God is ook een drilsergeant by OnderwegOnline

www.onderwegonline.nl

#04  jaargang 5  16 februari 2019

God is ook een drilsergeant THEMA: BEELDEND SPREKEN OVER GOD

Onder

e Inspirarti voo n te s i re geno

06 ONBEKENDE GODSBEELDEN ZE VERDIEPEN JE LEVEN MET GOD 10 AAD VAN EGMOND ‘DE LIEFDE, DAT IS GOD’ 14 LIEDDICHTERS ‘ELKE HYMNE SCHIET TEKORT’ 30 VERSCHIL VAN MENING AANVAARD ELKAAR

 Inhoud Thema

06 OPINIE

Bij een katje kun je niet schuilen

Beelden van God als vader, herder of koning zijn bekend. Maar

10 INTERVIEW

‘De liefde, dat is God’

Veel mensen geloven nog wel dat er iets is, maar hebben

God als waterbekken, als worstelaar, als licht? Wat gebeurt er

geen idee wat dat dan zou moeten zijn. Hoe spreek je in

wanneer we minder bekende beelden van God tot ons laten

zo’n context over God? Volgens Aad van Egmond, emeritus

doordringen? Pieter Kleingeld bepleit om dat vooral te doen,

hoogleraar systematische theologie aan de Vrije Universiteit,

omdat het ons gebed stimuleert, ons beeld van God verdiept

moeten we beginnen bij de liefde. ‘Als er goedheid en liefde is,

en ons leven met Hem verandert.

dan is dat een blijk van Gods aanwezigheid.’

20 EYEOPENER

Achteropraken in genade

Om als christenen goed (samen) te leven, moeten we zoeken

28 JEUGDWERK

De jeugdwerker als onderzoeker

Weet je als catecheet wat jongeren geloven? Welke vragen

naar vrede en heiliging, zegt de schrijver van de brief aan de

hebben ze? Hoe ervaren ze het geloof? Als jeugdwerker mag

Hebreeën. Maar dat is nog niet zo eenvoudig. Als je te hard je

je met jongeren meelopen in een periode die cruciaal is voor

best doet, liggen teleurstelling en bitterheid op de loer.

de ontwikkeling van hun identiteit. Dat vraagt van de jeugdwerker een onderzoekende houding.

24 ONTMOETING

‘Ik wil doorgeven wat God mij heeft geleerd’

30 OPINIE

Aanvaard elkaar

Verschillen van opvatting kunnen in de kerk makkelijk leiden

Kinderboekenillustrator Marjolein Hund had als kind al een

tot conflicten, als we onze eigen mening – ‘die immers is

volstrekt eigenzinnige opvatting over kleuren materiaalge-

gebaseerd op de Bijbel’ – zien als de waarheid en niet bereid

bruik. Dat de regenboog haar toen al inspireerde, is niet zo

zijn naar de mening van de ander te luisteren. Hoe kunnen

verwonderlijk. Maar dat juist dit kleurrijke symbool in een

we in de gemeente vruchtbaar met meningsverschillen om-

periode van diepe rouw een totaal nieuwe wending aan haar

gaan?

leven zou geven, verwondert haar nog altijd.

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Thema  Introductie

Gods uiterlijk H

oe ziet God er eigenlijk uit? Ik herinner me dat ik als klein kind de dominee bij de lezing van de wet elke zondag

hoorde zeggen: ‘Ik ben de HERE, uw God.’ Omdat we in die tijd elke zondag een andere dominee hadden, vroeg ik me telkens af: zou dit dan God zijn? Ergens wist ik wel: God is geen mens. Maar omdat de dominee dat telkens weer zei, bedacht ik dat God dan toch in elk geval op de dominee zou moeten lijken. Het

14 REPORTAGE

‘Elke hymne schiet tekort’

verwarrende was alleen die wisseling van dominees. Misschien was God zoals de dominee van vorige week, maar dan toch ook anders, namelijk ook zoals de dominee van deze week.

Christelijke liederen veronderstellen en maken gebruik

De gedachte dat God eruitziet als de dominee, is verdwenen.

van allerlei godsbeelden. Wat is de visie van christelijke

Maar het verlangen om me God voor te stellen met een beeld is

liedschrijvers hierop? Hoe gaan zij om met die godsbeelden?

gebleven. En ook de wisseling van die beelden zette zich voort.

OnderWeg legde vijf vragen voor aan André F. Troost,

God als koning op een troon, hoog in de lucht. God als een

Ria Borkent en Hans Maat.

vader die zijn armen om me heen slaat. God als de zon die mij verwarmt en verlicht. God als zuurstof waardoor wij en heel de schepping leven. God als liefde.

 Ik dacht dat de dominee God zelf was  EN VERDER: 4 Praktijklokaal

Die wisseling van beelden is soms verwarrend. Maar steeds vaker realiseer ik mij dat juist dat laat zien dat het over God gaat. Elk beeld van God moeten we telkens weer aanvullen met een ander beeld. God is als een koning, maar ook anders,

12 Redactioneel Leendert de Jong

want Hij is ook als een vader, en als de zon en als zuurstof en

18 Stimulans

Zoals ik al zei: als kind dacht ik dat de dominee misschien wel

19 Column Wim van der Schee

als liefde. God zelf was. Ik bedacht dat ik dan wel goed zou moeten stilzitten en luisteren naar deze dominee. Of dat goed lukte, weet ik

23 Nieuws

niet. Maar nog steeds doen beelden van God een appèl op me.

23 Colofon

Als hij een vader is, weet ik mijzelf dan zijn kind? Als Hij de zon

27 Column Roel Kuiper

Als God een koning is, gedraag ik mij dan als zijn onderdaan? is, laat ik me dan door Hem verwarmen en verlichten? Als Hij zuurstof is, adem ik Hem dan in? Als Hij liefde is, leef ik dan voor de liefde? Bram Beute, redacteur OnderWeg

Stockbeelden: MTMCOINS/iStock (pagina 1); stnazkul/iStock (pagina 4 boven); LumoSpark/Pixabay (pagina 5 rechts); ronstik/ iStock (pagina 7); hipproductions/iStock (pagina 8); Nicolas Castro/Lightstock (pagina 10-11); igoriss/iStock (pagina 20); Prixel Creative/Lightstock (pagina 29); Kubkoo/iStock (pagina 30-31).

 Praktijklokaal

Preekvoorbereiding via WhatsApp

s. Jelle Knol (NGK Krommenie) zocht al langer naar

in de week de preektekst voor komende zondag op zet. Je

een manier om als gemeente samen de Bijbeltekst

kunt die tekst dan voor jezelf lezen en een reactie op de

voor de preek van de volgende zondag te lezen.

app zetten. Iets wat je aanspreekt in de tekst, vragen die

Dat gebeurde al in een gebedsgroep, maar hij wilde graag

de tekst oproept, iets wat je aan het denken/doen zet of

meer. Zo kwam het idee op om WhatsApp daarvoor te ge-

eventueel iets wat weerstand bij je oproept. Of misschien

bruiken: ‘Ik maak een WhatsAppgroep aan waar ik vroeg

een lied dat mooi bij de tekst past.’ Knol zal niet op de app jes reageren, maar ze wel verwerken in de preek. Hij pikte het idee op bij ds. Jan van Helden van de NGK AmsterdamCentrum. Ds. Gerhard Messelink (GKv Maassluis-De Lier) heeft ook een preekvoorbereidingsgroep, maar dan buiten WhatsApp om. Hij vraagt de leden om te reageren op deze vragen: 1. Wat voor titel zou jij boven de preek zetten? 2. Hoe raakt de tekst jou in je leven? 3. Wat moet er volgens jou in elk geval aan de orde komen? In Maassluis heeft de preekvoorbereiding een plaats bij de diensten die gaan over het jaarthema, twee in de zeven weken. Wie niet bij de preekvoorbereidingsgroep hoort, kan ook op een andere manier reageren.

Petrakerk Harderwijk wordt gasloos

at moet je met een kerkgebouw uit 1974 dat in 1986 is uitgebreid, en anno 2019

een energierekening heeft van ruim € 1300 per maand? En die rekening wordt elk jaar hoger. De leden van de Petrakerk kozen voor een radicale oplossing, nu de kerk toch verbouwd wordt. Verbouwd? Gestript is een beter woord. Alleen de muren en de staalconstructie zijn blijven staan. Dat geeft ook de ruimte voor radicale oplossingen.

De Petrakerk wordt volledig gestript.

Groene Kerkcoördinator Jeroen Kleen: ‘Op een budget van bijna een miljoen euro is toch zo’n € 150.000 gereser-

warmte uit de lucht wordt opgeslagen

maar is op dit moment te duur.’ De

veerd voor duurzame oplossingen.’ Bij

in een buffervat, van waaruit de kerk

gasketels en de geiser kunnen dus de

dat laatste kun je denken aan zo’n 75 à

en de lokalen verwarmd worden. Jeroen

kerk uit en de Petrakerk wordt daarmee

80 zonnepanelen, maar ook de bewuste

Kleen: ‘Een warmtepomp op het grond-

de eerste gasloze kerk van Gelderland,

keuze voor hybride warmtepompen:

water was nog duurzamer geweest,

misschien wel van Nederland. Zelfs de

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Praktijklokaal

Subsidies Inmiddels heeft de Petrakerk veel

En verder • Valentijn, een bisschop uit de derde

kennis verkregen op het gebied van

eeuw die het opnam voor gelief-

duurzaamheid en kerkgebouwen en de

den van verschillend geloof, werd

kerk is bereid om die met andere ker-

aanleiding voor een speciale dag,

ken te delen. Dat gebeurt al via Veluwe

Valentijnsdag. Die dag herinnert

Duurzaam, een initiatief van Veluwse

nauwelijks meer aan zijn onthoof-

burgerlijke gemeenten tussen Zwolle

ding, maar geeft vooral geliefden

en Amersfoort. Veluwe Duurzaam

de kans iets van hun liefde aan

heeft een speciale webpagina voor

elkaar te laten merken. De GKv Nij-

gasleidingen worden op voorschrijft van

kerken en organiseert voor deze doel-

kerk-West speelt daarop in met een

de gemeente mogelijk verwijderd, om

groep informatiebijeenkomsten: welke

Valentijnsavond, met als thema:

problemen in de grond door corrosie te

energieneutrale oplossingen kunnen

Wat een geluk dat je mij hebt. Re-

voorkomen.

Prioriteit Hoe krijg je de gemeente zover? Bij de eerste plannen voor de verbouw, in 2007, was duurzaamheid nog niet in beeld. Maar gaandeweg werd het een speerpunt voor de kerkenraad en de

latiecoach Cocky Drost komt stellen

 Een goede omgang

helpen om hun relatie een boost te geven.

met de schepping is leidend 

gemeente. Beide predikanten (Ruud de Boer en Paul Waterval) staan erachter;

we delen? Het team van de Petrakerk

één van hen betrekt binnenkort zelf een

uit Harderwijk mocht daarbij de aftrap

gasloos huis: ‘Het is belangrijk om goed

geven.

om te gaan met wat we gekregen heb-

Een voormalige wethouder van Har-

ben.’ Dit draagt zeker bij aan bewust-

derwijk, Pieter Teeninga, stimuleerde

(GKv) vraagt nu al om gebedspun-

wording bij de gemeente. Mogelijke

de vergroening van de kerken. Daar-

ten voor biddag, ook al is die pas

besparingen zijn natuurlijk interessant,

uit blijkt wel de belangstelling van

in maart. Niets bijzonders? Wel dat

maar een goede omgang met de schep-

de overheid voor dit initiatief van de

ze ook vragen of degene die een

ping is leidend. Dat blijkt ook uit de

Petrakerk, al leidt dat in dit geval niet

gebedspunt aandraagt dat zelf wil

prioriteiten die de gemeente stelde:

tot grootse subsidies. Jeroen Kleen: ‘Je

uitwerken in de dienst. ‘Ons idee is

een goede geluidsinstallatie is zeker

bent als kerk geen individuele burger,

dat een grotere groep voorgaat in

niet onbelangrijk in een kerk, maar de

maar ook geen zakelijke instantie. Je

het gebed, waarbij ieder voor één

gasloze verwarmingsinstallatie stond op

valt daardoor net buiten de meeste

nummer 1.

regelingen.’

• De Bazuinkerk in Kampen-Zuid

of enkele punten bidt.’ • Hoe geef je achteraf (of vooraf) iets mee over de preek? Een samenvatting op papier ligt wel erg voor de hand. In Zuidhorn (GKv) heeft de

Webtips

jongerenwerker daarom iets bedacht: hij vraagt de predikanten die voorgaan een videootje te maken

• veluweduurzaam.nl/advies/geloofsgebouwen

en daarin binnen een minuut de

• www.groenekerken.nl

kern van de preek weer te geven.

• www.gaslozekerk.nl. Op deze webpagina wil de Petrakerk allerlei artikelen en

Die samenvattingen komen op de

tips bij elkaar gaan zetten. •C ontact opnemen met het Groene Kerkteam van Harderwijk kan via petrakerkharderwijk.nl/contact, kies voor ‘Groene Kerkteam’.

Facebookpagina van de kerk te staan: www.facebook.com/ GKVdeRank.

