De kerkdienst die verbindt

www.onderwegonline.nl

#03  jaargang 5  2 februari 2019

Samen God dienen, elke dag THEMA: DE KERKDIENST DIE VERBINDT

Onder

e Inspirarti o o v ten reisgeno

06 VERBINDEND VIEREN MOOIE ERVARINGEN DELEN 10 HANS SCHAEFFER GOD VERBINDT ONS AAN ELKAAR IN DE LITURGIE 14 PRAKTIJKVERHALEN ‘LAAT EEN MELODIE MAAR LANDEN’ 24 RUUD DE BOER GAAN VOOR RECHT

 Inhoud Thema

06 ESSAY

Verbindend vieren

Een verbindende eredienst heeft te maken met verantwoordelijkheid geven, met rekening houden met de

10 INTERVIEW

‘Liturgie ingewikkeld? Dat is precies de bedoeling’ Hans Schaeffer is sinds 1 januari 2019 hoogleraar praktische

context, met leren van fouten en het laten horen van alle

theologie aan de TU Kampen. Liturgie is het vakgebied waar

stemmen in de gemeente. Maar vooral met het delen van

hij, naast praktische ecclesiologie, mee aan de slag gaat.

mooie ervaringen en elkaar daarmee bemoedigen, zo laat

Een logische combinatie volgens Schaeffer: gemeenteleden

Rien van den Berg zien.

worden gevormd in de liturgie en mogen samen vormgeven aan de liturgie. ‘Het is een biddend proces, waarin we reflecteren op wat we doen en waarom.’

20 EYEOPENER

Zou jij een Nazoreeër willen zijn?

Er waren in Jezus’ tijd heel wat mannen die ook Jezus heetten.

28 JEUGDWERK

Leer jongeren reflecteren

Wat motiveert jou als catecheet? Heb je als catecheet de op-

Maar als je het had over ‘Jezus van Nazaret’ of ‘Jezus de Na-

dracht om het christelijke geloof over te dragen? Wil je als

zoreeër’ was het voor iedereen duidelijk wie je bedoelde. En

catecheet dat Jezus gaat leven in het dagelijkse leven van jon-

met die laatste aanduiding werd vaak ook direct duidelijk hoe

geren? Deze vragen waren onderdeel van het onderzoek waarin

men over Hem dacht.

Hetty Pullen te weten wilde komen hoe catecheten tegen hun pedagogische opdracht aankijken. Dat bleek soms best confronterend.

24 ONTMOETING

‘Ik wil me inzetten voor recht zolang het dag is’

Terwijl oude theologische zekerheden afbrokkelden, ontdekte dominee Ruud de Boer dat recht doen een normaal deel van

30 OPINIE

Roeping van de kerk in een bijna postkerkelijke samenleving

Postkerkelijk mag onze samenleving nog niet heten, maar

het christelijke leven is. Dat werd de laatste jaren steeds

de secularisatie gaat wel heel snel. Degenen die wel geloven

belangrijker in zijn leven met God: ‘Over vragen van recht en

vormen een bont gezelschap. Hoe heeft de kerk zich in deze

gerechtigheid ben ik helemaal niet onzeker. Ik wil bidden en

postchristelijke, bijna postkerkelijke en multireligieuze context

werken. Misschien voel ik me wel beter bij het werken. Dat is

op te stellen? Matthijs Haak onderzoekt die vraag aan de hand

het eerlijke antwoord.’

van het kerkasiel in de Bethelkerk in Den Haag.

2

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 Thema  Introductie

Wat vond je ervan vanmorgen?

K

en je dat? Onderweg naar huis of tijdens de koffie na de kerkdienst gooit een gemeente- of familielid zijn mening

over de dienst bij je over de schutting. Ik vond ... Of hij of zij het nu mooi, lelijk, indrukwekkend, teleurstellend of enthousiasmerend vond: jij bent daar (nog) helemaal niet aan toe. Je bent nog aan het nadenken, weet misschien wel helemaal niet wat

14 REPORTAGE

Samen beleven en vieren

je vond of je wilt geen woorden geven aan wat je meegemaakt hebt.

Ken je dat? Onderweg naar huis of tijdens de koffie na de kerk-

Hoe geef je ‘een kerkdienst die verbindt’ vorm? Hoe kun je

dienst wil je graag delen wat je meegemaakt hebt. Dat lied, dat

als gemeente stimulerend en zegenrijk ‘samen beleven en

moment, die tekst. Zag je dit? Hoorde jij dat ook? Je bent er vol

vieren’? Drie praktijkverhalen uit Nijmegen, Rijsenhout en

van, probeert er woorden aan te geven, maar het komt niet uit

Veendam laten zien hoe gemeenten daarin hun weg zoeken.

de verf en de reactie van degene tegen wie je het zegt, is niet

‘Een lied of melodie moet ook de tijd krijgen om te landen.’

wat je gehoopt had of zelfs tegengesteld aan de jouwe.

 ‘Als we het zo niet willen, hoe dan wel?’  In deze OnderWeg noemt Hans Schaeffer liturgie een gebeuren.

Hij verwijst daarmee naar het boek Het heilige gebeurt van Ger-

EN VERDER: 4 Praktijklokaal

rit Immink. Een gebeuren is niet in een plaatje of een praatje te vatten. En als je dat al zou kunnen, dan nog heb je zomaar een paar (honderd) gemeenteleden die het anders ervaren. Je kunt misschien woorden geven aan de opbouw van een dienst: we

12 Redactioneel Esther de Hek

zingen, bidden, lezen in de Bijbel, er is een preek. Je kunt ver-

18 Stimulans

dat over wat er gebeurt? Over wat en in wie je samen gelooft?

19 Column Roel Venderbos

tellen over de mensen die er zijn en wat ze doen. Maar wat zegt In het studentenhuis waar ik tot enkele jaren geleden woonde, werd de kerkdienst op zondagochtend bij de koffie regelmatig

23 Nieuws

onder de loep – of onder vuur – genomen. Het was een studen-

23 Colofon

zijlijn. Soms werd het onverwacht persoonlijk: ‘Dit is wel onze

27 Column Maarten Verkerk

tenhuissport die we graag beoefenden: kritiek geven vanaf de kerk, hè, wat doen we zelf eigenlijk? Als we het zo niet willen, hoe dan wel? Wat is goed en wat wil God?’ Heerlijk als er in zo’n setting gevraagd werd: wat vond je ervan vanmorgen?

Stockbeelden: Pearl/Lightstock (pagina 1); photon64/iStock

Geranne Tamminga,

(pagina 6-7); Queensbury/iStock (pagina 8-9); Samuel Cooper/

redacteur van OnderWeg

Lightstock (pagina 13); sedmak/iStock (pagina 20); Tom Keenan/ Lightstock (pagina 29)

3

 Praktijklokaal

Kampen-Zuid: tijdcollecte

V

erschillende gemeenten ken-

bezoek gaan, iemand begeleiden naar

nen de tijdcollecte: mensen

het ziekenhuis of naar een arts, klus-

vullen op een briefje in wat ze

sen doen enzovoort. Er zat al met al een

kunnen doen, bijvoorbeeld voor een klus

hoop tijd in de zakken. Aan het einde

bij Present, en alles wordt keurig geregi-

van de dienst was er een omkeercol-

streerd. In Kampen-Zuid (GKv) gaat het

lecte: wie dat wilde, kon een briefje uit

anders en kiezen ze voor een combinatie

de collectezak halen en dat aan iemand

van halen en brengen: een tijdcollecte

geven van wie hij wist of dacht dat die

en een variant op de omkeercollecte.

er wel wat aan zou hebben. Dat leverde

Onlangs ging een themadienst over

tal van mooie matches op. De rest van

#Durf te delen, in dit geval: met el-

de briefjes werd opgehangen in een

kaar. De collectezakken gingen rond

‘boom’ in de hal van de kerk. Er hangen

en zaten na de rondgang vol briefjes

inmiddels nog een paar briefjes aan. De

van gemeenteleden die hun tijd wilden

actie in Kampen is niet voorbij. Wie nog

geven voor speciale doelen: boodschap-

tijd overheeft, kan een nieuw briefje

pen doen voor iemand, bij iemand op

ophangen.

De ‘boom’ met de briefjes. (beeld Rieko van Til)

Hulpverleningszondag in Deventer, Hengelo en …

I

n de GKv en NGK is hij nog niet zo

gemeenten waar de CGK bij betrokken

het thema voor dit jaar. Vanuit de CGK

bekend: de hulpverleningszondag.

is, komen ook de GKv en NGK ermee in

is een folder uitgebracht waarin enkele

Preek, voorbede en collecte staan

aanraking. In elk geval in Hengelo, waar

projecten worden genoemd, zowel ver

op die zondag in het teken van de hulp

sinds 1 januari net een 3G-gemeente is

weg als dichtbij. Zoals voor straatkin-

aan de naaste in nood. De CGK kent deze

gevormd, en in Deventer, waar zo’n ge-

deren ver weg (in Botswana) en voor

zondag wel en via de samenwerkings-

meente al veel langer bestaat, en waar-

vluchtelingen dichtbij. Bij de folder zit

schijnlijk ook op andere plekken waar de

een kaart die je kunt versturen naar ie-

GKv en/of NGK samen met de CGK één

mand die je hoop wilt geven.

gemeente vormen.

De Verre Naasten is er ook bij betrokken

Hulpverleningszondag is altijd op de

en bedient de samenwerkingsgemeen-

eerste zondag van februari, dit jaar op

ten van CGK en GKv. De hulp vanuit

3 februari. Hij is ontstaan na de Waters-

DVN aan de naasten ver weg is dit jaar

noodramp van 1953. Toen in die nood

bestemd voor de lokale kerken en hun

voorzien was, kwamen andere doelen

diaconieën in Venezuela, waar een crisis

onder de aandacht. ‘Ik breng je hoop’ is

heerst.

 Hulpverleningszondag is ontstaan na de Watersnoodramp 

Webtips • www.cgk.nl/hvz • verrenaasten.nl/hulpverleningszondag

4

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 Praktijklokaal

De schaapjes van Gees

R

ond Gees in Drenthe is een aantal

de hele gemeente verantwoordelijkheid

echte schaapskuddes te bewon-

neemt voor de doopleden. En dan niet tot

deren. En hoewel de kerkelijke

de eerstvolgende eeuwigheidszondag,

kudde van de GKv Gees op dit moment

zoals vaak in andere gemeenten met de

geen eigen herder heeft (ds. Nico Geert-

bij de doop verstrekte naamsteentjes

sema is onlangs vertrokken) zijn zij ook

gebeurt, maar tot de kinderen 18 jaar ge-

zuinig op hun schaapjes. Bij de geboorte

worden zijn. Dan krijgen ze het schaapje

van een kind krijgen de ouders een

terug. In de loop van de tijd worden de

schaapje van de kerkenraad, met daarop

schaapjes in het kunstwerk naar boven

de naam van hun kind. Elk schaapje

verplaatst. De plek die ze binnen de ge-

krijgt een plek op een kunstwerk in de

meente innemen, verandert immers ook

kerkzaal, met de mooie titel Gedragen: je

met de leeftijd.

mag als ouders beseffen dat je kinderen

De gemeente heeft daarbij een brede

niet alleen op jou aangewezen zijn, maar

blik: ook de kinderen van ds. Gerwin

dat ze worden gedragen door hun he-

Pruijssen, die werkzaam is in Duitsland,

melse Vader.

hebben een plekje gekregen op het

De schaapjes blijven op het kunstwerk hangen, ook

De schaapjes blijven op het kunstwerk

kunstwerk. Hij heeft in Gees familie

om duidelijk te maken dat de hele gemeente verant-

hangen, ook om duidelijk te maken dat

wonen.

woordelijkheid neemt voor de doopleden.

Levensvragen krijgen aandacht in Duiven

D

e GKv Duiven-Velp is niet groot (114

2 december 2018 en loopt nog even door,

met verlies, over gelukkig zijn en over rust

leden), maar wel actief. Bijvoor-

elke eerste zondag van de maand. Het is

vinden. De laatste, op 7 juli, gaat over hoop.

beeld met een serie themadiensten

geen intern project, maar de kerk nodigt

Er is bewust gekozen voor de zondag. Ds.

voor deze serie ook mensen buiten de kerk

Rob Nijhoff daarover: ‘Zondag is het mo-

uit: ‘Iedereen is van harte welkom in onze

ment om door te denken over levensvra-

#themadiensten. Je hoeft geen lid van een

gen. Door altijd maar door te gaan, kun je

kerk te zijn om te komen luisteren’, melden

jezelf voorbijlopen. Neem even gas terug

ze op Twitter.

en besef waar je mee bezig bent.’ Op deze

De gemeente heeft twee kerkgebouwen

manier wil hij mensen prikkelen om met

waarin ze bijeenkomt: in Duiven zelf in de

elkaar over deze wezenlijke dingen door

Samen-op-wegkapel (ook wel Witte Kapel

te praten. ‘Maar dan op een hoopvolle ma-

genoemd) en in Zevenaar in de Ontmoe-

nier. Serieus over die vragen nadenken kan

tingskerk. Dat laatste gebeurt om meer

je helpen zelfstandiger en steviger in het

mensen de kans te geven de diensten bij te

leven te staan.’ Belangrijk in dit alles is het

wonen. De themadiensten worden ook in

besef dat Jezus niet voor niets gekomen is.

de Ontmoetingskerk gehouden. Na afloop

Zoals Nijhoff in zijn blog schrijft: ‘Jezus is

is er koffie en gelegenheid voor een goed

het grote feit waar ik achteraan loop.’

rond levensvragen. De serie is gestart op

gesprek.

