Het kloppende hart van de kerk by OnderwegOnline

e d n e pp o l k t e H k r e k e d n a v hart Er is visie nodig en bevlogen pioniers Karel Smouter

‘Voor een vluchteling op Lesbos is er geen exit’

Theodoor Meedendorp

OL EN HOOPV REND INSPIRE

‘Mijn vrouw ziet het feilloos als ik ontspoor’

Joost Smit

> Jaargang 6 > 23 mei 2020

 VOOR JE VERDER GAAT

Leeg

De duiven zijn er altijd. En die man met planken op zijn schouders ook. Zomaar op een plekje in de stad. Nu staat er ook iets vreemds. Het heeft door de vorm iets weg van een poppenkast. Gek is dan wel het kruis waardoor het een klein kerkje lijkt. Dat klopt. Het is een kapelletje, gemaakt om voorbijgangers uit te nodigen om even stil te staan. In deze tijd van anderhalve meter afstand biedt het niet meer ruimte dan voor één persoon. Het is er zomaar neergezet, straks is het weer weg. En het kan elders terugkomen. Sinds enkele weken zijn de kerken dicht. We komen als kerk noodgedwongen samen, ieder in ons eigen huis, weggestopt achter een computerscherm. Maar dit kleine kerkje kwam brutaal naar buiten. Om iets te willen vertellen. Bijvoorbeeld dat elke plek voor een ogenblik een heilige plek kan worden. Als er maar ogen zijn om het te zien. Zoals dit kerkje, het staat zomaar even midden op straat, als teken dat wijst op Gods aanwezigheid. Leeg. Uitnodigend. Wachtend om ontdekt te worden. PETER STRATING IS PREDIKANT VAN DE HAVENKERK IN DEN HAAG EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

 INTRODUCTIE THEMA

Bakfiets

et is soms best handig om, zoals dat heet, ‘ergens boven te gaan hangen’. Dat helpt als dingen niet goed lopen en er wrijving ontstaat. Van bovenaf ziet die frictie er soms anders uit dan als je erin zit, vaak lijkt die dan lichter. Erboven hangen heeft ook zin als een woord zoveel gebruikt wordt dat het uitgesleten raakt, zo van: oké, maar waar staat het ook alweer voor? Waar gaat het uiteindelijk om? Deze OnderWeg hangt boven het begrip kerk. Waar hebben we het ook alweer over bij dat voor ons waardevolle begrip kerk? We weten inmiddels goed dat het bij kerk niet om het gebouw gaat, dat is buitenkant. Kerk is – gelukkig – ook niet het instituut. Nee, zeggen we, kerk staat voor meer, voor iets geestelijks, voor de overgave aan en de band met God en met Christus, voor het ervaren van gemeenschap met anderen die diezelfde overgave en band kennen.

 Soms kan de kerk een vreemde vorm aannemen



Waarom doet deze OnderWeg dit? Natuurlijk is de coronatijd daar de directe aanleiding voor. Want als samenkomen als gemeenschap niet kan, wat is de kerk dan nog? Tegelijk is het sowieso belangrijk om eens goed naar kerk en kerk-zijn te kijken. Om erboven te hangen: waar gaat het echt om? Wat is de kern, het kloppende hart van de kerk? In dit nummer gaan we daarnaar op zoek, naar wat de Bijbel zegt, naar ingrediënten die er deel van uitmaken, naar vormen die denkbaar zijn. Ergens serieus naar op zoek zijn, levert soms best verrassende dingen op. Neem het feit dat ook een online kerkdienst, een ‘gewone’ zonder al te veel toeters en bellen, mensen echt kan raken. Iemand reageert naar de voorganger: ‘Dank je wel, de preek kwam binnen.’ En soms blijkt de kerk een vreemde vorm te kunnen aannemen. Een pionier die samen met anderen zoekt naar nieuwe manieren van kerk zijn, schrijft: ‘We passen de bakfiets aan tot koffiefiets en delen gratis koffie en thee uit. (…) Als Jezus zijn, op de plek waar Hij ook zou zijn: op straat, in de wijk.’ Het hart van de kerk klopt. Dat doet goed.

LEENDERT DE JONG IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG

 COLOFON OnderWeg is een inspirerend magazine voor christenen die God en de kerk liefhebben en midden in het leven staan. OnderWeg schrijft over relevante en actuele thema's voor christenen en bevat rubrieken over jeugdwerk, missionaire kerk-zijn en Bijbelstudie. OnderWeg ontstond in 2015 uit een samenvoeging van Opbouw en De Reformatie. Redactie Bram Beute, Debbie den Boer, Jaap Cramer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Jordi Kooiman (webredacteur), Jacomine Oosterhoff (eindredacteur), Annelies Smouter (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema), Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen, redactie@onderwegonline.nl. Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl. Abonnementen



Redactieadres

06 VAN OFFER TOT MISSIE IN DEZE TIJD MOETEN WE VEEL ZAKEN OP EEN ANDERE MANIER ORGANISEREN. OOK DE KERK KRIJGT OPNIEUW VORM. HET BRACHT KAREL SMOUTER ERTOE OM IN DE BIJBEL HET SPOOR TE VOLGEN VAN DE GODSDIENSTIGE MENS. HOE GAVEN MENSEN DOOR DE BIJBEL HEEN VORM AAN DE EREDIENST?

Jaarabonnement Papier Plus: € 58,00 (studenten € 29,00 / Europa € 96,50 / buiten Europa € 128). Halfjaarabonnement Papier Plus: € 31. Digitaal abonnement: € 40 (studenten € 20). (Digitaal) Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag in op www.onderwegonline.nl/abonneren. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg. Bestuur Persvereniging OnderWeg Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren en Hillie van de Streek. Adverteren

22 EYEOPENER MEER DOEN DAN JEZUS

Almatine Leene is kritisch op de bekende ‘What Would Jesus Do’-armbandjes, ook al belooft Jezus zijn discipelen vlak voor zijn hemelvaart dat we meer zullen doen dan Hij. ‘We kunnen onszelf beter afvragen wat Jezus door ons wil doen.’

Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold Communicatievormgevers. Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl. Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline www.instagram.com/magazine_onderweg

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

26 ONTMOETING ‘EEN WOESTIJN MET INTENSE OASES’

In de Ontmoetingskerk in Vathorst zijn zeven Bijbelkringen voor mensen met een beperking. De gemeente is nauw verbonden met ouderen en kwetsbaren. Predikant Joost Smit: ‘Hier waren mensen doodziek, mensen stierven. Dan stop je wel met makkelijke praatjes. Dan wordt het: Heer, help!’

 INHOUD



Het kloppende hart van de kerk 14 ‘DEZE TIJD MAAKT MIJ NEDERIG’ ‘IK ZOU HET WAARDEVOL VINDEN ALS DEZE CRISIS LEIDT TOT ENIGE RELATIVERING VAN HET ‘GROTE KERK-ZIJN’ EN TOT HERONTDEKKING VAN DE KLEINE GROEP.’ THEODOOR MEEDENDORP IS VOORGANGER VAN HOOP VOOR NOORD, EEN INTERCULTURELE GEMEENTE IN AMSTERDAM. WAT DOET CORONA MET ZIJN KERK?



10 KERK-ZIJN, NU EN STRAKS HET HART VAN DE KERK, DAT IS DE SAMENKOMST. MAAR ER ZIJN MEER MANIEREN OM KERK TE ZIJN, ONTDEKKEN WE IN DEZE TIJD. HOE VERGAAT HET DE ‘SACRAMENTELE KERK’, DE ‘WOORDKERK’, DE ‘AANBIDDINGSKERK’ EN DE ‘DISCIPELSCHAPSKERK’?

30 OPINIE ONZE NOOD AAN LICHAMELIJKHEID

Psychotherapeut Nadine Boers-de Graaf heeft in deze tijd meer hoofdpijn dan anders. ‘Tijdens beeldbellen zien we alleen elkaars hoofd. Ik voel mijzelf ook vooral een hoofd en mis de rest van het lichaam en de lichaamstaal van de ander.’ Het ontbreken van lichamelijk contact doet veel met mensen, constateert ze.

Stockbeelden: JM_Image_Factory/iStock (cover); Claudine Chaussé/ Lightstock (pagina 6); Chris Montgomery/Unsplash (pagina 11); Alexandra Dech on Unsplash (pagina 18); Hannah Busing/Unsplash, Alexis Brown/ Unsplash (pagina 19); Atjanan Charoensiri/Shutterstock (pagina 22); BlueSkyImage/Shutterstock (pagina 30)

Van offer tot missie Wat hebben we de laatste maanden veel zaken opnieuw moeten bekijken en vormgeven! Neem het leven thuis. Gezinnen zitten op elkaars lip; wie alleen door het leven gaat, wordt meer dan ooit teruggeworpen op zichzelf. School, werk, zorg, openbaar leven, de â&#x20AC;&#x2DC;anderhalvemetersamenlevingâ&#x20AC;&#x2122; verandert alles. Ook de kerk.

TEKST KAREL SMOUTER 6

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

 BESCHOUWING

n een badjas op de bank, het ontbijt op schoot, en met kinderen die zich ongemakkelijk voelen tussen stilte en stuiteren. Is dat kerk? En stel je voor: je doet in de stilte van een leeg huis met een pak sap en een bolletje mee met het handjevol mensen dat de uitzending van de avondmaalsviering verzorgt. Is dat kerk? Bij anderen, ook bij mezelf, merk ik hoe snel we daarover anders kunnen gaan denken. Juist daardoor kreeg ik behoefte om te kijken hoe, door de Bijbel heen, het begrip ‘kerk’ vorm kreeg. ‘Kerk’ tussen aanhalingstekens, omdat van een kerk zoals wij die kennen in het Oude Testament helemaal geen sprake kan zijn en er ook in het Nieuwe Testament hooguit een aanzet voor te vinden is. Wel lezen we hoe mensen vormgaven aan de eredienst van de Allerhoogste. Hoe ze zingen, offeren, bidden en bouwen tot eer van de HEER. Ik nodig u uit om – al is het met grote stappen – door de Bijbel heen het spoor te volgen van de godsdienstige mens. Dat spoor begint al op de eerste bladzijden.

Donker

Van Kaïn en Abel lezen we dat ze offeren in Genesis 4:3-5: ‘Op een keer bracht Kaïn de HEER een offer van wat hij had geoogst. Ook Abel bracht een offer; van de eerstgeboren dieren van zijn kudde koos hij de mooiste uit. De HEER merkte Abel en zijn offer op, maar voor Kaïn en zijn offer had hij geen oog. Dat maakte Kaïn woedend, zijn blik werd donker.’ Al aan het begin van de Bijbel vinden we hier vier zaken over godsdienst, die tot vandaag toe herkenbaar zijn. 1. Van een opdracht tot offeren lezen we niets. De behoefte om God te eren met wat we doen, hebben of spreken, ligt blijkbaar diep in de mens zelf. 2. Beide personen kiezen voor eenzelfde vorm (offeren), maar geven daar een invulling aan die het beste bij hen past (de een offert oogst, de ander vee). 3. Niet elke uiting van religiositeit wordt door God hetzelfde gewaardeerd. 4. Godsdienst kan aanleiding zijn voor – bloedige – conflicten. Blijkbaar brengt het soms ook het slechtste in de mens naar boven. In het scheppingsplan van de HEER is religie geen apart onderwerp: Als ze zichzelf zijn, als ze doen waarvoor ze geschapen zijn, zullen de mensen in verbondenheid met God genieten van de schepping. Zo en niet anders verheerlijken ze de naam van God. Offeren (Kaïn en Abel), het aanroepen van de naam van de Heer (Set), zingen (Jubal): de mens is die dingen niet gaan doen, omdat God het eiste maar uit eigen aandrang. We vinden het in Genesis 4, onmiddellijk na de zondeval. De afstand die de zonde bracht tussen God en de mens doet pijn. Laat een leegte achter die voelbaar is. Door ons op God te richten met wat we hebben en zijn, geven we die pijn en leegte een plek en bidden we de Heer om, ondanks alles, nabij te zijn. Henochs voorbeeld (Genesis 5:24) laat zien dat het kan. Ook in de gebroken werkelijkheid kan een mens in nauwe verbondenheid met God leven.



