Ow 2 2

www.onderwegonline.nl

#02  jaargang 2  23 januari 2016

Geloven in de God van het leven THEMA: LEVEN IN HET AANGEZICHT VAN DE DOOD

Onder

e Inspirarti voo n te reisgeno

08 BEGELEIDING STERVENSKUNST IS LEVENSKUNST > 10 JEROEN BAKKER DE DOOD VOOR OGEN > 14 REPORTAGE MOETEN LEVEN MET DE DOOD > 18 MEDITATIE STRALEN ALS DE OPGAANDE ZON

 Inhoud Thema

08 toerusting

Stervenskunst is levenskunst

Men zegt weleens dat iemand sterft zoals hij leeft.

12 interview

De dood voor ogen

Zelf besefte hij niet dat hij net langs de poort van de

Iemand die koud en gesloten was, is op zijn sterfbed

dood was gegleden toen hij zijn ogen opsloeg in het

meestal niet opeens warm en open. Uiteraard is dat geen

bed op de intensive care. ‘Ik zag alleen maar de blije

wet van Meden en Perzen, maar het geeft wel aan dat

gezichten van mijn ouders. Ik voelde wel dat ik heel zwak

er in de begeleiding van mensen in de laatste levensfase

was en er zaten vijftien slangen en dingen aan mijn lijf.’

rekening gehouden moet worden met continuïteit. Wie

Theologiestudent Jeroen Bakker liet in 2014 bijna het

een stukje met iemand op weg gaat in de stervensfase,

leven. Na zijn herstel verwerkte hij zijn ervaringen in zijn

loopt ook een stukje mee op diens levensweg.

bachelorscriptie. ‘Het had me geschokt hoe ingrijpend lijden kan zijn.’

06 P RAKTIJKLOKAAL

Samenwerken in de Week van gebed

Van 14 tot en met 24 januari 2016 is de landelijke Week

26 jeugdwerk

Zelfrealisatie wordt de focus van 2016

Het Nederlands Gereformeerd Jeugdwerk presenteerde

van gebed gehouden, een initiatief van de Raad van

op 12 januari de Jeugdtrends 2016. Op dezelfde dag werd

Kerken. Opvallend is dat in deze gebedsweek steeds

ook de TrendRede 2016 uitgesproken. De verbinding

vaker samengewerkt wordt met andere kerken. Deze

tussen beide is de gesignaleerde wens om de leefwereld

samenwerking past in de trend dat de Raad van Kerken,

individueel vorm te geven.

zeker plaatselijk, binnen het gezichtsveld van NGK en GKv is gekomen en dat diverse gemeenten inmiddels daarin participeren.

30 wandelen met god

22 missionair

Open voor buitenstaanders

Wereldbaan

Wat zeg je als mensen je vragen wat voor werk je doet?

Misschien heb je werk met uitdaging en avontuur. De

In het Oude Testament was de tempel niet toegankelijk.

vader van één van de teamgenootjes van mijn zoon is

Overal waren drempels, deuren en muren. Op Goede

helikopterpiloot bij de luchtmacht. Daar kun je mooie

Vrijdag scheurt God dat hele systeem van boven tot

verhalen over vertellen langs de lijn van het voetbalveld.

onder door. Iedereen mag Hem nu naderen. Vraag je

Maar wat zeg je als predikant?

daarom dit jaar als kerkgemeenschap af, bij alles wat je zegt en doet, of je er mensen mee bereikt die God nog niet kennen.

2

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Thema 14 reportage

‘Juist omdat het zo afschuwelijk is, heb je elkaar nodig’ De Bijbel getuigt van begin tot eind van een bewogen

God, die trouw blijft aan zijn mensen. Maar kun je nog van een trouwe God getuigen in het aangezicht van de

U houdt mij vast

V

eel psalmen zijn uit het leven gegrepen. Eén van de mooiste voorbeelden daarvan vind ik Psalm 73, dat bekende lied van Asaf. Hij vertelt eerlijk hoe hij al-

dood? Op bezoek bij Janny de Vries en Hanneke Smit,

tijd met afgunst naar de goddelozen had gekeken. Ziekte

twee vrouwen die heel direct met de dood te maken

en narigheid bleven hun bespaard, terwijl ze dat wel ver-

hebben.

diend hadden. Maar Asaf komt die gevoelens te boven.

‘Nu weet ik mij altijd bij U, U houdt mij aan de hand’, zegt hij. En ook: ‘Bij God te zijn is mijn enig verlangen.’

18 meditatie

Stralen als de opgaande zon

In dit themanummer komt aan de orde hoe je vanuit je geloof aankijkt tegen het sterven. Vooral als het sterven dichtbij komt, voor jezelf of voor een geliefde. Uit eigen

Als je christen bent, zegt dat nog niet alles over

pastorale ervaring weet ik hoe verschillend het sterven

de manier waarop je tegen het sterven aankijkt.

beleefd wordt door gelovige mensen. Sommigen ster-

Sommigen zijn er heel bang voor, anderen zien er

ven blijmoedig, verlangend naar hun Heer. Anderen zijn

met een sterk verlangen naar uit. De Bijbel geeft hun

doodsbang, bang voor het oordeel en voor het lot van de

beiden bemoediging en hoop.

achterblijvers.

De naderende dood maakt van alles los. Sommigen, zoals David Bowie, zwijgen er vooral over. Anderen hebben in die laatste fase van het leven juist andere mensen nodig, om mee te praten of om naar te luisteren. Hoe pijnlijk

En verder: 04 Nieuws 05 In beeld

en verdrietig is het dan als mensen niet langs durven te komen of niets durven te zeggen. Juist dan, wanneer iemand het zo nodig heeft!

De dood is niet het einde van het verhaal. Niet voor de doden, maar ook niet voor de levenden. Het is niet goed

12 Redactioneel

om weg te vluchten voor de dood. Niet als het om jezelf

17 Colofon

maken krijgen. ‘De dood is niet alleen maar afschuwelijk’,

20 Woordzoeker

pagina 14-17. ‘Het brengt mensen er ook toe om te re-

22 Column Joost Smit 24 Stimulans

gaat en niet wanneer anderen in je omgeving ermee te zegt hospicemedewerker Hanneke Smit in het artikel op flecteren op hun leven. Ze worden opener en kwetsbaarder. Regelmatig zie je dat het mensen dichter bij elkaar brengt.’

31 Column Dick Westerkamp

www.onderwegonline.nl facebook.com/onderwegonline twitter.com/onderwegline

Henk Hoksbergen (GKv), hoofdredacteur OnderWeg (beeld voorkant Esther Leene) 3

Nieuws NGK: bied homo's een veilig thuis

De LV van Zeewolde, die in 2013 begon, is nu afgelopen. Bij de

Gemeenten moeten al het mogelijke doen om homo’s in hun

sluiting signaleerde voorzitter Willem Smouter dat, anders dan in

midden een veilig thuis te bieden. Die oproep deed de Landelijke

het verleden, de LV-zittingen gespreid zijn geweest over bijna de

Vergadering van de NGK als sluitstuk van de bespreking van een

gehele periode van drie jaar die volgens de NGK-kerkorde tussen

rapport over homoseksualiteit. ‘Wij zijn samen het lichaam van

twee Landelijke Vergaderingen ligt. Naar zijn taxatie is dat ook

Christus. Zij horen erbij en wij hebben hen nodig om samen op te

het toekomstbeeld, nu de relatie met de overheid, de verhoudin-

trekken in de navolging van Christus en daarin elkaars lasten te

gen met andere kerken en andere bestuurlijke onderwerpen het

dragen’, aldus het LV-besluit.

onmogelijk maken om de LV steeds voor een paar jaar op slot te

Dit geldt volgens de LV ook voor homo’s met een relatie. De amb-

doen. Het LV-moderamen zal daarover voorstellen doen aan de

ten worden echter niet voor hen opengesteld, omdat de kerken

nieuwe LV.

verschillend denken over de ruimte voor homoseksuele relaties in Bijbels licht. De komende jaren wil de NGK graag met de CGK

Gebed om regen in Zuid-Afrika

en de GKv overleggen over de plaats van homo’s in de gemeente.

In veel NGK-gemeenten is de afgelopen weken op verzoek van

Ondanks deze verdeeldheid wilde de LV niet berusten in de pijn-

de zendingswerkers in KwaZulu Natal gebeden om regen in Zuid-

lijke situatie dat homoseksueel samenlevende gemeenteleden

Afrika. Het land beleeft de ergste droogte sinds een kwarteeuw,

‘die vertrouwen op het offer van Jezus Christus’ in sommige

met desastreuze gevolgen voor landbouw en veeteelt.

gemeenten wel, maar elders niet welkom zijn aan het avondmaal. Hoewel de LV geen uitspraken wilde doen over plaatselijk

Predikantenstudiedag NGP

pastoraat, was er brede steun voor indringende vragen aan de

De Nederlands Gereformeerde Predikantenopleiding organiseert

kerken: ‘We komen naar het avondmaal omdat we ons leven bui-

op 29 januari voor de tiende keer de predikantenstudiedag. Het

ten onszelf in Jezus Christus zoeken. Zouden we niet allen die dat

thema is: ‘De kerk als contrastgemeenschapʼ. Ad van der Dussen

willen doen van harte welkom heten? Wie kent niet het besef dat

spreekt over James Kennedy (zijn boek Stad op een berg), Stanley

er dingen zijn die je niet of niet meer kunt veranderen in je leven,

Hauerwas en ontwikkelingen in het postmodernisme wat betreft

waarbij je zo goed mogelijk een begaanbare weg zoekt en Gods

‘gemeenschap’, met een praktische toespitsing op het kerkelijke

hulp zo hard nodig hebt? Als homoseksuele broers en zussen een

leven.

begaanbare weg zoeken in het besef dat zelfs “de allerheiligsten samen met hen het brood en de wijn gebruiken?’

Landelijke Bijbeldag voor doven en slechthorenden

Het LV-besluit heeft de vorm van een herderlijk schrijven, dat

Het Interkerkelijk Dovenpastoraat (CGK/NGK/PKN) organiseert op

volgens voorzitter Smouter ‘zo in het kerkblad kan’. Er is gekozen

30 januari van 11 tot 16 uur in kerkgebouw De Ark in Ede een Lan-

voor een pastorale toonzetting – ‘taal van het hart’ – waarbij de

delijke Bijbeldag over de doop, met als thema: ‘Je bent verbonden

gevoelens van homoseksuele kerkleden in het spanningsveld van

met Godʼ. Meer informatie: www.dovenpastoraat.nl.

nog maar een klein begin kunnen maken”, kunnen we dan niet

homo en christen zijn stem krijgen en ook de verlegenheid met het onderwerp wordt benoemd. Het NGK-toerustingsinstituut

Komen en gaan

gaat gemeenten helpen om het gesprek over homoseksualiteit te

Verbonden aan: GKv Rotterdam-Centrum: W.H. de Groot (Nieu-

voeren.

werkerk a/d IJssel); aan NGK Heino/Langeslag: G. Nederveen, die

NGK koerst richting Steunpunt Kerkenwerk

ook aan de NGK Dalfsen verbonden blijft.

De NGK werkt toe naar aansluiting bij het Steunpunt Kerkenwerk

Beroepbaar (GKv): C.A. Smit, Zeewolde, 036 5225293 of 06

van de GKv per 2017, met het oog op professionele dienstver-

33587868, casmit64@gmail.com.

lening op het vlak van kerkelijk personeelsbeleid. Dat heeft de Landelijke Vergadering besloten. Twee beleidsadviseurs bereiden de stap voor. De nieuwe LV, die in november in Nunspeet begint, neemt er een definitief besluit over.

4

OnderWeg #02 > Jaargang 2 > 23 januari 2016

 In beeld

In beeld: Eefje Versteeg-Vlastuin Leeftijd: 56 jaar

 Wat wil je liever?

Woonplaats: Langbroek Kerkelijke gemeente: NGK Doorn Gezinsomstandigheden: Getrouwd met Cor, twee kinderen (Robert (28), Corina (25)) en een schoonzoon (Maarten (28)) Werk: medisch pedicure

Een diepvriesmaaltijd of een lege maag? 

1. Op wat voor manier heeft jouw geloof je leven veranderd? Mijn leven kent niet echt een

catechesegroep die ik samen met de

zeuren over vervelende collega’s, maar

predikant mocht leiden. Zelf heb ik daar

veel mensen zijn werkloos. Wat wil je

ook veel van geleerd en je blijft er jong

liever? Een diepvriesmaaltijd of een lege

keerpunt. Ik ben opgegroeid in een ge-

bij.

maag? En zo zijn er nog veel meer voor-

lovig gezin en door Bijbelstudie en er-

beelden.

geloof en gaandeweg kreeg ik steeds

5. Welk boek heb je het laatst gelezen? Niets weerstaat

meer vertrouwen. Ik zie vandaag de dag

de nacht, een roman geschreven door

8. Voor wie heb jij veel respect? Voor mensen die hun leven ris-

duidelijk tekenen dat Jezus Christus de

Delphine de Vigan. De schrijfster heeft

keren of zelfs hun leven geven om onze

wereld heeft overwonnen.

haar moeder dood gevonden en gaat

vrijheid te behouden.

varingen ben ik verder gegroeid in mijn

2. Welke Bijbeltekst is jou het meest dierbaar en waarom? Spreuken 3:6: ‘Denk aan

op zoek naar de vrouw achter haar moeder. Ze stuit daarbij op de meest ontroerende herinneringen en familiegeheimen. Hoe goed kende zij haar

Hem bij alles wat je doet, dan baant Hij

ouders nou echt en hoe betoon je hun

voor jou de weg.’ Waarom? Hier sta ik

respect nu ze dood zijn? Delphine de

mee op en ga ik mee naar bed. Spreu-

Vigan vertelt haar eigen verhaal, dit

ken staat vol met wijsheden en met

boek is een heerlijke tranentrekker.

deze tekst leef ik elke dag.

