Roman Breitenwald (1911–1985)
Roman Breitenwald (1911–1985)
Malarstwo i rysunek
W plenerze – Zarogów
W Zarogowie przy kartach
Roman Breitenwald obrazował w swej twórczości uroki ziemi miechowskiej, z którą był związany miejscem zamieszkania. Na jego obrazach znalazł odbicie folklor tej ziemi, targi, wesela chłopskie, sanny, powroty z miasta, ekwipaże. W licznych scenach rodzajowych, uzupełnionych swojskim pejzażem, malowanych olejno na płótnie, rzadziej akwarelą, nieodmiennie główną rolę grał koń. Artysta przedstawiał z zamiłowaniem i wielką biegłością zarówno chłopskie szkapy, konie pociągowe, jak i szlachetne rumaki, czasem w stylu Kossakowskim, co zjednywało mu licznych zwolenników. O dobrze namalowanego konia coraz trudniej. Współcześni artyści stronią jakby od tego tematu. Miłośnicy tego szlachetnego zwierzęcia sięgają więc coraz chętniej po „koniarzy” z ostatnich lat: Eugeniusza Gepperta, Ludwika Maciąga, Kazimierza Szemiotha i… Breitenwalda. Witold Bieńkowski, „Dziennik Zachodni”, nr 44, 21–22.02.1998
Roman Breitenwald z żoną Jadwigą wraz z dziećmi: Marią, Magdaleną i Michałem
Artysta w pracowni przy sztaludze
Roman Breitenwald – artysta odkrywany na nowo Minęła setna rocznica urodzin Romana Breitenwalda, artysty malarza związanego przez długie, powojenne lata z Miechowem. Roman Breitenwald urodził się 4 stycznia 1911 r. w Piotrkowie Trybunalskim. Był synem Michała i Stanisławy z Kotowskich. Zmarł 1 marca 1985 r. w Miechowie. W czasie I wojny światowej przebywał w Rosji, a wczesną młodość spędził w Bydgoszczy, gdzie ukończył gimnazjum. Po wojnie jego ojciec pracował tam jako wyższy urzędnik kolejowy. Studia artystyczne odbywał początkowo w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu pod kierunkiem profesorów: Karola Zyndrama Maszkowskiego (późniejszego profesora rysunku w ASP w Krakowie) i Bronisława Bartla. Następnie studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u profesorów: Władysława Jarockiego, Teodora Axentowicza i Józefa Mehoffera. Po ukończeniu ASP w 1936 r. mieszkał w Warszawie, utrzymując kontakt z Grupą Zachęta.
Istotną rolę w kształtowaniu się osobowości twórczej Romana Breitenwalda odegrali jednak nie tylko jego bezpośredni mistrzowie, ale wielka tradycja polskiego malarstwa XIX-wiecznego, ukształtowana w zakresie tematyki batalistycznej i rodzajowej przez P. Norblina, J. Kossaka, J. Chełmońskiego i J. Brandta. Ponadto dla Breitenwalda rolę szczególną w tym zakresie spełnił jego wuj – Jan Kotowski, artysta malarz urodzony w 1885 r., kontynuujący tradycję XIX-wiecznego malarstwa koni, chłopskich wozów, małomiasteczkowych targów. Z wymienionego kręgu artystycznego czerpał R. Breitenwald analogie tematyczne i ogólnie rozumiany realizm formalny. Idealizowane widzenie przeszłości i współczesności (z czasów młodości artysty) kierowało go w stronę malarstwa rodzajowego, w którym szczególna rola przypadła koniowi i jeźdźcowi, a więc scenom polowań i kuligów oraz z życia dworków szlacheckich. Znalazły się tu liczne sceny wiejskie, np. chłopskie wesela z nowożeńcami i kapelami, pędzącymi na brykach, a także sceny małomiasteczkowe z karczmami i targami koni, często z udziałem żydowskich kupców. Te pozorne anachroniczne w XX w. tematy obrazów oparte były na rzetelnych rysunkowych i olejnych studiach z natury. Konie malował w majątku swej siostry Janiny Rudzkiej w Zarogowie koło Miechowa, a także w Daszewie (pow. grójecki), gdzie zamieszkiwał jego wuj Jan Kotowski.
