Ow nummer 18 def

www.onderwegonline.nl

#18  3 oktober 2015

Een kruis van zonnepanelen: is dat de toekomst?

THEMA: ZORGEN VOOR DE SCHEPPING

Onder

e Inspirarti voo n te reisgeno

> 12 MARNIX NIEMEIJER ‘ZORG VOOR DE AARDE IS AANBIDDING’ > 16 GROENE KERKEN VIER PRAKTIJKVOORBEELDEN > 20 PROEFSCHRIFT HET LEVEN EN WERK VAN C. VEENHOF > EN VEEL MEER...

 Thema ol Boordeavtie inspir

Scepsis ‘

D

uurzaamheid is een blinde vlek van de kerk: we vallen niet op door onze zorg voor de schepping of onze bewuste, duurzame levensstijl. We

komen niet veel verder dan “geen snacks voor het huwelijk” en het enige wat energieneutraal draait in de kerk, is evangelisatie: dat doen we namelijk niet meer.’

Dit citaat van Tim Zingt uit EO Visie vat het dilemma van dit nummer samen. De paus heeft een encycliek over het milieu doen uitgaan en de Micha Campagne ging ruim tien jaar geleden van start met als één van haar doelen dat we ons oefenen in een levenshouding van zorg en respect voor de schepping. Tegelijkertijd lijkt de economie bij alles het laatste woord te hebben. Zoals Roel Jongeneel het in dit nummer zegt: ‘De consument heeft wel

08 o pinie

Hoe utopisch is de duurzame samenleving?

wat keuzemogelijkheden, maar mag nooit het gebod “gij zult altijd meer consumeren” ongehoorzaam zijn.’ Wat komt er dan nog terecht van die zorg en dat respect voor

Vaak lijkt het erop dat iedereen naar de pijpen van het

de schepping?

economische systeem moet dansen, of we het nu willen of niet.

Dus een duurzame samenleving: hoe realistisch is dat? Econoom

Scepsis: ik bespeur het bij mezelf ook als het gaat over

Roel Jongeneel ziet mogelijkheden.

duurzaamheid en klimaat. Nee, ik ben geen klimaatscepticus. Ik ben ervan overtuigd dat wij mensen een groot aandeel hebben in de verandering van het klimaat.

Daar kan geen Bijbelgetrouwe christen omheen. We weten sinds Genesis 3 dat de grond vervloekt is omwille van ons. En aan die vloek dragen we allemaal een grote ecologische voetafdruk bij.

Maar ik ben soms sceptisch over klimaatdoelen, in het bijzonder mijn eigen klimaatdoelen, mijn zorg voor Gods

12 interview

‘ Zorgen voor de schepping is onderdeel van onze aanbidding’

Gerechtigheid gaat ten diepste om hoe God het leven bedoeld

schepping. Tegelijkertijd besef ik dat wanneer ik daar

heeft. En dat heeft alles te maken met goed zorgen voor de

cynisch over word, ik het evangelische spoor echt bijster

schepping, vindt Marnix Niemeijer, initiator van de Micha

ben. Jezus reageerde nooit cynisch. Daarom laat ik me

Campagne en de afgelopen twaalf jaar directeur van Tear. ‘In

graag inspireren door de artikelen in dit nummer van

de plasticsoep in de oceaan zie je Gods glorie toch niet?’

OnderWeg.

16 reportage

De groene kerk moet thuis beklijven Nederland telt steeds meer groene kerken: gemeenschappen die bewust voor een duurzame koers kiezen. Maar wat heeft dat predicaat precies te zeggen? Zet een reeks led-lampen nu echt zoden aan de dijk? En hoe voorkom je dat ambities verwateren als de enthousiastelingen wijken? Vier kerken doen hun verhaal. ‘Uiteindelijk wil je dat gemeenteleden je duurzame Pieter Kleingeld (NGK), redacteur OnderWeg

2

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

ambities juist thuis handen en voeten geven.’

 Inhoud 06 PRA KTIJKLOKAAL

Werken aan praktisch christen zijn

28 jeugdwerk

Geloof in ontwikkeling (3) – Jongeren In een aantal afleveringen brengen we enkele

In 2005 schreef Jos Douma een boekje, Jezus uitstralen,

ontwikkelingsfases van jongeren in kaart, zodat we het

dat van het drieluik waar het deel van uitmaakt, het

jeugdwerk beter op de verschillende groepen kunnen

minst werd verkocht. Tien jaar later ontstaat er rond

afstemmen. In deze aflevering kijken we naar jongeren in

dat boekje opeens een hausse in combinatie met het

de leeftijd van 15 tot 19 jaar. Jongeren beginnen hun eigen

thema discipelschap. Na de GKv en de NGK Barneveld/

mening te vormen, ook over het geloof, doordat ze in

Voorthuizen gaan nu ook de NGK Hattem en GKv Dalfsen-

staat zijn zichzelf van een afstand te bekijken en door de

Oost met het boekje aan de slag in een gemeenteproject

ontmoetingen met anderen. Het is zaak dat we hen in het

rond discipelschap.

jeugdwerk helpen bij die meningsvorming.

20 recensie

Proefschrift over Veenhof raakt een snaar

30 wandelen met god

Het hiernaastmaals van de camping De drukte van onze samenleving zorgt ervoor dat we

In het klimaat van het absolute. Zo heet het proefschrift

regelmatig ‘even helemaal weg willen zijn’. Even stilzitten en

waarmee Ab van Langevelde op 23 september

rustig om je heen kijken en tot jezelf komen. Tegelijk zien we

promoveerde aan de TU Kampen. Van Langevelde dook

vluchtende mensen die een plek zoeken, niet om afstand te

voor zijn promotie in het leven en werk van Cornelis

nemen, maar om te overleven. Wij leven op een eiland, een

Veenhof (1902-1983), een sleutelfiguur in de geschiedenis

soort vakantiepark in een wereld vol geweld. Hoe gaan we

van de GKv en de NGK. Twee jonge theologen, Bart van

dat delen?

Egmond en Jelle Knol, lazen de dikke pil en geven hun oordeel.

24 MISSIONAIR

Missionair drinken en

vluchtelingen opvangen

In Galaten 5 schrijft Paulus tot tweemaal toe dat we vrij zijn. Hij voegt er direct aan toe dat wij onze vrijheid niet mogen misbruiken. Het lijkt erop dat hij wat hij met de ene hand geeft, met de andere hand weer terugneemt.

Zijn we nu vrij of niet? Pieter Kleingeld laat zien dat vrij zijn vooral bevrijd zijn is, en wel met een bijzonder doel: om lief te hebben.

En verder: 05 In beeld 14 Redactioneel 19 Nieuws 19 Colofon 22 Woordzoeker 24 Column Eline de Boo 27 Trefpunt 31 Column Wim van der Schee 3

(advertenties)

350.000X

‘DANKJEWEL’ Geef voor blinden en slechtzienden

Sms ‘ogen ’ naar 4333 en doneer € 2 ,50

Help/Hoera, we krimpen!

Vragen van en voor kleiner wordende gemeenten

Het Praktijkcentrum organiseert een symposium met en voor kleine krimpende kerken. We willen lokale kerken en bovenlokale verbanden aansporen tot bezinning, beweging en verbinding. Praktijkverhalen, ontmoeting en lezingen van Henk de Roest, hoogleraar Praktische Theologie PThU Mees te Velde, oud-rector en em. hoogleraar Kerkrecht TU Kampen Workshops Kerk in het dorp: samenwerken met de PKN Kleine kerken en inzet van professionals - Rouwbegeleiding in een kerk die sluiten moet - Krimpende kerken en de veranderende GKv – Keuzes en stappen in het beslisproces: veranderen, doorgaan of sluiten - In gesprek blijven in een kleine gemeente

Nederland telt nu al 350.000 blinden en slechtzienden. Dat aantal groeit snel. Wij helpen met onderwijs, hulpmiddelen én onderzoek. Help ook mee. steunBartimeus.nl

16 oktober 2015 14.30-21.00 VIAA Zwolle.

Kosten: €35 (stud. €25) incl. catering Scan de code of www.praktijkcentrum.org

BARTI1402_17 advOnderwerg90x130mm.indd 1

Laat Bram niet langer wachten.

Geef hem de reis naar gereformeerd onderwijs!

Geef Schoo ook lgeld

€ 400.000,–

€ 200.000,–

€ 195.233,–

Al meer dan 30 jaar geeft CFA/Schoolgeld voor/om gereformeerd onderwijs. Want goed onderwijs is de basis voor een goede toekomst. Zeker wanneer docenten vanuit hun geloof in God leerlingen begeleiden naar volwassenheid, onderwijs geven en omgaan met de aan hen toevertrouwde leerlingen. Logisch dus dat veel ouders de keuze voor gereformeerd onderwijs ondersteunen.

Helaas zijn er niet veel gereformeerde scholen in ons land. Met als gevolg dat Bram en veel andere kinderen soms lang moeten reizen. Dat is niet erg, maar de kosten voor het openbaar vervoer kunnen daardoor behoorlijk oplopen.

om

Geef voor gereformeerd onderwijs! € 0,–

Ouders die deze kosten niet kunnen opbrengen, kunnen voor financiële ondersteuning terecht bij CFA/Schoolgeld.

Hiervoor is jaarlijks een bedrag van € 400.000,– nodig. Op dit moment hebben we daarvoor € 195.233,- opgehaald.

Uw hulp is dus nog van harte welkom.

Helpt u mee? Laat Bram niet langer wachten. Uw bijdrage is van harte welkom op IBAN: NL29 INGB 0005 3500 18 t.n.v. Stichting CFA Zwolle of op www.cfaschoolgeld.nl. Alvast bedankt!

18-12-14 11:27

 In beeld

In beeld: Ton Veldhuizen Leeftijd: 58 Woonplaats: Barneveld Kerkelijke gemeente: NGK De Ontmoeting, Voorthuizen/Barneveld Gezinsomstandigheden: getrouwd, twee kinderen, drie kleinkinderen Werk: zelfstandig coach/trainer

1. Op wat voor manier heeft jouw geloof je leven veranderd? Een gevolg is wel dat ik minder

de dag van morgen. Maar die neiging heb ik zelf nog wel eens, hoor.

 ‘Hoe komen we meer uit onze cocon van gezellig samen kerk zijn?’ 

