Game on!

NO

03

OL EN HOOPV REND E INSPIR

! on e m a G NIEUWSGIERIG NAAR GAMES

‘We zijn bedraad om te spelen’

Johan ter Beek

‘Durf je in de gamecultuur te begeven’ Marijn Vlasblom

‘We moeten weg bij de polarisatie’

CGK-synodevoorzitter Han Schenau

> Jaargang 6 > 1 februari 2020

 VOOR JE VERDER GAAT

Desem

‘Waarmee zal ik het koninkrijk van God vergelijken? Het lijkt op zuurdesem die door een vrouw met drie zakken meel werd vermengd tot alle meel doordesemd was.’

(Lucas 13:20,21) Ik heb een zwart-witfoto van mijn opa als bakker: mooie bakkersmuts op en stevig aan het kneden. Je ziet dat het hard werken is. Wie weleens deeg voor brood of pasta gemaakt heeft, weet hoe dat voelt.

Dat beeld gebruikt Jezus. Zijn koninkrijk is als drie zakken meel, waar doorheen een beetje desem gekneed wordt: rustig aan, gelijkmatig verdelen, beetje taai ook. Zo komt het gist er langzamerhand helemaal doorheen. Het koninkrijk groeit door het te bewerken en dan weer even weg te leggen om te rijzen.

We zijn zo aan genade gewend, aan een deegmixer en broodbakmachine. Maar Jezus vertelt ons met het beeld van die hardwerkende vrouw dat het aanpoten is. Net als het deeg groeit dat besef maar langzaam.

Maar dan is Hij niet alleen het brood des levens, maar ook de bakker zelf, de hardwerkende vrouw die geduldig kneedt en het beeld van het koninkrijk er bij ons in masseert.

JAAP CRAMER IS PREDIKANT VAN DE GKV/NGK IN HEERDE EN REDACTEUR VAN ONDERWEG.

2

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

 INTRODUCTIE THEMA

Mindset

O

nze oudste zoon heeft het sinds kort nog relaxter thuis. Laatst speelde hij ruim drie uur achter elkaar ‘Fifa’ en ‘Black Ops’ op de PlayStation, maar ik liet het gaan. Nu komt dat wel vaker voor – veel ouders zullen herkennen dat schermpjes gemakkelijke kindvermakers zijn als je zelf druk bent – maar dit keer liet ik het bewust zo, en de volgende dag ook. Het maken van dit nummer over gamen leverde mij namelijk een bijzondere mindset op.

Ik hoor tot de categorie ouders die met argwaan en een zekere tegenzin verdragen dat hun kinderen graag achter de (spel)computer zitten. Het was dan ook alsof ik het theoloog Johan ter Beek tegen mij persoonlijk hoorde zeggen wat hij stelt op pagina 12: ‘Moderne ouders die zich zorgen maken over hun gamende kinderen, zouden zich moeten afvragen hoe hun leven eruitziet. Zitten we niet zelf gevangen in een systeem van hard werken, geld verdienen, carrière maken en dan ’s avonds op de bank nog een beetje Netflixen? Het probleem is niet zozeer dat onze kinderen gamen, maar dat ouders met spelen zijn gestopt.’

 Blijf nieuwsgierig, ook naar games  We vonden het de hoogste tijd om een editie over gamen te maken: spellen spelen op je telefoon, tablet, spelcomputer of laptop. In Nederland gamen zo’n acht miljoen mensen regelmatig, onder wie 55 procent van de vijftigplussers.

Desondanks heeft gamen, zeker ook onder christenen, een wat ongemakkelijk imago. Is het in plaats van een passionele hobby niet simpelweg onzinnig tijdverdrijf, gewelddadig, soms zelfs godslasterlijk en vooral verslavend?

Dit nummer biedt geen uitgebreid interview met een verslavingsdeskundige. Wél met christen en gamer Arno Brehler die vertelt dat hij door games eigenlijk voor het eerst echt in contact en gesprek kwam met mensen. De interviews en de beschouwing van voorganger en gameliefhebber Marijn Vlasblom doen mij anders kijken naar onze gamende zoons. Alertheid blijft geboden maar wel ingebed in acceptatie en interesse. Zoals Marijn schrijft: ‘Het is voor iedere gelovige in de 21e eeuw van wezenlijk belang om nieuwsgierig te raken en blijven in de werelden, denkbeelden en visies op het leven die in onze cultuur naar voren komen.

Blijf nieuwsgierig, ook naar games.’

ESTHER DE HEK IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG.

3

 COLOFON Redactie Bram Beute, Debbie den Boer, Jaap Cramer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Jordi Kooiman (webredacteur), Jacomine Oosterhoff (eindredacteur), Annelies Smouter (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema), Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Redactieadres Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen, redactie@onderwegonline.nl.

Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060,

OnderWeg in braille, grootletter en audio OnderWeg is beschikbaar in passende leesvormen bij de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden (CBB).

Neem voor meer informatie contact op met de CBB: 0341-565499.

Abonnementen Jaarabonnement Papier Plus: € 58,00 (studenten € 29,00 / Europa € 96,50 / buiten Europa € 128).

Halfjaarabonnement Papier Plus: € 31.

Digitaal abonnement: € 40 (studenten € 20).



administratie@onderwegonline.nl.

06 GAMEN: ONSCHULDIG TIJDVERDRIJF OF GEESTELIJK GEVAARLIJK? GAMING IS GROOTS. VOORZICHTIGE SCHATTINGEN STELLEN DAT NEDERLAND ENKELE MILJOENEN GAMERS TELT. CHRISTENEN DENKEN BEHOORLIJK VERSCHILLEND OVER GAMEN. MARIJN VLASBLOM: ‘GAMEN, WAT KUN JE DAAR ALS GELOVIGE MEE?’

(Digitaal) Proefabonnement: drie maanden gratis.

Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag in op www.onderwegonline.nl/abonneren.

IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg. Bestuur Persvereniging OnderWeg Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren, Hillie van de Streek en Tjirk van der Ziel.

Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl.

22 EYEOPENER DE VREUGDE VAN DE OVERGAVE

Als christenen praten over seksualiteit gaat het al gauw over wat wel en niet mag. Dit zorgt ervoor dat seksualiteit in een negatief daglicht komt te staan.

Opvallend genoeg is de Bijbel veel positiever over seksualiteit.

Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren.

Vormgeving Bredewold Communicatievormgevers.

Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline www.instagram.com/magazine_onderweg

4

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

26 ONTMOETING ‘IK ZOU HET ZO GRAAG OOK OVER ANDERE DINGEN HEBBEN’

Hij lacht graag en bekijkt het leven van de zonnige kant. Maar sinds Han Schenau synodevoorzitter is van de Christelijke Gereformeerde Kerken ligt hij toch af en toe wakker. ‘Willen we als CGK niet breken, dan zullen we weg moeten bij de polarisatie en meer de nuance zoeken.’

 INHOUD



Game on !

14 GAMEN: HOBBY OF LEVENSSTIJL? HET BEELD DAT EEN GAMER IEMAND VAN EEN JAAR OF DERTIG IS DIE NOG BIJ ZIJN MOEDER WOONT EN OP ZIJN KAMERTJE HEEL DE DAG ZIT TE GAMEN, WIL IK BIJSTELLEN’, ZEGT ARNO. MAAR HOE ZIET DE GAMER ER DAN UIT? EEN PORTRET VAN VIER GAMENDE CHRISTENEN.



10 ’WIJ OUDERS ZIJN GESTOPT MET GAMEN, DAT IS HET PROBLEEM’ JOHAN TER BEEK HOUDT VAN GAMEN, STOND JARENLANG VOOR DE KLAS EN SCHRIJFT BOEKEN OVER THEOLOGIE. HOE KIJKT HIJ NAAR GAMENDE PUBERS? EN WELKE ADVIEZEN GEEFT HIJ OUDERS DIE DAAR MOEITE MEE HEBBEN?

30 OPINIE GEEF NIET OP HET GELOOF TE VERDEDIGEN

Omdat christenen een minderheid vormen, hebben zij steeds meer uit te leggen. De aandacht voor apologetiek, de verdediging van het geloof, groeit.

Maar heeft dat wel zin in deze donkere tijd?

Stockbeelden: Cover: Sadeq Shahsvan/Unsplash EasyBuy4U/iStock (pagina 2/3); Jaap Cramer (pagina 2); Savusia Konstantin/iStock (pagina 6); Franckreporter/iStock (pagina 10); Rattankun Thongbun/iStock (pagina 18); Philipp Cordts/Unsplash (pagina 19); Belle Collective/ Unsplash (pagina 22); Amanda Carden/Shutterstock (pagina 30)

5

Gamen: onschuldig tijdverdrijf of geestelijk gevaarlijk?

Gaming is groots. Kijk naar kinderen, vraag eens rond onder vrienden of spiek op de snelweg even bij je buren op de achterbank. Voorzichtige schattingen stellen dat Nederland enkele miljoenen gamers telt. Onder christenen zijn de meningen over het fenomeen gamen behoorlijk verdeeld: van onschuldig tijdverdrijf tot voorbode van massale verslaving en zelfs geestelijk gevaarlijk. Gamen, wat kun je daar als gelovige mee?

TEKST MARIJN VLASBLOM 6

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

 BESCHOUWING

H

oewel spelcomputers vanaf de jaren ’80 massaal hun intrede deden in veel gezinnen, werd huize Vlasblom aanvankelijk overgeslagen. Familie van ons had echter wel zo’n Nintendo in huis, waardoor familiebezoeken door mijn zussen en mij meestal eindigden achter de beeldbuis. We brachten uren door met de avonturen van onder andere Super Mario, tot we er (volgens moeders) vierkante ogen van kregen.

Aanvankelijk waren mijn gelovige ouders niet bepaald enthousiast over dit opkomende fenomeen: de roodgekleurde loodgieter op het scherm beschikte immers over meerdere levens en van de Heer hadden we er echt maar een gekregen en dat leven deed ertoe. Dat antwoord voldeed een paar jaar, tot de Sint later toch besloot een spelcomputer in de zak te doen. Inmiddels zijn we ruim twintig jaar verder en zijn alle kinderen lang en breed uitgevlogen, maar nog altijd prijkt er een spelcomputer in de woonkamer van mijn ouders. Zogenaamd alleen om Netflix te kijken, maar de stapel games ernaast verraadt breder gebruik.

Koffie

Voor veel mensen zijn computergames niet meer weg te denken uit het alledaagse leven. De generaties die zijn opgegroeid met computerspellen blijken er niet mee te stoppen, maar er juist mee door te gaan in nieuwe levensfasen. De kinderen van toen zijn de vaders en moeders van nu, die na de koffie ’s avonds gerust nog een paar uur gamen. Cijfers bevestigen deze ontwikkeling: de gemiddelde gamer blijkt halverwege de dertig, waarbij de verdeling onder de seksen vrijwel gelijk is. Inderdaad, vrijwel al onze vrienden van in de dertig hebben spelcomputers, pc’s of laptops in huis. Dat staat nog los van het aantal games op mobiele telefoons en tablets.

In diezelfde periode heeft de game-industrie ook een forse ontwikkeling doorgemaakt. Je ziet dat bijvoorbeeld aan het uiterlijk en de functionaliteit van spelcomputers. Aanvankelijk waren dit foeilelijke, felgekleurde apparaten die alleen games konden draaien. Hedendaagse consoles zijn juist strak en sober vormgegeven waardoor ze in ieder interieur passen. Tevens biedt iedere console naast de game-ervaring toegang tot allerlei entertainmentdiensten.

Eindeloos

Games zelf zijn tegenwoordig haast onherkenbaar ten opzichte van hun prehistorische voorouders uit het vorige millennium.

Waar spellen vroeger vooral een lineair voorgeprogrammeerd pad konden bieden van links naar rechts, gecombineerd met enkele obstakels, zijn hedendaagse games enorme open werelden geworden waarin de mogelijkheden letterlijk eindeloos zijn. Gameontwikkelaars kunnen door de technologische ontwikkelingen in de afgelopen decennia vrijwel ongelimiteerd iedere fantasie werkelijkheid laten worden op het scherm.

