#19 jaargang 3 14 oktober 2017
www.onderwegonline.nl
Kerk in wording THEMA: DE FUSIE VAN GKV EN NGK
Onder
e Inspirarti voo n te reisgeno
06 TWEEGESPREK CONTOUREN VAN EEN NIEUWE KERK > 14 BAS PLAISIER LEREN VAN SAMEN OP WEG > 24 RONDVRAAG DERTIGERS EN VEERTIGERS OVER DE FUSIE> 32 ONTMOETING BRUGGENBOUWER ALBERT JAN MAAT
Inhoud Thema 14 OPINIE
Leren van Samen op Weg
Kerkelijke hereniging is – gelukkig – niet nieuw. In 2004 gingen de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk samen verder als één nieuwe kerk: de Protestantse Kerk in Nederland. Bas Plaisier was intensief bij het verenigingsproces betrokken. Welke lessen heeft hij geleerd die hij de GKv en de NGK kan meegeven op weg naar hun hereniging?
06 INTERVIEW
‘Eigentijds, missionair, Bijbelgetrouw en confessioneel’ Het is dik aan tussen de GKv en de NGK. Een eerste
24 REPORTAGE
In de plaatselijke gemeente gebeurt het
Hoe kijken (bijna-)dertigers en veertigers binnen de GKv en
gezamenlijke landelijke bijeenkomst ligt in het verschiet. Is de
de NGK aan tegen de voorgenomen fusie van beide kerken?
verloving nu een feit? ‘Het ligt anders: dit gaat om het herstel
Hebben zij er een idee van hoe de herenigde kerk eruit moet
van een verbroken huwelijk. Dat maakt het urgenter, maar het
zien? Waar draait het voor hen om? Waar dromen ze van? Een
is ook de reden om voorzichtig stappen te zetten.’ Een gesprek
rondvraag.
met Willem Smouter en Melle Oosterhuis, respectievelijk voorzitter van de Landelijke Vergadering van de NGK en voorzitter van de Generale Synode van de GKv.
20 EYEOPENER
Kennis is kracht
Kennis is macht, zo luidt het gezegde. Het is belangrijk dat ieder-
36 JEUGDWERK
Jongeren als kwetsbare idealisten
Meg (17) is deze week begonnen aan het examenjaar van
een toegang heeft tot onderwijs en tegenwoordig tot het inter-
de havo en ze heeft het eerste huiswerk alweer gemaakt.
net en de digitale wereld. Alleen met kennis kom je verder in dit
Ze zit weer in de normale routine van school, hobby’s,
leven. Paulus beaamt dat, maar geeft een heel bijzondere invul-
vrienden, kerk en de dingen thuis. Ondertussen vraagt ze
ling aan kennis: Christus kennen, dat is Paulus’ diepste verlangen.
zich af – zoals veel meer jongeren – of ze ooit haar idealen kan realiseren.
32 ONTMOETING
‘Als ik een doel heb, ga ik er helemaal voor’ Albert Jan Maat, de oud-voorman van de Land- en Tuinbouw
38 OPINIE
In de kerk zijn we allemaal hulpbehoevend
Hulp vragen is niet makkelijk. Je voelt je dan kwetsbaar en
Organisatie (LTO), is een bruggenbouwer, al kan hij ‘Amos-achtig
zwak. Dus doen we ons vaak sterker voor dan we zijn. Wat
kwaad’ worden als het nodig is. Van dat bruggen bouwen zou
mooi dat we dat in de kerk niet hoeven te doen. Daar zijn
hij graag meer zien binnen de kleine reformatorische kerken,
we immers allemaal hulpbehoevend: we moeten allemaal
een diepe wens die hij van huis uit meekreeg. ‘De kerkscheuring
gered worden.
hakte er bij mijn ouders diep in.’
2
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Thema
Potloodkrabbels
A ‘
ls Nederlandse protestanten zijn we bijna genetisch voorbestemd om te leven met kerkscheuringen’, zegt
Bas Plaisier (PKN) in dit nummer van OnderWeg. Als vrijgemaakten en Nederlands-gereformeerden weten we daar alles van. Daarom is het een wonder dat de GKv en de NGK samen op weg gaan naar hereniging. Op 11 november 2017 ontmoeten de landelijke kerkbesturen elkaar in Kampen en vieren leden van beide kerken daar de start van het herenigingsproces. Hoe gaat die nieuwe kerk eruitzien? Wordt het een grootste gemene deler van GKv en NGK of krijgt de nieuwe kerk ook nieuwe trekken? Is het overbruggen van de verschillen tussen beide kerken genoeg om in het Nederland van 2025 kerk
28 OPINIE
Dilemma’s voor de fusiekerk GKv/NGK
van Jezus Christus te zijn? Domineren de vragen vanuit het verleden of bepalen de vragen vanuit de toekomst de herenigingsagenda?
Hoe ziet de toekomstige GKv/NGK-kerk eruit? Er moet veel
Bas Plaisier, één van de drijvende krachten achter de vor-
geregeld worden, zoals een gezamenlijke kerkorde, en er
ming van de PKN, deelt in dit nummer zijn fusie-ervaringen.
zullen regionale gesprekken opgestart of geïntensiveerd
Hij waarschuwt voor een te lang verenigingsproces en na-
moeten worden. Dat vraagt zorgvuldigheid en kost tijd en
velstaarderij zonder oog voor andere kerken. In ‘zijn’ PKN
energie. Daardoor kan dat wat niet direct waarneembaar is en
loopt het vernieuwingsproject Kerk2025 en GKv-predikant
onder de oppervlakte ligt over het hoofd wordt gezien. Over
Matthijs Haak kijkt daar met jaloerse blikken naar: ‘Daar
die onderliggende ontwikkelingen gaat dit artikel van Matthijs
hadden wij aan tafel moeten zitten.’
Haak.
Een lichtvoetig kerkverband, een dunne kerkorde en nieuw gezamenlijk belijden zijn een paar van de verlangens van hoogleraar kerkgeschiedenis Erik de Boer, terwijl de dertigers en veertigers die in een rondvraag aan het woord komen hun focus meer op de plaatselijke dan op de lande-
EN VERDER: 4 Praktijklokaal 10 Pleidooi voor een lichtvoetig kerkverband
lijke kerk hebben. Ook de twee voorzitters komen aan bod. Melle Oosterhuis (GKv) ziet als grootste uitdaging ‘om eigentijds, met missionair elan en maatschappelijke betrokkenheid een Bijbelgetrouwe, confessionele kerk te zijn’. Willem Smouter (NGK) hoopt op een kerk ‘waarin een stevige gereformeerde prediking en een open evangelische spiritualiteit met elkaar
13 Herenigingsproces GKv/NGK van start
verbonden worden’.
13 Colofon
De contouren van de nieuwe kerk worden in dit nummer in potlood geschetst. Passend bij het moment: het begin
16 Redactioneel
van een herenigingsproces,
18 Stimulans
en tastend onderweg gaan.
19 Column Joost Smit 31 Nieuws
waarin de kerken zoekend In het diepe besef hoe waar de woorden van Bas Plaisier zijn: ‘Het cement van het gemeenschappelijke gebouw
35 Column Dick Westerkamp
is niet wat wij bekokstoofd
Stockbeelden: Leontura/iStock (pagina 1); Rawpixel.com/Shutter-
Ad de Boer (NGK),
stock (pagina 10-11, pagina 28-29); ginosphotos/iStock (pagina 20);
hoofdredacteur OnderWeg
hebben, maar Gods Geest.’
Pressmaster/Shutterstock (pagina 24-25); richcarey/iStock (pagina 37). 3
Praktijklokaal
Groeiende aandacht voor twijfelaars
L
ange tijd was het not done: toege-
gaan doen omdat ze met geloofsvragen
Doornenbal: ‘Zo’n thema-avond kan te
ven dat je twijfels hebt rond het
worstelen. Vaak gebeurt dat in de vorm
hoge verwachtingen wekken. Zo van:
geloof. Steeds meer gemeenten
van gespreksgroepen voor zoekers/twij-
eindelijk een antwoord op mijn vragen?!
krijgen echter aandacht voor de groei-
felaars, die bijvoorbeeld maandelijks bij
Nou, nee. Het zal vooral gaan om een
ende groep jongeren die geen belijdenis
elkaar komen. Zo wil ds. Wieb Dijkster-
stukje herkenning: ik ben niet de enige
huis van de NGK Ermelo met een groep
die weleens twijfelt.’
jongeren het boek De stilte van God van
De NGK Houten kent ook praise-avonden
Reinier Sonneveld bespreken, een boek
Ik ben niet de enige die weleens twijfelt
voor mensen die worstelen met hun geloof. ‘Voor millennials lijkt twijfel een lifestyle’, citeert Robert Doornenbal (NGK Houten) de NRC. In dit geval gaat het om
en mensen zouden zomaar spanning
jonge mensen, maar Doornenbal ziet de
kunnen voelen tussen de bedoeling van
twijfel ook toeslaan bij andere genera-
die avonden en de ruimte die wordt ge-
ties. Vandaar dat er in de NGK Houten
vraagd voor geloofsvragen, aldus Door-
initiatieven worden ontplooid om daar
nenbal. Hij wijst erop dat iedereen daarin
aandacht aan te geven. De oudstenraad
verschillend is. Dat komt ook naar voren
gaat zich op een bezinningsbijeenkomst
op de avond in december: hoe komt het
Niet alleen jongeren hebben twijfels rond het
met het thema bezighouden en op 7
dat de één meer vatbaar is voor twijfel
geloof, ook bij andere generaties speelt twijfel
december is er een speciale avond over
dan de ander? En vooral: wat zegt de Bij-
een rol.
twijfel vanuit het team Onderwijs. Robert
bel erover?
Kerken als oefenplaats voor de Nederlandse taal
W
at kun je als kerk betekenen
lijkheid om Nederlands te oefenen voor
Ook de missionaire en multiculturele
voor de mensen in de wijk of
vluchtelingen die zich voorbereiden op
gemeente Oase voor Nieuw-West in Am-
in je dorp? Die vraag krijgt de
de taaltoets. Een aantal vrijwilligers gaat
sterdam heeft oog voor de taalproblemen
laatste tijd in steeds meer kerken aan-
één-op-één met de vluchtelingen aan de
van medelanders. De CGK/NGK-gemeente
dacht. In antwoord op die vraag bieden de
slag. Men verwacht in Dalfsen veel be-
organiseert sinds kort een taalcafé, waar
GKv’s van Dalfsen huiswerkbegeleiding
langstelling, omdat veel mensen moeite
statushouders, nieuwkomers en anderen
aan voor kinderen uit gezinnen op het
hebben om de taaltoets te halen. Daar-
die onze taal nog niet goed beheersen
sociaal minimum en voor vluchtelingen.
naast heeft deze activiteit ook een sociaal
onder het genot van een kop koffie of
De diakenen zijn daarmee in het voorjaar
aspect: de vluchtelingen leren zo veel
thee Nederlands kunnen oefenen met ge-
gestart; drie kinderen hebben er met
mensen uit het dorp kennen.
motiveerde vrijwilligers.
succes gebruik van gemaakt. Volgens de
Al deze activiteiten passen in de gemeen-
De eerste bijeenkomsten waren een groot
diakenen ‘is een goede opleiding de beste
tevisie van beide GKv’s, waarin ‘hart voor
succes, met deelnemers uit onder meer
preventie tegen armoede. Als diakenen
de omgeving’ een kernpunt is. In de Bijbel
Tunesië, Eritrea, Rwanda, Syrië, Iran, Irak,
willen we zo opkomen voor degenen
vinden de diakenen uit Dalfsen genoeg
Amerika, Indonesië, Turkije en Marokko.
die geen geld hebben om hun kind naar
aanwijzingen voor dit werk: de vreemde-
‘Het is prachtig om zo weer nieuwe
betaalde huiswerkbegeleiding te laten
ling hoort bij het kwartet kwetsbaren dat
mensen in de buurt te leren kennen en
gaan.’
de Bijbellezers herhaaldelijk op het hart
Gods liefde tastbaar te maken’, aldus de
Een andere activiteit zijn de koffie- en
wordt gebonden: de weduwe, de wees,
nieuwsbrief van Oase.
taalmiddagen, bedoeld als extra moge-
de arme en de vreemdeling.
4
OnderWeg #18 > Jaargang 3 > 30 september 2017
Praktijklokaal
Veenhartkerk wil Mijdrecht mooier maken
E
en tafeltennistafel voor de inwoners van Mijdrecht: dat is het cadeau dat de Veenhartkerk (GKv)
ter gelegenheid van haar tienjarig bestaan heeft gegeven aan de gemeente De Ronde Venen, waarvan Mijdrecht deel uitmaakt. De Veenhartkerk, die in 2006 een doorstart maakte en sindsdien groeide van ruim 40 naar 175 leden, wil meer zijn dan een zondagse kerkdienst. ‘We willen het dorp Mijdrecht mooier maken’, aldus voorganger Gerbram Heek en de tafeltennistafel is daar een symbool van. De gemeenteleden brachten ruim 1000 euro bijeen en kwamen ook met suggesties voor de besteding ervan, zoals fruitbomen waar iedereen vrij van zou mogen plukken en een maaltijd voor alle inwoners. Uiteindelijk stemden de meeste gemeenteleden
Samen met wethouder Alberta Schuurs speelde dominee Heek een eerste potje om de nieuwe tafel
voor de tafeltennistafel. In samenspraak
in te wijden.
met gemeente De Ronde Venen is bepaald waar hij moest komen: aan de Zuster den
kerk aan de inwoners. Ze wees in het
Hertoglaan bij de skatebaan.
Algemeen Dagblad op de sociale functie
De Veenhartkerk is sterk naar buiten
die de kerken in deze tijd vervullen. ’We
gericht: de gemeente organiseert onder
verwachten steeds meer van inwoners
www.gkv.nl/kerkplein/opiniereporta-
meer filmavonden, maaltijden voor alleen-
zelf. Kerken geven daar al tijden lang een
ges/veenhartkerk-maakt-doorstart
gaanden en sinterklaasacties voor armlas-
prachtig voorbeeld in. Gemeenteleden
tige gezinnen. De VVD-wethouder toonde
doen veel vrijwilligerswerk en zorgen
zich enthousiast over het cadeau van de
goed voor elkaar.’
Webtip
En verder ... is in de GKv Dordrecht het thema voor
voor de eigen doelgroep, maar zijn er
de komende huisbezoeken: de terug-
met het oog op het gesprek tussen de
een vergelijkbare
komst van Christus.
generaties ook vier avonden gepland
cursus van start
waarop heel de gemeente welkom is.
aan de hand van
... komt er in de NGK Amstelveen na een
... gaat in Assen
avonddienst rond verzoeknummers nu
... zijn de vier predikanten van de GKv
ook een dienst rond de lievelingspsal-
en de NGK in Voorthuizen-Barneveld
men van de gemeenteleden. Ze kun-
(Buursema, Drop, De Kimpe en Van
Bijbel. De tien
nen daarbij niet alleen aangeven om
der Velde) gestart met een tiendelige
cursusavonden
welke psalm het gaat, maar ook welke
Bijbelcursus waarin de grote lijnen van
worden verzorgd
vertaling en welke muzikale versie hun
het Oude Testament geschetst worden.
door ds. Ernst
aanspreekt.
Daarbij wordt cursusmateriaal gebruikt
Leeftink (GKv Assen-Peelo) en ds. Anja
van ds. Jasper Klapwijk (zie de vorige
van Harten (voortgezette Gerefor-
OnderWeg).
meerde Kerk Assen).
... kent de jeugdvereniging van de GKv Staphorst niet alleen bijeenkomsten
Klapwijks boek Basics van de
5
Thema
Voorzitters over de contouren van een nieuwe kerk
‘Eigentijds, missionair, Bijbelgetrouw en confessioneel’ Het is dik aan tussen de GKv en de
De synode van de GKv heeft de toenadering
NGK. Een eerste gezamenlijke landelijke
ling gebracht. De synode was veelbesproken,
bijeenkomst ligt in het verschiet. Is de verloving nu een feit? ‘Het ligt anders: dit gaat om het herstel van een verbroken huwelijk. Dat maakt het urgenter, maar het is ook de reden om voorzichtig stappen te zetten.’ Een gesprek met Willem Smouter en Melle Oosterhuis, respectievelijk voorzitter van de Landelijke Vergadering van de NGK en voorzitter van de Generale Synode van de GKv.
tussen beide kerken in een stroomversnelvooral door het besluit om vrouwen toe te laten tot de ambten. Daar volgde een stroom reacties op. De toenadering tot de NGK blijkt minder gevoelig te liggen. Melle: ‘Ik heb daarover geen e-mails gekregen van verontrusten. Wel heel veel enthousiasme en steunbetuigingen. Of dit proces zonder kleerscheuren kan, zonder kerkleden of kerken die het niet meemaken? Dat is nauwelijks te voorkomen, bij welke keuze dan ook. Maar ik heb goede hoop dat we de kerken meekrijgen. Ik denk dat we zo historisch winst kunnen boeken voor de zaak van Christus.’ Willem, hoe zijn de reacties aan de kant van de NGK? Willem: ‘Nu de weg openligt voor toenadering zie ik dat hier en daar oud zeer opspeelt. Ik zie koudwatervrees bij sommigen. Ze zijn bang dat alsnog “al die kerkelijke regels” terugkomen. Ik denk dat we ons daar niet door moeten laten leiden. We moeten wel goed nadenken over wat we willen bereiken. Wil-
tekst Embert Messelink
len we dat we allemaal volgens een samen
beeld Jaco Klamer
afgesproken manier moeten denken of geven we elkaar ruimte? Ik pleit voor ruimte.’
