Ow 2 9 het avondmaal by OnderwegOnline

www.onderwegonline.nl

#09  jaargang 2  30 april 2016

Onder

e Inspirarti voo n te reisgeno

Aan tafel bij Jezus THEMA: HET AVONDMAAL 08 PRAKTIJK HOE BELEVEN WE HET AVONDMAAL? > 12 INTERVIEW WILLEM SMOUTER ‘VIER HET AVONDMAAL MET JAN EN ALLEMAN DIE DE HEER LIEFHEEFT’ > 20 DOPEN WAT IS EEN JUIST MOMENT?

 Inhoud Thema

08 opinie

Wat zullen we nou beleven?

Het avondmaal is de kern van de christelijke eredienst.

12 INTERVIEW

Met Jan en alleman aan tafel

‘Avondmaalsgemeenschap maak je niet, die is er in

Tenminste, dat zeggen de geleerden op het gebied van

Christus.’ Dat is de stellige overtuiging van Willem

liturgie en eredienst. De beleving van kerkgangers is vaak

Smouter, NGK-predikant te Apeldoorn. Hij legt dat uit in

anders. Hoe kan dat? Hans Schaeffer neemt de beleving

het avondmaalsformulier dat hij in zijn thuisgemeente

van het avondmaal onder de loep en betoogt waarom het

en elders gebruikt: het avondmaal is dat Jezus eet met

avondmaal in het hart van de eredienst moet blijven staan.

tollenaars en zondaars. En met hoeveel mensen we ook zijn en hoe verschillend we ook zijn: er is maar één lichaam. Want samen delen we het brood.

20 OPINIE

Wat is een juist moment om te dopen?

28 jeugdwerk

Het eerste contact

De laatste aflevering van de serie over communiceren met

Regelmatig vlamt de discussie over kinderdoop versus

jongeren gaat in op de beste manier om contact te leggen.

volwassendoop op. Recent wordt ingezoomd op de

Op iemand af stappen die je nog niet kent, is altijd een

vraag of verschil van inzicht hierover kerkelijke eenheid

waagstuk; daarin verschillen jongeren niet wezenlijk van

in de weg mag zitten. Het is interessant het perspectief

volwassenen. Ook hier geldt: blijf dicht bij jezelf. Haal niet

wat verder te verbreden, naar de kerk van de eerste

van alles uit de kast bij het eerste contact, maar zorg ervoor

eeuwen. Want de discussie over het juiste moment van de

dat je vooral scherp hebt waarom je contact wilt maken.

doopbediening is al zo oud als de kerk.

24 missionair

Op je zeventigste weer moeder worden

30 wandelen met god

Heb verdriet met wie verdriet heeft

Voor opa‘s en oma‘s is het tijd voor rust en een lege

Verdriet en troost horen bij elkaar, schrijft Jeroen Sytsma,

agenda, want anderen namen het stokje over. Op veel

maar het is een moeilijke combinatie. Verdriet uiten is vaak

plaatsen in Zuid-Afrika gebeurt echter het omgekeerde:

moeilijk; troost bieden ook. Als troosten niet mogelijk is,

grootouders nemen het stokje over van hun kinderen en

wees dan in ieder geval verdrietig met wie verdriet heeft.

zorgen voor de kleinkinderen.

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

 Thema

Samen aan tafel

‘

et is pas Pasen als je samen aan tafel zit’, kopte in maart Allerhande, het maandelijkse receptenmagazine van Albert Heijn. Onze nationale grootgrut-

ter ziet natuurlijk het liefst dat we álle gelegenheden aangrijpen om uitgebreid te koken en dat we de daarbij behorende boodschappen bij hem halen. Maar onverwacht zit er veel meer waarheid in deze slogan dan het reclamebureau dat hem bedacht heeft waarschijnlijk bedoelde. Terwijl Pasen voor de meeste Nederlanders niet meer betekent dan een lang weekend en uitgebreid ontbijten, zijn samen koken en samen eten hip in onze tijd. Dat is

16 REPORTAGE

Het avondmaal: van alle tijden en alle plaatsen

een opmerkelijke trend in een samenleving waarin het ‘samen’ eigenlijk niet zo veel inhoud meer heeft. Ook in de mens die zelf bepaalt hoe hij zijn leven inricht, heeft de schepper een verlangen naar relaties gelegd. De

In de meeste kerken lijkt de viering van het avondmaal

buurtbarbecue en de eetclub komen aan dat verlangen

totaal niet meer op de maaltijd die Jezus had met zijn

tegemoet.

leerlingen. In de loop van de tijd en door de invloed van

Als christen zag ik in de kreet waarmee dit stukje begint

verschillende culturen is het avondmaal sterk veranderd

zomaar een diepere betekenis. Tot vorig jaar vierden

van vorm. Maar wat is er precies veranderd? Hoe krijgt

we in onze gemeente in de dienst op Goede Vrijdag het

het avondmaal tegenwoordig in verschillende contexten

avondmaal, vanuit de gedachte dat Jezus het instelde in

vorm?

de nacht dat Hij verraden werd. Dit jaar is voor de paasmorgen gekozen, omdat het brood en de wijn ons verbinden met de ópgestane Heer. En iedereen die persoonlijk aan Hem verbonden is, heeft Hij aan elkaar verbonden om samen te leven in de christelijke gemeente. Het is dus echt pas Pasen als je samen aan tafel zit.

En verder: 05 In beeld

De Zoon die ons het brood, de beker reikt; ons in zijn liefde en gemeenschap leidt, gedenken wij in brood en wijn.

06 Praktijklokaal

Wij drinken door zijn dood het leven in:

14 Redactioneel

Nooit meer alleen, met Jezus één, totdat Hij komt.

19 Nieuws

(Uit het lied Getsemane van Sela.)

een zee van liefde schept een nieuw begin.

19 Colofon 22 Woordzoeker 24 Column Eline de Boo 26 Stimulans 31 Column Roel Kuiper

Heleen Sytsma-van Loo (beeld voorkant StepanPopov/Shutterstock)

(GKv), redacteur OnderWeg

(advertentie)

Jaarvergadering ledenraad en bestuur OnderWeg Het bestuur, de redactie en de ledenraad van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg hebben op donderdagavond 21 april in dankbaarheid teruggeblikt op het eerste jaar van ons blad. Tijdens een buffet heeft het bestuur de medewerkers Nico Postuma, Margreeth Bos en Nico Schenk – die steun bieden bij respectievelijk de advertentiewerving, de financiële administratie en de ledenadministratie – bedankt voor hun trouwe en effectieve diensten. Dank is ook uitgesproken in de richting van de vertrekkende redactieleden Freddy Gerkema, Matthijs Haak, Henk Hoksbergen en Jan Westert, en de oud-bestuursleden Sander Dekker, Krijn de Lange en Aldert van der Molen. Bij de ledenraadsvergadering zette de nieuwe hoofdredacteur Leendert de Jong meteen krachtig in met een inhoudelijke beschouwing over de koers van OnderWeg. Hij schetste een aantal speerpunten voor de komende tijd, om onder meer de naamsbekendheid van OnderWeg in brede christelijke kring te vergroten, het ledenbestand te verjongen en de binding tussen de lezers en het blad te versterken.

“Onderweg zijn betekent de bereidheid elkaars lasten te dragen en elkaar vast te houden, ook als het tegenzit.”

De ledenraad ontving de plannen, die mooi aansluiten op het beleidsplan van het bestuur, enthousiast en bracht nieuwe ideeën in. Verder passeerden het verslag van de #23  12 december 2015

www.onderwegonline.nl

‘Voor mij is dit worship’ THEMA: CHRISTUS EN CULTUUR

vorige ledenraadsvergadering, het financiële verslag van 2015 en de begroting voor 2016. Alle abonnees kunnen na inloggen op www.onderwegonline.nl de stukken van de vergadering inzien. Klik in de menubalk onder ‘INFO & CONTACT’ op ‘PERSVERENIGING’. Ale Sierksma nam na zestien jaar afscheid als voorzitter

Onder

Inspiratie

voor reisgenoten

08 TIJDGEEST HOE STAAN WE TEGENOVER DE CULTUUR OM ONS HEEN? 12 AREND MAATKAMP ‘MIJN GRAFFITI HING NAAST DE PREEKSTOEL’ > 16 KUNST EEN VINGERWIJZING NAAR BOVEN > EN VEEL MEER...

richting inspiratie

van de persvereniging. Hij droeg de voorzittershamer over aan Bernard Bos, die in een speech zijn waardering uitsprak voor de enorme inzet, het harde werk en de fijngevoeligheid van Sierksma in het fusieproces naar OnderWeg. Onze dank gaat uit naar allen die het eerste jaar van OnderWeg mogelijk hebben gemaakt. Bovenal zijn we dankbaar voor de zegen van onze God, die we het afgelopen jaar opnieuw ervaren mochten.

Neem een proefabonnement: www.onderwegonline.nl Eerste drie maanden gratis!

Namens het bestuur van de Persvereniging OnderWeg, Marga van Gent (secretaris)

 In beeld

In beeld: Hans Schenkel

 Met een paar

Leeftijd: 38 Woonplaats: Rotterdam (Kralingseveer) Kerkelĳke gemeente: Samenwerkingsgemeente Alexanderpolder (CGK/NGK) Gezinsomstandigheden: gehuwd en vijf kinderen Werk: productiemedewerker bij Schrijver Orthopedie in Utrecht

duizend mannen zingen en het geloof delen, dat is prachtig 

1. Op wat voor manier heeft jouw geloof je leven veranderd? Tijdens mijn eerste bezoek aan

3. Wat doe je om gelukkig te zijn? Genieten van mijn gezin. Eropuit

maar met behulp van mijn vrouw Ger-

met de fiets en mooie tochten maken.

der Rhee, ben ik therapie gaan volgen.

de Vierde Musketier heeft mijn geloofs-

Daarnaast luister ik graag naar muziek;

Ik ben dankbaar dat ik er doorheen ge-

leven een flinke upgrade gekregen. Na

dat ontspant en helpt me ook in moei-

holpen ben, maar besef wat ik gemist

een vervelende periode hebben we als

lijke periodes. Verder zing ik graag, het

heb in die tijd, zowel van mijn vrouw als

gezin de overstap gemaakt naar de Sa-

liefst in de kerk. Liederen zingen geeft je

van mijn kinderen.

menwerkingsgemeente Alexanderpol-

rust en brengt je dichter bij God.

der. Ik werd toen uitgenodigd om mee

dine en onze vorige predikant, ds. Van

8. Welk voorwerp zegt het meeste over wie jij bent? Mijn

onbekend was. Met een paar duizend

4. Wat is je mooiste ervaring in de kerk? Het dopen van onze vijf

mannen zingen en het geloof delen,

kinderen. Wat is het mooi om je kinde-

luisterend oor. En waar nodig mensen

dat is prachtig. Henk Stoorvogel sprak

ren op zo’n jonge leeftijd al bij God te

helpen als dat kan.

en nodigde ons uit bij het kruis voor in

kunnen brengen. Iedere doop is weer

de zaal. Ik ben niet naar voren gegaan,

speciaal.

te gaan naar dit evenement, dat mij

maar zijn woorden ‘Vind je rust bij Jezus, je kunt bij Hem terecht met al je zorgen

5. Wat mis je in je leven? Dat

en moeiten’ hebben me wel geraakt.

is moeilijk te zeggen, ik heb alles wat

In diezelfde tijd werd ik gevraagd om

ik nodig heb. Op geloofsgebied kan het

pastoraal assistent voor jongeren te

altijd beter, en soms mis ik net dat beetje

worden. Ik zag daar tegenop, maar heb

extra houvast daarin.

het toch gedaan. Ik vind het prachtig om en over andere onderwerpen uit het

6. Wat kan de kerk volgens jou leren van jongeren? Door

dagelijks leven.

met hen in gesprek te gaan kom je te

Afgelopen januari heb ik het Vierde

weten wat ze missen in de kerk en kun

Musketierevenement weer bezocht en

je dat aanpassen. Daardoor worden ze

ben ik begonnen met de Alphacursus.

meer betrokken bij de gemeente. En be-

Het geloof komt steeds dichterbij en dat

trek ze bij de dienst, ook in de prediking.

met jongeren te spreken over het geloof

is een mooie en rijke ervaring.

2. Welke Bijbeltekst is jou het meest dierbaar en waarom? Psalm 23: de Heer is mijn

telefoon: altijd bereikbaar en met een

7. Wat is de beste raad die je ooit gehad hebt? ‘Wees jezelf en geniet van de dingen om je heen.’ In die tijd was ik lichtelijk overspannen door

herder. In tijden van moeite mag ik

een privégebeurtenis uit het verleden.

weten dat Hij er voor mij is.

