Ow 1 22 by OnderwegOnline

www.onderwegonline.nl

#22  28 november 2015

Onder

e Inspirarti voo n te reisgeno

‘Hèhè, eindelijk zondag...’ THEMA: DE ZONDAG ANNO 2015 12 STEFAN PAAS ‘OP ZONDAG KIJK JE ALS HET WARE AL NAAR DE NIEUWE WERELD’ > 16 RUST DE BLIJVENDE LES VAN DE SABBAT > 20 ZONDAGSBESTEDING DRIE GENERATIES IN GESPREK > EN VEEL MEER...

 Inhoud Thema 12 interview

Stefan Paas over de zondag anno 2015

Dr. Stefan Paas, hoogleraar missiologie in Amsterdam en Kampen, is een man van vergezichten. ‘Op zondag kijk je als het ware al naar de nieuwe wereld’, is zo’n vergezicht. In gesprek met OnderWeg geeft hij zijn visie op het vieren van de zondag anno 2015.

08 opi nie

Terug naar de kern: samen voor Gods aangezicht staan

16 opinie

De blijvende les van de sabbat

Als christenen vieren we de opstanding van onze Heer

De afgelopen 25 jaar lijkt de blijdschap in het naar de kerk

Jezus Christus op de eerste dag van de week. De zondag

gaan langzaam maar zeker afgenomen te zijn. In ieder

is dus geen sabbat. Wel komt de betekenis van de sabbat

geval als je de mate van blijdschap mag afleiden uit de

in Christus nieuw naar ons toe. Een bezinning van Bas

frequentie van het kerkbezoek. Begrijpen we waar deze

Luiten op de rustdag.

veranderingen mee te maken hebben? Welke waardering kunnen we aan deze veranderingen geven? En welke nieuwe of herontdekte inzichten geeft dat?

06 P RAKTIJKLOKAAL

Schepping – evolutie

Heeft God de wereld in zes dagen geschapen? Of kun

28 MISSIONAIR

Huisgenoten uit alle windstreken In Utrecht is de geloofsgemeenschap Huis van Vrede in

je als christen rustig geloven dat God een stofje maakte

de wijk Kanaleneiland kortgeleden geïnstitueerd als een

waar alles in zat en dat zich volgens de evolutietheorie

zelfstandige gemeente die deel uitmaakt van het GKv-

in 13,7 miljard jaren ontwikkeld heeft tot het heelal zoals

kerkverband. Huis van Vrede is een multiculturele en

dat er nu is? De GKv Assen (Peelo) heeft professor Chris

missionaire gemeente met bezoekers van meer dan tien

Kruse uitgenodigd om in twee avonden op deze vragen

verschillende nationaliteiten. ‘We worden een steeds

in te gaan. De kerkenraad waarschuwde vooraf: als je

hechtere familie, waarin de Bijbel wordt gelezen en Jezus

hersens hebt, zullen die zo nu en dan kraken.

wordt geleefd.’

30 JEUGDWERK

24 lied

Vrijheid van het Woord

Matthijs Haak, Ria Borkent en Peter Sneep bieden de

Wees als jeugdleider bevrijd van zekerheid

Goed jeugdwerk sluit aan bij de actuele (jongeren)cul-

kerken een lied aan om te zingen bij extremistisch

tuur en de specifieke ontwikkelingsfase van de deel-

geweld: ‘Vrijheid van het Woord’. Een lied om onze

nemers. In voorgaande afleveringen hebben we inzicht

aandacht op de Heer te richten en in vertrouwen te

gegeven in de ontwikkeling van tieners en jongeren

blijven leven.

van diverse leeftijden, zodat het jeugdwerk beter op de verschillende groepen afgestemd kan worden. De serie wordt afgesloten met een bijdrage over degene die het jeugdwerk uitvoert: de jeugdleider.

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Thema

Zondagsherinneringen

eze OnderWeg gaat over de zondag: waarom geeft God die dag en hoe vier je die? Mijn zondagsherinneringen zijn tamelijk vaag. Mijn

broers en zussen en mijn kinderen herinneren zich veel meer. Iets lekkers bij de koffie, draadjesvlees met stoofpeertjes, oma’s soep (al op zaterdag gemaakt), vla met Haagse bluf, lang natafelen, gesprekken over van alles en nog wat, vrienden en vriendinnen over de vloer, schaken,

20 DRIEGENERATIEGESPREK

‘Lezen mocht wel, maar breien dan weer niet’ Laat drie generaties praten over kerkgang en

tafeltennis, monopoly, voetballen, boswandelingen. Ik hoorde eigenlijk nauwelijks negatieve herinneringen. Hoewel... Niks mogen kopen (ook niet in de vakantie), geen tv-kijken (behalve het WK/EK schaatsen, volgens mijn kinderen), stiekem naar Langs de lijn of KRO’s Lief-

zondagsbesteding en er ontstaat vanzelf een geanimeerd

deslijn luisteren, ondanks het verbod toch huiswerk

gesprek, waarin de vertegenwoordiger van de jongste

maken (‘die stomme repetities altijd op maandag’).

generatie soms met verbaasde blikken aanhoort hoe het er

De zondagmiddagen bleken mijn kinderen saai te vinden.

vroeger aan toeging op zondag. ‘Mocht je zelfs niet breien?!’

‘Mamma ging naar bed en jij zat in je stoel te slapen.’ En

Een gesprek over wel of niet ijsjes kopen, de macht der

natuurlijk, geen discussie: twee keer naar de kerk. In het

gewoonte en de zondag als een werkelijke feestdag om op

begin in ‘zondagse kleren’, later in ‘wat je zelf aan wilde’,

adem te komen.

herinneren mijn dochters zich. Anno 2015 is er veel veranderd in de zondagsbesteding. Op Facebook zie ik hoe broers en zussen uit de kerk na de ochtenddienst hun zondag invullen: de natuur in, naar een museum, een sportwedstrijd bezoeken, eten in een

En verder: 05 In beeld 14 Redactioneel

restaurant. De tweede dienst wordt in onze gemeente heel matig bezocht en is elders bij gebrek aan deelnemers al afgeschaft. En in alle eerlijkheid: ik vertrek zelf graag op zondag met vakantie (lekker rustig onderweg) en kijk onbekommerder tv dan vroeger.

19 Nieuws

De zondag verandert. Midden in die realiteit, en niet

19 Colofon

deze OnderWeg gemaakt. Met bijdragen over de zon-

26 Woordzoeker

oorzaken van de veranderingen rond de zondag en de

28 Column Joost Smit 30 Trefpunt

vanuit een nostalgisch terugverlangen naar vroeger, is dagservaringen van drie generaties NGK’ers uit Ede, de vraag wat de zondag vanuit Bijbels perspectief nu eigenlijk kenmerkt. Om een paar eyeopeners te noemen: ‘Op zondag kijk je als het ware al naar de nieuwe wereld.’

34 Wandelen met God

En: ‘Vier dat God ons met

35 Column Maarten Verkerk

en de vrijheid schenkt.’

liefde de aarde, het leven Lezen dus, deze OnderWeg. Een prima zondagsbeste-

www.onderwegonline.nl

ding.

facebook.com/onderwegonline twitter.com/onderwegline

Ad de Boer, hoofdredacteur OnderWeg

(beeld voorkant Vadim Georgiev /Shutterstock) 3

Nieuws NGK volgt rapport ambt en homoseksualiteit niet

Ad de Boer (Voorthuizen/Barneveld) stemde de commissie toe

Het lijkt onwaarschijnlijk dat de Landelijke Vergadering van de

eigen scheppingsorde, maar vond dat het rapport gaandeweg

NGK het in de vrijheid van de kerken zal laten om gemeentele-

‘aan de gebrokenheid voorbij raakt’ en de bocht neemt van ho-

den met een homoseksuele relatie ouderling of diaken te laten

moseksuele relaties als ‘het kleinere kwaad’ naar ‘het kleinere

worden. Op de LV-zitting van 21 november klonk waardering

goed’.

voor het rapport van de commissie Ambt en homoseksualiteit,

Andere afgevaardigden signaleerden dat met het commis-

dat God ter wille van kwetsbare mensen soms afwijkt van zijn

waarin de commissiemeerderheid dat bepleit (‘geen vrijzinnig

sierapport ook het homohuwelijk te verdedigen valt en open-

verhaal, maar een eerlijke zoektocht naar wat God rond homo-

stelling van het predikantschap voor homo’s met een relatie

seksualiteit vandaag van ons vraagt’), maar ook kritiek.

in beeld komt. Het deel over het ambt werd als ‘mager’ gety-

Vooral op de manier waarop het rapport vanuit de duidelijke

peerd. Verder werd gewaarschuwd om geen nieuwe barrière te

‘neeteksten’ in de Bijbel via een hermeneutische brug tot een

leggen op het pad van hereniging met de GKv en vorming van

ruimhartig en principieel ja tegen homoseksuele relaties komt,

een Gereformeerde Theologische Universiteit.

kwam commentaar. Zo werd het werken met Bijbelse grond-

Er klonken veel pleidooien om meer tijd te nemen voor bezin-

woorden (‘Gods karaktertrekken’) als liefde, gerechtigheid en

ning op de vragen rond homoseksualiteit in de eigen kerken en

barmhartigheid door ds. Karel Smouter (Wageningen) als ‘een

samen met de zusterkerken (CGK, maar vooral GKv). Ook werd

reductionistisch model’ getypeerd, dat volgens ds. Johan Ebbers

bepleit om het rapport door deskundigen op exegetisch, her-

(Steenwijk) ‘kwetsbaar is voor subjectieve invulling’.

meneutisch en ethisch gebied te laten toetsen.

Ds. Geert van Dijk (Sliedrecht) bepleitte om niet weg te lopen

Op 16 januari neemt de LV een besluit.

uit de spanning tussen het Bijbelse nee én het verlangen om een schuilhut te zijn voor kwetsbare mensen: ‘Misschien moet

Lees meer op pagina 19.

(advertenties)

die spagaat ons allemaal wel pijn blijven doen.’

Adverteren in OnderWeg? De voordelen:  De oplage is groot.  Het tarief is aantrekkelijk.  De nummers blijven lang bewaard. Informatie en reserveringen: Nico Postuma, tel. 06-13995905, adverteren@onderwegonline.nl. Vind alle tarieven en formaten ook terug op www.onderwegonline.nl/adverteren.

Heuvelrug Grafgedenktekens Johan Zandee, Pr. Hendrikweg 48, Doorn. tel. 06.53.367564 Specialist in het leveren en plaatsen van grafgedenktekens in natuursteen, glas en andere duurzame materialen. In alle rust bij U thuis in Uw eigen vertrouwde omgeving zoeken wij samen met U welk gedenkteken past bij Uw wensen Werkgebied: Provincie Utrecht, Gelderland, Flevoland en Zuid-Holland

www.heuvelrug-grafgedenktekens.nl

 In beeld

In beeld: Rens de Ridder Leeftijd: 23 jaar Woonplaats: Door de week in Apeldoorn, in het weekend in Leerdam Kerkelĳke gemeente: GKv Leerdam Gezinsomstandigheden: In Leerdam woon ik met mijn ouders en drie broers Werk: Nationale Politie Eenheid Rotterdam

 ‘Rens, je kunt nog zo vaak bij Mij weglopen, maar het lukt je toch niet want Ik blijf je volgen’ 

1. Op wat voor manier heeft jouw geloof je leven veranderd? Ik ben opgegroeid in een gelo-

en sporten, bijvoorbeeld hardlopen in

kijk om naar elkaar, help elkaar waar

het bos. Of een heerlijke strandwande-

nodig, want zo heb Ik ook jou liefgehad.

vig gezin en ging altijd netjes mee naar

Gods grootheid en hoe mooi alles ooit

de kerk, maar op een gegeven moment

bedoeld was. Verder ben ik gelukkig als

7. Welk voorwerp zegt het meeste over wie jij bent?

wilde ik niet zo veel meer met God te

ik bezig ben met mijn werk, als ik door

Ehm, even denken hoor. Een accutol!

maken hebben. Ik had het druk genoeg

mijn inzet mag bijdragen aan de veilig-

Ik heb onwijs veel energie en blijf net

op school en had God niet zo nodig.

heid van de burger.

zolang doorgaan tot mijn energie hele-

Totdat ik een dienst van de plaatselijke

ling maken met mijn vriendin. Dan zie ik

maal op is!

dienst vorderde, hoe meer ik voelde dat

4. Wat is je mooiste ervaring in de kerk? Poeh, daar vraag je me

God me op mijn schouder tikte en zei:

wat. Ik denk dat belijdenis doen mijn

8. In welk Bijbelpersonage herken je jezelf? Ik herken me-

‘Rens, je kunt nog zo vaak bij Mij weg-

mooiste ervaring in de kerk geweest

zelf het meest in Jozua. Ik ben niet bang

lopen, maar het lukt je toch niet want

is. In het bijzijn van de mensen die ik

om in groepen de leiding te nemen en

Ik blijf je volgen.’ Op dat moment heb ik

liefheb, heb ik heel bewust God mogen

knopen door te hakken. Daarnaast ben

besloten dat ik verder wilde met Jezus

accepteren in mijn leven!

ik ook iemand die persoonlijke aandacht

jeugdkerk bijwoonde. Hoe meer de

als mijn verlosser. Na de dienst heb ik gebeden en sindsdien is mijn (geloofs)

5. Waar maak jij je boos over? Ik maak me erg boos over de

leven veranderd. Leven met Jezus gaat

onrechtvaardigheid in de wereld. Bij-

natuurlijk met ups en downs, maar ik

voorbeeld als ik beelden zie van men-

weet zeker dat, als ik aan het einde van

sen die met duizenden tegelijk tegen

de dag met Jezus spreek, Hij mijn zon-

woekerprijzen naar Europa worden ver-

den wil vergeven en mij altijd verder op

scheept. Dan denk ik: wat is de wereld

weg wil helpen.

eigenlijk oneerlijk. Ik zit vanavond lek-

samen met iemand van de jeugdkerk

2. Aan welk onderwerp moeten we in OnderWeg aandacht geven? Aan het ge-

ker te eten, ik heb een warm bed, ik heb alles wat ik maar wil, en het enige wat deze mensen willen is veiligheid.

christenen en wat kunnen wij doen om

6. Wat betekent dienstbaarheid voor jou? Dienstbaarheid

ons te blijven profileren als christenen,

heeft in mijn geval een dubbele lading.

ook als we van alle kanten bestookt en

Aan de ene kant doe ik mijn best om er

bedreigd worden?

te zijn voor de burgers van het Konink-

loven in deze tijd! Waar staan wij als

3. Wat doe je om gelukkig te zijn? Volleyballen! Daar word ik gelukkig van. Maar ook van buiten zijn

heeft voor de ander.

rijk der Nederlanden. Aan de andere kant wil ik ook dienstbaar zijn aan Jezus en aan de ander. Zoals Jezus het ons geleerd heeft: dien elkaar, heb elkaar lief,

 Praktijklokaal Tehuisgemeente bidt voor de dienst

n de Groningse Tehuisgemeente

een vaste kern van zes à zeven mensen,

wat ze opvangen vanuit de gemeente.