6
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Interview
En diegenen die het verleden echt met zich meedragen? Willem: ‘Ik denk dat we nu zover zijn om de pijn en wat er fout is gegaan wel te benoemen, maar niet langer naar één kant. We zaten samen in een klimaat waarin je keihard met elkaar omging. Zeker, er is verschil tussen de slachtoffers en degenen die gemeenten wegriepen bij hun kerkenraad en predikant. Maar die harde cultuur hadden we beiden. Historicus Ab van Langevelde noemt dat de “greep van het absolute”. We hadden allemaal ontzettend gelijk, vonden we. De afgelopen jaren is er in allerlei situaties vaak schuld uitgesproken. Wat blijft, is dat je nu samen vanuit verootmoediging en schaamte terugkijkt op het verleden.’ Melle: ‘Mijn ervaring is dat het in lokale samensprekingen goed is om eerlijk naar de kerkgeschiedenis te kijken. De vraag over schuld belijden hoort daar een plek
Melle Oosterhuis: ‘Ik heb goede hoop dat we de kerken meekrijgen. Ik denk dat we zo histo-
in te hebben. In Ede is dat gedaan. We
risch winst kunnen boeken voor de zaak van Christus.’
‘De fusie van de NGK en de GKv is geen ontwikkeling die door een synode in werking is gezet’
schuld belijden goedkoop kan zijn als
te werken en de vorming van een regie-
je zelf niet betrokken was. Van de drie
groep die dat proces moet begeleiden.
broeders die de gemeente achter de
’s Avonds sluiten we af met een dienst
kerkenraad hadden weggeroepen, waren
inclusief avondmaalsviering. Iedereen
er nog twee in leven. Met hen zijn we
is welkom. Misschien is niet het hele
tot een gezamenlijke formulering van
dagprogramma openbaar, daar kijken we
schuldbelijdenis gekomen. Dat was een
nog naar. Maar dan is er een parallelpro-
doorbraak. In zo’n proces zit je soms met
gramma met ruimte voor ontmoeting.’
tranen in de ogen: hoe heeft dit zo kunnen gaan?’
Stel dat er over een aantal jaren een nieuwe, gezamenlijke kerk is. Hoe gaat
Nu dus een allereerste gezamenlijke
dat dan plaatselijk? Moeten gemeenten
vergadering. Wat is de bedoeling?
gaan mixen?
Willem: ‘We gaan op 11 november met
Melle: ‘De situatie kan zich voordoen dat
veel mensen van binnen en buiten onze
kerkelijke eenheid op lokaal niveau een
kerken in gesprek over wat er in de ker-
brug te ver is. Dat gaan we ook niet van
kwamen nader tot elkaar. De weduwe
ken leeft. We vergaderen in de Nieuwe
bovenaf opleggen. Gemeenten kunnen
van ds. Roukema, die toen als ontrouwe
Kerk in Kampen en in de Theologische
voor zichzelf de tijd en de ruimte nemen
herder terzijde is geschoven, was nog in
Universitei, plekken waar veel gebeurd
om daarnaar toe te groeien. Het moet
leven. Bezwaarde broeders hadden de
is. Nu willen we daar uitstralen dat we
vooral van de lokale situatie afhangen
gemeente weggeroepen bij de ontrouwe
elkaar willen vinden.
wat er gebeurt. Is het gezond voor het
kerkenraad. We zijn toen in die historie
In de middag willen we spreken over
kerkelijke leven om te gaan mixen? Of
gedoken en hebben gezegd: dat is fout
twee formele besluiten: het officiële
is het vruchtbaarder om in bestaande
gegaan. Maar we realiseerden ons dat
voorstel om naar kerkelijke eenheid toe
gemeenten verder te gaan? In het laatste
7
Thema
Gaat het lukken om in 2023 een kerk-
reformeerde prediking en een open
verband te vormen?
evangelische spiritualiteit met elkaar
Willem: ‘Dat jaartal heeft gecirculeerd,
verbonden worden. Maar de grootste
maar daar bestaat geen afspraak over.
rijkdom van deze nieuwe kerk is Jezus
Wij zijn bezig met een proces waarin we
Christus en zijn offer. Ik maak me niet
met blijdschap zien wat God doet. We
druk om de vraag hoe we ons onder-
haken daarop in. Ik ben dankbaar voor
scheiden van andere christenen. Het
het klimaat waarin dit kan en ik wil er
verhaal van Jezus, van zijn genade en
graag aan bijdragen.’
waarheid, van het verbond in zijn bloed,
Melle: ‘Het is logisch dat je ook nadenkt
is zo’n uniek verhaal. Daar kom ik het
over een termijn. Maar daar zijn we
verst mee.’
nog niet uit. Het is een vloeiend proces, waarin af en toe een momentum
Hebben jullie tegelijk nog een open blik
zal zijn. Ik mag wel zeggen dat ik met
naar andere kerken?
hart en ziel gebeden heb en er ook aan
Willem: ‘Binnen de christelijke familie
heb meegewerkt dat we hier zouden
zijn de NGK en de GKv elkaars naaste
komen. Ik loop dagelijks rond als een
verwanten. Je gaat je eerst verzoenen
dankbaar mens. Ik zie met blijdschap uit
met je naaste. Ik hoop dat we dat zo
naar 11 november, het startpunt van het
snel mogelijk doen. Dat kan inspireren
proces.’
om je constructief op te stellen in de gemeenschap van de bredere christen-
Wat is de grootste uitdaging voor de
heid.’
nieuwe, gezamenlijke kerk?
Melle: ‘Ik denk meteen aan onze relatie
Melle: ‘Ik denk om eigentijds, met
met de CGK. Dat is de volgende naaste
missionair elan en maatschappelijke
verwante.’
betrokkenheid een Bijbelgetrouwe, con-
Willem: ‘Voor beide kerken zijn dat de
fessionele kerk te zijn. We willen graag
oudste contacten die we hebben. Die
Willem Smouter: ‘Willen we dat we allemaal
wat waardevol is rechtovereind houden.
willen we niet kwijt. Maar dat is niet het
volgens een samen afgesproken manier
Tegelijk willen we de mogelijkheid om
laatste, de kerk is breder. Er bestaan al
moeten denken of geven we elkaar ruimte?
winst te boeken maximaal uitbuiten.
gemeenschappelijke kerken waar ook
Ik pleit voor ruimte.’
Ik denk zelf dat op het vlak van eigen-
de PKN bij betrokken is. De kerkelijke
tijdse vormgeving in onze kerken nog
muurtjes zijn kniehoog geworden. Dat
een wereld te winnen is. Op het vlak
is een werkelijkheid waarmee we nog
geval kun je elkaar wel tot een hand en
van missionaire gerichtheid en maat-
moeten leren omgaan, maar het is wel
een voet zijn.’
schappelijke betrokkenheid zie ik be-
de werkelijkheid.’
Willem: ‘Het probleem is niet of gemeen-
weging. Tegelijk mogen we de rijkdom
Melle: ‘De relatie met de CGK is mis-
ten zelfstandig verder kunnen gaan. Dat
van onze historische erfenis onder ogen
schien niet gemakkelijker geworden.
kan gewoon. Het probleem is eerder
zien. Wat mij betreft zit die rijkdom in
Het besluit om vrouwen toe te laten
dat er heel veel kerken zijn die al zijn
het verbondsmatig gereformeerd zijn
tot de ambten kan meer verwijdering
gefuseerd, terwijl we dat nog niet goed
en de daarmee gegeven gereformeerde
geven. Daar liggen dus uitdagingen,
geregeld hebben. De fusie van de NGK
theologie. Daarmee onderscheiden we
maar die hebben niets te maken met
en de GKv is geen ontwikkeling die door
ons in de christelijke wereld. We hebben
de hereniging tussen de GKv en de
een synode in werking is gezet. Dit is een
een boodschap: denk vanuit de soeve-
NGK. Beide kerken hadden al veel meer
ontwikkeling die volgt op wat er plaat-
reiniteit van God. Leef vanuit de rijk-
contacten dan onze bilaterale contac-
selijk gebeurt. In allerlei plaatsen bestaat
dom en zekerheid van het verbond. In
ten. Gelukkig zijn er veel plekken waar
nu al een fusiekerk. Intussen moeten ze
contacten wereldwijd maak ik het echt
toenadering en ontmoeting met de CGK
voor de kerkelijke afdrachten toch ergens
anders mee.’
plaatsvindt. En laten we eerlijk zijn:
in een bakje bijhouden wie bij de GKv
Willem: ‘Ik denk dat we een kerk
ook de NGK en de GKv verschillen van
hoort en wie bij de NGK.’
nodig hebben waarin een stevige ge-
elkaar.
8
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Interview
De grote uitdaging voor ons als GKv zal
kerkelijk kompas heeft. Je moet regels
aan gemaakt. Ik verbeeld me dat ik er
zijn om met die verschillen om te gaan.
hebben in de kerk, maar ook christelijke
los van gekomen ben. Het hart van het
Hoe kunnen we plaatselijke kerken
nuchterheid en intuïtie, die je helpen
kerkverband kan niet in een kantoor
in de vormgeving van de erediensten
om met die regels om te gaan. Het
gestopt worden.’
maximale ruimte geven om zichzelf te
heeft ook wel met een gezond relati-
zijn? Wat is de plek van praktiserende
veringsvermogen te maken, waardoor
Waar hebben we het kerkverband echt
homoseksuelen? Daar zullen we over
je in allerlei situaties een ander eens
voor nodig?
moeten nadenken. Ik wil gemeenten
het voordeel van de twijfel kunt geven.
Melle: ‘Om gezamenlijk verantwoorde-
graag de ruimte geven om maximaal in
Dat je iemand barmhartigheid bewijst in
lijkheid te nemen, bijvoorbeeld voor de
de vrijheid te staan. Tegelijk denk ik dat
plaats van afhoudt van het avondmaal.
universiteit. Maar ook voor alle onder-
het goed is om na te denken over hoe je
Geen Konsequenzmacherei. Ik zou willen
linge contacten en organisatie.’
met elkaar omgaat binnen een kerkver-
dat dat een kenmerk wordt van deze
Willem: ‘Zonder kerkverband gaat het
band. Welke betekenis heeft dat voor
nieuwe kerk. Ik heb het niet over vrij-
niet. Aan het samen kerk zijn zitten heel
lokale kerken? Kunnen we samen loyaal
heid blijheid. Ik wil in het licht van de
gewone kanten: je hebt te maken met
zijn aan de kerkgemeenschap die je met
Bijbel dingen benaderen. Daar horen
de ANBI-erkenning, gemeenten moeten cijfers publiceren, pensioenen van
elkaar vormt?’
predikanten moeten geregeld worden Willem, wat waardeer je in de GKv? Willem: ‘Ik vind het mooi hoe intensief binnen de vrijgemaakte wereld wordt gesproken en nagedacht. Of het nu gaat over de positie ten opzichte van de evangelische beweging, de discussie over ambten en man/vrouw of onze roeping voor een zorgzame omgang met het milieu, ik kijk met enige jaloezie naar de bezinning en toerusting daarover binnen de GKv. Dat mis ik in onze
‘Het hart van het kerkverband kan niet in een kantoor gestopt worden’
enzovoort. Het Steunpunt Kerkenwerk kan op allerlei vlak adviseren.’ Wanneer gaan we de verkeerde kant op in het fusieproces? Willem: ‘Als we een dichtgetimmerde organisatie hebben waar niemand een band mee heeft.’ Embert Messelink (NGK) is zelfstandig tekstschrijver.
kerken. We zijn natuurlijk ook een stuk kleiner.
exegese, historie en confessie bij, maar
Ook in de NGK zie ik allerlei ontwik-
ook de vraag hoe Jezus zou handelen.
kelingen: variatie in muziek in de
De fijngevoeligheid van Filippenzen 1:9,
erediensten, het feit dat het minder
dat is waar het op aankomt.’
Webtips
vanzelfsprekend is om rond je acht-
Willem: ‘Er zit ook wel een keerzijde
• goo.gl/5eLoEf
tiende belijdenis te doen, de tweede
aan. Het lastige bij ons is dat te weinig
Het besluit van de GKv-synode 2017
dienst die niet meer vanzelf spreekt,
mensen de verantwoordelijkheid voor
over de relatie met de NGK. Zie in
kerkelijke perforatie. Allemaal thema’s
het hele kerkverband meevoelen. Het
die op het bordje van elke gemeente
is charmant zoals we veel dingen rege-
liggen. Maar wij hebben niet de capaci-
len. Maar het is niet houdbaar. Pas als
Het besluit van de Landelijke Ver-
teit en de cultuur om er goed over na te
er iets fout gaat, vragen we ons af hoe
gadering 2017 over de relatie met
denken. Op dat vlak wil ik graag leren.
het landelijk geregeld is. Ik hoop dat we
Ik herinner me spraakmakende thema-
daar verder in komen. Gezonde regels
bijeenkomsten in de GKv over verschil-
en afspraken zijn nodig. Gelukkig is er
Rapport over de kerkordelijke over-
lende onderwerpen. Dat is een teken
al een proces gaande waarin we steeds
eenkomsten en verschillen tussen
van een functionerend kerkverband.’
vaker dingen samen doen.’
Melle, wat waardeer jij in de NGK?
Melle: ‘Zorgvuldige regelgeving is goed.
Melle: ‘Ik heb altijd het gevoel gehad
Maar als je doorschiet, kom je terecht in
Website over de hereniging van de
dat er in de NGK een gezonde christe-
kerkelijk formalisme. Als jonge dominee
GKv en de NGK.
lijke intuïtie bestaat, die de functie van
heb ik me daar denk ik ook wel schuldig
het bijzonder pagina 11-14. • goo.gl/N2ZfLg
de GKv. • goo.gl/uJv2WA
de GKv en de NGK. • w ww.onderwegnaar1kerk.nl
9
Thema
Pleidooi voor een lichtvoetig kerkverband
Tekenen aan tafel Het lijkt aantrekkelijk: uittekenen hoe de christelijke kerk van morgen eruit moet zien. Schrap alle verouderde bepalingen, gum onnodige scheidslijnen uit en zet visionaire contouren op papier. Vooral: ga op de plaats waar de Heer je roept sámen aan de slag en kijk welke uitdagingen je tegenkomt. Teken op het witte laken van de tafel van de Heer. En koppel na een jaar of zo de ervaringen terug aan een groep kerkleden die je verantwoordelijk maakt voor de kerkorde. Of knapt u af op dat laatste woord, ‘kerkorde’? Is dat niet wat het kerkelijk leven zo loodzwaar maakt: structuren, regels?
tekst Erik de Boer
Het leuke van mijn vakgebied, de kerk-
Vervolgens vind je, bijvoorbeeld in de
vensbegeleiding; hulp aan weeskinde-
geschiedenis, is dat je studie kunt maken
ontwerpkerkorde van Genève van 1541,
ren, vreemdelingen en kerken elders in
van bijvoorbeeld de vroege Reformatie
een deel over de levensstijl en het ge-
Europa; publiek onderwijs en catechese
van de zestiende eeuw. Toen stonden
loofsleven van de voorganger. Welke
in huis en kerk voor ‘bejaarden en kin-
energieke christenen voor de opgave om
zwakheden moeten aangesproken wor-
deren’.
de kerk opnieuw te doordenken én vorm
den en welke zonden maken zijn functio-
Het meeste vind je in zo’n ontwerp
te geven. Daaruit werden ontwerpen
neren onmogelijk? Tussen haakjes: als u
over de liturgie. Over Bijbellezing, doop,
geboren die wij vandaag als ‘kerkorde’
dat een onprettig begin van een nieuwe
avondmaal (hoe vaak, hoe, wie mag
bestuderen.
kerkorde vindt, moet u maar bedenken of
aangaan, hoe bereiden we ons voor?),
Wat vind je in zo’n vroege kerkorde?
we het Meldpunt Seksueel Misbruik kun-
gebeden, psalmen en de instudering van
Voorop staan vaak bepalingen over de
nen opheffen of niet.
nieuwe liederen.
predikanten. Wat is hun taak? Wie mogen
Wat vind je verder in zo’n ontwerp? Na-
De reformatie van de Rooms-Katholieke
tot het ambt van de bediening van het
tuurlijk een profielschets van de mensen
Kerk van toen helpt om de allergie tegen
Woord van God toegelaten worden? Hoe
die op Bijbelse taakvelden een goddelijke
het woord ‘kerkorde’ af te leren. Als de
toetst de kerk de mensen die zich pre-
roeping en een kerkelijke aanstelling
Heer veel christenen geeft die samen
senteren?
krijgen. Pastoraat, ziekentroost en ster-
kerk willen zijn, is dat een geschenk. Wat
10
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Opinie
een gaven, wat een enthousiasme. Tege-
van de vrouwen in leiderschapsteams.
landse Geloofsbelijdenis. Daarin zeggen
lijk is het een opgave om die met zonde
Wat is winst? Zijn er ook waarschuwin-
we van de katholieke christelijke kerk dat
behepte mensen met al hun verschillen
gen te horen? Weten broeders zich door
zij ‘verbreid en verstrooid’ is over de hele
te leren samenleven.
zusters uitgedaagd of doen de eersten
wereld.
een stapje terug?
In dat verband heb ik tegen het einde het
Een bijzonder ambt lijkt mij weggelegd
volgende gezegd: ‘Het woordpaar “ver-
Een eerste kans van het nieuwe begin
voor de musicus (m/v) en dichter (m/v),
breid en verstrooid” zet de christelijke
lijkt me een inventarisatie van taken en
die muziek en zang in de kerken voeden,
kerk direct in missionaire context. Niet
gaven, om de ambtsleer in rapport met
zodat we die ontwikkeling niet door
het uitzenden van zendelingen is hier be-
de tijd te brengen. Om welke speerpun-
smaak laten sturen, maar dicht op de
noemd, maar wel wat individuen of groe-
ten vraagt de werkelijkheid die God ons
huid van de verkondiging houden. Geen
pen losbreekt van eigen land. Dat leert
in dit land geeft? Speerpunten om be-
’aanbiddingsleider’, wel bovenlokale kun-
christenen als gast in het buitenland het
gaafde mannen en vrouwen in opdracht
stenaars die zich uit de Schriften laten
evangelie mee te dragen. Het leert ook
van Christus te wijden en te zenden.
voeden, in de talen en muziekstijlen van
in eigen land vreemdelingen met chris-
Misschien moet er een ambt van wijze
de volken die Nederland rijk is. Zodat ook
telijke gastvrijheid een kerkelijk thuis te
komen voor contact met de overheid, die
migrantenkerken kunnen aanhaken bij dit
bieden. Dat vraagt om flexibiliteit in ge-
de kerken vertegenwoordigt en in naam
hoogst elastische kerkverband.
bruik van talen, om ruimte voor culturele
Kunstenaars
van het evangelie spreekt. Niet als politi-
verscheidenheid, om huizen die gestalte
cus, wel in de publieke ruimte.