Dat ging bijna ten koste van mijn gezin,

 Praktijklokaal NGK Heemstede: aandacht voor lievelingsliederen

p YouTube voert het lied Tiendui-

ook uit het Liedboek, uit Zingende geze-

zend redenen (Opwekking 733)

gend en uit de Evangelische liedbundel.

de lijst aan van de twaalf meest

De door de gemeenteleden genoemde

beluisterde christelijke Nederlandstalige

liederen worden ’s zondags gezongen.

liederen. Van die twaalf komen er negen

Ook de toelichtingen bij de keuze van

uit de bundel van Opwekking. Iedereen

een lied zijn divers. Bij U maakt ons één

heeft zo zijn lievelingsliederen. Ze laten

(Opwekking 194) wordt geschreven: ‘Een

iets zien van de kleur die het persoon-

lied dat wij zo’n 25 jaar geleden, de eer-

lijke geloof kan aannemen.

ste maanden dat wij in Nederland waren,

In de Petrakerk (NGK, Heemstede) doen

juist veel zongen in de GKv van Amster-

ze daar iets mee. Gemeenteleden mogen

dam. Dat leverde wel een dubbel gevoel

in het kerkblad vertellen wat hun lieve-

op, gezien de praktijk van het kerkelijke

lingslied is en waarom. Opvallend is dat

leven toen. Het is mooi om mee te

de gekozen liederen uit veel verschil-

maken dat in de loop van de tijd de gren-

lende bundels komen: Opwekking, maar

zen tussen kerken zijn verminderd en het lied nog steeds gezongen wordt. Het

 ‘Sinds zij dit lied voor het eerst hoorde, is zij gepakt door de woorden ervan’ 

spreekt aan dat over heel de wereld de Geest waait en we daardoor met elkaar

dagelijkse leven.’ Bij dit lied staat ook

zijn verbonden, één zijn met elkaar.’

deze toelichting: ‘Het lied zegt: “De Heer

En bij lied 487 uit het Liedboek (1973),

wil ons bewonen als zijn huis, plant als

De Heer heeft mij gezien en onverwacht:

een boom in ons zijn eigen leven, wil

‘Sinds zij dit lied voor het eerst hoorde,

met ons spelen, neemt ons tot zijn bruid

is zij gepakt door de woorden ervan. Het

en wat wij zijn, Hij heeft het ons gege-

lied heeft veel kracht en wat ze zo mooi

ven.” Heel eenvoudig, maar zo dichtbij...

vindt, is dat het gaat over hoe dichtbij

Ook een mooie melodie.’

God elke dag wil komen in je gewone

NGB artikel 25 in een vriendendienst?!

an dat, een artikel uit de Nederlandse Geloofsbelijdenis behandelen in een vrienden-

dienst? Ds. Bas Luiten deed dat wel, in de GKv Amersfoort-De Horsten, met artikel 25 uit de NGB. Dit artikel is tijdens de dienst niet gelezen, maar het erin behandelde onderwerp was wel het thema: de vervulling van het Oude Testament in Christus. Luiten: ‘Ik ben van overtuiging dat we alles wat we belijden ook aan een niet-christen moeten

 ‘Ik ben van overtuiging dat we alles wat we belijden ook aan een nietchristen moeten kunnen uitleggen’ 

kunnen uitleggen. Dat mag in simpele

taal, als we maar wel de kern raken.’ En

belangstelling voor dat soort onderwer-

hij stelde pittige onderwerpen aan de

pen, is zijn overtuiging. Volgens Luiten

orde: de zondvloed en ook Sodom en

blijft de grondtoon in dit alles de bood-

Gomorra. Een niet-christen heeft juist

schap van Gods liefde.

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

 Praktijklokaal Aandacht voor het sterven

et lijkt vanzelfsprekend dat er bin-

Reden waarom deze gemeente enkele

nen de kerk aandacht is voor de

activiteiten opzette, met daarin ook aan-

dood en voor wat de dood met de

dacht voor een thema als palliatieve se-

achterblijvers doet. Geloven gaat immers

datie. Die activiteiten, waar het pastorale

over eeuwig leven? Toch is die aandacht

team van de gemeente speciaal aandacht

er lang niet altijd. Daar wilde men bin-

voor vroeg, betroffen een speciale kerk-

nen de GKv Goes iets aan doen. In het

dienst op 17 april, een gespreksavond op

kerkblad van de gemeente staat: ‘Met

19 april en de uitgave van een praktische

de voorbereiding van een bruiloft of de

folder.

geboorte van een baby beginnen we vaak

Ook binnen de GKv Bedum, een ge-

al maanden van tevoren. We willen zorg-

meente met veel jongeren én veel ou-

vuldig keuzes maken die helemaal bij ons

deren, leeft dit onderwerp. Ds. Marten

passen, en alles goed voor elkaar hebben.

de Vries organiseert twee avonden over

Denk bijvoorbeeld aan het formuleren van

ziek zijn, sterven en rouwen. Dit gebeurt

Iedereen kan ineens intensief met de dood

een kaart en het samenstellen van een

in samenwerking met een plaatselijke

te maken krijgen. Hoe ga je er dan mee om?

liturgie. Ook bij het (naderend) overlijden

begrafenisondernemer en iemand die

(beeld Rendery/iStockPhoto)

van een geliefde of van onszelf, staan we

als vrijwilliger in een hospice werkt. De

voor allerlei keuzes. Alleen moet er bij

predikant wijst erop dat het onderwerp

Overigens leeft het thema ‘aandacht voor

een sterven snel besloten worden, terwijl

voor iedereen belangrijk is: ‘Het zijn geen

het sterven’ breder. Een studiedag over

zeker ook dan geldt dat we het graag

onderwerpen alleen voor ernstig zieken

rouwverwerking van het Praktijkcentrum

goed willen doen.’

en bejaarden en hun directe familie. Of

GKv trok enige tijd geleden opvallend

mensen die onlangs of langer terug we-

veel belangstelling. Ook ds. Wim van Wijk

duwe of weduwnaar werden. Sommigen

(van de samenwerkingsgemeente CGK/

Webtips

moesten kortgeleden het lichaam van

GKv/NGK te Deventer) signaleert in zijn

ouder, partner, broer, zus of kind naar de

kerkblad dat er veel vragen leven, vanuit

www.npvzorg.nl/home

begraafplaats brengen. Sommigen zijn

persoonlijke ervaringen van gemeente-

www.landelijksteunpuntrouw.nl

beroepshalve extra betrokken bij termi-

leden, maar ook bij mensen die er be-

www.anbo.nl/sites/default/files/up-

naal zieken en de dood. Maar iedereen

roepshalve mee te maken hebben. In dit

loads/brochure_6_overlijden310810_

kan er ineens intensief mee te maken

verband wijst hij op de bezinning op dit

avsjb.pdf

krijgen. Hoe ga je er dan mee om?’ Moge-

thema vanuit de Nederlandse Patiënten-

lijk krijgen de avonden nog een vervolg.

vereniging.

Vraag en aanbod in Heerenveen

edereen kent het wel van de su-

plaatsen (zie foto). De beide organisa-

permarkt, het (aanplak)bord met

toren, Henri Venema en Klaas Kamstra,

vraag en aanbod uit de buurt,

merken op dat dit bord ‘bedoeld is als

waarop iemand bijvoorbeeld een kof-

middel om nader tot elkaar te komen

fiezetapparaat te koop aanbiedt. Maar

als gemeente, door samen dingen te

als je nu eens geen behoefte hebt aan

doen en elkaar zo beter te leren ken-

een apparaat, maar aan een kopje kof-

nen’. En dan gaat het niet alleen over

fie bij iemand anders? In de hal van het

dat ene kopje koffie, maar ook over

kerkgebouw van de GKv Heerenveen

samen iets ondernemen, voor elkaar

hangt daarom een zwart bord, waarop

koken, enzovoort.

iedereen zijn ‘vraag en aanbod’ kan

 Thema Wat zullen we nou beleven?

Avondmaal in de praktijk Het avondmaal is de kern van de christelijke eredienst. Tenminste, dat zeggen de geleerden op het gebied van liturgie en eredienst. De beleving van kerkgangers is vaak anders. Hoe kan dat? tekst Hans Schaeffer

Er bestaat een nogal grote tegenstelling

tijk centraal, inclusief de leer van de zo-

vroegen gemeenteleden naar het belang

tussen wat gezegd wordt over de plek

genoemde transsubstantiatie: brood en

van ‘de kerk’ voor hun geloofsleven.

en het belang van het avondmaal en de

wijn veranderen in het lichaam en bloed

Hoeveel ‘kerk’ heb je nodig om te kun-

manier waarop kerkgangers het avond-

van Christus, waardoor het offer van

nen geloven? Een aantal vragen ging

maal werkelijk beleven. Op zich is dat

Christus steeds opnieuw herhaald wordt.

over de sacramenten. De reacties waren

niet nieuw, en ook niet buitengewoon

Dat is waar vraag en antwoord 80 van de

verschillend. Sommigen beleven veel bij

verontrustend. Op allerlei terreinen in de

Heidelbergse Catechismus over gaat: de

doop of avondmaal, anderen juist heel

kerk kun je zulke tegenstellingen vinden.

‘vervloekte afgoderij’ van de pauselijke

weinig.

Denk aan ethische thema’s: we mogen

mis. Hoe vaak en hoeveel predikanten

Een 65+’er zei: ‘De doop vind ik belang-

niet stelen, maar tegelijkertijd maken we

dit ook nuanceren, dit is nog steeds het

rijker dan het avondmaal. Ik vind het

in het rijke Westen deel uit van een sys-

beeld dat veel protestanten hebben van

avondmaal niet onmisbaar, de doop

teem dat systematisch rijke grondstoffen

de mis. Het avondmaal wordt daarom

misschien ook niet. Avondmaal vind ik

uit andere delen van de wereld haalt

veel minder vaak gevierd dan de mis. We

prima, maar we zijn er zo somber bij en

en daar lang niet altijd een eerlijke prijs

beperken de viering meestal tot vier of

we doen het zo officieel, met de afkon-

voor betaalt. Dus: moeten we gewoon

zes keer per jaar. Een enkele gemeente

diging over wie wel en niet gaat en zo.

maar blijven preken dat het avondmaal

viert het avondmaal maandelijks, maar

Maak er liever een feest van.’

heel belangrijk is? Of speelt hier meer?

vrijwel nooit wekelijks en zeker niet da-

Toch is er wel behoefte aan rituelen, zo

gelijks. Dan is het toch niet raar dat het

blijkt uit andere onderzoeken. Ook onder

avondmaal niet zó belangrijk gevonden

gereformeerden. Denk alleen maar aan

wordt?

de nieuwe rituelen die we tegenkomen

Rome Het avondmaal is voor protestanten niet gemakkelijk als kernonderdeel van de

rond belijdenisdiensten. Een aantal jaren

dienst te beleven. Sinds de breuk met

Tempel

Rome in de zestiende eeuw hebben ge-

Gereformeerden hebben sowieso niet

die belijdenis deden een roos mee, die

reformeerde christenen een flinke dosis

zo veel met ceremoniën en rituelen.

ze bij het doopvont legden. Een manier

scepsis ten opzichte van de avondmaals-

Dat blijkt ook uit een onderzoek dat

om het inhoudelijke verband tussen

viering ontwikkeld.

studenten van de Theologische Univer-

doop en belijdenis symbolisch vorm te

Voor Rome stond de dagelijkse misprak-

siteit Kampen hebben uitgevoerd. Ze

geven.

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

lang brachten in veel kerken de jongeren

 Opinie

In de samenleving zien we dergelijke trends ook. Denk aan de manier waarop de slachtoffers van de MH17-ramp werden herdacht op het vliegveld van Eindhoven. En nog onlangs pleitte filosoof Alain de Botton, auteur van het boek Religion for Atheists, ervoor om in hartje Londen een atheïstentempel te laten bouwen, die 46 meter hoog zou moeten worden. Rituelen, symbolen en zingeving zijn in onze geseculariseerde wereld nog steeds belangrijk. We hebben wel een dubbele verhouding tot zulke rituelen. Aan de ene kant zoeken we ernaar, omdat ze uitdrukking geven aan iets onzegbaars en omdat we ons daardoor verbonden voelen met anderen op belangrijke momenten in ons leven. Een bloem zegt iets, net als een gezamenlijk luid applaus langs de weg waarlangs de stoffelijke overschotten van tientallen slachtoffers van een vliegramp worden vervoerd. Aan de andere kant willen we niet dat zulke rituelen van bovenaf worden opgelegd. Ze moeten van onderaf, door onszelf, worden bedacht. Want ze moeten vooral uitdrukking geven aan wat wij beleven en ervaren. Die dubbelheid moet ons te denken geven…

Toonzetting Paulus – de apostel die op het allerlaatst geroepen is, het ‘misbaksel’ onder de apostelen, zoals hij het zelf uitdrukt – schrijft in 1 Korintiërs 15:3-5 het volgende over het evangelie: ‘Het belangrijkste dat ik u heb doorgegeven, heb ik op mijn beurt ook weer ontvangen: dat Christus

In brood en wijn word ik gevoed met Christus zelf. Om Hem vervolgens met vallen en

voor onze zonden is gestorven, zoals in

opstaan weer door te geven. (beeld Magdalena Kucova/Shutterstock)

de Schriften staat, dat Hij is begraven en op de derde dag is opgewekt, zoals in de

terecht: ‘Of is het woord Gods bij u be-

bedacht, om uiting te geven aan ons

Schriften staat, en dat Hij is verschenen

gonnen? Of heeft het alleen u bereikt?’

gevoel. Ze zijn ons als geloofsvormen of

aan Kefas en vervolgens aan de twaalf

(14:36, NBG-51). Vandaar dat hij over

geloofspraktijken gegeven. Ze zijn van

leerlingen.’

het avondmaal dezelfde toonzetting

oudsher tot ons gekomen als momenten

Het evangelie ontvang je allereerst, je

gebruikt: ‘Want wat ik heb ontvangen en

waarop we het lijden en sterven van

krijgt het in de schoot geworpen. We be-

aan u heb doorgegeven, gaat terug op de

Christus kunnen vieren en gedenken.

denken het niet, we maken het niet; we

Heer zelf’ (11:23).

Momenten waarop werkelijk iets ge-

leven van wat ons wordt doorgegeven.