(NGK) bidden ze voor de dienst. Dat

soms zijn er meer. De praktijk is opge-

Lang niet iedereen binnen de gemeente

kun je op twee manieren opvat-

komen vanuit de Alphacursus en het

weet dat het gebeurt. Maar wie het

ten: je bidt voorafgaand aan de dienst

contact met evangelische christenen.

weet, is er intens dankbaar voor. Ove-

of je bidt met het oog op de dienst. In

JoAnn van Seventer, betrokken bij de

rigens wordt er bij het aandragen van

Groningen is allebei het geval. Al zeker

gebedsgroep: ‘Het is geboren vanuit het

gebedsonderwerpen erg gelet op de

vijf jaar lang komt er elke zondag een

besef dat we afhankelijk zijn van Gods

privacy van de mensen. Soms worden

groepje mensen bij elkaar in het ge-

zegen en zijn hulp nodig hebben.’

er vanuit de gebedsgroep onderwer-

bouw waar de dienst plaatsvindt. Er is

Waarvoor bidden ze? Voor een zegen

pen doorgegeven voor het gebed in de

over de dienst van die morgen en voor

dienst zelf, dat verzorgd wordt door het

de voorganger. Voor de kinderneven-

team voor de pastorale gebeden. En na

dienst en het jeugdwerk. Maar ook voor

de dienst gaat het gebed door.

Avondmaal aan huis – maar hoe?

inds een aantal jaren bestaat in de GKv de mogelijkheid om het avondmaal bij mensen thuis te

vieren. De generale synode van 2005 heeft daarover besluiten genomen en dit mogelijk gemaakt. Een overweging daarbij was dat je met de nieuwe communicatiemogelijkheden vanuit huis rechtstreeks verbonden kunt zijn met de kerkdienst waarin het avondmaal gevierd wordt. Op die manier kunnen mensen die door hun persoonlijke omstandigheden moeite hebben in de kerk aanwezig te zijn en mee te doen, toch verbonden blijven met de gemeente. Maar hoe doe je dat in de praktijk? De GKv Zoetermeer heeft daarvoor een protocol opgesteld. Enkele punten daar-

Door thuis avondmaal mee te vieren, blijven mensen verbonden met de gemeente. (beeld

uit:

Freek Visser/Beeldbank PKN)

- Het avondmaal aan huis is bestemd voor gemeenteleden die door omstan-

mee wil vieren én wie het mee kan

mee te vieren met hen voor wie deze

digheden tijdelijk of structureel niet

vieren op deze manier.

viering mogelijk gemaakt is.

(meer) in staat zijn de kerkdiensten te bezoeken, dan wel anderszins zich belemmerd voelen aan het avondmaal in het kerkgebouw deel te nemen. - Ambtsdragers zijn alert op wie het

-D e gemeente wordt op de hoogte gesteld waar het avondmaal op deze manier gevierd wordt. -Z o nodig worden andere gemeenteleden uitgenodigd om het avondmaal

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

Webtip www.kerkrecht.nl/sites/default/files/ ActaGKv2005.pdf

 Praktijklokaal Schepping – evolutie

eeft God de wereld in zes dagen geschapen? Of kun je als christen rustig geloven dat God een

stofje maakte waar alles in zat en dat zich volgens de evolutietheorie in 13,7 miljard jaren ontwikkeld heeft tot het heelal zoals dat er nu is? Over deze

 Als je hersens hebt, zullen die zo nu en dan kraken 

vragen kwam prof. dr. Chris Kruse voorlichting geven in de GKv Assen (Peelo).

wetenschap aan kennis heeft opgele-

Kruse is bijzonder hoogleraar genees-

verd over de kosmos, de materie en het

middelenonderzoek aan de Universiteit

leven. Wat is de status van deze kennis?

van Amsterdam, voorzitter van het

Hoe verhoudt die zich tot wat de Bijbel

curatorium van de Theologische Uni-

daarover zegt? De kerkenraad waar-

versiteit in Kampen en lid van de GKv

schuwde vooraf: als je hersens hebt,

Amersfoort-Centrum. In twee avonden

zullen die zo nu en dan kraken. Leuk

(19 en 26 november) liet hij zien wat de

detail: het contact met prof. Kruse is gelegd naar aanleiding van een artikel in OnderWeg.

Webtip

Aanleiding voor deze avonden was de

www.gkvassenpeelo.nl

verschijning van Het geheime logboek

te laten zien hoe het geloof in God als

corienoranje.nl/portfolio/het-ge-

van topnerd Tycho, het kinderboek over

schepper samen kan gaan met het

heime-logboek-van-topnerd-tycho

dit onderwerp van Corien Oranje en

aanvaarden van de mogelijkheid van

Cees Dekker. In dat boek proberen zij

evolutie.

Jongerenwerk NGK Rijsenhout droomt over uitbreiding

n Rijsenhout staat al negen jaar

ook terecht voor andere zaken. Piet Ra-

boven. Daarvoor is ooit de Care-van in

lang elke week de ‘Care-van’ op

vensbergen, één van de organisatoren

het leven geroepen.’

een parkeerterreintje klaar voor

vanuit de plaatselijke NGK, constateert

Terwijl dit werk gericht is op jongeren

de plaatselijke jongeren. Tussen de

een groeiende behoefte: ‘Steeds meer

op de vrijdagavond, is er tegelijk een

twintig en dertig jongeren komen op

signaleren we bij de Care-van dat er

initiatief om op de zaterdagavond iets te

vrijdagavond rond de opvallende cara-

behoefte is aan een plek waar mensen

gaan doen voor de jongeren van 12 tot

van samen om te chillen en elkaar te

terecht kunnen met vragen over al-

18 jaar. De NGK Rijssenhout ontwikkelt

ontmoeten. Ze spelen er tafelvoetbal

lerlei praktische en minder praktische

in samenwerking met Youth for Christ

op een scooterbakfiets, maar kunnen er

zaken in het leven.’ Dat kunnen vragen

plannen om een ‘LifeSpot’ op te rich-

zijn rond financiële zorgen of proble-

ten, een jongerencentrum waar iedere

men met relaties (thuis, op school, op

zaterdagavond jongeren uit de buurt

het werk of met de partner), soms ook

terecht kunnen.

justitiële problemen of verslavingen waar men vanaf wil. Vragen over welke school iemand moet kiezen of welke baan, en vragen over wat we hier op

Webtips

aarde eigenlijk te zoeken hebben. ‘Bij

www.care-van.webklik.nl

iedereen, ook jongeren, komen dit soort

www.lifespots.nl

vragen nou eenmaal regelmatig naar

 Thema

Terug naar de kern: samen voor Gods

aangezicht staan

‘Ik was verheugd, toen men mij zei: laat ons naar ‘t huis des HEREN gaan’, zo begint Psalm 122 in de nieuwe berijming van het Gereformeerd Kerkboek. ‘Ik was verheugd.’ Ja, zo was het toen. Toen waren we kennelijk blij om naar de kerk te gaan. In ieder geval zongen we het met enige regelmaat. Nu is dat wel anders.

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

We moeten terug naar het begin: de kerk is waar God is. De kerk begint bij Hem. Hij komt naar ons toe. (beel Albund/Shutterstock)

 Opinie

tekst Hans Schaeffer en Henk Geertsema

maar ook aan de eerste. En het gaat niet

 De Catechismus

inzichten geeft dat?

geeft eigenlijk een heel brede en spirituele invulling aan het vierde gebod 

Verschraald

gen: de vorm en het officiële karakter

Velen zijn ermee opgevoed: met zondag

doen er minder toe.

38 van de Catechismus, over de sab-

In een paar kleinere onderzoeken die

batsheiliging. Volgens de Catechismus

zijn uitgevoerd door studenten van de

gaat het bij sabbatsheiliging om het

Theologische Universiteit Kampen kwa-

beschikbaar stellen van voldoende fi-

men verschillende voorbeelden aan de

nanciële middelen om de kerkdienst,

orde. Een gemeentelid, ouder dan 60

het ‘bestaan’ van de dominee en het

jaar, zei: ‘Ik ga wel iedere zondag, maar

godsdienstonderwijs mogelijk te maken.

niet altijd twee keer. Toen de opvoeding

Het gaat er verder om dat we op zondag

klaar was, ben ik begonnen met minder

‘naarstiglijk’ naar de kerk gaan, dat we

dan twee keer te gaan. Dat komt ook

alle dagen afstand van de zonde houden

omdat ik steeds meer afstand voel tot

en dat we ons door Gods Geest laten

kerkmensen. Ik kan moeilijk benoemen

vernieuwen. Op die manier kunnen we

waar dat in zit. Vroeger was ik met hart

nu al iets van het eeuwige leven (‘den

en ziel kerklid en dat is gewoon anders

eeuwigen Sabbat’) ervaren.

geworden, het is zo gebeurd. Als ik niet

De Catechismus geeft eigenlijk een heel

ga, mis ik de kerkdienst ook niet.’

brede en spirituele invulling aan het

In gesprekken met kerkenraden, classes

vierde gebod, maar in de loop der jaren

en sleutelinformanten vanuit het werk

is de uitleg ervan voor velen verschraald

van het Praktijkcentrum horen we de-

tot ‘je moet op zondag twee keer naar

zelfde geluiden.

alleen over jongere generaties, maar ook over oudere. Begrijpen we waar deze veranderingen mee te maken hebben? Welke waardering kunnen we aan deze veranderingen geven? En welke nieuwe of herontdekte

de kerk’. En dat doen we niet meer. Niet meer als Nederlanders en niet meer als

Ontnuchtering

gereformeerden.

Vier ontwikkelingen in onze tijd en cul-

In de NGK is in zo’n 30 procent van de

tuur spelen in ieder geval een rol om

gemeenten de tweede kerkdienst af-

deze verschijnselen te begrijpen.

geschaft. In de GKv is dat momenteel

Het eerste is de overgang van de grote

slechts op enkele plekken het geval,

verhalen van de moderniteit naar de

maar in meerdere gemeenten wordt

kleine, persoonlijke, lokale verhalen

erover gesproken en in álle gemeenten

van de postmoderniteit. Het verhaal

is een sterke terugloop van het bezoek

van ‘de kerk’ als voorportaal van het

aan de tweede kerkdienst onderwerp

nieuwe bestaan, als boodschapper voor

De afgelopen 25 jaar, ongeveer vanaf de

van gesprek op de kerkenraad.

de hele samenleving, als toeruster voor

val van de Berlijnse Muur, lijkt de blijd-

Niet alleen de tweede kerkdienst wordt

maatschappij, politiek, school en gezin,

schap in het naar de kerk gaan langzaam

minder frequent bezocht, ook de eerste.

bestaat niet meer. Het christelijke ver-

maar zeker afgenomen te zijn. In ieder

Mensen lijken gemakkelijker het hele

haal staat onder druk door misstanden,

geval als je de mate van blijdschap mag

kerkbezoek op een zondag over te slaan

onwetenschappelijkheid en vrijheids-

afleiden uit de frequentie van het kerk-

of buiten de eigen gemeente een dienst,

belemmering. Religies die een vrediger

bezoek. En dan gaat het niet alleen over

viering of samenkomst te bezoeken.

gezicht hebben, zoals het boeddhisme,

het bezoek aan de tweede kerkdienst,

‘Dienst, viering of samenkomst’ wil zeg-

of die juist een radicaler gezicht hebben,

 Thema

uitgaan. En, zeggen kerkenraden en predikanten, dat geldt ook voor meelevende en betrokken kerkleden!

Uitersten Wat ook invloed heeft op de kerkgang, is dat de diensten niet altijd aansluiten bij de behoeften van gemeenteleden. Uit de studentenonderzoeken blijkt dat jongere generaties behoefte hebben aan kerkdiensten die structuur bieden voor hun geloof in en omgang met God. Lastig daarbij is dat de vorm van die structuur tussen twee uitersten gevonden moet worden. Er lijkt een hernieuwde zoektocht te zijn naar liturgische ervaring, naar het ons geroepen

Aan de ene kant zien we een behoefte

weten door de heilige God. (beeld Mocha.VP/Shutterstock)

aan kerkdiensten met een enthousiast en overtuigend karakter. De voorgangers

zoals de islam, bieden interessante alter-

halen over de kerkgang blijken tijden

moeten authentiek zijn, maar ook ruimte

natieven. Die alternatieven lijken soms

plaatsgebonden te zijn. Het ‘naarstiglijk’

laten voor twijfel. Er moet ruimte zijn

beter te passen bij de persoonlijke drijf-

tot de gemeente Gods komen, blijkt een

voor een geloofsexpressie die dieper

veren van mensen (je eigen spirituele

gereformeerde invulling te zijn, die niet

gaat dan oppervlakkige emotionaliteit.

weg gaan) of de overzichtelijke ethiek

binnen alle christelijke denominaties zo

De liefde voor God moet centraal staan,

waar men naar zoekt (vijf keer per dag

beschreven, beleden en geleefd wordt.

maar zonder dat dit aan de heiligheid

bidden).

De ‘ware’ kerk is onzichtbaarder dan we

van God tekortdoet. En Jezus moet dicht-

De tweede ontwikkeling is dat we veel

dachten en het ‘algemeen en onbetwij-

bij gebracht worden, zonder dat Hij ons

meer weet hebben van het christelijke

feld christelijk geloof’ van het Aposto-

‘grote broertje’ wordt.

en kerkelijke leven in andere landen en

licum blijkt ook voor onze roomse en

Aan de andere kant zien we een be-

werelddelen en binnen andere tradities.

orthodoxe broers en zussen de grond-

hoefte aan verstilling, aan een oude,

Door internet, door reizen binnen en bui-

slag te zijn van hun opzien in aanbidding

vertrouwde sfeer. Die sfeer hoeft niet

ten Europa en door ontmoetingen met

naar God.

alleen in het zingen van psalmen tot

onder anderen lutherse, rooms-katho-

Deze ontnuchtering, relativering en

uitdrukking te komen, maar kan ook

lieke en evangelische gelovigen, zijn we

toegenomen bescheidenheid over onze

tot zijn recht komen in momenten van

tot de ontdekking gekomen dat er meer-

eigen inzichten speelt zich af in een

stilte en overgave aan Gods genade. De

dere vormen van Bijbellezen en christe-

samenleving waarin druk en drukte ons

stevige exegese moet niet alleen het

lijke levensvormgeving bestaan. En dat

leven in hoge mate bepalen. Dat is de

hoofd, maar vooral ook het hart raken.

de kerkgang daarin soms een heel an-

vierde ontwikkeling. Het leven is in al

Het ritme van de liturgie moet bekend en

dere plaats inneemt. In plaats van twee

zijn dynamiek en hectiek uitermate

keer kun je ook één keer samenkomen

onrustig en vermoeiend geworden. De

op zondag en in plaats van iedere week

zaterdag en de zondag zijn dan eilanden

kun je ook twee- of driewekelijks dien-

van rust en ontspanning, die soms nau-

sten organiseren. Samenkomen hoeft

welijks ruimte laten om meer dan één

ook niet alleen in zondagse erediensten,

keer naar de kerk te gaan. De behoefte

maar kan net zo goed in zelf georgani-

om samen met je gezin te zijn en aan-

seerde vieringen. En wat te denken van

dacht aan elkaar te geven, kan al snel

de kloosterspiritualiteit van bijvoorbeeld

strijdig worden met de kerkgang.

