Bilim Çocuk - Ocak 2007 by Okay Oky

kart-on 012007

10/1/06

15:18

Page 1

Katil balina

Yunus

Aslan

Zebra

ﬁempanze

l Yunusgiller ailesinin en iri üyesidir.

l Sürüler oluﬂturur ve gemilerle birlikte yüzmeyi çok sever.

l Kedigiller ailesinin ikinci en büyük üyesidir.

l Atlar›n akrabas›d›r; vücudu siyahbeyaz çizgilidir.

l Görünüm ve davran›ﬂlar› aç›s›ndan insana çok benzer.

l Yaklaﬂ›k 50 – 60 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 25 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 13 – 16 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 20 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 40 – 50 y›l yaﬂar.

l Dünyan›n tüm okyanuslar›nda bulunur.

l Çeﬂitli sesler ç›kararak birbirleriyle iletiﬂim kurarlar.

l Erkeklerin yelesi vard›r, diﬂilerin yoktur.

l Otla beslenir.

l ‹nsan olmayan primatlar›n en zekisidir.

l 6 – 40 bireyden oluﬂan sürüler halinde yaﬂarlar.

l Türkiye’de de yaﬂar.

l Günün yaklaﬂ›k 20 saatini dinlenerek geçirir.

l Sürü halinde dolaﬂ›rlar.

l Karada yaﬂar; ancak daha çok a¤açlarda zaman geçirir.

Gergedan l Çok kal›n bir derisi vard›r. l Yaklafl›k 50 y›l yaflar. l ‹ri bir hayvan olmas›na karfl›n çok h›zl› koflar. l Koku alma ve iflitme duyular› keskindir; ancak görme duyusu zay›ft›r.

Afrika Fili

Ev Faresi

l Karada yaﬂayan en büyük memelidir.

l ‹nsanlara çok yak›n ortamlarda yaﬂar.

l Kartlar oyunculara da¤›t›l›r. l Birinci oyuncu, ilk olarak karttaki

l Yaklaﬂ›k 55 - 60 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 2 y›l yaﬂar.

bilgiyi okur. Ard›ndan kart›n alt›ndaki soruyu okur.

l Kalabal›k gruplar halinde dolaﬂ›rlar.

l Depolanm›ﬂ besinlere zarar verir ve hastal›k taﬂ›yabilir.

l Su bulmak için topra¤a derin delikler açar.

l Türkiye’de de yaﬂar.

l Elinde sorunun yan›t› bulunan oyuncu, ilk olarak kendi kart›ndaki bilgileri okur. Ard›ndan kart›n alt›ndaki soruyu okur. Oyun böyle devam eder.

Soru Dünyadaki en büyük ve en a¤›r kedi hangisidir?

Soru Yavrusunu karn›ndaki kesesinde taﬂ›yan memeli hangisidir?

Soru Dünyada yaﬂayan en büyük hayvan hangisidir?

Soru Elleriyle de, ayaklar›yla da nesneleri kavrayabilen bir memeli ad› söyleyiniz.

Soru Hangi hayvan›n tükürü¤ü, yedi¤i dikenli bitkilerin dilini ac›tmas›n› önler?

Soru Yaﬂam›n› suda geçirmesine karﬂ›n iyi yüzemeyen memeli hangisidir?

Soru Avlad›¤› hayvanlar› a¤açlara saklayan memeli hangisidir?

Soru Yavrusuna buza¤› denen memelinin ad› nedir?

Çita

Kaplan

Kanguru

Orangutan

Goril

Zürafa

Akdeniz foku

Koyun

l Karada yaﬂayan en h›zl› koﬂan hayvand›r.

l Dünyadaki en büyük ve en a¤›r kedidir.

l Yavrusunu karn›ndaki kesesinde taﬂ›r.

l Yaklaﬂ›k 12 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 15 – 20 y›l yaﬂar.

l Av›n› bir süre izledikten sonra yakalar.

l Av›n› pusu kurarak yakalar.

l Uzun süre su içmeden yaﬂayabilir.

l Avlan›rken koku duyusundan çok görme duyusundan yararlan›r.

l Yaﬂam alan›n› idrar›, d›ﬂk›s› ve t›rnak izleriyle belirler.

l Yaln›zca Avustralya’da yaﬂar.

l Yaﬂam› a¤açlarda geçer.

l Otçul bir hayvand›r.

l Yaklaﬂ›k 35 – 40 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 50 y›l yaﬂar.

l Her gece uyumadan önce a¤açta kendine yapraklardan ve dallardan yuva yapar.

l Sald›rgan de¤ildir ve utangaçt›r. l Hem elleriyle hem de ayaklar›yla nesneleri kavrayabilir.

l Ad›n›n anlam›, Malezya dilinde “orman adam›”d›r.

l Karada yaﬂayan en uzun boylu hayvand›r.

l Ço¤unlukla ›ss›z, yap›laflmam›fl kayal›k k›y›larda yaflar.

l Yaklaﬂ›k 25 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 20 – 30 y›l yaﬂar.

l Akasya a¤açlar›n›n yapraklar›n› yer; tükürü¤ü dikenlerin dilini ac›tmas›n› önler.

l Ürkek bir hayvand›r.

l Günlerce susuz kalabilir.

Nas›l Oynan›r?

l Keçilerle yak›n akrabad›r. l Yaklafl›k 10 – 12 y›l yaflar. l Sürü halinde yaflarlar. l Türkiye’de de yaflar.

l Dünyada yaln›zca Türkiye, Yunanistan, Fas, Moritanya ve Madeira Adalar› k›y›lar›nda yaﬂar.

l Çok say›da oyuncuyla oynand›¤›nda her oyuncuya bir, az say›da oyuncuyla oynand›¤›ndaysa her oyuncuya birden fazla kart da¤›t›l›r.

S›¤›r l Diflisine “inek”, erke¤ine “bo¤a”, yavrusuna “buza¤›” denir. l Yaklafl›k 20 y›l yaflar. l Beslenme s›ras›nda gevifl getirir. l Türkiye’de de yaflar.

Soru Her gece uyumadan önce a¤açta kendine yuva yapan memeli hangisidir?

Soru Dünyada yaln›zca Türkiye, Yunanistan gibi ülkelerin k›y›lar›nda yaﬂayan memelinin ad› nedir?

Soru Keçilerle yak›n akraba olan memeli hangisidir?

Soru Bitki filizlerini yiyerek ormanlara zarar veren memelinin ad› nedir?

Soru Burun deliklerini kapatarak içeri kum kaçmas›n› önleyebilen memeli hangisidir?

Soru Ç›kard›¤› ses dalgalar› yard›m›yla yönünü bulan memeli hangisidir?

Soru Heyecanland›¤›nda insan kahkahas›na benzer bir ses ç›karan memelinin ad› nedir?

Soru Türkiye’de yaﬂayan en büyük memeli türünün ad› nedir?

Soru Hangi memeli kulaklar›n› döndürebilir?

Mavi balina

Suayg›r›

Leopar

Yaban keçisi

Bozay›

Yarasa

Tavﬂan

Deve

S›rtlan

l Dünyada yaflayan en büyük hayvand›r. l Yaklafl›k 35 – 40 y›l yaflar. l Suda yaflayan mikroskopik canl›larla ve küçük eklembacakl›larla beslenir. l Diflsizdir; besini a¤z›ndaki çubuklar›n aras›ndan süzerek al›r. Soru Yunusgiller ailesinin en iri üyesi hangi memelidir?

l Derisinden salg›lanan pembe bir s›v› günefl ›fl›nlar›ndan zarar görmesini önler. l Yaklafl›k 30 – 40 y›l yaflar. l Yaflam›n› suda geçirmesine karfl›n iyi yüzemez. l Geceleri karaya ç›karak otlarla beslenir. Soru Gemilerle birlikte yüzmeyi seven memeli hangisidir?

l Kedigiller ailesinin en büyük üyelerinden biridir.

l Sarp yamaçlarda ve uçurum kenarlar›nda kolayca yürür.

l Sarp da¤larda, s›k ormanlarda yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 20 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 12 – 15 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 20 – 25 y›l yaﬂar.

l H›zl› koﬂar, iyi yüzer ve a¤açlara çok iyi t›rman›r.

l Bitkilerin filizlerini yedi¤inden ormanlara zarar verir.

l Hem etle hem de otla beslenir.

l Avlad›¤› hayvanlar› a¤açlara saklar.

l Türkiye’de de yaﬂar.

Soru Günün yaklaﬂ›k 20 saatini dinlenerek geçiren memeli hangisidir?

l Türkiye’de yaﬂayan en büyük memeli türüdür.

l Uçan bir memelidir. l Yaklaﬂ›k 30 y›l yaﬂar. l Görme duyusu zay›ft›r; ç›kard›¤› ses dalgalar› yard›m›yla yönünü bulur.

l Kulaklar›n› döndürebilir.

l Hörgücünde ya¤ depolar.

l Yaklaﬂ›k 10 y›l yaﬂar.

l Yaklaﬂ›k 40 y›l yaﬂar.

l Topra¤a açt›¤› oyuklarda yaﬂar.

l Burun deliklerini kapatarak içeri kum kaçmas›n› önler.

l Yaklaﬂ›k 15 y›l yaﬂar.

l Türkiye’de de yaﬂar.

l Heyecanland›¤›nda insan kahkahas›na benzer bir ses ç›kar›r.

l Türkiye’de de yaﬂar.

l Türkiye’de de yaﬂar. Soru Vücudu siyah-beyaz çizgili olan memeli hangisidir?

Soru ‹nsan olmayan primatlar›n en zekisi hangisidir?

Soru Görme duyusu, koku alma ve iﬂitme duyular›na göre daha zay›f olan memeli hangisidir?

l Kemik, diﬂ gibi sert dokular› sindirebilecek kadar güçlü bir sindirim sistemi vard›r.

Soru Karada yaﬂayan en büyük memelinin ad› nedir?

Soru Depolanm›ﬂ besinlere zarar veren ve hastal›k taﬂ›yabilen memelinin ad› nedir?

Soru Karada en h›zl› koﬂan hayvan hangisidir?

kart-on 012007

10/1/06

15:18

Page 2

Memeliler

Ev Faresi

Afrika Fili

Gergedan

ﬁempanze

Zebra

Aslan

Yunus

Katil balina

Memeliler

S›¤›r

Koyun

Akdeniz foku

Zürafa

Goril

Orangutan

Kanguru

Kaplan

Ç›ta

Memeliler

S›rtlan

Deve

Tavﬂan

Yarasa

Bozay›

Yaban keçisi

Leopar

Suayg›r›

Mavi balina

Foto: Bülent Gözcelio¤lu

Foto: Özgün Emre Can

Foto: Bülent Gözcelio¤lu

Foto: Anne Fischer

Memeliler

OCAKkunye+

13/1/06

00:01

Page 1

“Benim manevi miras›m ilim ve ak›ld›r ” Mustafa Kemal Atatürk

Sahibi TÜB‹TAK Ad›na Baflkan V. Prof. Dr. Nüket Yetifl Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü Raflit Gürdilek rasit.gurdilek@tubitak.gov.tr

Editör Zuhal Özer zuhal.ozer@tubitak.gov.tr

Yay›n Kurulu Güldal Büyükdamgac› Alogan Mustafa Atakan Cem Babado¤an Jale Çak›ro¤lu Gülnur Erciyeﬂ Fitnat Kaptan Ferhunde Öktem Teknik Koordinatör Duran Akca duran.akca@tubitak.gov.tr

Redaksiyon Zeynep Tozar zeynep.tozar@tubitak.gov.tr

Araﬂt›rma ve Yaz› Grubu Tu¤ba Can tugba.can@tubitak.gov.tr

Meltem Y. Coﬂkun meltem.coskun@tubitak.gov.tr

Asl› Zülâl asli.zulal@tubitak.gov.tr

Grafik Tasar›m Hülya Y›lmazcan

Bilim Çocuk Sevgili Okurlar›m›z, Hiç kutup ay›s› gördünüz mü? Bu da nas›l soru diyeceksiniz? Hakl›s›n›z. Kutup ay›lar› bizim ülkemizde yaflamaz ki! Olsa olsa kuzeydeki baz› ülkelerde yaflayan çocuklar kutup ay›s› görmüfl olabilir. Peki görmek ister miydiniz? Do¤rusu biz isterdik. Görmekten öte onlar› gözlemlemek isterdik. Hangi davran›fllar› sergiliyorlar? Nelerle besleniyorlar? Nas›l yafl›yorlar? ‹flte bu ve benzeri sorular›n yan›tlar›n› merak edebilece¤inizi düflündü¤ümüzden, sizlere kutup ay›lar›n› tan›flt›rmak istedik. Bakal›m sevecek misiniz?

hulya.yilmazcan@tubitak.gov.tr

Fulya Koçak fulya.kocak@tubitak.gov.tr

Web Uygulama Sadi At›lgan sadi.at›lgan@tubitak.gov.tr

Okur ‹liﬂkileri Vedat Demir vedat.demir@tubitak.gov.tr

Zehra ﬁen zehra.sen@tubitak.gov.tr

Figen Akdere

Bu say›m›z, sürprizlerle dolu. Yeni bir y›la birçok yenilikle beraber girdik. En büyük yenilik, dergimizi bundan böyle 7- 12 yafl okurlar›m›za yönelik olarak haz›rlayacak olmam›z. Bu nedenle dergimizin içeri¤inde ve tasar›m›nda birçok yenilikle karfl›laflacaks›n›z. Daha büyük yafltaki okurlar›m›z, Bilim ve Teknik Dergisi’nde kendileri için

figen.akdere@tubitak.gov.tr

‹brahim Aygün

haz›rlanan Y›ld›z Tak›m› bölümüyle mut-

ibrahim.aygun@tubitak.gov.tr

‹dari Hizmetler Kemal Çetinkaya kemal.cetinkaya@tubitak.gov.tr Yaz›flma Adresi Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvar›/No: 221/ Kavakl›dere/06100/Ankara Tel (312) 427 06 25 (Yaz› ‹flleri) Tel (312) 468 53 00 (TÜB‹TAK Santral) Faks (312) 427 66 77 (Yaz› ‹flleri) e-posta cocuk@tubitak.gov.tr Internet www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk Sat›fl-Abone-Da¤›t›m Tel (312) 467 32 46 - (312) 468 53 00 / 1061 / 3438 Faks (312) 427 13 36 ISSN 977-1301-7462 Fiyat› 3 YTL)(KDV dahil) Bask›

laka tan›ﬂmal›lar. Bu bölümü, en az dergimiz kadar seveceklerine inan›yoruz. Bir haberimiz daha var. Okul öncesi çocuklar için haz›rlad›¤›m›z Merakl› Minik Dergisi yay›n hayat›na baﬂlad›. Bilim Çocuk Dergisi’nin yazarlar›, e¤itimciler ve çizerlerimiz yepyeni bir dergi yaratt›lar. Haydi küçük okurlar! Sizi bekleyen harika bir dergi var art›k!

Promat Bas›m Yay›n A. ﬁ.

Bask› Tarihi ........... 01.2007

Hepinize yeniliklerle ve mutlulukla dolu bir y›l dileriz.

Reklam Tel : (312) 427 06 25 (312) 427 23 92 Faks : (312) 427 66 77 Da¤›t›m: Merkez Da¤›t›m A.ﬁ.

HER AYIN 15’‹NDE ÇIKAR

Zuhal Özer

ocakicinde

13/1/06

00:31

Page 2

36 20

Ne Var Ne Yok

Uzayda Yaﬂam

Hangi çocuk astronot olmay› düﬂlemez ki? Peki, astronotlar›n uzayda nas›l bir yaﬂam sürdürdüklerini hiç merak ettiniz mi?

Baz› Bitkiler “Et” Sever

Hiç böcek yiyen bitkiler oldu¤unu duydunuz mu?

Simit ve Peynir’le “Biliminsan› Öyküleri”

Bundan böyle dergimizin yepyeni bir köﬂesi var. Simit ve Peynir’le birlikte biliminsanlar›n› tan›maya haz›r m›s›n›z?

ocakicinde

13/1/06

00:31

Page 3

Öyle Bir Ayakkab› Düﬂünün ki

Dünyan›n En Uzun Tren Yolculu¤u

B››rrrrrr! Bu Sorular Sizi Donduracak

30 46

Kendinizi s›namaya haz›r m›s›n›z?

Kuzey Buz Denizinin Gezginleri Kutup Ay›lar› 30 Kutup ay›lar›n›n birbirinden ilginç özellikleri var!

ﬁark› Söyleyen Boru

35 Do¤ada Bu Ay

Gözlem Defterinizden

Kitaplar›n da bir kimli¤i olabilece¤ini düﬂündünüz mü hiç?

Buluﬂ Atölyesi

Evde Bilim

Bu Renkli Lamban›n S›rr› Nedir?

Gökyüzü Günlü¤ü

Bilgisayar Dünyas›ndan

Sorun Söyleyelim

Düﬂünerek E¤lenelim

Satranç Dünyas›ndan

Mektup Kutusu

Sizden Gelenler

Buket Anlat›yor

Yeni Bir Kitap

Kitab›m›n Üzerindeki Bu Numara da Ne?

Bir yeni köﬂemiz daha var. Her say›m›zda bir aletin nas›l çal›ﬂt›¤›na yer verece¤iz.

neva

12/1/06

22:50

Page 4

‹nsanlar da Kokular› ‹zleyebilir Köpeklerin koku duygusunun güçlü oldu¤unu biliriz. Kokular› izleyerek iz takibi yapabilir, birini ya da bir yeri kokusundan tan›yabilirler. Yeni bir araflt›rma, bu konuda insanlar›n da onlardan afla¤› kalmad›¤›n› gösteriyor. Yeter ki bunun için bize bir flans verilsin!