3. Wat doe je om gelukkig te zijn? Samen zijn met mijn gezin, en

6. Wat betekent humor voor jou? Humor verruimt onze blik, zodat we zien dat de werkelijkheid groter is

als de mogelijkheid er is een goed glas

dan onze problemen. Daardoor krijgen

wijn drinken met familie of vrienden.

we een positievere kijk op ons leven.

Daarnaast probeer ik zo goed mogelijk te leven en als ik daarin tekortschiet, vraag ik hulp aan mijn hemelse Vader.

4. Wat is je mooiste ervaring in de kerk? Iedere zondag geniet ik

7. Wat is je grootste ergernis? Als mensen niet kunnen relativeren. Relativeren betekent de verhouding zien tussen dingen: wat is echt belangrijk en wat niet? Wat er ook ontbreekt in

van het gemeente zijn, van de woorden

je leven, zie het in perspectief. We zijn

en de liederen. De zegen ervaar ik altijd

zo vaak bezig met details dat we het

als zeer waardevol. Bijzonder was de

grotere plaatje missen. Je kunt blijven

5

 Praktijklokaal Een app voor de kerkcollecte

I

n de Proosdijkerk (NGK) in Ede kan

De Opstandingskerk (GKv Zwolle-Noord)

men tijdens de collecte via de tele-

experimenteert ermee. Zo’n dertig ge-

foon geld overmaken naar het op de

meenteleden werken aan het experiment

beamer getoonde rekeningnummer, zo

mee. De kerk heeft wel een aantal voor-

bleek in het laatste nummer van Onder-

waarden gesteld: collecteren via de app

Weg in 2015. Kan het nog simpeler? Het

moet een duidelijke meerwaarde hebben

antwoord is: ja, het kan nog simpeler. Er

en moet – niet onbelangrijk – de op-

is een module ontwikkeld voor een al

brengst van de collectes omhoog bren-

bestaande smartphone-app, waarmee

gen. Daarnaast zijn wellicht ook andere

je nog sneller geld kunt overmaken dan

mogelijkheden van deze app interessant.

via mobiel internetbankieren. Je zet eerst

Zwolle-Noord is vooral geïnteresseerd in

geld op een account en vandaaruit kun

de collectemogelijkheid, maar de app is

je elke week via de app je bestemming

primair ontwikkeld voor communicatie-

kiezen. Je kiest tijdens de dienst gewoon

doeleinden (bijvoorbeeld pushberichten

uit één van de bedragen die op de app

versturen met kernelementen uit de

getoond worden en klaar is Kees.

preek van zondag, of een herinnering

 Collecteren via de app moet de opbrengst van de collectes omhoog brengen 

voor de kring van vanavond), en kan ook met een koppeling naar de ledenadministratie als interactieve ledenlijst fungeren.

Webtip kerken.socie.nl

Welke wijn bij avondmaal met kinderen?

I

n de Jeruzalemkerk (NGK) in Utrecht doen kinderen mee met het avondmaal. Maar wat voor wijn gebruik je

dan? Tot nu toe was dat, net als overal, wijn met alcohol. Maar dat voelde in de combinatie met kinderen niet goed en de diakenen kregen daar van meerdere kanten vragen over. Bovendien zijn er volwassenen voor wie de alcohol in de wijn een probleem is. Daarom is er besloten om vanaf januari 2016 alleen nog avondmaalswijn te gebruiken zonder alcohol. (beeld Condesign/Pixabay)

6

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Praktijklokaal Samenwerken in de Week van gebed

V

an 17 tot en met 24 januari 2016 is de landelijke Week van gebed gehouden. Deze week is een

initiatief van de Raad van Kerken in Nederland, in samenwerking met de evangelische organisatie Missie Nederland. Dit jaar stond 1 Petrus 2: 9-10 centraal: het woord is aan jou. Er is gebruikgemaakt van materiaal van de kerk van Letland. Ook daar is men zich ervan bewust dat lang niet alle mensen gehoord hebben van de grote daden van God.

bedenkingen. De NGK Doorn bijvoorbeeld

Opvallend is dat in deze gebedsweek

maakte een voorbehoud. Eerder had de

steeds vaker samengewerkt wordt met

kerkenraad besloten om niet mee te doen:

andere kerken. De CGK en de NGK in Eind-

het is hun verlangen om als gemeente

hoven bijvoorbeeld organiseerden samen-

samen te komen om de Vader, de Zoon

komsten ‘met katholieke, protestantse,

en de heilige Geest te eren, maar deze

gereformeerde en evangelische chris-

insteek is binnen de Raad van Kerken

 Niet overal ging de samenwerking zonder bedenkingen 

tenen’. Soms is de basis smaller: de NGK

niet altijd bespreekbaar. En in zo’n geza-

Rijnwaarde in Leidsche Rijn en de plaatse-

menlijke dienst ben je wel medeverant-

georganiseerd door de diverse plaatselijke

lijke GKv organiseerden samen een kerk-

woordelijk voor de inhoud. De oplossing:

kerken. In Hoorn zijn de jongeren van de

dienst in het kader van de gebedsweek.

ze hebben in Doorn eerst hun eigen

NGK uitgenodigd om een bijdrage te leve-

Niet overal ging de samenwerking zonder

kerkdienst gehouden en de mensen opge-

ren aan de slotavond.

roepen om daarna naar de oecumenische

De samenwerking in het kader van de

Webtip

dienst te gaan.

gebedsweek past in de trend dat de Raad

Overigens gaat het in de Week van gebed

van Kerken, zeker plaatselijk, binnen het

www.raadvankerken.nl/pagina/3362/

vaak niet alleen (en soms helemaal niet)

gezichtsveld van NGK en GKv is gekomen

week_van_gebed_2016

om een gezamenlijke dienst op zondag:

en dat diverse gemeenten inmiddels

de hele week waren er bijeenkomsten,

daarin participeren.

Diaconie GKv Brunssum werkt mee aan schuldhulpverlening Eén van de manieren waarop de dia-

erkenning gekregen van de overheid en

twee dingen: allereerst het signaleren

kenen van de GKv Brunssum-Treebeek

wordt die nu landelijk uitgerold.

van problemen, en in de tweede plaats

actief zijn buiten de kerk, is het mee-

Stap één is het creëren van vindplaat-

de financiële kennis en vaardigheden.

werken aan een project van het Leger

sen: waar ontmoet je de mensen die

De derde stap is het daadwerkelijk inzet-

des Heils rond schuldhulpverlening. Het

hulp nodig hebben? Op koffie-ochten-

ten van vrijwilligers, die de professio-

Leger heeft deze aanpak ontwikkeld in

den bijvoorbeeld of bij kledingbeurzen.

nele hulpverleners bijstaan.

Emmen, in samenwerking met plaatse-

De tweede stap is het opleiden van vrij-

De diakenen van Brunssum zien in de

lijke kerkgenootschappen, waaronder

willigers. Het Leger des Heils heeft daar

schuldhulpverlening kansen om als kerk

de GKv. Inmiddels heeft deze aanpak

cursussen voor. Daarin leren de mensen

diaconaal aanwezig te zijn in de samenleving. Daarbij kan worden samenge-

 De schuldhulpverlening biedt kansen om als kerk diaconaal aanwezig te zijn in de samenleving 

werkt met andere kerken. Zo wijzen de diakenen op een aantal vindplaatsen die de evangelische gemeente Kom en Zie te Schinnen al heeft ontwikkeld.

Wellicht kunnen kerkleden van Brunssum daarin participeren.

7

 Thema Goede begeleiding in het aangezicht van de dood

Stervenskunst is levenskunst Men zegt weleens dat iemand sterft zoals hij leeft. Iemand die koud en gesloten was, is op zijn sterfbed meestal niet opeens warm en open. Uiteraard is dat geen wet van Meden en Perzen, maar het geeft wel aan dat er in de begeleiding van mensen in de laatste levensfase rekening gehouden moet worden met continuïteit. Wie een stukje met iemand op weg gaat in de stervensfase, loopt ook een stukje mee op diens levensweg. tekst Bart Cusveller

Zowel levenden als stervenden zoeken

de andere kant op nog een manier ambiva-

Ars moriendi

naar de zin en de betekenis van hun leven

lent: mensen zijn tegelijkertijd bezig vast

Een auteur die de laatste tijd veel aandacht

en sterven. De manier waarop je leeft in

te houden en los te laten. Die spanning kan

aan dit onderwerp heeft besteed, is Carlo

het aangezicht van de dood heeft dan ook

verwarring en onzekerheid oproepen. Wat

Leget. Hij is hoogleraar zorgethiek en be-

alles te maken met de manier waarop je

is nog goed aan het einde en wat hoeft

geleidingswetenschappen en bijzonder

zogezegd ‘leefde in het aangezicht van het

niet meer? Wat is voltooid en wat is nog

hoogleraar palliatieve zorg aan de Universi-

leven’. Iemand begeleiden bij deze zoek-

niet af? Kunnen we de manier waarop ie-

teit voor Humanistiek in Utrecht en schreef

tocht heet pastorale zorg, geestelijke ver-

mand in het sterven naar zin en betekenis

onder meer Van levenskunst tot stervens-

zorging of spirituele zorg.

verlangt rijmen met de manier waarop hij

kunst. Daarin wijst hij erop dat de ‘levens-

Spirituele zorg in de laatste fase van het

dat in het leven deed? Voelt de stervende

wijsheid der eeuwen’ altijd is geweest dat

leven heeft een eigen karakter. Een ambi-

zich ondanks alles begrepen en gekend?

vragen rond het sterven ook levensvragen

valent karakter, want het naderende einde

Dat laatste is de fundamentele behoefte bij

zijn. Goed omgaan met levensvragen is een

brengt allerlei lichamelijke, geestelijke en

alle behandeling en verzorging: dat mensen

levenskunst. Goed omgaan met levensvra-

sociale veranderingen en beperkingen

zich gekend en begrepen voelen.

gen in de stervenfase is ook een levens-

met zich mee. De manier waarop mensen

Om in deze spanningsvolle fase goede be-

kunst. In de middeleeuwen noemde men

tijdens hun leven zin en betekenis pro-

geleiding te geven, kun je wel een wegwij-

dat ars moriendi (de kunst van het sterven)

beerden te vinden, kan veranderen als het

zer gebruiken. En zo’n wegwijzer kan ook

en zo noemt Leget ook zijn eigen model.

sterven nadert. Dat maakt al veel uit voor

een bredere rol vervullen: je leest er als

Dat model is een bruikbare wegwijzer voor

de wijze waarop begeleiders hun stervende

(nog) gezonde persoon ook in tegen welke

de begeleiding in de stervensfase.

patiënt, cliënt of naaste proberen te be-

vragen, twijfels en gevoelens je zelf bij het

Leget groepeert de spanningsvelden die

grijpen. Daarnaast is de gerichtheid op het

‘leven in het aangezicht van de dood’ zult

het verlangen naar zin en betekenis in de

leven aan de ene kant en het sterven aan

aanlopen.

stervensfase met zich meebrengen in vijf

8

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Opinie thema’s. Hij formuleert deze thema’s telkens als twee uitersten, waarbinnen een stervende ruimte zoekt om zich te verhouden tot het leven en tot het sterven. De thema’s helpen ons om zicht te krijgen op de vragen die in de laatste levensfase spelen en om ons af te vragen of de stervende zich door ons begrepen weet.

Ik en de ander. Hierbij gaat het om het verbinden van het sterven met de eigen identiteit. Wat zegt het over jou dat het anders gaat dan toen je nog in het volle leven stond en dat je er straks niet meer zult zijn? Bij de vraag wie je bent en hoe men je kent, speelt mee hoe jij jezelf hebt ontwikkeld, hoe je je tot andere mensen verhoudt en in welke contexten je leefde. Waarmee identificeerde jij je en waartegen zette jij je af? Let wel, ook een naaste of begeleider maakt deel uit van dit thema: voelt de stervende dat je naar hem of haar luistert?

Doen en laten. Hierbij gaat het met name om het doen en laten van de zorgverleners.

Artsen en verpleegkundigen staan vaak in de ‘doe-stand’: ze zijn getraind om gezond-

Ars moriendi, de kunst van het sterven, heeft volgens Carlo Leget vele dimensies.

heidsproblemen op te lossen. Maar voelt de

(houtsnede uit circa 1460, getiteld ‘Trost in der Verzweiflung, Ars moriendi’)

patiënt zich begrepen als er nog meer onderzoeken en behandelingen worden voorgesteld? Wordt alles uit de kast gehaald of is

Vergeven en vergeten. Hierbij gaat het

Begrepen

de zorg op maat? Om hier het juiste midden

erom dat de stervende zich verhoudt tot

Met zijn model stipt Leget vijf thema’s aan

te vinden, is goed luisteren allesbepalend.

dingen die hij gedaan heeft en niet gedaan

die van groot belang zijn voor het leven in

heeft, goed en niet goed. De ervaring van

het aangezicht van de dood. Leget weet

Vasthouden en loslaten. Vasthouden en

schuld en verzoening kan een grote rol spe-

heel goed dat veel mensen in Nederland de

loslaten maken het sterven een ambivalent

len in het stervensproces; soms een te grote

christelijke geloofstraditie achter zich heb-

proces. Dat geldt ook voor concrete dingen

of juist te kleine rol.

ben gelaten en daarom vult hij het model

in het leven van de stervende. Materiële

niet religieus in. Lezers van OnderWeg

zaken, maar bijvoorbeeld ook relaties

Geloven en weten. Hierbij gaat het om de

hebben daar mogelijk vragen bij. Maar dat

komen in een totaal ander licht te staan. Is

vragen en de overtuigingen die de ster-

neemt niet weg dat Leget ons een belang-

aanvaarding van verlies, het loslaten, moge-

vende heeft over het leven en de dood.

rijke handreiking doet om meer wegwijs

lijk? Of weet de stervende dat er geluisterd

Deze worden vaak op de proef gesteld.

te raken in de verwarring en onzekerheid

wordt naar zijn moeite daarmee?