Lichtvoetigheid
In de kerken kunnen we leren van de er-
In 2016 mocht ik mijn werk als hoogleraar
meente.’ Daarop volgde dit: ‘De vroege
varing die de NGK heeft met de inzet van
kerkgeschiedenis beginnen. Ik heb toen
vormgeving van het kerkverband acht ik
zusters in het pastoraat en diaconaat.
een verhaal gehouden dat uitging van
een lichtvoetige organisatiestructuur. Het
Van de missionaire gemeenten leren we
een zinnetje in artikel 27 van de Neder-
is een relationeel netwerk, onderhouden
geven aan de gastvrijheid van de ge-
11
Thema
Wat zou het mooi zijn om bij de hereniging de contouren van een belijdenis te presenteren, actueel en toekomstgericht
gische scholing. Of voor evangelische gemeenten die zich in het toekomstgericht belijden herkennen en daarvoor willen tekenen. Over tekenen gesproken (want daar
door ontmoeting en tussentijdse corres-
die uit de Schriften put en het onderwijs
begon ik mee): op de tekentafel ligt een
pondentie, maar met weinig overhead of
stuurt.
groot wit papier. Het wit – uitgewiste
extra personeelskosten. Hoe gemakkelijk
Ten slotte kun je zo’n nieuw belijden
krassen van het verleden – bepaalt ons
verplaatsbaar dit netwerk was, zien we
verankeren in de geschiedenis van de
bij de tafel waar de tekenen van brood
in de voorbereiding in ballingschap en
christelijke kerk, met haar korte oecume-
en wijn de contouren van zijn lichaam
implementatie in vrijheid.’
nische credo’s, de middeleeuwse sum-
uitdrukken. Daarop plakken we post-its,
Is het mogelijk om die lichtvoetigheid
ma’s en de confessies van de Reformatie.
leggen we archiefstukken, trekken we
terug te pakken? Of zijn organisaties, ook
Zo leg je de basis voor de ontwikkeling
lijnen. Maar we bedenken dat de Heer
kerkelijke, nu eenmaal topzwaar? Ik ben
van nieuw catechetisch, missionair,
eerst mensen in de kerken aan elkaar
ervan overtuigd dat de band tussen de
confessioneel materiaal. Wacht daarin
geeft. En dat Hij het is die ons kerk in
kerken lichtvoetig is. Een kerkorde van
samen op meerder inzicht dat de Geest in
de wereld doet zijn. Dat is de actualiteit,
een paar bladzijden heeft al eeuwen lang
de omgang met de Schriften kan geven.
zonder pauze om in een vacuüm plannen
volstaan. De enige contractuele band in
De kerken kunnen samen onder woorden
te maken. Het schetsen van contouren
deze multinational is dat wat we belijden
brengen waarin we tasten naar een visie,
gebeurt midden in de actualiteit van
te gelóven. En dat setje afspraken hoe
een antwoord. Waarin zijn we het eens
leven en sterven, zonde en genade,
we kerk willen zijn (kerkorde).
als het gaat over homoseksualiteit en
voorbeeldig leven en volmondig ge-
relaties? Dan heb je al veel te vertellen
tuigen. Dat is de werkelijkheid van het
over het huwelijk als eenheid van man en
Woord en de Geest die de contouren van
Het is belangrijk dat we de geloofsleer,
vrouw, over de gemeente als vindplaats
de nieuwe kerkvorm voedt. Zijn lichaam
zoals we die in de gereformeerde belijde-
van geroepen zondaars, over de reik-
vandaag vertegenwoordigen! Die gave is
nissen verwoord hebben, goed borgen.
wijdte van Gods adoptie, over Christus’
alle inzet waard.
Wie een officiële opdracht ontvingen en
alleengang, over de gemeente als huis-
wie de kerk vertegenwoordigen, moeten
gezin, over seksualiteit als beschadigde
Erik de Boer is hoogleraar kerkgeschie-
daar loyaal en inhoudelijk mee omgaan.
scheppingsgave. In dat kader kunnen
denis aan de TU Kampen.
Tegelijk is hereniging een mooi moment
vragen genoteerd en verwachtingsvol
om actueel en toekomstgericht te ver-
meegenomen worden.
woorden waar deze kerken in deze her-
Zo zou ik ook de charismata, de gaven
vonden verbinding voor staan. Wat zou
van de Geest, willen benoemen. Wat
het mooi zijn om de contouren van een
weten we uit de tijd dat de kerk jong was
belijdenis te presenteren! Bijvoorbeeld
en de Geest waaide? Wat horen we van
vanuit de hoop op het komende ko-
ervaringen van genezing en heling? Op
Erik A. de Boer, ‘Verspreid en ver-
ninkrijk en de verwachting van Christus’
welke punten waarschuwen Schrift en
strooid. Ecclesiologie van de diaspora
komst.
Geest voor manipulatie? Waar botsen Bij-
en de reformatie van de Lage Lan-
Ik noem zo’n nieuwe zegging van het
bels en huidig wereldbeeld over lichaam
den’, inaugurele oratie als hoogleraar
belijden actueel en toekomstgericht.
en ziel, geest en boze? Zo’n belijdend
kerkgeschiedenis aan de TU Kampen,
Tegelijk kun je die verankeren in de
zoeken past in een geloofsdocument dat
19 februari 2016.
geschiedenis die we samen ontvangen
hoopvol op de toekomst gericht is.
Geloofsregel
hebben. Dat is eerst de geschiedenis van
Lees- en webtips
Een voorbeeld van eigentijds be-
Israël in de bedeling tot de volheid van
Post-its
de tijden. Vervolgens de heilsgeschiede-
Een breder gereformeerd verbond van
een gereformeerd geloofsgetuigenis
nis van de messias, die de volken binnen
kerken is naar zijn aard open en wer-
van de Christian Reformed Church in
het bereik van het evangelie brengt en
vend. Je kunt een aanhaakplek creëren
North America. Zie goo.gl/syVybR
de wereld verovert. De hoofdlijnen van
voor migrantenkerken die in één of ander
voor de editie 2008, met Neder-
de Bijbel vertellen: dat deed de vroege
opzicht een deelverbond willen sluiten,
landse vertaling.
kerk in haar regula fidei, de geloofsregel
bijvoorbeeld ten aanzien van de theolo-
12
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
lijden is Our world belongs to God,
Colofon Kernredactie
Herenigingsproces GKv/NGK van start
Ad de Boer (hoofdredacteur), Debbie den Boer, Jan Haveman, Johanne de Heus (beeldredacteur), Leendert de Jong (hoofdredacteur), Peter Hommes, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman (eindredacteur), Heleen Sytsma-van Loo, Maarten van Loon, Karel Smouter, Jolyn van Varik-Nijsink. Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.
Op 11 november vergaderen DV de Generale Synode van de GKv en de Landelijke Vergadering van de NGK gezamenlijk om concrete stappen te zetten op weg naar kerkelijke eenheid. Het voorlopige programma is als volgt:
Medewerkers Eline de Boo, Han Hagg, Myriam Klinker-De Klerck, Jan Kuiper, Roel Kuiper, Almatine Leene, Bas Luiten, Jan Mudde, Maurits Oldenhuis, Anko Oussoren, Wim van der Schee, Karen Scheele, Joost Smit, Paul Smit, Esther Spiering-de Hek, Jeroen Sytsma, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp-Stegeman. Redactieadres ’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, 033-750 67 87, redactie@onderwegonline.nl. Lezersservice
10.00 uur: opening in de Nieuwe Kerk in Kampen. 10.20 uur: inspiratie: zeven genodigden (ds. Arjan Plaisier, ds. Willem van ‘t Spijker, ds. Pieter Niemeijer, Jan van Dijk, Janneke BurgerNiemeijer, Sjirk Kuijper en Arine BrouwerHolwerda) spreken elk zeven minuten. 11.15 uur: ontmoeting: samen voor Gods troon.
Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: Nico Schenk, Droogoven 7, 3961 EW Wijk bij Duurstede, 0343-57 50 27, administratie@onderwegonline.nl. OnderWeg in braille, grootletter en audio OnderWeg is beschikbaar in passende leesvormen bij de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB: 0341-565499.
12.30 uur: lunchtijd. 13.30 uur: besluitvorming: koers en aanpak van het proces naar hereniging. 14.30 uur: luisteren naar en gesprek over wat er in de kerken leeft, in de Theologische Universiteit. 16.30 uur: vrije tijd. 17.30 uur: diner. 19.00 uur: viering in de Nieuwe Kerk met heilig avondmaal. 20.30 uur: sluiting.
Abonnementsprijzen Jaarabonnement: € 48,50 (studenten € 24,25,- / Europa € 85,- / buiten Europa € 115,-). Halfjaarabonnement € 26,75. Abonnement OnderWegOnline: € 37,50. Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg te Wijk bij Duurstede. Persvereniging
Het programma is zo veel mogelijk publiek toegankelijk.
OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.
In de middag, als afgevaardigden in groepjes luisteren
Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.
naar wat er leeft in de kerken, is er tegelijk een publiek programma met workshops. Voor de slotviering worden alle kerken uitgenodigd om met twee afgevaardigden aanwezig te zijn, terwijl ook iedere belangstellende bij die viering welkom is. Zowel de Nieuwe Kerk als de Theologische Universiteit bevinden zich aan de Broederweg in Kampen. Belangstellenden wordt verzocht om in Kampen gelegenheid te zoeken voor lunch en diner. Meer informatie en opgave als bezoeker is te vinden op
Bestuur Persvereniging Bernard Bos, Marga van Gent-Petter, Aad Lootens, Hillie van de Streek en Tjirk van der Ziel. Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold. Creatie, web & print. Postbus 86, 8090 AB Wezep, 038-376 33 90, fax 038-376 53 03, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.
www.onderwegnaar1kerk.nl. Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl
www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline
Thema
Een verenigingsproces als teken van hoop
Leren van Samen op Weg Kerkelijke hereniging is – gelukkig – niet nieuw. In 2004 gingen de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk samen verder als één nieuwe kerk: de Protestantse Kerk in Nederland. Bas Plaisier was intensief bij het verenigingsproces betrokken. Welke lessen heeft hij geleerd die hij de GKv en de NGK kan meegeven op weg naar hun hereniging?
tekst Bas Plaisier
Het gebeurde op 12 december 2003. Op
geblokkeerde molens’. Maar we hebben
opzichten van het herenigingsproces
de avond na de emotionele besluiten
het ervoor over gehad en volgehouden.
waarbij ik betrokken was. De tradities
tot de vereniging van de drie Samen
Vanwaar die vasthoudendheid? Waarom
en culturen zijn minder divers, de ge-
op Weg-kerken leidde ik de kerkdienst
niet gekozen voor ‘klein en fijn’, voor
schiedenis van onderlinge verdeeld-
in de Domkerk in Utrecht. Het was een
‘eigen en gelijkgezind’? Dat had alles
heid is korter en de confessionele
ontroerende ervaring. Toen ik de kerk
te maken met het gegroeide besef dat
gebondenheid is eenduidiger.
inkeek, zág ik de verenigde kerk: in
onze verschillen niet konden opwegen
De GKv en de NGK tellen veel kerkle-
dit eeuwenoude huis van God was het
tegen het gemeenschappelijke in Chris-
den die de scheuring van destijds heb-
lichaam van Christus een realiteit. Ik
tus. Onze kerkelijke cultuurverschillen
ben meegemaakt en nog steeds de
ervoer dat God zijn beloften had waar-
konden niet in de schaduw staan van
pijn daarvan en de boosheid daarover
gemaakt: Christus had het verstrooide
de in Hem gegeven eenheid. We kon-
voelen. Maar steeds meer mensen zijn
bijeengebracht en de Geest gaf nieuwe
den Christus’ gebed om eenheid met
gaan twijfelen aan de zin van de schei-
bezieling voor de toekomst.
het oog op het heil van de wereld niet
ding en koesteren het eigene niet meer
Het was een bijzonder moment. Als
langer weerspreken of vergeestelijken.
zo. Vooral de jongere generatie maakt
Nederlandse protestanten zijn we bijna
Ligt onze identiteit niet vóór ons: in de
zich er niet druk over, maar praktiseert
genetisch voorbestemd om te leven
roep van de Heer van de kerk en in de
de eenheid van het christen zijn en
met kerkscheuringen. Dat vereniging
beweging van zijn Geest, in plaats van
verlangt ernaar om tijdens hun leven
mogelijk zou zijn, hebben we nauwe-
achter ons: in wat we zelf hebben op-
de verzoening en vereniging mee te
lijks meegekregen. Als hervormden,
gebouwd?
maken. Organisatorische regelingen
gereformeerden en lutheranen hebben
interesseren hen niet. Als er zo’n breed
we dat geweten. In mijn preek noemde
Koesteren
ik de meer dan veertig jaar die aan de
Het proces van eenwording tussen
is het tijd om zorgvuldig, transparant
vereniging voorafgingen ‘polderen met
de GKv en de NGK verschilt in allerlei
en met enige spoed te handelen.
14
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
gedeeld verlangen en enthousiasme is,
Opinie
Rubicon De GKv en de NGK staan voor een belangrijke beslissing, die door veel kerkleden als ingrijpend zal worden ervaren. Met het uit elkaar gaan van de kerken is vijftig jaar geleden immers een proces gestart dat diep in de zielen gesneden heeft. De eigen identiteit – als onderscheidend van die van de ander – werd scherper verwoord en er werden verhalen over elkaar verteld die de scheiding moesten rechtvaardigen. Het kwam bijna automatisch tot een radicalisering van de eigenheid, omdat de ander niet meer een remmende factor was. Ben je eenmaal de Rubicon van scheiding overgetrokken, dan volgt er een bijna autonome ontwikkeling. Jaren later lijkt het volstrekt vanzelfsprekend dat je bestaat en dat de ander ook werkelijk anders is. Hierover konden de lutheranen, her-
30 april 2004: Bas Plaisier (links) ondertekent de akte waarmee de drie Samen op Weg-
vormden en gereformeerden meepraten.
kerken opgaan in de Protestantse Kerk in Nederland. De vereniging ging een dag later
De openlijke of verborgen blokkades die
officieel in. (beeld Eljee)
mensen hadden (rond geloofsbeleving, activisme en passiviteit, confessionele en
Verliezen
werd bedoeld dat zij die ‘dit proces niet begeerd hadden’ er ook geen last
Bij het Samen op Weg-proces is voor de
van zouden krijgen. Die (voornamelijk
ontmoeting en het elkaar leren kennen
hervormde) gemeenten wilden niet
ruim de tijd genomen. Te ruim, want
gedwongen worden om veranderingen
daardoor ontstond een grote ongelijktij-
door te voeren inzake hun verstaan van
digheid tussen gemeenten die al ‘gefe-
de belijdenis, de liturgische vormgeving,
dereerd’ waren en gemeenten die nog
het beleid ten aanzien van vrouwen in
moesten beginnen elkaar te ontmoeten.
het ambt, de acceptatie van homoseksu-
Het SoW-proces was begonnen met vi-
elen en de kerkelijke zelfstandigheid. Zij
sionaire voortrekkers en enthousiaste
wilden garanties dat dat ook in de toe-
gemeenten die elkaar hadden opgezocht.
komst niet zou gebeuren.
Maar toen er gewerkt ging worden aan
De intentie achter dit decennia durende
een vereniging van de kerken in hun
geworstel was ervoor te zorgen dat we
geheel en classicale en synodeverga-
niemand zouden verliezen. Om elkaar te
culturele tradities, openheid voor moder-
deringen beslissingen moesten nemen,
kunnen vasthouden, werkten we in de
niteit, financieel beheer enzovoort) be-
begonnen de moeilijkheden. De een-
laatste jaren van het verenigingsproces
lemmerden jarenlang de voortgang. Daar
heidsdroom werd nu ook op het bord van
aan steeds gedetailleerdere compromis-
helpt weinig tegen, behalve wederzijdse
de verontruste tegenstanders gelegd, die
teksten. Toch bleek uiteindelijk de schei-
ontmoeting en samenwerking, maar dat
vervolgens meldden dat zij hierom niet
ding niet te keren en ging een aantal
moest juist georganiseerd worden. Voor
gevraagd hadden. Het gevolg was een
gemeenten niet mee met de vereniging.
de GKv en de NGK kan het door de ‘kor-
slepend, jarenlang proces om iedereen
Ik heb ervan geleerd dat als er geen be-
tere’ scheidingsperiode van vijftig jaar
mee te krijgen en kerkordelijke compro-
reidheid is om samen met anderen kerk
wellicht anders zijn, maar onderschat dit
missen te vinden.
te zijn, geen enkele kerkordetekst – wel-
identiteitsproces en deze niet-theologi-
Een belangrijk punt daarbij was het
licht geen engel uit de hemel – voldoende
sche factoren niet.
garanderen van veiligheid. Daarmee
is om aversie en angst te overwinnen.
Geen enkele kerkordetekst is voldoende om aversie en angst te overwinnen
15
Redactioneel
Boos E
igenlijk is het gek. Ik lees een boek. Dat boek raakt mij. Later
En een tweede les was: als mensen zich om allerlei
lees ik het een tweede of derde keer. En steeds opnieuw, dat
redenen niet meer echt thuis voelen in hun eigen kerk
is het gekke, zijn er net ándere zinnetjes die blijven hangen, die
en het gevoel hebben dat die niet meer hun geeste-
mij raken. Ik heb dit ook met Bijbellezen. Nu is de Bijbel niet een
lijke huis is, wordt het landelijk samengaan met een
boek dat je twee of drie keer leest. Toch valt mij, ook doordat er
‘niet begeerde partner’ de katalysator om afscheid te
nu meerdere vertalingen zijn, steeds weer iets nieuws op, iets wat
nemen. Achterstallige gemeente- en kerkopbouw los
triggert.
je niet op door een verenigingsproces.