Artysta w gronie profesorów i studentów ASP w Krakowie
Studia nad krajobrazem małych miasteczek i pejzażem Kielecczyzny, ziemi miechowskiej i ziemi krakowskiej prowadził w czasie plenerowych wędrówek o różnych porach roku, zwracając szczególną uwagę na charakterystyczne postaci i sceny rodzajowe rozgrywające się w czasie jarmarków i targów. Te wyprawy malarskie w teren odbywał najczęściej wspólnie z Janem Kotowskim i Stanisławem Bagieńskim, członkami grupy malarskiej Pro Arte, jednego z najstarszych stowarzyszeń artystycznych dwudziestolecia międzywojen-
Akt, 1934, olej, 93 x 62 cm
nego, związanego z Zachętą. Współpraca z twórcami tej grupy, konserwatywnymi pod względem ideowym i formalnym, zaważyła na całej twórczości Romana Breitenwalda. Z perspektywy XXI wieku twórczość Breitenwalda zyskuje walor dokumentu epoki, która przeminęła bezpowrotnie. Choć świat przedstawiany w jego obrazach i szkicach, widziany przez specyficzny pryzmat tradycji, przecież istniał rzeczywiście. Dziś w czasach dżinsów i tiszertów, samochodów, dyskotek oraz marketów nie ma już konnych zaprzęgów z wozami i saniami, chłopów ubranych w kożuchy i baranice na głowie, wiejskich kapel, muzykantów i jarmarcznych handlarzy. Swoje obrazy, tworzone techniką olejną, zaczął wystawiać przed II wojną światową, uczestnicząc w Salonie Wiosennym TPSP we Lwowie w 1936 r. i Salonie Jesiennym Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w 1938 r. Po II wojnie światowej osiadł na stałe w Miechowie, pracując przez wiele lat jako pedagog w szkolnictwie. Z małżeństwa z Jadwigą Dziekońską (zm. 1973) miał troje dzieci: córki Marię i Magdalenę oraz syna Michała. Mimo trudnych warunków bytowych uprawiał stale malarstwo. Od 1945 r. był członkiem rzeczywistym Krakowskiego Oddziału ZPAP. W okresie powojennym artysta sporadycznie próbował aktualizować sceny batalistyczne, nawiązując
Berlinki na Brdzie, 1947, olej, 30 x 42 cm
Powóz przed dworem, 1942, rysunek, 55 x 85 cm
do wydarzeń minionej wojny. Generalnie pozostał jednak wierny historycznej tematyce rodzajowej, w której główną rolę odgrywa koń. Było to nostalgiczne przywoływanie obrazu minionego świata. Wobec powszechnej fascynacji nowoczesnością nie zyskiwało to początkowo artyście popularności. Sytuacja zmieniła się, gdy na nowo odczytano urok sztuki XIX stulecia. Wobec oczywistych odwoływań się Breitenwalda do malarstwa tego okresu obrazy jego zaczęły być poszukiwane i gromadzone w zbiorach państwowych (m.in. Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie, Rady Państwa) oraz kolekcjach prywatnych krajowych i zagranicznych. Artysta brał udział w wystawach, m.in. w Salonie Zimowym w Krakowie 1947, Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki – Warszawa 1958, wystawie Polskie Dzieło Plastyczne w XV-lecie PRL – Warszawa 1959, Dorocznym Salonie Malarstwa Krakowskiego – Kraków 1976, a przede wszystkim w ogólnopolskich wystawach Grupy Zachęta (Warszawa–Kraków) od 1957 r. do końca twórczej aktywności. Wystawiał również za granicą: w Kijowie, Moskwie, Budapeszcie, Sztokholmie i Chicago. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Tworzył do ostatnich chwil swego życia. Z jego odejściem skończył się autentyczny rozdział polskiego malarstwa rodzajowo-batalistycznego, zapoczątkowanego w Polsce w XIX stuleciu. Twórczość Romana Breitenwalda przypomniała retrospektywna wystawa jego dzieł, o charakterze
monograficznym, zorganizowana przez BWA w Miechowie z okazji 100-lecia urodzin artysty. Na przełomie 2011 i 2012 r., w Galerii BWA „U Jaksy”, zlokalizowanej w średniowiecznych piwnicach miechowskiego klasztoru Bożogrobców, eksponowanych było kilkadziesiąt prac Breitenwalda, z różnych okresów jego życia. Dzieła te, pochodzące z kilku kolekcji (w tym ze zbiorów rodzinnych), dobrze, choć wyrywkowo, ilustrowały szerokie możliwości twórcze artysty. Obok świetnego, wysmakowanego kolorystycznie pejzażu miejskiego z widokiem Bydgoszczy, przedstawionej od strony rzeki Brdy (z okresu międzywojennego), i