Bij deze levensvragen moet je denken aan vragen die iedereen zich weleens stelt.

De serie begon met de vraag: waar leef ik De Ontmoetingskerk in Zevenaar. (beeld

voor? Andere diensten gaan over keuzes

GKv Duiven-Velp)

maken, over zelfvertrouwen, over omgaan

Webtip www.duiven-velp.nl/actueel.php#blogag

5

 Thema

Verbindend vieren Over verbindende erediensten kun je in een essay prachtig de ruimte in zweven, maar het kan geen kwaad om eerst een zonde te belijden. Ik heb eens een dienst geleid die verbindend moest zijn – over de rug van de gemeente heen. tekst Rien van den Berg

Een telefoontje. Of ik een jeugddienst wilde leiden. Die

Ze hadden gekozen voor Elia en Elisa, het thema ‘opvol-

vraag komt vaker. Steeds stel ik een wedervraag: wat is

ging’ dus – een verbindend thema. Toen ik die morgen de

een jeugddienst? Een dienst waarin we de jeugd pleasen

kerk binnenkwam, bleken ze meer gedaan te hebben: ze

met een band? Met een spreker die een praatje houdt,

hadden voor zichzelf verwerkingsopdrachten gemaakt, die

liefst met wat grappen en grollen? Waarna we overgaan

ze in de dienst lieten zien.

tot de orde van de échte zondag? Dat is geen verbindende

Na de preek volgde een indrukwekkend moment: er ston-

dienst. Dat is een noodverbandje, een te klein pleistertje

den dertig jongeren op het podium. Hun woordvoerder zei

op een te grote wond.

(ik herinner me het nog letterlijk):

Een jeugddienst is wat mij betreft niet een dienst voor de jeugd. Het is een dienst ván de jeugd voor de hele ge-

‘Wij geloven. Maar we weten niet zo goed hoe dat

meente. God verzamelt zich geen clubjes of doelgroepen,

moet. Wij willen in jullie voetsporen treden. Maar wat

maar een volk.

willen jullie ons eigenlijk vóórdoen?’

Dat moest ik wel uitleggen, toen ik jongeren van die gemeente ontmoette in een catechisatielokaaltje. Er waren

Zet hier het plaatje even stil en laat het wonder tot je door-

niet zo veel jongeren op af gekomen. Er zat, zo bleek, te-

dringen. Deze situatie, daar dróóm je van als christen. De

leurstelling. De jongerendiensten tot nu toe waren diensten

jeugd, massaal vooraan in de kerk, vraagt om verbinding

geweest waarin een jongere de Schriftlezing had mogen

met voorgaande generaties.

doen – zo vertelden zij het althans. Het zal genuanceerder gelegen hebben, maar de desillusie droop ervan af. Veel

Ritueel

verwachtingen van deze nieuwe ‘uitdaging’ hadden ze dan

Toch liep het verkeerd af. Want ik had een fout gemaakt: ik

ook niet. Ze zaten braaf te wachten wat de dominee wilde.

kende de gemeente slecht. De gemeente was niet gewend

Om kort te gaan: toen zij de verantwoordelijkheid kregen

aan een wat afwijkende liturgie, met een band, creatieve

voor hun dienst, gebeurde er iets. Ze hebben de hele

uitingen in de kerkzaal en jonge mensen op het podium.

dienst zelf gebouwd, de liturgie en ook het Schriftgedeelte.

Die setting alleen al verhinderde veel mensen in de

6

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 Essay

Leggers Mensen moeten ondertussen wel leren van hun fouten.

Wat leerde ik? Dat zelfs de meest verbindende vragen de overkant van de kloof niet bereiken als de leggers van de brug te kort zijn. Iedere ontwikkeling vindt plaats in haar eigen context. De indringende vraag van de jongeren op dat podium kón die gemeente toen niet bereiken. Omdat zij gewend was om zorgvuldig afgewogen initiatieven van de kerkenraad af te wachten en daarbij de jeugd niet te betrekken.

Maar eerst en vooral leerde ik een les over verantwoordelijkheid. Verantwoordelijkheid is allereerst iets wat je gééft. Of je die nu geeft aan een gastpredikant die haar niet goed gebruikt, of als gastpredikant aan jongeren die haar wel goed gebruiken, verantwoordelijkheid hoor je te géven. God geeft die verantwoordelijkheid aan Eva, als ze naar de boom loopt. En aan Kaïn, als hij naar zijn broer loopt. Al voor de moord zoekt God hem op en zegt: jij moet kiezen. Jij moet sterker zijn dan het kwaad in jezelf.

 De jeugd, massaal

vooraan in de kerk, vraagt om verbinding met voorgaande generaties 

Als je de verantwoordelijkheid krijgt over een eredienst, krijg je de verantwoordelijkheid om de héle gemeente te Voor veel meer mensen dan je wilt weten, is de zondagse kerk-

zoeken en te dienen. Dat zit op alle niveaus. Een organist

gang vooral een rustgevend ritueel in een hectische wereld.

kreeg jarenlang van de voorgangers op vrijdagavond (of vlak voor de dienst!) het lijstje door van de psalmen die hij spelen mocht. Hij deed dat plichtsgetrouw en maakte er

kerk(enraad) om de vraag van de jongeren écht te horen.

het beste van. Toen ik hem vroeg wat hij zou willen spelen

Sterker: ik vermoed nu zelfs, achteraf, dat de gemeente

bij het thema dat ik gekozen had, wist hij eerst niet wat

aan deze vraag nog helemaal niet toe was. Voor veel meer

hij zeggen moest. Maar gaandeweg bracht hij meer in, en

mensen dan je wilt weten, is de zondagse kerkgang vooral

kreeg van de weeromstuit meer plezier in het spelen.

een rustgevend ritueel in een hectische wereld waarin

Een groepje preeklezers las al jaren de tekst die ze hadden

alles is en moet blijven zoals het is: op het slaapverwek-

voorbereid. Maar toen ze, onder begeleiding van de pre-

kende af desnoods, maar voorspelbaar tot in het gezeur

dikant, zélf werden uitgedaagd om een exegese te doen

na afloop. Als er dan ineens dertig jongeren voor je neus

en het preekproces te doorlopen, veerden ze op. Ze staken

staan met dé hamvraag, is dat moment kapot.

meer tijd in hun preekbeurten. Maar dat deden ze met vuur

De gemeente in kwestie – het gebeurde jaren geleden –

en liefde. En om hen heen vormde zich een groepje dat,

heeft mijn fout hersteld. Het gesprek met de jeugd is op

aangestoken door hun enthousiasme, ook op dat niveau

gang gekomen, onder de bezielende impuls van een jonge-

aan Bijbelstudie wilde doen.

renwerker die de gemeente wél kent en aanvoelt. God leidt zijn kerk, ook (of juist) als zijn mensen dingen verkeerd

Rollatorproof

inschatten.

Wat er gebeurde toen die jongeren écht de verantwoorde-

7



 Thema

lijkheid kregen over ‘hun’ dienst, is illustratief. Ik vraag me af wat er gebeurt als een kerk een bejaardendienst belegt.

Wat zou er gebeuren als een hoogbejaarde broeder aan jongeren vraagt of ze vooraf het podium rollatorproof willen maken? Of hem de treden op helpen? En wat zou het een indruk maken als die oude broeder de gemeente meeneemt vanuit een bijna voltooid leven met God. Wat zouden die oude mensen eigenlijk tegen hun gemeente te zeggen hebben? Weet jij dat? Als ik er een voorschotje op mag nemen: de oudste broeders en zusters die ik de afgelopen jaren heb ontmoet, zijn vaak moderner en begripvoller dan de generatie daaronder.

Of een kinderdienst. Niet een hurkdienst voor de kindertjes, maar een dienst waarin de kinderen stém krijgen, waarin zij mogen zeggen wie de Here Jezus voor hen is.

Stel dat mensen in het spitsuur van hun leven een jongegezinnendienst verzorgen. Ik kan me hun hulpvragen wel voorstellen, maar ik hóór ze waarschijnlijk pas – of beter gezegd, dieper – als zij die zelf aan mij stellen voor het aangezicht van God. Nog spannender? Nodig de singles uit om de verantwoordelijkheid voor een dienst te nemen. Of de homo’s.

Onbijbels? Lees wat Paulus schrijft aan de gemeente in Korinte. In de erediensten daar klinken veel stemmen. Paulus snoert ze de mond niet, hij brengt orde aan. Zodat die stemmen gehóórd worden. En in al die stemmen de stem van de Heer.

Koorbanken Leren van je fouten is één manier om verbinding te zoeken.

Elkaar bemoedigen door het delen van mooie ervaringen is

In de erediensten klinken veel stemmen. En in al die stemmen

een tweede. De setting: een koude zondagmiddag in janu-

de stem van de Heer.

ari, druilerig en grijs, ergens onder de rook van Deventer.

Verscholen tussen de bomen ligt het abdijcomplex Sion.

kerken overal in Nederland weten de weg naar Sion te vin-

In de kloosterkerk is het druk. De plaatsen van de monni-

den, voor jongerenweekenden met een unieke dynamiek

ken, in de koorbanken aan weerszijden, worden bezet door

– die juist iets leert over verbinding.

jonge mensen. De kerkbanken zijn gevuld met mensen van alle leeftijden. De jonge mensen zijn de deelnemers aan

Dooie kast

een jongerenweekend. Ze hebben hun ouders, grootouders,

Het punt is: dat prachtige gebouw is niks. Ja, een prachtig

broers, zussen, vrienden en wie er maar komen wil, uitge-

gebouw. Maar geen kerk. Geen gemeenschap. En prachtig is

nodigd om de slotviering van hun weekend mee te beleven.

het alleen als je bestand bent tegen de kou in de klooster-

Ze hebben een indrukwekkend weekend achter de rug. Drie

gangen, de schaarse verlichting, de stilte, tegen de nachten

jaar geleden zijn de monniken uit de abdij vertrokken, maar

die daar écht donker zijn. Als je daar niet tegen kunt, is

de stichting Nieuw Sion nam het complex over, zodat het

Nieuw Sion een lege, koude, dooie kast. Tenzij...

een plaats van gebed en bezinning kon blijven. Sindsdien

Tenzij die jongeren besluiten dat zij daar, op dat moment,

werkt het klooster als een katalysator voor jonge mensen.

kerk gaan zijn. Monniken misschien wel. Door samen te

Er is het Jongerenklooster, een plek waar inmiddels tien

eten, vier getijdengebeden per dag te houden, klussen te

jonge mensen maximaal een jaar kunnen wonen, bidden,

doen, samen de Bijbel te openen, te praten en te luisteren

studeren en werken. Er wordt elke zomer en elke winter

naar wie de ander écht is, door achter elkaars socialemedia-

een Kloosterfestival gehouden. En vooral: jeugdgroepen uit

profiel te kijken.

8

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 Essay

 Ze nodigen hun ouders uit om mee te doen  avond de beslissing hebben genomen dat ze bij elkaar willen horen. En daar de vruchten van geplukt hebben. Nu zijn ze hier, met ouders, vrienden, grootouders, om hun dank bij de Heer te brengen.

Waarom zou je dat laatste nou doen? Waarom rijden al die gasten zo’n negentig kilometer voor een viering van drie kwartier, met aansluitend soep en meegebrachte boterhammen?

Omdat hun dierbaren iets bijzonders meemaakten. Omdat zij een weekend lang dicht bij zichzelf, bij elkaar en bij God geleefd hebben. En dat willen zij delen. Velen van hen, zo blijkt, hebben hun thuisfront al appjes gestuurd, over hoe het ging tijdens het weekend. Stel je eens voor dat deze jongeren de volgende zondag naar de kerk zouden gaan in een gemeente die niets van hun ervaring meegekregen had. Dan slaat het dood. Dan hebben ze niemand om hun ervaring mee te delen. Nu hebben ze zich niet alleen op een nieuwe manier met zichzelf, met elkaar en met God verbonden, maar ook met een belangrijk deel van hun gemeente.

Kaarsje Je ziet het gebeuren. We zingen Ubi Caritas – ‘Waar liefde is, en zorgzaamheid, daar is God’. Dan stappen ze al zingend één voor één uit de banken, naar een koperen schaal met devotielichtjes, steken de kaarsjes aan en lopen ermee naar het kruis in het koor van de kloosterkerk. Op dezelfde maNee, we zijn niet tegen sociale media. We voorzien de gas-

nier waarop ze vrijdagavond hun gebed voor het weekend

ten van wifi – tot hun verbazing. Daar kom ik nog op terug.

bij de Heer brachten, brengen ze nu hun dank. En ze nodi-

De kern is: we nodigen hen uit om, als zij dat willen, zélf

gen hun ouders uit om mee te doen.

de verantwoordelijkheid te nemen voor hun weekend, zelf

Daar komen ze naar voren. Sommigen pakken elkaar vast.

monnik te zijn, zelf kerk te zijn.

Een vader steekt een kaarsje aan en geeft dit aan een kind.

Op de zaterdagavond vindt een bijzonder moment plaats.