Spelers kunnen hier dan ook dieper in betrokken worden dan ooit tevoren. Gamen is dan ook een intensieve bezigheid voor het brein. In tegenstelling tot boeken en films maakt gamen de

 7

 BESCHOUWING

speler zelf onderdeel van het verhaal, waarbij hij/zij zelf handelend een verhaal kan binnenstappen en daarin eigen keuzes kan maken. Gamers zijn niet slechts getuige van een verhaal: ze maken er zelf deel van uit en schrijven eraan mee. Dat vraagt om geloofwaardige verhalen voor ontwikkelaars. Niet zelden worden sociologen, psychologen en filosofen betrokken bij de programmeurs en kunstenaars die hedendaagse games ontwikkelen.

 Het is voor iedere gelovige van wezenlijk belang om nieuwsgierig te zijn en te blijven  De vooruitzichten zijn dat deze ervaringen steeds intensiever en ook meer fysiek beleefd worden. Door de steeds betaalbaardere mogelijkheden van virtual reality (VR) wordt gamen een activiteit die je echt onderdompelt in een gecreëerd universum. De film Ready Player One geeft een indruk van mogelijkheden die niet ver in de toekomst liggen. Daarnaast wordt momenteel fors ingezet op cloudgaming, waarbij games vanuit het web live naar ieder scherm gestuurd kunnen worden. Je hebt dus geen dure PC of spelcomputer meer nodig, want het potje Fifa dat je gisteravond pauzeerde op de bank kun je dus vandaag voortzetten op de telefoon in de trein. Nu techgigant Google zich met hun Stadia-dienst in de strijd om de gamer werpt met bedrijven als Nintendo, Microsoft en Sony, lijkt de toekomst van gaming grenzelozer dan ooit tevoren.

Cru

Religie wordt in deze virtuele werkelijkheden niet geschuwd. Zo werd in 2013 de game Bioshock: Infinite gelanceerd, die inmiddels ruim 11 miljoen keer over de digitale toonbank is gegaan. De game lanceert de speler in een hemelse stad, waar hij wordt uitgenodigd om deel te nemen aan een doopritueel. Daarna mag je de stad betreden. Tenminste, dat denk je. Al snel kom je erachter dat in deze door mensenhanden gebouwde hemel het christelijk geloof is vermengd met extreme varianten van Amerikaans patriotisme, nationalisme en ongebreidelde vreemdelingenhaat. Naast dat het spel bol staat van christelijke symboliek en tomeloos geweld, vormt het ook een waarschuwing en spiegel voor de gelovigen die vlag, vaderland, politiek en populisme te gemakkelijk vermengen met het geloof. Best wel cru, als je bedenkt dat deze waarschuwing klinkt van een atheïstisch filosoof,

8

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

geschreven in een periode waarin dit nog amper een thema was voor veel gelovigen.

Dat games als Bioshock aan het christelijk geloof raken, is zeker geen uitzondering. Zo presenteerde Ubisoft in 2018 het nog altijd razend populaire Far Cry 5. In deze shooter (schietspel) belandt de speler in het prachtig vormgegeven Montana. Deze Amerikaanse staat wordt echter geterroriseerd door een apocalyptische sekte die met grof geweld bekeerlingen wil maken, omdat het einde der tijden nabij is. Uiteraard met beroep op de Schrift. Als speler word je urenlang blootgesteld aan allerlei Bijbelteksten (keurig vertaald in de NBVvertaling!), kerkkoren en ethische dilemma’s rondom rechtvaardigheid, alvorens je enige progressie maakt in het spel.

Nu is de neiging misschien groot om dergelijke games te parkeren als plat en gewelddadig entertainment, met als enige doel om gelovigen belachelijk te maken. Dat zou echter jammer zijn, want dit soort games zit bomvol betekenis, ethiek en vragen rondom zingeving die juist christenen in deze tijd nieuwsgierig zouden mogen maken naar thematiek rondom geweld en geloof.

Nieuwsgierig

Hoewel de game-industrie al ruim twaalf jaar groter is dan de film- en muziekindustrie bij elkaar, hoor ik zelden theologen die zich mengen in deze tak van sport. Als dat al gebeurt, is dat vaak in de veroordelende zin op basis van een korte impressie. Dat is jammer, want daarmee beroven we onszelf als volgelingen van Jezus ook van de mogelijkheid om het gesprek aan te gaan met onze cultuur, met gelovige gamers en natuurlijk onze kinderen die ermee opgroeien. Het is dan ook voor iedere gelovige in de 21e eeuw van wezenlijk belang om nieuwsgierig te raken en te blijven in de werelden, denkbeelden en visies op het leven die in onze cultuur naar voren komen.

Kortom: blijf nieuwsgierig, ook naar games.

Een Bijbels argument daarvoor vinden we bijvoorbeeld in Handelingen 17.

Wanneer de apostel Paulus in Athene aankomt, lezen we dat hij hevig verontwaardigd is bij het zien van de vele godenbeelden in de stad. Hij gaat hierover in gesprek met Joden in de synagoge en Grieken op de Agora, de filosofische markt in die dagen. Op aanwijzing van epicurische en stoïsche filosofen wordt hij hardhandig voorgeleid aan de leden van de Areopagus, de religierechtbank van die dagen. In zijn verantwoording van het christelijk geloof geeft Paulus blijk van brede kennis van de gangbare opvattingen over het leven en gaat daar ook creatief mee om. Sterker nog: Paulus gaat daarin zo ver dat hij stelt dat God voor niemand ver weg is, juist met beroep op twee Griekse filosofen! De apostel is blijkbaar zo goed op de hoogte van zijn tijd en cultuur dat hij creatieve manieren heeft gevonden om het evangelie in

die context uit te leggen en kritiek te leveren op de cultuur die in bepaalde opzichten vijandig staat tegenover zijn geloof. Zo levert Paulus in zijn verwoording wel degelijk, maar subtiel kritiek op de ongelijkheid tussen mensen en de godenbeelden waar hij zich zo aan irriteerde. Kritiek hebben op culturele uitingen als games is dus prima, maar zorg dan wel dat je inhoudelijk echt weet waar het over gaat en durf je (al is het tijdelijk) in die cultuur te begeven.

Ontsnapping

Er zijn inderdaad ook valide argumenten te bedenken tegen bepaalde aspecten van computergames. Zo doen sommige game-ontwikkelaars er alles aan om jonge spelers via zogeheten lootboxes over te halen in een spel te blijven investeren, met soms financiële gevolgen.

Een lootbox is een digitale cadeauverpakking die je kunt kopen, waarbij je pas na aanschaf ontdekt wat je nu eigenlijk hebt gekocht. Aangezien dit hetzelfde element heeft als gokmachines, wordt op internationaal en nationaal niveau gekeken of wetgeving dit moet tegengaan.

 Vraag je kinderen eens wat ze zoal spelen  Ook is het voor een ontwikkelaar zeer aantrekkelijk als gamers langere tijd doorbrengen in een game, zodat de kans op extra uitgaven toeneemt. Games kunnen ook een virtuele ontsnapping aan een gebroken werkelijkheid creëren, waar vooral jongeren in wegvluchten.

Gameverslaving is dan ook een groeiend probleem in Nederland, met inmiddels 20.000 gameverslaafden, voornamelijk mannelijke tieners.

Mijn pleidooi is dan ook niet om alle aspecten van gamen klakkeloos te omarmen. De industrie is, net als de muziek en filmindustrie, zeer breed en divers: van parels van games tot veel middelmatige modder. Voor ouders en opvoeders is het des te belangrijker om betrokken te raken in de wereld waar de aan hen toevertrouwde kinderen plezier maken, visies op het leven tegenkomen of in wegvluchten, en daarover vervolgens het gesprek aan te gaan. Wees gerust: mocht je al gaan zweten van het idee dat je een controller in je handen moet houden, dan is het goed te weten dat YouTube miljoenen video’s met gameplay-beelden van anderen bevat die je een spel laten zien. Vraag je kinderen en kleinkinderen eens wat ze zoal spelen en wat ze daarin zo aanspreekt. Wees oprecht nieuwsgierig en raak betrokken in een aspect van het leven dat voor hen heel belangrijk is. Wie weet wat we ook als gelovigen daarin over onze kinderen, onszelf, de ander of misschien zelfs God kunnen ontdekken.

Games vormen in elk geval een afspiegeling van een maatschappij waarin Hij al tastend wordt gezocht.

Aangezien Paulus de Grieken leert dat God om de hoek is te vinden, is het geen gekke gedachte dat God zich ook digitaal laat vinden. Het alternatief kan natuurlijk ook: ongezien kritiek leveren op een onbekende wereld op basis van beperkte waarnemingen van de buitenste schil. Het is een mogelijkheid, maar dan zou het met de wederzijdse interesse van de volgende generatie in het christelijk geloof ook weleens snel game over kunnen zijn.

MARIJN VLASBLOM IS VOORGANGER VAN EEN BAPTISTENGEMEENTE IN EDE, WERKZAAM OP HET BAPTISTEN SEMINARIUM.

In het kort

Gamen is allang geen activiteit meer voor nerds en kleine kinderen, maar biedt toegang tot digitale werelden met grenzeloze mogelijkheden die worden bespeeld en benut door iedereen die met een computer is opgegroeid. Games zijn bijna grenzeloos in hun ervaringen geworden.

Niet zelden zijn gelovigen kritisch op het fenomeen gamen: onzinnig tijdverdrijf, gewelddadig en zelfs godslasterlijk. Deze kritiek is deels terecht, maar nodigt ons ook uit om onder de oppervlakte te kijken. Juist in de verhaallijnen van populaire games komen filosofische, ethische en religieuze vraagstukken naar boven die de gamer bevraagt naar waarheid, schoonheid en geluk. Het loont dan ook de moeite om nieuwsgierig te zijn, zo’n wereld eens in te duiken en te ontdekken welke visie op het leven wordt geschetst of afgewezen. Welke waarschuwing klinkt erin door? Op welke creativiteit wordt een beroep gedaan? Games kunnen zo een spiegel vormen om onszelf, onze maatschappij en zelfs onze godsbeelden te onderzoeken.

Daarnaast bieden games allerlei vragen om met tieners en andere gamende geloofsgenoten in gesprek te raken. Mijn advies: neem eens een duik in de digitale wereld, wordt verrast door het goede en heb ook de moed om zaken af te wijzen.

Maar blijf hoe dan ook in verbinding met de steeds ouder wordende gamers van nu en straks!

9

 INTERVIEW

‘Wij ouders zijn gestopt met spelen, dat is het probleem’

Johan ter Beek houdt van gamen, stond jarenlang voor de klas en schrijft boeken over theologie. Bij het jeugdwerk van de Protestantse Kerk (JOP) houdt hij zich met allerhande TEKST ARIE KOK

innovaties bezig. Hoe kijkt hij naar gamende pubers? En welke adviezen geeft hij ouders die daar moeite mee hebben?

‘Je begint als een heel klein poppetje, zonder hulpmiddelen. Met je handen breek je een boom af, van het hout maak je je eerste instrumenten. Stap voor stap krijg je meer in handen en kun je dingen gaan combineren.

Dan ga je op pad, je loopt door het landschap en je loopt maar door. Onderweg kom je van alles tegen: bergen, zeeën, mensen, tempels, woestijnen, oerwoud, van alles. Weet je dat je in dit spel maar liefst zes keer een planeet ter grootte van de aarde kunt rondreizen? En weet je dat er op dit moment acht miljoen mensen op aarde dit spel aan het spelen zijn?’

mag je naar het volgende ‘level’, terwijl je daar nu al proefwerken en overhoringen voor moet maken. Geen wonder dat veel tieners school maar saai vinden.’

Paste je zelf ook spelprincipes toe toen je nog voor de klas stond?

‘Ik besloot het in mijn lessen anders aan te pakken.

Aan het begin van het jaar zei ik: “Jullie krijgen sowieso allemaal een voldoende. We gaan een spel spelen, een half jaar lang. Er moet een boze overheerser verslagen worden. Je gaat je avatar trainen in zwaardvechten, boogschieten en dat soort dingen. Wapens krijg je door opdrachten te doen voor Levensbeschouwing.” Ik had een speelbord en speelkaarten gemaakt. De helft van de leerlingen vond het helemaal geweldig, de andere helft vond het gewoon stom, zoals je alles op school stom hoort te vinden. Die zeiden: “Als we een spel gaan doen, kunnen we net zo goed eerder naar huis gaan.”’

