçim vermektir. Ama yapt klar ey, bir heykel, masa ya da sandalye de ildir. Bir kemand r, viyolonseldir. Yani, bu sanatç lar a açlardan müzik aletleri yapar. Asl nda bu i onlar n ayn zamanda meslekleridir. Bu meslekle u ra anlara “lutiye” denir. Lutiyelik çok ilginç bir meslek. Nas l lutiye olundu unu, lutiyelerin i lerini nas l yapt n ve nas l bir ortamda çal t n merak ettik. Tüm bunlar ö renmek için de Hacettepe Üniversitesi keman yap m atölyesinde sanatç ö retim eleman Nevzat Önder’in konu u olduk. Bilim Çocuk

p m n da Keman ya or. kullan l y

r bu aletle

Lutiye, tahtadan yap lm bu kal plar kullanarak agaca keman biçimi veriyor. Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvar ’ndan sanatç ö retim eleman Nevzat Önder, bu mesle e lise döneminden beri ilgi duyuyormu . Marangoz olan babas n n a açlara binbir ekil vermesi onu çok etkiliyormu . O da keman yapmaya ilgi duymaya ba lam . Baz akrabalar n n sanatla u ra mas onu iyice sanata yöneltmi ve sanat okuluna ba lam . Müzi e olan ilgisinin artmas yla daha sonra Hacettepe Üniversitesi’nin Müzik Aletleri Yap m Onar m Bölümü’ne devam etmi . Mezun olduktan sonra, ustalar yla birlikte bu konudaki çal malar na h z vermi . Yakla k 23 y ldan beri de keman yap yor. Önder, keman n yan s ra viyola, viyolonsel ve kontrbas da yap yor. Nevzat Önder, lutiye olabilmek için iyi bir müzik kula na ve el becerisine sahip olmak gerekti ini belirtiyor. Bu becerileri e itimle desteklemenin çok önemli oldu unu vurguluyor. Lutiyeli e ilgi duyanlar n sanatla ilgili meslek liselerine devam etmelerini öneriyor. 30

Bilim Çocuk

Yap m henüz tamamlanmam bu keman n üzerinde bulunan “f delikleri” sesin d ar ç kmas n sa l yor. Keman, a açtan yap lan bir müzik aleti. Ancak her a aç keman yap m için uygun de il. Örne in, keman n ön bölümü ladin a ac ndan yap l yor. Sap , arkas ve yan bölümü de akçaa açtan. Üstelik,

keman n yap laca a ac n çok kuru olmas gerekiyor. Önder, a ac n do al bir ekilde kurutulmu olmas gerekti ini de anlat yor. Bu nedenle keman yap m nda kullan lacak a açlar kesildikten sonra 10 – 15 y l bekletilerek kurutuluyor. Ard ndan haz r keman kal plar na uygun olarak kesiliyor. Önder, kesim yaparken milimetrelik hesaplar yapt n anlat yor. Çünkü en küçük bir hata keman n sesini olumsuz etkiliyor. Biz de o anlatt kça ö reniyoruz ki keman yapmak çok incelikli ve zor bir i ! Kal plar haz rlanan kemanlar yakla k bir y l süresince as l tutularak güne nda bekletiliyor. Bu sayede hem a aç iyice kuruyor hem de a ac n içindeki mikroorganizmalar ölüyor. Bu sürenin sonunda s ra geliyor keman cilalamaya!.. Cila, keman d etkenlere kar koruyor. Gelelim keman n yap s na!.. Keman n ön bölümünde birbirine simetrik olarak duran “f” harfi biçiminde iki delik var. Keman n bo olan iç k sm na “can direk” ad verilen minik bir çubuk tak l yor. Ladin a ac ndan yap lan bu çubuk, keman n alt ve üst bölümleri aras nda bir dayanak olu turarak keman sa lamla t r yor. Ayr ca, keman n içinde üst bölümden ald titre imleri “f delikleri”ne ileterek sesin bu deliklerden d ar ç kmas n sa l yor. Keman n iç k sm nda, tam kal n tellerin alt na denk gelecek biçimde “bas balon” denilen bir parça daha bulunuyor. Bu parça, hem kal n seslerin daha güçlü ç kmas n sa l yor, hem de keman n ön bölümünün çökmesini engelliyor.

Keman n kenarlar nda ince siyah çizgiler bulunuyor. “Filato” denen bu çizgiler, keman n görüntüsüne güzellik katt gibi darbelere kar da koruyucu oluyor. Keman n bir de salyangoz biçiminde bir sap var. Sap n üzerindeki burgulara keman n çelik telleri tak l yor. Bu teller mi, la, re, sol telleri! Tellerin alt nda bulunan parmaklar n konuldu u yere “tu e” deniyor. Tu e, hem bir klavye görevi görüyor hem de tellerin a nmas n önlüyor. Bu nedenle tu e, sert ve dayan kl olan abanoz a ac ndan yap l yor. Keman n ön k sm nda bulunan ve yine abanoz a ac ndan yap lan bölümeyse “çenelik” deniyor. Çenelik, müzisyenin tek omuzunun üzerine yerle tirdi i keman , çenesinden destek alarak tutmas n ve rahatça çalabilmesini sa l yor.

Bilim Çocuk

nsanlar, ça lar boyunca deniz kabu u, metal boru gibi içi bo olan çe itli nesneleri üflemeli çalg olarak kullanm lar. Hatta a aç dallar ndan bile üflemeli çalg lar yapm lar. çi bo nesnelerden üflemeli çalg lar haz rlay p bunlarla müzik yapmak 32

Bilim Çocuk

hem çok kolay hem de e lenceli. Siz de plastik bir hortumdan üflemeli bir çalg haz rlayarak, bununla müzik yapabilirsiniz. Hatta arkada lar n zla birlikte bir üflemeli çalg orkestras bile kurabilirsiniz.

Malzeme • 2 metre plastik hortum (iç çap yakla k 12,50 mm ) • Plastik küçük boyutta bir huni • Bir a zl k (müzik aleti satan dükkânlardan alabilirsiniz)

1. Hortumun bir ucuna a zl , di er ucuna da huniyi tak n. Huni, seslerin çok daha güzel ç kmas n sa lar.

2. Hortumu resimdeki gibi boynunuza as n.

3. gülümseyin.. Dudaklar n z birle ik haldekyen ‘puzzzz’ diye bir ses ç kar n. Bu sesi ç kar rken dudaklar n z n titre mesi gerekiyor.

4. Puzzzz sesini do ru biçimde ç karmay ba ard rktan sonra a zl , iki parma n zla tutarak, daha ço u üst dudakta yer alacak ekilde iki duda n z n üzerine yerle tirin. 5. Burnunuzdan derin bir soluk al n. 6. Dudaklar n z yine birle ik haldeyken, “puzzzzzz” sesini yine ç kararak havay a zl n içine do ru verin. Bu olu an titre im sayesinde, hortumun içine hava akarken ses kendili inden olu ur. Akci erlerinizdeki hava bitene kadar bu ekilde üfleyerek çalg dan ses ç kmas n sa layabilirsiniz. Asl nda içi bo olan her türlü nesnenin içine bu ekilde üfledi inizde çe itli sesler ç kmas n sa layabilirsiniz.