Daarbij gaat het er in de begeleiding niet

van de laatste levensfase. Hij wijst op de

om de patiënt naar het ene of het andere

ruimte die jouw begeleiding kan bieden als

uiterste van het spanningsveld te krijgen.

je weet dat de worsteling met levensvragen

Het gaat er wél om dat je je oor leent aan de

in de stervensfase vijf dimensies kan heb-

stervende, zodat die ruimte vindt om zich

ben. Goede zorg voor stervenden vraagt dat

tot dit thema te verhouden. Ook in dit op-

stervenden zich in al die dimensies begre-

zicht kan de stervende zich meer of minder

pen weten.

 Vragen rond het sterven zijn ook levensvragen 

begrepen voelen.

Bart Cusveller (NGK) is docent en onderzoeker aan hogeschool Viaa in Zwolle.

9

 Thema

Student Jeroen Bakker zag de dood voor ogen

De God van het leven verlicht het ravijn van de dood Zelf besefte hij niet dat hij net langs de poort van de dood was gegleden toen hij zijn ogen opsloeg in het bed op de intensive care. ‘Ik zag alleen maar de blije gezichten van mijn ouders. Ik voelde wel dat ik heel zwak was en er zaten vijftien slangen en dingen aan mijn lijf.’ Theologiestudent Jeroen Bakker liet in 2014 bijna het leven. Na zijn herstel verwerkte hij zijn ervaringen in zijn bachelorscriptie. ‘Het had me geschokt hoe ingrijpend lijden kan zijn.’ tekst Gerry Bos-Kaptein

beeld Esther Leene

Jeroen is 22 jaar als hij vanwege de com-

Jeroen geneest volledig en ruim een

overwonnen. Echt een wonder. Kort

plicaties van een blindedarmontsteking

jaar later, in het voorjaar van 2015, geeft

daarna kon ik al van de IC af en kwam

in kritieke toestand in het ziekenhuis

hij zijn ervaringen een plaats in zijn

ik een tijd op een kamer alleen te lig-

wordt opgenomen. De artsen doen wan-

bachelorscriptie aan de Theologische

hopige pogingen om zijn leven te red-

Universiteit Kampen. Hij bestudeert de

My Bright Abyss. Meditation of a

den. Ze snijden het aangetaste weefsel

omgang met de dood in Prediker 9 en

Modern Believer

in zijn buikwand weg en pompen hem

Psalm 16 en combineert die gegevens

Christian Wiman (1966) is een ge-

vol met antibiotica. Zijn lichaam raakt in

met het boek My Bright Abyss van Chris-

renommeerde Amerikaanse dich-

een overdrive, wat maar heel kort vol te

tian Wiman (zie kader). De scriptie wordt

ter. Hij kreeg een opvoeding als

houden is. Het is vooral op maandag heel

hooggewaardeerd en maakt veel goed

pinkstergelovige, maar nam later

kritiek.

van het verlies van een studiejaar door

afscheid van het christelijke geloof.

Opeens stopt het dodelijke proces. ‘Op

zijn ziekte.

In dit boek over liefde en dood ver-

een dinsdag, toen werd ik dus wakker op

telt hij over het zware ziekteproces

de IC’, herinnert Jeroen zich. ‘Het enige

Welke ervaringen rond je ziekte hebben

waaraan hij meerdere keren leek

wat ik me nog kon herinneren, was hoe

je het meeste aan het denken gezet?

te gaan overlijden. In dat proces,

ik mijn duim opstak naar mijn vader toen

‘Het was een hele knokpartij om terug

schrijft hij, is ‘mijn leven openge-

ze me vrijdags op een bed wegreden. Ik

te keren naar het gewone leven. Ik

broken tot God’. Wiman beschrijft

had toen niet door dat het erg gevaarlijk

moest de wereld in kleine stapjes her-

zijn nieuwe ervaringen met God

was; ik had al veel morfine tegen de pijn

overen. Het was eerst absurd en heel

vanuit de metafoor van een ravijn.

gekregen. Maar mijn ouders dachten: we

wonderlijk dat er opeens geen nieuwe

Dat ravijn is ‘bright’: het licht op.

gaan onze zoon verliezen.’

schade meer was en de bacterie was

10

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Interview

Jeroen Bakker: ‘Stervenskunst en levenskunst kunnen precies op hetzelfde neerkomen.’

gen. Ik moest uit die leegte van niets

struikje met die gele bloemetjes”: dat

‘Het moeilijkste vond ik misschien nog

kunnen mezelf weer gaan vullen. Zo

soort doelen stelde ik mezelf. Ik ervoer

wel dat mijn horizon zo klein was toen

voelde dat. Door een hevelslang in mijn

dat als heel eenzaam.’

ik ziek was. Vooral in het ziekenhuis, maar ook daarna. Ik was afhankelijk van

maag kon ik een tijd niet praten. Ik kon dus niets uiten, terwijl ik zoiets heftigs

Hoe ging het met je studie?

de trouw van andere mensen. Je hebt

meemaakte.

‘De studie weer oppakken viel eerst

mensen nodig die niet wachten op jouw

De eerste keer rechtop zitten in bed, de

tegen. Ik dacht in het halfjaar dat ik thuis

vraag. Dat liep niet altijd lekker.

eerste keer op een stoel zitten en dat

zat: ik ga weer naar Kampen en studeer

Ik voelde me in de steek gelaten door

een minuut volhouden: ik raakte erdoor

dan een dag of twee en dan kom ik

mijn eigen lichaam, ik voelde me niet

ontroerd. Daarna was weer leren eten

weer terug. Maar als ik dat probeerde

meer een eenheid in mezelf. Ik had hal-

een heel ding. Ik leefde in heel kleine

uit te voeren, bleek ik met een halve

lucinaties: spiraalvormige druiventros-

stapjes. Elk stapje zat ook vol frustratie

dag de bodem van mijn energie bereikt

sen of van die verontrustende plaatjes

en zo groeide ik dan weer toe naar het

te hebben. Ik heb dus dat hele jaar zo’n

waar iets niet aan klopte, te veel ogen

volgende stapje dat ik kon maken. Een-

beetje verloren.’

of hoofden of pootjes. Dat doet veel met je geest. Ik werd er heel moe van en het

maal thuis, vier weken later, probeerde ik sterker te worden door elke dag een

Je was in gevecht met je lichaam. Hoe

gaf een diep gevoel van misère. Ik had

stukje buiten te lopen. “Vandaag tot dat

ging het geestelijk met je?

weinig ruimte om te bidden. Maar God

>>

11

 Redactioneel

Ed Dobson O

was er wel als een soort onderliggende aanwezigheid, al drong dat toen niet zo bewust tot me door.’

p Tweede Kerstdag stierf Ed Dobson, 65 jaar jong, aan de ziekte ALS. Zijn overlijden haalde anders dan bij David

Waarom heb je ervoor gekozen om op je ‘bijna dood’

Bowie niet de tv-journaals en de wereld was niet in shock.

te reflecteren in je scriptie en daarbij zowel Christian

Jarenlang was Dobson de rechterhand van Jerry Fallwell, de

Wimans ervaringen als Prediker 9 en Psalm 16 te ge-

strijdbare leider van de Moral Majority in Amerika: tegen

bruiken?

links, voor wapenbezit, tegen abortus, tegen de verloede-

‘Toen ik mijn studie en oude leven weer oppakte,

ring en tegen homo’s. Daarna werd hij predikant van een

kreeg ik behoefte aan reflectie op wat er met me

gemeente in hartje Grand Rapids, met een grote, door aids

gebeurd was. Het had me geschokt hoe ingrijpend

geteisterde gay community. Dobson stapte op de homo’s daar

lijden kan zijn en dat eenzaamheid en pijn je een tijd-

af met de vraag: ‘Wat kunnen wij voor jullie doen? Because

lang kunnen bepalen. Dat soort dingen vond ik terug

God loves you and we love you.’ Hij overwon hun argwaan en

in My Bright Abyss. Hoe erger het lijden, hoe meer je

jarenlang verzorgden hij en zijn gemeenteleden de aidsslacht-

geïsoleerd raakt van andere mensen, schrijft Wiman.

offers. Ook hielpen ze mee om homo’s te beschermen tegen

Hij probeert te verwoorden hoe God in zijn eenzame

geweld. Velen van hen werden vaste bezoekers van Dobsons

gevoel toch steunend aanwezig was.

kerk. Ze kenden zijn onveranderde overtuiging – homorelaties

Ik zocht ook naar een taal om mijn eigen ervaringen

kunnen Bijbels gezien niet – maar ze voelden zich er welkom

onder woorden te brengen. Hoewel mijn lijden in veel

en geliefd.

opzichten minder extreem was dan dat van Wiman,

 Hij was vol genade en waarheid 

herken ik het wel. Wie dat niet heeft meegemaakt, kan het zich moeilijk voorstellen, heb ik gemerkt.

Wiman schrijft ook dat de eenzaamheid in het lijden uiteindelijk een illusie is. Zelfs in de allerdiepste eenzaamheid, die van de dood, ben je niet alleen. God is daar ook, Christus is daar. Dat vond ik erg mooi. Ik had

Ed Dobson was voor mij de verpersoonlijking van wat de

geen besef om te bidden, maar God had dat niet nodig

Bijbel over Jezus zegt: hij was vol van genade en waarheid.

om er toch te zijn.’

Ik hang zelf vaak naar één kant scheef. In de opvoeding van onze kinderen was ik erg van de waarheid en moest Ineke dat

De eenzaamheid in het lijden, is dat alleen maar een

met haar genade corrigeren. En nog steeds houd ik die twee

illusie? Je gaf ook aan dat je je heel geïsoleerd voelde.

maar moeizaam bij elkaar. Heel anders dan Jezus. Hij was hei-

Zelfs bij jezelf was je niet thuis…

lig, zonder zonde, dé waarheid. Jezus liet de mensen zien hoe

‘Ja, je ervaart wel eenzaamheid, maar er is een werke-

diep het leven in zijn koninkrijk gaat. Als je oog je tot zonde

lijkheid die reëler is dan je ervaring van dat moment.

verleidt, ruk het uit. Wie zijn broeder dwaas noemt, gaat naar

Dat is echt een inzicht dat ik heb gekregen tijdens het

de hel. En zo zei Hij nog veel meer over onze omgang met

lezen en herkauwen van Wimans boek!’

seks en geld en zo. Maar tegelijk was Hij vol van genade: Hij trok hoeren, tollenaars en anderen die slecht van zichzelf

Wiman is een tijd ongelovig geweest en heeft een

dachten aan als een magneet, omdat ze proefden hoeveel Hij

heel moderne geloofsstijl. Past dat bij jou, een gere-

van hen hield, ongeacht wie ze waren.

formeerde theologiestudent? Ofwel: is je godsbeeld veranderd?

Ooit zei Ed Dobson dat hij dankbaar zou zijn als op zijn begra-

‘Ik weet niet precies hoe ik eerst naar God keek. Toen

fenis het getuigenis zou klinken:

ik zo ziek was, had ik ook te weinig vermogen om te

‘He loved homosexuals.’ Dat ge-

reflecteren op Hem. Dat zit dan in een laag waar je niet

tuigenis klonk op oudejaarsdag

bij kunt. Dat herken ik bij Wiman.

2015. En de engelen juichten

In Prediker 9 en Psalm 16 is de dood als thema sterk

over deze volgeling van Jezus,

aanwezig. Verder is het in het Oude Testament een

zo vol van genade en waarheid.

zeldzaam onderwerp. En waar het wel over de dood gaat, staat dat vooral in het kader van de God die de God van het leven is. Er wordt geen perspectief uitgesproken op zoiets als leven na de dood. Dat was

Ad de Boer (NGK), hoofdredacteur OnderWeg

 Interview

kennelijk niet nodig. Psalmdichters kunnen blijkbaar zonder perspectief op een hiernamaals uit de voeten met de dood die voor hen staat. Ze blijven hun levend zijn aangrijpen om God aan te roepen.’

Is dat wat je bedoelt als je in je scriptie schrijft dat ‘de Israëliet achterwaarts de dood inging’?

‘Ja, als je de God van het leven kunt aanroepen, ook als je sterft, heb je de kern van het leven te pakken. Dat is dus het tegenovergestelde van “leven met de dood voor ogen”. Het is juist “sterven met het leven voor ogen”.

Een belangrijke kern van stervenskunst is dat je jezelf een manier van leven aanleert die je helemaal tot aan het eind kunt volhouden, zeg maar een life to last.

Jeroen Bakker: ‘Doodgaan komt uiteindelijk toch neer op vertrouwen op God. Dat is een stervenskunst

Stervenskunst en levenskunst kunnen

die ik ook ben tegengekomen in het Oude Testament.’

dus precies op hetzelfde neerkomen.