Taizé, waar je opgenomen wordt in een

Hier en daar melden kerkenraden dat

grote, anonieme massa?

dit plaatje ook geldt voor oudere gene-

De derde ontwikkeling hangt samen

raties. Meer dan vroeger vullen ook zij

met de twee voorgaande: de grote ver-

de zondag in met gezin, ontspanning en

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

We moeten terug naar het begin: de kerk is waar God is, waar God zichtbaar bij de mensen is 



 Opinie

vertrouwd zijn van vroeger, maar tegelij-

eigen heil moeten realiseren door goede,

ons toe. En dan komen wij naar God toe.

kertijd qua woorden en uitdrukkingen men-

Wmo-gestuurde werken of het betalen

Pas dan!

sen binnen de actualiteit van dit bestaan

van mooie bijdragen voor hulpverlenings-

aanspreken.

doelen in binnen- en buitenland. Dan

Hernieuwde zoektocht

komen er gebedslijstjes, Bijbelleesroosters

Het lijkt erop dat jongere generaties dit

Beginpunt

en geestelijke groeidoelstellingen op per-

weer meer aanvoelen. Er lijkt een her-

De kerkdienst is dus veel minder centraal

soonlijk en gemeentelijk niveau.

nieuwde zoektocht te zijn naar liturgische

komen te staan. Tegelijkertijd neemt de

Nee, zegt Borgman, we moeten terug

ervaring, naar het zich geroepen weten door

kerkdienst nog steeds een belangrijke

naar het begin: de kerk is waar God is,

de heilige God. ‘Om voor Gods aangezicht te

plaats in, ook voor jongere generaties.

waar God zichtbaar bij de mensen is. In

staan’, zoals Psalm 122 het berijmd zegt.

De dienst geeft ons een tijd en een plaats

het luisteren naar het Woord. In het opzien

Als we zo in onze diensten voor Gods aan-

om God te dienen en te ontmoeten. Maar

naar Jezus de verlosser. En in de aanvaar-

gezicht komen, zullen we ons met elkaar

hoe kun je, gezien de veelkleurigheid van

ding van de sacramenten. God gaat aan

verbonden weten als leden van het volk

mensen en omstandigheden, eenieder iets

ons vooraf en is niet afhankelijk van ons

van God, bemiddeld door het verlossende

bieden in je diensten? Wat is de kern van

geloof. Borgman sluit hiermee aan bij de

werk van Jezus Christus. God zelf zal ons

een samenbindende eredienst?

uitleg van zondag 38 waarom we ‘naar-

dan opnieuw bevragen, bekritiseren en

Volgens de Tilburgse theologiehoogleraar

stiglijk’ naar de gemeente Gods zouden

bemoedigen, in Woord en sacrament, in

Erik Borgman heeft de kerk zich in de af-

moeten komen: om Gods Woord te horen,

schuldbelijdenis en verootmoediging, in

gelopen decennia te veel laten meeslepen

de sacramenten te gebruiken, God de Here

lofprijzing en dankzegging. Door Hem raken

door pr-strategieën, alsof het in de kerk

openlijk aan te roepen en de armen chris-

we aan elkaar verbonden, omdat Hij ieder

gaat om efficiency, succes, uitstraling en

telijke handreiking te doen.

van ons bevraagt, bekritiseert en bemoe-

het bereik van de boodschap. Niet dat

Zowel Borgman als de Catechismus kie-

digt. Samen zingen, bidden en luisteren we,

de boodschap niet in een passende vorm

zen dus voor een ander beginpunt van

in onze eigenheid, maar tegelijk aan elkaar

aangeboden mag worden, maar de vorm

de kerkdienst dan we de laatste decennia

verbonden. Samen geroepen door dezelfde

is te veel afgekeken van de reclames van

benadrukt hebben: de kerk begint bij God,

God, elkaar ontmoetend.

bedrijven en producten. En dan beginnen

we komen naar de gemeente van God!

de doelstellingen van de kerk verdacht

Anders gezegd: een onbedoeld bijeffect

Hans Schaeffer (GKv) en Henk Geertsema

veel te lijken op die van bedrijven, onder-

van alle aandacht voor de vorm, bood-

(GKv) zijn verbonden aan het Praktijkcen-

wijsinstellingen, zorgondernemingen en

schap, doelgerichtheid en toegankelijkheid

trum en werkzaam bij respectievelijk de

zelfontplooiingsgoeroes. Dan wordt de

van onze diensten kan zijn dat we het

Theologische Universiteit Kampen en ho-

kerk activiteitengestuurd, alsof we ons

eerste begin kwijtraken. God komt naar

geschool Viaa in Zwolle.

Leestips Stefan Paas, Vreemdelingen en priesters. Christelijke missie in een

Hans Schaeffer, ‘Als de kerk kerk is’. In: James Kennedy, Pieter

postchristelijke omgeving, Zoetermeer (Boekencentrum), 2015.

Vos (red.), Oefenen in discipelschap. De gemeente als groeiplaats van het nieuwe leven, Zoetermeer (Boekencentrum),

Erik Borgman, Waar blijft de kerk. Gedachten over opbouw in tij-

2015. Pagina 71-92.

den van afbraak, Baarn (Adveniat), 2015. E.A. de Boer e.a., Zondag. HEERlijke dag. Rapport van deputaten vierde gebod en zondag aan de GS GKv, Barneveld (Vuurbaak), 2005.

Webtip Ds. D. Dreschsler (GKv) hield onlangs een preek over zondag 38 en de rustdag als teken van Gods verbond. Zie dickdre-

Interview van Stevo Akkerman met Erik Borgman in Trouw van

schler.wordpress.com/2015/11/16/zondag-38-vier-de-rustdag-

29 oktober 2015: ‘De kerk is veel te modern geworden’.

als-teken-van-gods-verbond/.

 Thema Stefan Paas over de zondag anno 2015

‘Op zondag kijk je als het ware al naar de nieuwe wereld’

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Interview

Dr. Stefan Paas, hoogleraar missiologie in Amsterdam en Kampen, is een man van vergezichten. De kop boven dit artikel is er één van; andere zijn te vinden in boeken die hij schreef, zoals Jezus als Heer in een plat land en De werkers van het laatste uur. Aan dit rijtje eigen publicaties werd recent een nieuwe toegevoegd: Vreemdelingen en priesters. Alleen al die uitgave is reden genoeg om Paas te bevragen op zijn visie op het vieren van de zondag anno 2015. tekst Leendert de Jong

meens over te zeggen. Mensen zijn zo ver-

beeld Tjerk de Reus

schillend en beleven dingen ook heel anders. Zelf heb ik als kind de zondag altijd beleefd

Wat is de Bijbelse betekenis van de zondag?

als: hier gebeurt iets belangrijks, het gaat

‘De zondag is de dag waarop je als gemeente

ergens over. En als ouder hoop je dat er bij

bij elkaar komt om te vieren, om God te dan-

je kinderen een soort verlangen ontstaat om

ken, om te klagen, om heel je leven bij God

erbij te horen. Maar ja, het kan ook anders,

te brengen. De zondag heeft, door het weke-

dat kinderen ervan balen. Al denk ik dan wel:

lijkse ritme, ook iets van rust, een stabiliteit

vergelijk het eens met kunst of sport; als je

die de drukte van een week doorbreekt. Zo’n

daar goed in wilt zijn, heb je óók veel disci-

dag sla ik niet graag over.’

pline nodig.’

Nu is in nogal wat kerken in het verleden

Op dit moment kom je in beschouwingen

– en het gebeurt nog – stevig de nadruk ge-

over de zondag, ook in deze OnderWeg,

legd op rusten, met regels over niet werken

vaker de term ‘vieren’ tegen: we vieren

en meer. Herken jij dit?

onze bevrijding in Christus. Wat zegt dat be-

‘In mijn jeugd speelde dit wel, maar niet op

grip jou?

een vervelende manier. We konden bijvoor-

‘Voor mij zegt het: dáár, bij God, ligt de prio-

beeld gewoon buiten spelen. De zondag was

riteit in mijn leven. De term vraagt: waardoor

wel een rustige, beetje aparte dag. Zo zijn wij

laat jij je leven bepalen? Neem nu alles wat

er bij het opvoeden van onze kinderen ook

speelt rond vluchtelingen. Daar kun je be-

mee omgegaan. Ze gingen bijvoorbeeld niet

zorgd over zijn. Maar in de kerk, bij God, hoor

naar verjaardagfeestjes van klasgenoten op

je dan: “Vrees niet, Ik heb alles overwonnen.”

zondag.’

Eigenlijk houdt de zondagse ontmoeting met God in dat je heel je leven bij Hem mag

Opvallend dat je zegt: ‘niet op een verve-

brengen, en het daar ook mag achterlaten.

lende manier’. Terwijl je regelmatig van ker-

Je blijdschap, je verdriet, je wrok, je klagen:

kelijke jongeren hoort: ‘In mijn herinnering

álles. Het kanaliseren van al die emoties mag

was de zondag een dag met een schaduw,

en gebeurt in de kerk. En je krijgt daar iets

een dag van regels, dingen die niet moch-

terug: “Vrees niet!”’

ten.’ ‘Zo heb ik het niet beleefd, maar ik hoor het

Aan vieren wordt vaak iets toegevoegd,

ook wel. Het is moeilijk om hier iets alge-

namelijk dat dit niet alleen de zondag raakt,

 Redactioneel

De botsing blijft N

maar elke dag van de week. Ergens relativeert dat het a de aanslagen in Parijs twee weken geleden is een on-

aparte van de zondag…

telbare hoeveelheid beschouwingen over de oorzaak ge-

‘Ik vind het een mooie gedachte. Maar de praktijk is wel

schreven of uitgesproken. Er is een veelheid aan opvattingen,

dat we in een seculiere omgeving leven en dat de hele

en toch ook weer niet. De agressie richt zich tegen ons. Maar

week vol zit met van alles en nog wat. Dat zie je om je

wat betekent dat?

heen – in mijn geval in de buurt van Amsterdam. Hier-

Het lijkt geen botsing tussen christendom en islam. De mos-

door wordt de kerk, de zondagse ontmoeting met God,

lims steken geen kerken in brand, maar overvallen een thea-

steeds belangrijker. Want denk erom: vieren de hele

ter en een winkelcentrum. Ze verbranden geen bijbels, maar

week door is lastig om in je eentje te doen.’

maken mensen dood. Of ze nu gelovig of ongelovig zijn, dat maakt niet zo veel uit, belangrijkste is dat het westerse men-

Zeg je dit ook tegen tweeverdieners met kinderen, die

sen van deze tijd zijn.

de hele week hollen en vliegen en op zondag denken:

De aanslagen in Parijs roepen bij sommigen de herinnering op

nu even geen verplichtingen, als gezin vieren we de

aan Karel Martel en de slag bij Poitiers in het jaar 732 of aan

zondag in de natuur…

het beleg van Wenen door de moslims in 1683. Daar zit iets in,

‘Ja, ook tegen hen. Ik hoop dat de generatie die jij be-

als illustraties dat de islam altijd al op het christendom botste

doelt zich afvraagt: wij kennen de zondag vanuit onze

en het christelijke Europa wilde overheersen.

opvoeding nog als een dag van kerkdienst en ontmoeting, maar hoe zal dit straks bij onze kinderen zijn als

 Het agressieve deel van

wij nu een heel ander zondagspatroon aanhouden? Zelf heb ik het voorrecht bij een eigentijdse gemeente te

de islam is niet definitief te verslaan 

horen die één keer per zondag bij elkaar komt, gevolgd

Maar er is ook verschil. In tactiek en strategie. Agressieve

gen en priesters. Je pleit daarin voor een missionaire

moslims vechten nu niet tegen een christelijk Europa, maar

benadering van de kerk als priesterschap, een ge-

tegen een seculier Europa. Al blijft het huidige Europa ge-

meenschap van mensen die investeren in relaties en

stempeld door christelijke waarden als vrijheid en het res-

veelkleurigheid. Klopt deze samenvatting?

pecteren van menselijk leven. Waarden die voor fanatieke

‘Ja. Het kenmerk van de priester was en is dat hij men-

moslims ondergeschikt zijn aan dat ene: Allah akbar.

sen, en de wereld, als het ware bij God brengt. Het

Het Westen lijkt in staat om in de botsing overeind te blijven.

bijzondere is: priesters gaan heen en weer tussen God

Het heeft daarvoor de middelen en de motivatie. Dat betekent

en mensen, en ze nemen ook iets van God mee terug.

niet dat het Westen van de agressie af is. De geschiedenis laat

Dan is de vraag: hoe ben je priester in deze tijd, in deze

zien dat telkens nieuwe moslimgroepen opstaan om de strijd

wereld die steeds losser van God komt te staan? Op zich

aan te gaan. Er is geen reden om te verwachten dat dit anders

hoeft dit laatste niet angstig te maken. Bij priesterschap

wordt.

ging het altijd al om een minderheid binnen het volk,

Het agressieve deel van de islam is niet definitief te verslaan.

die geroepen was om de meerderheid te dienen én om

Het heeft daarvoor de middelen en de motivatie. Net als

God bij de wereld te “vertegenwoordigen”. Zo kom ik op

door een maaltijd en ontmoeting. Ik ervaar dat als iets wat ik nodig heb. Ik zou niet zonder willen.’ Kortgeleden kwam je nieuwe boek uit: Vreemdelin-

vroeger. De middelen zijn totaal anders dan in 732 of in 1683. De motivatie is hetzelfde. De botsing blijft.

 ‘Denk erom: vieren de hele week door is lastig om in je eentje te doen'  Henk Hoksbergen (GKv), hoofdredacteur OnderWeg

 Interview

 ‘Ik denk niet dat wat er op zondag gebeurt op één lijn staat met doordeweekse activiteiten’ 

die op een eigentijdse manier kerk

vanuit de gedachte: dát moeten wij dus

wil zijn en zich richt op buiten. Die

niet doen. Laat anderen dat doen.’

raad denkt na over de invulling van de zondag en de zondagse eredienst(en).