Dudak hareketlerinizde de i iklikler yaparak çalg n zla farkl sesler de ç karabilirsiniz. Ç kan sesler hortumun uzunlu una ve kal nl na göre de i ir. Erden Bilgen Çizim: Ay e nan Alican

Bilim Çocuk

Su, do ayla aram zdaki en güçlü ba lardan biri. Onsuz bir ya am dü ünemeyiz! Gezegenimize uzaydan bakabilseydik, yeryüzünün uçsuz bucaks z bir mavilikle kapl oldu unu görürdük. Gezegenimizin yüzeyinin yakla k % 71’i suyla kapl . Bir dü ünün, karalar yeryüzünün yaln zca % 29’unu kapl yor. Ama su, hem çok bol hem de çok k s tl ! Çünkü yeryüzünü kaplayan sular n yaln zca % 3’ünü tatl sular olu turuyor! Tatl sular n büyük bir bölümü de da lar n tepelerindeki, kutup bölgelerindeki buzullarda, buzda lar nda ve yeralt sular nda sakl . K sacas , yeryüzünü kaplayan suyun yaln zca %’1’i kullan labilir durumdaki tatl su kaynaklar ndan olu uyor.

Bilim Çocuk

Yeryüzündeki su miktar hiç de i mez. Eksilmez ya da artmaz. Ancak, hareket edebilir ve yer de i tirebilir; ya da kat , s v ve gaz haline geçebilir. Yani su, sürekli bir döngü içindedir. S cak havan n etkisiyle buharla r, rüzgârlarla atmosferin yüksek bölümlerine ta n r. Burada so ur ve bulutlar olu turur. Sonunda, ya mur, kar ya da dolu olarak yeniden yeryüzüne dü er.

Suyun Her Damlas Önemli! Bir insan her gün, içmek için 5 litre, ki isel temizlik için 25 litre suya gereksinim duyuyor! Peki, damlayan bir musluktan günde 24 litre kadar suyun bo a akt n biliyor muydunuz? Dünyan n baz bölgelerinde su kaynaklar çok k t. nsanlar n günlük su tüketimleri de, ya ad klar yerlere göre de i iyor. Örne in, Kanada’da ya ayan bir aile günde ortalama 350 litre su tüketiyor. Afrika ülkelerinde ya ayan bir ailenin günlük ortalama su tüketimi de 20 litre. Avrupa ülkelerinde ya ayan bir aileninse günlük ortalama su tüketimi 165 litre. Bölgeler aras ndaki bu farkl l klar n nedenlerinden biri, insanlar n farkl tüketim al kanl klar na sahip olmalar . Bir di er nedense suyun k s tl bir kaynak oldu unun bilincine var lmam olmas . Dünyan n geli mekte olan kimi ülkelerinde insanlar, evlerine su ta mak için hergün 10 – 15 kilometre yürümek zorunda.

Deniz Suyundan çme Suyu! Deniz suyundan içme suyu elde etmek çok pahal bir yöntem. Ancak, Ortado u’daki kimi ülkelerde tatl su öyle k s tl ki, insanlar n deniz suyunu ar tmaktan ba ka çareleri yok. “Dam tma”, tuzlu suyu tatl suya dönü türmede kullan lan çok eski bir yöntem. Bu yöntemde deniz suyu içinde bulunan tuzun ayr lmas için özel kaplarda kaynat l yor. Kaynama sonucu su buhar yükseliyor ve daha serin olan ba ka bir kaba aktar l yor. Burada tekrar s v la yor. Tuzsa ilk kab n dibinde kal yor. Deniz suyunu ar tmada kullan lan bir ba ka yöntemse “ters geçi im”. Bunun için özel bir kab n içindeki tuzlu suya yüksek bas nç uygulan yor. Kaptaki su, yaln zca saf suyun geçebilece i özel bir zardan geçmeye zorlan yor. Bu durumda tuz, zar n öteki yan nda kal yor ve bu sayede içilebilecek nitelikte su elde ediliyor. Bilim Çocuk

Uygarl klar Sulakalanlar n Yak n nda Do du Yeryüzündeki kullan labilir durumdaki sular n büyük bir bölümü sulakalanlarda bulunur. nsanlar n ya amlar n sürdürmek için suya gereksinimleri var. Su da sulakalanlarda bulundu una göre, yerle im yerlerinin tarih boyunca hep sulakalanlar n yak n nda kurulmu olmas na a rmamak gerekiyor! Günümüzde de büyük kentlerin ço u haliçler, nehir k y lar , batakl klar gibi sulakalanlar n yak n nda bulunuyor. Kentle me gibi tar m da sulakalanlar n yak n ndaki yerlerde ba lam . Bunlar n yan s ra sulakalanlar çok çe itli canl türlerine de ev sahipli i yapar. Ancak, tar m ilaçlar n n a r kullan m , yap la ma ve kirlilik gibi nedenlerle sulakalanlar dünyan n en çok tehdit alt ndaki ya am alanlar ndan biri.

i e Suyunun Öyküsü

i e suyunun geçmi inin 15. yüzy la kadar uzand n biliyor muydunuz? 19. yüzy lda, i elenerek sat a sunulan sular n tüketilmesi bir moda haline gelmi . 20. yüzy l n sonlar nda da pet i elerde sat a sunulan sular n yayg nla mas yla i e suyu ya am m z n ayr lmaz bir parças oldu. Ara t rmac lar, bir i e su üretmek için harcanan enerjinin, ayn miktarda musluk suyu sa lamak için harcanan n 2000 kat oldu unu hesaplam . Günümüzde i e suyu üretimi, en önemli sanayi alanlar ndan biri haline gelmi durumda. in ilginç yan , i e suyunun en çok tüketildi i bölgelerin insanlar n içme suyuna kolayca eri ebildi i geli mi ülkeler olmas .

Bilim Çocuk

Musluk Suyu Deyip Geçmeyin! Musluktan akan su, evlerimize ula madan önce birçok a amadan geçer ve kirlili e yol açan maddelerden ar nd r l r. Bundan yakla k yüz y l öncesine kadar durum bundan çok farkl yd . Evlere, musluklardan su akmas n sa layan tesisatlar n dö enmesine ilk olarak 19. yüzy l n sonunda ba land . Bu, ayn zamanda kent yönetimlerinin sular n temizlenip art ld ktan sonra evlere da t lmas n sa layan su sistemleri kurmaya ba lad dönemdi. Daha önceki dönemlerde insanlar su gereksinimlerini evlerinin yak n ndaki su kuyular ndan, akarsulardan ya da halk n ortakla a kulland çe melerden sa l yordu. Bu ekilde sa lanan sular zaman zaman hastal klara yol açan mikroorganizmalar içeriyordu. Yani, “musluk suyu” sa l m z aç s ndan çok önemli bir bulu !