7. In welk Bijbelpersonage herken je jezelf? Gideon. Zijn twijfel toen hij geroepen werd, maar

paraatjes en fijne vakanties, maar ter-

4. Aan welk onderwerp moeten we in OnderWeg aandacht geven? Wat mij betreft

wijl ik daar eerder nadrukkelijker mee

geven jullie aandacht aan een breed

na te denken. En een schapenvachtje of

bezig was, is dat nu niet meer zo. Ik

scala van onderwerpen. Maar als ik er

een briefje uit de hemel zou me soms

weet niet of dat alleen door het geloof

specifiek één moet noemen, dan is dat

ook wel goed uitkomen.

komt. Ook onze betrokkenheid bij hulp-

hoe we als christenen invulling geven

verleningsprojecten in zwarte townships

aan onze missionaire opdracht. Hoe

in Zuid-Afrika heeft daar zeker invloed

komen we meer uit onze cocon van ge-

8. Wat betekent humor voor jou? Lachen om een goede grap, een

op gehad en heeft me geleerd te rela-

zellig samen kerk zijn en maken we het

stukje cabaret. Vooral van taalgrapjes

tiveren.

verschil in onze omgeving (ver weg of

kan ik erg genieten.

hecht aan materialistische dingen. Ik kan nog steeds genieten van mooie ap-

2. Wat is de beste raad die je ooit gehad hebt? De raad van

loof vind ik mooi. Zelf heb ik eveneens de neiging om twee keer over dingen

dichtbij)?

mijn vader om nooit te beginnen met

5. Wat is je mooiste ervaring in de kerk? Belijdenisdiensten en

roken en met mate om te gaan met al-

doopdiensten vind ik altijd bijzonder.

cohol. En (veel later) de suggestie van

Ook onze eigen belijdenis op latere leef-

een collega om meer met coaching te

tijd was een bijzondere ervaring.

gaan doen, er echt werk van te maken.

ook zijn uiteindelijke doorzetten in ge-

3. Wat doe je om gelukkig te zijn? Moet je daar iets voor doen?

6. Wat is de belangrijkste verandering in je leven geweest? Het is moeilijk om er één

Alsof geluk maakbaar zou zijn. Verwon-

als belangrijkste aan te wijzen. Mijn

der je om alle mooie en goede dingen

huwelijk, het krijgen van kinderen en

en zegeningen die je ten deel vallen.

kleinkinderen, dat zijn absoluut hoog-

Dat is natuurlijk makkelijk gezegd als

tepunten die je telkens weer op een

het je voor de wind gaat, maar ik ken

andere manier in het leven plaatsen.

mensen die ondanks alles wat ze is

Maar ook verlieservaringen en onze

overkomen toch gelukkig zijn en blijd-

ervaringen in Zuid-Afrika hebben een

schap uitstralen. Het gaat vooral om het

grote impact gehad op mijn leven.

‘zijn’, het tevreden zijn met wat er is.

Vandaag. En je geen zorgen maken voor

5

 Praktijklokaal NGK en VEG vinden elkaar in Amsterdam

D

e NGK Amsterdam-Centrum en de Vrije Evangelische Gemeente (VEG) van Amsterdam gaan sa-

menwerken en samen kerken. Dat is de uitkomst van het contact dat de afgelopen jaren tussen beide gemeenten is gegroeid.

Vorig jaar waren er vergevorderde plannen om de sterk vergrijsde en gekrompen VEG op te heffen, maar die zijn teruggedraaid. De NGK, die op zoek was naar een nieuwe locatie voor zijn kerkdiensten, verhuist naar de Weteringkerk van de VEG aan de Veluwelaan in de Amsterdamse Rivierenbuurt. Volgens NGK-predikant Jan van Helden is er sprake van grote geestelijke herkenning tussen beide gemeenten. ‘Het is veel meer dan zakelijk van elkaar gebruikmaken via een gebouw en dergelijke.

Ik ben ervan overtuigd dat God ons op

De Weteringkerk in Amsterdam. (beeld Job van Nes/Reliwiki)

elkaars weg heeft gebracht.’

Voortaan houdt de NGK drie kerkdien-

studiekring, worden voortgezet en zul-

is meer dan anderhalve eeuw oud en

sten per maand in de Weteringkerk,

len worden uitgebreid, bijvoorbeeld in

werd opgericht door ds. Jan de Liefde,

waarvoor de VEG-leden worden uitge-

de stille week. Verder wordt nagedacht

die aan de wieg stond van het werk

nodigd. Eén keer per maand gebeurt

over wat beide gemeenten in missionair

van Tot Heils des Volks. De gemeente is

het omgekeerde. De gezamenlijke acti-

opzicht samen kunnen doen in de Rivie-

aangesloten bij de Bond van Vrije Evan-

viteiten die de afgelopen tijd gegroeid

renbuurt.

gelische Gemeenten en staat bekend als

zijn, zoals een gezamenlijke (Bijbel)

Hoewel de theologische verschillen tus-

orthodox protestants met een evange-

sen beide gemeenten klein zijn (zo kent

lisch tintje. De liederen van Johannes de

de VEG ook de kinderdoop) is volgens

Heer zijn er populair.

 ‘Ik ben ervan overtuigd dat God ons op elkaars weg heeft gebracht’ 

Van Helden een fusie ‘niet aan de orde’.

Los van het feit dat dat kerkrechtelijk ingewikkeld is, willen de gemeenten vooral investeren in het elkaar leren kennen en zo het integratieproces be-

Webtips

vorderen.

Zie verder www.amsterdamcentrum.

De NGK Amsterdam-C telt 125 leden, de

ngk.nl en www.rv3.nl.

VEG Amsterdam 50. De VEG Amsterdam

Adverteren in OnderWeg?

De voordelen:

 De oplage is groot.  Het tarief is aantrekkelijk.  De nummers blijven lang bewaard.

Informatie en reserveringen: Nico Postuma, 0341-842147 of 06-13995905, adverteren@onderwegonline.nl.

Vind alle tarieven en formaten ook terug op www.onderwegonline.nl/adverteren.

6

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

 Praktijklokaal GKv Langerak brengt het kerkinstituut aan de man

H

oe krijg je jonge kerkleden

uitgenodigd om hier tijd in te stoppen.

dus. Hoe zit je zelf in elkaar en hoe ga

geïnteresseerd in zoiets als het

Tijdens het programma ging het bij-

je om met meningsverschillen?’ Een

kerkverband? Onderzoeken

voorbeeld over het functioneren van

ander onderdeel was een bezoek aan

wijzen immers uit dat de interesse

de classis; iemand vanuit de classis

de Willow Creekconferentie; in Neder-

voor het instituut kerk danig terugloopt

kwam daarover uitleg geven. En over

land, dat wel.

onder jongeren. Maar wie volgt straks

hoe de kerkelijke financiën in elkaar

De avonden waren een succes: de

de ouderlingen en diakenen van nu op?

zitten. Maar daarnaast ging het ook

deelnemers gingen zien waar het al-

En hoe vind je nieuwe jeugdleiders?

over persoonlijke dingen. Marien van

lemaal goed voor was wat er in de kerk

De Koningskerk uit Langerak (GKv)

Houwelingen, één van de organisa-

als instituut gebeurt (en zijn nu vrijwel

heeft er een speciaal programma voor

toren: ‘We lieten de deelnemers ook

allemaal actief in het kerkelijk leven).

opgezet: Young Koningskerk. Een aan-

nadenken over de manier waarop ze

Aan een vervolg wordt gewerkt.

tal kerkleden tussen 25 en 40 werd

reageren op elkaar, de communicatie

Jezus uitstralen: hoe doe je dat?

I

n 2005 schrijf je een boekje, Jezus

weken rond dit thema. Ze gebruikten

hoog. Ze associëren

uitstralen, dat van het drieluik waar

daarbij Jezus uitstralen als leidraad, het

het met superchristen

het deel van uitmaakt, het minst

boekje werd massaal door de gemeen-

zijn en denken: wil ik

wordt verkocht. Tien jaar later ontstaat

teleden aangeschaft en een werkgroep

dat wel? Maar prak-

er rond dat boekje opeens een hausse

maakte er gespreksmateriaal bij voor

tisch christen zijn, dat

in combinatie met het thema discipel-

thuis en in kringen of groeigroepen.

wil iedereen wel.’

schap. Dat overkwam GKv-predikant

In het nieuwe kerkelijke seizoen gaan

Naast de genoemde

Jos Douma dit jaar. Begin 2015 deden de

ook de GKv Dalfsen-Oost en de NGK

gemeenten zijn er

GKv en de NGK Barneveld/Voorthuizen

Hattem met het boekje aan de slag in

meer GKv- en NGK-

samen een gemeenteproject van zes

het kader van een gemeenteproject

gemeenten die dit en

over discipelschap. ‘Verrassend’, vindt

volgend jaar discipel-

Jos Douma, ‘omdat ik het boekje ge-

schap centraal zetten. Douma is daar blij

schreven heb toen ik bij wijze van spre-

mee, ‘omdat we als kerken een ontwik-

ken van het woord “discipelschap” nog

keling doormaken van leerregels naar

nooit had gehoord.’ Maar hij snapt goed

leefregels: van kerk zijn als het hebben

waarom dat thema en zijn boekje met

van een verzameling overtuigingen

elkaar verbonden worden: ‘Het gaat in

waar je je handtekening onder zet,

 ‘We maken als kerken een ontwikkeling door van leerregels naar leefregels’

Jezus uitstralen over praktisch christen

naar kerk zijn als samen christen zijn en

zijn: zó leven in de praktijk dat mensen

samen oefenen om dat handen en voe-

iets van Jezus in je zien. Dat is discipel-

ten te geven in het dagelijks leven. Dat

schap. Het is een wat duur woord en

is dus discipelschap.’

legt in de beleving van mensen de lat

In Hattem en Dalfsen is het project inmiddels van start gegaan. Op de

Webtips

startzondag in Hattem waarop Jezus

www.josdouma.wordpress.com.

kinderen een dresscode: ‘Draag gele

Zie voor materiaal voor een gemeenteproject rond Jezus uitstralen: www.jezus-

kleding en mocht je die niet bij de hand

ontdekken.nl/index.html?/gemeenteprojectjezusuitstralen.html en

hebben, witte kleding. Dan zien jullie er

dalfsen-oost.gkv.nl/index.php/jezus-uitstralen/jezus-uitstralen-het-project.

al stralend uit.’

uitstralen centraal stond, gold voor

7

 Thema

Ecologie versus economie

Hoe utopisch is de duurzame samenleving?

Vaak lijkt het erop dat iedereen naar de pijpen van het economische systeem moet dansen, of we het nu willen of niet. Dus een duurzame samenleving: hoe realistisch is dat?

Econoom Roel Jongeneel ziet mogelijkheden.

8

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

tekst Roel Jongeneel beeld Jonny Lindner/Pixabay.com

Enkele jaren geleden bracht Stichting Natuur & Milieu het rapport Ranking the stars uit, waarin de milieupositie van Nederland werd vergeleken met die van andere EU-landen. Ondanks dat Nederland tot de rijkste landen van Europa behoort, beschermen we onze leefomgeving minder goed dan de 27 andere EU-landen, zo bleek. Nederland

 Opinie

land in de achterhoede van Europa. Alle

Geweten

Noord- en West-Europese landen, uitge-

In de economische wetenschap wordt

zonderd België, doen het beter dan wij.

de mens bekleed met consumentensoe-

De belangrijkste boosdoeners zijn auto’s,

vereiniteit en daarmee in het centrum

vee en kolencentrales.

van het heelal geplaatst. Maar is dat niet

Het zou best kunnen dat Natuur & Mi-

louter theorie en is de mens uiteindelijk

lieu de zaak wat zwaar aanzet, maar

niet simpelweg een onmachtige, willoze

de boodschap is niet overdreven. Onze

en gemanipuleerde consument?

omgang met natuur en milieu, of liever

Als de klant echt koning is, dan zouden

gezegd de schepping, roept vragen op.

zijn keuzes de economie sturen. De mi-

Daarvoor hoef je nog niet eens te refere-

lieubewuste consument zou de econo-

ren aan Bijbelse standaarden.

mie dan, zo is de theorie, op het pad van

Blinde vlek

de deugd van de duurzaamheid zetten.

Maar in de praktijk is de zaak precies

Recent heeft paus Franciscus met zijn

omgekeerd. De consument lijkt een ge-

nieuwe encycliek Laudato si de noodklok

vangene van het economische systeem.

hierover geluid. Hij noemt de verwoes-

Hij heeft wel wat keuzemogelijkheden,

ting van het milieu en de aantasting van

maar mag nooit het gebod ‘gij zult altijd

de natuur zeer ernstig. De vaak ongecon-

meer consumeren’ ongehoorzaam zijn.

troleerde menselijke activiteit en de niet

De mens als gevangene van de economi-

te stoppen consumptiezucht en wil om

sche overheersing...

een graantje van de groeiende welvaart

Wie dit probleem ziet, wil graag iets

mee te pikken, dreigen het huis waarin

doen. Persoonlijk iets doen geeft je het

we wonen onbewoonbaar te maken.

gevoel dat je, ook al is je bijdrage be-

De paus richt zich met zijn boodschap

perkt, toch maar een daad hebt gesteld.

niet alleen tot gelovigen, maar tot alle

En dat is goed voor het geweten. Geen

mensen van goede wil. Hij roept de we-

wonder dat allerlei kleinschalige ontwik-

reldgemeenschap op tot een levenshou-

kelingsprojecten de laatste jaren als pad-

ding van zorg en respect voor de natuur.

denstoelen uit de grond zijn geschoten.

Die houding van zorg en respect behoort

Het is goedbedoeld en aandoenlijk,

zeker christenen te kenmerken. De

maar niet altijd effectief. Natuurlijk doet

Micha Campagne, die inmiddels alweer

het nemen van je persoonlijke verant-

tien jaar geleden startte, probeert ons

woordelijkheid ertoe; daarover mag

daar al lange tijd bewust van te maken.

geen misverstand bestaan. Een christen

Wie echter om zich heen kijkt en de

is geroepen om rentmeester te zijn en

balans opmaakt, kan somber worden.

dat appelleert aan een individuele stel-

Er is in christelijke kring weliswaar meer

lingname. Als hij daarin faalt, dan is dat

aandacht voor het goed omgaan met

zeer ernstig. Hoogleraar A. van de Beek

staat op plaats 27 voor bodemkwaliteit

de aarde, maar in de dagelijkse praktijk

stelt in zijn boek over de schepping dat

en waterkwaliteit en op plaats 25 voor

onderscheiden christenen zich nauwe-

in de Bijbel sociale ordeningen en de

luchtkwaliteit. ‘Op de Europese ladder

lijks van anderen. Ze gaan net zo goed

natuur nauw met elkaar samenhangen.

presteert Nederland ronduit slecht op de

op vliegvakantie naar verre oorden en

Als mensen zich misdragen of geweld

belangrijkste milieu-indicatoren, zoals

misschien scheiden ze inmiddels wel hun

plegen, dan kwijnt de natuur weg. Het

bodem, lucht en water. Dat is slecht voor

afval, maar de hoeveelheid afval lijkt

menselijke handelen (en nalaten) heeft

onze gezondheid en economie’, aldus de

nauwelijks te verminderen. Is er op dit

dus impact.

directeur van Natuur & Milieu.

punt sprake van een blinde vlek of een

Er dreigt in onze samenleving echter een

Ook op het gebied van de bescherming

gat in het evangelie? Of lopen alle goede

eenzijdige nadruk op het individuele te

van natuur en klimaat en het opwekken

voornemens en bedoelingen stuk op

komen liggen, waarin ook meer en meer

van hernieuwbare energie zit Neder-

menselijke onmacht?

christenen meegaan. Dat accent op het

>>

9

 Thema ik, zijn keuzes en zijn verantwoordelijk-

tegelijkertijd spelen en er wereldwijd tal

van sociale verantwoordelijkheid. Er is

heid leidt tot een onderwaardering van

van landen en actoren bij betrokken zijn.

goede milieuregulering nodig. Als het

onze sociale verantwoordelijkheid. Ja,

Zoals eerder bleek, scoort Nederland op

gaat over de verantwoordelijkheid die

de tien woorden doen via het ‘gij zult...’

veel milieu-indicatoren onvoldoende. De

we ten opzichte van de schepping heb-

een individueel appèl op ons, maar

opgave die aan Nederland is gesteld en

ben, volstaat een vrije markt met consu-

daardoor mogen we onze ogen nog niet

waarvoor onze regering verantwoorde-

menten die zich verantwoord gedragen

sluiten voor de andere belangrijke les

lijkheid heeft genomen, is om in 2020 de

niet. Er is meer nodig. Goede regels zijn

in de Thora. God riep niet alleen iedere

uitstoot van het broeikasgas CO2 met ten

onontbeerlijk.

individuele Israëliet op om barmhartig te

minste 25 procent te hebben verlaagd

Het tweede dat opvalt, is dat goede re-

zijn en God en zijn naaste lief te hebben,

ten opzichte van het niveau van 1990.

gels pijn doen en dat er daarom vanuit

Hij gaf ook regels en verordeningen die

Door het huidige beleid is de uitstoot

de samenleving voortdurend druk is om

de hele gemeenschap raakten. Denk aan

inderdaad gedaald, maar de daling zal

onder regels uit te komen of ze niet al te

de instelling van het sabbatsjaar en het

waarschijnlijk op 17 procent uitkomen.

beperkend te maken.

jubeljaar, de regels met betrekking tot de

Dat is minder dan de doelstelling en

Vanuit hun sociale verantwoordelijkheid

kwijtschelding van schulden en het vra-

daarom stapte klimaatorganisatie Ur-

zouden christenen moeten opkomen

gen van rente en de onderlinge solida-

genda, gesteund door 900 verontruste

voor goede milieuwetgeving, die eraan

riteit. Gerechtigheid is in Gods plan ook

burgers, onlangs naar de rechter en

bijdraagt dat er op een goede manier

een zaak van rechtvaardige structuren.

eiste dat Nederland haar uitstoot met

met de schepping wordt omgegaan. Het

Zulke ondersteunende structuren hadden

40 procent zou terugbrengen. Daar ging

nemen van politieke verantwoordelijk-

de Israëlieten nodig om hun individuele

de rechter niet in mee, maar de regering

heid (kiesgedrag) is daarin net zo van

verantwoordelijkheid te kunnen effectu-

werd wel opgedragen om er een schepje

belang als de consumptiestijl waar je

eren. En vandaag is dat niet anders.

bovenop te doen en te zorgen dat de

voor kiest (koopgedrag).

De Britse rabbi Jonathan Sacks zegt dat

afgesproken reductie van 25 procent zou

één van de problemen vandaag is dat

worden gehaald.

Optelsom

de ethiek naar binnen gericht is en het

Een tweede voorbeeld is de landbouw,

De vraag blijft niettemin of je, juist als

alleen nog maar heeft over de persoon-

een sector die een belangrijke rol speelt

het over de economie en haar reilen en

lijke keuze. Dat hangt samen met de

in de uitstoot van het broeikasgas me-

zeilen gaat, niet op allerlei manieren

overwaardering van het individu, die

thaan. Als consument zou je via je voed-

geknecht wordt. De Apeldoornse theo-

vervolgens wanhopig dreigt te worden

selconsumptie en de eisen die je via je

logieprofessor Velema sprak een aantal

als hij ziet dat de meeste problemen zo

koopgedrag stelt (bijvoorbeeld minder

jaren geleden over de ‘economie van de

groot zijn dat hij er met zijn kleine kracht

vlees eten) kunnen proberen om de uit-

boventoon’. Daarmee gaf hij aan hoe we

ook weinig aan kan doen. Niet zelden

stoot naar beneden te brengen. Opval-

naar de pijpen van de economie dansen.

gooit hij het bijltje er dan maar bij neer.

lend is echter dat rapportages van het

Economische berekening en economi-

Hij biedt niet langer verzet of gaat met

internationale klimaatpanel IPCC laten

sche wetmatigheden plaatsen het hele

de stroom mee.

zien dat de uitstoot van broeikasgassen

leven in het teken van de economie. De

door de landbouw sinds 1990 inderdaad

mens lijkt ondanks zijn goede bedoelin-

gestaag daalt – meer dan in enige andere

gen tamelijk machteloos. Wie maakt nu

Ik wil met twee voorbeelden illustreren

regio van de wereld – maar dan niet door

echt verschil?

hoe in deze situatie toch wat bereikt kan

ons consumentengedrag (dat werkt juist

Het is bij deze vragen goed te bedenken

worden. Het eerste voorbeeld is het kli-

averechts), maar door aanpassingen in

dat de economie uiteindelijk mensen-

maatprobleem, dat door wetenschappers

het landbouwbeleid.

werk is. Dit betreft zowel de economi-

wel een wicked problem wordt genoemd,

Beide voorbeelden laten twee dingen

sche orde (regels en instituties) als het

omdat er zo veel verschillende zaken

zien. Allereerst illustreren ze het belang

economische handelen (produceren en

Schepje bovenop

consumeren). De samenleving is daarom

 De consument heeft wel wat keuzemogelijkheden, maar mag nooit het gebod ‘gij zult altijd meer consumeren’ ongehoorzaam zijn  10

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

niet willoos overgeleverd aan ‘economische natuurwetten’.

De Utrechtse antropoloog en econoom Henk Tieleman benadrukt terecht dat economisch doen en laten voor een groot deel door de cultuur worden bepaald. Het is in die zin niet ‘de economie’ die het milieu vervuilt. De economie is in

 Opinie

 Gerechtigheid

ning van een goed doel. Hiermee stoten

zien, brengt het meegaan met de om-

we op een ander ‘klimaatprobleem’.

ringende cultuur vaak afgoderij met zich

Christenen onderschatten de invloed van

mee. Het is niet alleen het handelen dat

de lucht die ze elke dag inademen en

een probleem is, maar uiteindelijk is de

het klimaat van de westerse cultuur. Dat

godsvraag zelf in het geding. De God

vraagt om een veel kritischer houding.

van Israël zegt: ‘Ik ben de Heer, uw God.

Christenen zijn mensen van de tegencul-

Volg geen goden na die het niet zijn.’ Hij

tuur. Iemand die dat heeft begrepen, is

roept op om onze gedragscode aan zijn

de Engelse evangelikaal John Stott. Hij

geboden te ontlenen en niet de standaar-

gaf zijn prachtige boek over de Berg-

den van de wereld om ons heen over te

rede (The Message of the Sermon on the

nemen. De werkzaamheid van de Geest

in de middeleeuwen wel dacht. Het is de

Mount) de ondertitel Christian counter-

zorgt ervoor dat dit ook kan.

optelsom van menselijke beslissingen

culture. Juist in de Bergrede gaat het

over consumptievormen en productie-

over christelijke waarden, ethische

Dubbele keuze

systemen die bepalend is voor hoe met

standaarden, toewijding in geloof, onze

Het bijstellen van onze economie met

de schepping wordt omgegaan. Die han-

houding ten aanzien van geld en goed,

het oog op het milieu vraagt erom dat

delingen en keuzes zijn op hun beurt ge-

en ambities en levensstijlen die haaks

afstand wordt genomen van de ge-

baseerd op idealen en opvattingen over

staan op de moderne materiële cultuur.

dachte dat we machteloos zijn, overge-

het goede leven. Het gaat dan in feite om

Een cruciaal thema dat de Bijbel van

leverd aan economische ‘natuurwetten’.

wat we ‘cultuur’ noemen. Van die cultuur

achter tot voren doortrekt, is dat God

Belangrijk is om te zien dat het uiteinde-

gaat een niet te onderschatten dwang

bezig is een volk ‘eruit te roepen’. Dat

lijk meer de cultuur dan de economie is

uit. Het is moeilijk om niet met de massa

moet een volk zijn voor Hemzelf, aan

die het kernprobleem vormt. Christenen

mee te doen.

Hem toebehorend en aan Hem toege-

worden geroepen om een heilig volk te

wijd. Het is een heilig volk. Dat wil zeg-

zijn en behoren bij de tegencultuur van

gen: apart gesteld en ‘geheel anders’ in

de Bergrede. Onderdeel daarvan is om

Met cultuur zijn we ook op het terrein

hun gedrag en levensdoel. Maar net als

met zorg en respect om te gaan met de

van het geleefde geloof aangekomen.

Israël destijds vergeten christenen van-

schepping. Dat vraagt om een dubbele

In de dominante cultuur van vandaag

daag gemakkelijk hun unieke positie als

keuze: in eigen gedrag en in de keus

ligt een sterk accent op het genieten en

volk van God en nemen ze zomaar de

voor goede regels.

vergaren van materiële welvaart. De

cultuur van de hen omringende wereld

algemene opvatting is dat je daar ook

over. Dat geeft spanning tussen het

Roel Jongeneel (GKv/NGK) is

als christen aan mee mag doen, al ben je

beleden geloof en het geloof zoals dat

universitair docent economie van

het voor je geweten wel verplicht om af

wordt geleefd.

landbouw, natuur en voedsel bij de

en toe iets over te maken naar de reke-

Zoals de Bijbelse geschiedenis laat

Universiteit Wageningen.

is in Gods plan ook een zaak van rechtvaardige structuren  zichzelf niet slecht, zoals men in de kerk

Tegencultuur

Webtips

Leestips

• www.groenekerken.nl

Wim Rietkerk, De aarde en haar

Website van de GroeneKerkenactie, die groene kerken en hun inspanningen in kaart

toekomst, Utrecht (Uitgeverij Ankh-

brengt. De website biedt veel inspiratie- en toerustingsmateriaal aan.

Hermes).

• www.duurzamekerk.nl Biedt net als de GroeneKerkenactie inspiratie voor kerken om werk te maken van duur-

Martine Vonk, Duurzaamheid, Am-

zaamheid.

sterdam (Buijten en Schipperheijn),

• www.arocha.nl

2011. Zie ook www.martinevonk.

A Rocha is een beweging van christenen die vanuit hun geloof zorgen voor Gods schep-

nl. Op haar website schrijft Vonk

ping. A Rocha adopteert natuurgebieden, organiseert activiteiten gericht op natuurbe-

onder meer over de encycliek Lau-

houd en motiveert kerken om te zien naar de schepping, onder meer door een jaarlijks

dato si van paus Franciscus.

themapakket.

• www.nd.nl/theologenblog In de Theologenblog van het Nederlands Dagblad lieten enkele theologen van de TU Kampen en de TU Apeldoorn hun licht schijnen over de milieu-encycliek van de paus.

11

 Thema

Marnix Niemeijer over ecologische gerechtigheid

‘Zorgen voor de schepping is onderdeel van onze aanbidding’ Gerechtigheid gaat ten diepste om hoe God het leven bedoeld heeft. En dat heeft alles te maken met goed zorgen voor de schepping, vindt Marnix Niemeijer, initiator van de Micha Campagne en de afgelopen twaalf jaar directeur van Tear. ‘In de plasticsoep in de oceaan zie je Gods glorie toch niet?’ tekst Jordi Kooiman

deze ruimte heeft gegeven. Zoiets zie ik

“vol” begrip is. Gerechtigheid omvat het

beeld Johanne de Heus

als een stukje gerechtigheid. De manier

hele leven. Het gaat over je bestemming

waarop Tear met mij is omgegaan doet

vinden, over het leven zoals God het

Aan het begin van de zomer legde Mar-

niet alleen recht aan onze situatie, maar

heeft bedoeld. En dat heeft betrekking

nix Niemeijer na twaalf jaar zijn functie

ook aan die van de betrokkenen bij een

op álle dimensies: spiritueel, sociaal, po-

neer als directeur van Tear Nederland

leiderschapswisseling: de organisatie en

litiek, ecologisch, enzovoort.’

en nam een sabbatical. Het was tijd voor

mijn opvolger.’

iets nieuws en daar wilde hij zich in alle

Gerechtigheid. Het is een woord dat Nie-

rust op bezinnen. Op de achtergrond

meijer vaak in de mond neemt. Hij is het

speelde echter nog een beweegreden

begrip steeds beter gaan vatten en is er

Marnix Niemeijer (1960) werd ge-

mee. De zorg voor zijn oudste dochter

steeds meer van gaan houden. Niet voor

boren in Leeuwarden en studeerde

hield hem en zijn vrouw zeer bezig en

niets was hij de afgelopen jaren intensief

Nederlands in Groningen. Hij gaf van

daarvoor wilde hij graag zijn handen vrij

betrokken bij Micha, een beweging die

1984 tot 1988 les op een middelbare

hebben.

geheel draait om gerechtigheid in de

school en vertrok in 1989 naar Azië

Het is het eerste waar Niemeijer over

wereld. In 2005 stond hij aan de wieg

om daar als regionaal directeur voor

begint als we aanschuiven in De Ont-

van de Micha Campagne in Nederland en

ZOA te werken. In 1996 werd hij

haasting in Amersfoort, een hem ver-

in de jaren daarna bleef hij betrokken bij

directeur van de vereniging Phila-

trouwde lunchroom waar mensen met

Micha Nederland, de Micha Cursus en de

delphia (nu Sien), die opkomt voor

een verstandelijke beperking in de

internationale tak van Micha.

mensen met een verstandelijke be-

bediening en in de keuken werken. Hij

perking en hun ouders. Daarna, van

vertelt over de ingrijpende tijden thuis

Wat spreekt je zo aan in dat woord ‘ge-

2003 tot juni dit jaar, was hij direc-

en hoe hij en zijn vrouw de afgelopen

rechtigheid’?

teur van Tear Nederland. Vanuit die

maanden case managers van hun oudste

‘Het heeft op het eerste gezicht een

functie was hij ook actief betrokken

dochter waren, zo intensief waren ze

sterk juridische betekenis: recht en ge-

bij de Micha Campagne (2006-2007)

met de zorg en ondersteuning voor haar

rechtigheid. Reinier Sonneveld schreef

en later bij Micha Nederland en

bezig.

daarover eens: genade is rond, gerech-

Micah Global. Niemeijer is lid van de

‘Het is een heftig jaar’, zegt hij. ‘Maar

tigheid is hoekig. Maar als je de Bijbel

NGK Amersfoort-Noord.

daarom is het heel mooi dat Tear me

leest, zie je dat het eigenlijk een heel

12

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

 Interview

Wanneer raakte je daarvan doordrongen?

‘Twaalf jaar geleden, toen ik als directeur van Tear de Micah Global Consultation in Mexico bezocht. Dat was het begin van de internationale Micha Campagne. Ik kende het begrip gerechtigheid natuurlijk wel, maar daar in Mexico werd het door christenen uit de hele wereld prominent naar voren gebracht. Dat maakte grote indruk op me. Ik begon me te realiseren dat gerechtigheid iets is wat in de hele wereld relevant is. En meer nog: het is een kernwoord van God zelf.

In het vliegtuig naar huis schreef ik op dat we in Nederland een “gerechtigheidsagenda” zouden moeten maken.

Ook bedacht ik dat we een soort alphacursussen rond gerechtigheid zouden moeten geven. Dat leidde uiteindelijk, met de inzet van velen, tot de Micha Campagne en de Micha Cursus.’

Hebben we in Nederland werkelijk een campagne en een cursus nodig om te leren wat gerechtigheid is? Er is ons toch gezegd wat goed is en wat de Heer van ons wil?

‘Ik denk dat gerechtigheid altijd een issue zal zijn waar we bewust aandacht aan moeten geven. Want hoewel we allemaal aanvoelen dat het om wezenlijke zaken gaat, worden we er ook door afgeschrikt. Gerechtigheid is erg radicaal – het vormt een wezenstrek van God – en dat confronteert ons.

Los daarvan zie je dat sommige kerken

Marnix Niemijer: ‘Ik denk dat gerechtigheid altijd een issue zal zijn waar we bewust

een sterkere gerechtigheidstraditie

aandacht aan moeten geven.’

hebben dan andere. In mijn traditie – ik zeg maar even GKv, NGK en CGK – was het onderwerp enigszins weggezakt.

en zich te verbinden met de wereld die

bij maakt Micha natuurlijk deel uit van

Gerechtigheid werd vaak uitbesteed

God liefheeft. Als je dat doet, als je de

een bredere, wereldwijde beweging.

aan organisaties. Misschien had dat ook

wereld opzoekt, wordt gerechtigheid

Ik denk dat ons duidelijk begint te wor-

te maken met onze opvatting van Ro-

een levend thema.’

den dat gerechtigheid dieper gaat dan barmhartigheid, wat toch vaak een

meinen 13, over het gehoorzamen van overheidsgezag.

Heeft dat appèl gewerkt?

kernwoord binnen kerken is. Barm-

Micha spoort kerken aan om zich minder

‘Micha Nederland heeft de afgelopen

hartigheid gaat over iemand helpen,

te richten op hun eigenheid, hun interne

tien jaar voor veel bewustwording ge-

compassie tonen voor een ander. Je sluit

zaken, maar om hun deuren te openen

zorgd en tot veel daden aangezet. Daar-

jezelf daarmee buiten. Gerechtigheid

>>

13

 Redactioneel

Water D

gaat over meer: over oorzaken van wereldproblemen en over Gods orde herstellen. Het gaat dus ook over jou, je sluit jezelf erbij in.

Gerechtigheid is ook niet iets voor een paar momenten in

e vluchtelingenstroom over het water van de Middel-

het kerkelijk jaar. Het is een zaak van levensstijl. Ook dat

landse Zee naar Europa houdt aan. Een asieltsunami noemt

begint door te dringen. Waar richt je je hart op en waar

Wilders het, verwijzend naar de verwoestende kracht van het

besteed je je tijd aan?

water. Mijn dochter Annerieke gebruikte recent bij RTL het

Micha heeft verder gezorgd voor meer verbinding tus-

beeld van het water precies omgekeerd. Toen Humberto Tan

sen kerken en organisaties. Vorig jaar deden zo’n 1.200

haar vroeg of het werk van de Stichting Bootvluchteling op Kos

kerken mee aan de Micha Zondag: 1.200 kerken die al-

en Lesbos geen druppel op een gloeiende plaat is, antwoordde

lemaal gericht waren op gerechtigheid. Die waarde van

ze: ‘Je zult als vluchteling maar net onder die druppel staan.’

kerkgemeenschappen wordt ook richting de overheid bewezen. Ik zie dat christenen meer betrokken raken in het

Vorige maand was ik in een NGK/GKv-dienst in Maastricht. Ook

maatschappelijk middenveld en dat kerken enorm actief

daar stonden vluchtelingen en water centraal. De 24-jarige Ba-

worden. Sámen kunnen we Gods gerechtigheid zichtbaar

shir (niet zijn echte naam) werd gedoopt. Hij is een vluchteling

maken. Je ziet dat nu letterlijk gebeuren rond de betrok-

uit een moslimland en heeft hier een paar jaar geleden asiel

kenheid bij vluchtelingen.’

gezocht. Zijn asielverzoek is afgewezen en de uitkomst van het hoger beroep is onzeker, maar hij heeft Jezus gevonden. Hij

Micha roept ook op tot ecologische gerechtigheid. Maar

vertelde hoe hij, alleen op zijn kamer, God had ervaren in helder

wat heeft duurzaam leven en zorgen voor de schepping

licht en diepe vrede. En hoe hij daarna via leden van een Maas-

met gerechtigheid te maken?

trichtse huiskerk in de ontmoeting met Jezus een ander mens is

‘Bij Tear heb ik gezien dat heel veel armoede in de wereld

geworden.

wordt veroorzaakt doordat we niet als rentmeesters met

Bashirs vertrouwen op God ontroerde me diep. Zijn volksgeno-

de schepping omgaan. Ik heb veel mensen ontmoet die

ten keren hem de rug toe en hij beseft dat hij als belijdend chris-

me vertelden dat zij de laatste generatie zijn die in hun

ten een terugkeer naar zijn geboorteland niet zal overleven. En

dorp kan wonen. Vanwege het veranderende klimaat

toch zong hij, kletsnat van het doopwater dat met een grote kan

zullen toekomstige generaties moeten wegtrekken. Dat

over hem was uitgegoten, dat hij ‘tienduizenden redenen tot

zette me stil bij de gedachte dat God de schepper is en

dankbaarheid’ heeft.

dat als het ons grootste doel is om in zijn voetsporen te treden en zijn glorie te laten zien, de schepping héél be-

 Bashirs vertrouwen op God ontroerde me diep  Wij tobben in Nederland wat af over de opvang van vluchte-

langrijk is. Ik bedoel: zie je Gods glorie in de plasticsoep in de oceaan? Nee, natuurlijk niet. Zorgen voor de schepping is onderdeel van onze aanbidding.’

Ik schat in dat de meeste christenen daar ja en amen op zeggen. Toch blijkt het lastig om dit in de praktijk te

lingen. De niet-aflatende stroom en de verhalen eromheen creëren angst. Angst dat het uit de hand loopt, angst voor islamisering, angst voor terroristen. Maar Bashir wees die ochtend

Micha Monitor

in Maastricht op Jezus. Hij liet Matteüs 14 lezen: over Jezus die

In 2014 bracht Micha Nederland voor de tweede

op het water (!) loopt en Petrus die erin wegzakt. Vertrouw op

keer een Micha Monitor uit. Er werd onder meer

Jezus en ontvang zijn liefde, die alle angst laat verdwijnen, ‘wat

gepeild hoe Nederlandse christenen tegenover het

er ook gebeurt en wat mij mag overkomen’, zoals we samen

beheer van de aarde staan. Het gros van de ortho-

met hem zongen.

dox-gereformeerde christenen (63 procent) gaf aan

Jazeker, onder al die vluchtelin-

het onze plicht te vinden om goed voor de aarde

gen die van overzee hierheen

te zorgen. Rooms-katholieken zien het beheer van

komen, kan een IS’er zitten. Maar

de aarde daarentegen minder vaak als plicht, maar

ook iemand als Bashir. Een be-

eerder als iets wat bij jezelf begint. Slechts kleine

schadigd mens die heling nodig

percentages van de ondervraagden vinden het be-

heeft en, wie weet, hier vrienden

heer van de aarde van marginaal belang. De gehele

vindt die hem bij Jezus brengen.

monitor is te lezen op www.michanederland.nl.

Ad de Boer (NGK), hoofdredacteur OnderWeg

 Interview

Op welke manier probeer je zelf duurzaam te leven?

‘Mijn vrouw was hier al eerder mee bezig dan ik. Zij begon jaren geleden al “eerlijk voedsel” te kopen. We gebruikten daarbij de lijsten van de stichting Fair Food, die we op een kastdeur plakten. Daarna begonnen we ook op kleding te letten en kwam de kringloop in het vizier. En later begonnen we biologisch en uit de regio te eten. Verder wonen we in een heel goed geïsoleerd huis, waardoor ons energieverbruik erg laag is. En binnenkort gaan we met een aanbieder praten over zonnepanelen op ons dak.’

Staat ecologische gerechtigheid in de schaduw van bijvoorbeeld sociale gerechtigheid? Er komt toch een nieuwe aarde: relativeert dat niet ons streven naar duurzaamheid?

‘Nee, dat relativeert het niet. Het zet het wel in perspectief. Maar je ziet op veel plaatsen in de Bijbel dat God zich duidelijk richt op het hier en nu. Hij is een God die zich bekommert, ook om zaken waar wij ons niet om bekommeren. Veel Niemeijer: ‘Je kunt gerechtigheid niet loskoppelen van Gods genade en de ruimte die de

verhalen in het Oude Testament geven

schepper zelf biedt. Als je dat doet, wordt het erg onhartelijk.’

dat weer.

Lees bijvoorbeeld Leviticus 18 en 19, waar Hij zijn naam expliciet verbindt aan

brengen. Er is zó veel wat niet duurzaam

omgaan. Dat is een heilzame richting.

allerlei heilzame praktijken uit het dage-

is in ons leven, dat kunnen we toch niet

De één zal grotere stappen in die rich-

lijks leven. En denk ook aan Leviticus 25,

allemaal veranderen?

ting zetten dan de ander, maar daar

waarin het jubeljaar wordt beschreven.

‘Het betere is de grootste vijand van het

gaat het niet om. Het gaat erom dat je

Je ziet daar dat God structurele verande-

goede... Ja, we zijn mens in het hier en

er liefde voor voelt, dat het in je hart

ring zoekt. Iets wat kennelijk een maatje

nu. Maar daar lig ik niet wakker van. We

zit. Na een studie van vier jaar ben je

te groot is voor de mensheid, want het

hoeven toch niet eerst volmaakt te zijn

ook nog geen goede journalist, maar

jubeljaar is (naar verluid) nooit gehou-

op dit terrein voordat we een start kun-

dat weerhoudt je er toch niet van om

den. Maar het maakt wel duidelijk dat

nen maken?

stappen te zetten en te leren? Zo’n be-

God niet iemand is van over there. Hij is

Het begint ermee dat we erkennen dat

nadering is volgens mij zowel praktisch

iemand van het hier dichtbij.

wij de wereld niet redden. Ik niet, wij

als zegenend. Zo proberen we dat ook

In het koninkrijk van God is nooit sprake

niet, alleen Jezus Christus. Vervolgens

bij Micha. Gerechtigheid is geen oordeel,

van distantiëren. God beweegt zich altijd

roept het evangelie ons wel op om het

het is een heilzame richting. Je kunt ge-

naar de aarde en de mensen toe. Altijd.’

koninkrijk binnen te gaan en zichtbaar

rechtigheid niet loskoppelen van Gods

te maken. Daar hoort ook bij dat we ons

genade en de ruimte die de schepper

Jordi Kooiman (LKG Rheine) is freelance

realiseren dat we alles in bruikleen heb-

zelf biedt. Als je dat doet, wordt het erg

journalist, en eindredacteur van Onder-

ben en daar dus zorgvuldig mee moeten

onhartelijk.’

Weg.

15

 Thema

De groene kerk moet thuis beklijven Nederland telt steeds meer groene kerken:

zieners die energieverbruik meten of inkoopbeleid toet-

gemeenschappen die bewust voor een

geen keurmerk, maar een beweging. Een beweging van

duurzame koers kiezen. Maar wat heeft dat predicaat precies te zeggen? Zet een reeks led-lampen nu echt zoden aan de dijk? En hoe voorkom je dat ambities verwateren als de enthousiastelingen wijken? Vier kerken doen hun verhaal. ‘Uiteindelijk wil je dat gemeenteleden je duurzame ambities juist thuis handen en voeten geven.’

sen. De GroeneKerkenactie is naar eigen zeggen dan ook geloofsgemeenschappen ‘die een andere weg inslaan en samen vormgeven aan een duurzaam, eerlijk en rechtvaardig gemeente zijn’.

Het ‘groene’ van de groene kerken slaat dus op veel meer dan ecologische duurzaamheid alleen. Toch is die ecologische duurzaamheid vaak wel het vertrekpunt. Het appelleert immers aan de opdracht tot goed rentmeesterschap over de schepping, waaraan veel groene kerken hun ambities ontlenen. ‘Een duurzame omgang met de aarde is een wezenlijk onderdeel van het christelijke geloof’, zegt Machiel Reinders van de Fonteinkerk (GKv) in Haarlem.

‘We belijden te geloven in God, die hemel en aarde gemaakt heeft. De taak van de mens om zich om die aarde te bekommeren, vloeit daar als vanzelf uit voort.’

‘Sinds twee jaar zijn we vanuit de Fontein nadrukkelijk met dit thema bezig’, vervolgt Reinders. ‘Het mooie is dat het echt vanuit de gemeente is ontstaan. Bottom-up. Dat is ook wel een randvoorwaarde, denk ik. Het moet breed

tekst Felix de Fijter

gedragen zijn.’

De Fontein gaf concreet invulling aan de groene ambities

Wie op een mooie zondagmiddag een rondje fietst door

door tijdens de veertigdagentijd duurzaamheid veel aan-

het Eemland, oostwaarts vanuit Eemnes, kan er niet om-

dacht te geven. ‘Dat begon met het delen van praktische

heen. Aan de rand van de weilanden bij Bunschoten schit-

huis-tuin-en-keukentips over afvalscheiding, stroomge-

tert een kruis. Niet hoog op een torenspits, maar schuin

bruik, lampen en dergelijke. Op de website worden ook

op een dak. Het zijn de zonnepanelen van de plaatselijke

allerlei adressen van slagers, supermarkten en kleding-

Nederlands-gereformeerde gemeente, in kruisvorm neer-

winkels gedeeld waar gemeenteleden op een verant-

gelegd. Ze wekken niet alleen duurzame stroom op, maar

woorde manier hun boodschappen kunnen doen. Maar

geven ook een getuigenis af. Die combinatie vangt de am-

er is ook in de prediking aandacht voor en we collecteren

bitie van veel groene kerken in een notendop.

geregeld voor groene thema’s.’

Behalve die bewustwording kijkt de Fontein ook nadruk-

16

Je herkent ze aan een eerlijke kop koffie, zonnepanelen

kelijk naar zichzelf. ‘We hanteren een eerlijk en groen

op het dak of een groot hart voor de schepping en zorg

inkoopbeleid en we verkennen mogelijkheden om zonne-

voor de naaste, schrijft de website van de GroeneKer-

energie op te wekken. Maar daar komt natuurlijk ook een

kenactie (www.groenekerken.nl) over de kleine zeventig

kostenaspect om de hoek kijken en dat is momenteel een-

aangesloten geloofsgemeenschappen. Nee, het is geen

voudigweg een flinke hobbel.’

certificering die de lat erg hoog legt en er zijn geen op-

Reinders vindt bewustwording daarom misschien nog wel

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

 Reportage

De zonnepanelen van de NGK Bunschoten-Spakenburg geven de ambitie van veel groene kerken goed weer: duurzaam leven én getuigen.

een belangrijker thema. ‘Je kunt wel blij zijn met een groene

den te zien tussen bijvoorbeeld hun gedrag in de supermarkt

kerk, maar uiteindelijk is het belangrijker dat elk gemeentelid

en de problemen die klimaatverandering wereldwijd veroor-

in zijn eigen leven de handschoen oppakt en thuis het rent-

zaakt.’ De predikant heeft het thema daarom twee keer tijdens

meesterschap vormgeeft’ waarover we het in de kerk hebben.

een viering centraal gesteld. ‘We hebben beelden laten zien

Renteloze lening

van dierenleed, de plasticsoep in de oceanen en natuurrampen die met klimaatverandering van doen hebben.’