 Thema

Bij een katje kun je niet schuilen God als vader kennen we. God als herder of als koning ook. God als moeder, ja ook die. Maar God als waterbekken, als worstelaar, als licht? Wat gebeurt er als we nadenken over de God die ruikt? Wat gebeurt er wanneer we minder bekende beelden van God tot ons laten doordringen? Dit artikel is een pleidooi om dat vooral te doen, omdat het ons gebed stimuleert, ons beeld van God verdiept en ons leven met Hem verandert.

tekst Pieter Kleingeld

Ergens in juni 2017 las ik Psalm 39. Zeker, ik had deze

dat is niet het meest opvallende. Het is een feestjurk,

psalm al veel vaker gelezen, maar dit keer struikelde ik

ooit mooi, nu vol gaten, aangevreten door de motten,

over een zin die me van mijn sokken blies. Psalm 39:12b:

bijna vergaan. En de vrouw barst uit:

‘U vreet aan zijn vreugde als een mot’ (Willibrordverta-

‘Weet je wat het met jou is?

ling). Las ik het goed? Staat daar nu echt dat God aan de

Jij vreet aan mijn vreugde als een mot.

vreugde van een mens kan vreten zoals een mot gaten

Al die beloften van jou van vroeger.

in een feestjurk knaagt? God als mot? Kan dat?

En dit is ervan geworden.

Ik had er wel meteen een beeld bij: een tafel voor twee

Laat me zien hoe het afloopt. Toon mijn einde.

in een restaurant. Aan de ene kant een vrouw. Ze is een

Breng nog wat draden van mijn leven bij elkaar,

jaar of zestig. Gezond, stijlvol gekleed, elegant, mooi ge-

zodat ik wat vreugde mag beleven voor ik sterf.’

kapt grijs haar. Aan de andere kant van de tafel zit een

Hoe gaat deze relatie verder? Kan deze relatie nog ver-

man, al wat ouder, ook grijs. Gedistingeerd. Er hangt een

der? Maar we praten hier wel over een gebed dat onder-

diepe rust om hem heen. Ze zijn samen in gesprek. Re-

deel is van Gods Woord.

delijk geanimeerd, soms vallen er stiltes, zoals gebeurt bij goede vrienden. Blijkbaar kennen ze elkaar al lang. En

Kleding

dan gebeurt het. Na een wat langere stilte. Ze pakt uit

Deze psalmregel blies me zo omver, omdat het beeld

een tas onder de tafel een hanger met daaraan een jurk.

van God die aan mijn vreugde knaagt enerzijds een on-

Een feestjurk. Zo te zien een jaar of veertig oud. Maar,

bekend en vervreemdend beeld van mijn God is en te-

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Opinie

gelijk angstaanjagend herkenbaar. Herkenbaar? Ja, ook. Is

ruimte te geven in mijn gebed, mijn denken en mijn pre-

dit niet wat sommige mensen overkomt? Teleurgesteld zijn

ken. Opeens klonk het anders, toen ik las dat we Christus

in God en geen mogelijkheid meer zien voor een tweede

mogen omslaan als een mantel (Galaten 3:27). Ik ontdekte

kans?

ook Psalm 30:12, dat wellicht Psalm 39:12 verlost: ‘U hebt

Nadat ik mezelf wat herpakt had, ging ik praktischer aan

mijn klacht veranderd in een dans, mijn rouwkleed weg-

de slag. Ik sloeg de NBV op en vond daar een net iets an-

genomen, mij in vreugde gehuld.’ God is niet alleen een

dere vertaling. In de NBV staat dat God aan de begeerte

mot. God is ook een kleermaker die vreugde schenkt en

van een mens knaagt, niet aan zijn vreugde. Maar, de mot

vervolgens een bijpassende feestjurk. Maar, dat is lang niet

bleef staan. Het beeld van God als mot kwam ik ook tegen

het enige wat ik ontdekte.

in Jesaja 50, Job 13 en Hosea 5. Kortom, het komt vaker voor en ik zou er dus nog meer over kunnen vertellen.

Versleten

Maar voor dit artikel volstaat het gevoel van zowel ver-

Volgens Walter Brueggemann, een vooraanstaand oudtes-

vreemding als herkenning én het verlangen om hierover

tamenticus, is het belangrijk dat we af en toe verontrust

meer te ontdekken.

worden. In zijn boek Hopeful Imagination zegt hij bij-

Wat dat laatste betreft: voor mij vormde Psalm 39 de

voorbeeld: ‘Preken verliezen aan kracht wanneer ze taal

aanleiding om kleding, de Bijbel en mijn beeld van God

gebruiken die God temt en zo onze relatie met God voor-

 God is ook een kleermaker die vreugde schenkt en vervolgens een bijpassende feestjurk.

 Thema

spelbaar en beperkt maakt.’ En ook: ‘De dichterlijke taal van de Bijbel is een uitnodiging om zelf ook taal te zoeken die voldoende gepassioneerd, gevaarlijk en verbeeldingsvol is om te verwijzen naar de passie, het gevaar en de vrijheid van de levende God.’ Dit artikel is bedoeld om zijn woorden te onderstrepen en te illustreren wat er gebeurt als je met nieuwe beelden gaat werken. Vertrouwde Godsbeelden kunnen versleten raken, veilige beelden die God veranderen van een ongetemde leeuw in een onschuldig katje. Je kunt er niet bij schuilen als het oorlog is, dan heb je alleen maar een lief poesje op schoot. Maar zo is God niet. Psalm 144:1 zegt: ‘U oefent mijn arm voor de strijd, u schoolt mijn vingers voor het gevecht.’ Hoe noemen wij iemand die soldaten oefent voor de strijd? Bij mij kwam meteen het beeld van de drilsergeant op. Dat is voor mij overigens net als de mot een vervreemdend én herkenbaar godsbeeld. Daarover zo meer. Ook het verlangen om dit beeld uit te diepen ligt voor de hand. Want om welke strijd gaat het en om welke wapens en waar lees je hier nog meer over in de Bijbel (hint: op heel veel plaat-

Niet dat je op de stormbaan naast de drilsergeant staat en be-

sen)? Maar dit godsbeeld deed nog iets met me. Het liet me

denkt: o, het is mijn vader maar. Gelukkig, ik dacht al dat het

zien dat mijn gebed enorm beïnvloed wordt door het beeld

echt was.

dat ik van God heb. Wanneer ik bid tot God als mijn schuilplaats, als de arend onder wiens vleugels ik schuil, dan bid ik anders dan wanneer ik tot God bid als mijn drilsergeant. Bij die arend verander ik in een hulpeloos kuiken, maar de

‘Vol verlangen heb ik op de HEER gewacht

drilsergeant ziet mij als soldaat, voorziet mij van wapens

en Hij boog zich naar mij toe,

voor de strijd, oefent mij, stuurt me de loopgraaf uit en

Hij heeft mijn roep om hulp gehoord.

staat naast en desnoods voor me als het erop aankomt.

Hij trok mij uit de kuil van het graf,

Soms is er een tijd om te schuilen bij God, maar soms is er

uit de modder, uit het slijk.

ook een tijd om te strijden. Voor die tijd is Psalm 144. Ster-

Hij zette mij neer op een rots,

ker nog, Psalm 144 maakt mij ervan bewust dat die tijden er

een vaste grond voor mijn voeten.’

zijn, juist dat ze er zijn. De drilsergeant vervreemdt en roept herkenning op, maar verrijkt dus ook mijn gebed.

Drama

De vervreemding: God lijkt hier op een Marvel-superheld die iemand te hulp schiet die in een steegje belaagd wordt door een bende. Het slachtoffer roept om hulp, hoopt dat

Wat hier gebeurde, laat nog iets zien. Toen ik over de dril-

de superheld zijn roepstem hoort, daar ook daadwerkelijk

sergeant vertelde, begon ik een verhaal te vertellen, een

gehoor aan geeft en op tijd komt om hem te redden.

verhaal te bidden. Dat is iets wat in veel psalmen gebeurt.

De herkenning: zo is het toch? Soms bidden we tot God en

Psalm 40 is hiervan mijn favoriete voorbeeld:

moeten we wachten. ‘Dogmatisch’ weten we dat God alles hoort, maar in onze ervaring is het anders, ligt Psalm 40

 Versleten beelden

veranderen God van een ongetemde leeuw in een onschuldig katje  8

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

veel dichter bij onze dagelijkse omgang met God dan dat dogma. Ik hoop dat de mot, de drilsergeant en de superheld duidelijk maken wat ik bedoel met het verhaal: nieuwe of minder bekende godsbeelden nodigen ons uit om het drama terug te brengen in ons gebed en in ons geloof. Er is een tijd om tijdloze waarheden over God te verkondigen en Hem te prijzen voor zijn eeuwige liefde en trouw. Maar minstens

 Opinie

 De drilsergeant

vervreemdt, maar verrijkt ook mijn gebed 

nemen, omdat we allemaal het risico lopen dat ons godsbeeld versmald wordt tot een god die op ons lijkt, of een god die aan onze verwachtingen en verlangens voldoet, of moet voldoen. In Bijbelse termen: we hebben de neiging om een god te scheppen naar ons beeld. Dat is de waarschuwing die Brueggemann geeft in het eerste citaat. In onze tijd verlangen veel mensen naar aanvaarding, beves-

zo vaak is er een conflict of een moeite en vragen we onze

tiging en rust en dus zoeken we beelden van God die daar-

schepper en verlosser om daarin een rol te spelen. Hebben

bij passen. Het is echter niet behulpzaam om mensen de

we dan voldoende woorden en beelden om te vertellen

toegang tot deze beelden te weigeren of deze beelden te

wat God doet of nalaat en wie Hij is in dat conflict?

ridiculiseren. Nee, God ís een schuilplaats. Hij is een anker

Trechter

in de storm. Hij is de Heer die golven en wind bedaart. Hij is de Vader die zich ontfermt over zijn kinderen. En tegelij-

In Lewis’ boeken over Narnia is God een leeuw en wordt

kertijd is God ook …

opgemerkt: ‘Hij is geen tamme leeuw.’ Maar hoe is Hij dan

Lauren Winner wijst er in haar boek Wearing God op dat

wel? Die vraag komt op bij minder vertrouwde beelden

de Bijbel vaak gemengde metaforen gebruikt. God is in

van God. Je kunt je afvragen: waar is de drilsergeant mee

Deuteronomium 32 zowel de vader van Israël als degene

bezig? Is hij bezig om mij te oefenen voor de strijd of is hij

die Israël gebaard heeft. God is zelfs de rots die Israël ter

bezig om te laten zien dat hij macht over mij heeft, is hij

wereld bracht. Deze gemengde beelden sporen ons aan

bezig om mij kapot te maken? Oftewel: als God net als zo’n

om eenzijdigheid en simplisme te voorkomen als we spre-

drilsergeant is, kan ik God dan wel vertrouwen?

ken over de levende God. Nog positiever geformuleerd: er

Al die beelden, ook de verontrustende beelden, moeten

is zo veel te ontdekken over onze God, zo veel wat onze

uiteindelijk door een trechter. Ze worden uiteindelijk ge-

verbeelding prikkelt, ons gebedsleven stimuleert, onze

heiligd en gereinigd door Jezus. Wil je weten wie God is?

blijdschap aanwakkert, ons verdriet troost of verdiept, ons

God is Jezus’ hemelse Vader. Wil je weten hoe zijn hemelse

beeld van de levende God verrijkt, corrigeert of aanvult.

Vader is? Hij is goed. Hij is zoals Jezus. Degene die mij

Dat is wat ik in het tweede citaat van Brueggemann hoor.

oefent, degene die mij tot mijn grens laat gaan, degene

De vreugde van de ontdekking: kijk, ruik, proef, hoor eens

die mij de bunker uit stuurt, is als Jezus, is onze hemelse

hoe mijn God is! Hij is zo onuitputtelijk om over te spreken.

Vader.

Hij is waard alle lofprijzing en eer.

Om in de beeldspraak te blijven: ik bedoel niet dat je op de stormbaan naast de drilsergeant staat en bedenkt: o, het

Pieter Kleingeld is predikant van de NGK Oegstgeest en

is mijn vader maar. Gelukkig, ik dacht al dat het echt was.

redacteur van OnderWeg.

Kom, laten we die gekke kleren uit doen en naar huis gaan, pannenkoeken eten. Nee, je staat op de stormbaan en je ontdekt: dus dit is mijn Vader. Dit is Hij echt. En adrenaline, respect en ontzag gieren door je lijf. Hij is soeverein en tegelijkertijd zie je: Hij heeft vertrouwen in mij in de training,

In het kort

in wat Hij geeft en Hij gaat met me mee.

• Godsbeelden kunnen versleten, verveelde en vei-

Voedsel Soms denk ik dat de oude Israëlieten heel hun leefomge-

lige beelden worden, die God veranderen van een ongetemde leeuw in een onschuldig katje. • De dichterlijke taal van de Bijbel nodigt uit taal te

ving hebben afgegraasd op zoek naar beelden van God.

zoeken die voldoende gepassioneerd, gevaarlijk

Al het voedsel dat ze verbouwden (wijn, graan, vijgen),

en verbeeldingsvol is om te verwijzen naar de

alle weersomstandigheden die ze kenden (storm, droogte,

passie, het gevaar en de vrijheid van de levende

regen en zon), alle dieren (leeuwen, schapen, jakhalzen en beren), alle beroepen, huiselijke omstandigheden en rela-

God. • Ervaring opdoen met minder bekende beelden

ties, alles kon iets vertellen over de levende God. Niet zo

van God stimuleert ons gebed, verdiept ons beeld

gek, want heel de aarde is vol van Gods heerlijkheid.

van God en verandert ons leven met Hem.