 BESCHOUWING

Hoeksteen

Het leven van de aartsvaders laat vervolgens zien dat het verlangen naar nabijheid tussen God en de mens van beide kanten komt: op allerlei manieren en momenten openbaart God zich aan hen. Als reactie daarop bouwt de mens een altaar en geeft hij de plaats een naam die aan de openbaring herinnert. Pas in Exodus, bij de bevrijding van Israël uit Egypte, gebiedt de Heer tot eredienst. In Exodus 2 staat: ‘Voortaan moet deze maand bij jullie de eerste maand van het jaar zijn. Die dag moet voortaan een gedenkdag zijn, die je moet vieren als een feest ter ere van de HEER. Dit voorschrift blijft voor altijd van kracht, alle komende generaties moeten die dag vieren.’ De bevrijding uit de slavernij moet Israël dus voortaan jaarlijks vieren. Voor het eerst komen daar bepalingen bij: over het offerlam; het bloed op de deurposten; het ongerezen brood; over gehaast eten en het gekleed op reis gaan; over de vragen die de kinderen hebben te stellen; over wie er mee moeten vieren en wie er niet mee mogen vieren. De uittocht uit Egypte is dan ook niet meer of minder dan de hoeksteen van Israëls eredienst.

 Liever een vaste tempel dan een mobiele tent  Tent

Het is in de veertig jaren in de woestijn dat God zich steeds meer aan Israël geeft. Met als hoogtepunt – en dieptepunt tegelijk! – de openbaring aan Mozes op de Sinaï. De tien geboden, de tabernakel met de ark van het verbond en de offerdienst die daarmee verbonden is, zijn de vormen die God kiest om dichtbij zijn volk te zijn. Hij wil in de tabernakel midden tussen zijn volk wonen. Letterlijk een stukje paradijs op aarde. De wetten, te beginnen bij de tien geboden, zijn bedoeld om dat mogelijk te maken. Zijn heiligheid en de zonde van de mens vormden de kloof tussen God en mens. Maar de wet met de offerdienst en de verzoening enerzijds en de heilige tent met de donkere geborgenheid van de ark in het allerheiligste anderzijds, maken dat Hij onder het volk kan zijn zonder dat het omkomt door zijn aanwezigheid. Eenmaal in het beloofde land komt Israël al snel weer op grote afstand van God te staan. Het refrein is niet voor niets ‘ieder deed wat goed is in zijn eigen ogen’. Van de tabernakel is niet meer over dan een heiligdom in Silo, waar de ark een plekje kreeg. En van de bediening van de verzoening is niet meer overgebleven dan een geestelijk blinde priester en zijn twee verdorven zoons. Het priesterambt is een machtsmiddel geworden. Voor

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

de wortels van misbruik in de kerk hoeven we niet verder te zoeken dan hier.

Steen

Het is dus de HEER die het initiatief voor de tabernakel nam. Maar het was de mens die vroeg om een koning en om een tempel. Door te wonen in een tent had de HEER onder andere aangegeven niet aan land of grond verbonden te zijn, maar overal waar zijn volk kwam met hen te willen optrekken. Maar de mens heeft behoefte aan vastigheid. Liever een koning dan een ongewisse Rechter. Liever een vaste tempel dan een mobiele tent. Toch heeft God zowel koning als tempel omarmd. Zijn eigen Zoon Jezus Christus is zelfs geboren in de erflijn van koning David. Aan Salomo zegt Hij toe dat zijn naam voor eeuwig verbonden zal zijn aan Jeruzalem en aan de tempel. Helaas duurt het niet lang voor Israël zover heen is dat haar valse profeten deze belofte gebruiken tegen God: we kunnen rustig zondigen, want zijn naam is onze garantie dat Jeruzalem niet in handen van de vijand valt: ‘Dit is de tempel van de HEER! De tempel van de HEER! De tempel van de HEER!’ (Jeremia 7:4) Deze hoogmoed is de opmaat voor de verwoesting van de tempel en de verstrooiing van het volk. Tegelijk laat iemand als Daniël zien dat het ook in ballingschap mogelijk is om trouw vorm te blijven geven aan de dienst aan de HEER. Als Jezus Christus geboren wordt, bewoont het Joodse volk wel Jeruzalem, maar regeert een Romeinse vorst. De tempel is wel in gebruik, maar de ark is er niet meer. Een groot deel van de eredienst vindt plaats in de synagoge, waar de Joden de heilige boeken lezen en bespreken, waar ze bidden en zingen. Jezus bezoekt de synagogen (Marcus 1:21) en leert in de tempel (Marcus 14:49). Toch is verreweg het grootste deel van zijn onderricht, en van zijn eigen eredienst aan zijn Vader, buiten, tussen de mensen. Er groeit afstand tussen Jezus en de Joodse religieuze instituten. Zo komt Jezus vaak in botsing met de schriftgeleerden over de sabbat. Geregeld neemt Jezus scherp afstand van vrome vormen. In de Bergrede bijvoorbeeld waarschuwt Hij tegen giften, gebeden of vasten uit onzuivere motieven (Matteüs 6:1-18). Veel van de wrijving tussen Jezus en de geestelijken uit zijn dagen draait erom dat de geestelijken Hem als bedreiging zien voor hun positie. Kaïn en Abel hadden het al laten zien: gekwetste religieuze gevoelens kunnen tot bloederige twist leiden. Vierslag We zijn aanbeland in het Nieuwe Testament. Als het dan gaat om de vormgeving van de christelijke kerk, denk je vrijwel vanzelf aan Handelingen 2. En terecht! Meestal gaat het dan om vers 42: ‘Ze bleven trouw aan het onderricht van de apostelen, vormden met elkaar een gemeenschap, braken het brood en wijdden

zich aan het gebed.’ Hier zien we de vierslag: 1. onderwijs, 2. gemeenschap, 3. avondmaal en 4. gebed. Ik ken geen kerkelijke traditie waarin die elementen niet terug te zien zijn in de diensten. En we voelen hoe die vierslag door corona in het nauw komt. Toch zijn drie andere elementaire dingen uit Handelingen 2 hiermee niet benoemd en daarmee wordt het een zevenslag: 5. de missionaire en confronterende rede van Petrus, 6. de wonderen van de apostelen en 7. het delen van bezit. Die drie krijgen meestal een stuk minder aandacht. Toch is de kerk minstens evenzeer daardoor gevormd als door onderwijs, gemeenschap, avondmaal en gebed. Nu het kerkelijk leven is stilgezet, hebben we een uitgelezen

 Er is visie nodig en bevlogen pioniers  kans om na te denken over hoe we de hele zevenslag, die rond kerk zijn belangrijk is, weer vorm kunnen geven. Mozes, Elia, Jezus: zij en anderen maakten een tijd van onthouding en afzien in de woestijn door, waar ze met een scherper oog voor hun taak uitkwamen. Israël is nooit dichterbij de Heer geweest dan in de woestijn. Laten we als Jezus’ volgelingen deze tijd van religieuze onthouding – die soms voelt als een woestijn - gebruiken om te doordenken hoe we ook die drie achtergebleven taken van de kerk: missie, het inzetten van de geestesgaven en mededeelzaamheid, afdoende inzetten. Dit vraagt om moed, er is visie nodig en bevlogen pioniers. Maar ik geloof vast dat we op die weg met overtuiging op nieuwe vormen komen, ook voor onderwijs, gemeenschap, avondmaal en gebed. KAREL SMOUTER IS GEESTELIJK VERZORGER BIJ DE KRIJGSMACHT NAMENS DE NGK EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

In het kort

Vanwege corona moeten we met veel creativiteit de kerkdienst anders vormgeven. Dat is niet nieuw: ook in Bijbelse tijden heeft de godsdienst – het eren van God en beleven van zijn nabijheid - verschillende gezichten en vormen gehad. Het is een uitdaging om deze ‘woestijntijd’ te gebruiken voor het (her)ontdekken van alle vormen waar in het Nieuwe Testament sprake van is.

Poster ‘

ot nader order gesloten vanwege COVID-19’ stond er op een groot, wit plakkaat dat met tape op de kerkdeur was geplakt. Op een zondags fietstochtje viel mij de witte poster op de monumentale kerkdeur van verre al op. Alleen die mededeling, verder niets. Een kille bepaling op de ingang van een Godshuis waar juist het genadige, onvoorwaardelijke welkom de toon zet. Hier is kortsluiting, besefte ik, hier is echt iets goed mis – in mineur fietste ik weg. Dat we de zondagse kerkgang missen nu alle kerken dicht zijn, is wel duidelijk. Zeker, er zijn uitzonderingen, maar overall valt het ons zwaar al wekenlang de kerk slechts virtueel te kunnen bezoeken. We missen de gemeenschap, het samen zingen, de Geest die soms bijna lijfelijk voelbaar kan zijn, de koffie na afloop en de hand of hug bij het weggaan. Ontberen doet waarderen, lijkt deze tijd ons te willen vertellen. Ondertussen zullen we ook met Kerst onze kerken hooguit mondjesmaat mogen binnengaan, verwacht ik.

 Noem het ‘omdenken’ dat van ons gevraagd wordt  Dus is de vraag: wat gaan we doen? Inderdaad, die COVID-poster kan binnenkort iets aangepast worden en YouTube heeft ruimte voor nog honderdduizenden online kerkdiensten. Ik ben er blij mee, maar ergens wringt het. De gretigheid waarmee op 6 mei na Ruttes persconferentie predikanten en kerkgangers vroegen: ‘wat betekent dit voor de kerken?’ zegt iets over ons hartsverlangen, maar typeert ook een overfocus op de kerk als onze exclusieve, onmisbare plek: ‘Geduld, beste medechristenen’, schreef laatst Robert Plomp. ‘Wij mogen gewoon creatief zijn en nieuwe wegen zoeken om Christus te dienen.’ Noem het ‘omdenken’ dat van ons gevraagd wordt: vanuit een probleem nieuwe oplossingen verzinnen. Indrukwekkend voorbeeld daarvan is de Nieuwe Kerk in mijn geboortedorp Huizen die werd ingericht tot corona-verpleegunit. Banken eruit, bedden erin om zo een plek te zijn voor liefdevolle zorg aan de zieke naaste. Zulk omdenken kan ook op een minder ingrijpende manier. Hoe? Plak bijvoorbeeld een witte poster op je kerkdeur met de tekst: ‘Zorgen of problemen door COVID-19? Wij zijn er voor u, bel of mail ons.’

ESTHER DE HEK IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG 9

 REPORTAGE

Kerk-zijn, nu en straks Vier kerkmodellen uitgelicht Ligt het hart van kerk-zijn niet in het samenkomen van mensen die zich bij de kerk betrokken voelen? En samenkomen kan niet. Een special van OnderWeg van enkele jaren onderscheidde vier types kerken: de ‘sacramentele kerk’, de ‘woordkerk’, de ‘aanbiddingskerk’ en de ‘discipelschapskerk’. Hoe vergaat het hen in coronatijd? En hoe gaat het straks, als de coronamaatregelen soepeler worden en deels verdwijnen?

Sacramentele kerk Peter-Ben Smit. Universitair docent Nieuwe Testament aan de VU, bijzonder hoogleraar aan het Oud-Katholiek Seminarie en assistent-pastoor van de OudKatholieke Parochie Amsterdam.

TEKST PIETER KLEINGELD

‘In de katholieke traditie is de sacramentaliteit van de kerk van groot belang. In en door de kerk worden mensen in gemeenschap met God gebracht en wordt iets van Gods aanwezigheid in en zijn bedoeling voor de wereld zichtbaar. De theoloog Karl Rahner spreekt over Jezus als het oorspronkelijke sacrament: de mens in wie God zichtbaar werd. De kerk is het basissacrament: het ‘lichaam’ waarin Gods aanwezigheid in Jezus voortleeft. Ook doop, eucharistie en ambt zijn ‘sacramenten’ doordat ze hun inhoud en werking ontlenen aan hun relatie met de kerk en daarmee met Jezus. De kerk is dus geen

OnderWeg #10 > Jaargang 6 > 9 mei 2020

optelsom van individuele gelovigen die iets met Jezus hebben. De gelovigen hebben juist iets met Jezus, omdat de kerk dat al voor hen had en zij daarin meegaan.’