De rituelen en symbolen van het avond-

beurt: er wordt ondergedompeld, er

Daarom wijst Paulus de Korintiërs ook

maal en de doop zijn niet door ons

wordt gegeten en gedronken. Momenten

 Thema

die ons meenemen: ze maken ons tot leerling, ze leren ons vanuit de eenheid met Christus te leven.

Rijkgevuld Jasper Bosman onderzocht recent in drie GKv-gemeenten wat avondmaalsgangers en voorgangers beleven rondom en in de viering van het avondmaal. Zijn onderzoek biedt een aantal inzichten. Avondmaalsgangers blijken het avondmaal vaak te vieren om Jezus’ offer te herdenken of te gedenken, om heil en genade te beseffen, om zonden te beseffen en om gemeenschap met elkaar te beleven. Voorgangers daarentegen leggen veel meer nadruk op het concreet ervaren van het heil in brood en wijn en

Jezus wil gastheer zijn aan een tafel met mensen die beleven dat zij veiligheid nodig heb-

de gemeenschap met Christus.

ben om te kunnen groeien als mens in verbondenheid met God en met elkaar. (mozaïek

Dit verschil is goed verklaarbaar. Voor-

uit de Bremer Dom – beeld Hadrian/Shutterstock)

gangers hebben een andere rol in de viering: zij hebben het grondig voorbe-

in een gemeente een klein onderwijs-

wilden niet alleen praten over kerk zijn,

reid, ze zijn theologisch geschoold en ze

ervaringstraject mogen uitvoeren.

maar het ook vieren, doordenken en

willen de rijkdom van het avondmaal en

beleven in de kerkdiensten. Eén aspect

allerlei dwarsverbanden met andere on-

Huichelaar

derdelen van het christelijk geloof over-

Het traject begon met een gemeente-

In drie meditaties overdacht ik met de

dragen. Avondmaalsgangers zijn hier

avond over de toekomst van de kerk.

gemeente wat Jezus zegt in Matteüs 7:1:

veel minder mee bezig. De vaak lage

Als we de krimp van de kerk zien en er-

‘Oordeel niet, opdat er niet over jullie

frequentie van avondmaalsvieringen

varen, en merken hoe moeilijk jongeren

geoordeeld wordt.’ Aan de avondmaals-

maakt ook dat ze er niet veel en vaak

soms bij de kerk blijven, ligt zo’n bezin-

tafel moet het veilig zijn. Hét oordeel

over nadenken.

ning voor de hand: hoe kunnen we kerk

is gedragen en in de viering met brood

Veel voorgangers doen hun best om het

zijn in de 21ste eeuw?

en wijn mogen we dat beleven. In die

avondmaal als een ‘rijkgevuld’ symbool

Laten we voor het gemak even instem-

veiligheid hoeven onze eigen wonden

te vieren. Belangrijk hierbij is te beden-

men met de deskundigen die het sa-

(de splinters bij de ander, de balk in ons

ken dat je juist rond het avondmaal die

menkomen van de gemeente op zondag

eigen oog) ook niet overschreeuwd te

rijke betekenissen niet met woorden al-

belangrijk vinden. Zelf ben ik hiervan

worden.

leen tot bloei kunt en hoeft te brengen.

overtuigd, maar gemeenteleden zijn

Elk van ons is op haar of zijn manier

Om hiervan iets te laten ervaren, heb ik

dat om allerlei redenen veel minder. De

gewond: gekwetst, breekbaar, feilbaar.

vanuit het Praktijkcentrum van de GKv

meest simpele reden is dat kerkdiensten

Daarom mag ik de ander niet de maat

voor de beleving van kerkgangers niet

nemen, alsof ik sterk en groot ben en

zo veel toevoegen aan hun geloof: er

de ander zwak en fout. Er klonk rond

gebeurt niet zo veel. Maar goed, aange-

deze avondmaalstafel daarom ook een

nomen dat ze toch belangrijk zijn, ligt de

verwijt: ‘Huichelaar!’ (Matteüs 7:5). We

kern van kerk zijn in het luisteren naar

moeten onszelf niet beter, sterker, gro-

en het ontvangen van Gods Woord. Daar

ter voordoen dan we zijn, en de ander

ontmoeten we God en elkaar op een

beoordelen en veroordelen. Jezus wil

heel intense en tegelijk vaak gestileerde

gastheer zijn aan een tafel met mensen

 ‘Avondmaal vind

ik prima, maar we zijn er zo somber bij en we doen het zo officieel’  10

daarvan was een avondmaalsviering.

manier.

die beleven dat zij veiligheid nodig heb-

In overleg met de kerkenraad werd be-

ben om te kunnen groeien als mens in

sloten om dit ook werkelijk te doen. We

verbondenheid met God en met elkaar.

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

 Opinie

Aan het slot van de dienst, tijdens de

Hele lichaam

ervaringscultuur geeft de viering van het

gaande viering, gaf ik de mensen een

Ik zie vier redenen waarom de christelijke

avondmaal ons hiervoor prachtige instru-

stukje brood, waarbij ik elk van hen per-

kerk er goed aan doet om het avondmaal

menten in handen.

soonlijk toezegde: Christus gaf zichzelf voor

als kern van de kerkdienst te blijven zien.

Ten slotte: rituelen die uitdrukken wat we

jou, voor u!

Allereerst gaat het om de inhoudelijke

toch al ervaren en weten, zien we overal.

We eindigden met het zingen van Opwek-

kern van het christelijk geloof: het ster-

Maar in het avondmaal leren we steeds

king 710:

ven van Jezus Christus, onze heiland,

opnieuw leerling te worden. Hier heb ik

die ons geboden heeft hierin ons heil te

als kwetsbaar mens niet allereerst zelf

‘Vader maak mij tot een zegen.

zoeken, ook na zijn opstanding. De inhou-

iets te vertellen. Hier leer ik ontvangen.

Ga mij niet voorbij.

delijke rijkdom van wat dit betekent is

In brood en wijn word ik gevoed met

Regen op mij met uw Geest, Heer.

onuitputtelijk en nog steeds een bron van

Christus zelf. Om Hem vervolgens met

Jezus kom tot mij

veel nadenken en doordenken.

vallen en opstaan weer door te geven.

als de Bron van leven

In de tweede plaats komen in het avond-

die ontspringt diep in mij.

maal leer en leven nadrukkelijk bij elkaar.

‘Wees mijn brood en mijn beker,

Breng een stroom van zegen

Leven uit het kruis keert de menselijke

mijn ogen dorsten naar U,

waarin U zelf steeds mooier wordt voor

maakbaarheid om en leert ons de diepe

die de dood wilde breken.

mij.’

kern van het christen zijn: dat wij leven

Het leven schenkt Gij nu.’

van wat de Vader in Christus door de Na afloop bleken veel avondmaalsgan-

Geest ons geeft. Het keert de gebruike-

(Ria Borkent, Gereformeerd

gers de viering diep doorvoeld en beleefd

lijke indeling in sterk/zwak om en geeft

Kerkboek 128)

te hebben, vanuit de gedachte dat het

ons uitzicht op Hem die ons als enige kan

kerk zijn in onze tijd hier, aan de avond-

redden van de dood.

Hans Schaeffer (GKv) is hoofddocent

maalstafel, ontspringt. Ook tijdens de

In de derde plaats: leren leven uit het

praktische theologie aan de TU Kampen

bijeenkomsten in kleine kring op dezelfde

kruis is niet alleen een kwestie van intel-

en hoofd onderzoek van het Praktijkcen-

zondagavond werd intens en intensief

lectuele theologische bespiegelingen, het

trum.

gedeeld en besproken hoe het avondmaal

is iets wat we met inzet van ons hele li-

werkelijk de kern van ons kerk zijn vormt.

chaam mogen leren beleven. Juist in onze

Webtips • w ww.steunpuntbijbelstudie.nl/product/gemeenteschets-

waarmee je vier keer twee weken lang voorafgaand aan de viering en na afloop ervan kunt stilstaan bij het deelnemen

8-het-heilig-avondmaal

aan de maaltijd van de Heer, afgewisseld met een paar ach-

www.kontekstueel.nl/35-algemene-artikelen/1281-archief-

tergrondartikelen over het avondmaal.

2016a Het Steunpunt Bijbelstudie en het tijdschrift Kontekstueel

A. van de Beek (overigens voorstander van kinderen aan

bieden online materiaal aan dat helpt om in de gemeente in

het avondmaal) wijdt in zijn boek Gemeente van Christus een

gesprek te gaan over het thema avondmaal en de vorm en

hoofdstuk aan avondmaal en liturgie (hoofdstuk 5). A. van de

inhoud daarvan te doordenken.

Beek, Gemeente van Christus. Schetsen voor de praktijk, Zoeter-

• w ww.ernstleeftink.wordpress.com/category/avondmaal

meer (Meinema/Boekencentrum), 2013.

Een bijdrage over kinderen zegenen bij het avondmaal. • w ww.wimvanderschee.nl/?p=5011#more-5011 Een bijdrage over avondmaal en kerkrecht.

Niet voor niets is het avondmaal een maaltijd. Eten met Jezus brengt ons binnen in de nieuwe wereld en het nieuwe koninkrijk. Daarover schrijft Tim Chester in Met Jezus aan tafel. Genade, gemeenschap en zending tijdens de maaltijd, Franeker

Leestips

(Van Wijnen), 2013.

Caroline Burger (red.), Kom, eet en drink. Bewust avondmaal

H.A.J. Wegman, Riten en Mythen. Liturgie in de geschiedenis van

vieren, Zoetermeer (Boekencentrum), 2015. Een dagboekje

het christendom, Kampen (Kok), 1991.

 Thema

‘Het is niet de gemeenschap met mij of met ons, maar met Christus waar het bij het avondmaal om gaat’

Met Jan en alleman aan tafel

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

 Interview

‘Avondmaalsgemeenschap maak je niet, die is er in Christus.’ Dat is de stellige overtuiging van Willem Smouter, NGK-predikant te Apeldoorn. Hij legt dat uit in het avondmaalsformulier dat hij in zijn thuisgemeente en elders gebruikt: het avondmaal is dat Jezus eet met tollenaars en zondaars. En met hoeveel mensen we ook zijn en hoe verschillend we ook zijn: er is maar één lichaam. Want samen delen we het brood. tekst Heleen Sytsma-van Loo beeld Johanne de Heus

‘In de gereformeerde traditie geloven

Wat versta je precies onder gemeen-

gegeven – je broers en zussen kies je

we dat brood en wijn veel meer zijn

schap? Het klinkt als huwelijkstaal. Is

ook niet uit – en je moet het maar met

dan een plaatje bij een praatje. Ze staan

die associatie terecht?

elkaar zien te rooien.’

voor waarachtige gemeenschap met

‘Hoewel er best parallellen zijn tus-

Christus: zijn lichaam en bloed voor ons.

sen de huwelijksgemeenschap en de

Een gezin moet je niet romantiseren,

Een geestelijke werkelijkheid. In Chris-

gemeenschap der heiligen is dat niet

zeg je. In hoeverre is samen het brood

tus zijn wij vervolgens ook werkelijk

de meest voor de hand liggende ver-

breken en de wijn drinken ook delen in

met elkaar verbonden.

gelijking. Ik heb er niet zoveel mee en

elkaars gebrokenheid? Hoe open zijn

In het verleden heb ik allerlei gesprek-

de Bijbel maakt die verbinding ook niet.

we daarover?

ken meegemaakt over het al dan niet

Dichter bij de Bijbel en de realiteit staat

‘Ik moet daarbij denken aan de prachtige

komen tot een gezamenlijke avond-

het beeld van het gezin: kinderen van

dichtregels van J.W. Schulte Nordholt uit

maalsviering, en op een gegeven

één Vader, die samen aan tafel gaan.

het gedicht “Verlegen met mijn God”:

moment kwam ik tot het inzicht dat de

Met elkaar eten als gemeenschaps-

Bijbel daar andersom over redeneert.

beoefening heeft Bijbels gezien iets

“Maar als ik door het pad naar voren schrijd

“Omdat het één brood is zijn wij, hoewel

bijzonders. Niet omdat Jezus het avond-

en om mij heen de arme stervelingen,

met velen, één lichaam” (1 Korintiërs

maal heeft ingesteld, maar andersom:

mensen zo dwaas als ik, de lofzang zingen:

10:17). Gemeenschap maak je dus niet,

Jezus deed dat omdat samen aan tafel

‘O Heer, uw bloed roept voor altijd

die is er. Dat heeft veel voor me bete-

gaan iets bijzonders symboliseert. Lang

barmhartigheid, barmhartigheid’

kend. Je gelooft eerst in die eenheid, en

voordat Hij het avondmaal instelde,

pas daarna zie je haar.

was Jezus al bekend en berucht omdat

dan ben ik niet verlegen met mijn God,

Ik ben nadat ik dat was gaan begrijpen

Hij met Jan en alleman aanlag. Als Hij

dan is Hij vlak bij mij, dan weet ik zeker

radicaal anders gaan preken. Waar ik

Zachëus in de boom ziet zitten, zegt Hij

dat Hij mij aankijkt uit de donkre beker,

eerst de Bijbel uitlegde door afwijkende

niet: bekeer je van je zondige levens-

dan eet ik zijn genadebrood,

opvattingen te weerleggen en vervol-

houding, maar: kom er eens uit, Ik wil

dan leef ik van zijn dwaze dood.”

gens de mijns inziens juiste weg te wij-

bij jou eten. Met elkaar aan tafel gaan

zen, spreek ik nu veel respectvoller over

betekent dat je een bondje sluit met

Je deelt bij het avondmaal heel sterk het

anderen die ook tot het lichaam van

mensen.

besef dat je afhankelijk bent van Gods

Christus behoren. Er is uiteindelijk maar

Een gezin is mooi en kostbaar, maar je

genade. Ik zie de tranen in de ogen van

één brood. Daarom moeten we toch

moet dat niet romantiseren. Het is ook

de mensen als ik brood en wijn uitdeel en

eens goed met elkaar gaan praten over

een lastig samenlevingsverband, en

als ze daarna, zoals dat bij ons gaat, nog

hoe we vanuit dat ene lichaam dat we

dat weerspiegelt veel meer wat ik in de

even stilstaan bij het kruis. We hebben

al vormen gezamenlijk verder kunnen.’

kerk zie gebeuren. Je bent aan elkaar

het heel erg nodig dat dat besef landt in

 Redactioneel

Stokpaardjes O

nlangs kreeg ik op een zondagmiddag een verrassende

ons hart en daar is het avondmaal voor bedoeld.

reactie na afloop van de dienst, van een goede bekende

Ik merk in gesprekken dat mensen vaak echt iets laten

die ik al enige tijd niet had gezien. Ze was enthousiast over de

zien van hun zonden, bonden en wonden. Ik zie ook niet

catechismuspreek, en sowieso over het feit dat er vanuit de

zo dat mensen elkaar lopen te veroordelen; eerder dat als

catechismus werd gepreekt. Ze maakte dat weinig meer mee.

mensen in de bagger zitten, er toch met hen meegeleefd

En, zo zei ze, ‘die catechismuspreken behoeden mij voor stok-

wordt. Gemeenschap strekt zich in die zin ook uit naar

paardjes van de dominees’. Een opmerkelijke uitspraak!

het leven van alledag: de gemeente als plek waar je aan-

De goede bekende ging verder. Ze legde uit dat ze blij is met

vaard wordt met alle lek en gebrek. En dat is in onze tijd

de leer van de kerk en dat ze daarin de breedte van Gods

bijzonder.’

