Bilim Cocuk - Temmuz 2007

BC7 kartlar v2

7/7/5

14:13

Page 1

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

Acabion GTBO

Apollo Ay Arabas›

Yarasaoto

Tango T600

El Bisikleti

Ak›ll›” Araba (Clever)

Kas›rga Cipi

Ekomobil

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

Zencefil (Ginger)

Hava Yak›tl› Araba (MDI)

Nuna2

Demiryolu Bisikleti

Karakufl

Kurba¤a Araba (Amfibidiver)

Y11 Subeo Denizalt›

Yüzen Araba (Splash)

Tank Araba (Blastolene)

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

‹lginç Tafl›tlar

Toyota I-unit

Yüksek Tekerlekli Bisiklet

Tek Teker

Biyonik Yunus

Roket Otomobil

Ördek

Otojir ELA 07

Helios

Yürüyen Robot

BC7 kartlar v2

7/7/5

14:13

Page 2

Ekomobil

Kas›rga Cipi

“Ak›ll›” Araba (Clever)

El Bisikleti

Tango T600

Yarasaoto

l Bu iki tekerlekli tafl›t motosiklet s›n›f›na girer. Durdu¤unda dengede kalmas› için arkadaki yard›mc› tekerlekler kullan›l›r. l Benzinle çal›fl›r. l En fazla saatte 260 km h›zla gider.

l Dört tekerle¤i de birbirinden ba¤›ms›z olarak kendi ekseni çevresinde dönebilen bu tafl›t, hareket yetene¤i en geliflmifl 4 X 4’tür. ‹ki kiflilik tasarlanm›flt›r. l Benzinle çal›fl›r. l H›z›, 4,9 saniyede saatte 97 km’ye ulafl›r.

l ‹ki kifliliktir ve gelece¤in do¤ayla dost tafl›t›d›r. Küçük bir otomobil gibi güvenli ve motosiklet kadar esnek hareket becerisine sahiptir.

Yolcu koltu¤u floför koltu¤unun arkas›nda yer al›r. l Do¤al gazla çal›fl›r. l En fazla saatte 100 km h›zla gider.

l “‹rlanda bisikleti” olarak da bilinir. Bacaklar› kuvvetsiz olanlar için tasarlanm›flt›r. l Pedallar› ayak yerine elle çevrilir. l Engelli insanlar›n kullanabilece¤i farkl› çeflitleri de vard›r.

l Bu iki kiflilik tafl›t›n eni, trafikte kolay ilerleyebilmeyi sa¤lamak için normal otomobillerden daha dar tasarlanm›flt›r. Yolcu koltu¤u, sürücü koltu¤unun arkas›ndad›r. l ‹ki farkl› elektrik motoru vard›r. lDört saniyede saatte 100 km h›za ulafl›r. En fazla saatte 240 km h›zla gider.

l “Yarasa Adam (Batman)” filminde kullan›lmak üzere tasarlanm›flt›r. l Hem bir jet motoru hem de çok güçlü bir araba motoru vard›r. Jet motoru sayesinde uzun bir mesafeyi s›çrayarak aflabilir. l En fazla saatte 350 km h›zla gider.

Soru Katlanabilen kanatlar› sayesinde su üzerinde de gidebilen tafl›t›n ad› nedir?

Soru Yaln›zca tek tekerlekten oluflan tafl›t›n ad› nedir?

Soru Günefl enerjisiyle çal›flan uçan tafl›t›n ad› nedir?

Soru Yap›m›nda bisiklet ve tekne gövdesi gibi malzemeler kullan›lan tafl›t›n ad› nedir?

Soru Ateflsavarlar›ndan plastik top f›rlatan gösteri amaçl› tafl›t›n ad› nedir?

Soru Beden hareketiyle ilerleyen ve elektrikle çal›flan tek kiflilik tafl›t›n ad› nedir?

Soru Raylar üzerinde gidebilen ve baz› ülkelerde turistik amaçlarla kullan›lan tafl›t›n ad› nedir?

Soru Turistleri hem karada hem de suda gezdirmek amac›yla kullan›lan eski savafl tafl›t›n›n ad› nedir?

Tank Araba (Blastolene)

Yüzen Araba (Splash)

Y11 Subeo Denizalt›

Kurba¤a Araba (Amfibidiver)

Karakufl

Demiryolu Bisikleti

Nuna2

Hava Yak›tl› Araba (MDI)

l Malzeme olarak askeri bir tank motoru, alüminyum ve tahta kullan›larak üretilmifltir. 6,4 m uzunlu¤unda ve 4300 kg a¤›rl›¤›ndad›r. Dünyada yaln›zca bir kiflide var. l Benzinle çal›fl›r. l En fazla saatte 225 km h›zla gider.

l Hem karada hem de suda gider. Özel hidrolik ve elektronik bir sistemle harekete geçen katlanabilir kanatlar› sayesinde su üzerinde de gider. l Do¤al gazla çal›fl›r. l Karada saatte yaklafl›k 200 km, suda 50 km ve su üzerinde de 80 km h›za ulaflabilir.

l Üç kiflilik bir denizalt› arac›d›r.

50 m derinli¤e inebilir. 3 saatlik oksijen kapasitesine sahiptir. l “Sodyum-nikel klorid” ad› verilen ve yeniden doldurulabilen özel bir pille çal›fl›r. l En fazla 7 deniz mili h›zla gider.

l Karada, suda ve sualt›nda gider. ‹ki kifliliktir. l Uçak yak›t tank›, yelkenli tekne gövdesi ve bisiklet gibi malzemeler kullan›larak üretilmifltir. l ABD’de Kara, Hava ve Deniz Müzesi’nde sergileniyor.

l En son 1999 y›l›nda uçtu. 2003 y›l›ndan beri de ABD Smithsonian Hava ve Uzay Müzesi’nde sergileniyor. Döneminin en h›zl› ve yüksekten uçan uça¤›yd›. l Jet yak›t›yla çal›fl›r. l En yüksek h›z› saatte 3500 km olarak bilinir.

l Eskiden demiryolu çal›flanlar›n›n ulafl›m›n› sa¤lamak amac›yla kullan›l›rm›fl. Bugün baz› ülkelerde turistik amaçlarla kullan›l›yor. l T›pk› bisiklet gibi pedal çevrilerek çal›fl›r. l Finlandiya’da her y›l birkaç gün boyunca süren demiryolu bisikleti yar›flmas› yap›l›r.

l Dünyan›n en h›zl› günefl arabas›d›r. 3 tekerlekli çok hafif bir tafl›tt›r. l Günefl enerjisiyle çal›fl›r. l Saatte 97 km h›zla ilerler.

l Do¤aya en az zarar verecek flekilde haz›rlanm›fl olan bu araba 3 kifliliktir. l S›k›flt›r›lm›fl havayla çal›fl›r. l En fazla saatte 112 km h›zla gider.

l 29 kg a¤›rl›¤›nda tek kiflilik bir tafl›tt›r. Beden hareketiyle ilerler.

Devrilmeden kendi kendini dengeleyebilir. l Elektrikle çal›fl›r. l Saatte 27 km h›zla gider.

Soru Denizalt›nda 3 saatlik oksijen kapasitesine sahip 3 kiflilik tafl›t›n ad› nedir?

Soru S›k›flt›r›lm›fl havayla çal›flan tafl›t›n ad› nedir?

Soru Suda s›çrayabilen ve sualt›nda kendi ekseni çevresinde dönebilen tafl›t›n ad› nedir?

Soru En son 1999 y›l›nda uçan ve döneminin en h›zl› ve yüksekten uçan tafl›t›n›n ad› nedir?

Soru Ay’da kullan›lmak üzere tasarlanm›fl tafl›t›n ad› nedir?

Soru 9,4 m uzunlu¤unda olan dünyan›n en h›zl› elektrikli arabas›n›n ad› nedir?

Soru Hem benzin hem de elektrikle çal›flan tafl›t›n ad› nedir?

Soru Dünyada yaln›zca bir kiflide bulunan ve tank motoruna sahip tafl›t›n ad› nedir?

Soru Durdu¤unda denge sa¤lamak için yard›mc› tekerlekleri kullan›lan tafl›t›n ad› nedir?

Yürüyen Robot

Helios

Otojir ELA 07

Ördek

Roket Otomobil

Biyonik Yunus

Tek Teker

Yüksek Tekerlekli Bisiklet

Toyota I-unit

l Tek kiflilik, gösteri amac›yla kullan›lan bir tafl›tt›r. ‹ki baca¤› vard›r; yürüyerek de¤il, ayaklar›n› sürüyerek ilerler. l 3,4 m boyundad›r.

Ateflsavarlar›ndan plastik top atar. l Saatte 1,5 km h›zla gider.

l ABD Ulusal Havac›l›k ve Uzay Dairesi (NASA) taraf›ndan gelifltirilmifltir. Üzerindeki çal›flmalar halen sürmektedir. 60.000’den fazla günefl hücresi bulunur. l Günefl enerjisiyle çal›fl›r. l Uçufl h›z› saatte 30-40 km’dir.

En fazla saatte 270 km’ye ulaflm›flt›r.

l Helikoptere çok benzese de asl›nda çok farkl›d›r ve daha yüksek h›zlara ulaflabilir. Hafiftir ve kolay havalan›r. l Uçak yak›t›yla çal›fl›r. l Saatte 150 km h›zla gider.

l Hem karada hem de suda gider.

Toplu tafl›m arac›d›r. l II. Dünya Savafl› s›ras›nda ulafl›m› sa¤lamak amac›yla kullan›lm›fl.

Günümüzde turistik amaçlarla kullan›l›yor. l Suda saatte 10 km, karadaysa saatte 80 km h›zla gider.

l Dünyan›n en h›zl› elektrikli arabas›d›r. ABD’li üniversite ö¤rencilerince tasarlanm›flt›r.

9,4 m uzunlu¤undad›r. l 10.000 adet yeniden doldurulabilir orta boy pille çal›fl›r. l Bilinen en yüksek h›z› saatte 518 km’dir.

l Bir sürücü ve bir yolcu koltu¤u bulunan bu tafl›t›n biçimi yunusa benzer. l Sualt›nda gider. Yunus gibi suyun d›fl›na s›çrayabilir ve kendi çevresinde dönebilir. l Sualt›nda saatte 48 km h›zla gider.

l Bisikletten esinlenilerek tasarlanm›flt›r. Üzerinde dengede durmak zor oldu¤undan kullanmay› ö¤renmesi uzun sürer. l Tek tekerleklidir. Bisiklet gibi, pedal› çevrilerek çal›fl›r. l Eskiden gösteri amac›yla kullan›l›rd›. Günümüzdeyse, spor amaçl› kullan›l›r.

l 19. yüzy›ldan kalma bu bisikletin özelli¤i tekerleklerinin farkl› büyüklükte olmas›d›r. l Pedallar› çevrilerek çal›fl›r. l 1870 y›l›nda yap›lm›fl ilk gerçek bisiklettir. Günümüzde gösterilerde kullan›l›r.

l Tek kiflilik bu tafl›t gelece¤in flehir arabas› olarak tasarlanm›fl.

Düflük h›zda dik ya da yüksek h›zda geriye yat›k olarak kullan›l›r. l “Lityum-iyon” denilen yeniden doldurulabilir bir pille çal›fl›r. l En fazla saatte 40 km h›zla gider.

Soru ‹ki tekerle¤i birbirinden farkl› büyüklükte olan bisikletin ad› nedir?

Soru Eni normal otomobillerden daha dar olan tafl›t›n ad› nedir?

Soru “‹rlanda bisikleti” olarak da bilinen tafl›t›n ad› nedir?

Soru Helikoptere çok benzeyen, ancak asl›nda helikopterden çok farkl› olan tafl›t›n ad› nedir?

Soru Jet motoru sayesinde uzun bir mesafeyi s›çrayarak aflabilen tafl›t›n ad› nedir?

Soru Motosiklet kadar esnek hareket becerisine sahip tafl›t›n ad› nedir?

Soru Hem dik hem de geriye do¤ru yat›k olarak kullan›labilen ve pille çal›flan tafl›t›n ad› nedir?

Soru Dört tekerle¤i de birbirinden ba¤›ms›z olarak kendi ekseni çevresinde dönebilen tafl›t›n ad› nedir?

Soru Dünyan›n en h›zl› günefl arabas›n›n ad› nedir?

Apollo Ay Arabas› l Ay’da kullan›lmak üzere tasarlanm›fl bu tafl›t 2 kifliliktir. ‹lk olarak 1971 y›l›nda Apollo 15 görevinde kullan›lm›flt›. l Elektrikle çal›fl›r. Ay’a, uzay arac›yla tafl›nm›flt›. l En fazla saatte 12,8 km h›za ulafl›yordu.

Acabion GTBO l Gelece¤in otomobillerinden biri olarak görülüyor. Önde bir sürücü koltu¤u, arkada da bir yolcu koltu¤u var. l Hem benzin hem de elektrikle çal›fl›r. l 20 saniyede saatte 360 km h›za ulafl›r. En fazla saatte 521 kilometre h›zla gider.

Nas›l Oynan›r? l Kartlar oyunculara da¤›t›l›r. l Birinci oyuncu, ilk olarak karttaki

bilgiyi okur. Ard›ndan kart›n alt›ndaki soruyu okur. l Elinde sorunun yan›t› bulunan oyuncu, ilk olarak kendi kart›ndaki bilgileri okur.

Ard›ndan kart›n alt›ndaki soruyu okur.

Oyun böyle devam eder. l Çok say›da oyuncuyla oynand›¤›nda her okuyucuya bir, az say›da oyuncuyla oynand›¤›ndaysa her oyuncuya birden fazla kart da¤›t›l›r.

Zencefil (Ginger)

nisankunye

12/7/05

16:35

Page 1

“Benim manevi miras›m ilim ve ak›ld›r ” Mustafa Kemal Atatürk

Sahibi TÜB‹TAK Ad›na Baflkan V. Prof. Dr. Nüket Yetifl Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü Raflit Gürdilek rasit.gurdilek@tubitak.gov.tr

Editör Zuhal Özer zuhal.ozer@tubitak.gov.tr

Yay›n Kurulu Güldal Büyükdamgac› Alogan Mustafa Atakan Cem Babado¤an Jale Çak›ro¤lu Gülnur Erciyefl Fitnat Kaptan Ferhunde Öktem Teknik Koordinatör Duran Akca duran.akca@tubitak.gov.tr

Redaksiyon Zeynep Tozar zeynep.tozar@tubitak.gov.tr

Araflt›rma ve Yaz› Grubu Tu¤ba Can tugba.can@tubitak.gov.tr

Meltem Y. Coflkun meltem.coskun@tubitak.gov.tr

Asl› Zülal asli.zulal@tubitak.gov.tr

Kartlar› Haz›rlayan Banu Binbaflaran Tüysüzo¤lu Grafik Tasar›m Hülya Y›lmazcan hulya.yilmazcan@tubitak.gov.tr

Fulya Koçak fulya.kocak@tubitak.gov.tr

‹llüstratör P›nar Büyükgüral pinar.buyukgural@tubitak.gov.tr

Web Uygulama Sadi At›lgan sadi.atilgan@tubitak.gov.tr

Okur ‹liflkileri Vedat Demir vedat.demir@tubitak.gov.tr

Zehra fien zehra.sen@tubitak.gov.tr

Figen Akdere figen.akdere@tubitak.gov.tr

‹brahim Aygün ibrahim.aygun@tubitak.gov.tr

‹dari Hizmetler Kemal Çetinkaya kemal.cetinkaya@tubitak.gov.tr Yaz›flma Adresi Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvar›/No: 221/ Kavakl›dere/06100/Ankara Tel (312) 427 06 25 (Yaz› ‹flleri) Tel (312) 468 53 00 (TÜB‹TAK Santral) Faks (312) 427 66 77 (Yaz› ‹flleri) e-posta cocuk@tubitak.gov.tr Internet www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk Sat›fl-Abone-Da¤›t›m Tel (312) 467 32 46 - (312) 468 53 00 / 1061 / 3438 Faks (312) 427 13 36 ISSN 977-1301-7462 Fiyat› 3 YTL (KDV dahil) Bask›

Promat Bas›m Yay›n San ve Tic. A.fi.

(212) 456 63 63 - www.promat.com.tr

Bask› Tarihi 14. 07. 2007

Reklam Tel : (312) 427 06 25 (312) 427 23 92 Faks : (312) 427 66 77 Da¤›t›m: Merkez Da¤›t›m A.fi.

HER AYIN 15’‹NDE ÇIKAR

Bilim Çocuk Sevgili Okurlar›m›z, Dünyam›z› hepimiz çok seviyoruz. Onu korumak, gelecek kuflaklara güzel ve temiz bir Dünya b›rakmak istiyoruz. Güzel Dünyam›z bugüne kadar biraz zarar gördü ama onu eski haline getirmek için hâlâ geç de¤il.