Laten we dus het pleidooi van Brueggemann ter harte

 Thema

‘De liefde, dat is God’ Het is allang niet meer vanzelfsprekend om te geloven dat God er is. Veel mensen geloven nog wel dat er iets is, maar hebben geen idee wat dat dan zou moeten zijn. Hoe spreek je in zo’n context over God? Volgens Aad van Egmond, emeritus hoogleraar systematische theologie aan de Vrije Universiteit, moeten we beginnen bij de liefde. ‘Als er goedheid en liefde is, dan is dat een blijk van Gods aanwezigheid.’

tekst Bram Beute

Aad van Egmond (1940) schreef onlangs

Welk beeld hebben mensen over het

lijk, onzienlijk, onveranderlijk, oneindig,

Het christelijk geloof. Een eigentijdse

algemeen van God?

almachtig”. Dat is meer de taal van de

introductie. Zijn boek is een pleidooi om

‘Dat beeld is voor een groot deel geba-

filosofie dan van de Bijbel. Het vervolg is

niet vanuit een algemeen godsbeeld over

seerd op wat theologen de natuurlijke

overigens veel Bijbelser: “volkomen wijs,

God na te denken en te spreken, maar

theologie noemen. God is dan degene die

rechtvaardig, goed, en een zeer over-

allereerst vanuit de Bijbel en het chris-

je kunt kennen door goed na te denken

vloedige Fontein van alle goed”.

telijke leven te ontdekken wie of wat

en om je heen te kijken. Hij is datgene

In de loop van de tijd zijn het beeld van

God is. Van Egmond stelt daarom voor

wat het hoogste is, degene die alles be-

God uit de natuurlijke theologie en het

om overal waar de Bijbel spreekt over

stuurt en veroorzaakt. Dat beeld kun je

Bijbelse beeld een huwelijk aangegaan.

God ‘de liefde’ te lezen. Daarbij moeten

bijvoorbeeld herkennen in artikel 1 van

Daar hebben velen zich tegen verzet.

we ‘de liefde’ niet allereerst romantisch

de Nederlandse Geloofsbelijdenis, waar

Zo bepleitte Luther daartegenover de

opvatten, maar in de zin waarop de Bij-

God wordt omschreven als een “enig en

theologie van het kruis. En Pascal wilde

bel daarover spreekt: bevrijdend, actief,

eenvoudig geestelijk Wezen, Hetwelk

niet geloven in “de god van de filosofen”,

zorgzaam.

wij God noemen: eeuwig, onbegrijpe-

maar in de God van Abraham, Isaak en

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Interview

 ‘Niemand gelooft meer in zo’n god’  Dat oude algemene godsbeeld was overigens niet alleen maar slecht. Het hield, zoals Nietzsche zag, de samenleving bij elkaar. Als er een god is die alles in zijn hand heeft en aan het einde iedereen oordeelt, dan zorgt dat voor meer samenhang, meer verbinding. Het is nooit onderzocht, maar ik kan me goed voorstellen dat secularisatie leidt tot meer criminaliteit. En tegelijk denk ik: laat dat oude filosofische beeld van God maar zo snel mogelijk helemaal verdwijnen. Ik heb jaren gepreekt over de God van de Bijbel, en mensen vonden dat mooi. Ik heb mijn leven eraan gewijd en toch duikt dat oude algemene godsbeeld ook in de kerk telkens weer op.’ Veel mensen die in de Bijbel ‘God’ lezen, denken nog steeds gelijk aan dat algemene opperwezen? Aad van Egmond: ‘We moeten onze beelden van God wel altijd met de liefde kunnen verbin-

‘Ja, precies. Dat misverstand wordt bij-

den. Anders hebben we het niet over de God van de Bijbel.’

voorbeeld duidelijk zichtbaar als je zegt: God is liefde. Dan is er onmiddellijk discussie en verzet. Want hoe kan God nu liefde zijn als je ziet wat er in deze wereld allemaal gebeurt? Maar zo begin je

Jakob. Ook in de kloosterorden leefde

mene god dood is. Wij kunnen de wereld

aan de verkeerde kant. Je doet alsof je

men veel meer bij de God van de Bijbel.

heel goed verklaren en daarin leven zon-

al weet wie God is en vervolgens zeg je

En toch is er dat ongelukkige huwelijk

der uit te gaan van een god die de oor-

dat Hij liefde is. Het is echter andersom.

tussen de god van de filosofen en de God

zaak is van alles of die voor ons bepaalt

“God” is een predicaat, een benaming

van de Bijbel.’

wat goed en kwaad is. Zo’n god hebben

voor iets wat je als een grote macht

we niet nodig. Niemand gelooft meer in

ervaart. Israël ervoer bevrijdende liefde

zo’n god.’

en noemde dat God, zoals trouwens ook

Waarom is dat ongelukkig?

de volken om Israël heen allerlei mach-

‘Onder andere hierom verlaten de mensen de kerk. Je zou kunnen zeggen: ze

Niemand?

ten god noemden. Het is dus: de liefde,

kwamen ooit de kerk binnen via de loop-

‘Nou ja. Ik heb het altijd te doen gehad

dat is God. Dat is echt het dominante

plank van de natuurlijke theologie en nu

met Andries Knevel en de EO, die pro-

beeld. Niet alleen Johannes zegt: God

verlaten ze de kerk massaal via de brug

beerden dat beeld van God toch nog le-

is liefde. Je leest het ook al in Deutero-

van de natuurlijke theologie. Nietzsche

vend te houden. Al is daar de laatste tijd

nomium 4:31: “De HEER, uw God, is een

heeft terecht geconstateerd dat die alge-

ook veel veranderd.

God van liefde.”



 Redactioneel

Klein

God regeert niet als een machtig opperwezen, maar als de liefde. De liefde houdt de wereld bij elkaar. Ik geloof dat je zelfs kunt zeggen: de liefde heeft de wereld geschapen en dat is iets wat nog steeds gebeurt. De schepping is Gods lovebaby. Als ik zie hoe

een moederpoes zorgt voor haar jongen en ze aan lke week kom ik in een fraai, oud pand in de stad waar ik

haar tepels legt, zonder dat iemand het haar voor-

woon. Het origineel stamt uit de veertiende eeuw; enkele

doet, dan zie ik daarin een teken van Gods konink-

jaren geleden is het van binnen gemoderniseerd. Het is nu een

rijk. Tegelijk zijn schepping en natuur niet hetzelfde.

verpleeghuis. En vanwege die bestemming kom ik er: een goede

In de natuur is ook vreselijk veel kwaad aanwezig.

vriend verblijft daar. Helaas.

God, de liefde, regeert in het verborgene.’

Eeuwen geleden werd het gebouw opgezet als plaats waar armen en verschoppelingen werden gehuisvest. In de gemoderniseerde hal hangen stille getuigen van dat verleden: twee eeuwenoude wandborden met daarop onder meer de typering van het huis: Gasthuys. Armlastigen waren welkom, ‘kinderen, razenden, me-

 ‘God, de liefde, regeert in het verborgene’ 

laatschen’ niet. Het Gasthuys werd bestuurd door regenten en regentessen; de

Kun je dan zeggen: als twee mensen elkaar lief-

laatsten hadden beduidend minder bevoegdheden dan hun man-

hebben, dan is die liefde God? Zoals ook vaak

nelijke collega’s. De regenten waren geen lieverdjes; tijdens maal-

gezegd is: waar liefde en goedheid is, daar is

tijden ging het er door drankgebruik wild aan toe. En ook verder

God?

zorgden zij goed voor zichzelf: gasten die onderdak nodig hadden

‘Dat laatste is zeker waar, maar je moet goed

maar niet arm waren, werden gedwongen om in ruil voor opname

opletten wat je daarmee bedoelt. Het is niet zo

land en goederen af te staan. Zo deed je dat: met de ene hand gaf

dat wij door lief te hebben God creëren. Het is als

je aan mensen, met de andere nam je iets terug.

met een barometer. We zeggen: de barometer staat laag, dus er komt slecht weer. Maar het



Wie bedénkt zoiets? 

Recent speelde de discussie over het kinderpardon. Het kwam er,

is natuurlijk andersom: er komt slecht weer en daarom staat de barometer laag. Zo is het ook als er goedheid en liefde is, dan is dat een blijk van Gods aanwezigheid.’

en het verdween weer. Terecht en begrijpelijk was er vreugde bij degenen die nu vrijwel zeker in Nederland mogen blijven. Maar

Als God liefde is, is God dan nog wel een

wat toen en erna in alle euforie nogal ondersneeuwde, was de

persoon?

schaduwzijde. De VVD bedong dat het aantal door Nederland uitge-

‘Jazeker. Ik geloof niet in onpersoonlijke liefde.

nodigde vluchtelingen, omdat zij ziek of gehandicapt zijn en de reis

Tot wie zouden we moeten bidden als God alleen

niet zelf kunnen maken, teruggaat van 750 naar 500 per jaar.

maar een onpersoonlijke kracht is? Dat is juist wat

Toen kwamen bij mij die oude regenten in beeld. Natuurlijk polder

Israël ontdekte: met deze macht van bevrijdende

je in Nederland. En vanzelfsprekend werkt een coalitie alleen als

liefde kun je communiceren. De andere volken

je over en weer geeft en neemt. Maar wie komt op de gedachte

hebben ook goden. Die hebben misschien wel

om daar ménsen, geselecteerd door de VN voor vertrek naar Ne-

oren, maar horen niet. Maar deze God luistert!

derland, bij te betrekken, mensen die door omstandigheden buiten

Tegelijk is de verhouding tot de liefde ook an-

zichzelf onderaan de vluchtelingenladder staan? Wie bedénkt zo-

ders dan tot een persoon. De Bijbel gebruikt veel

iets? Hoe klein kun je zijn?

onpersoonlijke beelden voor God die mensen kunnen helpen, juist ook de “ietsisten” in deze

Herken ik het regenteske-met-die-twee-handen bij mijzelf? Zeker.

tijd. Zo wordt God een “vesting” en een “burcht”

Het is maar goed dat eeuwen geleden een generaal pardon bereikt

genoemd. Je kunt in Hem wonen. En in de liefde is

werd, verschoning voor mensen die zich daaraan overgeven.

geen angst voor het oordeel. Als je dan toch nog bang bent, dan moet je dus wat opschuiven om

Leendert de Jong, hoofdredacteur van OnderWeg

 Interview

meer in de liefde, in God, te zijn. Ik vind dat een mooi beeld, dat God is als een huis, een thuis, een veilige plek.’ Als u dat een mooi beeld voor God vindt, zegt dat dan ook iets over u? Is een thuis belangrijk voor u? ‘Thuis is voor mij een veilige plek. Hier is het goed. Ik ben ook al 62 jaar met mijn vrouw samen. Beelden van God komen voort uit de Bijbel, maar ook uit wat in het dagelijkse bestaan de grond onder je voeten is.’ Zou je dan ook kunnen zeggen: God is als het internet? Net als het internet is God onzichtbaar, maar wel overal aanwezig en Hij weet alles van ons. ‘Zo’n beeld van God doet me toch te veel denken aan het filosofische beeld

Aad van Egmond: ‘De liefde houdt de wereld bij elkaar. Ik geloof dat je zelfs kunt zeggen: de

van God als opperwezen. We moeten

liefde heeft de wereld geschapen en dat is iets wat nog steeds gebeurt.’ (beeld Bram Beute)

onze beelden van God wel altijd met de liefde kunnen verbinden. Anders hebben we het niet over de God van de

Maar is God dan niet degene die de

Bijbel.’

zonde straft? ‘Nee, de zonde straft zichzelf. Dat zou je

 ‘De zonde straft zichzelf’ 

De Bijbel kent ook confronterende

een soort wetmatigheid kunnen noemen.

beelden van God. Hoe verhouden die

Wie nog probeert in de trein te stappen

zich tot de liefde?

als de conducteur op het fluitje geblazen

‘Ja, de Bijbel noemt God bijvoorbeeld

heeft, loopt het risico zijn been te ver-

ervaring dat het in zijn leven niet klopt.

een loerende beer op de weg. Maar

liezen. De zonde is niet goed voor ons,

Hij moet ontdekken wie God echt is.’

ook dat is liefde. De liefde zegt dan: je

die maakt het leven kapot. Zo leidden de

bent op de verkeerde weg. Net zoals

zware herstelbetalingen van Duitsland

Hoe kunnen mensen nu ontdekken wie

ouders hun kinderen geen geld geven

na de Eerste Wereldoorlog tot de Tweede

God echt is?

om drugs te kopen, maar hen ervoor

Wereldoorlog, en het geweld van de

‘Toch vooral door de verhalen uit de

waarschuwen. En de Bijbel spreekt

Tweede Golfoorlog tot het geweld van

Bijbel te lezen en daaruit te leven in dia-

bijvoorbeeld over God als rechter. Maar

ISIS.’

conaat en liturgie. Zo ontdek je wie God

ook daarin is God onze bevrijder. Hij

is. Vooral in Jezus zie je dan God. God is

zal recht doen aan de mensen die in

Is elk Bijbels beeld wel zo gemakkelijk

Jezus oneindig uitvergroot. En in de liefde

de Middellandse Zee verdronken zijn.

tot de liefde te herleiden? Job noemt

van mensen zie je Hem. Kluun schrijft in

Dat wordt niet vergeten. Wat Hij met

God bijvoorbeeld ook een ‘bespieder

zijn boek God is gek een soort geloofs-

de daders zal doen, weet ik niet. Het

van de mens’.

belijdenis. Hij zegt dat hij niet in de God

oordeel is ook niet aan mij. Het gaat

‘Ja, maar dat is een speciale context. Job

van de Bijbel gelooft, maar in God als een

niet om wraak, zoals in Amerika waar

zit als het ware gevangen in een ijzeren

oceaan van liefde. Maar dat lijkt mij nu

nabestaanden van een slachtoffer de

tang. Aan de ene kant het beeld van God

juist de God van de Bijbel.’

doodstraf van de moordenaar mee

van Spreuken, en aan de andere kant het

mogen maken en dan achteraf zeggen:

beeld van God van Prediker. Enerzijds

Bram Beute is predikant van de GKv

hij heeft niet genoeg geleden. Nee, zo

het beeld dat God de zonde straft en het

Kampen-Zuid en redacteur van

is God niet.’

goede beloont, en anderzijds Jobs eigen

OnderWeg.

 Thema

Lieddichters over godsbeelden in hun liederen

‘Elke hymne schiet tekort’ Christelijke liederen veronderstellen en maken gebruik van allerlei godsbeelden. Wat is de visie van christelijke liedschrijvers hierop? Hoe gaan zij om met die godsbeelden? OnderWeg legde vijf vragen voor aan drie schrijvers van geestelijke liederen. tekst Elise G. Lengkeek

André F. Troost (1948) Predikant en publicist. Schreef tientallen boeken, waaronder twee bundels met liedteksten: Zingende gezegend en Voorzichtig licht. Een aantal liederen kreeg een plek in het Liedboek voor de kerken en het Gereformeerd Kerkboek.

Wat is voor u de belangrijkste leidraad

vroom, veel te vroom antwoord, maar ik

bij het uitwerken van een liedthema en

zou niet weten wat ik beter zou kunnen

waarom?

zeggen. Je hoopt van harte dat je bevlo-

‘“Principieel” en “poëtisch” zijn bijvoeg-

genheid niet alleen uit je eigen gevoel

lijke naamwoorden die elkaar slecht

en verstand opkomt, maar gevoed wordt

verdragen. Wel zie ik een paar aan-

van hogerhand. Daarnaast laat je je ook

dachtspunten waar ik optimaal rekening

inspireren door de melodie. En ook de

mee wil houden. Tekst en melodie moe-

jarenlange omgang met de Schrift is een

ten nauw op elkaar aansluiten. Zo weinig

geweldige bron van inspiratie.’

mogelijk klemtonen in de melodie bij lettergrepen die juist niet om een klem-

Welke rol speelt uw persoonlijke gods-

toon vragen. Geen veelheid aan beelden.

beeld in het schrijfproces?

Geen teksten waarin eindeloos staat dat

‘Geen idee. Persoonlijk probeer ik totaal

André F. Troost: ‘“Principieel” en “poëtisch”

God altijd bij je is. Maar de belangrijkste

geen godsbeeld te hebben – met elk

zijn bijvoeglijke naamwoorden die elkaar

leidraad is wel dat een lied het vertrou-

godsbeeld ga je de mist in. Uit de Bijbel

slecht verdragen.’

wen in de Eeuwige versterkt.’

meen ik te weten dat we God ten diepste niet kúnnen kennen. We zien in een wa-

“Neem Me maar zoals Ik ben. Ik ben die

Door wie of wat laat u zich inspireren?

zige spiegel, om Paulus te citeren. Niet

Ik ben.” Betrouwbaar, zeker. Maar ver-

‘Door de heilige Geest. Dat is een heel

voor niets wil God geen naam hebben.

der? Fragmentarisch kun je iets over God

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Reportage

 ‘Alles wat ik

stamelen, in stippellijnen. Vader, bron,

mogelijk de Schrift te lezen en vooral zo

herder, koning, zon, ongeschapen licht,

aandachtig mogelijk naar Jezus te kijken.

rechter, liefde. Verder kom ik niet. Verder

Als er één is die mij God laat zien, dan Hij

wil ik niet. Hier heb ik genoeg aan.’

wel.’

Ervaart u spanning tussen het recht

Welk godsbeeld mist u in de huidige

doen aan wie God is en uw literair-

liedcollectie? Zou u daar zelf nog mee

inhoudelijke opgave?

aan de slag willen?

‘Eigenlijk ervaar ik helemaal geen span-

‘In de huidige collectie mis ik op dit punt

paalde beelden te weinig heb gebruikt?

ning. Ik weet één ding zeker: alles wat

niets. Wat mijzelf betreft: ik heb in de

Ongetwijfeld, maar ik weet niet welke.

ik over God zeg, in proza, poëzie, preken

honderden liederen die ik schreef nu al zo

Dat wordt mij later wel verteld, vermoed

of in gedichten, slaat altijd de plank mis.

veel beelden van God gebruikt, dat ik ei-

ik. Tegelijkertijd meen ik te weten dat ik

Enigszins of heel erg, dus probeer ik de

genlijk niet meer weet welk beeld ik daar

dan bij een antwoord totaal geen belang

schade te beperken door zo aandachtig

nog aan zou kunnen toevoegen. Of ik be-

meer heb…’

over God zeg, slaat altijd de plank mis’ 

Ria Borkent (1950) Schrijft gedichten en kerkliedteksten. Werkt mee aan Psalmen voor Nu en schreef onder andere de tekst van Psalm 84: ‘Wat hou ik van uw huis’. In het Liedboek en het Gereformeerd Kerkboek staan diverse liederen van haar.

Wat is voor u de belangrijkste leidraad

‘Toen ik vijfentwintig jaar geleden

bij het uitwerken van een liedthema

begon, schreef ik een lied over God als

en waarom?

de Almachtige (‘God heeft de waarheid

‘De Bijbel, de taal, de zingbaarheid – in

uitgestald’), dat door een redactielid als

die volgorde en deze drie zijn even be-

“egoïstisch godslied” werd getypeerd.

langrijk.’

Ik moest goed kijken wat hij bedoelde en besefte dat ik mijn theologische vor-

Door wie of wat laat u zich inspireren?

ming meenam tijdens het schrijven en

‘De liturgische bruikbaarheid bakent

het misschien te massief neerzette.’

iets af. De Bijbel en het huidige levensgevoel werken op me in, verschillende

Ervaart u spanning tussen het recht

Ria Borkent: ‘De kerk zou God meer kunnen

vertalingen inspireren me. Daarin hoor

doen aan wie God is en uw literair-

eren als schepper van de dieren.’

ik Gods stem. De Bijbeltekst heeft klan-

inhoudelijke opgave?

ken, beelden, inhoud, een context, een

‘Elke hymne schiet tekort, zong de

gelaagdheid. En er zijn verbindingen

Byzantijnse Kerk. De spanning loopt op

Welk godsbeeld mist u in de huidige

met andere Bijbelverhalen. Willem Bar-

wanneer je te veel wilt zeggen in één

liedcollectie? Zou u daar zelf nog mee

nard zei ooit: “Een goed lied schrijf je

lied. Wel lijkt het mij goed als de kerk

aan de slag willen?

op een motief.”’

een brede liedcultuur omarmt, met

‘God als schepper en als rechtzetter. De

zowel verkondigende als aanbiddende

kerk zou God meer kunnen eren voor

Welke rol speelt uw persoonlijke gods-

liederen waarin Gods veelkleurigheid

schoonheid, vernuft en bodemschatten

beeld in het schrijfproces?

geroemd wordt.’

(Jesaja 60), maar ook als schepper van



 Thema

de dieren. Tijdens de MKZ-crisis schreef

Zoiets wordt niet snel geselecteerd,

En ook het beeld van God als rechtvaar-

ik een lied over onze consumptieve om-

evenmin als een kyrielied waarin vra-

dige rechter. Dat kan enorm troostrijk

gang met dieren, met regels als:

gen aan God worden gesteld (‘Is dit uw

zijn voor nabestaanden van geliefden

Om de welvaart doen wij boete,

wereld, Heer?’). In het algemeen is de

die door geweld omkwamen. Er komt

om het winstbejag, om vee

kerkzang nogal lief. Over hel, toorn en

een rechtvaardig oordeel over alle

dat gesleept wordt door de wereld.

boosheid over onrecht zingen we liever

onrecht. Ik zie daarnaar uit. God maakt

Allen doen wij eraan mee.

niet.

recht wat krom is.’

Hans Maat (1968) Oprichter van en tekstschrijver voor de band Sela, en directeur van het Evangelisch Werkverband. Schreef onder meer de teksten van de bekende Sela-liederen ‘Ik zal er zijn’ en ‘Gebed om zegen’.

Wat is voor u de belangrijkste leidraad

begrijpt, zal ik niet gauw schrijven.

bij het uitwerken van een liedthema en

Maar ik probeer wel te spelen met taal

waarom?

en betekenissen. De psalmen en allerlei

‘Een combinatie van de thema’s die mij

Bijbelgedeelten zijn voor mij de belang-

persoonlijk raken, de behoefte die ik

rijkste bron van inspiratie.’

waarneem in de kerken en onder het publiek van Sela, én natuurlijk de leiding

Welke rol speelt uw persoonlijke gods-

van de heilige Geest.’

beeld in het schrijfproces? ‘Mijn eigen godsbeeld is in beweging,

Door wie of wat laat u zich inspireren

maar blijft ten diepste klassiek, dus

Hans Maat: ‘Gelaagde liederen die je pas na

tijdens het schrijfproces?

vroegchristelijk, gekleurd door een her-

viermaal zingen begrijpt, zal ik niet gauw

‘Inspiratie is vaak verbonden met verlan-

vormde en evangelische achtergrond.

schrijven.’

gen. Ik heb een brandend verlangen om

Maar ik zoek wel de breedte op: in

meer van Gods aanwezigheid te ervaren,

Keltische invloeden, de meer oecume-

Welk godsbeeld mist u in de huidige lied-

dus al mijn liederen moeten leiden naar

nische of de Taizé-achtige benadering.

collectie? Zou u daar zelf nog mee aan de

een ontmoeting met de levende Heer. Ik

Schurende godsbeelden ken ik ook,

slag willen?

vermijd abstracties, maar verwerk wel

maar die zijn niet leidend. God is een

‘Thema’s als de man-vrouwverhouding,

goede theologie. Als het beeld te verhe-

mysterie. Leidend is voor mij dan toch

genderproblematiek, de positie van Israël,

ven of te poëtisch is, sneuvelt het vaak,

de wijze waarop Jezus de Thora vervult.

de gewelddadige kant van God of – heel

omdat ik Bijbels-theologische diepgang

Christus is de afdruk van Gods wezen.’

actueel – armoede en onrecht. Maar der-

wil koppelen aan geloofservaring bij al

gelijke thema’s zijn minder geschikt voor

die mensen die het op de lippen nemen.

Ervaart u spanning tussen het recht

gemeentezang, meer iets voor luisterlie-

Het moet echt raken. Dus gelaagde

doen aan wie God is en uw literair-

deren. Ik denk dan eerder aan het werk

liederen die je pas na viermaal zingen

inhoudelijke opgave?

van de heilige Geest, het perspectief van

‘Die spanning ervaar ik eigenlijk niet

het koninkrijk, Christus als overwinnaar,

zo. Ik wil graag evenwichtig spreken

heiliging. Maar vooral wil ik dat mensen

over God, maar ik ga ervan uit dat Hij

Jezus beleven en dieper leren kennen. Die

mijn liederen zegent, als ik ze biddend

beleving is soms vol klachten en tranen,

schrijf. En ik pas aan wat componisten

maar ook vol vreugde en hoop.’

 ‘Ik heb geen

groot ego waar het liedschrijven betreft’  16

en anderen niet goed vinden. Ik heb geen groot ego waar het liedschrijven

Elise Lengkeek is journalist en publi-

betreft.’

ceert onder andere literaire non-fictie.

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Colofon

Nieuws Nieuwe bestuurder Theologische Universiteit benoemd Pim Boven, manager bedrijfsvoering bij de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Amsterdam, is benoemd tot lid van het college van bestuur van de Theologische Universiteit Kampen. Hij volgt Jan de Jong op, die met pensioen gaat. Boven is de eerste bestuurder van de TUK die van buiten de GKv komt. Hij is lid van de

Kernredactie Bram Beute, Debbie den Boer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman (webredacteur), Maarten van Loon, Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema). Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp. Medewerkers Koert van Bekkum, Ad de Boer, Eline de Boo, Els van Dijk, Han Hagg, Myriam Klinker-De Klerck, Jan Kuiper, Roel Kuiper, Almatine Leene, Bas Luiten, Jan Mudde, Dicky Nieuwenhuis, Maurits Oldenhuis, Anko Oussoren, Dingeman Quant, Wim van der Schee, Paul Smit, Jeroen

gemeente Kruispunt Vathorst (CGK/NGK/PKN) in Amers-

Sytsma, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Martine Versteeg, Dick Westerkamp, Jeannette

foort.

Westerkamp-Stegeman.

Gezamenlijke avondmaalsviering in Kampen

Redactieadres

De CGK, GKv en NGK in Kampen vieren op Goede Vrijdag 2019 samen het avondmaal. De viering zal plaatsvinden in de Bovenkerk, ’s avonds om 19.30 uur. De CGK en NGK hadden al langer gezamenlijke avondmaalsvieringen. Voor de leden van de GKv en NGK is het voor het eerst sinds de scheuring van 1967 dat ze samen de maaltijd van de Heer vieren.

Diakenendag 16 maart: Een kerk die helpt Op 16 maart wordt in Veenendaal de gezamenlijke diake-

’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, redactie@onderwegonline.nl. Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl. OnderWeg in braille, grootletter en audio OnderWeg is beschikbaar in passende leesvormen bij de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB: 0341-565499.

nendag voor diakenen uit de CGK, GKv en NGK gehouden. Het thema is: Een kerk die helpt. ‘De kerk leeft uit genade en geeft die genade door wanneer ze omziet naar elkaar en anderen, in woord en daad. Maar hoe gaat dat anno 2019? Wat is helpen eigenlijk? Hoe bouw je aan een diaconale missionaire gemeenschap? Hoe doe je dat goed en raak je niet opgebrand?’, aldus organisatoren Diaconaal Steunpunt (GKv/NGK) en Diaconaal Bureau CGK. Sprekers in het hoofdprogramma zijn Hagar Prins, van missieorga-

Abonnementsprijzen Jaarabonnement: € 52,50 (studenten € 26,25 / Europa € 89 / buiten Europa € 119). Halfjaarabonnement € 28,75. Digitaal abonnement: € 37,50 (studenten € 18,75). Bij automatische incasso geldt op deze tarieven een korting van 1 euro. Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

nisatie Verre Naasten, en Rudolf Setz, diaconaal consulent

Persvereniging

van de CGK. Er zijn dertien deelsessies over uiteenlo-

OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

pende onderwerpen. Meer informatie en aanmelding:

Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.

www.diaconaalsteunpunt.nl/diakenendag2019. Bestuur Persvereniging

Komen en gaan Aangenomen naar GKv Almkerk-Werkendam: kandidaat R. Elzinga (Kampen); naar GKv Leusden: P. van den Berg (GKv Staphorst); naar GKv Berkel en Rodenrijs: A.M. Wilschut (GKv Zwartsluis). Beroepbaar NGK: kandidaat A.E. Lorein (Kampen), anne. lorein@gmail.com; GKv: kandidaat E.R. de Braak (Ede), eduarddebraak@gmail.com, 0621528902.

Bernard Bos, Marga van Gent-Petter, Aad Lootens, Roel de Ruiter, Hillie van de Streek en Tjirk van der Ziel. Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold. Creatie, web & print. Postbus 86, 8090 AB Wezep, 038-376 33 90, fax 038-376 53 03, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl. Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

 Stimulans Lees-, kijken luistertips voor geloofs- en gemeenteopbouw

tekst Debbie den Boer

Verhalen om te delen

ind 2018 nam Peter van der Kamp

als reflectie op de praktijk en vanuit de

afscheid van de TU Kampen.

Bijbel, de bron. Zo biedt Jasper Bosman

Als docent praktische theologie

in zijn bijdrage een dwarsdoorsnede van

heeft Van der Kamp zich vooral gericht

de bezinning op het avondmaal binnen

op pastoraat, diaconie en persoonlijk-

de CGK en de GKv. Willem van der Horst

professionele vorming. Ter gelegenheid

reflecteert op de vraag hoe een pastor

van zijn afscheid verscheen bij Buijten en

een veilig gespreksklimaat kan bewerk-

Schipperheijn de speciale bundel Verhalen

stelligen. Gert Kwakkel bespreekt Mozes’

om te delen (onder redactie van Hans

afgewezen gebed en deelt hoe dit voor

Schaeffer en Geranne Tamminga), waarin

hem richtinggevend is in gesprekken over

drieëntwintig collega’s en vakgenoten

gebedsproblemen. En Myriam Klinker-De

verhalen delen die raken aan deze vakge-

Klerck laat zien hoe Paulus kan helpen om

bieden. Het resultaat is een veelkleurige

van ons levensverhaal een navolgings-

verzameling verhalen vanuit de praktijk,

verhaal te maken.

Een goed begin

agelijks Bijbellezen, het lijkt zo’n goed idee. In de praktijk valt het echter nog niet mee. Je bent druk met je werk, je gezin en voordat je het weet is er

weer een dag voorbij. Voor de EO en de IZB was dit aanleiding om te komen met de dagelijkse Bijbelpodcast Eerst dit. Voor deze podcast kun je je gratis aanmelden via Whats App. Vervolgens krijg je iedere werkdag om 6.00 uur een audiobericht via WhatsApp, dat met één druk op de knop te beluisteren is. Het audiobericht bevat een Bijbellezing en overdenking van zeven minuten, verzorgd door Kees van

Ekris, Hanneke Ouwerkerk, Dirk de Bree, Jan-Maarten Goed-

portal.eo.nl/bijbelpodcast-eerst-dit is meer informatie te

hart of Eva-hoofdredacteur Minella van Bergeijk. Ideaal om

vinden over het aanmelden en is ook een podcast te beluis-

onderweg te beluisteren of juist thuis tijdens de koffie. Op

teren.

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

Op weg naar Pasen

 Column

og even en dan begint weer de veer-

Woord van God

tigdagentijd. Om je

te helpen bewust naar Pasen toe te leven ontwikkelde hulporganisatie Tear voor het tiende jaar op rij een veertig-

dagenkalender. Dit jaar is het thema ‘40 dagen vieren’, naar

kalender bevat inhoudelijke,

Bijbelse overdenkingen waar-

het lichte laken van genade en vrede omgeslagen in de groet.

bij elke auteur reflecteert op een ander onderdeel van de maal-

Als het zich warm gezongen heeft, is het tijd voor het ruwe

tijd. Zo reflecteert Jurjen ten Brinke op het thema ‘de uitnodiging’,

hemd van de boete en de verbondenheid met heel de schep-

aanleiding van Jezus’ laatste viering: het avondmaal. De

aakt wordt het de doopvont uitgetild, de kerk in. Daar krijgt het eerst de lendendoek om van het votum: ‘Heer,

wij hebben alles achtergelaten om U te volgen’, en wordt het

terwijl Jeannette Westerkamp reflecteert op ‘het breken’. Daar-

ping: Kyrie eleison. Woede die medelijden geworden is, deelt

naast bevat de kalender een variatie aan tips en praktijkvoorbeel-

warme sokken uit: ‘Glorie in de hoge hemel en vrede op aarde.’

den rond het thema gerechtigheid. In aanvulling op de kalender

Intussen zijn ook de andere deelnemers het eens geworden:

zijn via www.tear.nl/kalender gratis materialen te downloaden,

‘De Heer met u – zijn Geest op u.’ Samen kijken ze het eens

waaronder programma’s voor het kinderen jeugdwerk en een

goed aan: de levenservaring van het Oude Testament en het

handleiding met gespreksvragen voor kringen. Daarnaast is bij

vrolijke nieuws van het Nieuwe maken het een levendige fi-

de kalender een gezinsschriftje gemaakt in samenwerking met

guur. Dit is het Woord van God. Kijk maar, het lijkt op het credo

opvoedingsmagazine Jente, om ook met jonge kinderen de veer-

van vanouds, net zo kwetsbaar, net zo nabij. In de geur van het

tigdagentijd bewust te beleven.

offer van lof en dank en delen, krijgt het de mantel van echte liefde om, die niet bedekt, maar ontdekt: broers en zussen van Jezus die brood en wijn proeven. Als het Woord zo vlees is geworden, krijgt het ten slotte de schoenen aan van de zegen: ‘Zoals u het geloofd hebt, zo zal het gebeuren.’ Tijd om te gaan, lopend, van naaste tot naaste.

Wachten op God

ngeduldig-zijn lijkt wel één van de kenmerken van onze tijd. We willen alles zo snel mogelijk en raken al gefrustreerd als we langer dan vijf seconden moeten wachten

op verbinding met het internet. Tegelijkertijd lezen we in de Bijbel over mensen die soms een lange tijd moesten wachten op

 Alleen in de liturgie

wordt de Bijbel Woord van God voor mensen 

God. Abraham moest 25 jaar wachten op een zoon, en Jozefs geduld werd lang op de proef gesteld voordat hij zijn broers uitein-

Als boek van God en mensen gaat de Bijbel de weg van de

delijk voor zich zag knielen. Vandaag is dat niet anders: ook wij

liturgie met ons mee. Het volgt onze ziel stap voor stap als we

moeten soms wachten op God. Hierover schrijft Pieter Rouwen-

de Levende onder ogen komen. Alleen op die weg is de Bijbel

dal in zijn boek Wachten op God. Stil blijven als God zich stil houdt

zichzelf. Buiten die weg is het niet meer dan een naakt boek,

(Uitgeverij Brevier). Rouwendal benoemt onder andere dat we al snel denken dat God ons in de ‘wachtka-

waar iedereen mee kan doen wat hij wil. Naakte onmacht in de handen van de overste van de wereld of naakte macht in de handen van zelfverklaarde Bijbelgetrouwheid, in ieder

mer’ plaatst en hij daagt

geval versplinterd tot losse teksten die alleen nog als botte bijl

ons uit ons perspectief te

kunnen functioneren: ‘Wie god tot wapen maakt verliest zijn

veranderen. Wat wij zien als de ‘wachtkamer’, kan namelijk net zo goed Gods ‘be-

schild.’1 Alleen in de liturgie wordt de Bijbel Woord van God voor mensen, gekleed zoals Hij mensen kleedt sinds die dag in het paradijs.

handelkamer’ zijn. Want ook het wachten werkt mee ten goede.

Wim van der Schee is beroepbaar predikant in de PKN. 1

Laatste woorden van ‘Leefwijze’, het laatste gedicht dat Esther Naomi Perquin schreef als dichter des vaderlands.

 Eyeopener

Jaag de vrede na met allen, en de heiliging, zonder welke niemand de Heere zal zien. Zie erop toe dat niemand achteropraakt in de genade van God, en dat er geen enkele wortel van bitterheid opschiet en onrust veroorzaakt zodat daardoor velen bezoedeld worden. (Hebreeën 12:14-15 HSV)

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Eyeopener

Achteropraken in genade Om als christenen goed (samen) te leven, moeten we zoeken naar vrede en heiliging, zegt de schrijver van de brief aan de Hebreeën. Maar dat is nog niet zo eenvoudig. Als je te hard je best doet, liggen teleurstelling en bitterheid op de loer. tekst Jeannette Westerkamp-Stegeman

Soms heb je van die dagen... Eerst de trein gemist, ver-

stuk. Al weten we niet altijd meteen waar we heen moe-

volgens start de computer niet op en dan stuur ik ook nog

ten, we weten wel naar wie. Elke situatie en ook ikzelf

een mail naar het verkeerde adres. Thuis lees ik in een

komen dan in een ander licht te staan, het licht waarin we

groepsapp dat iemand zich gekwetst voelt door een op-

alles zien. Ik ben een kind van deze tijd en deze cultuur,

merking van mij, al heb ik dat zo niet gezegd. Mijn emoti-

maar voor alles een kind van God, door Jezus Christus.

onele barometer staat op ‘arme ik’. Dan schiet deze tekst

Heilig. Bij Hem hoor ik. Dat geeft richting aan mijn keuzes

door mijn hoofd. Vanwege de wolk van getuigen in het

en aan mijn emoties. ‘Rook je niet omdat dat niet mag van

hoofdstuk dat eraan voorafgaat, is mijn eerste gedachte:

God?’ ‘Mag je geen seks voor het huwelijk?’ ‘Ik mag alles’,

geen zelfmedelijden, het kan veel erger. Je zult maar bij

zeg ik dan, ‘en ik heb een paar heel goede tips gekregen

de vervolgde kerk horen, of in een oorlogsgebied zitten,

voor een gezond lichaam en goede seks en ik kan ze je

of een man hebben die drinkt. Het helpt altijd om het leed

aanraden.’

van anderen voor ogen te houden, waarbij het eigen leed in het niet valt. We worden opgeroepen om de wedloop te rennen, naar vrede te jagen. Dus weg met die slappe spieren en emoties. Zo’n gedachte helpt misschien even, maar doe je daarmee de tekst recht?