Woord herkent. Natuurlijk staat niet alles in de catechismus, maar wat er staat, zijn wel de kernen van ons geloof. Als het daar niet meer over gaat, waarover dan wel? Ze ervoer in de praktijk een terugkeer van steeds dezelfde onderwerpen die een dominee persoonlijk belangrijk vindt. Maar die keus kan nogal beperkt en eenzijdig zijn.

 Vaak ben ik verrast

door de toepassingen die mensen maken 

 ‘Ik spreek nu veel respectvoller over anderen die ook tot het lichaam van Christus behoren’  Gemeenschap kent per definitie grenzen: mensen die erbij horen, mensen die buiten die gemeenschap staan. Wie mogen er deelnemen aan de maaltijd van de Heer?

Ik dacht: die geef ik even door. Niet om hier van alles aan op

‘Het vooraf overleggen van een schriftelijk attest of een an-

te hangen; het is maar een opmerking. Maar toch, behoed mij

dere vorm van ballotage staat heel ver van mij af. Ik zie aan

voor mijn stokpaardjes! Kijk ook uit voor die van jezelf. Laten

het avondmaal hele rijen mensen langskomen die ik niet

we blijven in de ruimte van het Woord. Daar zijn de belijdenis-

ken. Het is namelijk niet de gemeenschap met mij of met

sen voor bedoeld. Ze gaan over ‘heel de raad van God’, zoals

ons, maar met Christus waar het bij het avondmaal om gaat.

ergens staat. Dat is veel ruimer dan wat je zelf zou willen zeg-

Ik heb al iets met die lui als ik zie dat ze komen om het

gen of horen.

brood en de beker te ontvangen. Aan de avondmaalstafel is ruimte voor allen die van Christus zijn. Met hen vormen we

Om mijzelf voor stokpaardjes te behoeden, hecht ik aan

één gezin en gaan we samen eten. Behalve als het echt niet

preekbespreking, vooraf en achteraf. Vooraf in een huiskring,

anders kan.’

waarin we elkaar over en weer vragen stellen over het thema, de actualiteit, de relevantie en ook de persoonlijke ervaring.

En wanneer is dat dan bijvoorbeeld?

Achteraf in de kerkenraad of ook weer in een huiskring. Ook

‘Ik moet echt mijn best doen om dat concreet te maken. Ik

maak ik weleens spontaan een ‘preekbespreking’ mee in de

heb weleens moeten spreken met mensen die een knal-

hal van de kerk, waar ik nooit als eerste weg ben. Vaak ben ik

lende ruzie hadden met andere mensen in de gemeente.

verrast door de toepassingen die mensen maken. Hoe veel-

Dan zeg ik: dat moet je oplossen, zo kun je niet samen aan

kleurig de preek doorwerkt, is méér dan ik kan bedenken.

tafel. Het is ook voorgekomen dat mensen wilden scheiden op wat ik maar even noem de simpele manier – dat ze een ander hebben gevonden die jonger en aantrekkelijker is – en dan zeg ik: zo gaat dat niet. Zolang je in conflict en scheiding ligt, moet je eerst dingen regelen en oplossen. Er staat: verwijder wie kwaad doet uit uw midden. Maar in een bepaald opzicht deugen we geen van allen, en het avondmaal is nu juist dat Jezus eet met tollenaars en zondaars. In het avondmaalsformulier dat ik gebruik staat het zo: als je denkt: “ik ga gewoon door met zondigen, er

Bas Luiten (GKv), redacteur OnderWeg

 Interview

Hetzelfde geldt voor mensen die zich racistisch uitlaten. Ik ben van mening dat het Woord zijn werk moet doen. Op grond van mijn verkondiging haken mensen soms af; soms krijgen ze zo de pest aan me dat ze nooit meer willen komen en dan houdt het op. Het gesprek over mee-eten moet gevoerd worden zoals dat in een gezin gevoerd wordt. Het is een beetje menselijk zoeken hoe je invulling geeft aan de hoofdlijn: Jezus eet met tollenaars en

 ‘Het vooraf overleggen van een schriftelijk attest of een andere vorm van ballotage staat heel ver van mij af’ 

zondaars, en: verwijder wie kwaad doet uit uw midden. Wij hebben als richtlijn: iedereen die Jezus als Heer en verlos-

viert met je kring, je medecursisten of

ser heeft aangenomen en die in zijn

je conferentiegangers, dan maak je een

eigen kerk het avondmaal meeviert, is

wat intiemere kring. Je viert het avond-

welkom.’

maal dan niet met Jan en alleman die de Heer liefheeft – dat is namelijk wat je

En kinderen of jongeren die nog geen

doet in de kerk – maar met een club van

openbare geloofsbelijdenis hebben ge-

gelijkgezinden. Ik begrijp het verlangen,

daan, heet je hen welkom aan de tafel

maar het risico ervan is dat je selecte

van de Heer?

gezelschappen gaat maken en dat je het

‘Het gebruik van de openbare geloofs-

concept kerk eigenlijk gaat overnemen.

Willem Smouter: ‘Aan de avondmaalstafel

belijdenis kun je niet zomaar afleiden

Dat kun je in de praktijk niet waarma-

is ruimte voor allen die van Christus zijn.’

uit de Bijbel, dat is een wijsheid van

ken.

de kerk. Ik ben ontzettend blij met de

Conferenties als Opwekking en New

kinderdoop, die uitdrukt: God is de

Wine zijn geweldig als middel voor ge-

is toch geen mens die het merkt”, dan

eerste. Maar in de Bijbel kom je zowel

loofsopbouw. Maar om mijn punt met

moet je niet komen. Dat moet ieder zelf

tegen dat God jou gekozen heeft als

een voorbeeld te verduidelijken: als ik

afwegen, behalve als het er zo uit et-

dat jij voor Hem moet kiezen. De open-

in een gezin opvoedondersteuning geef,

tert dat de gemeente het niet meer kan

bare geloofsbelijdenis vind ik daar een

is er de valkuil dat ik de opvoeding ga

harden.’

passende oplossing voor; de verant-

overnemen, en daar zijn de ouders uit-

woordelijkheid die gevraagd wordt

eindelijk niet mee geholpen. Zo lopen

Sommige kerkenraden worstelen

voor een leven met God voordat je het

conferenties het risico dat ze voor men-

met de toelating van samenwonende

avondmaal meeviert. De twee of drie

sen kerkje gaan spelen, en dat kunnen

homo’s en verstokte PVV’ers tot het

NGK-gemeenten waar kinderen wel

ze niet. Ze kunnen onmogelijk de kerk

avondmaal. Hoe sta jij daarin?

welkom zijn aan het avondmaal doen

vervangen. In het beeld van het gezin

‘Ze zijn van harte welkom aan de tafel.

dat overigens grappig genoeg niet van-

dat de maaltijd gebruikt: het is niet

Het steekt me als een graat in de keel

uit modernisme – kinderen hebben toch

goed voor de onderlinge verbondenheid

dat er kerken zijn waar ze homo’s niet

ook rechten – maar vanuit oerverbonds-

in het gezin als je aan tafel steeds van

aan het avondmaal toelaten. Dat vind

denken.’

een aantal gezinsleden hoort dat ze met elkaar, zonder de anderen, een avondje

ik onbestaanbaar. Dat zou je thuis ook nooit doen. Met je broer die homo is ga

Je ziet tegenwoordig wel gebeuren dat

uit zijn geweest. De dragende vorm

je, afhankelijk van hoe je denkt, in ge-

op kringen en conferenties het avond-

van het avondmaal is de christelijke

sprek over of dat nou wel kan, maar ik

maal wordt gevierd. Hoe zie jij dat?

gemeente.’

kan me niet voorstellen dat je zegt: nu

‘Avondmaal hoort bij de gemeenschap

je bent gaan samenwonen, mag je hier

van Christus, bij die gemeente waar je

Heleen Sytsma-van Loo (GKv) is neer-

niet meer komen eten. Zo is het ook in

elkaar niet uitgekozen hebt, maar aan

landicus en vertaler, en redacteur van

het huisgezin van God.

elkaar gegeven bent. Als je avondmaal

OnderWeg.

 Thema

Het avondmaal: van alle tijden en alle plaatsen In de meeste kerken lijkt de viering van het avondmaal totaal niet meer op de maaltijd die Jezus had met zijn leerlingen. In de loop van de tijd en door de invloed van verschillende culturen is het avondmaal sterk veranderd van vorm. Maar wat is er precies veranderd? Hoe krijgt het avondmaal tegenwoordig in verschillende contexten vorm?

tekst en beeld Maarten Boersema

‘Wat Jezus in de kring van zijn leerlingen deed, was het

hoogleraar liturgie- en dogmageschiedenis, signaleert

pesachmaal veranderen door aan bepaalde ingrediënten

in het boek Riten en Mythen dat het avondmaal in het

een nieuwe betekenis te geven. De symboliek van brood

midden van de tweede eeuw geen maaltijd, maar een

en beker betrok Hij rechtstreeks op zichzelf: dit is mijn

dienst van Schrift en tafel is. De kleine huiskerk is in die

lichaam, dit is mijn bloed.’

tijd misschien al ingeruild voor het grotere kerkhuis. Deze

Rob van Houwelingen, hoogleraar Nieuwe Testament,

verandering van grootte kan een verklaring zijn voor de

schrijft in Nader Bekeken dat het belangrijk is om de histo-

verandering van de vorm. Maar het kan ook te maken

rische setting voor te stellen waarin Jezus zijn leerlingen

hebben met de houding van de overheid. Zij wantrouwde

had uitgenodigd voor het pesachmaal. ‘Pesach was het

geheime genootschappen en de daarmee verbonden

bevrijdingsfeest van Israël, waarbij de uittocht uit Egypte

maaltijden. Misschien hebben christenen daarom de

in herinnering werd gebracht tijdens een uitgebreide

maaltijd in de avond afgeschaft.

maaltijd die de hele avond duurde. Een echt avondmaal

Volgens Wegman is een mogelijke oorzaak ook te vinden

dus.’

in de evangeliën zelf. In de beschrijving van het paasmaal

In de loop van de tijd is deze maaltijd veranderd in een

dat Jezus met zijn leerlingen vierde, zijn alleen de meest

avondmaal met slechts een stukje brood en een slokje

saillante riten en woorden opgetekend en doorgegeven.

wijn. Het is lastig om die verandering te verklaren, omdat

‘In de tijd dat de evangeliën ontstonden, hechtte men

er niets over op papier staat. Herman Wegman, bij leven

blijkbaar al geen belang meer aan de maaltijd, maar meer

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

 Reportage

 ‘Er gebeurt iets wat in de dagelijkse praktijk zo lastig te realiseren is: het oefenen van gemeenschap’  aan de gebaren en woorden die Jezus eigen waren. Zo is het ritueel ontstaan dat wij avondmaal noemen.’

Staand Door de tijd heen is dit ritueel gebleven, al veranderde de vorm. In de zeventiende eeuw werd het avondmaal in Nederland zowel gaand als zittend gevierd. Vanaf het einde van de achttiende eeuw werd de zittende viering de gewoonte. Jan R. Luth, theoloog en muziekwetenschapper, schrijft in Bread of Heaven dat in de twintigste eeuw het besef groeide dat bij een zittende viering een belangrijk aspect van het sacrament, de gemeenschap, onvoldoende werd benadrukt. Bij een zittende viering kwam de gemeenschap namelijk altijd in verschillende groepen aan tafel. ‘Met de terugkeer naar een gaande of staande viering wilde men het aspect van de gemeenschap meer benadrukken en minder de nadruk leggen op de individuele beleving en het zondebesef.’ Deze laatste opmerking laat zien hoe door de vorm van het avondmaal bepaalde accenten in de beleving bewust of onbewust benadrukt worden. Iets soortgelijks is waar te nemen in de verschillen tussen hedendaagse avondmaalsvieringen.