De vrijgemaakte predikant Matthijs Haak

Welke accenten zijn dan van belang?

introduceerde in een blog het begrip ‘ere-

‘Ik zie er drie. Het eerste: een kerkelijke

dienst’ als kernpunt in het denken over

gemeenschap moet niet te groot zijn.

de zondag. Hij memoreert het belang dat

Focus op een kleinere gemeenschap. Ik

de Bijbel hecht aan het bijeenkomen op

noem een menselijke maat: de groep

de opstandingsdag. Daarna schrijft hij:

moet niet veel groter zijn dan honderd,

‘Eredienst in de volle betekenis: die van

zodat je elkaar ziet en het gevoel van

je leven. Elke zondag als de gemeente er

extended family mogelijk blijft. Als je

is, wint Christus. Net zo bemoedigend is

gemeente daarvoor te groot is, zou ik

het als gelovigen (…) op maandagavond

priesters: de gelovigen van nu die inves-

overwegen het zwaartepunt van het sa-

existentiële levensvragen aan de orde

teren in relaties en in veelkleurigheid.’

menkomen te leggen bij bijeenkomsten

stellen of als op zaterdag een pleinpro-

van wijken of huisgroepen.

ject gehouden wordt (…) Al deze zaken

Ik snap het element van relaties, bin-

Het tweede: zorg voor eigenaarschap bij

tellen voor tien.’ Wat is jouw reactie?

nen de kerkelijke gemeenschap en

zo veel mogelijk leden, zodat iedereen

‘Het citaat spreekt me aan. Toch aarzel ik

elders. Maar waarom die veelkleurig-

zich verantwoordelijk voelt voor wat op

bij dat “net zo bemoedigend”. Zelf denk

heid?

zondag binnen de gemeente gebeurt.

ik niet dat wat er op zondag gebeurt op

‘Dat heeft met Efeziërs 3 te maken:

Een voorganger moet niet veel meer

één lijn staat met doordeweekse activi-

samen met alle heiligen de liefde van

willen dan preken. Laat de verbeelding

teiten. Het zondagse gebeuren blijft het

Christus leren kennen. Mijn stelling is dat

ervan en zaken als de muziek en de

centrum voor mij: op zondag kijk je als

je Christus echt goed kunt leren kennen

inrichting van de zaal aan anderen over.

het ware al naar de nieuwe wereld.

als je met verschillende mensen samen

Laat zichtbaar zijn dat Gods Woord in

Net zo’n aarzeling voel ik bij de stelling

bent, niet alleen verschillend qua karak-

heel de gemeente woont en niet alleen

die je weleens leest, dat de zondagse

ter of leeftijd maar ook qua herkomst.

in de pastorie.

eredienst jou voeding geeft voor je

Wat kan het waardevol zijn als binnen

Het derde accent is dat er een gevoel

missionaire inzet de hele week door.

de gemeente ook een lid van de Marok-

van trots mag ontstaan. Zoiets ontstaat

Natuurlijk zit daar iets heel waars en

kaanse gemeenschap actief meedoet.

en groeit het beste als mensen ervaren:

waardevols in, maar toch: ook als het op

Bovendien kan niemand die gemeen-

wat op zondag gebeurt, is relevant voor

zondag een keer niet zo relevant is voor

schap beter vertegenwoordigen voor

doordeweekse dagen. En: dit is een plek

door de week, ook dan is het goed!

God dan juist deze persoon.’

waar ik mijn buren of collega mee naar-

We moeten de liturgie niet instrumenta-

toe zou nemen.’

liseren. Mag er, zou ik bijna zeggen, ook

De kerk als priesterschap, die inves-

een keer een plek zijn waar je tijd mag

teert in relaties en veelkleurigheid. Ik

Nu zou ik bijna zeggen: jij hebt mak-

verknoeien? We leven in een samenle-

kan me voorstellen dat voor zo’n ge-

kelijk praten. Je bent betrokken bij een

ving die draait om prestatie. Dat begint

meenschap, met relaties de hele week

kleinere gemeente in Amsterdam. Maar

bij de Cito-toets: zorg dat je presteert en

door, de zondag als aparte dag minder

wat heeft een grotere gemeente in een

meetelt. Maar presteren, meetellen en

belangrijk is.

plattelandssetting aan deze accenten?

relevant zijn: dat hoeft op zondag niet.

‘Nee, integendeel. Ik ga ervan uit dat

‘Ergens heb je gelijk met die vraag. Een

Je hoeft er niet per se door de week iets

zo’n gemeenschap zich wil laten voeden

nieuwe gemeente in een stedelijke

mee te kunnen doen. Je mag er voor God

en steeds meer de liefde van Christus

omgeving is anders dan een gevestigde

gewoon zijn. Je mag bij Hem zijn om het

wil leren kennen.’

gemeente elders. Maar ook wij hebben

leven van jou en van je buurtgenoten bij

hier de afgelopen tien jaar aan moeten

God te brengen.’

Dan brengen we nu die twee lijnen

werken, ook hier ging dit niet vanzelf!

samen: het spreken over de zondag en

Het betekende bijvoorbeeld dat theolo-

Leendert de Jong (GKv) werkt in

elementen uit je boek. Stel, ik ben lid

gen in ons midden, ikzelf incluis, regel-

de media en is medewerker van

van de kerkenraad van een gemeente

matig op onze handen moesten zitten,

OnderWeg.

 Thema De blijvende les van de sabbat

Ruimte voor rust

Eens kregen een paar kunstenaars de opdracht om iets te doen met het thema rust. Het resultaat was een aantal slaapverwekkende expressies. Heel verrassend ging de prijs naar een stormachtig, dreigend schilderij. Hoe kon dat? In het woeste natuurgeweld was een vogeltje te zien, dat zijn pootjes stevig geklemd hield om een zwiepende tak. Zo werd tot uitdrukking gebracht hoe rust gevonden wordt te midden van onzekere elementen.

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Opinie

tekst Bas Luiten beeld Volodymyr Petryshyn/Shutterstock

God gaf zijn volk de rustdag als teken van zijn verbond (Exodus 13:31). Het ging Hem niet om een dag, maar om de mens: dat die alle dagen zijn rust zou vinden in zijn schepper, te midden van een onrustige wereld. Het was een dag van samenkomen, actief de Heer ontmoeten, Hem aanbidden en vreugde vinden in zijn grote werken. Om als een vogel met beide pootjes het enige houvast te grijpen en daarop te vertrouwen, al kon de tak nog zo zwiepen in de storm.

Is het niet een gotspe dat er soms hooglopende verschillen zijn over wat wel of niet mag op de rustdag? 



De sabbatdag is er nu niet meer; ze was een schaduw van Christus. Je mag er zelfs geen ruzie meer

We lezen dat God de sabbat tot een heilige dag ver-

over maken, schrijft Paulus aan de Kolossenzen. Wie

klaarde. Mensen moesten al hun werk neerleggen

dat toch doet, is bezig met zelfbedachte godsdienst

– zelfs al stond het gewas op het veld klaar voor de

(hoofdstuk 2:16-23). Dat zijn pittige woorden, waar-

oogst – om samen te komen voor God. Dat kon bij

over gelovige mensen toch heel wat onenigheid

dreigende regen een ware geloofsbeproeving zijn,

hebben gehad. Want waar is dan het vierde gebod

maar als ze zo de sabbat zouden houden, zou God

gebleven?

hen laten rijden over de hoogten van de aarde (Jesaja

Als elke week de tien geboden worden gelezen, wordt

58:13-14).

vrijwel onontkoombaar de indruk gewekt dat de zon-

Later, bij de intocht in het beloofde land, gaf Mozes

dag vandaag onze sabbat is. Nu heeft God ons die

nog een andere motivatie bij dit gebod. Voortaan zou

wekelijkse lezing niet opgelegd. Sterker nog: de wet

het ook gaan om het vieren van de bevrijding (Deute-

is pas later bij zijn verbond gekomen. Met meer recht

ronomium 5:15). De Israëlieten waren slaaf geweest en

zouden we elke zondag Genesis 17 kunnen lezen,

dat mochten ze nooit vergeten. Daarom moesten ze

waar God zijn beloften geeft aan Abraham en zijn na-

barmhartig zijn voor elkaar en voor de vreemdeling.

geslacht, met als teken de besnijdenis, een blijvende

Bij de sabbat kwamen nog een sabbatsjaar en een ju-

instelling voor alle generaties. Als we dat wekelijks

beljaar: feestelijke hoogtepunten om schulden kwijt te

hadden gehoord, zouden we nu naar alle waarschijn-

schelden en slaven vrijheid te schenken. Zo werd Gods

lijkheid verschil van mening hebben over de besnij-

geschenk nog duidelijker. Schepping en herschepping

denis en hoe we die naar eer en geweten zouden

gingen hand in hand. Ook werd het verlangen gevoed

moeten onderhouden. Maar dat hoeft dus niet. Zowel

naar de messias, die eens zeggen zou: het jubeljaar

de besnijdenis als de sabbat duidden op de werkelijk-

ben Ik (Lucas 4:21)!

heid die met Christus is aangebroken. Op die manier blijft de betekenis van de oudtestamentische ceremo-

Verstrooid

niën: we moeten ze niet herhalen maar verstaan.

Nu de heilige Geest ons volwassen maakt in ons ge-

Motivatie

loof, proberen we in praktijk te brengen wat de kerk in haar jeugdjaren heeft geleerd: zorgvuldig geden-

De sabbat dateert van de Sinaï en herinnert aan het

ken en ruimschoots vieren dat God ons met liefde de

paradijs. Vóór de zondeval was nog geen gebod nodig

aarde, het leven en de vrijheid schenkt, alles duur

om met God zijn schepping te vieren. Maar dat ligt

betaald door Jezus Christus, onze Heer. Opnieuw is

anders als werken zwoegen wordt en ieder mens de

dit zeer beloftevol. We zien uit naar de nieuwe aarde,

gebrokenheid in zijn leven ervaart. Dan is er soms veel

naar het herstel van alle dingen.

geloof nodig om te beseffen dat de aarde een groot

Een groot verschil is wel dat we als christenen ver-

geschenk van God is! En om in praktijk te brengen

strooid zijn onder de volken. Er is geen heilig land

dat de wereld een geschenk is en blijft; dat we haar

meer en geen heilige plek. De tempel krijgen we mee

wel mogen ontwikkelen, maar nooit in eigen handen

in ons hart, om daarin alle dagen God te eren. Dat zal

mogen nemen.

ook nodig zijn om de rust en het vertrouwen te bewa-

 Thema

ren, terwijl de wereld steeds onrustiger wordt. Het zou nu een volstrekt verkeerde beweging zijn om een vlucht naar achteren te maken en ons geloof te concentreren op één dag of één land. Het mag vertrouwd klinken om nog steeds over ‘beloofd land’ en ‘sabbat’ te spreken, maar zo draaien we de klok terug en onderschatten we wat God nu alle dagen onder alle volken tot stand wil brengen. In Christus is het jubeljaar aangebroken en iedereen mag weten wat dat betekent!

Als het zes dagen niet lukt om je rust in God te vinden, moet die ene rustdag wel erg veel compenseren 



Gotspe In een sabbatsjaar en een jubeljaar ging alles onder-

komt niet tot zijn doel en zijn rust. Des te meer is het

steboven, niet alleen voor mensen met schulden,

van belang om onze bezigheden voor God te onder-

maar uiteraard ook voor hen die nog geld zouden krij-

breken, om Hem publiek te ontmoeten en zelf niet

gen. Overal ging een streep door. Schulden bestonden

meegesleurd te worden in de vaart van alle mogelijk-

niet meer en verpande eigendommen werden terug-

heden, verplichtingen en activiteiten.

gegeven. Waar ter wereld werd zoiets aangetroffen? Dit was helemaal uit God.

Alle dagen

Helaas werd deze kwijtschelding zelden uitgevoerd.

Aanvankelijk kwamen de christenen iedere dag samen

De reden laat zich raden. Aan de verarmden zal het

in de tempel en braken ze het brood bij elkaar thuis,

niet gelegen hebben... Nu echter hebben we een

wat duidt op meerdere vormen en tijden van samen-

nieuwe kans om, door de Geest van Christus bezield,

zijn (Handelingen 2:46). Op het gedenken en vieren

het jubeljaar in praktijk te brengen. Het is nu de tijd

werd in ieder geval niet beknibbeld en het gebeurde

om gebogenen op te richten, vluchtelingen een onder-

steeds in gemeenschap, omdat zo het leven is dat

komen te bieden en ieder die de hoop verloren heeft

Christus schenkt.

bekend te maken met ons christelijke perspectief.

Verdergaand in die lijn formuleert de Catechismus dat

De vraag is wel of we dit – anderen laten delen in de

we op de rustdag samenkomen én dat we alle dagen

ontferming die God ons schenkt – werkelijk ervaren

Gods Geest in ons laten werken. Dat laatste, dat we

als vervulling van de sabbat. Is het niet een gotspe dat

elke dag ruimte maken om God te ontmoeten, zit daar

er soms hooglopende verschillen zijn over wat wel of

niet de bottleneck in onze tijd? En komt de zondag

niet mag op de rustdag, terwijl vluchtelingen steeds

juist daardoor niet onder druk te staan? Want als het

kariger worden opgevangen in ons land van overvloed

zes dagen niet lukt om je rust in God te vinden, moet

– iets wat pas echt in strijd is met het karakter van de

die ene rustdag wel erg veel compenseren. En lukt het

sabbat?

dan ineens wel? Of moet de samenkomst bieden wat

Nooit genoeg

in de binnenkamer werd nagelaten? De blijvende les van de sabbat is dat je voor God en

Als christenen vieren we de opstanding van onze

zijn geschenk je werk en andere activiteiten onder-

Heer Jezus Christus op de eerste dag van de week. De

breekt. Nu niet één dag, maar alle dagen, met zijn

zondag is geen sabbat. Wel komt de betekenis van de

tempel in je hart. Je maakt ruimte voor ontmoeting en

sabbat in Christus nieuw naar ons toe. Want nu Hij de

gelovig ontvangen, anders word je een solist die alles

schepping leidt naar een nieuw begin, lopen de tegen-

neemt. Vier je vrijheid en doe het samen, ook met de

stellingen op, ook tussen onrust en rust. We zien hoe

armen en de vreemdelingen, anders ben je zo weer

mensen zonder deze toekomstverwachting op vele

slaaf. Maak alle dagen van de week ruimte voor rust,

manieren het uiterste uit hun leven proberen te halen,

voor jezelf en voor anderen, terwijl je uitziet naar de

om zichzelf te realiseren in de jaren van dit bestaan.

komst van Jezus.

Geen dag kan daarbij worden gemist en elke belem-

mering moet opzij. Maar nooit is het genoeg.

Bas Luiten is predikant van de GKv Amersfoort-De

God blijkt niet te vervangen. Wie Hem niet aanbidt,

Horsten en redacteur van OnderWeg.

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Colofon

Nieuws LV: ‘Kerk moet veilige plek voor homo’s zijn’ Tijdens de Landelijke Vergadering van 21 november,

Kernredactie Ad de Boer (hoofdredacteur), Matthijs Haak, Johanne de Heus (beeldredacteur), Henk Hoksbergen (hoofdredacteur), Peter Hommes, Pieter Kleingeld, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman (eindredacteur), Bas Luiten, Heleen Sytsma-van Loo. Brede redactie Kernredactie plus Bart Cusveller, Freddy Gerkema, Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Hans Vel Tromp, Jan Westert.

waarin het thema ambt en homoseksualiteit op de agenda

Medewerkers

stond, werd van meerdere kanten gevraagd om een sig-

Eline de Boo, Han Hagg, Simon Kadijk, Myriam Klinker-De Klerck, Roel Kuiper,

naal naar de gemeenten dat zij een veilige plek moeten

Almatine Leene, Wim van der Linde, Embert Messelink, Jan Mudde, Maurits Oldenhuis,

zijn voor homoseksuele gemeenteleden en dat ze ook

Hans-Jan Roosenbrand, Wolter Rose, Wim van der Schee, Joost Smit, Esther Spiering-

degenen die uitkomen bij een homoseksuele relatie pas-

de Hek, Peter Strating, Jeroen Sytsma, Daniël Timmerman, Roel Venderbos,

toraal en kerkelijk niet in de kou mogen laten staan. Jan van Dijk (Oegstgeest): ‘Zeker jonge mensen met homoseksuele gevoelens moeten veilig zijn in de kerk. Ik wil ze niet langer kwijtraken voor we hebben kunnen laten zien hoe we kerk van Christus willen zijn.’ Commissievoorzitter Bram Wattèl droomde van de gemeente als ‘een toevluchtsoord in de woestijn, een herberg voor verdwaalde mensen, hetero- én homoseksueel’.