Do¤ay› koruman›n önemini insanlar giderek daha çok fark ediyor. Bilim Çocuk okurlar›n›n da bu konuda çok duyarl› oldu¤unu çok iyi biliyoruz. ‹flte bu nedenle bu ay sizin için “çevre dostu” bir say› haz›rlad›k. Amac›m›z, tertemiz bir Dünya’da yaflamak isteyen siz okurlar›m›za ipuçlar› vermek. Bu nedenle a¤›rl›kla, yenilenebilir bir enerji kayna¤› olan günefl enerjisi konusunu ele ald›k. Günefl enerjisinden yararlanarak nas›l yemek piflirebilece¤imizi ö¤rendik. Günefl arabalar›yla tan›flt›k. Hatta günefl arabalar›n› yar›flt›rma oyunu bile tasarlad›k. Ayr›ca içinde yaflad›¤›m›z binalar›n nas›l daha çevre dostu hale getirilebilece¤i konusunu da inceledik. Size “çevre dostu bebek evi tasarlama” konusunda da ça¤r›da bulunduk.

Bu konuda çok güzel fleyler yapaca¤›n›zdan eminiz. Bize gönderece¤iniz “çevre dostu bebek evi” foto¤raflar›n›z› merakla bekliyoruz. Hepinizi sevgiyle kucaklar›z.

Zuhal Özer

!"#$%&%'()**+,-.-/0**++1,,**2"3)*,

Ne Var Ne Yok

4

Tak›my›ld›zlar› Bulabilir misiniz?

8

20

Simit ve Peynir’le “Biliminsan› Öyküleri”

10

Sihirli Kareler

12

Nas›l Çal›fl›r?

16

A¤›rl›¤› 5 ton kadar olan bir para nerede var, merek ediyor musunuz?

Balkonlarda Rengârenk Sardunyalar

18

Denizinekleri

Paralar›n “En Büyü¤ü”

20

22

26

!"#$%&%'()**+,-.-/0**++1,,**2"3)*4

Tahta Kafl›ktan Kukla Yapal›m

24

24

Basit malzemeler kullanarak kukla yapmak ister misiniz?

Günefl, Ne Çok Enerjin Var?26 Günefl, Dünyam›z› ›s›t›r ve ayd›nlat›r.

Günefl’ten Dünya’ya ›s› ya da ›fl›k olarak ulaflan enerjiye “günefl enerjisi” denir. Günefl enerjisi her fleye yeter!

Günefl F›r›n›nda Yemek Piflirebilirsiniz

28

Güneflten Al›r›m Enerjimi

30

Günefl Arabalar›yla Yar›fl›yoruz!

32

Çevre Dostu Evler

34

Çevre Dostu Bebek Evi Yapmaya Haz›r m›s›n›z?

38

Su Damlalar›n› Yar›flt›ral›m

40

Do¤ada Bu Ay

42

Gözlem Defterinizden

44

32

Bulufl Atölyesi

46

Evde Bilim

48

Gökyüzü Günlü¤ü

50

Bilgisayar Dünyas›ndan

52

Sorun Söyleyelim

53

Düflünerek E¤lenelim

54

Satranç Dünyas›ndan

56

Mektup Kutusu

57

Sizden Gelenler

58

Buket Anlat›yor

60

Yeni Bir Kitap

62

34

nevarneyok

12/7/05

14:58

Page 4

Dünya Miras› Listesi Geniflledi Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO), 21 yeni yeri daha Dünya Miras› Listesi’ne ekledi. Bu liste, kültürel aç›dan ya da do¤al özellikleri nedeniyle insanl›¤›n ortak miras› olarak kabul edilen ve koruma alt›na al›nan yerlerden olufluyor. Bu, kimi zaman bir orman, kimi zaman bir çöl, da¤lar, yap›lar, hatta bütün bir kent olabiliyor. UNESCO, dünya miras› listesindeki yerlerin korunup korunmad›¤›n› da izlemekle yükümlü.

Türkiye’den, Göreme Ulusal Park› ve Kapadokya’daki Peri Bacalar›, Divri¤i’deki Ulucami, ‹stanbul’un tarihi bölgeleri,

Nemrut Da¤›, Pamukkale’deki Hiyerapolis, Safranbolu, Hattuflafl, Troya ve Letoon antik yerleflimleri Dünya Miras› Listesi’nde bulunuyor. http://whc.unesco.org/

Kedilerin Tarihi Yeni bir araflt›rma, evcil kedilerin soyunun, günümüzden 100.000 y›l önce Orta Do¤u’da yaflam›fl yabankedilerine dayand›¤›n› gösteriyor. Bu araflt›rmada, dünyan›n dört bir köflesinden ev kedilerinin genleri, do¤ada yaflayan kedilerin genleriyle karfl›laflt›r›lm›fl. Bunun için, çeflitli ülkelerdeki yedi araflt›rma enstitüsünden araflt›rmac›lar çal›flm›fl.

Kedilerin ne zaman evcillefltirilmifl olduklar› tam olarak bilinmiyor. Ancak araflt›rmac›lar bunun da ilk kez Orta Do¤u’da gerçekleflmifl olabilece¤ini

düflünüyorlar. Üç y›l önce, bölgede yap›lan arkeolojik kaz›larda, 9500 y›ll›k bir mezarda sahibiyle birlikte gömülmüfl bir kedi fosili bulunmufltu. www.news@nature, 27 Haziran 2007

‹flte, Orta Do¤u’ya özgü bir yabankedisi.

4

Bilim Çocuk

nevarneyok

12/7/05

14:58

Page 5

“Baijii” Art›k Yok Çin’deki Yangtze Nehri’nde yaflayan yunuslar›n soyunun tükendi¤i aç›kland›.

Do¤a korumac›lar›ndan ve araflt›rmac›lardan oluflan bir ekibin alt› haftal›k araflt›rmas› sonucunda nehirde hiç yunus bulunamad›.

Yaln›zca buraya özgü olan ve “baijii” olarak adland›r›lan yunuslar, uzun süredir

Robot Böcekler Orman› Koruyacak Onun ad›, OLE. Bu robot böce¤in görevi, ormanda dolaflmak ve yang›nlar›

Araflt›rmac›lar ve çevre korumac›lar, alt› hafta boyunca Yangtze Nehri’nde yunuslar› arad›lar. koruma alt›ndayd›. Ancak, nehir trafi¤ine, kirlili¤e ve yaflam alanlar›n›n zarar görmesine yenik düfltüler.

Muse, Nisan 2007

daha bafllang›ç aflamas›nda söndürmek.

Araflt›rmac›lar onu tasarlarken, tespihböce¤inden esinlenmifller. OLE de, tehlike an›nda tespihböce¤i gibi ayaklar›n› içine çekip bedenini top haline getirebiliyor. Kabu¤u, yüksek ›s›ya dayan›kl› özel bir malzemeden yap›lm›fl: 1300 °C s›cakl›¤a dayan›yor ve içindeki al›c›lar› ve bilgisayar› bozulmaktan koruyor.

OLE, saatte 10 – 20 kilometre h›zla yol alarak al›c›lar›yla çevreyi inceliyor. Araflt›rmac›lar, 7000 kilometrekarelik bir ormanda, 30 robot böce¤in orman yang›nlar›n›n ç›kmas›n› engelleyebilece¤ini düflünüyorlar. http://www.research-in-germany.de/

Bilim Çocuk

5

nevarneyok

12/7/05

14:58

Page 6

Çocuk Gücüyle Çal›flan Pompa Güney Afrika’n›n k›rsal bölgelerinde yaflayan insanlar için günlük su gereksinimlerini sa¤lamak zahmetli bir ifl. Su, genellikle uzaktaki bir kaynaktan kovalar ya da bidonlarla eve tafl›n›yor. Bunun kimi zaman dört saat bile sürebildi¤i belirtiliyor. Baz› yerlerde su kuyular› var. Ancak, elektrikli pompalar›n kurulumu ve bozuldu¤unda tamir edilmesi pahal›ya geldi¤inden su, bu kuyulardan tulumbayla çekiliyor. Evin su gereksinimini sa¤lamaksa genellikle çocuklar›n görevi.

Güney Afrikal› bir grup buluflçu, tüm bunlar› göz önünde bulundurarak özel bir pompa gelifltirmifller. Ad›, “oyna-pompala”. Pompan›n çal›flmas› için, üzerindeki oyunca¤›n döndürülmesi gerekiyor. Bu, oyun parklar›nda bulunan döndürmeli oyuncaklar›n t›pk›s›.

Oyuncak döndürüldükçe su, kuyudan yerden yüksekteki bir depoya pompalan›yor. Çocuklar›n kaplar›n› suyla doldurmak için tek yapmas› gereken, deponun alt›ndaki muslu¤u açmak. Bu pompayla, depoya saatte 1500 litre su pompalanabiliyor. Çeflitli yerlere kurulan 400 oynapompala sayesinde 200.000 kiflinin su gereksiniminin karfl›land›¤› belirtiliyor. http://www.playpumps.org/

Oyna-pompala iflte böyle çal›fl›yor.

Oyuncak döndürüldü¤ünde su, oklar›n yönünde borulardan geçiyor; depoya doluyor, oradan da muslu¤a gidiyor.

6

Bilim Çocuk

12/7/05

14:59

Page 7

Avustralya Art›k Floresanla Ayd›nlanacak

Örümcek Maymunun Özel Parfümü

Avustralya’da, normal ampullerin kullan›m› yasaklan›yor. 2010 y›l›na gelindi¤inde bu ülkedeki evlerde ve iflyerlerinde art›k yaln›zca floresan ampüller kullan›labilecek. Yasan›n amac›, sera gazlar›n›n sal›m›n› azaltmak. Fosil yak›tlar›n kullan›m› sonucunda ortaya ç›kan karbondioksit ve azotoksit gibi gazlara sera gazlar› ad›n›n verildi¤ini duymuflsunuzdur.

Bu gazlar, atmosferde birikerek Günefl’ten gelen enerjinin tutulmas›na neden oluyorlar. Bunun sonucunda da dünyam›z›n iklimi ›s›n›yor. Floresan ampuller, normal ampullere göre % 70 oran›nda daha az enerji harc›yor. Ayd›nlatmada bu ampulleri kullanmak, atmosfere çok daha az sera gaz› sal›nmas›na neden oluyor. Umar›z, Avustralya’n›n bu çabas› baflka ülkelere de örnek olur.

Meksika’n›n Veracruz ormanlar›nda yaflayan örümcek maymunlar›, çok bak›ml›. Buradaki koruma bölgesindeki örümcek maymunlar›n› inceleyen bir araflt›rmac›, ilginç bir fley gözlemlemifl.

Erkek örümcek maymunlar›, hofl kokulu a¤aç yapraklar›n› çi¤neyip suyunu ç›kararak bedenlerine sürüyorlarm›fl. Araflt›rmac›, maymunlar›n bunu diflileri etkilemek için yapt›klar›n› düflünüyor.

http://www.theaustralian.news.com.au/story/0,20867,212555801702,00.html

Yes Mag, May›s-Haziran 2007

Günefl Enerjisi’yle Yemek Piflirme fienli¤i Hacettepe Üniversitesi’nce 18 22 Haziran 2007’de düzenlenen flenli¤e, üniversitede ö¤renim gören ö¤renciler kat›ld›. Ö¤renciler, kendi tasarlad›klar› günefl ocaklar› ve günefl f›r›nlar›yla yemek piflirdiler. fienlikte, günefl enerjisiyle çal›flan su pompas›, so¤utma sistemi ve meyve kurutucu gibi tasar›mlar da sergilendi.

Foto: Bülent Gözcelio¤lu

nevarneyok

fienlikteki günefl ocaklar›ndan biri.

Asl› Zülal

Bilim Çocuk

7

yildiz

12/7/05

15:01

Page 2

Takımyıldızları Bulabilir misiniz?

Gökyüzü y›ld›zlarla dolu. Hepsi de birbirine benziyor. Bu nedenle bir gördü¤ümüz y›ld›z› bir daha bulmam›z çok zor. Neyse ki, bir zamanlar biliminsanlar› y›ld›zlar› gruplara ay›rarak, bunlara “tak›my›ld›z” ad›n› vermifller. Tak›my›ld›zlar yan yanaym›fl gibi görülen, asl›nda birbirinden çok uzaklarda olan bir sürü y›ld›zdan olufluyor. Biçimlerini de çevremizdeki varl›klara benzetebiliyoruz.

Y›ld›zlarla dolu bu gökyüzü resminde, yaz tak›my›ld›zlar›ndan birkaç› gizli.

Sizden istedi¤imiz, bu tak›my›ld›zlar› bulup kalemle çizerek göstermeniz. Bu tak›my›ld›zlar›n afla¤›daki resimlerini ipucu olarak kullanabilirsiniz.

Tak›my›ld›zlar›, bu resim üzerinde bulduktan sonra gökyüzünde de bulabilirsiniz. Gökyüzü, 29 Temmuz, saat 21.40’da tam da bu resimdeki gibi görünecek.

Çoban Tak›my›ld›z› Çalg› Tak›my›ld›z›

Küçükay› Tak›my›ld›z› Ku¤u Tak›my›ld›z›

yildiz

12/7/05

15:01

Page 3

Büyükay› Tak›my›ld›z›

Herkül Tak›my›ld›z›

Kartal Tak›my›ld›z› Burcu Parmak

martirsimit

12/7/05

17:44

Page 1

martirsimit

12/7/05

17:44

Page 2

!"#"$%"&&'()*)+,&&(+-.+&&/012&'(

Sihirli Kareleri Tan›yal›m Sudoku gibi say› bulmacalar›n› sevenler flu soru cümleleriyle s›k s›k karfl›lafl›rlar: “Kareye 1’den 9 ‘a kadar (1 ve 9 da dahil) olan say›lar› “birer kez kullanmak” kofluluyla öyle yerlefltirin ki tüm sat›r, sütun ve köflegenlerin toplam› ayn› say›y› versin.” Bu tip say› bulmacalar› “sihirli kareler” olarak da adland›r›l›rlar. “Sihirli kareler”, sütun, sat›r ve köflegenlerdeki say›lar›n toplam›n›n birbirine eflit oldu¤u karelerdir.

Sihirli kareler, MÖ 2200’den beri var. Bir söylenceye göre Çin’de ‹mparator Yu, Sar› ›rma¤›n k›y›s›nda kabu¤unda ilginç bir desen olan bir kaplumba¤a görür.

Kaplumba¤an›n kabu¤unda bulunan dokuz bombe üzerinde 1’den 9’a aretler bulunmaktad›r (bu kadar olan rakamlara denk gelen say›da iflfla say›lar aras›nda da bugünkü sihirli karelerde oldu¤u gibi bir iliflflkki vard›r).

15 say›s› nereden geliyor olabilir?

3 x 3’lük bir sihirli karede 9 tane boflluk olur. Bu boflluklara 1’den 9’a kadar olan rakamlar yerlefltirilir. Nas›l yerlefltirilirse yerlefltirilsin sihirli kare içinde tüm rakamlar›n toplam› 45 olur.

Bir sihirli kareyi inceleyelim. Bu karede 3 sütun ve 3 sat›r var. Buna, k›saca 3 x 3’lük bir kare diyebiliriz. Sat›r, sütun ve köflegenlerdeki say›lar› toplad›¤›n›zda, her biri 15 say›s›n› verir. Örne¤in

8 1 6 3 5 7 4 9 2 8 + 3 + 4 = 15

8 + 1 + 6 = 15

1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 + 9 = 45 fiimdi yaln›zca sat›rlar› ele alal›m.

3 sat›rdaki rakamlar›n toplam› da 45’tir.

Ayr›ca her sat›rdaki rakamlar›n toplam› da birbirine eflittir. Bu say› flöyle bulunur:

45 : 3 = 15 Bu kural, sütunlar için de geçerlidir.

Bulunan 15 say›s›, 3 x 3’lük bir sihirli karenin “sihirli sabit”idir

!"#"$%"&&'()*)+,&&(+-.+&&/012&'3

2 7 6 2 9 4 6 1 8 6 7 2 9 5 1 7 5 3 7 5 3 1 5 9 4 3 8 6 1 8 2 9 4 8 3 4 8 3 4 8 1 6 4 9 2 4 3 8 1 5 9 3 5 7 3 5 7 9 5 1 6 7 2 4 9 2 8 1 6 2 7 6 Yukar›daki 3 x 3’lük sihirli kareleri inceleyin. Bu karelerin ortak özellikleri neler? Biz söyleyelim: Hepsinin tam ortas›nda yer alan rakam 5. Peki, di¤er rakamlar nas›l yerleflflttirilmiflfl?? Tüm sat›r, sütun ya da köflfleegenlerdeki rakamlar›n toplam› 15 olaca¤›na göre 15 - 5 = 10 olur. Demek ki kalan di¤er iki rakam›n toplam›n›n 10 olmas› gerekiyor.