Een voorbeeld staat in het Bijbelboek Jona. Jona is blij met een
Onverschilligheid
boom die schaduw geeft. De boom verdort, Jona wil sterven. God
Werken aan organisatorische eenheid heeft in deze
vraagt of het terecht is dat hij nu kwaad is. Jona zegt, en dat is het
tijd niet de wind mee. We leven in een cultuur waarin
triggerpunt: ‘Ik ben verschrikkelijk kwaad, en terecht!’ Moet je na-
instituten onder druk staan en met wantrouwen wor-
gaan: dit zegt een mens tegen God.
den bekeken, zeker als er gewerkt wordt aan schaalvergroting. Een nationaal kerkelijk verenigingsproces
Kwaad. Boos. Kortgeleden sprak ik in een overleg iemand die werkt
heeft met eenzelfde onverschilligheid en wantrouwen
bij een meldpunt voor seksueel en machtsmisbruik. Daarnaast wer-
te maken als instituten als de Europese Unie en de oe-
ken zij en haar partner in de hulpverlening. Na een dag werken had
cumenische wereldorganisaties.
zij tegen hem gezegd: ‘Ik ben boos op de gebrokenheid!’
Aan het einde van het SoW-proces werd dit de vereniging bijna fataal. Het enthousiasme van de eerste
‘Ik ben verschrikkelijk kwaad, en terecht!’
decennia werd ingehaald door apathie en onverschilligheid. Een verenigingsproces moet daarom niet te
Later zag ik die in het nieuws terug. Een onderzoekscommissie maant sportverenigingen om alsjeblieft maatregelen tegen misbruik te nemen. Een bekende schrijfster vertelt over misbruik in haar kinderjaren. Deskundigen vragen zich af of tijdens therapie teruggevonden herinneringen waar zijn. Slachtoffers maken zich boos over alleen al het stéllen van die vraag. Enzovoort, enzovoort. Boos op gebrokenheid. Wordt die gebrokenheid minder als wij er
lang duren.
Achterstallige gemeente- en kerkopbouw los je niet op door een verenigingsproces
boos over zijn? Nee. Maar hulpverlening doet wel iets en erover
Achterblijvers
praten geeft lucht. Van de bekende schrijfster las ik later: ‘Er is
In het SoW-proces was het bijna onmogelijk om zowel
grond onder mijn voeten gekomen.’
voor de verworteling in de confessionele en kerkordelijke tradities als voor een toekomstgerichte visie
Er is trouwens nog iets wat mij helpt met dit moeilijke thema. Dat
op kerk zijn te kiezen. De mantra naar de bezwaarden
is het weten dat wij in onze boosheid op gebrokenheid niet alleen
was immers dat er niets zou veranderen. Pas na de
staan. Als je de Bijbel leest, merk je hoe boos God is over ook deze
vereniging konden de broodnodige missionair-belij-
vorm van gebrokenheid, over hartstocht die z’n gang gaat en tot
dende programma’s starten en kon er gewerkt worden
misbruik leidt. Jona zou zeggen: ‘Je
aan een organisatie met een vernieuwde manier van
bent hier terecht boos over. En ook
bovenplaatselijk kerk zijn.
God is verschrikkelijk kwaad!’ God
Het maakt duidelijk dat zowel geduld – veel geduld –
‘toornt’ erover. Die toorn kunnen wij
als pastorale wijsheid nodig is om vooruit te komen.
bij Hem laten. Laten wij er zijn voor
Hoezeer de vingers ook jeuken, probeer niet al je
mensen van een meldpunt, voor
ideeën te realiseren tijdens een proces van eenwor-
hulpverleners, voor ook naamloze
ding. Heb oog voor de achterblijvers.
slachtoffers.
Ik bespeur in het herenigingsproces van de GKv en de NGK wat we bij het SoW-proces ook graag hadden
Leendert de Jong (GKv), hoofdredacteur OnderWeg
Opinie
gezien: de combinatie van zoeken naar eenheid en missionair kerk zijn. Maar wat bij ons plaatselijk wel gebeurde – kerk zijn met het oog op hen die Christus niet kennen – kon in het verenigingsproces landelijk niet worden meegenomen. Dat kon pas daarna. We waren er echter al tijdens het SoW-proces van overtuigd dat het gebed van de Heer Jezus om eenheid niet verstaan en gepraktiseerd kan worden als daarbij het doel van die eenheid vergeten wordt: dat de wereld tot geloof kan komen (Johannes 17). Daarom hoop ik dat in het proces dat de GKv en de NGK ingaan andere kerken en organisaties meegenomen kunnen worden in de zoektocht naar nieuwe vormen van kerk zijn. Het verenigen van kerken moet geen navelstaarderij zijn, maar een ruimhartig oecumenisch proces waarbij veel verwacht wordt van wat de Geest ook bij anderen doet.
Cement Vereniging vraagt draagvlak om alle
Op 12 december 2003 vierden de Samen op Weg-kerken hun besluit tot vereniging met een dankdienst in de Domkerk in Utrecht. (beeld RD, Sjaak Verboom)
leden in beide kerken mee te nemen.
Heling
vergelijkbare wonden en zonden.
Voor doenerige gereformeerden is het
Een verenigingsproces is niet alleen een
Geen kerk en geen kerkmens kan bui-
moeilijk te aanvaarden dat kerkelijke ver-
weg voor bevlogen eenheidszoekers,
ten Gods genade en buiten de kracht
eniging en vernieuwing geestelijke zaken
maar ook voor hen die vragen hebben
van de verzoening die onze Heer ons
zijn die we maar zijdelings bewerkstel-
of nog steeds verwond zijn. Verenigen
schenkt. Verenigen doe je niet alleen
ligen met ons bestuur en management.
is een proces van heling van herinne-
en ook niet met zijn tweeën. Het ver-
In de laatste periode van het SoW-proces
ringen, van verzoening en ook van on-
enigingsproces van de GKv en de NGK
stond niet voor niets het gebed om de
macht om te vergeven en te vergeten.
is een proces in onze gezamenlijke ge-
Geest centraal. In die weg leren we ook
Verdoezelen en mooipraterij helpen in
reformeerde familie en een teken van
dat we elkaar niet pas kunnen aanvaar-
dit soort gevallen niet.
hoop en verzoening voor ons allemaal.
den als we op alle onderdelen gelijk den-
Het is belangrijk om de geschiede-
Ik zie ernaar uit dat het een start wordt
ken. Dat kunnen we als we samen God
nis eerlijk onder ogen te zien en te
van een proces naar verdergaande een-
prijzen en zijn naam in onze omgeving
erkennen dat de eigen radicaliteit en
heid: een hoopvol teken van verbinding
belijden.
dogmatische hardheid veel mensen
in ons geseculariseerde en verdeelde
Het kan pijnlijk zijn iets eigens te verlie-
hebben vervreemd van de kerk. Als dat
land.
zen wat voor je gevoel belangrijk is. Maar
in face-to-facegesprekken aan de orde
het cement van het gemeenschappelijke
komt, daarover schuld beleden wordt
Bas Plaisier was vanaf 1997 als secre-
gebouw is niet wat wij bekokstoofd
en broeders en zusters elkaar van harte
taris-generaal van de Nederlandse
hebben, maar is Gods Geest. Na de ver-
aanvaarden, is dat veel belangrijker dan
Hervormde Kerk en scriba van de
eniging in 2004 heb ik gemerkt hoe zelfs
mooie officiële verklaringen.
SoW-kerken betrokken bij het ver-
veel aanvankelijke sceptici aangestoken
Wat zou het mooi zijn als in dit pijn-
enigingsproces van deze kerk met de
zijn door een nieuw elan en missionair
lijke en (hopelijk) helende proces de
Gereformeerde Kerken in Nederland
bewustzijn om kerk te zijn voor de sa-
nabijheid en solidariteit van de andere
en de Evangelisch-Lutherse Kerk. Van
menleving waarin wij staan. Ten diepste
kerken in ons land ervaren zou kun-
2004 tot 2008 was hij de scriba van de
heeft Gods Geest dat bewerkt.
nen worden. We hebben in alle kerken
Protestantse Kerk in Nederland.
17
Stimulans Lees-, kijk- en luistertips
tekst Heleen Sytsma-van Loo
voor geloofs- en gemeenteopbouw
Een nieuwe Keller
E
én dezer dagen verschijnt bij
godsdiensten en filosofieën en zelfs betere
uitgeverij Van Wijnen Bij je volle
papieren heeft.
verstand. Een uitnodiging voor
In onze tijd wordt veel waarde gehecht
sceptici. Timothy Keller gaat daarin een
aan empirische argumentatie, aan de evo-
stap verder dan in In alle redelijkheid, het
lutie van menselijke vooruitgang en aan
boek waarmee hij bijna tien jaar geleden
ieders recht om zelf uitdrukking te geven
in Nederland doorbrak. Nu daagt hij twij-
aan zijn of haar meest authentieke zinge-
felaars en zoekers uit om het christendom
ving, bedoeling en vreugde. Ook in deze
een kans te geven en serieus in overwe-
tijd is er volgens Keller beslist ruimte om
ging te nemen: stel nou eens dat het chris-
serieus na te denken over een God of een
telijk geloof de ultieme bron blijkt te zijn
hogere macht. Het boek, dat behoorlijk
van antwoorden op vragen die betrekking
filosofisch van aard is, werpt licht op de
hebben op voldoening, persoonlijke vrij-
onmiskenbare waarde en het grote belang
heid, rechtvaardigheid en hoop? De auteur
van het christendom, dat meer dan ooit
betoogt dat het christendom op die ter-
relevant is.
reinen de confrontatie aankan met andere
Tegen eenzaamheid
M
aar liefst een miljoen Ne-
toerusting en daadwerkelijke, concrete
derlanders geeft aan zich
initiatieven op landelijk en regionaal ni-
incidenteel of structureel
veau. Op de website van de organisatie,
eenzaam te voelen. Coalitie Erbij is
www.samentegeneenzaamheid.nl, is
een samenwerkingsverband van
daar van alles over te lezen. De bedoe-
maatschappelijke organisaties dat zich
ling is dat organisaties – en waarom
ervoor inspant om eenzaamheid te be-
zouden dat geen kerken kunnen zijn?
strijden door middel van voorlichting,
– al dan niet in samenwerking met de
Diakenen en diaconieën kunnen zich door Coalitie Erbij laten inspireren
overheid, de krachten bundelen in de
18
strijd tegen eenzaamheid. Diakenen en diaconieën kunnen zich door Coalitie Erbij laten inspireren om op dit terrein beleid te ontwikkelen en uit te voeren.
‘thema’s’). Er is van alles te vinden, waaronder een preekschets over Ge-
Speciaal voor werkers in de kerk heeft
nesis 28 van ds. Gerard Nederveen
mediawebsite www.opkijken.nl ook
(NGK Dalfsen), blogs, materiaal voor
een themapagina gemaakt over een-
kinder- en jongerengroepen en diverse
zaamheid (zoek op de homepage onder
overdenkingen.
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Bijbel Dichtbij
V
anuit het gezamenlijke verlangen om de Bijbel dicht bij mensen te brengen én nog meer mensen te helpen om
Column
Stimulans
Hete herfst
ders gezet onder een nieuwe editie van de Bijbel in Gewone
W
Taal. Deze laagdrempelige uitgave, getiteld Bijbel Dichtbij, is
kerkelijke bomen. Zij kunnen niet leven met het besluit dat alle
5 oktober verschenen en moet de lezer helpen bij het begrij-
ambten opengesteld zijn voor vrouwen. Waar deze collega’s
pen, uitleggen en toepassen van de Bijbel. Naast veel uitleg en
de stekker hanteren, dringen anderen aan op een extra mijl of
Jezus beter te leren kennen, hebben het Nederlands
Bijbelgenootschap en de Evangelische Omroep samen de schou-
ie teleurgesteld is door de koude zomer, mag genieten van een hete herfst. Althans, als het om kerkelijke
twisten gaat. In de GKv vallen voorgangers als bladeren van de
vragen die stimuleren om over de gelezen tekst na te denken
revisie door een volgende synode. En ondertussen blijven tek-
en deze toe te passen, bevat de Bijbel Dichtbij thematische
stenfluisteraars de zwijgteksten bekloppen op reikwijdte en zeg-
inleidingen bij elk Bijbelboek, landkaarten, themapagina’s en
gingskracht.
doorverwijzingen naar onderling gerelateerde Bijbelteksten. Bij-
In dezelfde maanden is een nieuw debat rond schepping en
belwetenschappers, theologen en voorgangers uit verschillende
evolutie ontbrand. Gijsbert van den Brink heeft met zijn En de
kerken hebben aan deze uitgave meegewerkt.
aarde bracht voort het huwelijk tussen orthodoxie en evolutietheorie verkend. Als het man-vrouwdebat twee punten scoort op de stormschaal, dan valt zijn boek in orkaancategorie vijf. Van den Brink heeft de gevolgen van de evolutietheorie in kaart gebracht, van de manier waarop Genesis gelezen dient te worden tot de wijze waarop Gods voorzienigheid en evolutionaire processen zich tot elkaar verhouden. Dat is nogal wat. Nu kun je in beide debatten een stevige positie innemen. Waar
Onderzoek naar Jezus
E
Wat is er nodig om samen een storm te overleven? ik mij ongerust over maak, zijn de consequenties daarvan. Een
veneens apologetisch maar veel laagdrempeliger is de
theologisch meningsverschil kan snel verheven worden tot een
documentaire The Case for Christ van Lee Strobel. De do-
breekpunt waar een nieuwe afscheiding uit voortvloeit. Met als
cumentaire is sinds dit voorjaar op dvd verkrijgbaar én
gevolg dat voor- en tegenstemmers zich hergroeperen rond een
te zien op YouTube (zoek met ‘Lee Strobel bewijs genoeg’ voor
nieuwe uniformiteit die de katholiciteit van de kerk om zeep
de versie met Nederlandse ondertiteling). Strobel, voormalig
helpt.
rechtbankverslaggever in Chicago, was jarenlang atheïst, tot zijn
Wat is ervoor nodig om samen een storm te overleven? Ik leer
vrouw tot geloof kwam en hij op zoek ging naar een antwoord
van Mart Jan Paul, die alles uit de kast haalt om Gijsbert van den
op de vraag: wat is er nu eigenlijk echt bekend over Jezus? Hij
Brink te weerleggen. Op het punt van de consequenties siert
vertelt in de documentaire hoe hij daarover dertien topweten-
hem echter bescheidenheid: ‘Ik stel graag kritische vragen, we
schappers ondervraagd heeft. Eerder zette hij wat hij van hen
kunnen discussiëren, maar in gesprek met gelovigen van andere
leerde al op een rijtje in het boek The Case for Christ (vertaald als
tradities overheerst vaak de herkenning. Wij kennen maar ten
Bewijs genoeg..., uitgeverij Gideon) dat in 1998 verscheen, twee
dele. Die tekst uit 1 Korintiërs 13 is belangrijk voor me. Niemand
jaar later gevolgd door The Case for Faith en in 2004 door The
heeft alle pasklare antwoorden. Als mensen maar liefde tonen
Case for a Creator (in het Nederlands: Feiten genoeg..., eveneens
tot God en zijn Woord – dat is onderscheidend. Ik heb er daarom
bij uitgeverij Gideon).
geen moeite mee om aan de avondmaalstafel naast Gijsbert van den Brink te zitten’ (ND 30 augustus 2017). Wat mooi als je elkaar in de storm zo vast kunt houden.
Joost Smit is predikant van de Ontmoetingskerk (GKv) in Amersfoort-Vathorst.
Eyeopener
Ik wil Christus kennen en de kracht van zijn opstanding ervaren. Ik wil delen in zijn lijden en aan Hem gelijk worden in zijn dood, in de hoop misschien ook zelf uit de dood op te staan. (Filippenzen 3:10-11)
20
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Eyeopener
Kennis is kracht Kennis is macht, zo betoogde de Engelse filosoof Francis Bacon. Hij stond aan de wieg van het experiment en de deugdelijke methode als hoekstenen van de wetenschap. En hij had gelijk. Het is belangrijk dat iedereen toegang heeft tot onderwijs en tegenwoordig tot het internet en de digitale wereld. Het was al moeizaam om analfabeet te zijn, minstens zo moeilijk wordt het voor digibeten. Alleen met kennis kom je verder in dit leven. Paulus beaamt dat, maar geeft een heel bijzondere invulling aan kennis: Christus kennen, dat is Paulus’ diepste verlangen. tekst Myriam Klinker-De Klerck
Paulus beschouwt zijn afkomst, status en inspanningen
Vaak zien wij ook onze relatie met Christus zo: Hij en
als farizeeër regelrecht als verlies in het licht van de
ik. Hij gaat voorop – ik volg. Hij is mijn Heer – ik ben zijn
kennis van Christus. Hem kennen gaat alles te boven. Je
dienaar. Ongetwijfeld zag Paulus dat ook zo, hij noemt
voelt meteen aan dat het hier om een bijzondere soort
Christus ‘mijn Heer’ in vers 8. Maar in de verzen 10-11 be-
kennis gaat. Paulus’ woorden ademen geen intellectuele,
schrijft hij de relatie toch weer anders: heel intiem, bijna
maar eerder een relationele sfeer. Ook uit zijn brief aan
mystiek. Christus is werkelijk alles voor Paulus, de apostel
de Korintiërs blijkt dat de ‘ware kennis’ voor hem meer
verdwijnt als het ware in Hem. Dit is nogal wat voor ie-
met relatie dan met intellect te maken heeft. Hij is met de Korintiërs in gesprek over het al dan niet eten van vlees dat eerder in een afgodentempel als offervlees heeft gediend. In die context schrijft hij: ‘Zeker, het is waar dat wij allen kennis bezitten. Maar kennis maakt verwaand; alleen de liefde bouwt op. Wanneer iemand zich inbeeldt
Wil ik in Christus gevonden worden?
dat hij kennis bezit, is het toch nog niet de ware kennis.
mand die zo nu en dan best zelfbewust uit de hoek kan
Maar wanneer iemand God liefheeft, is hij door God ge-
komen (zie bijvoorbeeld in de context Filippenzen 3:4-6).
kend’ (1 Korintiërs 8:1b-3). Echte kennis heeft voor Paulus
Maar Paulus laat er geen twijfel over bestaan. Hij wil één
te maken met opbouwende liefde en verbondenheid. Ook
zijn met Christus, aldus vers 9. In het Grieks klinkt het nog
Filippenzen 3:10-11 laat dit zien. Paulus is allereerst uit op
sterker en mooier: het liefst wil hij ‘in Christus gevonden
de verbondenheid met Jezus. Hij wil de kracht van Chris-
worden’.
tus’ opstanding ervaren en zelfs delen in zijn lijden.