Wat zijn voor deze kerk de gevolgen van de coronacrisis op dit moment?

‘In de katholieke traditie is gemeenschap ontzettend belangrijk. Vooral daarin worden de sacramenten gevierd. Nu de reguliere samenkomst niet kan plaatsvinden, staat dit onder enorme druk. Voor de Oud-Katholieke Kerk van Nederland betekent dit dat

> Recent deed communicatie-adviseur Eric van den Berg, samen met anderen, onderzoek onder ruim vijfhonderd predikanten, pastores en kerkelijk vrijwilligers naar hun ervaringen met online kerkdiensten. Ook kerkleden bevroeg hij op hun bevindingen. De resultaten publiceerde hij in een E-boek: Ervaringen met online kerkdiensten (Isismedia). Verspreid over dit artikel delen we, in de blauwe kaders, enkele resultaten uit dit onderzoek.

vieringen virtueel zijn; elke zondag is er landelijk een eucharistieviering. Daarnaast is een team geestelijken landelijk met een dagelijks getijdengebed begonnen via Facebook; op gemeenteniveau zijn er verschillende vierende initiatieven. Pastoraal contact verloopt via andere kanalen dan het direct persoonlijke contact.’

Wat doet deze situatie met gelovigen?

‘Zij herontdekken het belang van de fysieke samenkomst. Maar ze zien ook dat andere vormen van gemeenschap, zoals pastoraal belcontact door een hele parochie heen, wellicht onderbelicht zijn gebleven. Tegelijkertijd betekent de huidige situatie ook dat wie niet gemakkelijk met digitale middelen meeviert tot op zekere hoogte buiten de boot valt.’

Wat zijn de gevolgen op de langere termijn?

‘De fysieke dimensie van de samenkomst raakt ook doop, communie, zegeningen en zalvingen, etcetera. De mate waarin een mens ook lichamelijk mee kan doen is wellicht de grootste uitdaging. Niet de menselijke geest, maar wel het menselijke lichaam zit in quarantaine en is een bron van gevaar. Sacramentele spiritualiteit wil lichaam, ziel en geest integreren, omdat dat de mens volledigmaakt. Het is een hele uitdaging om voor de toekomst weer tot die ‘heelheid’ terug te keren.’

Sacramentele kerk

Sacramenten ‘gebeuren’ daar waar kerkgangers één plaats en tijd delen. De collectieve gebeurtenis is essentieel voor de werkzaamheid van het sacrament in dogmatisch-theologische zin. Tot de tijd dat de kerk gelijktijdig dezelfde (digitale) ruimte en (fysieke) tijd zal delen, blijft het behelpen.

Reactie van kijkers

‘Overwegingen en meditaties komen op beeld over, avondmaal en communie niet. Dat is ‘een vervreemdende show op afstand’.

Woordkerk

Pieter Kleingeld. Predikant van de NGK Oegstgeest e.o ‘”In de ‘woordkerk’ is veel ruimte voor de stem van God zoals die via de Bijbel en de prediking tot ons komt.” Met deze zin begon Kees de Groot in de eerdere OnderWegspecial zijn omschrijving van dit type kerk. Ook toen al zag hij dat ‘woordkerken’ delen van de andere kerkmodellen overnemen. Maar, lukt dat niet slechts ten dele vanwege de kracht- weerbarstigheid- van de eigen traditie? Je hoopt dat ze het beste van die andere modellen weet te verwerken. Of dit echt zo is, weet ik niet.’

Wat zijn voor deze kerk de gevolgen van de coronacrisis op dit moment?

‘Veel van deze kerken waren al present op het internet; ze hebben die aanwezigheid nu versterkt door online kerkdiensten. Ze vergaderen inmiddels digitaal, ontmoeten elkaar en drinken koffie via onder meer Zoom en Skype. Juichende berichten over de impact buiten eigen kring neem ik met een korreltje zout. Jongeren en kinderen vinden het minder eenvoudig aangehaakt te blijven. Collecteopbrengsten lijken significant hoger. Na de eerste golf van activisme bezinnen deze kerken zich nu op de toekomst en op hoe zij daar komen.’

 11

 REPORTAGE

Wat doet deze situatie met gelovigen?

‘Woordkerken’ zoals de CGK, GKv en NGK zijn deels traditioneel samengesteld vanuit de eigen zuil, maar functioneren ook als keuzekerk voor mensen die uit andere kerken en gezindten afkomstig zijn. Gelovigen reageren dus heel divers op de situatie.’

Wat zijn de gevolgen op de langere termijn?

‘De diverse samenstelling is mooi en zorgt tegelijk voor flinke uitdagingen. Want hoe ga je verder? Waren ‘woordkerken’ ooit sterk in de studie van het Woord, dit raakt nu slechts een deel van hun leden. Ook het verlangen naar de rust en de ritmes van de sacramentele traditie is slechts bij een deel van

de leden aanwezig. Dat geldt ook voor mensen die verlangen naar de kracht van de ‘podiumkerk’ of van discipelschap. Juist voor de ‘woordkerken’ is dat een flinke uitdaging, omdat zij al die groepen willen ‘bedienen’. Omdat er veel dingen zijn die opnieuw moeten worden uitgevonden, terwijl keuzes maken niet hun sterkste punt is. Hoe langer de grote gemeenschap letterlijk buiten beeld blijft, hoe moeilijker het is de synergie van alle modellen waar te maken. Waar ‘woordkerken’ kiezen om te werken vanuit de gemeenschap rondom het Woord, staan zij het best voorgesorteerd voor de toekomst. Zo blijven ze bij hun wortels en kunnen ze van daaruit de vrucht van de andere modellen het beste verwerken.’

Aanbiddingskerk Miranda Klaver. Universitair docent aan de faculteit religie en theologie van de VU en religieonderzoeker.

‘De ‘aanbiddingskerk’ of ‘podiumkerk’ kenmerkt zich door een gastvrije sfeer, het gebruik van eigentijdse taal en muziek en preken die aansluiten bij het dagelijkse leven. Je ziet dit model terug bij veel evangelische gemeentes en pinksterkerken. Vanwege hun missionaire visie om zoveel mogelijk mensen bekend te maken met het evangelie lopen ze vaak voorop in de toepassing van nieuwe media. Op het podium komen via grote schermen band, gastheer of gastvrouw, en spreker dichtbij de kijker in de zaal. Geluids- en video-opnames zijn veelal online beschikbaar. In de wekelijkse huisgroepen wordt gecommuniceerd via Whatsapp, Facebook en andere sociale media.’

Wat zijn voor deze kerk de gevolgen van de coronacrisis op dit moment? ‘De coronamaatregelen hebben minder consequenties voor ‘podiumkerken’ dan voor andere kerken. Zij hebben voldoende media-ervaring en technologie om online diensten aan te bieden. Wat wel opvalt zijn nieuwe toepassingen: tijdens livestreamdiensten bieden kerken pastorale zorg in de vorm van een persoonlijk chatgesprek of voorbede. Online avondmaal vieren is geen onderwerp van discussie. Binnen de kerkgemeenschap wordt de al bestaande sociale media-infrastructuur extra ingezet voor het onderhouden van sociale contacten en het bieden van onderlinge hulp. Ik verwacht dat een aantal van de nieuwe toepassingen van onlinemedia aanwezig blijft. Zo begint binnenkort een onlineversie van de Alphacursus. Wellicht blijft deze onlineversie. Dan kunnen ook specifieke doelgroepen

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

bereikt worden, bijvoorbeeld mensen die aan huis gebonden zijn.’

Wat doet deze situatie met gelovigen?

‘Ik verwacht geen grote veranderingen in hun geloofsbeleving. De meesten van hen hebben bewust voor betrokken zijn bij deze kerk gekozen. In hun geloofsbeleving staat de persoonlijke relatie met God centraal en en het geloofsleven hangt niet volledig van de kerkgang af. Maar het sociale aspect van de kerkdienst wordt zeker gemist.’

Aanbiddingskerk

Veel ‘podiumkerken’ maken optimaal gebruik van beeld, geluid en cameraposities. Je zou kunnen verdedigen dat zij het verst zijn in een ‘gemediatiseerde religie’. De lat ligt meestal hoger: er wordt professionaliteit verwacht van de mensen achter de knoppen.

Reactie van kijkers

Respondenten geven terug dat aanbiddingsliederen de reden zijn om een kerkdienst te volgen.

Wat doet deze situatie met gelovigen?

Woordkerk

De respondenten zijn enthousiast over de prediking. Het geluid klinkt door dat de lengte van een online preek korter kan, omdat mensen een korte spanningsboog hebben.

Reactie van kijkers

‘In de preek zit (…) de bemoediging die ik nodig heb.’ Iemand anders: ‘De verkondiging is belangrijk nu het zingen zo anders is.’

‘Mensen reageren verschillend. Tegelijkertijd groeit de moed om rechtop te staan. Als ik langsga bij mensen op een zondagmiddag, ontvangen ze mij met open armen in hun achtertuin. Elkaar zien, helpt om samen te blijven delen en de onderlinge liefde te voeden. Het doet niet alleen iets met onszelf: recent organiseerden we een online borrel met een kloosterbiertje. In korte tijd was het event vol met allerlei mensen uit ons netwerk! Zoiets kleins doet veel met mensen. Er is een hoop liefde en dat maakt alles anders.’

 ‘We organiseerden een online borrel met een kloosterbiertje’ 

Discipelschapskerk Remmelt Meijer is theoloog, pionier en kerkbegeleider. Hij is pionier bij Hemelsbreed: een community in de Bijlmer. ‘Het kerkmodel van de ‘discipelschapskerk’ zou ik graag omdopen naar ‘kerk als familie’. Waar discipelschap nog op afstand kan blijven, geeft die laatste omschrijving aan hoe het eruit ziet: de kerk als nieuwe familie. De insteek is niet de eredienst, maar de mensen: samen Jezus volgen, samen leren en elkaar meenemen in geloof en leven.’

Wat zijn voor deze kerk de gevolgen van de coronacrisis op dit moment?

‘Ik zie veel nadruk op streamende kerkdiensten. Daar is iets goeds van te zeggen, maar waar onze gemeenschap zich vooral druk over maakte, was: hoe houden we elkaar vast? Wie heeft iets nodig? Dat is de kerk als familie: hoe trek je samen op? Onze eerste stap na afkondiging van de coronamaatregelen was om de frequentie van onze Tafelkring te verhogen van een keer per twee weken naar wekelijks een uur. We schakelen daarmee snel met Zoom. Dat maakt dat we het korter doen, de vormen aanpassen, en de frequentie opvoeren: raak elkaar niet uit het oog en bouw een simpel ritme op. Intussen zoeken we naar nieuwe vormen om lijfelijk samenkomen mogelijk te maken. Een wandeling maken met z’n tweeën, bij elkaar in de achtertuin zitten: het is mogelijk! De kerk als familie is merkbaar flexibel: werkt de ene manier niet, dan zoek je een andere. Steeds is de groep het uitgangspunt. En ook tijdens vieringen via Zoom zoeken we elkaar op: ook daar kiezen we voor interactie.’

Wat zijn de gevolgen op de langere termijn?

‘Uiteindelijk is het nodig elkaar daadwerkelijk te zien en lijfelijk te ontmoeten. Als familie kun je niet zonder. De basis van kleine groepen maakt het ook gemakkelijker om hierin creatief te zijn. We verkennen nu de groep van vijf mensen: een stel dat drie mensen op bezoek vraagt en een ruime opstelling heeft in de kamer. Dit is toegestaan, het lijkt ons verantwoord om te overwegen. Terwijl ik dit schrijf, is de deur net gesloten achter iemand van het stadsdeel Zuidoost die flyers kwam brengen rondom coronahulp. Recent kochten we via Marktplaats een bakfiets om de buurt in te gaan nu mensen niet mogen samenkomen. Want discipelschap betekent ook missionair kerk-zijn als onderdeel van wie je samen bent. We passen de bakfiets aan tot koffiefiets en gaan gratis koffie en thee uitdelen, praatjes maken en informatie geven over hulp. Mensen verbinden binnen de ‘anderhalvemetersamenleving’ die er nu is. Gewoon om als Jezus te zijn op de plek waar hij nu ook zou zijn: op straat, in de buurt.’ PIETER KLEINGELD IS PREDIKANT VAN NGK OEGSTGEEST E.O. EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

Discipelschapskerk

Sommige uitzendingen beginnen bij een gezin thuis, alvorens door te schakelen naar de voorganger in de kerk.