Suyumuz Kirleniyor Suyu, yaln zca kentlerde de il, tar m alanlar n n sulanmas nda ve sanayide de kullan yoruz. Su, kirlili e yol açan maddelerden ve mikroorganizmalardan temizlenerek tekrar tekrar kullan labilir. Ancak, yine de insan etkinlikleri sonucu ortaya ç kan su kirlili i, en önemli çevre sorunlar ndan biri! Uzmanlar, önümüzdeki y llarda dünyan n belki de en büyük sorununun temiz su k tl olaca na i aret ediyor. Ara t rmalara göre, gelecek 50 y lda insan nüfusu hiç artmasa bile, suya olan gereksinimimiz bugünkünün iki kat na ç kacak.

Asl Zülal Foto raflar: Visual Photos Kaynaklar: http://ga.water.usgs.gov/edu/drinkseawater.html http://www.who.int/topics/water/en/ http://www.worldwatercouncil.org/ http://www.wwt.org.uk/

Bilim Çocuk

, 38

Bilim Ă&#x2021;ocuk

Birinci bölüm

kinci bölüm

Filtre

Üçüncü bölüm

Bilim Çocuk

Supiresi Senin

Dünyam z birbirinden ilginç pek çok canl ya ev sahipli i yap yor. Bu ilginç canl lardan biri de bu sayfada foto raf n gördü ünüz “supiresi”. Bakmay n burada kocaman göründü üne, supiresi o kadar minik bir canl ki boyu birkaç milimetreyi geçmiyor. Supiresini hemen fark etmek biraz zor ama yine de biraz dikkatli bak ld nda ç plak gözle bile görülebiliyor. Supirelerinin büyük bölümü göl ve gölcük gibi durgun tatl sularda ya yor.

Bir supiresini mikroskopta inceledi inizde neredeyse tüm iç organlar n n göründü ünü fark edebilirsiniz. Kalbinin at n izleyebilirsiniz. Ba rsaklar n , yumurtalar n hemen bulabilirsiniz. Örne in, bu foto rafta bir di i supiresi var. Bu supiresinin yuvarlak biçimli yumurtalar n gördünüz mü? Tam 7 yumurtas var!

Supiresiinin 6 çift baca var. Bacaklar ve duyargalar yla h zl hareketler yaparak suyun a z na do ru girmesini sa lar. Böylece sudaki besinler a z na girer. 40

Bilim Çocuk

Supiresinin vücudunu saran bir kabuk bulunur. Büyüdükçe kabuk de i tirir.

Evin Neresi? Bu saydam daire biçimindeki yap supiresinin kalbidir.

Supirelerinin ya am süresi 10 – 30 gün aras nda de i ir. Bu hayvanlar, bakteri ve tek hücreli minik bitkicikler olan “fitoplankton”larla beslenir. Suda ya ayan küçük bal klar ve omurgas z hayvanlar da supirelerini yer. Bu nedenle supireleri, sudaki besin zincirinde önemli bir yere sahiptir. Biliminsanlar , sularda herhangi bir de i im ya da kirlenme olup olmad n supirelerinin say s na bakarak anlarlar. Çünkü supireleri, sudaki fitoplanktonlar bolca tüketti inden suyun berrakla mas n sa lar. Böyle sularda da daha çok say da canl ya ayabilir. Supiresinin, küçücük bir ba var. Ba n n üzerinde görünen bu siyah leke onun gözü. Ayr ca ba k sm n n yak n nda duyargalar da var. Bu duyargalar n üzerinde uzun tüycükler bulunur. Supiresinin duyargalar hem çevreyi alg lamas n hem de suda ilerlemesini sa lar. Supiresi, kesik hareketlerle öne do ru f rlayarak yüzer. Hareketleri pirelere benzedi inden supiresi ad n alm t r.

Bir supiresini beslenirken görürseniz, yedi i tek hücreli bitkiciklerin ba rsaklar boyunca ilerleyi ini izleyebilirsiniz. Bu supiresinin ba rsa n n a za yak n bölümü de içinde suyosunu kal nt lar bulundu undan ye il renkte görünüyor. Zuhal Özer Foto raf: Visual Photos Kaynak animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/ Daphnia_pulex.html

Bilim Çocuk

Kırlangıç Yuvaları

Foto raf: Lip Kee

Yeti kin k rlang çlar yaln zca kuluçka döneminde yuvada otururlar.

Bilim Çocuk

Foto raf: Benny Mazur

Foto raf: Franco Folini

Dünyanın en iyi böcek avcılarından biri kırlangıçlardır. Bu kuşlar uzun, çatallı kuyruklarından kolayca tanınır.

Foto raf: Steve Vought

dik, Baz k rlang ç türleri zca to prak yamaçlara yaln i kendilerinin girebilece ar aç büyüklükte delikler ve bunlar yuva olarak bu kullan r. Yavrular n da yuvalarda büyütürler.

Afrika’n n güneyinden gelen göçmen k rlang çlar, mart ba ndan itibaren ülkemizde görülmeye ba lar ve “ilkbahar n habercisi” olarak bilinir. Akrobatik hareketlerle böcek avlamalar n , uçarken suyun üzerine iyice yakla arak hiç slanmadan su içmelerini ya da yuva yapmak üzere gagalar yla çamur toplamalar n izlemek çok e lencelidir. K rlang çlar n yuvalar da çok ilginçtir. Evlerin, binalar n, köprülerin kö elerine, çamurdan çanak biçiminde yuvalar yaparlar. Hatta kap ya da pencereleri aç k olan evlerin içine de yuva yapt klar olur. K rlang çlar, yuva yapmak için gagalar na olabildi ince çok miktarda çamur al r. Yuvalar n yapacaklar yere, tükürükleriyle birle tirdikleri çamuru üst üste yerle tirirler. Çamurun içine çal , ç rp ve ot da kar t r rlar. Böylece yuvalar daha sa lam olur. Baz k rlang çlar, yuvalar n n giri k sm n geni , baz lar da dar ve yuvarlak yapar. Yuvalar n n içini de yumu ak otlar ve tüylerle doldururlar. Ayr ca, yuvalar nda bez, pamuk, plastik e yalar gibi malzemelere de rastlayabilirsiniz. Bir k rlang c n ömrü yakla k 2-4 y ld r. Üreme döneminde di i k rlang ç 3–4 yumurta b rak r. Her ey yolunda giderse yumurtalardan yavru k rlang çlar ç kar. Yavrular na yiyecek olarak böcek bulmak

Foto raf: Gábor Kovács

K rlang çlar dinlenmek için çitlerin ya da elektrik tellerin in üzerin de to pluca dururlar. K rla ng çlar bu konu mda s k s k görebi lirsiniz.

deyse hiç doymak Yavru k rlang çlar nere anne-babalar na bilmez. Aç olduklar n n sonuna ka dar belli etmek için a zlar ç kar rlar. aç p durmaks z n ses için gün boyu uçarlar. Havada keskin dönü ler yapabilirler. Böylece böcekleri bir ç rp da yakalayabilirler. K rlang çlar, çiftçilerin de en sevdi i ku lardan biridir. Çünkü tar m zararl s olan böcekleri avlayarak tarlalardaki bitkilerin zarar görmesini önlerler.