2 7 6 9 5 1 Bu karelerde 10 olan kaç rakam çifti bulabilirsiniz?

8 4 3 toplam› Afla¤›daki sihirli karede bulunan ve ayn› renkte olan rakamlar› inceleyin. Ayn› renkte olan bu rakam çiftlerin toplamlar› 10’dur.

2 7 6 9 5 1 4 3 8

Turuncu 1 ve 9, mavi 2 ve 8, pembe 3 ve 7, yeflil 4 ve 6 rakamlar›n› toplad›¤›m›zda 10 say›s›n› buluyoruz.

5 ve 5’in toplam› da 10; ancak sihirli karelerin kural›n› hat›rlarsan›z her rakam yaln›zca bir kez kullan›labilir.

4 x 4, 5 x 5 gibi farkl› büyüklüklerdeki sihirli karelere de rastlayabilirsiniz. Farkl› sihirli karelerin, bir sihirli karenin farkl› flekillerde döndürülmesi ya da simetri¤inin al›nmas›yla oluflturulabildi¤ini de sak›n unutmay›n. Ayr›ca sihirli karelerde sürpriz örüntüler de bulabilirsiniz.

Bilim Çocuk

13

!"#"$%"&&'()*)+,&&(+-.+&&/012&'.

Bir Sihirli Kare Yapal›m

Afla¤›daki sihirli karelerdeki tüm tek say›lar› boyay›p inceleyin. Bak›n nas›l bir sonuç ortaya ç›k›yor?

3 x 3’lük bir sihirli kareye 1’den 9’ a kadar olan say›lar› nas›l yerlefltirirsiniz?

Bunun birçok yolu var. ‹flte, size eski zamanlarda sihirli karelerle u¤raflan Çinli ve Hintli ustalar›n çözümlerinden biri.

8 3 4 1 5 9 6 7 2

Meltem Ceylan

1. sihirli kare

4 3 8 9 5 1 2 7 6 2. sihirli kare

1

1

2 9 4 7 5 3 6 1 8

4

4. sihirli kare

14

Bilim Çocuk

2 3

5

7 8

3. sihirli kare

8 1 6 3 5 7 4 9 2

Bir k⤛da yukar›daki flekli oluflturun.

6 9

2

K⤛d›n›zda yer alan kutulara 1’den 9’a kadar olan say›lar› yukar›daki gibi yerlefltirin.

Böylece sihirli karenizin 5 tane say›s› (turuncu renkle gösterilen) ortaya ç›kt›.

!"#"$%"&&'()*)+,&&(+-.'&&/012&',

1 4

2

8

6 9

Üstteki yeflil karede yer alan 1 say›s›n› alttaki yeflil kareye, üstteki sar› karede yer alan 9 say›s›n› alttaki sar› kareye yerlefltirin.

4 9 2 7

8 1

4

3

5 6

fiimdi ayn› ifllemi 3 ve 7 say›lar› için yap›n.

5

ihirli K S e areniz! flt

‹

3

3

5

7

4 9 2 3 5 7 8 1

6

Meltem Ceylan mceylan@darussafaka.k12.tr Çizimler: Tülay Sözbir Seidel Kaynaklar: http://www.matder.org.tr/bilim/skvm-pgi.asp?ID=42 http://www.imo.hacettepe.edu.tr/MATEMATiKEGiTiMBELGELERi/Sihirli_ Karelerin_Kisa_Tarihi.htm http://theory.cs.uvic.ca/amof/e_magiI.htm

Bilim Çocuk

15

asansor07

11/7/05

16:53

Page 16

Elektrik Süpürgeleri Dudaklar›m›zla gazozu çekti¤imizde, pipetin flifledeki ucuyla a¤z›m›zdaki ucu aras›nda bir bas›nç fark› yaratarak yukar› yönde bir emifl gücü sa¤lar›z. Elektrik süpürgelerinde bu emifl gücünü yaratmak için dudaklar›m›z›n yerine güçlü bir elektrik motoru, pipet yerine de bir hortum bulunur. Örne¤imizdeki gazozsa, havaya ve kurtulmak istedi¤imiz tozlara karfl›l›k gelir.

Ne kadar dikkatli davransak da evimizin kirlenmesine engel olamay›z.

Tatilden döndü¤ümüzde bile evimizi b›rakt›¤›m›z gibi de¤ildir. Evde kimse olmad›¤› halde kitapl›klar ve hal›lar tozlanm›fl, saks›lardaki bitkilerin kuruyan yapraklar› dökülmüfl, yerlerde birikmifltir.

Neyse ki elektrik süpürgesi tüm tozu, kiri emerek içine hapseder. Evimiz de k›sa sürede eskisi gibi tertemiz olur. Peki, elektrik süpürgeleri bunu nas›l yapar, merak ediyor musunuz?

Elektrik süpürgelerinin çal›flma sistemini anlaman›n kolay bir yolu var.

Pipetle gazoz içti¤inizi düflünün.

16

Bilim Çocuk

Elektrik süpürgelerinin binlerce farkl› modeli bulunur. Bu modellerin ço¤unda, havay› emmeyi sa¤layan özel bir pervaneyi döndüren bir motor, ayr›ca havayla birlikte içeri çekilen toz ve kirleri tutmaya yarayan geçirgen bir torba bulunur. Islak temizlemeye de olanak veren baz› modellerde toz ve kirlerin tutulmas›, torba yerine su dolu bir bölüm

Elektrikle çal›flan ilk süpürgeyi 1901 y›l›nda Cecil Booth adl› bir ‹ngiliz mühendis tasarlad›. Süpürgeye bir filtre takmay› ak›l eden ilk kifliyse Booth’tan 3 y›l sonra James Spangler adl› Amerikal› bir temizlik görevlisi oldu. Spangler, süpürgeye giren tozun yeniden d›flar› at›lmas›n› önlemek için bir yast›k k›l›f› kullanm›flt›.

asansor07

11/7/05

16:53

Page 17

Toz torbal› elektrik süpürgesi

Islak temizlemeye yarayan elektrik süpürgesi

arac›l›¤›yla yap›l›r. Son y›llarda gelifltirilen kimi modellerdeyse torba da, su kab› da kullan›lmaz. Emilen hava sarmal borulardan geçerek bir kap içinde çok yüksek bir h›zla çevrilir ve bu sayede oluflan merkezkaç kuvveti, tozun ve kirlerin havadan ayr›lmas›n› sa¤lar.

Torba ya da su gerektirmeyen elektrik süppürgesi

Süpürdü¤ümüz yere de¤en bafll›¤› süpürgeye ba¤lar. Çap›, emme ifllevinin gerçekleflmesini sa¤layan hava bas›nc›n› yüksek tutacak kadar dar, emilen parçac›klar›n içinden kolayca geçmesini sa¤layacak kadar da genifltir.

Gereksinime göre hortumun ucuna tak›lan bafll›klard›r. Süpürülecek hal›, perde, koltuk gibi nesnelerin yüzey özelliklerine göre, farkl› boy ve flekillerde olurlar.

Yaz› ve Çizimler: Bilgin Ersözlü

Bilim Çocuk

17

sardunyazi

11/7/05

17:11

Page 18

Balkonlarda Rengârenk Sardunyalar Yaz mevsiminde bitkilerin ço¤u çiçeklerini çoktan dökmüfl ve tohum üretmeye bafllam›fl olur. Buna karfl›n görebilece¤iniz y›¤›nla çiçek yine de var. ‹lk akla gelenlerden biri,pembe, beyaz, k›rm›z›, eflatun çiçekleriyle sardunyalar.

Sardunyalar s›ca¤› çok sever. Yaz›n, balkonlar› ve bahçeleri tam bir flölen yerine dönüfltürürler.

Dünyada pek çok sardunya türü var.

Bunlar›n Türkiye'de en çok görülenleri sak›z, canan ve ›t›r ad› verilen sardunyalar.

Yanl›fl okumad›n›z! Güzel kokusuyla tan›nan ›t›r bitkisi de asl›nda bir tür sardunya. Sak›z, “nazl›” bir bitki olarak biliniyor. Çünkü yeni bir saks›ya ya da topra¤a dikildi¤inde buraya çok uzun sürede al›fl›yor. Canan, en az bilinen Franz Thome

Sardunyalar›n anavatan› Güney Afrika. ‹nsanlar, bu güzel bitkiyi çok sevdikleri için dünyan›n dört bir yan›na tafl›m›fllar.

Sardunyaya, meyvesi turna kuflunun gagas›na benzedi¤inden “turnagagas›” da deniyor.

BPGS Arflivi

18

Bilim Çocuk

Vancouver sardunyas›

It r

sardunyazi

11/7/05

17:11

Page 19

Sak›z sardunya 1990 y›l›nda Amerikal› bitki merakl›s› Richard Riedy, adl› bir bitkisever, biri Toros Da¤lar›’nda yetiflen bir tür olan iki sardunya türünü çaprazlam›fl. Elde etti¤i yeni sardunyaya da Türkçe bir ad vermifl: "kavuflan". sardunya türü. Çiçekleri, s›kl›kla karfl›laflt›¤›m›z sardunya türlerinden biraz farkl› ve daha dikkat çekici. It›ra gelince, bu tür çok kolay gelifliyor. Ayr›ca di¤er sardunyalara göre daha boylu bir tür. Bir de çevremizde en çok gördü¤ümüz, pembe, beyaz, k›rm›z› gibi renkleriyle tan›d›¤›m›z normal sardunyalar var.

Sardunyalar özellikle Güney Afrika'da baz› ilaçlar›n yap›m›nda kullan›l›yor.

Sardunyalardan elde edilen ya¤dan parfüm

David Graper

Mark Smyth

Türk sardunyas›

de yap›l›yor. Sardunya, kurakl›¤a ve s›ca¤a çok dayan›kl› bir bitki. Ço¤u, bulundu¤u ortama kolayca uyum sa¤layabiliyor, sürekli açan, güzel görünümlü rengârenk çiçekleriyle bahçeleri süslüyor.

Siz de sardunya yetifltirebilirsiniz. Bir sardunya bitkisinden kopard›¤›n›z küçük bir dal parças›n› saks›ya dikip sulay›n. Topra¤› kurudukça sulamay› sürdürün.

Sardunyan›z›n ne kadar h›zla geliflti¤ini göreceksiniz.

Yetifltirdi¤iniz sardunyalar›n foto¤raflar›n› bize yollamay› unutmay›n.

Canan sardunya

Burcu Meltem Ar›k Kaynaklar: http://razor.arnes.si/~mstrli/pp.html ‹ngiltere Pelargonium ve Geranium Derne¤i http://www.bpgs.org.uk/ Uluslararas› Geranium Derne¤i http://www.intgeraniumsoc.com/

Mayolino

Bilim Çocuk

19

taspara

11/7/05

11:35

Page 20

Paralar›n “En Büyü¤ü” Foto¤raftaki tafl›n ne ifle yarad›¤›n› tahmin edebilir misiniz? Bu, bir çeflit para.

A¤›rl›¤›, yaln›zca befl ton kadar!

Pasifik Okyanusu’nun güneyindeki Yap Adas›, dev tafl paralar›yla ünlenmifl.

Yapl›lar, bu tafl paralara “rai” ad›n› veriyorlar. Çok de¤il, günümüzden 100 y›l öncesine kadar rai hâlâ kullan›l›yordu.

Bu paralar, Yap’a yaklafl›k 400 kilometre uzakl›ktaki Palau adl› bir baflka adadaki tafllardan yap›l›yordu. Rai yapmak için, bir grup erkek, büyük bir kanoyla Palau’ya yelken aç›yordu. Zorlu bir

20

Bilim Çocuk

yolculu¤un sonunda adaya vard›klar›nda, Palau Adas›’n›n flefinden, adadaki tafl oca¤›n› kullanmak için izin istiyorlard›.

Bu izin karfl›l›¤›nda, kimi zaman aylarca flef için çal›flmalar› gerekebiliyordu.

Yapl›lar, balina difli ve deniz kabuklar›ndan aletleriyle tafl› kesip flekillendiriyorlad›. Bu da aylarca sürebiliyordu. Tafl paralar, yine kanolarla Yap’a tafl›n›yordu. Dönüfl yolunda da

taspara

11/7/05

11:35

Page 21

türlü serüvenler atlat›ld›¤›n› söylememize san›r›z gerek yok.

T›pk› elmas ya da zümrüt gibi de¤erli tafllarda oldu¤u gibi, rai de, tafl›n güzelli¤ine, iflçili¤ine, biçimine ve büyüklü¤üne göre de¤er kazan›yordu. Ünlü bir denizci taraf›ndan adaya

Kaç Çeflit Para Var? Her ülkenin para birimi farkl›. Ama paralar›n biçimi ve yap›mlar›nda kullan›lan malzemeler afla¤› yukar› her ülkede ayn›. Metal paralar›n geçmifli çok eskilere dayan›yor. Geçmifl dönemlerde baz› insan topluluklar› para yerine çok baflka nesneler kullanabiliyorlard›. Örne¤in, üzeri boyanm›fl deniz kabuklar›, piflmifl topraktan yap›lma boncuklar ya da metal külçeler gibi. Geçmiflte, ya da düfl ürünü bir ülkede yaflad›¤›n›z› düflünün. Ülkenizin para birimi ne olurdu? Paran›z› ne tür malzemelerden yapard›n›z?

getirildiyse, tafl› getirmek pahas›na birçok serüven atlat›ld›ysa, tafl›n de¤eri daha da art›yordu.

Rai, yiyecek sat›n almak ya da çal›flanlar›n ücretini ödemek için kullan›labilirdi. Yeni çocuk sahibi olan bir aileye arma¤an olarak verilebilir ya da çat›flma zaman›nda müttefik kazanmak için güvence olarak gösterilebilirdi.

Zenginlik göstergesiydi.

Rai’ler genellikle “tafl bankas›” olarak adland›r›lan patikalarda ya da toplant› yap›lan yap›lar›n önünde durur ve yerinden oynat›lmazd›. Ancak, hangi tafl paran›n kime ait oldu¤u herkesçe bilinirdi. El de¤ifltirdikten sonra bile genellikle hiç yerinden oynat›lmazd›. Her rai’nin, daha önceki sahiplerinin kimler oldu¤unu gösteren bir belgesi vard›. Tafl, el de¤ifltirdi¤inde bu belge de yeni sahibine aktar›l›rd›.

Bugün Yap Adas›’nda para birimi olarak dolar kullan›l›yor. Adada 1000 kadar rai bulunuyor ve tafl paralar eski gelenekleri yaflatmak ad›na, yaln›zca törensel amaçlarla kullan›l›yor.

Asl› Zülal

Bilim Çocuk

21

11/7/05

16:57

Page 22

Visual Türkiye - Science Photo

guzeller1

Denizinekleri Denizine¤i diye bir canl› oldu¤unu duymufl muydunuz? Sizce nerede yaflar, ne yer? Tahmin etmek kolay asl›nda! Bu sevimli canl›, ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi denizde yaflar. Üstelik, denizde yaflay›p yaln›zca bitkilerle beslenen tek memelidir.

Denizinekleri zamanlar›n›n ço¤unu yemek yiyerek geçirirler. Öyle ki, bir denizine¤i günde yaklafl›k 45 kilogram bitki yer ve sürekli gevifl getirir. Yemek yemedikleri zamanlarda da dinlenir, oyun oynar ya da gezinirler. A¤›rl›klar› yaklafl›k 600 kilogram olup uzunluklar› da 3 – 4 metredir.

Denizinekleri,yavafl yüzerler. S›¤ sularda yaflamay›

22

Bilim Çocuk

severler; çünkü birkaç dakikada bir yüzeye ç›k›p soluk almaya gereksinim duyarlar.

Yüzeye yak›n yaflad›klar›ndan, yavafl yüzdüklerinden ve kemikleri çok k›r›lgan oldu¤undan, bu canl›lar gemi ya da teknelerin pervanelerinden büyük zarar görürler. Hem bu nedene hem de denizlerdeki kirlili¤e ba¤l› olarak denizineklerinin soylar› tükenmek üzeredir.

guzeller1

11/7/05

16:58

Page 23

Birbirlerine dokunarak iletiflim kurarlar.

Denizinekleri yaklafl›k 60 y›l yaflar.

Denizinekleri s›¤ sularda yaflarlar.

Yavru denizinekleri, t›pk› bizim gibi annelerinden süt emerler. Anne denizineklerinin memeleri, çok ilginç bir yerde bulunur: Yüzgeçlerinin alt›nda!..

Yavrular, do¤umdan 1 saat sonra hemen yüzmeye bafllarlar. Bir iki y›l boyunca da annelerinin yan›ndan ayr›lmazlar.

Güney Amerika ve Afrika k›y›lar›nda yaflarlar. Genellikle s›cak sular› tercih ederler. Çünkü derilerinde, balinalar gibi baz› deniz canl›lar›nda bulunan, so¤uktan koruyucu özel ya¤ tabakas› yoktur. Bu nedenle, k›fl gelince s›cak sulara göç ederler.

Denizinekleri ülkemizin denizlerinde bulunmaz. Onlar, daha çok Kuzey Amerika,

Denizinekleri, uysal hayvanlard›r.

Kavga etmezler. Birbirlerine toslayarak, çarparak oyunlar oynarlar.

Birbirlerinin yüzgeçlerini tutarlar, a¤›zlar›n› birbirlerine dokundururlar. Genelde sessiz olan bu canl›lar, korku ve k›zg›nl›k gibi duygular›n› belirtmek için yüksek sesle ba¤›rabilirler.

Hande Kaynak Kaynak: “Manatees”, Science Weekly, Vol. 23, No. 14, 2007 http://www.cep.unep.org/kids/cb10.html

Yavru, annesinin yüzgecinin alt›ndaki memesinden süt emiyor.

Bilim Çocuk

23

kuklayazi

10/7/05

11:21

Page 24

Tahta Kafl›ktan Kukla Yapal›m Kuklalar, düfl dünyam›z› zenginlefltirir, bize bambaflka dünyalar›n kap›lar›n› açar. Siz de basit malzemeler kullanarak kuklalar yapabilir ve bunlarla gösteriler haz›rlayabilirsiniz. Kumafltan, çoraptan, k⤛ttan, toplardan hatta tahta kafl›ktan bile kukla yapabilirsiniz. ‹flte size tahta kafl›ktan kukla yapman›n yolu.

Gerekli Malzeme

; Kumafl parçalar› ; Tahta kafl›klar ; Renkli kartonlar ; Renkli gazl› kalemler ; ‹plik ; Yap›flt›r›c› ; Makas ; Grapon k⤛tlar› ; Pipetler

24

Bilim Çocuk

Onlarca kukla çeflidi var. Su kuklas›, ip kuklas›, gölge kuklas›, el kuklas›, parmak kuklas› bunlardan yaln›zca birkaç›. Her biri farkl› malzemelerle yap›l›r ve farkl› yöntemlerle sergilenir. Peki baflka hangi malzemelerle kukla yap›labilir?

kuklayazi

10/7/05

11:21

Page 25

Kukla Gösteriniz ‹çin Bir Önerimiz Var

Haydi Bafll›yoruz

1. Tahta kafl›¤›n çukur ya da tümsek

k›sm›n›n üzerine kuklan›n yüzünü çizin.

2.

Pipetleri kullanarak kuklan›n el ve ayaklar›n› yap›n. Pipet parçalar›ndan haz›rlad›¤›n›z el ve ayaklar› kuklan›n gövdesine yap›flt›r›n. Pipetleri bükerek dirsek, diz, eller ve ayaklar gibi vücut bölümlerini de oluflturabilirsiniz.

3.

S›ra geldi kukla yapman›n en e¤lenceli bölümüne, kuklay› süslemeye!

Grapon k⤛tlar›, kumafl parçalar› ve kartonlar› kullanarak kuklan›za istedi¤iniz giysileri yapabilirsiniz. Burada düfl gücünüzü tümüyle harekete geçirmeye çal›fl›n. Malzemeleriniz de tamamsa haydi ifl bafl›na!

4.

‹sterseniz kuklalar›n›z›n yüzüne farkl› ifadeler çizebilirsiniz. Kuklan›z flaflk›n m›, mutlu mu, k›zg›n m›? Kuklalar›n›z› insanlara,

Bir kurba¤a, bir çiçekli bitki ve bir balar›s› kuklas› yap›n. Onlara birer ad verin.

Kuklalar›n›zla bir gösteri haz›rlaman›z› istiyoruz. Ancak gösterinize bafllamadan önce flunlar› bilmeniz gerekiyor. Kurba¤a, çiçekli bitki ve balar›s›n›n yaflad›¤› yerde su kaynaklar› çok azalm›fl. Bu nedenle orada yaflayan tüm canl›lar çok kayg›l›ym›fl. Kurba¤a, yaln›zca kayg›lan›p durman›n bir ifle yaramayaca¤›n› düflünüyormufl. Bu düflünceyle harekete geçmifl ve...! Gösteri bafllam›fl; bundan sonras› da size kalm›fl! hayvanlara ya da baflka canl›lara da benzetebilirsiniz. Daha sonra kuklalar›n›z için bir öykü ya da senaryo yaz›p kendi kukla gösterinizi bile yapabilirsiniz.

Gamze Kavak Çizimler: Bengi Gençer Kaynaklar: http://www.wikihow.com/Make-a-Wooden-Spoon-Puppet http://www.grianmacgregor.com/recipe.html

Bilim Çocuk

25

enerjikgunes

10/7/05

11:31

Page 26

Günefl,

Günefl panelleri

Ne Çok Enerjin Var! Günefl, Dünyam›z› ›s›t›r ve ayd›nlat›r.

Günefl’ten Dünya’ya ›s› ya da ›fl›k olarak ulaflan enerjiye “günefl enerjisi” denir.

Günefl enerjisi her fleye yeter! Bitkilerin büyümesi ve bulutlar›n oluflmas› gibi birçok olay bu enerji sayesinde gerçekleflir. Bizim de yaflam›m›z› sürdürebilmemiz için Günefl’ten gelen enerjiye gereksinimimiz vard›r. ‹nsanlar, çok uzun y›llar önce günefl enerjisinden yararlanmaya bafllam›fllar. Örne¤in, tarihöncesi dönemlerde, atefl yakmak için günefl ›fl›¤›n› mercekle bir odun parças›n›n üzerine odaklama yöntemini bulmufllar. Bundan 2000 y›l önce de Eski Yunanlar, günefl ›fl›¤›ndan k›fl›n da yararlanmay› sa¤layan evler yapmay› düflünmüfller. Romal›larsa pencerelere cam tak›ld›¤›nda, güneflten gelen ›s›n›n evin içinde tutulabildi¤ini fark etmifller. Hatta camdan seralar yaparak k›fl boyu meyve-sebze yetifltirebilmifller.

26

Bilim Çocuk

Günümüzden 50 y›l kadar önce günefl enerjisini elektri¤e çevirebilmeyi sa¤layan teknolojiler gelifltirildi. Bu sayede yaflam›m›z›n birçok alan›nda art›k günefl enerjisinden yararlan›yoruz. Evlerimizi ya da musluklardan akan suyu günefl enerjisi kullanarak ›s›tabiliyoruz. Elektrik elde etmek için günefl enerjisini do¤rudan elektrik enerjisine çevirebilen “günefl panelleri” kullan›yoruz. Günefl panelleri, ülkemizin bol günefl alan bölgelerindeki evlerde çok kullan›l›yor.

Günefl panelleri, silikondan yap›l›yor.

Günefl ›fl›¤›, panelin üzerine düfltü¤ünde, silikonun yap›s›ndaki elektronlar hareketleniyor. Elektronlar, paneldeki kablolar üzerinde ilerlemeye bafll›yor.

Sonuç olarak elektrik elde ediliyor. Günefl panellerinde üretilen elektrik özel “günefl pilleri”nde depolan›yor. Günefl ›fl›¤› olmad›¤›nda elektronlar›n hareketi duruyor ve elektrik üretilemiyor. ‹flte piller bu durumda devreye giriyor. Geceleyin ya da

enerjikgunes

10/7/05

11:31

Page 27

Baz› ülkelerde günefl enerjisi santralleri var.

Günefl enerjisi santrallerinde farkl› tasar›mlarda paneller de kullan›l›yor.

günefl olmad›¤›nda bu pillerde depolanan enerji kullan›l›yor.

Günefl enerjisi, çevre dostu bir enerji kayna¤›. Ancak günefl enerjisinden elektrik elde etmek asl›nda pahal› bir uygulama.

Günümüzde bu alandaki çal›flmalar,

verimlili¤i art›rma ve maliyeti düflürme üzerinde yo¤unlafl›yor.

Zuhal Özer Kaynaklar: http://www.solarenergy.org/resources/youngkids.html www.trec-uk.org.uk/csp.htm

Günefl enerjisinden tekneler, deniz fenerleri, hesap makineleri, uzay araçlar› ve yar›fl arabalar› gibi pek çok farkl› alanda yararlan›l›yor.

Bilim Çocuk

27

yemekyazi

10/7/05

11:35

Page 28

Günefl F›r›n›nda Yem Güneflte piflmifl lezzetli ve sa¤l›kl› yemekler yemeye ne dersiniz? Örne¤in, bir omlet ya da kaflarl› bir tost? Bunun için öncelikle bir günefl f›r›n› yapman›z gerekiyor. Günefl f›r›n›nda yemek piflirdi¤inizde, hem çevreyi kirletmemifl hem de enerji kaynaklar›n› daha verimli kullanm›fl oluyorsunuz. Üstelik de piflirme Malzemeler s›ras›nda yiyecekler besin de¤erini r Pizza kutusu kaybetmiyor. Yeme¤in yanma r Cetvel tehlikesi de yok. Haydi o zaman ifl r Makas r Kal›n saydam naylon ya da bafl›na!

F›r›n›m›z› Yapal›m 1. Pizza kutusunun kapa¤›n›n

üzerine, kenarlarda birer cm kalacak flekilde bir kare çizin.

2.

Bu karenin, yandaki flekilde noktal› çizgilerle gösterilen üç kenar›n› kesin. Bu, f›r›n›n kapa¤› olacak.

3.

Kesti¤iniz bölümü yukar› do¤ru aç›n ve kapa¤›n iç k›sm›n› alüminyum folyoyla kaplay›n.

28

Bilim Çocuk

r r r r

streç film Alüminyum folyo Siyah karton Yap›flt›r›c› Tahta çöp flifl çubu¤u

Alüminyum folyoyu yap›flt›r›rken oluflan k›r›fl›kl›klar› parmaklar›n›zla düzeltin.

Alüminyum folyo, günefl ›fl›¤›n›n f›r›nda toplanmas›n› sa¤layacak.

4.

Kapa¤›n delik kalan k›sm›n› kal›n naylonla ya da streç filmle kaplay›n.

Naylonu kenarlar›ndan s›k›ca yap›flt›rmaya özen gösterin. Bu naylon, f›r›n›n ›s› kaybetmesini önleyecek.

5.

Kutunun içi yüzeyini de tümüyle alüminyum folyoyla kaplay›n. Daha sonra kutunun

yemekyazi

10/7/05

11:35

Page 29

mek Piflirebilirsiniz K a fl a r P e y n i r l i E k m e k Yapabilirsiniz

G ü n e fl t e Y e m e k P i fl i r m e n i n P ü f N o k t a l a r ›

Bir dilim ekme¤in üzerine ince bir dilim kaflar peyniri koyup bir kab›n içinde f›r›n›n›za yerlefltirin. Yaklafl›k bir saatte kaflar peynirli ekme¤iniz haz›r olacak.

r Piflirme kab›n›n koyu renkte olmas›, daha fazla ›s› so¤urmas› nedeniyle piflme süresini k›salt›r.

Günefl f›r›n› yaparken ve içinde yemek piflirirken büyüklerinizden yard›m almay› unutmay›n.

r Yemekler, güneflte normalden çok daha uzun sürede pifler.

r F›r›n yar›m saat ›s›nd›ktan sonra yeme¤i içine koyun.

r Elinizin yanmamas› için mutlaka f›r›n eldiveni kullan›n. taban›na siyah karton yerlefltirin. Siyah karton, günefl ›fl›¤›n›n daha çok so¤urulmas›n› sa¤layacak.

6.

Piflirme kab›n› kutunun içine koyup kapa¤› kapat›n. Ancak en d›flta bulunan alüminyum folyoyla kapl› kapa¤› aç›k tutun. Kapa¤› aç›k tutmak için tahta çöp flifl çubuklar›ndan yararlanabilirsiniz.

F›r›n›, güneye bakacak flekilde yerlefltirin.

Kapa¤›n e¤iminin, yaklafl›k 45o olmas›n› sa¤lay›n.

r Günefl f›r›n›, güneflin en dik oldu¤u saatlerde kullan›l›r. r ‹lk denemenizde kolay piflirilen bir yemek seçin. Omlet, kaflarl› tost, mantar gibi. r Günefl f›r›n› yaparken, derinli¤i az ve yüzeyi genifl olmak kofluluyla farkl› kutular da kullanabilirsiniz. Kab›n derinli¤i az oldu¤unda içerideki ›s› daha iyi korunur. Yüzey alan›n›n genifl olmas› da daha çok ›fl›k yans›mas›n› sa¤lar. r Günefl f›r›n›n› rüzgârs›z bir yere kurun. Rüzgâr oldu¤unda f›r›n so¤uyabilir.

Asl› Uysal Kaynak: http://www.nasa.gov/audience/forkids/activities/A_Cooking_with_the_Sun.html http://www.icpsolar.com/4105/home.asp http://www1.eere.energy.gov/kids/roofus/index.html http://www.yetam.hacettepe.edu.tr/m.doc

Bilim Çocuk

29

araba

10/7/05

11:42

Page 30

Güneflten Al›r›m Enerjimi Günefl enerjisiyle çal›flan arabalar, üst yüzeylerindeki günefl panelleriyle toplanan günefl enerjisinden güç alarak çal›fl›r. Güneflten gelen ›s›, günefl panellerinde elektri¤e çevrilir.

Elde edilen elektrik de günefl pillerinde depolan›r. Böylece günefl, bulutlar›n aras›na gizlendi¤inde ya da hiç görünmedi¤inde bile araban›n h›z› belli bir süre için korunabilir. Günefl pilleri olmad›¤›nda günefl arabalar›n›n h›z› ancak saatte 10 - 20 km olabilir.

Oysa günefl pilleri sayesinde günümüzde günefl arabalar›n›n h›z› saatte 120 kilometreye ulaflabilir.

Yine de günefl arabalar› gündelik yaflam için henüz kullan›fll› de¤il.

Sürücü kabininde genelde yaln›zca bir koltuk bulunur.

Ayr›ca fren, gaz pedal›, sinyal kollar›, arkay› gösteren ayna ya da kameralar, havaland›rma sistemi ve destek ekibiyle iletiflimi sa¤layan bir telsiz bulunabilir.

30

Bilim Çocuk

Günefl pillerinde, panellerde üretilen elektrik depolan›r.

Piller, normal otomobillerdeki benzin deposunun yerinde bulunur.

Günefl arabalar›nda ço¤unlukla ikisi önde, biri arkada olmak üzere üç tekerlek bulunur. Elektrik motoru, bu tekerleklerden yaln›zca birini hareket ettirir. Bu da genelde arkadaki tekerlektir.

araba

10/7/05

11:42

Page 31

TÜB‹TAK Formula-G Günefl arabalar›n› daha da gelifltirmek ve günlük yaflamda kullan›labilir hale getirmek için tüm dünyada çal›flmalar sürdürülüyor. Bu çal›flmalar› daha da h›zland›rmak amac›yla günefl arabalar› yar›fllar› düzenleniyor. Bu yar›fllardan biri de

Günefl panelleri, günefl enerjisini toplar. Bu günefl panellerinin say›s› gereksinime ve araban›n tasar›m›na göre belirlenir. Amaç, yüksek miktarda enerji elde edebilmek için olabildi¤ince çok günefl paneli yerlefltirmektir. Burada üretilen elektrik miktar›, hava koflullar›na, güneflin konumuna ve panellerin yeterli¤ine ba¤l›d›r.

ülkemizde 2005 y›l›ndan beri gerçeklefltirilen “TÜB‹TAK Formula-G Yar›fl›”. Yar›fl›n üçüncüsü, bu y›l 24 – 29 Temmuz 2007 tarihleri aras›nda Ankara’da eski hipodromda yap›lacak. 38 üniversiteden 44 tak›m›n 47 günefl arabas›yla kat›laca¤› yar›fla tüm okurlar›m›z› bekliyoruz.

Günefl arabalar› güneflten olabildi¤ince çok yararlanabilmek için uzun ve genifl olarak tasarlan›r. Bu sayede yüzeyine daha fazla günefl paneli yerlefltirilebilir.

Gövdenin yerden yüksekli¤i de çok azd›r.

Bu özellikleri, günefl arabalar›n› sürtünmeye ve havan›n direncine karfl› daha dayan›kl› k›lar.

Günefl arabalar›nda da göstergeler bulunur.

Göstergeler, sürücünün olas› sorunlar› önceden fark edebilmesini sa¤lar.

Göstergesiz arabalarda kablosuz ayg›tlarla uzaktan ölçüm yap›l›r. Böylece araban›n enerji tüketimi, tuttu¤u günefl enerjisi gibi de¤erler uzaktan kontrol edilir.

M e l t e m Y e n a l C o fl k u n

Günefl arabalar›n›n hafif ama güvenilir olmas› önemlidir. Bu nedenle, titanyum, fiberglas, karbon lifi, kevlar gibi yeni teknolojilerin ürünü olan hafif ve dayan›kl› malzemelerden yap›l›r.

Kaynaklar: http://www.solarenergy.orf/resources/youngkids.html “Günefl Arabalar›”, Gökhan Tok, Prof. Dr. Vural Alt›n, Bilim ve Teknik, Kas›m 2003 http://www.esa.int/esaKIDSen/SEM5TKXJD1E_UsefulSpace_0.html https:/.../americansolarchallenge/Day1Pro.asp

Bilim Çocuk

31

yarispino

10/7/05

18:46

Page 2

yarispino

10/7/05

18:46

Page 3

B a n u B i n b a fl a r a n T ü y s ü z o ¤ l u Çizim: P›nar Büyükgüral

cevredostu

10/7/05

11:54

Page 34

Çevre Dostu Evler Enerji gereksiniminin artmas›, su kaynaklar›n›n azalmas› ve do¤ada giderek daha fazla at›k birikmesi ça¤›m›z›n en önemli sorunlar› aras›nda yer al›yor. Bu sorunlar›n çözümüne katk›da bulunmak amac›yla son y›llarda “çevre dostu evler” yap›lmaya baflland›. Bu evler öyle tasarlan›yor ki içlerinde yaflayanlar daha az elektrik ve su tüketiyorlar. Hatta daha az at›k üretiyorlar.

olmad›¤› günlerde de enerji elde edilebilmektir. Rüzgâr türbinleri, rüzgâr›n hareket enerjisini elektrik enerjisine çevirir.

Bu enerji özel pillerde depolan›r ve daha sonra enerji kayna¤› olarak kullan›l›r.

Gezegenimizin bafll›ca enerji kayna¤› Günefl’tir. Çevre dostu evlerde günefl enerjisinden s›kça yararlan›l›r. Bu evlerde günefl enerjisi, “günefl panelleri” arac›l›¤›yla elektri¤e çevrilir. Günefl panelleri, gün boyu elektrik enerjisi üretir.

Günefl pillerinde depolanan bu enerji evi ›s›tma, ayd›nlatma ve elektrikli aletleri çal›flt›rma gibi amaçlarla kullan›l›r. Çevre dostu evlerde, rüzgâr türbinleri de kullan›l›r.

Bunun nedeni, geceleri ya da güneflin

34

Bilim Çocuk

Günefl, do¤al ›fl›k kayna¤›m›zd›r. Çevre dostu evlerde günefl ›fl›¤›ndan daha fazla yararlanmay› sa¤layan çok say›da genifl pencere bulunur. Baz› çevre dostu evlerin odalar›nda ›fl›k alg›lay›c›lar› bulunur. Bu alg›lay›c›lar sayesinde evin ›fl›klar› günefl do¤du¤unda kendili¤inden söner, batt›¤›nda da kendili¤inden yanar. Baz› evlerde hareket alg›lay›c›lar› da bulunur. Bu hareket alg›lay›c›lar› sayesinde odaya biri girdi¤inde odan›n ›fl›klar›n kendili¤inden yanar. Ayr›ca enerji tasarrufu sa¤layan ampuller de çevre dostu evlerin ayr›lmaz bir parças›d›r.

cevredostu

10/7/05

11:54

Page 35

Çevre dostu evleri ›s›tmada ve so¤utmada topra¤›n s›cakl›¤›ndan da yararlan›l›r. Topra¤›n birkaç metre derinlikteki bölümünde s›cakl›k y›l boyunca yaklafl›k 10 santigrat derecedir. Evin birkaç metre alt›ndaki topra¤a su borular› döflenir.

Evin içine kadar uzanan bu borularda su dolafl›r. Borular›n içindeki su topra¤›n ›s›s›n› al›r. Bu sayede k›fl›n s›cakl›k 10 derecenin alt›ndayken ev ›s›n›r, yaz›n da serinler.

Her evde oldu¤u gibi çevre dostu evlerde de ›s›n›n korunmas› için yal›t›m yap›l›r. Yal›t›m sayesinde evin yaz›n serin, k›fl›n s›cak kalmas› sa¤lan›r. Evin yal›t›m› farkl› yöntemler kullan›labilir. Örne¤in, duvarlar›n içi saman balyalar›yla doldurulur. Ayr›ca tüm pencereler çift caml›d›r. Birçok çevre dostu evin yal›t›m›nda bitkiler kullan›l›r. Örne¤in, evlerin çevresi yaz›n gölge yapacak flekilde a¤açland›r›labilir ya da duvarlara ve parmakl›klara sard›r›lan sarmafl›klar sayesinde ›s› yal›t›m› sa¤lanabilir. Bunun yan›nda evlerin çat›lar›na kurulan bahçeler evin içi ve d›fl› aras›ndaki ›s› al›flveriflini önleyebilir.

Çevre dostu bir evde su kaynaklar›n›n da tasarruflu kullan›lmas› gerekir. Bu evlerde ya¤mur suyunu toplamaya yarayan büyük su depolar› bulunur.

Depolarda biriken su, tuvaletlerde ya da bahçe sulamada kullan›labilir. Hatta baz› çevre dostu evlerde ya¤mur suyu ar›tmaya yarayan sistemler vard›r. Bu sistemler sayesinde ya¤mur suyu kullan›ma haz›r hale getirilir. Musluklar ve dufl bafll›klar› gibi birçok donan›m da su kayb›n› azaltacak flekilde tasarlan›r. K›sacas› bir damla suyun bile bofla gitmemesine çal›fl›l›r.

Yer döflemesi olarak kullan›lan parkelerin a¤açtan yap›ld›¤›n› biliyor muydunuz? Oysa kesilen bir a¤ac›n yeniden yetiflmesi için çok uzun zaman gerekir. Üstelik de a¤açlar›n say›s› günden güne azal›yor. Bu nedenle çevre dostu evlerin yap›m›nda a¤ac›n ifllevini görecek malzemelerin seçilmesine özen gösterilir. Örne¤in, yerleri kaplamak ya da bahçe çiti yapmak için bambu tercih edilir. Bambu çok h›zl› büyüyen bir otsu bitki oldu¤undan azalma olas›l›¤› a¤açlar›nkinden çok daha azd›r.

Bilim Çocuk

35

cevredostu

10/7/05

11:54

Page 36

Rüzgâr› da Unutmamak Gerek

Kuvvetli rüzgâr iyi bir enerji kayna¤›d›r. Rüzgâr türbinleri, rüzgâr›n hareket enerjisini elektrik enerjisine çevirir. Rüzgâr da çevre dostu bir enerji kayna¤›d›r.

Çat› Bahçesi

Çat› bahçeleri çat›n›n ›s›y› so¤urmas›n› engeller. Böylece evlerin yal›t›m›na katk›da bulunur.

Bunun yan› s›ra güzel bir yaflam alan› oluflturur.

A¤aç Yerine Bambu

Yer döflemelerinin bambudan yap›lmas›, a¤açlar›n kesilmesini önledi¤i için do¤aya daha az zarar verir.

Bambu otsu bitkidir. Bu nedenle h›zla ço¤al›r.

Hokus Pokus!

Ifl›klar Yand›!

Sarmafl Parmak

Odalarda bulunan ›fl›k alg›lay›c›lar› sayesinde günefl batt›¤›nda ›fl›klar kendili¤inden yanar, günefl do¤du¤unda kendili¤inden söner. Ayn› flekilde hareket alg›lay›c›lar› da odada biri varken ›fl›¤›n kendili¤inden yanmas›n›, kimse yokken de sönmesini sa¤lar. Bu sayede elektrik tasarrufu yap›lm›fl olur.

Bitkilerin s sarmafl›k p eve gölge güneflten k yard›mc› o

Saman Dolu Duvarlar Duvarlar saman balyalar›yla kal›nlaflt›r›ld›¤›nda ›s› yal›t›m› güçlenir.

Kal›n duvarlar yaz›n evin serin, k›fl›nsa s›cak kalmas›n› sa¤lar.

Organik Gübre

Evdeki art›k yemekler, m yapraklar gibi at›klar be gübre yap›labilir.

cevredostu

10/7/05

11:54

Page 37

Günefl Enerjisi = Temiz Enerji!

Günefl panelleri, günefl ›fl›¤›n› elektrik enerjisine çevirir.

Hem çevreye zarar vermez hem de fosil yak›t tüketilmemifl olur.

Ya¤ Ya¤ Ya¤mur!

Su deposunda biriktirilen ya¤mur suyu evde tuvaletlerde ya da bahçe sulamada kullan›labilir.

Hatta ar›t›larak içme suyu olarak bile kullan›labilir.

Çift Camla Is› Yal›t›m›

Pencereler çift caml› oldu¤unda evin ›s› yal›t›m› güçlenir.

A¤açlar

Evlerin yak›n›na dikilen a¤açlar yaz›n evi günefl ›fl›¤›ndan korur. K›fl›n yapraklar›n› döktükleri için günefl ›fl›¤›n›n eve girmesini engel oluflturmaz.

mafl›k makl›¤›

rin sar›ld›¤› fl›k parmakl›¤› lge yaparak en korunmas›na mc› olur.

Topra¤›n Is›s›ndan Yararlanal›m!

Topra¤›n s›cakl›¤› y›l boyunca 10 santigrat derece civar›ndad›r. Evin alt›ndan topra¤a döflenen borularda sürekli su dolafl›r. Bu su borular› yaz›n evi serinletir, k›fl›nsa ›s›t›r. er, meyve-sebze kabuklar› ve kuru ar belli bir yerde biriktirilerek organik

Nilay K›l›çaslan Çizim: P›nar Büyükgüral

evyazi

10/7/05

12:01

Page 38

Çevre Dostu Bebek Evi Yapmaya Haz›r m›s›n›z? Çevre dostu bir bebek evi sizce nas›l olurdu? ABD’de geçen y›l düzenlenen bir yar›flma tam da bu konuyla ilgili. Yar›flmac›lardan beklenen, çevre dostu evlerde kullan›lan uygulamalar› gösteren bir bebek evi tasarlamalar›. Yar›flmaya kat›lanlar aras›nda mimarlar, üniversite ö¤rencileri ve ilkö¤retim ö¤rencileri var. Bu sayfalarda bu yar›flmada ödül alan baz› çevre dostu bebek evlerine yer verdik. Biz de sizlerden at›k malzemeler kullanarak çevre dostu bir bebek evi tasarlaman›z› ve foto¤raf›n› çekerek bize yollaman›z› istiyoruz. Foto¤raflar›n›z›n bir k›sm›na gelecek say›lar›m›zda ve web sitemizde yer verece¤iz.

Ancak çekece¤iniz foto¤raflar›n çok net ve anlafl›l›r olmas›na özen göstermenizi bekliyoruz.

Çevre dostu yaflam konusunda hayvanlardan ö¤renecek çok fleyimiz var. Bu bebek evini yapanlar da böyle düflünüyor. Bu küçük evin çat›s›nda bir kufl, girifl kat›nda bir sincap, bodrumunda da bir köstebek yafl›yor.

38

Bilim Çocuk

evyazi

10/7/05

12:01

Page 39

Bu bebek evlerinde kullan›lan ilginç malzemeleri fotograflarda bulabilir misiniz?

Tarak

kas› er to

Kem

Seker kâg›tlar›

Hal› pa

rçalar ›

Dondurma çubugu el

rk Sno

Bu bebek evini bir 6. s›n›f ö¤rencisi tasarlam›fl. Evin en önemli özelli¤i, enerji gereksiniminin üç farkl› temiz enerji kayna¤›ndan karfl›lanabiliyor olmas›. Çat›da günefl panelleri ve rüzgâr türbini var.

Bahçede de su kayna¤›ndan enerji elde etmeyi sa¤layan bir de¤irmen bulunuyor.

Adres: TÜB‹TAK “Çevre Dostu Bebek Evi Tasarlayal›m” Bilim Çocuk Dergisi Atatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara e-posta: cocuk@tubitak.gov.tr Bilim Çocuk

39

Foto¤raflar, http://www.greendollhouse.org/press_room.shtml adresinden al›nm›flt›r.

Bu bebek evinin yap›m›nda malzeme olarak eski birer “Monopoly” ve “Scrabble” oyun kutusu kullan›lm›fl.

Banyo küvetinden lavabosuna kadar evin her bölümünde at›k malzemelerden yararlan›lm›fl.

10/7/05

17:40

Page 40

Su Damlalar›n› Yar›flt›ral›m S›cak havalarda buzdolab›ndan ç›kard›¤›n›z teneke içecek kutusunun üzerinde oluflan su damlalar› dikkatinizi çekti mi? Peki bu damlalar›n tenekenin üzerinden afla¤›Malzeme do¤ru kay›fl›n› Gerekli Gerekli Malzeme gözlemlediniz mi? Birço¤unuzun “evet” Su dedi¤ini duyar gibiyiz. Bu su damlalar›n›n Sıvı sabun böyle kayarken nas›l olup da flekillerini Yaglı kagıt koruyabildiklerini hiç merak ettiniz mi?

Gelin sizin için haz›rlad›¤›m›z labirentimizi kullanarak bu sorulara yan›t arayal›m.

Yar›fl Zaman› Su damlalar›n› yar›flt›rman›z için size yan sayfadaki labirenti haz›rlad›k. Bu yar›fl iki su damlas› aras›nda olacak. Damlalar›n yan sayfadaki labirentin bafllang›ç noktas›ndan bitifl noktas›na do¤ru ilerlemelerini

Su Damlas› Neden Da¤›lmaz?

Su molekülleri hidrojen ve oksijen atomlar›ndan oluflur. Su moleküllerinde bulunan hidrojen atomlar› t›pk› bir yap›flkan gibi oksijen atomlar›ndan ayr›lmaz. Bu durum, su damlalar›n›n da¤›lmadan bir bütün halinde durabilmesini sa¤lar. ‹flte su moleküllerinin bu ilginç özelli¤ine “kohezyon” ad› verilir.

40

Bilim Çocuk

Kürdan

sa¤laman›z› istiyoruz. Ancak yar›fl s›ras›nda, su damlalar›n›n labirentin d›fl›na ç›kmamalar› gerekiyor.

Yar›fla bafllamadan önce labirentin fotokopisini çekin. Fotokopinin üzerine bir ya¤l› k⤛t tutturun. Ya¤l› k⤛t, hem fotokopi k⤛d›n› koruyacak hem de damlan›n daha kolay ilerlemesini sa¤layacak. Daha sonra labirentin bafllang›ç noktas›na bir damla su damlat›n. fiimdi su damlas›n› bir kürdanla labirentte ilerletmeye çal›fl›n. Su damlas› parçalanacak olursa kürdanla bir araya toparlay›n ve yeniden tek bir damla haline gelmesini sa¤lay›n. Su damlas›n›n nas›l ilerledi¤ini dikkatle gözlemleyin. Ayr›ca parçalanmadan ne kadar ilerleyebildi¤ini ölçün ve sonuçlar› kaydedin.

Baslangıç

labi

labi

10/7/05

17:40

Page 41

Ya r›fl›

S

Baslangıç S›ra yar›fl›n ikinci aflamas›na geldi.

Bu aflamada bafllang›ç noktas›na yeni bir su damlas› yerlefltirin. Bu su damlas›n› s›v› sabuna bat›rd›¤›n›z bir kürdan yard›m›yla ilerletmeye çal›fl›n. ‹çine sabun kar›flan bu su damlas›n›n nas›l ilerledi¤ini dikkatle gözlemleyin. Ne kadar ilerleyebildi¤ini ölçün ve sonuçlar› kaydedin.

Deneyin birinci aflamas›nda kulland›¤›n›z su damlas› ve içine sabun kar›flm›fl su damlas›n›n labirentte ne kadar ilerlediklerini karfl›laflt›r›n. Bu yar›fl› hangisi kazand›? Yan›t, bu sayfada!

Funda Nalbanto¤lu Kaynak http://www.ec.gc.ca/Water/en/info/pubs/NSKit/e_chap1.htm

Bir Su Damlas› Ne Kadar “Uzar”? fiimdi bir tahminde bulunman›z› istiyoruz. ‹flte sorumuz: Bir su damlas› ne kadar “uzayabilir”? Afla¤›daki ölçe¤i kullanarak bunu belirleyebilirsiniz. Öncelikle ölçe¤in bafllang›ç noktas›na bir damla su damlat›n ve kürdan yard›m›yla ilerletmeye çal›flarak ne kadar “uzayabilece¤ini” belirlemeye çal›fl›n. Bakal›m tahminleriniz do¤ru ç›kacak m›? Bunu, arkadafllar›n›zla oynayabilece¤iniz bir oyuna da dönüfltürebilirsiniz.