In het Oude Testament drijft de dood

“het komt uiteindelijk allemaal goed”

En My Bright Abyss, wat heb je daarin

mensen juist naar de God van het leven

ertoe doet. Hoe zieker ik was, hoe min-

gevonden aan stervenskunst voor een

toe. Dat was een ontdekking voor me.

der toekomst ik had. Niet omdat die niet

gelovige?

Wij zijn zo gewend aan de “oplossing”

zou komen, maar omdat daar in mijn

‘Het ontvangen van wat God geeft, zelfs

van de hemel en de nieuwe aarde, dat

geest helemaal geen ruimte voor was.

terwijl je sterft, daar gaat het bij Wiman

we vaak niet beseffen dat je zonder dat

Ik wil niet terug naar vóór de opstanding

om. Hij weigert om het perspectief op

perspectief ook op het allerdiepste punt

van Christus, maar in het spreken van

een leven na dit leven als troost te kie-

genoeg kunt hebben aan God.’

het Oude Testament zit nog steeds veel

zen. Zijn eigen ervaring staat hem dat

waarde over de God van het leven. Dat

ook niet toe. Hij kan niet door de dood

Je moet je dus niet richten op een leven

moeten we niet overslaan door alleen

heen kijken. Het is het leven met de

na de dood om goed te kunnen sterven?

naar het leven na de dood te kijken.

dood voor ogen dat zich aan hem op-

‘Ja, dat vind ik zelf ook ingewikkeld.

We hebben stukje bij beetje de God van

dringt. Daaraan kan hij niet ontsnappen

Maar ik heb gemerkt hoe weinig een

het leven vervangen door een God van

door zichzelf vooruit te projecteren na

de dood die zich met dit leven bemoeit.

zijn eigen dood. Net zo min als hij eraan

Maar op het moment dat je het besef

zou kunnen ontsnappen door te ontken-

kwijtraakt dat God de God van het leven

nen dat hij doodgaat. Hij ontmoet de God

is, raakt het perspectief op het leven na

van het leven in zijn eigen leven, juist als

dit leven zijn betekenis kwijt. Doodgaan

dat wankelt op de rand van de afgrond.

komt uiteindelijk toch neer op vertrou-

En op de één of andere manier kan hij

wen op God. Dat is een stervenskunst

die verschrikkelijke afgrond gevuld zien

die ik ook ben tegengekomen in het

met licht. Vandaar de titel My Bright

Oude Testament, een stervenskunst die

Abyss: mijn verlichte ravijn.’

 ‘We hebben stukje bij beetje de God van het leven vervangen door een God van de dood die zich met dit leven bemoeit’ 

me verwondert. Als in het midden van je bestaanshorizon staat dat God de God

Gerry Bos-Kaptein (GKv) is journalist,

van het leven is, dan is dat het aller-

parttime kerkelijk werker in de NGK

laatste wat je ziet als je horizon steeds

Hoogeveen en student theologie aan de

kleiner wordt, tot het laatste zicht je ont-

TU Kampen.

nomen wordt.’

13

 Thema

Vlucht niet weg voor de dood

‘Juist omdat het zo afschuwelijk is, heb je elkaar nodig’ De Bijbel getuigt van begin tot eind van een bewogen God, die trouw blijft aan zijn mensen. Maar kun je nog van een trouwe God getuigen in het aangezicht van de dood? Op bezoek bij Janny de Vries en Hanneke Smit, twee vrouwen die moeten leven met de dood.

tekst Elze Sietzema-Riemer

‘Hij zal alle tranen uit hun ogen wissen. Er zal

de wrange realiteit van het leven en de dood?

geen dood meer zijn, geen rouw, geen jammer-

Hoe persoonlijk en kwetsbaar de antwoorden

klacht, geen pijn, want wat eerst was is voorbij’

op deze vragen ook zullen zijn, ik wil ze toch

(Openbaring 21:4). Als klein meisje was dit mijn

stellen aan mensen die de dood van heel dicht-

favoriete Bijbeltekst. En ‘De kerk van alle tijden’

bij meemaakten. Omdat ik denk dat zij ons, juist

vond ik het mooiste gezang. Het verhaalt van

in die kwetsbaarheid, een spiegel kunnen voor-

een God die ons door ramspoed, moeite en zor-

houden.

gen heen laat overwinnen.

14

Ik had al vroeg door dat dit leven gebroken

43 jaar

is en dat wij mensen daar weinig aan kunnen

Als eerste bel ik aan bij Janny de Vries. In 2012

veranderen. Hartverscheurend. Maar het goede

is haar man Tjerk gestorven aan slokdarmkan-

nieuws is dat dit niet het einde van het verhaal

ker – vijf weken nadat ze de diagnose kregen.

is. Zelfs niet wanneer we oog in oog staan met

Hij is 65 jaar geworden. Ik zoek Janny op in haar

de dood.

woning in Amersfoort. Zodra ik binnenkom,

En toch. Slaan al die mooie woorden niet stuk op

zie ik een foto waarop ze omringd wordt door

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Reportage

Janny de Vries: ‘Ik kan mij misschien wel door God verlaten voelen,

Hanneke Smit: ‘Ik begrijp heel veel niet. Maar ik weet dat God een plan

maar ik wéét dat Hij mij nooit verlaat.’

heeft met deze wereld.’

haar veertien kleinkinderen. Uitgelaten, breed

je meedraagt. Het gemis, maar ook de goede

lachend. Ze vertelt vol trots over haar kinderen

herinneringen.’

en kleinkinderen, dankbaar ook dat de kinderen

Janny vertelt open en vrij over hoe ze de dood

nog gelovig zijn.

van haar man heeft ervaren. Tegelijkertijd kost

Ook al is ze bijna 71 jaar, Janny werkt nog met

het haar zichtbaar moeite. Het verdriet is tast-

veel plezier voor de ChristenUnie. Daarnaast

baar. Het maakt mij ook verdrietig. Ik kan me

is ze vrijwilliger bij een hospice. ‘Veel mensen

niet voorstellen hoe het is om je man of vrouw

denken: wat is ze sterk, ze redt zich wel, ze

te moeten verliezen. Het idee alleen al is hart-

werkt nog, ze ziet er goed uit. Ja, ik ga door met

verscheurend.

leven, wat moet ik dan? Maar er is altijd een

Ze laat me een gedicht lezen van Rien van den

andere kant, een gemis, een verdriet dat niet

Berg. Woorden die haar verdriet recht doen.

 ‘De dood is verschrikkelijk, na drie jaar is dat niet anders’ 

voorbijgaat. Sommigen vragen: heb je het al een plaats gegeven? Wij zijn 43 jaar getrouwd

Er is geen zin, geen woord van troost,

geweest – wat denk je nu zelf? Dat is niet iets

geen lief bedoeld gebaar dat aan mijn hart

wat je een plaats geeft. Dat is iets wat je met

de wond geneest

15

 Thema

die schrijnt vanaf de dag dat jij – mij zo lief, mij zo dichtbij – jij stierf.

komt er ook ruimte voor ontspanning, voor rust.’

Janny verlangt naar de dag van Jezus’ wederkomst. Ze bidt er dagelijks voor. ‘Het laatste wat

(...)

Tjerk zei was: “Ik ga naar het feest van de Heer.”

Dat was zo’n gouden moment waar je dankbaar

Ik weet het wel, je bent niet doodgegaan.

voor bent. Maar ondertussen gaat hij wel alleen

Hij die ons maakte voor elkaar, heeft je naar huis

en moeten wij hem hier missen.’

gehaald. Maar weet je wel hoe leeg het is sindsdien?’

Ontzettend alleen

 ‘Het liefst zou ik hun willen toeschreeuwen hoe liefdevol en genadig God is’  16

Aangetast De volgende dag spreek ik Hanneke Smit, die in Hospice Nijkerk werkt. Zij ziet hoe iedereen

Omdat Tjerk snel achteruitging, weerden hij

uiteindelijk alleen sterft. ‘Dat vind ik één van

en Janny veel bezoek af. Ze wilden samen zijn

de moeilijkste dingen, zeker als mensen er tot

als gezin. Mensen respecteerden dat. Maar nu

het einde toe mee worstelen. Er zijn net zo veel

Janny alleen is, is het een ander verhaal. Ze

mensen die zich aan de dood kunnen overgeven

vertelt hoe ze zelf het initiatief moet nemen tot

als mensen die dat niet kunnen. De dood hoort

contact en hoe mensen schrikken als ze opbelt

bij het gebroken leven hier en zoals het leven

om een afspraak te maken.

is aangetast door het kwaad, zo is de dood dat

‘Binnen de kerk is er weinig ruimte om kwets-

ook. Zo zijn er mensen die naast de lichamelijke

baarheid te laten zien’, zegt ze. ‘Mensen lijken

strijd ook een geestelijke strijd voeren, omdat

zich er geen raad mee te weten als iemand laat

ze bijvoorbeeld bang zijn voor Gods oordeel. Als

zien dat het niet goed gaat. Ik kan me soms ont-

professional moet ik dat natuurlijk respecteren,

zettend alleen voelen, bijvoorbeeld bij gesprek-

maar het liefst zou ik hun willen toeschreeuwen

ken over vakanties en zo. Vraag mij gewoon

hoe liefdevol en genadig God is. Maar omdat dat

eens hoe ik mijn dagen doorkom. Bel me eens

niet zomaar kan, ben ik daar heel voorzichtig

op, kom eens langs. De dood is verschrikkelijk.

in. Ook uit respect voor de kwetsbare positie

Na drie jaar is dat niet anders. Maar juist omdat

van die ander; daar mag je geen misbruik van

het zo afschuwelijk is, heb je elkaar nodig.’

maken.’

Gouden moment

Mysterie

Al die mooie woorden van Gods trouw, troosten

Hanneke maakt hartverscheurende dingen mee,

die haar? ‘In een mail naar vrienden en kennis-

maar tegelijkertijd ook mooie. Zo verzorgde ze

sen haalde Tjerk Romeinen 8:31-39 aan: “Niets

een man die haar en haar collega’s vijf maanden

kan ons scheiden van de liefde van Christus.”

lang afweerde, tot hij zich in zijn laatste halfuur

Dat was en is een houvast. Ik houd mij vast aan

voor hen opende en zich in vertrouwen overgaf.

Gods belofte en trouw, ondanks het gemis. Ik

‘De dood is niet alleen maar afschuwelijk, het

kan mij misschien wel door God verlaten voelen,

brengt mensen er ook toe om te reflecteren op

maar ik wéét dat Hij mij nooit verlaat. Hij heeft

hun leven’, zegt Hanneke. ‘Ze worden opener en

het beloofd. Op het laatst zei Tjerk, toen hij de

kwetsbaarder. Regelmatig zie je dat het mensen

kinderen zegende: “De Heilige Geest zal het

dichter bij elkaar brengt.’

werk doen.” Wij hoeven het niet van onszelf te

Waarom sommige mensen zich wel en anderen

verwachten.’

zich niet kunnen overgeven? ‘Over het alge-

Die overgave geeft Janny de moed om door te

meen zie je dat mensen die geloven meer in

leven en er wat van te maken. Om te genieten

staat zijn om dit leven en hun naasten los te

van het mooie, ook al voelt ze tegelijkertijd het

laten. Tegelijkertijd blijft de dood een mysterie.

verdriet dat ze dit niet kan delen met de liefde

Je weet niet wat er gaat gebeuren en hoe jij en

van haar leven. ‘Door die overgave heen wordt

je naasten erop gaan reageren. Dat kun je van

God steeds groter, is mijn ervaring. Je ziet hoe

tevoren niet inschatten. Wel zie ik dat de dood

Hij werkt in je leven en hoe Hij overal is. En dan

in het verlengde ligt van het leven. Hoe je leven

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Colofon Kernredactie Ad de Boer (hoofdredacteur), Matthijs Haak, Johanne de Heus (beeldredacteur), Henk Hoksbergen (hoofdredacteur), Peter Hommes, Pieter Kleingeld, Erik Koning (eind-

 ‘Hoe je leven was, zo sterf je ook, zou je voorzichtig kunnen stellen’ 

redacteur), Jordi Kooiman (eindredacteur), Bas Luiten, Heleen Sytsma-van Loo. Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Medewerkers Eline de Boo, Han Hagg, Leendert de Jong, Simon Kadijk, Myriam Klinker-De Klerck, Roel Kuiper, Almatine Leene, Wim van der Linde, Embert Messelink, Jan Mudde, Maurits Oldenhuis, Hans-Jan Roosenbrand, Wolter Rose, Wim van der Schee, Joost Smit, Esther Spiering-

was, zo sterf je ook, zou je voorzichtig kunnen stellen.

Mensen die het goed hebben gehad, kunnen over het algemeen beter loslaten dan mensen die dit niet zo ervaren. Dat maakt je heel bescheiden. Niet iedereen treft het in het leven en het is pijnlijk dat dit ook doorwerkt in het sterven.’

Door alles heen ziet Hanneke dat God erbij is. Ze kijkt de dood dagelijks in de ogen, maar geen moment heeft dat haar geloof doen wankelen. Dat laat ze niet toe. ‘Ik

de Hek, Peter Strating, Jeroen Sytsma, Daniël Timmerman, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Ronald Westerbeek, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp-Stegeman.

Redactieadres ’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, 033-750 67 87, redactie@onderwegonline.nl.

Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: Nico Schenk, Droogoven 7, 3961 EW Wijk bij Duurstede, 0343-57 50 27, administratie@onderwegonline.nl.

begrijp heel veel niet. Maar ik weet dat God een plan heeft met deze wereld.’ Ook zij beaamt de woorden uit

Audio

Openbaring 21 van harte en bidt, net als Janny, dagelijks

OnderWeg is beschikbaar in gesproken vorm bij de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en

of Jezus terug mag komen.

Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB: 0341-565499.

Schoorvoetend

Abonnementsprijzen

Beide vrouwen getuigen ervan dat de dood niet het eindpunt is. Dat geeft hun troost, moed en hoop.

God geeft een perspectief dat léven doet. Hij zal recht maken wat krom is, Hij zal verhogen wie verlaagd worden, Hij zal zorgen voor zijn schepping. ‘God is getrouw,

Jaarabonnement: € 46,- (studenten € 23,- / Europa € 85,- / buiten Europa € 115,-).

Abonnement OnderWegOnline: € 37,50.

Proefabonnement: drie maanden gratis.

Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl.

zijn plannen falen niet.’

Persvereniging

De dood is dus niet het einde van het verhaal. Niet voor

OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

de doden, maar ook niet voor de levenden. Of we nu

Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.

geloven in een genadige God of niet: voor de doden kunnen we niets meer betekenen, maar voor de levenden des te meer. Het verdriet van de nabestaanden zien, dat vindt Hanneke het moeilijkste van haar werk.

‘Juist omdat het zo afschuwelijk is, heb je elkaar nodig’, zei Janny al.

Als er iets is wat ik meeneem uit dit verhaal, dan is dit het: zet je schroom, je ongemak, je mening, je oordeel en je onvermogen opzij. De dood is iets waar we allemaal mee te maken krijgen. Vlucht er niet voor weg,

Bestuur Persvereniging Bernard Bos, Marga van Gent-Petter, Krijn de Lange, Aad Lootens, Ale Sierksma, Hillie van de Streek.

Adverteren Nico Postuma, 0341-84 21 47 of 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl.

Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren.

Vormgeving Bredewold. Creatie, web & print. Postbus 86, 8090 AB Wezep, 038-376 33 90, fax 038-376 53 03, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

maar wees elkaar tot steun. Schoorvoetend en stotterend, in alle kwetsbaarheid. Maar wel met een open

Technische realisatie en druk

hart. Waar heeft onze schepper ons anders voor ge-

Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle,

maakt?

Elze Sietzema-Riemer (GKv) is journalist en godsdienstwetenschapper. Zie www.elzeriemer.com.

038-467 00 70.

IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg te Wijk bij Duurstede. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

17

 Thema

‘Zij die U liefhebben, zullen krachtig stralen als de opgaande zon’ (Rechters 5:31, Het Boek). Dat beeld verandert niet als iemand de leeftijd van lichamelijke aftakeling heeft bereikt.

Het geloof heeft geen sterfdatum

Stralen als de opgaande zon Als je christen bent, zegt dat nog niet alles over de manier waarop je tegen het sterven aankijkt. Sommigen zijn er heel bang voor, anderen zien er met een sterk verlangen naar uit. De Bijbel geeft hun beiden bemoediging en hoop. tekst Henk Hoksbergen beeld Canon Boy/Shutterstock

18

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Meditatie Angst of juist verlangen: die twee uitersten

bereikt. Dat kan juist de fase in het leven

zijn niet heel uitzonderlijk als het om ster-

zijn dat er sprake is van geestelijke bloei en

ven gaat, zeg ik op grond van mijn ervaring

groei. Gods zon houdt niet op met stralen

als predikant. En ze zijn ook niet voorspel-

als je de veertig of vijftig passeert.

baar. Rustige, stabiele gelovigen kunnen

Het veel gesignaleerde verschijnsel van de

 Mooie combinatie: bier maken en aan de eindigheid van het leven denken 

het moeilijk hebben in hun laatste uren.

midlifecrisis lijkt het tegendeel te bewe-

En mensen die ogenschijnlijk oppervlak-

ren, maar ik zie om mij heen ook andere

kig leefden, kunnen aan het einde van hun

voorbeelden. Ik ontmoet mensen die met

leven een weldadige rust over zich krijgen.

vreugde ouder worden. Ze genieten van

De onrust voor en bij het sterven heeft

veel dingen die zich in die levensfase voor-

zeker te maken met het verdringen van de

doen. Ik ontmoet ook mensen bij wie ik

een aartsvijand. Maar de Zoon van God

dood tijdens het leven: er niet over praten

weinig of geen angst zie voor de dood die

werd mens om de duivel en de dood te

en er het liefst ook niet mee bezig zijn… Ik

dichterbij komt, omdat ze de dood niet als

overwinnen. De brief aan de Hebreeën

moet daarbij denken aan een kloosterorde

dood ervaren. Ze geloven niet in de dood

beschrijft het. De Zoon, Jezus, is een mens

van dik duizend jaar oud, die van de trap-

na het leven, maar zijn zich bewust van het

geworden ‘om door zijn dood definitief af

pisten. Ik waardeer hen omdat ze geweldige

omgekeerde. Hoe mooi is dat!

te rekenen met de heerser over de dood,

bierbrouwers waren, maar ook omdat ze

de duivel, en zo allen te bevrijden die slaaf

ons een mooie levenswijsheid meegaven:

Niet klaar

memento mori. Oftewel: vergeet nooit dat

In Psalm 73 is te lezen hoe schijn kan be-

dood’ (Hebreeën 2:14-15).

je eens zult sterven. Mooie combinatie

driegen. Asaf beschrijft de mens in zijn

In de Bijbel blijft de angst voor de dood niet

trouwens: bier maken en aan de eindig-

hoogmoed. In eigenwaan kan hij spotten

ongenoemd, maar de lezer wordt getroost

heid van het leven denken. Niet in de zin

en zelfs een grote mond opzetten tegen de

met de boodschap dat de duivel en de dood

van: eruit halen wat erin zit (‘in de hemel is

hemel. Asaf twijfelt aan zichzelf. Hij werd

uiteindelijk niet winnen. Jezus laat ervaren

geen bier…’), maar in de zin van: gewoon

gestraft en geslagen en hij wilde weten

dat Hij de sleutels van de dood en het do-

je werk doen en tegelijk leven in het besef

waarom. Maar daar komt hij overheen. ‘Nu

denrijk in handen heeft (Openbaring 1:18).

van de eeuwigheid. Dat is een volop Bijbels

weet ik mij altijd bij U, U houdt mij aan de

Daarom is de dood niet een sprong in het

uitgangspunt.

hand. (…) Bij God te zijn is mijn enig verlan-

duister, zoals wel gezegd wordt. Wie in

gen.’

geloof sterft, mag weten dat hij verwacht

Opgaande zon

waren van hun levenslange angst voor de

De psalmen laten zien hoe verschillend

wordt aan de andere kant van de poort. En

Er is vaak op gewezen dat reclame-uitingen

de levenswegen van Gods kinderen soms

daar is rust voor altijd. Niet de rust van een

een goede graadmeter zijn voor de manier

kunnen zijn. Als je bijvoorbeeld Psalm 23

luilekkerland – al mogen de gelovigen zeker

van leven die men wenst. In onze moderne

naast Psalm 73 legt, zie je dat. In Psalm 23

uitrusten van hun aardse inspanningen

westerse samenleving is de conclusie dan

bezingt David hoe zijn weg door een donker

(Openbaring 14:13) – maar de rust van een

niet moeilijk: jong, knap, ongeschonden en

dal ging, maar dat hij geen gevaar vreesde.

volmaakt dienen, zonder de schade van de

vol levenslust – dat is het ideaal. En dat ide-

‘Want U bent bij mij, uw stok en uw staf,

zonde. We mogen op de nieuwe aarde leven

aalbeeld kun je, zo is de suggestie, geheel

zij geven mij moed. (...) Geluk en genade

om God te dienen. De zonde zal dat geluk

of gedeeltelijk bereiken door bepaalde pro-

volgen mij alle dagen van mijn leven.’ Ook

niet meer bederven.

ducten te gebruiken. Daarvoor worden de

David kende echter momenten van twijfel,

reclames dan ook gemaakt.

ongeloof en grote zonde. Zelfs deze grote in

Dit is waarop de gelovige zich mag richten

Sterven is voor veel mensen een onderwerp

het koninkrijk van God leek niet elk moment

tijdens zijn leven op aarde. Niet om weg te

dat niet bij dit leven past. Het leven en het

klaar om te sterven en zijn God te ontmoe-

vluchten uit dat aardse leven, maar wel om

sterven zijn voor hen twee gescheiden we-

ten.

houvast te vinden in het geloof dat er een

relden. Ze leven hun leven tot het vanaf een

Zo vergaat het veel gelovigen. Onzeker-

hiernamaals is waar je je in vreugde op mag

bepaalde leeftijd voornamelijk nog om af-

heid over het eeuwige leven kan daar een

richten.

takeling en achteruitgang gaat, met steeds

oorzaak van zijn. Wat ook kan meespelen,

Niet zelden mogen achterblijvers ervaren

minder perspectief.

is het voortleven in onbeleden zonden, het

hoe een stervende in geloof uitkijkt naar

Het is mooi om bij mensen die dicht bij God

niet vergeven van anderen of het vast-

de toekomst na het sterven. Dan wordt

leven iets anders te zien. Hun leven wordt in

houden aan wereldse dingen. Wie daarin

zichtbaar wat Johannes in zijn openbaring

de Bijbel vergeleken met een opgaande zon:

vastzit, kan angst voor de dood kennen. De

hoorde vanuit de hemel: gelukkig zijn zij die

‘Zij die U liefhebben, zullen krachtig stralen

dood is dan heel reëel een aartsvijand.

in verbondenheid met de Heer sterven.

Boek). Dat beeld verandert niet als iemand

Luilekkerland

Henk Hoksbergen is predikant van de GKv

de leeftijd van lichamelijke aftakeling heeft

Als Jezus niet in beeld komt, blijft de dood

Putten en hoofdredacteur van OnderWeg.

als de opgaande zon’ (Rechters 5:31, Het

19

 Woordzoeker

Jezus bij de barbecue

20

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Woordzoeker

Later hebben de leerlingen Jezus nog een keer gezien, bij het Meer van Tiberias.

Dat ging zo. Er waren zeven leerlingen bij elkaar. (Johannes 21:1-2a, Bijbel in Gewone Taal) tekst Simon Kadijk beeld Gaby Stein/Pixabay

Johannes 21 is bijzonder. Eigenlijk sluit Johannes zijn evangelie al af in hoofdstuk 20. En dan volgt er nog een toegift. O ja, dit herinner me ook nog, denkt Johannes. ‘Er waren zeven leerlingen bij elkaar.’ De BGT voegt dit zinnetje toe. Opmerkelijk. Waarom doet de BGT dat, als het er niet staat? Ik denk omdat wij westerlingen er anders veel te makkelijk overheen lezen.

Thuis en in de kerk wordt steeds minder

Pastoraal

leven blijft totdat Ik kom. Maar jij moet

vaak een heel hoofdstuk uit de Bijbel ge-

In de toegift van dit hoofdstuk op zijn

mij volgen.’ Ik leer daarvan dat ik me niet

lezen. Dat heeft als nadeel dat je dan som-

evangelie geeft Johannes een pastorale

zozeer druk moet maken over mijn broeder

mige verbanden minder goed ziet. Een mooi

onderstreping. Verschijning, maaltijd,

of zuster, maar dat ik allereerst zelf Jezus

kenmerk van Johannes is dat hij eenvoudige

kringgesprek en ambulant gesprek worden

mag volgen.

zinnen schrijft. Goed leesbaar voor wie on-

op een heel natuurlijke manier met elkaar

bekend is met het evangelie. Maar als je het

verbonden. Jezus nodigt uit voor een maal-

Simon Kadijk (NGK) heeft theologie ge-

leest en herleest, dan zie je steeds meer de

tijd en stelt in de eerste plaats vragen:

studeerd en is directeur van Donatus Ver-

diepere lagen. Bijvoorbeeld dat Johannes

‘Hebben jullie soms iets te eten?’ ‘Simon,

zekeringen.

veel werkt met het getal zeven zonder dat

zoon van Johannes, heb je Mij lief?’ Verder

expliciet te noemen. Ik houd hier geen plei-

geeft Hij aanwijzingen: ‘Gooi het net aan

dooi voor de BGT, maar dit aspect heeft de

stuurboord uit.’ ‘Hoed mijn schapen.’ Eerst

BGT goed begrepen.

de vragen, eerst de ander zelf laten reageren. Daarna pas de aanwijzingen. Zo doet

Om over door te praten:

Jezus het voor.

• Kunnen wij ook maaltijd en pastoraat ver-

talers denken. Dat geldt ook bij andere

Wandelen

• Hoe lees je ‘Volg Mij’ in vers 19? Is het een

vertalingen. De BGT heeft als titel boven

Na de maaltijd spreekt Jezus Petrus aan.

letterlijke oproep om op te staan, of lie-

hoofdstuk 21 ‘Slot van het boek’, met daar-

Maar doet Hij dat in een kringgesprek,

pen ze al en heeft ‘Volg Mij’ een diepere

onder de subkopjes: De leerlingen zien de

waar de andere zes ook bijzitten? Of zijn

Heer, Jezus eet met de leerlingen, Jezus

ze opgestaan en maakt Jezus met Petrus

spreekt met Petrus, Jezus spreekt over de

een wandeling en stelt Jezus dan pas zijn

andere leerling, en Slot. Ik vat dat samen

vraag: ‘Houd je van Mij?’ En even later

met: Jezus bij de barbecue. Het gaat om

weer die vraag. In vers 20 blijkt dat ze

geweest kunnen zijn dat Johannes hoofd-

communicatie. Maar daarbij is heel belang-

aan het wandelen zijn en dan keert Petrus

stuk 21 nog heeft toegevoegd? Waarom

rijk in wat voor een situatie en met wie je

zich om naar Johannes. Maar over hem

(niet)?

het gesprek aangaat.

zegt Jezus: ‘Het is niet jouw zaak of hij in

Communicatie Aan hun opschriften kun je zien hoe ver-

binden? Hoe zou dat in de praktijk gaan?

betekenis?

• Wanneer is een kringgesprek geschikt voor pastoraat?

• Zou het gerucht van vers 23 aanleiding

21

 Column Goede voornemens voor 2016 (2)

Glosterhuis A

lles heeft zijn tijd. Een tijd om te preken rond de feestdagen in

Open voo

december. Een tijd om te lezen als de kruitdampen weer opge-

trokken zijn. Wat dat laatste betreft, is 2016 goed begonnen. Ik leg mijn favorieten op een stapeltje voor de kleine uurtjes. Eerst de biografie van C. Veenhof, In het klimaat van het absolute. Dat boek leest als een thriller waarvan je de personages persoonlijk kent. Daarna Jonathan Franzens Zuiverheid, een reis door onze samenleving en het internet met zijn totalitaire trekken en meesterhackers. Briljant.

En als tussendoortje Winter in Glosterhuis van Vonne van der Meer.

Toch bleef dit laatste boek het meest bij mij hangen. Het verhaal speelt in 2024, als de regering de knoop omtrent het levenseinde heeft doorgehakt. Wie de 80 passeert en geen perspectief meer heeft, kan vrijwillig kiezen voor een pijnloos einde aan zijn leven. In dat klimaat bouwen twee broers twee huizen. In het ene, het Vaarwelhotel, wordt dit einde gastvrij gefaciliteerd. Aan de andere kant van het meer ligt het Glosterhuis. In dit huis worden mensen met hun doodswens opgevangen rond een tafel. Er klinkt muziek, herinneringen worden gedeeld en verdwenen talenten aangeboord.

 In dit huis worden

mensen met hun doodswens opgevangen rond een tafel  De naam van het huis intrigeert. Gloster is de oude blinde man uit

In het Oude Testament was de tempel niet toegankelijk. Niet voor heidenen. Niet voor gehandicapten en zieken. Niet voor vrouwen. Niet voor leken-mannen. Overal waren drempels, deuren en muren. Op Goede Vrijdag scheurt God dat hele systeem van boven tot onder door.

Iedereen mag Hem nu naderen.

Laat dat ook de houding van de kerk naar buitenstaanders bepalen. tekst Peter Wierenga beeld Kris Roderburg/Wikimedia

King Lear die zich in een diep ravijn wil storten. Een behulpzame vrijwilliger helpt hem daarbij, maar beperkt de val tot een stap naar beneden. Als Gloster die val overleeft en met beide benen op de

Vraag je dit jaar als kerkgemeenschap af, bij alles wat

grond staat, heeft hij alle reden om het leven weer als geschenk te

je zegt en doet, of je er mensen mee bereikt die God

aanvaarden.

nog niet kennen. De vormgeving van je website, de

Als kerk koken we voor Vathorst aan Tafel. In december zaten we

inrichting en bewegwijzering van je gebouw, de invul-

weer aan die tafel met wijkgenoten, jong en oud. Een vrouw deelde

ling en taal van je kerkdiensten, de thema’s van de

het rauwe verdriet om de dood van haar man, 60 jaar nog maar. Een

preek, je aanbod aan activiteiten: zijn ze toegankelijk en

jong stel vertelde frank en vrij over hun leven met hiv. Ook toen de

begrijpelijk voor buitenstaanders? Scheur het voorhang-

borden afgeruimd waren, bleef iedereen gezellig zitten. Hier ge-

sel weg. Dat is soms pijnlijk, maar een geweldig offer!

beurde iets en ik heb er nu een woord

Priesters waardig.

voor: Glosterhuis.

Hieronder geef ik enkele suggesties om een kerk te zijn waarvan buitenstaanders zeggen: ‘Werkelijk, God is in uw midden!’ (1 Korintiërs 14:24-25)

n Bedenk waar je als kerk eigenlijk voor bestaat De kerk is er niet om en voor zichzelf, maar is het liJoost Smit is predikant van de GKv Amersfoort-Vathorst.

chaam van Christus in deze wereld. Ons denken in

 Missionair

or buitenstaanders termen van boven – binnen – buiten is zó 2015. Help elkaar om in 2016 anders te gaan denken als kerk(enraad).

God (‘boven’) heeft een missie (‘buiten’) en daarom bestaat ‘binnen’. De kerk heeft twee taken: Gods eer en Gods missie. Dat bepaalt uiteindelijk hoe ‘binnen’ op een Bijbelse manier vorm krijgt.

n Hoe ben je volk van God in déze tijd? Lees en praat erover Wat doe je in een omgeving waar amper een paar procent actief lid van een kerk is?

Moedeloos worden? Dat is nergens voor nodig, zegt Stefan Paas in zijn boek Vreemdelingen en priesters. De kerk is vrijwel altijd marginaal geweest. En het is geen kerkelijke taak om elk mens tot kerklid te maken.

De vormgeving van je website, de invulling en taal van je kerkdiensten, de thema’s van de

Paas roept ons op onze rol als priesters op

preek: zijn ze toegankelijk en begrijpelijk voor buitenstaanders?

ons te nemen: voor je omgeving bidden en je medemensen vertegenwoordigen

woorden wat ze geloven, hoe kun je dan

nog nooit hebt nagedacht over een derge-

bij God. Ga als kerkleden dit boek lezen en

als kerk ooit missionair zijn?’ Op dit terrein

lijk traject, dan verwacht je eigenlijk geen

samen bespreken.

heerst veel verlegenheid en soms zelfs

bekeringen. Als (volk van) priesters mag je

angst. Hoe verwoord jij je geloof? Velen van

echter veel van God verwachten!

‘Christenen ademen Gods liefde in en uit: aanbidding en

ons hebben nooit geleerd dit op een persoonlijke manier te doen. Leg je daar niet

Peter Wierenga is missionair consulent van

bij neer, maar oefen het geloofsgesprek. Je

de NGK.

kunt dat leren. Organiseer daarvoor als gemeente toerusting dit jaar.

zending zijn twee

n Ontwikkel een opvangtraject voor toetreders

Vier tips voor een missionaire kerk in 2016

kanten van dezelfde

Een bekeringsproces begint niet in de kerk-

2. Ontwikkel een studieprogramma rond

dienst, maar in onze eigen relaties (zie de

medaille.’

Stefan Paas

vorige aflevering van Missionair). Wij zijn sleutelfiguren. Daarna volgt het kerkelijke huiswerk. Wat bied je als gemeenschap aan vervolgaanbod? Waar kunnen mensen

1. Doordenk waarom je kerk bent Vreemdelingen en priesters 3. Oefen met elkaar in het verwoorden van je geloof 4. Denk in stappen en organiseer daaromheen je aanbod

terecht met wie jouw leden een relatie hebben? Bied je ‘neutrale’ plekken aan, zoals

Het Praktijkcentrum (GKv) en het Missio-

een cursus rond opvoeding, stress of iets

nair Steunpunt (NGK) bieden trainingen en

dergelijks? Zijn er activiteiten en momenten

studiemateriaal. Trainingen kunnen worden

Laatst zei een missionair werker van de

voor speeddates en voor meer uitgebreide

gegeven in regio’s, in je eigen kerk en zelfs

PKN: ‘Kerkleden kunnen zelf niet eens ver-

vormen van kennismaking? Als je als kerk

in kleine kringen.

n Leer elkaar je geloof te verwoorden

23

 Stimulans Er wordt zo verschrikkelijk veel gepubliceerd op papier en online dat het onmogelijk is om alles bij te houden, zelfs op een betrekkelijk klein deelgebied als geloofs- en gemeenteopbouw. De rubriek Stimulans pikt daarom twee keer per maand een aantal krenten uit de pap – aanraders en wegwijzers voor geïnteresseerde lezers.

tekst Heleen Sytsma-van Loo

Digitale kiosk

S

inds begin dit jaar is er www.candle.nu, een soort digitale kiosk en de christelijke variant op het populaire Blendle.

Uit maar liefst 25 christelijke bladen, waaronder De Nieuwe Koers, Jente en Visie, worden

artikelen in hun geheel op de website van Candle gepubliceerd, zo’n zeventig per maand.

Candle gaat je geld kosten – een bescheiden bedrag van €2,95 per maand – maar tot 1 maart mag je er gratis mee kennismaken. Recente artikelen op het moment van schrijven zijn een groot artikel uit Visie (‘Hoe een familie Rotterdam mooier maakt’), een bijdrage uit Laetare (tijdschrift voor liturgie), en een artikel uit het wetenschappelijke tijdschrift Radix met de intrigerende titel ‘Het naaktstrand, dat zijn wij’. Sindsdien zijn er alweer tien tot twintig nieuwe artikelen op de website geplaatst.

Candle is zeker de moeite waard om regelmatig te raadplegen.

Twintigers

O

ver twintigers in de kerk wordt weleens zorgelijk gedaan, maar tegelijk kunnen ze enorm inspireren met hun jeugdige enthousiasme en hun nog

niet helemaal ingekaderde manier van denken en spreken over het geloof. Kortom, ze staan er heel anders in dan

 Uiteindelijk is jongerenwerk altijd maatwerk 

40-plussers. PKN-predikant Arjan Berensen (33) is zelf die

24

leeftijdscategorie nog maar net ontgroeid en stelde op zijn

dat de moeite waard is. Er is een behoorlijk niveauverschil

website een lijstje samen met toerustingsmateriaal speci-

tussen de verschillende boeken, geeft Berensen zelf ook

aal voor twintigers, ‘materiaal om meer te leren over God,

al aan. Dat biedt de mogelijkheid om het (dag)boek dat je

geloof en kerk’. Misschien een wat willekeurige lijst en lang

kiest of aanraadt af te stemmen op de twintiger met wie je

niet volledig, maar als je als ambtsdrager of jeugdwerker

contact hebt. Uiteindelijk is jongerenwerk altijd maatwerk.

met twintigers in gesprek bent, kun je er allicht iets vinden

De blog is te vinden op www.berensen.nl/twintigers.

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Stimulans Reformatiebijbel

H

et feit dat Maarten Luther in 1517

aangevuld met allerlei extra’s: ongeveer

zijn 95 stellingen aan de deur

twintig kernthema’s over Reformatie en

van de slotkapel in Wittenberg

Bijbelgebruik, bijdragen van meer dan

spijkerde, wordt gezien als het omslag-

tien Nederlandse Reformatiekenners,

punt in de kerkgeschiedenis dat leidde tot

ruim vijftig overdenkingen bij de ver-

het protestantisme in Europa. Stichting

schillende Bijbelboeken van bekende en

Refo 500 is al jaren bezig met warmlopen

minder bekende reformatoren, voor een

voor het jubileumjaar 2017, door middel

groot deel vertaald uit het Latijn, Duits

van het organiseren van allerlei sympo-

of Frans en niet eerder in het Nederlands

verspreidde over de landen van Europa.

sia, tentoonstellingen en bijzondere uit-

verschenen. Verder een overzicht van de

De Reformatiebijbel is de komende week

gaven. In februari van dit jaar verschijnt

ontwikkeling van de Bijbelvertaling ten

nog met 7 euro korting bij voorinschrij-

in het kader van 500 jaar Reformatie de

tijde van de Reformatie en extra kaart-

ving te bestellen via de website van uit-

Reformatiebijbel. Het is een complete

jes bij de Bijbeltekst, onder andere een

gever Jongbloed: www.royaljongbloed.nl/

Bijbel in de herziene Statenvertaling,

kaart hoe de Bijbel in de volkstaal zich

reformatiebijbel.

Twijfel en ongeloof

Haastige spoed in 2016

Hoe sta je in een seculariserende

Door de gladheid begin deze maand in het Noorden was

tijd tegenover scepsis en onge-

er maar een handjevol mensen aanwezig in de middag-

loof en hoe ga je er het gesprek

pauzedienst in Assen. De middagpauzediensten zijn een

over aan? Hoeveel ruimte laat je

initiatief van de GKv’s van Peelo, Assen-West, en Assen-

in je eigen geloof over voor het

Zuid, de CGK, de PKN en de NGK. Ds. Ernst Leeftink liet

niet (zeker) weten? De Tsjechi-

zich door de geringe opkomst niet ontmoedigen en hield

sche theoloog en priester Tomáš

zijn overdenking over Openbaring 22:7, 12 en 20, waar

Halík schreef er in 2011 Geduld

Jezus tot drie keer toe zegt: ‘Ik kom spoedig.’ Tot drie

met God over, dat in de Neder-

keer toe wil zeggen: het staat als een paal boven water

landse vertaling (Boekencen-

dat Jezus spoedig terugkomt. In het jaar 2016 zijn we 2016

trum, 2015) in betrekkelijk korte

jaar verwijderd van de geboorte van de Heer, zijn eerste komst naar deze wereld. Maar je zou dat ook kunnen

tijd vier herdrukken beleefde. De ondertitel noemt twijfel de brug

van Zacheüs, die van een af-

omkeren: weer een jaar dichter bij zijn tweede komst (al-

tussen geloven en niet-geloven.

standje – vanuit de boom – naar

leen kunnen we er dan geen jaartal op plakken). Om met

De openingszin van het boek

Jezus keek om te zien of Hij mis-

Elly & Rikkert te zingen: ‘Elke dag een stapje dichter bij

typeert meteen heel kernachtig

schien het antwoord was op zijn

die dag, elke dag een stapje dichterbij. Stapje voor stapje,

Halíks houding tegenover twijfel

vragen. Zacheüs staat als het

‘t is niet veel, maar snap je, wij zijn elke keer een stapje

en scepsis: ‘Op veel punten ben

ware op die brug tussen geloof

dichter bij de Heer.’ De hele overdenking is na te lezen op

ik het met atheïsten eens, vaak

en ongeloof. Raak je dan niet

https://ernstleeftink.wordpress.com.

op bijna ieder punt – behalve in

zomaar de weg kwijt als je zo

hun geloof dat God niet bestaat.’

veel ruimte geeft aan je twijfels?