Relatie tussen Canadese kerken en GKv op scherp De subcommissie voor contact met de kerken in Nederland van de Canadian and American Reformed Churches adviseert de synode van 2016 om de zusterkerkrelatie met de GKv te beperken. Als dat gebeurt, worden GKv-attestaties niet langer automatisch aanvaard en hebben GKvpredikanten niet langer zomaar toegang tot de kansels in Canada. ‘Als de volgende GKv-synode duidelijk verklaart dat deze kerken terugkeren tot erkenning van het volle

Maarten Verkerk, Ronald Westerbeek, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp. Redactieadres ’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, 033-750 67 87, redactie@onderwegonline.nl. Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: Nico Schenk, Droogoven 7, 3961 EW Wijk bij Duurstede, 0343-57 50 27, administratie@onderwegonline.nl. Audio OnderWeg is beschikbaar in gesproken vorm bij de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB: 0341-565499. Abonnementsprijzen Jaarabonnement: € 46,- (studenten € 23,- / Europa € 85,- / buiten Europa € 115,-). Abonnement OnderWegOnline: € 37,50. Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl.

gezag van de Schrift en daaraan gevolg geeft door alsnog

Persvereniging

handelend op te treden, zal de normale zusterkerkrelatie

OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

worden hervat’, aldus de subcommissie. Indien echter de

Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.

volgende GKv-synode ‘de tegenwoordige koers van deformatie handhaaft’, zullen de Canadian Reformed Churches de zusterkerkrelatie als beëindigd beschouwen, aldus het rapport. De Canadese kerken zijn al langer verontrust over wat zij zien als een nieuwe hermeneutiek in de GKv (tot uiting komend aan de Theologische Universiteit en rond de vrouw in het ambt) en over de toenadering tot de NGK.

Komen en gaan Aangenomen naar GKv Amsterdam-Z/W: K. de Vries (CGK/ GKv Hilversum); naar GKv Capelle a/d IJssel-N: kand. B.

Bestuur Persvereniging Bernard Bos, Marga van Gent-Petter, Krijn de Lange, Aad Lootens, Ale Sierksma, Hillie van de Streek. Adverteren Nico Postuma, 0341-84 21 47 of 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold. Creatie, web & print. Postbus 86, 8090 AB Wezep, 038-376 33 90, fax 038-376 53 03, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

van Egmond (Kampen); naar CGK/GKv Nijmegen: C.C. den Hertog (CGK/GKv Surhuisterveen); naar NGK Krommenie:

Technische realisatie en druk

kand. J.A. Knol (Oegstgeest).

Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle,

Verbonden aan GKv Heemse: R.P. Heij (Zeewolde). Emeritaat verleend aan T.A. Viezee (NGK Emmeloord), die voorlopig voor 50 procent in deze gemeente blijft werken.

038-467 00 70. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg te Wijk bij Duurstede. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

 Thema Drie generaties en hun zondagsbesteding

‘Lezen mocht wel, maar breien dan weer niet’ Laat drie generaties praten over kerkgang en zondagsbesteding en er ontstaat vanzelf een geanimeerd gesprek, waarin de vertegenwoordiger

te noemen in het gezin waarin mevrouw Smilde opgroeide. Zoiets was ondenkbaar in het gezin van Tjirk van der Ziel (55), derde in een kinderrij van acht. ‘De zondag had een ijzeren structuur: ochtenddienst

van de jongste generatie soms met verbaasde blikken

om 9.30 uur, daarna als jochie naar de zon-

aanhoort hoe het er vroeger aan toeging op zondag.

om 14.30 uur weer naar de kerk. Een vast

‘Mocht je zelfs niet breien?!’ Een gesprek over wel of niet ijsjes kopen, de macht der gewoonte en de zondag als een werkelijke feestdag om op adem te komen.

dagschool, snel een feestelijke maaltijd en ritme.’ Hoe heb je dat ervaren? ‘Ach, iedereen deed het op die manier. Daarnaast zag je je vrienden. Je zette geen vraagtekens bij de gang van zaken. Er was ook niets om je tegen af te zetten en er was geen alternatief. Het kerkelijke leven

werd op de zondagmiddag vaak gekozen

OnderWeg praat met mensen uit drie

voor een wandeling door de natuur. ‘Ik heb

generaties, alle drie lid van de Proos-

Het gesprek vindt plaats in het apparte-

daar zeer goede herinneringen aan’, vertelt

dijkerk (NGK) in Ede. De gesprekspart-

ment van het oudste ‘panellid’: mevrouw

mevrouw Smilde met een glimlach. ‘We

ners zijn:

Smilde (84). Een kennismakingsrondje is

genoten van de natuur en mijn vader wist

• Mevrouw Smilde-de Jong (84). Opge-

bijna niet nodig, want de drie gesprekspart-

veel te vertellen over wat we zagen.’

groeid in Oldebroek en getrouwd in

ners zitten bij elkaar in de kerk en mevrouw

Met de Vrijmaking in 1944 kwam daar

Apeldoorn. Ze woonde later in Eind-

Smilde is ook de beppe van Job, de jongste

verandering in. Vader was tot die tijd wel-

hoven en verhuisde vervolgens naar

deelnemer.

iswaar ‘gewoon gereformeerd’, maar ‘hij

Ede, waar ook een aantal van haar

Voordat we praten over de zondagsbeste-

dacht vrijgemaakt’. Dus ging hij vanuit

ding van nu, duiken we in het verleden en

woonplaats Oldebroek weleens op zondag-

gaan we terug naar de jaren 1935 tot 1940,

middag met de oudste kinderen naar de

getogen in Hattem, vader van twee

toen mevrouw Smilde kind was, de oudste

vrijgemaakte kerk in Nunspeet. Maar ook

kinderen. Tjirk is docent aan de Chris-

van tien. Ze weet nog precies hoe de zon-

dat was geen straf. ‘Mijn vader wist alle

telijke Hogeschool Ede (CHE) en free-

dagen eruitzagen: twee diensten, half tien

paadjes door de bossen en vertelde er van

en twee uur. Maar die tweede dienst ‘was

alles over. De fietstocht vonden we heerlijk

voor ons gezin niet te doen. We kregen ge-

en de kerkdienst was prima. Het was zoals

EH-basisjaar gedaan en daarna jour-

middeld elk jaar een nieuwe baby en mijn

het was en het was goed.’

nalistiek gestudeerd aan de CHE. Job

tekst en beeld Ronald Koops

moeder rustte altijd ’s middags.’ Omdat vader het kennelijk niet zag zitten om met

IJzeren structuur

z’n hele kinderschare ter kerke te gaan,

De tweede kerkgang was dus optioneel

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

kinderen wonen. • Tjirk van der Ziel (55). Geboren en

lance schrijver. • Job van der Meiden (25). Heeft het

volgt nu een master antropologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

 Driegeneratiegesprek

 ‘Ik vond het vroeger grappig dat onze jeugdvereniging “In liefde bloeiende” heette…’ 

voor bijvoorbeeld het jeugdwerk en de mu-

discussies niet erg. En ach, ik hield van

ziekgroepen. De laatste tijd probeer ik uit te

lezen, dus die zondag kwam wel om. Ik

zoeken wat voor mij dan wél de functie is

dacht er nauwelijks over na. Je werd ook

van de kerkdienst en wat ik eraan kan heb-

niet onderricht om, in de goede zin van het

ben. Dat is een proces waar ik nu in zit.’

woord, kritisch te zijn. Als je je hardop wat

Mevrouw Smilde: ‘Begrijp ik goed dat het

afvroeg, bijvoorbeeld over de invulling van

wat jou betreft niet allemaal anders hoeft

de zondag, ontstond al snel een sfeer van

in de kerk, maar dat je jezelf wel afvraagt:

argwaan. Zeker in de tijd van de Vrijma-

“Deze vorm is er nu en wat kan ik daar-

king.’

mee?”’ was erg dominant: naast de zondag had je

Job: ‘Precies. Het is voor mij geen issue hoe

Terwijl mevrouw Smilde het allemaal wel

elke week catechisatie en vereniging, en

de dienst ingericht wordt. Ik weet dat veel

best vond op de zondag, kropen haar drie

één keer per jaar was er een uitwisselings-

mensen onze diensten waardevol vinden,

jongere broers op zondagmiddag nog wel-

weekend met een andere jeugdvereniging,

maar dat moet ik nog ontdekken. De ge-

eens stiekem naar de vliering om te luiste-

want er moest natuurlijk op een gegeven

sprekken die ik voer op mijn kring vind ik

ren naar een voetbalwedstrijd. ‘Dat moest

moment ook gekoppeld worden…’

erg boeiend, dat is meer mijn manier van

mijn vader niet ontdekken!’

Mevrouw Smilde veert op uit haar stoel: ‘Ja!

kerk zijn.’ Wat denk jij, Job, als jij dit zo van je beppe

Dat klopt! Maar dat mocht natuurlijk nooit hardop gezegd worden…’

‘IJsje kopen op zondag’ staat in Nederland

hoort?

Tjirk: ‘Haha, inderdaad! Ik vond het vroeger

model voor een hele discussie of je op zon-

‘Voor mij klinkt het erg grappig, maar als ik

grappig dat onze jeugdvereniging “In liefde

dag wel of niet iets zou mogen kopen. Me-

toen had geleefd, had ik dit soort discussies

bloeiende” heette…’

vrouw Smilde, mocht u in uw tijd ijs kopen

waarschijnlijk wel serieus genomen. In mijn

op zondag?

gezin werd overigens ook wel gediscus-

‘Nee, absoluut niet! We hadden in mijn tijd

sieerd over wat wel en wat niet mag op

Ook Tjirk zette als kind dus geen vragen bij

overigens vaak discussies over wat je wel

zondag. Een regel was dat mensen op zon-

de zondagsbesteding. Het ging zoals het

of niet op zondag mocht doen. Lezen mocht

dag niet hoefden te werken. Een ijsje kopen

ging. Bij Job van der Meiden, kleinzoon van

wel, maar breien dan weer niet.’

mocht dus niet en uit eten gaan ook niet.

mevrouw Smilde, lag dat anders. Hij ging als

Job, verbaasd: ‘Mocht je zelfs niet breien?!’

Maar sporten op een voetbalveld stond niet

kind met tegenzin naar de kerk en zegt dat

Mevrouw Smilde: ‘Nee, maar ik vond die

ter discussie.’

Bloedneus

hij een haat-liefdeverhouding met de kerk heeft gehad. ‘Ik heb altijd een hekel gehad aan de kerkdiensten, want ik kon niet zo lang stilzitten. Daarom probeerde ik elke keer een excuus te verzinnen om niet te gaan. Ik weet nog goed dat mijn broer een keer van z’n fiets viel toen we op weg naar de kerk waren. Hij had een bloedneus en mocht terug naar huis. Ik was écht jaloers, want de kerkdienst was een straf voor mij. Tegelijkertijd vond en vind ik alle andere dingen van de kerk leuk: club, catechisatie, jeugddiensten en de vrienden en relaties die ik vanuit de kerk gekregen heb. Voor ons gezin was de kerk wat dat betreft een tweede thuis.’ Je bent nog steeds lid van dezelfde kerk, hoe is dat nu voor je? ‘Ik ben een tijd minder vaak naar de kerk

Mevrouw Smilde-de Jong had nooit te klagen over haar zondagen. ‘Het was zoals het was en het

geweest, hoewel ik me wel bleef inzetten

was goed.’

 Thema

Hoe was dat voor jou, Tjirk?

ik tegen moeilijke vragen aanliep waar niet

‘Tv-kijken op zondag was uit den boze. Mijn

zomaar of eigenlijk helemaal geen duidelijke

vader is bij elkaar opgeteld achttien jaar

antwoorden op te geven zijn. In die periode

lang ouderling en diaken geweest. Terug-

maakte ik een heftige geloofscrisis door en

kijkend besef ik dat hij zich als ambtsdrager

kwam ik een tijd niet in de kerk.’

erg verantwoordelijk moet hebben gevoeld

 ‘Mijn broers slopen 's nachts weleens via een raampje naar buiten om verder te feesten' 

voor zijn gezin. Op zondagmiddag gingen

Even terug naar het ijsje… Tjirk?

onze wegen uit elkaar: terwijl mijn vader

‘Ik moest het niet wágen om een ijsje te

klassiekemuziekplaten draaide in de woon-

kopen op zondag. Tegenwoordig doe ik het

kamer, luisterden wij boven naar popmu-

af en toe wel. Ik heb me daar ooit schuldig

ziek, heel zachtjes of met een koptelefoon

over gevoeld, dat was een proces. De kerk

het zal je onderrichten, vraag de vogels

op. Gediscussieerd werd er nauwelijks.’

staat nu minder centraal voor me, hoewel

in de lucht, ze zullen het verkondigen. Of

ik het wel steeds fijner vind om naar een

spreek tot de aarde, ze zal je onderrichten,

Hoe kijk je terug op de beleving van de

dienst te gaan. Vroeger ervoer ik de kerk

het wordt je verteld door de vissen van de

zondag in z’n geheel?

als een instituut, nu meer als een gemeen-

zee. Wie weet van al deze dingen niet: de

‘Het kerkelijke leven was vroeger zeer strikt

schap. Ik ben lid van een levende gemeen-

HEER heeft ze tot stand gebracht. Want in

en de hele zondagsbeleving dus ook. De

schap met een open sfeer, waarin je met

zijn macht is de ziel van al wat leeft, in zijn

zondag begon eigenlijk al op zaterdagavond.

elkaar van hart tot hart over het geloof kunt

macht de adem van het menselijk geslacht.”

Je moest voor twaalf uur thuis zijn, anders

spreken.’

Dus ja, ik trek er graag opuit. De natuur ervaar ik als een doorlopend dankgebed. Daar

kwam je er niet in… Meestal waren mijn oudere broers keurig op tijd thuis, maar ‘s

En hoe vul je je zondag tegenwoordig in?

leer ik dat niet de mens, maar de zondag de

nachts slopen ze weleens via een raampje

‘De zondag is veel rijker geworden. Na de

kroon op de schepping is: laat los, rust en

naar buiten om verder te feesten.

ochtenddienst trek ik er vaak opuit, de na-

geniet.’