Dat blaast hem gelijk weer uit. Waarop de vader lacht, het

De jongeren en hun begeleiders zitten in de kapittelzaal in

kaarsje opnieuw aansteekt en laat zien wat de bedoeling is.

een kring. En dan vertelt iedereen iets over zichzelf, net wat

Je ziet kinderen luisteren naar hun grote broer die zingt.

hij of zij kwijt wil. Het zijn soms indrukwekkende inkijkjes in

Sommige ouders krijgen het te kwaad. Hun kinderen, kloos-

hun levens.

terlingen, nee: mensen van God, schieten uit de banken en

Een basisles verbinding is dat. Je hoort vaak dat mensen

lopen met hen mee naar het kruis. Het zijn hún ouders, in

zich onveilig voelen in de kerk en zich daarom niet kwets-

hún dienst, en dus zorgen ze voor elkaar. Mensen geven

baar opstellen. Hier gebeurt het omgekeerde: doordat men-

elkaar aan de voet van het kruis de ruimte om te bidden,

sen zich kwetsbaar opstellen, gaan anderen zorgen voor

soms best lang. En alles gedragen door het lied over de

veiligheid. Daar hoef je niks voor te doen.

liefde, die Gods liefde is. In een verdiepte verbondenheid.

Boterhammen

Rien van den Berg is begeleider in het Jongerenklooster

Zo zitten daar, in de koorbanken waar vroeger de monniken

Nieuw Sion, journalist en was eerder predikant in de GKv

zaten, jonge mensen. Mensen die ergens op de vrijdag-

Dronten-Zuid.

9

 Thema

‘Liturgie ingewikkeld?

Dat is precies de bedoeling’ Hans Schaeffer is sinds 1 januari 2019 hoogleraar praktische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Liturgie is het vakgebied waar hij, naast praktische ecclesiologie (dat vroeger gemeenteopbouw heette), mee aan de slag gaat. Een logische combinatie volgens Schaeffer: gemeenteleden worden gevormd in de liturgie en mogen samen vormgeven aan de liturgie.

tekst Geranne Tamminga

‘De eerste associatie bij liturgie is vaak:

der voor wie je mantelzorgt, maar ook

weet niet hoe het moet, waar het leven

de volgorde waarin we liederen zingen,

aan God zelf. Hij is de eeuwige schepper

uitkomt, waar God is… Dat zijn vragen

waarin we samen een kerkdienst vullen.

van hemel en aarde die zich door Christus

waarvoor ruimte is in de liturgie.’

Je oefent en ontdekt die liturgie, vaak al

en de Geest aan mensen verbindt. Dat

van jongs af aan. En ook al zijn ervarin-

is spannend, een extra dimensie, een

Hoe dan?

gen steeds meer gaan verschillen, litur-

gebeuren. Dat zijn woorden die horen bij

‘Je kunt je afvragen hoe een doorsnee

gie gaat toch vooral over wat we samen

liturgie.’

kerkganger op een zondagmorgen de li-

doen.

turgie ervaart en je kunt je afvragen hoe

Maar liturgie is meer. In de liturgie zijn

Maar dat maakt liturgie wel ingewik-

je de liturgie zou kunnen ervaren. Dat

we als volk van God bij elkaar en de

keld.

zijn twee verschillende vragen. Ik denk

wortels van dat volk reiken heel diep.

‘Dat is precies de bedoeling. In zijn om-

Wanneer je oude liturgieën, gebeden of

gang met mensen doorbreekt God alles

ervaringsverhalen van de eerste christe-

wat wij vanzelfsprekend vinden. Hij laat

Kernpunten

nen leest, dan proef je de diepe eerbied

zien dat het leven complexer is dan jij

• Liturgie gaat niet over wat we

voor God. Vanuit die eerbied ontstaat de

bedenken kunt. In de liturgie komt de

liturgie. Ik noem dat godsbewustzijn. Je

spanning tussen goed en kwaad, tussen

bent opgenomen in zijn plan en je bent je

God en mensen, aan het licht. Tegelijker-

bewust van zijn aanwezigheid.

tijd is de liturgie ook de ruimte waarin

Het beste kun je liturgie omschrijven

die spanning tot rust gebracht wordt,

als een gebeuren. Liturgie raakt aan het

waar je bij God komen mag. Veel mensen

Een belangrijke vraag om te (blij-

leven van elke dag, aan onze werkelijk-

ervaren dat het leven complex, dubbel,

ven) stellen.

heid met snotterende kinderen, je moe-

eindig, soms somber en gebroken is. Je

10

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

doen, maar over wie we zijn: Gods volk onderweg.

• In de liturgie verbindt God zich aan mensen.

• Waarom doen we wat we doen?

 Interview

dat de meeste gemeenteleden heel goed

In onze cultuur is ‘wij’ niet (meer) van-

passend bij deze tijd en aansluitend bij

aanvoelen dat het leven complex en niet

zelfsprekend. Dat moeten we meene-

jongeren die op andere manieren zoe-

maakbaar is en dat geloven ook niet al-

men als we reflecteren op de liturgie.

ken naar ‘wij’?

tijd eenvoudig is. Ik ben ervan overtuigd

Juist als je op een christelijke manier

Ik geloof dat liturgie ruimte schept voor

dat veel voorgangers dat ook aanvoelen.

leert reflecteren – jezelf beproeven –

deze zoektocht. Dat begint bij God zelf.

Maar als NGK en GKv hebben we een

ontdek je dat je naaste door Christus aan

Via God leer je anderen kennen. Ik vind

verleden waarin liturgie en liturgische

jou gegeven is. De doop plaatst je in een

het fascinerend om te zien hoe God door

vernieuwingen met argwaan bekeken

gemeenschap, wereldwijd en van alle

allerlei middelen mensen aan elkaar

werden. We hadden een heldere struc-

tijden. Hoe gaan we dat samen beleven,

verbindt in de liturgie.’



tuur en heldere opvattingen. We zongen niet uit het Liedboek, we hadden geen combo. Deze traditie maakt het soms lastig om opnieuw te doordenken waar liturgie nu eigenlijk voor staat.’

Is dat nodig, opnieuw doordenken?

‘Ik denk dat het voor de theologie altijd nodig is om dit soort vragen te blijven stellen. Wat is liturgie? Waarom doen we wat we doen? Maar bezinning op de liturgie is niet iets van theologen alleen.

Eigenlijk is elk gemeentelid ervaringsdeskundige en veel gemeenteleden reflecteren op wat er in de kerkdienst gebeurt.

Het is belangrijk dat er in de liturgie ook ruimte voor deze reflectie is. Dat geldt voor alles in het christelijke geloof. Je reflecteert op wie je bent, vraagt om Gods hulp, kent keuzemomenten en denkt na over je plek en je relatie met God en anderen. Calvijn noemt dat zelfkennis en godskennis die onverbrekelijk met elkaar samenhangen. Dat kan ingewikkeld klinken, maar heeft niet te maken met intelligentie, maar met levenservaring. In het avondmaal wordt dit extra duidelijk: als je je realiseert dat God zich gaf voor jou, voor deze wereld, dan ga je vanzelf kijken naar wie je bent, wat je doet. Je leert om je tot jezelf te verhouden.’

Maak je ‘ik’ in de liturgie daarmee niet te groot? Liturgie is toch iets van ‘samen’?

‘Dat klopt, de ik-persoon staat niet alleen. Juist in de liturgie gaat het om het grotere verband waarin we staan. Waar

Hans Schaeffer: ‘In de liturgie komt de spanning tussen God en mensen aan het licht. Tege-

we uitgedaagd en gezien worden, waar

lijkertijd is de liturgie ook de ruimte waarin die spanning tot rust gebracht wordt.’ (beeld

we hopelijk ook nieuwe energie krijgen.

Danny Stulen)

11

 Redactioneel

Vacuüm

Heb je het dan over de kerkdienst?

‘Er zijn talloze vormen. De kerkdienst is niet de enige plek voor liturgie. Je leest thuis uit de Bijbel, alleen, als gezin, je zingt christelijke (slaap)liedjes. Als ik veel nadruk leg op liturgie in de kerkdienst is dat niet omdat ik vind dat

I

het de enige vorm is. Maar de kerkdienst is wel nodig. n de Nashvillestorm die afgelopen weken woedde, hield ik me

Dat is deels gebaseerd op ervaring. Een collega vertelde

vooral stil. Er werd zó veel gezegd, gevonden en geroepen dat

over een pioniersplek die wel een activiteit op zondag

ik er murw door raakte. Ik had wel door dat je applaus oogstte als

wilde, maar geen kerkdienst, dat vonden ze niet passend,

je de Nashvilleverklaring en haar ondertekenaars afviel. En pek

misschien ouderwets. Na een tijdje ontdekten ze dat het

met veren wanneer je – zeker in die eerste dagen – iets van nuance

eigenlijk raar was dat ze bij elkaar kwamen en van alles

wilde aanbrengen. Maar Nashville leek slechts twee smaken te

deden, maar niet samen baden, God de eer gaven, een

kennen: vóór, en dus een intolerante homofoob, of tegen, en dus

maaltijd vierden en de Bijbel opendeden.

deugend en liefdevol.

Het gaf me hoofdbrekens. Waar stelligheid niet mijn minst ontwikkelde kant is, voelde ik me nu ronddwalen in een vacuüm tussen verschillende meningen. De Nashvilleverklaring deugt niet, evenals de ouderwetse handtekeningenlijst eronder van heteromannen

 ‘De kerkdienst is niet de enige plek voor liturgie’ 

die, zoals ik ergens las, ‘allemaal thuis een vrouw hebben zitten’.

Het is een ongevoelige, destructieve actie gebleken. Maar als

Op een gegeven moment ontwikkel je toch weer iets

hooggehouden tolerantie in een handomdraai kan transformeren

van liturgie, een soort kerkdienst. Je zoekt vormen om

in rigide afkeuring van (ook) geloofsgenoten, mogen er seinen op

je gezamenlijkheid tot uiting te brengen. En kijk dan ook

rood springen. Iemands handtekening onder een verwerpelijke

naar (stukjes van) de traditie. Er is zo veel te vinden in

verklaring hoeft van hem of haar toch nog geen persona non grata

de wereldkerk, er zijn zo veel manieren waarop mensen

te maken?

uiting geven aan wat ze gezamenlijk hebben. Dat maakt een kerkdienst zo bijzonder: het is een collectieve praktijk,

Ondertussen waren er twee mensen aan wie ik regelmatig moest

je doet het samen – zelfs met de kerk van alle tijden en

denken: een dominee en mijn nicht. Ik sluit niet uit dat juist zij mij

plaatsen. En omdat je het samen doet, moet je ook recht

lieten zweven in dat vacuüm van het eigenlijk weinig wíllen vinden.

doen aan de diversiteit van de gemeenschap.’

Die dominee zette ook zijn handtekening onder het Nashvillestuk en was een poosje onze predikant – zo doopte hij onze zoons.

En dan wordt het lastig?

Bij hem en zijn vrouw zag ik wat onvoorwaardelijke gastvrijheid

‘Dat kan, maar ik geloof dat het zoeken naar vormen en

inhoudt. Mijn nichtje leeft met de Heer en is getrouwd met haar

manieren in de schepping ligt. Mensen zoeken niet alleen

vrouw. Zowel haar als de predikant draag ik een warm hart toe.

naar individuele expressie, maar ook naar woorden, taal,

Niet het minst omdat ik weet dat zij beiden dit warme hart voor an-

muziek, waarin ze gezamenlijkheid beleven.’

deren hebben, voortkomend uit hun liefde voor God. Is muziek in de liturgie niet te dominant? Niet iedereen is Nederlanders staan erom bekend overal een mening over te heb-

muziekliefhebber of -kenner.

ben – dat bewees afgelopen weken de gestadige stroom oordelen,

‘Het is belangrijk dat we onszelf trainen in het herkennen

afkeuringen en zienswijzen. Niks polderen, maar stelling nemen,

en gebruiken van muziek. We hebben nu allerlei soorten

het liefst inclusief veel likes: dat staat natuurlijk haaks op mijn va-

muziek tot onze beschikking, niet alleen psalmen. Kies

cuüm van weinig wíllen vinden. Toen ik mijn nichtje de tekst van

er dan voor om verschillende mensen met verschillende

deze column mailde en vertelde als slotzin iets te willen schrijven

muziekstijlen daarbij te betrekken. Het christelijke geloof

over ‘het vacuüm vullen met liefde’, mailde ze terug: ‘Dat is een

schakelt mensen in. Dat is veel meer dan repertoire uit-

mooi eind. Want je hoeft het niet altijd eens te zijn.’

wisselen of kijken wie welk instrument goed bespeelt.

Het gaat over iets groters, over ontwikkeling, uitdaging,

Esther de Hek is hoofdredacteur van OnderWeg.

mensen meenemen en samen God ontmoeten. Wanneer mensen zo bezig zijn in de liturgie dan kun je dat voelen.’

 Interview

gaat niet alleen over de projecten die we draaien, maar we zijn het volk van God en hebben te maken met alle grote levensvragen: hoe gaan we verder?’

Hoe gaan we dan verder als het om liturgie gaat?

‘Het koninkrijk van God is daar waar God de toon aangeeft, schreef professor Van Bruggen ooit. Als we verdergaan, is dat het belangrijkste: God centraal zetten. In een liturgie vragen we daarnaast ook om de hulp van de heilige Geest om ons denken en ons doen te verlichten.

Het is een biddend proces, waarin we reflecteren op wat we doen en waarom.

In processen van liturgische verandering is openheid belangrijk. Wie heeft er macht? Doen we ons best om woorden Hans Schaeffer: ‘De kerkdienst is een collectieve praktijk, je doet het samen. En omdat je het

te geven aan tradities of juist nieuwe

samen doet, moet je ook recht doen aan de diversiteit van de gemeenschap.’

vormen die we belangrijk en waardevol vinden? Niet om ons te verdedigen, maar om te laten zien dat ideeën en

Meer mensen moeten dus een taak heb-

contacten opbouwen. Veel evangelische

vormen de veelkleurige wijsheid van

ben in de liturgie?

gemeenten zijn er heel goed in om men-

God tot klinken brengen. Daar moeten

‘Het is belangrijk om gaven en talenten

sen welkom te heten, erbij te betrekken.

we met z’n allen wel voor openstaan:

te benutten en mensen in te schakelen.