 ‘Het huidige

onderwijssysteem kun je zien als een slecht ontworpen spel’ 

Inmiddels is Ter Beek werkzaam bij JOP, het jeugdwerk van de Protestantse Kerk, waar hij zich met allerhande vernieuwingsprojecten bezighoudt. Samen met een collega werkt hij deze eerste weken van het jaar aan een nieuwe ronde van de Paaschallenge, de derde alweer en tevens de laatste. In de aanloop naar Pasen zal het spel in een paar honderd kerken gespeeld worden, vooral door jeugdgroepen.

Minecraft Als theoloog Johan ter Beek (50) me inwijdt in de geheimen van de computergame Minecraft, komt hij echt op dreef. Hij gaf jarenlang les in het vak Levensbeschouwing op een middelbare school. In zijn eigen bedrijf legde hij zich toe op gamification, het toepassen van spelprincipes buiten spelomgevingen, zoals in de kerk of in het onderwijs. ‘Uit onderzoek blijkt dat spelprikkels, de korte-termijndoelen die je in een spel moet halen om een volgend level te halen, stofjes in de hersenen doen aanmaken die de hersenen in een actieve stand zetten. In dat licht zou je ons huidige onderwijssysteem kunnen zien als een slecht ontworpen spel. Pas na de zomervakantie krijg je je beloning en

Je hebt je even losgemaakt uit de intensieve sessies waarin jullie aan het spel werken. Kun je uitleggen hoe de Paaschallenge werkt?

‘Het spel wordt gespeeld in de nacht, de deelnemers moeten diverse locaties op een route langsgaan, meestal bij gemeenteleden thuis. Iedereen krijgt een rol in het paasverhaal toebedeeld. Zo zitten ze als het ware in de tijd van Jezus. Pilatus, de Farizeeën, Judas, en al die andere personages hebben een bepaald belang in het verhaal. De afloop is te beïnvloeden door de keuzes die ze tijdens de verschillende spelonderdelen maken.

De kunst van ons als spellenmakers is om er een goede theologische lijn in te brengen. In de eerste ronde, twee jaar geleden, hebben we voor de klassieke lijn van de verzoening gekozen: jouw leed komt op Jezus, zijn leven was voor jou. Dit jaar draait het spel om Christus

11



 INTERVIEW

Victor, Jezus als overwinnaar van het kwaad. Hierin staat de strijd tussen goed en kwaad centraal. Daar zit een risico aan. Stel dat je Judas laat winnen, laat je deelnemers zich dan identificeren met een verrader? Dat is een vraag waar we over nadenken. Een uitdaging is ook om verrassingen in het spel te stoppen. De meeste deelnemers kennen het Bijbelverhaal wel. We moeten dus iets onverwachts laten gebeuren om de aandacht vast te houden. Dat doen we door geheime identiteiten toe te voegen, zoals dat ook in het tv-spel Wie is de mol gebeurt. In elk spelonderdeel zit weer een nieuwe geheime rol. Als je die rol hebt en de boel vernachelt, krijg je meer punten. Word je ontmaskerd, minder. Zo houden we het spannend.’

Spelen is ook iets anders dan gamen, benadrukt Ter Beek. ‘Een kind in een zandbak is bezig met een creatief proces. Waarom vinden veel kinderen het leuk om een bal tegen de muur te trappen? Omdat hij telkens anders terugkomt. Zou hij hetzelfde terugkomen, dan is er al snel niets meer aan. Huizinga laat zien dat de moderne mens een homo economicus is geworden, gericht op het verdienen van geld en het vergaren van welvaart.

Aan de lopende band was de speelsheid verdwenen.

Een kind leert doordat het continu spelletjes speelt.

Wordt dat een mechanisch proces, waarbij het om bezit of om macht gaat draaien, dan verliest het leven zijn spelkarakter. Daarom werken spellen ook zo goed, omdat onze werkelijkheid zo slecht in elkaar zit.’

 ‘Door jongeren een rol

Veel ouders klagen erover dat hun kinderen te veel gamen.

te laten spelen, maken ze de dilemma’s van het verhaal door’ 

Leuk zo’n spel, maar wat wil je uiteindelijk bereiken?

‘We willen jongeren de kwesties die speelden in de tijd van Jezus laten meemaken. Het spel zuigt je het verhaal in. Als je met jongeren over het geloof gaat praten, hebben ze de neiging om het bij clichés te laten als: God helpt me bij mijn huiswerk en is er voor me als ik me alleen voel, dat soort dingen. Niets mis mee, natuurlijk, maar door ze een rol te laten spelen zitten ze in het drama en maken ze de dilemma’s van het verhaal door.

Wat stond er op dat moment op het spel?’

Het gaat bij zo’n spel dus meer dan alleen om vermaak?

‘Johan Huizinga, de beroemde historicus uit het begin van de twintigste eeuw, schreef het boek Homo ludens, de spelende mens. Hij stelde dat de mens zo het beste tot zijn recht komt. Als je aan het gamen bent, en je daarbij houdt aan de spelregels, en je zit goed in je rol, dan vormt dat jou in je identiteit. Dan neem je die identiteit over. Je ondergaat als het ware een initiatie in de werkelijkheid van het verhaal. In de Paaschallenge is dat dus het paasverhaal. Het is inderdaad veel meer dan een spelletje spelen. Het gaat hier om niets minder dan het leren kennen van betekenissen en uiteindelijk om de zin van het leven. Zoals je dat in de kunst, op het toneel of in de literatuur ook kunt ervaren. Op dat niveau zie ik het spelen van een goed spel.’

Johan ter Beek: ’We zijn bedraad om te spelen’ >

12

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

‘Ik begrijp dat wel. Bij het gamen moet je je inspannen, zo zijn ze gemaakt. Als je een tijd hebt zitten gamen, en je moet aan tafel komen om te eten, dan ben je op dat moment minder aanspreekbaar. Bovendien moet je vaak iets afmaken en kun je het spel niet altijd direct onderbreken als je moeder je roept. Toch zit er ook iets oneerlijks in deze reactie van ouders. Als een kind urenlang opgaat in een game, zeggen we al snel dat het verslaafd is. Zeg je dat ook van een kind dat verdiept zit te lezen in een boek waar het zich moeilijk van kan losmaken?’

Zie jij geen bezwaarlijke kanten aan het gamen door jongeren? Ik denk bijvoorbeeld aan gokken of geweld.

‘Van geweldsspellen is overtuigend aangetoond dat dat geen invloed heeft op het toepassen van geweld in de werkelijkheid. Daarbij spelen altijd meer factoren een rol, zoals een gebrek aan liefde, misbruik, dat soort dingen. Speelde jij vroeger ook soldaatje? Toen deed je ook een geweer of een pistool na waarmee je je vriendjes doodschoot. Toch zijn we niet gewelddadig geworden, toch? De spelwerkelijkheid wordt hier als een andere werkelijkheid ervaren dan het echte leven.

Met gokken heb ik wel een probleem. Er zijn spellen waarin je een schatkistje kunt kopen, tegen echt geld.

Dan weet je niet wat erin zit, maar mogelijk helpt het je wel bij het halen van een volgend level. Dat heeft een negatieve verslavende werking, met name doordat er in je hersenen dopamine wordt aangemaakt, wat ook andere verslavingen kan veroorzaken. Dat vind ik problematisch.’

Ter Beek filosofeert nog wat door op het idee van de spelende mens. ‘We zijn bedraad om te spelen, dat is onze natuurlijke manier van leven. Het alternatief is dat we de maatschappij als economie gaan zien en we ons nog slechts richten op bevrediging van basale behoeften. Door te spelen kan de mens naar een hoger transcendentieniveau worden getild. Moderne ouders die zich zorgen maken over hun gamende kinderen, zouden zich moeten afvragen hoe hun leven eruitziet.

Zitten we niet zelf gevangen in een systeem van hard werken, geld verdienen, carrière maken en dan ’s avonds op de bank nog een beetje Netflixen? Het probleem is niet zozeer dat onze kinderen gamen, maar dat wij ouders met spelen zijn gestopt.’

Moet ik dus zelf maar eens een potje gaan gamen?

‘Dat zou ik zeker doen. Of laat je kind het uitleggen.

Dan kun je er samen over praten. Nog beter is zelf meer spelend te leven. Keri Smith schreef het boek The wander society, waarin ze bepleit om spontaner te gaan leven. Je kunt bijvoorbeeld als je uit eten wilt gaan je favoriete restaurant boeken en voor zekerheid kiezen.

Je kunt ook zeggen: we nemen de tweede straat links, het derde restaurant aan de rechterkant. Daar kijken we de kaart niet in, maar we bestellen het vijfde gerecht.

Heel spannend wat je dan op je bord krijgt. Laat je maar verrassen. Of je gaat wandelen, niet je vaste route, maar steeds de eerste straat links, dan de eerste rechts en weer de eerste links, tot een half uur verstreken is. Kijk onderweg goed naar wat je tegenkomt. Op die manier kun je speelser leven, het kan je levensstijl worden. En je zult zien: je kinderen willen meedoen.’

ARIE KOK IS JOURNALIST EN TEKSTSCHRIJVER.

Manneke

I

k ben nogal onhandig. Ik zit daar niet zo mee. Maar het is lastig voor anderen: voor klussen hebben zij niks aan mij. En zelf klussen doe ik nauwelijks. Ook het hélpen bij doe-dingen werkt niet altijd lekker. Ik herinner mij een moment van langer geleden. Op een Zuid-Franse camping waren contacten ontstaan tussen Belgische en ‘onze’ jongeren. Bij vertrek van de Belgische familie wilde ik helpen met het aanduwen van de caravan tot achter de auto. Ik deed dat. Tot de Belgische vader uitriep, en het was voor mij bestemd: ‘C’est plastiek, manneke!’

Dit is langer geleden. Ach, onhandigheid mag er zijn.

Ernstiger is dat die zich, als ik niet oppas, zomaar uitstrekt naar technische onderwerpen, naar exacte, niet alfa-achtige thema’s. Van elektriciteit bijvoorbeeld weet ik hooguit de basisbegrippen. Méér, zeg ik dan, zit niet in mijn systeem.

Gelukkig weet ik al langer dat dit een smoesje is: als het moet, als er een dringend extern of intrinsiek motief is, lukt zoiets heus wel. Recent overkwam mij dit bij het thema plastic.

 Ach, onhandigheid mag er zijn  Met OnderWeg wilden we toe naar een milieuvriendelijker vorm van verpakking. Dat is er, en we deden een proef (zie de tekst op p …). De onhandige persoon in mij denkt dan snel te kunnen scoren: deskundigen raadplegen, tekstje voor intropagina schrijven, klaar. Maar dat werkte niet. Juist als je hierover deskundigen raadpleegt, wordt het ingewikkeld.

En moet je, onhandig of niet, met hoofd en hart aan de bak.

Biologisch afbreekbaar, composteerbaar plastic bleek niet in de gft-bak te kunnen; het afbreken duurt te lang. En bij het restafval – waar ik in het ‘snelle’ tekstje bewust voor koos - is ook geen goede oplossing. Daar sta je dan.

Manneke. Ventje. Klein mensje. Ik realiseer me dat ik te lang ben meegegaan in het groeigeloof, over (economische) groei die broodnodig zou zijn om als samenleving en individu vooruit te komen. Daar zit, ook voor vandaag, een kern van waarheid in. Maar waarom liet ik andere, kritische inzichten voor mijzelf te lang links liggen, alsof zij niet in mijn systeem pasten?

Ik koop geen caravan. Ik heb wel even genoeg van plastiek.

LEENDERT DE JONG IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG.

 REPORTAGE

Gamen: hobby of levensstijl?

Gamen is een levensstijl geworden voor het echtpaar Arno en Mieke. Marlieke (24) is studente Medische Biotechnologie en gamer.

Gideon zit in mavo 2 en gamet een tot drie uur per dag. Alle vier zijn ze christen. Wat spreekt hen in het gamen aan? Op welke manier speelt bij het gamen hun geloof een rol?

Arno en Mieke. Gamend echtpaar. Mieke helpt mensen met computerproblemen. Ze zijn nauw betrokken bij de GodSquad Church.