Bafllangݍ

›? ›r. Bu nedenle için and külleri bulu nur. Y a ) az a l de sab ¤ rletmek daha zor olu m ezyon ›n› ile un bulu olek r. moleküllerinin birbir nan su damlas ini çekme özelli¤i (koh üller da su i suyla kar›flt›¤›n

le K az ab unu im K y a¤ mo n içinde

Bitis

1 cm

2 cm

3 cm

4 cm

5 cm

6 cm

7 cm

Bilim Çocuk

8 cm

41

subatdogada

11/7/05

17:17

Page 1

Tohum Zaman› Bafll›yor Yaz aylar› havan›n s›cak, suyun görece az oldu¤u aylard›r. Buna karfl›n bitkiler için bu aylar çok önemli. Neden mi? Bitkilerin ço¤u soylar›n› devam ettirebilmek için tohumlar›n› yaymaya bu aylarda bafllarlar.

Bergamut

Dave Barry

P›trak

Yerçekiminin Gücü

Patlayan Tohumlar Baz› tohumlar aniden patlarlar. Patlama h›z›yla ana bitkiden uza¤a düflerler.

Burada uzun süre bekleyip baharda büyümeye bafllarlar.

42

Bilim Çocuk

Tuzluk Gibi Olanlar Baz› bitkilerin tohumlar› içinde tutan bölümü tuzluk gibidir. Hafif salland›kça tohumlar çevreye saç›l›r.

Tohumlar bu sayede çevreye yay›labilirler.

Gelincik

Michael Botos

y James Vankle

A¤›r olduklar› için bulunduklar› yere düflen tohumlar da var. Ancak bu tip tohumlar, geliflmeye bafllad›¤›nda besin, su, ›fl›k için ana a¤açla rekabete girmek zorunda kal›rlar.

subatdogada

11/7/05

17:17

Page 2

Mary Oliver

Kara hindiba

Michael Botos

Bö¤ürtlen

Kanats›z Uçaklar Hafif tohumlar rüzgâr sayesinde ana bitkiden çok uza¤a tafl›nabilirler. Baz› tohumlar uçmalar›n› kolaylaflt›ran özelliklere sahiptir

Hayvanlarla Tafl›nanlar Baz› bitkilerin lezzetli meyvelerini yiyen hayvanlar, bu bitkilerin tohumlar›n› yaymalar›n› da sa¤larlar. Nas›l m›?

Yedikleri meyvelerin tohumlar›n› d›flk›lar›yla b›rakarak! Ayr›ca baz› hayvanlar k›fl için toplay›p gömdükleri tohumlar›n bir k›sm›n› sonradan bulamazlar. Tohumlar bu sayede de yay›lm›fl olurlar.

Mangrov

Japonya Botanik Park›

Çengeller Do¤al alanlara yürüyüfle gidiyorsan›z bilirsiniz. Yürüyüflten döndü¤ünüzde üzerinize yap›flm›fl birçok tohum olabilir.

Bu tohumlar›n hayvan tüylerine, giysilere yap›flmalar›n› sa¤layan özel çengelleri vard›r. Böylece hayvanlar ya da bitkiler arac›l›¤›yla bulunduklar› yerden uzaklafl›rlar.

Yüzenler Yanl›fl okumad›n›z.

Ana bitkiden yüzerek uzaklaflan tohumlar da var.

Bu tohumlar›n içlerinde genellikle hava dolu bir bölüm bulunur. Bu sayede su yüzeyinde kalabilir, dalgalar ya da ak›nt› sayesinde uzaklaflabilirler.

Ian Skipworth

rü yan bir bitki tü fla ya a ’d a ik Meks

Çevrenizdeki bitkilerin tohumlar› hangi yolla yay›l›yor, kullan›yor, araflt›r›n.

Burcu Meltem Ar›k burcu.arik@gmail.com Kaynaklar: http://www.bbc.co.uk/gardening/gardening_with_children/didyou know_seeds.shtml

Bilim Çocuk

43

gozlemmayis07

11/7/05

13:33

Page 48

Gözlem Göz Gözl G eem Göözlem öözl özzzllle lem m Hayvan izlerini gözlemleyebilirsiniz. ‹zlerine bakarak hayvan›n o s›ra hangi hareketi yept›¤›n› tahmin edebilirsiniz.

Gözlemlerinizi bekliyoruz.

Bahçemizdeki Gül Bahçemizde küçük bir gül a¤ac› vard›. Topra¤›n içinde kökleri vard›.

Boyu 50 santimetreydi. Yapraklar›n›n yeflil oldu¤unu, dallar›nda küçük küçük dikenleri oldu¤unu gözlemledim. Boyu 70 santimetre oldu¤unda dallar›nda tomurcuklar olufltu. 2-3 gün içinde tomurcuklar açmaya bafllad›. Bir hafta sonra annem bahçeye bakmam› istedi. Bir bakt›m ki benim dikenli gülüm 3 çiçek açm›flt›. Çok heyecanland›m.

Evimizdeki Büyük Kara Sinek Havalar çok s›cak olmaya bafllad›. Evde camlar› açmadan durulmuyor. Ancak camlar› açt›¤›m›zda da içeri sinek doluyor.

Sinekler vücudumuzda ›s›r›lmad›k yer b›rakm›yor. Bugün evimize kocaman bir kara sinek girdi. Sürekli alçaktan uçup bir yerlere çarpt›¤›n› gözlemledim. Çok rahats›z edici bir sesi vard›. fi e v v a l E l a E r o ¤ l u

Te¤men Kalmaz ‹ÖO / 5-A / Ankara

Merve Ayd›n

Atatürk ‹ÖO / 2-C / Uflak

Saks›daki Çiçe¤im Bir gün içinde küçük bir ayçiçe¤i olan bir saks›y› pencerenin önüne koydum. Sonra perdeyi kapatt›m. Çiçe¤imin bir taraf›n› fenerle ayd›nlatt›m. Ayçiçe¤inin ›fl›¤›n oldu¤u tarafa do¤ru bafl›n› çevirdi¤ini gözlemledim. Çok flafl›rd›m.

Selenay Sad›k

Dedeba¤ Atatürk ‹ÖO / 5-A / Ac›payam / Denizli

44

Bilim Çocuk

Adres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi Gözlem Defterinizden Köflesi Atatürk Bulvar›/No: 221/06100/Kavakl›dere/Ankara

gozlemmayis07

11/7/05

13:33

Page 49

Akflamsefas› Ölü mü, Canl› m›?

Sineklerin mevsimlere göre, daha do¤rusu havan›n s›cakl›¤›na göre davran›fl ve durufllar›n›n de¤iflti¤ini gözlemledim. Sinekler, so¤uk havada ölmüfl gibi görünüyorlar. Bu davran›fllar›n›n nedeninin so¤u¤a karfl› kendilerini korumak oldu¤unu ö¤rendim. Bu nedenle k›fl›n pek sinek göremeyiz.

S›cak havalardaysa sinekler hareketleniyorlar. Bunun için sinekleri daha çok yaz mevsiminde görüyoruz.

B a h a r fi e n

Nermin-Metin Akar ‹ÖO / 6-A / Kufladas› / Ayd›n

Kediler Dünyas› Kedi, en sevdi¤im hayvan.

Onlarla oynamaya doyamam.

Ayaklar›m›n aras›ndan geçerler, m›r›ldan›rlar, kendilerini sevdirmeye çal›fl›rlar. Hele Van kedileri daha da tatl›. Bembeyaz, kartopu gibi tüyleri var. Van kedilerinin bir gözünün mavi, bir gözünün yeflil oldu¤unu gözlemledim.

Kedilerin en sevdi¤i iki yiyecek, süt ve et.

Kediler, bafllar› okflan›nca m›r›ldan›yorlar. Bir kedinin bak›m›n›, beslemesini sürekli ayn› kifli yaparsa, bak›m›n› yapmas› için hep ayn› kifliye gidiyor.

H a n s a fi e n t ü r k

Özel ‹rfan ‹ÖO / 2-A / ‹stanbul

Bir akflam eve dönerken apartman›m›z›n bahçesinde güzel bir koku fark ettim. Kokunun oldu¤u yerde ilginç bir çiçekle karfl›laflt›m.

Annem, bu çiçe¤in “akflamsefas›” oldu¤unu söyledi. Akflamsefas›n›n yaln›zca akflamlar› aç›p koktu¤unu, gündüzleriyse kapan›p kokmad›¤›n› anlatt›. Akflamsefas›n›n çiçe¤i, y›ld›z biçimindeydi. Kenarlar› beyaz, orta k›sm›ysa yeflildi. Tam ortas›nda parlak, aç›k yeflil renkte bir fley oldu¤unu gördüm. Çiçe¤in bundan dolay› güzel koktu¤unu düflündüm. Çiçe¤imi suya koydum. Sabah kokmad›¤›n› ve yukar› do¤ru kapand›¤›n› gözlemledim. Bahçeye indim ve a¤açtaki akflamsefas›n›n da bu flekilde oldu¤unu gördüm. Ça¤la Bulut

Hasan Ali Yücel ‹ÖO / 6-A / Tarsus / Mersin

Benim Bitkim Saks›da bitki yetifltirmeye karar verdim. Saks›ya fasulye, nohut, mercimek, susam, sar›msak ve m›s›r ektim. ‹lk olarak fasulye büyüdü.

Yapraklar› geniflti. Daha sonra m›s›r büyüdü. Susamlar çok minik bitkicikler halinde topraktan ç›kt›.

Hepsini ayn› saks›ya koydu¤um için minik bir ormana benziyordu.

Bitkilerimi çok seviyorum ve her gün suluyorum.

Onur Börklüce

Hasan Ali Yücel ‹ÖO / 4-A / Tarsus / Mersin

Bilim Çocuk

45

bulusatolye

11/7/05

10:08

Page 1

Deniz, Defne ve Toprak üç arkadafl. Bunlar, s›caktan bunald›klar› için Toprak’lar›n bahçesine bir çad›r kurmak istiyorlar. Ancak aralar›nda bir tart›flma ç›k›yor. Deniz sab›rs›z; malzemelerin toparlan›p bir an önce ifle bafllanmas› gerekti¤ini düflünüyor. Defne’yse “Hay›r, olmaz! Önce nas›l bir çad›r kuraca¤›m›za karar verelim. Bak›n yan›mda pipetler ve oyun hamuru var. Bunlar› kullanarak çad›r›m›z›n bir modelini olufltural›m”diyor. Toprak’sa arada kal›yor ve sizden yard›m istiyor.

Pipet ve oyun hamuru kullanarak bir çad›r tasarlay›n ve foto¤raf›n› bize gönderin. Tasar›mlar›n›z› çocuklara gösterelim de bir an önce çad›rlar›n› kurmaya bafllas›nlar.

Bir çad›r tasarlayabilir misiniz?

Çizim: Yi¤it Özgür

46

Bilim Çocuk

bulusatolye

11/7/05

10:08

Page 2

Nas›l Bir Çad›r? Çad›r›n›z› tasarlarken, birçok fleyi önceden düflünmelisiniz. Afla¤›da birkaç ipucu var, bunlar› inceleyin; etkinliklerde ne kadar su tasarrufu yap›labilir, araflt›r›n.

Sizi güneflten koruyacak m›?

Pencereleri olacak m›? ‹çinde oyun oynayacak m›s›n›z?

Gece de çad›r› kullanacak m›s›n›z? ‹çinde uyuyacak m›s›n›z?

.. .. .

.. .

Yerden yüksekte mi olacak? Çad›r›n y›k›lmamas› için neler yap›lmal›?

Hangi malzemeler kullan›lmal›?

Bunun gibi sorulardan oluflan bir liste haz›rlay›n. Tüm bu sorular çad›r›n›z› tasarlarken iflinize yarayacak.

Tu¤ba Can

Çad›r kurman›n incelikleri oldu¤unu unutmay›n!

Bir misketi yavafllatacak bir düzenek tasarlayabilir misiniz?

May›s say›m›zda kutular› kullanarak bir misketin 1 metre yüksekten afla¤› inmesini sa¤layacak bir düzenek yapman›z› istemifltik. Ancak bu düzene¤in boyutlar› 1 x 1 x 1 m’den büyük olmamal›yd›. Ayr›ca misket afla¤› olabildi¤ince yavafl inmeliydi. Ço¤unuz, misketi yavafllatmak için sürtünme kuvvetinden yararlanmay› ak›l etmiflsiniz. Pürüzlü yollar yaparak misketi yavafllatmaya çal›flm›fls›n›z. Baz›lar›n›z da yukar›dan afla¤› dolanarak inen yollar yapm›fl. Böylece yolu uzatarak zamandan kazanm›fl. Deniz, “misket yavafllat›c› 1000” ad›n› verdi¤i düzene¤inde misketi bir rampadan afla¤› indirmifl ve sonra daire fleklinde e¤imli bir havuzda döndürmüfl. Çok yarat›c›! Kürflat, haz›rlad›¤› düzenekte pervanelere yer vererek misketi yavafllatmaya çal›flm›fl. Bu da çok güzel bir düflünce! Hepinizi kutluyoruz.

Katk›da Bulunanlar Deniz Özabat – ‹stanbul, Kürflat Küçükali – ‹stanbul, Ekrem Kalabak – ‹stanbul, Göynük ‹ÖO ö¤rencileri – Kemer / Antalya, Ulafl Can Sevindik – Bursa, Recep Gökselli – Mersin, Aykan Çöpür – Kocaeli, Siyar Yavuz – ‹zmir, O¤uzhan Arslan – Afyon Bilim Çocuk

47

ocakevde

11/7/05

13:48

Page 1

Beyaz Giy, Günefl Ifl›nlar›n› “Durdur”!

Yaz›n hava s›cakl›¤›n›n daha yüksek olmas›n›n nedenini biliyor musunuz? Bu mevsimde günefl ›fl›nlar› ülkemize daha dik gelir. K›fl›nsa ülkemiz günefl ›fl›nlar›n› daha e¤ik al›r. Ifl›nlar›n dik ya da e¤ik

ç›kmamaya çal›fl›r›z. Peki, baflka neler günefl ›fl›nlar›n›n etkisini de¤ifltirir? Örne¤in, yaz›n aç›k renkli giysiler giyerek günefl ›fl›nlar›ndan korunuruz. Öyleyse renk de günefl ›fl›nlar›n›n etkisini de¤ifltiren

gelmesi, etkilerini de¤ifltirir. Yaz ya da k›fl hiç fark etmez, gün içinde de günefl ›fl›nlar›n›n dik geldi¤i saatler vard›r.

Güneflin tam tepede oldu¤u ö¤le saatlerinde ›fl›nlar dik gelir. Bu nedenle, özellikle yaz›n ö¤le saatlerinde d›flar›

bir etkendir. Çünkü koyu renkli cisimler, günefl ›fl›nlar›n› daha çok so¤urur, yani emerler. Aç›k renkli cisimlerse günefl ›fl›nlar›n› daha çok yans›t›rlar. Gelin bunun nas›l oldu¤unu bir deneyle keflfedelim.

er l e em

z

al M i l rek

Ge

48

i li ik k n i s e flifle koyu r a d o iri ‹ki s ç›k, b a Biri n › o bas l a m b a sa l a M

Bilim Çocuk

ocakevde

11/7/05

13:48

Page 2

,

Haydi Baslayalım

1

2

A¤›zlar›na balon tak›l› flifleleri güneflli bir yere koyun.

Balonlar› soda fliflelerinin a¤z›na tak›n.

3

Deneyi kapal› ortamda yap›yorsan›z masa lambas› da kullanabilirsiniz. Yar›m saat aral›klarla balonlar› gözlemleyin.

Neler oluyor? fiifleleri günefl alt›nda yeteri kadar bekletirseniz en çok siyah renkli balonun fliflti¤ini göreceksiniz.

4

Peki bu nas›l olur? Is›nan hava genleflir, yani bofllukta daha çok yer kaplar. Siyah renkli balon günefl ›fl›nlar›n› daha çok emer. Bu da fliflenin içindeki havan›n daha çok genleflmesine neden olur. Bu durumda, beyaz renkli balonun günefl ›fl›nlar›n› yans›tt›¤› için daha az fliflti¤ini tahmin edebilirsiniz.

eflil k›rm›z› ve y , r, r› a s i, v a m ›fl›¤› emiyo r le k n re i Bu deneyi g . Han da deneyin a rl . la n lo a b özlemleyin g r o ›y ›t s n a hangileri y

Tu¤ba Can Kaynak http://www.col-ed.org/cur/sci/sci106.txt

Bilim Çocuk

49

gokyuzu2

12/7/05

18:38

Page 1

Gezegenler Temmuz ay›n›n ortalar›nda Satürn ve Venüs saat 21:20 civar›nda bat›yor.

Sonraki günlerde Satürn ve Venüs’ü gözlemek zor olacak çünkü Günefl’le birlikte batacaklar.

Gökyüzünde gözleyebilece¤imiz di¤er gezegen Jüpiter.

Jüpiter, Günefl batt›ktan sonra Güney yönüne bakt›¤›m›zda gördü¤ümüz en parlak gökcismi. Yerini bulmak ve gözlemek çok kolay.

A¤ustos ay›n›n ortalar›nda do¤u ufkuna bakt›¤›m›zda Mars gezegenini görebiliriz. Ancak biraz geç yatmam›z gerekecek. Çünkü Mars, gece yar›s› do¤uyor.

Perseid Göktafl› Ya¤muru A¤ustos ay›nda amatör gökbilimcilerin izlemekten zevk ald›¤› önemli bir gök olay› var: Perseid Göktafl› Ya¤muru. Bu y›l Perseid Göktafl› Ya¤muru 23 Temmuz – 22 A¤ustos tarihleri aras›nda izlenecek. Özellikle 12 - 13 A¤ustos tarihlerinde saatte 60 kadar göktafl›

50

Bilim Çocuk

Yay

Güney Tac›

1 A¤ustos, saat 22.00 görebilirsiniz. Bu tarihlerde Ay, yeniay evresinde olaca¤› için gökyüzünü ayd›nlatmayacak ve göktafl› ya¤murunu rahatl›kla izleyebilece¤iz.

Peki bu göktafl› ya¤muru nas›l olufluyor?

Swift-Tutle adl› bir kuyrukluy›ld›z, Günefl’in

12/7/05

18:38

Page 2

çevresinde dolan›rken tafl ve toz parçalar› b›rak›yor.

Dünya, her y›l bu tarihlerde kuyrukluy›ld›z›n doland›¤› yoldan geçiyor. Biz de bu tafl ve toz parçalar›n›n, atmosferimize girip yanarak geçifllerini gözlemliyoruz.

Göktafllar›, atmosferimize Perseus tak›my›ld›z›n›n do¤aca¤› do¤u ufkundan girecek. Do¤uya do¤ru bakt›¤›m›zda daha çok göktafl› görebiliriz.

Temmuz ve A¤ustos ay›nda gözledi¤imiz en güzel tak›my›ld›zlardan biri Yay tak›my›ld›z›.

Gökyüzünde güney ufku üzerinde yerini hemen bulabiliriz. Yay tak›my›ld›z›n›n biçimi çaydanl›k demli¤ine benziyor.

Geceleri gökyüzüne bakt›¤›m›zda, güneyde Yay tak›my›ld›z›ndan Yaz Üçgeni’ne do¤ru uzanan buluta benzer aç›k renkli bir katman görünür. Bu, Samanyolu Gökadas›’d›r.

Samanyolu Gökadas›, milyonlarca y›ld›zdan oluflur ve Günefl Sistemimiz de bu gökadan›n içinde bulunur. Gökadam›z›n ahtapota benzeyen, y›ld›zlarla dolu kollar› var. Gökyüzünde gördü¤ümüz buluta benzeyen yap› asl›nda gökadam›z›n bir

http://solarsystem.jpl.nasa.gov/multimedia

gokyuzu2

Samanyolu Gökadas›’n›n bir sanatç› taraf›ndan haz›rlanm›fl gerçe¤e benzer görüntüsü. koludur. Biz de Samanyolu’nun baflla bir kolunday›z. Gökyüzüne dikkatli bakarsak Samanyolu’nun en yo¤un k›sm›n›n Yay tak›my›ld›z›n›n bulundu¤u yöne denk geldi¤ini fark ederiz. Yay’a do¤ru bakt›¤›m›zda ayn› zamanda Samanyolu’nun merkezine do¤ru da bakm›fl oluyoruz. Gökadan›n merkezinde daha çok y›ld›z bulundu¤u için bu bölge daha ayd›nl›k görünüyor.

Burcu Parmak

Ay’›n Halleri 22 Temmuz ‹lkdördün

30 Temmuz Dolunay

5 A¤ustos Sondördün

12 A¤ustos Yeniay

Bilim Çocuk

51

bilgisayartemm

12/7/05

19:24

Page 1

Bilgisayar Fare Yerine Bafl›n› Kullan!

Bilgisayar fareleri, bilgisayar kullan›rken en büyük yard›mc›m›z. Ekrandaki imleci fare sayesinde hareket ettiriyor, simgelere farenin tufllar›n› kullanarak t›kl›yoruz. Peki bilgisayar›n›zda kamera varsa, e¤lence için farenizi bir kenara b›rak›p bafl›n›z› kullanmaya ne dersiniz? “Umouse” adl› bir yaz›l›m, bilgisayara ba¤l› bir kamera yard›m›yla bunu yapabilmenizi sa¤l›yor.

Yaz›l›m› yükleyip kendinizi yaz›l›ma uygun biçimde tan›tt›¤›n›zda, fare yerine vücudunuzu oynatarak imleci yönlendirmeye bafllayabiliyorsunuz. Yaz›l›m, elinizle ya da bafl›n›zla yapt›¤›n›z hareketleri t›klama olarak alg›layabiliyor. Örne¤in, simgelere t›klamak için bafl›n›z› hafifçe öne e¤mek ya da parma¤›n›z› sallamak yetiyor.

Yaz›l›m› indirmek için http://larryo.org/work/information/umouse/ index.html adresini ziyaret edebilirsiniz.

uMouse ile bafl›n›z› ya da ellerinizi fare yerine kullanabilirsiniz.

52

Bilim Çocuk

“Havada Gitar Çalmak” Gerçek Oldu!

Bu oyuncak, elinizi havada sallayarak kolayca gitar çalabilmenizi sa¤l›yor.

Bazen gitar çalan birini taklit etmek için, elimizde sanki bir gitar varm›fl da çal›yormufluz gibi parmaklar›m›z› havada gezdiririz ya? ‹flte böyle yaparak havada gitar çalmak mümkün. Tokyo’da düzenlenen oyuncak fuar›nda sergilenen “Air Guitar Pro” adl› oyuncak, t›pk› bir gitar sap›na benziyor. Ancak telleri ve gövdesi yok. Bu oyunca¤› bir elinizde tutup, di¤er elinizi sanki tellere vuruyormufl gibi havada gezdirdi¤inizde gitar sesi ç›k›yor. Sap›ndaki dü¤melerle de gitar›n akorlar›n› ayarlayabiliyorsunuz. Böylece tam 28 ayr› akoru parmaklar›n›z› havada gezdirerek çalabiliyorsunuz. Ayr›nt›l› bilgi almak ve tan›t›m filmini izlemek için http://tinyurl.com/23n626 adresini ziyaret edebilirsiniz.

L e v e n t D a fl k › r a n

soruntemmuz

12/7/05

19:30

Page 1

SSorun So oorun oru ruun

??

?

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köflfleesi Atatürk Bulvar› No:221 Kavakl›dere/06100/Ankara

Satürn’ün halkas›nda durmak mümkün mü?

Beyza Seçkin Çaml›k ‹ÖO/5-E/‹stanbul

Satürn, tümüyle gazlardan oluflur ve çevresinde halkalar› bulunur. Satürn’ün halkalar› çok miktarda buz ve tafl parças›ndan oluflur. Gezegenin çevresinde dönen bu buz ve tafl parçalar› bir kum tanesi kadar küçük olabildikleri gibi, bir otomobil kadar büyük de olabilirler. Satürn, gazlardan olufltu¤u için herhangi bir biçimde üzerinde durmak mümkün de¤ildir. Yine de Satürn’ün çekim kuvvetinin etkisiyle, halkalarla birlikte çevresinde dönmek mümkün olabilir.

Ancak halkalar›n kütlesi çok küçük oldu¤undan, çekim kuvveti üzerlerinde durmam›za olanak sa¤lamaz.

Örümcekler, salyangozlar ve solucanlar neyle beslenir?

Bat›kan Hekimler

Plevne ‹ÖO/5-B/Babaeski/K›rklareli Örümcekler, böcekler ya da di¤er örümceklerle beslenirler.

Salyangozlar, bitkilerin yapraklar› ve meyveleriyle beslenirler.

Solucanlar da toprakta bulunan ve çürümekte olan bitki ve hayvan art›klar›n› yerler.

Zuhal Özer Çizimler: P›nar Büyükgüral

Bilim Çocuk

53

dusuntemmuz

12/7/05

18:55

Page 1

k Düsünere Düsünerek D üüsünerek ssünere ü n er e re r .

Kibrit Çöpleriyle Sihir

Kibrit çöpleriyle yap›lm›fl afla¤›daki flekilden eflit büyüklükte 5 kare elde edebilir misiniz? 4 kibrit çöpünü alma hakk›n›z var.

Küpü Tamamla!

Rakamlarla gösterilen parçalardan hangisi küpün eksik k›sm›n› tamamlar?

54

Bilim Çocuk

Hangi ‹fllem?

Afla¤›daki boflluklara + ve – iflaretlerini do¤ru flekilde yerlefltirin.

7

11

8 = 4

4

8

3 = 9

9 = 2

3 = 6

5 = 11 = 6

dusuntemmuz

12/7/05

18:55

Page 2

Sözcük Avı

Sözcük Av›

Baykal Gölü

Özge’nin Bilezikleri:

Bir tek say›yla bir çift say›n›n toplam› tek say› olaca¤› için rengi mavi olurdu.

Hangi Renk?

B seçene¤i

S›radaki Yüz Hangisi?

Örümcek

Bilin Bakal›m Ben Neyim?

Geçen Sayının Yanıtları

Astronotlar yeni bir araflt›rma için Mars’a gidiyorlar.

Ancak uzay arac›n›n yön bulma sistemi ar›zalanm›fl! Uzay arac›n›n Mars’a ulaflmas›na yard›mc› olur musunuz? Yol boyunca karfl›n›za ç›kan harfleri de toplamay› unutmay›n! Bu harfleri do¤ru flekilde s›ralad›¤›n›zda Günefl Sistemimizin içinde bulundu¤u gökadan›n ad›n› bulacaks›n›z.

B a n u B i n b a fl a r a n T ü y s ü z o ¤ l u

Bilim Çocuk

55

satrantemm

12/7/05

18:59

Page 1

Kulüpler fiampiyonas›’n›n Y›ld›z› baflar›l› olarak 8 Yafl Alt› ‹flte gelece¤in usta Selva A¤un 30 Haziran – 5 Temmuz tarihleri aras›nda Konya’da Selçuk Üniversitesi’nde yap›lan 2007 Türkiye Kulüpler fiampiyonas›, Türkiye ‹fl Bankas› Süper Ligi’ne yükselecek tak›mlar› belirlemek aç›s›ndan sezonun en önemli flampiyonalar›ndan biridir.

Bu flampiyonada Türkiye'nin dört bir yan›ndan gelen satrançç›lar yar›flt›lar. fiampiyonada her yafltan satrançç› vard›. Bu say›m›zda flampiyonan›n en genç satrançç›s› olan ve bir y›ld›z gibi parlayan Selva A¤un'u tan›yacaks›n›z.

Mart 1999 Adapazar› do¤umlu Selva A¤un satranc› yaklafl›k 1,5 y›l önce ö¤rendi. Son bir y›ld›r da antrenörüyle ciddi bir flekilde çal›fl›yor. AntalyaKemer’deki Yafl Gruplar› Türkiye fiampiyonas›'nda

Satranç fiöleni'nde final grubunda oynamaya hak kazand›. Bu yar›flmada da baflar›l› oldu ve 17 - 29 Kas›m 2007 tarihleri aras›nda yine Kemer'de düzenlenecek olan Dünya Yafl Gruplar› fiampiyonas›'nda Türkiye ad›na 8 yafl grubunda yar›flmaya hak kazand›.

Selva A¤un, fiampiyona’daki 930 sporcunun en genciydi ve 16 yafl alt› bayanlar yar›flmas›nda yedi oyunda befl puan ald›. 12 yafl alt› k›zlar grubunda Türkiye fiampiyonu olan Ayça Fatma Durmaz'a karfl› bafla bafl bir oyun sergiledi ve onunla berabere kald›.

oyuncusunun fiampiyona’da oynad›¤› bir oyun!

Selva A¤un (Bilecik Artema Spor Kulübü) – Ayça Fatma Durmaz (Antalya Deniz Gençlik Spor Kulübü) 1.e4 c5 2.Af3 d6 3.Ac3 Af6 4.d4 cxd4 5.Axd4 a6 6.Fe2 e6 7.0–0 Fe7 8.Fe3 0–0 9.Vd3 b5 10.Ff3 Abd7 11.e5 Axe5 12.Ve2 Axf3+ 13.Vxf3 d5 14.Vg3 fih8 15.Ac6 Vd6 16.Axe7 Vxe7 17.Kfe1 Fb7 18.Kad1 Kac8 19.Fg5 h6 20.Ff4 Vd7 21.Fe5 Vd8 22.Ae4 Kxc2 23.f3 Kg8 24.Ad6 Vd7 25.Ae4 Axe4 26.Kxe4 f6 27.Fc3 e5 28.Kh4 d4 29.Fd2 g5 30.Kxh6+ fig7 31.Fxg5 Fd5 32.Vh4 fif8 33.Kxf6+ Ff7 34.Vh7 Kxg5 35.Vxc2 Va7 36.Vc8+ fig7 37.Kxa6 Ve7 38.h4 Kg3 39.Vc1 Vxh4 40.Kd2 Vh3 41.Vc7 Vf5 42.fif2 Kxg2+ 43.fixg2 Vg5+ 44.fif1 Vxd2 45.Vxe5+ fih7 46.Vf5+ fig8 47.Ka7 Vd1+ 48.fif2 Vd2+ 49.fig3 Ve1+ 50.fig4 Fe6 51.Ka8+ fig7 52.Ka7+ fig08 53.Ka8+ fig7 54.Ka7+ fih8 55.Ka8+ ve oyun berabere sonuçland› ?–? .

Ziya Ahmedov

56

Bilim Çocuk

temmektup

12/7/05

11:49

Page 1

Mektup Sevgili Bilim Çocuk, Merhaba,

Ben okulum uzun Foto¤rafç›l› k Kulübü üye siyim. ‹ngilizce ö¤ re tm enimiz Seviye Me rih önderli¤ in d e çeflitli yerle geziler düz re enliyor, foto ¤ ra f ç e kiyoruz. Bu foto¤raf›m ›z, Band›rm a a rk eoloji Müzesi’ne yapt›¤›m›z g e zide çekilm Bilim Çocu iflti. k dergisini ö ¤ re tm enimiz her getiriyor; b ay iz de okuy o ru z. Derginiz güzel. Bu g çok üzel dergi iç in b e n ve arkadafllar› m çok tefle kkür ederiz .

Sinem kü Band›rma Ti bra caret Odas› ‹ÖO/5-A/Ban

fi e n

d›rma

Biz Narl›ca ‹ÖO 4-A s›n›f› ö¤rencileriyiz. Çok güzel ve anlay›fll› bir ö¤retmenimiz var. Bilim Çocuk dergisini çok sevdi¤imiz için ö¤retmenimiz her ay bize getiriyor. S›rayla okuyoruz. Her hafta e¤lenceli etkinlikler yap›yoruz. Bilim Çocuk Kartlar›’n› zevkle inceliyoruz. Yeni say›n›n ç›kmas›n› sab›rs›zl›kla bekliyoruz. Böyle bir dergi ç›kard›¤›n›z için size çok teflekkür ederiz. S›n›fça küresel ›s›nmayla ilgili önlemler al›yoruz.

S›n›f›m›zda elektri¤i çok dikkatli kullan›yoruz.

Küresel ›s›nmayla ilgili etkinlikler yap›p duvar panolar› haz›rl›yoruz. Derginizde de küresel ›s›nmadan söz etmenizi istiyoruz. Bu sayede dergiyi okuyanlar küresel ›s›nma hakk›nda daha fazla bilgi sahibi olurlar. Sevgilerimizle Narl›ca ‹ÖO 4-A s›n›f› ö¤rencileri

Orhangazi/Bursa

Merhaba Bilim Çocuk, Sekiz ayd›r Bilim Çocuk’u severek okuyorum. ‹çindeki bilgiler, araflt›rmalar, deneyler, k›sacas› Bilim Çocuk’un içindeki her fley çok ilgimi çekiyor. Dergilerimi biriktiriyorum; çünkü iflledi¤imiz konularla ilgili bilgiler derslerime çok yard›mc› oluyor.

Bu bilgileri s›n›fta arkadafllar›mla paylafl›yorum. Bilim Çocuk dergisini ald›¤›m için çok mutluyum. Sekiz ay boyunca beni bilgilendirdi¤iniz için teflekkürler. Yaz tatilinde s›k›lmamak için hep sizin önerilerinizi uygulay›p Bilim Çocuk okuyaca¤›m. fi e v v a l E l a E r o ¤ l u

Te¤men Kalmaz ‹ÖO/5-A/Ankara

Adres: TÜB‹TAK, Bilim Çocuk Dergisi Sorun Söyleyelim Köflfleesi Atatürk Bulvar› No:221/Kavakl›dere/06100/Ankara

k Çocuk, k olara il i m i iz l i in B g a er irdim. D Merhab it b › ›f ›n s k

e Ben 5. ama p ›m t ay›nda ›fl n lm a a is N a ›l›nd i¤imiz z 2005 y . Geçt m. Bira ›m t ü ›fl d r m ö a m ag . okuya fllar›md nlad›m a a d u a k n r u izi a . ldu¤ dergin ürdüm güzel o d r k ü s o ç ca › hep almay kar›flt›r›n a d r tüm e kada üzere k a Bugün lm yr›ca B‹TAK o rum. A Ü o T iy a d t fl e ür Ba da teflekk da. Ar a r a la m n a a a çal›fl ar. On ve bab v a im fl ›m r flla arde . Tüm a bir k arkada d ›n fl ca¤›m a y la 5 a , ” 1 inik ad›nda r... erakl› M M “ e sevgile a ünc r y la ü r y u ü k b e ok l Küçü r›n›za v a k ‹ d i takya/Hatay la fl n a B a fl ›f/An çal› /5. er ‹ÖO

Sümerl

s›n

temmuz07

12/7/05

15:43

Page 60

Kübra Bilgin

Bo¤aziçi ‹ÖO/4-A

emir K ü b r a A k d O/4-A

‹Ö Ertu¤rul Pilatin fiehit Te¤men

Naim Durmaz

Hac› Halil Köyü ‹ÖO/3-A/Horozon/Erzurum

Bahar Deniz

Ö¤retmen Selma Akay ‹ÖO/5-A/Yakac›k/‹stanbul

Faruk Koraran

Günebakan ‹ÖO/2-A/Ka¤›thane/‹stanbul

Tu¤ba Koyuncu

Emmiler ‹ÖO/3-A/Gülflehir/Nevflehir

58

Bilim Çocuk

Akçasu Birleflti rilmifl

S›n›fl› ‹ÖO/‹sk ilip/Ço

rum

temmuz07

12/7/05

15:43

Page 61

Esra Yard›mc›

Çokören Sat›lm›fl Y›lmaz ‹ÖO/Polatl›/Ankara

Çok Güzel Olur Esra Çelik

as çlü ‹ÖO/7-B/Siv Vali Ayd›n Gü

Çevre ve hava hiç krilenmese, Yeflillik hiç tükenmese, Uçan kufllar küsmese, Çok güzel olur.

Hatice Türe

Dereköy ‹ÖO/Samsun

Denizlerde bal›klar tükenmese, A¤açlar hep çiçek açsa, ‹nsanlar yalan söylemese, Çok güzel olur.

Burcu Ilgaz

Yavuztürk ‹ÖO/5-D Üsküdar/‹stanbul

Seda Cingöz Ahmet Can Kocab›y›k

Orhan Sinan Hamzao¤lu ‹ÖO/‹stanbul

Esma K›l›ç

Ahmet Nuri Özsoy ‹ÖO/Denizli

rlefltirilmifl Faraflderesi Bi

azo¤lu A h i z e r Y › l mrk›flla/Sivas A/fia S›n›fl› ‹ÖO/3-

Adres

an H i l a l E r d o ¤Mufl

n›k ‹ÖO/3-A/ 125. Y›l Bula

M e r t c a n Ö z t a fl

T.E.K ‹ÖO/Lüleburgaz/K›rklareli

TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi/ Sizden Gelenler Köflesi/ Atatürk Bulvar›/ No:221/06100/ Kavakl›dere/Ankara

isi erg

D uk Çocuk Bilim Çoc

m Bili

59

martbuket

12/7/05

11:57

Page 1

martbuket

12/7/05

11:57

Page 2

kitap

12/7/05

12:00

Page 1

YYeni Ye enii B Bir Bi Uzay

Ç›kartma Kitab› Martin Mobberly Çeviri: Filiz Emre Resimleyen: Stephen Sweet ve Rob Jakeway Türkiye ‹fl Bankas› Yay›nlar› ‹nsan›n uzay› keflfedifl serüvenini merak edenlerin sevece¤i bir kitapla karfl›n›zday›z. Ay’a ilk ayak bas›fl, roketler, uzay araçlar›, uzaya ilk ç›kan insanlar, uydular, uzay istasyonu gibi konular ilginizi çekiyorsa bu kitap tam size göre!

Kitab›n, çocuklar›n çok sevece¤i bir özelli¤i daha var. Ortas›nda kitapta sözü edilen konularla ilgili ç›kartmalar bulunuyor. Kitab› okurken bu ç›kartmalar›n do¤ru yerlerini bulup yap›flt›rman›z gerekiyor. Bu kitab› okumaya bafllad›¤›n›zda ve ç›kartmalar›n› yerlerine yap›flt›rd›¤›n›zda uzay konusunda o kadar çok fley ö¤renmifl olacaks›n›z ki!

s› Uzay Macera z bir 100 y›l a m ›l n a in r a d Ne ka ! ‹lk uydunun gördü insanl›k an, uzaydaki f›rlat›lmas›nd ve yak bas›l›fl›na insana, Ay’a a yecan verici e H ! e in flf e k Mars’›n lar! zamanlar bun

Zuhal Özer

62

Bilim Çocuk

EKyazi_pro

9/7/5

15:16

Page 1

Günefl’in Enerjisinden Yararlanal›m! Ölçülemeyecek miktarda enerji üreten bir fabrika düflünün. Öyle ki, bu fabrikada üretilen enerji sayesinde gezegenimiz ›s›n›yor ve ayd›nlan›yor.

Gezegenimizdeki yaflam bu enerjiye ba¤l›. Bitkiler, bu enerjiyi kullanarak besin üretiyor ve büyüyorlar. Su döngüsü, rüzgârlar›n oluflmas› hep bu fabrikada üretilen enerji sayesinde gerçeklefliyor. Bu fabrika, bize en yak›n y›ld›z olan Günefl!

Hangi Etkinlikleri Yapabilirim?

Günefl enerjisi ›s› ve ›fl›k üretir. Günefl’in üretti¤i ›s›dan yararlanman›n birçok yolu var. Örne¤in, “günefl balonlar›”. Bu balonlar, 13 mikron (milimetrenin binde biri) kal›nl›¤›ndaki hafif ve siyah polietilenden yap›l›rlar. Çöp torbalar›n›n malzemesi de polietilendir. Bu, ne anlama gelir biliyor musunuz? Siyah renkli çöp torbalar›ndan günefl balonu yap›labilir!

Bu ifl için orta boy, 55 x 60 cm büyüklü¤ünde siyah renkli birkaç çöp torbas›, yap›flt›r›c› bant ve uçurtma ipi kullanabilirsiniz. Torbalar›n alt k›sm›n› kesin.

Böylece ayn› büyüklükte, iki ucu da aç›k çok say›da parça elde edeceksiniz. Bu parçalar› uç uca bantlay›n.

Bantlarken hiç aral›k kalmamas›na dikkat edin. Yoksa balon hava kaç›r›r ve uçmaz.

Daha sonra bafl k›sm›n› da s›k›ca bantlay›n ve bu upuzun balonu fliflirin.

Balon tasar›m› için http://www.solar-balloons.com/types.html adresindeki çizimler size fikir verebilir. Son olarak balonun a¤›z k›sm›na uçurtma ipini ba¤lay›n. Art›k balonunuzu güneflli bir günde deneyebilirsiniz. Peki, günefl balonu nas›l çal›fl›r? Koyu renkli cisimler, aç›k renkli ve parlak olanlara göre günefl ›fl›¤›n› daha çok so¤urur, yani emer. Bu da siyah çöp torbas›ndan yap›lm›fl balonun içindeki havan›n ›s›nmas›n› sa¤lar.

Is›nan hava yükselir. Elbette balonla birlikte!

Günefl balonu

EKyazi_pro

9/7/5

15:16

Page 2

Günefl enerjisi hareket oluflmas›n› da sa¤lar. Bunun nas›l oldu¤unu görmek için kendinize bir “günefl f›r›lda¤›” yapabilirsiniz. Günefl f›r›lda¤› yapmak için bir kavanoz, kibrit çöpü, kalem, dikifl ipli¤i, siyah karton, alüminyum folyo ve yap›flt›r›c› gerekiyor. Siyah kartondan 2,5 x 2,5 cm büyüklü¤ünde dört parça kesin. Bu parçalar›n bir yüzüne alüminyum folyo yap›flt›r›n. Böylece bir yüzü siyah, bir yüzü parlak Günefl f›r›lda¤› parçalar elde edeceksiniz.

Bunlar› birer köflesinden, kibrit çöpününün bir ucuna yak›n olacak flekilde dört yüzüne yap›flt›r›n. Dikkat edin, parlak yüzler birbirine bakmas›n. Kibrit çöpünün di¤er ucuna dikifl ipli¤ini ba¤lay›n. ‹pli¤in di¤er ucunu da kalemin ortas›na ba¤lay›n. ‹pli¤in uzunlu¤unu öyle ayarlay›n ki, kalemi kavanozun üzerine koydu¤unuzda kibrit çöpü kavanozun içinde as›l› kals›n. Günefl f›r›lda¤›n›z haz›r, bunu güneflli bir yere koyun ve bekleyin. F›r›lda¤›n döndü¤ünü göreceksiniz. Koyu renkli cisimlerin günefl ›fl›¤›n› daha çok so¤urdu¤unu hat›rlay›n. Sonuç olarak çarktaki karton parçalar›n›n siyah yüzleri enerjiyi, parlak yüzlerinden daha çok emer. Bu da bas›nç fark› oluflmas›na neden olur ve f›r›lda¤›n dönmesini sa¤lar.

Günefl enerjisi, yaln›z ›s›, ›fl›k, hareket de¤il, ses de üretir. Yanl›fl okumad›n›z.

Günefl enerjisinin ses üretece¤ine inanam›yorsan›z, http://soi.stanford.edu/results/sounds.html adresindeki ses dosyalar›n› dinleyin. Bakal›m, Günefl’in sesini duymak sizi heyecanland›racak m›?

Hangi Kaynaklardan Yararlanabilirim?

TÜB‹TAK Popüler Bilim Kitaplar›’ndan “Enerji ve Güç” ve Yaflad›¤›m›z Gezegen”i okuyabilirsiniz.

EKyazi_pro

9/7/5

15:16

Page 3

Günefl Labirenti Günefl’le ilgili sorular›n yan›tlar›n› labirentte ilerleyerek bulabilirsiniz.

Günefl’in çap› kaç kilometredir?

Günefl ›fl›nlar› kaç dakikada yeryüzüne ulafl›r?

Günefl Dünya’dan kaç kilometre uzakl›ktad›r?

Günefl’in kaç yafl›nda oldu¤u tahmin edilmektedir?

Güneflin yüzeyi kaç santigrat derece s›cakl›ktad›r?

Günefl tutulmas› ülkemizde en son ne zaman gözlemlendi?

Günefl’in çekirde¤i kaç santigrat derece s›cakl›ktad›r?

Günefl’te, saniyede kaç ton hidrojen helyuma dönüflür?

6000

8

06 20

EKyazi_pro

9/7/5

15:16

Page 4

Günefl Arabas› Maketi Yapal›m

A

Aç›k ve koyu yeflil renkli parçalar araban›n koltu¤una aittir.

Bu sayfalardaki parçalar›n tümünü kesin. Sar› çizgilerden katlay›n. Araban›n taban›ndan bafllayarak parçalar› birbirine yap›flt›r›n. Parçalar›n yan›ndaki ipuçlar›ndan ve yandaki foto¤raftan yararlan›n. Ek günefl panellerini araban›n istedi¤iniz bölümlerine yap›flt›rabilirsiniz.

Araban›n bagaj›

Ek günefl paneli

Üst günefl panelini arabaya tutturmak için bu parçay› kullan›n. Bu parçada A ve D harfleriyle gösterilen noktalar› araban›n taban parças›nda A ve D harfleriyle gösterilen noktalara denk getirerek yap›flt›r›n.

Araban›n bagaj›n›n üst bölümü

D Ek günefl paneli

Ek günefl paneli

Üst günefl paneli

9/7/5

15:16

Page 5

Araban›n ön yan yüzeyleri

EKyazi_pro

Ön tekerlek Arka tekerlek

Arka tekerlek

Ön tekerlek Arka tekerlek

Ön tekerlek

Arka tekerlek

Arka tekerlek

A

B

C

B

D

B B

Sa¤daki üçgen biçimli iki parçay› ön tekerle¤i tutturmak amac›yla kullanabilirsiniz. Yap›flt›r›rken ayn› harflerin oldu¤u kenarlar› birbirine denk getirmeye özen gösterin.

C

C

C

Araban›n taban›

Bu parçay› bir kartonun üzerine yap›flt›rd›ktan sonra kesin.

Arka tekerlek

EKyazi_pro

9/7/5

15:16

Page 6

Çevre Dostu Piller Yenilenebilir enerji kaynaklar› gittikçe yayg›nlafl›yor. Günefl pilleri de yenilenebilir enerji kaynaklar›d›r. Afla¤›da geleneksel pil ve günefl pili hakk›nda bilgiler var. Bu bilgileri okuyun ve fleman›n üzerine pillerin farkl› ve ortak özelliklerini yaz›n.

Piller, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüfltürürler. ‹çlerinde çinko, karbon gibi kimyasal maddeler vard›r. Geleneksel piller saat, telefon, radyo gibi ev aletlerinde kullan›l›rlar. Ancak bu pillerin ömürleri k›sad›r. Üstelik kullan›ld›ktan sonra çöpe at›l›rlar. ‹çlerindeki a¤›r metaller nedeniyle çevreye zarar verirler.

Geleneksel pillerin özelliklerini buraya yaz›n.

‹kisinin ortak özelliklerini buraya yaz›n.

Günefl pillerinin özelliklerini buraya yaz›n.

Günefl pilleri, günefl enerjisini elektrik enerjisine dönüfltürürler. Bu piller, yar›iletken maddelerden yap›l›rlar. Günefl pillerinin yüzey alan›, enerji gereksinimine ba¤l› olarak farkl› ölçülerde olur. Bir hesap makinesinin çal›flmas› için günefl pilinin yüzey alan›n›n birkaç santimetrekare olmas› yeterlidir. Bir evin elektrik gereksinimini karfl›lamak içinse çok daha büyük yüzey alan› olan piller kullan›l›r. Günefl pilleri, üzerlerine ›fl›k düfltü¤ü sürece elektrik üretirler.

EKyazi_pro

9/7/5

15:16

Page 7

Günefl Enerjisini “Yakalay›n”!

Günefl enerjisi, neredeyse tükenmez bir enerji kayna¤›. Dünyada bir y›l boyunca kullan›lan enerjiden daha fazlas› yaln›zca bir saat içinde gezegenimize ulafl›r. Bu durumda günefl enerjisinden daha fazla yararlanmal›y›z. Sizden günefl enerjisiyle çal›flan bir ürün tasarlaman›z› istiyoruz. Bu düzene¤i tasarlarken afla¤›daki örnekler fikir verebilir.

Günefl enerjisiyle çal›flfla an saat Günefl enerjisiyle serinleten flfla apka Tasar›m›n›z› buraya çizebilirsiniz.

Günefl enerjisiyle çal›flfla an sokak lambas›

Günefl enerjisiyle ayd›nlatma da yapan koltuk

Günefl arabas›

9/7/5

15:16

Page 8

Günefl Bir fiey “Söylüyor”!

Afla¤›da flifreli bir mesaj var. Bu mesaj›, anahtardan yararlanarak çözebilirsiniz.

b

c

ç

d

e

f

g

¤

h

›

i

j

k

l

m

n

o

ö

p

r

s

fl

t

u

ü

v

y

z

0 600

Günefl Labirenti

20

06

a

Günefl Bir fifieey “Söylüyor”!

Benim çok enerjim var.

Enerjimden yararlan›n.

Yan›tlar

EKyazi_pro

8

Haz›rlayan: Tu¤ba Can Çizimler: P›nar Büyükgüral