Juist door die strakheid ben ik later erg op

tuur in. Wandelen, fietsen, schaatsen... Of

Job: ‘Ga je op zondag liever de natuur in of

zoek geweest naar wat het geloof en dus

ik pak de racefiets. Ik ben geïnspireerd door

naar de dienst?’

ook de zondag nu eigenlijk inhouden. Ik

het Iers-Keltische christendom om God te

Tjirk: ‘Eigenlijk zou ik het liefst een kerk-

was opgegroeid met het beeld van de kerk

ontmoeten in de schepping. In de schep-

dienst in de natuur willen hebben! Ik merk

als de plaats waar je antwoord krijgt op

ping vind je veel wijsheid. Zoals Job zegt

dat de zondag in balans moet zijn: als chris-

alle vragen. Dat beeld viel in duigen toen

in hoofdstuk 12:7: “Vraag het vee hiernaar,

ten wil ik me graag verbinden aan andere mensen, maar ik wil ook graag tot rust komen. Door alleen te zijn, kan ik mij ook beter op God richten. We lezen in de Bijbel dat ook Jezus zich regelmatig terugtrok om met zijn Vader te zijn. Overigens trekken we ook als gezin vaak de natuur in.’ Job, hoe ziet jouw zondagsbesteding eruit? ‘Ik doe hetzelfde wat ik als kind deed: ik ga meestal naar de kerk en daarna met mijn ouders of schoonouders koffiedrinken en eventueel een wandeling maken. Maar ik zou het voor mezelf ook prima kunnen verantwoorden om te squashen op zondag.’ Laatste vraag, voor alle drie: wat zou je de kinderen van nu willen meegeven als het gaat om de zondag? Job: ‘Ik zou willen meegeven: ga alleen voor

Tjirk van der Ziel: ‘Juist door de strakheid in de kerk ben ik later erg op zoek geweest naar wat

geloven als het je eigen keuze is. Doe de

het geloof en dus ook de zondag nu eigenlijk inhouden.’

dingen niet omdat ze zo horen, maar vanuit

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Driegeneratiegesprek

je eigen overtuiging.’ Mevrouw Smilde: ‘Het is inderdaad belangrijk dat kinderen groeien naar hun eigen keuze. Dat het echt iets van henzelf is.’ Tjirk: ‘Ik zou ze twee dingen willen meegeven. Eén: haak niet te snel af, ook al vind je de kerk niet altijd leuk. Je ontmoet daar medegelovigen en die zul je nodig hebben, zoals zij jou nodig hebben. En twee: leer een beetje kritisch te kijken naar de cultuur waarin je leeft. Loop niet zomaar met iedereen mee, maar denk zelf na en praat erover. Ik heb dat zelf niet van huis uit meegekregen, praten over het geloof. Misschien dat wij het in ons gezin daarom juist wél doen, bijvoorbeeld over hoe je omgaat met koopzondagen. Welke keuzes maak je en waarom?’ Job van der Meiden: ‘De laatste tijd probeer ik uit te zoeken wat voor mij de functie is van de

Ronald Koops (Kruispunt Vathorst – CGK/

kerkdienst en wat ik eraan kan hebben.’

NGK/PKN) is freelance journalist en tekstschrijver.

Wat nu?

samen, vieren dat we in Christus zijn en dat zijn Geest in ons werkt.

Misschien denk je na lezing van (een deel van) de bijdragen over

5. Wees creatief

de zondag in dit nummer: ik zie er dingen in waar ik wel iets mee

Neem dit hart in je beleid mee. En werk dat beleid zo concreet

kan, maar hoe krijg ik dit ingepast in ‘mijn’ gemeente en in mijn

mogelijk uit, ook wat betreft de tweede kerkdienst. Als je die

eigen leven? Hieronder zeven tips:

afschaft, zeg dan waarom je dit doet en noem alternatieven (zie punt 7). Als je de dienst behoudt, wees dan creatief en zorg voor

1. Blijf jezelf

een eigen karakter, dat zich in verschillende vormen laat verta-

Vrijwel zeker kwam je in bijdragen hiervoor opmerkingen tegen

len.

over wat we als gemeente zoal kunnen doen. Waardevol, maar blijf jezelf: je gemeente heeft een eigen geschiedenis en ‘kleur’.

6. Reken met doelgroepen

Stem vooral daarop af wat je wilt.

Elke gemeente heeft te maken met (doel)groepen die eigen wensen hebben voor de eredienst(en). Houd hier waar mogelijk

2. Doe iets

rekening mee.

Om ons heen zien we ‘zondagse zaken’ verschuiven. Dan is het verleidelijk om niets te doen: dit tij keer je niet… Pas hiervoor op

7. Meer dan de zondag

en zorg dat je beleid maakt.

‘Verzuim de onderlinge samenkomsten niet.’ Het woord ‘samenkomsten’ is geen synoniem voor zondagse kerkdiensten. Zorg

3. Hart (1)

dus, aanvullend op de zondagse dienst(en), voor een gevarieerd

De Bijbelse kern van het bijeenkomen op zondag, de opstan-

pakket van kring- en leerbijeenkomsten, maaltijden, buurtwerk

dingsdag van Christus, is dat God ons als zijn kinderen nodigt, dat

enzovoort. Zodat er royaal gelegenheid is om (vergelijk He-

wij mogen komen en ons leven bij Hem mogen neerleggen.

breeën 10:25) elkaar lief te hebben, goed te doen en elkaar te bemoedigen.

4. Hart (2) Het ‘vieren van onze bevrijding in Christus’ beperkt zich niet tot

Namens de redactie,

één dag: elke dag van de week mogen we, persoonlijk en ook

Ad de Boer, Leendert de Jong en Bas Luiten

 Opinie Jezus straalt in een wereld van haat en vergelding – een leerdicht

Vrijheid van het Woord Hierbij bieden wij de kerken een lied aan om te zingen bij extremistisch geweld: ’Vrijheid van het Woord‘. Een lied om onze aandacht op de Heer te richten en in vertrouwen te blijven leven. toelichtende tekst Matthijs Haak liedtekst Ria Borkent muziek Peter Sneep

Recent werd Parijs getroffen door gruwelijke aanslagen (13/11).

komst als rechter de hoop is van álle volken (Opwekking 618,

Eerder al waren Charlie Hebdo en een Joodse supermarkt het

Jesaja 42).

doelwit van terreur. Meer en meer realiseren we ons dat 9/11 (VS), de moord op Van Gogh (2004) en de aanslagen in Madrid

Bevrijder

(2004) en Londen (2005) geen incidenten waren. Niemand kijkt

Dit leerdicht zet in bij de bevrijdende leefregels van God (Exodus

ervan op als er wordt gezegd dat de volgende aanslag overal kan

20). Het lied kijkt mee als de bevrijder zelf in Jezus op aarde komt.

plaatsvinden. Kun je onder zulke omstandigheden nog in vertrou-

Jezus laat zien hoe diep onze verslaving, moordzucht, geldings-

wen leven?

en overlevingsdrang zitten.

Het lied ’Vrijheid van het Woord’ wil hierbij helpen. Het richt onze

Het lied laat ons vervolgens het meest bevrijdende moment ooit

aandacht op de Heer. Hij ging aan geweld te gronde. Op execu-

voelen. Golgota doorkruist al onze pogingen om op onze manier

tieplaats Golgota droeg Hij de meest extreme straf. Zo zingen we

in vrede te leven. Aan het kruis strekt Jezus zijn beide armen uit.

ter ere van Jezus. Dankzij Hem zijn we totaal bevrijde mensen,

Zo is Jezus Gods ultieme uitnodiging aan een wereld die vastzit

Gods eigen kinderen. En in dat licht ontstaat er ruimte om te ont-

in een cirkel van geweld, een wereld waarin de ene cultuur wil

spannen. Ruimte om te leven of misschien te sterven. Ruimte om

domineren over de andere.

te doen wat goed is in onze maatschappij.

Een cultuur van oog om oog loopt dood. Net zo goed wordt de

Heer van de volken

wereld niet beter als je de vrijheid van meningsuiting belijdt in #jesuisCharlie. Het Woord was bij God en was God en is mens

’Vrijheid van het Woord’ beperkt zich niet tot de afwijzing van ge-

geworden (Johannes 1). Het Woord werd een slaaf om ons te red-

weld in Gods naam. Het lied heeft ook een geopolitieke compo-

den. De vrijheid van het Woord was dat Jezus zich omhoog liet til-

nent in de spanning tussen het Midden-Oosten en het Westen. En

len aan het kruis (Johannes 3). Zo zijn we gered. ’Vrijheid van het

het lied kent een religieuze component. Denk aan discussies over

Woord’ laat deze Heer stralen.

geloof en geweld of aan het steeds terugkerende islamdebat. Het gaat verder ook over gevoelens van vernedering en uitsluiting.

Matthijs Haak is predikant van de GKv Dordrecht en redacteur van

Eén en ander komt samen in de uitspraak van een jongen uit

OnderWeg.

de Parijse banlieue Saint-Denis. Hij zei dat de aanslagen van 13 november verschrikkelijk waren. En voegde eraan toe: ‘Dat krijg je ervan als je (…) moslims bombardeert’ (NRC Handelsblad, 16

Webtip

november 2015).

Vanaf maandag 30 november zijn enkele achtergrondar-

’Vrijheid van het Woord’ herinnert ons eraan dat God altijd heeft

tikelen en een voorbeeldpreek bij dit lied te vinden op de

gezegd God te zijn van álle volken, íedere cultuur en élk individu.

blog van Matthijs Haak, www.jmhaak.com.

Als IS hoopt op een eindtijdgevecht, realiseren we ons dat Jezus’

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Opinie

 Golgota doorkruist al onze pogingen om op onze manier in vrede te leven 

2. U, Jezus, sprak ons toe vanaf de berg, leerde ons vrijheid om elkaar te dienen, Gods wil te doen, die deze wereld helpt, uw eenzaam lijden was ultieme liefde. U zocht geen eretitel voor uzelf, maar zou uw leven geven voor uw vrienden. 3. En toch, zoveel verslaving is in mij en uit mijn hart komen onreine dingen, haat en geweld, trots en oneerlijkheid, stenen van woorden, stenigende zinnen.

Vrijheid van mening maakt ons nog niet vrij, Heer, U alleen maakt mensen mooi van binnen. 4. Want Jezus zegt: ‘Strijd jij om in te gaan, Ik geef een eeuwig leven jou in handen.’ Het kruis, zijn slavenjuk, biedt vrede aan een warm onthaal van vrijheid, open armen. Hij helpt je in de strijd van het bestaan en geeft als wapen: liefde voor de ander.

Muzikale bijsluiter De melodie van dit lied is simpel van opzet.

5. U, Jezus, ging te gronde aan geweld

Regel 1 / 2 is gelijk aan regel 3 / 4. Regel 5 is hetzelfde als regel 1,

en droeg van alle straf de meest extreme.

maar één toon hoger. Regel 6 herhaalt dat motief nog een toon

Wie nu naar wapens grijpt, is antiheld,

hoger en sluit daarna af op de grondtoon.

ik hoef geen wraak op anderen te nemen.

Het lied is een geheel. We hopen dan ook dat er bij het zingen geen

Het oordeel blijft aan God die kwaad vergeldt,

coupletten worden overgeslagen. Vind je zes coupletten te veel voor

Gods Zoon komt zelf als rechter uit de hemel.

een groep zingende mensen, pas dan beurtzang toe of laat een cantorij of zanggroep één of meer coupletten (voor)zingen.

6. Zo liefdevol als Jezus mensen dient,

Een zetting voor toetsinstrumenten en een

zoals Hij vrijheid een gezicht kan geven,

powerpointpresentatie zijn verkrijgbaar via

zoekers en twijfelaars de weg laat zien,

petersneep@ziggo.nl.

blinden het licht geeft, doden roept tot leven -

Dit lied mag rechtenvrij worden gebruikt als daarbij de namen van

bij Hem is Gods gezicht voor ons te zien,

auteurs en componist worden vermeld.

het Woord van vrijheid is in Hem te lezen.

 Woordzoeker

Maria en de duif 26

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Woordzoeker

De kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken. (Lucas 1:35)

tekst Daniël Timmerman beeld Hans Memling, The Annunciation, c. 1480, Metropolitan Museum of Art, New York

ijn oog viel voor het eerst op

geboorte in de tempel zijn (Lucas 2:22-24),

de duif bij het kijken naar The

brengen ze twee duiven als offer voor Ma-

Nativity Story – een eigentijdse

ria’s reiniging (zie Leviticus 12) en om de

 Op schilderijen

en in films is de duif een poging om het geheim te verbeelden 

verfilming van de Bijbelse geschiedenis

wijding van Jezus als eerstgeboren zoon te

van de geboorte van Jezus. In een be-

markeren (zie Exodus 13:2, 12). Een arme-

paalde scene in deze film wordt, tegen de

luisoffer, want rijken hadden ook nog een

achtergrond van een hemelsblauwe lucht,

ram moeten offeren.

een duif zichtbaar. De vogel zweeft boven

Bij de aankondiging van de geboorte geen

het hoofd van het jonge meisje dat zojuist

duif dus. Op schilderijen en in films is de

gehoord heeft dat ze zwanger zal worden.

duif een poging om het geheim te ver-

Het motief van de duif boven Maria’s

beelden. Het geheim van de heilige Geest

hoofd kent een lange geschiedenis. Al in

die over Maria komt en van de ‘kracht van

is er niet pas vanaf de doop bij de Jor-

de middeleeuwen werd het afgebeeld op

de Allerhoogste’ die haar overschaduwt.

daan. Bij Lucas brengt de engel dit onder

schilderijen van de annunciatio, de aan-

Misschien hebben kunstenaars het motief

woorden, wanneer hij heeft over het

kondiging door aartsengel Gabriël van de

geleend van het Johannesevangelie. Het

komen van de Geest en de kracht van de

geboorte van Maria’s zoon. De afbeelding

vierde evangelie kent geen kerstverhaal,

Allerhoogste. Kunstenaars hebben dit de

hiernaast is van een werk van de Vlaamse

maar opent met de boodschap dat het

eeuwen door verbeeld met de duif boven

schilder Hans Memling (ca. 1433-1494). We

licht is gaan schijnen in het duister (Johan-

Maria’s hoofd. Als teken van zuiverheid en

zien een openstaand raam waardoor licht

nes 1:6-9). Op sommige middeleeuwse

onschuld. Het zegt: ga niet zitten wroeten

Maria’s kamer binnenvalt. Ook is kort er-

schilderijen wordt de ontvangenis ook zo

in het geheim, laat wat zuiver is ook zuiver

voor een duif door het raam binnengevlo-

afgebeeld: een streep licht die binnenvalt

blijven. En als teken van de vrijmacht van

gen. Omgeven door een regenboogkrans

in Maria’s oor. Johannes de Doper kwam

de Geest. Het zegt: de Geest waait waar-

van licht, maakt het dier zich op om te lan-

om van dit licht te getuigen. Hij zag de

heen Hij wil en komt over wie Hij verkiest.

den op het hoofd van de heilige maagd.