TEKST ANKE NIJDAM BEELD JACO KLAMER

‘Het beeld dat een gamer iemand van een jaar of dertig is die nog bij zijn moeder woont en op zijn kamertje heel de dag zit te gamen, wil ik graag bijstellen’, zegt Arno (46). ‘Als je alleen maar gamet om het gamen, voel je je op den duur leeg, nietsbetekenend. Maar ik ken maar heel weinig gamers – en we kennen er nogal wat - die zo gamen.’

14

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

Arno en zijn vrouw Mieke (45) gamen al zolang ze elkaar kennen. ‘Nog steeds speel ik het spel EverQuest, een van mijn eerste games’, vertelt Arno. Het is een zogeheten MMORPG, een game die je online met een groot aantal spelers speelt. Ik heb Asperger en vind contact leggen heel moeilijk. Door EverQuest kwam ik eigenlijk voor het eerst echt in contact en gesprek met mensen via de zogeheten guilds: virtuele groepen van gamers in het spel die werken aan een gezamenlijk doel. ‘Via de chat ontstaan gesprekken met elkaar. Op den duur ontstond

de Rebels against evil-guild: een verzameling gamers die ook geloofden en met elkaar in gesprek gingen over leven en geloof. We discussieerden met elkaar, maar deelden ook hoe het met ons ging. Kijk, dat is een kant van gamen waar Mieke en ik volop inzitten, maar die veel mensen niet kennen.’

 ‘Ga je voor een

gezamenlijk doel, dan ontstaat er een gesprek’ 

Arno werkt overdag, Mieke helpt onder andere mensen bij computerproblemen. ‘’s Avonds en in het weekend gamen we meestal een paar uurtjes’, vertelt Mieke. Ik speel graag Farming Simulator 19 en American Truck Simulator. Ook spelen Arno en ik samen Minecraft.’ Gamen is haar hobby, vertelt Mieke, maar het is vooral een manier van leven voor ons geworden. Natuurlijk, soms pak ik ook weleens een spelletje om even lekker in mijn eentje wat te spelen.

De meeste games die we spelen zijn MMORPGgames. We staan altijd open voor gesprekken via de chat. Het is net als in real life: ga je voor een gezamenlijk doel, dan ontstaat er een basis voor gesprek.’

‘Hier zien we echt vrucht op onze inzet en ervaren we dat God een plek voor ons heeft, zonder daarmee iets af te doen aan onze vorige kerk in Leusden.’

Grace Evelyn Mieke vertelt over een 14-jarige gamester die vorig jaar via de streams van pastor Souzy bij haar terecht kwam, in de discourts. ‘Ze was zwanger en wist niet wat ze moest doen. Ik heb steeds contact met haar gehouden tijdens de zwangerschap en ook praktische steun gegeven. Toen haar dochter werd geboren, heeft ze haar Grace Evelyn genoemd. Grace, genade.

Dat raakt mij en dan weet ik dat Arno en ik op de goede plek zitten.’

Marlieke (24): ‘Ik wil graag dat het goed afloopt’ Marlieke Dekker is de master Medische Biotechnologie aan het afronden. Om te ontspannen speelt ze op een vrije avond twee tot drie uur een computerspel.

GodSquad Church Centraal in het online contact dat Arno en Mieke met andere gamers hebben, staat de GodSquad Church: een kerk in 2014 opgericht door de Amerikaanse dominee Matt Souza. ‘Pastor Souzy’, zoals hij onder gamers bekend staat, wil gamers over de hele wereld bereiken met het evangelie. Hij doet dit door zo’n acht uur per dag games te spelen en dit te streamen (live uit te zenden) via de website Twitch. Arno: ‘Heel veel mensen houden van voetbal kijken; anderen houden ervan naar gamende gamers te kijken.’

Afgelopen drie jaar raakte het echtpaar, op dat moment lid van de GKv Leusden, steeds meer betrokken bij de GodSquad Church. Arno schrijft programma’s om de streams van pastor Souzy te verbeteren en Mieke is nauw betrokken bij het pastorale team dat actief is in zogeheten discourts, online besloten groepen waar gamers met vragen en problemen terecht kunnen. ‘Bij de GodSquad Church kunnen we onze gaven volop inzetten’, vertelt Mieke.

Marlieke: ‘Als ik alleen speel, kies ik een spel met veel verhaal erin. Je kunt in die spellen in je eigen tempo door het verhaal heen lopen. Bijvoorbeeld in To the Moon en Undertale. Ik kan dan helemaal in het verhaal opgaan, net alsof ik een boek lees.’

‘In Undertale ben je een klein meisje dat gevallen is in een magische grot. Met behulp van andere personages probeer je uit deze grot te komen. Je beslissingen hierbij bepalen welk einde je bereikt en hoe bepaalde personages tegen je doen. Ik vind vooral het verhaal van Undertale leuk. Ik voel ook echt een band met de personages in het spel. Als ik beslissingen neem, wil ik een goede keuze maken waarbij ik andere personen geen schade berokken.

Het is net als bij een film: ik wil graag dat het goed afloopt.’

 15

 REPORTAGE

Uitdaging Marlieke speelt graag een spel samen met haar familie en vrienden. ‘Dan kies ik voor teambased games.

League of Legends vind ik bijvoorbeeld erg leuk. Je speelt daarin een personage in een team van vijf en moet proberen de basis van het vijandelijke team van vijf te veroveren. League of Legends is een moeilijk spel, het is een uitdaging om goed te worden. Als ik win, heb ik echt het gevoel dat ik iets heb bereikt.

Dikke huid Al van jongs af aan speelt Marlieke games. ‘Gamen heeft mijn natuurlijke interesse in puzzels en raadsels gestimuleerd. Ook heb ik geleerd om samen te werken en strategisch te plannen in multiplayer spellen. Ik heb ook geleerd om een dikke huid te hebben. Ook al heb ik echt leuke mensen met wie ik speel, af en toe kom ik toch een humeurige puber tegen. Ik heb geleerd daarmee om te gaan. Vroeger

trok ik mezelf weleens hard commentaar aan, maar nu realiseer ik me dat we allemaal gewoon een leuke tijd willen hebben. Eén persoon kan dat niet van me wegnemen.’

Geld Op dit moment besteedt Marlieke weinig geld aan gamen. ‘Nu ik studeer, heb ik minder geld te besteden en ik wil ook andere leuke dingen doen die geld kosten. Vroeger kocht ik weleens een mooiere skin bij League of Legends, waar je eigenlijk weinig aan hebt. Door mijn studie heb ik een tijdje weinig kunnen spelen, sindsdien stop ik minder tijd en geld in spellen. Voor mij is gamen een leuke ervaring of activiteit, net zoals een boek lezen of een film kijken. Ik kan goed scheiding maken tussen fantasie en realiteit. Daarom heb ik er ook geen moeite mee om shooting games te spelen. Ik weet dat het niet echt is.’

Gideon (13): ‘Het is leuk om beloond te worden’ Gideon Stek is 13 jaar en zit in mavo 2. Naast school speelt hij een tot drie uur per dag een computerspel.

Gideon: ‘Ik moet om negen uur naar bed, maar meestal stop ik wel uit mezelf met spelen. In een week speel ik, denk ik, tien uur op de computer. Ik vind dat wel een goede balans, ik heb genoeg tijd over voor huiswerk en andere dingen.’

De belangrijkste invloed van gamen merkt Gideon in zijn vriendenkring. ‘Ik heb nu andere vrienden op school, omdat ik game. Het is een hobby geworden die we samen delen.’

ik laatst heb gekocht. Mijn vriend had dit spelletje ook. Nu kunnen we het spel samen doen. Ik speel het graag, omdat ik beloond word met geld of een auto. Terraria vind ik ook een leuk spel. Je moet hout hakken en stenen verzamelen om een basis te bouwen en je moet monsters verslaan.

Als je met iets klaar bent, kun je weer aan iets nieuws beginnen.’

 ‘Ik heb nu andere vrienden op school, omdat ik game’

Xbox en iPad

Samen gamen Hoewel Gideon het liefst samen met een vriend gamet, speelt hij meestal alleen. ‘Mijn vrienden kunnen helaas niet altijd. Meestal speel ik Forza, dat is een nieuw racespel dat

16

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

‘Soms kies ik voor de Xbox, want een Xbox is snel. Op de computer zijn spellen vaak goedkoper. Dus dan koop ik een spel soms toch voor de pc. Op de iPad speelt Gideon gratis spelletjes. Gideon speelt niet zomaar elk spel. ‘Ik denk wel dat er spelletjes zijn die te ver gaan. Dat je mensen moet neerschieten of anderen moet vermoorden in het spel. Zo’n spelletje zou ik niet doen.’

ANKE NIJDAM IS TEKSTSCHRIJVER.

De feiten over gamen Bijna iedereen gamet in meer of mindere mate, ook volwassenen. In 2008 gamede in de categorie 50+ nog altijd zo’n 57%. Dat komt vooral omdat ouderen online puzzels doen. Omdat nog zo weinig bekend is over het gamegedrag van volwassenen, gaan onderstaande feiten vooral over jongeren.

Hoeveel jongeren gamen?

• Basisschool: 87% (35% gamet dagelijks) • Voortgezet onderwijs: 68% (27% gamet dagelijks Type gamer meisjes (Voortgezet onderwijs): • 80% gamet incidenteel (3 uur per week) • 19% gamet als hobby (14 uur per week) • 1% is problematisch gamer (23 uur per week) Type gamer jongens (Voortgezet onderwijs): • 37% gamet incidenteel (3 uur per week) • 56% gamet als hobby (14 uur per week) • 7% is problematisch gamer (23 uur per week) Bron: Stevens G, Van Dorsselaer S, Boer M, et al.

(2017) HBSC 2017 Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Utrecht/Den Haag: Universiteit Utrecht, Trimbos Instituut, SCP Populaire games Vlak voor de lancering van Fortnite in 2017 is er een top 3 spellen opgesteld: Jongens spelen graag: FIFA, Grand Theft Auto, Call of Duty Meisjes spelen het liefst: The Sims, Grand Theft Auto, Minecraft Bron: Factsheet (on)gezond gamegedrag van Nederlandse jongeren. Trimbos Instituut Gameverslaving In 2018 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie gameverslaving erkend als een officiële verslaving.

Gameverslaving onderscheidt zich door: •a fnemende controle over je gamegedrag (hoe lang en hoe vaak je gamet) • s teeds vaker prioriteit geven aan gamen boven andere dagelijkse activiteiten •d oorgaan met dit bovenmatige gamegedrag, ondanks de negatieve gevolgen hiervan, onder andere op persoonlijk en sociaal gebied Vooral mannelijke adolescenten met psychosociale problemen zijn gevoelig voor gameverslaving. Gamen versterkt hun sociale isolement, waardoor hun psychische klachten verergeren. Gameverslaving versterkt agressief gedrag, ongeacht of er gewelddadige games worden gespeeld. Dit komt omdat de reactie van de gamer op de eigen verslaving tot agressiviteit kan leiden.

Bron: Lemmens, JS. (2010), Causes and consequences of pathological gaming.

Hey, boomer!

N

iet gauw verslik ik me bij de ochtendkrant in m’n boterham. Toch overkwam het me onlangs bijna bij lezing van een interview in het Nederlands Dagblad met Fokko Oldenhuis over de fusie tussen NGK en GKv. Zomaar ontsnapte er een fel ‘Hey, boomer!’ aan mijn haag van tanden. Niet netjes natuurlijk tegenover een ouder iemand – een kenner van kerkrecht nog wel. Als deze deskundige vindt dat de nieuw voorgestelde kerkorde alles te veel dichttimmert en de binding aan de belijdenis een tandje minder kan, dan mag hij dat toch gewoon zeggen?

Uiteraard vroeg de krant de makers van de nieuwe kerkorde om weerwoord. Maar ook hun inhoudelijke reactie nam mijn onbehagen niet weg. Voor alle duidelijkheid: dat leden van Oldenhuis’ Tehuisgemeente, met hun aparte positie binnen de NGK en eigen geschiedenis nogal huiverig staan tegenover een fusie met de kerken die hen vroeger het leven zuur maakten, kan ik me levendig voorstellen. Hier passen ootmoed en geduld. Eerst maar eens met elkaar omgaan en kijken of het onderlinge vertrouwen groeit.