Burcu Meltem Ar k burcu.arik@gmail.com

Bilim Çocuk

Bilim Ă&#x2021;ocuk

Deniz, müzik okulunda okuyor ve çello çal yor. Bilime de çok merakl . Dolay s yla çello yap m nda kullan lan malzemeler, çellonun nas l yap ld , çellodan nas l ses ç kt , k saca çelloyla ilgili her ey onun ilgisini çekiyor. Üstelik müzik aleti tasar m yla da ilgileniyor. Hatta bu konuda bir ara t rma yap yor. Çello tellerinin yap m nda yeni bir malzeme kullan labilir mi? Bu malzemenin yap m nda nanoteknolojiden nas l yararlan labilir? Bu sorular n yan tlar n ar yor. Hatta bir dü ü de dünyan n en iyi çellosunu yapmak. Sizden de ayn eyi yapman z , bir müzik aletini geli tirmenizi ya da yeni bir müzik aleti tasarlaman z istiyoruz. Haydi bulu çular i ba na!

Yeni

r Müzik Aleti Tas i B arlayabilir misiniz?

46 46 Bilim Bilim mÇocuk Ç Çocuk ocuk

Müzik Aletleri Telli, üflemeli, vurmal birçok müzik aleti var. Keman, çello, gitar, ba lama, arp, piyano telli müzik aletleri. Trompet, fagot, saksafon, klarnet, tuba, trombon da üflemeli müzik aletlerinden. Bateri, davul, timpani, marakas ve bendir de vurmal müzik aletleri olarak s n fland r l yor.

Yeni Bir Makinesi Tasarlayanlar

Gül ah’ n i makinesi Tu la ören

An l’ n i makinesi Çok yönlü araç

Katk da Bulunanlar

Muharrem’in Makinesi Demirparçalar n toplayan

sa’n n i makinesi Roket silindir

Berk’in i makinesi A ac ta ma makinesi

Tu çe’nin i makinesi Kaz c ve otomatik harç makinesi

Sümeyye Damla, Can Günersu, Kubilay Kaan Deniz – Ankara / sa Akbulut – Bal kesir / An l Aras, Burak Bayrak – Bursa / rem F ç c o lu, Gözde Özcan, Yaren Üçüncü, Veli Çömlek, S la Yüzer, Gizem Yurdadur, Görkem Ero lu, Do ancan Yener, U ur Uçar, Z. Fatmanur Sürücü – Çanakkale / evval Nur Bekta – Çank r / Muhammed Apa o lu, Ömer Faruk Köksal - Çorum / evval Karahan – Diyarbak r / B. Kudret Baydo an / Elaz Hakan Eren Sar da – Gaziantep / Emir Kaan Durano lu, Simay Özo ul, Begüm Türko lu, Utku Karan Saat, Merve Tunç, Özlem Önder, Naci Tunççekiç, Ali Tokar, Tu çe Aydo an, Sinan Gülsu, Ay e Atç , Gencay Ege Göçen, Bü ra Erkün, Ali Mürsel Tabak - zmir / Ferhat Özden, Emre Y lmaz, Bahar Ayd n – K r ehir / Emirhan Bilge Bulut, Muharrem Arslan, Murat Yaman, Emine Bak rl o lu – Kütahya / Berk Ünal, Efehan Efe, Ömer Faruk, Rabia Gürler, Burak U uz, Berkay Ta , Yunus Malik Yavuz, Burak Öztürk, Zeynep Betül Koç, Göknur Aydar, Bar Koçano lu, Kerem Yavuz – stanbul / Figen Akbay r, Bü ra Zengin, Bü ra U ur, Esra Uzan, Y ld z Koca, Sena Erdo an, Ebubekir Aydo mu , Muhammed Yavuz, Umut Can ler, Emre Gül, Emrah Ar , U ur Can U ur, Gülnur Koçyi it, Yasemin Görmedi, Ebru Yavuz, Kübra Çanak, Kübra Demirta , Bünyamin Polat, Nesrin Alt ntop, Erdi Olgun, Ramazan Yumrutepe, Eda U ur, Goncagül Kaya, Serap lgün, Serra Kömürkara, Emirhan Turan, Ahmet Turan Yavuz, Selda Akkaya, Cansu Çiçek, Ebru Ok, Furkan Macit, Gülcan Duman, Murat Macit, Mustafa Akyol / Furkan Macit / Rümeyda Ada / Kevser Kömürkara, eymanur eker, Seda Nur Demirta , Sümeyye Öztürk, Mücahit Ölmez, Aygün Macit, Salih Duman, Selda Yi it, Fatmanur Polat, ima Yi it, remnur Akkayüz, Ebubekir Çal kan, Esra Kökta , Sena Macit, Tugay Kömürkara, Cihad Zengin, Merve Boran, Züleyha eker, Ahmet Bedir, Zafer Yavuz Zengin, Yunus Erdo an, Neslihan Yaprak, Enes Zengin, Seval U ur, Asl Y lmaz, Tu çe Sena Kömürkara, Burcu Kömürkara, ahin Mutlu, Emre Karaa aç, Mesut Uçar, R dvan Yüksel, Murat Akku , Mehmet Albayrak, Emre Karaa aç, Erkan eker, Duygu Çanak, Merve Nur Macit, Bü ra Güzel, Kübra Koçyi it, Mehmet Emek Koca, Eren Çanak, Tu çe Uluda , Kübra Nur Yi it, Gamze eker, Ay egül Alt n k, Serkan Türkmen, Emre Al c , Ahmet Semih Erdo an, Volkan Akkayüz, Muhammed Emin Kul, Yunus Al c , Cennet Seher Akkaya, Mesut Yi it, rem Çakmakta , Mehmet Yi it, Songül De irmenci, Merve Kömür, Funda Sat lm , Seher lgün, Betül Ayfer eker, Cennet Zengin, Hasan Deniz Özdemir, Yunus Karatay, Ali Yaprak – Malatya / aban Can Kondakç , Deniz Co kun – Samsun / Bahad r Özsalih – Trabzon / Cem Arslan – Tunceli / Atakan Ar kan, Gül ah Öteyüzo lu, Cansel Bayrak, Elanur Ba ol – Zonguldak / Sena Köktürk Siz de bu kö eye katk da bulunmak istiyorsan z adresimiz: TÜB TAK, Bilim Çocuk Dergisi Bulu Atölyesi Kö esi / Atatürk Bulvar No:221 / Kavakl dere / 06100 / Ankara e-posta: cocuk@tubitak.gov.tr