Geest als een duif uit de hemel neerdalen

En ook als teken van de voorzichtigheid

en rusten op de volwassen Jezus (Johannes

van de Geest. Het zegt: de Geest gaat in

1:32-33; zie ook Marcus 1:10 en Lucas 3:22).

op onze ontvankelijkheid. Zoals Maria hier

Lucas en de andere evangelisten kennen

De duif symboliseert de unieke band tus-

ontvankelijk staat afgebeeld. Kwetsbaar en

de duif niet. Tenminste, niet bij de aankon-

sen de Vader en de Zoon, door de kracht

toch krachtig. ‘De Heer wil ik dienen: laat

diging van Jezus’ geboorte. Pas later komt

van de heilige Geest.

er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’

zijn: een koppel duiven. Wanneer Maria

Zuiverheid

Daniël Timmerman is predikant van de

en Jozef op de veertigste dag na Jezus’

Deze unieke band tussen Jezus en de Vader

NGK Eindhoven.

Veertigste dag

bij Lucas een duif in beeld. Om precies te

 Column

Kliederkerk

Huisgenoten

In Utrecht is de geloofsgemeen-

at van ver komt, is lekker. Denk aan liederen van Angelsaksische bodem die komen overwaaien. Zij nestelen zich in oren

en harten en in dappere pogingen wordt hun Engelse woordenschat naar het Nederlands omgemunt. Ik kan het niet helpen, maar mijn tenen krommen af en toe. ‘I see a new revival staring as we pray and seek, we’re on our knees.’ In onze moerstaal wordt dit: ‘Ik zie een nieuwe opleving staren terwijl we bidden en zoeken, we zijn op onze knieën.’ Tja… Wat van ver komt, kan ook inspireren. Zo presenteerde Lucy Moore haar Messy Church op het Landelijk Missionair Festival in Utrecht. Dit Engelse idee ontstond in buurten waar ouders en kinderen niet naar de ‘keurige’ kerk komen. Messy Church zocht hen op: hier kun je terecht als je leven niet helemaal volgens het boekje gaat. En als we eerlijk zijn, bij wie wel? Zo kwamen kinderen met of zonder etiket en volwassenen met butsen en onhebbelijkheden naar de Messy Church. Daar gingen ze samen eten en aan de slag rond een Bijbelverhaal. Zo deelden zij met elkaar het niet-perfecte leven. Messy Church is een veilige plek waar je Jezus als redder en Heer kunt ontmoeten. Een nieuwe vorm van kerk zijn dus, door minder

schap Huis van Vrede in de wijk Kanaleneiland kortgeleden geïnstitueerd als een zelfstandige gemeente die deel uitmaakt van het GKv-kerkverband. Huis van Vrede is een multiculturele en missionaire gemeente met bezoekers van meer dan tien

kerk te zijn.

verschillende nationaliteiten.

 Hier kun je terecht als je

tekst Ad de Boer

leven niet helemaal volgens het boekje gaat 

beeld Huis van Vrede Iraniërs, Afghanen en Nederlanders vormen het grootste deel van de gemeente. Efeziërs 2:13 is een sleuteltekst voor Huis van Vrede: ‘Maar nu bent u, die eens ver weg was, in Christus Jezus dichtbij gekomen,

Dit idee gaat inmiddels viral. Logisch: veel kerken zoeken verbinding

door zijn bloed.’ ‘Jezus is onze vrede’, staat er naast

met hun omgeving en willen ongebaande wegen verkennen. In Ne-

het logo met een duif, een verwijzing naar de heilige

derland staan early adopters klaar om het experiment ‘Kliederkerk’

Geest die vrede geeft.

aan te gaan. Ik denk dat het een uitdaging blijft om hierin kerk van

De nieuwe gemeente telt inmiddels ongeveer tachtig

Jezus Christus te zijn en niet te vervallen in algemeen welzijnswerk.

leden, al spreekt men zelf liever over ‘huisgenoten’.

Tegelijk hoop ik dat op messy plekken veel genade van Jezus ge-

‘Lid ben je van een tennisvereniging, niet van de kerk’,

deeld en gevonden wordt.

vindt evangelist-voorganger Henk Bouma. Elke zondag

En een tip bij de start: vertaal dit niet met ‘kliederkerk’. Want dan

is er om elf uur een Marokkaans ontbijt en aansluitend

denk ik niet meer aan het leven dat ik bij elkaar rommel, maar aan

een bijeenkomst waarin ‘uit de Bijbel wordt gelezen

vingerverven, klodders hutspot op het

en wordt gevierd dat Jezus leeft’. Doordeweeks zijn

behang en een natte hond. Mijn ge-

er in acht huizen of flats in de wijk huisgroepen waar

wone leven is al messy genoeg.

mensen samen eten en de Bijbel opengaat. Die kleine groepen vindt Bouma cruciaal: ‘In een grote groep heb je meer kans om ongastvrij te zijn dan in zo’n kleine groep. Veel kleine cirkels hebben meer raakvlak met buiten dan één grote cirkel.’ In dankbaarheid voor wat God doet, kijkt hij terug op de afgelopen jaren: ‘Men-

Joost Smit is predikant van de GKv Amersfoort-Vathorst.

sen komen tot geloof, we worden een steeds hechtere

 Missionair

uit alle windstreken

 ‘Je kunt geen nieuwe kerk zijn zonder de oude kerk 

leden van de GKv in Spakenburg recent vis komen bakken voor de bezoekers van Huis Elke zondag is er in Huis van Vrede om elf uur een uitgebreid Marokkaans ontbijt.

van Vrede. 'We vinden het heel leuk als mensen onze diensten bezoeken en onze

familie, waarin de Bijbel wordt gelezen en

der de oude kerk. Je moet het kerkverband

manier van werken leren kennen, omdat

Jezus wordt geleefd.’

de eer geven die het toekomt en de oude

we denken dat we dan makkelijker het

systemen gebruiken tot er nieuwe zijn.’

gesprek aan kunnen gaan over hoe je rele-

Huis van Vrede wil investeren in de ken-

vant kerk kunt zijn in je omgeving.'

Kennismaken Bouma staat positief tegenover het

nismaking met andere kerken en kerkle-

GKv-kerkverband. ‘Dat heeft ons in veel

den binnen het kerkverband, vooral met

Ad de Boer (NGK) is hoofdredacteur van

opzichten gesteund en het doet dat nog

de kerken in de regio. ‘Ook met die verre

OnderWeg.

steeds. Je kunt geen nieuwe kerk zijn zon-

verwanten willen we familie zijn.’ Zo zijn

Utrechtse Missionaire Arbeid

betaalde werkers om op een concrete manier de liefde van God

Huis van Vrede werkt nauw samen met de stichting Utrechtse

delijk christelijk karakter, zoals Bijbelstudies en dialoogavon-

Missionaire Arbeid (UMA). Deze stichting is een initiatief van

den, maar ook meer algemeen welzijnswerk, zoals taalklassen,

de GKv in Utrecht. Het doel van de stichting is om het goede

stadslandbouwprojecten, textielworkshops, kinderclubs en

nieuws van Jezus in Utrecht te verspreiden, met name onder

andere activiteiten die de sociale cohesie bevorderen. Veel van

moslims, en om christenen en moslims in Utrecht dichter bij

deze activiteiten vinden plaats in en via het Huis van Vrede.

elkaar te brengen.

Zie verder www.huisvanvrede.org en www.stichtinguma.nl.

in Utrecht te delen. UMA organiseert activiteiten met een dui-

De oemma is de wereldwijde islamitische gemeenschap. Met de naam UMA wil de stichting ook uitdrukken veel respect te hebben voor moslims: ‘We weten dat het verhaal van Jezus onze levens verandert en we willen graag dat onze moslimvrienden dit verhaal ook zien of horen.’ De stichting werkt met een team van vrijwilligers en een aantal

 Trefpunt

(beeld Piet van den Heuvel/Beeldbank PKN)

Wat kost de kerk? (2) Gemeenten in de GKv moeten anno 2015 hogere bedragen opbrengen voor kerkelijke activiteiten buiten de eigen gemeente dan gemeenten in de NGK, zo bleek in de vorige aflevering van Trefpunt: 67 resp. 38 euro per kerklid. Die landelijke lasten bewegen overigens wel naar elkaar toe. Daarbij bleven de bijdragen voor de predikantspensioenen buiten beschouwing vanwege de verschillen in de systemen die GKv en NGK daarvoor hanteren. Nu meer over die pensioenen.

tekst Ad de Boer

In de GKv komen de predikantspensioenen (of

in 2015 omhooggegaan van 34 euro naar 52 euro

emeriteringsuitkeringen zoals ze officieel heten)

per kerklid.

uit een centrale pot. Die pot wordt door de

In de NGK staan de predikantspensioenen er een

plaatselijke gemeenten gevuld met verplichte

stuk beter voor. Daar is de pensioenvoorziening

bijdragen per kerklid. Omdat die pensioenpot

in 2009 ondergebracht bij het Pensioenfonds

slecht gevuld is, moeten de kerkleden daarvoor

Zorg en Welzijn. De pensioenpremies staan net

de komende decennia extra bijdragen: de jaar-

als de overige salarislasten (preciezer geformu-

lijkse bijdrage (zowel in vacante gemeenten als

leerd: traktementslasten) op de begrotingen van

in gemeenten met één of meer predikanten) is

de plaatselijke gemeenten en lopen niet via een

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Trefpunt centrale pot. Bij vacante gemeenten zijn die pensioenpremies nul, bij gemeenten met één of meer predikanten varieert het bedrag aan pensioenpremies per gemeentelid tussen 4 en 68 euro, met een gemiddelde van 26 euro. Alleen de premies voor de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor predikanten en de bijdragen voor een voorziening die het predikanten in de NGK mogelijk maakt om vanaf hun 62ste korter te gaan

 In de NGK staan de

predikantspensioenen er een stuk beter voor 

werken, worden landelijk omgeslagen en bedragen ongeveer 6 euro per kerklid.

dergebracht. Op dit moment is die optie duurder dan de weg

Ook op het terrein van de pensioenen moeten GKv-kerkleden

van het verhogen van de jaarlijkse bijdragen, waarvoor recent

dus gemiddeld meer bijdragen dan NGK-leden. In de toekomst

gekozen is.

zullen de GKv-gemeenten mogelijk opnieuw bekijken of het wenselijk is om aansluiting te zoeken bij het Pensioenfonds

Ad de Boer (NGK) is hoofdredacteur van

Zorg en Welzijn, waar de NGK-predikantspensioenen zijn on-

OnderWeg.

Gezamenlijke (middag)diensten De GKv's Hattem-Noord en Hattem-Centrum, de CGK en NGK uit Hattem hebben op zondag 8 november voor de tweede keer een zogenoemde Markedienst gehouden, een gezamenlijke ochtenddienst in sporthal De Marke. Ongeveer 1.100 leden van deze vier kerken bezochten de dienst. De dienst werd geleid door de predikanten Messelink en Knigge (Hattem-Noord), die de liturgie verzorgden, en Bronsveld (NGK), die preekte, maar alle gemeenten waren in de dienst vertegenwoordigd. Zo nam een ouderling van de CGK-gemeente het gebed voor zijn rekening en deden de diakenen van Hattem-Centrum de collecte. De preek van ds. Bronsveld ging over Ruth en het thema van de dienst was: hoe gaan we als christenen om met de vreemdelingen in onze omgeving?

 Alle gemeenten

waren in de dienst vertegenwoordigd

Ds. Knigge deed tijdens de eerste Markedienst het kindmoment. (beeld Hans Havinga)

Avondmaal



Ook elders in het land houden GKv-, NGK- en CGK-gemeenten gezamenlijke middagdiensten, bijvoorbeeld in Hengelo, Zwolle en Arnhem. In Hengelo hebben de Kristalkerk (GKv) en de Morgenster (CGK/NGK) sinds afgelopen zomer elke zondag

Ook ‘s middags was er een gezamenlijke dienst, in de Gast-

gezamenlijke middagdiensten. Voorheen gebeurde dat alleen

huiskerk van Hattem-Centrum, en ‘s avonds was er een

in de vakantieperiode. Ook hebben beide gemeenten al en-

lofprijzingsdienst in de Open Poort van Hattem-Noord, met

kele keren samen het avondmaal gevierd. In Zwolle organise-

medewerking van Xing en de Zandtovenaar.

ren de plaatselijke gemeenten van GKv, NGK en CGK één keer

In 2014 en eerder dit jaar hebben de gemeenten ook al een

per maand zogenaamde Ichthusdiensten: drie gezamenlijke

gezamenlijke dienst gehad. De gemeenten hebben deze dien-

middagdiensten met elk een eigen karakter (een leerdienst,

sten als erg positief ervaren, en daarom zullen vanaf 1 januari

een lofprijzingsdienst en een vesperdienst), maar wel met

2016 de vier kerken gezamenlijke middagdiensten beleggen.

hetzelfde thema. In Arnhem houden de Koepelkerk (GKv) en

Er zullen dan ‘s middags twee diensten zijn, één om half drie

de Kruiskerk (CGK/NGK) elke vierde zondag van de maand een

en één om half vijf.

gezamenlijke middagdienst.

 Jeugdwerk Geloof in ontwikkeling (6) – jeugdleiders

Wees als jeugdleider bevrijd van zekerheid Goed jeugdwerk sluit aan bij de actuele (jongeren)cultuur en de specifieke ontwikkelingsfase van de deelnemers. In voorgaande afleveringen hebben we inzicht gegeven in de ontwikkeling van tieners en jongeren van diverse leeftijden, zodat het jeugdwerk beter op de verschillende groepen afgestemd kan worden. We sluiten deze serie af met degene die het jeugdwerk uitvoert: de jeugdleider.

Agenda

tekst Anko Oussoren en Paul Smit

• 17-24 januari 2016: Week van gebed, georganiseerd door Missie Neder-

In deze reeks hebben we vier fases in het

die verkregen autoriteit kun je de christelijke

land. Thema: ‘Het woord is aan jou’.

volwassen worden beschreven: tieners,

overtuiging laten horen waar je voor staat.