 Als gemeente bij God

en zijn Woord blijven gaat niet vanzelf 

Maar wat maakt Oldenhuis zelf nu zo kritisch? Uiteindelijk is zijn kritiek (‘als het gaat om geloof moet je mensen en gemeenten zoveel mogelijk vrijlaten’) meer een persoonlijk oordeel dan gebaseerd op deskundigheid. Blijkbaar heeft Oldenhuis zelf ook een geschiedenis met vrijgemaakte letterknechterij. Maar waarom zegt hij dat dan niet gewoon? Dan kunnen we daarvan leren en een arm om hem heenslaan.

Dat schept bovendien ruimte om te praten over een nieuwe werkelijkheid die zich voorbij alle haarkloverij met kracht aandient. Veel kerken heten gereformeerd en zijn het onbewust ook. Toch vinden ze het bij alles wat er op hen afkomt lastig richting te vinden. Omdat domweg het kader ontbreekt hoe je de Bijbel daarin moet hanteren. Dan is het buitengewoon behulpzaam dat je afspreekt elkaar eraan te blijven herinneren dat je bij een traditie hoort waarin het geloof duurzaam is verwoord en die je helpt de weg naar de toekomst te vinden. Want als gemeente bij God en zijn Woord blijven gaat niet vanzelf.

KOERT VAN BEKKUM IS DOCENT OUDE TESTAMENT AAN DE ETF LEUVEN EN DE TU KAMPEN.

 PRAKTIJKLOKAAL

Verlangen naar verbinding in Leek Leek (GKv) is niet de enige plek waar ze in gesprek gaan over de vraag hoe je kerk bent in 2030. De Lichtboog (Houten, NGK) wijdde er in het najaar een minisymposium aan. Ook buigt een landelijke werkgroep zich over dit thema.

Begin dit jaar werd in Leek tijdens de kerkdienst een filmpje vertoond met de uitnodiging om daarover een week later door te praten. De aanleiding is een tekort aan ambtsdragers. In de gemeente van ruim duizend leden zijn maar liefst elf vacatures. De werkgroep: ‘We gingen bidden en raakten met elkaar in gesprek. Gaandeweg verschoof onze aandacht naar: welke richting wil God met onze gemeente inslaan? Hoe zitten we zelf in de kerk? We voelden Gods leiding toen we beseften: we moeten terug naar de kern. Naar God. Wie is God voor ons? Hoe zijn we samen gemeente? Hoe wil God dat we dat vorm gaan geven in de komende jaren?’

 ‘We moeten terug naar de kern’  Voor de gespreksavond hadden zich dertig mensen opgegeven. Maar er kwamen er meer: zo’n honderddertig gemeenteleden, waaronder veel dertigers en twintigers.

De gereserveerde ruimte was te klein en de ruime hal van de kerk werd erbij getrokken. ‘Het was een gesprek van

18

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

hart tot hart, met begrip, een open houding en onderling vertrouwen. Er was ruimte om gemis te uiten, maar vooral ook om persoonlijke verlangens met elkaar te delen’. Er kwamen veel concrete verlangens naar voren: •n aar een meer biddende gemeente waar Gods geest de ruimte krijgt; •o m gezien te worden en dat naar elkaar te laten merken; •d at we een veilige en warme gemeente willen zijn, waar iedereen zich thuis voelt, zonder oordeel of moeten voldoen aan een bepaalde norm.

•n aar een kerk waar jongeren zich op hun manier kunnen ontwikkelen; •o m elkaar vaker dan alleen op zondag te ontmoeten en ook door de week een open kerk te zijn, midden in het dorp; •o m aan de slag te gaan met mijn talenten en deze verder ontwikkelen; •n aar meer saamhorigheid en gesprek tussen leeftijdsgenoten, ook tussen jong en oud.

Veel verlangen naar verbinding dus, met God, met elkaar, met medechristenen en met de wereld om ons heen. De avond werd afgesloten met een kringgebed. En het leidde direct tot een concrete verandering: ‘Vanaf aanstaande zondag starten we een nieuw gebruik, bij de start van de dienst geven we elkaar een hand, heten elkaar welkom en wensen elkaar een fijne en gezegende dienst. En er ligt een afspraak voor een gebedssamenkomst eind januari 2020.’

In een jaar de catechismus door In een jaar de catechismus door. Dat is het plan van een aantal predikanten en gemeenten in de classis Hoogvliet (GKv). Dat klinkt als iets van vroeger, maar het gaat hier om de Gewone Catechismus, geschreven door drie theologen, Theo Pleizier, Arnold Huijgen en Dolf te Velde met maar honderd vragen en antwoorden. Zij willen de inhoud van het christelijk geloof op een eigentijdse manier overdragen aan volgende generaties en hen inspireren. ‘Het lijkt ons een mooi plan in een jaar dit boek door te werken. U en jullie zullen daarin naast de nieuwe thema’s ook geloof, gebed, gebod en sacrament als kernachtige Bijbelse thema’s tegenkomen’,

schrijven de classispredikanten. Ze kiezen voor een aanpak in vijf of zes blokken van elk drie leerdiensten.

Kan dat wel, preken uit een boekje en niet uit de Bijbel? Ds. Gert Treurniet (Vlaardingen, GKv) legt uit: ‘We verkondigen gewoon Gods Woord.

Net als wanneer we preken aan de hand van bijvoorbeeld de Heidelbergse Catechismus. Het mooie van de Gewone Catechismus is, dat thema’s die in onze tijd actueel zijn, meer aandacht krijgen en dat de vragen en antwoorden zo eigentijds geformuleerd zijn, dat je als het ware vanzelf beter je oren spitst dan bij een super-bekende formulering.’

En verder

Kerk-mok in de Proosdijkerk Schoon en heel: dat is de vereiste voor de kerkmok in de Proosdijkerk (Ede, NGK). Net als in veel andere kerken drinken ze daar samen koffie na de kerkdienst. Het belangrijkste doel is: het ontmoeten van elkaar. ‘De koffie is bijzaak en de bekertjes al helemaal. Maar daar willen we het toch heel even over hebben’, schrijven Corrie Blanken en Anita Noorlander in de nieuwsbrief.

De bekertjes waren gemaakt van niet-recyclebaar materiaal. Daarom kwamen er kwamen steeds meer gemeenteleden met hun eigen mok naar de kerk. En dat willen ze in de Proosdijkerk graag uitbreiden. Hun idee: neem een mok mee waarop je uitgekeken bent, zet die neer in de kerk en kies daarna een andere uit de bonte verzameling kerkmokken die op die manier groeit.

Betekent dat niet meer werk voor de koster? Dat is niet de bedoeling. Er staat een rol papier klaar om de mok even uit te vegen en thuis kun je je nieuwe mok dan verder schoon maken. Een kleine bijdrage aan de vorming van een groene gewoonte.

> Plant een bijbel, hoe doe je dat? Gewoon door twee zakken potgrond te kopen. Een aantal gemeenten doet mee aan de actie van de Stichting Hulp Vervolgde Christenen (HVC).

In de Veenhartkerk (GKv, Mijdrecht) bijvoorbeeld en in ook Hardenberg-Baalderveld-Zuid (GKv). De Bijbels gaan naar India, Irak en Pakistan en van daaruit ook naar Noord-Korea en China. Zie www.planteenbijbel.nl. > Schrijven voor het web is een kunst apart. Elke kerk met een website heeft daarmee te maken.

NGK De Lichtboog in Houten heeft daarvoor een aantal tips op haar website gezet, die overigens net zo handig zijn voor het schrijven in een plaatselijk kerkblad. Zie www. delichtboog.nl/media/bestanden/.

19

 STIMULANS

TEKST DEBBIE DEN BOER

Lees-, kijk- en luistertips VOOR GELOOFS- EN GEMEENTEOPBOUW

Op weg naar Pasen Op woensdag 26 februari begint de veertigdagentijd.

Om je te helpen bewust naar Pasen toe te leven, ontwikkelden ook dit jaar verschillende organisaties materiaal. De veertigdagenkalender van Tear heeft thema ‘Bergopwaarts’. Elke week sta je stil bij een ontmoeting op een berg tussen een Bijbels persoon en God. Bij de kalender hoort een gezinsboekje voor basisschoolkinderen met voor elke dag een Bijbeltekst, een gebedspunt en een activiteit. In het gezinsboekje vind je ook ideeën voor het opzetten van een ochtendprogramma voor het kerkelijk kinderwerk. Via www. tear.nl/kalender zijn ook een liturgie voor de stille week en een handleiding

met gespreksvragen voor kringen te downloaden.

Ideaal voor als je met de hele gemeente met dit thema aan de slag wilt gaan!

Ook Kerk in Actie ontwikkelde een veertigdagenkalender, maar dan met het thema ‘Sta op’. In deze kalender staan nieuwe vormen om invulling te geven aan de vastentijd, bijvoorbeeld door te vasten van snoep, sociale media of vlees.

Daarnaast is via www.kerkinactie.nl/vasten een vastenkaart te bestellen voor volwassenen en kinderen. Deze vastenkaart biedt elke week een uitdaging: door ergens van af te zien (zoals vlees of alcohol of tv-kijken) of door met iets nieuws te beginnen (een kaartje sturen of tijd maken voor gebed en stilte).

Luisterend Bijbellezen

Gelijkenissen

Tijdens de eerste Maand van de Bijbel, die duurt van 24 januari t/m 14 februari, wordt het boek Kijken en luisteren naar Jezus gepresenteerd. Dit boek is het vervolg op Samen luisteren in de stilte en bevat veertig Lectio Divina oefeningen. De oefeningen zijn geschreven door diverse auteurs, onder wie predikant Jos Douma en broeder Columba – één van de jongste monniken in ons land. De organisatie achter dit boek, Contemplatio, organiseert daarnaast in de veertigdagentijd op veertig locaties momenten om samen met anderen de praktijk van de Lectio Divina te beleven. Meer informatie daarover is te vinden op www.contemplatio.nl/40dagentijd-2020/.

Jezus sprak veelvuldig in gelijkenissen die uit het leven gegrepen zijn, maar wel het leven in zijn tijd. Om de gelijkenissen nog beter te begrijpen, helpt het daarom om iets van die context te gaan ontdekken. Daarbij kan het nieuwste boek van Bernard Reitsma, Onvoorstelbaar – Bijbelstudies over de gelijkenissen van Jezus (VBK Media) helpen.

In dit boek bespreekt Reitsma gelijkenissen en uitspraken van Jezus tegen het licht van de cultuur van het Midden-Oosten. En dat leidt in veel gevallen tot verrassende nieuwe ontdekkingen. Onvoorstelbaar is voorzien van gespreksvragen, waardoor het boek ook geschikt is om te lezen als Bijbelkring.

Vlak voor de Maand van de Bijbel verscheen de dagelijkse Bijbelpodcast van het Nederlands Bijbelgenootschap: Dagvers. De podcast van ongeveer 3 minuten bestaat uit een Bijbellezing, een korte toelichting en een vraag of opdracht om mee te nemen de dag in.

Meer informatie over Dagvers is te vinden op: https://www.debijbel.nl/dagvers.

20

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

 KRINGEN

Ontdek een nieuwe wereld Gamers leven deels in een wereld die biedt stof tot gesprek. Wat maakt

Vlasblom wijst erop dat games grote culturele invloed hebben. Ze vertellen verhalen en scheppen een wereldbeeld. Je moet je dus ook in games verdiepen om onze cultuur te begrijpen en daarin over het evangelie te kunnen blijven spreken.

gamen zo fascinerend? En hoe vermaak

Aan de slag

niet-gamers nauwelijks kennen. Dat

je je echt zonder games? Wat zijn de goede kanten van leven met of zonder gamen en wat mis je juist?

Het is gemakkelijk om als niet-gamende christen je oordeel klaar te hebben. Bijvoorbeeld: ‘Gamen is gewelddadig, verslavend en asociaal.’ Maar gamende theologen als Johan ter Beek, Marijn Vlasblom of Frank Bosman (zie Online Verdieping) benadrukken de positieve kanten. Spelen is bevrijdend en hoort bij het leven.

Ter Beek zegt bijvoorbeeld op pagina 13 van dit nummer: ‘Moderne ouders die zich zorgen maken over hun gamende kinderen zouden zich moeten afvragen hoe hun leven eruitziet. Zitten we niet zelf gevangen in een systeem van hard werken, geld verdienen, carrière maken en dan ’s avonds op de bank nog een beetje Netflixen? Het probleem is niet zozeer dat onze kinderen gamen, maar dat wij ouders met spelen zijn gestopt.’