Laten we mild zijn in onze beoordeling

waar ontmoet ik Gods veelkleurige

Natuurlijk kan niet elke gemeente meer-

van deze keuzes. Het gebeurt en laat

wijsheid? Dat vraagt om een klimaat

dere muziekteams samenstellen. Het

ook zien hoe belangrijk het is om samen

van vertrouwen, vrede en duidelijk-

belangrijkste is dat je samen de vraag

te investeren in de liturgie. Als hoogle-

heid.’

stelt: waarom doen wij wat we doen?

raar praktische ecclesiologie (wat vroe-

Die vraag kun je in deze tijd goed stellen,

ger gemeenteopbouw werd genoemd)

Geranne Tamminga werkt bij het

omdat geloof en kerk(gang) niet meer

en liturgie vind ik het belangrijk om deze

Praktijkcentrum en is redacteur van

vanzelfsprekend zijn.’

verbinding te benadrukken. Kerk-zijn

OnderWeg.

En als mensen vertrekken vanwege de liturgie?

Leestips/aanbevelingen

‘Daar zit vaak een diep verlangen onder.

Ik denk naar een gemeenschap die helpt

• Gerrit Immink. Het heilige gebeurt.

trum (zie www.praktijkcentrum.org):

om het leven van elke dag en het kerk-

Praktijk, theologie en traditie van de pro-

zijn vol te houden. Vaak zijn het gezin-

testantse kerkdienst, Zoetermeer (Boe-

een doordachte liturgie die past

nen, al dan niet met pubers, die opnieuw

kencentrum), 2011.

bij de veelkleurigheid van de ge-

door geloofsvragen heen gaan. Als de

• Tish Warren, Liturgie van het alledaagse.

lokale kerk weinig ruimte biedt voor dit

Heilige gebruiken in het gewone leven,

soort vragen, zoeken mensen een andere gemeenschap. Ik begrijp het, kan me er ook wel iets bij voorstellen. Omdat je er zelf voor kiest, gaat er veel kracht van

Franeker (Uitgeverij Van Wijnen), 2018.

• Jaco Weij, Geknipt voor de liturgie, Am-

- Vieren met vreugde: op zoek naar

meente.

- Het jaar rond met Jezus: een gemeenteproject door het liturgisch jaar heen.

sterdam (Buijten en Schipperheijn), 2014.

• Veel informatie en toerusting is te vin-

• Gemeenteprojecten van het Praktijkcen-

den op www.steunpuntliturgie.gkv.nl.

uit, je moet echt investeren, opnieuw

13

 Thema

Samen beleven en vieren Hoe geef je ‘een kerkdienst die verbindt’ vorm? Hoe kun je als gemeente stimulerend en zegenrijk ‘samen beleven en vieren’? Drie praktijkverhalen. tekst Jan Kas

Nijmegen

‘Gevarieerde liedkeuze is op zich nog niet verbindend’ Jelle Hoksbergen, musicus en theoloog,

gevarieerde liedkeuze is op zich nog niet

ren kunnen daaraan bijdragen, omdat we

is sinds 2016 (betaalde) cantor (zeven

verbindend. De liturgie brengt mensen bij

dezelfde God loven of over dezelfde God

uur per week) van de CGKv Nijmegen. In

God en bij elkaar. De gebeden, de Bijbel-

zingen. Ik vind het mooi als iemand zegt:

de ochtenddiensten zijn er rond de 300

uitleg, de sacramenten en ook de liede-

het taalkleed van de psalmen spreekt

kerkgangers. De gemeente heeft gekozen voor blended worship: een breed spectrum aan muzikale vormen (psalmen, liedboekliederen, opwekkingsliederen enzovoort).

‘De muziek van de dienst stel ik samen op basis van de preek die de dominee mij toestuurt. We overleggen samen wat passend is. Gastpredikanten hebben vaak een preek die ze al eerder hielden, waar ze ook liederen bij hebben uitgezocht. Ik let er dan op of die goed uit te voeren en te zingen zijn. Een dienst met meerdere onbekende liederen werkt demotiverend voor de gemeente. De liederen moeten ook inhoudelijk samenhangen met het thema van de dienst of in elk geval hun functie hebben op een bepaalde plaats in de eredienst.’

Er wordt dus uit verschillende bundels gezongen?

‘Dat doet het meest recht aan de diversiteit van de gemeente, maar een

14

Jelle Hoksbergen: ‘Laten we zingen wat bij een dienst past.’ (beeld Laurie Karine)

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 Reportage

mij niet aan, maar ik probeer te begrijpen

schien zelfs vermaakt moeten worden.

melodie of tekst moeten enkele keren

wat de tekst wil zeggen; daarom zing ik

Daarvoor ga je natuurlijk niet naar de

gezongen worden voordat de gemeente

toch van harte mee en ik zie wat het lied

kerk. We komen samen om God te loven

het in de vingers heeft. Begrijpelijkheid is

voor mensen in de gemeente betekent.

en opgebouwd te worden in het geloof.

zeker een criterium. Je kunt in de liturgie

Omgekeerd hebben anderen dat met bij-

Een ander gevaar is dat je gaat denken in

pas voluit meezingen als je weet wat je

voorbeeld opwekkingsliederen.’

quota: we zingen al een aantal psalmen,

zingt. Tegelijk is begrijpelijkheid ook iets

nu een wat hipper lied, of andersom.

voor de lange termijn. Zo kan een gezon-

Voor elk wat wils?

Laten we zingen wat bij een dienst past.

gen votum een zetting hebben die voor

‘Dat gevaar ligt inderdaad op de loer.

Wel met genoeg bekends, zodat er pret-

de gemeente aanvankelijk wat lastig lijkt.

Eerlijk gezegd wordt dat alleen maar

tig meegezongen kan worden, maar je

Op de christelijke basisschool leerde ik

groter, nu ik de gemeente beter heb leren

hoeft niet per dienst een balans te for-

psalmen die ik toen niet of nauwelijks

kennen en ik van veel mensen weet wat

ceren.’

begreep, maar ze bleven wel “hangen” en jaren later snapte ik de tekst. Een lied

ze het liefst zingen. Zo’n benadering maakt wel een beetje consumenten van

Je durft ook wat onbekends aan?

of melodie moet ook de tijd krijgen om te

de kerkgangers, die dan bediend of mis-

‘Liederen met een minder toegankelijke

landen.’

Rijsenhout

‘Leg goed uit waarom, dan kan er veel’ Hoe kan de gereformeerde liturgie van

In de liederenkeuze houd je daar reke-

die de eigen gemeente overstijgen. Daar

de eenentwintigste eeuw putten uit een

ning mee?

hebben we nog wel een slag in te maken.

rijke liturgische traditie en tegelijk volop

‘In principe hanteren we voor “gewone”

Soms geef ik een Taizé-lied op of snuffe-

eigentijds zijn? Jaco Weij behandelde die

diensten, met orgel en piano, de 2-2-2-

len we aan het nieuwe Liedboek.’

vraag in 2014 in zijn boek Geknipt voor

regel. Twee psalmen, twee liederen uit

de liturgie. De theorie is nu praktijk

het Liedboek van 1973 of daarmee ver-

geworden. Weij is inmiddels bijna twee

gelijkbaar, soms uit Psalmen voor Nu, en

jaar predikant van de 200 leden tellende

twee opwekkingsliederen. Liturgie moet

NGK Rijsenhout.

op drie manieren verbinden, vind ik, en



dat gebeurt in Rijsenhout in redelijke ‘Onze gemeente is gereformeerd met

mate. Allereerst maakt liturgie de ont-

een scheut evangelisch. Over de kerke-

moeting tussen God en mensen mogelijk.

lijke breedte gezien zijn we niet voor-

De gereformeerde orde van dienst is daar

uitstrevend. We volgen de klassieke

heel geschikt voor, ze heeft eigenlijk

gereformeerde orde van dienst: voor-

het patroon van een gesprek. We vie-

zang, votum en groet, een lied, de leef-

ren vervolgens ook de verbinding met

regel enzovoort. Dat ligt eigenlijk vast.

elkaar. Daarvoor putten we uit de gere-

In bijzondere diensten – een zangdienst,

formeerde en evangelische tradities. Een

een kinderdienst – variëren we meer. Dan

mooi voorbeeld van verbinding vind ik

speelt ook de band mee. Maar als ik zou

de Nieuwe Psalmberijming: de Geneefse

zeggen: jongens, we gooien het orgel

psalmmelodie, die vertrouwd is voor

eruit en we zingen geen psalmen meer,

de ouderen, met woorden die tieners

dan hebben we wel een probleem met

en twintigers ook begrijpen. En liturgie

Jaco Weij: ‘Mensen hebben geleerd hun me-

een deel van de gemeente.’

verbindt ten derde met andere tradities

degemeenteleden ruimte te gunnen.’

15

 Thema

Er is in Rijsenhout geen gedoe en discus-

is om over bepaalde persoonlijke voor-

Een voorbeeld?

sie rond de liturgie?

keuren of moeiten heen te stappen.

‘Bij de viering van het avondmaal in

‘Dat is geweest. Ooit telde de gemeente

Uiteindelijk is de vorm bijzaak. Tien jaar

de kring hebben we eens hardop de

300 leden, nu zijn we met 200. Een jaar

geleden waren er kerkgangers die niet

geloofsbelijdenis uitgesproken. Daarbij

of tien geleden was er een uittocht,

meezongen met een opwekkingslied.

lichtte ik toe dat het herdenken van de

vooral van mensen die vonden dat

Dat gebeurt niet meer. Mensen heb-

dood van Christus altijd verbonden is met

veranderingen in de liturgie niet snel

ben geleerd hun medegemeenteleden

het belijden van het geloof in de Heer.

genoeg gingen. Er is rust gekomen bij

ruimte te gunnen. En als je goed uitlegt

Een enkeling vindt het dan nog gemom-

de achterblijvers. Men heeft wel door

waarom je iets doet of zingt, dan kan er

pel van mensen die half articuleren, maar

dat het in onze kleine gemeente nodig

veel.’

er is wel ruimte voor.’

Veendam

‘In de liturgie mag en moet de diversiteit van de gemeente naar voren komen’ ‘Tijdens de kerkdiensten zingen we ver-

worden opgeworpen. We kiezen ook niet

schillende liederen: psalmen, gezangen,

meer dan één onbekend lied per dienst.’

liederen van Sela en ook kinderliedjes.

Er wordt onder andere gezongen uit het

Hoe gaat het team te werk?

Gereformeerd Kerkboek, het Liedboek

‘Op maandag ontvangen we van de pre-

voor de kerken en Opwekking. Dit doen

dikant de preekschets en de Bijbeltekst,

we zodat mensen van jong tot oud lie-

het liefst met een liedsuggestie voor

deren treffen in de dienst die zij met

na de preek. Uiterlijk woensdagavond

hart en ziel kunnen zingen’, staat er op

ontvangt de dominee ons voorstel. We

de website van CGKv De Kandelaar in

streven ernaar dat per dienst drie psal-

Veendam. Reina Boersema-Hoff is coör-

men worden gezongen. Dat kan in allerlei

dinator van het liturgieteam.

vertalingen, het liefst ook één in een nieuwe verwoording zoals de Nieuwe

‘We proberen iedere zondag de liturgie

Psalmberijming. Meestal nemen we ook

zo samen te stellen dat alle gemeente-

enkele gezangen uit het Liedboek of het

leden, jong en oud, en de gasten zich

Gereformeerd Kerkboek. Zouden we al-

aangesproken voelen en God kunnen

leen maar oude liederen of alleen maar

aanbidden met hun lied. In de liturgie

Opwekking zingen, dan komt een groot

Reina Boersema-Hoff: ‘We kiezen niet meer

mag en moet de diversiteit van de ge-

gedeelte van de gemeente niet aan bod.’

dan één onbekend lied per dienst.’

meente naar voren komen, zo is tien jaar geleden afgesproken. Ons team is dan

De gemeente is tevreden?

ook een afspiegeling van de gemeente.

‘Sinds 2010, toen we een samenwer-

bed zijn. Als maar duidelijk is waarom

Elke week zoeken twee leden de liederen

kingsgemeente werden, werken we zo.

liederen worden gezongen, en als ze

uit. Omdat er in de ochtenddiensten veel

Sommige ouderen hadden eerst wel

worden uitgelegd, bijvoorbeeld dat veel

jongeren en altijd wel gasten zijn, moe-

problemen met Opwekking of Sela, in-

opwekkingsliederen letterlijke Bijbeltek-

ten de liederen in die diensten eigentijds

middels is dat weggeëbd. We moeten

sten zijn, maakt dat al veel goed.’

zijn. In elk geval moeten ze begrijpelijk

ook verder met de kerk. Voor de jongere

zijn, zodat er geen onnodige drempels

generatie moet het niet te ver van hun

16

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

Jan Kas is freelance journalist.