Çin’de Bebek Panda Patlamas› Geçti¤imiz y›l Çin’deki koruma merkezlerinde 34 panda yavrusu dünyaya geldi. Yetkililer bunun bir rekor oldu¤unu aç›klad›. Pandalar, soyu tükenmekte olan canl›lardan biri. Çin’deki do¤al yaflam alanlar›nda say›lar› çok azalm›fl. Ülkedeki panda koruma merkezlerinde, pandalar›n say›ca ço¤almas› yönünde çal›flmalar yap›l›yor. ‹flte, geçti¤imiz y›l bu merkezlerde 34 pandan›n dünyaya gelmesi herkesi çok sevindirmifl. Neyse ki pandalar için hâlâ umut var! http://enn.com/today.html?id=11968

Bilim Çocuk

ABD’den araflt›rmac›lar, çimlerin üzerine önceden belirledikleri 10 metrelik bir çizgi üzerine çikolata kokusu bulaflt›rm›fllar. Araflt›rmaya kat›lanlardan, yaln›zca burunlar›n› kullanarak bu çizgiyi bulmalar›n› istemifller. Kat›l›mc›lar›n ço¤u bunu baflarm›fl. Araflt›rma bu kadarla bitmemifl. Kat›l›mc›lardan bir bölümü, sonraki üç gün boyunca kokular› ay›rt etmek ve izlemek konusunda özel olarak çal›flm›fl. Bu çal›flman›n sonucunda, kokular›n izini sürmek konusunda eskisinden daha baflar›l› olduklar› görülmüfl. Yine de günlük yaflamda bu beceriyi kullanma konusunda önlerinde çok önemli bir engel var: O da t›pk› köpekler gibi burunlar›n› yere yap›flt›rmak zorunda olmalar›! http://www.nature.com/news/2006/061211/full/061211-18.html

neva

12/1/06

22:50

Page 5

14 Yafl›nda Tek Bafl›na Okyanusta ‹ngiltere’den Michael Perham adl› 14 yafl›nda bir çocuk, tek bafl›na kulland›¤› yelkenlisiyle Atlas Okyanusu’nu geçerek rekor k›rd›. Michael, 18 Kas›m 2006’da Cebelitar›k’tan yola ç›kt›. 3 Ocak 2007’de, Karayipler’deki Antigua’ya vard›. 49 gün süren yolculukta, babas› ikinci bir tekneyle onu izleyerek Michael’a destek oldu. Michael, yedi yafl›ndayken yelken derslerine bafllam›fl. Yolculu¤a haz›rlan›rken, usta bir denizci olan babas›n›n deneyimlerinden yararland›¤›n› belirtiyor. Okyanusu geçerken, denizcilerin yüzy›llard›r kulland›¤› ticaret rüzgârlar› rotas›n› izledi¤ini anlat›yor. Yolculuk s›ras›nda havan›n güzel oldu¤u günlerde Michael’›n bol bol bofl zaman› olmufl. Bu zaman›, müzik dinleyip kitap okuyarak ve ödevlerini yaparak de¤erlendirdi¤ini belirtiyor! http://www.sailmike.com/

Turistlere Yeni Arkadafl Almanya ve Çin’den araflt›rmac›lar, dünyan›n çeflitli kentleriyle ilgili bilgileri an›nda gösteren bir mini bilgisayar üzerinde çal›fl›yorlar. Cep telefonu büyüklü¤ündeki bu küçük ayg›t›n bilmedi¤i yok! Diyelim ki yurtd›fl›ndas›n›z. Bulundu¤unuz ülkedeki her fley size yabanc›. Karn›n›z ac›kt› ve bir lokantaya gitmek istiyorsunuz. Tek yapman›z gereken, COMPASS 2008’e (“kompes” okunur) ne yemek istedi¤inizi söylemek. Çünkü COMPASS 2008 her fleyi bilir! Ayg›t›n menüsünden, “yiyecek” seçene¤ini aç›n. Dünyan›n neresinde olursan›z olun, ayg›t, size en yak›n lokantalar›n bir listesini ç›kar›verir! Üstelik, garsonlara kendi dillerinde siparifl bile verebilir! Bu ayg›t›n, 2008 y›l›nda Pekin’de düzenlenecek olimpiyat oyunlar› s›ras›nda piyasaya sunulmas› planlan›yor. Böylece, olimpiyatlar için Çin’e gelecek turistler, Çinçe bilmemelerinden kaynaklanan sorunlar›n üstesinden gelebilecekler. http://www.fraunhofer.de/fhg/EN/press/pi/2006/12/ResearchNews 12-2006-Topic3.jsp

Bilim Çocuk

neva

12/1/06

22:50

Page 6

So¤ukalg›nl›¤›na Çare: Gülümseyin! Yeni bir araflt›rma, nefleli insanlar›n, so¤ukalg›nl›¤›na yakalanma olas›l›klar›n›n daha az oldu¤unu gösteriyor. ABD’den araflt›rmac›lar, bunu ortaya ç›karmak için ilginç bir yönteme baflvurmufllar. Önce, araflt›rmaya kat›lacak kiflilerle iki hafta boyunca her gün görüflerek onlar› tan›maya çal›flm›fllar. Daha sonra, hepsinin burnuna so¤ukalg›nl›¤› virüsleri yerlefltirmifller. Olumlu dünya görüflüne sahip olan, nefleli ve rahat kimselerde so¤ukalg›nl›¤› belirtilerinin çok daha az görüldü¤ü anlafl›lm›fl. So¤ukalg›nl›¤›ndan uzak durmak m› istiyorsunuz? O zaman olumlu bir dünya görüflü edinmeye çal›fl›n! http://www.sciencenews.org/articles/20061216/fob2.asp

Bilim Çocuk

Bu Heykeller Buzdan Yap›lm›fl! Her y›l 5 Ocak’ta bafllayan buz festivalinde Çin’deki Harbin kenti buzdan sanat eserleriyle flenleniyor. Harbin’de k›fl›n hava çok so¤uk. Burada çok kar ya¤›yor. Ama herkes çok mutlu! Her y›l, dünyan›n çeflitli ülkelerinden buz heykel sanatç›lar› ve merakl›lar burada bir araya geliyor. Kentin dört bir yan›n› buzdan heykeller ve yap›larla donat›yorlar. Heykeller, gelene¤e uygun olarak geceleri rengârenk ›fl›klarla ayd›nlat›l›yor. Festival s›ras›nda kentte kar ve buzla ilgili çok say›da etkinlik düzenleniyor. Eskiden denizciler, bir kal›p buzun ortas›n› oyup içine bir mum yerlefltirerek buzdan fenerler yaparlarm›fl. Daha sonra evlerin önünün buzdan fenerlerle süslenmesi bir gelenek haline gelmifl. Buz festivalinin kökeni de bu eski gelene¤e dayan›yor. http://www.travelchinaguide.com/attraction/heilongjiang/harbin/ic e_snow.htm

neva

12/1/06

22:50

Page 7

Merakl› Minik’in Do¤umgünü Partisi

Haydi, Karikatür Çizelim! Karikatür Vakf›, çocuklar için bir karikatür festivali düzenliyor. 7 - 17 Karikatür Festivali, 20 - 23 Nisan 2007 tarihlerinde Ankara’da çocuklarla buluflacak. Yar›flma, 7 – 17 yafllar› aras›ndaki tüm çocuklara aç›k. Karikatürlerinizi, A4 ya da A3 boyutunda herhangi bir kâ¤›da, renkli ya da siyahbeyaz çizebilirsiniz. Yar›flmaya en çok üç karikatürle kat›l›n›yor. Yar›flmac›lar›n, karikatürlerinin arkas›na adlar›n›, soyadlar›n›, do¤um tarihlerini, okullar›n› ve adreslerini yazmalar› gerekiyor. Yar›flmaya kat›lmak için karikatürlerinizi “7 – 17 Karikatür Yar›flmas› PK:364 Yeniflehir 06443 Ankara adresine göndermeniz gerekiyor. Son kat›l›m tarihi: 15 fiubat 2007 Yar›flman›n sonucu, bas›n yoluyla ve Karikatür Vakf›’n›n ‹nternet sitesinde duyurulacak. http://www.nd-karikaturvakfi.org.tr/

TÜB‹TAK, 2007 Ocak ay›ndan itibaren yepyeni bir Bilim Dergisi ç›karmaya bafllad›: Merakl› Minik. Bu dergi, 3 – 6 yafl çocuklar için. Geçti¤imiz günlerde, Ankara’da TÜB‹TAK’ta, küçük konuklar›m›zla anne babalar› ve ö¤retmenleriyle birlikte Merakl› Minik’in do¤umunu kutlad›k! Hoflgeldin Merakl› Minik! Asl› Zülal

Bilim Çocuk

uzaydayasam

12/1/06

20:06

Page 8

Uzayda Yaflam ki? Uzayla ilgili gözlemler z me flle dü › ay olm ot ron ast k cu Hangi ço lunmak çok e¤lenceli olmal›! Peki, yapmak, uzaya gidip kefliflerde bu klerini hiç merak ettiniz mi? rdü dü sür flam ya bir s›l na da ay uz onlar›n Astronot, k›saca “uzay adam›” demek. Uzaya gitmek üzere özel olarak yetifltirilen astronotlar, uzay araflt›rmalar›nda da görev yaparlar. Ay’› ve di¤er gökcisimlerini incelemek, oralara ulaflmak amac›yla çal›flmalar yürütürler. Birlikte göreve giden birkaç astronot, genellikle birkaç hafta boyunca uzayda yaflar. Bu astronotlar›n farkl› ülkelerden, farkl› kültürlerden geldi¤ini de düflünün. Birbirlerinin dillerini bile bilmiyor olabilirler! Ancak yine de beraber yaflamay› ve çal›flmay› ö¤renmeleri gerekir. Bunun en

Bilim Çocuk

iyi yolu da uzay arac›nda yap›lmas› gereken baz› iﬂleri paylaﬂmak. Temizlik yapmak ya da bozulan aletleri onarmak gibi.

Astronotlar, uzayda gü nlük bak›mlar›n› yapabi liyorlar.

uzaydayasam

12/1/06

20:06

Page 9

Astronotlar›n, yemek ye meden önce uçan yiyec ekleri yakalamalar› ge rekiyor!

‹nsan›n en önemli gereksinimlerinden biri beslenmek. Uzak bir yere kamp yapmaya gitti¤inizi düﬂünün. Yan›n›zda size yetecek kadar yiyecek alman›z, bu yiyecekleri de en uygun ﬂekilde saklaman›z gerekir. Üstelik gitti¤iniz kamptan dönerken çöplerinizi de eve getirirsiniz. Kampç›l›¤›n en önemli kurallar›ndan biri,

geride çöp b›rakmamakt›r. ‹flte bir uzay arac›yla yolculu¤a ç›kan astronotlar da buna dikkat etmek zorundalar. Astronotlar, uzayda yemek yapmazlar. Uzayda yenilecek yemekler önceden seçilir. Uzay araçlar›nda yiyecekleri ›s›tmak için bir f›r›n bulunur. Ancak buzdolab› olmad›¤› için yemeklerin dikkatle saklanmas› ve bozulmalar›n›n önlenmesi gerekir. Peki, tuz ve flekerin Ayaktayken uyunabilece ¤ini hiç uzayda s›v› halde tüketildi¤ini düflünmüfl müydünüz? Astronotlar, biliyor muydunuz? Nedeni ayakta uyurken çok raha tlar. çok basit. Uzaydayken yeme¤in üzerine tuz dökemezsiniz. Uçar gider. Ayr›ca, tuzun astronotun gözüne, burnuna kaçma olas›l›¤› var. Astronotlar t›pk› evlerinde oldu¤u gibi uzaydayken de üç ö¤ün yemek yerler: sabah, ö¤le ve akflam. Ö¤ün aralar›nda çay, kahve, portakal suyu içerler. ‹stedikleri meyveyi de yerler. Uzun ve yorucu bir günden sonra uyumak gibisi yoktur. Bir uzay arac›nda uyumak nas›ld›r dersiniz? Merak etmeyin! Astronotlar, uzay arac›nda da t›pk› evlerindeymifl gibi rahatça uyurlar; ama uyuma biçimleri biraz farkl›! Uzayda yerçekimi yok. Bu yüzden astronotlar›n a¤›rl›¤› da yok. Yani, istedikleri flekilde Bilim Çocuk

uzaydayasam

12/1/06

20:06

Page 10

Uzay yürüyüﬂü s›ras›nd akullan›lan giysiler, rahat ve koruyu cu! Bu giysiler neden beyaz biliyor mu sunuz? Beyaz renk, ›s›y› yans›t›yor. Bu saye de, fazla s›caktan korunuyorlar.

uyuyabilirler. ‹ster ayakta, ister tüm vücutlar› havada. Yaln›zca kendilerini bir duvara ya da bir yata¤a emniyet kemerleriyle ba¤lamak zorundalar. Uyurken uçmamak ya da bir yere çarpmamak için. Uzay araçlar›nda astronotlar›n s›¤aca¤› boyutta kabinler var. ‹çlerinde de birer yatak. Astronot say›s›n›n kabin say›s›ndan fazla oldu¤u durumlar da olabiliyor. Bu durumda astronotlar, kendilerini herhangi bir yere emniyet kemerleriyle ba¤lay›p rahatça uyuyabiliyorlar. Astronotlar günde ortalama 8 saat uyurlar. Peki onlar nas›l uyan›r? Uzayda zaman kavram› yok. Bu nedenle astronotlar›n uyanmas› dünyadaki kontrol merkezinden gelen müzikle sa¤lan›r. Astronotlar, uzaya giderken yanlar›nda ne tür giysiler götürüyorlar dersiniz? Yazl›k giysiler ya da k›ﬂl›k paltolar al›yorlar m›d›r? Sanm›yoruz. Çünkü uzayda dünyadaki gibi mevsimsel

Bilim Çocuk

s›cakl›k farklar› yok. Bu nedenle so¤uktan korunmak ya da s›cakta rahat etmek için farkl› giysiler götürmüyorlar; uzayda yaln›zca birkaç gün ya da en fazla birkaç hafta kal›yorlar. Elbette özel görevleri oldu¤u zaman uzayda daha uzun süreyle de kalabilirler. Astronotlar, uzaydayken yapt›klar› her ifl için farkl› giysiler giyerler. Uzaya f›rlat›l›rken, uzay arac›n›n içinde çal›fl›rken, uzay› yürüyüflü yaparken… Giysilerindeki en önemli özellik, rahat ve koruyucu olmas›d›r. Özellikle uzay yürüyüflü s›ras›nda kullan›lan giysiler, zararl› günefl ›fl›nlar›na karfl› koruyucu olacak flekilde yap›l›r. Astronotlar, uzay arac›n›n içindeyken genellikle gömlek, flort ve pantolonlar› tercih ederler. Özellikle çok cepli

orlar. n de günlük giysiler giyiy Uzay arac›n›n içindeyke

uzaydayasam

12/1/06

20:06

Page 11

Astronotlar, boﬂ zama nlar›nr kitap okuyarak ya da birlikte oyunlar oynayarak geçirebiliyorlar.

Bunun d›ﬂ›nda, astronotlar dinlenmek için kitap okurlar, film izlerler, egzersiz yaparlar, çeﬂitli oyunlar oynarlar.

pantolonlar› tercih ederler. Bu flekilde, çal›fl›rken gereksinimleri olan her türlü malzemeyi yanlar›nda tafl›yabilirler. Uzay araçlar›nda çamafl›r makinesi yok. Bu nedenle, Dünya’daki gibi giysilerini s›k s›k de¤ifltiremezler. Giysileri de Dünya’daki gibi kirlenmez. Her gün banyo yapt›klar›ndan, yanlar›nda bolca iç çamafl›r› götürürler. Kirli giysilerini de bir çantan›n içinde saklayarak Dünya’ya geri getirirler. T›pk› çöplerini Dünya’ya geri getirdikleri gibi. Peki astronotlar uzayda bulunduklar› süre boyunca hep çal›fl›yorlar m›? Onlar›n da e¤lenmeye haklar› var! Yo¤un çal›flma günlerinde ara verip dinleniyorlar. En çok tercih ettikleri dinlenme biçimi, pencereden d›flar› bakmak! Oturdu¤unuz yerden Dünya’y› ve uçsuz bucaks›z uzay›n karanl›¤›n› izlemek, ilginç olsa gerek.

Uzayda her fley uçuyor. Yaflam Dünya’dakinden farkl›. Banyo yapmak, difl f›rçalamak normalde her gün yapt›¤›m›z ifller. Ancak bunlar› uzayda yapmak biraz zor. Bu nedenle, astronotlar uzaya gitmeden önce e¤itim al›yorlar. Dünya’da kolayl›kla yapt›klar› bu hareketleri uzayda da gerçeklefltirebilmenin yollar›n›, yapay ve yerçekimi olmayan ortamlarda ö¤reniyorlar. Astronotlar›n iflleri o kadar da basit de¤ilmifl asl›nda. Uzay gitmeden önce her fleyin incelikle planlanmas›, her türlü olas›l›¤a karfl› önlemlerin al›nmas› gerek. Ayr›ca astronotlar›n disiplinli bir tutum içinde olmalar› da önemli. Ancak uzayda görev yapman›n incelikleri ve zorluklar› bir yana, Dünya’n›n d›fl›na ç›k›p keflif yapmak, bilime katk› sa¤lamak, çok heyecan verici olsa gerek! Hande Kaynak Kaynaklar: http://www.esa.int/esaKIDSen/SEM52JWJD1E_LifeinSpace_0.html http://spaceflight.nasa.gov/living/

Bilim Çocuk

etoburrr

12/1/06

17:08

Page 12

Baz› Bitkiler

Kobra zamba¤›

Bitkiler, fotosentez yaparak kendi besinlerini kendileri üreten canl›lar. Ancak baz› bitkiler var ki, yaﬂamlar›n› sürdürebilmek için böcekleri yakalamak zorunda. ‹ﬂte, bunlara “etçil bitkiler” deniyor. Etçil bitki deyince, akl›n›za “yakalayaca¤› böcekleri kovalayan bitkiler” gelmesin sak›n! Bu bitkiler de di¤er bitkiler gibi kökleriyle topra¤a tutunuyorlar ve

Bilim Çocuk

bildi¤imiz anlamda hareket edemiyorlar. Yaflamlar› için gerekli olan suyu yine kökleriyle topraktan al›yorlar. Etçil bitkilerin di¤er bitkilerden tek farklar›, geliflimleri için gereken azotu toprak yerine böceklerden almalar›. Çünkü, bu bitkiler besin aç›s›ndan zay›f topraklarda yafl›yorlar. Bu zorlu¤u aflmak için yapt›klar› tek fleyse “böcek yemek”. Bu nedenle etçil bitkiler, daha çok

12/1/06

17:09

Page 13

“Et” Sever! Bir böcek, etçil bir bitkinin tuza¤›na düflseydi gökyüzünü son görüflü nas›l olurdu? Bu sorunun yan›t› yandaki foto¤rafta gizli! Hay›r, yanl›fl anlamad›n›z! Bu, etçil bir bitkinin içinden çekilmifl bir foto¤raf.

http://www.sarracenia.com

etoburrr

Kobra zamba¤›

batakl›k alanlarda yafl›yorlar. Etçil bitki görmek isterseniz, böyle yerlerde gözünüzü iyi aç›n. Bir sine¤i yakalamak üzere olan bir etçil bitki görebilirsiniz! Bu bitkiyi yak›ndan inceleyip koklayabilirsiniz. Merak etmeyin, bu bitkiler insanlara zarar vermez. Onlar, yaln›zca böcekleri, örümcekleri, kabuklu hayvanlar›, akarlar› ve tekhücreli hayvanlar› yakalarlar. Ancak bu bitkileri sak›n koparmay›n! Çünkü onlar› do¤al yaflam alanlar›nda özenle korumam›z gerekiyor. Yandaki foto¤rafta gördü¤ünüz etçil bitkinin ad› “Kobra zamba¤›”. Bitki, yaln›zca Bat› Amerika’da bulunan küçük bir batakl›k alanda yafl›yor. Sürahi biçimindeki bu bitki, bakterilerle ve di¤er baz› tekhücreli canl›larla iflbirli¤i yap›yor. Yanl›fl okumad›n›z! Kobra zamba¤›, bu canl›larla Bilim Çocuk

etoburrr

12/1/06

17:09

Page 14

Mmm! Akflam Yeme¤inde Sinek Var! Kobra zamba¤›yla ayn› aileden olan bu sürahi bitkisinin balözünün çekicili¤ine kap›l›p gelen böcek, içeri giriyor. Bir kez buraya girdikten sonra böce¤in geri ç›kmas› neredeyse olanaks›z. Çünkü buradaki tüyler afla¤› do¤ru e¤imli ve böce¤in yukar› ç›kmas›na engel oluyor. Daha afla¤›daki k›s›mlarsa kaygan bir maddeyle kapl›. Böcek, buraya geldi¤inde kolayca huninin dibindeki s›v›n›n içine düflüyor. Burada salg›lanan kimyasal maddelerce parçalan›yor ve “yenmeye” haz›r hale getiriliyor. ortak bir yaflam sürüyor. Yakalad›¤› böcekleri bu canl›lar›n yard›m›yla sindiriyor. Karfl›l›¤›nda da onlara yaflam alan› sa¤l›yor. Kobra zamba¤›n›n yapraklar›n›n üst k›sm›, ço¤unlukla pembemsi k›rm›z›ms› beneklerle dolu. Baz› bölgeleri de saydam.

Bilim Çocuk

Yapraklar› tüp biçiminde. Tüpün giriflinde bulunan balözü böcekleri çekmeye yar›yor. Ancak girifl bölümü, b›y›k benzeri baflka yapraklarla gizlenmifl durumda. Böcek, bir kez buradan geçtikten sonra ç›k›fl› bulam›yor. Çünkü üst k›s›mdaki saydam

etoburrr

12/1/06

17:09

Page 15

Ahtapot Gibi... Böcekler, ahtapot bitkisi de denen bu bitkinin balözünün güzel kokusuna karfl› koyam›yorlar. Zaten bu koku böcekler için bir tuzak. Balözü, bitkinin her yerinde bulunan salg› bezlerinden salg›lan›yor. Ancak bu balözü çok yap›flkan. Yapra¤›n üzerine konan böcek buraya yap›fl›p kal›yor. Daha sonra yaprak böce¤in üzerine katlan›yor. Salg›lanan kimyasal maddeler böce¤in parçalanmas›n› sa¤l›yor.

bölgeleri ç›k›fl zannediyor. Böylece tüpün içinde yolunu kaybediyor. Burada bulunan ve e¤imi afla¤› do¤ru olan tüylere yakalan›rsa da tüpün alt k›sm›nda bulunan s›v›n›n içine düflüyor. Bu s›v›n›n içinde bakteriler ve tekhücreli canl›lar var. Bu canl›lar, böce¤i parçal›yorlar. Bitki, böce¤in parçalanmas› sonucunda aç›¤a ç›kan azotu al›yor ve besin olarak kullan›yor. Bilim Çocuk

etoburrr

12/1/06

17:09

Page 16

Yakalar›m Seni Çekirge!

Anlayaca¤›n›z gibi, bu bitkilerin bizimkinden çok farkl› bir sindirim biçimi var. Kobra zambaklar› koruma alt›nda. Çünkü bu bitkiler, yaln›zca belirli bir alanda yafl›yorlar ve yok olma tehlikesiyle karfl› karfl›yalar. Asl›nda tüm etçil bitkiler ayn› nedenden koruma alt›nda. Evet, baflka etçil bitkiler de var. Yeryüzünde 600 civar›nda etçil bitki türü oldu¤unu biliyor muydunuz? Bunlar›n 7’si Türkiye’de do¤al olarak yetifliyor. Farkl› ailelerden farkl› etçil bitkilerin avlar›n› yakalay›p parçalama

Bilim Çocuk

Bu sinekkapan türü, güzel kokulu balözü sayesinde böcekleri çekiyor. Böcek, balözünü tatmak için bitkinin yapra¤›na konuyor. Yapra¤›n üzerindeki tüylere dokundu¤unda, yapraklar bir kapan gibi h›zla kapan›yor ve böce¤i içeri hapsediyor. Ard›ndan özel kimyasal maddeler salg›lan›yor ve böcek parçalan›yor. Bitki, böce¤in parçalanmas›yla aç›¤a ç›kan besin maddelerini kullan›yor. yöntemleri de birbirinden farkl›. K›rm›z› çerçevelerin içindeki yaz›lar› okuyarak, bunlar›n baz›lar›n› tan›yabilirsiniz. Banu Binbaﬂaran Tüysüzo¤lu Foto¤raflar: Thomas Trinquart Kaynaklar: http://www.botany.org/carnivorous_plants/ http://www.cpukforum.com/ http://www.oregonstateparks.org/park_115.php?md=pic http://en.wikipedia.org/wiki/Carnivorous_plant

ocakpeynirsimit

11/1/06

21:25

Page 1

ocakpeynirsimit

11/1/06

21:26

Page 2

akkabi3

11/1/06

23:27

Page 20

Öyle Bir Ayakkab› Düﬂünün ki... “Karsever” Ayakkab› Öyle bir ayakkab›n›z olsun ki... Su geçirmesin... ‹çinde ayaklar›n›z terlemesin... Böyle bir ayakkab› var m›? Çok eskiden beri ayakkab› yap›m›nda kullan›lan temel malzeme deridir. Ancak, günümüzde malzeme bilimi sayesinde deri olmayan ya da deriyle birlikte kullan›lan baﬂka

Bilim Çocuk

malzemeler de var. Bunlardan biri, kimyasal yollarla üretilen ve ticari ad›yla Gore-Tex olarak bilinen bir malzeme. Kimyac›lara sorarsan›z, bu malzemenin “polimer”, “termoplastik” ya da teflonun da malzemesi olan “politetrafloroetilen” oldu¤unu söylerler. Gelin biz buna bir tür kumafl diyelim. Ancak, bu kumafl öyle ince ki! Belki de zar demek daha do¤ru olur. So¤an zar›n› düflünün. Bu malzeme ondan bile ince! Özelli¤iyse, çok küçük gözeneklerinin olmas›. Bu gözenekler, bir su damlac›¤›ndan 20.000 kat küçükler! Su damlac›klar› bunlar›n içinden geçemiyor. Ancak, su buhar›na geçifl var! Gözenekler, su buhar›ndan 700 kat büyükler. Bu durumda, su buhar› d›flar› ç›kabiliyor ve böylece aya¤›n›z terlemiyor. Düflünsenize, bu malzemeden yap›lm›fl ayakkab›yla karda ayaklar›n›z terlemeden ve ›slanmadan saatlerce d›flar›da oynayabilirsiniz!

akkabi3

11/1/06

23:27

Page 21

Müzik Yapan Ayakkab› Dans ederken ne yapars›n›z? Çalan müzi¤e göre hareket edersiniz. Müzi¤in ritmini yakalamaya çal›fl›rs›n›z. Diyelim ki, ayaklar›n›zda her birinde 16 alg›lay›c›n›n oldu¤u teknoloji harikas› bir çift ayakkab› var. Böyle bir ayakkab›yla ne yapars›n›z? Dünyada bulufl fabrikas› var m› diye merak ediyorsan›z, ABD’de bulunan MIT (Massachusetts Institute of Technology – Massachusetts Teknoloji Enstitüsü) laboratuvarlar›ndan haberiniz yok demektir. Bu laboratuvarlarda sürekli yeni bulufllar ortaya ç›k›yor. Bunlar›n aras›nda özel bir çift ayakkab› var. ‹nsan ayakkab›yla ilgili nas›l bir bulufl yap›labilir diye düflünüyor ve burun k›v›r›yor. Ancak, iflin asl› hiç de öyle de¤il! Bu özel ayakkab›n›n üzerine alg›lay›c›lar yerlefltirilmifl. Bu alg›lay›c›lar sayesinde tüm ayak hareketleriniz kaydediliyor ve kablosuz iletiflimle bir bilgisayara aktar›l›yor. Bilgisayar, bu verileri iflliyor ve sese dönüfltürüyor. Yani, bu ayakkab› asl›nda sahibi dans ettikçe düzenli sesler ç›karan bir müzik aleti. Dansç›, ayaklar›n› hareket ettirerek müzi¤i kontrol edebiliyor. Ayakkab›yla müzik yapmak iyi fikir. Peki, ayakkab›ya alg›lay›c›lar takarak baflka neler yap›labilir?

“Çevre Dostu” Ayakkab› Bir fabrikada günde kaç ayakkab› üretilebilir? Peki, bu üretim s›ras›nda çevreyi kirleten maddeler ortaya ç›kar m›? Ne yaz›k ki bu sorunun yan›t› evet. Ancak, gelece¤i düflünen ve çevreye duyarl› mühendisler, buna da çözüm bulmaya çal›fl›yorlar. Bir ayakkab›n›n nas›l üretildi¤ini düflünün! Derinin ifllenmesi, kesilmesi, ayakkab› taban›n›n üretilmesi, yap›flt›r›lmas›, sonra ayakkab› ba¤›, toka gibi aksesuarlar›n haz›rlanmas› ve daha yüzlerce ifllem... Tüm bu üretimi sa¤layan makineler, bu makinelerin bulundu¤u ve binlerce ayakkab›n›n üretildi¤i fabrikalar... Bir fabrikada günde 1500 çift ayakkab› üretilebilir! Böyle düflününce bir ayakkab›n›n arkas›nda ne büyük bir sanayi oldu¤u anlafl›l›yor. Tüm bu üretim sürecindeyse do¤al kaynaklar yok oluyor, enerji kullan›l›yor ve sonunda çevreyi kirleten yan maddeler ortaya ç›k›yor. ‹flte bir grup mühendis de, ayakkab›lar› gerikazan›ml› malzemelerden yapman›n yollar›n› ar›yorlar. Üretim s›ras›nda daha az enerji kullan›lmas›, üretim sürecinin k›salmas› ve sonunda kirlili¤e yol açacak daha az yan madde ortaya ç›kmas› için yöntemler gelifltiriyorlar. Bu flekilde, temiz üretimle ortaya ç›kan çevre dostu ayakkab›lardan giymeyi kim istemez?

Bilim Çocuk

akkabi3

11/1/06

23:27

Page 22

Tekerlekli Ayakkab› Tekerlekli patenle kaymak çok e¤lenceli. Ancak, bu iﬂ bir “tören” gerektirir! Ayakkab›n› ç›kar, pateni tak, kay. Sonra pateni ç›kar, yeniden ayakkab›n› giy, yürü. Sizce de biraz zaman kayb› de¤il mi? Tasar›mc›lar, bunun kolay›n› bulmuﬂlar. Hep

Ayakkab› tasar›m› yapmak zevkli olmal›. Yeni ayakkab›lar düfllemek, bunlar› tasarlamak, belki de sorunlara çözümler bulmak... ‹flte düfllerinin peflinde koflan tasar›mc›lar, bunu baflarm›fllar. Hem yürümeye hem de kaymaya yarayan bir ayakkab› yapm›fllar. Bu e¤lenceli ayakkab›n›n kal›n bir taban› var. Tekerlekler bu tabana gömülü. Ayakkab›n›n topu¤undaysa bir dü¤me bulunuyor. Bu dü¤meye bas›nca tekerlekler aç›l›yor ve bu konumda kilitleniyor. Tekerleklerin kilitlenmesi kazalar› önlemek için önemli. Art›k, istedi¤iniz gibi kaymakta özgürsünüz. Kaymaktan s›k›l›nca ne yap›yorsunuz? Bir aya¤›n›zla, di¤erindeki ayakkab›n›n dü¤mesine bas›yorsunuz. Tekerlekler kapan›yor. Yine kilit sistemi, tekerleklerin aç›lmas›n› önlüyor. Böylece yolunuza devam ediyorsunuz. Zaman kazanmak diye buna denmez mi?

Bilim Çocuk

! temiﬂtim böyle bir ay akkab› ara bam olsun is

Ayakkab›yla ilgili o kadar çok yan ürün var ki, iﬂte bunlardan biri. Heyyy! Ayakkab›ma bunlar› takar›m ve buzda hiç kaymam!

‹lginç ayakkab› tasar›mlar› her geçen gün art›yor. Havalara z›plamak istiyor musunuz? Ayakkab› topu¤unun alt›ndaki bir yay, bu iﬂ için yeterli!

11/1/06

23:27

Page 23

uyu ya bi

lec e¤i m bü bi r y ayakka b› d üklük a iy te i fikir!

Ayakkab› Kutusundan Ç›kanlar...

Eski ayakkab›lar›n›z› de¤erlendirmenin bir yolu da onlar› saks› ya da yavru kedilere yuva olarak kullanmak! Çevreye duyarl› olanlara duyurulur...

‹çinde

v de

kab› ço k ünlü yak ... a Bu ünkü bununla A y’a ayak bas›lm›ﬂ! Ç

akkabi3

Bu ilginç ayakkab›lar› tan›d›ktan sonra kendi ayakkab›n›z› Diyelim ki, olimpiyatlarda 100 tasarlamaya ne metre, k›sa mesafede alt›n dersiniz? Var olan bir madalya heyecan›yla ayakkab›n›z› kofluyorsunuz. O da ne? iyilefltirebilir ya da yeni Ayakkab›n›z›n ba¤› çözüldü! bir ayakkab› Mümkün mü? Bu ayakkab›yla tasarlayabilirsiniz. ‹fle de¤il! Çünkü, bu ayakkab›n›n bafllamadan önce nas›l ba¤lar›n›n çözülmesini önleyen bir ayakkab› istedi¤inizi bir kilidi var. düflünün. Bu konuda araflt›rma yap›n. Tu¤ba Can Ayakkab›c›lara, tasar›mc›lara, Kaynaklar malzemebilimcilere dan›fl›n. Böyle http://www.pulseplanet.com/archive/Feb03/2856.html http://www.treehugger.com/files/2005/02/tracking_the_fu_1.php bir ifle giriflirseniz, çal›flmalar›n›z› http://www.otherlandtoys.co.uk/rollershoes.htm bizimle paylaflmay› da unutmay›n. Bilim Çocuk 23

transsibirya

12/1/06

00:18

Page 24

Gezmeyi ve serüven yaflamay› sever misiniz? Yan›t›n›z evetse, gerçek bir gezgin olan Seda Ertem'in babas›yla yapt›¤› bu gezi ilginizi çekecek. Seda Ertem, bir tekstil mühendisi; küçük yafllardan beri ailesiyle gezilere ç›k›yor. Seda Ertem, Moskova'dan bafllay›p Rusya'n›n do¤usundaki Vladivostok kentinde sona eren bir yolculuk yapt›. Trenle yapt›¤› bu yolculu¤un önemi, “Trans Sibirya” ad› verilen dünyan›n en uzun tren yolunda yap›lm›fl olmas›. Dünyan›n neredeyse üçte birini onüç günde geçmifl olan Seda ilginç gezisini sizin için bize anlatt›.

Dünyan›n En Uzun Tren Yolculu¤u Seda’n›n gezisi, Moskova'da bafllam›fl. Moskova'n›n en eski yerleflim alan› Kremlin bölgesi. “Kremlin” kale demek. Bölge, eskiden ahflap bir kaleymifl. D›flar›dan bir sald›r› oldu¤u zaman, ahflap kale ve evler sökülerek baflka bir yere tafl›nabiliyormufl. Tehlike geçince tekrar yerine getiriliyormufl. Ne kullan›fll› de¤il mi? Moskova, çocuklar için e¤lenceli bir yer. Dünyan›n en büyük kukla tiyatrosu olan Obraztsov'u yüzlerce kifli ziyaret ediyor. Tiyatroda bir kukla müzesi ve kütüphanesi de var. Farkl› ülkelerden 3.000 kukla ve kukla hakk›nda binlerce kitap bulmak mümkün. Moskova'da Gorky Park›, Yury Kuklache'in Kediler Evi, Moskova Çocuk Müzik Tiyatrosu, Büyük Moskova Devlet Sirki, Kozmonot Müzesi de bulunuyor.

Bilim Çocuk

Kazan’da Binalar Sanki Pastadan ‹kinci durak Kazan kenti. Seda “Kazan, çok renkli ve sevimli bir kent. Binalar pasta gibi duruyor!” diyerek, bu kenti ne kadar sevdi¤ini anlatt›. Foto¤raflar›n› görünce biz de ona hak verdik. Kazan'›n ortas›ndan ünlü Volga Nehri geçiyor. Avrupa'n›n en büyük nehri olan Volga’n›n baz› bölümleri ‹stanbul Bo¤az›'ndan bile daha genifl. Kazan'dan sonra karfl›n›za Ural Da¤lar› ç›kar. Ren geyi¤i, ay›, Ural baykuflu, vizon, kaya kartal› gibi birçok hayvan› burada görebilirsiniz. Çocuklar için hangi etkinlikler mi var? Kufl gözlemcili¤i, ma¤arac›l›k, ar› yetifltiricili¤i, ata binme, bisiklet, do¤a yürüyüflü, kampç›l›k, yerel bitkileri tan›ma.

transsibirya

12/1/06

10:40

Page 25

Kazan’daki renkli binalardan biri.

Sibirya'day›z! Eski ahflap Buradaki çocuklar en evlerin benzerleri aç›k çok hofllar›na hangisi hava müzesinde gidiyorsa onu sergileniyor. seçebiliyorlar. Da¤lar› aflt›ktan hemen sonra, tren yolunun 1.777. kilometresine gelindi¤inde Avrupa'dan Asya k›tas›na geçilmifl olunuyor. Bu nokta, iki k›ta aras›ndaki resmi s›n›r olarak kabul edilir. Seda ve babas› bu noktay› geçerken, gezi rehberleri onlara sertifika vermifller. Sertifikan›n üzerinde “Tebrikler! Avrupa'dan Asya'ya geçtiniz!” yaz›s› var.

Sibirya, Rusya'n›n Ural Da¤lar›’yla Büyük Okyanus aras›nda kalan topraklar›na verilen ad. Asya k›tas›'nda, ayn› zamanda Sibirya'daki ilk durak Yekaterinburg kenti. Burada gezilebilecek çok yer var. Hangisine gitmek isterdiniz? Art›k dünyada var olmayan mamutlar›n iskeletini görebilece¤iniz Ural Do¤a Müzesi’ne mi, oyuncak, kukla ve çocuk kitaplar› bulabilece¤iniz Kukla ve Çocuk Kitaplar› Müzesi’ne mi, çeﬂitli madenlerin sergilendi¤i Urallar Mineral Müzesi'ne mi, korsan gemisinin bulundu¤u Su Park› m› yoksa Çocuk Filarmoni Orkestras›’n›n konserine mi?

Seda, dünyan›n en uzun Tatarlar nehirlerinden biri olan Obi (üstte) Nehri’nin de üzerinden konuklar›n› geçmifl. Nehir, Altay güleryüzle karfl›l›yorlar. Da¤lar›'ndan do¤up Kuzey Buryatlar (solda) Buz Denizi'ne dökülüyor. Baykal Gölü Türkiye'deki Asi Nehri gibi yak›n›nda yaflayan ters yönde yani güneyden bir halk. Bilim Çocuk

transsibirya

12/1/06

10:40

Page 26

Tren yolunda ilerlerken en s›k görülen manzara hufl ormanlar›yd›. kuzeye do¤ru ak›yor. Kas›m ay›nda donan nehrin üzerinde bulunan köprülerin ayaklar›, buz kütleleri köprü ayaklar›na çarpt›¤›nda köprüyü çökertmesin diye esnek yap›lm›fl. Köprü ayaklar› ak›nt› yönünde e¤ilebiliyor. Bu sayede buzullar›n çarpma etkisi azal›yor. Seda ve babas›, Baykal Bu Mo¤ol çocuk Gölü'nden de geçmifller. Göl, ata binmeyi çok 50 milyon y›l önce oluflmufl. küçük yafllarda Dünyan›n en eski, en derin, en ö¤renmifl. büyük gölü ve önemli bir tatl› su kayna¤›. Biliminsanlar›n›n tahminlerine göre dünyan›n suyu biterse, göl 40 y›l tüm dünya nüfusuna yetecek suya sahipmifl. F›rt›nada, gölde iki metrelik dev dalgalar oluflabiliyormufl. Gölde bulunan her yüz canl›n›n sekseni dünyada yaln›zca burada yafl›yormufl. Tren yolu boyunca kesintisiz olarak hufl ormanlar› varm›fl. Seda, Mo¤olistan'›n baflkenti Ulan Bator’a gitmek üzere Rusya'dan ayr›l›p rota de¤ifltirdikten sonra

Bilim Çocuk

transsibirya

12/1/06

10:40

Page 27

Rusyada musluklar elinizle alttaki çubu¤u yukar› itince aç›l›yor. Elinizi çekti¤inizde musluklar kapan›yor. Gobi Çölü’nden ç›kar›lan dinozor iskeletleri Ulan Bator’daki müzede sergileniyor.

çok etkilenmiﬂ. Neden mi? Mo¤olistan, bir bozk›r ülkesi. Burada nadiren a¤açl›k alan görülür. Seda “Yola ç›kt›¤›m›zdan beri ilk kez uçsuz bucaks›z gökyüzü görebildik. Gökyüzü çok etkileyiciydi.” diye heyecanla anlatt›.

Her yerdeki istasyon binalar› böyle çok güzel.

Mo¤olistan’da insanlar ço¤unlukla hayvanc›l›kla geçiniyor. Bu ülkede 3 milyon Mo¤ol yafl›yor. Yetifltirdikleri hayvanlar›n say›s›ysa 30 milyon. Mo¤ol çocuklar›, okula bile gitmeden ata binmeye bafll›yor. Çocuklar›n, çok baflar›l› oldu¤u alanlardan biri de jimnastik. Birçok ünlü çocuk jimnastikçi Mo¤ol. Yolunuz buraya düflerse Gobi Çölü'nden ç›kan dinozorlar›n ve Seda, yumurtalar›n›n sergilendi¤i müzeye yolculuk de u¤rayabilirsiniz. yapt›¤› trenle birlikte. Yolculu¤un son üç günü de yine Rusya'da devam etmifl. Seda ve babas› için yolculuk Vladivostok'a do¤ru giderken “permafrost” Vladivostok'ta sona erdi. Birçok farkl› yer, bölgesinden geçilmifl. “Permafrost” farkl› insanlar, çocuklar gördüler. Birçok topra¤›n donmas› ve buzlanmas› anlam›na an›yla Türkiye'ye geri döndüler. Seda, bir gelir. Seda, trenin içinde olmalar›na karfl›n sonraki gezisinin planlar›n› yapmaya bafllad› en çok burada üflüdüklerini belirtti. Gezi bile. Ya siz? rehberine “K›fl›n kaç derece olunca okullar kapan›yor?” diye sormufl. Ne yan›t alm›fl Burcu Meltem Ar›k dersiniz? –40 derece! Çocuklar so¤u¤a çok Foto¤raflar: Tahsin Alpar, Ayfle Büyüktür, al›flk›n olmal›! Suat Ertem, Seda Ertem

Bilim Çocuk

buztest

12/1/06

11:29

Page 28

B››rrrrrr!..

Bu Sorular Sizi Donduracak! 2

1 Yeryüzünün ne kadar› buzdan oluﬂur? a. % 10 b. % 50 c. %100

Suyun donmas›yla ilgili afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur? a. Yukar›dan afla¤› do¤ru donar. b. Afla¤›dan yukar› do¤ru donar. c. Her yeri ayn› anda donar.

Kar taneleri genellikle kaç köﬂelidir? a. Dört b. Beﬂ c. Alt›

Foto¤rafta gördü¤ünüz Türkiye'nin en büyük buzulu hangi da¤dad›r? a. Kaçkar b. A¤r› c. Erciyes

5 Kar›n renginin beyaz olmas›n›n nedeni nedir? a. Tüm dalga boylar›ndaki ›ﬂ›¤› yans›tmas› b. Bulutlar›n rengini yans›tmas› c. Tüm dalga boylar›ndaki ›ﬂ›¤› emmesi

Bilim Çocuk

12/1/06

11:29

Page 29

6 Dünyan›n en küçük okyanusu hangisidir? a. Kuzey Buz Denizi b. Atlas Okyanusu c. Hint Okyanusu

7 Aﬂa¤›dakilerden hangisi “Buz Devri” filminin baﬂ kahramanlar›ndan biridir? a. Kutup ay›s› b. Geyik c. Mamut

8 Buzda¤›n›n ne kadar› suyun yüzeyinde görünür? a. 1/8 b. 1/4 c. 1/2

9 Buzullar› inceleyen bilim dal›n›n (buzulbilim) di¤er ad› nedir? a. Jeomorfoloji b. Glasiyoloji c. Hidroloji

Foto¤rafta gördü¤ünüz buz evin ad› nedir? a. Tipi b. ‹glu c. çardak Yan›tlar 1. a 2. a 3. b 4. c 5. a 6. a 7. c 8. a 9. b 10. b

buztest

Banu Binbaﬂaran Tüysüzo¤lu

Bilim Çocuk

kutupayisi

11/1/06

21:07

Page 30

Kuzey Buz Denizi’nin Gezginleri

Kutup Ay›lar› Kutup ay›lar›n›n birbirinden ilginç özellikleri var. Bir kere, bembeyaz ve kocamanlar. Çok iyi yüzüyor, çok iyi koku al›yorlar. Yaln›z dolaflmay› seviyorlar. En önemli özelliklerinden biri de, gerçek birer gezgin olmalar›! Kutup ay›lar› zamanlar›n›n büyük bölümünü, avlanmak için buz tabakas›n›n üzerinde gezinerek geçirirler. Yaflam alanlar›, Kuzey Buz Denizi’nin k›y›lar› ve k›fl›n bu denizi kaplayan buz tabakas›d›r. Kimi zaman buzun üzerinde, k›y›dan yüzlerce kilometre uzaklaflt›klar› görülür. Kuzey Buz Denizi’ndeki çok düflük s›cakl›klara ve zor koflullara çok iyi uyum sa¤lam›fllard›r. Kutup ay›lar›, etçil canl›lard›r. En sevdikleri yiyecekse fok etidir! Mors,

Bilim Çocuk

rengeyi¤i, deniz kufllar› ve bal›klar gibi öteki hayvanlar›n ve k›y›ya vurmufl balinalar›n yan› s›ra, yaz›n ot ve deniz yosunu yedikleri de biliniyor. Kutup ay›lar› su içmez. Su gereksinimlerini yedikleri besinlerden sa¤larlar. Kutup ay›lar› foklar› avlamak için, onlar›n buz tabakas›nda açt›klar› deliklerin bafl›nda k›p›rdamadan, sessizce beklerler. Kimi zaman bu bekleyifl saaatler sürer. Foklar, zamanlar›n›n ço¤unu suda geçirirler. Suyun alt›nda soluk al›p veremezler. Bu yüzden suya dalmadan önce soluklar›n› tutarlar. Belirli aral›klarla, buz tabakas›na açt›klar› deliklerden su yüzüne ç›k›p soluk al›rlar. Ve bu s›rada bir kutup ay›s›na yem olabilirler!

kutupayisi

11/1/06

21:07

Page 31

Kutup ay›lar› k›fl uykusuna yatmaz. Yaln›zca gebe ay›lar, k›fl› kendi kazd›klar› bir inin içinde uyuyarak geçirirler. Ancak bu da tam bir k›fl uykusu say›lmaz. Çünkü bedenlerinin ›s›s› ve kalp at›fllar› k›fl uykusuna yatan öteki canl›lardaki kadar düflmez. Onlar daha çok, derin derin uyuyor gibidirler.

Anne Kutup Ay›s› ve Yavrular› Gebe kutup ay›s›, kar y›¤›nlar›n› kazarak kendisine bir in yapar. ‹nin içindeki s›cakl›k d›ﬂar›dan 40 derece daha yüksek olabilir. Gebe ay› k›ﬂ› bu inin içinde uyuyarak geçirir ve yavrular›n› burada do¤urur. Kutup ay›s›n›n genellikle iki yavrusu olur. Yavrular, aral›k – ocak aylar›nda do¤ar. Do¤duklar›nda 900 gram kadard›rlar. Yani küçücüktürler!

Tüysüzdürler ve gözleri henüz aç›lmam›flt›r. Kendilerini s›cak tutan ve besleyen annelerine ba¤›ml›d›rlar. Ama kutup ay›s›n›n sütü çok besleyicidir ve yavrular›n h›zla büyümesini sa¤lar. Nisan ay›na gelindi¤inde yavrular dokuz kilo olur. Anneleriyle birlikte inlerinin d›fl›na ç›karak çevreyi keflfetmeye bafllarlar. Anne kutup ay›s›, yavrular›n› yan›ndan hiç ay›rmaz. Kutup ay›s› yavrular›, yaklafl›k iki y›l kadar anneleriyle birlikte yaflarlar. Anneleri onlar› korur. Onlara avlanmay› ve buzlarla kapl› bu dünyada yaflamlar›n› sürdürmeyi ö¤retir. Bilim Çocuk

kutupayisi

11/1/06

21:07

Page 32

Kutup ay›lar›n›n patilerinin alt›nda çok s›k ve sert tüyler vard›r. Bu, buzun üzerinde yürürken kaymalar›n› önler. Bu tüyler sayesinde yürürken çok az ses ç›kar›rlar. Böylece fark edilmeden avlar›n›n yan›na sokulabilirler. Kutup ay›lar›n›n burunlar› da çok iyi koku al›r.

“Bir Kutup Ay›s› Öteki Kutup Ay›s›na Demifl ki...” Kutup ay›lar› kendi aralar›nda seslerle, beden hareketleriyle ve kimi zaman birbirlerine dokunarak iletiflim kurarlar. Örne¤in, derinden gelen, alçak sesli bir h›r›lt›, “Benimle u¤raflma!” anlam›na gelir; bu sesle öteki kutup ay›lar›n› yanlar›na yaklaflmamalar› için uyar›rlar. Bunu genellikle yiyecek bulduklar›nda yaparlar. Bir kutup ay›s› baflka bir kutup ay›s›ndan yiyecek dilenmek için yavafl yavafl ona do¤ru yaklafl›r, yiyece¤in bulundu¤u alan›n çevresinde bir daire çizer; sonra uysal bir biçimde öteki ay›ya yönelir ve burnunu onunkine yaslayarak selamlaflmak ister. Bu nazik davran›fl genellikle kabul görür. Kutup ay›lar› yiyeceklerini s›k s›k öteki ay›larla paylafl›rlar. Bir kutup ay›s›, oyun oynamak istedi¤inde bunu bafl›n› iki yana sallayarak arkadafllar›na gösterir. Yetiflkin kutup ay›lar›, arka ayaklar›n›n üzerinde yükselip boyunlar›n› e¤erek de oyun oynamak istediklerini

Bilim Çocuk

gösterebilirler. T›slama ve horultuya benzer sesler ç›karmak ve bafl›n› öne e¤mek, kutup ay›lar›nda k›zg›nl›k göstergesidir. Örne¤in, bir erkek ay›, yan›nda yavrular› olan bir difli ay›ya yaklaflacak olursa, anne ay›, bafl›n› önüne e¤ip erkek ay›ya do¤ru koflarak yavrular›n› korumaya çal›fl›r.

Mini Test: Bir kutup ay›s›yla bir penguen yolda karfl›laflabilir mi? Yan›t: Hay›r! Kutup ay›lar› Kuzey Kutup Bölgesi’nde yaflar. Penguenlerse Güney Kutbu’nda!

kutupayisi

11/1/06

21:08

Page 33

Kutup ay›lar› çok iyi birer yüzücüdür! Geniﬂ ön patilerini t›pk› palet gibi ç›rparak ilerlerler, arka bacaklar›n›ysa dümen gibi kullan›rlar. Avlanmak için suya dalabilirler. Foklar› suyun alt›nda izlerler. Suyun alt›nda da çok iyi görürler. Dahas›, hiç durmadan 100 kilometre yüzebilirler!

Kutup Ay›s› So¤uktan Nas›l Korunuyor? Kutup ay›s›n›n derisinin alt›nda yaklafl›k 10 santimetre kal›nl›¤›nda bir ya¤ tabakas› bulunur. Bu, onlar›n so¤uktan korunmas›na yard›mc› olur. Kürkü de s›k ve kal›nd›r. ‹ki tabakadan oluflur ve su geçirmez. Kutup ay›s›n›n kulaklar› ve kuyru¤u küçüktür, bu da ›s› kayb›n› azalt›r. Kutup ay›s›n›n kürkü beyazm›fl gibi görünür. Ama asl›nda beyaz de¤ildir. Saydam tüylerden oluflur. Bu tüyler, minik borucuklara benzer, içleri bofltur. Tüylerinin içindeki hava da kutup ay›s›n›n so¤uktan korunmas›na yard›mc› olur. Tüylerinin s›kl›¤›ndan görünmese de, kutup ay›s›n›n derisi siyah renklidir. Bu, Günefl’ten gelen ›s›y› tutmaya yarar. Kutup ay›lar› s›k s›k kürklerini temizlemek için karda yuvarlan›rlar. Kürklerinin temiz olmas› önemlidir. Çünkü kirli ve matlaflm›fl bir kürk, iyi ›s› yal›t›m› sa¤lamaz. ‹ster inan›n ister inanmay›n, kutup ay›lar›n›n en büyük sorunu afl›r› ›s›nmakt›r. Kofltuklar›nda ya da h›zl› hareket ettiklerinde bedenleri çok ›s›n›r. ‹flte bu nedenle, genellikle çok yavafl hareket ederler.

Haydi Deneyelim! Kutup ay›lar›n›n derisinin alt›nda, kal›n bir ya¤ tabakas› bulundu¤unu biliyoruz. T›pk› foklarda ve balinalarda oldu¤u gibi. Peki ama, hava s›cakl›¤› s›f›r›n 30 derece alt›ndayken (-30° C) bu ya¤ tabakas› onlar› s›cak tutmaya yeter mi? ‹flte, bunu s›namak için plastik bir kab›n içini so¤uk su ve buz küpleriyle doldurun. Bir parma¤›n›z›, parma¤›n›z›n üzerinde ince bir tabaka oluflturacak biçimde margarin ya da tereya¤›na iyice bulay›n. fiimdi, ya¤la kapl› parma¤›n›z› ve öteki parmaklar›n›zdan birini buzlu suya sokun. Hangi parma¤›n›z üflüyor? Hangi parma¤›n›z› daha önce sudan ç›karmak isterdiniz?

Bilim Çocuk

kutupayisi

11/1/06

21:08

Page 34

Yeryüzünde, kutup ay›s›yla birlikte sekiz farkl› ay› türü bulunur. Karada yaflayan etçil canl›lar›n en büyü¤ü kutup ay›s›d›r. Yetiflkin erkek kutup ay›lar›n›n boyu, 2,5 – 3 metredir; kütleleri 250 – 770 kilogram aras›nda de¤iflir. Difli kutup ay›lar› daha küçüktür. Boylar› 1,8 – 2,5 metre, kütleleri 90 – 320 kilogram aras›nda de¤iflir.

Kutup Ay›lar›n›n Soyu Tehlikede mi? Kutup ay›lar›n›n soyu tükenme tehlikesinde de¤il. Ancak, onlar› bekleyen baz› tehlikeler olabilir. Kutup ay›lar›, Kuzey Buz Denizi’ndeki besin zincirinin en tepesinde yer al›yor. Foklar›n nüfusunun afl›r› artmas›n› engelleyerek do¤an›n dengesinin korunmas›na yard›mc› oluyorlar. Tek düflmanlar›n›n insanlar oldu¤u söylenebilir. Çünkü geçmiflte, bir dönem en büyük tehlike, insanlarca afl›r› avlanmalar›yd›. Bugünse kimi yerlerdeki insan etkinliklerinden olumsuz etkileniyorlar. Örne¤in, baz› kutup ay›lar›

çöp yemeyi ö¤renmifl. ‹nsanlar›n yaflad›klar› yerlerin yak›n›na sokularak çöpleri kar›flt›r›yor ve art›klar› yiyorlar. Çöplerin içindeki çeflitli maddeler yaralanmalar›na ya da zehirlenmelerine yol açabilir! Hem onlar›n bu denli yak›nlar›na sokulmalar›, insanlar için de tehlikeli. Yeryüzündeki kutup ay›lar›n›n say›s›n›n 22.000 – 25.000 kadar oldu¤u tahmin ediliyor. Bugün kutup ay›lar›, Kuzey Buz Denizi’nde k›y›s› olan ülkelerin yapt›¤› bir anlaflmayla koruma alt›na al›nm›fl durumda. Bu ülkeler, ABD (Alaska), Kanada, Rusya, Grönland ve Norveç. Asl›nda, günümüzde kutup ay›lar›n›n karfl› karfl›ya oldu¤u en büyük sorun, iklim de¤iflimi. ‹klim de¤iflimine ba¤l› olarak yeryüzünde s›cakl›klar art›yor. S›cakl›klar›n artmas›, kutup ay›lar›n›n do¤al yaflam alan› olan buz örtülerinin gelece¤ini tehdit ediyor. Asl› Zülal Kaynak “Polar Bears International” http://www.polarbearsinternational.org/

boru

11/1/06

19:48

Page 35

ﬁark› Söyleyen

Oyuncaklarla oynamay› sever misiniz? Bir çocu¤un bu soruya ne yan›t verece¤i bafltan bellidir. Üstelik çocuklar için hemen her fley bir anda oyunca¤a dönüflebilir. Bir pet flifle, bir kâ¤›t, bir tahta parças›, bir gazoz kapa¤›... Peki ya hortum? Bu sayfada gördü¤ünüz türden bir plastik boru, e¤lenceli bir oyuncak oldu¤u gibi, bir de müzik aletidir asl›nda. Elinize bu sayfadaki gibi bir plastik boru al›n ve bafl›n›z›n üzerinde çevirin. (Ancak kendinize ve çevrenize zarar vermemeye dikkat edin.) Bakal›m ses ç›kacak m›? E¤er borunun içi düzse öyle pek ses ç›karmas›n› beklemeyin. Ancak borunun içi t›rt›kl›ysa ses ç›kma olas›l›¤› çok yüksek. Üstelik bu sesin ilginç bir melodiye dönüflmesi de olas›.

Boru

Peki bu sesler bu borudan nas›l ç›k›yor? ‹flin s›rr› moleküllerde! Hava moleküllerinde! Bunu daha iyi anlamak için flöyle bir örnek verebiliriz: Boruyu çok küçük çak›l tafllar›yla doldurdu¤unuzu düflünün. Bu çak›l tafllar›yla dolu boruyu bafl›n›z›n üzerinde çevirirseniz (ancak bunu denemeyin; çünkü tehlikeli olabilir), içindeki tafllar›n hepsi borunun iç yüzeyine çarparak savrulur. ‹flte ayn› fley hava moleküllerine de olur. Bofl boruyu çevirdi¤inizde, içindeki hava molekülleri bir taraftaki delikten girer, di¤er taraftakinden ç›kar. Ç›kmadan önce t›rt›kl› borunun içinde bu k›vr›ml› bölgelere çarparak ilerler. Böylece hava molekülleri hem birbirlerine çarpar hem de titreflir. Bunun sonucunda da duyabilece¤imiz sesler ç›kar. Elbette plastik bir boruyla müzik yapman›n da incelikleri var. Boruyu ne kadar h›zl› çevirirseniz, ses perdesi o kadar yükselir. fiimdi s›ra denemeler yapmaya geldi. Farkl› kal›nl›klarda, farkl› uzunluklarda, farkl› flekillerde içi t›rt›kl› plastik borular bulun. Bu borularla nas›l müzikler yapabilece¤inizi keflfetmeye çal›fl›n. Bakal›m hepsinden ayn› sesler mi ç›kacak? Zuhal Özer Çizim: Tülay Sözbir Siedel Kaynaklar: http://www.stevespanglerscience.com/product/1192 http://www.exo.net/~pauld/activities/AAAS/aapt2004.html

Bilim Çocuk

katpkimlik

12/1/06

11:04

Page 36

Kitabımın Üzerindeki Bu Numara da Ne?

Hepimizin bir nüfus cüzdan› var. Nüfus cüzdanlar›m›z, bizimle ilgili birçok bilgiyi içerir. Peki kitaplar›n da birer kimli¤i olabilece¤ini düflündünüz mü hiç? Hemen elinize bir kitap al›n ve arka yüzünü dikkatle inceleyin. Burada, küçücük bir bölümde baz› numaralar yer al›yor. K›saca “ISBN” denen bu numaralar, kitab›n›z›n kimli¤i asl›nda. Dünyam›zda her gün, her saniye pek çok yeni yay›n h›zla okuyucularla bulufluyor. Bu yay›nlar› kolayl›kla izleyebilmek amac›yla 1972 y›l›ndan beri özel bir numaralama sistemi kullan›l›yor. Kitaplar, filmler, kasetler, bilgisayar yaz›l›mlar›, atlaslar ve haritalar hep bu flekilde numaraland›r›l›yor.

Bilim Çocuk

ISBN ad› verilen bu özel numaralama sisteminin uygulamas›, Uluslararas› Standartlar Teflkilat›’n›n (ISO) ülke temsilcilikleri taraf›ndan yap›l›yor. fiimdi elinize bir kitap al›n. Kitab›n arka kapa¤›nda, 10 rakaml› ISBN’i göreceksiniz. ‹flte bu rakamlar, elinizdeki kitab›n uluslararas› numaras›. fiimdi böyle bir kitap kimlik numaras›n› inceleyelim.

ISBN, ‹ngilizce “International Standart Book Number” ifadesinin k›saltmas›d›r. Bu sözcükler, “Uluslararas› Standart Kitap Numaras›” anlam›na gelir.

katpkimlik

12/1/06

11:47

Page 37

TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar› Dizisi’nden Deneylerle Bilim-2 adl› kitab›n uluslararas› numaras› 975-403381-1 Sizin de gördü¤ünüz gibi, burada 4 ayr› say› grubu var.

1. grup

3. grup

975 - 403 - 381 - 1 2. grup

4. grup

Birinci gruptaki say›lar, kitab›n yay›mland›¤› ülkeyi belirtir. Birinci grupta “0” ya da “1” yazan kitaplar ‹ngilizce’nin anadil oldu¤u ülkeleri, 2 yazanlar anadili Frans›zca olan ülkeleri gösterir. Bizim kitab›m›zdaki 975 say›s› da Türkçe’nin anadil oldu¤u ülkelere verilen bir say›d›r. Bu gruptaki say›lar en fazla 5 basamakl› olabilir. ‹kinci gruptaki say›lar, kitab›n hangi yay›nevi taraf›ndan bas›ld›¤›n› belirtir. Örne¤in, bizim kitab›m›zdaki 403 say›s›, bunun bir TÜB‹TAK yay›n› oldu¤unu gösterir. Üçüncü gruptaki say›lar da kitab›n s›ra numaras›n› gösterir. Örne¤imizde bu say› 381. Dördüncü gruptaki say›larsa kontrol amaçl›d›r. Kitab›m›z›n kontrol numaras› 1’dir. Neyin kontrolü diyebilirsiniz? Ayn› numaray› yeniden ele alal›m:

975-403-381-1 Daire içine alarak gösterdi¤imiz ilk 9 rakam› alt alta yazal›m.Bunlar›, 10’dan 2 ye kadar olan say›larla s›rayla çarpal›m.

9x 7x 5x 4x 0x 3x 3x 8x 1x

10 9 8 7 6 5 4 3 2

= 90 = 63 = 40 = 28 =0 = 15 = 12 = 24 =2

Çarpma iﬂlemi sonunda elde edilen say›lar› toplad›¤›m›zda 274 say›s›n› buluruz.

Toplam = 274 Bu say›ya kontrol say›s›n› ekledi¤imizde, elde edilen sonucun 11’e bölünebilmesi gerekir. Deneyelim mi? Kontrol numaram›z 1’di. O zaman 274 + 1 = 275. Bu say›, 11’e bölünebilir. 275 : 11 = 25 Bilim Çocuk

katpkimlik

12/1/06

11:05

Page 38

i itab›n ISBN’in Herhangi bir k se aﬂa¤›daki adre ö¤renmek için girebilirsiniz. v.tr ulturturizm.go http://kygm.k

Toplam›n 11’e bölünmesinin nedeni, bu say›n›n, kimlik numaras›n›n kontrolü s›ras›nda oluflacak yanl›fll›klar› en aza indiren tek say› olmas›. Örne¤in, toplam›n 11 de¤il de 5’e bölünmesi gerekseydi, kontrol numaram›z birden fazla rakam olabilirdi. Bu da kimlik numaras›n›n ne olaca¤›n› bulmam›z› zorlaflt›r›rd›.

Kitaplar›n Kimlik Numaralar›yla Oyun Oynayal›m Bir arkadaﬂ›n›zdan, bir kitab›n kimlik numaras›n› son rakam› d›ﬂ›nda söylemesini isteyin. Amac›n›z, son rakam›n› bulmak. Art›k ne yapaca¤›n›z› biliyorsunuz. Bu say›lar, 10’dan 2’ye kadar olan say›larla s›rayla çarp›l›p sonuçlar› topland›ktan sonra, üzerine de kontrol say›s› eklendi¤inde sonuç 11’in kat› olmal›. Bu durumda yapaca¤›n›z, çarp›lan say›lar›n toplam›na en yak›n 11’in

1 Ocak 2007’d en itibaren ba s›lacak tüm kitaplar›n num aralar› 13 raka ml› olacak. Eski numarala r da 13 rakam a ç›kar›lacak. Bu durumda da kontrol say ›s› d›ﬂ›nda kalan say›lar s ›ras›yla 1 ve 3 ’le çarp›lacak. Ard›ndan, eld e edilen say›la r toplanacak. Toplam say›y a kontrol num aras› eklendi¤inde elde edilen sa y›n›n 10’un kat› olmas› ge rekecek.

Bilim Çocuk

kat› olan say›y› bulmak ve bu say›y› toplamdan ç›karmak. Gelin deneyelim!! Diyelim ki arkadaﬂ›n›z›n size söyledi¤i ISBN 0-30640615-? olsun. Bu rakamlar› tek tek 10’dan 2’ye kadar olan say›larla yukar›daki gibi çarpt›k, sonuçlar› toplad›k ve 130 say›s›n› elde ettik.

0-306-40615-? 0x 3x 0x 6x 4x 0x 6x 1x 5x

10 9 8 7 6 5 4 3 2

=0 = 27 =0 = 42 = 24 =0 = 24 =3 = 10

Toplam = 130 ﬁimdi kendimize yöneltmemiz gereken soru ﬂu: “Ben bu say›ya hangi rakam› eklemeliyim ki sonuç 11’in kat› olsun?” Çözüm içinse gelin önce 130’a yak›n ve ondan büyük olan 11’in kat› say›lara bir bakal›m.

11 x 10 = 110 11 x 11 = 121 11 x 12 = 132 110 ve 121, 130’dan küçük oldu¤una göre 130’a en yak›n 11’e bölünen say› 132. Bu durumda bizim kontrol say›m›z 2; çünkü 132 - 130 = 2. Art›k yöntemi bildi¤inize göre hemen oynamaya baﬂlayabilirsiniz.

katpkimlik

12/1/06

11:05

Page 39

ISSN, ‹ngilizc e Internationa l Standard Serial Numbe r ifadesinin k›s altmas›d›r. Bu sözcükler, “Uluslararas› Standart Seri Numaras›” an lam›na gelir.

Peki ya Dergiler? Hemen derginizin üzerine bak›n. Dergi benzeri süreli yay›nlarda ISBN de¤il ama “ISSN” ad› verilen bir numara var. Bu rakamlar aras›nda da ISBN’de oldu¤u gibi bir iliflki var. Ancak ISSN, toplam sekiz rakamdan oluflur. Bunda son rakam kontrol için kullan›l›r ve 0’dan 9’a kadar bir de¤er al›r. E¤er kontrol numaras›n›n 10 olmas› gerekiyorsa, bu yere Roman rakam›yla 10 say›s›n› ifade eden X harfi konur. ISSN’de kontrol numaras› d›fl›nda 7 rakam bulunur. Bu rakamlar›n her biri 8’den 2’ye kadar s›ras›yla çarp›l›r. Sonra ISBN’deki gibi bir hesaplamayla kontrole devam edilir. Hemen deneyelim!!! Dergimizin ISSN’ini inceleyelim. Birinci sayfam›zda ISSN’i göreceksiniz. ‹lk numara olan 977 uluslaras› süreli yay›n numaras›d›r.

1301-7462 Burada kontrol numaras› 2.

1x 3x 0x 1x 7x 4x 6x

8 7 6 5 4 3 2

=8 = 21 =0 =5 = 28 = 12 = 12

Toplam = 86

Bakal›m bu say›ya kontrol numaram›z olan 2’yi ekledi¤imizde bulaca¤›m›z say› 11’in kat› olacak m›?

86 + 2 = 88 Evet! 88 = 8 x 11 Meltem Ceylan Çizimler: Tülay Sözbir Seidel Kaynaklar Swan, P., “Patterns In Mathematics”, Didax Educational Resources, 2003. http://www.issn.org/en/node/64 http://www.ee.unb.ca/tervo/ee4243/isbn4243.htm http://en.wikipedia.org/wiki/ISBN

Bilim Çocuk

nasil

11/1/06

20:48

Page 40

Bu Renkli Lambanın ‹çinde dönüp duran renkli baloncuklar›yla “lav lambalar›n›” bilir misiniz? Lav lambalar›n›n içindeki renkli baloncuklar afla¤›dan yukar›, yukar›dan afla¤› a¤›r a¤›r hareket eder ve sürekli flekil de¤ifltirir. Onlara bir kez bakt›ktan sonra gözlerimizi dakikalarca ay›ramay›z ve akl›m›zdan flu sorular geçer: “Bu lambalar›n içinde ne var?”, “Nas›l çal›fl›yor?”

Nas›l Çal›ﬂ›r?

Çal›ﬂmayan lav lambas›n›n içinde bulunan renklendirilmiﬂ ya¤ kat› bir halde dipte durur. Henüz ampul yanmad›¤›ndan rengi pek güzel görünmez.

Bilim Çocuk

Lav lambas› çal›flt›r›ld›¤›nda ampulü yanar. Metal yay ›s›n›r. Bunun üzerine renkli ya¤ da ›s›narak s›v›lafl›r ve yo¤unlu¤u azal›r. Ya¤›n yo¤unlu¤u, alkolünkinden daha düflük seviyeye iner. Bunun sonucunda bir miktar ya¤ baloncuk (A) halinde yukar› do¤ru ç›kmaya bafllar.

Baloncuk yukar› do¤ru çok yavaﬂ ilerler. Çünkü bu iki s›v›n›n yo¤unluklar› farkl› olsa da asl›nda birbirine çok yak›n.

Daha so¤uk olan üst k›sma ulaﬂan A baloncu¤una neler olacak? Alttan yola ç›kan bir baloncuk (B) daha var. Onun bulundu¤u bölüm hâlâ s›cak. Bu nedenle o, yukar› do¤ru yolculu¤unu sürdürür.

nasil

11/1/06

20:48

Page 41

‹çinde Neler Var? Lav lambalar› iki bölümden oluflur. Bunlar›n birinde elektrik donan›m› ve ampul yer al›r. Camdan yap›lm›fl di¤er bölümün içindeyse birbiri içinde çözünmeyen iki s›v› ve ›s›y› kolayca ileten metal bir yay bulunur. S›v›lardan saydam olan› izopropil alkol, renkli ve sürekli hareket edeniyse ya¤d›r. Lav lambas› çal›flt›¤›nda ampulün yayd›¤› enerjiyle ›s›n›r. Ancak ampul altta bulundu¤undan alt k›s›m daha s›cak, üst k›s›msa daha so¤uk olur. Böylece lav lambalar›, içindeki s›v›lar için bir ›s›nma-so¤uma sistemi sa¤lar.

Daha so¤uk olan üst k›sma gelen A baloncu¤u büzülür ve yo¤unlu¤u yeniden artar. Yo¤unlu¤u alkolünkini geçti¤indeyse dibe inmeye baﬂlar. Neyse ki onun ard›ndan gelen baﬂka baloncuklar var.

‹lk baloncuk birkaç saniye sonra bafllang›ç noktas›na geri dönmüfl olur. Dibe ulaflt›¤›ndaysa s›cak metal yaya de¤erek yeniden ›s›n›r ve ayn› olaylar lamba yan›k kald›¤› sürece tekrar eder.

a › 1960’l› y›llard Lav lambas›n ulmufl. da bir ‹ngiliz b ›n d a r e lk a W Craven bir sa da Walker, a lm o › n a s in Bir bilim kri lenerek, bu fi in s e n a d a b m baflka la nda m›fl. En sonu l›fl a ç a rc a ›ll y yay› üzerinde bas› belki dün m la v a L . ›fl rm da bafla n bir ¤il. Ancak uzu e d fl lu u b ir b kurtaran ›n onlarca insan ily m a c n u y o dönem b bulufl klendiren” bir yaflam›n› “ren oldu¤u kesin.

Yaz› ve Çizimler Bilgin Ersözlü Kaynak: http://home.howstuffworks.com/lava-lamp.htm/printable

Bilim Çocuk

ocakdogada

12/1/06

00:35

Page 1

K›fl›n Sulakalanlarda Neler Oluyor? K›fl›n donan sulakalanlar, yani s›¤ göller, deltalar ya da sazl›klarla ilgili haberler gözünüze çarp›yor mu? K›fl›n gerçekten de Türkiye'deki sulakalanlar›n bir k›sm› donar. Büyük bir k›sm› da donmaz ve birçok canl›n›n yaflam›n› kurtar›r. Türkiye'deki sulakalanlar Ocak ay›nda ne durumda, ö¤renelim mi? Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nin kuzeyindeki sulakalanlar donar. Bölgedeki baraj gölleri ve bunlar›n oluflturdu¤u sulakalanlarsa donmaz. Bunlar aras›nda en çok kufl türü Urfa'n›n Birecik ilçesi yak›nlar›ndaki Karkam›fl Sazl›klar›’nda görülür. Dünyada yaln›zca bu bölgede bulunan F›rat kava¤›n› da görmek olas›.

Tilki

Foto: Tim Edelsten

Do¤u Anadolu Bölgesi'nde sulakalanlar ço¤unlukla donar. Van Gölü ve çevresindeki sulakalanlar, barajlarsa donmaz. Donmamalar›n›n nedeni Van Gölü'nün sodal›, barajlar›n da derin olmas›. Van'›n Erciﬂ ilçesinin güneyinde bulunan Çelebiba¤› Sazl›klar›, donmayan sulakalanlardan biri. Burada en çok tilki görebilirsiniz.

Bilim Çocuk

Karadeniz Bölgesi'ndeki sulakalanlar genellikle k›y› bölgelerinde ya da yüksek da¤lardad›r. Karadeniz'deki en önemli sulakalan, Samsun yak›nlar›ndaki K›z›l›rmak Deltas›. Deltada su samuru ve yar› yabani at sürüleri görebilirsiniz. Akdeniz Bölgesi, k›ﬂ›n di¤er alanlara göre daha yumuﬂak bir iklime sahip. Buradaki sulakalanlarda Akdeniz foku, su samuru ve mavi yengeç görülebilir. Üçünün de soyu tehlike alt›nda. Alandaki

ocakdogada

12/1/06

00:36

Page 2

Hirfanl› Baraj›’nda havalanm›ﬂ üç küçük ku¤u

Foto: Emin Yo¤urtçuo¤lu

K›z›l›rmak deltas›

Foto: Can Yeniyurt

en ünlü sulakalan Mersin yak›nlar›ndaki Göksu Deltas›. Buras› kufl türleri aç›s›ndan son derece zengin. ‹ç Anadolu Bölgesi'nde, suyun hareketli ve derin oldu¤u sulakalanlar d›fl›ndaki tüm alanlar donar. Örne¤in, Ankara yak›nlar›ndaki Mogan Gölü s›¤ oldu¤u için donar. Beypazar› yak›nlar›ndaki Sar›yar Baraj› da derin oldu¤u için donmaz. Baraj ve çevresindeki tepeler bitki çeflitlili¤i aç›s›ndan çok önemli. Baraj k›y›lar›nda, soyu tehlike alt›ndaki Anadolu yaban koyunu yaflar. Avrupa'n›n kuzeyindeki ülkelerde çok so¤uk havalar bafllad›¤›nda Marmara Bölgesi'ndeki tüm sulakalanlara çok say›da kufl gelir. Terkos Gölü de

Sar›yer Baraj›

Foto: Emin Yo¤urtçuo¤lu

kufllar›n çok görülebildi¤i alanlardan. Ayr›ca ‹stanbul’un en eski su kaynaklar›ndan biri. Alan›n büyük k›sm› ormanlarla kapl›. Sessiz olursan›z burada karaca ya da sincap görebilirsiniz. Ege Bölgesi'nde deniz k›y›s›ndaki sulakalanlar donmaz. ‹ç bölgelerde bulunanlarsa çok so¤uk havalarda donar. K›fl aylar›nda Manisa ili do¤usundaki Marmara Gölü pelikanlarla dolu olur. Yaflad›¤›n›z yerdeki sulakalanlara do¤a yürüyüflü ve kufl gözlemi yapmak üzere geziye gidebilirsiniz. S›k› giyinmeyi ve gözlemlerinizi bizimle paylaflmay› unutmay›n. Burcu Meltem Ar›k burcu.arik@gmail.com Kaynak: Eken G., D.T. K›l›ç, Y. Lise, M. Bozdo¤an, Türkiye'nin Önemli Do¤a Alanlar›, Do¤a Derne¤i, 2006

Bilim Çocuk

gozlemekim06

12/1/06

01:00

Page 1

Gözlem Göz Gözle G Göözlem zle lem lm Havalar so¤udu¤unda çevremizde ne gibi de¤iﬂiklikler oluyor? So¤uk havadan insanlar, hayvanlar ve bitkiler nas›l etkileniyor? Gözlemlerinizi bize gönderebilirsiniz.

Hangi Besinin Ya¤ Oran› Daha

Terleyen Kavanoz

Yüksek?

Terleyen kavanoz deneyini hiç yapt›n›z m›? ‹lk olarak cam kavanozu ald›m. Kavanozun alt›na bez parças› serdim. Kavanozun içine de 6 – 7 buz parçac›¤› koydum. Sonra, kavanozu s›cak bir ortama ald›m. 10 – 15 dakika sonra kavanozun içinde küçük parça halinde bir bulut olufltu¤unu gözlemledim. Bir süre sonra kavanozun kapa¤›nda su damlac›klar› olufltu. Buna “yo¤uflma” diyoruz.

Besinlerin ya¤ oran›n› gözlemlemek için bir deney yapt›m. Deneyde, kâ¤›t, pergel, s›v›ya¤, ceviz ve f›nd›k içi kulland›m. Önce, çizgisiz kâ¤›da pergelle üç daire çizdim. Birinci dairenin içine bir damla s›v›ya¤ döktüm. ‹kinci dairenin içine cevizleri sürttüm. Üçüncü dairenin içine de f›nd›klar› sürttüm. Sonra da kâ¤›d› ›ﬂ›¤a do¤ru tuttum. En çok ya¤ hangi dairenin içinde bulunuyordu dersiniz? S›v› ya¤ damlatt›¤›m›z dairenin içinde ya¤ miktar› daha fazlayd›.

ﬁeyma Cihan Atatürk ‹ÖO / 5-E / Zeytinburnu / ‹stanbul

Merve Nur Ayd›n Atatürk ‹ÖO / 5-E / Zeytinburnu / ‹stanbul

Bilim Çocuk

Adres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi Gözlem Defterinizden Köﬂesi Atatürk Bulvar›/No: 221/06100/Kavakl›dere/Ankara

gozlemekim06

12/1/06

01:00

Page 2

S›cakl›k De¤iﬂimi Hayvanlar›

Müzik

Etkiliyor

Aleti

Ben s›cakl›¤›n havyanlar üzerindeki etkisini gözlemledim. Baz› hayvanlar›n göle giderek serinledi¤ini gördüm. Hayvanlar› en çok so¤uk hava etkiler. Baz› hayvanlar›n tüyleri uzar. Bu tüyler, hayvanlar› so¤uktan korur. Baz›lar›ysa havan›n so¤umas›yla s›cak yerlere göç ederler. Örne¤in, kuﬂlar. Baz› hayvanlarsa so¤uk havadan korunmak için k›ﬂ uykusuna yatar.

Yapt›m

Sevgi Ayaz Atatürk ‹ÖO / 5-E / Zeytinburnu / ‹stanbul

Farkl› seslerin nas›l ç›kar›laca¤›n› merak ettim. Bu konuyla ilgili e¤lenceli bir deney yapt›m. Müzik aleti yapmak için 6 bardak, su ve metal bir çubuk kulland›m. Bardaklar› yan yana dizdim. ‹lkine su koymad›m. ‹kincisine çok az su koydum. Üçüncüye biraz daha fazla su koydum. Di¤er bardaklarda da su miktar›n› giderek art›rd›m. Alt›nc› barda¤›n tamam›na su koydum. Sular› koyarken her birindeki su miktar›n›n farkl› olmas›na çok dikkat ettim. Metal çubu¤u ald›m ve bardaklara vurmaya baﬂlad›m. Boﬂ bardaktan çok ses ç›kt›. 2., 3., 4. ve 5. bardaktan normal ses ç›kt›. Dolu bardaktansa en az ses ç›kt›. Merve Akdarma Atatürk ‹ÖO / 5-E / Zeytinburnu / ‹stanbul

Kar Taneleri K›fl›n kar ya¤ar. Kar tanelerinin flekillerinin birbirinden farkl› olu¤unu hiç düflündünüz mü? Evet! Kar taneleri alt› köflelidir ve flekilleri birbirinden farkl›d›r. ‹nsan›n akl›na bile gelmez de¤il mi? Kar tanelerine uzaktan bakt›¤›m›zda sanki hepsi ayn›d›r. Kar taneleri araflt›r›lm›fl ve flekillerinin farkl› oldu¤u görülmüfl. Ya¤mur ya¤arken ya¤mur damlalar› birbirine çarpmaz. Tüm bunlar çok flafl›rt›c›! ‹rem ‹lgün Atatürk ‹ÖO / 5-E / Zeytinburnu / ‹stanbul

Bilim Çocuk

bulusatolye

11/1/06

21:21

Page 1

Parmak izi örne¤i almak için bir yöntem bulabilir misiniz?

Can, odas›na giriyor ve flafl›r›yor. Biraz önce meyve suyu doldurdu¤u barda¤› bofl! Hemen evdekileri sorguluyor. Kimse meyve suyunu içti¤ini kabul etmiyor. Anlafl›lan biri ona oyun oynuyor. Ancak, kimse onu kand›ramaz. Barda¤›n üzerinde parmak izleri var. Can, bu izlerin örneklerini alabilirse, bunlar› herkesin parmak iziyle karfl›laflt›rabilir. Harika! Ancak, bunu nas›l yapacak? Parmak izi örne¤i almak için bir yöntem bulmal›. Hepinizden böyle bir yöntem bulman›z› istiyoruz. Dedektifler ifl bafl›na!.. 46

Bilim Çocuk

bulusatolye

11/1/06

21:21

Page 2

rastlanmam›fl. ‹nanmas› zor, ancak ayn› yumurta ikizlerinin bile parmak izleri farkl›ym›fl. Parmak izi, parmak uçlar›n›n iç taraf›nda bulunan derinin k›vr›mlar›n›n oluflturdu¤u bir desen olarak aç›klanabilir. Uzmanlar birçok parmak izini inceleyip bu desenleri s›n›fland›rm›fllar. Temel olarak, ilmek, kemer ve helezon olarak adland›r›lan desenler var. Parmak izinizi al›p bunun afla¤›daki desenlerden hangisine uydu¤unu bulabilirsiniz.

Herkesin parmak izi farkl›d›r! Bugüne kadar, birçok insan›n parmak izi al›nm›ﬂ. ﬁimdiye kadar birbirinin ayn› parmak izine

‹lmek

Kemer

Helezon

Tu¤ba Can Çizimler: Yi¤it Özgür

Bir Kutuyu Casuslara Karfl› Koruyacak Bir Bulufl Yapanlar Kas›m say›m›zda içinde bilim toplulu¤unun malzemeleri olan bir kutuyu koruyacak bir düzenek yapman›z› istemifltik. Neslihan’›n akl›na alarm yapmak gelmifl. Çok iyi düflünce! “Alarm› yapmak için basit bir elektrik devresi kurabilirsiniz. Bu elektrik devresi için zil teli, pil, alüminyum folyo, makas, yap›flkan bant gibi malzemeler gerekir. Bunlar, asl›nda kap› zili yapmak için gereken malzemelerdir.” diyor. Bu elektrik devresini nas›l yapaca¤›n›z› fiubat 2003 say›m›zda yay›mlad›¤›m›z “Kap› Zili Yapal›m” adl› yaz›m›zdan ö¤renebilirsiniz.

Katk›da Bulunanlar Melike Karamanl› – Hilal Begik, Çorum / Umut Karc›, ‹stanbul / Neslihan Do¤an, Kayseri / Büﬂra Dündar, ‹stanbul

Bilim Çocuk

bulusatolye

11/1/06

21:21

Page 1

Parmak izi örne¤i almak için bir yöntem bulabilir misiniz?

Bilim Çocuk

ocakevde3

12/1/06

15:55

Page 1

Yerçekimini Yenen Kagıtlar fiu oyunu oynam›fls›n›zd›r belki. Balonu saç›n›za sürtersiniz. Sonra da onu küçük kâ¤›t parçalar›na yaklaflt›r›rs›n›z. O da ne? Kâ¤›t parçalar› balona yap›fl›r. Bu nas›l olur? Kâ¤›t parçalar›n›n balona yap›flmas›n› sa¤layan kuvvet, asl›nda “durgun elektrik”tir. Ancak bu elektrik, evinizdeki lambalar›n yanmas›n›, televizyonunuzun çal›flmas›n› sa¤layan elektrikten farkl›d›r. Bunun nas›l bir fark oldu¤unu anlamak için atomlar dünyas›na bir yolculuk yapmam›z gerekir. Çünkü elektrik dedi¤imiz, asl›nda atomlarda bulunan elektron

Gerekli Malzeme Yünlü kuma ﬂ Kâ¤›t Kapakl›, say dam plastik bir kutu Delikli z›mba

Bilim Çocuk

parçac›klar›n›n hareketidir. Bir atomun çekirde¤i, ve bunun etraf›nda dönen elektronlar› bulunur. Çekirdek, art› yüklü protonlar ve yüksüz nötronlar içerir. Elektronlarsa eksi yüklüdür. ‹ﬂte bu elektronlar, bir atomdan di¤erine atlayabilir. Balonu saç›m›za sürttü¤ümüzde de bu olur. Saç›m›zdaki elektronlar balona atlar. Bu durum “durgun elektrik”in oluﬂmas›na ve buna ba¤l› olarak bir kuvvetin do¤mas›na neden olur. Bunu, e¤lenceli bir deneyle gözlemleyelim.

ocakevde3

12/1/06

15:55

Page 2

Haydi Baslayalım

Kâ¤›t parçalar›n›, boﬂ plastik

kutunun içine at›n. Sonra da kutunun Bize küçük kâ¤›t parçalar›

kapa¤›n› kapat›n. Kâ¤›t parçalar›,

gerekiyor. Bunun için delikli z›mba

kutunun dibinde topland› de¤il mi?

kullanabilirsiniz. Z›mba kâ¤›tta delikler

Bunlar› yukar› ç›karacak bir yol

açarken, küçük daire ﬂeklinde çok

olabilir mi?

say›da kâ¤›t parças› elde etmenizi sa¤layacak.

4 ‹lk baﬂta kutunun dibinde olan kâ¤›t parçalar›n›n yukar› ç›kt›¤›n› göreceksiniz. Kâ¤›t parçalar›n›n

ﬁimdi bize yünlü bir kumaﬂ

gerekiyor. Bunun için yün atk›n›z› kullanabilirsiniz. Plastik kutuyu bir süre atk›n›za sürtün. Neler oluyor?

yerçekimini yenmesini sa¤layan kuvvetin ne oldu¤unu anlayabildiniz mi? Durgun elektrikten söz etmiﬂtik! Plastik kutuyu yün atk›ya sürttükçe elektronlar›n hareket etmesini sa¤lad›k. Atk›daki elektronlar, plastik kutuya geçti ve bir kuvvet oluﬂtu. Bu kuvvet de

ek i¤i elde etm tr k le e n u Durg nu n için balo u n u B ! y la a çok ko eterli. Baﬂk y iz n e m rt saç›n›za sü elde un elektrik rg u d a rl a ll hangi yo ikten rgun elektr u D ? iz in s ir iz? edebil apabilirsin y r le e n k yararlanara

kâ¤›t parçalar›n› çekti. T›pk›, m›knat›s›n toplui¤neleri çekmesi gibi. Tu¤ba Can Kaynak http://www.scienceyear.com/sciteach/index.html?page=/experiment/

Bilim Çocuk

gokyuzu2

12/1/06

17:37

Page 1

Art›k k›fl tak›my›ld›zlar›n›n hepsi gökyüzünde. Aslan tak›my›ld›z› ve Günefl Sistemi’nin “yüzüklü gezegeni” Satürn yan yana do¤uyor. Bir Türkiye haritas›na bakt›¤›m›zda, haritan›n illere bölündü¤ünü görürüz. Böylece haritadaki herhangi bir da¤›n ya da ilçenin yerini söylemek daha kolay olur. Gökyüzünde de, arad›¤›m›z y›ld›zlar›n yerlerini kolayca bulabilmemiz için bir gökyüzü haritas› çok iflimize yarar. Y›llar

Haydi Gözlem Yapmaya!

önce insanlar, gökyüzünü izlerken, y›ld›z gruplar›n› çevrelerinde gördükleri canl› ve cans›z varl›klara benzetmifller. Cezve, bo¤a, bal›k, avc› ve köpek gibi… Biliminsanlar› da bu benzetmelerden yararlanarak tüm y›ld›zlar› grupland›rm›fllar. Bu gruplara da “tak›my›ld›z” ad›n› vermifller. Hava karar›nca gökyüzüne bakt›¤›m›zda bu tak›my›ld›zlar›n bir bölümünü görebiliyoruz. Bu aylarda gördü¤ümüz tak›my›ld›zlara “k›fl tak›my›ld›zlar›” diyoruz. Tak›my›ld›zlara bakt›¤›m›zda baz› y›ld›zlar birbirine çok yak›n görünür. Gerçekte, bu kadar yak›n olmayabilirler. Bu, genellikle bak›fl do¤rultumuzdan kaynaklan›r. Günefl’ten uzak bir y›ld›z›n gezegenlerinden birinde yafl›yor olsayd›k, gökyüzünde çok farkl› bir manzara görecektik.

Aslan tak›my›ld›z›, ﬁubat ay›ndan itibaren do¤u ufkunda görülebiliyor. Ters soru iﬂaretine benzeyen biçimiyle onu gökyüzünde hemen bulabilirsiniz. Regulus, Aslan’›n en parlak y›ld›z›.

Bilim Çocuk

Bu s›ralar en iyi görebilece¤imiz tak›my›ld›zlar: Büyük Ay›, Kanatl› At, Orion, Bo¤a, Kraliçe, ‹kizler ve Büyük Köpek. ﬁubat ay›nda özellikle Aslan Tak›my›ld›z›n›n do¤uﬂunu izleyebilirsiniz.

gokyuzu2

12/1/06

17:37

Page 2

Ay’›n Halleri Satürn (solda) ve Dünya’n›n büyüklük fark›n› görebiliyor musunuz?

Yeniay: 19 Ocak

‹lkdördün: 25 Ocak

Gezegenler Yeni y›la girerken akflam saatlerinde görebilece¤imiz tek gezegen Satürn. Gezegeni, akflam 20.30’dan sonra do¤u ufkunda rahatl›kla görebiliriz. Satürn’ü hepinizin tan›d›¤›na eminiz. Çevresinde halkalar› oldu¤u için ona “halkal› gezegen” ya da “yüzüklü gezegen” diyenler de var. Satürn’ün halkalar› çok say›daki buz ve kaya parçac›klar›ndan oluflur. Satürn’ün Dünya’dan farkl› baflka birçok özelli¤i var. Örne¤in, çap› Dünya’n›nkinin on kat› kadar. Bu kadar büyük olsa da, yaln›zca parlak bir y›ld›z gibi görünüyor. Satürn, gezegenimize göre o kadar so¤uk ki, orada yaflamak olanaks›z. S›cakl›¤› -175 derece. So¤uk olmas›n›n nedenlerinden biri, Satürn’ün Günefl’e uzakl›¤›n›n Dünya’m›z›nkinden on kat daha fazla olmas›. Satürn’de üzerine basabilece¤imiz bir kat› yüzey de yok.

Gezegenin yap›s›, atmosferimizde de bulunan hidrojen, Dolunay: 2 fiubat helyum ve metan gazlar›ndan olufluyor. Satürn’ün bilinen 56 uydusu var. Bu uydular, t›pk› Ay’›n Dünya’n›n çevresinde Sondördün: 10 fiubat dolanmas› gibi, Saturn’ün çevresinde dolan›rlar. En büyükleri, ad›n› çizgi filmlerden de duydu¤unuz “Titan”. fiubat ay›nda Günefl batar batmaz gökyüzüne bakarsan›z, Günefl’in batt›¤› yönde çok parlak bir gezegen göreceksiniz. Bu gezegen Venüs. Ama o da Günefl’ten k›sa süre sonra batacak. Görmek için fazla zaman yok. Venüs’ün bat›fl›n› izlerken, do¤uda Satürn’ün do¤uflunu izleyebilirsiniz. Burcu Parmak

Bilim Çocuk

bilgisaykasim06

12/1/06

18:10

Page 1

Bilgisayar Bilgi B iillgisaya yar Kendi Çizgi Roman›n› Kendin Yarat! Çizgi romanlar›n o büyülü dünyas› hangimizi çekmez ki? Bazen iyiyle kötünün mücadelesini konu alan, bazen yaln›zca e¤lendiren bu renkli kitaplar, okurlar› büyüler. Peki birbirinden yetenekli ve renkli kahramanlar›n rol ald›¤› çizgi romanlar› kendiniz haz›rlamaya ne dersiniz? Bilgisayar›n›z, size sevdi¤iniz film karakterlerinin ya da süper kahramanlar›n yeni serüvenlerini oluﬂturma olana¤› sa¤l›yor.

http://www.mycomicbookcreator.com adresinde yer alan yaz›l›mlar, bu ifli yapman›za olanak sa¤l›yor. Sinemalarda oynayan çocuk filmlerinden tutun da, hayran› oldu¤unuz süper kahramanlara kadar çeflit çeflit çizgi roman oluflturma yaz›l›m›n› bu siteden edinebiliyorsunuz. Yaz›l›mda yer alan çizim, karakter, efekt ve arka planlar› bofl bir sayfaya diledi¤iniz düzende yap›flt›rarak kendiniz serüvenler haz›rlayabilirsiniz. Üstelik konuflma balonlar›n› da diledi¤iniz gibi

Bilim Çocuk

düzenleyebilirsiniz. Siteden farkl› çizgi roman karakterleri için haz›rlanm›ﬂ setlerin deneme sürümlerini de indirebilirsiniz.

Sabahlar› Uyuyup Kalmaya Son! Asl›nda bilgisayarlarla do¤rudan bir ilgisi yok. Ancak ‹nternet’te gezinirken rastlad›¤›m›z bu nefis bulufltan söz etmeden geçemeyece¤iz. Resimde gördü¤ünüz bir alarml› saat, ama ilginç bir özelli¤i var: Ayarlad›¤›n›z zaman gelip de saat çalmaya bafllad›¤›nda, Bu saat, sabahlar› üstündeki pervaneli güne kovalamaca bölüm saatten ayr›l›p oynayarak bafllamak odan›n içinde isteyenler için birebir. uçmaya bafll›yor. Uçarken de sizi uyand›rmak için sivrisinek benzeri keskin bir ses ç›kar›yor. Böylece saat alarm› çald›¤›nda yaln›zca elinizi uzat›p saati kapatmakla kurtulam›yorsunuz. Yata¤›n›zdan kalk›p uçan parçay› yakalayarak, saatin üzerine geri yerlefltirmeniz gerekiyor. Bu kadar egzersiz de ço¤unuzun uykusunu açmaya yeter de artar bile. Ayr›nt›l› bilgi için http://www.boysstuff.co.uk/product. asp?id=13583 adresini ziyaret edebilirsiniz. Levent Daflk›ran

sorunaralik

12/1/06

15:06

Page 1

SSorun So oorun r un

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köﬂesi Atatürk Bulvar› No:221/Kavakl›dere/06100/Ankara

Sevgili Bilim Çocuk, Baz› insanlar› neden araba tutar? Ece Su Uzun Maçka ‹ÖO/7-C/‹stanbul

Sevgili Bilim Çocuk, Yarasalar neden baﬂ aﬂa¤› uyurlar? Merve Yavuz Mehmet Emin Yurdakul ‹ÖO/5-C/‹zmir

Yarasalar, uçan memelilerdir. Bu hayvanlar, ayak parmaklar›n›n ve pençelerinin özel yap›s› sayesinde bir yere kolayca as›larak bafl afla¤› durabilirler. Bir yere as›l› olarak durmak, yarasalar›n tehlikeli hayvanlardan korunmalar›n› sa¤lar. Ayr›ca yaklaflan tehlikelerden kaçmak, yüksekteyken daha kolay olur. Yarasalar bafl afla¤› uyuduklar› gibi, farkl› konumlarda da uyuyabilirler. Ancak her durumda, bulunduklar› yere pençeleri ve parmaklar›yla

‹ç kula¤›m›zdaki yar›m daire kanallar›n›n içinde bulunan s›v›, hareket etti¤imizde yer de¤ifltirir. Bunun sonucunda uyar›lan sinir hücreleri bedenimizin konumunu beynimize iletirler. Böylece hareket edip etmedi¤imizi anlayabiliriz. Arabayla giderken kitap okuyorsak ya da araban›n içinde bir yere bak›yorsak ifller biraz kar›fl›r. Gözlerimizden beyne giden uyar›lar, hareket halinde olmad›¤›m›z yönündedir. Ancak yar›m daire kanallar›ndan giden uyar›lar beynimize hareket halinde oldu¤umuzu bildirir. Bu iki uyar›n›n birbiriyle tutars›z olmas›, bedenimizin tepki vermesine, dolay›s›yla midemizin bulanmas›na ve kendimizi kötü hissetmemize neden olur.

Zuhal Özer Çizimler: Tülay Sözbir Seidel

s›k›ca tutunurlar. Bilim Çocuk

dusunaralik

12/1/06

20:32

Page 1

k Düsünerek D üüsünerek ssünere ü n e re r e . Sihirli Kare

Bilin

fiekildeki boflluklar› öyle bir doldurun ki, tüm sütun, s›ra ve köflegenlerdeki say›lar›n toplam› 30 olsun. Siz de böyle sihirli kareler oluflturabilirsiniz...

Kardaki Ayak ‹zleri... Hülya, Alp, Gökhan ve Serpil karda ayak izlerini ç›karm›ﬂlar. ‹puçlar›n› kullanarak ayak izlerini büyükten küçü¤e s›ralayabilir misiniz? Alp’in ayak izi Serpil’inkinden büyük, ama en büyük de¤il. Serpil’in ayak izi Gökhan’›nkinden küçük ama Hülya’n›nkinden büyük.

Bilim Çocuk

Bakal›m Ben

Neyim?

Üçgenler ﬁekilde kaç üçgen var?

Yerdeki Muzlar Muz bitkisindeki muzlar›n hepsi düflmüfl. ‹lk olarak hangi muzun düfltü¤ünü bulabilir misiniz? Ya son düfleni?

dusunaralik

12/1/06

20:32

Page 2

Sözcük Av› Dünyadaki en büyük ya¤mur orman› hangisi? Bu sorunun yan›t›n› bulmak ister misiniz? Yandaki resmi iyice inceleyin. Bu resmin ve onun alt›ndaki tablonun kutucuk say›s› birbiriyle ayn›. Çizimin içindeki kutucuklardan baz›lar› afla¤›da verilmifl. Bu kutucuklar›n resimdeki yerlerini bulun. Ard›ndan tabloda bu kutucuklarla benzer konumda olan harfleri bulun. Buldu¤unuz harfleri do¤ru flekilde bir araya getirdi¤inizde yan›t› bulacaks›n›z.

Geçen Say›n›n Yan›tlar› Tenis Turnuvas› Baﬂl›yor 17 maç yap›lmas› gerekiyor. Sekiz 8 888 + 88 + 8 + 8 + 8 =1000

Hangisi En Yo¤un? 4 numara en yo¤un. S›v›lar›n s›ralan›ﬂ› ﬂöyle: 1, 3, 5, 2, 4

K I M Ç ‹ R Ç A C K A

O ⁄ N O Ö B F G V E B

S J F V I A O Z K ⁄ T

Ç R G A A C R D K ﬁ L

U N O Ç F Y V I O P K

A F V Z N O E E L K R

M V O G B Ç U V A Z K

V M S U O F N S K Y S

I B N B Z ‹ P N N ‹ B

Bu Say›n›n Yan›tlar› Üçgenler ﬁekilde 31 üçgen var.

Yerdeki Muzlar ‹lk düﬂen “G”, son düﬂen “D” harfi.

Sihirli Kare Sözcük Av› AMAZON

Kay›p Bebek Aran›yor

Sudoku

D C N H C Y ⁄ A E M V A T B G O Y Ü Ö K K N

Bilin Bakal›m Ben Neyim? Ar› Kardaki Ayak ‹zleri... Gökhan Alp Serpil Hülya

Gizemli Foto Toz böce¤i

Sözcük Yakalamaca Düﬂünen Adam

Banu Binbaﬂaran Tüysüzo¤lu

Bilim Çocuk

satranaralik

12/1/06

19:08

Page 1

Genç Bir Satrançç›y› Tan›yal›m Bu say›m›zda sizlere genç bir satrançç›m›z›, Büflra Ar›¤’› tan›taca¤›z. Büflra Ar›¤, 1993 y›l›nda Adapazar›’nda do¤du. Yedi yafl›ndayken satrançla tan›flt›. On yafl›ndayken u¤rafl olarak bafllayan satranç sevgisi bir tutkuya dönüfltü. Art›k her turnuva onun için ciddi bir s›navd›. Turnuvalar öncesinde yapt›¤› yo¤un çal›flmalar, ailesinin ve antrenörlerinin deste¤iyle daha da ilerledi. 2005 y›l›nda 12 yafl bayanlar kategorisinde ve 2006 y›l›nda 14 yafl bayanlar kategorisinde Türkiye Yafl Gruplar› fiampiyonlar›nda ilk 10 oyuncu içinde yer almay› baflararak milli tak›m kamp›na ve Yafl Gruplar› Milli Tak›m›’na kadar yükseldi. Bayanlar Türkiye satranç flampiyonalar›nda kendinden büyüklerle oynayarak önümüzdeki y›llar›n en tehlikeli rakiplerinden biri oldu¤unu kan›tlad›. ‹ki y›l Türkiye Satranç 2. liginde

Bilim Çocuk

“… Babam Yenildi¤i Zaman Beni Yard›ma Ça¤›r›yor!”

Artema Spor Kulübü’nde baflar›yla oynad›ktan sonra Türkiye ‹fl Bankas› Süper Ligi’ne geçen Büflra, ard›ndan Karfl›yaka Belediyesi Spor Kulübü’ne transfer oldu. fiimdilerde Bursa Tophane EML Spor Kulübünde oynuyor. Büflra, Adapazar› Özel fiahin ‹lkö¤retim Okulu ö¤rencisi. Resim konusunda da yetenekli bir ö¤renci olan Büflra’n›n dersleri de oldukça iyi durumda. Bu baflar›s›n›n arkas›nda annebabas›n›n ve okulunun oldu¤unu söylüyor. “Satranç tutkusu babam› da etkisi alt›na ald›, son aylarda ‹nternet’te yüzlerce maç yaparak kendini çok gelifltirdi” diyor Büflra. Espri yapmaktan da geri kalm›yor: “Babam yüzünden ‹nternet’te satranç oynayamaz oldum! Akflam bir geçiyor bilgisayar›n bafl›na, yaln›zca yenildi¤i zaman beni yard›ma ça¤›r›yor”. Ziya Ahmedov

ocakmektup

12/1/06

15:41

Page 1

Mektup Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köﬂesi Atatürk Bulvar› No:221/Kavakl›dere/06100/Ankara

Sevgili Bilim Çocuk, Orhangazi ilçesinin Keramet Köyü’nde oturuyorum. Keramet ‹lkö¤retim Okulu’nda 7 – A s›n›f› ö¤rencisiyim. Köpekleri çok severim. Derginizi, fen bilgisi ö¤retmenim sayesinde ö¤rendim. Derginiz çok güzel! Bu dergi sayesinde, deney yapmaya ve araﬂt›rmaya çok merak sard›m. Fen dersi notlar›m yükseldi. Bundan sonra sürekli okuyaca¤›m. Son olarak derginizi çok sevdi¤imi tekrarlayarak mektubuma son veriyorum. Mustafa Yel Keramet Köyü/Orhangazi/Bursa

Sevgili Bilim Çocuk, Öncelikle çocuklar› düﬂünüp böyle bir dergi haz›rlad›¤›n›z için teﬂekkür ediyorum. Bu y›l 5. s›n›fa geçtim. Önceden derginizi bilmiyordum. Derginizi 3 haftad›r okuyorum. ‹çinde çok güzel bilgiler var. Ama ben en çok deney bölümünü seviyorum. Gördü¤üm

deneyleri de yap›yorum. 107. say›n›zda da müzikle ilgili baz› bilgiler var. Ben de müzikle ilgilendi¤im için bu say›y› çok sevdim. Lütfen di¤er say›lar›n›zda da müzikle ilgili bilgi verin. Herkese müzikle ilgilenmesini tavsiye ediyorum. ‹yi çal›ﬂmalar… Baﬂak Kap›c›o¤lu Tokat

Sevgili Bilim Çocuk, Yapt›¤›n her çal›flmay› izlemeyi, “Evde Bilim” köflesindeki deneyleri elimden geldi¤i kadar yapmay› çok seviyorum. Senin sayende düflünme yetene¤imin geliflti¤ine inan›yorum. Bir fleyler tasarlamay› seviyorum. Tasarlad›¤›m fleyleri baz› arkadafllar›mla da paylafl›yorum. Baz›lar›, saçma deseler de ald›rm›yorum, çünkü bu sayede ikinci sefer daha güzel fleyler tasarl›yorum. fiunu kimse unutmas›n ki bilim mutfakta, büyükannelerimizin tutacaklar›nda, k›sacas› “Bilim Her Yerde”! Tansu Yan›k Fatih ‹ÖO

Sevgili Okurlarımız, Dergimizi içtenlikle izledi¤inizi, yaz›lar›m›zdan zevk ald›¤›n›z› bilmek bizi çok mutlu ediyor. Bir de okurlar›m›z var ki dergimizle yeni tan›flm›fl ve çok sevmifl olan. Mustafa ve Baflak gibi. Belli ki bilim dünyas›n›n verdi¤i heyecan onlara da bulaflm›fl. Her ikisine de okurlar›m›z aras›na “hoflgeldiniz” diyoruz ve bizimle olan birlikteliklerinin çok uzun sürmesini diliyoruz. Tansu da ne kadar güzel bir u¤rafl edinmifl kendine. Günümüz ayn› zamanda “tasar›m ça¤›” ve yaratman›n s›n›r› yok. Dileriz Tansu bu çal›flmalar›n› sürdürür ve ileride tasar›m dünyas›nda yerini al›r. Hepinizi sevgiyle kucaklar›z.

Bilim Çocuk

sizdenocak07

12/1/06

19:46

Page 60

Bilim Çocuk Dergisi

Azat Da¤

Serhat Aydemir

Varto Anaokulu/6 Yaﬂ/Varto Muﬂ

6 Yaﬂ

Ayça Aykurt Ocaklar ‹ÖO/5-A/Erdek Bal›kesir

Aleyna Karataﬂ 4.S›n›f/Nilüfer Bursa

Sonbahar Meyveleri Tezgah›n üstünde Ne güzel meyveler Mesela elma Ne güzel al al. Limonsa Günefl’e benzer. Güneflse Limona benzer. Mandalinalar›n Baz›lar› yeflil Baz›lar› sar›d›r Hepsi de birbirinden tatl›d›r. Bu güzel meyvelerin tad›na Kimse doyamaz Yersen doyamazs›n Bir ye anlars›n. Sude Sarayköylü ‹ÖO 2. S›n›f/Bornova ‹zmir

Bilim Çocuk

Baran

Coﬂku Te¤men Kalm az ‹ÖO/3-C/An kara

Musa Berat Kuzum Cumhuriyet ‹ÖO/2-E/Aksaray

sizdenocak07

12/1/06

19:46

Page 61

Ö¤retmenim Sizi çok seviyoruz Sevgili ö¤retmenim Size sevgimiz sonsuz Can›m›z ö¤retmenim Sizi tan›d›¤›m›z gün Çok sevinmifltik Size al›flt›¤›m›z gün Ayr›lmak istememifltik Derse girince bile Her zaman nefleliydik Siz girince s›n›fa Ferahlard› içimiz Siz dünyan›n en iyi En iyi ö¤retmeni Sizinle olmak güzeldi Gururland›rd› beni

nsu ‹nanç Cengiz Topel ‹ÖO/4-B/Silifk e Mersin

Ekmek Çiftçi sürer tarlay› Sonra eker bu¤day› Boy verir azar azar Saplar gittikçe uzar... Baflaklar olgunlafl›r ‹çleri dolgunlafl›r Yaz›n art›nca s›cak Sarar›r herbir baflak Biçerler ekinleri fienlenir harman yeri. Olup bitince harman Ayr›l›r bu¤day saptan. Güzel kokulu ekmek Olmaz seni sevmemek Sensin yemeklere bafl Her yeme¤e arkadafl.

Bora Y›lmaz Yüce ‹ÖO/1-F/Ankara

ﬁeyma Güler Orhanbeyli ‹ÖO/3. S›n›f/Orhangazi Bursa

Kerima Yüksek ‹nanl› Köyü ‹ÖO/4-A/Yüksekova Hakkari

Vildan Küçükcin Cengiz Topel ‹ÖO/4-B/Silifke Mersin

Evin Agit

Varto Anaokulu/5-6 Yaﬂ Grubu/Va rto Muﬂ

Merhaba, ben Ankara’dan Alihan Ar›c›o¤lu. Merhaba, ben Kâniye Bülent. Bu foto¤rafta, Edirne’de Meriç Nehri’nin k›y›s›nday›m.

Do¤ada Çekilmifl Foto¤raflar›n›z› Bekliyoruz Bu köflemizde, sizlerin do¤ada ya da do¤ayla ilgili bir etkinlik yaparken çekilmifl foto¤raflar›n›za yer veriyoruz. Bu konuya uygun foto¤raflar›n›z› adresimize yollay›n.

Adres TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi/ Sizden Gelenler Köﬂesi/ Atatürk Bulvar›/ No:221/06100/ Kavakl›dere/Ankara

isi

erg Bilim k DÇocuk ocu mÇ Bili

aralikbuket

12/1/06

18:54

Page 1

aralikbuket

12/1/06

18:54

Page 2

ocakitap

12/1/06

18:52

Page 1

YYeni eni nnii Bi B Birr Anadolu’nun Eski Sakinleri Yazan ve Resimleyen: Behzat Tafl Maya Bas›n Yay›n ve Matbaac›l›k Ltd. fiti. Günümüzden binlerce y›l önce neler olmufl? O zamanki insanlar nerede yaflar, ne yer, neler yaparlarm›fl? Tüm bu bilgileri arkeologlar araflt›r›yor. Bizler de ortaya ç›kar›lan bilgi ve buluntular›n sergilendi¤i müzelere giderek eski uygarl›klar hakk›nda bilgi sahibi oluyoruz. Tarihi ö¤renmenin müze gezmek kadar e¤lenceli bir yolu da, bu konuda yaz›lm›fl kitaplar› okumak. Hele bu kitaplar bir çizgi roman tad›ndaysa... ‹flte böyle bir kitap dizisi yay›mland›. Dizide tarihin en eski imparatorluklar›ndan birini kuran Hititler, eflsiz sulama kanallar› ve yollar yapan Urartular, Antikça¤›n usta marangozlar› Frigler, dev kaleler kurarak bunlar içinde

yaflayan Galatlar ve yeryüzünün ilk köyünü kuran Çatalhöyüklüler var. Böylece “galeta” olarak bildi¤imiz peksimet türünün kökenine, müzikte temel gamlardan birinin ortaya ç›k›fl›na, tarihin ilk karayoluna ve ilk yaz›l› antlaflmas›na tan›k oluyoruz. Üstelik, Hititli Manea, Urartulu Titia, Frigli Akke, Galatal› Sinoriks ve Çatalhöyüklü bir çocukla tan›fl›yoruz. Dizide flerit posterler, oyun kartlar› ve boyama sayfalar› da var. Tüm bu malzemeler, eski insanlar›n gündelik yaflamlar›n› daha iyi anlamam›z› sa¤l›yor. Tu¤ba Can

Bilim Çocuk

EKyazi

10/1/06

09:17

Page 1

Kutup ay›lar›, dev hayvanlar. Karada yaflayan en büyük etçil olarak biliniyorlar. Dünyada bulunan sekiz ay› türü aras›nda da büyüklük aç›s›ndan flampiyonlu¤u kimseye kapt›rm›yorlar. Bir flampiyonluklar› daha var. Bu da uzun mesafe yüzücülü¤ü konusunda. 100 kilometreyi dinlenmeden yüzebiliyorlar. Bu özel hayvanla ilgilendiyseniz, etkinlik önerileri ve e¤lenceli çal›flma kâ¤›tlar›na bir göz at›n.

Hangi Etkinlikleri Yapabilirim? Birçok

hayvan›n ilginç özellikleri var. Bunlardan esinlenerek yaflam› kolaylaflt›racak bulufllar yapabiliriz. Günümüzde kullan›lan teknolojiye dikkatle bak›n. Do¤adan esinlenilerek yap›lm›fl birçok ürünle karfl›lacaks›n›z. Bunlardan biri de h›z mayolar›. Bu mayolar, köpekbal›klar›ndan esinlenilerek yap›lm›fl. Bu hayvanlar›n h›zl› yüzmelerini sa¤layan deri özellikleri incelenmifl. Ard›ndan ayn› özellikte mayolar üretilmifl. Kutup ay›lar›n›n da so¤ukta yaflamalar›na yarayan özellikleri var. Bunlar› inceleyin. Ard›ndan bu özelliklerden esinlenerek so¤uktan korunmam›z› sa¤layacak bir yol, alet ya da ayg›t bulunabilir mi, bunun üzerinde düflünün. Kutup ay›s›yla ülkemizde bulunan bozay›y› karfl›laflt›r›n. Bu iki ay›n›n benzer ve farkl› yönleri nelerdir? Araflt›r›n!

Dünya üzerinde birçok hayvan insan etkinlikleri nedeniyle tehlike alt›nda. Hatta kimileri yok olmak üzere. Bunlar›n yok olmas›n› önlemek için koruma çal›flmalar› sürdürülüyor. Kutup ay›lar›n›n durumu nedir? Onlar› etkileyen insan etkinlikleri var m›? Tür tehlike alt›nda m›? Türü koruma çal›flmalar› var m›? Bu sorular›n yan›tlar›n› bulmaya çal›fl›n.

EKyazi

10/1/06

09:17

Page 2

Kutup ay›s›n›n yaflad›¤› Kuzey kutup bölgesini araflt›r›n. Bu bölge bir k›ta m›? Bölgenin iklimi nas›l? Burada baflka hangi hayvanlar yafl›yor? Bitkiler bulunuyor mu, insanlar yafl›yor mu? Kuzey kutup bölgesinde yaflayan hayvanlarla ilgili kartlar haz›rlayabilirsiniz. Arkadafllar›n›zla bir araya gelin ve kuzey kutup bölgesinde yaflayan canl›lar›n foto¤raflar›n› bulun. Bunlar› kartlara yap›flt›r›n ve altlar›na adlar›n› yaz›n. Kartlar› bu flekilde haz›rlad›ktan sonra herkese birer tane da¤›t›n. Ard›ndan, bir canl›n›n ad›n› söyleyerek biri oyunu bafllats›n: “Kutup ay›s›, kutup ay›s› ne görüyorsun?” Elinde kutup ay›s› kart› bulunan arkadafl›n›z soruya yan›t verecek. “Bir tilki görüyorum. Tilki, tilki sen ne görüyorsun?” Elbette, bu sorunun yan›t›n› da elinde tilki kart› olan kifli verecek. Oyun böylece devam edecek. Oyuna biraz daha heyecan katmak için flunu yapabilirsiniz:

Elinde tilki kart› olan kifli oyuna flöyle devam etsin. “Bir deniz papa¤an› görüyorum. Deniz papa¤an›, deniz papa¤an› sen ne görüyorsun? Hepsini söyle!” Bu durumda elinde deniz papa¤an› olan arkadafl›n›z, o ana kadar aç›klanan tüm canl›lar›n ad›n› söylemelidir. Yani, “Kutup ay›s›, tilki ve deniz papa¤an› görüyorum. Bir de fok görüyorum” diyerek oyunun devam etmesini sa¤lar. Arkadafllar›n›zla kutup ay›s›n›n sesinin nas›l olabilece¤i hakk›nda konuflun. Ard›ndan, http://www3.nationalgeographic.com/animals /mammals/polar-bear.html adresli web sayfas›ndaki “hear a polar bear” yaz›s›na t›klayarak, kutup ay›s›n›n sesini dinleyin. Bakal›m, sesi düflündü¤ünüz gibi mi? Kutup ay›lar› birbirileriyle nas›l iletiflim kuruyorlar? Bunun üzerinde de düflünün.

Hangi Kaynaklardan Yararlanabilirim? TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar›’ndan “Kutuplarda Yaﬂam”›, Remzi Kitabevi Yay›nlar›’ndan “Kutup Hayvanlar›”n› okuyabilirsiniz. http://www.ntvmsnbc.com/news/65140.asp adresli web sayfas›ndan kutup ay›lar›yla ilgili ilginç bilgilere ulaﬂabilirsiniz.

EKyazi

10/1/06

09:17

Page 3

Kutup Ay›s› Neye Benzer? Aﬂa¤›daki kutularda bulunan cümlelerdeki boﬂluklar› doldurun.

Uzun bir ............. vard›r. Böylece yüzerken baﬂ›n› suyun üzerinde tutabilir.

.......... ............ duyusu keskindir. Böylece kilometrelerce öteden av›n› fark eder.

Derisi asl›nda ..............t›r. Böylece vücudu güneﬂ ›ﬂ›nlar›n› emer.

K›smen perdeli, büyük ön ............... yüzmesini kolaylaﬂt›r›r.

EKyazi

10/1/06

09:17

Page 4

Kutup Ay›s› Nerede Yaflar? Afla¤›daki haritada kuzey kutup bölgesi üstten görülüyor. Yerküreyi inceleyip bu bölge içinde bulunan yerlerin adlar›n› bulun. Böylece kutup ay›s›n›n yaflad›¤› yerleri de ö¤renmifl olacaks›n›z!

1. 2.

3. 6. 4. 5.

Haritada, ortadaki koyu mavi bölüm, kutup ayılarının yoğun olarak bulundukları yerleri, bunun çe v re sindeki açık mavi bölümse kutup ayılarının seyrek olarak bulundukları yerleri gösteri yor. Turuncu olarak gösterilen noktasal yerlerdeyse çok az sayıda kutup ayısı bulunuyor.

EKyazi

10/1/06

09:17

Page 5

Kutup Ay›s› Neyle Beslenir? Afla¤›da kuzey kutup bölgesinde yaflayan baz› hayvanlar var. Kutup ay›s› etçil bir hayvan oldu¤una göre afla¤›dakilerden hangileriyle besleniyordur acaba? Bu arada, bu sayfan›n fotokopisini çekerek kendinize bir yapboz da haz›rlayabilirsiniz.

Fok Morina bal›¤›

Mors

Deniz papa¤an›

Ren geyi¤i

Deniz k›rlang›c› Tilki

10/1/06

09:17

Page 6

Küresel Is›nma Kutup Ay›s›n› Etkileyecek mi? Biliminsanlar›, y›llard›r Kuzey Buz Denizi’ni bir battaniye gibi örten buz tabakas›n› inceliyorlar. Böylece küresel ›s›nman›n bu buz tabakas›na etkisini anlamaya çal›fl›yorlar. Afla¤›daki grafik, bu buz tabakas›ndaki de¤iflimi gösteriyor.

Buz tabakas›n›n alan› (milyon km2)

EKyazi

Y›l

Bu graf ik, Kuzey Buz Denizi’nde bulunan buz tabak ası alanının 1979 - 2005 yılları arasındaki değişimini gösteri yor. Graf iğe göre, aşağıdaki uydu görüntülerinden hangisi 1979, hangisi 2005 yılına ait olabilir?

EKyazi

10/1/06

09:18

Page 7

Kutup Ay›s›n›n Akrabalar› Dünyada tam sekiz ay› türü var. Bunlar, kutup ay›s›, Amerika siyah ay›s›, Asya siyah ay›s›, flafl›rt›c› ama panda! Panday›, ay› ailesinin bir üyesi olarak düflünür müydünüz? Sonra ülkemizde de bulunan bozay›, pek tan›mad›¤›m›z tembel ay›, Malaya ay›s› ve And ay›s›. Bu ay›larla ilgili bir sudoku çözmeye ne dersiniz? Yapman›z gereken her sat›ra, her sütuna ve her pembe çerçevenin içine bu 8 ay› türünü yerlefltirmek!

Kutup ay›s›

Amerika siyah ay›s›

Asya siyah ay›s›

Bozay›

Panda

Tembel ay›

Malaya ay›s›

And ay›s›

10/1/06

09:18

Page 8

Kutup Ay›s› Çizelim Aﬂa¤›daki ad›mlar› izleyerek bir kutup ay›s› çizebilirsiniz.

İlk olarak kutup ayısının gövde sini yapalım. Bunun için büyük bir oval çizin. Sonra da gövdeye başı eklemek gerek . Bunun için de bir armut şekli işimizi görür.

Gövde ve baş hazır olduğuna göre artık ayakları çizebilirsiniz. Ke sik çizgilerin olduğu yerleri de silebilirsiniz.

Artık ayrıntılarla uğraşma zamanı. Burun, göz, kulaklar, kısa bir kuyruk, tırnaklar, k alın kürkünü belli edecek ayrıntılarla re sminizi tamamlayabilirsiniz.

Kutup Ay›s›n›n Akrabalar›

Küresel Is›nma Kutup Ay›s›n› Etkileyecek mi? 1. 1979 2. 2005

Kutup Ay›s› Neyle Beslenir? Kutup ay›lar›n›n temel besini, halkal› foklard›r. Bunun d›fl›nda bal›k ve kufllar›, bulurlarsa mors ve beyaz balina gibi hayvanlar›n lefllerini de yerler.

Kutup Ay›s› Nerede Yaﬂar? 1.Rusya Federasyonu 2. Norveç 3. ‹zlanda 4. Grönland 5. Kanada 6. Alaska

Kutup Ay›s› Neye Benzer? Boynu, siyah, koku alma, ayaklar›

Yan›tlar

EKyazi

Haz›rlayan: Tu¤ba Can

takvim yazi pro

1/11/07

3:55 PM

Page 1

Bilim Çocuk Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 29 23 30 24 31 25 26 27 28

1 2 3 4

5 6 7 8 9 10 11

12 13 14 15 16 17 18

19 20 21 22 23 24 25

26 27 28 29 30 31

1 2 3 4 5 6

7 8 9 10 11 12 13

14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27

28 29 30 31

2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15

16 17 18 19 20 21 22

23/30 24/31 25 26 27 28 29

1 2

3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15 16

17 18 19 20 21 22 23

24 25 26 27 28 29 30

1 2 3 4

5 6 7 8 9 10 11

12 13 14 15 16 17 18

19 20 21 22 23 24 25

26 27 28 29 30

Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar

1 2 3 4

5 6 7 8 9 10 11

12 13 14 15 16 17 18

19 26 20 27 21 28 22 23 24 25

2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15

16 17 18 19 20 21 22

2 3 /30 24 25 26 27 28 29

1 2 3

4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17

18 19 20 21 22 23 24

25 26 27 28 29 30

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19

20 21 22 23 24 25 26

27 28 29 30 31

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 2 9 23 30 24 31 25 26 27 28

1 2

3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15 16

17 18 19 20 21 22 23

Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar

24/31 25 26 27 28 29 30

takvim yazi pro

1/11/07

3:55 PM

Page 2

Ocak

ﬁubat

Gökyüzünden Gelen Mektuplar...

2 ﬁubat Dünya Sulakalanlar Günü

Ocak ay› so¤uklarla birlikte kar› da beraberinde getirir. Türkiye’de genellikle çok kar ya¤ar. Bulundu¤unuz bölgede kar ya¤›ﬂ› varsa, Ocak ay› kar kristallerini gözlemlemek için harika bir zaman! Kar kristallerini bir büyüteç yard›m›yla inceleyebilirsiniz! Birbirinin t›pa t›p ayn› iki kar kristalinin bulunma olas›l›¤› yoktur!

Su, yaflam›n kayna¤›. Sulakalanlar da suyun! Gezegenimizin % 70’i suyla kapl›. Ancak, kullan›labilir su oran› % 0,3. Bu miktar›n ço¤u sulakalanlarda bulunur. Yeryüzünün % 3’ü sulakalanlarla kapl›d›r. ‹nsan nüfusunun yaklafl›k % 75’i bu alanlar›n yak›n›nda yaflar. Sulakalanlar, yeryüzünde ya¤mur ormanlar›ndan sonra en fazla canl› türünü bar›nd›ran ortamlard›r. S›n›f›n›zla birlikte bir sulakalana gezi düzenleyerek buradaki canl›lar› gözlemleyebilirsiniz. ‹nternet’te http://www.milliparklar.gov.tr/ adresinde, “Do¤a Koruma” bölümünde sulakalanlarla ilgili araflt›rma yapabilirsiniz. http://www.cevreorman.gov.tr/sulak/sulakalan/sulaka.htm adresindeki haritan›n üzerine t›klayarak da ülkemizdeki sulakalanlardan baz›lar› hakk›nda bilgi alabilirsiniz.

Mart

Nisan

Yaﬂas›n Ay Tutulmas›!

22 Nisan Dünya Gününüz Kutlu Olsun!

Gökyüzü merakl›lar›, haydi gözleme! 3 Mart 2007’de Tam Ay Tutulmas› gerçekleflecek. Bu tutulma ülkemizde bafl›ndan sonuna kadar gözlenebilecek. Ay tutulmas›, saat 22:16’da gözlenmeye bafllayacak. Bu konuda daha fazla bilgi almak için, Ankara Üniversitesi Gözlemevi’nin web sitesindeki http://rasathane.ankara.edu.tr/gokolaylari/mart2007/ adresine girebilirsiniz.

Dünya Günü’nde, dünyan›n dört bir yan›nda flenlikler ve çeflitli etkinlikler düzenleniyor. Büyük, küçük milyonlarca insan gezegenimizi ve gezegenimizi koruma konusundaki çabalar› kutluyor. Dünya Günü’nü kutlamak için siz de arkadafllar›n›zla bir araya gelerek etkinlikler düzenleyebilirsiniz. (Dünya Günü A¤› adl› kuruluflun ‹ngilizce olarak haz›rlanm›fl web sitesinde çok say›da etkinlik önerisi yer al›yor: http://www.earthday.net/)

May›s

Haziran

“Yaﬂayan Bahar”

Haydi, Kelebek Gözlemine!

Ar› v›z›lt›lar›n›n, kufl seslerinin çevreyi sard›¤› bahar aylar› bizi sevindirir. Nisan ve may›s, kufl seslerinin en çok duyuldu¤u aylard›r! Çünkü kufllar üreme dönemine girerler ve bol bol öterler. ‹lkbahar›n geliflini “Yaflayan Bahar” etkinli¤iyle kutlamaya ne dersiniz? Yaflayan Bahar, Türkiye’den ve baflka ülkelerden ö¤rencilerin kat›ld›¤› bir kufl gözlem etkinli¤i. Bu etkinli¤e kat›lan ö¤renciler, bilimsel bir projeye de destek oluyorlar. Projeye kat›lmak için Internet’te http://www.springalive.net adresinden bilgi alabilirsiniz.

Havalar iyice ›s›nmaya baﬂlad›. Bahçeler, parklar çiçek kokular›yla doldu. Elbette bir de rengârenk kelebeklerle! Kelebekleri gözlemleyebilir, onlar› daha yak›ndan tan›yabilirsiniz. Kelebekleri tan›mak için Bilim Çocuk dergisinin Kelebek Kartlar›’ndan yararlanabilirsiniz. ‹nternet’te, http://www.biltek.tubitak.gov.tr/kulup/projeler/kelebekler/ index.htm adresinden kelebek gözlemcili¤iyle ilgili bilgi alabilirsiniz.

Temmuz

A¤ustos

Taﬂlara ve Kabuklara Yak›ndan Bak›n!

Leyleklere “Güle Güle”!

Deniz k›y›s›nda gözlemleyecek o kadar çok fley var ki! Buldu¤unuz ilginç çak›l tafllar›n›, kabuklar› bir büyüteç yard›m›yla inceledi¤inizde her birinin içinde çok farkl› dünyalar oldu¤unu göreceksiniz. Kum tanelerini de büyüteçle inceleyebilirsiniz. Tafllar ve kum örnekleriyle kendinize bir kolleksiyon haz›rlayabilirsiniz. Tafllar› daha iyi tan›mak için TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitapl›¤›’n›n “Tafllar›n Dünyas›” adl› kitab›ndan yararlanabilirsiniz.

Mart ay›nda ülkemize gelen leylekler, A¤ustos’ta bu kez say›lar› iki kat›na ç›km›fl olarak s›cak ülkelere göç ediyorlar. Çünkü bu kez yanlar›nda yavrular› da var! Özellikle, göç yollar›n›n birleflti¤i Hatay ve ‹stanbul’da çok kalabal›k sürüler halinde havada görülebilirler. Leylekleri gözlemlemeye ne dersiniz? Ülkemizde, leyleklerin korunmas›na yönelik kapsaml› bir proje gerçeklefltiriliyor. ‹nternet’te http://www.leylek.net/ adresine girerek bu projeye siz de kat›labilirsiniz! Burada, leyleklerin yaflam› ve göçleriyle ilgili pek çok ilginç bilgi de bulunuyor. Siz hiç kara leylek gördünüz mü?

Eylül

Ekim

Sonbahar Kap›m›zda...

4 – 10 Ekim 2007 Dünya Uzay Haftas›

Sonbahar›n habercisi, a¤açlar›n yapraklar›n›n sararmaya bafllamas›. Do¤adaki de¤iflimi gözlemlemek için arkadafllar›n›zla yürüyüfle ç›kabilirsiniz. Sonbaharda birçok bitki de tohumlar›n› dökmeye bafllar. A¤aç yapraklar›, kozalaklar, akçaa¤aç tohumlar›, mefle palamudu gibi malzemeler toplayarak bunlardan heykelcikler yapabilirsiniz. Bu malzemeleri evdeki herhangi bir nesneyi süslemek için ya da kendi süs eflyalar›n›z› yapmak için de kullanabilirsiniz.

Bu y›l dünya uzay haftas›nda uzay ça¤›n›n 50. y›l› kutlanacak. Kutlamalar, dünyan›n çeﬂitli yerlerinden çocuklar›n küçük roketler uçurmas›yla baﬂlayacak. Bu kutlamalara siz de kat›labilirsiniz! Uzay haftas›n›n ‹nternet sitesine girerek bu konuda bilgi alabilirsiniz: http://www.spaceweek.org/intro_-_turkish.html

Kas›m

Aral›k

“fi›flflt! Sessiz Olun, Uyuyanlar Var!”

Sulakalanlar Çok Hareketli!

Kas›m ay›nda da do¤a k›fla haz›rlanmay› sürdürür. Kimi canl›lar k›fll›k yiyecek toplama telafl›ndad›r. Mefle palamutlar›n› biriktiren alakargalar gibi. Kurba¤a, kirpi, u¤urböce¤i, yarasa, ar›, kaplumba¤a, f›nd›k faresi, kelebek, kar›nca, y›lan gibi birçok canl›, so¤uklar kap›y› çalmadan önce k›fl uykusuna yatar. Peki, baflka hangi canl›lar k›fl uykusuna yatar? K›fl uykusuna yatan canl›lar hakk›nda araflt›rma yapabilirsiniz. Haz›rlayan: Asl› Zülal Grafik Tasar›m: Hülya Y›lmazcan

Aral›k – Ocak ve fiubat aylar›nda sulakalanlar en hareketli zamanlar›n› yaflar. Aral›k ay›nda, k›fl› ülkemizdeki sulakalanlarda geçirecek su kufllar› göçlerle bu alanlara gelirler. Bu dönemin, su kufllar›n›n en iyi gözlenebilece¤i zaman oldu¤u söylenebilir. Çünkü efllerini bulduklar› bu dönemde, su kufllar› en güzel renklerine ve görünümlerine bürünürler.

Foto: Emin Yo¤urtçuo¤lu

2007’de Neler Yapabiliriz?