De groene aanpak van de Open Hof (CGK) in Hillegom heeft

Inmiddels heeft de Hillegomse gemeente ook zonnepanelen

veel gelijkenissen met die van de Fontein. ‘We proberen ener-

geïnstalleerd. ‘Ze zijn gefinancierd door gemeenteleden, onder

zijds een groen kerkgebouw te realiseren en anderzijds de

meer door renteloze leningen’, legt Sierink uit. Het tekent de

gemeente te wijzen op de verantwoordelijkheid om netjes

gemeenschapszin in de gemeente. ‘Juist in een kleine gemeen-

met de aarde om te gaan’, zegt Jasper Sierink, die zich over de

schap is geld altijd een issue. We moeten op de kleintjes letten,

duurzame agenda heeft ontfermd. ‘Er was in de loop der tijd al

dus dan is het heel mooi om te zien dat de gemeenteleden zich

van alles gedaan om een effectievere energiehuishouding te realiseren. We hebben led-lampen geïnstalleerd en de verwarmingsinstallatie is vervangen. Qua inkoopbeleid was fair trade de standaard. Sinds 2014 is één en ander echter wat meer ge-

Een dag na de Dag van de Duurzaamheid wordt op

stroomlijnd en bewuster onder de aandacht gebracht.’

zaterdag 10 oktober de landelijke Groene Kerkendag

Voorbeeld daarvan is de organisatie van een gemeenteavond,

gehouden, met diverse workshops en ruimte voor on-

waarop het toch wat abstracte begrip rentmeesterschap han-

derling contact. De dag wordt gehouden in de Opstan-

den en voeten werd gegeven. ‘En dat werkt, al leeft het thema

dingskerk in Houten, van 10.00 tot 16.00 uur. Zie verder

bij het ene gemeentelid nadrukkelijker dan bij het andere’,

www.groenekerken.nl/groenekerkendag.

meent Sierink. ‘Sommigen vinden het moeilijk om de verban-

>>

17

 Thema

‘Als je met z’n allen aan het schroeven bent, daar op het dak, dan begint duurzaamheid pas echt te leven.’ 



graag compleet maken.’ En zonnepanelen? ‘Daar werken we aan. Mogelijk in samenwerking met andere kerken in de stad.’

Energieneutraal Terug naar de Westerkerk in Bunschoten en het kruis van

doen gelden. Bovendien: de panelen leveren een structu-

zonnepanelen. Kartrekker van de verduurzamingsoperatie

rele kostenbesparing op.’

in de Bunschoter gemeente is jeugdouderling Jeroen van

Laaghangend fruit

der Tang, die als milieueconoom dagelijks bij de thematiek betrokken is. De Westerkerk was drie jaar geleden

Die beperkte financiële slagkracht is ook Rik Roskam van

toe aan een forse verbouwing. ‘We hebben een groeiende

de Utrechtse Opstandingskerk (GKv) niet vreemd. Hij is

gemeente en de uitbreiding die nodig was, gaf tal van

sinds vorig jaar binnen zijn gemeente het gezicht van de

mogelijkheden om ons gebouw duurzamer te maken. We

GroeneKerkenactie. ‘Omdat we al best bewust met duur-

hebben een grote stap gezet op het gebied van isolatie,

zaamheid bezig waren, konden we aanspraak maken op

verlichting, apparaten en ICT. We gebruiken nu bijvoor-

het GroeneKerkpredicaat.’

beeld veel minder papier. Maar de meest zichtbare ver-

De gemeente schrapte het papieren kerkblaadje, zamelde

groening was natuurlijk die van de zonnepanelen.’

in voor de voedselbank en toonde zich secuur in afval-

De verbouwing kostte twee miljoen euro en is door de ge-

scheiding. Maar er was veel meer mogelijk. Roskam wist

meente opgebracht, zegt Van der Tang. ‘Dat is al fors, maar

een gedeeltelijke overstap naar led-verlichting mogelijk

toch maakte de gemeente ook nog de financiering van

te maken. ‘Er was veel laaghangend fruit, zoals we dat

aanvankelijk 28 panelen mogelijk.’ Afgelopen jaar is dat

noemen: lampen die zonder aanpassing van het armatuur

aantal tot een totaal van 100 uitgebreid. Op drie zijden van

direct te vervangen waren.’ En het bespaarpotentieel was

het piramidevormige dak is een kruis te zien. De panelen

niet gering. ‘Een grote halogeenlamp heeft een vermogen

voorzien de Westerkerk inmiddels voor ruim 80 procent in

van 100 watt, een led-equivalent met dezelfde lichtop-

de energiebehoefte. ‘Onze doelstelling is om volledig ener-

brengst heeft maar 12 watt nodig. Dat gaat dus om een

gieneutraal te worden.’

besparing van 80 tot 90 procent.’ De rekensom was snel

De duurzame ambities hebben hun weerslag in het dorp.

gemaakt. ‘Binnen twee jaar verdient de investering zich

‘Diverse gemeenteleden en ook buren naast de kerk zijn

terug.’

op zonne-energie overgestapt en de vrijgemaakte Mara-

Behalve de verlichting is ook de verwarming aangepakt.

nathakerk heeft deze zomer 160 zonnepanelen geïnstal-

Met een nieuwe verwarmingsinstallatie kan de koster de

leerd.’

kerk een stuk efficiënter verwarmen. En dat is belangrijk,

Wat heeft de Westerkerk op dit duurzame spoor gezet?

weet Roskam. ‘Want het grootste deel van het energiever-

‘Voor mijzelf was het al langer een thema en de voorbije

bruik wordt bij kerken – net als bij de meeste huishoudens

jaren heeft het verschillende keren aandacht gekregen

– veroorzaakt door verwarming. In dat perspectief zijn ook

in onze kerk, bijvoorbeeld in de prediking en op speciale

dubbel glas en betere isolatie goede maatregelen.’

avonden, met onder meer een spreker van A Rocha. Type-

De duurzame koers van de Opstandingskerk past eenvou-

rend voor onze gemeente is dat we weinig visiestukken of

digweg bij de maatschappijbrede ontwikkeling naar een

vergaderingen nodig hebben om tot actie over te gaan. We

bewuster en duurzamer leefpatroon, zegt Roskam. En daar

zetten liever onze schouders eronder.’ Letterlijk, want de

maakt ook de sociale component een steeds groter onder-

panelen zijn door gemeenteleden zelf geïnstalleerd. ‘Dat

deel van uit. ‘We hebben onlangs een gemeenteweekend

is belangrijk’, zegt Van der Tang. ‘Want je kunt heel veel

aan het thema gewijd, en dan zie je dat er nog best wat

vertellen, preken en argumenteren, maar als je met z’n

te winnen valt. We hebben de workshop ‘God in de su-

allen aan het schroeven bent, daar op het dak, dan begint

permarkt’ gevolgd, die pijnlijk duidelijk maakt hoe groot

duurzaamheid pas echt te leven. Dan begrijp je pas waar

de kloof is tussen wat we in principe belangrijk vinden en

ook de paus het recent over had: we hebben een gemeen-

welke aankoopbeslissingen we in de supermarkt nemen.

schappelijk huis en daar moeten we goed voor zorgen.

Uiteindelijk kiezen veel mensen vooral voor lekker en

Voor onszelf en voor de generaties na ons.’

goedkoop. Eerlijk en duurzaam zijn incentives die een nog

18

veel te kleine rol spelen.’ Roskam hoopt dat dat verbetert.

Felix de Fijter (PKN) is journalist bij Tekstbureau Vakma-

‘En in onze kerk zou ik de transitie naar led-verlichting

ten (www.vakmaten.nl).

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

 Colofon

Nieuws Komen en gaan Beroepbaar in de GKv: kand. C.P. Hamstra (Assen), cornelishamstra@gmail.com.

Preekbevoegdheid in de GKv verleend aan: Y.E. Song (Kam-

Kernredactie Ad de Boer (hoofdredacteur), Matthijs Haak, Johanne de Heus (beeldredacteur), Henk Hoksbergen (hoofdredacteur), Peter Hommes, Pieter Kleingeld, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman (eindredacteur), Bas Luiten, Heleen Sytsma-van Loo. Brede redactie Kernredactie plus Bart Cusveller, Freddy Gerkema, Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Hans Vel Tromp, Jan Westert.

pen), solagratia11@hotmail.com.

Medewerkers

Aangenomen naar de GKv Hardenberg-Baalder: kand. L.J.

Eline de Boo, Han Hagg, Simon Kadijk, Myriam Klinker-De Klerck, Roel Kuiper,

Blijdorp (Zwolle).

Almatine Leene, Wim van der Linde, Embert Messelink, Jan Mudde, Maurits Oldenhuis,

Verbonden aan de GKv Heerde: kand. J.R. Cramer (Heerde);

Hans-Jan Roosenbrand, Wolter Rose, Wim van der Schee, Joost Smit, Esther Spiering-

NGK Houten (als voorganger): R.J. Doornenbal (Ede); GKv

de Hek, Peter Strating, Jeroen Sytsma, Daniël Timmerman, Roel Venderbos,

Barendrecht-Pernis-Albrandswaard (missionair werk in Rijnmond): kand. A.M. Leeftink (Barendrecht); Drachten-Zuid/ West: S. de Jong (Assen-Kloosterveen).

Emeritaat verleend aan: J.F. Ezinga (NGK Westbroek) en J. de Jonge (NGK Alphen aan den Rijn).

Symposium over kerkkrimp Het Praktijkcentrum organiseert op vrijdag 16 oktober het

Maarten Verkerk, Ronald Westerbeek, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp.

Redactieadres ’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, 033-750 67 87, redactie@onderwegonline.nl.

Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: Nico Schenk, Droogoven 7, 3961 EW Wijk bij Duurstede, 0343-57 50 27, administratie@onderwegonline.nl.

symposium 'Help/Hoera, we krimpen!' in Viaa Zwolle. De vragen van en voor kleiner wordende gemeenten staan

Audio

centraal. Sprekers: Mees te Velde en Henk de Roest. Verder

OnderWeg is beschikbaar in gesproken vorm bij de Christelijke Bibliotheek voor Blinden en

zijn er diverse workshops. Zie www.praktijkcentrum.org.

Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB: 0341-565499.

(advertentie)

Abonnementsprijzen Jaarabonnement: € 46,- (studenten € 23,- / Europa € 85,- / buiten Europa € 115,-).

Ook goed en recht doen?

DOE DE MICHA CURSUS

Abonnement OnderWegOnline: € 37,50.

Proefabonnement: drie maanden gratis.

Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl.

Persvereniging OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg. Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.

Bestuur Persvereniging Bernard Bos, Marga van Gent-Petter, Krijn de Lange, Aad Lootens, Ale Sierksma, Hillie van de Streek.

Adverteren Nico Postuma, 0341-84 21 47 of 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl.

Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren.

Vormgeving Bredewold. Creatie, web & print. Postbus 86, 8090 AB Wezep, 038-376 33 90,

en ontdek wat jij kunt betekenen voor de wereld om je heen. www.michacursus.nl

fax 038-376 53 03, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

Technische realisatie en druk Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70.

IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg te Wijk bij Duurstede. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

19

 Recensie

Proefschrift over Veenhof raakt een snaar

‘Na het lezen van het boek stond ik perplex’ In het klimaat van het absolute. Zo heet het proefschrift waarmee Ab van Langevelde, lid van de NGK Groningen, op 23 september promoveerde aan de TU Kampen. Van Langevelde dook voor zijn promotie in het leven en werk van Cornelis Veenhof (1902-1983), een sleutelfiguur in de geschiedenis van de GKv en de NGK. Twee jonge theologen, Bart van Egmond en Jelle Knol, lazen de dikke pil en geven hun oordeel. tekst Jordi Kooiman mensen hebben gedaan. VriendschapBart van Egmond (30) was werkzaam als junior-onderzoeker aan de TU Kampen,

pen verkoelden of werden verbroken,

promoveerde deze zomer op Augustinus en is sinds 18 juni beroepbaar binnen

familierelaties raakten beschadigd en

de GKv. Hij is lid van de GKv Kampen-Noord.

gemeenten werden gescheurd, dwars door de avondmaalstafel heen. Het

Jelle Knol (27) studeerde recent af aan de TU Apeldoorn en de Nederlands Gere-

kostte Veenhof en vele anderen hun ge-

formeerde Predikantenopleiding. Hij is lid van de NGK Oegstgeest.

zondheid en hun levensvreugde. En zal het God zelf niet ook verdriet hebben gedaan?’

Wat trof je al lezend in het boek het

Holwerda interpreteerde als een tuch-

meest?

tiging van God, die de mensen ertoe

Moeten we als GKv en NGK – gelet op

Bart van Egmond: ‘Na het lezen van het

moest brengen stil te staan bij de ge-

wat je gelezen hebt – nog iets met ons

boek stond ik perplex, met name door

steldheid van hun eigen hart tegenover

verleden als kerken?

wat ik las over de strijd en ruzie in de

Hem en tegenover elkaar.’

Bart van Egmond: ‘Ik weet niet zo goed

GKv in de jaren na de Vrijmaking. Ik

Jelle Knol: ‘Nog niet eerder heeft het

of wij als kerkverbanden moeten “uit-

herkende me erg in Veenhofs vragen

lezen van een proefschrift bij mij zo veel

praten” wat er rondom de Open Brief

over de sfeer in de GKv van die tijd:

gevoelens opgeroepen. Van Langevelde

gebeurd is. Ik kan me wel voorstellen

kennen wij onze zonden eigenlijk wel,

citeert veel en uitgebreid uit brieven die

dat dit voor plaatselijke herenigingen

en weten we ons afhankelijk van Gods

C. Veenhof uitwisselde met vrienden en

van belang is. Dat is op veel plaatsen

genade of baseren we onze identiteit

collega’s. Dat maakt het boek persoon-

ook al gebeurd.

op onze trouw in de Vrijmaking en de

lijk: je gaat meevoelen. Juist daardoor

Waar we voor moeten uitkijken, is dat

doorgaande reformatie? Die sfeer ken ik

raakte het me hoeveel pijn de kerkelijke

hereniging een soort ideologie wordt,

vanuit mijn eigen jeugd. Het trof me ook

conflicten in aanloop naar de Vrijmaking

gedragen door schaamte over wat er

dat Veenhof de dood van Schilder en

en naar de scheuring in de jaren zestig

eind jaren zestig in de GKv gebeurd is.

20

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

 Recensie Gemakkelijk wordt de NGK voorgesteld

nieuwde eenheid de spits zullen vor-

als de kleine Calimero die verpletterd

men. Het is bemoedigend om te horen

werd onder de voortrazende trein van

en te zien dat die plaatselijk stappen

hardliners uit de latere GKv. Die ideolo-

de laatste jaren steeds vaker worden

gie kan een eerlijke benadering van wat

gezet.’

er in het verleden gebeurd is in de weg staan. Als er zaken uit het verleden uit-

Wat betekent het boek voor het hier en

gepraat moeten worden, gaat het erom

nu NGK en GKv zijn?

recht te doen aan onze broers en zussen

Bart van Egmond: ‘Na het lezen van dit

van toen (zie pagina 12 van de disserta-

boek kun je gemakkelijk hoofdschud-

tie) en aan de zaak waar zij voor ston-

dend zeggen: die mensen vochten

den, ook als dat de weg naar hereniging

elkaar de tent uit, daar wil ik niet bij

niet gemakkelijker maakt.’

horen. Dat was mijn eerste gevoel toen

Jelle Knol: ‘Ik merk dat veel van deze

ik het boek uit had. Maar ik geloof dat

conflicten ver afstaan van de huidige

het juist typisch christelijk is om de

beleving van veel NGK’ers en GKv’ers.

mensen uit dit boek te erkennen als

Onze tijdgeest is niet meer “het klimaat

onze vaders en moeders in het geloof.

Van Langeveldes proefschrift In het kli-

van het absolute”. Daarom kun je op

Wij horen bij elkaar als leden van het-

maat van het absolute is uitgebracht bij

sommige punten een grote afstand voe-

zelfde lichaam van Christus. Wij zijn vat-

Vuurbaak. Zie voor meer informatie

len. Hoe is het mogelijk dat mensen zó

baar voor dezelfde zonden als zij, maar

bit.ly/1j51siq.

overtuigd waren van hun eigen gelijk?

hebben ook veel aan hen te danken.

Hoe is het mogelijk dat opinieleiders

Onze eigen kerkgeschiedenis kan zich,

en ademen de postmoderne tijdgeest

elkaar over en weer met zo veel vuur

op z’n zachtst gezegd, niet verheugen

met zijn relativisme. Het boek kan een

kapot schreven en dat conflicten zó

in grote populariteit. Maar ik hoop dat

waarschuwing zijn om niet van de

konden escaleren?

een boek als dit eraan bijdraagt dat we

weeromstuit te vervallen in de tegen-

Toch lijkt het me noodzakelijk om ons

die geschiedenis weer gaan zien als een

overgestelde fout. Het streven naar

verleden eerlijk onder ogen te zien.

rijke bron van geloofskennis en -erva-

kerkelijke eenheid tussen NGK en GKv

De scheuring uit de jaren zestig is een

ring.

moet geen gevoelskwestie zijn (als te-

wond en het proefschrift van Van Lan-

Wat dat betreft viel me het “theologi-

genreactie tegen het intellectualisme)

gevelde laat zien hoezeer individuele

sche gehalte” van het boek trouwens

en geen relativeren van alle verschillen

mensen gewond zijn geraakt. Om een

wel wat tegen. Er is juist theologisch zo

(gestempeld door postmodernisme),

wond zo goed mogelijk te genezen, is

veel moois te ontdekken dat nog steeds

maar – om in termen uit onze gezamen-

het belangrijk om te weten hoe hij ont-

actueel is voor geloven en kerk zijn van-

lijke voorgeschiedenis te spreken – een

staan is.

daag. Ik ben bijvoorbeeld, door dit boek,

gehoorzaamheid aan de koning van de

In lijn met onze gezamenlijke traditie

begonnen in Veenhofs Prediking en

kerk, die blijvend zijn kerk wil vergade-

lijkt me dat de plaatselijke gemeenten

uitverkiezing. Een prachtig boek, waarin

ren.’

bij het zoeken naar verzoening en her-

Veenhof laat zien dat je de gemeente

 ‘Ik geloof dat het typisch christelijk is om de mensen uit dit boek te erkennen als onze vaders en moeders in het geloof’ 

ruimhartig kunt aanspreken als het ge-

Jordi Kooiman (LKG Rheine) is freelance

liefde volk van God, zonder te vervallen

journalist, en eindredacteur van Onder-

in een gezapig verbondsautomatisme,

Weg.

waarin we allemaal al binnen zijn en er niets meer op het spel staat.’

Archief- en Documentatiecentrum

Jelle Knol: ‘Het boek maakt duidelijk

Het onderzoek van Ab van Langevelde was een

hoezeer opvoeding en tijdgeest iemand

project van het Archief- en Documentatiecentrum

beïnvloeden. Veenhof reageerde op het

(ADC) in Kampen. Het ADC is de bewaarplaats

piëtisme waarin hij was opgegroeid en

voor de archieven van de GKv en stimuleert

werd gestempeld door het (modernis-

historisch onderzoek naar het gereformeerde

tische) klimaat van het absolute. Velen

verleden. De NGK heeft in 2009 zijn archieven bij

binnen de NGK en de GKv van vandaag

het ADC ondergebracht. Momenteel wordt vanuit

hebben volgens mij een tegenoverge-

beide kerken nagedacht over verdere samenwer-

stelde achtergrond: ze zijn opgegroeid

king binnen het ADC.

in een intellectualistisch kerkklimaat

21

 Woordzoeker

Hulp bij het dagelijkse nieuws

 Woordzoeker

Laat verdrukten niet teleurgesteld heengaan, laat zwakken en armen uw naam loven.

(Psalm 74:21) Dagelijks worden we geconfronteerd met vreselijk nieuws. De gruwelijke terreurdaden van IS en de eindeloze stroom van vluchtelingen. De aardbeving in Nepal, nog maar een paar maanden geleden. Al dat leed en onrecht vliegt je soms naar de keel, maar het kan je ook in andere zin benauwen. Kun je nog wel de krant lezen én in God blijven geloven? Psalm 74 helpt ons bij die vraag. tekst Roel Venderbos beeld My Good Images/Shutterstock

Asaf brengt het nieuws bij God. Toen hij in

toenmalig koningin Beatrix na de vliegramp

een ander lied (Psalm 77) terugkeek op de

in de Bijlmer of de vuurwerkramp in En-

geschiedenis, was hij vol verbazing: ‘Uw

schede. Hoe belangrijk was het dat ze zelf

weg is een heilige weg!’ ‘Onnavolgbare

kwam kijken en zich liet rondleiden door

klasse, zoals U uw volk via een weg door

betrokkenen. Je zag hoeveel het haar deed,

de zee redde!’ Maar nu is Asaf verbijsterd.

en hoezeer ze meeleefde met de getrof-

Hij snapt er niets meer van. De achtergrond

fenen. Natuurlijk was ze in Den Haag al

van deze psalm is dat de Babyloniërs heb-

geïnformeerd door de betrokken ministers.

ben huisgehouden in het beloofde land. Tot

En ze had best op afstand allerlei adviezen

God loven

in de tempel van God toe! Brallend en brul-

kunnen geven. Maar het was toch heel an-

Zouden wij vandaag niet vaker zó moeten

lend sloegen ze er alles kort en klein. Ook

ders toen ze zelf kwam kijken. Dat vraagt

bidden? Zou dat kunnen? God had toch een

de ark met de tien woorden onder het ver-

Asaf nu ook van God.

bijzondere band met Sion? Ik denk het wel.

zoendeksel is weg. Jeruzalem, de stad van

 Asafs oproep

aan God is op het brutale af 

God had en heeft inderdaad een speciale

waaruit de wereld weer zou worden zoals

Brutaal

God het bedoelde, is weggevaagd. En God

Als Asaf Hem rondleidt, ontziet hij God om

Hij deze wereld en al die miljoenen be-

liet het gebeuren… Het kwaad in de wereld

zo te zeggen niet. ‘Heer, in het hart van

dreigde mensen geschapen heeft. ‘God,

lijkt machtiger dan Hij!

úw huis brulden uw tegenstanders’ (vers

het kan U toch niet onbekommerd laten dat

Asaf vraagt God naar beneden te komen,

4), en: ‘Ze hebben úw heiligdom in de as

mensen levend verbrand worden? Heer,

zodat Hij het met eigen ogen kan zien (ver-

gelegd, de plaats waar úw naam woont,

dat meisje van 8 dat een bomvest krijgt

gelijk Klaagliederen 5). Ik denk hierbij aan

verwoest en ontwijd’ (vers 7). Met andere

omgedaan om zo veel mogelijk mensen te

woorden: ‘Het kan U toch niet koud laten

vernietigen, ze is door U gemaakt! Vader,

wat er allemaal gebeurd is?! Het is úw

de zee zwijgt als U spreekt; waarom zwijgt

Om over na te denken

huis! U koos ervoor om onder uw volk te

U als de zee zo veel mensen opslokt? Laat

• Als ik kijk naar mijn eigen bidden, ben

band met Israël. Maar het is óók waar dat

komen wonen. Het was uw eigen plan, uw

verdrukten niet teleurgesteld heengaan,

ik niet zo vrijmoedig als Asaf. Hoe zou

verlangen, om op de Sionsberg de plek

laat zwakken en armen uw naam loven

dat komen en wat kan daarbij helpen?

van verzoening te stichten. En nu, moet U

(vers 21). Want U loven, Heer, dat willen we

zien hoe het ervoor staat. Dat kan U toch

graag kunnen!’