Nieuws Verzoek aan GKv-synode om doopvraag aan te passen De GKv Amersfoort-De Horsten vraagt de komende GKvsynode om de eerste doopvraag in het doopformulier anders te formuleren. Sinds 2017 luidt het eerste deel van deze vraag: ‘Erkent u dat N.N. zondig en schuldig ter wereld is gekomen en uit zichzelf niets goeds kan doen …’ Volgens De Horsten zeggen de woorden ‘uit zichzelf niets goeds kan doen’ inhoudelijk iets anders dan de vroegere tekst (‘aan allerlei ellende onderworpen’) en kan de nieuwe tekst vervreemdend werken tegenover gasten die bij de doop aanwezig zijn. De classis

 Colofon Kernredactie Bram Beute, Debbie den Boer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman (webredacteur), Maarten van Loon, Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema).

Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Medewerkers Koert van Bekkum, Ad de Boer, Eline de Boo, Els van Dijk, Han Hagg, Myriam Klinker-De Klerck, Jan Kuiper, Roel Kuiper, Almatine Leene, Bas Luiten, Jan Mudde, Dicky Nieuwenhuis, Maurits Oldenhuis, Anko Oussoren, Dingeman Quant, Wim van der Schee, Paul Smit, Jeroen

Amersfoort ondersteunt dit verzoek en beveelt de synode

Sytsma, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Martine Versteeg, Dick Westerkamp, Jeannette

aan de doopvragen in meer eigentijdse taal te formuleren.

Westerkamp-Stegeman.

Uit de classisbespreking bleek dat diverse Amersfoortse GKvgemeenten in de praktijk de doopvragen herformuleren of er

Redactieadres

een uitleg aan toevoegen.

’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, redactie@onderwegonline.nl.

Landelijke vergaderingen GKv en NGK in 2020 deels samen

Lezersservice

De GKv-synode en de Landelijke Vergadering van de NGK zullen in 2020 naar verwachting veel samen vergaderen. Dat is het voorstel van de Regiegroep Hereniging, samen met de GKv- en NGK-instanties die verantwoordelijk zijn voor de voor-

Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl.

OnderWeg in braille, grootletter en audio OnderWeg is beschikbaar in passende leesvormen bij de Christelijke Bibliotheek voor

bereiding van deze vergaderingen. Zowel de herenigingsvoor-

Blinden en Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB:

stellen van de regiegroep als de gezamenlijke plannen van

0341-565499.

veel deputaatschappen en commissies vragen volgens betrokkenen om gezamenlijke bespreking. Daaraan voorafgaand zal eerst moeten worden vastgesteld of het in 2017 uitgesproken verlangen naar hereniging een vervolg krijgt richting daadwerkelijke eenwording. Regiegroeplid Rob Vreugdenhil: ‘We willen eerst met elkaar onze mind opmaken, of we allemaal nog ervaren dat dit de koers is die God ons wijst.’

Om het proces met 70 afgevaardigden werkbaar te houden, is het plan om de inhoudelijke bespreking van rapporten en

Abonnementsprijzen Jaarabonnement: € 52,50 (studenten € 26,25 / Europa € 89 / buiten Europa € 119).

Halfjaarabonnement € 28,75. Digitaal abonnement: € 37,50 (studenten € 18,75).

Bij automatische incasso geldt op deze tarieven een korting van 1 euro.

Proefabonnement: drie maanden gratis.

Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl.

IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

voorstellen in drie gemixte GKv/NGK-groepen van 20-25 afge-

Persvereniging

vaardigden te houden. Die zullen conceptbesluiten voor de ple-

OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

naire vergadering formuleren. In het komende halfjaar zullen

Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.

de kerken afgevaardigden naar de GS en LV 2020 aanwijzen.

Bestuur Persvereniging

Gelijke arbeidsvoorwaarden voor kerkelijk werkers in GKv en NGK Met ingang van 2019 is er een gezamenlijke arbeidsvoorwaardenregeling voor kerkelijk werkers in de GKv en NGK. Deze regeling is tot stand gekomen na overleg van het Steunpunt KerkenWerk en de Nederlands-gereformeerde Instelling Arbeidszaken met de Vereniging van kerkelijk werkers Luceo.

Komen en gaan

Bernard Bos, Marga van Gent-Petter, Aad Lootens, Roel de Ruiter, Hillie van de Streek en Tjirk van der Ziel.

Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl.

Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren.

Vormgeving Bredewold. Creatie, web & print. Postbus 86, 8090 AB Wezep, 038-376 33 90, fax 038-376 53 03, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

Verbonden aan GKv Nijkerk-West: A.M. Postma (CGK/GKv Veendam-Wildervank); aan NGK Utrecht: J. Jonker (NGK

Technische realisatie en druk

Nijmegen).

Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle,

Beroepbaar: C.J. Harryvan uit Kiev, Oekraïne. Hij hoopt in juni terug te keren naar Nederland. corharryvan@gmail.com, tel. +380-44-525-3681, +380-63-717-4203 of +380-66-720-6661.

038-467 00 70. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

 Stimulans Lees-, kijk- en luistertips voor geloofs- en gemeenteopbouw

tekst Debbie den Boer

Ademloos

E

en verhaal uit de kinderbijbel zó vertellen dat de kinderen ademloos naar je luisteren – dat is wat je hoopt te bereiken als ouder of als kinderwerker. Tegelijkertijd

is dat een kunst apart. Om je te helpen je deze kunst eigen te maken, ontwikkelden de organisaties Opkijken.nl en Kinder-

bijbels.nl de online serie ‘Laat het verhaal spreken’. Deze serie van acht weken geeft je tips en handvatten om de verhalen uit de kinderbijbel dicht bij de kinderen te brengen en hen de verhalen te laten ervaren. In deze serie krijg je verschillende

Mocht je ook nog op zoek zijn naar een geschikte kinderbijbel,

werkvormen aangereikt, waaronder stop-motion filmpjes en

dan is het zeker de moeite waard om de website www.kinder-

een kijktafel. De serie is gratis te volgen via de Facebookpagina

bijbels.nl eens te bezoeken. Hier worden alle beschikbare kin-

van Opkijken.nl of van Ark Mission, waar wekelijks een nieuwe

der- en jongerenbijbels besproken en kun je tevens tips vinden

aflevering wordt geplaatst.

voor het kiezen van een geschikte kinderbijbel.

Podcasts

P

odcasts zijn digitale geluids-

ontwikkeld, naast het al bestaande

bestanden met bijvoorbeeld

tijdschrift Petrus. In ‘Petrus vertelt’

interviews, discussies of mu-

delen mensen uit de PKN in korte

ziekprogramma’s, die op internet te

afleveringen een verhaal van geloof,

beluisteren zijn. Podcasts worden

hoop en liefde uit hun eigen leven. Wat

steeds populairder, omdat je zelf

volgt is vaak een mooi, bijzonder of

kunt kiezen wat je wilt luisteren en

ontroerend verhaal van mensen met

wanneer. Inmiddels stellen ook veel

verschillende achtergronden en van

christelijke organisatie podcasts

verschillende generaties. De podcasts

beschikbaar. Zo heeft de PKN bij-

van ‘Petrus Vertelt’ zijn te vinden op:

voorbeeld de podcast ‘Petrus vertelt’

soundcloud.com/petrusvertelt.

18

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 Column

Geestelijke strijd

G

eestelijke strijd; je leest er over in het Oude en in het Nieuwe Testament, maar hoe zit het eigenlijk vandaag de dag? Ook in ons leven kan er op vele manieren sprake

zijn van een geestelijke strijd. Soms openlijk, maar vaak op een meer verborgen wijze. Bezinning hierop is daarom belangrijk.

Dat vonden ook de organisatoren van de jaarlijkse Ankerlezingen, een reeks lezingen over aspecten van geloof en theologie.

Zij organiseerden in het afgelopen jaar lezingen rond het thema

Issuekalender

‘geestelijke strijd in deze tijd’ en nu verschijnt bij uitgeverij Groen het boek Geestelijke strijd, toen en nu. Dit boek bevat bewerkingen van de gehouden lezingen, met thema’s als: geestelijke strijd in Bijbels perspectief, geestelijke strijd: lessen uit de kerkgeschiedenis, geestelijke strijd in de praktijk van het geloofsleven en geestelijke strijd en actuele ethische vragen. Gespreksvragen maken het mogelijk om de afzonderlijke thema’s op een gesprekskring te behandelen.

I

k had het nog niet eerder gehoord, maar een landelijke krant meldde me het bestaan van een zogenaamde issuekalender. Een kalender met speciale dagen en weken in het jaar.

Bekende dagen zijn Valentijnsdag en Koningsdag. Maar ooit gehoord van de Landelijke Loslaatdag (30 maart) of de Wereld Toiletdag (19 november)?

Binnenkort is weer de Week van de Euthanasie, een initiatief van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE). Dit jaar wordt in het bijzonder aandacht gevraagd voor euthanasie bij dementie, onder meer via de – zoals dat dan heet – ‘aangrijpende’ documentaire Voor het te laat is. Wat is het ontluisterend om te zien hoe een mens letterlijk en figuurlijk de weg kwijtraakt. Hoe in- en intriest is het wanneer je

De virtuele wereld van de Bijbel

zelfs je meest nabije naaste niet meer herkent. Je geliefde met

S

ondergaan? Moet je er inderdaad niet tijdig bij zijn, door lang

wie je soms jarenlang intiem bent geweest… Wie zou dit willen

tel je voor dat je een Bijbelverhaal niet alleen aan kinderen

van tevoren vast te leggen dat je zo’n ziekteproces op tijd wilt

en jongeren kunt vertellen, maar dat je het hen ook kunt

beëindigen?

laten beleven? Wat zou dat mooie gesprekken kunnen op-

leveren. In het afgelopen jaar hebben verschillende organisaties een manier gevonden om dit idee werkelijkheid te laten worden.

Zo ontwikkelde de organisatie Young & Holy het innovatieve product Storyrooms voor jongeren vanaf 14 jaar, waarbij de

 Gaandeweg kwam zijn zachte kant naar voren 

deelnemers via een virtual reality experience deel uitmaken van een Bijbelverhaal. De jongeren krijgen tijdens het programma al-

Ik zie elke dag in mijn werk de afschuwelijke gevolgen van de-

lemaal een rol toegewezen en door het volgen van opdrachten en

mentie en ik wil het immense verdriet dat deze ziekte veroor-

aanwijzingen reageren zij op wat er gebeurt. Daarbij krijgen ze te

zaakt niet bagatelliseren. Maar zelfs zo’n ingrijpende ziekte kan

maken met onverwachte dilemma’s en vragen die ze herkennen

nooit zo donker worden of er is nog licht. Onlangs hoorde ik op

uit hun eigen leven. Meer informatie over Storyrooms is te vinden

een begrafenis kinderen over hun vader spreken. Ze waren op-

op: www.youngholy.nl/storyrooms.

recht trots op hem. Een onafhankelijke man die – getalenteerd

Een organisatie die zich op een jongere doelgroep richt, is Ver-

als hij was – heel veel aankon. Hij had altijd de regie over zijn

building. Zij organiseren pop-up escaperooms voor kinderen van

leven gehad, goed gezorgd voor zijn vrouw en kinderen en hun

8 tot 12 jaar, waaronder speciale themavarianten voor Pasen en

alles gegeven. Maar één ding was moeilijk: laten horen en voe-

Kerst. Op deze manier kunnen kinderen aan de hand van puz-

len hoezeer hij van hen hield. Ze wisten het wel, maar toch…

zels, opdrachten

Tot hun vader ging dementeren en opgenomen werd in een

en doordenkers op

verpleeghuis. Gaandeweg kwam zijn zachte kant naar voren.

een nieuwe manier

Zijn kinderen hoorden woorden die ze niet eerder gehoord had-

kennismaken met

den: ‘Ik hou van je!’ en ‘Schatje!’ Ontroerend, ze hadden het

deze veelal bekende

niet willen missen.

Bijbelverhalen.

Daarom pleit ik voor een toevoeging op de issuekalender: de

Meer informatie is

Week van het Volhouden. Een belangrijk issue, je kunt onge-

te vinden op: ver-

kend verrast worden.

building.nl/pop-upescaperooms.

Roel Venderbos is predikant van de NGK Kampen en werkt als geestelijk verzorger in een verpleeghuis.

 Eyeopener

Hij ging wonen in de stad Nazaret, en zo ging in vervulling wat gezegd is door de profeten: ‘Hij zal Nazoreeër genoemd worden.’

(Matteüs 2:23)

20

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 Eyeopener

Zou jij een Nazoreeër willen zijn?

Er waren in Jezus’ tijd heel wat mannen die ook Jezus heetten. Maar als je het had over ‘Jezus van Nazaret’ of ‘Jezus de Nazoreeër’ was het voor iedereen duidelijk wie je bedoelde. En met die laatste aanduiding werd vaak ook direct duidelijk hoe men over Hem dacht. tekst Han Hagg

Nazaret was een achteraf dorpje op het platteland in Galilea.

Daniël, de profeet Jeremia. Hier staat het als meervoud: ‘de

Niemand die er ooit kwam, waarom zou je? ‘Kan uit Nazaret

profeten’. ‘Wat gezegd is door de profeten’ – dat belooft wat,

iets goeds komen?’ is de bijna spreekwoordelijke uitspraak

zou je zeggen. Maar hoe je ook speurt, in de profeten geen

van Natanaël, die daar trouwens al heel gauw van terug

spoor van Nazaret.

moet komen (Johannes 1:46, 49). Voor de mensen deugde Nazaret niet.