śmiało malowanych portretów z tego samego czasu, eksponowane były obrazy batalistyczne z okresu II wojny światowej, w tym rzadko spotykane sceny z kampanii wrześniowej 1939 r. Znaczną część wystawy zajmowały studia i sceny rodzajowe z przedstawieniami koni, wyznaczające główny nurt twórczości R. Breitenwalda. Zebrane prace pozwoliły również na prześledzenie ewolucji kolorystycznej dzieł artysty, która objawiła się rozjaśnieniem palety w okresie powojennym. Wystawa, choć różnorodna i wcale bogata, uświadomiła potrzebę opracowania pełnego katalogu dzieł Romana Breitenwalda i celowość poświęconej mu monograficznej publikacji, która byłaby trwałym udokumentowaniem jego miejsca w sztuce polskiej. Zbigniew Beiersdorf
Polowanie z hartami, 1938, olej, 30 x 48 cm
Spotkanie z dziedzicem, 1941, olej
Pejzaż z sosną, 1936, olej, 40 x 30 cm
Pejzaż z Daszewa, 1937, olej, 20 x 35 cm
Brzoza, 1937, olej, 38 x 20 cm
Koń przy wozie, 1947, olej
Studium jeźdźca, 1952, rysunek
Sanna, 1937, olej, 74 x 115 cm Zima, 1935, olej, 30 x 53 cm J贸zef Saski, 1935, olej, 51 x 30 cm Kazimierz Saski, 1935, olej, 70 x 50 cm
Zima, olej, 29 x 52 cm
W galopie, 1957, olej, 23 x 26 cm
Postój cygański, 1966, olej, 60 x 80 cm
Przy ognisku, 1976, olej, 50 x 70 cm (wł. Muzeum Okręgowego w Tarnowie)
Tabor cygański, 1935, olej, 60 x 80 cm
Bez tytułu, 1974, olej, 30 x 40 cm U wodopoju, 1974, olej, 40 x 50 cm
Partyzanci, 1950, olej, 100 x 89 cm Patrol, 1944, olej, 84 x 54 cm
Powrót z jarmarku, 1953, olej, 47 x 99 cm
Zmierzch, 1969, olej, 32 x 59 cm
Zima w mieście, olej, 49 x 44 cm
Droga przez las, 1968, olej, 59 x 53 cm
Scena z polowania, olej, 41 x 59 cm
Powr贸t z polowania, 1967, olej
Zima na wsi, olej, 39 x 69 cm
Koniec drogi, olej, 40 x 65 cm
W deszczowy dzień, 1970, olej
Powr贸t z chederu, 1977, olej, 69 x 50 cm
Miechowskie wesele, 1969, olej
Mały Rynek w Miechowie, 1965, olej
DyliĹźans pocztowy, olej, 70 x 100 cm
Odpoczynek przy Ĺźniwach, olej, 56 x 80 cm
Pod Racławicami, olej, 94 x 134 cm
Bartosz Głowacki, olej, 78 x 158 cm
Starcie chłopów z granatową policją w Racławicach w kwietniu 1937, olej, 60 x 80 cm
Krakus, olej, 39 x 30 cm
Na stepie, olej, 68,5 x 88,5 cm
Kirasjer, olej, 40 x 45 cm
Klęska 1939, 1940, olej, 65 x 99 cm Chrystus ukrzyżowany, 1940, olej, 52 x 37 cm
W Akademii, 1938, akwarela
W贸jt, 1937, akwarela Spotkanie z 呕ydem, 1938, akwarela
Koń łykawy, 1977, olej, 57 x 76 cm
Bez tytułu, 1937, akwarela
Muzykanci, 1940, akwarela
Trębacz, 1944, akwarela
Wiatrak, 1938, akwarela, 23 x 15 cm Studium, 1937, akwarela, 12 x 15 cm Chłopka w czerwonej chuście, 1937, akwarela, 26 x 16 cm
Edukacja, 1944, akwarela Odpoczynek, 1944, akwarela
Scena z jarmarku, 1937, akwarela, 14,5 x 20 cm
Kozak na koniu, 1976, olej, 29 x 40 cm
Studium, 1936, akwarela
Bez tytułu, 1938, akwarela
Dziad, 1937, ołówek, 70 x 47 cm Kozak, 1941, technika mieszana, 37 x 18 cm
Bez tytułu, 1951, ołówek
Handlarz krów z Charsznicy, 1936, ołówek
Ostrzenie kosy, ołówek
Bez tytułu, ołówek Żyd z gęsią, 1940, ołówek
Sprzedawanie konia, 1932, ołówek (wł. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa)
Bez tytułu, ołówek
Modlitwa, ołówek
Powrót z polowania, olej, 73 x 130 cm Na okładce – Powracający patrol, olej, 36 x 39 cm Na okładce – Miechów, 1933, olej
„U
JAKSY” W M
GAL
WIE
ZN
YS
C
W
ISBN: 978-83-932874-4-4
O
Wydawca: Biuro Wystaw Artystycznych „U Jaksy” w Miechowie Adres: Plac Kościuszki 3a, 32-200 Miechów, tel./fax: 41 383 07 95 strona www: http://u-jaksy.miech.pl, e-mail: u.jaksy@gmail.com Opracowanie merytoryczne: Krystyna Olchawa, Paweł Olchawa, Michał Breitenwald Opracowanie graficzne: Paweł Olchawa Druk: Drukarnia SKLENIARZ, ul. Lea 118, 30-133 Kraków
YC H
BIU R
Nie do wszystkich prac udało się ustalić ich wymiary i rok powstania.
I
HO
ER
I
A
EC
W albumie wykorzystano zdjęcia i reprodukcje z archiwum Michała Breitenwalda oraz fotografie obrazów, które wykonali: Jan Kotowski, Kazimierz Olchawa, Paweł Olchawa
TA
W AR TY S
TY
Album dofinansowano ze środków Gminy i Miasta Miechów