Tu ba Can Çizimler: Esin Özbek

Bilim Çocuk

Bilim Ă&#x2021;ocuk

MerkĂźrâ&#x20AC;&#x2122;Ăź GĂśzlemliyoruz! MerkĂźrâ&#x20AC;&#x2122;Ăź ve incecik bir hilal biĂ§iminde gĂśzlemlemeye ne dersiniz! SatĂźrn, Nisan ve " # iĂ§in SatĂźrn $ $ # # & ' * + &$ <$ = = $ > * Q < " + &$ X * Q [ + &$ & \ # & + &$ * $ $ #

Q ] # < # ^` q <# * $ X$ <& # Q $ * X$ && & { & \ $ [ Q < Q * X$ < # & # [ { = # $ $ [ Q * = # |

= # $ & $ $= $ & Q | = # $ # & 50

Bilim Ă&#x2021;ocuk

~ Boga

1LVDQ DNĘ&#x2DC;DPĘ&#x2013; *Ę&#x2019;QHĘ&#x2DC; EDWWĘ&#x2013;NWDQ KHPHQ VRQUD EDWĘ&#x2013; XINX Ę&#x2019;]HULQGH $\ 0HUNĘ&#x2019;U YH Ę?ONHUÂśL ELUELULQH Ę&#x17D;RN \DNĘ&#x2013;Q NRQXPGD JĘ&#x2018;]OHPOH\HELOLUVLQL] } " * X$ < # # = $ $ X$ < " X =& $ # X$ && & {

$QWDUHV $NUHS 7DNʖP\ʖOGʖ]ʖ¶QʖQ HQ SDUODN \ʖOGʖ]ʖ .ʖUPʖ]ʖ UHQNWH ROGXʔX LʎLQ ³DNUHELQ NDOEL´ RODUDN GD ELOLQLU $QWDUHV *ʒQHʘ¶WHQ NDW GDKD SDUODNWʖU ʎʒQNʒ *ʒQHʘ¶WHQ ʎRN GDKD Eʒ\ʒNWʒU 2 NDGDU Eʒ\ʒNWʒU NL $QWDUHV *ʒQHʘ¶LQ NRQXPXQGD ROVD\Gʖ 0HUNʒU 9HQʒV 'ʒQ\D YH 0DUV¶ʖ GD NDSVD\DQ ELU DODQGD \HU DOPʖʘ RODFDNWʖ

# ~ $ * # X$ # # <& ~ $ * X$ < # = $ &$ # <& > ^ <# * # \ # Q < # $ Q < # # # ] & " # Q & Q & * Q " ] # < " # & # # { $ $ # q [ # & # * ` ^ q & { #

# X & ^ q <# * # \ #

&& & ^ & [ ' & { # &

# # & Q # [ & $ $ [

&& & & $ # # # & * # & & \ # Q& \ & $ &$ & # $ $ # $ $ Burcu Parmak

17 Nisan Sondördün

25 Nisan Yeniay

Bilim Çocuk

Bilim Ă&#x2021;ocuk

Lasker’in Kalesi “ yi bir hamle görünce bekleyin ve daha iyisini aray n.” Emanuel Lasker (1868 – 1941)

Alman satrançç Emanuel Lasker, 27 y l boyunca “Dünya ampiyonu” olmu , tüm zamanlar n en iyi oyuncular ndan biriydi. Ayr ca, ba ar l bir matematikçiydi. Albert Einstein’ n da yak n arkada yd . Hatta Einstein an lar nda, Lasker’in kendini bilime adamamas ndan duydu u üzüntüyü dile getirmi tir. Ancak, satranç Lasker için bir tutkuydu. Satranç onun için yaln zca hamlelerle yap lan bir mücadele de ildi. Ayn zamanda, tutkular n, duygular n, isteklerin ve dü üncelerin de bir

mücadelesiydi. Lasker, en iyi hamleyi de il, rakibini en çok rahats z edecek hamleyi bulmaya çal rd . Bazen, mant ks zm gibi görünen bir oyunla rakibini a rt p hata yapmas n sa lard . Daha sonra da kusursuz bir oyunla rakibini yenerdi. Rakibinin oyundaki dengesini bozmak için bilerek kötü hamleler yapmaktan çekinmezdi. 1908 Dünya ampiyonas ’nda, Tarrasch’la yapt satranç tarihine geçen kar la mas nda oldu u gibi! Lasker, 4. turdaki kar la mas nda kalesini çekinmeden tehlikenin içine at yor; Ke5, Kc5 ve Kxf4. Bu hamleler normal ko ullarda tercih edilmez. Hele ki, dünya ampiyonas oynan yorsa! Ancak, Lasker’in kalesi, sistematik oyunu tercih eden Tarrasch’ n dengesini bozmaya yetiyor. Tarrasch-Lasker, Düseldorf 1908, Dünya ampiyonas spanyol Aç l , Berlin Savunmas 1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Fb5 Af6 4.O-O d6 5.d4 Fd7 6.Ac3 Fe7 7.Ke1 exd4 8.Axd4 Axd4 9.Vxd4 Fxb5

10.Axb5 O-O 11.Fg5 11.Vc3 11...h6 12.Fh4 Ke8 13.Kad1 Ad7 14.Fxe7 Kxe7 15.Vc3 Ke5. Siyah n hamlesi genel satranç anlay na ayk r . Ancak, Tarrash’ n oyunu risksizdi. 16.Ad4 Kc5 Rahats z konumdaki kale, siyaha sorun ç karabilir. Elbette amaç, Tarrasch’ n oyundaki dengesini bozmak. 17.Vb3 Ab6 18.f4 Vf6 19.Vf3 Ke8 20.c3 a5 21.b3 a4 22.b4?! Kc4 23.g3 Kd8 24.Ke3 c5 25.Ab5? 25... cxb4 26.Kxd6 Kxd6 27.e5

27.. Kxf4! te ola anüstü bir hamle, hem de sorunlu bir kaleden geliyor. 28. gxf4 Vg6+ 29. h1 Vb1+ 30. g2 Kd2+ 31.Ke2 Vxa2 32.Kxd2 Vxd2+ 33. g3 a3 34.e6 Ve1+ 35. g4 Vxe6+ 36.f5 Vc4+ 37.Ad4 a2 38.Vd1 Ad5 39.Va4 Axc3 40.Ve8+

h7 41. h5 a1(V).0-1 Emine Sanl

Bilim Çocuk

sizden gelenler

, Nursu, Gülsu, Kaan, Taha, Can, Ecem, rem S la Beyza, Türker ri / zmir ö rencile Mustafa Urcan O / 2-C ve 1-A

Ay e Nur Bayam

Evliya Çelebi O / 6-D / Kütahya

Ahmet Diyar Üne Mimar Sinan O / Mardin

Batuhan Gönülk rmaz Vas f Ç nar O / 3-A / Konak - zmir

Beyza Gökmen

/ zmir Mustafa Urcan O / 2-C

Alptekin Koz

bzon Ata O / Kar ncalar Anas n f /Tra

Bilim Çocuk

Toprak Mahmut Öztürk

Abdullah Faz l A ano lu O / 6-C / Trabzon

“S çrat, F rlat, Ak t, Damlat! Harika Resimler Yap” etkinli imiz için gönderdi iniz resimlere bu say m zda yer veriyoruz.

Elif de Evliya Çelebi O / 6-C / Kütahya

Gizem Akgönüllü

enlik O / 3-F / Keçiören / Anka

Ecem Emiro lu

Emek O / 5-A / Ankara

Ufuk ahin

Cumhuriyet O / 3-A / Elmada / Ankara

Pelin Feride Özkan 19 May s O / 5-A / Ni de

Feyza K z lkaya

/ Kütahya Evliya Çelebi O / 6-C

pek Ayaz

Sepetlip nar O / 3-A / Kocaeli

Aleyna Ebru Uçar

bul hsan Kur uno lu O / 5-E / stan

Adres: TÜB TAK Bilim Çocuk Dergisi / Sizden Gelenler Kö esi Atatürk Bulvar No: 221 06100 Kavakl dere - Ankara

Bilim Çocuk

23 Nisan’da uçurtma enli i mi? Hem de pazar yerinin yan nda! Biz de kat lal m!

Rengârenk, yelkenli tekne eklinde bir uçurtma dü ünsenize! Kelebek eklinde bir Ben de büyük, yemye il bir yaprak uçurtma harika olurdu. gibi bir uçurtma Bak n i te böyle. yapaca m. Ben, bal k eklinde bir uçurtma yapmak Ben, kaykay istiyorum. eklinde bir uçurtma yapaca m

Peki ama hayal etti imiz bu uçurtmalar nas l yapaca z? Biliyorsunuz de il mi, tam bir haftam z var. Yar n malzemeleri al r z. Hafta sonu da uçurtmalar yapar z.

Uçurtma kâ d yerine rüzgâra dayan kl özel kuma lar kullan l yormu .

H mm! Yap t r c ve bant yerine kullan labilecek küçük ba lant araçlar varm .

nternet’ten ara t r r z.

Uçurtma yap m nda kullan lan ç talar n hafif ve sa lam olmas gerekiyormu . Çam, gürgen ve bambu a açlar ndan yap lan ç talar bu i için uygunmu .

Ak am

Hayalimizdeki uçurtmalar yapabilsek bile uçurmay ö renmemiz için zaman yetmeyecek.

Uff! Bu malzemeleri bizim k rtasiyede bulabilece imizi hiç sanm yorum.

Zeynep’in dedi i do ru ç kt . Pek bir malzeme bulamad k. imdi ne yapaca z? Evet, en iyisi geçen y l Özgür’ün babas ndan ö rendi imiz uçurtmadan yapmak. Rengârenk kâ tlar da kullan r z.

Yaaaa, hani farkl bir ey yapacakt k?

M st k söylenme i te, herkes uçurtmas n uçururken seyretmek istemezsin herhalde. Yar n görü ürüz.

Tabii ya! Güzel bir fikrim var. M st k da bu fikri çok be enecek.

Önce effaf kap kâ d ndan uçurtmalar yapal m, sonra üzerlerine hayalini kurdu umuz eylerin resimlerini çizip yap t ral m. Uçurtmalar m z effaf olaca ndan yaln zca üzerlerine yap t rd m z resimler görünecek.

Ertesi gün

Ya as n!

1 saat sonra Güzel fikirmi gerçekten!

Evet, hem de çok e lenceli. Benim kelebek bitmek üzere.

Heh he!

Bence de. 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayram n z kutlu olsun.

Tom Trueheart Karanl k Masallar Diyar ’nda Yazan: Ian Beck Resimleyen: Ian Beck Çeviri: Fatih Erdo an Mavibulut Yay nc l k “Cesur Macerac Tom Trueheart Masallar Diyar ’nda” roman ndan tan d m z Tom’un maceralar devam ediyor. Dizinin ikinci kitab , Tom’un a abeylerinin dü ünlerinin haz rl klar yla ba lar. Bu a abeyler, masallarda tan t klar prenseslerle evlenecektir. Prensesler kim mi? Pamuk Prenses, Külkedisi, Rapunzel, Zinnia ve Uyuyan Güzel. Masallar n mutlu sonunu de i tirmeye kararl olan Ormestone kargalar ve kurtlar yla birlikte dü ünün yap laca salona gelir. Dü ünün yap lmas n engellemekle kalmaz Tom’un a abeylerini ve prensesleri de kaç r r. Üstelik giderken ordusuyla birlikte tekrar gelece ini ve tüm Masallar Diyar ’n ele geçirece ini söyler. Tom, a abeylerini ve prensesleri kurtarmak için birkaç giri imde bulunur. Ancak, Ormestone’un kargalar simsiyah bir bulut gibi Tom’un üzerine ü ü ür. Kargalar uçup gitti inde Tom ortada yoktur. Asl na bakarsan z, tam da eskiden durdu u yerdedir ama Ormestone’un yapt büyüyle o kadar küçülmü tür ki, onu kimse göremez. Ancak kargalar n ne yapt n tahmin eden Jollity onu bulur. Jollity de bir kargad r. Ancak, iyi 62

Bilim Çocuk

kalpli bir karga! Hem de Tom’un dostu! Tom’un vücudu küçülmü tür ama cesur yüre i her zamanki gibi “kocaman”d r. Karanl k Masallar Diyar ’na gidecek, korkunç Karanl klar Ordusu’nu durdurarak, a abeylerini ve prensesleri kurtarmaya çal acakt r. Jollity’nin s rt na biner ve birlikte yola koyulurlar... Bu, Ormestone’un da dedi i gibi, Tom’un kendi masal n n ba lang c d r.

Klasik masal kahramanlar n bildi inizden çok farkl bir romanda bulacaks n z. Oz Büyücüsü’ndeki korkuluk, Frankenstein ya da Parmak Çocuk… Tom Trueheart Karanl k Masallar Diyar ’nda, bazen komik, bazen heyecanl kurgusuyla, masal gibi bir macera roman . Masal ya n n geçti ini dü ünenler, bu roman tam size göre! Meltem Yenal Co kun

Başvuru Kitaplı ğı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12. Bası m 10. Bası m 9. Bası m 6. Bası m 7. Bası m 9. Bası m 4. Bası m

5. Bası m 5. Bası m 4. Bası m 2. Bası m 2. Bası m 2. Bası m 1. Bası m 1. Bası m 1. Bası m 1. Bası m 1. Bası m

Tükendi Tükendi Tükendi 12 TL 8,5 TL Tükendi 12 TL 8,5 TL Tükendi 8,5 TL 12 TL 12 TL Tükendi Tükendi 8,5 TL Tükendi 11 TL 8,5 TL 8,5 TL 8,5 TL 8,5 TL 8,5 TL 8,5 TL 8,5 TL 8 TL 8,5 TL

J J J J J J J J J J J J J J J J J J

0 016 Bilimsel Gaflar

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

057 Ona Kı saca DNA Denir F. Balkwill - M. Rolph 058 Sen Ben Gen F. Balkwill - M. Rolph . . . . . . . 071 Depremler ve Yanardağlar Fiona Watt . . . . 074 Işı k Evreni David Phillips . . . . . . . . . . . . 079 Yaşadı ğı mı z Gezegen Fiona Watt . . . . . . . 082 Denizler ve Okyanuslar Felicity Brooks . . . . 083 Hava ve İklim F. Watt - F. Wilson . . . . . . . 107 Fı rtı nalar ve Kası rgalar Kathy Gemmel . . . 185 Dağlar L. Ottenheimer - P. M. Valat . . . . . . . 200 Tarihten Bir Yaprak David Walker . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . .

yaş+

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

Billy Aronson . . . . . . . . . 027 Ayak İzlerinin Esrarı B. B. Calhoun . . . . 059 Biz Hücreyiz F. Balkwill - M. Rolph . . . . 060 Hücre Savaşları F. Balkwill - M. Rolph . . 063 Bilim Adamları S. Reid - P. Fara . . . . . . 064 Ekoloji Richard Spurgeon . . . . . . . . . . . 069 Beyin Rebecca Treays . . . . . . . . . . . . . . 078 Uydular Mike Painter . . . . . . . . . . . . . 084 Kutuplarda Yaşam Kamini Khanduri . . . . 086 Mucitler S. Reid - P. Fara . . . . . . . . . . . 094 Bilgisayarlar M. Stephens - R. Treays . . . . 097 Kâşifler F. Everett - S. Reid . . . . . . . . . . 101 Kaybolan İpucu B. B. Calhoun . . . . . . 117 Küllerin Altı ndaki Sı r B. B. Calhoun . . . 120 Beş Duyu Rebecca Treays . . . . . . . . . . 121 Kuşlar F. Brooks - B. Gibbs . . . . . . . . . . 130 İşte Dünya Billy Aronson . . . . . . . . . . . 155 Geçmişin Anahtarları B. B. Calhoun . . . . 159 Mucizeler Adası na Yolculuk Klaus Kordon 184 Keşifler ve İcatlar Jean-Louis Besson . . . . 197 Piramitleri Kim Yaptı ? J. Chisholm - S. Reid 218 Kı rı k Yumurtalar B. B. Calhoun . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

yaş+

020 Tuhaf Bu DNA’lı lar Billy Aronson . . . . . . 061 Astronomi Stuart Atkinson . . . . . . . . . . 065 Atom ve Molekül P. R. Cox - M. Parsonage 070 Makineler Clive Gifford . . . . . . . . . . . . 087 Her Yönüyle Otomobiller Clive Gifford . .

. . . . .

19. Bası m 20. Bası m

28. Bası m 21. Bası m

17. Bası m 18. Bası m 7. Bası m 1. Bası m

23. Bası m 23. Bası m 24. Bası m

17. Bası m

21. Bası m

16. Bası m

10. 6. 6. 1.

Bası m Bası m Bası m Bası m

26. Bası m 18. Bası m 21. Bası m 17. Bası m 5. Bası m

19. Bası m

21. Bası m

Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi 4,5 TL 4,5 TL Tükendi Tükendi 4,5 TL 4,5 TL Tükendi Tükendi Tükendi 4,5 TL 4,5 TL 5,5 TL 7 TL

Tükendi Tükendi 4 TL 4 TL 5 TL Tükendi Tükendi 4,5 TL Tükendi Tükendi 5 TL Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi 5 TL Tükendi Tükendi 5,5 TL 4 TL 4 TL 4,5 TL Tükendi Tükendi 4,5 TL 4,5 TL Tükendi 4,5 TL Tükendi 4,5 TL 3 TL Tükendi

J J J J

J J J J J

7,5 TL J Tükendi Tükendi Tükendi 5 TL J

. . . . . . . . .

21. Bası m 14. Bası m

17. Bası m

1. Bası m

5 TL J 5 TL J Tükendi Tükendi 4,5 TL J Tükendi Tükendi Tükendi 3,5 TL J

6 ya ş

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

14. 14. 15. 16. 15. 15. 14. 14. 14. 14. 14. 14. 2. 2.

Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m

2. Bası m 2. Bası m 2. Bası m 1. 1. 1. 1. 1.

Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m

2. Bası m 1. Bası m 2. Bası m 1. Bası m 2. Bası m

1. 1. 1. 1. 1. 1. 1.

Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m Bası m

4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL 4 TL Tükendi 4 TL 4 TL 3,5 TL Tükendi 10 TL 10 TL 10 TL 10 TL 3,5 TL Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi 10 TL 3,5 TL Tükendi 10 TL 4 TL 10 TL Tükendi Tükendi Tükendi Tükendi 5 TL 5 TL 5 TL 5 TL 5 TL 5 TL 4,5 TL

J J J J J J J J J J J J J J J J J J J J J J

J J J J J

J J J J J J J

yaş+

. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

105 Deneylerle Bilim R. Heddle - M. Unwin . . . . 110 Yeryüzünde Yaşam Mike Unwin . . . . . . . . 198 Deneyler Anası nı fı , 1, 2, 3 Kazı m Üçok . . . 223 Deneylerle Bilim 2 H. Edom - K. Woodward . 236 Çevremiz ve Biz - Evren Núria Roca . . . 269 Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincabı 270 Çevremiz ve Biz - Deniz Núria Roca . . . 271 Çevremiz ve Biz - Hava Núria Roca . . . . 272 Çevremiz ve Biz - Yeryüzü Núria Roca . 279 Sayı larla Eğlenelim Ray Gibson . . . . . . . 280 Sayabilirim Ray Gibson . . . . . . . . . . . . 281 Toplayabilirim Ray Gibson . . . . . . . . . . . 307 Yapabilirim! Jennifer Moore-Mallinos . . . . . . 308 Çocuk Olmak Zor! Jennifer Moore-Mallinos .

yaş -8

yaş+ . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

132 Büyüklükler Jenny Tyler - Robyn Gee . . . . . . . . . . . . . 133 Şekiller Karen Bryant-Mole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Ölçmeye Başlamak Karen Bryant-Mole . . . . . . . . . . . . 135 Zaman Jenny Tyler - Robyn Gee . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Renkler Karen Bryant-Mole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Karşı tlı klar Jenny Tyler - Robyn Gee . . . . . . . . . . . . . 153 Farklı Olanı Bul Jenny Tyler - Robyn Gee . . . . . . . . . . 154 Rakamlar Karen Bryant-Mole . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Saymaya Başlamak Jenny Tyler - Robyn Gee . . . . . . . . 170 10’a Kadar Saymak Jenny Tyler - Robyn Gee . . . . . . . . 171 Toplamayı Öğrenmek Karen Bryant-Mole - Jenny Tyler . . . 172 Çı karmayı Öğrenmek Karen Bryant-Mole - Jenny Tyler . . 209 Nokta Birleştirmece - Deniz Kı yı sı Karen Bryant-Mole . 210 Nokta Birleştirmece - Dinozorlar Karen Bryant-Mole . . 211 Nokta Birleştirmece - Doğa Karen Bryant-Mole . . . . . . 212 Nokta Birleştirmece - Makineler Karen Bryant-Mole . . . 213 Nokta Birleştirmece - Uzay Karen Bryant-Mole . . . . . . 214 1001 Hayvanı Bulun Ruth Brocklehurst . . . . . . . . . . . . 215 Nokta Birleştirmece - Hayvanlar Karen Bryant-Mole . . . 220 Yağmurlu Bir Gün (Sünger Ciltli) Anna Milbourne . . . . 221 Kelebek (Sünger Ciltli) Anna Milbourne . . . . . . . . . . . 224 Ay’da (Sünger Ciltli) Anna Milbourne . . . . . . . . . . . . 225 Yuvada (Sünger Ciltli) Anna Milbourne . . . . . . . . . . . 253 Atı k mı ? Hiç Dert Değil! David Morichon . . . . . . . . . 255 Kültürlü Kurt Becky Bloom . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Çiftlikte Anna Milbourne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 Çiftlikte (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Dinozor Anna Milbourne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 Dinozor (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Deniz Kı yı sı nda Anna Milbourne . . . . . . . . . . . . . . 204Deniz Kı yı sı nda (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . 262 Karlı Bir Gün Anna Milbourne . . . . . . . . . . . . . . . 204 Karlı Bir Gün (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Yeraltı nda Anna Milbourne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 Yeraltı nda (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 1001 Minik Hayvanı Bulun Emma Helbrough . . . . . . . . 286 Rüzgârlı Bir Gün Anna Milbourne . . . . . . . . . . . . . . 286 Rüzgârlı Bir Gün (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . 289 Gölde Anna Milbourne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Gölde (Sünger Ciltli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 Hastanede Anne Civardi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 Doktorda Anne Civardi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 Diş Hekiminde Anne Civardi . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 Yavru Köpek Anne Civardi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 Haydi Öğrenelim - Aile Ağacı Núria Roca . . . . . . . . . 302 Haydi Öğrenelim - Ne Neden Yapı lmı ştı r? Núria Roca 303 Haydi Öğrenelim - Atma, Kullan! Núria Roca . . . . . . 304 Haydi Öğrenelim - Dört Element Núria Roca . . . . . . 305 Haydi Öğrenelim - Duyuları mı z Núria Roca . . . . . . . 306 Haydi Öğrenelim - Nası l Hareket Ederiz? Núria Roca 310 Böyle Bir Kuyrukla Ne Yapardı n? Steve Jenkins . . . . .

Ç o c u k ve G e n ç l i k K i t a p l ı ğ ı 030 Vücudunuz Nası l Çalı şı r? J. Hindley - C. King . . . . . 031 Dünya ve Uzay S. Mayes - S. Tahta . . . . . . . . . . 055 Bilimsel Deneyler Jane Bingham . . . . . . . . . . . . . 066 Bir Zamanlar... M. J. McNeil - C. King . . . . . . . . . . . 075 Akı l Kutusu S. Rose - A. Lichtenfels . . . . . . . . . . . 076 Uzay Denen O Yer Helen Sharman . . . . . . . . . . . 077 Mavi Gezegen Brian Bett . . . . . . . . . . . . . . . . . 080 Havada Karada Suda K. Little - A. Thomas . . . . . . . 081 Çarpı m Tablosu Rebecca Treays . . . . . . . . . . . . . . 088 Kesirler ve Ondalı k Sayı lar Karen Bryant-Mole . . . . 091 Çarpma ve Bölme Karen Bryant-Mole . . . . . . . . . . . 092 Tablolar ve Grafikler Karen Bryant-Mole . . . . . . . . 104 Vücudunuz ve Siz S. Meredith - K. Needham - M. Unwin 108 Toplama ve Çı karma Karen Bryant-Mole . . . . . . . . . 119 Kaslar ve Kemikler Rebecca Treays . . . . . . . . . . . 147 Bilgisayarda 101 Proje Gillian Doherty . . . . . . . . . . 222 Önce Dene Sonra Ye Tina L. Seelig . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . .

Er k e n Ç o c u k l u k K i t a p l ı ğ ı 3-

109 İnsan Vücudu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Arkeoloji Jane McIntosh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Evrim Linda Gamlin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Fizik Jack Challoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Kimyanı n Öyküsü Ann Newmark . . . . . . . . . . . . . 127 Kimya Jack Challoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Evren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 21. Yüzyı l Michael Tambini . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Taşları n Dünyası R. F. Symes . . . . . . . . . . . . . . . 143 Keşifler Rupert Matthews . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Hayvanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Otomobil Çağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 Derin Mavi Atlas B. Gözcelioğlu - Ö. F. Aydı ncı lar . . . . . 176 Ay’a İniş Carole Stott . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Fosiller Paul D. Taylor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Böcekler Laurence Mound . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Bitkiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Volkanlar Susanna Van Rose . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Robotlar Clive Gifford . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Zaman ve Uzay M. Gribbin - J. Gribbin . . . . . . . . . 207 Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri İbrahim Baran . . . 277 Teknoloji Roger Bridgman . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 Madde Christopher Cooper . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Işı k David Burnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Türkiye’nin Önemli Omurgası z Fosilleri Nurdan İnan 295 Tı p Steve Parker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

089 Her Yönüyle Uçaklar Clive Gifford . . . . . . 093 Her Yönüyle Tekneler Christopher Maynard . 098 Enerji ve Güç R. Spurgeon - M. Flood . . . . . 102 Mikroskop C. Oxlade - C. Stockley . . . . . . . . 103 Elektronik Pam Beasant . . . . . . . . . . . . . . 124 Elektrik ve Manyetizma Adamczyk - Law . . . 168 Yunan ve Roma Mitolojisi C. Estin - H. Laporte 189 Resim ve Ressamlar A. Sington - T. Ross . . . 274 Parçacı kları n Dünyası C. Estin - H. Laporte . .

. . . . .

Mutlu Kart Gür

. . . . . . . .

2. Bası m

1. Bası m 1. Bası m 1. Bası m

1. Bası m 1. Bası m 1. Bası m 1. Bası m 1. Bası m

Tükendi Tükendi Tükendi 6,5 TL Tükendi 4 TL 5 TL 5 TL Tükendi 4 TL 4 TL 4 TL 4,5 TL 4,5 TL

J J J J J J J J J

Kaplumba»anın Pe¾inden

3 9 771301 74600

m GözleDefteri