Liefdemaaltijd Jos Colijn, die jarenlang vanuit de GKv was uitgezonden

Door de vorm van het avondmaal kunnen bepaalde accenten

naar Oekraïne, vertelt dat in de kerken waar hij werkte

in de beleving benadrukt worden.

het brood en de wijn door mensen zelf werd meegenomen. ‘Het brood werd gebakken door gemeenteleden. Het was een rond brood en tijdens de viering scheurde

viering had het een speciale functie, maar het bleef nor-

de predikant er stukken van af. Op deze manier werd de

maal brood.’

gemeenschap benadrukt.’

Eens in de maand werd het avondmaal gevierd. ‘Naast

Colijn herinnert zich ook dat het overgebleven brood na

het avondmaal werd er na de dienst een liefdemaaltijd

afloop van de dienst direct aan de kinderen werd uitge-

gehouden, waarbij we uitgebreid met elkaar aten. Beide

deeld. ‘Ik had soms wel het gevoel dat hiermee extra

maaltijden droegen bij aan de versterking van de ge-

werd benadrukt dat het “gewoon” brood was. Tijdens de

meenschap.’

 Thema

De versterking van de gemeenschap door het avondmaal wordt ook door Peter Strating, voorganger in de Havenkerk (NGK) in de Haagse Schilderswijk, ervaren. ‘Tijdens de viering van het avondmaal staat de hele gemeente in een kring. In de loop van de tijd is het aantal bezoekers toegenomen, waardoor gedeeltelijk een dubbele kring

 ‘Als predikant ben je hier geen herder, maar een herdershond’ 

is ontstaan, maar het principe is gebleven. Een paar willekeurige mensen delen brood en bekers uit en we eten

is dat natuurlijk niet aan mij, maar aan God. Dat is een

en drinken gezamenlijk en tegelijk. Door de intimiteit en

grens die ik in acht moet nemen. Of zoals een Franse col-

de gezamenlijkheid wordt de gemeenschap intensief be-

lega tegen me zei: als predikant ben je hier geen herder,

leefd.’

maar een herdershond. Je probeert de kudde een beetje

Privéleven

bij elkaar te houden. In naam van de herder.’

Wouter van Veelen, oud-voorganger van de GKv Loe-

Deelhebben

nen aan de Vecht en nu predikant in Frankrijk, zegt dat

Jan Boersema, predikant binnen de GKv en namens De

Fransen over het algemeen erg op zichzelf zijn en erg

Verre Naasten ook werkzaam in Indonesië, maakt in Indo-

individualistisch. ‘Een praatje maken met iemand op het

nesië geregeld mee dat er een openbare schuldbelijdenis

schoolplein wordt al gauw als bemoeizuchtig ervaren.

plaatsvindt of dat iemand een verklaring geeft, zodat

Tegelijkertijd – en dat is paradoxaal – zie ik een enorm

de gemeente weet dat de betreffende broeder of zuster

verlangen naar saamhorigheid. Dorpsfeesten, maaltijden

gerechtigd is aan het avondmaal aan te gaan. ‘Opvallend

en bingo’s bieden daarin een uitkomst. Het zou weleens

is ook het huisbezoek voorafgaand aan elk avondmaal,

kunnen dat er om die reden binnen onze kerken zo veel

zoals het lang geleden ook in Nederland gewoon was’,

waarde wordt gehecht aan het avondmaal. Daar gebeurt

vertelt hij. ‘Helaas komt het gesprek meestal neer op de

namelijk iets wat in de dagelijkse praktijk zo lastig te rea-

vraag of er geen bezwaren zijn om het avondmaal te vie-

liseren is: het oefenen van gemeenschap.’

ren en is er daarna gelegenheid om alle onmin bij de ker-

Van Veelen vermoedt dat bij het avondmaal in Franse

kenraad te brengen. Maar ik maak gelukkig ook mee dat

protestantse kerken over het algemeen meer nadruk

de broeders in de kerkenraad voorafgaand aan de viering

wordt gelegd op het ervaren van gemeenschap dan op

mooie getuigenissen geven en dat het verlangen om de

het gedenken van het offer van Christus. ‘Natuurlijk is dat

Heer te ontmoeten eerlijk wordt uitgesproken.’

laatste belangrijk – daar draait het om – maar de gemeen-

In de Haagse Havenkerk gaat het er anders aan toe.

schap is waar het velen om gaat.’

Peter Strating: ‘Iedereen wordt genodigd door de Heer,

In principe wordt het aan de avondmaalsganger zelf

ongeacht wie hij is. De Havenkerk kent een aantal laag-

overgelaten of hij of zij al dan niet deelneemt, aldus Van

geletterde mensen die de kerkdiensten bezoeken. Deze

Veelen. ‘Dat past ook heel goed bij de Franse cultuur. Een

mensen hebben vrijwel allemaal geen kerkelijke ach-

ander heeft niets over jouw privéleven te zeggen. De

tergrond. Zij zullen niet alles begrijpen, maar horen er

tucht zoals we dat in Nederland kennen, bestaat hier niet.

wel bij. Deelhebben aan de gemeenschap is belangrijk

Je moet elkaar niet te dicht op de huid komen. Iemand

en daarom worden zij van harte uitgenodigd om mee te

afhouden van het avondmaal is ondenkbaar. Wel wordt

doen. Vaak noem ik wel de mogelijkheid om brood en

bij de nodiging gezegd dat het avondmaal voor hen is die

beker aan je voorbij te laten gaan, want ook als je niet

Christus als hun Heer en verlosser aanvaarden. Dat is na-

meedrinkt of -eet, hoor je bij de kring. Maar dat wordt

tuurlijk ook een vorm van tucht.’

zelden gedaan. Onze stelregel is dat iedereen welkom is

Deze manier van doen stelt Van Veelen wel voor lastige

aan de tafel van de Heer, vergelijkbaar met wat we vin-

theologische vragen, want hij komt veel ‘naamchristen-

den in het evangelie over de mensen met wie Jezus at.’

dom’ tegen: christenen die alleen voor een doop, huwe-

lijk en begrafenis in de kerk komen. ‘Hoe bewaar je dan

Maarten Boersema is fotograaf, tekstschrijver en predi-

het heilige karakter van doop en avondmaal? Uiteindelijk

kant van de GKv Blije-Holwerd.

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

Nieuws

 Colofon Kernredactie Ad de Boer (hoofdredacteur), Matthijs Haak, Johanne de Heus (beeldredacteur), Leendert de Jong (hoofdredacteur), Peter Hommes, Pieter Kleingeld, Erik Koning

Landelijke toerustingsdag NGK Op 21 mei wordt in het Corlaercollege in Nijkerk een landelijke toerustingsdag gehouden voor werkers in de kerk: predikanten, ouderlingen, diakenen, kerkelijk werkers, jeugdouderlingen, jeugdleiders, jeugdwerkers, missionair

(eindredacteur), Jordi Kooiman (eindredacteur), Bas Luiten, Heleen Sytsma-van Loo. Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

werkers en commissies en werkgroepen die op deze ter-

Medewerkers

reinen actief zijn. Het thema is: ‘De kerk en ik: waar we

Eline de Boo, Han Hagg, Simon Kadijk, Myriam Klinker-De Klerck, Jan Kuiper, Roel Kuiper,

bouwen – waar we breken.’ Deelnemers hebben de keus

Almatine Leene, Wim van der Linde, Embert Messelink, Jan Mudde, Maurits Oldenhuis,

uit veertien workshops over onder meer de essentie van

Anko Oussoren, Hans-Jan Roosenbrand, Wolter Rose, Wim van der Schee, Karen Scheele,

het ambt, accountability, jongens en meiden, geloofs-

Joost Smit, Paul Smit, Esther Spiering-de Hek, Karel Smouter, Jeroen Sytsma, Daniël Tim-

gesprekken, de spelende kerk en tijd voor gebed. Met medewerking van onder anderen Arine Brouwer, Sonja Nagtegaal, Pieter Kleingeld, Daniël Timmerman, Alex Boshuizen, Cors Visser. Meer info en opgave: www.ngk.nl/ toerusting/ngt-toerustingsdag-21-mei-2016.

Inspiratieweekend Nederland Zoekt De beweging Nederland Zoekt organiseert van 10 tot en met 12 juni in Assen een inspiratieweekend voor kerken,

merman, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Ronald Westerbeek, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp-Stegeman, Peter Wierenga. Redactieadres ’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, 033-750 67 87, redactie@onderwegonline.nl. Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: Nico Schenk, Droogoven 7, 3961 EW Wijk bij Duurstede, 0343-57 50 27, administratie@onderwegonline.nl.

teams en kerkleden die verlangen om het christen zijn handen en voeten te geven. In toespraken en workshops

Audio

worden concrete handvatten gegeven over discipelschap

OnderWeg is beschikbaar in gesproken vorm bij de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en

en kerk zijn als familie op missie. Met medewerking van onder anderen Rich en Anna Robinson, Rudolf Setz, Remmelt Meijer, Theo Visseren en Arnoud Drop. Meer informatie en opgave: www.nederlandzoekt.nl.

Komen en gaan Aangenomen naar GKv Leek: R. Prins (Buitenpost). Aangenomen naar GKv Rotterdam-Delfshaven: P.J.C. Colijn (Leeuwarden), die bedankte voor Kampen-Noord.

Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB: 0341-565499. Abonnementsprijzen Jaarabonnement: € 46,- (studenten € 23,- / Europa € 85,- / buiten Europa € 115,-). Abonnement OnderWegOnline: € 37,50. Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg te Wijk bij Duurstede.

Verbonden aan GKv Middelharnis: kandidaat C. van Zwol (Nijkerk).

Persvereniging OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

De GKv Zwolle-Zuid bericht dat de deputaten ‘Pastorale zorg aan doven en slechthorenden’ het dienstverband van ds. Tj. van Dijk als dovenpredikant per 1 april hebben beëindigd. Hij kan tot nader order vanwege persoonlijke omstandigheden niet benaderd worden voor preekverzoeken of beroepingswerk. De NGK-regio Oost heeft het preekconsent verlengd van

Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl. Bestuur Persvereniging Bernard Bos, Marga van Gent-Petter, Krijn de Lange, Aad Lootens, Ale Sierksma, Hillie van de Streek. Adverteren Nico Postuma, 0341-84 21 47 of 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren.

mw. J.A.E. de Groot (Apeldoorn), 06-49896916, jdg_ janneke@hotmail.com.

Vormgeving Bredewold. Creatie, web & print. Postbus 86, 8090 AB Wezep, 038-376 33 90,

Ds. R.Th. Pos heeft afscheid genomen van de GKv Valkenburg en de GKv Rijnsburg wegens emeritering. Hij werd predikant in 1979 en diende voorheen de gemeenten van Spakenburg-Zuid (missionaire dienst), Zuidhorn en Ommen (later Ommen-Noord/Oost).

fax 038-376 53 03, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl. Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

 Opinie

Wat is een juist moment om te dopen? Regelmatig vlamt de discussie over kinderdoop versus volwassendoop op. Recent wordt ingezoomd op de vraag of verschil van inzicht hierover kerkelijke eenheid in de weg mag zitten. Het is interessant het perspectief wat verder te verbreden, naar de kerk van de eerste eeuwen. Want de discussie over het juiste moment van de doopbediening is al zo oud als de kerk. tekst Luite-Harm Kooij

beeld Bernard Gagnon/Wikimedia

De eerste keer dat er expliciet gesproken

de doop wordt de bevlekking van de

Catacomben

wordt over de kinderdoop is rond het

geboorte tenietgedaan. Daarom worden

Uit de citaten van beide kerkvaders wor-

jaar 200, bij Tertullianus (uit Carthago)

ook kleine kinderen gedoopt.’

den twee dingen duidelijk:

in zijn geschrift Over de doop. Hij wil niet

En in zijn achtste preek over Leviticus,

1. Er zijn schriftelijke bronnen vanaf het

dat er te snel gedoopt wordt: ‘Men moet

die hij rond 240 gehouden heeft, zegt

jaar 200 die duidelijk verwijzen naar

geen parels voor de zwijnen gooien!’

hij in een uitleg over Psalm 51:7 (‘in

een bestaande praktijk van kinder-

Ook heeft hij een aantal bedenkingen om

ongerechtigheid ben ik geboren’) het

doop. Deze praktijk wordt zelfs een

kleine kinderen te dopen: ‘Afhankelijk

volgende: ‘… omdat de doop van de kerk

van de omstandigheden en gezindheid

bediend wordt ter vergeving van zon-

en ook de leeftijd van de desbetreffende

den, wordt de doop van de kerk bediend

moment waarop de doop bediend

persoon kan het beter zijn de doop uit

aan de kinderen; want als er in kinderen

wordt; kennelijk is er verscheidenheid

te stellen; en met name geldt dit in het

niets zou zijn wat vergeving of genade

in de praktijk van de doop. Tertullianus,

geval van kleine kinderen.’ Je kunt beter

nodig heeft, dan zou die doop overbodig

die dan nog lid van de katholieke kerk

niet te snel dopen, het is maar de vraag

zijn.’

is, kan hierover ongehinderd zijn ge-

of de doopouders zich aan hun beloften

Ook in zijn commentaar op de Romei-

dachten de vrije loop laten.

houden!

nenbrief van Paulus, geschreven rond

In die lijn maant hij ook tot voorzichtig-

het jaar 245, spreekt Origenes over de

heid bij de doopbediening aan jongvol-

zonde die al in het leven komt voor de

wassen mannen en vrouwen.

geboorte. Hij schrijft opnieuw over Psalm

Bevlekking

51 en zegt dan: ‘Maar volgens het Bijbelverhaal is er van (een specifieke) zonde

Origenes heeft een andere visie. Hij

van zijn moeder geen sprake. Daarom

zegt in zijn veertiende preek over Lucas

heeft de kerk een traditie vanaf de apos-

(Lucas 2:22), gehouden te Caesarea rond

telen om de doop ook aan de kinderen

het jaar 235: ‘Geen mens is onbevlekt,

te bedienen.’ Origenes betoogt dat hun

nog geen dag van zijn leven op aarde

zonden moeten worden weggewassen

(Job 14:4-5). Door het geheimenis van

met water en Geest.