Halík wil voorkomen dat we

Juist niet. Dr. Wim Dekker zegt

met te snelle uitspraken over

over Geduld met God: ‘Je kunt

Gods bestaan en zijn betrok-

alles wat je verbijstert naar je

De middagpauzedien-

kenheid op de wereld vragen

toehalen zonder dat je omkomt

sten in Assen worden

van sceptici en zoekers én die

in het moeras’, en even later:

gehouden in de chris-

van onszelf wegdrukken en dus

‘Overal waar je op de bodem te-

telijk-gereformeerde

eigenlijk niet beantwoorden. Hij

rechtkomt, kun je dit boek gaan

Bethelkerk. (beeld A.E.

gebruikt in zijn boek de persoon

zitten lezen.’

van Kooten/Wikimedia)

Heleen Sytsma-van Loo (GKv) is neerlandicus en vertaler, en redacteur van OnderWeg.

25

 Jeugdwerk Jongeren gaan hun leven kleiner, persoonlijker en overzichtelijker maken

Zelfrealisatie wordt de focus van 2016 Het Nederlands Gereformeerd Jeugdwerk presenteerde op 12 januari de Jeugdtrends 2016. Op dezelfde dag werd ook de TrendRede 2016 uitgesproken. De verbinding tussen beide is de gesignaleerde wens om de leefwereld individueel vorm te geven. tekst Alize Kramer, Artur Wierenga, Paul Smit en Anko Oussoren

het verlangen hebben om een beteke-

verschil met het oude wij.

een lijst met trends in het jeugdwerk.

nisvolle positie in te nemen in zelfgeko-

Het oude wij had door bestaande for-

De strekking van de Jeugdtrends 2016

zen groepen of platforms.

mele structuren de mogelijkheid zichzelf

is: jongeren gaan hun leven kleiner, per-

Gelijkgestemden zoeken elkaar op en

groot te organiseren in een bedrijf of

soonlijker en overzichtelijker maken (zie

gaan een flexibele verbintenis aan. Deze

een kerkgenootschap. Elk onderdeel

het kader).

groepen zijn los van bestaande vormen,

van die structuur vormde een eigen wij

De TrendRede is een initiatief van een

eisen en tradities actief. Ze bieden vas-

aantal Nederlandse toekomstdenkers.

tigheid, een geloof, een basisvertrou-

Jaarlijks kaderen en clusteren zij de ac-

wen. Ze vormen het ‘nieuwe wij’. In de

tualiteit in drie overkoepelende thema’s

groep bepaalt ieder voor zich op welk

Jeugdtrends 2016 in het kort

en wijzen Nederland daarmee een pad

moment en met welk gedrag de eigen

In 2016 gaan jongeren hun leven klei-

richting de toekomst. De TrendRede

betekenis het best tot haar recht komt.

ner, persoonlijker en overzichtelijker

2016 formuleert als trends: een maat-

Het nieuwe wij richt zich op gedeelde

maken. Om dat te bereiken zijn twee

schappij in verzet, de zoektocht naar

waarden. Daardoor ontstaat er ruimte

tegengestelde reacties herkenbaar:

grip, en het bouwgesprek voor een sa-

voor onderlinge verbindingen, waardoor

omarmen of buitensluiten. Voor perso-

menleving.

problemen in de samenwerking kunnen

nen en ideeën die de wereld overzich-

In dit artikel leggen we de TrendRede

worden voorkomen.

telijker en rijker maken, wordt ruimte

2016 naast de Jeugdtrends 2016, aan de

Volgens de TrendRede was het ‘oude

gemaakt. Alles wat dat niet doet, wordt

hand van de drie overkoepelende obser-

wij’ verbonden aan autoriteiten om de

buitengesloten.

vaties uit de laatste: kleiner, persoonlij-

samenleving bij elkaar te houden. Au-

Binnen de drie ontwikkelingen zijn tien

ker en overzichtelijker.

toriteiten in formele organisatie, met

onderliggende trends waarneembaar.

Sinds 2014 publiceert het NGJ jaarlijks

1 Kleiner

genormeerde afspraken en aangestelde leiders. In het nieuwe wij wordt de lei-

Kleiner

De eerste twee trends, ‘Wij horen bij

ding overgelaten aan degene die op dat

1. Wij horen bij elkaar

elkaar’ en ‘Lokaal’, worden in de Tren-

moment de meest geschikte persoon is.

Jongeren waarderen het complete

dRede gekoppeld aan het individu, de

In elke nieuwe fase en situatie kunnen de

gezin, het traditionele ‘thuis’. Vanuit

nieuwe fundamentele bouwsteen van

verhoudingen in de groep veranderen.

dat beeld van gezelligheid worden ook

de samenleving. We zijn inmiddels ge-

Daardoor krijgt iedereen binnen de groep

keuzes gemaakt: ze zoeken aansluiting

wend als individu benaderd te worden.

momenten om echt van betekenis te zijn.

bij groepen die een hoog wij-horen-bij-

De TrendRede vult aan dat we tegelijk

Dat is het grote en soms ook knellende

elkaargevoel opleveren.

26

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Jeugdwerk

Nieuwe wij-groepen hebben moeite om van hogerhand genomen beslissingen te accepteren. (beeld Niek Verlaan/Pixabay)

2. Lokaal

Tijd maken voor een persoonlijke ont-

die complexe wereld om te gaan, kiezen

De focus ligt voor jongeren op de eigen

moeting is een voorrecht geworden. Er

jongeren tussen twee reacties: omarmen

woonplaats of op een plek waar de men-

wordt alleen tijd vrijgemaakt voor de

(ik vertrouw de bron, dus is het waar), of

sen bekend zijn.

relaties die ertoe doen, het liefst in kleine

buitensluiten (ik vertrouw de bron niet,

kring.

dus is het niet waar).

Persoonlijker

6. Geen spam

9. Afstand houden

3. ‘Me ding’

Als iemand de sociale media verkeerd

Door alle vormen van reclame is er een

Iedereen is overal voor zichzelf reclame

gebruik, zal dat ertoe leiden dat diegene

automatische argwaan ontstaan tegen

aan het maken, vooral online. Kijk naar

genegeerd wordt. Houd je aan de ‘eti-

pogingen om te beïnvloeden. Iemand

mij, dit is mijn hobby, mijn vrijetijdsbe-

quette’ van de verschillende media.

die iets over wil brengen, zal een zekere

steding, mijn opvatting, mijn gevoel: dit

7. Eigenheid

afstand moeten houden en alleen zijn

is ‘me ding’.

Jongeren van nu zijn opgegroeid met

eigen verhaal vertellen.

4. Gerichte communicatie

aandacht op hun persoonlijke niveau. Als

10. Levenskunst

De communicatie met anderen is opge-

ze allemaal hetzelfde krijgen aangebo-

Niets is zeker, alles verandert en nie-

bouwd uit schillen, elke volgende onder-

den, is er blijkbaar weinig oog voor hun

mand lijkt de oplossing te hebben voor

liggende schil is persoonlijker van aard.

eigenheid.

de vele problemen. Levenskunst is de manier om met de tegenstellingen, onze-

Voor elke schil wordt een andere app gebruikt, om het geheel overzichtelijk te

Overzichtelijker

houden.

8. Polarisatie

5. Beperkte houdbaarheid

De wereld is vol (des)informatie. Om met

kerheid en angst om te gaan.

27

 Jeugdwerk

en bleef toch onderdeel van het grotere wij van waaruit de beslissingen werden genomen.

Het nieuwe wij kan en wil zichzelf niet groot en formeel organiseren. Dat is tegelijk één van de pijnpunten van het nieuwe wij: mensen hebben het idee dat ze geen invloed hebben op gebieden waar de beslissingen genomen worden.

Nieuwe wij-groepen hebben daardoor moeite om van hogerhand genomen beslissingen te accepteren. Het is in essentie een andere manier van omgaan met gezag.

Jongeren die in de wereld van dit nieuwe wij opgroeien, worden graag betrokken bij wat er met en voor ze wordt georganiseerd. Het is prima dat volwassenen het initiatief nemen, als jongeren maar een betekenisvolle bijdrage kunnen leveren en daarin ook de leiding kunnen

‘Na twee decennia nadruk op “ik”, succes, selfies, efficiëntie en het bijbehorende onge-

nemen.

duld, neemt de behoefte aan het zelfoverstijgende toe.’ (beeld Erik Koning)

2 Persoonlijker De TrendRede en de Jeugdtrends van

De TrendRede verwoordt het zo: ‘We

persoonlijks, dan zal er niet snel weer

2016 lopen op het eerste gezicht paral-

hebben geleerd een individu te zijn.

tijd voor die relatie vrijgemaakt worden.’

lel, maar de waardering van en concrete

Ideologie en overkoepelende visie zijn

Het persoonlijke contact is een voor-

reactie op bepaalde ontwikkelingen kun-

naar achter gedrongen in een zucht naar

recht en komt niet meer elke dag voor.

nen wel verschillen. Enkele voorbeelden.

individuele perfectie en prestatie.’ Zelf-

Dat heeft verschillende effecten op de

realisatie, of misschien wel zelfmanifes-

relatie met de ander. De TrendRede ver-

• Ik – het individu

tatie, wordt op het persoonlijke vlak de

woord het zo: ‘Na twee decennia nadruk

De Jeugdtrends wijst op ‘me ding’ (3):

focus van 2016. De TrendRede gaat zelfs

op “ik”, succes, selfies, efficiëntie en

jongeren willen laten zien wie ze zijn en

nog verder: ‘Binnen ons eigen systeem

het bijbehorende ongeduld, neemt de

wat ze kunnen. Jongeren moeten dus

vinden we het moeilijk nog actieve inte-

behoefte aan het zelfoverstijgende toe.

ook op die persoonlijke manier benaderd

resse op te brengen voor de ander.’

Voel ik nog binding met anderen, met

worden: geen voorbeelden uit Afrika

Laten wij als christenen deze interesse

een idee? Durf ik te vertrouwen op wat

geven, maar uit het leven van de jeugd-

wel opbrengen en de jongeren in onze

de ander zegt en doet? Vind ik het pret-

leider zelf.

omgeving bereiken.

tig wanneer mensen mij vertrouwen?’

Het persoonlijke contact neemt af, wordt

 Het individu

is de nieuwe fundamentele bouwsteen van de samenleving  28

• De ander

specifieker, moet ertoe doen en heeft

De Jeugdtrends benadrukt in de relatie

naast het vertrouwen in de ander te

met de ander vooral de waarde van het

maken met het vertrouwen in jezelf.

persoonlijke contact (trend 4, Beperkte

Laten wij als christenen het persoonlijke

houdbaarheid): ‘Er moet al zo veel. Tijd

contact met kerkjongeren opzoeken en

maken voor een persoonlijke ontmoeting

in de relatie hen echt leren kennen.

is daardoor een voorrecht geworden.

Persoonlijke tijd wordt daarom alleen

• Converseren, niet discussiëren

vrijgemaakt voor de relaties die ertoe

De Jeugdtrends 2016 geeft onder trend 7

doen. Gebeurt er in die ontmoeting niets

(Eigenheid) de volgende tip: ‘Gebruik in

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Jeugdwerk

het jeugdwerk en in de kerkdiensten werk-

matie die we krijgen – vaak dus over inci-

vormen die ruimte bieden om aan te slui-

denten – waar is. Over trend 9 (Polarisatie)

ten op ieders persoonlijke niveau.’ Deze tip

wordt gezegd: ‘Alle informatie is gericht

benadrukt de noodzaak om oog te hebben

op doel- en belangengroepen, gebaseerd

voor het niveau van de individuele jongere.

op geloof, politiek, consumentengroep,

De TrendRede schrijft iets wat daarbij

en soms enkel en alleen op levensfase of

aansluit: ‘We willen niet debatteren, we

uiterlijk. Informatie is daarom afhankelijk

willen construeren. Van belang is niet een

van wie haar geeft en aan wie ze gericht

woordenstrijd te winnen, maar om grip te

is. Om met die complexe wereld om te

krijgen op de materie. Het huidige debat

gaan, kiezen jongeren tussen twee reac-

is een eindeloze herhaling van meningen

ties. Omarmen: ik vertrouw de bron, dus is

en gemeenplaatsen, waarin deelnemers

het waar. Of buitensluiten: ik vertrouw de

geen centimeter bewegen.’

bron niet, dus is het niet waar.’

door de mensen werd afgekeurd maar

We kunnen niet langer aankomen met

‘Vertrouwen’ is hierbij het sleutelwoord.

door God werd uitgekozen om zijn kost-

kant-en-klare werkvormen die een ‘dis-

Naarmate de informatiestroom toeneemt,

baarheid, en laat u ook zelf als levende

cussie’ centraal zetten. Het gaat om inzicht

wordt ook het kunnen duiden van de in-

stenen gebruiken voor de bouw van een

krijgen in het proces, praten over de keu-

formatie steeds belangrijker. Vertrouwen

geestelijke tempel.’

zes die we maken en de onderbouwing

is daarbij doorslaggevend. We zien dat

Als christenen kunnen we in het opbou-

van deze keuzes. Dit vergt geduld. Luiste-

het vertrouwen in systemen weg is. Het

wen van onze samenleving als levende

ren, de tijd nemen, oefenen, zonder elkaar

komt steeds meer aan op het vertrouwen

stenen een verschil maken door in te zet-

weg te zetten of los te laten. Laten we dit

in mensen. De TrendRede formuleert het

ten op de christelijke waarden van naas-

als christenen toepassen in de gesprekken

zo: ‘We willen niet langer gevangenen zijn

tenliefde en vergeving.

en de relaties die we met jongeren heb-

van de onoverzichtelijkheid der dingen

ben.

en creëren onze persoonlijke cirkels van

Alize Kramer, Artur Wierenga en Paul

vertrouwen, een selecte groep waarop we

Smit zijn jeugdwerkadviseurs van het NGJ

blind durven varen.’ En: ‘Startend bij de

(NGK), Anko Oussoren is adviseur van het

Veel jongeren zijn bang voor de toekomst.

persoonlijke betekenis zoeken we tastend

Praktijkcentrum (GKv).