TEKST BRAM BEUTE

 Spelen is bevrijdend en hoort bij het leven  Volgens Ter Beek biedt gamification mogelijkheden om jongeren mee te nemen in de Bijbelse verhalen en kan het hen helpen om tot verdieping van hun geloof te komen.

• Verdiep je eens in de wereld van het gamen. Vraag een gamer wat hij of zij zo mooi aan gamen vindt en vraag er iets van aan jou te laten zien. Als je kring uit niet-gamers bestaat, nodig dan ook een gamer uit om iets te vertellen over gamen.

• Begin je ontmoeting met een kort spel (voor voorbeelden zie online verdieping). Kijk erop terug: wat is er leuk aan zo’n spel, wat is er leuk aan spelen? Alternatief: deel met elkaar hoe je je als kind kon verliezen in spelen en of je dat nu ook nog zo kunt. God maakte de wereld met plezier. Niet omdat Hij moest, maar gewoon omdat Hij dat wilde.

In Gods scheppen zit iets van spelen. Herken je dat? (Zie bijvoorbeeld Genesis 1-2 en Psalm 104).

Wat betekent dat voor ons die als beeld van God geschapen zijn? Waar is het ‘speelse’ in jouw leven?

• Bespreek met elkaar wat gamen voor effect op je heeft. Welke games zijn goed voor jou, welke juist niet? Hoe kijkt jouw omgeving er tegenaan?

• Bespreek en onderzoek: (hoe) kan gamification in jullie kerk helpen om jongeren meer betrokken op het geloof te laten zijn?

> De rubriek Kringen is bedoeld voor gebruik in huiskringen en sluit inhoudelijk aan bij het thema van het nummer. De rubriek krijgt online een vervolg met extra verdieping, bronnen en adviezen om praktisch met het thema aan de slag te gaan. Zie daarvoor: www.onderwegonline.nl/kringen-OW603

21

 EYEOPENER

De vreugde van de overgave Als christenen praten over seksualiteit gaat het al gauw over wat wel en niet mag. Dit zorgt ervoor dat seksualiteit in een negatief daglicht komt te staan en veel christenen met schuldgevoelens rondlopen. Opvallend genoeg is de Bijbel veel positiever over seksualiteit. Van deze tekst in Hooglied druipt de erotiek af.

22

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

‘Doe open, zusje, mijn vriendin, mijn duif, mijn allermooiste.

Mijn hoofd is nat van de dauw, mijn lokken vochtig van de nacht.’

Hooglied 5:2

Hooglied windt geen doekjes om wat de ander seksueel met hem of haar doet. Het verlangen is groot en Hooglied laat daarmee ook zien dat seksualiteit over meer gaat dan wat in bed tussen twee mensen gebeurt. Seksualiteit gaat over een diep verlangen dat God in ons heeft gelegd waarin we liefde en vreugde mogen ervaren. We zijn geschapen om ook in aanraking liefde te ervaren, niet slechts met woorden. Of dit nu een knuffel van je oma of kind is, een hand op je schouder of een zoen op de mond van je geliefde. De clitoris is het enige lichaamsdeel dat alleen geschapen is voor genot en zij(!) heeft geen andere functie!

Aanraking is al vanaf onze geboorte essentieel.

Baby’s die weinig vastgehouden worden, ontwikkelen zich minder goed dan baby’s die veel worden geknuffeld. Het beïnvloedt de ontwikkeling van hun hersenen, motorische vaardigheden en intelligentie. Als we onszelf voorstellen, geven we elkaar de hand. Daarmee geef je erkenning aan de ander en de ander aan jou. Een knuffel in een verdrietige tijd kan vaak meer troosten dan een paar mooie woorden.

Ook seksualiteit gaat over verlangen en erkenning.

God heeft een seksueel verlangen in ons gelegd, zodat we kunnen geven en ontvangen. Dat is een geschenk en dus gezond, menselijk en zelfs goddelijk.

TEKST ALMATINE LEENE

Noodzakelijk kwaad Toch vinden veel christenen seksualiteit lastig. Dat komt onder andere omdat de kerk eeuwenlang seksueel verlangen als zondig en slecht beschouwde. De kerkvader Augustinus heeft gezegd dat seksueel verlangen ingaat tegen de wil.

Het grote voorbeeld voor hem was een erectie. Na de zondeval zouden erecties plaatsvinden buiten je eigen wil om. Dat houdt je weg van God en daarom

kon je seksualiteit het beste vermijden. De invloed van de filosofen Plato en Aristoteles op Augustinus valt niet te onderschatten. De eeuwen daarna heeft de kerk seksualiteit beschouwd als een noodzakelijk kwaad om kinderen te verwekken. In de tijd van de reformatie werd men positiever, maar bleef het een mijnenveld vol gevaren.

 Een knuffel kan

meer troosten dan mooie woorden 

De Bijbel spreekt allereerst positief over seksueel verlangen. Hooglied is daar het beste voorbeeld van. In het licht van de kerkgeschiedenis is het niet verbazingwekkend dat deze teksten vaak zijn vergeestelijkt alsof het in Hooglied alleen zou gaan om de relatie tussen God en zijn volk. Maar juist die manier van Bijbellezen wijst ook op een ander belangrijk element van seksualiteit: namelijk dat het iets van God mag vertellen. Ons diepste verlangen vindt zijn hoogtepunt in de eenheid met Christus. Dat verlangen en die verbondenheid wordt door vele mystici dan ook omschreven in seksuele liefdestaal.

Echte verbondenheid Het is fantastisch als seksueel verlangen overgaat in verbondenheid. Dat is niet altijd het geval.

Zelfs als je getrouwd bent, kan die verbondenheid ontbreken. Seks is meer dan een lichamelijke ervaring. De Amerikaanse theoloog Rob Bell noemt om die reden de wallen het minst seksuele deel van Amsterdam. Echte verbondenheid ontbreekt.

23

 EYEOPENER

Verwerking 1. Hoe draagt de #metoo beweging bij aan ons gesprek en ons denken over seksualiteit?

2. Maak een lijst met Bijbelteksten en -verhalen waarin het expliciet of impliciet over seksualiteit gaat. Bespreek in je gemeente hoe jullie aandacht aan die teksten kunnen geven.

3. Kijk het filmpje over seks op beam.eo.nl/ artikel/2017/12/zo-heb-je-goeie-seksdenkstof-09/. Francien zegt dat zij veel meiden en jongens ziet die seks gebruiken om van elkaar bevestiging te krijgen. Ben je dat met haar eens? Praat daar eens over met een tiener.

In de Bijbel wordt het Hebreeuwse woord voor eenheid ‘echad’ niet alleen gebruikt om de eenheid van God te beschrijven, maar ook de eenheid tussen mensen die geslachtsgemeenschap hebben. Ware verbondenheid is wederkerig en het wordt gevaarlijk als dat niet het geval is. We lezen dat in het verhaal van Amnon (2 Samuël 13). Zijn verlangen blijkt oppervlakkig, want nadat hij zijn halfzus Tamar verkracht heeft, haat hij haar. Er was geen wederkerigheid en geen verbondenheid.

 Ware verbondenheid is wederkerig  Zelfbevrediging Een moeilijke vraag is of iemand die geen relatie heeft toch seksuele verbondenheid kan ervaren.

Als we seksualiteit breder zien dan wat er tussen de lakens gebeurt en het ook betrekken op onze relatie met God, is het antwoord positief. Seksualiteit gaat niet alleen om de ander, maar ook om jezelf.

Eeuwenlang werd zelfbevrediging gezien als zonde, niet omdat mensen het zelfzuchtig vonden, maar omdat ze dachten dat sperma leven, een ziel, in zich droeg en daarom niet verspild mocht worden.

De kerk heeft daarom eeuwenlang gevonden dat mannen beter een prostituee konden bezoeken dan

24

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

dat ze aan zelfbevrediging deden. Uiteraard kun je ook verslaafd raken aan zelfbevrediging, zoals aan vele andere vormen van seks, maar dat betekent niet dat zelfbevrediging daarom per definitie verkeerd is.

Als vrijgezel kun je naast verbondenheid met God ook verbondenheid ervaren met vrienden en familie, al mogen we daarmee de pijn van het gemis van intiemere seksuele ervaringen nooit bagatelliseren.

 Seksualiteit gaat niet alleen om de ander  Overgave Verlangen en verbondenheid vragen uiteindelijk om volledige overgave. Om je bloot te geven, om toe te laten dat de ander jou mag aanraken of een knuffel mag geven, daar is vertrouwen en wederzijds respect voor nodig. Slechts dan kun je een hoogtepunt bereiken.

Ook geloven gaat over overgave. God dienen, betekent dat je jouw leven in zijn handen legt. De schepping, Goede Vrijdag en Pinksteren laten zien dat de drieenige God zichzelf aan ons heeft gegeven zodat wij gemeenschap met God mogen hebben. Dat brengt vreugde. Hoe mooi zou het zijn als we in seksualiteit ook de vreugde van overgave mogen ervaren en het ons op God mag wijzen.

ALMATINE LEENE IS DOCENT DOGMATIEK AAN HOGESCHOOL VIAA IN ZWOLLE, ONDERZOEKER AAN DE UNIVERSITEIT VAN STELLENBOSCH EN PREDIKANT VAN DE NEDERDUITS GEREFORMEERDE KERK STELLENBOSCH-WES.

Boekentips • Rob Bell, Seks&God: waarom alles met elkaar te maken heeft. Utrecht, (KokBoekencentrum) 2013; • Frank Bosman, God houdt van seks: kleine theologie van de erotiek. Utrecht (KokBoekencentrum) 2015.

• Later dit jaar zal er ook een boek van de hand van Almatine Leene en Rene Erwich over seksualiteit verschijnen.

Verpakking GKv-gemeenten in Alblasserwaard samen

De GKv-gemeenten van Alblasserdam en Nieuw-Lekkerland in de West-Alblasserwaard vormen sinds 1 januari 2020 één gemeente om samen sterker te staan. In 2012 is een beweging naar meer samenwerking en integratie in gang gezet. Na de samenvoeging telt de gemeente 240 leden.

Beide kerkgebouwen, de Levensbron in Alblasserdam en de Hoeksteen in Nieuw-Lekkerland, blijven na de samenvoeging in gebruik.

Verzoeningsdienst in Oegstgeest

De NGK en de GKv Oegstgeest houden op 2 februari een verzoeningsdienst, waarin ze terugkijken op de scheuring die zich 53 jaar geleden in hun midden voltrok. In de dienst waarin de predikanten Pieter Kleingeld (NGK) en Robert Roth (GKv) voorgaan, is ruimte voor schuldbelijdenis en vergeving. Daarnaast krijgen dankbaarheid dat de gemeenten de afgelopen jaren naar elkaar zijn toegegroeid, en hoop op het vervolg daarvan een plaats in de dienst.

De OnderWeg-editie over rentmeesterschap eind vorig jaar is verzonden in afbreekbaar plastic. We hebben u gevraagd wat u daarvan vindt. Er kwamen veel reacties.

De meesten gaven aan het liefste helemaal geen plastic te willen en verwezen naar tijdschriften met het adres op het blad zelf. Dit is voor OnderWeg geen optie: zoiets kan alleen bij magazines in een hoge oplage die in zogenaamde rotatie gedrukt worden.

Als OnderWeg wilden we wel toe naar een milieuvriendelijker verpakkingsvorm. We dachten dat dit goed kon met biologisch afbreekbaar, composteerbaar plastic. Maar nader onderzoek leerde dat dit niet in de gft-bak mag en ook niet bij het plasticafval, omdat het van te slechte kwaliteit is om gerecycled te worden.

Het beste advies lijkt dan bij restafval. Maar dat wordt weer om andere redenen, onder meer verwarring bij gebruikers, afgeraden.

We hebben daarom besloten om vooralsnog gebruik te blijven maken van het ‘gewone’ plastic.

Bestuur OnderWeg

Om het verleden definitief achter zich te laten heeft de GKv Oegstgeest in de spiegel van de lokale kerkgeschiedenis gekeken, aldus de kerkenraad, mede aan de hand van een grondige studie van voormalig predikant Robert Roth. Op grond daarvan heeft de GKv-kerkenraad geconcludeerd dat er in 1967 door twee ambtsdragers ten onrechte is gebroken met de meerderheid van de kerkenraad en daarmee een breuk in de gemeente is geforceerd. Een andere conclusie is dat de meningsverschillen over de Open Brief hadden moeten leiden tot een open en eerlijk gesprek tussen ondertekenaar ds. Roel Brands, predikant in Oegstgeest en de betrokken ambtsdragers, in plaats van hun voortijdige veroordeling op basis van hun eigen interpretatie van de Open Brief.

Daarom heeft de kerkenraad van de GKv Oegstgeest uitgesproken dat de scheuring van de GKv Oegstgeest in 1967 ten onrechte heeft plaatsgevonden en is ds. Brands postuum gerehabiliteerd.

Verbonden aan: GKv Hooghalen (deeltijd, 40%): T. van Dijk, die daarnaast in deeltijd blijft verbonden aan GKv Smilde; GKv/NGK Zaandam (Zaankerk): kandidaat M.W. van der Veen (Kampen); GKv Winsum: E.T. van de Kamp (GKv Nieuwegein).

Afscheid: wegens emeritaat van NGK Enschede: M.H.T. Biewenga, die vanaf 1980 predikant was van achtereenvolgens NGK Zoetermeer, Emmeloord en Enschede; wegens emeritaat van CGKv Rozenburg en Voorne: R.J. Blok, die vanaf 1984 predikant was van achtereenvolgens GKv Velp, ’s-Gravenhage-Zuid/ Loosduinen en Rijswijk, Rozenburg en Voorne.

Preekbevoegdheid (GKv) verleend aan: J.W. Sonneveld (Houten), sonneveldjanwillem@gmail.com

Daarnaast belijdt de GKv Oegstgeest schuld voor haar daden die de kerk in 1967 deden scheuren en voor het jarenlang ten onrechte breken van wat één is in Christus.

In reactie daarop schenkt de NGK Oegstgeest e.o. de GKv Oegstgeest ruimhartig vergeving en vraagt zij de GKv vergeving voor haar aandeel in het jarenlang in stand houden van deze breuk.

Ds. K.J. Kapteyn, emeritus predikant in de GKv, is op 17 januari op 82-jarige leeftijd overleden. Hij diende de kerken van Appingedam-Overschild (vanaf 1965), Bunschoten-Spakenburg (vanaf 1969), SpakenburgNoord (vanaf 1972), Pretoria, Zuid-Afrika (vanaf 1977), Kampen (vanaf 1984) en Hoogeveen (1969).

Hij ging in 2002 met emeritaat.

De verzoeningsdienst wordt gehouden in het Teylingen Duinzigt College en begint om 10 uur. > Voor meer actueel nieuws ga naar onderwegonline.nl 25

CGK-SYNODEVOORZITTER HAN SCHENAU:

‘Ik zou het zó graag ook over andere dingen willen hebben’

26

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

 ONTMOETING Hij lacht graag en bekijkt het leven van de zonnige kant. Maar sinds Han Schenau synodevoorzitter is van de Christelijke Gereformeerde Kerken ligt hij toch af en toe wakker. ‘Willen we als CGK

O

niet breken, dan zullen we weg moeten bij de

f ik even in zijn studeerkamer mag kijken, vraag ik als we net in een smaakvol zitje in de huiskamer zitten. ‘Hier zit het altijd wel prettig’, had Han Schenau gezegd toen hij me het plekje wees.

Hij is bezig met de preek voor zondag, zie ik: boeken liggen open, beschreven A4’tjes en op het scherm de al deels geschreven preek. Ik houd het bij een korte blik in de kamer terwijl Han in de deuropening blijft staan, en zeg: ‘Je hebt twee grote foto’s van je vrouw in de kamer staan, wat zegt dat?’

TEKST ESTHER DE HEK BEELD JACO KLAMER

Zijn vrouw Josien, met wie hij volgend jaar veertig jaar getrouwd hoopt te zijn, is zijn steun en vertrouweling, vertelt hij als we weer zitten. ‘Zij is van grote waarde in mijn leven.’ Ze ontmoetten elkaar in de jaren zeventig op de sociale academie in Ede, waar Han na het gymnasium naartoe was gegaan. ‘Op mijn vierde jaar wist ik al dat ik dominee wilde worden. Met mijn vier jongere broertjes hield ik kerkdiensten op zolder, ik was de dominee. Mijn ouders wisten van die wens en ook het hoofd van de lagere school. Ik was helemaal niet zo’n hoogvlieger maar toch lieten ze mij naar het openbare Stedelijk Gymnasium in Gorkum gaan, terwijl later mijn broers reformatorisch onderwijs volgden. Maar op het gym verdween het verlangen om predikant te worden en koos ik ervoor na mijn eindexamen naar de sociale academie te gaan.’

Waardoor verdween dat verlangen?

‘Daarin heeft de puberteit vast en zeker een rol gespeeld, mijn interesses verschoven. Ik ging actief sporten: voetbal, basketbal, volleybal, atletiek, en ging daarin op. Het geloof en de kerk zeiden me veel minder. Ik had vrienden die niet kerkelijk waren en dat vond ik veel leuker. Dus dat besef van roeping verdween. Toen ik een vervolgopleiding moest kiezen, wilde ik wel graag iets met mensen doen, maar de studie theologie hoefde van mij niet meer.’

polarisatie en meer de nuance zoeken.’

Dus ging je naar de sociale academie en daar ontmoette je Josien.

‘Inderdaad, de vrouw die er middelijkerwijs voor gezorgd heeft dat ik toch theologie aan de Theologische Hogeschool in Apeldoorn ben gaan studeren. Zij leefde op dat moment al bewust met God en ik nog niet. Zij was dagelijks met de Bijbel bezig, ging naar Bijbelstudies, in de kerk schreef ze mee met preken. Dat deed ik allemaal veel minder, maar het raakte bij mij wel aan iets. Het heeft ertoe geleid dat ik God weer ben gaan zoeken en dat op den duur toch het verlangen naar het predikantschap terugkwam.’

Roeping

Inmiddels is het ruim veertig jaar later en wonen hij en zijn vrouw in een tijdelijke pastorie in Nunspeet, waar ze anderhalf jaar geleden vanuit Goes naartoe kwamen. Han Schenau werd de eerste predikant van de nieuwe, in 2016 geïnstitueerde, christelijkgereformeerde Ichthus-gemeente, een afsplitsing van de CGK (Dorpskerk en Oenenburgkerk) die sinds 1936 in Nunspeet zit. ‘Er was al jaren spanning in de gemeente over praktische zaken en het profiel.

Tijdens de synode van 2013, die in de Oenenburgkerk gehouden werd, vertelden Nunspeter gemeenteleden mij daarover. Toen heb ik al weleens gedacht: zou God hier misschien een taak voor mij hebben, ligt hier wellicht een roeping?’

Han Schenau (1960) is synodevoorzitter van de christelijk-gereformeerde synode die dit jaar gehouden wordt. Hij werd geboren in Gorinchem en startte in 1989 als predikant in Middelburg. De Ichthus-gemeente in Nunspeet, waar hij nu staat, is zijn vijfde gemeente.

Han Schenau is getrouwd met Josien, samen hebben ze vijf kinderen en vijf kleinzoons.

27



 ONTMOETING

 ‘Je mag mij best een

echte calvinist noemen’



We zijn zo’n drie kwartier in gesprek als hij vertelt hoe duidelijk die roeping was, terwijl het bij eerdere beroepen ‘best een worsteling’ was. ‘Als er een beroep komt en je in drie weken een keuze moet maken, kun je daar eigenlijk maar zo weinig van delen – het vindt op zo’n diep niveau in je plaats.’

Je vertelde net dat je je in de CGK graag in het midden beweegt. Je bent tot nu toe predikant geweest in gemeenten waar liturgisch en qua samenwerking met andere kerken vrij veel ruimte is. Maar het valt mij ook op dat je woordgebruik een bevindelijke klank heeft.

Hij lacht. ‘Ik heb in mijn kinderjaren en jeugd onder een bevindelijke invloed gestaan. Mijn ouders waren vrijgemaakt maar zijn vlak voor m’n doop christelijkgereformeerd geworden. Mijn grootouders waren ook vrijgemaakt maar vooral mijn opa had een hang naar het bevindelijk-gereformeerde. Ik trok veel met hem op, gewoon omdat het een leuke man was. Hij nam mij mee naar kerken in de Alblasserwaard die je nu Hersteld Hervormd zou noemen. Zo kwam ik al jong in aanraking met de sfeer en taal van de oude schrijvers. Mijn vader neigde ook naar deze geloofsbeleving, mijn moeder – zij leeft nog - is opener. Zij laat ook vragen toe en is blijmoediger en vrijmoediger. Per saldo kenmerkt dat ook mijn beleving, al mag je mij best een echte calvinist noemen.’ Door zijn vrouw, afkomstig uit de NGK, leerde hij klassieke muziek waarderen, maakte hij kennis met ‘meer openheid in de theologie’. ‘Maar het in de Alblasserwaard opgedane besef dat dit leven eindig is, dat je je tijd goed moet gebruiken, dat genieten prima is maar dat je aardse zaken wel moet relativeren, zit er diep in.’

Hobbelen

In juni vorig jaar werd hij gekozen tot synodevoorzitter van de CGK. In die kerken zijn momenteel twee thema’s beeldbepalend: vrouwelijke ambtsdragers en homoseksualiteit. ‘Ik zou het zó graag ook over andere dingen willen hebben’, zegt Schenau. ‘Over wat vanuit Christus het kerk-zijn ten diepste bepaalt, en wat daarvan in de prediking nog naar voren komt. We dreigen voort te hobbelen van ethisch issue naar ethisch issue. Tijdens de vorige synode was het homoseksualiteit, nu vrouw en ambt, over drie jaar schepping en evolutie, over zes jaar transgender en over negen jaar spoelt Nederland weg door het veranderde klimaat, en dáár hebben we het dan nooit over gehad. Eigenlijk kan ik daar heel moeilijk mee leven.’

28

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

Dat lijkt me lastig als voorzitter van een synode waar, als straks de tweede zittingsweek begint, hoogstwaarschijnlijk vooral het tussenrapport over vrouw en ambt de aandacht zal trekken en de gemoederen bezighoudt.

‘Dat is het ook, hoewel ik me van harte toewijd aan wat me te doen staat. Het zal er deze synode echt om spannen of we het als CGK gaan redden met elkaar en dat houdt me de laatste tijd nogal eens wakker. Ik moet er niet aan denken dat zich nog eens een breuk voltrekt in kerkelijk Nederland.’

Ik reageer verbaasd. Is het echt zo ernstig? Als er toch één kerkgenootschap is dat ondanks verschil, verwijdering en dispuut in ieder geval de organisatorische eenheid weet te bewaren, is het de CGK. Het is even stil, dan zegt hij: ‘God moet ons bij elkaar houden, maar de tijdgeest doet ondertussen zijn werk. In de samenleving zie je de nuance verdwijnen en dat werkt door in de kerk. In ons kerkverband zijn er gemeenten en mensen die autonoom willen doen wat zij denken dat het beste is voor hun gemeente. Aan de andere kant zijn er CGK’ers die vinden dat er afspraken zijn waaraan iedereen zich simpelweg moet houden. Beide houdingen zijn funest voor het in liefde, gehoorzaamheid en verdraagzaamheid samenleven binnen een kerkverband.

Willen we als CGK niet breken, dan moeten we weg bij de polarisatie en meer de nuance zoeken.’

Ruimte en nuance

Waar zit die nuance als het gaat om homoseksualiteit?

Schenau staat achter het rapport ‘Homoseksualiteit en homoseksuele relaties’ dat in 2013 verscheen, zegt hij.

Daarin wordt gesteld dat homoseksuele relaties tegen de

Kuyper Bijbel ingaan, als zonde bestempeld moeten worden en dat gemeenten ‘de weg van de kerkelijke vermaning’ moeten gaan. Even voor Kerst belde een psychiater hem op toen de pers schreef over crisis in de classis rond de eigen benadering van CGK Zwolle van homoseksuele gemeenteleden met een relatie. ‘Ik houd u persoonlijk verantwoordelijk voor de zelfmoord van christelijke homo’s’, zei ze door de telefoon tegen Schenau. ‘Die kwam natuurlijk wel binnen. ”U gaat nu af op een krantenbericht’’, zei ik tegen haar. “Maar ik denk dat we zinvol zouden kunnen doorpraten als u kennisneemt van wat wij als kerken hebben bestudeerd en echt uitgesproken.”’

Ook in deze discussie bepalen in de kerk zo makkelijk twee uitersten de toon, volgens Schenau: het autonome denken tegenover teruggrijpen op regels en afspraken.

‘Maar dit gevoelige thema vraagt om ruimte en nuance en juist niet om oneliners als ‘Je mag het wel zijn maar niet doen.’

 ‘We dreigen voort te

hobbelen van ethisch issue naar ethisch issue’ Komt het daar niet op neer dan?



‘Nee, ik protesteer daartegen. Het is een dilemma dat ons vanuit de samenleving is opgedrongen. De achtergrond is dat de seksualiteit sterk bepalend is voor iemands identiteit, en daar wil ik bij weg, ook als het om heteroseksualiteit gaat trouwens. Seksualiteit is belangrijk, maar het gaat in het mens-zijn om veel meer dan dat. Gelovigen vinden hun identiteit in Christus.’

Volgens Schenau noemt het rapport uit 2013 het onderwerp vriendschap ‘een braakliggend terrein’ in het kerkelijke gesprek over homoseksualiteit. ‘Ik vind dat we het daarover moeten hebben. Je bent er als kerk niet als je zegt wat er niet kan zonder dat je ook bereid bent om na te denken over wat er wel kan. Ik weet dat er allerlei vragen te stellen zijn over een vriendschappelijke liefdesrelatie tussen twee mensen van hetzelfde geslacht, maar daar wil ik niet mee beginnen. Laten we het gesprek erover een kans geven en zo nuance zoeken.’

Of hij dit als synodevoorzitter voor elkaar krijgt? ‘Je voelt je, zeker in een klimaat van tegenstellingen, met een pleidooi voor nuance soms wel een beetje een roepende in de woestijn. Maar wie weet…’

ESTHER DE HEK IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG.

K

ortgeleden kreeg tot mijn verrassing Richard Mouw een eredoctoraat van de Theologische Universiteit Kampen. Dit vanwege zijn rol als verspreider van het neocalvinistische gedachtengoed in met name de VS. Dat is de traditie van Abraham Kuyper (en Bavinck en anderen) waar we als Nederlandse gereformeerden in delen.

Toch is er een opmerkelijk verschil. Overzee, niet alleen in Amerika maar ook in Korea en andere plaatsen op de wereld is er sprake van Entdeckerfreude: ‘Wat bijzonder om een uitgewerkte visie te ontmoeten hoe het evangelie doorwerkt (of kan doorwerken) in de cultuur.’ Zoals Mouw het noemt: ‘cultural discipleship.’ In onze contreien hoor ik eerder: ‘dat hebben we wel gehad.’ Als we ons er al in verdiepen, zien we die traditie toch vooral als een historisch verschijnsel.

 Ik ben nog meer enthousiast geworden over onze erfenis  Dit heeft vast te maken met de verzuiling die onze samenleving stempelde, maar die we nu achter ons hebben gelaten. Of we daarmee zoveel opgeschoten zijn, is voor mij de vraag.

Misschien hadden we in het verleden last van een te beperkte blik en werd de antithese tussen christelijk leven en denken en paganisme (het niet-christelijke denken in de bewoording van Kuyper) te makkelijk gesteld. Ook bij christenen kan ongeloof voet aan de grond krijgen. En de wereld kan meevallen waar de kerk vaak tegenvalt. Het is allemaal waar.

En toch, ik geloof dat we nu in een omgeving zitten die te weinig zicht heeft op een Bijbelse wereldbeschouwing en hoe die kan door werken in het publieke leven. Het maakt veel christenen niet zoveel uit. Ze halen hun kostje overal vandaan.

Zelf heb ik onlangs twee cursussen gevolgd waarin de actualiteit van Kuyper werd gevierd. Een in Amerika (Colson Center) en een in Engeland (Jubilee Centre). De een meer rechts en de ander meer links van het politieke spectrum.

Door beiden ben ik opgebouwd. En nog meer enthousiast geworden over onze eigen erfenis. Vreemd eigenlijk dat ik dat in Nederland niet zo kon vinden. Dan maar elders. Ook ik haal mijn kostje overal vandaan.

DICK WESTERKAMP IS EMERITUSPREDIKANT VAN DE LICHTBOOG (NGK) IN HOUTEN.

 OPINIE

Geef niet op het geloof te verdedigen In 2018 bleek dat de meeste Nederlanders niet in God geloven.

Omdat christenen een minderheid vormen, moeten ze steeds vaker uitleggen wie ze zijn en wat ze geloven. Het is dan ook niet vreemd dat de aandacht voor apologetiek, de verdediging van het geloof, groeit. Vooral op een aspect wil ik ingaan, de vraag naar de plek van apologetiek onder christenen. Hier zit namelijk ruis op de lijn.

D

e apologetiek ontwikkelt zich sterk.

Het duidelijkst blijkt dat uit een reactie van een buitenstaander: de meest bekende atheïst van Nederland, Herman Philipse, spreekt onomwononden zijn bewondering uit voor het boek God bewijzen (2013) van Stefan Paas en Rik Peels. Op NPO 1 kon je laatst een podcast beluisteren waarin filosoof Emanuel Rutten vertelt over zijn bekering tot Jezus. Samen met Jeroen de Ridder schreef Rutten het boek En dus bestaat God (2015). Een nieuw Godsbewijs van Rutten haalde The New York Times.

Kloof

TEKST MATTHIJS HAAK

Helemaal aan de andere kant van het spectrum staat Bram van de Beek. Hij zegt dat we leven in een tijd van Godsverberging. Van de Beek wijst erop dat Godsbewijzen door de kerk zelf zijn uitgevonden (Anselmus), alsof de kerk al begon aan te voelen dat er een tijd aankwam waarin het geloof in God niet langer zou volstaan. Uiteindelijk heeft onze cultuur Christus verworpen. We leven in het donker (Nietzsche). In zijn boek Mijn Vader, uw Vader (2017) vergelijkt Van de Beek apologetiek met fluiten in het donker. Van de Beek denkt in de lijn van Calvijn en in het licht van het indrukwekkende, postume getuigenis

30

OnderWeg #03 > Jaargang 6 > 1 februari 2020

van Pascal: ‘men vindt Hem (God) alleen via de wegen die in het evangelie geleerd worden.’

Op het eerste gezicht is er hier sprake van een onoverbrugbare kloof. Wat niet helpt is de manier waarop soms positie wordt ingenomen. ‘Fluiten in het donker’ (Van de Beek) is een ondermaatse opmerking die geen recht doet aan hedendaagse apologetiek. Aan de andere kant gebeurt hetzelfde.

Op een studiedag in 2018 over het boek Mijn Vader, uw Vader uitte Gijsbert van den Brink scherpe kritiek op het hoofdstuk van Van de Beek over apologetiek.

Inhoudelijk volg ik de kritiek van Van den Brink.

Tegelijk had Van den Brink ook begrip kunnen tonen voor de sterke kant van Van de Beeks uitgangspunt: we leven in een tijd van Godsverberging waarin alleen het evangelie licht geeft. Nu fileert Van den Brink alleen maar. Het geheel van het christelijke geloof heeft geen baat bij deze woordenstrijd.

Verder komen Ik noem drie dingen om verder te komen in het geschetste dilemma.

1. De positie van apologetiek

In zijn Handboek apologetiek (2012) vergelijkt Alisther McGrath apologetiek met Johannes de Doper. Het

 De Bijbel is niet

geïnteresseerd in de vraag naar het bestaan van God 

gaat om het (weg)voorbereidende werk. Hedendaagse apologeten spreken over de redelijkheid van het geloof in God en niet over de vraag wie God is. Iemand als Van de Beek doet iets heel anders. Hij herijkt ons geloof aan dat van de vroege kerk. Dan gaat het om de vraag wie God in Jezus is. Dit zijn twee heel verschillende posities, maar die hoeven elkaar niet te bijten. Denk aan Matteüs 11. ‘Apologeet’ Johannes de Doper begint te twijfelen en vraagt zich af of Jezus wel de messias is. Jezus wijst hem erop dat Johannes’ voorbereidende werk klopt (Matteüs 11:4 en 5). Vervolgens zegt Jezus dat je gelukkig bent als je je niet aan hem ergert (Matteüs 11:6). Dat gaat over het geheim van Jezus’ leven, het vloekhout van Golgota. Zo komen de twee posities samen. In Jezus.

 We leven in

een tijd van Godsverberging



2. God en zijn mensen

God gaat met ieder van zijn kinderen een weg.

Soms komt iemand tot geloof en verdedigt het (nieuwgevonden) geloof. De een is filosofisch ingesteld.

Een ander spreekt vanuit een geloofservaring die van generatie op generatie is overgegeven. Ons past geen kritiek op de weg die God met zijn kinderen gaat en de gaven die Hij daarbij geeft. Integendeel. Je dankt God voor iedere gave (1 Korintiërs 12). God werkt door zijn Geest in verschillende mensen. Centraal staat de eer van Gods naam.

3. Onze westerse cultuur

Onze tijd wordt wel eens vergeleken met die van de

vroege kerk, vandaar het belang van apologetiek.

Toch is er een essentieel verschil. Onze tijd is postchristelijk. Van de Beek wijst er terecht op dat onze cultuur Christus verworpen heeft. Het is stikdonker. En dat maakt mensen bang. In plaats van te vertrouwen op God gaan mensen Hem vervangen door surrogaatgeloof (Romeinen 1). Vele soorten geloof duiken op: tovenaars, avatars, ‘je diepste zelf’, vertrouwen in ontzagwekkende digitale mogelijkheden enzovoort. De afgodenfabriek (Calvijn, Ezechiël 8) draait overuren. Tel daarbij op dat een christen erkent dat afgoden in het eigen hart zitten (J.H. Bavinck). Het is opletten geblazen in onze tijd. Terecht zegt Van de Beek dat apologetiek niet helpt bij het bestrijden van de afgoden. De Bijbel is niet geïnteresseerd in de vraag naar het bestaan van God. Theologen als Luther en Augustinus zeggen dat de eerste twee geboden centraal staan. Die gaan over de vraag wie God ís. Dat geeft toch nog steeds ruimte voor apologetiek. Ik zie apologetiek als een teken van hoop. Lichtpuntjes in het donker. Zodat mensen thuis kunnen komen en Jezus kunnen leren kennen. Denk hierbij ook aan een nieuwe generatie die een zekere onbevangenheid ten opzichte van het geloof heeft.

Verdedigen Afrondend wijs ik op Origines’ boek Tegen Celsus (± 248 na Christus). Deze belangrijke apologie uit de vroege kerk kan ons helpen bij het dilemma waar dit artikel over gaat. In de eerste zin zegt Origines namelijk dat Jezus zich niet verdedigde toen valse getuigen hem beschuldigden. Wat een grandioze openingszin in een apologie! Jezus, het afgeslachte lam, hield zijn mond (Jesaja 53, Handelingen 8). En gaf zijn leven. Vervolgens schrijft Origines toch een uitgebreid boek. Want volgens Origines verdedigt Jezus zich in zijn volgelingen.

Iedereen werkt mee met die gaven die de Geest geeft.

MATTHIJS HAAK IS PREDIKANT VAN DE GKV DORDRECHT.

31

ADVERTENTIE

OnderWeg app!

Met de app OnderWeg online kun je ons magazine nu ook op mobiel of tablet lezen. De app bevat de nieuwste editie van OnderWeg en alle eerdere nummers (vanaf 2015).

Ja, ik wil OnderWeg digitaal lezen!

Voor â‚Ź 37,50 per jaar (studenten betalen â‚Ź 18,75) lees je magazine OnderWeg op mobiel of tablet. De speciaal voor OnderWeg ontwikkelde app OnderWeg online werkt simpel en snel.

Meld je aan via www.onderwegonline.nl/app

OL EN HOOPV REND INSPIRE