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

apostolische traditie genoemd. 2. Tegelijk is er discussie over het juiste

 ‘Door het geheimenis van de doop wordt de bevlekking van de geboorte tenietgedaan’ 

 Opinie

Het doopbassin van de zesde-eeuwse Johannesbasiliek in Efeze.

Toch moeten we niet te snel conclusies

Veelkleurigheid

king legden de voorgangers van de

trekken. Spiritualiteit is niet statisch, en

Zo is de kerkgeschiedenis een rijke bron

Nadere Reformatie steeds meer nadruk

men legde vroeger andere accenten bij

van informatie. Helaas wordt haar ook

op de noodzaak van bekering na de

de waarde van de doop dan wij nu doen.

regelmatig geweld aangedaan als vind-

doop; soms met zo veel nadruk op zelf-

In de catacomben van Rome zijn bijvoor-

plaats van het eigen gelijk. Dan projec-

onderzoek dat er geen geloofszekerheid

beeld twee grafschriften gevonden uit

teert men een discussie van nu op een

meer overbleef en Gods beloften slechts

de derde eeuw met de volgende teksten:

situatie van bijna tweeduizend jaar gele-

voorwaardelijk leken (wat in bepaalde

‘(Onze) lieve Tyche leefde één jaar, tien

den en verliest men uit het oog dat rond

‘zware’ reformatorische kerken nog altijd

maanden, vijftien dagen. Zij ontving ge-

liturgische zaken en tradities er in de kerk

gebruik is).

nade [= werd gedoopt] op [datum]. Zij gaf

van de eerste eeuwen grote plaatselijke

Abraham Kuyper had meer dan honderd

haar ziel over op dezelfde dag.’ En: ‘Irene,

verschillen mogelijk waren. De veel-

jaar geleden moeite met het doopauto-

die met haar ouders elf maanden en zes

kleurigheid in de ongedeelde katholieke

matisme van de volkskerk (wel dopen,

dagen leefde, ontving genade op 7 april

kerk was groter dan wij ons nu kunnen

geen bezieling en levensheiliging) en

en gaf haar ziel over op 13 april.’

voorstellen. Pas eeuwen later trad er een

formuleerde mede daarom zijn leer van

De reden van deze doop vlak voor het

proces van uniformering op.

de veronderstelde wedergeboorte. Die

sterven wordt in een ander grafschrift

Verder spelen veel zaken die men toen

bracht veel beroering en leidde tot de

duidelijk: ‘Geheiligd tot de goddelijke

heel belangrijk vond, tegenwoordig veel

Vrijmaking van 1944.

dood. Florentinus maakte dit monument

minder een rol, en omgekeerd. Boven-

voor zijn verdienstelijke zoon Appronia-

staande grafschriften uit de derde eeuw

Begrip

nus, die één jaar, negen maanden en vijf

geven de indruk dat de vergeving van

Kennis van de historische achtergronden

dagen leefde. Omdat zijn oma zo veel van

zonden door de doop veel meer een le-

kan ons helpen om helder te krijgen

hem hield, en zij zag dat hij doodging,

vende realiteit was dan nu. Geloofsvoor-

waar een bepaalde discussie ten diep-

vroeg zij het aan de kerk, zodat hij deze

stellingen en uitingen van spiritualiteit

ste over gaat. Zo kan de studie van de

aarde heeft verlaten als een gelovige.’

veranderen nu eenmaal; dat vind ook zijn

vroegchristelijke kerk leiden tot meer

Ook hier blijven veel vragen onbeant-

weerslag in de liturgie en het gebruik van

begrip voor spirituele verscheidenheid.

woord, maar de volgende conclusie kan

de sacramenten.

Meer aandacht voor de wijze waarop

worden getrokken: bij een naderende

men toen met regionale verscheidenheid

dood werden er in de derde eeuw te

Volksgebruik

Rome kleine kinderen gedoopt. Zelfs

Er is altijd geworsteld met de ‘heiligheid’

opdracht voor de Nederlandse kerken

als de ouders kennelijk niet geloofden,

van de doop. Tertullianus is tegen een

anno 2016.

maar oma wel. De kerk nam daarin geen

doop als volksgebruik. Ook de wederdo-

initiatief, maar een familielid. En de doop

pers in de zestiende eeuw formuleerden

Luite-Harm Kooij is predikant van de

werd gezien als een toegang naar het

daarom een ‘nieuwe’ doop van bekering.

GKv Nieuwleusen en heeft een passie

eeuwige leven.

Met het oog op de geestelijke vervlak-

voor de vroegchristelijke kerk.

één kon zijn, lijkt me een belangrijke

 Woordzoeker

Van ‘gaaienliefde’ en Christus’ liefde

 Woordzoeker

Daarna vatte Simson liefde op voor een vrouw in het dal Sorek, Delila genaamd. (Rechters 16:4) Is het een verdienste als je liefhebt wie jou liefheeft? (Matteüs 5:46) tekst Jan Mudde beeld Alec Owen-Evans/iStockPhoto

et is zo’n dag dat alles proeft naar

Met vals spiedende ogen loeren ze naar

de naaste lief als zichzelf. Ze heeft zelfs

lente. De lucht is nog fris, maar

het volgende nest dat ze leeg kunnen

vijanden lief.

de zon begint kracht te ontwik-

roven.

Het is een liefde die zich pas als liefde be-

kelen. De wilg zit al in zijn lichtgroen blad,

Maar nu hoor ik – verbaasd – het zacht

wijst als de ‘gaaienliefde’ – vergeef me de

de overige bomen staan op het punt uit te

klokkende, zelfs verlokkende geluid aan.

uitdrukking – over is. Het is een liefde die

botten. Een ekster gaat op in de bouw van

Dat deze schetterende schreeuwers zulke

daar mogelijk wordt, waar de mens met

zijn nest. Een jongen en meisje lopen hand

prettige klanken kunnen voortbrengen,

Christus sterft aan het kruis en met Hem

in hand over het pad.

ik wist ervan, maar maak het nu voor het

opstaat in een nieuw leven.

Vogelgeluiden komen van alle kanten,

eerst mee. De minnezang van de gaai.

De liefde, in elke vorm, mag gevierd wor-

terwijl ik langs het Spaarne fiets: de trillers

den in de kerk. Over een huwelijk mag

van de winterkoning, het gekweel van de

Driftmatig

roodborst, het tweetonige – en daardoor

Dit is niet de liefde die de Heer Jezus ons

in een passende positie ontvangen, op de

eentonige – geluid van de tjiftjaf.

heeft voorgeleefd en aangeleerd, de liefde

knieën, aan de voet van het kruis.

Dan hoor ik enkele zachte, warme klanken

die het menselijke samenleven op konink-

Zelfs in de uitwerking van de onbekeerde

die ik niet meteen kan thuisbrengen. Ze

rijksniveau brengt. De gaaienliefde bevindt

liefde zie je wat liefde vermag. Zelfs de

hebben iets weg van het koeren van een

zich helemaal in de sfeer van het instinc-

niet wedergeboren liefde kan – tijdelijk

duif, maar daar doorheen klinken zacht

tieve, het driftmatige.

althans – de grootste schreeuwer tot een

krassende klanken die niets duifachtigs

Het is het soort liefde waardoor Simson

zoetgevooisde minnaar maken. Hoeveel

hebben. Ik kijk en zie op een bladloze

– hij kon een leeuw doden – het schoot-

meer kan Christus’ liefde dan met ons

tak twee gaaien zitten. Met hun snavels

hondje van Delila werd. Gewillig liet hij zich

doen!

strijken ze liefderijk langs elkaars hals en

door haar temmen en trimmen.

vleugels en fluisteren ze elkaar allerlei

Het is het soort liefde waardoor Esau –

Jan Mudde is predikant van de Wilhelmi-

kooswoordjes in de oren.

wiens liefde net als die van zijn vader

nakerk (NGK) in Haarlem.

Ik stap even af en zie het aan.

Isaäk door de maag ging – zijn eerstge-

Eerlijk gezegd, ik mag gaaien niet. Mooie,

boorterecht verkocht.

maar meedogenloze moordenaars zijn het.

Het is het soort liefde dat mensen in ver-

Om over na te denken

Hun felle gekrijs in mijn achtertuin belooft

voering het volkslied doet zingen, om even

• Leg jezelf eens op de snijtafel en

voor de andere vogels zelden iets goeds.

later uit vaderlandsliefde de ramen van

ontleed eerlijk je eigen gevoelens.

een azc in te gooien.

Wie heb jij lief, en waarom? Hoeveel

 De liefde, in elke vorm, mag gevierd worden in de kerk 

Het is naïef om deze liefde zonder reserve ‘ware liefde’ te noemen, zelfs als ze tot offers bereid is. Ook deze liefde moet opnieuw geboren worden.

Andere orde Jezus’ liefde is van een andere orde. Ze is

Gods zegen gaan. Maar die zegen wordt

‘gaaienliefde’ zit er in jou? • Wat zou er allemaal in de wereld veranderen als mensen elkaar gingen liefhebben zoals God ons liefheeft? • Wat moet er met jou gebeuren om lief te hebben met de liefde van Christus?

een afspiegeling van Gods liefde. Ze heeft

 Column

Verspieders ‘

an ik dan zelfs in de kerk niet onbespied blijven?’ klaagt

Op je zeventig

een gemeentelid. Het is een reactie op een overzichts-

foto van een kerkdienst die op de Facebookpagina van de gemeente geplaatst is. De focus van het plaatje is het gezin op de voorste rij, na een aantal bewogen jaren net teruggekeerd van het zendingsveld. De zuster met bezwaren is vaag op de achtergrond te zien. De professionele fotograaf, die zijn gave om niet met zijn kerk deelt, voelt zich veroordeeld. Hij begrijpt heel goed dat het in de kerk om het Woord gaat, daarom probeert hij vrijwel onzichtbaar en geruisloos, en nota bene op verzoek van de kerkenraad, plaatjes te schieten. Zo vangt hij mooie beelden van het gemeenteleven en deelt ze als opgerichte stenen, die herinneren aan bijzondere momenten die we met elkaar beleven. Geen enkele foto waar mensen duidelijk herkenbaar op staan, wordt zonder toestemming gepubliceerd. Want dat ligt gevoelig, zo blijkt maar weer. Mensen krijgen het idee dat ze op hun hoede moeten zijn. Net als op straat kan er ook in de kerk zomaar een camera hun gedrag registreren, terwijl het huis van God een veilig thuis zou moeten zijn.

 Ik hoop dat er verspieders actief zijn op de Facebookpagina van onze kerk 

Als opa of oma heb je van je kleinkinderen wel de lusten en niet de lasten, zeggen we wel. Het is tijd voor rust en een lege agenda, want anderen namen het stokje over. Op veel plaatsen in Zuid-Afrika gebeurt echter het omgekeerde: grootouders nemen het stokje over van hun kinderen en zorgen voor de kleinkinderen.

tekst Marga Baron Is het onmogelijk om helemaal jezelf te zijn als je weet dat die

beeld Sizanani

ontspannen beelden gedeeld kunnen worden met de wereld? Misschien niet als je bedenkt dat die foto’s een hoger doel kunnen dienen, zoals transparantie, het tonen van aanstekelijk

In de Zulucultuur woonden de verschillende generaties

gezellige of ontroerende beelden van gemeente zijn, of een

samen in één huishouden. De taken en de zorg werden

foto van Gods kinderen als loflied.

samen gedeeld. Twee ontwikkelingen brachten daar

De samenleving communiceert meer en meer met plaatjes.

verandering in. Veel volwassen trokken – met hun kin-

Als de kerk de uitwerking van het Woord met haar omgeving

deren – naar de stad. En veel mensen krijgen aids.

wil delen en uitnodigend wil zijn, dan kunnen beelden boek-

Veel van die aidsslachtoffers komen terug naar de ou-

delen spreken voor mensen die heimwee naar God hebben of

derlijke kraal op het platteland, ziek en zwak, om daar

hunkeren naar een warme gemeenschap. ‘Bespieden’ noemde

te sterven. Zij brengen hun kinderen mee terug.

ze het. Het doet me denken aan

De grootouders, meestal de oma’s, moeten hun zieke

de verspieders die het beloofde

zoon of dochter verzorgen en lopen daarbij het risico op

land gingen ontdekken. Ik hoop

besmetting met het hiv-virus.

dat er ook verspieders actief zijn

Bovendien moeten die oma’s ervoor zorgen dat er eten

op de Facebookpagina van onze

op tafel komt, dat er kleding is en dat hun kleinkinderen

kerk en dat ze daar een voor-

naar school gaan. Geen kleine opgave! En dat terwijl het

proefje krijgen van de gemeen-

inkomen van de werkende zoon of dochter wegvalt. De

schap van Christus.

oma’s leven van staatspensioentjes. Die zijn niet genoeg voor een heel gezin. Soms kan een oma de status

Eline de Boo is schrijfster met een missionaire roeping.

 Missionair

gste weer moeder worden van ‘pleegouder’ krijgen en voor de kinderen een uitkering aanvragen. Dat helpt, al is het niet erg veel. Maar zo’n uitkering regelen is vaak een lang en soms hopeloos proces. Er staan zo veel mensen in de rij voor elk loket. En alle papieren voor een aanvraag moeten in orde zijn. Maar veel oma’s missen de geboortecertificaten van hun kleinkinderen, of hun eigen papieren.

Bedreigd Opeens weer moeten verzorgen, de rol van moeder overnemen, is een erg zware opgave als je oud bent geworden. Je bent niet sterk en snel meer. Voor vijf tot negen kinderen zorgen én de hele huishouding doen, vraagt eigenlijk te veel. Eén van de oma’s zei daarom tegen haar kleindochter op de middelbare school: ‘Stop maar met school, kom thuis helpen! Je ziet toch dat het me te veel is…’ En zo wordt met name

Deze oma maakt aantekeningen tijdens het bezoek van de thuiszorgwerker.

het onderwijs aan meisjes bedreigd. Bovendien: tieners opvoeden op je zeventigste is niet gemakkelijk, vooral als het

op hen afkomen. Er is geen tijd meer om

jongens zijn: die luisteren niet naar vrou-

met de buurvrouw te praten of een bij-

wen. En in dat alles moeten ze ook nog

eenkomst te bezoeken. Geen tijd meer

het verlies van hun eigen kind(eren) ver-

voor de gezellige lunchclub voor ouderen.

werken en de kleinkinderen begeleiden bij

Het is een heel ander leven dan oma zich

hun rouwproces.

had voorgesteld. Ze kan niet rustig voor de

 Veel aidsslacht-

Veel ouderen raken in een sociaal en emo-

zorgt er voor oma wanneer ze zelf ziek

tioneel isolement, omdat er zo veel taken

wordt?

offers komen terug naar de ouderlijke kraal om daar te sterven 

Thuiszorg

en het diaconale werk lopen ook in Afrika

De thuiszorgers van Sizanani ondersteu-

vaak in elkaar over. De zorg voor wedu-

nen deze oma’s. Ze leggen bezoeken af. Ze

wen en wezen is hier de zorg voor oma’s

maken tijd voor gesprek en geven advies

en wezen. Geloofsopvoeding en het evan-

over opvoeden en zorg. Ze bieden hulp bij

gelie doorgeven aan tieners is voor de

• de oma’s die zo’n zware taak hebben;

het regelen van uitkeringen en papieren.

oma’s erg moeilijk. Daarom bekostigt Siza-

• de kleinkinderen die als wezen groot

En ze brengen eten en kleding als dat

nani ook kerkelijke tienerprogramma’s.

nodig is.

Wilt u voor dit werk bidden?

Isolement

Bid voor • de werkende generatie, dat ze ervoor zorgen gezond te blijven;

moeten worden; • de werkers van Sizanani die bij de vele problemen hulp bieden.

hut zitten en genieten. Alle rust, privileges en tijd voor jezelf zijn verdwenen. En wie

Als kerk wil je de redding van het evangelie en praktische hulp bieden aan mensen

Marga Baron is manager van Sizanani

die dat nodig hebben. Het missionair zijn

Zuid-Afrika (www.sizanani.nl).

 Stimulans Uit het enorme aanbod aan bestaande en nieuwe publicaties haalt deze rubriek elke twee weken een aantal krenten uit de pap. Deze keer onder andere: werk je met jongeren in de kerk? Vergeet dan niet om te ‘huddlen’, zodat je zelf ook gevoed wordt en het contact met de rest van de gemeente niet kwijtraakt.

tekst Heleen Sytsma-van Loo

Frisse bijdrage aan debat over Israël

an de hand van drs. H. de Jong ver-

hij in het Oude Testament tegenkomt over de

scheen onlangs bij Uitgeverij Van

stam Efraïm, de voornaamste van Jozefs twee

Wijnen Efraïm – Gods eerste liefde, een

zonen, en leidt daaruit af dat er als het ware

Bijbelstudie over één van de stammen van het

een tweedeling is in de geschiedenis van het

volk Israël, namelijk Efraïm. Het is, in zijn eigen

Oude Testament: een Efraïmbedeling en een Ju-

woorden, een poging om te zien of hij in het

dabedeling. In het achtste hoofdstuk evalueert

Oude Testament iets kon vinden om het geding

hij wat hij gelezen heeft en betrekt hij het op

tussen kerk en synagoge van een ongedachte

het Israëldebat. Een bijlage bevat enkele theo-

kant te benaderen – met andere woorden: met

logisch-exegetische overwegingen daarbij.

dit boek wil De Jong een frisse bijdrage leveren

De Bijbelstudie is wat praterig en archaïsch van

aan het Israëldebat, dat in zijn ogen tegen-

stijl, maar wel heel toegankelijk geschreven en

woordig vooral gekenmerkt wordt door een

de moeite van het lezen waard voor iedereen

herhaling van zetten.

die openstaat voor een frisse kijk op een sle-

De Jong zet in zeven hoofdstukken uiteen wat

pende kwestie.

Huddles in het jeugdwerk

tel, schrijft jongerenwerker Tineke Wuister, je bent vol passie aan de slag binnen je gemeente. Je werkt met jonge mensen en wilt ze graag dichter bij Jezus bren-

gen. Dat mag jou alles kosten. Als de kern Jezus blijft, ben jij bereid alle vormen te veranderen. Er zijn echter gemeenteleden die daar anders over denken en structuren die zich niet zomaar laten veranderen. Dit scenario (en een ander dat ze beschrijft) kan ertoe leiden dat je als jeugdwerker gefrustreerd raakt, je negatief uitlaat over broeders en zusters en weinig vreugde meer beleeft aan de kerkgang. Hoe kun je die negatieve spiraal doorbreken? Wuisters oplossing: vorm een huddle (Engels voor een groepje mensen dat samen een tactiek bespreekt). Concreet gaat het om een ontmoeting van het jeugdwerkteam, elke twee weken zo’n ander-

Een huddle heeft als doel om samen te groeien in discipelschap en

half uur, met als doel om samen te groeien in discipelschap en

in leiderschap. (beeld Cathy Yeulet/iStockPhoto)

in leiderschap. In de blog geeft Wuister vier redenen waarom het vormen van een huddle een positieve impuls kan geven.

De blog is te vinden op www.navigators.nl/actueel/4-redenen-

Samengevat: het is een veilige, uitdagende, strategische plek,

waarom-een-huddle-goed-is-voor-je-jeugdwerk-en-wat-een-

die bijdraagt aan een cultuur van discipelschap binnen de ge-

huddle-is.

meente.

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

 Stimulans Colleges AKZ+ online beschikbaar

l jaren biedt AKZ+, een gezamen-

Grieks aangeboden, cursussen Bijbellezen,

rustingsmateriaal beschikbaar, ook voor

lijke onderneming van de Theo-

hermeneutiek, geloof en wetenschap,

bijvoorbeeld kringen en Bijbelstudiegroe-

logische Universiteit Apeldoorn,

workshops voor jongerenwerkers en voor

pen. Er zijn wel kosten aan verbonden,

de Theologische Universiteit Kampen en

diakenen, en nog veel meer.

maar abonnementen zijn er in soorten en

hogeschool Viaa te Zwolle, aan geïnte-

Tegenwoordig hoef je voor het volgen

maten.

resseerden van buiten deze instellingen

van de cursussen en workshops niet

Kijk op www.akzplus.nl voor het volledige

de mogelijkheid om op locatie studiebij-

eens meer de deur uit, maar kun je ze

aanbod en de voorwaarden.

eenkomsten bij te wonen. Zo werden en

online volgen, individueel of met een

worden er cursussen Nieuwtestamentisch

groep. Daarmee komt een schat aan toe-

Vloggen over de uitverkiezing

heoloog Maarten Wisse (van

(uitverkiezing) wijdt hij daar een serie

onder meer Zo zou je kunnen gelo-

vlogs aan.

ven en Cruciaal) is vorige maand

‘Als God toch al gekozen heeft, wat doet

begonnen met vloggen, het maken van

mijn verantwoordelijkheid er dan nog

een videoblog. Hij doet dat, zo vertelt hij

toe?’ is de hamvraag in veel gesprekken

in het eerste filmpje, om zijn gedachten

over uitverkiezing. Het is geen eenvoudig

te ordenen voordat hij aan het schrijven

onderwerp, maar volgens Wisse wel be-

slaat. Dus ter voorbereiding op het schrij-

langrijk om goed te kunnen begrijpen wie

ven van een artikel over predestinatie

God is en hoe Hij werkt. Zorgvuldig redenerend zoekt de theoloog

 ‘Als God toch

al gekozen heeft, wat doet mijn verantwoordelijkheid er dan nog toe?’ 

bouwstenen die recht doen aan Gods

Beeld uit één van de vlogs van Maarten

keuzevrijheid, de ruimte die God heeft

Wisse.

om mensen al dan niet te kiezen. Er zijn daarbij twee uitersten denkbaar. Aan de

mensen daarin wel een (te) grote rol krij-

ene kant de opvatting dat het menselijke

gen en zelf het gewicht van de beslissing

handelen er eigenlijk niet toe doet: je

over hun bestemming moeten dragen.

bestemming ligt al vast van voordat je

De serie, die op het moment waarop ik dit

bestond; deze opvatting kan leiden tot

schrijf nog niet is afgerond, is te vinden

goedkope genade of onverschilligheid.

op Wisses website: www.geloven.nu.

En aan de andere kant de opvatting dat

Verheerlijking

p 28 februari 2016 overleed dr.

van de hemel verscheen vorige maand

Henk Vreekamp na een ongeval

die laatste preek in gedrukte vorm. ‘De

in zijn woonplaats Epe. De avond

preek voerde ons mee, de berg op, met

ervoor preekte hij in de Adventkerk (PKN)

Mozes en Jezus’, schrijft zijn vriend ds. J.H.

in Amersfoort over de verheerlijking op

Gijsbertsen in een woord vooraf. ‘Achteraf

de berg (Lucas 9), uiteraard onwetend van

ontdek je de nabijheid van de climax: de

het feit dat hij amper 24 uur later zelf Jezus

ontmoeting van Henk met de Eeuwige.

van aangezicht tot aangezicht zou mogen

Van verheerlijking ging het tot verheerlij-

aanschouwen. Onder de titel De glans

king!’

 Jeugdwerk Communiceren met jongeren (4)

Het eerste contact ‘Jouw vader is zeker een piraat, want jij bent de schat die ik zocht.’ ‘Ik heb geleerd dat sterren ver van ons verwijderd zijn, hoe kun jij dan naast me staan?’ Twee voorbeelden van grappige openingszinnen, populair onder jongeren. In de praktijk zijn de beste openingszinnen echter veel alledaagser. Gewoon vertellen wat je oprecht wilt zeggen, is meestal de beste manier om contact te maken. Ook met jongeren.

Agenda

tekst Paul Smit

• 13 - 16 mei: Pinksterconferentie Op-

Er hangt vaak een mythe rondom het

Haal niet van alles uit de kast bij het

wekking, met als thema ‘Samen Jezus

contact leggen met jongeren. Men-

eerste contact, maar zorg ervoor dat je

leven’. Zie www.opwekking.nl/confe-

sen denken dat je jezelf anders moet

vooral scherp hebt waarom je contact

renties/pinksterconferentie.

gedragen als je met hen contact wilt

wilt maken. Wat is je passie om met

maken: populaire taal gebruiken,

jongeren in contact te willen komen?

rustingsdag NGK, voor iedereen die

flauwe grappen maken. En zeker, jon-

Blijf daarin dicht bij jezelf.

actief is in de gemeente. Thema: ‘De

geren houden van een geintje en zo’n

kerk en ik: waar we bouwen – waar

geintje kan helpen om een gesprek te

Bedoeling

we breken’. Zie www.ngk.nl/agenda/

starten. Maar jongeren komen echt

Voor de jongere is het belangrijk dat

landelijke-toerustingsdag.

niet van een andere planeet. Op ie-

gelijk duidelijk is waarom je contact

mand af stappen die je nog niet kent, is

maakt. Wat is jouw bedoeling? Je kunt

New-Wine. Thema: Eenheid. Zie

altijd een waagstuk; daarin verschillen

als doel hebben om de jongere te leren

www.zomerconferentie.new-wine.nl.

jongeren niet wezenlijk van volwas-

kennen. Wees dan geïnteresseerd in

senen.

wat hij of zij doet en wie zijn of haar

• Zaterdag 21 mei 2016: Landelijke toe-

• 23 - 29 juli: Zomerconferentie

• 28 juli - 3 augustus: Teenstreet. Vierduizend tieners uit heel Eu-

Voor het eerst contact maken met een

ropa komen samen voor aanbidding,

jongere, ook al kennen jullie elkaars

Bijbelstudie, sport en natuurlijk een

gezicht en naam, kan nog steeds lastig

Het eerste artikel van deze serie

hoop lol. Zie www.teenstreet.de/nl/

zijn. Je weet namelijk nooit of de jon-

over communicatie met jongeren

home.html.

gere op een gesprek zit te wachten.

ging over de goede basishouding.

Daarin zit gelijk de sleutel voor dat eer-

Het tweede over wat jongeren bij de

ste contact: jij wilt kennismaken. Dat

jeugdwerker op kunnen roepen met

betekent dat jij degene bent die jezelf

hun woorden en gedrag. Het derde

voorstelt en interesse toont.

artikel gaf ideeën om uitnodigende

Schrijf of vertel de eerste keer echter

vragen te stellen. Dit is het laatste

niet al teveel over jezelf. Je probeert

artikel in deze serie.

immers die jongere te leren kennen.

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

 Jeugdwerk

Als volwassene stap je letterlijk of figuurlijk op de jongere af en vraag je of je op hun terrein mag komen. De meeste jongeren vinden dat erg leuk. (beeld Milenko Bokan/iStockPhoto)

vriend(inn)en zijn. Vraag naar studie, werk,

Natuurlijk

hobby’s, contacten via het clubwerk. Je

Het eerste contact moet vooral iets natuur-

kunt daarin ook iets van jezelf delen, bij-

lijks hebben, van beide kanten. Als je uit

voorbeeld over jouw interesses. Als het

elkaar gaat en de jongere denkt: awkward!

echter alleen om een eerste kennismaking

(ongemakkelijk), dan is er iets niet goed

gaat, maak het dan niet te lang. Ga zeker

gegaan. We benadrukken daarom als jeugd-

iemand een praatje te maken? Dan

niet staan preken, wees kort en bondig.

werkadviseurs dat oprecht geïnteresseerd

is het misschien makkelijker om ie-

Benader de jongere niet met een verbor-

zijn in de jongere een absolute noodzaak is.

mand uit te nodigen om samen iets

gen agenda, bijvoorbeeld doordat je via

Als volwassene stap je letterlijk of figuurlijk

te doen. Je hebt dan een concreet on-

deze kennismaking de jongere wilt uitno-

op de jongere af en vraag je of je op hun

derwerp. De activiteit is vervolgens

digen voor een activiteit. Wees eerlijk en

terrein mag komen. De meeste jongeren

een goed moment om op een laag-

duidelijk over je bedoelingen. Als je de jon-

vinden dat erg leuk. Ze hebben altijd wel

drempelige manier contact te krijgen.

gere direct uitnodigt voor een clubactiviteit

iets te vertellen over hun hobby’s en met

Ga bijvoorbeeld eens samen koken,

kan dat de indruk wekken dat je niet echt

wie ze omgaan. Blijf dan wel eerlijk als je

gamen, wandelen, of bezoek een an-

geïnteresseerd was in de kennismaking

geen idee hebt waar ze het over hebben.

dere kerkdienst. In de auto praat het

zelf. Uiteraard kan het zo zijn dat een acti-

Een reactie als: ‘Nooit van gehoord, vertel

viteit naadloos aansluit bij de jongere. Als

eens’ komt een stuk beter over dan pro-

je dat op een natuurlijke en spontane ma-

beren mee te praten en de plank misslaan.

nen en dat ze jou zien als iemand die

nier ter sprake brengt, zal dat veelal geen

Jongeren verwachten echt niet dat volwas-

ze kunnen vertrouwen. Heb begrip en

probleem zijn.

senen alles begrijpen wat ze doen. Juist

geduld wanneer jongeren niet direct

daarnaar vragen biedt de mogelijkheid om

alles wat hen bezighoudt kunnen en

die eerste verbinding te maken.

willen vertellen. Probeer hun ver-

Kortom, blijf dicht bij jezelf en wees eerlijk

trouwen te winnen door zelf open te

en duidelijk over je bedoelingen. En succes

zijn en te laten merken dat je er voor

met het aanspreken van de jongere die je

hen wilt zijn.

 Wat is je passie

om met jongeren in contact te willen komen? 

nu in gedachten hebt.

Media/tips • Vind jij het lastig om zomaar met

vaak makkelijk! • Zorg ervoor dat de jongeren je ken-

• Denk na over de manier waarop je in gesprek wilt gaan met de jongere.

Paul Smit is jeugdwerkadviseur bij het NGJ.

Waar zou de jongere zich op zijn

Met bijdragen van Karen Scheele (NGJ) en

gemak voelen? Op welke manier zou

Anko Oussoren (Praktijkcentrum GKv).

hij of zij graag worden aangesproken?

 Wandelen met God

Heb verdriet met wie verdriet heeft Verdriet en troost horen bij elkaar, maar het is een moeilijke combinatie. Verdriet uiten is vaak moeilijk; troost bieden ook. Als troosten niet mogelijk is, wees dan in ieder geval verdrietig met wie verdriet heeft. tekst Jeroen Sytsma

ellende brengt mij jullie troost. Een einde-

‘Laat uw liefde oprecht zijn’ (vers 9). Wat

beeld stevanovicigor/iStockPhoto

loze stroom van lege woorden’ (Job 16:2-

hoort bij echte liefde? Onder andere: ‘Heb

3). En hij had nog gelijk ook. Zijn vrienden

verdriet met wie verdriet heeft.’

waren bij hem gekomen en hadden zeven

Er is iets opvallends aan deze opdracht.

Mensen die verdriet hebben trekken soms

dagen gezwegen. Geweldig dat ze er zo

Het is namelijk geen opdracht om te

een muur op om zich heen: ‘Alles gaat

voor hun vriend wilden zijn. Maar waren

troosten!

goed hoor.’ Veel medemensen weten niet

ze maar blijven zwijgen! Jobs vrienden

hoe ze met het verdriet van anderen om

probeerden God te verdedigen en een

moeten gaan en mijden hen daarom. Hun

antwoord te vinden op het lijden van Job.

eigen onzekerheid is voor hen belangrij-

Maar wij hoeven God niet te verdedigen.

ker dan het verdriet van de ander. Veel

En er is geen antwoord op het lijden.

mensen worden daardoor op een afschuwelijke manier in de steek gelaten als het

Ruimte

erop aankomt.

Paulus geeft in Romeinen 12 een serie

Troosten is moeilijk. Moet je Job tekeer

praktische opdrachten. Ze zijn allemaal

horen gaan tegen zijn vrienden: ‘Niets dan

een uitwerking van de eerste opdracht:

OnderWeg #09 > Jaargang 2 > 30 april 2016

 ‘Voor de zoveelste keer luister je naar me, meer heb ik van jou niet nodig’ 

 Column

Wat doe jij voor werk?

Paulus zegt niet: ‘Troost wie verdrietig is.’ Hij zegt: ‘Heb verdriet met wie verdriet heeft.’ Verdriet heeft z’n eigen waarde en mag ruimte krijgen. Het is niet iets wat zo snel mogelijk opgelost moet wor-

verdriet van God kennen, en zo God zelf.

Heb verdriet met wie verdriet heeft. Deze opdracht doet

dat die mensen geroepen werden, zoals onze dominee.’ ‘Ja, nee,

recht aan hoe moeilijk het is om te troosten. Bijvoor-

dominees moeten natuurlijk wel weten waar ze het over hebben.

beeld omdat troosten makkelijk kan dwingen: ‘Ik vind

Die moeten de Bijbel goed kennen, dat gaat niet vanzelf.’

dat jouw verdriet over moet gaan, want ik heb er last

We hadden samen in de tuin gewerkt. Erik wijst naar de overkant

van. Ik kan er niet tegen.’

van de straat. ‘Daar sliep ik altijd toen ik nog dakloos was. Tot de

den. Verdriet heeft zelfs geestelijke waarde: als je een medemens in zijn verdriet leert kennen, leer je ook het

Wurggreep

‘

at doe jij voor werk, als ik vragen mag’, vroeg Erik. ‘Ik werk aan een theologische universiteit, je weet wel, waar

ze dominees opleiden’, zeg ik. ‘Huh, moet dat dan? Ik dacht altijd

politie al mijn spullen weghaalde.’ Nu woont hij in een flat en is hij bezig zijn schulden af te betalen. Werk heeft hij niet en krijgt

Troosten is ook moeilijk omdat er veel verdriet is waar

hij ook niet met zijn strafblad en geschiedenis. De diaconie van

troost niet bij kan komen. De zwarte wurggreep van een

onze gemeente heeft zich over hem ontfermd. Met het zakcentje

depressie. Het gat in je ziel bij borderline, waar alle geluk

dat hij op een zaterdag in de tuin verdient, kan hij weer voor een

als door een afvoerputje in wegstroomt. De diepe in-

week boodschappen doen.

nerlijke eenzaamheid die overblijft als je ouders je geen liefde gaven. Het trauma als gevolg van seksueel misbruik, of na een uitzending als militair naar een oorlogsgebied. De ontdekking dat je iemand bent die je niet wilt zijn; een pedofiel bijvoorbeeld. Spreuken 14:10 brengt dit indringend onder woorden: ‘Alleen je eigen hart kent je diepste verdriet.’

 Werk heeft hij niet en

krijgt hij ook niet met zijn strafblad en geschiedenis 

 Troosten is moeilijk  Binnen aan de keukentafel hebben we het nog even over de Troost is dan vaak een brug te ver. Je kunt niets anders

PVV. Dat was zijn partij. Vroeger zat hij zelfs bij extreemrechts,

doen dan het verdriet aanhoren, het erkennen, en mee

maar sinds hij naar de kerk komt, kijkt hij anders. Laatst stond er

verdrietig zijn.

een asielzoeker bij het hek van de kerk en gaf hij spontaan zijn

Ik luisterde naar een vriend die met een groot verdriet

enige jas weg. Hij wist zelf niet waarom, maar het voelde goed.

zat. Na zijn verhaal zuchtte ik eens diep en zei: ‘Ik wilde

Erik heeft zich laten dopen en gelooft in God. Hij klemt zich vast

dat ik iets voor je kon doen.’ Toen zei mijn vriend: ‘Maar

aan God, de enige die hem kan redden, dat weet hij. Hij vindt het

dat doe je al, voor de zoveelste keer luister je naar me,

wel moeilijk dat hij zo veel moet meemaken. Maar tegelijker-

meer heb ik van jou niet nodig.’

tijd verlangt hij naar God. Hij weet niets van theologie, maar hij

Pijnlijk snel

sterkt mijn geloof. Dit moet het geweest zijn waar Jezus op lette toen Hij naar het hart van mensen keek.

Heb verdriet met wie verdriet heeft. Ik zie het ook als

Ja, ik werk op een plek waar we dominees opleiden. Maar het

een opdracht om ernaar te vragen. Hoe is het met jou?

geloof leren kennen als een beweging van het hart, dat gaat

Hoe is het echt met jou? Is er verdriet in je leven? Vraag

niet vanzelf. Soms doet het ertoe waar je bent en met wie. Jezus

ernaar en blijf ernaar vragen. Mensen vergeten zo snel.

deed het ons voor.

Zo pijnlijk snel. Ze vinden dat je na een jaar of zo over het verlies van je partner heen moet zijn. Maar als je ernaar vraagt? ‘Mis jij je vrouw nog?’ ‘Ja, na vijftien jaar nog elke dag.’ Mensen sterven vaak twee keer. Eerst verdwijnen ze uit het leven, en dan verdwijnen ze uit de gesprekken. Beide keren doet het bij de achterblijvers enorm veel pijn. Heb verdriet met wie verdriet heeft. Jeroen Sytsma is predikant van de Koningskerk (GKv) in Zwolle.

Roel Kuiper is rector van de Theologische Universiteit in Kampen.

Informatieboekje 2015_301-Opwekking 19-04-16 09:53 Pagina 1 (advertenties)

Leer de NGK van binnenuit kennen!

Informatieboekje 2016 van de Nederlands Gereformeerde Kerken

HEZENBERG

? n e p o l e g t Vas

Onder redactie van ds. K. Muller verscheen zojuist de vraagbaak voor ieder meelevend kerklid, met:

Werk aan uw herstel in een sfeer van rust en bezinning! www.hezenberg.nl

038 - 444 52 51

Lijsten van scriba’s, predikanten

Een verrassend boek over Israël & de kerk en hun beider redding in Christus. Drs. H. de Jong Efraïm – Gods eerste liefde € 14,50

en kerkelijke werkers Plaatselijke gegevens Verslagen van het zendingsveld Statistisch overzicht over 2015 Uitgebreid jaaroverzicht 2015 In memoriams Terugblik Landelijke Vergadering Zeewolde Akkoord voor Kerkelijk Samenleven editie 2015 Overzicht van commissie, stichtingen en organisaties

Buijten & Schipperheijn Motief www.buijten.nl – in de boekwinkel 320 p., € 11,90

“OnderWeg is een actuele bron van toerusting en inspiratie voor iedereen die kerkelijk betrokken is.” www.onderwegonline.nl

#15  8 augustus 2015

Onder

Inspirati

voor en reisgenot

e.nl rwegonlin www.onde

#23 

12 dece

mber 2015

ij ‘Voor m

’ orship is dit w THEMA

: CHRISTU

TUUR S EN CUL

'Ik was een vreemdeling en jullie namen Mij op' THEMA: KERK EN VLUCHTELING

Onder

ie irat Inspvoor en enot reisg

> 08 NAASTENLIEFDE HEB DE VLUCHTELING LIEF ALS UZELF > 12 KLAAS HARINK 'ONS GROOTSTE PROBLEEM: EGOÏSME' > 16 VIER VOORBEELDEN OMZIEN NAAR VLUCHTELINGEN > EN VEEL MEER...

‘MIJN TKAMP MEER...

ND MAA ? 12 ARE > EN VEEL ONS HEEN BOVEN NAAR UUR OM IJZING DE CULT VINGERW NOVER ST EEN WE TEGE > 16 KUN STAAN KSTOEL’ EEST HOE ST DE PREE 08 TIJDG HING NAA GRAFFITI

Neem een proefabonnement: www.onderwegonline.nl Eerste drie maanden gratis!

richting inspiratie