Het gaat alleen maar slechter in de we-

naar grip op de wereld om ons heen.’

reld. Er heerst complete chaos. Maar is dat

In de complexe wereld van 2016 hebben

daadwerkelijk zo? Het is interessant om

velen geen duidelijk uitzicht op de toe-

te lezen wat de TrendRede 2016 hierover

komst. Mensen zoeken tastend naar grip

schrijft: ‘We focussen op de incidentele

om zich heen. Niets is zeker, alles veran-

3 Overzichtelijker

 Het persoonlijke

contact is een voorrecht en komt niet meer elke dag voor 

gebeurtenissen en niet op de lange ont-

dert en niemand lijkt de oplossing te heb-

wikkeling. Onderzoek na onderzoek geeft

ben voor de vele problemen. Het is een

aan dat het beter met ons gaat dan ooit in

hele kunst om met de tegenstellingen,

de geschiedenis. Het geweld in de wereld

onzekerheid en ook de angst die daarin

Webtips

neemt af, de veiligheid neemt toe, de vrij-

meekomt om te gaan. Die kunst om grip

De volledige tekst van de Jeugdtrends

heid groeit. We geloven het alleen niet.’

te houden op de eigen leefwereld wordt in

2016 (inclusief alle tips) is na te lezen

De reden is dat er niet meer wordt ge-

de Jeugdtrends levenskunst genoemd.

keken naar de lange termijn, actuele ge-

op de website van OnderWeg: www.onderwegonline.nl. De tekst

beurtenissen worden niet in een context

Levende stenen

geplaatst of gerelateerd aan de geschie-

Bij het doorwerken van deze trends kwam

trendrede.nl/wp-content/uploads/

denis. ‘We hebben behoefte aan focus

bij ons de gedachte op dat we als chris-

2016/01/def.-Trendrede2016-NL.pdf.

op het proces; niet de nieuwsgebeurtenis

tenen in deze tijd met het evangelie nog

Zie ook het interview met Paul Smit

maar de continue, langzame ontwikke-

steeds een richtinggevende boodschap

over de Jeugdtrends 2016 in het

lingsgolf’, aldus de TrendRede.

hebben. Tenminste, als we de moed kun-

Nederlands Dagblad van 12 januari

De Jeugdtrends 2016 signaleert eveneens

nen opbrengen om onze vertrouwde ma-

goo.gl/DdpuxI).

dat er grote behoefte is aan overzicht. De

nier van doen los te laten. Petrus schrijft:

vraag die hierbij aansluit, is of alle infor-

‘Voeg u bij Hem, bij de levende steen die

van de TrendRede 2016 via

29

 Wandelen met God

Wereldbaan Wat zeg je als mensen je vragen wat voor werk

bekeren? Ik las een tijdje geleden Magda-

je doet? Misschien heb je werk met uitdaging en

zijn moeder. In dat boek beschrijft Maar-

avontuur. Je bent advocaat en hebt een belangrijke

rond het sterven en de begrafenis van

rol in rechtszaken die breed aandacht trekken. De vader van één van de teamgenootjes van mijn zoon is helikopterpiloot bij de luchtmacht. Daar kun je mooie verhalen over vertellen langs de lijn van het voetbalveld. Maar wat zeg je als predikant?

lena, het boek van Maarten ‘t Hart over ten ‘t Hart hoe hij een dominee ontmoet zijn moeder. Een heel aardig iemand, tot zijn verrassing, maar toch, zegt Maarten ‘t Hart, uit hoofde van zijn functie altijd ‘colporteur van bizarre lulkoek’. Als ik het lees, kan ik mijn lachen niet inhouden.

Tegelijk legt hij ook stilletjes de vinger op de zere plek: het swingt niet echt om als predikant door het leven te gaan, of wel?

Wieg tot graf Laatst stuurde iemand uit onze gemeente

kant, zeg ik altijd. Op zich is dat natuurlijk

mij een link van een filmpje op YouTube.

tekst Maurits Oldenhuis

al best bijzonder. Geen beroep van zeg

Het is een interview met de populaire

beeld Skeeze/Pixabay

maar dertien in een dozijn. Soms kijken

Britse predikant J. John, die vertelt hoe

mensen verrast. Soms kijken ze ook een

hij omgaat met de vraag ‘wat voor werk

Wat moet ik zeggen als mij wordt ge-

beetje ongemakkelijk. Ben je dan heel

doe jij?’ Ook hij krijgt altijd gemengde

vraagd welk werk ik doe? Ik ben predi-

gelovig, en zo? Ga je mij nu proberen te

reacties als hij zegt dat hij dominee is.

30

OnderWeg #01 > Jaargang 2 > 9 januari 2016

 Column

Tijdgeest

 Het swingt niet echt om als predikant door het leven te gaan 

B

ij de glasbak in onze buurt staat een bord: ‘Helpt u het hier schoon te houden? Vrijwel alle bewoners nemen hun dozen en tasjes mee naar huis.’ Dat werkt beter dan een verbods-

bord. Maar het bewijst ook hoezeer wij kuddedieren zijn: wat anderen doen, doen wij ook.

Interessanter wordt het als we vermoeden wat anderen zullen doen en ons gedrag daarop aanpassen. Opiniepeilingen hebben ook een sturend effect. Wie stemt op een partij die het slecht doet? Ons beeld van het heden bepaalt de toekomstige werkelijk-

Maar hij heeft er iets op gevonden. Hij vertelt hoe hij een

heid.

keer, wachtend op het vliegveld, met een vrouw in gesprek

Maar hoe neutraal zijn die onderzoeken eigenlijk? Zijn er ook

kwam. Ze vroegen naar elkaars bestemming en even later

machten die er belang bij hebben onze harten en gedachten in

naar elkaars werk. Toen deze vrouw hem naar zijn werk

een bepaalde richting te sturen? De Amerikaanse theoloog Walter

vroeg, antwoordde J. John dat hij aangesloten was bij een

Wink schreef hier jaren geleden over. Zijn opvatting van het de-

wereldwijd opererende onderneming met vestigingen in alle

monische is dat het niet gaat om enge wezens die zich verschuilen

landen. De interesse van de vrouw was gewekt: wat doen

in lampenkappen, zoals in de romans van Peretti, maar om het

jullie dan? O, heel veel, zei de predikant, wij helpen mensen

kwaad dat zich nestelt in systemen.

verder op allerlei niveaus: we huisvesten en ondersteunen talloze hulpprogramma’s voor mensen die in de knel komen, we zorgen voor ouderen, wezen, huwelijken en gezinnen, bemoeien ons intensief met het herstel van relaties en het rechtvaardig handelen van mensen op allerlei gebied. Waar het op neerkomt, zei de predikant, wij zorgen voor mensen van de wieg tot het graf. De vrouw was helemaal enthousiast. Als je toch je steentje mag bijdragen aan zo’n onderneming! Hoe heet die organisatie en waar kan ik haar vinden,

 Er is behoefte aan

mensen die bewust afstand nemen van het systeem, van de macht 

vroeg ze. En J. John zei: de kerk.

Bemoediging

Bureaucratie is zo’n macht. Mensen die ‘tussen de raderen van het systeem’ terechtkomen, kan groot onrecht overkomen, maar als je

Het gaf hilariteit in de studio. Ik zou zeggen: zoek het filmpje

wilt weten door wie dat komt, is niemand verantwoordelijk. Elke

eens op, het is de moeite waard (youtu.be/L6TGxKvSqH8).

ambtenaar heeft slechts zijn ‘plicht’ gedaan. Daarom leven er van-

Want als je er even dieper over doordenkt, gaat er ook

daag mensen in Nederland die officieel niet bestaan, ze hebben

stimulans en bemoediging vanuit om je op je eigen plek te

geen papieren en ‘Helaas, dan kunnen wij u niet helpen.’

blijven inzetten – als ‘gewone’ gelovige of als predikant in

De publieke opinie, de tijdgeest, de wetenschappelijke consensus,

de uitoefening van je werk. Nergens en bij niemand gaat het

het zijn allemaal machten die ons beïnvloeden, en die zelf hun

vanzelf. Het is niet altijd makkelijk om deel uit te maken van

macht verwerven door keuzes van mensen. Ook een land of cul-

een kerk of in de kerk werkzaam te zijn. Waar is het heilige

tuur kan gedomineerd worden door een geestelijke macht (zie Da-

vuur en de hartelijke betrokkenheid? Waarom zet ik me voor

niël 10:13). Er is een strijd gaande in de geestelijke gewesten. We

de kerk in? Maar werkelijk waar, als je even boven jezelf

moeten bidden om de gave van het onderscheid. Er is behoefte

en je eigen kringetje uit kijkt, wat een ‘wereldbetrekking’

aan mensen die bewust afstand nemen van het systeem, van

is het toch, letterlijk en figuurlijk! Niet alleen predikanten

het getal, van de macht. Die bereid zijn counter cultural te denken

en andere kerkelijke functionarissen zijn erbij betrokken,

en te leven. Die niet zomaar aannemen wat ‘normaal’ is in onze

maar elke volgeling van Jezus Christus. Als lid van een kerk,

samenleving, maar die luisterend

als deel van Christus’ lichaam, als burger van het koninkrijk

naar een andere Stem doen wat

van God. Weet jezelf opgenomen in de wereldwijde onder-

goed is, wat mensen er ook van

neming die God is begonnen. Iedereen draagt op zijn eigen

vinden.

plek en met zijn eigen gemeente een steentje bij aan dat wereldwijde geheel. Een wereldbaan… Hoe geweldig is dat!

Maurits Oldenhuis is predikant van de GKv Bergschenhoek.

Dick Westerkamp is predikant van de NGK Houten.

31

(advertenties)

Heuvelrug Grafgedenktekens Johan Zandee, Pr. Hendrikweg 48, Doorn. tel. 06.53.367564 Specialist in het leveren en plaatsen van grafgedenktekens in natuursteen, glas en andere duurzame materialen.

In alle rust bij U thuis in Uw eigen vertrouwde omgeving zoeken wij samen met U welk gedenkteken past bij Uw wensen Werkgebied: Provincie Utrecht, Gelderland, Flevoland en Zuid-Holland

www.heuvelrug-grafgedenktekens.nl

Adverteren in OnderWeg? De voordelen:  De oplage is groot.  Het tarief is aantrekkelijk.  De nummers blijven lang bewaard.

Informatie en reserveringen: Nico Postuma, tel. 06-13995905, adverteren@onderwegonline.nl. Vind alle tarieven en formaten ook terug op www.onderwegonline.nl/adverteren.

De V.V.I. stelt zich al meer dan 35 jaar ten doel:

Giften graag op IBAN: NL 97 INGB 0003885840

www.verplegingvoorisrael.nl

Het hele jaar door werkvakanties

Toe aan een weekendje weg in christelijke sfeer?

Geniet van een Refresh-weekend!

Thema:

‘God wandelt met je mee’ • Op adem komen • Elkaar ontmoeten rond de Bijbel • Prachtige natuur • Feestelijke maaltijden met een goed gesprek

• vrijdag 19 t/m maandag 22 februari 2016 • vrijdag 18 t/m maandag 21 november 2016

Meer informatie en aanmelden op: www.zdh.nl Jan van Zutphenweg 4 | Amerongen 0343 - 723 780 | info@zdh.nl

Diaconale werkvakanties

Diaconale steun

een midweek de handen uit de mouwen voor dak- en thuisloze medemensen die even op adem komen in de Achterhoek Gegarandeerd onvergetelijk, waardevol, verrijkend en verrassend……

voor dit unieke project is van harte welkom.

We zijn voor een groot gedeelte afhankelijk van giften en collectes.

Gegarandeerd zinvol besteed aan onze diaconale doelstelling…..

…. boek nu via de mail of bel Stichting Het Passion Torenallee 6 6999 DD Hummelo

…. word nu donateur Tel. 0314 382 462 info@hetpassion.nl www.hetpassion.nl

Triodos Bank: NL11 TRIO 078.13.22.618