Reactie van kijkers

Geen aanvullende info vanuit het onderzoek.

 INTERVIEW

HOOP VOOR NOORD-VOORGANGER THEODOOR MEEDENDORP:

‘ Deze tijd maakt mij nederig’ Een zondag zonder kerkgang. Het is coronatijd. Het kerkelijke leven speelt zich digitaal of via telefoonlijnen af. Mondjesmaat vindt een kleine ontmoeting plaats, als een voorganger aanbelt en een praatje maakt. Voor Hoop voor Noord-voorganger Theodoor Meedendorp in Amsterdam voelt dat heel dubbel: ‘Mijn zondagen zijn rustiger geworden, we nemen een dienst op. Maar wat mis ik het handen schudden en om mensen in de ogen te kijken!’

TEKST LEENDERT DE JONG BEELD JURJEN TEN BRINKE EN JACO KLAMER

Je bent voorganger van Hoop voor Noord. Wat voor soort gemeente is dat? ‘Hoop voor Noord is een multiculturele gemeente die niet alleen bezocht wordt door de eigen leden, maar ook door een grote kring van buurtbewoners. De gemeente is echt een afspiegeling van Amsterdam-Noord en heel divers qua afkomst en culturen. Er zijn Pakistanen, Koerden, mensen uit Suriname en uit diverse Afrikaanse landen. En autochtone Nederlanders. Onder hen zijn echte oud-Noordelingen, mensen die al hun hele leven in Noord wonen en ook nieuwkomers. De gemeente is ook divers als het om sociale klassen gaat: er zijn hoogopgeleide mensen met dubbele inkomens en mensen die in de schuldhulpverlening zitten of daar net uitkomen.’

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

Over hoeveel mensen praat je bij Hoop voor Noord?

‘Er zijn ongeveer 250 leden, inclusief kinderen en tieners en circa 150 vaste bezoekers. Daaromheen zijn er cirkels van mensen die in kleine groepen actief zijn; zij voelen zich niet zozeer gebonden aan een gebouw of een grote groep maar wel aan bijvoorbeeld een groep mensen in een bepaalde buurt die bij elkaar komt. In totaal praat je bij onze gemeente toch gauw over zo’n 500 mensen die er direct of indirect bij betrokken zijn.’

Jullie kennen ook de zondagse samenkomsten. Hoe belangrijk zijn die? ‘Die zijn zeker belangrijk. We hebben er twee, een om tien uur en een om half één. Voor beide geldt hetzelfde thema. Wel is de liturgie anders, om

gebouwtje of huiskamer en daar drinken ze koffie en eten zij samen. Het motief voor deze buurtgroep is dat de drempel om naar de ‘grote’ kerk te gaan voor de meeste buurtmensen te hoog is. Gewoon omdat ze niet mobiel zijn of omdat hun wereld niet veel groter is dan hun eigen en de naastgelegen buurt.’

En die wat lossere band met de ‘grote’ kerk is voor jullie oké?

‘Ja. Omdat we experimenteren met kerkvormen die enerzijds profiteren van de gewone kerk, het gewone kerkgebouw als centrum en waarin het anderzijds geen probleem is als iemand niet op zondag naar de kerk komt, maar wel met de buurt- of taalgroep verbonden is. Anders gezegd: we willen als gemeente aansluiten bij waar mensen zitten. Als dit laatste primair hun buurt- of taalgroep is, dan is dat goed.’

Het is nu coronatijd. Zonder samenkomsten. Hoe voelt dat?

tegemoet te komen aan wat mensen prettig vinden: een klassiekere vorm, rustiger of juist eigentijdser met meer reuring. Opvallend is dat wie waar naartoe gaat niet gebonden is aan cultuur: er zijn ook mensen met een niet-Nederlandse afkomst die voor de klassiekere dienst kiezen. De samenkomst is voor onze gemeente vooral ook belangrijk, omdat er naast elementen als preek en samen zingen ook veel ontmoeting omheen zit: er is voor- en achteraf koffie; mensen van beide diensten ontmoeten elkaar tussendoor en ook als voorganger ben ik daarbij betrokken: ik groet mensen en zorg dat ik met enkelen contact heb.’

Hoop voor Noord is, las ik op de site, ook een echte buurtkerk, met veel ontmoeting in de wijk, op straat. Hoe werkt dat?

‘We werken met twee vleugels. In de eerste plaats zijn er de taalgroepen. Elke taalgroep –mensen die dezelfde taal spreken, bijvoorbeeld Pakistaans of Farsi- komt doordeweeks of op zondag bij elkaar. Daarnaast zijn er de zogenoemde buurtgroepen: in verschillende buurten in Amsterdam-Noord zijn er kleine groepen van mensen die op elkaar gericht zijn en samen dingen doen met een focus op de buurt waar ze wonen. Er is een keer per maand een buurtzondag: een groep komt dan in de betreffende buurt of wijk samen in een apart

‘Heel dubbel. Enerzijds zijn mijn zondagen rustiger: we hebben niet gekozen voor livestream, ik werk nu dus niet op zondag. Anderzijds: het gevoel van gemis overheerst. Ik wil handen schudden, mensen in de ogen kijken, nieuwe mensen aanspreken en welkom heten. Al die dingen vallen weg. Ja, dat voelt echt als een gemis.’

 ‘Ik wil handen schudden, mensen in de ogen kijken’  Wat gebeurt er wel?

‘We hebben er bewust voor gekozen om niet een live dienst uit te zenden, maar om de dienst vooraf op te nemen. Op donderdag worden de elementen daarvoor geproduceerd: een preek van ongeveer twaalf minuten, het gebed, de zegen. Daaromheen komen impressies van werk in de gemeente of interviewtjes met mensen uit de gemeente, bijvoorbeeld met iemand die voedselpakketten uitdeelt of in de zorg werkt. Alle onderdelen worden op vrijdag, met drie liederen, gemonteerd. Het geheel wordt op zondag uitgezonden; mensen kunnen daar op elk moment naar kijken.’

Weet je iets over of dit werkt, of dit aanslaat?

‘Er komen veel positieve reacties op. Ik noem er enkele. Van een Iraans gemeentelid: “Dank voor de bemoediging, het gaf ons weer kracht en hoop.” Een oudere oud-Noorderling schreef: “Dank voor de fijne nieuwe film en preek, heb ernaar uitgekeken.” Een Surinaamse zuster zegt: “Dank je wel, de preek komt

 15

 INTERVIEW

Bijeenkomst in Hoop voor Noord, nog voordat corona uitbrak.

binnen.” En een jonger gemeentelid appt: “Ik voel mij nog steeds betrokken; juist het gemeenschappelijke wordt in beeld gebracht.” Daar doen wij dit ook voor: dat die gemeenschapselementen zichtbaar worden. Een mooi bijkomend effect is dat gemeenteleden de opname doorsturen naar een netwerk van familieleden en kennissen.’

Al met al is het echt minder. Tegelijk houden we elkaar voor om het kleine te blijven waarderen en te blijven doen. Omdat er best wel iets mogelijk is. Ik werk zelf bijvoorbeeld mee aan een buurtmaaltijd waar mensen die het arm hebben terecht kunnen. De maaltijd zelf is weg. Maar een buurtbewoner is blijven zorgen voor eten en brengt dat met hulp van anderen bij enkele mensen langs.’

 ‘Blijf het kleine

Er wordt veel gediscussieerd over ‘wat is nu het hart van kerk-zijn?’ Iemand wees er bijvoorbeeld op dat het online gebeuren echt beperkt is, want ‘een preek komt pas echt tot z’n recht als die in het midden van de gemeente gehouden wordt.’

waarderen en doen’  In jullie buurtwerk, het werk van taal- en buurgroepen, zal de impact nog groter zijn.

‘Ja, dat is een hele verandering. Thuiskomen, kan niet. Mensen missen dit enorm. Het is wel zo dat we vanaf het begin de groepsleiders gevraagd hebben om persoonlijk contact te hebben met hun mensen. Per telefoon, door aan te bellen of door met een groep op zondag via Skype of Zoom contact te hebben. Wij zijn als gezin zelf betrokken bij een buurtgroep. We onderhouden contact via Zoom. Een keer zijn drie mensen bij ons thuisgekomen. Met z’n zevenen – onze twee kinderen, mijn vrouw, ikzelf – en de drie bezoekers hebben we een korte bijeenkomst gehad; de andere helft van de groep was toen bij elkaar in de buitenlucht.

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

‘Ik ben het er wel mee eens dat je een gemeenschap nodig hebt om kerk te zijn. Dat je elkaar ziet, elkaar in de ogen kunt kijken. Iedereen individueel achter de laptop kijken naar een kerkdienst zonder enige interactie, dat is geen kerk-zijn. Tegelijkertijd wordt naar mijn idee ook weleens te veel het accent gelegd op de grote samenkomst, alsof dat het is. Terwijl daarin bijvoorbeeld het element van interactie, van het samen delen van wat God zegt, al te vaak mist. Ik zou het waardevol vinden als deze crisis leidt tot enige relativering van het ‘grote kerk-zijn’, met veel podium en presentatie. Maar ook dat het leidt tot herontdekking van de kleine groep waarin je ook heel waardevol kerk kunt zijn, zeker in combinatie met veel gemeenschap doordeweeks.’

Spannend is ook de vraag: hoe gaat het straks, als de beperkende maatregelen langzaam afgebouwd worden?

‘Als elke beperking wegvalt – maar daar kunnen we ons nu nog weinig bij voorstellen - zal het kerkgebouw bomvol en vol muziek zijn. Vooralsnog richten we ons meer op de tussentijd, als beperkingen wat versoepeld worden. We denken bijvoorbeeld aan meerdere kleine groepen die op zondag – op gescheiden momenten – in het kerkgebouw hun bijeenkomst hebben. Natuurlijk moet je daarbij alle regels, ook als het gaat om het gebruik van sanitair en om looproutes, in acht nemen. Maar we zien hier wel mogelijkheden, ook omdat we al gewend waren aan het bij elkaar komen in kleinere groepen, naast de grotere samenkomsten op zondag. Hoewel je ook bij die mogelijke opzet veel zult missen, bijvoorbeeld de fysieke aanraking die voor veel leden en bezoekers heel belangrijk is. Bovendien: hoe zal het dan gaan met het samen eten in de groepen, is dat weer mogelijk? Ook dat is de vraag.’

 ‘Voor een vluchteling op Lesbos is er geen exit’  Her en der wordt deze coronatijd wel getypeerd als een tijd van gevangenschap, een tijd van beproeving. Heb jij iets waarvan je zegt: juist dat vind ik moeilijk, of: dat leer ik ervan?