Verbondenheid
Perspectief Wil ik in Christus gevonden worden? Ik wil in ieder geval
Bij relaties tussen mensen geldt: je leert iemand pas goed
graag de kracht van zijn opstanding ervaren, de kracht
kennen door een poosje samen op te trekken, lief en leed
die mij van binnenuit steeds weer opbeurt en geduldig
te delen. Maar Paulus formuleert die verbondenheid met
mijn grenzen verlegt wanneer ze weer eens strak om
Christus wel in uiterst sterke woorden: hij wil zelfs aan
mezelf heen zitten. Ik vertrouw erop dat die kracht mij
Hem gelijk worden in zijn dood! Het gaat dan ook echt om
kan helpen om oprecht een naaste te zijn. Ik merk dat de
een ander soort relatie. Wij bekijken een relatie vaak in
kracht van Christus’ opstanding in situaties van onmacht
termen van twee polen – jij en ik – waarbij het belangrijk
perspectief biedt op een betere wereld en hoop om ver-
is dat ieder in zijn of haar eigenheid in de relatie staat.
der te komen dan dit leven (zie de verzen 11 en 21). Maar
21
Eyeopener
Om over na te denken
ik aarzel toch als het gaat over
dood, zullen wij ook delen in zijn opstanding. Immers, we
• Cruciformity – samen met Christus
het lijdende deel van Chris-
weten dat ons oude bestaan met Hem gekruisigd is omdat
gekruisigd zijn – is een levenshou-
tus… Wil ik hélemaal in Chris-
er een einde moest komen aan ons zondige leven: we
ding, zo stelt Michael Gorman. Wat
tus gevonden worden? Paulus
mochten niet langer slaven van de zonde zijn’ (Romeinen
betekent dit concreet voor jouw
is heel duidelijk: dat kan niet
6:3-6). Onderdompeling in water dat wegspoelt en tegelijk
leven? En voor de christelijke ge-
zonder deel te hebben aan
leven geeft, markeert het begin van ons leven in verbon-
meente waartoe je behoort?
Christus’ lijden en zo aan Hem
denheid met Christus en met elkaar (Galaten 3:27-28).
• Ervaringen van lijden en pijn kun-
gelijk te worden in de dood.
nen ook levensgroot tussen men-
De weg van lijden en sterven
Cruciformity
sen en God in staan. Wat is dan
is toch echt de moeizame weg
Hier mogen we blij om zijn en tegelijk is het een start-
een goede manier van nabijheid,
daarnaartoe, de weg die Chris-
positie. Leven in verbondenheid met Christus betekent
volgens jou?
tus zelf ook ging.
ook strijden tegen allerlei zonden die telkens de regie
• Kun je concrete momenten aanwij-
Moet je dan als christen het
over ons leven willen overnemen. Het vraagt van ons dat
zen waarop je de kracht van Jezus’
lijden bewust opzoeken, zelfs
we steeds gericht zijn op de éénheid met Christus in het
opstanding ook hier en nu al aan-
verheerlijken misschien? Dit
afsterven aan onszelf en in de moeilijkheden die op ons
wezig ziet?
lijkt mij niet de juiste gevolg-
levenspad komen. De Amerikaanse nieuwtestamenticus
trekking uit Paulus’ verlangen.
Michael Gorman gebruikt in deze context de mooie term
Lijden overkomt ons mensen: de ziekte van je kind of
cruciformity: gelijkvormigheid aan het kruis van Christus.
partner, de orkaan die over je eiland raast, de oorlog waar
Hiervoor ontvangen we juist in de eenheid met Christus
je middenin zit, de terreurdreiging die uit onze samenle-
ook kracht, namelijk de kracht van zijn opstanding – nu al.
ving niet meer weg te denken is. En het overkomt je als
En het geeft perspectief voor straks. Maar zo ver zijn we
christen misschien nog gerichter: spot en vervolging. Op
nog niet. Daarom is het niet vreemd dat Paulus in Filip-
vakantie in Italië durfde ons dochtertje een kerk niet bin-
penzen 3:11 nog voorzichtig formuleert: ‘in de hoop mis-
nen te gaan omdat ze gehoord had dat in sommige landen
schien ook zelf uit de dood op te staan’. Hij haast zich dit
christenen werden opgepakt en afgevoerd… Kon dat hier
te verduidelijken: ‘niet dat ik al zo ver ben en mijn doel al
ook gebeuren, mama? Nee, als christen hoef je het lijden
heb bereikt. Maar ik houd vol in de hoop eens dat te kun-
niet op te zoeken. Je bent juist blij als het je bespaard
nen grijpen waarvoor Christus Jezus mij gegrepen heeft’
blijft.
(vers 12). En in vers 21 vult hij die hoop nóg meer in: ‘Met
Tegelijk zoekt iemand die in Christus gevonden wil
de kracht waarmee Hij (= Jezus Christus) in staat is alles
worden één vorm van lijden misschien toch bewust op,
aan zich te onderwerpen, zal Hij ons armzalig lichaam ge-
namelijk het lijden aan zichzelf in een houding van dienst-
lijk maken aan zijn verheerlijkt lichaam.’
baarheid aan de ander. Want het is beter te geven dan te
Wat een perspectief! Geen wonder dat voor Paulus het
ontvangen – zo heeft Christus zelf ons ook voorgeleefd
kennen van Jezus alles overtreft. Want met déze kennis
tot op het kruis. Dit hele pijnpakket, actief of passief, is in
kom je verder dan dit leven. In onze wereld geldt: kennis
Christus geborgen. Daar mag je het neerleggen en weten
is macht. Voor christenen geldt: kennis is kracht. Nu al en
dat je zo deel hebt aan zijn lijden en gelijk wordt in zijn
straks compleet.
dood. Daarin mag je nu al de kracht van zijn opstanding ervaren die je sterker maakt.
Onderdompeling
Myriam Klinker-De Klerck is docent Nieuwe Testament aan de TU Kampen.
Eén zijn met Christus in zijn dood is voor Paulus juist een teken van nieuw leven. In andere brieven spreekt hij ook 6:6; Galaten 2:19-20). Dan verbindt hij het met het initia-
Leestips
tieritueel van de doop. ‘Weet u niet dat wij die gedoopt
Reinier Sonneveld, De vraag. Waarom is er lijden?, Am-
zijn in Christus Jezus, zijn gedoopt in zijn dood? We zijn
sterdam (Buijten en Schipperheijn Motief), 2011.
door de doop in zijn dood met Hem begraven om, zoals
Michael J. Gorman, Cruciformity. Paul’s Narrative Spiritu-
Christus door de macht van de Vader uit de dood is op-
ality of the Cross, Grand Rapids (Eerdmans), 2001.
wel over ‘samen met Christus gekruisigd zijn’ (Romeinen
gewekt, een nieuw leven te leiden. Als wij delen in zijn
22
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
-advertorial-
STEUN AIX ! De Faculté Jean Calvin is een unieke Franstalige protestantse theologische opleiding in het zuiden van Frankrijk. Met zo’n 120 studenten heeft de faculteit een onmisbare impact op de Franstalige wereld. De faculteit is volledig van giften afhankelijk en haar positie als religieuze instelling in het seculiere Frankrijk staat voortdurend onder druk. Bidt u mee?
De stichting Kampen - Aix steunt de faculteit door te voorzien in de kosten voor één van haar hoogleraren en in een jaarlijkse bijdrage ter verdere ondersteuning. Er is dit jaar nog zo’n € 15.000 nodig. Helpt u mee? Stort uw gift op NL04 INGB 000 349 0687 ten name van Stichting KampenAix-en-Provence!
SAVE THE DATE! Studentenkoor Aix komt naar Nederland vr 20 april 20:00 Burgwalkerk Kampen za 21 april 19:45 Dorpskerk Oud Beijerland zo 22 april 10:00 Rehobothkerk Utrecht 16:30 Kruiskerk Waddinxveen
i c r e M oup! c u a e B
kampen-aixenprovence.nl | info@kampen-aixenprovence.nl
Thema
Dertigers en veertigers over de fusie
In de plaatselijke gemeente gebeurt het Hoe kijken (bijna-)dertigers en veertigers binnen de GKv en de NGK aan tegen de voorgenomen fusie van beide kerken? Hebben zij er een idee van hoe de herenigde kerk eruit moet zien? Waar draait het voor hen om? Waar dromen ze van? Een rondvraag. tekst Jan Kas
In Lisse maakte hij al een kerkelijke
vieren en aangezegd te krijgen. In de ene
den. ‘Zijn we bereid werkelijk naar elkaar
hereniging mee. Op kleine schaal dan.
plaats kan de fusie heel snel gaan, elders
te luisteren en elkaar in liefde te aan-
De CGK/NGK-samenwerkingsgemeente
is het een kwestie van groeien en moet
vaarden, te verdragen en te dragen als
fuseerde met de GKv-gemeente. Neem
je zeggen: als er een vorm van geloofs-
“geadopteerde kinderen van God”? Want
de tijd voor de fusie, adviseert predikant
gesprek is, is het voor nu goed.’
dat zijn we immers allemaal. Zijn we in
Taco Postuma (NGK, 34). Vanuit de lokale
Ook Anita van Kranenburg (48), die stu-
staat om oprecht sorry tegen elkaar te
praktijk weet hij hoe wezenlijk het on-
deert aan de NGK-predikantenopleiding,
zeggen voor alle harde, soms heel kwet-
derlinge geloofsgesprek is. Een valkuil bij
bepleit geloofsgesprekken. ‘Hopelijk
sende woorden die er in het verleden (en
het samengaan van de GKv en de NGK
wordt er veel tijd genomen voor kennis-
misschien ook wel rondom de fusie) ge-
zou volgens hem kunnen zijn dat ‘te eu-
making. Het samengaan vindt niet ieder-
sproken zijn? Vergeven we elkaar ook?’
forisch stappen vooruit worden gezet’.
een meteen heel mooi. Er moet niet te
Vervolgens kan, vindt Schaaij, naar de
‘Een deel van de gemeenteleden heeft
makkelijk voorbijgegaan worden aan de
toekomst worden gekeken. ‘We laten
geen idee waar de scheiding in het verle-
wonden van gemeenteleden die er ten
dan even alles wat ons bekend en ver-
den over ging. Daardoor dreigen degenen
tijde van de scheuring middenin zaten.
trouwd is los en vragen onszelf opnieuw
die daar, met wellicht pijnlijke herinnerin-
Ondertussen zijn we jaren verder. Met
af waarom we kerk zijn. Wat is ons doel?
gen, wel van weten, vergeten te worden.
nieuwe generaties erbij zijn de kerkelijke
Wat bindt ons samen?’ Om kerkorganisa-
Daarnaast zijn er soms cultuurverschil-
culturen flink veranderd. Voor een goed
torische zaken gaat het Schaaij dan niet.
len’, aldus Postuma, sinds januari predi-
beeld van elkaar lijkt het geloofsgesprek
‘Als we te veel tijd, energie en middelen
kant van de CGK/NGK Arnhem.
me het cement voor de nieuwe kerk.’
besteden aan het simpelweg in stand
Zijn aanbeveling: ‘Probeer met elkaar het
houden van het instituut kerk, lopen we
geloofsgesprek te voeren, van hart tot
Geloofstoren
hart. Wat delen wij? Staat je daadwerke-
Wim Schaaij (GKv, 29), die zich volgend
het oog verliezen: een zoutend zout en
lijk één gemeente voor ogen, begin dan
jaar als predikant beroepbaar wil stellen,
een lichtend licht zijn.’
vooral met erediensten om de eenheid te
wil evenmin voorbijgaan aan het verle-
Missionair besef ziet Schaaij wel toene-
24
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
het risico dat we onze ware roeping uit
Reportage
men. ‘Maar hoe brengen we de liefde
Minder heilig
van God bij de mensen? Daarvoor zullen
Anita van Kranenburg heeft een soort-
we uit onze ivoren geloofstoren moeten
gelijk verlangen. ‘Ik hoop op een kerk die
klimmen en werkelijk contact moeten
de gelovigen toerust om te groeien in ge-
‘Jeugdwerk loopt vooruit’
gaan maken met mensen om ons heen.
loof en navolging.’ In de fusiekerk dient
Gert Knijnenberg (NGK, 38): ‘In veel
Niet om hen bij de kerk te krijgen, maar
wel het Woord van God centraal te staan,
plaatsen heeft het jeugdwerk al de
om hen bij God te brengen. Kerk en
meent ze. ‘Dat maakt ons tot gerefor-
structuur van een samengevoegde
kerkdiensten zijn dan vooral een onder-
meerde kerken. Schriftlezing en pre-
kerk. De jongeren van de GKv en
houdsplek. Nieuwe gelovigen kunnen er
diking zijn het hart van de eredienst.
de NGK vormen één groep, trekken
leren en genezen. Bestaande gelovigen
Lange preken zijn niet zo in, maar het
samen op en delen het geloof met
kunnen er bijtanken, nieuwe energie,
moet geen meditatief momentje van
elkaar. De jeugd van tegenwoordig
geloofsmoed en vervulling van de Geest
tien minuten worden en voor de rest
is ook eerder op zoek naar verbin-
opdoen, wat ze hard nodig hebben om
zingen en bidden. Dat kunnen we door-
ding dan naar eventuele verschillen
in de week met Gods kracht zijn licht te
deweeks ook. ’s Zondags komen we
die er zouden zijn.’
laten schijnen.’
juist bij elkaar omdat het Woord klinkt.
25
Thema
Om ons te laten voeden én gezeggen.
aanspreken, doen we weinig. Boven-
geraadpleegde dertigers en veertigers
Het bouwt ons op, het bemoedigt en
dien is kerk zijn zo veel rijker dan alleen
vooral plaatselijk voldoende aangereikt
vertroost, het mag af en toe ook wat
op zondagochtend samenkomen.’
krijgen om in het leven van alledag chris-
schuren. Het is eigen aan het Woord
Knijnenberg verlangt naar ‘een kerk die
ten te kunnen zijn. Over de vorm waarin
dat het niet altijd comfortabel is voor
volop aanwezig is in de leefwereld van
die ene kerk straks moet worden gego-
ons. Dat houdt ons scherp: wat maakt
haar leden’. ‘Als je volgeling van Jezus
ten, de landelijke structuur, hebben ze
ons nou tot navolgers van Jezus in deze
bent, bepaalt dat hoe je je leven leeft.
het nauwelijks.
tijd, in onze cultuur? Laten we ons niet
Niet alleen hoe je op zondagochtend
‘In de fusiekerk moet in elk geval geen
te veel meeslepen door de tijdgeest?’
in de kerk zit of op maandagavond bij
tijd worden verspild aan eindeloze ge-
Van Gert Knijnenberg (NGK, 38), team-
catechisatie, maar ook hoe je omgaat
sprekken over vormen en regeltjes die
leider training en toerusting bij Youth
met financiën, met je naaste, met sek-
niet de kern van het geloof raken’, zegt
for Christ Nederland, mag ‘de zondagse
sualiteit. Het is belangrijk dat we onze
Knijnenberg. ‘Met de vrouw in het ambt
dienst in de huidige vorm wel iets
jongeren dat voorleven en daarover
zijn jongeren niet bezig. We moeten meer
minder heilig verklaard worden’. ‘De
met hen spreken.’
samen zoeken naar het hart van Gods
gereformeerde nadruk op het Woord
koninkrijk. Dan komen woorden in mij
is zeker niet onbelangrijk, maar we
Vallen en opstaan
moeten dat niet in beton gieten. Met
Opvallend is dat in de reacties het ac-
voor twijfel, ruimte voor gebrokenheid.
liturgische vormen als stilte, beelden
cent ligt op de inhoud en op de lokale
We mogen best aan jongeren laten zien
en symboliek, die jongeren erg zouden
gemeente. In de herenigde kerk willen de
dat geloven niet altijd zekerheid is, maar
op als echtheid, kwetsbaarheid, ruimte
‘Hopelijk blijft er voldoende geduld om ook de CGK mee te nemen’ ‘Dankbaar dat de GKv en de NGK gaan herenigen,
De oplossing ligt in de CGK, waar meer ruimte aan
maar verdrietig omdat de CGK aan de zijlijn toekijkt
plaatselijke gemeenten gegeven zou moeten worden.
wegens interne verdeeldheid.’ Zo beleeft ds. Arjan
Dat kost tijd.’