Alarmsysteem

 Dat wijs-zijn heeft zomaar vervelende bijwerkingen 

‘Jaag de vrede na met allen’. In een agenda van de mid-

Heilig kind

delbare school schreef ik jaren geleden met mooie letters:

Een meisje dat als kind misbruikt was, gaf – verdoofd door

‘De dwaas wordt boos, de wijze begrijpt.’ Achteraf zie ik

drugs – als jonge tiener haar lichaam aan wie het maar

dat dat een dwaze spreuk is. Het voorkomt misschien ru-

wilde en raakte steeds meer lichamelijk en emotioneel

zies, maar dat wijs-zijn heeft zomaar ook vervelende bij-

beschadigd. Ze kwam in een jeugdinrichting terecht en

werkingen: hoogmoed en depressie. De hoogmoed van de

wilde graag met me praten en bidden. Op een dag ver-

grote zus die de oudste en de wijste wil wezen en ande-

telde ze me een droom. Al die jongens die haar hadden

ren niet echt serieus neemt. En depressie, omdat emoties

misbruikt, stonden in een wijde kring om haar heen en

het zwijgen worden opgelegd, met alle gevaren van dien.

keken zwijgend naar haar. Maar één jongen hield haar bij

Je moet je alarmsysteem niet zomaar lam leggen.

de hand en liep langzaam met haar die kring rond. Alle

Vrede is belangrijk, zegt de tekst, maar het gaat ook om

jongens keken naar hem en toen met ontzag naar haar. Ze

heiliging, namelijk om de Heer te kunnen zien. Waar moet

was niet bang meer en voelde zich niet bekeken. ‘Wie was

ik me dan op richten bij irritaties of als er reëel gevaar of

die jongen die je bij de hand hield? Ken je hem?’, vroeg ik.

onrecht is? Zelfbeheersing? Voor mezelf opkomen? Nee,

‘Nee’, zei ze, ‘of ja... ik denk dat het Jezus was, maar die is

‘houd het oog gericht op Jezus’ staat eerder in dit hoofd-

toch veel ouder? Ik was niet meer het meisje dat het met

 21

 Eyeopener

iedereen doet; ik was van Hem.’

ter. Openlijk: agressief en met minachting naar anderen,

Hoe is het mogelijk dat ontelbare vrouwen zijn en wor-

of in jezelf: verongelijkt en gefrustreerd.

den vernederd en misbruikt? Ook door mannen van God,

Het begint met een bittere wortel die gaat woekeren. Ik

die zich blijkbaar niet realiseerden dat ze een heilig kind

denk dan aan de fluweelboom die mijn ouders in de tuin

van de Vader voor zich hadden? Als ze de Heer hadden

hadden. Ongelooflijk waar die wortels ondergronds heen

gezien, zouden ze dan het lef hebben gehad om zo naar die vrouwen te kijken, zo te praten of zo te doen? Hoe is het mogelijk dat ontelbare vrouwen zich hebben laten vernederen en misbruiken, ook in christelijke kring, en daarover zo lang hebben gezwegen? Om de lieve vrede?

 Een mens met idealen wordt makkelijk bitter 

Zijn ze vergeten van wie ze zijn? Hoe is het mogelijk dat er zo veel onvrede en ruzie is, ook in de kerk? Is dat wat

kronkelden. Mijn vader probeerde de boom in toom te

er gebeurt als we achteropraken in genade?

houden, want het was een mooie boom met zacht be-

Genadeloos

haarde takken en prachtige fluweelzachte rode pluimen. Maar de wortels wrikten de grindtegels van het pad

Zoek vrede en heiliging, ‘zonder welke niemand de Heere

omhoog en bedreigden het fundament van het huis. Zo

zal zien’. Het gaat dus om Jezus. Zijn werk begint bij

leveren het verkeerd omgaan met angst en verdriet en

zijn doop, waar Hij de Vader hoort zeggen: ‘Jij bent mijn

de boosheid die daaruit voortkomt, bitterheid op. Bitter-

Zoon van wie Ik houd.’ De duivel verzoekt Hem met de

heid in jezelf als je die gevoelens inslikt, en als je ze uit,

suggestieve vraag: ‘Als je Gods Zoon bent, mag je toch

bitterheid in je relaties. Bitter vraagt weer om zoet. Zoete

verwachten dat je gevoed en opgevangen wordt?’ Maar

wraak. Zoete troost. Eten, drinken, werken; al die dingen

Jezus hoeft Gods liefde niet te testen. Hij wil die liefde al-

die je kunt gebruiken om niet te voelen wat je voelt.

leen maar beantwoorden. Wie goed doet uit liefde, leeft

Simon de tovenaar, jaloers op de genadegave van Petrus,

anders dan iemand die goed doet uit angst. Je kunt zo

was ‘zo bitter als gal en een kluwen ongerechtigheid’

genadeloos je best doen, dat je je zelfs verongelijkt gaat

(Handelingen 8:23 HSV). Mozes waarschuwt het volk in de

voelen ten opzichte van God. Wat vervolgens weer een

woestijn: ‘Laat onder u geen wortel zijn die gal en alsem

reden is om je schuldig te voelen. Waarom zou je niet

voortbrengt’, dat wil zeggen mensen die andere goden

onmiddellijk ‘met vrijmoedigheid naderen tot de troon

vereren (Deuteronomium 29:18). Bitterheid ontstaat wan-

van de genade’ (Hebreeën 4:16 HSV)? Dan zeg je: ‘Heer, ik

neer we God uit het oog verliezen, het drijft ons van God

kom liefde tekort’, in plaats van: ‘Heer, help me beter mijn

af.

best te doen.’ We kunnen nog zo jagen naar waarheid of naar vrede,

Verwarring

maar als we daarbij de Heer uit het oog verliezen, raken

Bitterheid is ook besmettelijk. Er ontstaat onrust, verwar-

we ook de grond van waarheid en vrede kwijt: zijn liefde

ring waarmee de demonen hun vuurtjes lekker kunnen

en vergeving. Een mens met idealen wordt makkelijk bit-

opstoken. ‘Als je kind van God bent, dan mag je toch verwachten dat ...?’ ‘God heeft zeker gezegd dat je niks mag.’ ‘Je mag toch jezelf zijn, met al je gevoelens, daar heb je

Om over na te denken of door te praten

toch recht op?’ ‘God is liefde. Hoe kunnen dan Bijbelwoor-

• Hoe ga jij om met spanning en tegenslag en waar ligt voor jou bit-

God schiep alles naar zijn aard. De duivel, diabolos, brengt

terheid op de loer? • De Heer zien, in Gods licht staan, stel je dat eens voor. Neem een Licht-bad.

den waar zijn, als je daar ongelukkig van wordt?’ verwarring. Bijvoorbeeld als van het geloof een karikatuur wordt gemaakt, of als Gods leefregels willekeurig worden genoemd. Of als christenen elkaar niet meer her-

• Herschrijf deze tekst eens in eigen woorden en voor een concrete

kennen en cultuurverschillen tot strijdpunten maken, in

situatie. Een voorbeeld:

naam van de waarheid. Of als christenen elkaar niet laten

‘Probeer vooral de eenheid in Christus te bewaren. Laat niemand

uitspreken uit angst om te kwetsen of om gekwetst te

vergeten hoe geliefd we zijn en wat Jezus voor ons heeft overge-

worden, in naam van mededogen. God is een heilige God,

had. Er ontstaan zo gemakkelijk irritaties en wantrouwen en voor je

een God van vrede.

het weet is het belangrijkste zoek en kunnen mensen er hun geloof bij verliezen.’

Jeannette Westerkamp-Stegeman is werkzaam als justitiepredikant.

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

-advertenties-

22-23 maart 2019

KERKENBEURS NEDERLAND 2019

Jaarbeurs Utrecht

s? Waar ander

Thema: Duurzaam en Toekomstbestendig Programma

Duurzaam is niet alleen ‘goed voor milieu en klimaat’,

Ruim 40 workshops, presentaties en masterclasses over: • Meubilair & Inrichting • Beveiliging & Veiligheid • Bouw, Onderhoud & Restauratie • Kerkelijke Communicatie • Energiebeheer & Duurzaamheid • Beeld & Geluid • Bestuur & Administratie • Kerk in de toekomst

maar ook ‘lang meegaand’. Dat is goed rentmeesterschap in praktisch en ﬁnancieel opzicht! Breder aanbod van exposanten Op de Kerkenbeurs 2019 vindt u een nog breder aanbod van producten en diensten dan bij voorgaande edities. Dat maakt een bezoek nog zinvoller.

Gratis entreebewijs t.w.v. €15,- via onze website met code KB2019ODW

www.kerkenbeurs.nl

STANDS

PROGRAMMA

ONTMOETING

Advertentie_Onderweg_KB2019.indd 1

22-01-19 11:37

Spanning & cultuur in de kerk dr. Robert

Geef samen het verhaal van door

Doornenbal

Vrijdag 22 maart 2019 Symposium - Houten Netwerk Vredestichters Bouwen aan een cultuur waarin we goed omgaan met spanningen en conflicten Info: www.vredestichters.nl

Najaarsspecial Hoop nabestellen? Dat kan via administratie@onderwegonline.nl

Onder

e Inspirati voor ten reisgeno

Onder

IE INSPIRAT VOOR OTEN

REISGEN

 Ontmoeting

Marjolein Hund over haar eenzame zoektocht naar God

‘Ik wil doorgeven wat God mij heeft geleerd’ Kinderboekenillustrator Marjolein Hund (41) won als kind de ene na de andere kleurwedstrijd met een volstrekt eigenzinnige opvatting over kleuren materiaalgebruik. Dat de kleuren van de regenboog haar toen al inspireerden, is niet zo verwonderlijk. Maar dat juist dit kleurrijke symbool in een periode van diepe rouw een totaal nieuwe wending aan haar leven zou geven, verwondert haar nog altijd.

tekst Elise G. Lengkeek beeld Marjolein Hund

Marjoleins woon- en werkplek in Am-

de regenbogen in allerlei verschijnings-

sterdam-Noord ligt aan de rand van een

vormen die aandacht vragen.

mooi natuurgebied, waarop zowel de

Marjolein Hund (1977) woont en werkt in Amsterdam. Ze geniet

woonkamer als de slaap- en werkkamer

Waar komt jouw fascinatie voor dit

van de natuur, van fotograferen

uitkijken. Een godsgeschenk, vindt ze

kleurrijke symbool vandaan?

en stilte. Ze werd na haar kunst

zelf, dat ze hier mag leven, met haar man

‘Als niet-gelovige zat ik in 2010 midden

academie-opleiding kinderboeken

Gideon Smeding, die bij het havenbedrijf

in een burn-out, met ontzettend veel

illustrator. De rode draad van Gods

werkt, en hun vier opgroeiende kinderen

vragen over het leven, geloof en God.

liefde (2018) en de Kinderbijbel

(tussen 2 en 13 jaar oud). Het huis is licht

Gideon, mijn man, was in positieve zin

HSV (2018) zijn haar meest recente

en ademt geborgenheid en rust. De hui-

enorm veranderd sinds hij met God was

projecten. Marjolein is met haar

selijke rommeligheid die een gezin met

gaan leven. Hij was wel gelovig opge-

echtgenoot Gideon actief in de

kinderen vanzelfsprekend met zich mee-

voed, maar had zelf geen levend geloof.

Rafaël Gemeente (www.rafaelam-

brengt, heeft Marjolein handig weten te

Door een ingrijpende gebeurtenis in 2009

sterdamnoord.nl) en in Hoop voor

combineren met kleurrijke accenten én

had hij besloten om op zoek te gaan naar

Noord (www.hoopvoornoord.nl).

haar lievelingskleur blauwgroen. Maar op

God. Ik vond dat best spannend. Wat

zolder, in haar werkkamer, zijn het vooral

zou dat betekenen voor onze relatie? Via

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Ontmoeting

Marjolein Hund: ‘God heeft Hij mij steeds verrast met nieuwe regenbogen in allerlei vormen, waarmee Hij zijn bestaan tot vandaag toe voortdurend aan mij bevestigt.’

een Alphacursus hoopte ik antwoorden

deze regenboog is de brug waarover

te krijgen op de vragen waar ik mee

God voor ’t eerst naar mij is toegekomen

worstelde. Tijdens een bijeenkomst ging

toen ik Hem nog nauwelijks kende en

het over Gods verlangen naar een per-

vertrouwde. Daarna heeft Hij mij steeds

 ‘De regenboog is de brug waarover God voor ’t eerst naar mij is toegekomen’ 

soonlijke relatie met mensen. Toen mij

verrast met nieuwe regenbogen in al-

gevraagd werd om kernwoorden op te

lerlei vormen, waarmee Hij zijn bestaan

schrijven over hoe ik me zo’n relatie zou

tot vandaag toe voortdurend aan mij be-

voorstellen, kwam voor mij alles samen

vestigt. De dag na die Alphacursusavond

in het woord “regenboog”. Als God zijn

was Bas een beetje ziek. Toch liet ik hem

aanwezigheid in mijn leven kenbaar zou

naar school gaan, omdat ik tijd en ruimte

willen maken, dan moest Hij me dat maar

voor mezelf nodig had. Bezorgdheid om

troost kwam over mij heen. Was dit Gods

duidelijk maken via een regenboog. Ik

Bas en schuldgevoel maakten me ver-

antwoord, enkele uren na mijn vraag aan

verwachtte eigenlijk helemaal geen ant-

drietig. Die ochtend brak ik en heb ik mij

Hem? Een bijzonder antwoord op de vele

woorden op mijn vragen en zeker niet zo

voor het eerst tot God gericht. In mijn

nog niet gestelde vragen van mijn hart!’

snel en met zo veel impact.’

eerste gebed riep ik: “God, als U er bent, wilt U het dan laten zien op zo’n manier

Hoe heb jij je jeugd beleefd zonder God

Wat gebeurde er dan?

dat ik het begrijp?” Toen ik Bas later die

of geloof?