‘Ik merk bij mezelf dat ik het confronterend vind dat ik als westers mens zo sterk gewend was aan controle over dingen, aan het gemak om te reizen, om alles in te richten zoals ik dat wilde – en opeens, en daar zit het confronterende in, is dit niet meer zo. Ik vind het ook confronterend wanneer ik mijn huidige situatie en mijn moeite ermee vergelijk met de situatie van bijvoorbeeld vluchtelingen. Via sociale media zijn meelevende woorden gemakkelijk uitgesproken, maar nu ervaar ik zelf iets van ‘opgesloten’ zitten, en zelfs dat is nog maar bijzonder klein in vergelijking met hun situatie. Neem het nadenken over een exitstrategie; ik merk bij mezelf dat ik daar best naar verlang, dat zo’n exit er komt. Maar stel je eens voor: een vluchteling op Lesbos; voor hem of haar is er geen exit, nu niet en ook op korte termijn niet. Of ik denk aan dichterbij, een man in onze gemeente die zielsgraag herenigd zou willen worden met zijn vrouw die al jaren in Duitsland is. Maar zo’n hereniging is niet mogelijk. Nu pas besef ik een heel klein beetje wat zoiets betekent! Dus ja, deze tijd maakt mij nederig.’ LEENDERT DE JONG IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG

Bidden in The Crown

oeveel voeling heeft onze seculiere wereld nog met het geloof van mensen uit het verleden? De vraag drong zich aan me op naar aanleiding van het derde seizoen van The Crown. Zeker, het is een mix van werkelijkheid en fictie. Toch komen we de Britse royals via schitterende beelden en zorgvuldige plotlijnen dicht op de huid. We zien de kroon worstelen met de nieuwe tijd. Dat geloof raakt aan diepe drijfveren, wordt duidelijk in flarden van gezangen en de intrigerende figuur van een Grieksorthodoxe non, de moeder van prins Philip. Door te spreken over geloof overwint Philip een midlife crisis. En toch. Wát deze mensen precies helpt, blijft onhelder. Hoe dat komt, begreep ik na lezing van een bespreking van The Mirror and the Light (2020), het lang verwachte laatste deel van de trilogie van de Britse schrijfster Hilary Mantel over Thomas Cromwell (1485-1540). Deze Cromwell was de rechterhand van koning Henry VIII. Hij hielp de koning van zijn vrouwen af, maakte hem hoofd van de Anglicaanse kerk, scheurde zo de kerk en sloot kloosters met harde hand. Een gewetenloze schurk dus.

 Zó mediteren of bidden is velen in onze cultuur te vreemd geworden 

In haar trilogie schetst Mantel een veel positiever beeld. De intriges van het grote Brexit-drama van de zestiende eeuw zijn nog altijd bloedstollend. Maar nu met Cromwell als redelijk en menselijk middelpunt. Toch mist er iets, aldus criticus Nicholas Gallagher. Als fan van Cromwells grote rooms-katholieke tegenspeler Thomas More wil hij nu wel eens weten waaróm die kloosters hardhandig geruimd werden en iedereen zelf de Bijbel moest gaan lezen. Wat had Cromwell daarin zo getroffen dat het álles voor hem werd? Dat hij zelfs zijn hand overspeelde en eindigde op het schavot? Mantel kan of wil dat niet invoelbaar maken. Telkens lezen we dat Cromwell bidt. Maar wát hij bidt, lezen we niet. Ook in The Crown zien we mensen God niet direct aanspreken. Zó mediteren of bidden is velen in onze cultuur te vreemd geworden. Alle reden dus om de psalmen te blijven lezen, die oude, beproefde spiegels van de ziel. En om in alle bescheidenheid hardop te blijven bidden. Opdat we niet verleren elkaar te laten zien wat geloof betekent.

KOERT VAN BEKKUM IS UNIVERSITAIR HOOFDDOCENT OUDE TESTAMENT AAN DE ETF LEUVEN EN DE TU KAMPEN

 PRAKTIJKLOKAAL > Onze rubriek Praktijklokaal is gewijd aan hoe we in deze periode dat Nederland vanwege het corona-virus op slot zit toch kerk kunnen zijn: ‘kerk in quarantaine’. Op onze webpagina ’Kerk in quarantaine’ zijn nog veel meer tips te vinden over kinderen jeugdwerk, pastoraat, preken, gebed en kringen. Zie www.onderwegonline.nl/kerkinquarantaine.

En verder > Laat NGK De Ontmoeting (Voorthuizen/Barneveld) elf gemeenteleden die dit voorjaar belijdenis van hun geloof wilden doen, in de online diensten om de beurt vertellen, waarom ze dat willen. Op een later moment zal de openbare geloofsbelijdenis plaatsvinden.

Jongeren in beeld in Ommen Een van de signalen die het Praktijkcentrum opvangt is dat in deze coronatijd veel aandacht en tijd besteed wordt aan het organiseren van online kerkdiensten. Een ander signaal is dat het werk samen met jongeren vaak stil komt te liggen. Dat kan er mee te maken hebben dat de crisis begon toen het jeugdwerkseizoen op zijn eind begon te lopen. Ommen-West (GKv) is een van de gemeenten die oog heeft voor de speciale uitdaging die de crisis voor jongeren is: ‘Als je jong bent, zijn een paar weken een heel lange tijd en een paar maanden een eeuwigheid. Het is niet vreemd dat juist jongeren het moeilijk vinden zich aan de maatregelen te houden. In de leeftijdsfase waarin je je losmaakt van je ouders en het contact met je leeftijdgenoten belangrijk voor je is, valt het niet mee dat je niet bij elkaar kunt komen’, schrijft dominee Harrie

de Hullu. In Ommen staat een team van vier mannen en twee vrouwen klaar om contact te houden met jongeren via bellen, appen of skypen. Een van hen, Robert van Veen, vult dat zo in: ’Vanaf het begin heb ik met een paar jongeren een app-groepje, waarin wij iets met elkaar delen over ons dagelijks (geloofs)leven. Ook in mijn vaste groep Lef-Gozers delen wij sinds kort een dagelijkse overdenking. Daarnaast ben ik begonnen met mountainbiken en dat doe ik altijd met iemand samen. Ik leen ook mijn fiets uit aan anderen. Verder bel, app en skype ik dagelijks en sinds kort doen we via skype online spelletjes.’ Motivatie voor hem ligt in wat gebeurde bij de kruisiging van Jezus: ‘Het lijdensverhaal is voor mij een enorme spiegel, hoe ik met anderen om moet gaan. Denk bijvoorbeeld aan de zorg van de Heiland voor zijn moeder.’

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

> Beginnen de leden van de Stadshartkerk (GKv Amstelveen), oud en jong, gezamenlijk de zondagse dienst via Zoom in de hoofd-Zoomkamer en gaan de kinderen halverwege naar hun eigen meeting in een eigen Zoomruimte. Dus eigenlijk net als vroeger, maar dan digitaal. > Stelt de NGK Sliedrecht vanaf half mei haar kerkgebouw drie uur per week open: dinsdagen woensdagochtend en donderdagavond (behalve op Hemelvaartsdag). Wie dat wil, kan binnen lopen, de stilte opzoeken, een kaarsje aansteken of een praatje maken. Er zijn altijd twee gemeenteleden aanwezig.

Kansen voor de kring Het Praktijkcentrum heeft onder voorgangers een kleine peiling gehouden over het thema kringvieringen. Nu de coronamaatregelen versoepeld worden en het bijeenkomen in kleine groepen mogelijk wordt, wordt dat onderwerp actueel. Alle gesprekspartners geven aan dat ze het belangrijk vinden om te investeren in gemeentekringen, juist nu het verlangen naar gemeenschap en samenkomen groot is. Een aantal kerken heeft het verlangen dat deze periode een blijvende boost geeft aan de kringen, zodat die ook na de coronatijd een belangrijke steunpilaar van het kerkelijk leven zullen blijven. Kleine groepen ziet men als een kans voor: • Gemeenschap – Gezien worden, contact hebben, je verhaal kwijt kunnen, bidden voor elkaar, een ander helpen, elkaar opbouwen in geloof. • I nteractie met de boodschap – In de kleine groep krijgt jouw verhaal een plek en kun je door gesprekken en werkvormen zelf de boodschap van God voor jouw leven ontdekken. •G eneraties verbinden – In de kleine groepen kunnen oud en jong met elkaar in contact treden en samen hun geloof delen en vieren.

Het Praktijkcentrum gaat met de partners na hoe daarin op korte termijn ondersteuning kan worden geboden.

Behoefte aan de middagdienst? Veel gemeenten zijn bijna vanzelfsprekend overgegaan naar een dienst per zondag, ook gemeenten die tot voor kort een tweede dienst kenden. Maar hier en daar wordt die middagdienst gemist, zoals in de Jeruzalemkerk (NGK)

op Urk. In het kerkblad schrijft dominee Henk Zuidhof: ‘We concentreren ons op de morgendienst, omdat continue invulling van de middagdienst momenteel lastig is. We zoeken daarin nog naar een goede weg.’ Sommige gemeenten zoeken naar een manier om ook ’s zondagsmiddags leden en belangstellenden wat te bieden. De GKv Hoogeveen bijvoorbeeld vindt het belangrijk om voor dat deel van de gemeente dat aan twee diensten hecht, iets te doen. ‘Je kunt dan denken aan een meditatief moment dat om 16.30 uur begint en waarbij we aandacht hebben voor lied, Schriftlezing, gebed, meditatie, filmpje en dergelijke.’ Voorlopig is dat op een aantal zondagen vanaf 17 mei ingepland. De lengte van de ‘tweede dienst’ staat nog niet vast en er moeten ook nog vrijwilligers komen om dat te verzorgen. Ook in Ommen-Noord/Oost (GKv) zijn ze bezig met de middagdienst. Van tevoren wordt een meditatie opgenomen, gemeenteleden worden uitgenodigd daarop te reageren via mail of Whatsapp en de predikanten gaan daar in de ‘middagdienst’ live op in.

 STIMULANS

TEKST DEBBIE DEN BOER

Lees-, kijken luistertips VOOR GELOOFS- EN GEMEENTEOPBOUW

Maand van de christelijke film Al jarenlang is mei de maand van de christelijke film en daarom besteden we, zeker nu, ook hier aandacht aan christelijke films. Ken je bijvoorbeeld de film Overcomer die eind vorig jaar verscheen? Een mooie film over coach John Harrison die zijn basketbalteam en daarmee de grote droom van het staatskampioenschap uit elkaar ziet vallen. Het verlies van zijn baan als basketbalcoach doet Harrison op zoek gaan naar wat nu eigenlijk zijn identiteit bepaalt. Intussen begint hij onwillig als coach crosscountry. Hij ontmoet een atlete die haar grenzen wil verleggen en voor hem wil rennen, ondanks haar astma. John wordt

geïnspireerd door haar en door een nieuwe vriend. Ondanks alle tegenstand beginnen ze te trainen voor de grootste race van het jaar! Stichting de Ondergrondse Kerk biedt via haar website www.sdok.nl twee gratis films aan om christenen in Nederland te bemoedigen en te inspireren. Beide films vertellen het verhaal van Richard Wurmbrand, een Roemeense predikant die veertien jaar in de gevangenis zat vanwege zijn geloof in Christus. De jeugdfilm, uitgekomen in de serie De Fakkeldragers, vertelt dit verhaal voor kinderen van 8-12 jaar. Het docudrama Tortured for Christ is voor iedereen van 16 jaar en ouder.

Voltooid leven

De profeten

Het onderwerp ‘voltooid leven’ is actueel in onze samenleving waarin een grote nadruk wordt gelegd op het zelfbeschikkingsrecht van de mens. Velen vinden dat de mens als autonoom persoon zelf mag beslissen over het inrichten en beëindigen van het eigen leven. Het boek 12 artikelen over voltooid leven wil de bezinning en meningsvorming rond dit ingewikkelde thema bevorderen. In de bundel bespreken twaalf deskundigen, onder wie Maarten Verkerk, Margriet van der Kooi en Esmé Wiegman, vragen rond het levenseinde, ieder vanuit hun eigen invalshoek. Er komen vragen aan bod als: wat houdt de term ‘voltooid leven’ eigenlijk in? Wat kom je tegen als pastor in contact met mensen die vragen hebben over hun al dan niet voltooide leven? En wat heeft de Bijbel ons te zeggen in de discussie over voltooid leven? Aanbevolen voor iedereen die zich meer in deze thematiek wil verdiepen!

De profeten uit de Bijbel. Voor de meeste jongeren is dit een vrij onbekend terrein. Daarom is het dagboek Blaast de bazuin onder redactie van Monica Murre en Wim Visser een absolute aanrader. In dit dagboek voor jongeren vanaf dertien jaar worden alle profeten behandeld door schrijvers die gewend zijn om voor jongeren te schrijven. Zij nemen je mee door de profeten en laten je zien dat hun boodschap niet is van lang geleden, ver weg en onbegrijpelijk. Juist niet! De woorden van de profeten blijken hoogst actueel. De uitgever vond het belangrijk dat ook jongeren met dyslexie het dagboek konden gebruiken. Daarom hebben jongeren met dyslexie meegelezen tijdens het schrijven van het dagboek. Zinnen en dagboekstukjes zijn kort gehouden, net als de te lezen Bijbelgedeelten.