Witzier van de Barnabaskerk (CGK Apeldoorn-Cen-
Een stevig knelpunt is de vrouw in het ambt. ‘Zeker nu
trum) het samengaan van de twee zusterkerken.
dat ook in de GKv kan, ontstaat tussen de GKv/NGK en
Met de NGK wordt in Apeldoorn al een kwarteeuw samengewerkt,
26
de CGK een groeiend verschil in praxis. In Apeldoorn gedogen de CGK-gemeenten bij kanselruil vrouwelijke
met de GKv sinds 2010. Kerken-
ambtsdragers. CGK-gemeenten met principiële bezwa-
raden vergaderen soms samen,
ren wijzen op een synodebesluit van eind jaren negen-
zomers zijn er gezamenlijke mid-
tig. Dat zal niet zomaar veranderen. De GKv en de NGK
dagdiensten, predikanten zijn
gaan anders om met de Schrift en de toepassing voor
voorganger in elkaars kerken.
vandaag. De Apeldoornse CGK-gemeenten staan in be-
‘Je merkt zo veel verbonden-
paalde opzichten wat dichter bij de zusterkerken dan
heid dat meegaan in de hereni-
bij het heel behoudende deel van ons kerkverband.’
ging wat mij betreft plaatselijk
Witzier ziet graag dat ‘de plaatselijke samenwerking
zeker een mogelijkheid zou
goed blijft, ondanks het verschil rond de vrouw in het
zijn. Jammer dat dat niet kan.
ambt. Hopelijk blijft er landelijk voldoende geduld om
De samenwerking koesteren
ons als CGK mee te nemen in het samen optrekken in
we, anderzijds weten we ons
ons deel van de wereldwijde kerk.’
verbonden met de broeders en
Voor de fusiekerk wenst de Apeldoornse predikant dat
zusters in ons eigen kerkverband
‘de hereniging meer inhoudt dan een nieuwe naam
die daar moeite mee hebben.
en meer leden. Ik hoop op nieuw elan om in deze tijd
Beiden willen we niet loslaten.
mensen met het evangelie te bereiken.’
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Reportage
soms met vallen en opstaan gaat.’ ‘Het risico van deze fusie is dat er veel
‘Wat meer bevindelijkheid graag’
tijd en energie gestoken wordt in het maken van nieuwe afspraken, in discus-
Janneke Burger: ‘Bij mezelf en in
sies over hoe het wel en niet moet’,
onze kerken mis ik soms een wat
vreest Moniek Mol (GKv, 39), werkzaam
dieper en rijker gevoelsleven, ook
bij het Praktijkcentrum van de GKv. ‘Voor
ten aanzien van God en ons geloof.
gemeenteleden kan de fusie ook ver-
Soms mis ik de warme en hartelijke
vreemding, afscheid nemen en loslaten
uitnodiging tot het heil die christe-
inhouden. Het is onvermijdelijk dat de
lijk-gereformeerden kunnen hebben,
aandacht uitgaat naar de menselijke,
de vreugde ook van het kind van
kerkrechtelijke en emotionele kanten van
God zijn. Ik denk dat het belangrijk
de kerk als organisatie. Maar belangrijker
is dat onze ziel wordt aangesproken,
is dat de nieuwe kerk relevant is voor
wordt toegesproken, in preken en
haar leden en hun omgeving. Het gaat
ook in onderlinge gesprekken. Daar
om Christus, hoe je in je dagelijks leven
is de bevindelijke traditie wat ster-
christen bent en al struikelend achter
ker in dan de kuyperiaanse, waartoe
Hem aangaat.’
de GKv en de NGK toch wat meer
Voor Mol is eerlijkheid een kernwoord
behoren. Ik verlang er dus naar dat
voor de fusiekerk. ‘Soms doe ik heel
de CGK ook samen met ons kerk wil
stomme dingen, die echt niet passen bij
zijn!’
een christen. Daar zou ik in de kerk in al mijn gebrokenheid over moeten kunnen praten, zonder te worden afgewezen. We zouden ook eerlijk moeten zijn over een thema als sociale gerechtigheid, dat
Voor de kerkelijke structuur voelt Burger
de gemeenten doorgaan zoals ze zijn,
een grote plek in de Bijbel heeft. Wat doe
veel voor het NGK-model. ‘Het is waar-
maar ze horen voortaan wel bij elkaar.
ik daarmee in mijn leven, en jij in jouw
devol dat de NGK heeft laten zien dat je
Laten we maar kijken wat er gebeurt
leven?’
heel goed een kerkverband met elkaar
als we elkaar gaan ontmoeten. Meer is
kunt zijn als je veel vrijheid aan de plaat-
altijd mooier in de kerk, maar dan vooral
Megakerk Janneke Burger (GKv, 38), hoofdredacteur van het christelijke opvoedmagazine Jente, reageert nuchter op de vraag hoe de fusiekerk zou moeten zijn. ‘Je kunt van alles hopen, maar je moet het gewoon doen met wat er is. Ik ben blij dat er binnenkort geen kerkgrenzen meer zijn die er niet hoeven te zijn. Tegen mijn kinderen zeg ik: “Je maakt nu mee dat er
in de breedte. De kerk is ook gewoon
‘Met de vrouw in het ambt zijn jongeren niet bezig’
iets goedgemaakt wordt in de kerk, dat
mijn huiskamergroep. Groter is niet per se beter. Dat is helemaal niet de manier waarop God werkt.’ Taco Postuma sluit zich daarbij aan. ‘In Arnhem zou een volledig plaatselijk samengaan van CGK/NGK en GKv een gemeente van ruim 2.000 leden opleveren. Zoiets past totaal niet bij de toekomst. Wezenlijker is hoe die twee gemeenten elkaar kunnen versterken. Het prachtige
is superbijzonder.” Dit is wel het moment
selijke gemeente laat. Het maakt wel
van de fusie is dat ze formeel onder-
om er weer eens over na te denken wat
wat uit of je in Amsterdam of in Kampen
streept wat we informeel allemaal voe-
je belangrijk vindt in de kerk, maar om
woont. Geef gemeenten dan ook die on-
len: jij bent te vertrouwen als mijn broer
daar nou heel grote woorden aan te
derscheidenheid.’
of zus, want je zoekt net zo goed als ik
geven? Als we het heel programmatisch
Lokaal hoeft voor Burger niet alles op
jouw voeding in het Woord van God en je
aanpakken, zijn we daar weer zo veel tijd
één hoop geveegd te worden. ‘Hier in
probeert ook onder leiding van de Geest
aan kwijt. We moeten het gewoon gaan
Kampen zijn grote gemeenten, twee
je weg te bepalen.’
leven met elkaar en er niet honderd keer
GKv en één NGK. Moeten die gedrieën
over vergaderen.’
één megakerk vormen? Het is prima als
Jan Kas is freelance journalist.
27
Thema
Dilemma’s voor de fusiekerk GKv/ NGK Hoe ziet de toekomstige GKv/NGK-kerk eruit? Er moet veel geregeld worden, zoals een gezamenlijke kerkorde, en er zullen regionale gesprekken opgestart of geïntensiveerd moeten worden. Dat vraagt zorgvuldigheid en kost tijd en energie. Daardoor kan dat wat niet direct waarneembaar is en onder de oppervlakte
altijd op hebben gewezen dat deze kerken de weg van ver-
ligt over het hoofd wordt gezien. Over die
tegen de stroom in roeien. Toch hebben deze gelovigen dat
onderliggende ontwikkelingen gaat dit artikel.
zoening moeten gaan. Wijzen op die weg betekende soms volhardend gedaan en daardoor is de aandacht voor de onderlinge verbondenheid niet verslapt. Als we God dankbaar zijn voor de eenwording tussen de GKv en de NGK, hebben we er ook oog voor dat Hij daarvoor mensen inzet. Deze mensen herinneren ons eraan dat het juist in de kerk nodig is om niet maar simpelweg met de
28
tekst Matthijs Haak
stroom van het moment mee te dobberen.
Wie nadenkt over de toekomst van de kerk, zal begin-
Vlucht
nen met dank. Dank aan God, die het bedacht mensen te
Danken voor eenwording betekent evengoed dat je let op
roepen om Hem te leren kennen en te vereren (Zondag 21,
de dilemma’s die daarin meekomen. Als vrijgemaakte heb
Heidelbergse Catechismus). Daarom danken we de Heer van
ik een aantal recente besluiten van de GKv-synode ervaren
de kerk voor de eenwording van de GKv en de NGK. Wie
als een vlucht vooruit, een manier om lastige vragen te
Christus belijdt, mag toch niet afzonderlijk van een ander
omzeilen. De eenwording met de NGK kan namelijk niet los
optrekken?
gezien worden van een ander belangrijk dossier, dat van de
Ik denk vooral aan die gelovigen in de GKv en de NGK die er
vrouwelijke ambtsdrager.
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Opinie
vrouwelijke ambtsdragers en de relatie tot de cultuur trekken alle aandacht naar zich toe. Maar intussen gebeurt er iets wat mijns inziens belangrijker is voor de toekomst van onze kerken. Het deputatenrapport Samen dienen, dat ten grondslag ligt aan het synodebesluit over vrouwelijke ambtsdragers, constateert eerst dat de praktijk de eerder ingenomen en als Bijbels aangeduide GKv-standpunten heeft ingehaald. Overal in de kerk functioneren immers vrouwen, ook in leidinggevende functies. Vervolgens leest het rapport de Bijbel op een nieuwe manier en wel zo dat de veranderde praktijk legitiem, Bijbels wordt verklaard. Hier ligt een punt dat wezenlijker is dan het besluit om vrouwen toe te laten tot de ambten, omdat hier duidelijk wordt wat leidend is in de kerken. Leidend blijkt niet de Bijbel als zodanig of een theologisch model, maar de kerkelijke praktijk. Het rapport Samen dienen maakt duidelijk dat de kerkelijke praktijk (onofficieel) de beslissing heeft genomen, in dit geval de beslissing tot het functioneren van vrouwelijke ambtsdragers. Vervolgens hebben we achteraf op de synode (officieel) een model gevonden om die kerkelijke praktijk Bijbels te kunnen duiden. Dat je als christenen en als kerken andere keuzes maakt en vervolgens op een nieuwe manier de Bijbel gaat lezen, is niet bijzonder. Zo zijn we in de loop van de tijd anders tegen de democratie aan gaan kijken en is onze houding tegenover homo’s veranderd. Wat ontbreekt, is dat we dat open en eerlijk onder ogen zien en met elkaar het gesprek voeren over het goede én het riskante daarvan. Om zo samen kerk te zijn: niet op een (cultuur)eiland, maar als Jezus’ antToen de synode eenmaal groen licht had gegeven voor de
woord op en gave aan onze cultuur.
vrouwelijke ambtsdrager, kon het besluit tot eenwording met de NGK niet uitblijven. Maar dwars door de discussie over vrouwelijke ambtsdragers heen loopt een andere discussie: welke rol speelt de verhouding tot de westerse cultuur in het besluit om vrouwen toe te laten tot de ambten? Of breder: hoe beïnvloeden de cultuur en de context waarin we leven en Bijbellezen onze keuzes en onze manier van Bijbellezen, zowel vroeger als nu? Vooral die discussie is onaf. Beter gezegd: die discussie is op de synode niet
Wat ontbreekt, is dat we
open en eerlijk onder ogen zien dat de kerkelijke praktijk leidend is
gevoerd. Tegenstanders van de vrouwelijke ambtsdragers vermoeden te veel beïnvloeding door de huidige cultuur. De
Ik zeg het bovenstaande erg kort. In de webtips bij dit arti-
synode zelf houdt het vooral op Bijbelse overwegingen.
kel wordt verwezen naar een blog waarin ik veel uitgebrei-
Legitiem
der op bovenstaande ontwikkeling inga. Om een mogelijk misverstand af te snijden: ik ben een hartelijk voorstander
Nu wil ik hier niet diep ingaan op deze door elkaar heen lo-
van vrouwelijke ambtsdragers en van eenwording met de
pende discussies. Het gaat mij om een andere, belangrijkere
NGK. Waar het me om gaat, is dat we ons bewust moeten
ontwikkeling, die zich op de achtergrond voltrekt. Om die te
zijn van de onderstroom in onze kerken. Die blijkt leidend te
zien, moet je wel heel goed kijken, want de discussies over
zijn en zal naar verwachting ook in de toekomst leidend zijn.
29
Thema
Wie de discussie in de PKN over de nieuwe kerkstructuur volgt, realiseert zich: hier hadden wij ook aan tafel moeten zitten Laatstewilpil
welke God het hier gaat en denk dat we dit soort geluiden in eigen kring niet goed in de gaten hebben. Misschien is dat wel de keerzijde van het feit dat we zo veel dingen Bijbels hebben genoemd, terwijl we daar in de loop van de tijd toch anders over zijn gaan denken en spreken. In onze postchristelijke tijd zijn we allang blij als mensen het over God en de Bijbel hebben. De vraag is hoelang we daarmee denken weg te komen.
CGK Naast de onderstroom richting de PKN is er ook een andere
Als we nadenken over de toekomst van onze kerken, doen we
onderstroom. Een minderheid in de GKv keert zich tegen de sy-
er goed aan die onderstroom van de kerkelijke praktijk goed in
nodebesluiten over vrouwelijke ambtsdragers en tegen andere
de gaten te houden. Wie dat doet, ziet dat we ons onmisken-
ontwikkelingen in de kerk. Zij zijn het niet eens met de nieuwe
baar in de richting van de PKN ontwikkelen. Voorheen konden
manier waarop de Bijbel wordt gelezen en missen de katholici-
we bijvoorbeeld nog zeggen dat de PKN niet luisterde naar de
teit van de kerk: rekening houden met andere kerken, zoals de
Bijbel, omdat daar vrouwelijke ouderlingen en predikanten zijn.
CGK.
Die vlieger gaat niet meer op. En dat geldt voor meer zaken. De
Met die kerk zijn zowel de GKv als de NGK nauw verbonden.
vraag die de PKN eens stelde, of er nog dringende redenen zijn
Op veel plaatsen is er sprake van wederzijdse herkenning en/
om gescheiden op te trekken, wordt in de praktijk steeds duide-
of nauwe samenwerking. We danken de Heer voor dat cadeau.
lijker met nee beantwoord.
Tegelijk zorgen ontwikkelingen in onze kerken ervoor dat die
Vreemd is die ontwikkeling niet. Het wordt steeds duidelijker
verbondenheid onder druk komt te staan. Maar als er zo veel
hoezeer je elkaar in deze tijd nodig hebt om het vol te houden
verbondenheid is tussen de CGK, de GKv en de NGK, kunnen we
kerk te zijn in Jezus’ naam. Wie de discussie in de PKN volgt over
toch niet anders dan daarin groei vertonen (conform Filippenzen
de nieuwe kerkstructuur (Kerk2025) realiseert zich: hier hadden
2:1-2)? Elke andere weg zou Bijbels gezien zonde zijn.
wij ook aan tafel moeten zitten. Het gesprek over de toekomstbestendigheid van een naar verwachting kleiner wordende
Wijsheid
kerk gaat immers alle kerken aan, ook de GKv en de NGK. En
Als we God danken voor de eenwording tussen de GKv en de
dat is nog maar één onderwerp. In een postchristelijke omge-
NGK, zullen we Hem ook moeten vragen om wijsheid. We doen
ving komen talloze vragen op ons af, van de opkomst van de
er verstandig aan om wat er leeft in onze kerken en waar ik
zelfbewuste islam in een vaak moslimonvriendelijke setting tot
hiervoor iets van aanduidde te agenderen op de eerste geza-
thema’s als het levenseinde en de laatstewilpil.
menlijke vergadering op 11 november. De relaties tot de CGK
Degenen die zich verzetten tegen de onderstroom in de ker-
en de PKN staan met prioriteit op onze agenda. In het gelovig
kelijke praktijk richting de PKN moeten zich afvragen: Wil je de
antwoord geven op de dilemma’s die daarin op ons afkomen ligt
onderstroom in onze kerken stoppen? Hoe denk je dat te gaan
onze toekomst.
doen? Bij een voor ons belangrijk onderwerp als de vrouwelijke ambtsdrager is dat in elk geval niet gelukt.
Herberg Vaak worden de vrijzinnige elementen in de PKN als reden aangevoerd om dat kerkverband links te laten liggen. Over dat
Matthijs Haak is predikant van de Kandelaarkerk (GKv) in Dordrecht.
Webtips
belangrijke punt is veel te zeggen. Twee dingen stip ik aan. Allereerst: zou het toevoegen van orthodoxe kerkverbanden in dit
• goo.gl/KSt6a9
opzicht juist niet iets goeds kunnen uitwerken? En verder: wees
Een blog van Matthijs Haak over de rol van de cultuur in
niet naïef over de niet-orthodoxe elementen in je eigen gelede-
de ontwikkeling naar de vrouw in het ambt.
ren. Ze zijn vaak minder expliciet dan in de PKN, maar zeker niet
• goo.gl/jkPE7A
afwezig.
Kerk2025 – Waar een Woord is, is een weg, een nota van
Laatst las ik dat de in onze kerken redelijk populaire ‘Lazarus
de PKN, gericht op vernieuwing van de kerk in een tijd
7keer7 tour’ God een herberg voor talloze ideeën noemde
van krimp, secularisatie en missionaire uitdagingen.
(Nederlands Dagblad, 21 juni 2017). Ik heb geen flauw idee over
30
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Nieuws GKv Arnhem zegt ja tegen vrouwelijke ambtsdragers De GKv Arnhem heeft de ambten van ouderling en diaken opengesteld voor vrouwen. Bij de lopende procedure voor de vervulling van vacatures kunnen de gemeenteleden namen van broeders én zusters opgeven. Arnhem is de eerste gemeente die hiertoe besluit nadat de GKv-synode daarvoor in juni ruimte gaf. Eerder waren de GKv Amsterdam-Zuid/West en de GKv UtrechtNoord/West daartoe al overgegaan.
