www.onderwegonline.nl
#17 jaargang 5 14 september 2019
We doen het samen THEMA: VERBINDING TUSSEN GENERATIES JEUGDWERK NUMMER 2019-2020
Onder
e Inspirarti o vo ten reisgeno
06 INTERGENERATIEF LEREN VOORBEELDEN EN GEMEENSCHAPPEN NODIG 14 HET HEILIGE GEBEURT MAAK RUIMTE VOOR JONGEREN 28 ETHICUS THEO BOER KAN GENIETEN VAN TWISTGESPREKKEN
Inhoud Thema 06 BESCHOUWING
Het belang van het verbinden van generaties
Bij ‘intergeneratief jeugdwerk’ worden de generaties binnen de christelijke gemeente met elkaar verbonden en leren oud en jong van en met elkaar. Deze benadering is van groot belang voor het jeugdwerk, schrijft Jos de Kock. Voor het jeugdwerk vraagt ze om ten minste twee zaken: voorbeelden en gemeenschappen.
10 REPORTAGE
Het goede voorbeeld
Als kerkelijk jeugdleider heb je een voorbeeldrol voor de
14 ESSAY
Het heilige gebeurt
Jeugdwerkadviseur van het CGJO Elise van Gurp schrijft een
jongeren die je begeleidt. Maar wat houdt dat eigenlijk
essay over haar zoektocht naar God en over haar werk als
in? Mag je bijvoorbeeld als jeugdleider ook geloofsvragen
jeugdleider. Ze gaat daarbij in op de vraag: wat is dat, als het
hebben? OnderWeg praat hierover met Daniël Jacobs en
heilige gebeurt? En welke bijdrage kunnen en mogen we als
Jenne Minnema, twee jeugdleiders, en de 12-jarige Sterre van
kerkelijke gemeenschap leveren om het heilige ook onder
Leeuwen.
jongeren de ruimte te geven?
04 PRAKTIJKLOKAAL
Luisteren naar jongeren in Dalfsen In Dalfsen hebben de ouderlingen en diakenen van GKv en
NGK met jongeren gesproken over de toekomst van de kerk
28 ONTMOETING
‘Blijf als oudere uitzien naar wat nieuw en verrassend is’
Zijn stappen tijdens de bergwandeling mogen onzekerder
en vooral willen luisteren naar wat jongeren daarover te
worden, op de pianokruk gaat het crescendo. Volgens
vertellen hebben. ‘Het zou best kunnen dat jongeren onze
Theo Boer, sinds 1 september hoogleraar ethiek van de
heilige huisjes aanwijzen die voor hen de dienst aan God in de
gezondheidszorg, betekent ouder worden inderdaad
weg staan.’
lichamelijke achteruitgang, maar geeft het het leven tegelijk een ongekende diepte.
24 EYEOPENER
32 JEUGDWERK
Heilig, heilig, heilig
Het effect van jeugdwerk
zette Almatine Leene aan het denken over heiligheid. God is
jeugdwerk. Meestal gericht op de jeugd uit de eigen gemeente,
heilig. Dat kunnen we begrijpen. Maar in de Bijbel wordt ook
maar vrienden van buiten de kerk zijn vaak ook welkom. Het
van de gelovigen gezegd dat ze heilig zijn en heilig moeten
jeugdwerk is dan bijna een missionaire activiteit, die ook nog
leven. Wat betekent dat? Zouden we echt zondeloos moeten
eens een maatschappelijke meerwaarde blijkt te hebben.
Een ervaring tijdens een kerkelijk ritueel, het heilig avondmaal,
leven?
2
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Als kerken zijn we bedreven in het organiseren van kerkelijk
Thema Introductie
We doen het samen
W
aarom is het zo moeilijk om jongeren in de kerk te bereiken met kerkelijk jongerenwerk? Jong en oud, gaat
dat wel samen? Is het niet beter om elke leeftijdsgroep eigen samenkomsten en activiteiten te bieden? Verschillende generaties kijken immers heel anders tegen de dingen aan. Al snel spreken we dan over een generatiekloof, maar is dat wel terecht? Er is een tendens ingezet waarbij we steeds meer activiteiten organiseren voor verschillende leeftijdsgroepen. Hier
18 INTERVIEW
Jong gehoord, oud gedaan
zitten waardevolle elementen in, maar er kleven ook gevaren aan. Het kan namelijk een bewuste keuze zijn, zodat we ons niet hoeven te verbinden met elkaar.
Kerkelijk werker Jakob Stolk ontwikkelde een duidelijke visie
Over die verbinding tussen generaties maakten we dit jeugd-
op het verbinden van jong en oud in kerkelijke gemeenten.
werknummer van OnderWeg. Op uitnodiging van de redactie
‘De kloof tussen jongeren en ouderen wordt vaak ingegeven
schoven drie jongerenwerkorganisaties (NGK-Jeugdwerk, Prak-
door angst voor het onbekende. Het gaat echter vooral over
tijkcentrum en CGJO) met de redactie om tafel om een speciaal
verschillen in cultuur en niet zozeer over verschillen tussen
nummer te maken dat verschijnt bij de start van het jeugdwerk-
generaties.’
seizoen. ‘We doen het samen’, zetten we op de cover. Als ik kijk naar het jeugdwerk in de kerk, zie ik zomaar gebeuren dat de activiteiten los komen te staan van de geloofsgemeenschap als geheel. Het jeugdwerk fungeert dan als toevluchtsoord voor de jongere generatie. Als kerk redden we het echter niet door aantrekkelijke activiteiten te organiseren. We kunnen echt niet opboksen tegen
EN VERDER: 22 Stimulans
het uitgaansleven of evenementen. Het jeugdwerk in de kerk onderscheidt zich pas van alle concurrerende (online en offline) activiteiten als het een ontmoetingsplek is waar kinderen en jongeren leren deel te nemen aan een geloofsgemeenschap
23 Column Els van Dijk
van verschillende generaties. In dit nummer gaan we in op de
31 Column Dicky Nieuwenhuis
ouderen in een geloofsgemeenschap te stimuleren is. Daarbij
34 Redactioneel Esther de Hek 34 Colofon
vraag hoe die onderlinge verbondenheid tussen jongeren en winden we er geen doekjes om: het creëren van verbinding tussen generaties is lastig en weerbarstig en niet even te realiseren met een handvol tips and tricks. Ik hoop desondanks dat dit jeugdwerknummer ons helpt de interactie tussen generaties te bevorderen. Dat we elkaar ontmoeten, met elkaar in gesprek zijn en samen dingen ondernemen. Dat we van elkaar ontvangen en leren. Dat we samen geestelijk groeien, God ervaren en Hem ontmoeten. Anko Oussoren is adviseur bij het
Stockbeelden: cinoby/iStock (pagina 1); IPGGutenbergUKLtd/ iStock (pagina 4); paulaphoto/iStock (pagina 5); melitas/Shutterstock (pagina 6-7); Prixel Creative/Lightstock (pagina 24); humonia/iStock (pagina 33);
Praktijkcentrum en voorzitter van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.
3
Thema
Jeugdouderlingen als kompas
R
einhard Kamphuis en René Veldkamp zijn beiden jeugdouderling in de GKv Hattem-Centrum. Ze
geven in het kerkblad graag iets door over hun werk en inzet. Ze wijzen erop dat in je jonge jaren vaak bepaald wordt hoe je ergens op latere leeftijd tegenaan kijkt. Daar zit voor hen het belang van hun werk. Hun inzet is bescheiden, ze willen vooral een kompas zijn dat richting wijst: ‘Wij als (jeugd)ouderlingen of als kerkenraad zijn niet de leiding die be-
paalt hoe het gaat of op welke manier we jongeren kunnen vasthouden. We mogen erop vertrouwen dat God juist ook in kinderen werkt en dat ze de liefde zien in de gemeente. Samen mogen we de jongeren helpen op hun weg in het geloof
met de oudere jongeren en het bespre-
zijn. ‘We willen jongeren uitdagen om
en wijzen op Jezus.’ Beide jeugdouderlin-
ken van het jeugdwerk in Hattem. Ze
betrokken te zijn bij de gemeente door
gen doen dat vanuit het vertrouwen dat
doen dat in een werkgroep met predikant
hen wellicht iets te laten organiseren
Christus’ liefde geluk geeft en dat in Hem
Jelle Drijfhout en werkgroeplid Marleen
voor andere gemeenteleden of te laten
het doel van het leven ligt.
van der Worp. Een van hun doelen is de
proeven aan taken in de gemeente die zij
Hun werk bestaat uit directe contacten
jongeren de kans geven zelf actief te
leuk vinden.’
Luisteren naar jongeren in Dalfsen
I
n Dalfsen is de commissie Jong actief in beide GKv’s en de
Het ging tijdens de ontmoeting (op 4 juni) vooral om luisteren
NGK. Deze commissie houdt zich bezig met allerlei jeugd-
naar de jongeren. Onder meer over de vraag hoe ouderen iets
zaken en heeft de kerkenraadsleden en diakenen van de
kunnen betekenen voor jongeren. Heel belangrijk daarbij is dat
drie kerken uitgenodigd om te praten over de toekomst van de
ouderen aan jongeren verantwoordelijkheid durven te geven.
kerk en vooral ook om te luisteren naar wat jongeren daarover
En dat het niet bij een papiertje met conclusies blijft, maar dat
te vertellen hebben. Dat gebeurde naar aanleiding van een
de uitkomsten ook in praktijk worden gebracht.
Bijbelstudie van ds. Lieuwe de Jong uit Hoogeveen. Hij vroeg aandacht voor de rechter Gideon, die de jongste van zijn familie was: ‘Het zou best kunnen dat jongeren onze heilige huisjes aanwijzen die voor hen de dienst aan God in de weg staan’, zegt hij. ‘De “jonge hond” Gideon wordt door God geroepen en zijn vader steunt hem, geeft hem ruimte om te doen wat hij moet doen.’
‘Zou het kunnen dat jongeren ons niet durven te bevragen?’
Gideon voerde ’s nachts – stiekem – zijn opdracht uit. ‘Zou het kunnen zijn dat jongeren ons niet durven te bevragen? En dan
Dalfsen is niet de enige plek waar kerkenraadsleden en jonge-
maar verdwijnen via de achterdeur? Geven we hun de ruimte?
ren met elkaar in gesprek gaan. Ook in de GKv Zuidhorn zijn er
Laten we samen zoeken naar wat ons bindt. Samen, op een ma-
op initiatief van de jongerenwerker zulke ontmoetingen in een
nier waardoor we aangesproken worden door God en elkaar.’
’kerkenraadscafé’.
4
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Praktijklokaal Generaties in gesprek in Barneveld
D
ankbaarheid staat voorop in de
de betrokkenheid niet op. Betrokkenheid
houden. En de meeste ouders zijn van
GKv Barneveld-Voorthuizen: ‘Het
door daadwerkelijk mee te helpen, of
huis uit geen circusartiesten.’ Een van de
is mooi om te constateren dat
door mee te leven, door gebed, maar ook
workshops (gegeven door Bert Reinds)
de huidige generatie jongeren geboeid is
door regelmatig contact met degenen die
gaat over de rol van vaders in de opvoe-
en wordt door Jezus Christus en met een
de activiteit draaien.’
ding. Verder geeft Willemijn de Weerd
gezond zelfbewustzijn wil meebouwen
Er is een programma ontwikkeld met
een workshop met de titel ‘Als ze maar
aan groeiende en gezonde kerken.’ Dat
een aantal inspirerende workshops om
gelukkig zijn’, waarin ze kritisch kijkt
schrijft Garrelt Wieske in een verslag
ouders en andere opvoeders te onder-
naar het moderne opvoedingsideaal. De
van een speciale gemeenteavond over
steunen, onder het motto JongLeren:
bedoeling van dit alles is dat de gemeen-
generaties in juli. Alle generaties waren
‘Opvoeden lijkt soms net jongleren:
teleden en ouders zich daadwerkelijk
er vertegenwoordigd. Ze waren bij el-
een heleboel ballen tegelijk in de lucht
verbinden met kinderen en jongeren.
kaar om ‘samen na te denken over de toekomst van de kerk en specifiek onze gemeente. Waar staan we eigenlijk voor? En waarom doen we de dingen zoals we ze doen? Hoe leggen we bepaalde gebruiken uit aan onze kinderen?’ Dat allemaal in het besef dat ook op de Veluwe de kerk aan de rand van de samenleving is komen te staan. Voor iedereen geldt: kom je alleen iets halen in de kerk of ook iets brengen? En wie staat eigenlijk centraal: God of de mensen? In het nieuwe kerkelijke seizoen wordt een en ander uitgewerkt, samen met de gemeente. Een jeugdbeleidsplan is al opgesteld, in samenwerking met de NGK Voorthuizen-Barneveld en de hervormde gemeente in Barneveld. Daarin gaat het onder meer over de betrokkenheid van ouders en gemeente bij de jongeren: ‘Voor de geloofsopvoeding van de kinderen zijn de ouders vooral verantwoordelijk. Dat de kerk daarbij helpt via crèche,
Opvoeden lijkt soms net jongleren: een heleboel ballen tegelijk in de lucht houden. En de meeste
Bijbelklas etc. is mooi, maar daar houdt
ouders zijn van huis uit geen circusartiesten.