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

 KRINGEN

De kern van het kerk-zijn Veel wat vanzelfsprekend was, is dat niet meer. Kerkdiensten, vergaderingen, Bijbelstudies, bezoekwerk kunnen niet

het Woord, ze het best voorgesorteerd staan voor de toekomst. Zo blijven ze bij hun wortels en kunnen ze de vrucht van de andere modellen het beste verwerken.’ (Pieter Kleingeld)

meer plaatsvinden of alleen in een andere vorm. We moeten daarom in de kerk tenminste twee vragen beantwoorden: wat is essentieel voor kerk-zijn en hoe geven we dat nu vorm? Karel Smouter wijst, vanuit de Bijbel, op een aantal elementen die voor de kerk van wezenlijk belang zijn. Naast onderwijs, gemeenschap, avondmaal en gebed (Handelingen 2:42) zijn dat missionair en confronterend spreken, geestesgaven en het delen van bezit. Die laatste drie krijgen volgens hem meestal minder aandacht. Kerk-zijn is: ‘Dat je elkaar ziet, elkaar in de ogen kunt kijken. Iedereen individueel achter de laptop kijken naar een kerkdienst zonder enige interactie, dat is geen kerkzijn.Tegelijk wordt naar mijn idee ook weleens te veel het accent gelegd op de grote samenkomst, alsof dát het is… Ik zou het waardevol vinden als deze crisis leidt tot enige relativering daarvan én tot herontdekking van de kleine groep waarin je ook heel waardevol kerk kunt zijn, zeker in combinatie met veel gemeenschap doordeweeks.’ (Theodoor Meedendorp)

TEKST BRAM BEUTE

‘De fysieke dimensie van de samenkomst raakt ook doop, communie, zegeningen en zalvingen, vredegroet, en verder. Dat is wellicht nog de grootste uitdaging: de mate waarin een mens ook lichamelijk mee kan doen – niet de menselijke geest, maar wel het menselijke lichaam zit in quarantaine en is een bron van gevaar.’ (Peter-Ben Smit) ‘Ik denk dat, waar woordkerken (zoals de GKv en NGK) kiezen om te werken vanuit de gemeenschap rondom

Om over door te praten • Wat heb je over je kerk ontdekt door de coronacrisis? Wat bleek bijvoorbeeld belangrijker voor je dan je dacht? Wat blijkt veel minder belangrijk? • In het artikel over kerkmodellen worden vier soorten kerken genoemd: ‘aanbiddingskerk’ of ‘podiumkerk’, ‘sacramentele kerk’, ‘discipelschapskerk’ en ‘woordkerk’. Wat voor soort kerk is jouw gemeente vooral? Wat zijn daar volgens jou de sterke kanten van? Wat zou je graag willen dat jouw kerk leert van andere kerkmodellen? • Zijn er belangrijke taken van de kerk die in deze tijd blijven liggen? Hoe kan de kerk die taken oppakken? Wat kun je daarin zelf doen? • De meeste kerken hebben hun weg wel gevonden in het vormgeven van online vieringen of uitzendingen. Maar hoe wordt dat straks als er weer meer mogelijk is? Hoe kan een kerk dan de andere elementen van kerkzijn in deze tijd vormgeven? • Kijk op internet naar een filmpje van een kerk die je niet goed kent. In het online deel van deze rubriek vind je, per kerkmodel, een aantal suggesties. Wat spreekt je aan? Kan jouw kerk er iets van leren?

BRAM BEUTE IS PREDIKANT VAN DE BAZUINKERK IN KAMPEN EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

> De rubriek Kringen is bedoeld voor gebruik in huiskringen en sluit aan bij de thema-artikelen in de OnderWeg-editie waarin de rubriek verschijnt. De rubriek heeft ook een online deel met extra verdieping en bronnen en adviezen om praktisch met het thema aan de slag te gaan. Zie www.onderwegonline.nl/kringen-OW6011 21

 EYEOPENER

Meer doen dan Jezus Al jaren leer ik studenten kritisch te zijn op WWJD?armbandjes. WWJD? staat voor What would Jesus do? Jij bent immers Jezus niet en je zult dat ook nooit worden. Jezus is God, wij zijn en blijven mens. Maar dan lees ik in Johannes 14 dat wie op Jezus vertrouwt, hetzelfde zal doen als Hij. Is dat niet precies wat die armbandjes zeggen?

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

Waarachtig, ik verzeker jullie: wie op Mij vertrouwt zal hetzelfde doen als Ik, en zelfs meer dan dat, Ik ga immers naar de Vader. Johannes 14:12

TEKST ALMATINE LEENE

Uiteraard is het zinvol om jezelf af te vragen wat Jezus in een bepaalde situatie zou doen, maar het is maar zeer de vraag of jij in jouw omstandigheden precies hetzelfde moet of kan doen als Hij deed. Als we willen begrijpen wat Jezus hier tegen zijn disicpelen zegt, is het goed om te beginnen met de laatste woorden van de zin: ‘Ik ga immers naar de Vader’. Met die woorden legt Jezus uit waarom zijn leerlingen hetzelfde kunnen doen als Hij en zelfs meer dan dat. In Johannes 14 vertelt Hij over zijn hemelvaart en belooft Hij de Trooster. Voor de leerlingen van Jezus lijkt het weggaan van hun meester in eerste instantie een triest gebeuren. Ze zijn bang dat ze als weeskinderen worden achtergelaten (vers 18). Jezus antwoordt dat het juist goed is dat Hij naar de Vader gaat: Hij wil een plek klaar maken. Na Hemelvaart zal de Vader de Geest sturen; de Trooster zal ervoor zorgen dat ze niet alleen zijn. Meer nog: door de Geest die in elke christen werkt, zal het werk van Jezus worden voortgezet. Jezus’ tijd op aarde was kort. Vanuit de hemel kan Jezus door de Geest en Vader veel meer doen! Alleen al na de pinksterpreek kwamen drieduizend mensen tot geloof en het boek Handelingen getuigt van vele wonderen en bijzondere bekeringen, meer dan Jezus ooit op aarde heeft kunnen doen. Dat werk wordt nog steeds voortgezet door jou en mij.

Wonder

Sommige vertalingen zeggen: ‘grotere dingen dan Jezus doen’. De NBV vertaalt: ‘meer dan dat’. Beide komen op hetzelfde neer, maar het woord ‘grotere’ kan ervoor zorgen dat je vooral op spectaculaire zaken gericht bent. Wanneer we denken aan de dingen die Jezus deed, komen we al snel uit bij bijzondere wonderen: mensen opwekken uit de

dood, lopen over water, zieken genezen, water in wijn veranderen en ga zo maar door. Maar we moeten oppassen om ‘groot’ slechts op die manier te interpreteren. We zouden bijvoorbeeld de uitspraken van Jezus over het hoofd kunnen zien waarin Hij openbaart wie de Vader is, vertelt dat Hij aan Hem gelijk is, dat het koninkrijk aangebroken is of dat mensen die treuren zalig zijn. Die uitspraken zijn niet minder ‘groot’.

 Jezus’ werk wordt nog steeds voortgezet door jou en mij 

Wat betekent dat voor ons? Vertellen dat je christen bent, is al een groot ding op zichzelf. Getuigen van Jezus’ liefde, van zijn kruisdood en opstanding en de hoop waaruit je leeft, dat is niet gering. En wat de ‘grotere’ wonderen betreft: die gebeuren in onze tijd ook, al is het soms op andere manieren. Het is een wonder als iemand door een succesvolle behandeling geneest van kanker. Het is een wonder als iemand door goede hulp geen psychoses meer heeft. En het is ook een groot wonder als iemand zich na een ziekbed overgeeft in de handen van Jezus en geen angst kent om te sterven. We doen de woorden van Jezus tekort, als we ze slechts tijdelijk opvatten. De nieuwe dimensie waarover Hij praat, namelijk dat Hij naar de Vader gaat, omvat meer dan het leven op aarde. Wij zijn immers ook onderweg



 EYEOPENER

 Vertellen dat je christen bent, is al een groot ding op zichzelf  naar de Vader. Ook zijn de werken van Jezus groter dan onze eigen individuele ervaringen. Samen met miljoenen gelovigen vormen wij Jezus’ lichaam op aarde en de Geest die in ieder van ons werkt, verbindt

Om over na te denken 1. Draag jij een WWJD-bandje? Waarom wel of niet? Waarom zouden deze bandjes zo populair geworden zijn? 2. Wat betekent Hemelvaart volgens jou? Bekijk het filmpje van Beam op YouTube: Denkstof #39 Hemelvaart & Pinksteren: Jezus gaat undercover in jouw leven’. Corjan zegt daarin: ‘Jezus had eerst maar één gezicht, maar Hij krijgt door deze move ontelbaar veel gezichten. Vaders, moeders, boeren, kunstenaars, ambtenaren en… mij, jou. Ik ben Jezus in zoveel mensen gaan herkennen.’ En: ‘Jezus is niet weg, Hij is nu overal! Hij kan dus tegenover jou staan op het sportveld, je kunt Hem tegenkomen in de supermarkt of Hij kan naast jou gaan zitten in de collegezaal.’ Herken jij Jezus in mensen, en hoe dan? 3. Vraag aan mensen in je omgeving hoe zij Hemelvaart hebben gevierd. Zijn er rituelen die passen bij die dag? Zie ook www.visie. eo.nl/artikel/2017/05/hemelvaartsdag-hoevier-je-dat. 4. Luister via YouTube het lied van Sela: ‘Heer, wij kijken omhoog’.

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

ons met elkaar. Samen mogen we een verschil maken. Dat is zo mooi aan gemeente-zijn, maar dat kan nooit zonder geworteld te zijn in de drie-enige God.

Afhankelijkheid

De eerste woorden van onze tekst stellen dat vertrouwen in Jezus een voorwaarde is om hetzelfde te doen als Jezus. Dat kan slechts door God die in ons werkt en dat vraagt om overgave. In de versen die volgen staat hetzelfde, maar op een andere manier: ‘vraag het in mijn naam’. De bron waaruit we putten is oneindig, maar wij bepalen niet hoe het water uit die bron precies aangewend wordt. Bidden en vragen in Jezus’ naam is: ‘laat uw wil geschieden’. Daardoor wordt de Vader verheerlijkt. Hetzelfde of meer doen

 We kunnen onszelf

beter afvragen wat Jezus door ons wil doen 

dan Jezus staat nooit los van de drie-enige God. We kunnen onszelf beter afvragen wat Jezus door ons wil doen, in plaats van bedenken hoe wij kunnen doen wat Hij deed. Dus wat het WWJD-armbandje betreft: het is mooi als dat armbandje leidt tot afhankelijkheid van de drie-enige God, maar ik blijf er kritisch op. Voor je het weet, verlies je dat besef in je ijver om te doen wat Jezus deed. Juist de tijd tussen Hemelvaart en Pinksteren maakt ons weer bewust van onze afhankelijkheid van de Geest in alles wat we doen. ALMATINE LEENE IS DOCENT DOGMATIEK AAN HOGESCHOOL VIAA IN ZWOLLE, ONDERZOEKER AAN DE UNIVERSITEIT VAN STELLENBOSCH EN PREDIKANT VAN DE NEDERDUITS-GEREFORMEERDE KERK STELLENBOSCH-WES.

ADVERTENTIES

Handreiking voor kerkdiensten beschikbaar

Voor GKv- en NGK-gemeenten is een handreiking beschikbaar om in de komende tijd kerkdiensten en kerkelijke bijeenkomsten gedoseerd en verantwoord op te starten, nu de richtlijnen van de overheid daarvoor versoepeld worden. Volgens de handreiking moet ieder kerkgebouw zijn ingericht op het houden van anderhalve meter afstand en moet elke kerkenraad zorgen voor een gebruiksplan. Een format daarvoor dat per gemeente kan worden uitgewerkt, is beschikbaar op www. steunpuntkerkenwerk.nl/coronaprotocol/ Daarin worden ook de mogelijkheden voor doop en avondmaal en voor huwelijks-, belijdenis- en bevestigingsdiensten beschreven. Vooralsnog is er in de kerkdiensten geen mogelijkheid voor samenzang. In het gebruiksplan moet schoonmaak extra aandacht krijgen. Meer informatie: www.diaconaalsteunpunt.nl en www.steunpuntkerkenwerk.nl

Bent u blij met

HART VAN

H OM O’ S

Maak de voortgang van ons werk dan mogelijk door uw gebed en ﬁnanciële steun. We zijn er voor de homoseksuele jongeren in uw gemeente ► Doneer online

hartvanhomos.nl

Losgemaakt van de GKv Bunschoten-Oost: A. van der Lugt (45). Volgens de kerkenraad was een vruchtbare samenwerking niet meer mogelijk, maar kan de oorzaak daarvan niet eenzijdig bij een van beide partijen worden gelegd. Dominee van der Lugt kan door andere gemeenten worden beroepen. Volgens de classis Hilversum, die met de losmaking instemde, is er geen twijfel over de geschiktheid van ds. van der Lugt om een andere gemeente vruchtbaar te kunnen dienen. Daarbij wijst de classis onder meer op zijn preekwerk, creativiteit en missionaire gerichtheid. Met emeritaat: J. Glas, NGKv Maastricht en GKv Venlo sinds 2001 respectievelijk 2014; daarvoor diende hij de GKv Rijnsburg (als missionair predikant) en Almelo. R. de Graaf, GKv Rouveen sinds 1987; daarvoor diende hij de GKv Nieuwleusen en de GKv Middelburg. A.J. Mol, GKv Enschede-Noord sinds 2001; daarvoor diende hij de GKv Neede en de GKv Winsum-Obergum. P.L. Voorberg, GKv Emmeloord sinds 1994; daarvoor diende hij de GKv Waardhuizen en de GKv Rouveen.

OnderWeg app! Met de app OnderWeg online kun je

ons magazine ook op mobiel of tablet lezen. De app bevat de nieuwste editie van OnderWeg en alle eerdere nummers (vanaf 2015).

Ja, ik wil OnderWeg digitaal lezen! Voor € 40,00 per jaar (studenten betalen € 20,00) lees je magazine OnderWeg op mobiel of tablet. De speciaal voor OnderWeg ontwikkelde app OnderWeg online werkt simpel en snel. Meld je aan via www.onderwegonline.nl/app 25

TEKST EMBERT MESSELINK BEELD JACO KLAMER

‘Deze tijd is een woestijn met intense oases’ 26

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

 ONTMOETING Zeven jaren zijn verstreken sinds Joost Smit (54) als predikant startte in de Amersfoortse nieuwbouwwijk Vathorst. Hij ging op zoek naar de ziel van de vinexwijk, richtte zich op verbinding met zoveel mogelijk mensen en was nauw betrokken bij Hart van Vathorst. De gemeente is sterk verbonden met kwetsbaren en ouderen. En toen kwam het coronavirus.

e zoektocht naar de ziel van Vathorst, zo heb ik het inderdaad vaak genoemd. Het was mijn manier om met de wijk in gesprek te komen. Met die vraag naar de ziel van Vathorst deed ik een beroep op de expertise van de mensen die ik sprak: de kunstenaar, wijkmanager, etcetera. En er ontstond altijd een opening naar verdieping. Ik haakte dan in met: je hebt mij iets verteld, ik vertel je ook iets over wat ik als ziel ervaar.’

Kun je na zeven jaar ook echt iets zeggen over de ziel van Vathorst?

‘De ziel van een vinex is een ziel in ontwikkeling. Er wonen veel mensen die er nauwelijks geworteld zijn. Ik kwam zowel zielloosheid tegen als ambitie en betrokkenheid. Maar het gesprek werd altijd gewaardeerd. Ik ben gewoon Joost, ik ontmoet mensen op gelijkwaardig niveau. Er was weinig weerstand. Ik heb ook geen verborgen agenda. Ik zeg dat ik van God houd en dominee ben. Als mensen dan doorvragen, gaat het gesprek altijd over God.’

Doe je dat alleen, die verbindingen leggen?

‘Deels wel. Maar het gaat echt om normale presentie. Ik loop met mijn hond door het park, kom iemand tegen en begin een praatje. Dan vraag ik: hoe komen jullie door deze tijd van coronacrisis heen? En dan praten we een kwartier. Ik trof pas iemand die tachtig procent van zijn omzet kwijt was. Het leed zat heel diep. Daarnaast creëren we als gemeente gelegenheid voor ontmoeting en verbinding. In 2014 zijn we gestart met een geregelde buurtmaaltijd. Er komen zo’n zeventig mensen aan tafel, veel alleengaanden, opvallend veel gescheiden vrouwen van boven de vijftig, weduwen en weduwnaars, mensen met een beperking, mensen die het leuk vinden mensen te ontmoeten. Gemeenteleden serveren de borden uit en functioneren als gesprekspartners. Nu, in de coronatijd, bezorgen we die maaltijden thuis.’

De Ontmoetingskerk kerkt nu vier jaar in Hart van Vathorst. Wat heeft dit gebouw de gemeente gebracht? ‘Ik zie dat we hebben geleerd met meer verdraagzaamheid en liefde met elkaar om te gaan. Kinderen zien elke zondag mensen in een rolstoel, dat vinden ze niet gek. Als de dienst is afgelopen, houden we rekening met mensen die in alle rust eerst moeten vertrekken. Daarna volgt de rest. Als een spastische broeder het niet voor elkaar krijgt zijn muntje in de collectezak te stoppen, helpt iemand naast hem even. We hebben zeven Bijbelkringen voor mensen met beperkingen, die worden gerund door gemeenteleden. Onze kringen zien allemaal om naar een of twee bewoners in Hart van Vathorst. Het leven met deze mensen is in veel opzichten geïntegreerd in ons gemeenteleven.’

Schuurt het soms ook?

‘Zeker. De verschillen die je in een gewone gemeente hebt, zijn bij ons scherper. Voor sommigen kan een kerkdienst niet vrolijk of gek genoeg zijn. Anderen, ik denk aan bewoners met vormen van autisme, hebben sterke behoefte aan orde, structuur, een korte afgebakende dienst. Sommige dingen trekken zij echt niet. Wij blijven benadrukken: we zijn samen kerk. We zijn

Joost Smit (54) is predikant van de Ontmoetingskerk in Vathorst (GKv), die haar diensten houdt in Hart van Vathorst. In dit wijkgebouw zijn ook twee zorginstellingen gevestigd. Hiervoor was hij predikant van de GKv Nijkerk-Oost en Brunssum-Treebeek. Smit is getrouwd met Hanneke en heeft vijf volwassen kinderen.



 ONTMOETING

met meer vezels aan elkaar verbonden dan onze liturgische voorkeuren. Er zal van iedereen wat gevraagd worden. Ongemerkt hebben we daarin enorm veel meters gemaakt. Ik vind de sfeer nu aanvaardend. Maar als een duiveltje uit doosje kunnen dit soort issues weer oppoppen. Dan wordt er gezegd: er is ook veel te veel aandacht voor de bewoners. Alsof dat een categorie is… Alsof het geen leden van de gemeente zijn!’

Zit het in je genen: verbinding leggen met verschillende mensen?

‘Het zit zeker in mijn biografie. Ik kom uit een open milieu. Vroeger bij ons thuis zaten asielzoekers en alleengaanden aan tafel. Mijn vader was docent aan de VU, maar had contact met mensen van allerlei achtergronden. Mijn moeder wordt 84, ze is nog steeds vrijwilliger bij de daklozenopvang. Mijn eerste gemeente in Limburg is ook vormend geweest. Het was een kleine kerkelijke gemeenschap die het zich niet kon veroorloven om in een isolement te leven.’

De coronamaatregelen zijn nu iets versoepeld. Wat is er de afgelopen weken op je afgekomen?

‘Wij zaten al voor de eerste maatregelen met het crisisteam van onze gemeente om de tafel. Vanaf het begin was voor ons duidelijk: we gaan niet de grenzen opzoeken. Dat kunnen we ons in een gebouw met twee zorginstellingen niet permitteren. We gaan diensten streamen, alleen degenen die nodig zijn komen naar de kerk. Dat was in de tijd dat je nog met honderd mensen bij elkaar mocht komen. Toen het huis op slot ging, beseften wij direct wat de impact was. Opeens was al het normale contact niet meer mogelijk. Onze ouderling voor het huis heeft zich suf geappt en gevideobeld.’ ‘Ik sta nu zelf eens in de week op het binnenplein. Mensen komen op het balkon, ik spreek even met deze en gene. Vanuit de kerk is op tweede paasdag een hoogwerker geregeld om op hoogte bezoek te kunnen brengen. Ik ben zelf even naar Erik, een van de bewoners, gegaan. Hij stuurde me een dag later een kaart: “Ik bid voor jou. Ik vond het hartstikke leuk dat je langskwam, laat wat van je horen”.’ ‘De dood is dichtbij gekomen. Een van de bewoners van de appartementen is overleden aan corona. Dat hakte erin. Voor andere bewoners die in isolement waren, was er geen gelegenheid om er samen over door te praten. Er was geen dienst, geen gedachtenisplek. Ook werken relatief veel gemeenteleden in de zorg, ook met coronapatiënten.

Smit speelde, tijdens Dodenherdenking 2020, de ’Last Post’ vanaf zijn balkon.

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

Vanaf het begin van de crisis stuur ik hen elke week een bemoedigingsapp. Ze draaien diensten van twaalf uur, zorgen voor vier in plaats van twee patiënten op de IC. Dit kan echt traumatisch zijn: dat je nooit de goede zorg kunt bieden en steeds maar door moet. Ik heb veel voor hen en met hen gebeden. En ik moedig ouderlingen en kringleiders aan hetzelfde te doen.’

Op Twitter wordt veel gediscussieerd en gereflecteerd over het coronavirus. Waarom is het er? Wat zegt het ons? Wil God er iets mee zeggen? Ik zie jou daar niet aan meedoen, waarom niet?

‘Helemaal in het begin zei iemand tegen me: je priesterlijke en herderlijke taak komt nu voorop, niet je profetische taak. Dat heb ik in mijn oren geknoopt. Mensen dienen waar het kan. Mensen erbij houden waar het kan. Het gesprek begint niet met het profetische. Ook in mijn preken heb ik de nadruk gelegd op het zoeken van Gods troostende nabijheid. Mijn eerste preek in crisistijd ging bijvoorbeeld over Psalm 80: ‘Heer, toon ons uw vriendelijk aangezicht, help ons’. Denk aan de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Daar ligt die man, gewond op de weg. De vraag is: hoe kun je hem in Jezus’ naam helpen. Totdat hij misschien zelf vraagt: waarom lig ik hier? Dan kun je verder gaan. Elke crisis is ook een gelegenheid: hoe ga ik hierdoorheen met God?’

Is dit een schrale tijd voor je gemeenteleden? Geen diensten, geen ontmoeting met elkaar…

‘Ik ervaar het als een woestijn met ook intense oases. We streamen de diensten, maar ze worden veel meer gewaardeerd dan normaal. Mensen zijn zoekender en verlangender. Schraal, ja. Maar ook zegenrijk. Waar het

echt om gaat, komt veel meer aan het licht. Ik heb nog nooit zoveel reacties op preken gehad als in deze tijd.’

In een tweet zei je pas: “In online kerkdiensten zal in de liederen het ‘parelgenre’ plaats maken voor ‘kyrie eleison’. Hoogste tijd.” Dat is toch even een iets profetischer uitspraak.’

Die tweet zegt inderdaad veel van wat ik belangrijk vind. Mijn spiritualiteit is die van het opzien naar God, het verwachten van God, het uitzien naar God. Zo bid ik ook. Ik spreek vaak woorden als: laten we bidden om de ontferming van God. We staan met lege handen, we gaan naar God. Als Hij er niet is, laten we dan niet optrekken. Ik krijg daar ook wel eens feedback op: je trekt er een gezicht bij alsof je slecht gegeten hebt… Kan het niet iets vrolijker? In een feelgood-cultuur kun je redelijk met je overwinningsgeloof uit de voeten: kinderen zijn parels, ze zijn geweldig, Jezus is je grootste fan, applaus voor jezelf… Alles wat vervelend is, moet zo snel mogelijk over zijn. Corona helpt om dat door te prikken. Dat noem ik een zegen van de coronacrisis. Hier waren mensen doodziek, mensen stierven. Dan stop je wel met makkelijke praatjes. Dan wordt het: Heer, help!’

Als je dit allemaal vertelt, denk ik: een grote gemeente, veel maatschappelijke betrokkenheid, sterke gerichtheid op anderen, vijf kinderen. Heb je ook zelf dingen nodig? ‘Ik kijk met een zekere jaloezie naar collega’s die helemaal in balans lijken te zijn…’

Ogenschijnlijk ben jij er zelf ook zo een.

‘Ik ben hooggevoelig. Ik zie veel en voel heel veel. Dat helpt me ontzettend in mijn werk. Ik zie waar we iets mee moeten of iets mee kunnen. De zorgmedewerkers bemoedigen bijvoorbeeld. Ik geloof dat ik dat talent van God ontvangen heb. Maar er zit een risico aan hooggevoeligheid: ik kan onder de last bezwijken. Mijn vrouw weet dit, ze ziet het feilloos als ik ontspoor. Ik kan grenzeloos zijn, doordraven. Dan is er een goede oplossing: op mijn racefiets stappen, twee uur fietsen en geen seconde meer aan Vathorst denken.’

Ben je dan alleen fysiek bezig? Of gebeurt er meer?

‘Ik ervaar de lucht en omgeving dan heel sterk, de weerstand, alles wat ik voel. Ik voel me dan opgenomen in Gods schepping, geborgen. En af en toe zeg ik iets: Heer, help me. Heer, ik prijs U. Het is een diepe ervaring van kleinheid, van opgenomen zijn in het grote verhaal van God.’ EMBERT MESSELINK IS ZELFSTANDIG TEKSTSCHRIJVER

De blanke man

oe komt het toch dat christenen zich wereldwijd aangetrokken voelen tot het populisme? Deze vraag intrigeert mij al langere tijd. In de afgelopen weken kwam ik tot een schokkende ontdekking. Ico Maly geeft in zijn boek Nieuw rechts een analyse van de retoriek van Hitler. Ik haal er drie elementen uit. Allereerst de idee van de aangeboren waardigheid van het Duitse volk. Ten tweede de gedachte dat alle problemen in Duitsland veroorzaakt worden door een vijand van buiten. Ten slotte de boodschap van de hoop: als het Duitse volk zijn waardigheid hervindt en als de vijand verslagen wordt, zal het volk weer opstaan. Maly laat zien dat er populisten zijn in allerlei soorten en maten. Wat ze gemeen hebben, is dat ze de bovenstaande retorische elementen op een slimme manier gebruiken. En dat ze de visie delen dat de natie centraal staat en de vrijheid van het individu daaraan ondergeschikt is.

 Populisten zijn er in allerlei soorten en maten  Deze elementen zien we terug in de retoriek van Thierry Baudet van maart 2019. Hij spreekt over een boreale samenleving. Een samenleving met een unieke kracht. Een samenleving waarin de blanke man het weer voor het zeggen heeft. De vijanden van het volk zijn de wetenschappers, journalisten, kunstenaars en bestuurders van het land. Zij hebben Nederland kapot gemaakt. Hij geeft hoop: onder zijn leiding zal ons land weer opstaan en een welvarende toekomst tegemoet gaan. Op 4 mei hebben we onze doden herdacht. We werden weer geconfronteerd met onze eigen geschiedenis. Met christenen die het nationaal-socialisme fel bestreden hebben en die het omarmd hebben. Baudet heeft gelijk: er zit een unieke kracht in blanke mannen. Een kracht om te vernietigen. In een opstel schrijft de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis dat het genade is als we het pad van het kwaad niet gaan en als we tot het inzicht komen dat het kwaad in onszelf zit. Een schokkende ontdekking.

MAARTEN VERKERK IS LID VAN CU-FRACTIE IN DE EERSTE KAMER EN EMERITUS HOOGLERAAR CHRISTELIJKE WIJSBEGEERTE

 OPINIE

Onze nood aan lichamelijkheid Een mens is niet gemaakt voor social distancing en de ‘anderhalvemetersamenleving’, stelt psychotherapeut Nadine Boers-de Graaf. Het moet nu, maar ze ziet dat mensen eronder lijden. ‘Wij hebben nood aan lichamelijk contact, Jezus heeft het ons voorgedaan. Zijn handen hebben aangeraakt, zijn voeten zijn gezalfd, zijn lippen hebben gekust.’

ls Jezus nu met zijn discipelen zou rondwandelen, zou Hij dan een boete hebben geriskeerd voor samenscholing? Wat denkt u? Hoe zou Jezus gehandeld hebben als het coronavirus en de maatregelen daarvoor in zijn tijd speelden? Zou Hij de kinderen hebben gezegend op anderhalve meter? Als ik nadenk over Jezus, zijn leven, zijn dood en de tijd tussen Pasen en Hemelvaart, valt me op hoe lijfelijk en lichamelijk Hij was. Juist zijn lichamelijkheid en aanraakbaarheid onderscheiden Hem van de Vader en de heilige Geest. Door de ‘vleeswording’ werd Hij aan ons mensen gelijk. In een mum van tijd zijn we afgelopen periode in een andere wereld beland: de wereld van afstand houden en om de beurt de supermarkt in met gedesinfecteerde winkelkarren. Een wereld zonder handdrukken, knuffels of schouderklopjes van anderen dan je huisgenoten. Een werkelijkheid die we de ‘anderhalvemetersamenleving’ zijn gaan noemen.

TEKST NADINE BOERS-DE GRAAF

Beeldbellen In mijn werk als psychotherapeut volg ik de richtlijn van de overheid en ontmoet ik nog maar enkele cliënten per dag in mijn spreekkamer. Bij de begroeting geef ik geen hand, ik loop zelfs naar achteren als iemand mijn kamer in komt. We zitten op voldoende afstand van elkaar en bij vertrek reinig ik deurkrukken, kranen en trapleuningen, alle contactoppervlakken. De rest van mijn cliëntengesprekken voer ik via telefoon of beeldbellen. ‘Het valt niet tegen’, zeggen we als collega’s daarover tegen elkaar. We kunnen onze cliënten zien en naar ze luisteren, en we kunnen gedachten en gevoelens bespreken en analyseren.

OnderWeg #11 > Jaargang 6 > 23 mei 2020

En toch... toch voelt het anders. Tijdens het beeldbellen zie ik ook steeds mezelf, waardoor ik niet alleen het gesprek voer, maar er ook toeschouwer van ben. Dat is ingewikkeld. Verder zien we tijdens het beeldbellen alleen elkaars hoofd plus hooguit de schouders. Ik voel mijzelf ook vooral een hoofd, merk ik, en heb meer hoofdpijn dan anders. Ik mis de rest van het lichaam en de lichaamstaal van de ander: hoe iemand in de stoel zit, wel of niet wiebelt en oogcontact maakt (onmogelijk via beeldbellen, probeer maar eens). Ik mis hoe mijn eigen lichaam reageert op de ander. Wil ik bijvoorbeeld naar iemand toe buigen of mij stilhouden? Kan ik nabij zijn? Ik mis de ‘ontmoeting in het vlees’.

Ingebakken Sommige cliënten zeggen: ‘Dit is precies hoe mijn leven er vroeger uitzag: afstand, geen lichamelijk contact, isolatie.’ Dat snijdt door mijn ziel, wat een gemis. De behoefte aan aanraking is zo des mensen. Een vriendelijke schouderklop, een fijne omhelzing, ze laten je ervaren dat je er mag zijn. En ja, dat kan ook met woorden, met knipogen en bemoedigende knikjes, maar de behoefte om vastgehouden te worden is ingebakken in de mens.

De laatste weken wordt breed gedeeld hoe vreselijk het is om mensen alleen te laten sterven. Cliënten noemen de behoefte aan voelbare nabijheid, ook als we het hebben over traumatische ervaringen. ‘Wat had je nodig op dat moment?’, vraag ik. ‘Dat iemand er voor me was, me even vasthield of over mijn haren streek.’ Ja, ik weet het. Diepe wonden worden niet alleen geslagen door gebrek aan aanraking. Ook te veel ongewenste aanraking kan beschadigen. Als het respect voor de ander verdwijnt, kan het flink misgaan. Maar de behoefte aan aanraking is ingeschapen.

 Ik weet dat de Prediker gelijk heeft, maar het doet pijn  Nood Een mens heeft ‘nood aan’ aanraking, zeggen Vlaamse collega’s. Die uitdrukking zegt mij meer dan de woorden ‘behoefte’ of ‘nodig’. Je komt in nood zonder lichamelijk contact. Ik hoor het alleenstaanden en alleenwonenden de laatste weken ook regelmatig zeggen: ‘Nu ook vriendinnen mij niet meer begroeten met een knuffel, is er niemand meer die mij aanraakt.’ Het treft me dat God deze nood zag en serieus neemt. Zo zegt Hij: ‘Het is niet goed dat de mens alleen zij’, als Hij Adam een tijdje alleen heeft laten bivakkeren op de verder zo goed geschapen aarde. De ‘hulp die bij hem past’, die Hij vervolgens schiep, wordt vaak gekoppeld aan het huwelijk of een partnerrelatie. Maar zou God die woorden ook breder bedoeld kunnen hebben? Dat de mens nood heeft aan een voelbaar mens in zijn nabijheid? Verder noemt God zichzelf Jahweh: Ik zal er zijn. Hij weet dat wij ten diepste niet alleen willen, kunnen en durven zijn. Dat we iemand zoeken die er voor ons is. Hij wil deze nood lenigen.

Pijnlijke afstand Terug naar mijn beginvraag: hoe zou Jezus de ‘anderhalvemeterregel’ praktiseren? Ik vermoed dat Hij zich eraan zou houden en toch ook niet. Net iets voor Hem. Wij, gewone mensen, moeten nu verder met de woorden van Prediker: ‘Er is een tijd om te omhelzen en een tijd om afstand te houden.’ Het eerste komt weer, maar het laatste is nu. Ik weet dat de Prediker gelijk heeft, maar het doet pijn. Ik heb ervaren dat het benoemen van de pijnlijke afstand helpt om dichterbij te komen. Dus dat is wat ik doen kan en doe, beeldbellend, telefonerend of op royale afstand zittend: ‘Ik was graag iets dichter bij je gekomen’. En verder rest mij slechts te bidden: ‘Heer, wees Jahweh, waar wij afstand moeten houden.’ NADINE BOERS-DE GRAAF WERKT ALS PSYCHOTHERAPEUT IN UTRECHT

ZENDING VIA INTERNET

ELKE DAG

Pinksteren Rejoice (Nigeria)

‘Arme mensen lijden en sterven hie r niet door het coronavirus maar van honger, om dat ze hun baan kwijtraken’, schrijft Nigeriaanse Rejoice (21). Ze waardeert het dat GlobalRize, nu de wereld tot stilstand komt en mensen lijd en, via internet de blijde boodschap brengt van Jezus Christus. Voor de organisatie is het elke dag Pinksteren, omdat vrijwilligers dagelijks in 25 talen en wereldwijd het Evangelie delen. Liatile (55) uit Lesotho volgde dit jaar de Bijbelcursus van GlobalRize, net als 42.287 anderen. Liatile is dankbaar dat hij zich kon aansluiten bij een plaatselijke kerk en zo groeit in ge loof. Hij schrijft: ‘Op de middag van 24 maart ben ik gedoopt in de Phutiatsana-rivier.’ >> meer op on ze website

HELP MEE Wereldwijd sloten kerken de deuren maar harten gaan open voor het Evangelie van Jezus Christus. Vanuit huis zoeken mensen antwoorden op levensvragen. Met honderden vrijwilligers wijzen wij mensen wereldwijd biddend op de Heere Jezus. Helpt u mee? Voor € 25 begeleiden wij tien cursisten bij hun Bijbelstudie.

OF GEEF

Liatile (Lesotho)

Meer op onze website:

globalrize.nl Zending via internet

Ds. Marten Visser, Missionair directeur >> lees verder op onze website

IBAN NL03 RABO 0300 5646 86