Twee predikanten verlaten GKv
Special ‘En de liefde dan…?’ OnderWeg komt ook dit najaar met een dik themanummer, bedoeld als toerustingsmateriaal voor gemeenten en voor individuele bezinning en verdieping. Deze special ver-
De predikanten Aalzen de Jager en André Bas zijn geen lid meer
schijnt op 4 november en heeft als thema ‘De liefde’: Gods
van de GKv. De Jager (68) was emeritus predikant van de GKv
liefde voor mensen, die aanzet tot concrete naastenliefde
Enschede-Oost. Hij heeft moeite met diverse ontwikkelingen in
voor elkaar.
de GKv, zoals de inhoud van kerkdiensten en de ‘speeddate’ met de NGK, maar het synodebesluit over de vrouw in het ambt gaf bij
Aan de hand van vier Bijbelgedeelten wil OnderWeg
hem de doorslag. Volgens De Jager is de GKv ‘hard bezig zijn ka-
ontdekken wat God leert over de liefde en hoe Hij in zijn
rakter van gereformeerde kerk te verliezen’. Hij is voorlopig gast-
Zoon laat zien wat ultieme liefde is. Volgelingen van Jezus
lid geworden van de CGK Zwolle. André Bas (47) was predikant
ontvangen die uit genade. En die liefde verandert hun
van Kornhorn en Marum. Hij had als redacteur van Nader Bekeken
leven. Als het goed is, want wat is het moeilijk om over
al eerder zijn zorg over ontwikkelingen in de GKv laten blijken.
eigen schaduw, eigen verlangens en ons eigen ik heen te
Ook hij heeft bezwaren tegen het recente synodebesluit. Hij is lid
stappen!
geworden van de Gereformeerde Kerken Nederland (GKN), een kerkgenootschap van ex-vrijgemaakten. Daar is hij beroepbaar
Wat staat er zoal in de special? Een schets van het le-
gesteld.
vensgevoel anno 2017; meditaties over Bijbelgedeelten
Ds. M. Brandes overleden
over de liefde; een reportage over hoe liefde, of het gemis aan liefde, in een kerkelijke gemeente pijn kan doen; hoe
Op 27 september is ds. Marius Brandes (87) overleden. Hij diende
‘word’ ik iemands naaste?; een reportage over het werk
vanaf 1959 de GKv-gemeenten van Daarlerveen, Meppel, Hengelo,
van Tot Heil des Volks en ‘de kerk als tegenbeweging’: wat
Ermelo, Groningen-Oost, Hardenberg en Hardenberg-Oost, waar
helpt christenen om de weg van de liefde te gaan?
hij in 1995 met emeritaat ging. Een in memoriam staat op www. onderwegonline.nl/10227-in-memoriam-marius-brandes.
Komen en gaan Afscheid van de GKv Waardhuizen wegens emeritaat: G. Zomer
Belangstelling voor deze special? Extra exemplaren zijn te bestellen via 0343-575027 of administratie@onderwegonline.nl. Of attendeer anderen op de mogelijkheid van een gratis proefabonnement voor drie maanden.
(65). Hij diende vanaf 1983 de kerken van Heerenveen, Spakenburg-Zuid, Nijkerk, Amersfoort-Noord, Amersfoort-Hoogland en ’s-Hertogenbosch. Afscheid van de GKv Apeldoorn-Centrum wegens emeritaat: H.R. van de Kamp (65). Vanaf 1978 diende hij verder de kerken van Hooghalen/Beilen en Hoogkerk. Verbonden aan de NGK Dronten: J.J.F. Krüger (GKv/NGK Zaandam);
Mededeling
aan de NGK Apeldoorn als predikant in opleiding: J.A.E. Dekker-de Groot.
Conferentie over genezingswonderen
Het volgende nummer van OnderWeg is onze extra dikke najaarsspecial, over het thema: 'En de liefde dan?' Het nummer verschijnt niet over twee, maar over drie weken,
Onder de titel ‘Mijn God geneest’ houden theologen van de TU
op zaterdag 4 november, om u genoeg leestijd te geven,
Apeldoorn, de TU Kampen en de VU op 10 november een confe-
en ons als redactie genoeg voorbereidingstijd. Het num-
rentie over de plaats van genezingswonderen in het christelijk
mer na de special verschijnt eveneens niet twee, maar
geloof. Sprekers zijn onder anderen Ronald Westerbeek, Miranda
drie weken later, op zaterdag 25 november.
Klaver, Gerrit Vreugdenhil, Hans Burger, Stefan Paas, Margriet en Kees van der Kooi. Plaats: VU-gebouw. Informatie en inschrijving: www.weetwatjegelooft.nl/mijngodgeneest. 31
Ontmoeting
Albert Jan Maat, plattelander, punterzeiler en oud-voorzitter van LTO Nederland
‘Als ik een doel heb, ga ik er helemaal voor’ De oud-voorman van de Land- en Tuinbouw Organisatie is een bruggenbouwer, al kan hij ‘Amos-achtig kwaad’ worden als het nodig is. Van dat bruggen bouwen zou hij graag meer zien binnen de kleine reformatorische kerken, een diepe wens die hij van huis uit meekreeg. ‘De kerkscheuring hakte er bij mijn ouders diep in.’
tekst Wilfred Hermans
Als we voor het gesprek een kamertje
eerste Nederlander Europees kampioen
alleen door samenwerking onze voeten
van de Wageningen Universiteit betre-
schaatsen werd, werd Albert Jan Maat
konden drooghouden.’
den, trekt een foto aan de muur van een
geboren. Door de watersnoodramp
Ondanks zijn leeftijd is de oud-politicus
stuk akkergrond gelijk de aandacht van
raakte dat kampioenschap al snel in de
(Maat was van 1999 tot begin 2007 voor
Albert Jan Maat (Heino, 1953). De foto is
vergetelheid, maar met een beetje goede
het CDA lid van het Europees Parlement)
niet in deze regio genomen, zegt de boe-
wil zou je kunnen concluderen dat beide
onverminderd druk. Als voorzitter van
renzoon vorsend. ‘Dit is lichtere grond,
elementen – water en schaatsen – terug-
NetVISwerk, een nieuwe landelijke be-
geen zware klei. Zou West-Brabant kun-
keren in het leven van Albert Jan. Want
langenorganisatie voor binnenvisserij en
nen zijn.’ Het platteland blijft altijd trek-
naast zijn werk voor de visserij zeilt hij
kleine kustvisserij, is hij nog veel onder-
ken. Na twee dagen Londen móet hij de
geregeld wedstrijden met zijn houten
weg, maar niet meer zo frequent als in
natuur in en zodra hij weer frisse lucht
punter én heeft hij een voorliefde voor
zijn jongere jaren.
inademt, steekt de neiging de kop op om
schaatsen en andere seizoensgebonden
een opmerking te maken over de gewas-
sporten.
Bent u goed in afscheid nemen?
sen om hem heen. ‘Mijn liefde voor het
Bij zijn afscheid als LTO-voorzitter,
‘Ik heb negen jaar bij LTO gewerkt. Dat is
platteland zie je ook terug in de kunst die
vorig jaar, werd Maat door staatssecre-
lang, voor mijn doen. Ik vind het gezond
ik verzamel: met name koeien en paar-
taris Van Dam ‘één van de laatste nog
als er regelmatig vernieuwing plaats-
den. Het mooiste werk? Een schilderij van
levende vertegenwoordigers van het
vindt. Drie weken na mijn afscheid brak
Pieter Pander met een paard en een pas-
Nederlandse poldermodel’ genoemd.
de ellende rondom het fosfaatbeleid uit.
geboren lam dat op een glasplaat staat,
En, grapte de staatssecretaris: ‘Hij appt
Toen was ik geneigd me vanuit mijn va-
heel kwetsbaar. Daar kan ik geweldig van
en sms’t meer dan een verliefde van 17.’
kantieadres in de Elzas te bemoeien met
genieten.’
Maat: ‘Ik ben trots op polderen, het is
de oplossing, maar mijn vrouw trapte
een heel goede Nederlandse eigenschap,
terecht op de rem. Afscheid is afscheid.
die we nog meer zouden moeten exploi-
Mijn vrouw en ik zijn overigens tegen-
teren. We hebben het geleerd omdat we
polen, dat werkt heel goed. Het huwelijk
Polderen Een week nadat Kees Broekman als
32
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Ontmoeting
Albert Jan Maat: ‘Toen ik stopte bij LTO, was mijn doel om meer met mijn handen te gaan doen. Dat is gelukt: ik heb veel gespit, bomen geplant en verbouwd.’
met haar is een Godsgeschenk.’
niet voor niets: als de boeren niet meer
‘Toen ik stopte bij LTO, was mijn doel om
klagen en de pastoors niet meer vragen,
meer met mijn handen te gaan doen.
dan nadert het einde der dagen. Als LTO-
Dat is gelukt: ik heb veel gespit, bomen
voorzitter was het mijn missie om de
geplant en verbouwd. We wonen in
boeren zich zo te laten organiseren dat
Paterswolde met een tuin van elfhon-
ze sterk overeind blijven en tegelijk loon
derd meter, en ik heb een stuk bos in
naar werken krijgen. We moeten boeren
Overijssel. Ik ben een workaholic, ja. Ik
blijven steunen, ze zijn van levensbelang.
wilden boeren daar ondersteunen en een
kan slecht stilzitten. Als ik een doel heb,
Wereldwijd neemt de vraag naar voed-
betere maatschappelijke positie geven.’
ga ik er helemaal voor. Tussendoor lees
sel in één generatie met 40, 50 procent
ik nog wel wat boeken: veel non-fictie,
toe. En vergeet niet dat een vijfde van
Waar kunt u zelf – professioneel – boos
biografieën, van Adenauer bijvoorbeeld.
de wereldbevolking ’s morgens nog niet
over worden?
Momenteel lees ik De buurjongen van Jan
weet of ze ’s avonds te eten heeft. Voed-
‘Op een bepaald moment nam de druk op
Siebelink. De sfeer is soms beklemmend,
sel is onze belangrijkste levensbehoefte.
de veehouderij enorm toe; minder dieren
maar hij is een goede schrijver.’
Een maand tussen je vuilnis zitten is erg,
in een hok, geen antibiotica en dus meer
maar een dag zonder eten is erger. Met
risico voor de boeren, maar tegelijkertijd
Boeren hebben het imago dat het kla-
Agriterra – waar ik voorzitter van was
ging de prijs niet omhoog. Daar werd ik
gers zijn. Klagen ze terecht?
– werkten we samen met landbouwor-
Amos-achtig kwaad over. “Gij koeien van
‘Ze hebben een punt. Het gezegde is
ganisaties uit ontwikkelingslanden. We
Bazan!”, had ik kunnen roepen. Som-
‘‘‘Gij koeien van Bazan!", had ik kunnen roepen’
33
Ontmoeting
migen vonden dat mooi, anderen zeiden: “Doe dat nou niet, je bent toch een bruggenbouwer?”, maar soms moet je heel duidelijk zijn. Mijn christelijke identiteit zal meegespeeld hebben, je bent op aarde om goed te doen, al zie ik die houding bij veel niet-christenen net zo goed. Ik vind God te groot om zijn genade te beperken tot christenen.’ Heeft u terugkijkend op uw werkende leven ergens spijt van? ‘Ik had – en wij als sector hadden – het thema duurzaamheid eerder kunnen oppikken. We hebben ons te lang vastgepind op technische mogelijkheden en economisch rendement, en beseften onvoldoende dat een rijk bodemleven voor
Albert Jan Maat: ‘Het moet gaan over de kern van het evangelie: doe wel en zie niet om; houd
boeren en tuinders essentieel is. Gelukkig
op met die interne discussies. Dat wordt voor mij steeds belangrijker.’
hebben we de laatste tien jaar een inhaalslag gemaakt.’ waarin we dertig jaar langer dan ande-
een hartstikke toffe vent, raakte klem
ren hebben gewacht met vrouwen in
met zijn hoofd en kwam om. Ook ik dacht
Maat groeide op in een boerengezin met
het ambt; of dat een commissie drie jaar
dat ik er geweest was; toch werd ik heel
een broer en twee zussen. Zijn vader was
studeert op de vraag of we homorelaties
rustig en ik hield de kantelende pant-
actief in coöperatiebesturen en de poli-
in de kerk mogen inzegenen. Kerken
serwagen tegen met mijn armen, die ik
tiek. Ze discussieerden vaak. Moeder, een
zouden hierin voorop moeten lopen, het
vervolgens een week niet kon gebruiken.
rustig type, is opgegroeid op Kamperei-
gaat om trouw aan mensen! De kleine
Achteraf zei men: niemand kan een pant-
land en bracht de liefde voor het water
reformatorische kerken opereren daarin
serwagen met z’n armen tegenhouden,
op Albert Jan over. ‘We groeiden vrij-
te conservatief. Ik vind zoiets ontstellend
maar ik weet zeker dat het zo ging. Een
gemaakt op, werden later Nederlands-
jammer. Het moet gaan over de kern van
wonder? Ik weet het niet. Ik heb later de
gereformeerd. De kerkscheuring hakte
het evangelie: doe wel en zie niet om;
familie van die boordschutter bezocht. Ik
er bij mijn vader enorm in. Het was de
houd op met die interne discussies. Dat
heb hem niet kunnen redden, dus hoezo:
enige keer dat ik hem zag huilen. Je deed
wordt voor mij steeds belangrijker.’
wonder? Daar moet je geweldig mee
Jammer
God tekort, zo zei hij, door te zeggen:
uitkijken. Als Jezus een wonder deed, zei
alleen onze kerk is de ware. Van stipt
Tanks
de zogenaamd zaligmakende kerkelijke
Maat is in zijn geloofsleven ook beschei-
mond – daar kwam het op neer. Ik zou
regeltjes volgen, gruwde hij. Dat heeft ‘ie
dener geworden. Hij heeft weinig op met
willen dat christenen – vooral evange-
op mij overgebracht. Je zou zeggen dat
evangelische bewegingen die te veel
lische – op dat vlak wat bescheidener
oprechte christenen geen behoefte heb-
nadruk leggen op de emotie, op grote ge-
waren.’
ben om muurtjes op te trekken. Ik ben er
beurtenissen. Alsof het geloof niet zon-
Maat vond de militaire dienst overigens
niet trots op dat we in een traditie staan
der zou kunnen. Toch maakte hij zelf iets
een mooie tijd: ‘Ik wist alles van Russi-
dergelijks mee, toen hij in militaire dienst
sche tanks en had later als LTO-voorzitter
een zwaar ongeluk kreeg. Maat was
een goede relatie met de Russische
verantwoordelijk voor ondersteunend
ambassadeurs opgebouwd die hun oude
vuur met mortieren en kanonnen. Tijdens
tanks ook nog goed kenden. Zaten we
een rampoefening midden in de nacht
daar lachend te vertellen hoe we elkaar
kantelde zijn pantserwagen in een oude,
in die jaren zagen, en een beetje gege-
Duitse loopgraaf. ‘Mijn boordschutter,
vens uit te wisselen.’
‘Ik had het thema duurzaamheid eerder kunnen oppikken’ 34
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
Hij daarna altijd: ga naar huis en houd je
Column
Settled science? Overgave ‘Ik ben wat losser gaan geloven. Ik ga niet meer per se elke
R
ecent zijn er twee boeken verschenen over geloof en evolutie, allebei vanuit de Gereformeerde Bond. Om het even
zondag naar de kerk. Vaak mis ik daar ruimte voor reflectie.
simpel te zeggen: één voor, één tegen de evolutietheorie. Mijn
Nu zeil ik, na dertig jaar, weleens een wedstrijd op zondag.
sympathie gaat uit naar het tweede. Waarom?
Maar: als ik het moeilijk heb, stelt het me gerust dat er ie-
Niet zozeer omdat ik geloof dat de Bijbel maar één uitleg mogelijk
mand is die alles overziet en ons aanzet tot de goede dingen
maakt. Laten we daar maar in alle nuchterheid naar kijken. Mis-
doen. Psalmen zingen vind ik een mooie traditie; God loven of
schien lezen we wel verkeerd. Mijn probleem zit veel meer in het
iets aan Hem voorleggen op de manier zoals ze dat in de tijd
schermen met de ‘resultaten’ van de wetenschap die onontkoom-
van het Oude Testament ook al deden. Mijn favoriet is Psalm
baar zouden zijn. Settled science? Hoezo? Is het niet eigen aan de
42, een psalm van overgave. Mijn vader hield ook van die
wetenschap dat ze voortdurend ontwikkelt en dat de waarheid
psalm.’
van vandaag de ketterij van morgen is (en andersom)?
‘Ik zit in een stichtingsbestuur dat samenwerkt met Syrische
Een voorbeeld uit de recente geschiedenis. Voor de Tweede We-
kerken. We hebben veel contact met Aramese gelovigen
reldoorlog was eugenetica in brede wetenschappelijke kring po-
en kijken bij hen hoe ze het geloof in hun cultuur hebben
pulair. Het leidde tot toepassingen in de samenleving (met name
ingebed. Wat niemand weet, is dat er nog een miljoen gere-
in Amerika) die je nu de haren te berge doen rijzen. Zo werd een
formeerden in Algerije woont. Zondagsrust kennen ze niet,
18-jarig meisje, Carrie Buck, tegen haar wil gesteriliseerd, hoe-
dat doen ze op vrijdag. Op die manier overleven ze wel. Een
wel ze een goede leerling was, maar het ongeluk had in een arm
prachtig voorbeeld van wat losser omgaan met dogma’s.’
gezin te zijn geboren en zwanger te raken door een verkrachting.
Maat komt op stoom. Tikkend op tafel: ‘Als alle kleine gere-
‘Wat niemand weet, is dat er nog een miljoen gereformeerden in Algerije woont’
Ik sta sceptisch
tegenover wetenschap die van tevoren God buitensluit
Met de woorden van Oliver Wendell Holmes, opperrechter bij het formeerde kerken wat minder met zichzelf bezig zouden zijn
Hooggerechtshof: ‘Three generations of imbeciles are enough.’
en stuk voor stuk een kerk uit Syrië of Irak zouden adopteren,
Even terug naar evolutietheorie. Elke wetenschap moet zich re-
moet jij eens kijken wat voor moois er dan gebeurt. Ogen
kenschap geven van feiten, sommige onomstreden, en andere ge-
gaan open en de mensen daar hebben er ook nog wat aan.’
kleurd door de waarnemer (in termen van wetenschapsfilosofie:
Begrijp hem niet verkeerd: hij ziet wel degelijk goede ontwik-
de theoriegeladenheid van de waarneming). Maar bij de manier
kelingen binnen zijn kerkgenootschap, de NGK. Maar het zou
waarop die feiten in een groter verband worden gezet speelt van
mooi zijn als ze zich blijven ontwikkelen. ‘Waarom proberen
alles mee. Verlangens, vooroordelen, interesses, wereldbeschou-
we niet een sterkere relatie op te bouwen met de PKN?’
wing. En dan is die wetenschap helemaal niet zo zeker. Ik moet zeggen dat ik sceptisch sta tegenover wetenschap die van
Twijfelt u weleens aan God?
tevoren God buitensluit.