En verder •S oms staat in een kerkblad de verzuchting om vooral de
• De NGK Doetinchem vraagt aandacht voor de Parenting
tijden van de jeugdwerkactiviteiten door te geven aan de
teenager course: een plek voor ontmoeting, herkenning
kinderen, omdat die het kerkblad vast niet zelf lezen. In de
en inspiratie. Ouders praten met andere tienerouders over
CGKv Surhuisterveen denken ze daarom na over de inzet van
herkenbare uitdagingen en ontvangen handvatten, tips en
andere media om ook hen te bereiken.
nieuwe ideeën voor geloofsopvoeding thuis. Het gaat om een cursus van vijf avonden.
5
Thema
Het belang van het verbinden van generaties Een aantal jaren geleden ontstond in jeugdwerkland de term ‘intergeneratief jeugdwerk’: jeugdwerk waarin de generaties binnen de christelijke gemeente met elkaar verbonden worden en waarin met en van elkaar geleerd wordt. Deze benadering is nog steeds belangrijk. Voor het jeugdwerk vraagt het om ten minste twee zaken: voorbeelden en gemeenschappen.
6
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
tekst Jos de Kock
Er zijn verschillende manieren waarop je iets kunt leren. Een van de meest voorkomende manieren is het leren dat ontstaat in het leven van alledag: iets uitproberen, door ontmoetingen met andere mensen of door samen met anderen dingen te ondernemen. Dat geldt ook voor geloofsleren. Veel van wat we geloofsleren noemen, ontstaat doordat christenen het leven met elkaar delen: thuis, in de kerk of op straat. Je kijkt dingen van elkaar af, je vraagt elkaars mening, je helpt elkaar. In het leven van alledag zijn vaak verschillende generaties tegelijk betrokken. Precies dat maakt het leven van alledag ook zo leerzaam: elke generatie heeft haar eigen, creatieve inbreng in het leerproces. Daarom is het belangrijk om ook in de christelijke ge-
Beschouwing
meente die creativiteit te benutten: dat begint door het leven daadwerkelijk
In het kort
ken zal dit echter een uitdaging zijn.
met elkaar te delen, met verschillende
Intergeneratief leren (waarbij gene-
Er is vaak een gefragmenteerd aan-
generaties tegelijk.
raties met elkaar verbonden worden
bod waarbij generaties gescheiden
en met en van elkaar leren) is be-
worden. Ook is het aanbod steeds
langrijk om een nieuwe generatie in
vaker informeel en onvoorspelbaar.
Je kunt het natuurlijk ook omdraaien. Het
te wijden in de christelijke gemeente,
Voor het jeugdwerk zijn echter twee
jeugdwerk in de christelijke gemeente
volgens Jos de Kock. Het betekent dat
zaken belangrijk: voorbeelden en ge-
beoogt juist het samen leven als geloofs-
jong en oud elkaar ontmoeten. Het
meenschappen.
gemeenschap. Ontmoetingen tussen ver-
vraagt om praktijken waarin dialoog
Jongeren zijn op zoek naar ankerpun-
schillende generaties zijn dan niet zozeer
en participatie centraal staan. Dat
ten voor hun (godsdienstige) ontwik-
het middel om jongeren tot geloofsleren
betekent niet alleen met elkaar in
keling. Daarin vervullen mensen een
te brengen. Jeugdwerk en het geloofs-
gesprek zijn, maar ook samen dingen
belangrijke rol aan wie ze kunnen
leren daarbinnen is juist een belangrijk
doen.
zien wat waar, waardevol en zinvol is.
middel om het werkelijk samen leven
Het jeugdwerk is volgens hem dan
Als kerk moeten we zoeken naar
in de christelijke gemeente mogelijk te
ook een ontmoetingsplek waar de
(nieuwe) manieren om de gemeen-
maken. Zo bezien dient jeugdwerk geen
jongste generatie leert deel te nemen
schap vorm te geven, waarin we
toevluchtsoord te zijn voor de jongste
aan de geloofsgemeenschap van ver-
elkaar ontmoeten en de gehele ge-
generatie in de kerk, maar een ontmoe-
schillende generaties. Voor veel ker-
meenschap in beeld hebben.
Samen leven
tingsplek waar die jongste generatie leert deel te nemen aan de geloofsgemeenschap van verschillende generaties. moedigingen.
betekent dat verschillende generaties,
Het handelingsaspect heeft te maken
jong en oud, in de ontmoeting met elkaar
Bij ontmoeting tussen de generaties in
met volwassenen, kinderen en jongeren
van elkaar leren hoe aan een gelovig
de gemeente is het belangrijk om twee
die gezamenlijk deelnemen aan praktij-
leven gestalte te geven. Intergeneratief
aspecten te onderscheiden. Bij zo’n ont-
ken. Het kan dan gaan om typisch ker-
leren is dus een visie waarin twee opvat-
moeting is de eerste reflex wellicht om
kelijke praktijken, waaronder het samen
tingen van leren centraal staan:
aan gesprekken te denken. Maar bij ont-
voorbereiden van en deelnemen aan
1. L eren in de christelijke gemeenschap is
moeting gaat het ook om samen dingen
vieringen. Het gaat echter ook om deel-
sociaal leren: door interactie met ande-
ondernemen. Ontmoeting tussen de ge-
nemen aan typisch alledaagse praktijken,
ren van verschillende generaties doe je
neraties heeft dus een dialogisch aspect
zoals samen eten of sporten.
inzichten, ervaringen en vaardigheden
Ontmoeting
en een handelingsaspect.
op.
Het dialogische aspect heeft betrekking
Visie
op verschillende generaties die met el-
Intergeneratief leren vraagt dus om prak-
is participatief leren: door samen met
kaar in gesprek zijn over God, geloof, de
tijken waarin dialoog en participatie cen-
verschillende generaties iets te doen
kerk en het leven. Het gaat dan letterlijk
traal staan door onderlinge ontmoeting
of te ondernemen breng je leren op
om gesprek: volwassenen en jongeren
van generaties. De verwachting is dat in
gang. Daarbij kun je bij elkaar afkijken
bevragen elkaar op ideeën en ervaringen
die onderlinge ontmoeting in de chris-
wat geloven in het dagelijks handelen
en helpen elkaar met inzichten en be-
telijke gemeenschap geleerd wordt. Dat
kan betekenen.
2. L eren in de christelijke gemeenschap
7
Thema
Wederkerig
wederkerig proces: in de ontmoeting
realiseerd waarin verschillende genera-
Het is belangrijk om deze twee opvat-
met jonge mensen leren opvoeders meer
ties elkaar ontmoeten en leerprocessen
tingen van leren goed in het vizier te
over God, geloven en kerk-zijn in het hier
op gang worden gebracht. Ook gaat het
hebben. Want bij leren in de kerk denk
en nu. Die opvoeders zijn bovendien niet
er ergens vanuit dat wat er in de kerk
je onwillekeurig aan situaties als een Bij-
slechts de ouders of verzorgers alleen.
gebeurt op enigerlei wijze verbonden
belkring, waarin een kringleider een stuk
Het is elke volwassene die een kind of
is met wat er aan geloofsopvoeding in
uitleg geeft over een Bijbels thema. Of
jongere tegenkomt in de christelijke ge-
gezinnen gebeurt en als het eventjes
je denkt aan een catechesebijeenkomst,
meenschap.
kan ook op school.
nemen. Dat zijn evengoed waardevolle
Kritisch
Gefragmenteerd
leeractiviteiten waarin intergeneratief
Als het gaat om jeugdwerk: dat is niet
De praktijk ziet er in toenemende mate
leren mogelijk is. Maar het wederkerig
alleen bedoeld om een nieuw cohort
echter anders uit dan de theorie. De
leren kan veel breder in de christelijke
leden in te wijden in de status quo van
kerk kan zichzelf bijvoorbeeld in de weg
gemeente gezocht en gevonden worden
de geloofsgemeenschap. Ook jeugdwerk
staan met een gefragmenteerd aanbod:
als je ervan uitgaat dat alle situaties met
draagt als het goed is bij aan wederkerig
elke doelgroep, lees: leeftijdsgroep, zijn
dialogische en participatieve aspecten
leren. Jeugdwerk is een plek waar kin-
eigen aanpak, programma en activiteit.
in de christelijke gemeente potentieel
deren en jongeren een soms kritische
In z’n algemeenheid lijkt godsdienstige
leerzaam zijn.
en meer dan eens creatieve bijdrage
vorming in de praktijk steeds meer
leveren aan de geloofsgemeenschap.
gefragmenteerd plaats te vinden. Die
Kinderen en jongeren vormen een be-
praktijk wordt steeds minder gedo-
Waarom is intergeneratief leren be-
langrijke spiegel voor de gemeente: hoe
mineerd door een geprogrammeerd
langrijk in de christelijke gemeente? Het
geloofwaardig is de gemeente eigenlijk?
kerkelijk aanbod, het vindt steeds vaker
waarin jongeren informatie tot zich
Spiegel belang ervan gaat schuil achter een pe-
plaats op originele pekken, originele
dagogisch principe: de ontmoeting met
manieren, onvoorspelbaar, offline en
de ander biedt niet alleen de kans om de ander beter te leren kennen, maar ook jezelf. In de ontmoeting met de ander kijk je in de spiegel naar jezelf. In die wederkerigheid van de ontmoeting vinden heel veel leerprocessen plaats. Leren in de christelijke gemeente heeft bovendien niet alleen het individu op
Hoe geloofwaardig is de gemeente eigenlijk?
het oog, maar ook de gemeenschap
online, steeds vaker informeel dan formeel. Hoe heb je daarin je rol te spelen als kerk en christelijke gemeente? Dat is de uitdaging.
Ingrediënt Het jeugdwerk vraagt van de christelijke gemeente ten minste twee zaken: voorbeelden en gemeenschappen.
als geheel. Met elkaar draag je de
Brengt zij wel in praktijk wat met de
verantwoordelijkheid voor elkaars ge-
mond beleden wordt? Jeugdwerk is niet
geren heen zijn belangrijk voor de
loofsontwikkeling en, bijvoorbeeld, de
alleen een plek waar geloof wordt door-
ontwikkeling van geloven. Afkijken,
geloofsopvoeding van jonge mensen.
gegeven, maar ook een plek waar geloof
aflezen en nadoen zijn essentiële ma-
Ook de geloofsopvoeding is overigens
en geloofspraktijk van de gemeente ver-
nieren waarop kinderen leren, ook als
geen eenrichtingsverkeer van de opvoe-
nieuwd worden. Dat is de wederkerigheid
het om geloven gaat. Het is daarom
der richting kind of jongere, maar is een
die in intergeneratief leren ligt besloten.
belangrijk dat een kerk erop uit is om
Papier
8
1. V oorbeelden om kinderen en jon-
kinderen en jongeren zo veel mogelijk in contact te laten komen met
Intergeneratief leren is niet zonder uitda-
deze ‘geloofsvoorbeelden’. Meer dan
gingen. Intergeneratief leren ‘op papier’
een programma, een activiteit of een
gaat uit van een kerk als leergemeen-
catecheseavond zijn zij degenen die
schap waarin meerdere generaties een
een nieuwe generatie in de kerk vor-
plek hebben. Naast catechese en jeugd-
men. Jongeren zijn op zoek naar an-
werk voor de jongste generatie worden
kerpunten voor hun (godsdienstige)
ook nog allerlei andere activiteiten ge-
ontwikkeling: wat is waar, wat is
Beschouwing
waardevol, wat is de zin van het leven?
‘automatisch’ meer in de plaatselijke
laties tussen ‘potentiële opvoeders’ en de
Daarin kunnen voorbeelden – mensen
gemeente als geloofsgemeenschap.
‘kinderen van de gemeente’ te activeren
aan wie je in hun leven kunt zien wat
en te onderhouden. Voor de inwijding van
waar, waardevol en zinvol is – een be-
Uitdaging
langrijke rol vervullen.
De uitdaging voor intergeneratief leren is
gemeente is dat van wezenlijk belang. Dat
nog een stukje groter als je bedenkt dat
vraagt meer dan ooit een extra inspan-
schappen een belangrijk ingrediënt
kerken lang niet altijd kunnen steunen
ning van gemeenten om generaties met
voor het dienen van kinderen en jon-
op de primaire praktijk van intergene-
elkaar te verbinden.
geren in de kerk. Dat is niet altijd een-
ratief leren, namelijk die in het gezin.
Hopelijk motiveert dit themanummer jou
voudig. Jongeren van nu verbinden zich
De christelijke gemeente kan lang niet
om in je eigen kerk te zoeken naar pas-
vaak maar moeilijk met de kerk. Soms is
altijd bogen op ouder-kindrelaties. Of de
sende antwoorden op al deze uitdagingen
het zelfs zo dat de groep van kinderen
kinderen zijn niet meer betrokken bij de
en vind je inspiratie en voorbeelden om
en jongeren helemaal ontbreekt in een
gemeente, of de ouders zijn niet meer
praktisch aan de slag te gaan.
kerkgemeenschap. Dat betekent dat de
betrokken of er is sprake van verstoorde
plaatselijke kerk nieuwe manieren moet
relaties in een gezin. Daarom is het des te
Jos de Kock is godsdienstpedagoog en
zoeken om aan die gemeenschap met
belangrijker om bij intergeneratief leren
hoogleraar praktische theologie aan de
jonge mensen gestalte te geven. Zij
de hele gemeente in beeld te hebben en
Evangelische Theologische Faculteit in
vinden die ruimte voor ontmoeting niet
alle mogelijkheden van pedagogische re-
Leuven.
2. Naast voorbeelden vormen gemeen-
een nieuwe generatie in de christelijke
-advertenties-
Dit Koningskind zoekt Regioconsulent – midden/zuidoost (60%) Regioconsulent – zuidwest (60%) Als regioconsulent ondersteun je christenen bij de moeiten van het leven met een beperking. Wil jij een rol spelen in het zichtbaar en bespreekbaar maken van de impact die een beperking kan hebben op het leven? Solliciteer dan op deze functie.
Interesse? Bekijk het functieprofiel www.ditkoningskind.nl
TE HUUR IN ZWOLLE De V.V.I stelt zich al 40 jaar ten doel: Israël helpen met de verpleging van alle bevolkingsgroepen, ongeacht afkomst en overtuiging.
Giften graag op NL97INGB0003885840
t.n.v. Penn. VVI, Postbus 476, 3440 AL Woerden
www.verplegingvoorisrael.nl
gemeubileerd 3-kamer appartement, 85 m2 op 700 m. afstand van de ISALA, in de wijk WIPSTRIK, voor maximaal 18 maanden. olgavisserterwee@gmail.com
9
Thema
Als kerkelijk jeugdleider heb je een voorbeeldrol voor de jongeren die je begeleidt. Maar hoe werkt dat? Mag je als jeugdleider ook geloofsvragen hebben? OnderWeg praat erover met Daniël Jacobs en Jenne Minnema, twee jeugdleiders, en de 12-jarige Sterre van Leeuwen. tekst Anke Nijdam
Daniël Jacobs (31) en Sterre van Leeuwen (12) uit de CGK Apeldoorn-Oost ontmoetten elkaar in jeugdclub De Schakel van de kerk. Daniël was tot voor kort jeugdleider. ‘Een poosje geleden kreeg ik de vraag van een jongere hoe je club kunt geven als je zelf niet zo vaak in onze kerk komt.’
fijn, daarom ga ik er graag naartoe. We doen van alles. Het lijkt mij best lastig om iedere keer een hele avond te moeten vullen. Ook het orde houden lijkt mij wel moeilijk. Clubleiding is belangrijk voor het houden van orde, ik denk dat er zonder leiding geen club zou zijn, dat zou super jammer zijn.’
‘Daniël is een vrolijk en grappig persoon,
‘Ik heb zelf toptijden beleefd op de club,
Wat heb jij geleerd van Daniël?
vind ik’, vertelt Sterre. ‘Op het kamp deed
we waren een hechte vriendengroep.
‘Op kamp hadden we het over bidden. Ik
hij een keer een heel leuke zwem-act.’
Ik weet dus uit eigen ervaring hoe
Daniël: ‘En jij deed toen een optreden van
goed het is als er vanuit
de kauwgomballenboom van Elly en Rik-
de kerk een hechte vrien-
kert.’ ‘Dat was een paar weken geleden’,
dengroep ontstaat, maar
reageert Sterre, ‘toen zijn we met de club
zelfs onderzoeken tonen
op kamp geweest, dat vond ik echt heel
dat aan. Het stimuleert
erg leuk, vooral de spooktocht.’
om te blijven komen en naast de kerkdiensten en
Toptijden
catechese gezellige dingen
Sinds acht jaar is Daniël jeugdleider in zijn
met elkaar te doen.’ Sterre:
kerk. ‘Dat is een bewuste keuze’, zegt hij.
‘Eigenlijk is elke clubavond
10
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Reportage
vond het mooi dat mijn clubleider ver-
kon zijn. Ik was me niet zo bewust van
Dit artikel is een bewerking van een
telde dat ik altijd bij God terecht kan en
mijn voorbeeldrol. Wat ik mooi vind, is
artikel dat is verschenen in Outline van
God bijvoorbeeld niet denkt dat je alleen
dat jongeren direct zijn en deze dingen
het CGJO.
maar bij Hem aanklopt als er moeilijke
durven te vragen en bespreken met mij
dingen zijn. Hij vergeleek het met het
als jeugdleider.
verhaal van de verloren zoon: God staat
Het mooiste aan het geven van club vind
op jou te wachten, je mag juist naar Hem
ik dat je je eigen ervaringen mag delen
toe gaan.’
met de jongeren. De dingen waar de jongeren mee zitten of vragen over hebben,
Wat heb jij van de jongeren geleerd,
vind ik erg herkenbaar als ik terugdenk
Daniël?
aan mijn eigen jeugd. Daarom wil ik
‘Een poosje geleden kreeg ik de vraag
niet te streng voor hen zijn. Je hebt als
van een jongere hoe je club kunt geven
jeugdleider misschien ook wel dezelfde
als je zelf niet zo vaak in onze kerk bent.
geloofsvragen en twijfels gehad als de
Dit zette mij wel aan het denken, ook al
jeugd van tegenwoordig.’
had ik een reden waarom ik er niet altijd
Als jongere je passie delen in een zogeheten #Durfte-groep kan in de CGK in Zwolle. Eén van de leiders van zo’n groep is Jenne Minnema. ‘Je laat zien dat je zelf ook weleens fouten maakt of twijfelt.’ Samen met een andere leider van de
dat je zelf ook weleens fouten maakt
#Durfte-groep ontmoet Jenne elke
of twijfelt.’
studiotechniek in de film- en televisiewereld, dus daar kon ik gelijk wat over uitleggen. Hoe werkt zo’n groen scherm en waar moet je op letten? Je moet natuurlijk geen groene kleren
twee weken zes jongeren. Hun groep heet #Durfte-filmen, vertelt Jenne.
Filmpje
‘We hebben een gedeelde interesse:
Elke #Durfte-avond gaat het groepje,
filmen, en ontmoeten elkaar rondom
na een Bijbelstudie, aan de slag
die interesse in kleine groepjes. Als
met filmen. ‘Ons allereerste film-
volwassene wil ik enthousiast en echt
pje was een aankondiging van de
zijn. Dat leidt vaak tot interessante
kerstnachtdienst. Ik had een green
gesprekken, ik denk omdat je laat zien
screen neergezet, een veelgebruikte
11
Thema
aandoen, want als je dan groen weghaalt, ben je zelf ook
zo? Hoe ga je daar als kerk dan mee om? Hoe maak je dat
weg. Het filmpje over de kerstnachtdienst werd in de
liefdevol bespreekbaar? In onze groepen leren we met
kerk vertoond en na afloop werden de makers bedolven
elkaar na te denken over de gevolgen van keuzes, en ook
onder de positieve reacties. De jongeren kregen ineens
als leider leer je daarvan. Zo ben ik op een andere Bijbel-
aandacht, ze werden gezien, letterlijk. Ik vond dat bijzon-
studiegroep overgestapt, omdat ik merkte dat die eerste
der om mee te maken. Door die aandacht voor het filmpje
niet werkte.’
konden de volwassenen laten zien dat de kerk, dat God,
Even voor de zomervakantie sloot #Durfte-filmen het sei-
toegevoegde waarde voor hen kan hebben. De jongeren
zoen af in de stad. Wat Jenne het meeste raakt, is dat de
voelden zich relevant, nuttig. Dan hoop je dat ze gaan
groep een van de factoren is geweest dat deze jongeren
denken: die kerk, daar wil ik bij horen.’
hun interesse in God niet kwijt zijn geraakt. ‘Mijn mooiste herinnering is de sfeer die er toen was. Hier heb ik als
Schakeltje
schakeltje aan mee mogen bouwen al die jaren, denk je
‘Het concept van de #Durfte-groepen is heel open en
dan. Daar werd ik even heel blij van.’
dat maakt het ook wel spannend’, vindt Jenne. ‘Jongeren doen weleens iets waarvan je denkt: nou, moet dat nu
Uit de opinies, interviews en verhalen in dit jeugdwerknummer destilleerden we zeven adviezen om de verbinding tussen jong en oud in de gemeente te stimuleren. tekst Anke Nijdam
Anke Nijdam is zelfstandig tekstschrijver.
beantwoorden. Durf je open te zijn over je eigen geloofsweg? 4. Betrek jongeren bij de vieringen Zorg ervoor dat jongeren zich welkom voelen in de kerk. Dat ze niet alleen ‘hun eigen ding doen’ bij de club, maar aangesproken worden in de vieringen. De gemeente bestaat immers uit jong en oud.
1. Zoek elkaar op
5. Geef jongeren een rol in de gemeente
Investeer in relaties met jongeren door te delen vanuit je
Als je weet waar een jongere enthousiast van wordt, dan
eigen passie. Kijk bijvoorbeeld of er jongeren zijn in jouw
kun je hem of haar ook een rol laten vervullen in het ge-
gemeente die ook zo enthousiast worden van filmen. Door
meenteleven. Alleen al bij een viering worden legio taakjes
de gedeelde interesse leg je gemakkelijk contact.
vervuld. De jongere kan koffieschenken, bezoekers welkom heten of piano spelen in de muziekgroep.
2. Ga het gesprek aan
12
Een goede relatie is de basis voor een goed gesprek. Als
6. Maak de jongere eigenaar van zijn idee
je elkaar beter kent, kun je elkaar vragen stellen. Jongeren
Heeft een jongere een goed idee? Voer het samen uit, maar
willen graag gehoord worden. Luister niet alleen, maar voer
maak de jongere eigenaar. Het proces en het onderlinge
hun ideeën ook uit.
contact zijn belangrijker dan het resultaat.
3. Wees open
7. Laat God zijn werk doen
Jongeren zijn nieuwsgierig, niet alleen naar wat je zegt,
Vergeet niet dat God er altijd is en zijn werk doet. Ook als
maar ook naar wat je doet. Ze willen leren van jou. Wees je
een jongere verveeld in de kerk zit of je hem niet kunt be-
dus bewust van je voorbeeldrol. Sta open om hun vragen te
reiken op de clubavond. Het hangt niet van jou af.
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Beeld
Willemijn Vetkamp (80) ontfermde zich over de Syrische Jacky Yamikha (24) toen hij met honderd andere vluchtelingen aankwam in Amersfoort en kerkdiensten bleef bezoeken. Laatst werd het huwelijk van Jacky met Colinde Schouten ingezegend in de kerk. ‘In het contact met Willemijn ervaar je geen leeftijdskloof: ze maakt grapjes en is betrokken.’ Willemijn: ‘Jacky heeft oorlog en ellende meegemaakt en kent veel verdriet maar pakte het leven in Nederland snel op. Hij wilde vooruit zonder zijn verleden te vergeten. Ik bewonder zijn optimisme.’
tekst Henrique Staal beeld Jaco Klamer
13
Thema
Het heilige gebeurt
14
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Essay
Elise van Gurp, een van de makers van dit nummer en jeugdwerkadviseur bij het CGJO, gaat in dit essay in op de vraag: wat is dat, als ‘het heilige’ in het kerkelijk jeugdwerk gebeurt? En welke bijdrage kunnen en mogen we als kerkelijke gemeenschap leveren om dat heilige onder jongeren de ruimte te geven?
Neem de clubavond die ik laatst had voorbereid. Het thema had mij vroeger zelf geraakt en ik was ervan overtuigd dat het ook wat met de jongeren in mijn club zou doen. Ik ging erg hoopvol de avond in. Maar tot mijn verbazing reageerden de jongeren anders dan ik had verwacht. Ze waren er niet zo mee bezig, het was een prima avond, maar het onderwerp had de jongeren niet
tekst Elise van Gurp
echt gegrepen. Zulke avonden zijn er te over in het jeugdwerk, oftewel: je kunt als jeugdleider nog zo je best doen, Het is vier uur ’s nachts, ik ben op
en toen we allemaal bij elkaar kwa-
maar zonder garanties dat daardoor
kamp met de club van de kerk. Het is
men, hielden we de ‘dienst’. Het werd
‘het heilige gebeurt’.
gezellig, erg gezellig. De hele dag zijn
een heel mooie en emotionele dienst.
we actief bezig geweest. De jonge-
Er ontstond wat. Ik wil het zelfs wel
ren zijn uitgeraasd door een zeskamp
heilig noemen. Het heilige gebeurde,
en nu zitten we heerlijk rustig bij het
zo zou ik het willen omschrijven.
kampvuur. Het is donker, maar de
Wauw, wat is God toch goed!
maan schijnt. Het is bijna volle maan,
Wat is dat, wat ik omschrijf als ‘het hei-
dus we hebben voldoende licht. Op-
lige gebeurt’? Als het heilige gebeurt
eens zegt iemand: ’Wauw, wat is God
dan ontstaat er iets. Er gebeurt iets
toch goed! Als ik die maan zie: wat
met mensen. Ze ontmoeten God en ze
heeft Hij de wereld toch mooi ge-
ontmoeten elkaar. Ik weet zeker dat
Toch geloof ik dat je als jeugdleider de
maakt.’ Leiders en jongeren stemmen
het een andere dienst was geweest
omstandigheden zo kunt creëren dat –
in. We krijgen een mooi gesprek over
als we de avond ervoor niet dat mooie
en ik vind het lastig hier goede woorden
hoe mooi de aarde is en hoe God alles
gesprek gehad hadden. Door dat ge-
aan te geven – harten van jongeren
gemaakt heeft. Dat moet Hij toch wel
sprek was er een veilige sfeer ontstaan
geraakt worden, oftewel: dat het hei-
bedacht hebben, is de conclusie.
waarin iedereen zich thuis voelde en
lige gebeurt. Is het toch maakbaar dus?
zichzelf durfde te zijn. In deze kamp-
Misschien meer dan we denken, geloof
Dit gesprek had ik van tevoren niet
dienst was dat voelbaar. Wat zit hier-
ik. Om dit toe te lichten, vertel ik je iets
kunnen bedenken, laat staan inplan-
achter, vraag ik mij als jeugdwerker af?
over mijn eigen zoektocht in het geloof
nen. Op het programma stond ‘chillen’.
Gebeurt zoiets alleen bij kampen, bij
en dus ook mijn zoektocht in de kerk.
Dat is goed geslaagd, maar zo’n mooi
wervelende events? Hoe zit dat dan in
Ik heb een relatie met God. Die relatie
gesprek met je jongeren, dat plan je
het gewone, alledaagse jeugdwerk?
is niet altijd gemakkelijk, maar ik werk
niet, dat gebeurt. De dag erna hadden
Gebeurt daar ook wel iets? En tijdens
er hard voor om deze zo goed moge-
we wel iets ‘serieus’ in het programma
een kerkdienst? Dat zijn lastige vragen.
lijk te houden. Ik heb ook relaties met
gezet: iedereen werd in groepjes inge-
Ik heb ook niet de illusie dat ik het
verschillende jongeren en wil graag dat
deeld en kreeg een onderdeel van een
antwoord kan geven op die vragen, ik
zij God leren kennen, de God die ik ook
kerkdienst toebedeeld. Mijn groepje
ervaar namelijk juist steeds vaker het
ken. Ik weet dat het niet altijd gemak-
kreeg ‘het gebed’ mee. We schreven
ongrijpbare van mijn werk – dat het al-
kelijk is om te geloven; ik ken zelf ook
verschillende bid- en dankpunten op
lerminst maakbaar is.
pieken en dalen, maar klim elke keer
15
Thema
weer uit een dal. Hoe dat komt? Ik denk
jongeren en zijn de omstandigheden
mee. Als we het belangrijk vinden dat
deels door de stevige basis die ik van
gunstig. Ze komen allemaal uit dezelfde
het heilige onder jongeren ook in de
mijn ouders heb meegekregen, daarin
twee dorpen, zaten bijna allemaal op
kerkdienst gebeurt en dat zowel jonge-
zit volgens mij een eerste ‘opstap’ voor
dezelfde basisschool en zitten nu op
ren als ouderen God daar ontmoeten,
het heilige dat in jongerenwerk zomaar
dezelfde middelbare school. Kortom,
moeten we daarvoor ons best doen.
kan gebeuren.
ze kennen elkaar heel erg goed. Aan
Houd het niet bij praten, maar richt de
groepsvorming hoefden we nauwelijks
dienst zo in dat deze ook voor jongeren
iets te doen en dat is lang niet overal
toegankelijker is.
Mijn ouders vonden de kerk belangrijk, dus ik moest altijd twee keer mee naar
het geval. Is een groep nog geen een-
de kerk en meedraaien tijdens kerke-
heid, dan is dat een belangrijk aan-
lijke activiteiten. Ze zeiden niet alleen
dachtspunt. Want raken jongeren op
dat ik naar de kerk moest, maar vertel-
een kerkelijke jeugdclub meer bevriend
den er ook bij waarom ze dat belangrijk
met elkaar, dan delen ze gemakkelijker
voor mij vonden. Had ik een vraag over
dingen met elkaar en zijn er eerder mo-
de kerk, dan maakten ze tijd vrij om die
menten waarop ze van hart tot hart met
te beantwoorden. Mijn ouders waren
elkaar spreken. Dan zijn er dus sneller
in mijn kinder- en jeugdjaren mijn be-
momenten waarin ‘het heilige gebeurt’.
langrijkste geloofsvoorbeelden. Ook het
Ik zie jongeren
in de kerk met hun hoofd op ‘standje ongeïnteresseerd’
jeugdwerk speelde een rol in mijn ge-
Investeer dus in relaties met jongeren,
loofszoektocht. Ik ging graag naar club
wil ik ook meegeven. Net zoals een
en zelfs naar catechisatie – ik denk dat
liefdevolle, veilige thuisbasis positieve
dit vooral kwam door de leuke groep
impact kan hebben op de ontvankelijk-
Dat jongeren meer en vaker geraakt
die we hadden. Het blijkt letterlijk uit
heid van jongeren voor God en geloof,
worden door God en zijn evangelie ligt
onderzoek dat jongeren die het in de
heeft een goede relatie met hen dat
niet totaal buiten onze eigen invloeds-
gemeente gezellig met elkaar hebben
ook. Als kerkelijk jongerenwerker wil ik
sfeer. We kunnen de omstandigheden in
met minder tegenzin participeren in de
de jongeren daarom beter leren kennen.
zekere zin beïnvloeden, zodat het hei-
kerk. Als jeugdleider heb je in zo’n ide-
Ik stuur ze berichtjes als er toetsweken
lige kan gebeuren. We hebben de taak
ale situatie dan ook de prachtkans om
of examens zijn of ga een ijsje eten met
gekregen om het woord van God over
actief met hen in gesprek te gaan over
een jongere als ik merk dat hij of zij wat
te brengen aan de volgende generatie.
het christelijk geloof.
extra aandacht nodig heeft. Het kost
We moeten ons best doen om het ze te
wat tijd, maar is waardevol. Het is ont-
vertellen, voor te doen en voor te leven.
zettend belangrijk om te weten wat er
Toch komen we er niet alleen met een
speelt, want alleen dan kun je gerichte
swingend lied in de dienst, chillen op de
vragen stellen.
club en een volop eigentijdse werkvorm
‘Elise, die film
kunnen we ook wel thuis kijken’
op catechisatie. Hoe belangrijk dat ook Kerkelijk jeugdwerk is alleen wel bre-
is, we mogen het belangrijkste niet ver-
der dan de clubs en het kamp, daar zit
geten: God zelf. Ik mag erop vertrouwen
een laatste punt waar ik wat over wil
dat God zijn werk doet onder onze jon-
zeggen. Eigenlijk hoort het jeugdwerk
geren en dat de Geest van God werkt
nauw verweven te zijn met het ge-
in de kerkdienst. God werkt op zijn tijd
Ik ben inmiddels zelf jeugdleider. Een
meenteleven – helaas is dat vaak niet
en die wetenschap geeft ontspanning
jongere zei vorig jaar tegen mij: ‘Elise,
het geval. Ik zie nu die jongeren voor
als ik een jongere tijdens de kerkdienst
die film kunnen we ook wel gezel-
me die in de kerkdienst zitten met hun
verveeld zie kijken of hem niet kan be-
lig thuis kijken, we willen op club iets
hoofd op ‘standje ongeïnteresseerd’.
reiken tijdens een clubavond. Ik weet
leren.’ Daar stond ik van te kijken:
Dat is niet alleen omdat ze het niet
dat God er ook dan is en dat Hij werkt.
deze jongeren wilden liever met elkaar
boeiend vinden, vrees ik, de kans is
Dat geeft mij lucht.
doorpraten over een onderwerp, ze
groter dat de dienst niet toegankelijk
wilden blijkbaar leren. Nu is dit, moet ik
is voor hen, dat ze niet genoeg worden
Elise van Gurp is jeugdwerkadviseur bij
erbij zeggen, wel een bijzondere groep
aangesproken. Daar moeten we wat
de CGJO.
16
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
-advertenties-
INSIDE-OUT
Wie wil ik zijn? Wat betekent geloven in God voor mij? Hoe ga ik mijn toekomst vormgeven?
Vijf maanden ontdekken, geloven, beleven
Ben je op zoek naar antwoorden en ben je tussen de 17 en 24 jaar? Gun jezelf dan vijf maanden Inside-out: • aan de slag met je persoonlijke vragen • ontdekken van je talenten en toekomst • beleven van je geloof Meer weten? Mail je naam en telefoonnummer en ‘Inside-out’ naar info@dewittenberg.nl of bel 030 - 692 41 66. Kom ook een dag meelopen of kom naar een open avond. Kijk op www.dewittenberg.nl en meld je aan.
“Ik heb geleerd dat God nog groter en diverser is dan dat ik al dacht!”
Di acon ale we rkv akan ties het hele jaar door in de Achterhoek
een midweek de handen uit de mouwen voor dak- en thuisloze medemensen die op adem komen. Gegarandeerd onvergetelijk, waardevol, verrijkend en verrassend……
…. boek nu via de mail of bel
Giften voor dit diaconale project zijn van harte welkom Stichting Het Passion Torenallee 6 6999 DD Hummelo
Tel. 0314 382 462 info@hetpassion.nl www.hetpassion.nl
Triodos Bank: NL11 TRIO 078.13.22.618
Thema
‘Jongeren willen gehoord worden en willen leren van ouderen’ Jakob Stolk was een aantal jaren kerkelijk werker in de Ontmoetingskerk (PKN) in Lelystad en ontwikkelde daar een duidelijke visie op het verbinden van jong en oud in kerkelijke gemeenten. ‘In onze samenleving en ook in de kerk wordt de kloof tussen jongeren en ouderen ingegeven door vormen van angst voor het onbekende. Het gaat vaak over verschillen in cultuur en niet zozeer over verschillen tussen generaties.’
tekst Anne-Wil Ruijg-Jens en Paul Smit
In de Ontmoetingskerk zette Jakob generatiediensten op,
stad te realiseren. Omdat er een beperkt budget was, combi-
waarin jongeren met een volwassene in gesprek gaan over
neerde ik de verschillende ideeën tot één project voor ook het
christen-zijn in het dagelijks leven. ‘Kenmerkend voor deze
kerkelijk jeugdwerk, waar het net zo belangrijk is om jongeren
vieringen is dat er alle ruimte is voor experiment, de jongeren
de ruimte te geven. Jongeren vertelden mij dat ze allereerst
staan voorop en hebben het voor het zeggen.’ Dat klinkt op
elkaar op een laagdrempelige plek willen ontmoeten, zonder
zich niet nieuw, erkent ook Jakob, maar volgens hem is het
zich meteen ergens aan te moeten binden. Jongeren willen
simpelweg wel wat jongeren willen en waar ook een oudere
graag wat aanrommelen, maar die ruimte bieden we hun in
generatie voor warm te maken is. Hij baseert zich op zijn jaren-
samenleving en kerk te weinig.’
lange ervaring als kerkelijk jongerenwerker en – hij heeft twee banen – als jongerenkwartiermaker voor de gemeente Lely-
Verdieping
stad. ‘Jongeren zijn jongeren, of ze nu wel of niet naar de kerk
In de Ontmoetingskerk ontwikkelden jongeren met Jakob het
gaan. Ze willen gehoord worden en ook leren van ouderen.’
Hemels Gelag, een viering voor en door jongeren, maar waar ook volwassenen komen. ‘In het Hemels Gelag vind ik zelf ook
Hoe heb je dat ontdekt?
verdieping van mijn geloofsleven, merk ik. Toen ik nog ver-
‘Toen ik anderhalf jaar geleden startte als jongerenwerker voor
antwoordelijk was voor de avonden, was ik druk met de voor-
de gemeente Lelystad ben ik op zoek gegaan naar jongeren. Ik
bereidingen, het uitnodigen van gastsprekers, het kiezen van
ging naar scholen en hangplekken in de stad en was in het bij-
Bijbelteksten en passende muziek- en videoclips zoeken. Voor
zonder nieuwsgierig naar hun talenten en verwachtingen. Mijn
deze voorbereidingstijd deed ik Bijbelstudie en zocht ik naar
missie was om jongeren te begeleiden om hun ideeën in de
antwoorden op levensvragen. Nu ben ik vooral een deelnemer
18
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Interview
en is het voor mij als christen een uitdaging om met mijn christelijke geloofsovertuiging een rol te spelen in de samenleving: hoe kan ik dat het beste doen?’
‘Jongeren willen graag wat aanrommelen’ Generatiediensten Daarnaast kwamen er de generatiediensten. ‘Daar zie je iets gebeuren waar volgens mij in het verbinden van generaties de clou zit’, vertelt Jakob. ‘Begin bij de jongeren. Om dat te begrijpen, is eerst extra toelichting nodig’, zegt Jakob en hij legt uit: ‘In onze samenleving en ook in de kerk wordt de kloof tussen jongeren en ouderen ingegeven door vormen van angst voor het onbekende, waarbij het vaak neerkomt op verschillen in cultuur en niet zozeer op verschillen tussen generaties. Er is dus meer sprake van cultuureilanden dan een generatiekloof. Maar ik geloof dat je die eilanden kunt verbinden waarbij je moet beginnen bij de jongeren. Ouderen gaan naar plekken waar veel ouderen wonen’, ver-
Voetbalveldje
Jakob Stolk is kerkelijk jongerenwerker en jongerenkwartiermaker.
volgt Jakob zijn uitleg. ‘Op plekken waar jongeren zijn – of “hangen” – blijven ouderen juist weg, omdat het daar erg
Ouderen rondom een voetbalveldje in Lelystad belden
rumoerig is. Er zijn weinig plekken waar jong en oud laagdrem-
steeds de politie omdat ze overlast van de jongeren er-
pelig en ongeorganiseerd rustig een praatje maken en elkaar
voeren, maar niet zelf naar hen toe durfden te gaan. De
echt ontmoeten.’
jongeren begrepen dit niet, omdat ze van de politie ook niet te horen kregen wat de precieze overlast was. Jakob
En de kunst is om een verbinding te leggen tussen de cultuur-
hoorde dat als jongerenkwartiermaker. ‘Ik ben toen naar
eilanden, zowel in de samenleving als de kerk?
de jongeren gegaan met het voorstel om een toernooitje
‘Dat klopt, waarbij het goed is te beseffen dat de jongeren de
te organiseren met daarna een etentje voor de buurtbe-
moeilijkst te bereiken groep zijn. Dus als je jong en oud met el-
woners. De jongeren waren enthousiast en voor de ou-
kaar in contact wilt brengen, moet je beginnen bij jongeren.’
deren was het sociale contact ook belangrijk. De ouderen
Jakob werkt zowel met Lelystadse ‘hangjongeren’ als jon-
merkten in de ontmoeting dat zij met respect werden
geren in zijn eigen kerkelijke gemeente. Meer dan hij ooit
behandeld en waren hierover blij verrast. De jongeren kre-
verwacht had, heeft dat invloed op zijn kijk op jongeren en
gen wat meer begrip voor de oorzaak van de overlast.’
jongerenwerk, vertelt hij. ‘Als het gaat om verbinding leggen,
Hij neemt deze ervaring mee de kerk in, vertelt Jakob.
is het werk op straat en in de kerk eigenlijk precies hetzelfde:
‘Want in de kerk werkt het tussen jongeren en ouderen
begin bij de jongeren in plaats van hen in te passen in het pro-
net zo. Het begint bij enthousiaste of enthousiast ge-
gramma dat wij als volwassenen bedacht hebben. Geef jonge-
maakte jongeren die contact met de ouderen leggen. In
ren het nu eens voor het zeggen.’
die ontmoeting komt er begrip voor elkaar. Vanuit dat begrip kun je elkaar bereiken en leer je elkaars leefwereld
Generatieviering
beter kennen.’
‘Jongeren moeten voor contact enthousiast gemaakt worden en zich eigenaar voelen van een idee erachter’, volgens Jakob, ‘dan werkt het om contact te leggen vanuit een jongere. Ou-
19
Thema
Jakob Stolk: ‘Geef jongeren het nu eens voor het zeggen.’
deren komen wel, die vinden initiatieven met jongeren vaak al
over nadenken en erover praten; zo ontstonden op een natuur-
snel sympathiek en leuk. Maar begin bij de groep die het moei-
lijke manier inhoudelijke, waardevolle gesprekken.
lijkst te bereiken is en zorg dat zij vanaf het begin enthousiast
Andersom zag je dat ouderen ook leerden van de jongeren.
zijn, zelf leeftijdsgenoten gaan uitnodigen en dat het project
Die leven al hun leven lang in een multiculturele samenleving,
draagvlak krijgt. Met dat groepje jongeren ga je met een paar
een wereld die geglobaliseerd is. Voor veel ouderen is dat
ouderen samen het project voorbereiden. Dat heeft bij ons
besef een eyeopener, ontdekte ik. Zij denken namelijk vaak
in de kerk, in de generatiediensten, heel goed gewerkt. We
dat jongeren individueel en op zichzelf gericht zijn. De ouderen
dachten met twee bijeenkomsten een generatieviering voor te
kwamen erachter dat er bij jongeren veel respect is voor hen.
kunnen bereiden, maar dat werden er vijf vanwege de uitwis-
De taal en houding die jongeren soms aannemen als groep
seling die op gang kwam.’
zijn vaak maar een pose vanwege hun onzekerheid. Als je als
‘Het proces werd
belangrijker dan het einddoel’
oudere zonder vooroordelen of verwijten een gesprek begint, corrigeren ze elkaar en verdwijnt de pose. Jongeren staan vanuit dat respect juist open om iets te leren van ouderen, waarbij het belangrijk is dat ook in kerkelijk jongerenwerk de vraag daarnaar vanuit de jongeren zelf komt. Want ouderen delen veelal pas hun wijsheid als erom wordt gevraagd – ze ervaren dan trouwens ook dat ze ertoe doen. Jongeren horen graag een persoonlijk antwoord. Ze zitten niet te wachten op een
Wat zag je daarbij gebeuren?
algemeen antwoord waar geen ervaring in meekomt. Ze zijn
‘Het proces werd veel belangrijker dan het product, het eind-
nieuwsgierig naar de levenservaring van ouderen en ook hun
doel. De jongeren en ouderen gingen met elkaar op zoek naar
geloofservaring.’
wat zij wilden bereiken in het samen optrekken. Zo zag je dat de jongeren aan de ouderen vroegen welke oudere in hun
Anne-Wil Ruijg-Jens is kunsthistoricus en freelance journalist.
eigen leven belangrijk was geweest. De ouderen gingen daar-
Paul Smit is adviseur bij het NGK Jeugdwerk.
20
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Beeld
‘Bartho is een goede vriend en ik voel me soms zijn vader’, zegt Christabe Wybenga (46) over de 18-jarige Bartho Wijnbeek, die een paar jaar geleden zijn vader verloor maar daarvoor al goed contact had met Christabe. ‘Sommige mensen vervullen belangrijke rollen in mijn leven, en ik ben ongelooflijk dankbaar dat deze man een van deze rollen vervult’, zegt Bartho over Christabe.
tekst Henrique Staal beeld Jaco Klamer
21
Stimulans Lees-, kijk- en luistertips voor geloofs- en gemeenteopbouw
tekst Debbie den Boer
Bijbelkringen met senioren
D
e groep senioren in Nederland
Zo bevat het handboek vijf hoofdstuk-
groeit. In deze levensfase
ken over onderwerpen waar elke
worden mensen vaak inten-
oudere zich mee bezig moet houden.
sief geconfronteerd met belangrijke
Deze hoofdstukken zijn zo ontworpen
thema’s, zoals het omgaan met verlies
dat ze ook gebruikt kunnen worden
en de veranderende rol in de samen-
voor gespreksgroepen en vieringen.
leving. Maar hoe ga je daarover met
Een zesde hoofdstuk wil helpen om
hen in gesprek? Hoe breng je de Bijbel
bekende Bijbelpassages te lezen door
in dat gesprek in en welke methoden
de bril van ouder wordende mensen
voor Bijbelstudie passen bij de doel-
en daarbij nieuwe perspectieven te
groep? Bij het NBG verscheen daar-
ontdekken. Het boek sluit af met een
voor het Handboek voor Bijbelkringen
hoofdstuk vol ideeën voor verdere
en vieringen met senioren van Hans
mogelijkheden voor Bijbelstudie, ook
Sauter.
buiten de directe kring van senioren.
De relevantie van geloof
N
ederland telt voor het eerst
openbare ruimte verdwijnt.
meer niet-gelovigen dan ge-
In de podcast komen echter niet alleen
lovigen. Wat zijn daarvan nu
gasten die het geloof vaarwel hebben
precies de gevolgen voor onze samen-
gezegd; er komen juist ook gasten die
leving, voor onszelf als christenen en
zich inzetten voor een herwaardering
voor de kerk? Wat is nog de relevantie
van het geloof. Zo vertelde filosoof Em-
van het geloof? Over deze vragen gaat
manuel Rutten bijvoorbeeld waarom hij
de Ongelooflijke Podcast met presentator
nu het bestaan van God verdedigt, ter-
David Boogerd en Theoloog des Vader-
wijl hij religie vroeger onzin vond.
lands Stefan Paas. Ze voeren hierover
De Ongelooflijke Podcast is onder meer
verdiepende gesprekken met spraakma-
te beluisteren via iTunes, Google Pod-
kende gasten. Daarbij gaan ze een pittig
casts en de website van NPO Radio 1.
gesprek niet uit de weg. Zo was hun eer-
Eens in de twee weken verschijnt een
ste gast cabaretier en presentator Arjen
nieuwe aflevering.
Lubach, die ervoor pleit dat religie uit de
22
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
En de dieren dan?
V
Column
eel kinderen stellen de vraag open en eerlijk: komen dieren in de hemel? Een goede vraag, maar wat moet je antwoorden? Zien kinderen hun geliefde huisdier echt
terug? Hebben dieren überhaupt een plaats in Gods verlossings-
De ziel
werk? Tot nu toe was er weinig verschenen dat ons kon helpen om een onderbouwd antwoord te geven. Met Gods toekomst voor dieren van Raymond R. Hausoul (uitgegeven door KokBoekencentrum) komt daar echter verandering in. Hausoul, wetenschappelijk onderzoeker aan de ETF in Leuven, gaat in zijn boek de uitdaging aan om op een verantwoorde manier vanuit de christelijke geloofsleer dieper na te denken over Gods weg met dieren van schep-
D
‘
ank u wel voor de woorden die u sprak, de gedrevenheid waarmee u sprak, en de – af en toe – licht ingehouden
woede waarmee u sprak. Ik ben de Heer dankbaar dat Hij mij
ping tot nieuwe schepping. Hij be-
zegende met de mensen om mij heen. Daar hoort u ook bij.’
schrijft daarbij uitvoerig de plaats
Het zijn de eerste zinnen van een briefje dat ik lees op mijn
van dieren in de Bijbel vanaf
eerste werkdag na de vakantie, achtergelaten door een student
Genesis tot Openbaring. Hausoul
van vorig jaar. Mooier kun je niet beginnen, denk ik dan. De
komt uiteindelijk tot de conclusie
woede was overigens niet op deze student gericht, maar op sa-
dat dieren een plaats hebben in
tanische machten en krachten.
Christus’ verlossingswerk en dat er straks daadwerkelijk dieren zijn op de nieuwe aarde. Hausoul besteedt daarbij ook aandacht aan de vraag wat dit betekent voor
Proeven jongeren onze heilige verontwaardiging?
onze huidige omgang met dieren. Het is elk jaar weer mijn ervaring dat jongeren stinkend behoefte hebben aan volwassenen die ‘langszij’ willen komen, die luisteren zonder (voor)oordeel, die geen verwachtingspatronen opleggen, die niet eisen, maar geven: liefde, veiligheid, perspectief en vertrouwen. Daarom deze vraag die mij al heel lang bezighoudt: als jongeren de kerk verlaten, waar ligt dat dan
Stille tijd voor stellen
T
aan? Aan hen, of moeten we kijken naar de generaties daarboven? De kerk zou veel meer moeten zijn dan een instituut dat de gemeenschap verstevigt, leuke activiteiten bedenkt en feestelijke diensten organiseert. Misschien is er bij ons, volwassenen,
ijd met God doorbrengen is een van de beste manieren om je
wel sprake van een innerlijke secularisatie. Doen we ook mee
relatie te versterken. In de praktijk is het echter soms lastig
met de amusements-, prestatie- en consumentencultuur waar-
om hier tijd voor vrij te maken of om er een geschikte vorm
mee onze samenleving doordrenkt is. Het is niet zo moeilijk om
voor te vinden. Een boek dat hierbij kan helpen is Stille tijd voor stel-
contact te maken met ons uitwendige ik, maar het is veel lasti-
len uit de serie A little God time. In dit 365-dagendagboek vind je voor
ger om de leegte, de dorst, de angst, de verdwaaldheid in deze
elke dag een korte overdenking
wereld en het ‘God-niet-meer-ervaren’-gevoel te herkennen en
met een vraag om over na te
erkennen.
denken of om samen over door
De ziel redt het niet meer in deze voor de ziel armzalige cultuur
te praten. Ook wordt er telkens
en dat verlies wordt wellicht ook in de kerk geleden. En mis-
een kort gebed gegeven dat je
schien is dat wel wat een aantal jongeren ervaart in de kerk.
samen kunt bidden. Het dagboek
Want als het verlangen seculariseert of sterft, is de nood groot
is zowel geschikt voor stellen
en haakt een volgende generatie af. Proeven en lezen de jon-
die nog maar pas getrouwd
geren onze heilige verontwaardiging over wat hen en onszelf
zijn als stellen die al hun hele
belemmert om tot Gods bestemming te komen? Zien ze onze
leven lang bij elkaar zijn. Via de
gedrevenheid, onze liefde en toewijding? De kerk moet in de
volgende link is het mogelijk
eerste plaats een oefenplaats van verlangen zijn. Naar God.
om het dagboek in te kijken:
Naar de dwaasheid van het evangelie die haaks staat op de
www.royaljongbloed.com/nl/
gekkigheid van deze wereld. Naar elkaar.
product/a-little-god-time-stille-
Die kerk? Dat zijn wij!
tijd-voor-stellen/. Els van Dijk is directeur van de Evangelische Hogeschool.
Eyeopener
Moge de Heer uw liefde voor elkaar en ieder ander groter maken, zodat uw liefde even overvloedig wordt als onze liefde voor u. Moge de Heer u door die liefde kracht geven, zodat u zuiver en heilig voor onze God en Vader zult staan wanneer onze Heer Jezus komt met al de zijnen. Amen. (1 Tessalonicenzen 3:12-13)
24
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Eyeopener
Heilig, heilig, heilig God is heilig. Dat kunnen we begrijpen. Maar in de Bijbel wordt ook van de gelovigen gezegd dat ze heilig zijn en heilig moeten leven. Wat betekent dat? Zouden we echt zondeloos moeten leven?
tekst Almatine Leene
Twee keer per jaar mag ik het heilig avondmaal leiden in
roept dat verschillende vragen op.
een tehuis waar gehandicapten en kwetsbare ouderen
Allereerst kent de opdracht om heilig te zijn het gevaar dat
wonen. De laatste keer gebeurde er iets bijzonders. Precies
we schijnheilig worden, omdat we dan vooral op de buiten-
op het heiligste moment, toen ik de instellingswoorden had
kant letten: hoe hard we rijden, hoe we praten, wat we eten
uitgesproken en op het punt stond het brood uit te delen,
en hoe we leven. Heiligheid staat dan gelijk aan moraliteit.
riep een mevrouw in een rolstoel: ‘Eh sorry, ik moet heel
De realiteit is dat we niet volmaakt zijn en we dat uit onszelf
nodig naar het toilet!’ Het brood liet ik liggen om op zoek te
ook niet voor elkaar krijgen. Jezus waarschuwt daarom juist
gaan naar een verpleegster die haar op dat moment verder
in zijn gesprekken met de farizeeën voor schijnheiligheid.
kon helpen. Daarna vervolgden we de viering.
In de tweede plaats zorgt deze uitleg voor afstand tussen
In eerste instantie leek het ongepast dat midden in een
mensen, enerzijds mensen die zich wel lijken te gedragen
heilig ritueel de menselijkheid in een van haar meest broze
en anderzijds zij die publiekelijk in de fout gaan. Voor je het
vormen aandacht vroeg. Maar het zette mij aan het denken
weet roept heiligheid op tot het veroordelen van mensen
over wat heiligheid is en hoe wij die beleven. Uiteindelijk
en gebeurtenissen. Het leidt tot een scheiding tussen wat
heeft deze gebeurtenis mij geholpen om het beter te be-
heilig en wat onheilig is.
grijpen.
Volmaakt ‘Heilig, heilig, heilig’ zingen we op zondag in de dienst. Maar wat bedoelen we eigenlijk als we zingen dat God heilig is? Ik heb altijd geleerd dat God zonder zonde is en zonde
‘Eh sorry, ik moet heel nodig naar het toilet!’
niet kan verdragen. Heiligheid wijst dus op afgezonderd zijn
In de derde plaats komt bij mij de vraag op hoe Gods heilig-
van alles wat onrein is. God is volmaakt goed, volmaakt rein
heid zich verhoudt tot Gods liefde. God is één en daarom
en dus heilig.
kan zijn heiligheid niet de ene kant van God zijn en liefde de
Wij worden als christenen door Petrus opgeroepen om ook
andere kant. Maar hoe zit het dan wel?
heilig te zijn. Dat betekent dan dat we, in navolging van
De tekst uit Tessalonicenzen heeft mij enorm geholpen om
God, apart gezet zijn en een voorbeeldig leven moeten lei-
heiligheid beter te begrijpen, maar daarvoor moeten we
den. Een leven zonder zonde en onreinheid.
eerst stilstaan bij hoe Jezus zijn heiligheid heeft uitgeleefd
Onderbreking
op aarde.
Vanuit die uitleg lijkt wat er in het tehuis gebeurde een on-
Liefde
derbreking van een heilig moment. Maar klopt dat wel? Als
Als Maria hoort dat ze zwanger zal worden, zegt de engel
je heiligheid uitlegt op de manier zoals ik het heb geleerd,
dat haar kind heilig zal zijn. Goed, zonder zonde, apart
25
Eyeopener
gezet. Dat klopt met de uitleg zoals ik hierboven gaf. Maar
ment in zijn leven, vol bloed, pijn, naaktheid en duisternis.
daarmee is niet alles gezegd. Want uit de omstandigheden
Het tempeldoek scheurde en daarmee werd het heilige der
bij zijn geboorte blijkt dat zijn heiligheid niet betekent dat
heiligen deel van de alledaagse werkelijkheid.
Hij afstand houdt van alles wat onheilig is. Integendeel. Hij wordt geboren op een plek waar dieren eten en hun
Morsig
behoefte doen. Later raakt Hij zieke en dode mensen aan,
Wat betekenen Gods liefde en heiligheid nu voor ons? Als
overtreedt Hij het sabbatsgebod en vertolkt Hij heel andere
wij heilig worden genoemd, komt dat zeker niet in de eerste
gedachten over heiligheid dan de farizeeën. Als zij com-
plaatst omdat wij rein zijn en goed leven. Het hangt volledig
mentaar hebben op de discipelen omdat die hun handen
af van onze relatie met God. Jezus is degene die ons heiligt,
niet wassen voor het eten, antwoord Jezus hun dat wat uit
zelf kunnen we dat niet doen. En daarom is er ook geen
het hart komt een mens onrein maakt. Niet wat je eet en je
enkele reden om trots te zijn op wat we wel of niet doen.
vuile handen maken je onrein. Het gaat om wat uit jouzelf
Maar er is ook geen reden om terneergeslagen te zijn,
komt.
omdat we elke keer fouten maken. In Gods ogen zijn we im-
Uit Jezus’ hart komt liefde en daarom raakt Hij mensen aan
mers heilig en door de Geest is het mogelijk om te groeien
en gaat Hij naar plekken toe die wij als onheilig zouden bestempelen. Daarin laat Jezus zien wie God is. De drie-ene God kent relaties die volmaakt en dus heilig zijn en blijft daarom niet op afstand, maar komt dichtbij. Gods liefde is als water dat door de buis van zijn heiligheid stroomt. Je kunt heiligheid niet begrijpen zonder liefde, zoals Paulus in Tessalonicenzen laat zien. Dat Gods liefde heilig is,
Als heiligheid ons
verheft, dan hebben we het niet begrepen
betekent dat zij goed is, volmaakt. En juist die liefde zorgt ervoor dat Jezus contact zoekt, mensen aanraakt en zelfs
in heiligheid.
aan het kruis sterft. Dat moment was het meest heilige mo-
Dat betekent in de eerste plaatst dat we bij God horen. Heiligheid kan daarom ook nooit afstand tussen mensen creëren. Zo van: ik wil niets met jou te maken hebben. Integendeel, onze liefde voor anderen moet steeds groter
Om over na te denken of door te praten
worden omdat Gods liefde zo groot is, zegt Paulus. En juist
• Welk beeld komt in jou op als je nadenkt over Gods heilig-
ren, vooral op kwetsbare en morsige plekken. In townships,
door en in opofferende liefde kunnen we heiligheid erva-
heid? Hoe verhoudt dat zich tot de tekst uit Tessalonicen-
in vluchtelingenkampen, op seculiere festivals en in een
zen?
tehuis voor ouderen en gehandicapten.
• Wij zijn geheiligd door Christus. Wat betekent dat praktisch voor jouw relaties met anderen? • In een oude kerk kan een gevoel van ontzag je overval-
We noemen het huwelijk heilig, maar als het afstand schept en exclusief is, is het juist niet heilig. De liefde tussen twee mensen creëert ruimte voor kinderen en anderen. In onze
len. Iets vergelijkbaars kan gebeuren in de natuur. Heilige
gereformeerde kerken is het huwelijk geen sacrament,
momenten kun je ook ervaren na een goed gesprek of
want het huwelijk is niet het fundament van een gezonde
een welgemeende knuffel of als er iets ongewoons ge-
samenleving, maar Christus. Het huwelijk is niet verheven
beurt. Denk aan een gebeurtenis die jij hebt beleefd en
boven single-zijn of boven vriendschap of welke andere
gerust een ‘heilig moment’ kunt noemen. Praat daar met
relatie ook.
iemand over en vraag hem of haar ook naar zo’n heilig
Als heiligheid ons verheft, dan hebben we het niet be-
moment.
grepen. Als heiligheid zich door liefde vernedert en kiest
• In het filmpje ‘Geroepen tot heiligheid’ van Kerknet
voor relaties, dan wel. Zo zorgde de onderbreking van het
(www.youtube.com/watch?v=iELMxog7Nuc) wordt ge-
avondmaal in het tehuis ervoor dat ik meer ben gaan begrij-
zegd dat heilig zijn onder andere betekent dat je dapper
pen van Gods heiligheid.
bent, nederig kunt zijn en een gevoel voor humor hebt. Waarom zouden juist die eigenschappen worden ge-
Almatine Leene is docent dogmatiek aan Hogeschool Viaa
noemd?
in Zwolle, onderzoeker aan de Universiteit van Stellenbosch en predikant van de Nederduits Gereformeerde Kerk Stellenbosch-Wes.
26
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
-advertenties-
OnderWeg app! Met de nieuwe app OnderWeg online kun je ons magazine nu ook op mobiel of tablet lezen. De app bevat de nieuwste editie van OnderWeg en alle eerdere nummers (vanaf 2015).
lezen waar en wanneer je maar wilt
OPEN DAG
VOLTIJD BACHELORS
2 NOV 2019, 10.00 - 15.00 UUR
Onder
OPEN AVOND
IE INSPIRAT VOOR OTEN
DEELTIJD V00R PROFESSIONALS
REISGEN
14 NOV 2019, 18.00 - 21.00 UUR Leren doe je een leven lang
Ja, ik wil OnderWeg digitaal lezen! Voor € 37,50 per jaar (studenten betalen € 18,75) lees je magazine OnderWeg op mobiel of tablet. De speciaal voor OnderWeg ontwikkelde app OnderWeg online werkt simpel en snel. Meld je aan via www.onderwegonline.nl/app
Uitgeleerd? Dat ben je nooit. Blijf studeren. Om nog beter te worden in je vak. Door te groeien in jouw organisatie. Of jezelf te ontwikkelen als persoon. Ontdek alle opleidingen tijdens de open dagen in het najaar van 2019! De CHE heeft een breed aanbod van opleidingen op het gebied van Zorg en Welzijn, Theologie, Educatie, Media, ICT & Organisatie. / / / /
Voltijd bachelors Deeltijd bachelors Associate degrees Masters
/ / / /
Post-hbo’s Cursussen Trainingen Maatwerk
Bekijk ons volledige aanbod op CHE.nl
Ontmoeting Ethicus en euthanasiedeskundige Theo Boer:
‘Blijf als oudere uitzien naar wat nieuw en verrassend is’ Zijn stappen tijdens de bergwandeling mogen onzekerder worden, op de pianokruk gaat het crescendo. Ouder worden, zegt Theo Boer, sinds 1 september hoogleraar ethiek van de gezondheidszorg aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Groningen, betekent inderdaad lichamelijke achteruitgang, maar geeft het leven tegelijk een ongekende diepte. tekst Jasper van den Bovenkamp beeld Jaco Klamer
Ongeveer drie jaar geleden kreeg Theo
jaar geleden ontmoetten de twee elkaar
Boer in zijn mailbox een berichtje dat
voor het eerst. ‘Het is een soort vriend-
hoofdzakelijk uit scheldwoorden bestond.
schap geworden’, zegt Boer.
Afzender: een jongeman die woedend was over een NRC-interview waarin Boer
Publieke opinie
maande tot voorzichtigheid bij eutha-
Dat mensen uit alle hoeken van het land
nasie. Boer typte terug: beste zus of zo,
hem weten te vinden, is niet erg verwon-
zou u me misschien wat beleefder willen
derlijk. Speelt er in de actualiteit weer
bejegenen, en voorts: wat drijft u eigen-
eens wat op het vlak van euthanasie,
lijk precies? Er kwam een mailtje terug.
abortus, ivf of een ander aangelegen
De man had spijt van een ingrijpende
thema, dan klimt Boer in microfoon en
en niet meer terug te draaien operatie,
pen tegelijk. Op het platform van de pu-
schreef hij, was in grote paniek en zat om
blieke opinie is hij nogal eens in bedrijf,
die reden in een euthanasietraject. Een
zogezegd.
serieuze schriftelijke conversatie kwam
Overigens staat hij daar meestal niet al-
van de grond. ‘Ik schreef hem dat ik hem
leen; vaak is het zijn opinie tegenover
begreep, maar waarschuwde dat hij nu
die van een ander. Inhoudelijk kunnen de
niet nógmaals een ingrijpende en onom-
vonken er vanaf vliegen. Van die twist-
keerbare beslissing moest nemen.’ Een
gesprekken kan Boer erg genieten, zegt
28
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Theo Boer is sinds 1 september van dit jaar hoogleraar ethiek van de gezondheidszorg aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen. Daarvoor was hij vijf jaar bijzonder hoogleraar op de Lindeboomleerstoel Ethiek van de Zorg aan de Theologische Universiteit Kampen. Boer is een veelgevraagd spreker en debater als het gaat om medisch-ethische thema’s als levenseinde, levensbegin, palliatieve zorg en euthanasie. Hij is getrouwd, heeft twee kinderen, woont in Houten en is aangesloten bij de PKN.
Ontmoeting
Theo Boer: ‘In meer algemene zin geldt dat de ouderdom een uitgelezen fase kan zijn om kunst of muziek te maken, boeken te lezen en films te kijken.’
hij, zolang het tenminste echt gesprek-
mensen te reageren wier beroep het is
ken zijn. ‘Er moeten twee dingen buiten
anderen te frustreren.’
kijf staan. Eén: je trekt elkaars intel-
‘Zou u me
misschien wat beleefder willen bejegenen?’
lectuele vermogens niet in twijfel, en
Lijdensdruk
twee: je trekt elkaars morele integriteit
Sinds 1 september is Boer hoogleraar
niet in twijfel.’
in Groningen en doet hij langzaam
Ook op Twitter, waar Boer met een
maar zeker afstand van de Lindeboom-
bijdrage van ruim dertienduizend (re)
leerstoel aan de vrijgemaakt-gere-
tweets in ongeveer acht jaar tijd een
formeerde TU in Kampen. Langzaam
actief leven leidt, loopt hij tegen men-
maar zeker, want lopende zaken wil hij
sen aan die het echte gesprek niet
rustig afbouwen. Zorgverzekeraar Pro-
gehad’, kijkt hij terug. ‘Ik werkte in een
lijken te zoeken. ‘Als ik twijfel, stuur ik
Life heeft hij bijvoorbeeld toegezegd
bijzondere, warme collegakring.’ Tege-
even een direct message. Blijkt iemand
onderzoek te doen naar de lijdensdruk
lijk ziet hij wel uit naar de kleine lasten-
inderdaad na wat contactpogingen
van ongeneeslijk zieke kinderen, onder
verlichting die de nieuwe benoeming
geen serieuze gesprekspartner, dan
meer hoe ouders en zorgverleners die
met zich meebrengt. ‘In Kampen was ik
weet ik al snel de blokkeerknop te vin-
inschatten. ‘Dat laat ik nu niet ineens
officieel voor één dag bijzonder hoog-
den. Dan doe ik volgens mij wat Jezus
bungelen.’ Ook blijft hij de redactie van
leraar, maar in de praktijk was dat veel
zegt: schud het stof van je voeten en
de Lindeboomreeks voorzitten.
meer werk. Mijn werk als hoogleraar in
ga door. Het heeft totaal geen zin op
‘Ik heb het in Kampen erg naar mijn zin
Groningen is beter afgebakend.’
29
Ontmoeting
Warme prak
het klavier beroert; ook zijn vrouw en
Het gesprek komt op zijn gezin: zijn
de beide kinderen zijn muzikaal. Zelf
echtgenote, dochter (18) en zoon (15).
is hij op het moment bezig met Piano
Wie op basis van Boers volle agenda zou
Sonata Op. 7 van Edvard Grieg. ‘Ik ben
vermoeden dat hij hen niet veel ziet,
echt aan het studeren. Weet je, een van
vergist zich. ‘Wij zien elkaar heel regel-
de bijzondere dingen van muziek maken
matig en dat vind ik ook erg belangrijk.’
is dat je levenslang kunt blijven bijleren.
Voor zijn werk in Groningen is hij twee
Anders is dat bij sporten. Ik doe veel aan
of drie dagen van huis. Op Groningen-
fietsen en bergsport, dat laatste met een
dagen pakt hij tegen half zeven de trein
vriendengroep. Sinds we in 1994 met
(‘the train is my office’), zit hij om negen
elkaar de Mont Blanc beklommen, pak-
uur achter zijn bureau, wandelt hij om
ken we nog steeds elke zomer een piek
vier uur ’s middags weer naar buiten
of een andere uitdaging. Maar ik merk
en schuift hij om kwart voor zeven ’s
de laatste jaren dat ik wat strammer
avonds bij de warme prak in Houten aan.
word, dat de stappen minder zeker zijn
Op de dagen dat hij niet voor dag en
en minder groot. Muziek maken kun je
dauw naar Groningen reist, werkt hij
blijven doen zolang je leeft, en je kunt
veelal vanuit huis, geeft hij een lezing
er telkens beter in worden. Mijn moeder,
in bijvoorbeeld Chicago of voert hij op
die op bijna 91-jarige leeftijd overleed,
Radio 1 een discussie met Jan Terlouw.
speelde een week voor haar dood nog de prachtigste stukken. De laatste tien jaar van haar leven heeft ze ook echt
Bij het ochtend-
gloren is er in huizeBoer voor iedereen ontbijt op bed
nog vorderingen gemaakt.’
Innerlijke mens
Theo Boer: ‘Weet je, een van de bijzondere
Daarin schuilt misschien wel een beetje
dingen van muziek maken is dat je levens-
de kunst van het ouder worden, denkt
lang kunt blijven bijleren.’
Boer: ook de laatste levensfase als een kans zien. ‘Wie het slotstuk alleen beschouwt als een verlieservaring, zal het
en hopelijk ontdekken dat de ouderdom
leven totaal anders ervaren dan iemand
het leven een zekere diepte geeft. Voor
Waar hij op zulke dagen ook uithangt
die bekijkt wat hij allemaal nog wél kan.
gelovigen kan dat betekenen dat ze
(met uitzondering van het buitenland
De vraag is natuurlijk ook: waarom zou je
ervaren dichter bij God te leven, dat het
natuurlijk), bij het ochtendgloren is er in
oud willen worden als het in alle opzich-
innerlijke leven met Hem zich inderdaad
huize-Boer voor iedereen ontbijt op bed,
ten een neergaande lijn is? Biologisch en
vernieuwt, dat je blijft uitzien naar wat
door de heer des huizes zelf bij het aan-
maatschappelijk is de curve er weliswaar
nieuw en verrassend is en niet eindeloos
recht in elkaar geknutseld. Daar schuilt
een van opgaan, blinken en verzinken.
blijft teren op wat je had of wat voorbij
behalve romantiek ook enig efficiency-
Maar daartegenin schrijft Paulus: “Al
is. In meer algemene zin geldt dat de
denken achter, bekent Boer direct. ‘Een
vervalt ook de uiterlijke mens, naar de
ouderdom een uitgelezen fase kan zijn
tafel dekken kost gewoon veel meer tijd
innerlijke mens worden wij van dag tot
om kunst of muziek te maken, boeken te
dan een paar bordjes opmaken. Maar het
dag vernieuwd.” Die tekst is ofwel een
lezen en films te kijken.’
is ook heel gezellig, hoor.’
illusie – wishful thinking – ofwel een
Die ‘innerlijke mens’, denkt Boer, dat
Boer zelf leest na deze bijdrage zijn
bijzondere belofte. Wie om zich heen
gaat over deugden als wijsheid, mild-
krantjes door en als iedereen wakker is
kijkt en luistert, kan dat eerste wel den-
heid, rechtvaardigheid, maar ook zelf-
en redelijkerwijs verwacht mag worden
ken. Mensen klagen over allerhande
inzicht. ‘Een essentieel kenmerk van
dat ook de buren hun nachtrust hebben
beperkingen die ze ervaren en kunnen
een christen is dat hij zich realiseert op
afgesloten, wil hij nog weleens achter de
kritisch worden, op het zure af. Wie Pau-
welke punten hij tekortschiet. Hoe ouder
piano kruipen.
lus’ uitspraak voor een belofte houdt,
je wordt, hoe meer je dat gaat beseffen.
Overigens is hij niet de enige die thuis
zal er alles aan doen die te verzilveren
Als ik mensen ontmoet die niet in staat
30
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Column
zijn om te vergeven, ben ik bang dat het ze aan zelfkennis ontbreekt. Naarmate je ouder wordt, heb je anderen meer te vergeven en hebben anderen jou meer te vergeven.’
De eeuwigheid Een vraag die veel mensen, niet alleen christenen, in met name de laatste levensfase bezighoudt, is die van het ‘hierna’. Is er iets? En zo ja, hoe ziet het eruit? In De Stentor
Moedig en kwetsbaar
I
k ben geen fan van managementboeken. Al die modellen, organisatieprocessen en do’s and don’ts die ik alweer verge-
ten ben zodra ik het boek heb dichtgeslagen.
en daarna in het Reformatorisch Dagblad sprak Boer zich
Vlak voor mijn zomervakantie kreeg ik er een van een collega.
vorig jaar zomer uit over de eeuwigheidskwestie. Onder
Ik durfde niet te zeggen dat ik eigenlijk een hekel heb aan dit
meer zei hij: ‘Puur empirisch weten we als christenen niet of
type boeken. Ik vond het een mooi en bijzonder gebaar en
er leven na de dood is: we hopen het en geloven het.’
begon daarom toch te lezen. Daar kreeg ik geen spijt van. Het gaat om Durf te leiden (Dare to lead) van Brené Brown.
‘Als Jezus daar zou
zitten, zou ik Hem om de hals vliegen’
Waar Boer zich soms aan stoort, is de in zijn ogen platte manier waarop de eeuwigheid voor het karretje van dit leven wordt gespannen, alsof het op het ondermaanse maar een voorbijgaand gedoetje is dat in het licht van de toekomende
‘Wees sterk en moedig’ uit Jozua 8 vind ik altijd een motiverende leefregel. Durf te kiezen voor het goede, ook al heb je geen volledige zekerheid over de consequenties of vrees je negatieve reacties. Wat ik in aanvulling op Jozua deze zomer van Brown leerde, is dat moed altijd gepaard gaat met kwetsbaarheid.
Het daagt mij uit om midden in de arena te gaan staan
dingen nauwelijks telt. ‘In veel gevallen van euthanasie die ik van dichterbij meemaakte, troostten mensen elkaar met
‘Ons vermogen om een moedige leider te zijn, zal nooit groter
gedachten als “in het hiernamaals zul je je overleden moe-
zijn dan ons vermogen om ons kwetsbaar op te stellen’, poneert
der, je kind, je partner weerzien”. Naar het idee van deze
Brown aan het begin van het boek. Dat klinkt soft, maar is het
mensen is de dood een overgang van een bepaald soort
niet. Het is eigenlijk het moeilijkste wat er is, zeg ik uit eigen
leven naar een ander soort leven. Er verandert niet zoveel,
ervaring. Een strategie doordenken gaat me prima af, voor een
behalve dat aan de overkant alles beter wordt: er zijn geen
motiverend verhaal houden draai ik m’n hand niet om. Maar
problemen meer en alle vijanden zijn verdwenen. Ik vind
een goed gesprek voeren met een collega die het zeer oneens
het een nogal antropocentrische weergave. Dat verlangen
is met mijn keuzes, daar verschijnen de zweetdruppels. Eerlijk
naar geliefden deel ik wel, maar voor mij is de werkelijke
vertellen aan een relatie waarom ik een gesprek als heel onple-
essentie: oog in oog staan met God. Hij is voor mij niet een
zierig heb ervaren… Dan schuurt, piept en kraakt het bij mij diep
vehikel dat ervoor zorgt dat ik straks voldoende bier en bor-
van binnen.
relnootjes heb. God is een persoon, en in de eeuwigheid, zo
En juist daarom is Durf te leiden zo goed. Het daagt mij uit om
hoop en geloof ik, word ik met Hem herenigd.’
midden in de arena te gaan staan, de plek waar je gezicht be-
Hoe het eeuwige leven zich ook zal ontvouwen, Boer kan er
smeurd is met stof, zweet en bloed. Waar je je ‘kranig weert,
soms intens naar verlangen, zegt hij. ‘Ik probeer me soms
fouten maakt, keer op keer tekortschiet’. Brown geeft heel
voor te stellen wat het betekent om Jezus te ontmoeten.
praktische tips over hoe je in die arena kunt staan, dicht bij je
Kijk, wij zitten hier nu te praten, en dat is fantastisch, maar
kernwaarden, in verbinding met de mensen om je heen.
als Jezus daar zou zitten, dan zou ik Hem toch om de hals
Ik vermoed zomaar dat ook kerkelijke leiders veel kunnen
vliegen! Nee, ik kan het niet anders zeggen. En veel meer
opsteken van Brown. Hopelijk hebben zij het geluk dat ze ge-
dan dat kan ik er tegelijk ook niet over denken, eigenlijk.’
meenteleden om zich heen hebben die net zo invoelend zijn als mijn collega.
Jasper van de Bovenkamp is schrijver en journalist bij STUDIOJC.
Dicky Nieuwenhuis is directeur van Light for the World Nederland.
31
Jeugdwerk
Het effect van jeugdwerk Als kerken zijn we bedreven in het organiseren van kerkelijk jeugdwerk. Meestal gericht op de jeugd uit de eigen gemeente, waar ook jeugd van buiten de kerk via vriendschappen welkom is. Het jeugdwerk is dan bijna een missionaire activiteit, die ook nog eens een maatschappelijke meerwaarde heeft.
tekst Paul Smit
Net voor de zomervakantie kreeg ik een
Verbeterslag
in het leven te staan en biedt het een so-
publicatie onder ogen met de titel ‘Jonge-
In het artikel wordt gemeld dat het secu-
ciaal netwerk voor de toekomst.
renwerk is vaagheid ontgroeid en levert
liere jeugdwerk tien jaar geleden vakin-
In de tweede plaats zorgt het jeugdwerk
ook nog resultaat op’. Als een magneet
houdelijk nog niet zo veel voorstelde. Er
ervoor dat jongeren een plek hebben om
werd ik erdoor aangetrokken, want ik
waren weliswaar volop praktijkverhalen,
over problemen te praten. In de meeste
ben er zelf al jaren van overtuigd dat dat
maar de jongerenwerkers bleven ake-
gevallen eerst heel bedekt, waardoor je
inderdaad het geval is. Helaas heb ik zelf
lig stil als ze bevraagd werden op hun
er als jeugdleider niet altijd direct erg in
geen onderzoek kunnen doen om dat
methodieken. Pas in de laatste jaren is
hebt en dus voorzichtig moet zijn om te
ook te onderbouwen. Nu is er dan geluk-
er een verbeterslag in het jeugdwerk
snelle conclusies te trekken. Op den duur
kig een onderzoek vanuit de Hogeschool
gekomen, doordat er nu meer gewerkt
kan er een relatie tussen de jongeren
van Amsterdam, waar ook Youth for
wordt met methodieken zoals groeps-
en de jeugdleider ontstaan, waardoor
Christ aan bijgedragen heeft.
gericht werk, individuele begeleiding en
er steeds meer gedeeld wordt. Dan is
informatie/advies. In kerkelijke termen:
het jeugdwerk een plek om jongeren te
gemeenteopbouw, pastoraat en toerus-
helpen. Door mee te denken en mee te
ting/catechese. Als het jeugdwerk zich
werken aan oplossingen. Dat varieert van
structureel op deze aanpak richt, dan
het helpen bij het onder woorden bren-
vertaalt zich dat volgens het onderzoek
gen van gedachten en emoties tot het
in drie positieve invloeden.
begeleiden naar een professionele hulp-
Agenda • Diverse zaterdagen vanaf 14 september: JOP Trainingstour, met als thema Back
verlener. Elk seizoen weer zijn er tieners
to basics. Zie jop.nl/trainingen/jop-trai-
Resultaat
ningstour-2019.
In de eerste plaats versterkt het jeugd-
sprekken kan helpen om het jaar door te
• 28 september: Youth for Christ Trainings-
werk de eigen verantwoordelijkheid van
komen en eens in de zoveel jaar begeleid
event in Woerden. Thema: Pray & Go. Zie
jongeren. Op korte termijn, bijvoorbeeld
ik iemand naar professionele hulp.
trainingsevent.yfc.nl.
en jongeren die ik met een-op-eenge-
in een seizoen, leren jongeren beter
In de derde plaats zijn er jongeren – vaak
• 7-8 februari 2020: Jeugdleidersconferen-
met elkaar en met andere mensen om
de jongeren die geen hulp willen maar
tie. Thema: De jeugd van tegenwoordig.
te gaan en groeit hun eigenwaarde. Op
die juist zo nodig hebben – voor wie het
Zie jeugdleidersconferentie.nl.
de langere termijn biedt het jeugdwerk
jeugdwerk misschien wel de meest sta-
contacten die hen helpen om zelfstandig
biele plek in hun leven is. Door de veilige
32
OnderWeg #17 > Jaargang 5 > 14 september 2019
Jeugdwerk
Het is daarbij wel belangrijk dat je weet wat past bij welke levensfase. Zo sluit bijvoorbeeld kennisgerichte catechese over de Bijbelboeken en de tijdlijn van de Bijbel beter aan bij 10- en 11-jarigen, die vaak nog geïnteresseerd zijn in feitelijkheden, dan bij 12- tot 14-jarigen. Voor de laatste groep is het vooral van belang dat het accent komt te liggen op het stellen van vragen en het samen zoeken naar antwoorden in plaats van op kennisoverdracht. Het belangrijkste blijft echter dat we als ‘ouderen’ in de diverse activiteiten samen met ‘de jeugd’ bezig zijn. Zo ontstaat er verbinding. Dan komt er ruimte waarin vertrouwen kan groeien en waarin gesprekken over persoonlijke Op de langere termijn biedt het jeugdwerk contacten die jongeren helpen om zelfstandig in
situaties en dus ook over het geloof een
het leven te staan en biedt het een sociaal netwerk voor de toekomst.
plek kunnen krijgen. Paul Smit is adviseur bij het NGK Jeugdwerk. Met bijdragen van Petra Kiks (ad-
sfeer met elkaar binnen de jeugdgroep
het jeugdwerk zich terug zou trekken en
viseur bij het NGK Jeugdwerk) en Anko
en met de jeugdleiding kunnen ze om-
vereenzamen.
Oussoren (adviseur bij het Praktijkcen-
gaan met dat wat hun leven uit balans
trum).
brengt. Deze derde invloed maak ik zelf
Interesse
eigenlijk nog het meest mee. Dat ene
Het onderzoek bevestigt en onderstreept
moment in de week met de jeugdgroep
voor mij dat jeugdwerk een zegen is voor
geeft een jongere bijvoorbeeld net die
de samenleving en net zo goed voor de
spanningsverlichting die nodig is om
kerk. In de organisatie van het jeugdwerk
niet over de rand te gaan. Dat is ook de
is er nog een aanvullend aandachtspunt
reden dat enige baldadigheid bij mij in de
dat ik wil benadrukken: alle kinderen,
groep wel mag, omdat ik vermoed dat
tieners, jongeren of jongvolwassenen
op www.socialevraagstukken.nl/jon-
die baldadigheid buiten op straat zomaar
verschillen van elkaar.
gerenwerk-is-vaagheid-ontgroeid-
zonder opzet om kan slaan in vandalisme.
Sommigen vinden het leuk om met een
Een ander voorbeeld hiervan dat ik wel
predikant of jeugdleider in gesprek te
• In de CGK Zwolle is er onder de naam
tegenkom, is dat de jeugdgroep uitnodi-
gaan over een Bijbelpassage of over
#Durfte… een programma opgezet
gend is naar iemand die geen aansluiting
iets uit de kerkgeschiedenis. Anderen
waarin jongeren van verschillende
heeft met leeftijdsgenoten en zonder
doen liever een spel waaraan een Bijbels
leeftijden samenkomen rondom een
thema verbonden is. En er zijn jongeren
gedeelde interesse of passie. Zie
die via de muziek, Bijbellezing, gebeden
daarover blad-dienst.nl/durfte-een-
en/of de preek in de kerkdienst aanslui-
leervorm-met-lef-cgk-zwolle-daagt-
Jeugdwerk
versterkt de eigen verantwoordelijkheid van jongeren
ting vinden bij de kerk. Organiseer het jeugdwerk dan ook niet
Media/tips • Het aangehaalde artikel over het (seculiere) jongerenwerk is te vinden
en-levert-ook-nog-resultaat-op.
jongeren-uit-te-groeien-in-de-kerk. • Over de (benadering van de) verschil-
klakkeloos op leeftijd, maar kijk naar de
lende levensfases is een brochure
interesses van de jeugd. Er zijn allerlei
te vinden op de site van het NGK
combinaties mogelijk van activiteiten
Jeugdwerk: www.ngkjeugdwerk.nl/
voor jongeren van verschillende leeftij-
gemeente-in-ontwikkeling.
den.
33
Redactioneel
Colofon Kernredactie Bram Beute, Debbie den Boer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman (webredacteur), Maarten van Loon, Annelies Smouter-de Rooij (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema).
Michelle
Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp. Medewerkers
T
erugvliegend naar Schiphol luisterde ik hoog in de lucht naar een podcast waarin theoloog Stefan Paas
vragen beantwoordde. Lastige, zware vragen vaak, zoals deze: heeft God een goede reden dat kinderen gemarteld
Koert van Bekkum, Ad de Boer, Eline de Boo, Els van Dijk, Han Hagg, Myriam Klinker-De Klerck, Jan Kuiper, Roel Kuiper, Almatine Leene, Bas Luiten, Jan Mudde, Dicky Nieuwenhuis, Maurits Oldenhuis, Anko Oussoren, Dingeman Quant, Wim van der Schee, Paul Smit, Jeroen Sytsma, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Martine Versteeg, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp-Stegeman.
worden in de oorlog? Zo, die hield wakker. Zoals eigenlijk elke variant op deze existentiële, maar ongemakkelijke
Redactieadres
vraag naar Gods regie en aandeel in het lijden.
’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, redactie@onderwegonline.nl.
Nu wilde het geval dat ik nog geen week ervoor iemand een antwoord op de vraag had horen geven. Het was Michelle Mahesan, predikantsvrouw van de evangelische Zion Church in Batticaloa, op Sri Lanka. Tijdens onze trektocht over het eiland hadden we twee kerken bezocht die op eerste paasdag getroffen waren door de aanslagen. Bij de Zion Church ontmoetten we deze Sri Lankaanse vrouw,
Voor recensie-exemplaren: Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen. Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl. OnderWeg in braille, grootletter en audio OnderWeg is beschikbaar in passende leesvormen bij de Christelijke Bibliotheek voor
die vloeiend Engels sprak.
Blinden en Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB:
Zij had de aanslagpleger nog geen tien minuten voordat
0341-565477 of klantenservice@cbb.nl.
hij zichzelf opblies welkom geheten en in de ogen gekeken. En omdat haar man, pastor Roshan, in het buitenland was, ging zij de dag na de aanslag met de politie naar het mortuarium om alle 31 gedode gemeenteleden – onder wie veertien kinderen – te identificeren. ‘Eigenlijk voor een mens een onmogelijk iets’, zei ze daarover. Het is dat ik het uit haar eigen mond hoorde, dat ik haar diepe gezindheid bijna lijfelijk voelde en dat haar appconversaties eensluidend hetzelfde getuigen, anders sluit ik
Abonnementsprijzen Jaarabonnement: € 52,50 (studenten € 26,25 / Europa € 89 / buiten Europa € 119). Halfjaarabonnement € 28,75. Digitaal abonnement: € 37,50 (studenten € 18,75). Bij automatische incasso geldt op deze tarieven een korting van 1 euro. Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.
niet uit dat ik haar onvoorwaardelijk spreken over Gods al-
Persvereniging
macht en soevereiniteit had gewantrouwd. ‘Nee, ik vraag
OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.
God niet waarom dit onze gemeente overkwam’, zei ze. ‘Ik
Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.
geloof dat Hij oppermachtig is en dat ons niets overkomt zonder dat het Hem passeert.’
Bestuur Persvereniging
In Paas’ reactie op de vraag naar Gods mogelijke motief
Hillie van de Streek en Tjirk van der Ziel.
om gruwelijkheden niet te verhoeden, herkende ik me meer. ‘God heeft redenen die wij als mens niet zullen kennen’, zei hij. En: ‘Als je het geloof ooit kwijt zou zijn omdat je dit soort ellende in de wereld ziet gebeuren, hoort dat bijna vanzelfsprekend bij geloven.’ Toch is het Michelles blindelings godsgeloof waar ik nog dagelijks aan denk. Het mag een inspiratiebron voor iedere weldenkende, wes-
Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren (voorzitter),
Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold communicatievormgevers. Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.
terse gelovige zijn. In haar woorden: ‘Believe that the Lord is fully in control.’
Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle,
Esther de Hek, hoofdredacteur van OnderWeg
038-467 00 70. www.onderwegonline.nl
www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline
-advertentie-
Geef jeugdleiders ons jeugdwerknummer cadeau! Jeugdwerkleiders zijn gebaat bij opbouwende informatie over kerkelijk jeugdwerk. Dit jeugdwerknummer (gemaakt samen met NGK Jeugdwerk, Praktijkcentrum en CGJO) helpt hen verder! Geef het cadeau aan de tiener- en jongerenleiders in de gemeente. Bestel extra nummers (â‚Ź 3,95 per stuk, incl. verzendkosten) via administratie@onderwegonline.nl.
Onder
Inspiratie voor n te reisgeno
35
-advertentie-
Leren op maat!
• Online programma’s met een ruime keuze aan inhoud en werkvormen • Zelf onderdelen aanvinken zodat je een programma op maat maakt • Bijbehorende materialen zoals PPT’s, werkbladen, werkboekjes en een tijdlijn
Kijk op www.lerenindekerk.nl Een nieuwe website met leer- en toerustingsmaterialen voor verschillende leeftijden en doelgroepen in de kerk
Buijten & Schipperheijn Motief Onderweg Leren in de Kerk A4.indd 1
06-09-19 15:11