Marjolein wijst naar een kinderwerkje

dag van school haalde, kwam hij me blij

‘Ik ben beschermd en liefdevol opge-

van zoon Bas (nu 10): een verschoten re-

tegemoet rennen met deze regenboog in

groeid, samen met mijn drie jaar jongere

genboog van crêpepapiersnippers. ‘Kijk,

zijn hand. Een groots en stil gevoel van

zusje. We woonden in Monnickendam,

 25

 Ontmoeting

me te overtuigen dat ik beter werk zou

voor de dingen anders te gaan organi-

kunnen maken van mijn tekentalent.

seren. Maar eerst moest ik van mezelf

Nu weet ik: hij kende de risico’s en don-

nog het nodige afmaken. Van rust nemen

kere kanten van zijn vak te goed. Zaken

kwam niet veel terecht. Totdat ik een jaar

waar buitenstaanders meestal niet bij

later ineens geconfronteerd werd met

stilstaan. Toen ik op de kunstacademie

evenwichtsstoornissen en verlammings-

was toegelaten, nam ik me heilig voor

verschijnselen in mijn gezicht. Mijn lijf zei

om kinderboekenillustrator te worden.

gewoon: ik ben er klaar mee. Er volgden

Het leven om me heen inspireerde mij, ik

ziekenhuisonderzoeken, een diagnose en

had altijd tekenspulletjes op zak om iets

wekenlang bedrust.

wat me raakte vast te leggen: mensen

Een maand later, in oktober 2010, be-

op straat, de natuur, een beeld bij een

sloten we er even tussenuit te gaan.

gedachte. Toen in 2002 (nog tijdens mijn

Maar op een ochtend in die week werd

opleiding) mijn eerste geïllustreerde

ik wakker met het voorgevoel dat er iets

boek uitkwam, telde ik ineens mee en

vreselijks stond te gebeuren. Een paar

kreeg ik van allerlei kanten opdrachten.’

uur later werden we gebeld dat er een roofoverval op de zaak van mijn vader en

Zelfportret van Marjolein Hund.

Op een gegeven moment raakte je burn-

oom was gepleegd, met dodelijke afloop

out, zoals je vertelde. Wat bezorgde je

voor mijn oom. Het stortte mijn familie,

zo veel stress en waaraan merkte je dat

mij en ons gezin in een afschuwelijke

je zo niet verder kon?

periode van rouw, verdriet, pijn en niet-

‘De combinatie gezin en werk werd gelei-

begrijpen. De voorgeschreven rust was

delijk aan steeds zwaarder. Maar het was

ver te zoeken.’

vooral mijn gebrek aan focus dat me de das omdeed. Ik vond zó veel dingen leuk

Je man geloofde in God, jij niet. Wat

in een waterrijke omgeving, dicht bij de

en uitdagend, en mijn hart was altijd gro-

deed dat met je?

natuur. Mijn ouders zijn open mensen en

ter dan mijn fysieke mogelijkheden. Qua

‘Gek genoeg was ik niet boos op God. Ik

waren zeker niet anti-God of anti-geloof.

werk pakte ik van alles aan, ook als de

kende Hem nog niet persoonlijk, alleen

Het speelde eenvoudigweg geen rol in

deadlines te krap waren en een opdracht

via Gideon. Maar ik voelde me zo ver-

hun leven, dus ook niet in het mijne. Ik

minder goed bij me paste. Verder was ik

drietig en verslagen, zo kapot van rouw,

had geen beeld van God, maar als ik de

samen met Gideon nog altijd actief bij

dat ik voor het eerst begon te hopen dat

schoonheid van de natuur bewonderde,

scouting, onze gedeelde liefde waardoor

er iets mooiers en beters zou bestaan

had ik wel het gevoel dat er iets groters

we elkaar hebben leren kennen.

dan alleen dit leven. Zou Gideons God

moest zijn dan wat ik zelf kon zien en bedenken. Thuis was een heerlijke en veilige plek. Ik kon me eindeloos uitleven met tekenen, knutselen en verkleedkleren maken. Verder was ik vaak buiten in de natuur om eindeloos materialen te verzamelen die ik kon verwerken in mijn “creaties”.’

zich daarmee bezighouden? Ineens zat

 ‘Mijn lijf zei gewoon: ik ben er klaar mee’ 

ik met zo veel vragen. Gideon was in die tijd mijn enige baken. Ik was mijn vertrouwen in de rest van de wereld kwijt. Gideons geloof en liefde hielden me overeind. Tijdens de hele periode van mijn burn-out en rouw was hij er. Met liefdevolle zorg en een rotsvast vertrouwen op God. Via de school van

Je was van jongs af aan creatief bezig.

Tijdens een scoutingkamp in de zomer

onze kinderen had ik fijne en betrouw-

Droomde je er toen al van om illustrator

van 2009 zat ik op een nacht in het club-

bare christenen leren kennen die de

te worden?

huis tussen slapende scouts, met baby

Alphacursus gaven bij Hoop voor Noord,

‘Aanvankelijk niet. Mijn vader was goud-

Bas aan de borst. Ineens drong het tot

een laagdrempelige multiculturele kerk

smid. Ik had een geromantiseerd beeld

me door dat ik zo niet verder kon. Ik was

in Amsterdam-Noord. Hoop voor Noord

van zijn werk, dus ik wilde ook goudsmid

op, had rust nodig. De volgende morgen

was betrokken bij veel buurtwerk, ook in

worden. Maar mijn wijze vader wist

ben ik naar huis gegaan. Ik nam me heilig

onze wijk De Banne. Via die Alphacursus

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Column

kwam ik in aanraking met christenen en werden zij en de kerk een plek waar ik me voorzichtig weer veilig durfde te voelen na dat verschrikkelijke fami-

Herenigd en vernieuwd

liedrama.’

‘Mijn zoektocht naar God was eenzaam: niemand

anders dan ikzelf kon die worsteling met mijn vra-

den voor eenheid tussen beide kerken. Soms zat er maar een

gen aangaan. Bij Hoop voor Noord was er naast

klein groepje, daar in Amersfoort. Maar deze en vele andere

lofprijzing en aanbidding gelukkig ook ruimte voor

gebeden zijn verhoord. Precies vijfentwintig jaar later, in 2017,

mijn twijfels, gebrokenheid en pijn. Ik leerde te luis-

kwam het tot verzoening.

teren naar de vragen van mijn hart en in de stilte

Ik beleef het herstel van de breuk vooral als iets geestelijks. Als

kwam ik op adem bij God. Er ging een nieuwe di-

de breuk gepaard ging met zondig handelen, dan zien we bij

mensie voor me open. God is er en zal er zijn. Ik heb

deze verzoening uit naar nieuwe zegen. De Geest schrijft wegen

lang geaarzeld voor ik in 2015 besloot me te laten

in de tijd, zeggen we zo mooi. Wat gaan we daarvan beleven?

Er kwam een omslag in jouw leven. Wat veranderde er voor jou?

n 1992 gingen kerkleden van GKv en NGK samen bidden voor kerkelijke eenheid. In dat jaar startte het Gereformeerd Appel

met landelijke gebedssamenkomsten. Daar werd gericht gebe-

dopen, omdat ik de relatie met mijn ouders niet wilde schaden. Dat gebeurde gelukkig niet, integen-

Wat voor kerk zal de herenigde kerk zijn? Over die vraag mag

deel. Ik zag kleine en grotere wonderen gebeuren in

iedereen zich uitspreken de komende tijd. Een regiegroep die de

ons leven.

hereniging voorbereidt, gaat het land in met een visiedocument. ‘Verlangen naar een nieuwe kerk’ heet dat document. Het ademt de sfeer van een frisse start. De hereniging als nieuwe

 ‘Gideons geloof en liefde hielden me overeind’  Kort na mijn doop werd ik zelfs gevraagd voor het geestelijke team voor ons buurtwerk. Maar ik kende God nog maar zo kort, zo onvolledig. Toen ik Hem

kans voor de kerk. Ik hoop dat veel mensen inderdaad meedenken en meepraten.

 Ons gesprek moet ook gaan over nieuwe toewijding 

vroeg hoe ik Hem beter kon leren kennen, kreeg ik de opdracht van uitgeverij Royal Jongbloed om

Mijn duit in het zakje: bij het lezen viel het me op dat er nog

illustraties te maken voor de Kinderbijbel bij de

weinig wordt gezegd over wat dat nieuwe inhoudt. Het gaat

Herziene Statenvertaling. Ik was niet vertrouwd met

vooral over de contouren van de nieuwe kerk. Als de eenheid

kinderbijbelverhalen en moest door al die geschie-

een geestelijk gebeuren is, gaat het ook over vernieuwing van

denissen heen kruipen om de emoties te kunnen

binnenuit. Ik bedoel: onze ontmoeting met God, viering, toe-

tekenen. Daar was ik drie en een half jaar intensief

rusting, gemeenschap, leven uit genade, liefde en shalom, onze

mee bezig. Dat heeft me zo dicht bij God en zijn

inzet voor de schepping, een andere levensstijl.

Woord gebracht dat ik – sinds de Kinderbijbel klaar is – aan een sabbatsjaar ben begonnen.

Ik verlang ook naar een nieuwe kerk. Nog meer verlang ik er-

Ik draag de naam van een kruid: Marjolein. Geroe-

naar dat Gods koninkrijk komt en dat de kerk de oefenplaats

pen om te bloeien. Zo wil ik ruimte maken voor

is van dat koninkrijk. We mogen bouwen op Gods goedheid

het verwerken en doorgeven van wat ik heb mee-

en trouw en ons daarin gezegend weten. Ons gesprek moet

gemaakt. Van wat God mij heeft geleerd over het

daarom ook gaan over nieuwe toewijding, een nieuw vertrou-

leven vanuit verwondering en overgave.’

wen in wat God doet, de praktijk van het nieuwe leven in Christus. Ik hoop en bid dat dit alles zichtbaar wordt in de nieuwe

Elise Lengkeek is journalist en publiceert onder

kerk waaraan nu gebouwd wordt.

andere literaire non-fictie. Roel Kuiper is rector van de TU Kampen.

 Jeugdwerk

De jeugdwerker als onderzoeker Weet je als catecheet wat jongeren geloven? Welke vragen hebben ze? Hoe ervaren ze het geloof? Als jeugdwerker mag je met jongeren meelopen in een periode die cruciaal is voor de ontwikkeling van hun identiteit. Dat vraagt van de jeugdwerker een onderzoekende houding. tekst Hetty Pullen-Muis

Agenda

Als jeugdwerker denk je als het goed is

jeugdwerker, die de jongeren een link

na over wat je bijvoorbeeld wilt bereiken

naar een online vragenlijst gaf. In totaal

tijdens de catechese. Het is belangrijk dat

zijn er 172 jongeren benaderd, waarvan

•V oorjaar 2019: To get there young,

je aansluit bij de denken leefwereld van

er 88 hebben gereageerd en de vragen-

trainingstour over het jeugdwerk

jongeren. Hoe kun je het christelijke ge-

lijst hebben ingevuld.

voor de 3G-kerken. 7 maart in Ede,

loof in verbinding brengen met hun we-

Wat opvalt is dat de meeste jongeren

21 maart in Goes. Meer info: www.

reld? Dat is best lastig, want ‘de’ jongere

aangeven dat ze een christelijke levens-

praktijkcentrum.org/3g-trainings-

bestaat niet en je kunt ze het geloof niet

overtuiging hebben (83 procent). Maar

tour.

geven. Verschillende jongeren houden

vraag je naar de actuele betekenis van

• 2 3 maart: Jong geleerd? Trainings-

van verschillende muziekstijlen. Sommi-

het geloof en hun gevoel bij het geloof,

event voor predikanten en jeugd-

gen hebben veel vrienden, anderen juist

dan is de uitkomst substantieel lager.

werkers over catechese in de kerk.

heel weinig. Er zijn er die regelmatig een

Jongeren zien nauwelijks de actuele be-

Meer informatie: www.praktijkcen-

kerkdienst meemaken, anderen (bijna)

tekenis van het geloof voor hun leven (17

trum.org/highlight/traningsevent-

nooit. Waar zijn jongeren mee bezig?

procent antwoordt positief) en slechts

jong-geleerd.