Geheiligd

Trouwens, dat hele Galilea deugde niet. In geestelijke kringen

Er zijn allerlei oplossingen bedacht voor dit raadsel. De meest

in Jeruzalem noemden ze die achterlijke provincie gering-

bekende is dat Matteüs ‘Nazoreeër’ zou verwarren met ‘na-

schattend ‘het Galilea der heidenen’. Het was een allegaartje,

zireeër’. De nazireeër is de figuur uit Numeri 6: iemand die

een mix van heidenen en arme Joodse immigranten. Galilea

door een eed is geheiligd. Het gaat om mannen en vrouwen

telde niet mee. Uitgerekend hier bracht Jezus zijn schooljaren

die door God voor een bepaalde tijd apart zijn gezet. Ze

door en werd Hij wijs in het Woord. Hier leerde Hij feesten en

moesten zich onthouden van de vrucht van de wijnstok. Het

vasten. Hier leerde Hij het solide vak van timmerman/aan-

is duidelijk dat Jezus daar niet bij hoorde. Hij staat erom be-

nemer. Van Jozef, die door God als zijn verzorger en opleider

kend dat Hij gewoon meedoet op feesten. Zijn eerste wonder

was aangesteld. Je kon Hem zien sjouwen, gereedschapskist

verricht Hij nota bene op een bruiloft (Johannes 2). Eten en

in de ene hand, balk op de schouder, op weg naar de vol-

drinken liet Hij zich goed smaken. Véél te goed, wezen som-

gende klus voor de firma Jozef & Zonen. En ik moet denken

migen Hem met een vinger na (Matteüs 11:19). Ook mocht

aan het gedicht van Jaap Zijlstra (zie kader)

zo’n nazireeër geen dode lichamen aanraken volgens de

– als een prelude op wat zou komen, als verwoording van

wet. Maar ook dat deed Jezus: liefdevol pakt Hij de hand van

zijn levensmissie.

Jaïrus’ dochtertje en wekt Hij haar weer tot leven. Hij is het

In de war

leven zelf en waar Hij komt moet de dood verdwijnen.

Johannes de Doper was een nazireeër (Lucas 1:15). Jezus

Maar nu die vreemde woorden van Matteüs. Matteüs schrijft:

wordt een Nazoreeër genoemd.

‘Hij ging wonen in de stad Nazaret, en zo ging in vervulling

Andere ‘oplossingen’ voor het raadsel dat de profeten er al

wat gezegd is door de profeten: “Hij zal Nazoreeër genoemd

over gesproken hebben, zal ik je besparen – ze zijn nog ver-

worden.”’ Wie Nazaret in de Bijbel opzoekt, komt het zo’n

gezochter.

dertig keer tegen. Maar niet in het Oude Testament. Niet bij de profeten. Pas door Jezus’ komst daar is het op de wereld-

Dialect

kaart gezet. Hoe kan Matteüs dan zeggen dat de profeten er

De taalkundige komt hier de Bijbeluitlegger te hulp. Want

al over gesproken hebben? Was Matteüs even in de war toen

wat is het geval: een inwoner van Nazaret heette normaal

hij dit opschreef? Hij heeft het geregeld over ‘de profeet’.

gesproken een Nazarener. Maar in het Galilese dialect klonk

En vaak staat er dan bij welke: de profeet Jesaja, de profeet

het allemaal wat doffer en donkerder: Nazarener werd Nazo-

 21

 Eyeopener

reeër. De tongval verraadde de Galileeër (Matteüs 26:73) en

van de burcht Antonia een toespraak houdt tot de Joden,

daar mocht men in Juda graag de spot mee drijven. Zoals ie-

vertelt hij over zijn ontmoeting met Jezus, onderweg naar

mand in Nederland denigrerend over een ander kan zeggen:

Damascus. Hij vertelt hoe daar die stem uit de hemel kwam:

‘Die? Ach, dat is een boertie van buut’n!’

‘Ik ben Jezus, de Nazoreeër, die gij vervolgt’ (Handelingen

Jezus werd veracht en bespot, daar komt het op neer. En dat

22:8 NBG1951). Nota bene: de verheven Heer noemt zich

verschijnsel komen we wel degelijk tegen bij de profeten.

‘Jezus, de Nazoreeër’. Hij maakt zijn spotnaam tot een geu-

Vandaar dat Matteüs niet naar één specifieke tekst verwijst,

zennaam.

maar naar ‘de profeten’. Naar Jesaja 53 bijvoorbeeld (‘Hij

En het wonder gebeurt: ook Paulus wordt een volgeling van

werd veracht, door mensen gemeden’) of naar Jesaja 11 (‘uit

die bespottelijke Nazoreeër. Sterker nog: Nazoreeërs wordt

de stronk van Isaï schiet een telg op’ – ofwel: Hij stelde niet

de oudste aanduiding voor christenen. Ze worden ‘de sekte

veel voor). En denk ook aan Psalm 22 of Psalm 69, waar zijn

van de Nazoreeërs’ genoemd door hun tegenstanders

bespotting wordt uitgete-

(Handelingen 24:5). Maar ze schamen zich er niet voor.

Om over na te denken of door te praten

kend. Nazoreeër was een

• Bedenk of bespreek samen wat dit

Zoon zich hier op aarde niet

gedicht met je doet:

spotnaam.

God zorgde ervoor dat zijn in Jeruzalem vestigde of in Athene of Rome, maar uit-

 Dáár verbindt Hij

zijn naam mee: met het onbeduidende 

Nazaret

gerekend in Nazaret. Dáár

Een jongen

verbindt Hij zijn naam mee:

die hier balken droeg

met het onbeduidende in

en met een harde hamer sloeg,

mensenogen. En dan te

Kijk, dáár ligt voor ons vandaag de uitdaging: laten we er

met elke slag

bedenken dat datzelfde

trots op zijn als we in verband worden gebracht met Jezus

werden de plannen vaster,

Nazaret Hem ook nog eens

de Nazoreeër, Jezus de verachte. Net zoals Jezus zich niet

zijn voeten zijn op pad gegaan,

afwees (Lucas 4, Matteüs

schaamde voor zijn afkomst, en zijn volgelingen van toen

berg af, berg op,

13:57). De spotnaam heeft

zich niet schaamden voor hun bijnaam.

tot hij weer balken droeg,

Hem tot op het laatst ach-

God heeft het zo geleid dat zijn Zoon (als vluchteling voor

en er een harde hamer sloeg,

tervolgd. Pilatus liet met

Archelaüs) in een achterafdorp opgroeide en dat de naam

met elke slag

grote letters in drie talen

van dat dorp Hem zijn leven lang achtervolgde, tot aan het

handen en voeten vaster.

op een bord schrijven:

kruis. God heeft het ook zo geleid dat zijn Zoon zich zijn

‘Jezus de Nazoreeër, de

hele leven heeft willen ontfermen over een ieder die zwak

(Uit: Jaap Zijlstra, Land in zicht,

Koning der Joden’ (Johan-

en veracht was. Hij zocht hen op – namens zijn Vader. Hij

Kampen (Kok), 1969)

nes 19:19 NBG1951). Het

diende hen, die mensen in nood. Hij bracht redding aan

bord werd voor Hem uit-

ieder die zijn helpende hand aanvaardde.

• Overdenk de genoemde hoofdstukken uit Jesaja en de Psalmen.

• Voel je jezelf Nazoreeër (als spotnaam of geuzennaam)? Waaruit blijkt dit in jouw leven?

gedragen, de stad door, en als opschrift aan het kruis

Dwaas

bevestigd.

Wij mogen Hem daarin navolgen. Wij die zelf door Hem

Geuzennaam

gered moeten worden, maar ons daar niet voor schamen.

‘Reken er maar op’, zei Spurgeon al, ‘als je Christus in alles

• Ken je medechristenen die je bewon-

De vraag is: wat zegt zo’n

wilt volgen, krijg je een naam.’ Een spotnaam in de ogen

dert om hun trouw aan de Nazoreeër,

spotnaam ons nu nog? Is

van sommigen. Maar wees er trots op en wees niet bang

ook als hun dat misschien wel hun

dat niet verleden tijd? Wij

voor lijden (Filippenzen 3:10). En bedenk hoe God is: wat

naam kost?

hebben nu toch te maken

voor de wereld dwaas is, heeft God uitgekozen om de (zo-

met Christus, de machtige

genaamde) wijzen te beschamen (1 Korintiërs 1:26-29). Ook

gemeenten die zich Kerk van de Na-

koning van het heelal?

in onze mensenlevens komt de Nazoreeër voorbij, net zoals

zarener noemen. Als je er op internet

Jazeker, maar het bijzon-

Hij voorbijkwam bij iemand als Bartimeüs (Lucas 18:37). Dan

over leest en hun ideeën vergelijkt

dere is: Hij noemt zich nog

is het de vraag voor ieder mens van alle tijden: wat doe ik?

met die van je eigen gemeente, wat

steeds ook bij zijn oude

Laat ik Hem voorbijgaan? Of grijp ik mijn kans en stel ik mijn

ontdek je dan?

spotnaam. Als Paulus is

vertrouwen op Hem? Wil ik ook een Nazoreeër zijn?

• Tegenwoordig zijn er evangelische

gevangengenomen in Jeruzalem en op de trappen

22

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

Han Hagg is predikant van de Koningskerk (GKv) in Zwolle.

-advertenties-

Verre Naasten ondersteunt, met en voor kerken in Nederland, mission-projecten wereldwijd. Onze missie: geloof delen wereldwijd!

Voor het bestuur van het Landelijk Samenwerkingsverband Mission, en tegelijk bestuur van Verre Naasten, zoeken we:

Bestuurslid (v) met aandacht voor marketing/communicatie Bestuurslid (m/v) met aandacht voor mission-werk in Nederland

DEEL JOUW GELOOF!

Meer weten? Kijk op www.verrenaasten.nl/vacatures

Geef samen het verhaal van door

Najaarsspecial Hoop nabestellen?

Dat kan via administratie@onderwegonline.nl

Onder

IE INSPIRAT VOOR OTEN

REISGEN

23

 Ontmoeting

Ruud de Boer preekt én strijdt tegen slavernij

‘Ik wil me inzetten voor recht zolang het dag is’ Terwijl oude theologische zekerheden afbrokkelden, ontdekte Ruud de Boer (63) dat recht doen een normaal deel van het christelijke leven is. Dat werd de laatste jaren steeds belangrijker in zijn leven met God: ‘Over vragen van recht en gerechtigheid ben ik helemaal niet onzeker. Ik wil bidden en werken. Misschien voel ik me wel beter bij het werken. Dat is het eerlijke antwoord.’ tekst Embert Messelink

Ruud de Boer is predikant van de Petra-

Dus de studie theologie was een voor de

maker was gewend zijn personeel uit de

kerk (GKv) in Harderwijk. In een ruime

hand liggende keus?

Bijbel voor te lezen. Zo ontdekte Maurits

werkkamer achter zijn huis neemt hij

‘Mijn eerste keus was bouwkunde, maar

het Nieuwe Testament. Hij ging naar

alle tijd voor het gesprek. Hij straalt rust

dat veranderde inderdaad in theologie.

catechisatie en liet zich later dopen. Zijn

uit en komt weloverwogen over. Hij ver-

Ik zag mezelf niet als dominee, maar

ouders en broers verzetten zich daar fel

telt met liefde over het gezin waar hij

wel als zendeling. Pionieren, het buiten-

tegen. “Je bent de oorzaak van de dood

uit komt. De zeven kinderen in het gezin

land, dat trok me. Ik deelde dat met mijn

van je moeder”, kreeg hij te horen. Later

De Boer kregen al van jongs af aan

vriendin, nu mijn vrouw. Ik koos missiolo-

was hij onder andere secretaris van de

mee dat actief zijn voor de kerk en de

gie als hoofdvak. We hadden idealen, dat

Jodenzending in de Gereformeerde Kerk

samenleving heel gewoon was. Ruuds

zag ik ook bij mijn broers en zussen. Eén

van Den Haag.

oudste broer Ad werd later directeur

broer was al heel vroeg met verantwoord

Die familiegeschiedenis hield me bezig.

van de Evangelische Omroep, zijn jon-

eten en ecologie bezig.

Ik ben tien jaar na de oorlog geboren – ik

gere broer Erik studeerde net als Ruud

Ik verdiepte me in die tijd ook in het

las alles over de oorlog en de Joden-

theologie en werd hoogleraar. Ruud

Joodse volk. Dat had met mijn persoon-

vervolging. Ik ben jarenlang anti-Duits

zelf zat als jongere al in de evangeli-

lijke geschiedenis te maken. Mijn moe-

geweest. Tijdens mijn studie ben ik twee

satiecommissie. ‘Op de markt folders

ders opa, Maurits Sanders, was Jood.

keer naar Israël gegaan. Ik richtte met

uitdelen, proberen in gesprek te komen

Hij kwam als jongen bij een christelijke

anderen de stichting Stevaj op om iets

met mensen.’

schoenmaker te werken. Deze schoen-

te doen aan de verkondiging van het

24

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 Ontmoeting

Ruud de Boer: ‘Ik ben blij met de openheid die is gegroeid in de kerken. Het is ook goed dat we afscheid nemen van een aantal zekerheden.’ (beeld Hans van Sloten)

evangelie onder onze Joodse broers en

kleine gemeenten: Almkerk/Werkendam

zussen. Die stichting is nu opgegaan in

en Breda. Het was eigenlijk gekkenwerk:

de stichting Yachad. Maar eigenlijk zou

twee kerkenraden, op twee plekken

er een apart deputaatschap voor Israël

catechisaties, met Kerst soms vier dien-

in onze kerken moeten zijn. Israël is onze

sten, op oudejaarsavond twee diensten

oudste broer. De relatie met Israël heeft

en op nieuwjaarsochtend weer twee. Het

een eigen aard, die valt niet zomaar

was echt een tijd van overleven. Na vijf-

onder zending.’

enhalf jaar vertrokken we naar Ureterp

Gijsbert van den Brink gelezen over

en werd het rustiger.’

schepping en evolutie. Je kunt niet om de

dat gedaan?