‘Ja. Is het allemaal waar, of geloven we in een sprookje? Die
Juist rond de evolutie is er een gedachtenpolitie actief die afwij-
gedachte heb ik weleens. Overigens: als je nooit twijfelt,
kende meningen de mond wil snoeren, hoewel er wel degelijk
moet je jezelf afvragen of je wel echt gelooft. Uiteindelijk
fundamentele kritiek geleverd wordt op de kernopvattingen van
blijft het geloof deels een mysterie.’
het darwinisme, ook door nietchristelijke wetenschappers.
Is er een vraag die u Hem zou willen stellen?
Voordat we onze christelijke leer
‘Jawel, duizend vragen. Daar zitten heel persoonlijke tussen.
gaan aanpassen, moeten we eerst
Die stel ik alleen één-op-één aan Hem.’
maar eens praten over hoe dwingend die ‘resultaten’ zijn.
Wilfred Hermans is journalist en zelfstandig tekstschrijver. Dick Westerkamp is predikant van De Lichtboog (NGK) in Houten.
Jeugdwerk
Jongeren als kwetsbare idealisten Meg (17) is deze week begonnen aan het examenjaar van de havo en ze heeft het eerste huiswerk alweer gemaakt. Ze zit weer in de normale routine van school, hobby’s, vrienden, kerk en de dingen thuis. Ondertussen vraagt ze zich af – net als veel jongeren – of ze ooit haar idealen kan realiseren.
tekst Paul Smit Na de rust van de vakantie probeer ik
Er bestaat volgens haar een gat tussen de
weer langzaam op tempo te komen. Eén
nieuwsvoorziening voor volwassen en wat
Agenda
van mijn eerste afspraken is met Meg, een
haar leeftijdsgenoten zien en opvangen.
middelbare scholiere, om drie uur ’s mid-
Haar nieuwsgroep gaat daarom bewust via
dags bij een koffietentje. Voor haar is de
WhatsApp, omdat bijna alle jongeren hun
• najaar: training ‘Verbeter jezelf als ca-
eerste schoolweek duidelijk ook een om-
dag beginnen met het lezen van de nieuwe
techeet’, in Roden en Ermelo. Zie voor
slag van rust naar weer aan de slag gaan.
berichtjes op hun mobiel. Meg hoopt dat
meer info www.praktijkcentrum.org/
We kijken even terug op onze vakanties en
jongeren door haar nieuwsgroep nieuws-
project/verbeter-jezelf-als-catecheet.
dan schakelen we over op het onderwerp
gierig worden en gaan nadenken over wat
• 19 en 20 januari 2018: jeugdleiderscon-
van dit gesprek: wat vind jij belangrijk en
er allemaal in de wereld gebeurt.
wat merken anderen daarvan?
Met een leus van de dag aan het eind van
ferentie BGO-Jeugdwerk in samenwerking met het Praktijkcentrum. Thema:
elk bericht probeert ze een positieve draai
Hou vast. Zie www.jeugd-
Positieve draai
leidersconferentie.nl.
Meg is een drukke jongedame. Naast
was de leus: wie de regenboog wil zien
school schaatst ze, helpt ze bij een kinder-
moet de regen trotseren. Op mijn vraag
kerkkoor, verzorgt ze op werkdagen een
waarom ze zo’n leus meegeeft, antwoordt
nieuwsgroep, heeft ze haar vrienden en
ze aan de hand van de leus van vandaag:
vriendinnen en de nodige dingen thuis, en
‘Je kunt mopperen dat het kan gaan rege-
is ze actief in haar kerk. In elke omgeving
nen en dat je dan misschien nat aankomt
heeft ze een andere rol en taak. Als scho-
op school of thuis. Dan begint je dag nega-
lier wordt er van haar verwacht dat ze leert
tief. Of je denkt eraan dat je vandaag een
en presteert en de opdrachten uitvoert. In
regenboog kunt zien. Het is dezelfde in-
het kerkkoor mag ze helpen bij de muziek-
formatie over het weer, maar dan bekeken
keuze en de begeleiding van de kinderen.
vanuit een positieve gedachte.’
Ook mag ze meedenken over het collecte-
Als ik haar vraag naar haar positieve
doel voor het koor.
gedachte over de kerk, dan is ze kort en
De nieuwsgroep bijhouden en versturen
duidelijk: de zondagmorgen geeft haar
doet ze helemaal zelf. Elke ochtend ver-
rust en een gevoel van veiligheid. De men-
stuurt ze een aantal korte nieuwsflitsen.
sen komen volgens haar voor die rust en
Het project
biedt hoop op een oplossing 36
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
te geven aan de nieuwe dag. Vanmorgen
Jeugdwerk
Jongeren als Meg vinden inspiratie in projecten die hoop bieden, zoals The Ocean Cleanup, dat als doel heeft om het plasticafval in de oceanen op te ruimen.
daarom is het ook voor haar een rustpunt in
er voor schrijvers of journalisten weinig
en ook de kerk leggen verwachtingen op
de week.
werk zou zijn.
die ze ervaren als beknellend. Voor deze
Hoop
Beperkingen
Op de vraag wat haar inspireert, noemt ze
Na ons gesprek stuurt Meg me nog een
zien dat Jezus aan de ene kant de tradities
jongeren kan het evangelie een bron van hoop zijn. Bijvoorbeeld door hun te laten
als voorbeeld het project van The Ocean
tekst die ze schreef toen ze 15 was. Ze
respecteert, maar ook oproept om ze te
Cleanup (www.theoceancleanup.com). Dat
beschrijft daarin een probleem waar veel
doorbreken wanneer ze hun doel voorbij
is een internationaal project dat gestart is
van haar leeftijdsgenoten tegen aanlopen:
zijn geschoten.
door een Nederlandse student aan de TU
‘Mensen maken een ongelofelijke denkfout.
Delft, vanuit het idee dat het mogelijk moet
De maatschappij wordt als perfect voorge-
Paul Smit is jeugdwerkadviseur bij het
zijn om de plasticafvalsoep in de oceanen
spiegeld, gemaakt om iedereen gelukkig
NGK Jeugdwerk. Met bijdragen van Anko
op te ruimen. Het project biedt hoop op een
te maken. Iedereen kan de opleiding doen
Oussoren (Praktijkcentrum GKv). De naam
oplossing, ook al leek de situatie zo uit-
die hij leuk vindt en krijgt daarna een baan
Meg is vanwege haar privacy gefingeerd.
‘Veel mensen zien hun idealen voor hun ogen stukgaan’
waar hij iedere dag met liefde naartoe gaat en waarmee hij genoeg geld verdient. Dit is het beeld dat iedere puber voorgehouden krijgt: leven zonder zorgen, leuke dingen doen en geld verdienen. Dit is helaas maar voor een klein deel van de mensen zo. De
Media/tips
meeste mensen hebben op de middelbare
• Als je meer over de huidige generatie
school kunnen fantaseren over hun droom-
jongeren in Nederland te weten wilt
baan, maar gaan daarna een opleiding
komen, lees dan het boek Anders. Het
zichtloos dat iedereen het opgegeven had.
doen die ze onbewust niet gelukkig maakt.
échte verhaal van Generatie Zenz van
Hoop op betere tijden, dat is het anker in
Hoe ouder je wordt, hoe verder je van je
Angela Weghorst (uitgever Twinq.nl,
het leven van Meg. Er wordt volgens haar
droombaan af komt. Dit komt omdat je
2016).
te veel en ten onrechte geklaagd en dat
steeds vaker moet kiezen voor wat er van
geeft negativiteit. Haar wens is om te ver-
je verwacht wordt, en niet voor wat je wilt.
binden en de verschillen tussen mensen
Slechts een paar mensen bereiken hun ide-
te overbruggen, zodat ze er individueel en
aal, veel anderen zien hun idealen voor hun
samen beter uitkomen.
ogen stukgaan.’
Het liefst was ze oceanologie gaan stude-
In Meg herken ik een tegenstelling die ik
ren, maar dat laten haar schoolresultaten in
vaker bij jongeren (15 tot 20 jaar) tegenkom:
de vakken van het bijbehorende profiel niet
enerzijds de hoop en het vertrouwen op
toe. Dus promoot ze haar idealen door er-
een mooie toekomst, anderzijds het pes-
over te schrijven. Ze is nu deze vaardigheid
simisme over een samenleving die inperkt
aan het ontwikkelen en overweegt of ze op
door eisen en voorwaarden. Maatschap-
dat terrein een studie zal volgen. Maar ook
pelijke organisaties zoals het Ministerie van
daarover krijgt ze negatieve reacties, omdat
Onderwijs, media, banken en verzekeraars
37
Opinie
In de kerk zijn we allemaal hulpbehoevend Hulp vragen is niet makkelijk. Je voelt je dan kwetsbaar en zwak. Dus doen we ons vaak sterker voor dan we zijn. Wat mooi dat we dat in de kerk niet hoeven te doen. Daar zijn we immers allemaal hulpbehoevend: we moeten allemaal gered worden. tekst Bram Beute Ik hoorde ooit het verhaal van een man
we vieren (soms) avondmaal, waarmee
eenzaam zijn, maar een enkele zieligerd
die op de één of andere manier zijn auto
we laten zien dat we alleen door Jezus’
wel. Meestal zoek ik naar formuleringen
had dichtgegooid met de sleutel erin. Dat
dood nog kunnen leven; we zingen in lie-
als: ‘wij bidden U als we ziek zijn’, of: ‘we
was nog uit de tijd voor de centrale ver-
deren dat we zonder God en zonder Jezus
bidden U als we ons eenzaam voelen’,
grendeling en afstandsbediening. Tegelijk
Christus nergens zouden zijn; en in ons
enzovoort. En ik bid vaak net zo nadruk-
met het dichtgooien van de deur kwam
gebed leggen we onze nood bij God neer.
kelijk voor ons als we gezond zijn, rijk zijn
ook zijn jas klem te zitten en wel zo dat
of een druk sociaal leven hebben. Vol-
hij hem niet kon uittrekken. Hij zat let-
Ongemakkelijk
terlijk vast aan zijn auto. Hij voelde zich
Tegelijk moet ik toegeven dat ik het niet
je dan namelijk eerder het gevaar dat je
er behoorlijk stom over. En dus kon hij
altijd zo beleef en beleefd heb. Soms
uit het oog verliest waar het werkelijk
zichzelf er niet toe zetten om hulp te vra-
voel ik me bij het zingen in de kerk on-
om gaat.
gen. Telkens als er iemand voorbijkwam,
gemakkelijk. Als we van die psalmen en
Jezus zelf sprak uit dat het slecht zou
deed hij net of er niets aan de hand was.
liederen zingen waarin het gaat over de
aflopen met de rijken en de mensen die
Zelfs als iemand vroeg of hij hulp nodig
‘diepten van ellende’ en ‘de ganse nacht
lachen (Lucas 6:24-26). De armen en de
had, zei hij dat alles in orde was. Dat hield
wenen’, of als we zingen: ‘help mij haas-
hij uren vol, totdat iemand het verdacht
tig, red mijn leven’, dan denk ik soms:
begon te vinden en de politie waar-
nou ja, zo erg is het nu ook weer niet.
schuwde.
En ik denk dat ik het ‘onze hulp’ aan het
Hoewel dit verhaal vrij extreem is, is het
begin van de kerkdienst onbewust nogal
patroon waarschijnlijk voor veel mensen
eens vertaald heb als: fijn dat God er is
wel herkenbaar. Hulp vragen is niet ge-
als ik hulp nodig heb. God als een verze-
makkelijk, ook niet als je echt hulp nodig
kering voor moeilijke tijden, die wellicht
hebt. Als je om hulp vraagt, moet je iets
nog komen.
van je zwakte en kwetsbaarheid laten
Ik ben niet de enige in de kerk die de
mensen met verdriet prees Hij daarente-
zien en dat roept al gauw gevoelens van
neiging heeft om zichzelf niet vanzelf-
gen gelukkig (Lucas 6:20-23). Hij is niet
schaamte op.
sprekend te scharen onder degenen die
gekomen voor de rechtvaardigen, maar
Ik vind het daarom bijzonder dat we in
hulp nodig hebben. Vaak wordt er in de
voor de zondaars (Lucas 5:31-32). Mensen
onze kerken vrijwel elke kerkdienst be-
kerk gebeden voor de zieken, de mensen
die hulp aanvaarden zijn welkom in zijn
ginnen met de woorden: ‘Onze hulp is in
die eenzaam zijn, enzovoort. Ik doe dat
nieuwe wereld. Hij roept zijn leerlingen
de naam van de HEER.’ We zetten onszelf
als voorganger niet of nauwelijks meer.
dan ook op om als een kind te worden.
direct neer als hulpbehoevende mensen.
Ik wil niet doen alsof zieken een uitzon-
Want wie niet als een kind het koninkrijk
Dat we hulpbehoevend zijn, blijkt ook uit
derlijke groep vormen in een kerk met
van God ontvangt, kan het koninkrijk
het vervolg van de kerkdienst: we belij-
vooral gezonde mensen, of suggereren
niet binnengaan (Lucas 18:17; vertaling
den samen en persoonlijk onze zonden;
dat de meesten van ons natuurlijk niet
NBG1951). Dat kunnen kinderen: ontvan-
38
OnderWeg #19 > Jaargang 3 > 14 oktober 2017
gens de waarden van het koninkrijk loop
Soms denk ik: nou ja, zo erg is het nu ook weer niet
Opinie
Hulp vragen is niet gemakkelijk, ook niet als je echt hulp nodig hebt. Als je om hulp vraagt, moet je iets van je zwakte en kwetsbaarheid laten zien.
gen, hulp aanvaarden. Al roepen ze af en
voortdurend. Het meest duidelijke voor-
verdwijnen. Op zeker moment consta-
toe nog zo hard: ‘Zelf doen!’, ze weten
beeld is waarschijnlijk Facebook, waar
teert een voormalige crimineel dat er
heel goed dat ze heel veel dingen niet
veel mensen hun vrienden en ‘vrienden’
niemand meer een einde aan zijn of haar
zelf kunnen en vinden dat ook niet erg.
vooral laten zien hoe geslaagd hun leven
leven maakt. Hij legt uit: ‘Het heeft één
is. Leuk dat zij zich zo laten zien, maar als
groot voordeel om in een wereld te leven
Bijzondere plek
het bij jou allemaal wat minder gaat, voel
die niet perfect is: je hoeft zelf ook niet
Ook al beleven we het niet altijd zo en
je je nog verder in de put zakken: ieder-
volmaakt te zijn. Hier heeft niemand het
vergeten we het in de praktijk nogal eens,
een heeft een leuk leven, behalve jij. In
gevoel dat je een loser bent als je ergens
toch is de kerk een gemeenschap van
zo’n Facebooksamenleving is er behoefte
geen succes van weet te maken. Hier
hulpbehoevende mensen. Als zodanig kan
aan een plek waar je kwetsbaar en veilig
word je niet depressief als je de uitzonde-
ze een bijzondere plek innemen in de sa-
kunt zijn.
ring bent die het niet redt, want niemand
menleving. De kerk is een gemeenschap
redt het hier’ (pagina 226). Dat is een
van mensen die leren dat ze niet hun
Niet perfect
eigen leven vorm moeten kunnen geven
Renate Dorrestein vertelt in haar roman
redt het hier. We moeten allemaal gered
om gelukkig te worden. De suggestie dat
Weerwater over een stad die afgesloten
worden.
we ons eigen leven kunnen (en misschien
is van de rest van de wereld en waar
ook wel moeten) vormgeven, wekken
langzamerhand alle technologische
Bram Beute is predikant van de GKv
we als mensen in de moderne tijd wel
verworvenheden van de moderne tijd
Kampen-Zuid.
mooie typering van de kerk: niemand
39
-advertenties-
Denken om shalom De praktische filosofie van Nicholas Wolterstorff Robert van Putten, Bart Cusveller, Rob Nijhoff (redactie)
Nicholas Wolterstorff is een van de meest toonaangevende christenfilosofen van dit moment. Deze bundel geeft zijn zoektocht weer naar een christelijke visie op tal van onderwerpen op het terrein van onderwijs, wetenschap, politiek en kerk. Centraal is voor hem de vraag hoe mensen kunnen worden toegerust om dienstbaar te zijn aan de zaak van Gods shalom in onze wereld. “Waar shalom heerst, daar vervullen we onze verantwoordelijkheden ten opzichte van elkaar, van God, van de natuur. Maar shalom is meer. Ze is alleen volledig aanwezig waar ook vreugde en geluk in deze relaties worden ervaren.”
‘Later word ik muzikant’ Maarten is vrijwel blind, dus hij moet er extra hard voor knokken. Maar het kán, met uw hulp. Bartiméus Sonneheerdt steunt Maarten en duizenden andere kinderen die een visuele beperking hebben met onderwijs en hulpmiddelen. Helpt u mee?
Buijten & Schipperheijn Motief
www.buijten-motief.nl – 288 p. – e 24,95 – in de boekhandel
Onderweg 14 okt 2017.indd 1
03-10-17 09:26
GELOOF IN DE
TOEKOMST VAN DE KERK
OPEN DOORS-DAG
ZATERDAG 4 NOVEMBER
JAARBEURS UTRECHT
HOOR DE INSPIRERENDE VERHALEN VAN VERVOLGDE CHRISTENEN 10.00 UUR - 16.00 UUR SPREKERS UIT KENIA EN SYRIË
BESTEL GRATIS KAARTEN OPENDOORS.NL/DAG
Bekijk Maartens verhaal op SteunBartimeus.nl/ toekomstdromen en doneer!