Welke geloofsvragen hebben ze? Heb-

een kwart voelt er iets bij.

ben ze die überhaupt? Om daar achter te

Als wordt gevraagd naar de geloofsvra-

komen zullen jeugdwerkers een onder-

gen van jongeren, geeft de helft van de

zoekende houding moeten hebben.

jongeren aan geen geloofsvragen te heb-

Geloofsvragen

noemen het vaakst de vraag: bestaat

Voor mijn afstudeeronderzoek heb ik

God wel? Andere vragen die ze noemen:

gereformeerde jongeren (GKv) van 12

waarom zou ik geloven? Wat mag ik wel

dit jaar organiseert JOP weer een

tot 18 jaar gevraagd naar hun geloof. De

en niet doen? Waarom is er ziekte en

PaasChallenge. Je kunt kiezen voor

vragen gingen over hun overtuiging, over

lijden? Wat zijn de verschillen tussen de

een PaasChallenge Large (hele

de actuele betekenis van het geloof en

kerken?

nacht) of Small (een uur). Zie jop.

de doorwerking van het geloof in hun

Jeugdwerkers ontmoeten dus jongeren

nl/themas/vieren-en-ontmoeten/

gedrag, maar ook over de plek van het

die wel een christelijke levensovertuiging

paaschallenge-2019.

christelijke geloof in hun omgeving. De

hebben, maar zeggen daar geen vragen

jongeren werden benaderd door hun

bij te hebben. Tegelijk missen velen van

• 2 0 april: PaasChallenge 2019. Ook

ben. De jongeren die wel vragen hebben,

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Jeugdwerk

en levensverhaal. Je kunt de moeilijke vragen uit de weg gaan of zelf beantwoorden, maar dat is juist niet wat je moet doen, want dan kan de ander niet zelf groeien. Ga samen met de jongeren op zoek naar hun (geloofs)vragen en laat ze in hun eigen verantwoordelijkheid antwoorden geven. En als ze (nog) geen vragen hebben, dan is dat een spannend aandachtspunt, zeker als je een bepaalde roeping ervaart. Maar uiteindelijk zijn jongeren zelf verantwoordelijk voor de keuzes die ze maken. Wel mogen we vertrouwen op de kracht van de heilige Geest, in ons eigen leven, maar ook in het leven van de jongeren. Ga samen met de jongeren op zoek naar hun (geloofs)vragen en laat ze in hun eigen verantwoor-

Hetty Pullen-Muis is adviseur bij het

delijkheid antwoorden geven.

Praktijkcentrum en rondde vorig jaar haar hbo-master pedagogiek af. Met bijdragen van Anko Oussoren (adviseur bij het

hen de actuele betekenis voor hun leven en ervaren ze nauwelijks iets van het geloof.

Missionair

onzichtbaar en het is vaak lastig om hen

Praktijkcentrum), Paul Smit en Martine

daarnaartoe mee te nemen. Als de jeugd-

Versteeg (jeugdwerkadviseurs bij het NGK

groepen gebaseerd zijn op de interesses

Jeugdwerk).

van jongeren, bijvoorbeeld muziek of sport,

Op de vraag met wie ze over het geloof

dan kan dit de drempel verlagen voor jon-

spreken als ze daar behoefte aan hebben,

geren buiten de kerk.

noemen de meesten hun ouders en vrien-

Zo’n trend speelt uiteraard niet overal.

den. Toch is de jeugdwerker niet buiten

Soms willen jongeren die totaal verschil-

beeld. Zeker in de periode waarin jongeren

lende levens en interesses hebben, toch

zich losmaken van hun ouders kunnen

als groep bij elkaar blijven, al is het alleen

geloof is op te vragen bij het Praktijk-

jeugdwerkers een rol spelen.

maar omdat ze bij elkaar op de basisschool

centrum via info@praktijkcentrum.

Maar hoe pak je dat dan aan? De huidige

hebben gezeten. Onderdeel zijn van een

org. Door de vragenlijst kun je inzicht

trends in het jeugdwerk (zie OnderWeg

goedgevormde groep is voor jongeren vaak

krijgen in de geloofsbeleving van jon-

nummer 2) laten een ontwikkeling zien

belangrijker dan dat ze individueel worden

van groepen die ingedeeld zijn op leef-

aangesproken op hun interesse. Het is

tijd en waarin een bepaald thema wordt

goed om daar oog voor te hebben. Kijk wat

van twee dagdelen aan rond je op-

behandeld, naar unieke groepen (met

past binnen het jeugdwerk in je eigen ge-

dracht als catecheet of jeugdwerker.

jongeren van verschillende leeftijden)

meente. Of zoek naar een combinatie van

De denken leefwereld van jongeren

waarin gezocht wordt naar wat jongeren

benaderingen.

heeft hierin een prominente plaats,

(en hun jeugdwerker) met elkaar verbindt. Dit biedt allerlei mogelijkheden, ook vanuit

Risico

missionair oogpunt. Voor jongeren buiten

Wat als jongeren het christelijke geloof

de kerk zijn de bestaande jeugdgroepen

niet als relevant zien? Geen geloofsvragen

 Slechts een

kwart voelt iets bij het geloof 

Media/tips • De vragenlijst over het christelijke

geren in je groep. • Het Praktijkcentrum biedt een training

maar het programma kan op maat worden toegespitst op de lokale gemeente. • Rondom The Passion (18 april in

hebben en druk zijn met hun zogenaamde

Dordrecht) heeft de EO diverse ma-

‘vloeibare identiteit’? Je loopt als jeugd-

terialen ontwikkeld, zoals lespak-

werker of catecheet een tijdje mee in hun

ketten waar je concreet mee aan de

leven. Volgens onderwijskundige Gert

slag kunt. Zie www.thepassion.nl/

Biesta ben je dan bezig met scheppen, niet

artikel/2018/01/gratis-the-passion-

maakbaar, maar met een mooi risico. Je ont-

lespakketten.

moet een jongere met zijn of haar vragen

 Opinie

Aanvaard elkaar Verschillen van opvatting kunnen in de kerk makkelijk leiden tot conflicten, als we onze eigen mening – ‘die immers is gebaseerd op de Bijbel’ – zien als de waarheid en niet bereid zijn naar de mening van de ander te luisteren. Hoe kunnen we in de gemeente vruchtbaar met meningsverschillen omgaan? tekst Jan Veenhof

Waarheidsliefde en verdraagzaamheid

kring vaak belicht werd vanuit het

zijn twee principes die voor ons besef

weten. De Bijbel – inclusief de traditie

moeilijk te combineren zijn. Toch loont

van de kerkelijke leer en prediking –

het de moeite na te gaan of ze altijd

werd besproken vanuit het perspectief

op gespannen voet met elkaar moeten

van informatie. Wel informatie over de

staan.

heilsweg, maar toch met het accent

Laten we om te beginnen het woord

op kennisverwerving. Intussen wordt

‘waarheid’ onder de loep nemen. Je

ons meer en meer duidelijk dat dit een

kunt hier allerlei geleerde betogen over

eenzijdige visie op en omgang met de

houden, maar ik concentreer me op een

Bijbel in de hand werkt. De Bijbel biedt

fundamenteel aspect ervan. Waarheid is:

ons waarheid, maar hij geeft in wat hij

waarachtigheid of betrouwbaarheid. Of

over God boodschapt geen verzameling

het nu gaat om gebeurtenissen, daden

‘gegevens’ over God, laat staan scherp-

of woorden, altijd is daarmee gegeven

geslepen definities die tot een gesloten

dat je erop aan kunt, dat je er houvast

systeem kunnen worden verwerkt. De

aan hebt. Dat geldt voor de doorgege-

Bijbel biedt waarheid, niet als een ver-

ven informatie, maar in wijdere zin voor

zameling waarheden, maar omdat hij

de kwaliteit van alle relaties waarin wij

in zijn veelzijdige inhoud betrouwbaar

leven. Deze stelregel is ook van toe-

is, als gids om een relatie met God op

passing op het terrein van geloof en

te bouwen, in stand te houden en te

godsdienst. Ook daar gaat het om feiten, maar steeds ook om de betekenis ervan, ofwel: de draagkracht. Kan het ons dragen in de vele situaties die zich in het leven kunnen voordoen? Dat laatste is van belang, omdat geloof respectievelijk geloven in orthodoxe

 Het draait

steeds om de relatie 

OnderWeg #04 > Jaargang 5 > 16 februari 2019

 Opinie

versterken. In die zin is hij het Woord van

zal altijd gestempeld zijn door de liefde

God, die de waarachtige en betrouwbare

tot Jezus en zijn goddelijke Vader.

is. De Bijbel geeft houvast, wij kunnen erop aan. Dan gaat het niet allereerst om

Proces

het innemen van standpunten, want dat

Ik schreef hiervoor al dat de Bijbel geen

brengt ons geen stap verder, maar om het

gesloten systeem biedt. De Bijbelse

onder leiding van de Geest op weg leren

waarheid is wijder, hoger en dieper dan

gaan in het spoor van Christus.

wij met ons verstand kunnen omvatten.

Liefde

 Vaak was leertucht een wapen in de strijd om de macht 

Zoals wij ook een hoge berg nooit met

en zusters in de kerk, het gezin van God.

één blik in zijn totaliteit kunnen overzien.

Als we elkaar accepteren als personen

Het draait steeds om de relatie. Dat komt

Wij kunnen wel bepaalde kanten waarne-

kunnen we ook vruchtbaar over verschil-

trouwens heel mooi tot uitdrukking in

men, maar nooit alles tegelijk.

len spreken. Dan kan het gebeuren dat je

de term waarheidsliefde. Liefde onder-

Wij zijn en blijven mensen en ons mens-

dichter bij je eigen kern komt en elkaar op

stelt altijd een relatie tussen degene die

zijn is steeds een gewichtige factor. Wij

een dieper dan verstandelijk niveau gaat

liefheeft en datgene waarop die liefde

zijn verschillend in aanleg, karakter, le-

verstaan en elkaar op wezenlijke punten

zich richt en dat is ten diepste steeds

vensloop en komen in een bonte veelheid

ook kunt vinden. Zo kan juist waarheids-

iets persoonlijks; meestal is het ook een

van situaties terecht. Dat beïnvloedt ook

liefde de verdraagzaamheid bevorderen.

liefde van twee kanten. De Bijbel spreekt

de manier waarop de Bijbelse waarheid

telkens over God die (ge)trouw is, juist

ons treft en hoe wij in het geloof daar-

Kostbaar

ook in zijn liefde. En Jezus Christus zei van

mee omgaan. Het ontdekken en vinden

Verdraagzaamheid en tolerantie zijn niet

zichzelf: ‘Ik ben de weg, de waarheid en

van die waarheid in concrete situaties is

goedkoop. Ze kosten wat, want ze zijn

het leven.’ Waarheidsliefde in Bijbelse zin

mogelijk door openheid van onze kant en

kostbaar. Zijn er grenzen? Ik sta op grond

door de verlichting van de Geest. Tegelijk

van eigen ervaringen erg kritisch tegen

is dat vinden, dat ‘bevindelijk’ ontdek-

over de leertucht zoals we die uit de

ken, een proces. Dat vinden zal nooit tot

traditie kennen. Vaak was ze een wapen

stilstand komen door het bereiken van

in de strijd om de macht. Mensen veran-

een eindpunt, zoals ook het leven in een

deren er niet door en houden hoogstens

relatie van liefde geen eindpunt kent.

hun mond. Hier ligt naar mijn overtuiging

Vinden lokt uit, stimuleert tot verder

een taak van goede theologie, die een

zoeken. Jezus zegt veelbetekenend: ‘Zoek

serieuze discussie aandurft, zonder dat

liever eerst het koninkrijk van God en zijn

het mes op tafel ligt. Bij alle kritiek op

gerechtigheid, dan zullen al die andere

het theologische bedrijf mag niet wor-

dingen je erbij gegeven worden.’

den vergeten dat er ook in de theologie

Aanvaarden

sprake is van een zelfreinigingsproces. Meermalen zien we dat bepaalde wegen

Belangrijk is daarbij dat je samen met

en standpunten worden verlaten, omdat

anderen optrekt. De ontmoeting met

ze onvruchtbaar bleken te zijn. Dat is

anderen, met hun eigen bevindingen

mede het werk van de Geest, die – om

en ontdekkingen, is een uitdaging die je

met Luther te spreken – geen scepticus is,

verrijkt. ‘Aanvaard elkaar daarom ter ere

maar wel een criticus van anderen en van

van God, zoals Christus u heeft aanvaard’,

onszelf.

schreef Paulus al. Omdat Hij ons genadig heeft aanvaard, behoren wij als zijn leer-

Jan Veenhof is emeritus hoogleraar

lingen dat eveneens te doen. We zijn in

dogmatiek aan de VU en predikant. Dit

de kerk niet geroepen ieder standpunt te

artikel is geschreven naar aanleiding

aanvaarden, maar wel elkaar als broeders

van Gaandeweg verder van Marius Noorloos, waarin bovenstaande thema’s

< De ontmoeting met anderen, met hun eigen

terugkomen in de analyse en evaluatie

bevindingen en ontdekkingen, is een uitda-

van de kerkelijke conflicten rond 1944

ging die je verrijkt.

en 1967.

-advertentie-

Wie is HIJ?

Wie ben IK?

40 dagen | 40 vragen Op weg naar Pasen Het Nederlands Bijbelgenootschap komt met een leesplan voor de veertigdagentijd om bewust toe te leven naar Pasen. We dagen deelnemers uit om in veertig dagen het hele Johannes-evangelie te lezen, waarin de verbondenheid van Jezus met God ĂŠn mensen centraal staat.

Overdenkingen uit Johannes Bezinningsvragen Leuke doe-opdrachten

Bestel het gratis boek voor de veertigdagentijd op

bijbelgenootschap.nl/40dagen