Je bent daarna predikant geweest in

ger zeggen dat ik precies weet hoe het

‘We hebben voor mijn afstuderen wel

Leusden en nu in Harderwijk. In die jaren

zit. Over het algemeen voel ik me daar

gesprekken gehad met zendende ker-

is er veel veranderd in de GKv. Hoe be-

goed bij.’

ken. Maar tijdens mijn studie waren we

leef je dat?

getrouwd en intussen hadden we drie

‘Ik ben blij met de openheid die is ge-

Geen zorgen dus?

kinderen. Het avontuur werd minder aan-

groeid. Het is ook goed dat we afscheid

‘Ik ben een mensenmens. Ik verbind

trekkelijk. Ik ben in het diepe gesprongen

nemen van een aantal zekerheden. Een

graag mensen: of het nu gaat om ho-

en toch predikant geworden van twee

voorbeeld? Ik heb recent het boek van

moseksualiteit of om leden van andere

Intussen wilde je de zending in. Heb je

 ‘Ik kan niet langer zeggen dat ik precies weet hoe het zit’  vragen heen die hij stelt. Ik kan niet lan-

25

 Ontmoeting

Toch was gerechtigheid voor mij vooral

kleine rol: ik wil het verhaal vertellen in

een theologische term: Christus’ gerech-

de GKv en de NGK. Ik geef bekendheid

tigheid wordt aan ons geschonken. Ik

aan het werk van IJM in de media. Ik

heb moeten ontdekken dat gerechtigheid

organiseerde pas ook een predikanten-

ook gewoon met aardse verhoudingen

lunch voor collega’s over dit thema. Ik

te maken heeft. Mijn ogen zijn ervoor

merk dat het mensen raakt.’

opengegaan, onder andere door een nicht, Annerieke Berg, die met haar man

Hoe zit het met gerechtigheid in relatie

de Stichting Bootvluchteling oprichtte.

tot je liefde voor Israël?

Twee jaar geleden raakte ik op de Justice

‘Mijn denkproces over gerechtigheid

Conference in gesprek met International

heeft mijn verhouding met Israël ab-

Justice Mission (IJM), een organisatie die

soluut beïnvloed. In Israëls politiek

strijdt tegen slavernij en mensenhandel.

ontbreekt de rechtvaardigheid vaak.

Dat gesprek leidde in oktober 2017 tot

Mijn verhouding met Israël is complexer

een werkbezoek aan Calcutta in India,

geworden. De verbondenheid met het

samen met andere predikanten en on-

Joodse volk is onopgeefbaar. Maar de

dernemers. Calcutta heeft een wijk waar

Israël-ideologie van sommige christenen

vijftienduizend vrouwen en meisjes in

stuit me tegen de borst. Net als overi-

de prostitutie werken. Jonge meisjes

gens het antisemitisme dat je weer ziet

worden geronseld in arme gezinnen.

groeien.’

Het is daar de hel op aarde. Tien keer per dag worden ze misbruikt voor een

Is gerechtigheid niet een thema dat al-

paar dollar. Meisjes zo oud als mijn eigen

tijd gaat over ‘ver weg’?

Ruud de Boer (op de foto tijdens zijn werkbe-

kleinkinderen, die misbruikt worden voor

‘Gerechtigheid begint heel dicht bij jezelf,

zoek aan Calcutta): ‘Ik vind het onverdraag-

webcamseks... Die reis heeft me niet

bij de keuzes die je maakt in je gewone

lijk dat er anno 2019 nog slavernij bestaat.’

meer losgelaten.

leven. Wij zijn bewust elektrisch gaan

(beeld Margreet Noordhof)

Ik vind het onverdraaglijk dat er anno

rijden. We krijgen een gasloos huis én

2019 nog slavernij bestaat. Realiseer je je

een gasloos kerkgebouw. Maar onlangs

dat er nu meer mensen als slaaf worden

las ik tot mijn schrik hoeveel kinderen er

kerken. Als het gaat over verbinding heb

gebruikt dan ooit in de geschiedenis?

worden ingeschakeld bij de winning van

ik wel zorgen. De sterke band met elkaar

Waarschijnlijk zijn het er meer dan veer-

kobalt in Congo, dat onder andere nodig

lijkt binnen de kerk soms ver te zoeken.

tig miljoen. Slavernij is nergens toege-

is voor accu’s van elektrische auto’s. Dat

Mensen maken makkelijk de overstap

staan, maar het kan bestaan door slechte

wil ik dus niet. Het begint met bewust-

naar een andere kerk, soms uit onvrede.

wetgeving en toezicht, door corruptie.’

wording. Als je weet hoe het zit, kun je

We vliegen alle kanten op en raken el-

niet zomaar meer van alles gebruik blij-

kaar op die manier kwijt. Dat merk ik ook

Waar heeft dat werkbezoek aan India

hier in Harderwijk. Op oudejaarsavond

toe geleid?

preekte ik daarover: we raken de grip

‘Ik ben tot het inzicht gekomen dat het in

Voel je je weleens schuldig over alles

kwijt, in de kerk en in het leven. Dan kun

de Bijbel veel meer over recht gaat dan

wat we hebben?

je grijpen naar controle, dat is heel men-

je misschien zou verwachten. Hoe gaan

‘Aan verantwoordelijk leven zit ook het

selijk. Maar het draait om vertrouwen.

we met elkaar om? De profeten spreken

aspect van schuld. Daarom voel ik me

Dat God zijn weg gaat met de wereld en

erover, Jezus doet dat ook. Intussen werk

niet gemakkelijk als ik lees dat kinderen

met ons.’

ik naast mijn predikantschap enkele uren

worden gebruikt om kobalt te winnen.

per week voor IJM. Ik preek over slaver-

Schuld heeft te maken met iets doen wat

Intussen is het thema recht doen steeds

nij en bevrijding, over recht doen. Als ik

niet mag. Maar het gaat evengoed over

belangrijker geworden in je leven. Hoe

word uitgenodigd voor een preekbeurt,

nalaten wat ik zou moeten doen. Er zijn

is dat gekomen?

vraag ik of ik over dit thema mag preken.

dingen die zich aan mijn waarneming

‘Ik heb van huis uit meegekregen dat

Ik kan ook uitgenodigd worden om hier-

en invloed onttrekken. Maar ik kan heel

onrechtvaardige situaties niet kunnen.

over te spreken of te preken. Ik heb een

vaak wel kiezen: in de winkel kun je kie-

26

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

ven maken.’

 Column

 ‘Realiseer je je dat er nu meer mensen als slaaf worden gebruikt dan ooit in de geschiedenis?’ 

Meppel en Nashville

H

et is opvallend hoe zorgvuldig de Synode van Meppel (2017) de besluiten over man, vrouw en ambt heeft ge-

formuleerd. Alle belangrijke besluiten beginnen namelijk met de uitdrukking ‘dat er Schriftuurlijke gronden zijn om …’ Een syno-

zen voor een eerlijke soort koffie. Ook al kost dat een

delid legde mij uit waarom die formulering was gekozen. Hij –

paar centen meer.

synodeleden waren toen immers nog ‘hij’s’ – vertelde mij dat de

In de wereld geldt het recht van de sterkste, voor God

synode zo voorzichtig formuleert omdat ze niet over de Schrift

geldt het recht van de zwakste. Je kunt niet zeggen

wil heersen. Terughoudend zijn uit eerbied voor de Schrift. Ik

dat het wel goed zit tussen God en jou, en je naaste

vond en vind dit een overtuigend argument. Ook een mooi en

ver weg laten creperen. Jongeren vragen in deze tijd:

diepgelovig argument.

bestaat God wel? En wat betekent dat dan voor mijn leven? Ik voel mij een geliefd kind van God. Maar op

Ik moest hieraan denken toen ik alweer enkele weken geleden

veel theologische vragen weet ik het precieze ant-

de Nashvilleverklaring onder ogen kreeg. Als er iets is wat in

woord niet meer. Denk aan uitverkiezing en erfzonde.

deze verklaring ontbreekt, dan is het wel die terughoudend-

Maar over recht doen ben ik helemaal niet onzeker.

heid uit eerbied voor de Schrift. Het meest opvallend is dat alle

Dat is zo duidelijk! Ik kan daar gepassioneerd over

veertien artikelen beginnen met de woorden ‘Wij bevestigen

preken.’

dat …’ Een enkele keer staat er zelfs ‘Wij bevestigen dat God …’

Vervolgens komt er dan een stelling die de boodschap van de

IJM heeft afgelopen jaar vierduizend mensen kunnen bevrijden uit slavernij. Vierduizend op veertig miljoen slaven. Maakt dat je niet moedeloos?

‘Ik begrijp je vraag. Maar ik wil eerst zeggen dat vierduizend bevrijde mensen betekent dat we vierduizend hoopvolle verhalen kunnen vertellen. Het gaat om vernieuwing van mensenlevens. Kinderen die weer naar school kunnen, die weer kunnen dromen

Bijbel zou moeten weergeven.

 Kennelijk zijn ze niet ‘bijna goddelijk’ (Psalm 8), maar zijn ze ‘helemaal goddelijk’ 

over hun toekomst. Ons doel is “until all are free”. Het moet niet zo zijn dat er over vijftig jaar nog steeds

Ik heb dit eerst rustig tot me door laten dringen – wat overigens

slavernij is. Daar werken we keihard aan. Daarom

niet goed lukte. Ik kan dit niet anders lezen dan dat de onderte-

zet IJM zich in voor verbetering van rechtssystemen.

kenaars kennelijk die statuur en dat gezag hebben dat ze kun-

Het effect daarvan is veel groter, armen worden er

nen bevestigen wat God in zijn Woord openbaart. Kennelijk zijn

structureel door beschermd. Tegelijk besef ik dat het

ze niet ‘bijna goddelijk’ (Psalm 8), maar zijn ze ‘helemaal god-

kwaad is ingebakken in de wereld. In de structuren

delijk’. Daarom hebben ze het recht om medechristenen – lees:

waarin we leven en ook in mensen. Dat gaan we niet

heteroseksuele mannelijke christenen – te verwijten dat ze niet

uitroeien. Uiteindelijk zal Jezus het fundamentele

met één mond gesproken hebben en mede oorzaak zijn van de

herstel brengen. Maar ik wil me inzetten voor recht

verwarring in de samenleving (zie het Naschrift). Deze mede-

zolang het dag is. Ik kan niet meer bidden voor men-

christenen hebben immers voor de verwarring gezorgd. Niet zij.

sen en intussen zelf niks doen. Bidden en werken, daar gaat het om. Misschien voel ik me intussen zelfs

Oppenheimer tekende in de NRC een grote steen met de tekst:

beter bij het werken. Dat is het eerlijke antwoord. Ik

‘Wie zonder zonde is…’ Het zou weleens kunnen zijn dat deze

besef dat mijn bijdrage heel klein is. Maar dit is wat ik

cartoon scherper is dan ze op het eerste gezicht lijkt. Misschien

kan doen.’

had hij niet alleen de opstellers van de verklaring op het oog, maar alle heteroseksuele mannen in Nederland, mijzelf incluis.

Embert Messelink is zelfstandig tekstschrijver.

Maarten Verkerk is onder meer bijzonder hoogleraar filosofie aan de TU Eindhoven en de Universiteit Maastricht.

27

 Jeugdwerk

Leer jongeren reflecteren Wat motiveert jou als catecheet? Heb je als catecheet de opdracht om het christelijke geloof over te dragen? Wil je als catecheet dat Jezus gaat leven in het dagelijkse leven van jongeren? Deze vragen waren onderdeel van mijn onderzoek, waarin ik te weten wilde komen hoe catecheten tegen hun pedagogische opdracht aankijken. Dat bleek soms best confronterend. tekst Hetty Pullen-Muis

Als je catechese geeft, denk je dan na

je iets moet overdragen. Een catecheet

deze opdracht beleven. In groepsinter-

over wat je pedagogische opdracht is

zei: ‘Ik heb nog nooit over mijn peda-

views heb ik daarom met catecheten

en vooral wat je wilt bereiken? Uit mijn

gogische opdracht nagedacht of er met

gesproken over 1. de pedagogische op-

onderzoek kwam naar voren dat dit lang

anderen over gesproken. Jongeren vra-

dracht, 2. wat hen motiveert, en 3. welke

niet altijd het geval is. Op een pedago-

gen mij: “Wat heb ik aan geloven?”’ Deze

vragen zij bij de reflectie met jongeren

gische manier naar catechese kijken,

catecheet ervaart dat voor jongeren het

bespreken.

bleek vaak een nieuw gezichtspunt. De

geloof vaak niet relevant is. Geloof is een

meeste catecheten denken vooral vanuit

optie geworden.

de inhoud van het geloof en het idee dat

Spannend

Opdracht Veel catecheten noemden werkwoorden als overdragen, verkondigen, doorgeven

Jongeren, kerk en geloof – dat is tegen-

en overbrengen als beschrijving van hun

Agenda

woordig een spannende combinatie.

pedagogische opdracht. Tegelijkertijd

Deze spanning voelen catecheten en het

wordt benadrukt dat de relatie met jon-

beïnvloedt de manier waarop ze cate-

geren en het samen bezig zijn met ge-

•V oorjaar 2019: To get there young,

chese geven. Juist dan is het waardevol

loofsvragen het belangrijkst zijn.

trainingstour over het jeugdwerk

om goed naar de pedagogische opdracht

Aan de ene kant dus woorden die wijzen

voor de 3G-kerken. 7 februari in

te kijken. Dan wordt duidelijk dat inhoud

op een meer klassiek beeld van onder-

Haarlem, 7 maart in Ede en 21 maart

en kennis niet (altijd) voorop hoeven te

wijzen, waarin jongeren de leer van de

in Goes. Meer info: www.praktijk-

staan. Je kunt ook de (karakter)vorming

kerk wordt bijgebracht, en aan de andere

centrum.org/3g-trainingstour.

van de jongeren centraal zetten, waarbij

kant aandacht voor de dialoog en samen

•8 -9 februari: Winterconferentie

je als catecheet met hen in dialoog bent.

een weg zoeken. Catecheten willen ge-

NewWine. Meer info:

Het is dan wel nodig dat catecheten

loofskennis overdragen en daarin bewer-

www.new-wine.nl.

weten wat er speelt en leeft binnen de denk- en leefwereld van jongeren. Van daaruit kunnen catecheten jongeren begeleiden en bijstaan, hen helpen bij het reflecteren op wat er speelt in hun leven, om op die manier de relevantie van het christelijke geloof te ontdekken.

Het is echter de vraag of zo’n ideale situatie bereikt wordt en hoe catecheten

28

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

 ‘Ik heb nog nooit over mijn pedagogische opdracht nagedacht’ 

 Jeugdwerk

inderdaad jongeren stimuleren om zelf te gaan nadenken over het geloof en over zingevingsvragen. Laten we hen daarin begeleiden en samen zoeken naar antwoorden.

Laten we gesprekspartners van jongeren zijn en hun misschien soms antwoorden geven. En als er geen antwoorden zijn, laten we dan samen leren om geduld te hebben met onbeantwoorde vragen.

Hetty Pullen-Muis is adviseur bij het Praktijkcentrum en rondde vorig jaar haar hbo-master pedagogiek af. Met bijdragen van Anko Oussoren (adviseur bij het Praktijkcentrum), Paul Smit en Martine Versteeg (jeugdwerkadviseurs bij het NGK Jeugdwerk).

Het is nodig dat catecheten weten wat er speelt en leeft binnen de denk- en leefwereld van jongeren.

Media/tips

ken dat jongeren een levende relatie met

worden daarin gemotiveerd door hun eigen

God krijgen. Ze willen luisteren naar jonge-

geloof, maar wat zijn de vragen van jon-

ren en bereiken dat het geloof relevant is

geren? Dat blijken catecheten vaak niet te

voor het dagelijkse leven van jongeren.

weten. Als ze vragen stellen aan jongeren,

techeten als huiswerk een online

Opvallend was dat de helft van de cate-

krijgen ze dikwijls geen antwoorden. Cate-

vragenformulier mee voor jongeren,

cheten niet wist wat vanuit de kerk hun

cheten denken dat jongeren vooral vragen

waarmee ze inzicht kunnen krijgen in

opdracht was.

hebben over het bestaan van God, het lij-

de beelden die jongeren hebben over

den, keuzevrijheid, mag iets nu wel of niet,

het christelijke geloof. Deze vragen-

en over hun eigen plek in de gemeente.

lijst is nog beschikbaar. Stuur een mail

Motivatie

• In het onderzoek kregen de ca-

Waarom doe je dit werk als catecheet?

Deze vragen roepen spanning op. Cateche-

naar hpullen@praktijkcentrum.org.

Wie of wat roept je? Deze vragen naar de

ten geven aan dat ze vaak geen antwoor-

• Ga als catecheten/jeugdwerkers met

motivatie bleken nogal eens confronterend.

den hebben. En als er al een antwoord te

elkaar in gesprek en denk na over de

In de gesprekken kwam naar voren dat er

geven is, dan is dit antwoord voor jongeren

volgende vragen:

vaak sprake is van een persoonlijke roe-

vaak niet bevredigend. Hierin wordt zicht-

ping. Catecheten hebben zelf antwoorden

baar dat catecheten meestal meer gericht

gevonden of iets ervaren wat hen helpt in

zijn op overdragen, dan op reflecteren.

de relatie met henzelf, de maatschappij en

Terwijl juist de persoonlijke reflectie op ge-

God. Het persoonlijke geloof blijkt de sterk-

loofsvragen hen verder zou kunnen helpen.

ste motivatie. Woorden die eruit springen zijn ‘liefde’ en ‘er zijn voor jongeren’. Ze

Ambitie

willen op een positieve manier een bijdrage

Er zijn catecheten die de ambitie hebben

leveren aan de gemeente. Catecheten be-

om jongeren zelf te laten nadenken over

noemen ook vaak dat zij zelf groeien in hun

het geloof en hun eigen (zingevings)vra-

geloof door het catecheet-zijn.

gen. Andere catecheten hopen van harte

Reflecteren

dat jongeren een band met God krijgen en

- Hoe formuleer je je persoonlijke pedagogische opdracht?

-W elke pedagogische opdracht heb je geïnterpreteerd vanuit je kerkelijke gemeente?

- Wat motiveert je om met jongeren het geloofsgesprek te voeren?

- Welke (levens)vragen stellen jongeren?

- Hoe ben je wel/niet reflecterend in het gesprek met jongeren?

- Wat zijn belemmerende en stimu-

willen samen met de jongeren antwoor-

lerende factoren bij de uitvoering

Catecheten vinden het belangrijk om bezig

den zoeken op hun vragen en hen helpen

van je pedagogische opdracht?

te zijn met geloofsvragen van jongeren. Ze

bij hun keuzes. Laten we als catecheten

29

 Opinie

Roeping van de kerk in een bijna postkerkelijke samenleving Postkerkelijk mag onze samenleving nog niet heten, maar de secularisatie gaat wel heel snel (SCP, 19 december 2018). Degenen die wel geloven vormen een bont gezelschap. Hoe heeft de kerk zich in deze postchristelijke, bijna postkerkelijke en multireligieuze context op te stellen?

tekst Matthijs Haak beeld Maarten Boersema

De Haagse Bethelkapel verleent al en-

moskee zou allerlei anti-islamgevoelens

euze instellingen amper of niet in beeld

kele weken kerkasiel aan het Armeense

laten oplaaien.

waren? Zou het geboden kerkasiel niet

gezin Tamrazyan. Een estafettedienst

Wat dit gedachte-experiment duidelijk

als een boemerang op de gelovigen zelf

verhindert de uitzetting van dit uitgepro-

maakt, is dat er heel andere vragen aan

terugkomen? Ik denk in dit verband aan

cedeerde gezin. In deze kwestie komen

de orde zijn dan de vragen die nu een

discussies over de bevoorrechte positie

veel aspecten samen die relevant zijn

rol spelen rondom het kerkasiel. Hoe

van gelovigen in een seculiere maat-

voor de vraagstelling van dit artikel.

laat de kerk een (protest)stem klinken in

schappij. Vandaag wordt godsdienstvrij-

De discussie over het kerkasiel verloopt

een samenleving die bijna postkerkelijk

heid niet genoemd als het gaat over de

nogal tam. Bijbelteksten als Romeinen

is en in meerderheid niet-gelovig? Wil

Nederlandse identiteit (Trouw, 16 januari

13 en Matteüs 25 worden genoemd. De

je als kerk gebruikmaken van een recht

2019).

vraag wordt gesteld in hoeverre je een

dat hoort bij een machtspositie uit het

estafettedienst mag inzetten voor een

verleden? Bevestig je zo niet impliciet

Calimero

goed doel. Het gaat over de overheid, de

wat veel Nederlanders denken: dat de

De kerk heeft barmhartigheid en recht

kerk en hun relatie. Maar zet het geheel

kerk een instituut van vroeger is – uit een

hoog in het vaandel staan. Ze kan niet

van deze discussie nu eens in de con-

tijd waarin moskeeën en andere religi-

zwijgen bij onrecht. Ze kan haar deuren

text van genoemde maatschappelijke ontwikkelingen. In het Nederlands Dagblad van 14 december 2018 heb ik dat gedaan door middel van een gedachteexperiment: stel dat een moskee kerkasiel zou verlenen; wat dan? De reacties zouden anders zijn dan wanneer een kerk dat doet. Want kerkasiel door een

30

 De kerk kan

haar deuren niet sluiten als er een noodkreet klinkt 

OnderWeg #03 > Jaargang 5 > 2 februari 2019

niet sluiten als er een noodkreet klinkt.

Ik bewonder de houding van de kerk van Katwijk die in eerste instantie kerkasiel heeft verleend. Daarbij is het wel belangrijk dat de kerk oog heeft voor de context waarin ze leeft en in haar protest laat zien (van) wie ze is. Christenen lijken weleens last te hebben van een cali-

 Opinie

merocomplex. Omdat je een kleine groep bent, voel je je niet serieus genomen.

En om op te vallen in een klein en ook nog eens heel bont religieus gezelschap, moet je opvallende dingen doen. Ik denk in dit verband aan nieuwe megakerken op de Biblebelt. Of aan de dominee die de Staat voor de rechter sleept vanwege niet nagekomen asielafspraken. Of aan de Nashvilleverklaring. Het kerkasiel met de estafettedienst hoort ook in dit rijtje thuis. Het risico is zelfs aanwezig dat de kerk hierin handelt volgens de norm van onze tijd, waarin je relevant en onderscheidend moet zijn. Maar de kerk is van Jezus. Zij is de enige op aarde die zich niet hoeft te bewijzen.

Politiek

De voorgangers in de estafettedienst en andere betrokken gelovigen bij die dienst hebben

Als ik er met iets meer afstand naar kijk,

een heel diverse achtergrond.

denk ik terug aan de discussie over het bestaansrecht van christelijke politieke

kerk geen politieke partij is en andersom

gelijk samenwerking met allerlei (niet-)

partijen (2012). Die partijen waren toen

(zie www.nieuwwij.nl/opinie/inderdaad-

religieus gemotiveerde Nederlanders. Dat

de Calimero – zo was het verwijt. Want

lang-leve-christelijke-cultuur). De inzet

gebeurt gelukkig ook in de kwestie van

vanuit een minderheidspositie wierpen

van een estafettedienst als een soort

het kinderpardon.

die partijen steeds dammen op tegen

filibuster versterkt de gedachte dat het

de secularisatie. Vandaag is die discus-

kerkasiel een politiek karakter heeft.

sie verstomd. Maar vooral zijn de rol-

 In het kerkasiel wordt duidelijk hoe de kerk er vandaag uitziet 

len omgedraaid. Dat is te zien aan het

Katholiek

kinderpardon, dat onder de kwestie van

De bijna postkerkelijke maatschappij

het kerkasiel ligt. Een politieke meerder-

roept de kerk terug naar haar basis. De

heid heeft het besluit genomen om het

kerk bestaat vanwege en om haar Heer.

kinderpardon niet te verruimen. Achter

Haar eerste wapen is niet de politieke

dat besluit ligt een complex vraagstuk;

macht van hier (Johannes 18:36). De kerk

de fel gevoerde maatschappelijke discus-

leeft van en bij gebed. Jezus is in zaken

Tot slot wordt juist in het kerkasiel in Den

sie over migratie en onze Nederlandse

van barmhartigheid en recht immers

Haag duidelijk hoe de kerk er vandaag

identiteit. Het CDA durfde uit angst voor

rechter en redder. De kerk kan het in

uitziet. De voorgangers in de estafet-

politiek rechts zijn vingers niet aan het

Jezus’ naam zelfs aan om onrecht te lijden

tedienst en andere betrokken gelovigen

kinderpardon te branden. En de Christen-

en te verdragen. Al deze dingen zijn uit-

bij die dienst hebben een heel diverse

Unie heeft na veel gesoebat ingestemd

voerig te vinden in de brieven van vooral

achtergrond. Dat loopt van rooms-katho-

met het regeerakkoord van Rutte III. Waar

Paulus en Petrus.

liek, PKN via allerlei gereformeerds en

het me om gaat is dit: de kerk vult in

Hierbij blijft het niet. Daden volgen altijd

evangelisch tot aan remonstrants. Wat

het geboden kerkasiel de leemte van de

(Jakobus). De kerk zet haar deuren open

bemoedigend. Christenen vormen een

ChristenUnie en het CDA. Recent maakte

als er een noodoproep klinkt. Je chris-

minderheid. We zijn bijna postkerkelijk.

het CDA een draai in het kinderpardon.

telijke geweten is sterker dan het bevel

Nou en? We zijn de veelkleurige kerk van

Uit reconstructies blijkt dat het kerkasiel

van de overheid. Het is niet uit te sluiten

de Heer. Dat maakt het de moeite waard.

bijdroeg aan die draai en hoezeer kerk

dat er op dit punt spanningen zullen

De kerk gaat de goede kant op.

en politiek hierin verweven zijn (NRC 20

ontstaan. Per situatie zal de kerk moeten

januari en Trouw 23 januari). Terwijl chris-

zien wat wijs is. Verder zoekt de kerk in

Matthijs Haak is predikant van de GKv

tenen vandaag net leren erkennen dat de

een multireligieuze setting zo veel mo-

Dordrecht.

31

KOM ZATERDAG 30 MAART OOK NAAR DE IJM-DAG

JOY

“Kom ook luisteren naar mensen uit het werkveld op de komende IJM-dag en maak kennis met dit belangrijke en prachtige werk: mensen bevrijden uit slavernij.”

Ds. Ruud de Boer predikant Harderwijk

alleen samen maken we een eind aan slavernij

-advertentie-

Meld je gratis aan op ijmnl.org/joy

Een dag van bidden, aanbidden en delen