Zie www.missienederland.nl.

jongeren, jongvolwassenen en starters. Elke

• Op 22 en 23 januari 2016 organiseert

fase kent haar eigen reactie op wat de ‘on-

Jongeren

dertussenheid’ werd genoemd (zie OnderWeg

Jongeren zijn al zelfstandiger en richten zich

nummer 16). Eén van de kenmerken van die

meer op mensen buiten het gezin waarin

‘ondertussenheid’ is dat bestaande zekerhe-

ze zijn opgegroeid. Bij die ontmoeting met

den en overtuigingen lijken weg te vallen.

anderen komen ze in aanraking met een

Hieronder geven we voor elk van de vier

wirwar aan onbekende overtuigingen, waar-

ontwikkelingsfases kort aan wat jeugdleiders

door de zekerheid over hun ontwikkelende

kunnen betekenen voor hun jeugdgroep in

ik onder druk kan komen te staan. Jongeren

het omgaan met die ‘ondertussenheid’.

beoordelen die overtuigingen eerder op hoe er praktisch naar geleefd wordt, dan op de

de Bond van Gereformeerde Ouder-

Tieners

verenigingen de jaarlijkse jeugd-

Tieners laten vooral in hun kleren, met hun

Wel zijn jongeren beter in staat te reflecteren

leidersconferentie, met als thema:

spullen en in hun keuze voor idolen zien wie

en jeugdleiders kunnen hen helpen te be-

‘Generations’. Hoofdsprekers zijn

ze zouden willen zijn. Voor hen is zekerheid

denken wie ze zijn in relatie tot zichzelf, de

Els van Dijk en René Barkema. Zie

waar het over gaat (inhoud) en wat andere

ander, de maatschappij, en God. Dat kan door

www.jeugdleidersconferentie.nl.

tieners ergens van vinden (reflectie) belang-

geïnteresseerd vragen te stellen bij bepaalde

• Op 12 en 13 februari 2016 wordt de

achterliggende ideeën.

rijk voor hun beginnende identiteitsvorming.

overtuigingen van de jongeren, maar vooral

vierde conferentie van Rondom

Begeleid hen als jeugdleider bij het uit elkaar

bij de manier waarop ze het geloof beleven.

het Kind gehouden, met als thema

houden van deze vragen. Zelf reflecteren

‘Exce!!ent’. De conferentie richt zich

is voor tieners vaak nog lastig. Help tie-

op ouders, leerkrachten, kinderwer-

ners door te benoemen welke (verborgen)

kers en beleidsmakers (ambtsdra-

overtuigingen ze opgedrongen krijgen via

gers en leidinggevenden) binnen de

bijvoorbeeld de media. Zorg ervoor dat je zelf

kerkelijke gemeente. Zie

betrouwbaar bent, want tieners geven auto-

www.rondomhetkind.info/home.

riteit aan mensen die ze vertrouwen. Vanuit

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Tieners geven

autoriteit aan mensen die ze vertrouwen 

In deze fase is het belangrijk dat jeugdlei-

bij de invulling van het jeugdwerk in de

Een antwoord dat tieners, jongeren, jong-

ders gastvrij zijn en een plek bieden waar

gemeente. Ter afsluiting geven we nog vier

volwassenen en starters herkennen en ook

jongeren andere overtuigingen mogen

aandachtspunten voor jeugdleiders mee.

waarderen.

1. Leer de groep en de individuele jongeren

Twijfel is dan geen onzekerheid in je over-

hebben, zonder dat ze daarom veroordeeld worden.

Jongvolwassenen Jongvolwassenen maken eigen keuzes. Om een zelfstandig leven op te bouwen zul-

kennen, zodat je voorbereid bent op de

tuiging. Nee, twijfel is het toegeven dat niet

verwachtingen die zij hebben. Wees je

elke vraag een antwoord heeft en dat je

ook bewust van je eigen verwachtingen.

sommige zaken maar beter open kunt laten.

2. Verdiep je in de verschillende levensfa-

In onze eigen overtuiging dat het evangelie

len ze oude overtuigingen en zekerheden

ses, maar vooral van de groep waar jij

van Jezus Christus de meest waardevolle

los (moeten) laten, maar wat daarvoor in

contact mee hebt. Laat je toerusten: volg

boodschap voor de mensheid is, kunnen

de plaats komt houden ze graag nog even

trainingen, lees artikelen of boeken.

zekerheid en twijfel probleemloos naast

open. Ze willen ruimte voor de zoektocht

3. Durf samen met andere jeugdleiders

elkaar bestaan.

naar een persoonlijke overtuiging, waarbij

kritisch te kijken naar het materiaal dat

ze de kerk misschien (een tijdje) verla-

je gebruikt en de manier waarop jullie

Paul Smit is jeugdwerkadviseur bij het NGJ

ten. Dat betekent echter niet dat ze geen

het jeugdwerk vormgeven. Maak daarbij

en Anko Oussoren is adviseur bij het Prak-

contact meer willen met mensen die ze al

gerust gebruik van advies of externe

tijkcentrum GKv.

kennen. Dus zoek ze op, spreek ze aan en

begeleiding, bijvoorbeeld door het NGJ of

ga in gesprek over de betekenis die ze aan het leven geven. Deze contacten worden meestal erg gewaardeerd.

Starters

het Praktijkcentrum. 4. Wees je bewust van je eigen overtuigingen, maar ook van je twijfels. Als je die helder hebt, kun je eerlijk en kwetsbaar zijn tegenover de jongeren. Dat voorkomt

Tips/media • Lees meer over ‘ondertussenheid’ in de

Starters verlangen naar vastigheid, willen

dat je antwoorden geeft waar je zelf ei-

Trendrede 2015 via www.trendrede.nl >

een zinvol leven en krijgen weer behoefte

genlijk niet achter staat. En door dingen

teruglezen?

aan vaste, soms oude vertrouwde kaders.

te zeggen die je niet meent, zet je in de

Sommigen vinden die kaders in de eigen

huidige jeugdcultuur de vertrouwens-

generatie tieners en twintigers J. Ahlers,

traditie, anderen zoeken een gemeenschap

band met de groep op het spel.

R.C.W. Boenders, Generatie Z, Amsterdam

waarin nieuwe kaders verwoord worden

• Lees voor achtergronden bij de huidige

(Bertram + de Leeuw), 2011.

die hun aanspreken. Starters zijn in beide

Dat laatste punt verwoordt onze reactie

• Jongerenwerker Mirjam de Bruin vertelt

gevallen op zoek naar inspirerende voor-

op het bevrijd zijn van zekerheden in de

over haar benadering van jongeren die

beelden van mensen die écht op zoek zijn

‘ondertussenheid’. De trendwatchers wijzen

niet meer in de kerk komen in: www.

gegaan, doorleefde antwoorden hebben

terecht op het verdwijnen van zekerheden,

eo.nl/magazines/visie/artikel-detail/een-

gevonden en hen willen helpen om hun ge-

tenminste, als we met zekerheden geslo-

loof te verwoorden en vorm te geven in een

ten gedachtensystemen bedoelen, waarin

samenleving die constant verandert.

elke vraag een antwoord moet krijgen. De

met groepen is: M. Bakker-de Jong, I. Mij-

bevrijding die wij zien, is dat er ruimte is

land, Handboek positieve groepsvorming,

gekomen om te zeggen: ‘Ik weet het niet.’

Oirschot (Quirijn), 2015.

Aandachtspunten

In deze serie hebben we samen stilgestaan

tuin-vol-twijfelende-tieners. • Een goed naslagwerk over het omgaan

 Wandelen met God

Zegenen met de goedheid van God Eén van de mooiste dingen die we in de

Vader, de Zoon en de heilige Geest,

christelijke gemeente kunnen doen, is elkaar

nen is ‘benedictie’. Ook dat komt uit

zegenen: elkaar woorden toespreken die gevuld zijn met de goedheid van God.

amen.’ Een ander woord voor zegehet Latijn: benedictus betekent ‘het goede spreken’. Dat komt heel dicht bij de connotaties van het Hebreeuwse woord voor zegenen in het Oude Testament (barach) en Griekse woord in het Nieuwe Testament (eulo’geo). Wie zegent, spreekt namens God het goede

tekst Ronald Westerbeek beeld Fernando Cortes/Shutterstock

of haar een hand op de rug of schou-

over de ander uit en brengt Gods gunst

der leggen. In een tijd van luisterend

over. Daar komt kracht in mee.

gebed mogen dan zegenende woorden van God worden doorgegeven.

Spanningsveld

In Grace Church zegenden we elkaar

Ons woord ‘zegenen’ komt van het

In het Oude Testament waren het

regelmatig op de huiskring – bij uitstek

Latijnse signare. Dat betekent zoveel

vooral de priesters die namens God

de plek waar we met elkaar optrekken

als ‘een teken geven’ en in de rooms-

de zegen uitspraken. Denk aan de

in onze wandel met God. De vorm die

katholieke en anglicaanse traditie gaat

aäronitische zegen: ‘Moge de HEER u

wij kozen, is dat we in een kring gaan

dat vaak gepaard met het maken van

zegenen en u beschermen, moge de

staan waarbij één van de kringleden

een kruisteken over iemand. Daarmee

HEER het licht van zijn gelaat over u

wordt gezegend. Deze staat in het

zeg je eigenlijk: ‘Jij bent met heel je

doen schijnen en u genadig zijn, moge

midden en mag ontvangen. De ande-

wezen verlost en geheiligd door het

de HEER u zijn gelaat toewenden en

ren staan eromheen en kunnen hem

kruis van Christus, in de naam van de

u vrede geven’ (Numeri 6:24-26). Er

OnderWeg #22 > Jaargang 1 > 28 november 2015

 Column

 Wij beschikken niet over Gods zegen, Hij is het zelf die onze woorden bekrachtigt 

Revolutie in de zorg

nkele maanden geleden hebben we een bezoek gebracht aan San Francisco en omgeving. In het verleden was deze

regio bekend om haar voortrekkersrol in de ontwikkeling van chips. Maar tegenwoordig is het één van de grote centra op het gebied van innovatie in de zorg. Met name omdat hier durfkapitaal, (kunstmatige) intelligentie en techniek samenkomen.

zit meteen een leerzaam moment in deze passage. In

Een eerste nieuwe ontwikkeling wordt gevormd door ‘big data’.

vers 22 staat dat de priesters het volk mogen zegenen.

Grote hoeveelheden gegevens van de patiënt worden geanaly-

In vers 27 staat: ‘Als zij mijn naam over het volk uitspre-

seerd en vergeleken met andere patiënten. Het gaat hierbij niet

ken, zal Ik de Israëlieten zegenen.’ Wie zegent er nu, de

alleen om de gegevens die zich in het dossier van de huisarts

priesters of God? Dat spanningsveld is goed om vast te

of van de specialist bevinden, maar ook om gegevens van Fa-

houden – priesters mogen de vrijmoedigheid hebben om

cebook, de sociale dienst, de gemeente enzovoort. Een tweede

te zegenen, en tegelijk is er die eerbiedige erkenning: wij

nieuwe ontwikkeling is de analyse van het menselijke genoom

beschikken niet over Gods zegen, Hij is het zelf die onze

(genetische materiaal). Op dit moment kost dat nog maar hon-

woorden bekrachtigt.

derd dollar per persoon en het levert geweldig veel informatie

Vrijmoedig

op: van de precieze afstamming van de burger tot en met zijn gevoeligheid voor bepaalde ziekten. De combinatie van deze

Sinds Christus zijn Geest heeft uitgestort, delen alle gelo-

twee ontwikkelingen zal zonder meer leiden tot een revolutie in

vigen in het priesterschap (1 Petrus 2:9; Heidelbergse Ca-

de zorg.

techismus zondag 31 en 32). We mogen elkaar vrijmoedig zegenen, met woorden die God geeft. Dat reikt dus verder dan alleen maar je eigen goede wensen uitspreken, of alleen maar vragen om Gods zegen. Je mag jezelf opstellen als priester, ‘als instrument van de zegenende kracht van God’, schrijft Philip Troost (in: Christus ontvangen (2006), p. 213-217). ‘Je gaat zelf als het ware in de aanwezigheid van God staan, om door te geven wat je van Hem ontvangt.’

 ‘Je moet niet denken dat er iets anders van belang is dan geld’ 

Mooi is ook wat Troost schrijft over het verschil met bidden: ‘Als ik voor iemand bid, sta ik naast hem en kijken we

Het zou me niet verbazen als de ontwikkelingen veel sneller

samen naar God. Maar als ik iemand zegen, dan sta ik aan

gaan dan onze zorginhoudelijke en ethische debatten. Op zich

Gods kant en kijk ik met zijn ogen naar de ander.’

hoeft dat geen reden tot zorg te zijn: ik heb veel vertrouwen in

Butsen

de Nederlandse polder en in de Nederlandse zorgprofessional. Maar waar ik minder vertrouwen in heb, is de macht en invloed

In onze huiskring en in het pastoraat in Grace Church heb-

van het geld. ‘Want’, zo vertelde ons een medewerker van het

ben we ervaren hoe heilzaam dit elkaar zegenen is. In de

Nederlandse consulaat, ‘je moet niet denken dat er in San Fran-

weerbarstigheid van het leven lopen we allemaal butsen

cisco iets anders van belang is dan geld.’ Met andere woorden:

en deuken op. Soms vergeet je dan hoe God je ziet. Wat

investeerders zijn niet geïnteresseerd in uw gezondheid, ze zijn

is het dan kostbaar om mensen om je heen te hebben

alleen geïnteresseerd in uw portemonnee. Gelukkig bestaat de

die je daaraan herinneren. Die je namens Christus mogen

wereld niet alleen uit investeerders. Maar in het huidige neolibe-

zegenen. Gewoon met Gods beloften van heil, zoals we

rale klimaat ben ik er niet gerust op. Mind your steps!

die kennen uit de Bijbel: zijn vrede, zijn nabijheid. Of met specifieke woorden, voor die ene persoon, op dat moment – in het vertrouwen dat God onze gedachten leidt als we ons op Hem richten en bidden in ontvankelijkheid voor zijn Geest. Ronald Westerbeek (GKv) was kerkplanter van ICF

Maarten J. Verkerk (GKv) is

Amersfoort (2007-2013) en promoveert op een dogmati-

bestuurslid van VitaValley en

sche doordenking van charismatische vernieuwing.

bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de TU Eindhoven en de Universiteit Maastricht. 35

(advertenties)

Onderweg 28-11-2015_301-Opwekking 17-11-15 13:37 Pagina 1

cadeauboekjes De eerste keer vader – Pieter Both De eerste keer moeder – Carianne Ros Voor het eerst vader of moeder worden is de grootste verandering die je kunt meemaken. Daar kun je wel een nuchter, humoristisch en praktisch boekje bij gebruiken. Twee korte boekjes, luchtig en tegelijk diepzinnig. Het ideale cadeau voor elke aankomende of kersverse vader of moeder. De eerste keer… is een serie luchtige cadeau-handboekjes, waarvan nu de eerste twee deeltjes verschijnen. De toon is humoristisch, luchtig, confronterend, informatief, christelijk. Vaste elementen in deze boekjes zijn: de belangrijkste do’s en don’ts; opmerkelijke cijfers en getallen; verrassende quotes.

80 p. – € 12,50

Pastor Joel zoekt diaken. Bent u diaken in uw kerk? Pastor Joel Gitahi, voorganger in Kenia, is naar u op zoek. Zijn kerk staat in één van de grootste sloppenwijken van Nairobi. Op deze plaats van honger, ziekte en uitsluiting biedt pastor Joel mensen een uitweg uit de armoede. Joel heeft dringend extra steun nodig. Wilt u in uw kerk collecteren voor dit werk? Kijk hoe krachtig de kerk van pastor Joel is in zijn omgeving en hoe uw kerk kan bijdragen op www.tear.nl/collecte Of bel Peter Trommel: (030) 6969600.

96 p. – € 12,50

Buijten & Schipperheijn Motief www.buijten.nl – in de boekwinkel

Donatus verzekert vertro uwd Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar bij hoort, zoals catechese-lokalen, doopvonten,

kanselbijbels

orgels.

Donatus is een betrokken specialist. Klein genoeg om u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen…