Wie is jouw zondebok? by OnderwegOnline

OL EN HOOPV REND E INSPIR

Wie is jouw zondebok? GENADIG RECHT DOEN

‘Aan het kruis met Hem!’ Wie durft dat mee te roepen? Bram Beute en Jaap Cramer

‘Een zondebok zoeken is een mechanisme dat werkt’ Ineke van Dongen

‘Zelf rust vinden is nu absoluut ingewikkeld’ Mirjam van der Vegt

> Jaargang 7 > 13 maart 2021

 VOOR JE VERDER GAAT

E lke dag een feestje Er is een goede reden dat ik dit jaar niet vast in de vastentijd. En er zijn mensen die hetzelfde vinden, las ik. We vasten inmiddels een jaar van allerlei aardigheid en genoegens, gedwongen door de noodzaak de pandemie te beteugelen. Ik zou best wat deugdelijks kunnen zeggen over de winst van die versobering - voor aarde, gemeenschap en onze spiritualiteit. Maar ik gooi het over een andere boeg: op weg naar Goede Vrijdag en Pasen organiseer ik elke dag een feestje.

TEKST ESTHER DE HEK

Nu de rek eruit is en recalcitrantie het bij een groter wordende menigte lijkt te winnen van soberheid doorstaan, hebben we viermomentjes nodig. Gebakje voor de buren, danspartijtje in de huiskamer, blauwe druifjes voor een jarige, mailtje naar iemand aan wie je opeens moet denken, geld voor een zwerver en… een bos bloemen voor mezelf. Want vasten is ook een tijd van goeddoen uit liefde. Juist nu. ESTHER DE HEK IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

 INTRODUCTIE THEMA

Barabam!

et koor schreeuwt het woord uit: ‘Barabam!’; een heerlijk rauw moment in Bachs Matteüspassie. Als kind fascineerde me het -bam sowieso, omdat ik de boef als ‘Barabbas’ kende. Maar het knalt zo lekker. Bam! Wat daar gebeurde, is natuurlijk te gek voor woorden. De boef gaat vrijuit en Jezus wordt geslachtofferd. Hij is de zondebok: het probleem dat de Joden mooi door de Romeinen laten ‘oplossen’. Het zit diep in mensen om naar anderen te wijzen. Al vanaf Adam, die beroerde echtgenoot. Zong hij zoëven nog lyrisch over zijn vrouw, nu gooit hij haar onder de bus, met een sneer naar God: ‘Het was de vrouw die U gemaakt had om me terzijde te staan...’ Of denk aan David, die smerige koning. Die zijn ogen de vrije loop liet, nam wat niet van hem was, vervolgens zijn macht misbruikte en over lijken ging, zodat niemand het door zou hebben. Totdat hij bezoek krijgt van de profeet Nathan die hem een oneerlijk verhaal vertelt. Als David daar woest over wordt, spiegelt de profeet hem: Ja, maar jij bent die man, David... Die zit. Bam!

 Ik wijs ze na. Alsof ik zoveel beter ben  Maar kijk nu wat ik hier geschreven heb. Ook ik wijs naar anderen. Die beroerde voorgangers van ons. Ik scheld ze uit: Adam is een beroerde echtgenoot en David een smerige koning. Ik wijs ze na en maak ze belachelijk, … alsof ik zoveel beter ben. Hiermee zitten we midden in het thema van deze OnderWeg. Door hen zwart te maken, vallen wij mooi weer een beetje mee. We maken hen tot zondebok. In dit nummer verkennen we deze diepmenselijke reflex. Een ander aanwijzen, beschuldigen, vaak om je eigen straatje schoon te vegen. Schuld is moeilijk om mee om te gaan. Hoe gaan we om met daders en slachtoffers? Hoe deal ik met mijn eigen kwaad dat ik liever bij een ander aanwijs dan dat ik het zelf onder ogen kom? Op het ‘Barabam!’ volgt een prachtige fuga: ‘Laß Ihn kreuzigen!’ Een meerstemmig weefsel van melodieën wordt zijn lijkwade. En wij? De boef gaat vrijuit. Bam!

JAAP CRAMER IS PREDIKANT VAN DE VERBINDINGSKERK EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

 COLOFON OnderWeg is een inspirerend magazine voor christenen die God en de kerk liefhebben en midden in het leven staan. OnderWeg schrijft over relevante en actuele thema's voor christenen en bevat rubrieken over jeugdwerk, missionaire kerk-zijn en Bijbelstudie. OnderWeg ontstond in 2015 uit een samenvoeging van Opbouw en De Reformatie. Redactie Bram Beute, Jaap Cramer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Jannet de Jong, Leendert de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Jordi Kooiman (webredacteur), Jacomine Oosterhoff (eindredacteur), Annelies Smouter (eindredacteur), Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema), Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp.

Nocturnestraat 12, 7323 LC Apeldoorn, redactie@onderwegonline.nl Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl. Abonnementen Jaarabonnement Papier Plus: € 61,50 (studenten € 30,75/Europa € 102,00/buiten Europa € 135,00). Halfjaarabonnement Papier Plus: € 33,00.



Redactieadres

06 RUIMTE VOOR GENADE ALS GEEN ANDER WEET POLITICUS GERT-JAN SEGERS HOE GENADELOOS MENSEN ELKAAR KUNNEN AFBRANDEN. ‘HET VOELT SLECHT ALS WIJ DE CONTROLE KWIJT ZIJN. WE WILLEN DAAR VAT OP HEBBEN. EN DUS WIJZEN WE EEN SCHULDIGE AAN.’ EEN INDRINGEND EN HOOPVOL GESPREK OVER GENADE, VERGEVING EN ZONDEBOKKEN. ‘HET ONRECHT EN DE STRAF HOEVEN NIET HET LAATSTE WOORD TE HEBBEN.’

Digitaal abonnement via een app: € 39,50 (studenten € 19,75). (Digitaal) Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag in op www.onderwegonline.nl/abonneren. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg. Bestuur Persvereniging OnderWeg Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren en Hillie van de Streek. Adverteren

20 EYEOPENER ZOVEEL MENSEN, ZOVEEL MENINGEN?

‘Dat is althans mijn mening’, zegt Paulus op de vraag of je mag scheiden. Maar zo vrijblijvend bedoelt Paulus het niet. Integendeel, zijn mening is best dwingend. Wat bedoelt hij precies met het woord ‘mening’? Een uitleg door Myriam Klinker.

Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold Communicatievormgevers. Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl. Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle,

24 OPINIE MET NIEUWE ENERGIE NAAR DE KERK

De afgelopen maanden hadden we noodgedwongen ‘kerk-vakantie’. De tijd zonder kerkelijke activiteiten was voor velen ook een tijd om op te laden en stil te staan bij dingen die we belangrijk vinden rondom kerk-zijn en geloven. Moniek Mol hoopt dat we met frisse energie straks het kerkelijk leven weer oppakken.

Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl www.facebook.com/onderwegonline www.twitter.com/onderwegonline www.instagram.com/magazine_onderweg

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

Stockbeelden: Florian van Duyn/Unsplash (cover); porosolka/iStock (pagina 2); AlexLinch/iStock (pagina 10) Finn Hafemann/iStock (pagina 12); Motortion/iStock (pagina 14); Chris Montgomery/ Unsplash (pagina 18); z_wei/iStock (pagina 20); RaniLisza/ Shutterstock (pagina 24); Dalibor Co/Shutterstock (pagina 35)

 INHOUD



Wie is jouw zondebok? 14 ‘LAAT DE VERGELDING MAAR AAN GOD OVER’ ARIE KOK GAAT IN GESPREK MET INEKE BARON EN INEKE VAN DONGEN, RESPECTIEVELIJK GEESTELIJK VERZORGER ONDER GEVANGENEN EN COÖRDINATOR VAN MELDPUNT MISBRUIK. DAGELIJKS ZIJN ZE BEZIG MET SLACHTOFFERS EN DADERS EN WERKEN ZE AAN HERSTEL VOOR BEIDEN. ‘HET IS NIET BELANGRIJK OM TE WETEN WAT IEMAND GEDAAN HEEFT, MAAR WEL WAAROM. WELK VERHAAL ZIT ERACHTER?’



10 GECANCELD CANCEL CULTURE IS EEN RITUEEL IN ONZE MAATSCHAPPIJ AAN HET WORDEN: JE SPREEKT JE AFSCHUW UIT OVER WAT DE ANDER DOET EN JE LAAT VOORAL OOK MERKEN DAT JIJ HEEL WAT BETER BENT. WAT IS DAARIN ONZE ROL ALS CHRISTEN? WAAR IS CHRISTUS? BRAM BEUTE EN JAAP CRAMER ZOEKEN NAAR ANTWOORDEN EN HOUDEN ZICHZELF NIET BUITEN SCHOT.

32 ONTMOETING ‘RUST IS HET GROOTSTE AVONTUUR IN M’N LEVEN’

In coronatijd is haar woonkamer steevast ontploft, ze kan niet op haar handen zitten en ontdekt steeds meer dat ze helemaal niet goed is in liefhebben. Een openhartig gesprek met stiltetrainer Mirjam van der Vegt: ‘Ik ben geen goeroe, ik mag dagelijks door de mand vallen – en dat doe ik met verve.’

 INTERVIEW

‘Kijk elkaar in de ogen, dan ontstaat er ruimte voor genade’ ‘Zelf houd ik mij aan de coronamaatregelen; als zij dat nou ook eens zouden doen…’ Je hoort het jezelf zeggen. Als iets niet goed gaat, is het altijd een ander die daar verantwoordelijk voor is. Een trend die overal aanwezig is en zeker in de politiek, is de ervaring van politicoloog en CUpoliticus Gert-Jan Segers: ‘Het voelt slecht als wij de controle kwijt zijn. We willen daar vat op hebben. En dus wijzen we een schuldige aan.’

De meeste mensen onder wie ikzelf deugen, de anderen niet. De wetenschap heeft hier een fraaie term voor: ‘externalisering van het kwaad’. Waaraan denk jij als je dit hoort?

TEKST LEENDERT DE JONG

‘Ik vat de term op als: het kwaad zit elders, ik heb het goed gedaan. Ik moet daarbij denken aan hoogmoed, aan overmoed dat jij aan de goede kant staat, dat jij het goede deed, dat het kwaad niet bij jou zit. Ook krijg je zomaar de neiging om dit kwaad te personaliseren, zodat het een gezicht krijgt: die en die, ja, die is de schuldige. Ergens komt zo’n houding neer op misplaatste arrogantie.’

Is dit ook niet logisch, gewoon omdat jij gewoon omdat jij weet dat je goed hebt nagedacht, secuur werkte of wat dan ook; als er dan iets fout gaat, moet ‘de schuld’ daar liggen.

BEELD HANS VAN SLOTEN

‘Ja, dat herken ik wel, maar in feite is dat toch een soort overlevingsmechanisme. Het is namelijk best een uitdaging om verantwoordelijkheid te dragen. Het is gewoon moeilijk om te aanvaarden dat het ook kan zijn dat jij, dat ik medeschuldig ben, dat het kwaad ook in jou, in mij zit. Dus houd je het kwaad, iets wat fout gaat, graag bij jezelf vandaan. Je ziet dit gebeuren in een een-op-eenrelatie, tussen jou en iemand anders, maar ook in breder verband: je wilt het gevoel hebben onderdeel van een groep

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

te zijn die het goede aan zijn kant heeft. Je ziet dat bijvoorbeeld terug in kerkelijke gemeenschappen waar verschil van inzicht over bepaalde thema’s is. Dan voelt het geruststellend als jij aan de ‘goede kant’ van de streep staat. Dat werkt net zo in de samenleving en in de politiek: zij zitten fout, ik sta aan de goede kant. Zoiets proefde je een aantal jaren geleden bij de jonge mensen die vanuit westerse landen afreisden naar Syrië om zich bij IS te voegen. Het ging daarbij regelmatig over jongeren die in het Westen in niet heel gemakkelijke omstandigheden leefden. Opeens was daar vanuit IS een soort belofte: kom hiernaartoe, strijd mee tegen ‘het kwaad’, dan sta je aan de goede kant, dan bereik je iets.’

Dan krijg je weer controle, dan doe je zelf iets.

‘Ja, dat zit er zeker in. Je ziet dat ook in alles wat rond corona speelt. Corona leert ons dat wij dingen niet in onze macht hebben, dat wij de controle kwijt zijn. Zoiets voelt slecht, het is een onoverzichtelijk geheel. Dan willen we toch ergens vat op hebben. Dus moet er iemand schuldig zijn, de WHO bijvoorbeeld, of Bill Gates, Hugo de Jonge of de farmacie. Zoiets stelt jou dan gerust: ik sta aan de goede kant, ik heb goed zicht op waar het kwaad, de kwaadaardigheid, zit. Maar in feite misken je hiermee de werkelijkheid.’

In aansluiting op dat laatste: de recente toeslagenaffaire. Vrijwel alles en iedereen in ‘het systeem’ heeft daar schuld aan. Juist dan is het opvallend dat een meerderheid van de bevolking al sinds 2012 het tegengaan van misbruik van uitkeringen de topprioriteit voor de overheid noemt. Dus hebben ook wij hieraan schuld, toch? ‘‘Dat klopt. Ik heb mij inderdaad afgevraagd: hoe komt het nu dat wij onszelf hier buitenlaten? Dat zit heel diep. Een van de grondtonen hierin is ook dat wij als

mensen, gelovig of niet, nog iets weten van een situatie waarin het goed was, van een onbedorven paradijs. We weten ook dat dit stukliep, dat de zonde er kwam. Maar er komt verlossing, het wordt weer goed. Elementen hiervan zie je terug in de toeslagenaffaire. Nederland heeft een prachtig sociaal stelsel met als belangrijk principe: ‘we zorgen voor elkaar’. Toen bleken er fraudeurs te zijn. De mensen denken dan vervolgens dat de ‘verlossing’ van de overheid komt; die zorgt ervoor dat het weer goed komt. Maar zo werkt het niet, niet bij



 INTERVIEW

een overheid en evenmin bij die ene politicus, muzikant of schrijver die wij graag zien als de ‘messias’ die alles weer goed maakt. Als dit perfecte plaatje vervolgens niet uitkomt, als dingen haperen, dan knapt er iets bij ons.’

 ‘ Het is moeilijk te

aanvaarden dat het kwaad ook in mij zit’  Want dan blijkt dat niet alles maakbaar is, ook de coronacrisis niet.

‘Nee. Terwijl wij zomaar denken dat dit wel zo is. Neem de slogan: ‘samen krijgen we corona onder controle’. Hoe goed bedoeld ook, ook hierin zit iets van maakbaarheid. Als er dan iets fout gaat, moet er in de politiek een spoeddebat komen en wordt gezocht naar een schuldige. Want die moet er hoe dan ook zijn. Maar helaas, maakbaarheid is een utopie.’

Er moet een schuldige zijn, een zondebok. Jij gaf daar zojuist al een verklaring voor, historica Beatrice de Graaf deed eerder hetzelfde. Ik vat haar analyse samen: in een seculiere samenleving is er weinig plek voor religie. Daardoor moet alles hier en nu opgelost worden, er is ook geen ruimte voor gerechtigheid of vergeving. Waar eerder religie het kwade kon bezweren, moet dit nu op een ander geprojecteerd worden. ‘Dit is heel waar. Door de secularisatie trekken wij het oordeel naar voren. We willen graag dat hetzelfde gebeurt met het paradijs: nu moet wat ik wil lukken, nu moet het goedkomen. Terwijl het evangelie ons iets anders leert: heb geduld, kijk door dingen heen, schort je oordeel op. Zoiets helpt je ook om dingen die moeilijk zijn te verdragen. Denk niet dat deze leefstijl geen oog voor onrecht heeft. Nee, ook genade weet scherp te onderscheiden waar het misgaat, wil onrecht benoemen en durft fouten toe te geven. Ik geef daar in mijn politieke werk ook invulling aan. Bij een recente terugblik op deze kabinetsperiode heb ik verteld over wat in het kabinet niet gelukt was, wat maar half lukte en wat wel gelukt was. Wees over zoiets maar open.’

Maar dat is toch lastig?

‘Dat is zo. Ik moet denken aan de tekst uit Spreuken in de Statenvertaling waarmee ik ben opgegroeid: “De vreze des Heeren is het beginsel der wijsheid.” Ik lees hierin dat wijsheid begint met het kennen van mijn plek ten opzichte van God, met de erkenning dat ik zelf

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

kwetsbaar ben, dat ik fouten maak. Dat besef maakt je genadig voor anderen, ook voor bestuurders. Want dat is opvallend: ergens snakken we allemaal naar een genadige benadering van en door elkaar. Ik heb iets daarvan gemerkt toen ik enkele jaren geleden aan het slot van het debat over het ontslag van Halbe Zijlstra als minister van Buitenlandse Zaken deze vraag gesteld heb: “Is er nog ruimte voor genade? Er zijn namelijk dingen waarvoor we ons allemaal moeten schamen; we zijn feilbare mensen. Halbe Zijlstra staat dicht bij ons.” Wetend hoe feilbaar we zelf zijn, vrezen we dezelfde genadeloosheid als Halbe Zijlstra ten deel viel. Aan de reacties van collega’s was te merken hoezeer dit leeft: zo genadeloos als we vaak voor een ander zijn, zo vriendelijk zijn we voor onszelf. Wat dan helpt, is om eerlijk in de spiegel te kijken. We hebben allemaal genade nodig.’

Aansluitend op dit laatste: hoe komen we hierin verder, in persoonlijke relaties, de politiek, in de kerk?

‘Zelf ben ik onder de indruk van de werkwijze van AA, de Anonieme Alcoholisten. Zij werken al heel lang met een twaalfstappenplan op weg naar herstel. Belangrijk daarin is de erkenning dat jij als individu het niet alleen redt, dat je gebrekkig bent en hulp wilt aanvaarden. Als je dit vertaalt naar waar wij het nu over hebben – de neiging om van jezelf weg te kijken en een ander tot zondebok te maken - betekent dit het volgende: leef dicht bij God. Besef dat Hij al gezorgd heeft voor een zondebok die ook jouw gebreken wegneemt. Zoek vervolgens de ander op van wie jij de neiging hebt om die te beschuldigen, zo van: jij deed dit of dat. Praat met hem of haar in plaats van over hem of haar. Kijk elkaar in de ogen en besef dat het kwaad ook bij jou zit. Kijk elkaar in de ogen, dan ontstaat er ruimte voor genade.’

 ‘ Zo genadeloos we voor een ander kunnen zijn, zo vriendelijk zijn we voor onszelf’ 

Is er in deze benadering, met het accent op genade, niet het gevaar dat veel, zo niet alles, met de mantel der liefde bedekt wordt?

‘Nee, zeker niet. Naast genade is er ook recht. Neem de discussie over het fenomeen straf. Vaak hoor je: er moet streng gestraft worden. Dat is waar, als daar gelet op het delict aanleiding voor is. Genade doet niets af aan de waarheid, het recht moet zijn loop hebben. Maar het onrecht en de straf daarvoor hoeven niet het laatste woord te hebben. Wat bijvoorbeeld heilzaam werkt, is als het lukt om dader en slachtoffer met elkaar in contact te brengen. Dan wordt de vicieuze cirkel van kwaad, schuld, pijn en verdriet doorbroken. Dan proef je dat iets van wat gebeurt in de relatie met God – er is vergeving mogelijk, waardoor er ruimte ontstaat – ook mogelijk is in de relatie tussen mensen, op het persoonlijke vlak, in het kerkelijke leven en in de politiek.’

Buitengewoon

k ben een beetje de weg kwijt. Ach, het gaat maar om een eigen weggetje, iets gevoelsmatig, maar het is wel vreemd. Ik merk namelijk dat bijna standaard interesse voor landelijke verkiezingen er nu niet echt is. Terwijl gerichtheid daarop, gelet op opleiding, werk, ervaring nogal voor de hand ligt. Nu is die er veel minder. Da’s gek. Als ik zoiets voel, wil ik weten waardoor het komt. Dat lukt niet echt. Waar ik wel op stuit, is deze vraag: verkiezingen nú, terwijl de derde golf eraan komt en slechts een beperkt deel van de bevolking gevaccineerd is? Was het niet chiquer geweest om deze verkiezingen uit te stellen naar een mijlpaalmoment waarop de coronacrisis beheersbaar geworden is, de seinen op groen staan en de vraag voorligt: wie is wijs voor ná corona, voor als we met dit virus verder moeten, wat is dán normaal? Ik zeg dit dus niet, omdat verkiezingen nu niet gehouden kunnen worden. Dat kan best. Ik zeg het wel opdat deze club regeringsmensen de coronaklus verder afrondt. Ze deden die, met vallen en opstaan, niet onaardig. Wel, go on, pak demissionair je verantwoordelijkheid en plan verkiezingen in voor een moment met minder onzekerheid en meer zicht op wat niet meer normaal mag zijn.

 Wel, go on, pak je

verantwoordelijkheid 

Natuurlijk, je had voor uitstel veel moeten regelen. En ja, de race is gelopen, verkiezingen zijn er. Maar dat neemt de onderliggende vraag niet weg: weten we voor nu en straks nog wat normaal of niet normaal is? Afstand houden van mensen lijkt normaal. Wie zich niet lekker voelt, denkt aan corona, da’s toch niet normaal? Over straks, over het nieuwe normaal las ik in NRC een gesprek met de bisschop van Rotterdam. De geestelijke omschrijft die term, in verwijzing naar paus Franciscus, als volgt: ‘Het is het buitengewoon normale van het koninkrijk Gods: de menselijke waardigheid, vrede, respect, gemeenschapszin. Het sluit de goede dingen van het oude normaal in, het is ook een criterium voor het nieuwe. De wereld is ons gegeven in beheer, niet in bezit.’ Kijk, dat helpt: dit criterium is een mooie meetlat om desinteresse aan te pakken. Komt goed.

LEENDERT DE JONG IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG LEENDERT DE JONG IS HOOFDREDACTEUR VAN ONDERWEG

Gecanceld door God De meeste mensen deugen, en wie niet deugt, wordt gecanceld. Cancel culture is een ritueel waarbij we als samenleving wanhopig op zoek zijn naar het goede en het kwaad willen uitwijzen. Daardoor ontstaat er steeds meer een tweedeling in de samenleving. Wat is daarin je plek als christen? Waar is Christus? Bram Beute en Jaap Cramer zoeken naar antwoorden en houden zichzelf daarbij niet buiten schot.

TEKST BRAM BEUTE EN JAAP CRAMER 10

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

 BESCHOUWING

nze samenleving is in veel opzichten moreel hoogstaand. Je mag geen onderscheid maken tussen mensen vanwege ras, religie, afkomst of seksuele voorkeur. De publieke voorzieningen moeten werkelijk publiek zijn en toegankelijk voor iedereen. Al deze zaken lijken misschien vanzelfsprekend, maar dat zijn ze buiten onze tijd en cultuur vaak niet. Eeuwenlang heeft het christendom in grote mate bijgedragen aan de vorming van die hoge standaarden. Mensen afkomstig uit niet-westerse landen herkennen veel waarden in Nederland vaak als typisch christelijk. Toch worden de meeste van deze verworvenheden door niet-christenen minstens zo fanatiek verdedigd. Van verontwaardiging over de behandeling van vluchtelingen tot verantwoord omgaan met deze aarde. Sterker nog, vaak wordt juist op kerken neergekeken als achterhaald instituut dat niet aan de hoge morele standaard voldoet, omdat ze zouden discrimineren op geslacht of geaardheid, en vrouwen het recht om baas in eigen buik te zijn willen ontzeggen. In de ogen van een seculiere samenleving heb je dan niet zoveel recht van spreken meer.

 ‘Bitter Twitter’ is ongenadig  Misplaatste grap

Er is dus grote behoefte aan recht: mensenrechten zijn immers universeel? Graag wijzen we aan wat er fout gaat; blijkbaar zijn ook fouten universeel. De zonde wordt hartgrondig gehaat, maar de zondaar ook. Heb je ooit iets op Twitter gezegd wat niet politiek correct was, dan kan daar jaren later nog een publieke hetze over ontstaan. Een misplaatste grap, een verkeerd begrepen opmerking, voor je het weet ben je nergens meer welkom. ‘Bitter Twitter’ is ongenadig. Hebben we als samenleving de behoefte onszelf te reinigen van het kwaad? Dat wat niet deugt, moet uitgebannen worden. Zo zijn we terechtgekomen in een cancel culture. Een ritueel: je afschuw uitspreken over wat een ander heeft gezegd of gedaan. Het kan goed en verstandig voelen om daaraan mee te doen. Want zo toon je aan dat jij niet zo bent: geen graaier, vrouwenhater, racist of … Jij in ieder geval niet, jij bent ‘woke’.

Jaloezie

Maar is dat wel zo? Is je woede werkelijk slechts heilige verontwaardiging? Misschien is er ook nog iets anders aan de hand. Wij, de schrijvers van deze beschouwing, zijn vaak het meest verontwaardigd over het kwaad dat onszelf ook aanlokkelijk lijkt. Onder verontwaardiging ligt jaloezie op de ander die wel schaamteloos de aandacht naar zich toe durft te trekken, durft te graaien, zijn fantasieën uitleeft of hardop durft te zeggen wat ‘iedereen stiekem denkt’. Om daarmee te kunnen omgaan, vergroot ik uit wat niet deugt bij een ander. Daarmee projecteer ik mijn tekort op een ander. Ik beschuldig de ander om mijn eigen ongemak, schaamte of schuldgevoel te overschreeuwen. Tot ik een Nathan ontmoet die mij uit de tent lokt, mij in mijn woede onderbreekt en zegt: ‘Jijzelf bent die man!’ (2 Samuël 12:1-9)



 BESCHOUWING

Deugmensen

De samenleving nu is niet zoveel anders dan die in de tijd dat Jezus bij ons woonde. Ook toen had men een hoge morele standaard. De farizeeën waren daarvan de belangrijkste vertegenwoordigers. Tegelijk waren ze Jezus’ grootste tegenstanders. Hij werd zelfs gezien als vriend van zondaars. Met hen at Hij en vierde Hij feest. Toen Hij stierf, was het tussen twee misdadigers in. Als je wilt zijn waar Jezus is, dan moet je bij de zondaars zijn. Bijvoorbeeld bij hen voor wie de morele standaard van onze tijd te hoog is. Bij degenen die zich er gefrustreerd van afkeren. Ze stemden of stemmen op populistische politici als Trump of Baudet. Zij doen niet hun best zich aan die hoge morele waarden te houden, maar claimen ruimte voor heel ander gedrag.Ze verzetten zich op sociale media tegen ‘deugmensen’, in hun ogen de farizeeërs van nu. Wat betekent het om te zijn waar Jezus is, om als christen juist de zondaars op te zoeken? Betekent dit dat we seksisme, racisme, vernietiging van het milieu, gekoesterd slachtofferschap en ongepast gedrag negeren of zelfs omarmen? Dat is onmogelijk. Want juist het verzet daartegen is diep geworteld in het christelijk geloof. De liefde voor de zondaar kan bij christenen niet bestaan zonder de haat voor de zonde. Maar andersom is ook waar: een christen mag de zonde niet haten zonder de zondaar lief te hebben.

 We zijn het meest

verontwaardigd over dat kwaad dat ons het meest aanlokkelijk lijkt 

Wat moeten we dan met het kwaad? Onderscheid maken tussen ‘zondaars’ en ‘farizeeërs’ werkt niet. Als je eerlijk bent over hoe vaak je het kwaad buiten jezelf zoekt om er zelf beter vanaf te komen, zie je dat dit onderscheid een witgekalkt graf is. Sommigen zoeken het in een schijnbaar nuchtere vergoelijking: ‘niemand is volmaakt’. Probleem is dat dit voor slachtoffers van het kwaad al gauw klinkt als: ‘zeur niet’. Gemakzuchtig over het kwaad spreken houdt onrecht in stand. Onze Heer zelf zei dat als onze gerechtigheid niet groter is dan die van de farizeeën, wij het koninkrijk van God niet kunnen binnengaan (Matteüs 5:20). Vergoelijking is een onbegaanbare weg.

Kwaad uitbannen

Dus moet het kwaad werkelijk uitgebannen worden. Uit onze samenleving, uit onszelf. De farizese oplossing om het kwaad op andere zondaars te leggen, voldoet niet. Daarmee

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

blijven we zelf buiten schot en lijken mensen alleen maar meer te worden wat je zegt dat ze zijn: zondaars. Ook die andere weg, van hen die de elite, Europa, de Joden, de milieumaffia of de moslims tot zondebok maken, leidt tot nieuw onrecht en het negeren van (eigen) kwaad. En toch, het gevoel dat het kwaad uitgebannen moet worden klopt, net als het gevoel dat wij de verantwoordelijkheid voor het kwaad zelf niet aankunnen. De schuld lijkt te groot. God zelf biedt zijn volk in het Oude Testament al wetten aan om de schuld af te schuiven. Op de Grote Verzoendag moet de hogepriester offers brengen voor het hele volk. Vervolgens moet hij de zonde van zichzelf en het volk op de zondebok leggen door zijn handen op de kop van het beest te leggen en de zonden van het volk uit te spreken. Daarna stuurt hij het de woestijn in. Zo neemt de bok het kwaad weg van het volk (Leviticus 16:21,22).

Rituele formule

Het kwaad past niet bij God en evenmin bij mensen. Het moet uitgebannen worden. De zondebok is Gods cancel culture. Alle schuld wordt op één plek gelegd om de samenleving weer zuiver en heilig te maken. De zondebok draagt het kwaad weg. In de lijdenstijd word je eraan herinnerd dat dit is wat Jezus doet. Johannes wijst Hem aan als het Lam dat God geeft om de zonde van de wereld weg te nemen (Johannes 1:29). Paulus zegt het ook: God heeft Hem tot zonde gemaakt (2 Korintiërs 5:21). Hij heeft de vloek die op ons ligt, doordat we ons niet aan de wet hielden, op zich genomen. Hij werd voor ons vervloekt. Zo kunnen alle volken delen in de zegen van Abraham (Galaten 3:10-14).

Het zijn bekende woorden, maar zijn ze meer dan een rituele formule? Misschien moeten we ons nog eens goed inleven. Jesaja schrijft bijvoorbeeld dat Jezus werd verstoten en veracht. Wij voelen dan meestal medelijden, omdat Hij zo gemeen en oneerlijk behandeld wordt. Maar bekijk het eens vanuit het beeld van de zondebok. Probeer eens echt in het gebeuren te stappen. Geen buitenstaander blijven, maar ons rondom Hem verzamelen, onze handen op Hem leggen en onze fouten en missers op Hem projecteren. We storten al ons vuil over Hem uit. Laten we Hem dan daarom haten, uitjouwen, wegjagen. Hij is een vervloekte. Hij deugt niet. Weg ermee! We sturen hem naar een verlaten gebied, de woestijn in. Het kwaad wordt uit ons midden verdreven.

in schuldgevoel, maar om te erkennen: wij kunnen deze schuld niet dragen en de gevolgen ervan niet helemaal oplossen. We erkennen het onrecht dat wij of degenen die ons voorgingen slachtoffers hebben aangedaan en dat wij nooit helemaal goed kunnen maken.

Weerstand

Bijzondere positie

Het stuit ons tegen de borst om zo over Jezus te schrijven. Kun je dit wel zo zeggen? Ja, zoals Paulus zei: Hij heeft Jezus voor ons tot zonde gemaakt. Hij moest als een Lam geslacht worden om de zonde van de wereld weg te nemen. De weerstand die dit oproept, kun je ervaren tijdens een Goede Vrijdagdienst. Het is een oude gewoonte om dan het lijdensverhaal te laten lezen door drie voorlezers: een evangelist, iemand die Jezus’ woorden leest en iemand die de woorden van de anderen uitspreekt. Er kan ook een rol aan de andere aanwezigen gegeven worden. Zij mogen dan de woorden uitspreken van de menigte, woorden die in alle evangeliën voorkomen: ‘Kruisig Hem’, ‘aan het kruis met Hem.’ Maar wie durft dat mee te roepen met de Jeruzalemmers? En toch, daarover gaat het op Goede Vrijdag. Het waren niet de Joden die U kruisigden, Heer. Maar ik ben het. Wie gecanceld wordt, is afgeschreven. Zelfs als er vergeving en verzoening plaatsvinden, blijft het stigma. Al zegt niemand het, je hoort de mensen denken: “Jij bent toch die man die ooit…” In Gods oplossing is Jezus de enige die het zondebok-zijn werkelijk overleeft. Hij keert als enige zondebok terug van de vernietiging, maar zonder de zondeballast. Toch staat Hij niet uit de dood op met een onbeschadigd lichaam. Thomas wordt uitgenodigd om zijn vingers en zijn hand in Jezus’ wonden (stigmata) te leggen (Johannes 20:27). Johannes ziet Jezus als Overwinnaar en als Lam dat geslacht is (Openbaring 5:7-12). Christenen hebben ook daarna dat beeld vastgehouden: Jezus wordt meestal afgebeeld hangend aan het kruis, bloedend uit zijn wonden. De wonden van Jezus zijn open wonden. Sommige wonden helen niet. Dat moet je zelfs niet willen, want dat leidt onderhuids alleen maar tot levensgevaarlijke ontstekingen. Denk aan de wond van de holocaust, van eeuwenlang antisemitisme, van slavernij en discriminatie. Het is goed om elk jaar weer stil te staan op 4 mei en bij de afschaffing van de slavernij. Niet om onszelf te wentelen

Zo is ook Goede Vrijdag het openhouden van een wond. Jij en wij zullen ermee moeten leven dat we ons collectief tegen het meest zuivere bokje hebben gekeerd en Hem aan het kruis hebben laten slaan om van onze last af te komen. Dat is niet om onszelf te wentelen in schuldgevoel, maar om te erkennen: wij kunnen onze schuld niet dragen en die schuld is van ons afgenomen. Opdat we niet vergeten.

Het betekent dat je als christen een bijzondere positie in de samenleving inneemt. Met afschuw voor kwaad en onrecht, maar in verbondenheid met degene die dat kwaad en onrecht begaat. Dat kan onbegrip en zelfs afgrijzen oproepen van degenen die je scharen onder de ‘deugmensen’ of juist van degenen die door boosdoeners te cancelen het kwaad zogenaamd willen uitbannen. Denk bijvoorbeeld aan de reacties die Rikko Voorberg kreeg, toen hij een aantal jaren geleden actie voerde voor de veroordeelde pedofiel Benno L. onder de kreet: ‘Benno L. is welkom in mijn straat.’ Als je met Jezus bij de zondaars bent, hoef je niet bang te zijn voor schuld en voor de erkenning ervan. Dan is het voor jou als christen onnodig en zelfs onmogelijk om afschuw van een zondaar te hebben om jezelf schoon te houden. Je hoeft niet mee te doen met de cancel culture. Niemand hoeft gecanceld te worden, omdat die Ene gecanceld is voor ons allemaal. BRAM BEUTE EN JAAP CRAMER ZIJN BEIDEN PREDIKANT EN REDACTEUR VAN ONDERWEG

In het kort

In onze samenleving lijkt de kloof tussen mensen met een hoge moraal en mensen die het opgegeven hebben daarmee te leven, steeds groter te worden. De eerste groep schrijft in een sterker wordende ‘cancel culture’ daders genadeloos af. De tweede groep geeft de hoge moraal op en zoekt andere zondebokken. Christenen volgen Christus die de zonde scherp afwijst, maar de zondaar liefheeft. Hijzelf is de zondebok. God heeft Hem tot zonde gemaakt. Dit biedt een uitweg uit het dilemma van onze samenleving tussen cancel culture, het jezelf vrijpleiten van kwaad en een zondebok uitkiezen.

 REPORTAGE

Wie is nu echt de zondebok? ‘Het voelt goed om iemand te hebben die iets gedaan heeft dat nog slechter is dan wat jij op je geweten hebt.’ Arie Kok zocht contact met Ineke Baron en Ineke van Dongen. Zij behandelen ingewikkelde vraagstukken waarmee velen worstelen: schuld erkennen, genadig omgaan met iemand die de fout is ingegaan, werken aan herstel voor slachtoffer en dader.

Ineke Baron. Therapeut en geestelijk verzorger onder gevangenen.

‘God komt de wraak toe, hoe mooi is dat!’ We spreken elkaar via het scherm. Ineke Baron werkt onder gevangenen en gaat zondags voor in kerken en gemeenten. Nu zit ze in de woonkeuken van een villa aan de rand van het voormalige ‘gevangenisdorp’ Veenhuizen. Ze kwam er vaak, vanuit Bakkeveen, als vrijwilliger voor de kerkdiensten en voor het bezoeken van gevangenen. Nu ze in dit huis mogen wonen, zolang het geen andere bestemming krijgt, hebben zij en haar man Tjeerd voldoende ruimte om mensen onderdak te geven. Ex-gevangenen die geen thuis hebben, kunnen drie maanden bij hen blijven om te wennen aan het gewone leven.

TEKST ARIE KOK

Roemeense jongen

Het begon met een Roemeense jongen die Ineke leerde kennen bij haar bezoeken aan de instelling. Hij had geen gezin om op terug te vallen en terug naar Roemenië wilde hij niet. Baron: ‘Hij mocht niet op straat belanden, vonden wij. Dus vingen wij hem op, hij heeft twee en een half jaar jaar bij ons gewoond. Later kwamen we

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

in contact met een gedetineerde die de weekenden naar huis mocht, maar nergens naartoe kon. Die is de weekenden bij ons geweest. Er wonen maximaal twee mensen bij ons in huis, maar voor hen gaan we dan ook.’

Risico

Ineke neemt mensen in huis met een bepaald verleden. Daarmee neem je een risico. ‘Klopt. Bij voorkeur zijn het mensen met wie ik een band heb opgebouwd. Komen ze van buitenaf, dan wil ik diegenen meerdere keren ontmoeten. Het moet klikken en de verwachtingen moeten wederzijds helder zijn. Wij bieden onderdak, de gewone dingen van het leven. Als er hulp nodig is, schakelen we daarvoor anderen in. Een jongen zei na een paar weken: “Jij en Tjeerd horen echt bij elkaar, dat merk ik.” Dat is precies de reden dat we hiermee zijn begonnen. Zij hebben vaak alleen de gebroken kant van het leven gezien, ik wil dat ze ook de mooie dingen van een normaal leven meemaken. Pas dan kun je echt keuzes maken in je leven.’

Strontvervelend

‘Ik ben therapeut, maar dat wil ik voor mijn gasten niet zijn. Een jongen flipte een keer enorm, hij was heel onredelijk. Later zei hij: “Sorry dat ik vanmorgen zo raar deed.” “Fijn dat je dat zegt”, zei ik, “maar we hebben je al vergeven. Maar wat gebeurde er eigenlijk? Ik denk dat ik het begrijp: jij reageert vanuit de situatie waarin je gewend bent dat je altijd betaalde hulp krijgt, mensen die het als werk doen. Als jij een keer strontvervelend doet tegen een hulpverlener, dan gaat die na zijn dienst naar huis, drinkt een biertje en spoelt het weg. Wij hoeven het niet te doen, wij worden er niet voor betaald.” Wat ze missen is een omgeving waarin aandacht vanzelfsprekend is, waarin je je veilig voelt.’

Hoe vind jij dat we in Nederland omgaan met mensen die iets op hun kerfstok hebben?

‘We hebben het wel goed geregeld, maar er zit vaak niet veel hart in. Bij bewakers zie ik nog wel veel oordeel, vooral als het om pedofielen gaat. Als ik mannen uit de gevangenis spreek, kunnen ze ook enorm afgeven op pedo’s. Dat maakt mij boos. Waarom ben jij voor hen een rechter? Als het je kind of kleinkind is, kan ik het begrijpen. Het mechanisme is dat je je

beter voelt als je een ander kunt veroordelen. Het voelt goed om iemand te hebben die iets gedaan heeft dat nog slechter is dan wat jij op je geweten hebt. Zo werkt het in het dagelijks leven ook, we herkennen het allemaal wel.’

 ‘Je voelt je beter

als je een ander kunt veroordelen’  Verhaal

‘In de geestelijke verzorging is het niet belangrijk om te weten wat iemand gedaan heeft, maar wel: waarom heb je het gedaan? Wat is er gebeurd, welk verhaal zit erachter? God zegt: “Mij komt de wraak toe.” Toen ik die tekst las, dacht ik: hoe mooi is dat! Hij weet wat er gespeeld heeft, waarom iemand iets deed. Als mens zie ik alleen de buitenkant en denk al snel: weg met die persoon. God ziet het hele leven, laat de vergelding dan ook maar aan Hem over.’

 15

 REPORTAGE Ineke van Dongen. Coördinator Meldpunt misbruik en intimidatie en misbruik in pastorale relaties.

‘Als het slachtoffer de zondebok wordt’ Dat een slachtoffer van een misdrijf zomaar als zondebok de woestijn in gestuurd kan worden, daarover kan Ineke van Dongen meepraten. Juist in de kerk is dit een levensgroot risico. Van Dongen is coördinator van het Meldpunt Misbruik, dat werkt namens vijf verschillende kerkgenootschappen. Slachtoffers van misbruik in een kerkelijke context kunnen bij het meldpunt terecht om een klacht in te dienen, een melding te doen of een luisterend oor te vinden voor hun verhaal. Het aantal meldingen varieert van rond de vijftig in 2020, het jaar waarin veel kerkelijke activiteiten stillagen, tot meer dan honderd in 2017, toen de #metoo-campagne de wereld over ging. Zo’n twintig procent gaat over seksueel misbruik waarbij een kerkelijke functionaris betrokken is, meestal een man, soms een vrouw. Van Dongen benadrukt: ‘Kerken werken aan preventie, hebben protocollen, stellen vertrouwenspersonen aan. Iedereen wil uiteindelijk dat misbruik in de kerk niet voorkomt.’

Waarom vinden we praten over seksueel misbruik zo moeilijk?

‘Het gaat over seksualiteit, over intimiteit. Het gaat over grenzen, dat roept weerstand op. Daar komt vaak onbewust de angst bij dat je zelf slachtoffer zou kunnen worden. Als het een ander kan overkomen, kan dat bij jou ook. Of, als die charismatische man dader kan worden, hoe zit het dan bij mijzelf? Wanneer ben ik de grens over gegaan? Dat zijn spannende gedachten die we maar liever van ons afduwen.’

Vervreemding

‘De eerste gedachte van het slachtoffer is vaak: als ik ga praten, dan ben ik straks alles kwijt. Helaas is dat vaak ook zo. Slachtoffers raken vaak vervreemd van hun gezin, familie, kerk. Terwijl slachtoffers juist steun nodig hebben van hun omgeving. Ze beschuldigen zichzelf al vaak genoeg. “Waarom ben ik erheen gegaan? Waarom heb ik de deur opengedaan? Wat vond ik eigenlijk zo geweldig aan die man?” Elke psycholoog of therapeut kan dit rijtje aanvullen. Therapeut Iva Bicanic zei eens: “Het slachtoffer steekt zichzelf iedere dag een dolk in de rug.”’ ‘Plegers komen vaak met Mattheüs 18 aan: als er iets speelt, moet je naar die persoon toegaan en waarschuwen. Als hij dan tot inkeer komt, dan is er een broeder gewonnen. Vanuit deze tekst wordt gemakkelijk gezegd: het slachtoffer of de melder had niet de openbaarheid moeten opzoeken. Het had klein moeten blijven. Nu zitten

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

we met de schade. Je ziet een gemeente onderuitgaan, het leven van de pleger valt in duigen. En mensen vragen zich af: waarom maakt zij of hij dit dan openbaar?’

Basisveiligheid

‘Zo kan het oordeel wijzigen: de pleger wordt slachtoffer van de situatie. Het is een ingewikkelde manier om te zoeken naar basisveiligheid. Niet het seksueel misbruik, maar het in de openbaarheid brengen, wordt het probleem. Niet de pleger, maar het slachtoffer, de melder of andere betrokkenen worden de zondebok. We vragen het slachtoffer: waarom heb je dat nu op deze manier gemeld? Waarom vertel je het nu pas? Waarom heb je niet iemand in vertrouwen genomen? Dat is een manier om het voor jezelf veilig te houden. Want jij zou toch nooit die eerste zoen geaccepteerd hebben? Aan wie ga je vertellen dat je getongzoend hebt met de dominee? Daar komt bij dat het slachtoffer vaak in een moeilijke periode zit en extra kwetsbaar is. Daarom had ze ook pastorale hulp gezocht.’

 ‘Het slachtoffer steekt

zichzelf iedere dag een dolk in de rug’  Achterdeur

‘Wordt het misbruik openbaar, dan komt de kerk in een crisis terecht met een enorme hectiek. Iedereen wil daar zo snel mogelijk weer uitkomen. Een zondebok zoeken is een mechanisme dat dan werkt. Je wordt boos op de pleger, op het slachtoffer, op de melder of op de kerkenraad. Zo kan de wens van de gemeente samenvallen met de wens van de pleger, die wil er ook zo snel mogelijk vanaf. Het slachtoffer kan dan zomaar de zondebok worden en via de achterdeur de kerk verlaten. We adviseren dan gemeenten gebruik te maken van een gemeentebegeleider. Die kan het proces in goede banen leiden en kijkt naar alle partijen. Wie heeft wat nodig? Wat kan er aan schadevergoeding worden gegeven, materieel of immaterieel? Wij streven ernaar dat erover gesproken wordt, omdat er recht moet worden gedaan. Alleen dan kan de kerk weer een veilige omgeving zijn.’ ARIE KOK IS JOURNALIST EN TEKSTSCHRIJVER

ADVERTENTIES

www.dewittenberg.nl

Veerkracht God zoeken in de stilte

Kies voor een retraite op de Wittenberg

Geef magazine OnderWeg cadeau L EN HOOPVO END INSPIRER

Lezen jouw huiskringleden OnderWeg al? Geef een gratis (digitaal) proefabonnement cadeau! • 4 nummers gratis op de mat en/of lezen via onze eigen app. • Toegang tot de website van magazine OnderWeg, met alle eerdere artikelen terug te vinden in het online archief.

> Proefabonnement nemen kan via onderwegonline.nl/gratis Of scan de QR-code.

tress, burn-outs, depressies: de diagnoses vliegen je om de oren. Dat is al tijden zo en corona heeft het alleen maar erger gemaakt. Is dat ook echt zo? Ik denk eerlijk gezegd dat we door ons moderne levensgevoel niet meer bestand zijn tegen tegenslagen. En dat we erkenning zoeken voor onze onmacht met publiek aanvaarde ziektes. Volgens de bekende psychiater Damiaan Denys willen mensen geluk en zingeving. Vroeger vonden ze dat in het geloof maar nu dat is weggevallen, zoeken ze het bij de psychiater. Mensen willen erkenning voor hun psychisch lijden, zegt hij, en dat kan kennelijk alleen als het lijden de gestalte heeft aangenomen van een ziekte. Want in de moderne maatschappij wordt lijden alleen geaccepteerd als het is gediagnosticeerd en gemedicaliseerd. Hij legt de vinger op de zere plek.

 Het vervullen van de

behoefte van het ego kan nooit tot zingeving leiden 

De Bijbel leert ons echt iets anders. Er is maar één route in dit leven en die gaat via lijden tot heerlijkheid. Het lijkt wel of we daar niet meer aan willen. Toch is het zo: pijn, verdriet, moeilijke omstandigheden zijn geen negatieve onderbrekingen van ons leven, maar onlosmakelijk met ons bestaan verbonden. Ze worden ons echter te machtig als we voor onszelf leven en denken dat we hier op aarde zijn om het naar onze zin te hebben. Het vervullen van de behoefte van het ego kan echter nooit tot zingeving leiden. En juist om die zingeving gaat het. Nietzsche zei het al: ‘Hij die een ‘waarom’ heeft om voor te leven, kan vrijwel elk ‘hoe’ verdragen.’ Als we ernaar verlangen om van betekenis te zijn voor mensen en situaties die op ons pad komen, zien we andere dingen. Dan leven we niet vanuit een tekort, maar vanuit de overvloed die Gods genade biedt. Is het heel gek als ik zeg dat christenen juist in deze tijd zouden moeten opvallen als mensen met extra veerkracht en vitaliteit, omdat zij weten waarvoor zij leven en met Wie? Als de schapen de Goede Herder en zijn inzichten serieus nemen, beseffen zij dat ze er niet zijn voor de grazige weiden, maar voor de opbrengst van de wol.

ELS VAN DIJK IS DIRECTEUR VAN DE EVANGELISCH HOGESCHOOL

 PRAKTIJKLOKAAL

Hoe houd je het vol? Hoe houd je het vol? Die vraag lag op tafel bij het tweede webinar in Dalfsen, georganiseerd door beide GKvgemeenten en de NGK. Het vond plaats op 4 maart en gaat over de coronacrisis en de impact daarvan op je geloofsleven. Dominee Gerard Nederveen (NGK) nam de deelnemers daarin mee: ‘Het gewone leven lijkt zo ver weg en ook in de kerk is alles zo anders. Door alle

 ‘Het gewone leven lijkt zo ver weg’  beperkingen vanwege corona en de teleurstelling dat er na een eerste en tweede nu ook een derde golf wordt voorspeld, merk je dat steeds meer mensen moe worden en haast geen lichtpunt meer zien om naartoe te leven.’ Tijdens het webinar konden deelnemers zelf meedenken en -doen. Naast een algemeen gedeelte waren er ook kleine online groepjes. Aan het eerste webinar deden ruim zeventig mensen mee. Die avond ging over het boek van Tom Wright over de coronacrisis.

Van en voor jongeren: Contact met God Alexander Bosma is sinds kort jeugdpastor in Het Noorderlicht (GKv Wezep). Hij praatte met een vriend, ook jongerenwerker, en zo kwamen ze op het idee om voor de veertigdagentijd een boekje te schrijven voor en met jongeren. Iedere dag in de veertigdagentijd heeft een stukje tekst om over na te denken. Uiteindelijk deden twintig jongeren mee, de overige bijdragen schreven de jeugdpastor en de jongerenwerker samen. Het is een boekje geworden met persoonlijke verhalen, liedteksten en overwegingen uit de Bijbel, cirkelend rond het contact met God. Het is uitgedeeld aan alle jongeren van twaalf tot vijfentwintig jaar en ook beschikbaar in de Scipio-app van de kerk. Het is een openhartig en eerlijk boekje geworden. Een van de jongeren, Jelle Visscher, schrijft bijvoorbeeld: ‘Het luisteren

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

naar christelijke muziek heeft voor mij meer waarde dan een stuk lezen uit de Bijbel, omdat je met muziek God kan eren met de talenten die Hij je heeft gegeven. (…) Wat muziek voor mij ook beter maakt dan een tekst, is dat muziek een emotie overbrengt.

 ‘Emotie maakt

muziek voor mij beter dan tekst’  Nu zijn er natuurlijk ook mensen die heel goed kunnen spreken en op die manier ook emotie overbrengen, maar daar heb ik toch minder mee.’

Van visie naar verlangen Veel kerken hebben een visiedocument. In veel gevallen ligt het onderin een (al dan niet digitale) la. De nieuwe trend is daarom: verlangens onder woorden brengen. Onder andere de Plantagekerk (GKv Zwolle-Centrum) is daarmee bezig geweest. In 2020 hebben ze zich afgevraagd waarnaar ze als geloofsgemeenschap verlangen. ’Waarom zijn we eigenlijk kerk? Welke verlangens drijven ons als we samen optrekken als leerlingen van Jezus en kinderen van God?’ Ze signaleren dat je snel bezig bent met de watvraag en vervolgens met de hoe-vraag; in het gegroeide verlangendocument gaat het om de waarom-vraag.

 ‘Hier krijgen wij hart voor de stad Zwolle’  In het document wordt dit spiritueel, pastoraal, diaconaal en missionair uitgewerkt. Bij het missionaire gebeurt dat zo: ‘Hier leren wij hoe wij in ons dagelijkse leven (thuis, in de buurt, op ons werk) iets van Gods koninkrijk kunnen laten zien aan de mensen om ons heen. Hier leren wij dat wij er als geloofsgemeenschap niet allereerst voor onszelf zijn, maar voor de samenleving, waar zoveel doelloosheid, vermoeidheid en gebondenheid is en waar nog zoveel mensen zijn die Jezus niet kennen en God niet de eer geven die Hem toekomt. Hier krijgen wij hart voor de stad Zwolle’. In de uitleiding van het korte document wordt een verband gelegd met Gods verlangens: ‘Ons verlangen begint en eindigt bij Gods verlangens voor zijn volk en wereld.’ Dat

Foto: Patrick Ooms

geeft ook aan dat het niet de bedoeling is dat ook dit document onder in een la verdwijnt. Op de website van de gemeente kun je er ook naar luisteren: de vijf bestuurlijke ouderlingen van de kerk lezen het verlangendocument voor. Wie ernaar luistert, wordt uitgedaagd om op te schrijven wat je aanspreekt en op welke manier dat je leven en je rol in de kerk zou kunnen veranderen. Het werken aan verlangen is een verdere uitwerking van het gemeentemotto van de Plantagekerk: ‘Samen volledig toegroeien naar Christus die alles is in allen’.

> Webtip: plantagekerkzwolle.nl/verlangen

En verder •M enti.com is inmiddels bekend als instrument om een digitaal gesprek op gang te brengen tijdens een kerkdienst. Maar je kunt de tool ook anders gebruiken. In Wapenveld (NGKv) groeten kerkleden elkaar via Menti voor de digitale dienst, net zoals je elkaar ook groet in een fysieke dienst. De groeten worden getoond voor de dienst begint. Daar blijft het niet bij: voor het eerste lied kun je een voorstel doen. Dat kan gewoon per mail. Alles

om de betrokkenheid bij de dienst te bevorderen. • Katwijk, Valkenburg en Rijnsburg, drie GKv-kerken, hielden gezamenlijk een online bidstond, omdat het inmiddels een jaar geleden is dat de coronacrisis begon. De bidstond heeft het karakter van een vesper: woord, lied en gebed. Katwijk kende al eerder een bidstond van de gezamenlijke kerken in het dorp.

 EYEOPENER

‘Dat is althans mijn mening.’

Zoveel mensen, zoveel meningen? 20

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

Paulus zou zo kunnen aanschuiven in een talkshow. Ik zie hem al zitten aan de ronde tafel bij Jinek, druk in gesprek over een actueel onderwerp. De argumenten gaan over en weer - en ook Paulus geeft zijn mening. Maar zo vrijblijvend lijkt het bij Paulus niet. Integendeel, zijn optreden neigt meer naar directief. Wat bedoelt hij precies met het woord ‘mening’?

Dat is althans mijn mening, en ik meen dat ook ik de Geest van God bezit. (1 Korintiërs 7:40b)

De setting van de eerste brief aan de Korintiërs is niet bepaald die van een talkshow. Ook de verhouding tussen Paulus en zijn lezerspubliek is van een totaal andere aard. De apostel is in gesprek met zijn gemeente onder meer over seksualiteit, onthouding, gehuwd of ongehuwd door het leven gaan. Voor sommige situaties kan hij terugvallen op een gebod van Jezus zelf. Bijvoorbeeld als het gaat over de optie om te scheiden. Maar voor de ongehuwden, zo schrijft Paulus, heeft hij geen voorschrift van de Heer. Dus geeft hij zijn eigen mening (1 Korintiërs 7:25).

Mening

TEKST MYRIAM KLINKER

Je zou kunnen denken dat Paulus zich hier inderdaad aan de ronde tafel schaart en gewoon zijn mening geeft. Dit in tegenstelling tot vers 10 waar hij de veel sterkere term ‘gebieden’ gebruikt, wanneer hij naar het gebod van Jezus verwijst: ‘Degenen die getrouwd zijn geef ik, nee, niet ik – de Heer geeft hun het volgende gebod.’ Verschil moet er zijn. Toch is deze gedachte onjuist. Want meteen al in vers 12 lijkt Paulus weer op gelijke directieve hoogte te komen met de Heer, al wordt daar een ander werkwoord gebruikt. Bovendien gebruikt Paulus wat later in de brief het werkwoord ‘gebieden’ net zo goed in relatie tot zijn eigen voorschriften (11:17) en in andere brieven zelfs om het optreden van zijn medewerkers te karakteriseren (1 en 2 Tessalonicenzen; 1 Timoteüs). Waarom heeft Paulus het hier dan toch zo expliciet over zijn ‘mening’? Het woord zegt in eerste instantie iets over het karakter van de situatie die hij aanstipt. Hij heeft geen eenduidig gebod van de Heer en het komt dus aan op wikken en wegen. Zeker vanwege ‘de huidige beproevingen’ lezen we, waarmee Paulus wijst op de periode van uitzien naar Jezus’ terugkomst. Naar joodse verwachting zou de komst van de messias ingeluid worden door een tijd van toenemend lijden. Zoals ook de stoïcijnen in zijn tijd wel deden, wikt en weegt Paulus alle voor- en nadelen van getrouwd zijn in deze situatie. Het huwelijk brengt hechting aan aardse zaken met zich mee. De zorg hiervoor bemoeilijkt een onverdeelde toewijding aan de zaak van de Heer. Kiezen voor een

ongehuwd leven brengt, wanneer men niet de gave van de onthouding heeft, weer andere risico’s met zich mee. Wat is wijs?

Advies

Paulus wikt en weegt om zijn mening te onderbouwen. Hij formuleert geen duidelijk voorschrift, je zou het met hem oneens kunnen zijn. Tegelijk gaat het hier om meer dan gewoon een opinie. De apostel geeft de Korintiërs zijn weloverwogen advies, zou je kunnen zeggen. Advies, zo vertaalt de Bijbel in Gewone Taal de gebruikte term. Daar spreekt inderdaad iets van gezag uit. Aan een advies hecht je meer waarde dan aan een persoonlijke mening. Het vertelt je geïnformeerd en doordacht hoe je het beste kunt handelen. Advies komt niet van een willekeurig persoon. In onze samenleving is het recht van advies doorgaans gebaseerd op een speciale expertise. Je weet of kunt iets en op grond daarvan wordt jou om advies gevraagd. Zo baseert het kabinet zich voor haar coronabeleid op het advies van virologen, want zij zijn deskundig op dit gebied.

 P aulus wikt en weegt om zijn mening te onderbouwen  Maar anders dan in onze samenleving blijkt Paulus’ recht van advies niet gebaseerd op enige expertise, integendeel. Hij was natuurlijk wel ervaringsdeskundig op het gebied van single door het leven gaan, zo valt op te maken uit 1 Korintiërs 7:7-8. Het is niet bekend of hij eerder getrouwd is geweest, maar op het moment van schrijven leeft hij kennelijk in onthouding op grond van de gave die hij daartoe had ontvangen. Toch is het niet deze ervaringsdeskundigheid die hem het recht geeft om de Korintiërs hierin van advies te voorzien. Paulus’ advies is veeleer geworteld in het gezag dat meekomt met zijn status als apostel. Status, daar waren de Korintiërs wel gevoelig voor. Uit



 EYEOPENER

 P aulus’ roeping is de

meest effectieve PR voor de boodschap van barmhartigheid  de hoofdstukken 12 tot 14 van de brief blijkt dat in de gemeente zelfs een onderlinge statusconcurrentie bestond op het gebied van gaven van de Geest. In dat licht kan ik een glimlach nooit onderdrukken wanneer Paulus zijn advies in hoofdstuk 7 droogjes afrondt: ‘Dat is althans mijn mening, en ik meen dat ook ik de Geest van God bezit.’ Met de ironie die hem typeert, neemt Paulus juist afstand van die statuswedloop onder de Korintiërs over de mate waarin iemand de Geest bezit.

Roeping

Paulus’ adviesrecht is dus niet gebaseerd op zijn ervaringsdeskundigheid, noch op een bijzondere mate van vervuld zijn door de Geest. Hij baseert zijn adviesrecht heel eenvoudig op de barmhartigheid die

Om over door te denken of te praten:

•H et GKv-formulier voor de bevestiging van ouderlingen en diakenen roept de gemeente op om deze mannen en vrouwen ‘als dienaren van God te ontvangen’. Dit wordt bekrachtigd met woorden als ‘gehoorzamen’ en ‘onderwerpen’. Roepen deze woorden herkenning of vervreemding op? In hoeverre heb jij contact met je ouderling en beleef je de onderlinge verhouding ook zo? •D ien je zelf in een ambt, of heb je zelf ooit in een ambt gediend? Hoe gemakkelijk of lastig vind je het om richting te geven in bepaalde situaties? Voel(de) je je daarin ook vrijmoedig door je roeping en gedragen door Gods Geest? •O ok al moet Paulus de Korintiërs op dit punt corrigeren, voor hem blijken onderscheiden gaven van de Geest wel degelijk van belang bij de opbouw van de gemeente (1 Korintiërs 12; Efeziërs 4:1-16). Hoe zie je dit weerspiegeld in je eigen kerkelijke gemeente? Moet het advies van ambtsdragers ook ‘getoetst’ worden? Hoe zit het met jouw mening en hoe verhoudt zich dit alles tot het ‘ambt van alle gelovigen’?

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

de Heer hem heeft bewezen: ‘Dus geef ik mijn eigen mening, als iemand die door de barmhartigheid van de Heer betrouwbaar is.’ (1 Korintiërs 7:25). Het woord ‘barmhartigheid’ of ‘ontferming’ doet denken aan de bijzondere roeping van Paulus, zoals hij die omschrijft in de eerste brief aan Timoteüs, en daarbij tot tweemaal toe diezelfde term gebruikt (1 Timoteüs 1:13,16). Ondanks de flinke tegenindicatie, gezien Paulus’ activiteiten als christenvervolger, koos Jezus Christus uitgerekend hem uit voor de dienst als apostel. Voor Paulus is deze bizarre roeping de meest effectieve PR voor de boodschap van barmhartigheid die hij vervolgens mag uitdragen: Jezus redt! Dit is een betrouwbaar Woord (1 Timoteüs 1:15) en het is diezelfde barmhartigheid die Paulus tot een betrouwbare boodschapper maakt (1 Korintiërs 7:25). Kortom, geen deskundigheid en ook niet een bijzondere gave van de Geest, maar eenvoudigweg de genadige roeping door Jezus Christus zelf maakt dat Paulus – ondanks zichzelf – het volste recht heeft om de Korintiërs als apostel te adviseren. Het gaat hier dus beslist niet om een geval van ‘zoveel mensen, zoveel meningen’.

Geschikt?

Je kunt ouderlingen en diakenen niet zomaar met Paulus vergelijken. Maar toch is het mooi om tegen deze achtergrond even stil te staan bij de verkiezing voor ambtsdragers die in veel kerken nu weer op gang komt. Elke gemeente wil natuurlijk graag vacatures invullen met geschikte mensen voor het ambt. Maar wat heet geschikt? Het is goed om te beseffen dat het om een diepere werkelijkheid gaat dan simpelweg vinkjes zetten bij een profiel. Voor de gemeente als geheel wordt het dan extra belangrijk om dit proces biddend in te gaan.

 J e bent geschikt, juist

omdat God je geschikt acht 

Misschien word je zelf wel tot een ambt geroepen, maar schrikt het pastorale gesprek je af of vind je het lastig daadwerkelijk advies te geven in ingewikkelde situaties. Weet dan dat Christus je met het ambt ook vrijmoedigheid zal geven, juist op grond van je roeping. Zeker, het wordt wikken en wegen. Tegelijk: je bent geschikt, niet alleen omdat je broers en zussen dat vinden, maar juist omdat Hij je geschikt acht. MYRIAM KLINKER IS UNIVERSITAIR DOCENT NIEUWE TESTAMENT.

 STIMULANS

TEKST JANNET DE JONG

Lees-, kijken luistertips VOOR GELOOFS- EN GEMEENTEOPBOUW

Nieuwe berijmde psalmen gebundeld Wellicht wordt ook in jouw gemeente regelmatig gezongen uit de Nieuwe Psalmberijming van de stichting Dicht bij de Bijbel. Na zeven jaar hertalen, dichten en evalueren zijn alle 150 psalmen nu beschikbaar in een berijming in hedendaags Nederlands. Deze berijming is gemaakt op de vertrouwde Geneefse melodieën en daarmee zeer toegankelijk voor gemeenten waar vaak en veel uit de psalmen gezongen wordt. Dat deze hertaling in een behoefte voorziet, blijkt uit diverse quotes van onder andere voorgangers op de website van

de stichting. Als uitgangspunt voor de Nieuwe Psalmberijming (DNP) gold, naast ‘hedendaags taalgebruik’, ook dat de meewerkende dichters hun vertrekpunt moesten nemen in het Hebreeuws, de grondtaal van de psalmen. Zij wilden dicht bij de tekst hertalen, waardoor poëtische uitweidingen en onevenredige aandacht voor de tekstgedeelten worden voorkomen. Initiatiefnemer Jan Pieter Kuijper werkte met een groep dichters, neerlandici en theologen aan dit project dat nu zijn voltooiing heeft gevonden in een bundel.

Paasuitdaging: coronaproof en interactief Al wandelend het verhaal van Pasen op een bijzondere manier beleven. Dat is wat Jong Protestant wil aanreiken met de PaasChallenge 2021. Je kunt de materialen bestellen en in je eigen buurt of gemeente een wandeling organiseren. De deelnemers lopen in kleine groepjes of twee aan twee en staan via het scannen van QR-codes op ongeveer 10 verschillende locaties stil bij het lijdensverhaal. De QR-codes geven toegang tot geluidsfragmenten, videoboodschappen of teksten. Zo worden de deelnemers meegenomen naar Jeruzalem, het jaar 30 na Christus. Daar ontmoeten zij personages die hen confronteren met de weg die Jezus gaat op het gebied van liefde, macht en vrijheid. Ook Golgotha wordt aangedaan. De PaasChallenge is bedoeld voor iedereen, maar speciaal gericht op tieners. Het materiaal wordt gratis ter beschikking gesteld, wel is er enige organisatie vereist om de wandeling coronaproof te laten verlopen. Meer informatie op www.jongprotestant.nl

Op zoek naar engelen Engelen zijn in de Bijbel en de kunstgeschiedenis regelmatige en bijzondere passanten, maar in onze belevings- en geloofswereld lijken zij nauwelijks meer een rol te spelen. Hebben engelen zich teruggetrokken? Of moeten we anders leren kijken? Rob van Houwelingen schreef een bijbelstudie over engelen: het boek Hemelse reisbegeleiding verscheen bij KokBoekencentrum. Aan de hand van twaalf teksten uit het Nieuwe Testament bespreekt van Houwelingen wat we over engelen kunnen weten en hoe we daar vandaag op kunnen reageren. Het boekje is verrijkt met kleurenillustraties, waarvan een aantal speciaal gemaakt zijn naar aanleiding van van Houwelingens bezinning. Tip: Het platform Weet wat je gelooft organiseerde naar aanleiding van het verschijnen een webinar, dat je terug kunt kijken via www.wwjg.nl/ engelen.

 OPINIE

Met nieuwe energie naar de kerk De afgelopen maanden was het voor veel gemeenteleden een soort kerk-vakantie: een tijd waarin je niet naar de kerk ging. Een tijd om op te laden en stil te staan bij dingen die je belangrijk vindt rondom kerk-zijn en je relatie met God. Ga jij te zijner tijd weer met hernieuwde zin en energie naar de kerk?

akantie is een heerlijke tijd om op te laden en stil te staan bij dingen die belangrijk voor mij zijn. Daarna kan ik weer met frisse moed en energie aan het werk gaan. Bij vrienden en bekenden hoor ik al diverse bestemmingen en plannen voorbijkomen, nu de winter over haar korte en krachtige hoogtepunt heen is.

Afkicken TEKST MONIEK MOL

Ik kom uit een gezin waarin we allemaal fanatieke werkers zijn. We werken veel en hard en zijn daarin behoorlijk toegewijd. Toeleven naar de vakantie betekende in mijn jeugd dan ook dat we nog harder werkten dan anders, zodat er nog meer af was dan nodig. Op het moment dat we in de auto stapten, overviel de vakantie ons opeens. In mijn herinnering gebeurde het meer dan eens dat mijn vader op ons vakantieadres eerst moest afkicken voordat hij kon

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

genieten. De vakantie begon voor hem met een paar dagen ziek zijn op het ligbed achter de caravan. Alsof zijn lijf moest wennen aan de modus van ontspanning. Zo kijk ik ook terug op de periode vanaf vorig voorjaar. Iedereen zat volop in het kerkelijke seizoen, druk bezig met allerlei plannen en projecten. Maar ineens kwamen de meeste kerkelijke activiteiten stil te liggen. Bijbelstudies, jeugdwerk, kerkdiensten, huisbezoeken, koffiedrinken na de kerkdienst, het stopte allemaal abrupt. Voor veel gemeenteleden was dat behoorlijk afkicken. Zij misten de sociale contacten sterk en zochten naar een invulling van hun zondag. Afkicken gaat meestal in twee fasen, eerst lichamelijk en dan geestelijk. Het lukte volgens mij bij de meesten best goed om lichamelijk te wennen aan een nieuwe situatie. De zondagochtenden vind ik, eerlijk gezegd, op dit moment een stuk relaxter en daarnaast geniet ik ervan dat de vergaderingen doordeweeks beduidend korter zijn.

Ontspannen

Op vakantie komt – idealiter - niet alleen je lijf tot ontspanning, maar krijgt ook je hoofd rust en ruimte. Ik ervaar dat in elk geval sterk. Zodra alle activiteiten zijn gestopt en ik me niet bezig hoef te houden met programma’s, projecten of prestaties, komt er ruimte om in alle rust mijn hart en hoofd te verkennen. Heerlijk vind ik dat. Dan lees ik een interessant boek om nieuwe gedachtebanen in mijn hoofd aan te boren. Of ik neem de tijd om mijn hart te onderzoeken en te kijken of de invulling van mijn leven daarmee nog een beetje correspondeert. Op het moment dat de kerkelijke activiteiten weg vielen, ontstond er voor veel gemeenteleden rust en ruimte om na te denken over de kerk en de eigen geestelijke identiteit. Bij velen van ons kwam de vraag op welke inhoud we zelf konden geven aan die identiteit. Online keken en luisterden we volop naar een breed scala aan vieringen, kerkdiensten en podcasts.

We deden nieuwe ideeën op over hoe we ons leven met God vorm konden geven. Afgelopen maanden heb ik diverse mensen gesproken en ontdekte ik dat velen van hen een verdiepte en verbrede kennismaking met God hebben ervaren.

 De zondagochtenden vind ik, eerlijk gezegd, een stuk relaxter  Loskomen

Mensen zeiden het wel fijn te vinden dat kerkelijke activiteiten op een laag pitje stonden. Dat gaf hun de gelegenheid om los te komen van hoe het hoort of hoe

 OPINIE

ze het gewend zijn en ruimte om over kerk-zijn en de eigen kerkelijke deelname na te denken. Soms is het waardevol om iets vanaf een afstand te kunnen bekijken, zeker wanneer je daar al jaren middenin staat en deel van uitmaakt. Het even niet mee hoeven doen met het kerkelijk leven gaf sommigen een gevoel van opluchting en leverde een sprong in geestelijke ontwikkeling op. God is niet afhankelijk van kerkelijke activiteiten om zijn kinderen te ontmoeten. Dwars door deze periode heen boort Hij andere wegen aan om zichzelf bekend te maken. Sommige gesprekken met mensen hebben me diep ontroerd en maakten me dankbaar voor hoe God deze tijd gebruikt om mensen te laten groeien in hun geloof.

 Veel mensen hebben een verdiepte kennismaking met God ervaren  Opladen

Ik begon dit artikel met de opmerking dat de vakantie een heerlijke tijd is om op te laden, om stil te staan bij dingen die belangrijk voor je zijn. Aan het eind van de vakantie komt dan de vraag op hoe je weer aan het werk gaat: met (hernieuwde) zin en energie? Zo kijk ik ook naar de afgelopen maanden. We hebben vrij gehad van diverse kerkelijke activiteiten. We hebben tijd gehad om stil te staan bij wat er belangrijk is in onze relatie met God en met anderen. Het zal nog even duren voor we bijvoorbeeld kerkdiensten weer met grote groepen kunnen vieren.

Om over na te denken

In het afgelopen jaar hadden we ‘kerk-vakantie’. Door corona vielen veel kerkelijke activiteiten stil en werden kerkleden teruggeworpen op het vormgeven van het eigen geloof. Er wordt heel wat gemist, maar deze situatie biedt je ook de gelegenheid om op te laden. Om ontspannen na te denken over wat belangrijk is in jouw relatie met God en wat voor jou belangrijk is in een kerk. Op een zeker moment hopen we als geloofsgemeenschappen weer voluit actief te kunnen zijn. Welke verdieping of verbreding heb jij dan met God opgedaan in de afgelopen maanden?

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

In de tussentijd moeten we ons afvragen wat we nodig hebben om op te laden. Welke ontspanning, input of juist adrenaline? Voor sommige gemeenteleden stond de relatie met de geloofsgemeenschap al ruim voor de komst van het coronavirus onder spanning. Mensen zijn teleurgesteld, gefrustreerd, ontheemd, vervreemd en meer. Er is veel ‘tegen’energie, het soort energie waardoor je leeggezogen wordt. De huidige afstand tot de kerkelijke activiteiten biedt de gelegenheid om te ontdekken waarvan je energietank wel volloopt en zorgt ervoor dat je weer focus krijgt op dat wat echt belangrijk is. Welke inzichten doe je in de rust en ruimte op over wat God met de kerk voorheeft in deze wereld? En welke rol mag jij daarin spelen? Met ieders meer individuele spirituele reis van de afgelopen maanden hebben we een schat aan nieuwe kennis en ervaring opgedaan. Iedereen heeft kunnen nadenken over waar het nu echt om draait in je relatie met God en in het kerk-zijn. Het is goed om daarover met anderen door te praten, met een goed glas wijn in de hand, zittend voor je (digitale) tent. Daarmee komt ook het antwoord dichterbij op de vraag of je met zin en energie weer kunt investeren in je kerkelijke gemeenschap.

 Het even niet mee hoeven doen gaf een gevoel van opluchting  Kerk-vakantie

Misschien ben je als lezer gestruikeld over het woord ‘kerkvakantie’. Ik vond de metafoor wel mooi als kapstok voor dit artikel. Tegelijk kent de kerk natuurlijk geen vakantie. Of we nu wel of niet bij elkaar komen in een gebouw, het kerk-zijn gaat gewoon door. De kerk is Christus’ lichaam en dat functioneert 24/7. Of je nu wel of niet aangesloten bent bij een geloofsgemeenschap, je maakt deel uit van zijn lichaam, de kerk. Het Hoofd van het lichaam, God dank, neemt ook geen vakantie. God is altijd met zijn werk bezig. Binnen en buiten de kerk. Met individuen en gemeenschappen. Het is belangrijk fijngevoelig te zijn voor wat God aan het doen is. Misschien een mooie vraag voor tijdens de stiltes in deze veertigdagentijd: waar zie jij God aan het werk in de kerk? En mag Hij jou vullen met nieuwe zin en energie om straks weer naar de kerk te gaan? MONIEK MOL IS COÖRDINATOR IN EEN INLOOPHUIS VOOR DAK -EN THUISLOZEN

 KRINGEN

Wie belast jij met jouw zonden? Omgaan met je eigen tekorten en falen is ingewikkeld. Het valt niet mee om te zeggen: sorry, dat heb ik helemaal verkeerd gedaan. Veel gemakkelijker is het om te zien waarin de ander tekortschoot. Of om excuses aan te voeren voor je eigen tekort, zodat het kleiner lijkt. We hebben God nodig die oordeelt. Juist het ontbreken van het geloof dat God oordeelt en zal oordelen, leidt volgens Gert-Jan Segers tot pogingen om zelf het definitieve oordeel uit te spreken: ‘Nu moet het goedkomen. Terwijl het evangelie ons iets anders leert: heb geduld… schort je oordeel op.’ Ook voor Ineke Baron, die in de gevangenis met allerlei misdadigers te maken heeft, geeft dat rust: ‘God zegt: Mij komt de wraak toe… Als mens zie ik alleen de buitenkant en denk dan al snel: weg met die persoon. God ziet het hele leven, laat de vergelding dan ook maar aan Hem over.’

TEKST BRAM BEUTE

Gods oplossing voor ons kwaad is dat Hij Jezus tot zonde heeft gemaakt. Dat is moeilijk te aanvaarden. Bij de Passion werd het publiek gevraagd om ‘kruisig Hem’ te roepen. De meeste aanwezigen deden daar niet aan mee. Dat leek te heftig. Toch biedt juist deze weg de mogelijkheid om de zonde echt onder ogen te zien. Als je dat niet doet, dan wordt het kwaad vergoelijkt. Dan kan zomaar het slachtoffer tot zondebok worden gemaakt en de dader het slachtoffer lijken, zoals Ineke van Dongen laat zien.

Aan de slag

Lees een of meer bijbelgedeelten over de omgang van God en mensen met kwaad, bijvoorbeeld: Genesis 3, Jesaja 53, 2 Korintiërs 5:11-6:13. Realiseer je bij dit laatste bijbelgedeelte dat Paulus een conflict met de Korintiërs heeft als hij dit schrijft. • Hoe gaan in het bijbelgedeelte mensen om met het kwaad dat gedaan is? • Hoe reageert God? • Hoe verandert dat mogelijk de houding van de mensen? • Wat kun jij (anders) gaan doen? Schrijf de zonden die op je drukken op papier. Bespreek dat zo mogelijk ook met de mensen die je tekort hebt gedaan. Spijker dit papier op een houten kruis in het geloof dat Jezus ook deze zonden van jou aan het kruis gedragen heeft. Haal op Goede Vrijdag het papier van het kruis en verbrand het. Deel je eigen ervaringen over hoe jou kwaad werd aangedaan of juist hoe jij een ander tekort deed. Hoe ga je daarmee om? Ga niet in discussie, maar luister naar elkaar en bid voor elkaar. Luister het deel uit de Matthäus Passion waar Jaap Cramer in zijn column naar verwijst of het lied ‘For the Cross’ van Kees Kraaijenoord. Lach om het liedje van Arjan Lubach – ‘Woke’. Lees gedichten Revius ‘…’ en Martinus Nijhoff, ‘De soldaat die Jezus kruisigde’. BRAM BEUTE IS REDACTEUR VAN ONDERWEG EN PREDIKANT VAN DE GKV KAMPEN

> De rubriek Kringen is bedoeld voor huiskringen en sluit inhoudelijk aan bij het thema van het nummer. De rubriek krijgt online een vervolg met extra verdieping, bronnen en adviezen om praktisch met het thema aan de slag te gaan. Zie onderwegonline.nl/kringen-OW704

TEKST WILFRED HERMANS BEELD JORGEN CARIS

MIRJAM VAN DER VEGT OVER LIEFHEBBEN, HAAST EN STILTE:

‘Rust is het beginpunt van alles’ 28

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

 ONTMOETING Haar boek ‘De kracht van rust’ werd uitgeroepen tot het beste spirituele boek van 2021. Maar hoe bewaart auteur en stiltetrainer Mirjam van der Vegt zelf de rust in wankele tijden? ‘Ik ben geen goeroe, ik mag dagelijks door de mand vallen –

k zou mezelf niet hebben uitgekozen als stiltetrainer. Als je mij ontmoet en een stil iemand verwacht, val ik tegen. Mensen verwachten soms een non-achtig figuur, maar dat ben ik totaal niet, zo ingetogen, een beetje stillig. Al dacht ik aanvankelijk wel, toen ik met het thema stilte aan de gang ging, dat ik wat meer op die nonnen moest gaan lijken, om mijn verhaal wat geloofwaardiger te maken.’ Ze lacht. ‘Pas toen ik aanvaardde dat ik niet zou veranderen en blijkbaar dit werk mocht doen zoals ik ben, ontspande ik.’

Ervaar je wel dat God jou heeft uitgekozen om dit werk te doen?

‘Dat zijn grote woorden, maar ik ervaar dat God mij gebruikt in zijn plan. Ik geloof niet dat Hij een groots plan met mijn leven heeft, maar Hij gebruikt mijn leven voor zijn grootste plan. Dat lucht nogal op, en het is léuk! Ik voel me vereerd. Ik houd van avontuur en kan volmondig zeggen dat rust het grootste avontuur in m’n leven is. Rust is niet saai, zoals veel mensen denken, maar brengt je – via God – op nieuwe wegen. Dit werk brengt me meer in verbinding met God, anderen en mijzelf. Er zijn mensen die ondanks jarenlange hulpverlening pas in de stilte tot genezing van allerlei mentale kwalen komen; Gods liefde raakt hen aan en dat blijkt helend. God had bijvoorbeeld gezegd dat ik een ondernemer moest vragen om deel te nemen aan een jaartraining. Dat vond ik doodeng, ik wist dat hij er niks mee had, maar God zei elke ochtend weer: “Bel hem op en vraag of ‘ie mee wil doen.”’

Hoe zegt God dat?

‘Ik vraag elke ochtend: wat wilt U dat ik vandaag doe? Deze ondernemer kwam dan steeds in mijn gedachten. Ik schoof het een halfjaar voor me uit – ik ben ook weleens ongehoorzaam. Daarna belde hij mij op en vroeg of ik nog wat moois voor hem had.

en dat doe ik met verve.’

Ja, een stiltetraining, zei ik, maar dat is vast niks voor jou. Desondanks is ‘ie eraan begonnen. Laatst zei hij: “Mirjam, ik weet niet wat er gebeurt, maar ik ervaar zo’n enorme vreugde. Dit is geen training, het is gewijde ruimte!” Dan denk ik: dit kan ik niet bewerkstelligen, dat kan de Geest alleen. Dat van die vreugde herken ik ook bij mezelf. Als journalist ging ik van onderwerp naar onderwerp. Nu zeggen mensen weleens: je bent al zolang met stilte bezig, zou je er niet eens mee stoppen? Nou: nee! In de stilte vind ik elke keer weer een schat van vreugde.’ Wat doe je tijdens zo’n training? ‘In een jaartraining help ik mensen eerst tot hun kern te komen: hoe God hen ziet, je kiemkracht ontdekken. Daarna is het vooral mediteren met de Bijbel, via lectio divina, en zo jouw waarde leren ontdekken.

Biografie

Na haar opleiding Journalistiek aan de Christelijke Hogeschool Ede werkte Mirjam van der Vegt (1977) bij de actualiteitenprogramma’s Twee Vandaag en Netwerk. Ze schreef achtergrondartikelen voor het programmablad Visie en verschillende andere bladen. In 2009 debuteerde Mirjam van der Vegt met de roman Schaduwvlucht, waarna nog een roman en twee novelles volgden. Sinds tien jaar verzorgt ze retraites en trainingen over stilte. Ze maakte de glossy Stil en is auteur van verschillende boeken over dit onderwerp, waar onder de bekende reeks Stiltelijn. Van haar boeken werden al meer dan 50.000 exemplaren verkocht en duizenden mensen bezochten haar lezingen en retraites. Mirjam van der Vegt woont met haar man Alex en hun twee dochters in Utrecht. Meer informatie: www.mirjamvandervegt.nl.

 29

 ONTMOETING

Mijn ervaring is dat het bijzondere vooral tijdens die meditaties gebeurt. Daarom kan ik deze trainingen niet zonder God geven, dan is het niet zo krachtig.’

Relativeren

In deze coronatijd is de woonkamer steevast ontploft, vertelt Mirjam. Het is altijd een zoete inval van kinderen. ‘Daarbij heeft Covi, het konijn, m’n lievelingsplantje kapot gemaakt, omdat de kinderen hem niet terug in z’n hok hadden gestopt. Ik heb die dingen moeten leren loslaten. Ik heb mezelf leren afvragen: waarvoor wil ik beschikbaar zijn? Het antwoord: voor liefde. Ik kan de hele dag als een kenau achter mijn tienjarige dochter aanrennen omdat ze zo’n sloddervos is, maar dat is voor niemand leuk, dus ruimt iedereen op zaterdag alles op. Het heeft ook met perspectief te maken; als je vanwege corona fulltime thuis bent, is rommel het ergste wat er is. Ik kom net terug van een wandeling met iemand die ik train, en zo’n uitstapje helpt de boel te relativeren.’

 ‘Ik zou mezelf niet

hebben uitgekozen als stiltetrainer’  In haar boek Lucht in je gezin beschrijft Mirjam enkele oefeningen voor het gezin die zeker nu behulpzaam kunnen zijn. Wat ze zelf onder andere toepast, is een minuut stilte voorafgaand aan de maaltijd. ‘Dan kijken we elkaar in de ogen. Mijn jongste dochter initieert het weleens: “Iedereen is zo druk, laten we even stil zijn!” Soms is alleen die stilte ons gebed. Een andere oefening is samen naar de sterren kijken; mijn man Alex slaapt geregeld met de kinderen buiten. Ook zoiets kan je perspectief veranderen, dat je onder de sterrenhemel weer beseft hoe nietig wij zijn. Die verandering van perspectief is essentieel, want onder stress wordt je blik vernauwd. De psalmdichter David schrijft niet voor niets: “Geef mij ruimte als ik belaagd word.” Als mens heb je ruimte nodig om de zaken in het juiste perspectief te zien.’

Lukt het nog een beetje, stiltetrainer zijn met de kinderen fulltime thuis?

‘Het lukt, maar chaotisch is het wel. Ik leer flexibel zijn. Zelf rust vinden is nu absoluut ingewikkelder, maar tegelijk sluit ik daardoor makkelijker aan bij mensen die ik train. Gelukkig maar, want ik ben geen goeroe. Ik mag dagelijks door de mand vallen – en dat doe ik met verve. We zijn samen aan het oefenen, zo zie ik het maar. Ik noem mezelf ook geen therapeut, maar medepelgrim. En

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

de basis van rusten moet genade zijn, anders kun je die stilteoefeningen beter laten zitten. Dan leg je jezelf een nieuwe wet op. Zonder genade als basis had ik dit werk nooit kunnen doen.’

Bomenfeuilleton

‘Ik heb geen recht op overheidssteun, terwijl rust nu voor velen juist essentieel is. Zodoende bad ik aan het begin van de coronatijd: Heer, geeft U mij de creativiteit om hiermee om te gaan. Tijdens de eerste lockdown begon ik met een bomenfeuilleton; ik vroeg mensen stil te zitten bij een boom in hun voortuin om die vervolgens te tekenen. Bomen leren mij veel over wortelen en het verwachten van een open hemel. Binnen twee weken deden vierhonderd mensen mee. Een giftgever heeft geregeld dat al die tekeningen gebundeld zijn in boekvorm. Het bijzondere is dat veel niet-christenen ook meededen, tot managers aan toe.’

Ben je bewust actiever geworden buiten de christelijke bubbel? Zeker. Gods rust is bedoeld voor iedereen. Daarom heb ik voor mijn nieuwste boek, De kracht van rust, een seculiere uitgever benaderd. Ik zou willen dat christenen zich vaker met niet-christenen verbinden en rust is daar een prachtig thema voor.”

Was het ook geen commerciële overweging, om je afzetmarkt te verbreden?

‘Nee, het was eerder spannend. In de christelijke hoek verkoop ik wel, maar daarbuiten moet dat nog maar blijken. Dat het zo goed uitpakt, had ik niet verwacht en zie ik als een hemels cadeautje. Ik geef naar aanleiding van mijn laatste boek ook trainingen in het bedrijfsleven, aan managers en directeuren, er komen zelfs reikimasters op mijn pad. Als ik met iemand optrek in een jaartraining, begin ik waar die ander zit. Wel leg ik uit dat Jezus erbij is. “De basis van rust is genade, en die haal ik bij Jezus vandaan.” Dat vinden de meeste mensen prima.’

 ‘Ik ben helemaal niet goed in liefhebben’  Hoe begin jij je dag?

‘Dat wisselt. Soms begint mijn dag al om vijf uur, maar ik slaap ook weleens uit tot zeven uur. De eerste vraag die ik God stel, is: hoe kan ik vandaag liefhebben? Dat heb ik van de monnik Ray Simpson van Holy Island geleerd, die zei dat ‘ie op z’n tachtigste voor het eerst leerde liefhebben. Ofwel: je leert dagelijks bij over wat

liefhebben is. Dat wil ik hem kunnen nazeggen. Liefhebben is de moeilijkste én grootste opdracht.”

 ‘Als je haast hebt, verdwijnt de liefde uit de dag’  Ken je liefdeloze dagen?

‘O, zéker. Ik ontdek steeds meer dat ik helemaal niet goed ben in liefhebben en dus een leven lang mag leren. Ze zeggen weleens: haast maakt kunstenaars en heiligen kapot. Dat is zo. Als je haast hebt, verdwijnt de liefde uit de dag. Helemaal niet leuk. Dan helpt het mij niet te focussen op het elimineren van die haast, maar op het erbij betrekken van de liefde. Soms zie ik op mijn to do-lijst dat het geen erg liefdevolle dag dreigt te gaan worden. Ik moet dan bijvoorbeeld ruimte inplannen tussen twee trainingen door, anders ben ik niet in staat echt naar iemand te luisteren. Let wel: dit blijft voor mij een zoektocht. Het is niet zo dat ik perfect in staat ben een evenwichtig leven vol rust te leiden omdat ik daar toevallig van alles over opgeschreven heb. Ik begin mijn laatste boek niet voor niets met een gigantische blunder van mezelf.’

Aan welke karaktereigenschap van jezelf heb je een hekel?

‘Dat ik niet goed op m’n handen kan zitten. Net als liefhebben is dat iets wat ik m’n leven lang zal mogen leren. Op welke momenten? Als het moeilijk wordt. Mijn leerproces is: gewoon zijn bij wat is, in plaats van oplossen en doen. Ik ben een doener en een praktijkmens, daarom maak ik rust graag praktisch.’

Je zegt ergens dat mensen vaak moeite met stilte kunnen hebben, omdat ze bang zijn voor hun angsten. Heb jij nog angsten, en zo ja, staat die angst jou als stiltetrainer in de weg?

‘Zeker. Onderweg naar stilteretraites bespeur ik bij mezelf vaak angst om stil te zijn, terwijl ik het al talloze keren heb gedaan. Ik weet dat dit het angstige kind in mij is dat zegt: “Wie gaat er nu een weekend stil zijn, ga ‘s wat doen!” Inmiddels kan ik daarom glimlachen; naar je angsten luisteren betekent nog niet dat je ze gehoorzaamt. Die fase van weerstand tegen de stilte is interessant, die zegt veel. Anselm Grün zegt: “Achter je grootste angst schuilt je grootste verlangen.”’

En wat is die grootste angst bij jou?

‘Ik denk om de verbinding te verliezen, met anderen, mezelf en God. Ik ga dan hard werken om die verbinding te herstellen, terwijl ik juist tijdens mijn burn-out, twaalf jaar

geleden, heb geleerd dat God Zich aan mij wil verbinden zonder dat ik hard werk. Heerlijk om te beseffen.’

Naast die burn-out heb je ook een serieus auto-ongeluk gehad, en je man werd hartpatiënt. Welke gebeurtenis heeft het meeste impact op je gehad? ‘Een ander dieptepunt, namelijk onze huwelijkscrisis, vijf jaar geleden. We zaten beiden op een compleet ander level. Zó elkaar niet begrijpen, ik vond het verschrikkelijk. Als je het niet hebt meegemaakt, weet je niet hoe erg zoiets is. Ik wist niet hoe wij ooit samen oud moesten worden. Dat wij nog bij elkaar zijn, is een wonder; alsof we uit het dal van dorre doodsbeenderen zijn opgewekt – ja, echt. Ik ben er bewust open over, omdat veel mensen in een huwelijkscrisis zitten zonder erover te praten. Nadat ik hierover een interview in het Nederlands Dagblad had gegeven, zijn we bedolven onder de reacties en vroeg menigeen: “Geef mij de naam van jullie therapeut.”’

 ‘Naar je angsten luisteren

betekent nog niet dat je ze gehoorzaamt’ 

Lachend: ‘Die man zit nooit meer zonder werk. Dat we hulp hebben gevraagd, is onze redding geweest. Hulp vragen heb ik geleerd tijdens mijn burn-out; daarmee verbind je jezelf in je kwetsbaarheid aan anderen. We leerden stilstaan bij elkaars pijn en behoeftes. Vaak zijn we geneigd onze pijn bij de ander op het bordje te leggen, maar ik heb geleerd dat je verantwoordelijkheid moet dragen voor je eigen pijn en die eerlijk voor het voetlicht moet brengen.’

De kerk vernieuwt

‘Ik hoor vaak de kritiek dat de aandacht voor rust en stilte een hype is die wel weer overwaait. Maar nee, rust is het beginpunt van alles,’ zegt Mirjam. En als er één moment is dat mensen meer dan ooit behoefte hebben aan die rust, is dat nu, constateert ze. ‘Het is vervolgens aan de kerk om mee te bewegen met die behoefte. De vraag is nu: durven we te ontvangen wat God in deze tijd voor de kerk in petto heeft of gaan we zelf weer keihard aan het werk? Voor het voortbestaan van de kerk ben ik niet bang. Zoals een liedje van LEV het bezingt: God houdt zijn kerk in leven. Ik snap dat mensen bang zijn dat oude, vertrouwde vormen verdwijnen, maar dat gebeurt! De kerk vernieuwt. Laten we als kerk wat meer nieuwsgierig zijn naar die ontwikkelingen.’ WILFRED HERMANS IS JOURNALIST EN TEKSTSCHRIJVER

 LITERATUUR

EEN KLEINE ZENDINGSGESCHIEDENIS

‘Nergens zo veel geleden, nergens zo intens geleefd’ Zending was voor mij als kind de witte kerk van Rantepao, die in het zonlicht fel afstak tegen het gifgroene gazon. De zendingswerker drukte op een knop, de volgende dia verscheen: Toradjahuizen, met daken als de zeilschepen waarin dit volk was komen aanwaaien. Nu geloofden ze ook in Jezus. Daar op Sulawesi, in het verre Indonesië, werd uit het psalmboek gezongen en in drie punten gepreekt. Onze zendingsgulden was goed besteed.

TEKST ARIE KOK

Het beeld verscheen weer voor mijn geestesoog toen ik De tuinen van Buitenzorg las. Jan Brokken schreef al eerder over het Indiëverleden van zijn ouders in Mijn kleine waanzin, dat ik jaren terug ademloos las. Als nakomer was Jan als enige niet in Indië geboren, maar de trauma’s van zijn ouders en broers tastten ook zijn gezondheid aan. Op zijn zeventigste kwam hij er eindelijk toe een boek over zijn moeder Olga te schrijven, over de jonge vrouw die, net getrouwd, met veel idealen naar Indië vertrok, op een paard door de wildernis reed, orgel speelde in kerken als die van Rantepao en samen met haar man was uitgezonden om ‘beschaving te brengen aan inlanders’. Ze vertelde er onderhoudend over in de brieven aan haar zus, die Brokken als basis voor zijn boek gebruikte.

OnderWeg #4 > Jaargang 7 > 13 maart 2021

Aanvankelijk had ik een beetje ruzie met De tuinen van Buitenzorg. Het is een roman, gebaseerd op louter feiten. Brokken heeft de neiging van alles erbij te halen en daar ook nog eens flink over uit te wijden. Gaandeweg kreeg het verhaal me toch te pakken. Brokkens betoog over de componist Godowsky viel op zijn plaats toen ik zijn Java suite voor piano luisterde. Het stuk is geïnspireerd op de klanken van de gamelan, een typisch Indonesisch slagwerk. Het helpt om in de sfeer van het mystieke Indië te komen, de uitbundige plantenpracht, de vochtige hitte, vulkanen aan de horizon en de ‘stille kracht’, ofwel: de animistische mystiek. Olga staat haar man bij door zich intensief met de taal bezig te houden, vooral het Boeginees. Ze

nze zendingsgulden  O was goed besteed  verdiept zich in oude islamitische teksten en schrijft aan haar zus: ‘Alles is zo veel ingewikkelder dan je denkt, en zo veel wreder ook. De belangen botsten misschien nog wel sterker dan de culturen en de godsdiensten. Iedereen pikte een graantje mee en de enigen die met lege handen achterbleven waren de arme mensen, zoals altijd.’ De islam had zich bij haar intrede naar de feodale verhoudingen gevoegd en met het christendom was het in de negentiende eeuw al weinig anders gegaan toen de Nederlanders zich op Celebes meldden. Ondertussen bleven de animistische rituelen gewoon bestaan. In de periode dat Han en Olga op Celebes werken, gaat vrijwel het gehele Taradjavolk over op het christendom. Het gebruik om houten poppen van hun overledenen te maken, wat nog altijd veel toeristen trekt, lijkt die keuze te hebben ondersteund, ‘de islam verbood iedere beeltenis van de mens.’ Al eerder schreef Olga dat een volk moest kiezen: islam of christendom. Als moslim mochten ze geen varkensvlees eten, als christen was polygamie niet meer mogelijk. Het bleek een lastige afweging. Ondertussen krijgen Olga en Han kinderen, en breekt in Europa de oorlog uit. De briefpost ligt stil. Dan komt ‘de Jap’, het gezin belandt in Jappenkampen, onderweg ernaartoe worden ze bekogeld met stenen door ‘inlanders’. Als de idylle al bestond, dan is hij nu voorgoed over. Na de bevrijding proberen ze nog wel wat op te bouwen in Indië, maar de zendingsorganisatie roept hen terug. Thuis in Nederland kan de traumaverwerking beginnen.

Naar aanleiding van:

Jan Brokken, De tuinen van Buitenzorg, Amsterdam (Atlas Contact), 2021. 224 pagina’s, € 22,99, ISBN 9789045043821

 E en volk moest

kiezen: islam of christendom 

Jan Brokken is in de eerste plaats op zoek naar de moeder die hij nog niet kende, die zelf over haar tijd in Indië zei: ‘Nergens zo veel geleden, nergens zo intens geleefd.’ Hij schrijft vol liefde over haar. Tegelijk schetst hij een nuchter beeld van het vroege zendingswerk, dat verknoopt was met het koloniale systeem. Het kerkje van Rantepao zal altijd wel tot mijn verbeelding blijven spreken, maar met de vragen die daarbij te stellen zijn, ben ik voorlopig nog niet klaar.

In het kort • Ingenieus gecomponeerd verhaal. • Wijdt soms te veel uit over bijzaken. • Subtiel kritisch op kolonialisme en zendingswerk. • Wekt Nederlands-Indië tot leven via de zintuigen.

ARIE KOK IS AUTEUR EN JOURNALIST

Theologie na Kampen

e stad Kampen is een handelsstad geweest, een garnizoensstad, een sigarenstad en een studentenstad. De bloeitijd van Kampen als stad van hoger onderwijs ligt achter ons. Er was een tijd waarin er twee theologische universiteiten waren, een kunstacademie en een journalistiekopleiding. Studenten waren zichtbaar aanwezig in het stadsleven. Het is stiller geworden in Kampen. De Theologische Universiteit van onze kerken is momenteel de enige instelling voor hoger onderwijs. Lang niet alle studenten en docenten wonen in Kampen. Er zijn spoorstudenten en forenzende medewerkers uit alle delen van het land. De synode van de GKv heeft onlangs groen licht gegeven voor een verhuizing. Die verhuizing had ook vlak na de Vrijmaking kunnen plaatsvinden. Toen klonken er stemmen om opnieuw te beginnen en wel in Leiden. Maar het werd en bleef Kampen, waar de ‘theologische hogeschool’ een voormalig hotel aan de Broederweg betrok. Dat gebouw (uit 1889) voldoet nu niet meer. Er moet hoe dan ook omgekeken worden naar iets anders. Een moment van heroverweging.

Nieuwe Psalmberijming afgerond

De Nieuwe Psalmberijming (DNP) is klaar. Alle psalmen zijn eigentijds hertaald op de bekende Geneefse melodieën. Zeven jaar geleden begon initiatiefnemer en dichter Jan Pieter Kuijper aan dit project. In de loop van de tijd sloten andere dichters zich bij het project aan zoals Arie Maasland, Adriaan Molenaar, Bob Vuijk, Arjen Vreugdenhil, Titia Lindeboom, Jan Boom, Ria Borkent en René Barkema. Daarnaast verleenden theologen, neerlandici en musici hun medewerking als meelezer en revisor. In een aantal gemeenten van de PKN, CGK, GKv en NGK wordt regelmatig uit DNP gezongen. De officiële presentatie vindt plaats op 16 maart via YouTube. Zie www.denieuwepsalmberijming.nl. Hier zijn ook de teksten van de psalmen en beamsheets met muzieknotatie te downloaden.

 Vandaag hebben we meer dan ooit de verbindingen nodig 

Stond Kampen symbool voor de relatieve afzondering, vandaag hebben we meer dan ooit de verbindingen nodig. Verbindingen met andere instellingen op het gebied van hoger onderwijs, met verwante opleidingen, met andere faculteiten. Studenten moeten kunnen profiteren van een breed aanbod. Zeker de theologie moet beoefend worden met het gezicht op de cultuur en andere wetenschappen. Het maakt uit welke positie je kiest om dat te kunnen doen. Het wordt straks de hogeschoolstad Zwolle of de universiteitsstad Utrecht. Een verhuizing geeft nieuwe dynamiek en nieuwe mogelijkheden. Die worden nu volop verkend. De vraag is: wat nemen we mee? Het antwoord: een theologie die geworteld is in de Schrift, die Christus en zijn heil voor de wereld centraal stelt en vanuit die basis betrokken is op de vragen van kerk en samenleving. In die theologie zal Kampen, waar de universiteit ook neerstrijkt, altijd blijven voortleven.

ROEL KUIPER IS RECTOR VAN DE THEOLOGISCHE UNIVERSITEIT IN KAMPEN

Benoemd te Groningen (als studentenpastor GKv, deeltijd, voor drie jaar): C.T. Basoski, GKv Groningen-Noord-West, die aan deze gemeente verbonden blijft. Aangenomen naar NGK Enschede: kandidaat J.J. Burger-Niemeijer (Kampen, GKv); NGK Amstelveen: kandidaat E.C. Wiskerke (Kampen, GKv); NGKv De Regenboog, Langeslag: C.J. Harryvan, verbonden aan GKv Lelystad voor zending in Oekraïne; GKv Leens: H.S. van Hemmen (GKv Ede-Noord); GKv Boogkerk Amersfoort: P.R. Barkema (De Kandelaar, GKv Amersfoort-Centrum). Beroepbaar: (GKv/NGK): kandidaat A.M. Pathuis, Groningen, anne-maaike@live.nl, 06 31065480. Afscheid van GKv Dalfsen-West wegens emeritaat: J.W. van der Jagt. Hij diende de GKv-gemeenten van Doesburg en Doetinchem (1981), Emmeloord (1985), Dalfsen (1992) en Dalfsen-West (2012).

 TOT SLOT

OnderWeg online > Op Twitter

Renco Schoemaker @rencosch Vanmiddag nemen we (digitaal) afscheid van onze predikant Marco de Best. Een nieuwe gemeente wacht op hem. Alle goeds! Eerder herstelde hij van het ongeluk dat hem en zijn gezin overkwam, daarover werd geschreven in @onderwegonline. @ngk2zwolle Predikant Marco de Best over zijn woestijnervaring Marco de Best (46) gaat niet meer op pad zonder eerst te bidden. Een ersntig autoongeluk zette zijn leven op z'n kop...

INTERVIEW VERDER LEZEN?

Lees het online via de QR-code: IETS GEZIEN OP SOCIAL MEDIA DAT U MET ONS WILT DELEN?

Illustratie: Annelies Vonk • www.kriebelsenkrabbels.nl

Mail het dan naar redactie@onderwegonline.nl en wie weet delen wij het bericht online of in ons magazine!

GOD AAN HET WERK! • Pasen is het feest van Gods drastische en reddende ingreep in de wereld. We geloven dat God aan het werk is in de kerk en in ons persoonlijke leven. Maar hoe, dat durven of kunnen we vaak maar moeilijk aanwijzen. In deze editie van OnderWeg doen we een poging. • Zonder de heilige Geest zien we niet wat God doet of gaat doen. Hoe helpt de heilige Geest ons om in ons leven en in de kerk Gods werk te zien en te benoemen? Myriam Klinker legt het uit. • We ontmoeten Kathleen Ferrier, bevlogen christendemocratische politica. Ze is de jongste dochter van de eerste Surinaamse president. Wat drijft haar in haar idealen op politiek terrein?

OnderWeg 5 verschijnt op 3 april.

ADVERTENTIES

Dr. Henk G. Geertsema

Bijbel & evolutie

Blijvend conflict of verrassende ruimte De laatste tijd hebben verschillende publicaties gepleit voor een open houding van het christelijk geloof voor de evolutietheorie. Daarbij wordt wel aandacht gegeven aan de Bijbel, maar de nadruk ligt op de theologie of de geloofsleer. Publicaties die vooral over de Bijbel gaan, zijn vaak kritischer. Dan lijkt het conflict tussen geloof en wetenschap te blijven bestaan. Bijbel en evolutie sluiten elkaar uit. In dit boek wil Geertsema duidelijk maken dat die tegenstelling niet terecht is. Geloof en wetenschap sluiten elkaar niet uit. Zij hebben beide een eigen karakter. En ze hebben elkaar nodig. Tegen deze achtergrond kijkt hij zorgvuldig naar alle teksten in de Bijbel die in verband met evolutie van betekenis zijn. Het resultaat kan verrassend genoemd worden. Het boek is helder en toegankelijk geschreven, bedoeld voor een brede 368 pagina’s, e 28,90 kring van lezers.

Vacature de NGK Doorn en GKv Driebergen-Rijsenburg zoeken een

Predikant (m/v) met minimaal 5 jaar ervaring om ons te leiden, enthousiasmeren, stimuleren en inspireren.

Wil je meer weten?

Ga naar onze websites www.ngk-doorn.nl/vacature of www.kerkdebron.nl/vacature Voor mondelinge informatie bel 06 29121535, Bauke Versteeg, beroepingscommissie.

Buijten & Schipperheijn Motief www.buijten-motief.nl – in de boekhandel

Onderweg oktober 2020.indd 1

02-03-21 09:45

Gemakkelijk lezen en doorklikken op je tablet of iPad.

OnderWeg, inspirerend magazine voor christenen die God en de kerk liefhebben. Lees OnderWeg nu via onze vernieuwde app! OnderWeg digitaal lezen via de app: hoe doe je dat? • Ga met de QR-code naar de website (www.onderwegonline.nl/app). • Meld je aan voor een app-abonnement, € 39,50/jaar. • Je krijgt direct een e-mail ter bevestiging. • Download de app in Google Play of AppStore. •G ebruik de app door je e-mailadres en het wachtwoord in te voeren dat je per mail hebt gekregen.

Meld je hier aan!

OL EN HOOPV END INSPIRER