• In Jezus is God naar beneden gekomen. En hoe! Het teken van zijn kruis

niet onbekommerd laten?! Uw naam ligt te

is blijvend zichtbaar (vgl. Psalm 74:9,

grabbel! God, haal toch uw handen uit uw

Roel Venderbos is deeltijd predikant van

Matteüs 24:3,30). Wat heb je daar

zakken! Laat zien wie U bent!’ Asafs oproep

de NGK Kampen en deeltijd geestelijk ver-

vandaag aan?

aan God is op het brutale af.

zorger in een verpleeghuis.

23

 Column

Kan ik zelf wel K

‘

indvrij’ is een woord dat in onze individualistische samenleving snel aan populariteit wint. Er kunnen op vakantie kindvrije

accommodaties worden geboekt en er wordt actie gevoerd voor kindvrije restaurants. Soms zie ik hier ook iets van in de kerk, als gemeenteleden hun irritatie over wiebelende en giebelende kinderen niet onder kerkstoelen of -banken steken. Daarmee krijgen ze de ouders op de kast, want hun kroost gedraagt zich uiteraard

Missionair drinken en vluchtelingen opvangen

keurig, in eettentjes én in de kerk. Niemand mag er iets van zeggen, kinderen moeten zich toch ook thuisvoelen in de kerk. Zeker in onze kerken, waar het verbondsdenken zo belangrijk is. Daarom zingen we een kinderlied, daalt de dominee vóór de preek af voor een eigentijdse versie van het evangelie, waarna de kinderen naar de kindernevendienst gaan. Zo vullen we in wat Jezus bedoelde toen Hij zei: ‘Laat de kinderen bij Me komen.’

 Hun kroost gedraagt zich

uiteraard keurig, in eettentjes én in de kerk  Maar zijn we niet vergeten dat de doop, het verbond tussen God en mensen, meer kanten heeft? In sommige kerken belooft de gemeente hardop om de ouders te steunen bij het geven van een christelijke opvoeding. Hoe kun je dat handen en voeten geven?

In Galaten 5 schrijft Paulus tot tweemaal toe dat we vrij zijn.

Hij voegt er direct aan toe dat wij onze vrijheid niet mogen misbruiken. Het lijkt erop dat hij wat hij met de ene hand geeft, met de andere hand weer terugneemt. Zijn we nu vrij of niet?

Bijvoorbeeld door een opvoedkring waarin jonge en rijpere ouders ervaringen uitwisselen over het grootste missionaire project in hun leven: hun kinderen in het geloof opvoeden. Het vraagt een open

tekst Pieter Kleingeld

houding van ouders, zodat ze elkaar in liefde kunnen aanspreken

beeld SP Groningen

op hun keuzes. Voor elkaar bidden nadat iemand eerlijk zijn of haar worsteling over een twijfelend kind heeft gedeeld, hoort daar ook bij.

Een man zit in de gevangenis. Hoog in een toren

Ouders eisen in de kerk een plek voor hun kinderen op, maar doen

opgesloten kijkt hij door een klein raam naar

dat soms op dezelfde individualistische basis als degenen die kind-

buiten. Daar ziet hij in het donker door de regen

vrij willen dineren of in uiterste concentratie naar een preek wil-

een man langs de gracht lopen. De man strui-

len luisteren. Ze bepalen zelf wel hoe ze de christelijke opvoeding

kelt en glibbert het water in. Hij kan echter niet

vormgeven, die ze God, hun kind en de gemeente beloofd hebben.

zwemmen en verdrinkt. De man in de gevange-

Daarin zijn ze net zo wijs als hun dreu-

nis kan hem niet redden, want hij zit gevangen.

mesen die het wel ‘zelf doen’.

Een week later heeft de gevangene gratie gekregen. Hij is vrij en loopt in het donker over dezelfde weg langs dezelfde gracht. Opnieuw regent het en opnieuw ziet hij een man lopen, struikelen en te water raken. Ook deze drenkeling kan niet zwemmen. Opnieuw redt de nu exgevangene de drenkeling niet. Hij zegt: ‘Ik ben

Eline de Boo (PKN) is schrijfster met een missionaire roeping.

toch vrij. Ik kan nu doen wat ik wil.’

 Missionair

Wellicht betekent het in onze tijd dat wij, bevrijd van angst, een deel van onze rechten opgeven ten gunste van vluchtelingen.

Bevrijd

heeft fysiek meer vrijheid om lief te

Als wij het woord ‘vrijheid’ gebruiken,

hebben. Het opmerkelijke is dat waar

bedoelen we vaak ‘vrijblijvendheid’. In

vrijblijvendheid geen verantwoordelijk-

een winkel mag je vrijblijvend binnenlo-

heid geeft, vrijheid dat juist wel doet.

pen; je bent dan vrij om al dan niet iets

De gevangene was niet verantwoor-

te kopen. Je bent niet verantwoordelijk

delijk voor het redden van die eerste

voor de omzet van de winkel. Vrijblij-

drenkeling. Pas wie vrij is, kan verant-

vendheid betekent dat je kunt doen wat

woordelijkheid dragen.

je wilt. Vrijheid is echter iets anders.

 God bevrijdt mensen met een doel en dat doel is: liefhebben 

Vrijheid betekent eerder, zeker in Bij-

Levensonderhoud

te gebruiken opgeven vanwege de

belse zin, bevrijd zijn. Je leest bijvoor-

Vrijheid betekent niet belemmerd wor-

problemen die alcohol veroorzaakt. Dat

beeld nooit dat God vrij is, maar des te

den om de ander lief te hebben. Soms

viel niet bij iedereen in goede aarde.

meer dat mensen vrij/bevrijd zijn. God

kunnen ook onze rechten ons ervan

Maar wie werkelijk vrij/bevrijd is, kan

bevrijdt mensen met een doel en dat

weerhouden om de ander lief te heb-

ook verworven rechten opgeven om de

doel is: liefhebben. Wij zijn (be)vrij(d)

ben. Hét voorbeeld hiervan is verge-

ander lief te hebben. Dat kan van alles

om lief te hebben. Trots, angst of ego-

ving. Vergeven is het opgeven van je

zijn: ouderen in de gemeente die hun

ïsme kunnen ons ervan weerhouden om

recht op herstel. Paulus geeft nog meer

rechten opgeven omdat ze jongeren

de ander lief te hebben. Christus heeft

voorbeelden. In 1 Korintiërs 9 vertelt

liefhebben, of andersom. En wellicht

ons daarvan bevrijd, opdat wij kunnen

hij dat hij het recht had om anderen in

betekent het in onze tijd dat wij, bevrijd

liefhebben. Hoe groter ons besef van

zijn levensonderhoud te laten voorzien,

van angst, een deel van onze rechten

Christus is, hoe groter onze vrijheid.

maar dat hij daar vanuit missionair oog-

opgeven ten gunste van vluchtelingen.

Het is niet moeilijk de lijst van zaken die

punt van afzag, omdat hij mensen wilde

Ons recht op een sporthal, ons recht op

ons belemmeren langer te maken. Denk

winnen voor het evangelie. Rechten

pensioen- of salarisverhoging, ons recht

aan armoede, fysieke en psychische

voelen al snel aan als verworven rech-

op vrije tijd.

beperkingen. Deze zaken vallen buiten

ten. Ik denk daarom dat het opgeven

het blikveld van Galaten 5. Tegelijkertijd

daarvan voor veel mensen niet eenvou-

Pieter Kleingeld is predikant van de

passen ze goed in Jezus’ genezende en

dig is. Ik heb ooit gepleit voor missionair

NGK Oegstgeest en redacteur van

bevrijdende optreden. Wie genezen is,

drinken: regelmatig je recht om alcohol

OnderWeg.

25

Samenleesbijbel Nu te koop!

€ 59,95 www.samenleesbijbel.nl

Er is een nieuwe bijbel: de Samenleesbijbel. Dit is de Bijbel in Gewone Taal, aangevuld met ruim 500 pagina’s extra materiaal voor kinderen van 8-12 jaar.

Deze bijbel helpt kinderen en volwassenen samen de Bijbel te lezen.

Zo ontdekken en ervaren ze de rijkdom van de Bijbel!

 Trefpunt

Nieuws GKv en CGK/NGK Nieuwegein erkennen elkaar

De GKv Nieuwegein en de CGK/NGK-samenwerkingsgemeente Het Anker in Nieuwegein hebben elkaar erkend als kerken van Jezus Christus. De gemeenten willen nu actiever gaan samenwerken, onder meer door elkaars leden toe te laten tot het avondmaal,

Dit is de derde aflevering van een vierdelige briefwisseling tussen de predikanten Johan Schaeffer (NGK) en Cor van der Leest (GKv) over het omgaan met (de pijn van) de breuk van 1967.

De briefwisseling Beste Cor,

door kanselruil en door gemeenschappelijke erediensten, inclusief gezamenlijke avondmaalsvieringen. In Het Anker vindt op 8 okto-

Hartelijk dank voor je reactie. Het doet me goed dat je oog

ber een gemeentevergadering plaats waarin over verdere samen-

hebt voor de pijn die door ‘ex-vrijgemaakten’ is geleden. Er zijn

werking met de GKv nagedacht wordt.

immers nog steeds mensen die deze pijn persoonlijk hebben ervaren. Maar ook in volgende generaties kan die nog sterk gevoeld worden. Ik herinner mij hoe op de eerste Landelijke Vergadering waar een vertegenwoordiger van de GKv aanwezig was, één van de afgevaardigden daar zo door geroerd was dat de tranen in zijn ogen stonden. Ik juich daarom jouw suggestie toe dat een synode van de GKv eens expliciet zou erkennen dat er in het verleden ten onrechte uitspraken zijn gedaan en maatregelen zijn genomen die deze pijn hebben veroorzaakt. Ik ben ervan overtuigd dat de blijdschap om de ontwikkelingen die een opnieuw samengaan van onze kerken mogelijk maken, daardoor alleen maar verdiept zal worden.

Ik stem volledig met je in dat we onze blik niet moeten beperken tot de groeiende contacten tussen de kerkverbanden die

CGKv Hilversum en NGK Loosdrecht verzoenen zich

wij vertegenwoordigen. Wat zou het prachtig zijn wanneer er ook met andere kerken een weg gevonden wordt om samen verder te gaan. Daarom raakte mij wat Barend Kamphuis in

De CGKv Hilversum – met name de wijkgemeente Schuilhof, met

2013 op een congres van Opbouw en De Reformatie zei over

GKv-wortels – en de NGK Loosdrecht beschouwen hun jarenlange

de katholiciteit van de kerk. Hij stelde toen onder meer dat

contacten en gesprekken over het verleden als voltooid. Ze zijn

katholiciteit de kerk binnenstebuiten keert, van gerichtheid op

voornemens dit proces op 13 december af te ronden in een dienst

de eigen groep en het eigen gelijk naar de ruimte van de alge-

van ontmoeting, verzoening en verbondenheid, waarin samen het

mene, christelijke kerk.

avondmaal wordt gevierd.

Want inderdaad, we hebben elkaar hard nodig om antwoorden

Meerdere jaren spraken de GKv Hilversum (in januari 2014 gefu-

te vinden op de indringende vragen die ons vandaag vanuit de

seerd met de CGK Hilversum) en de NGK Loosdrecht over wat in

samenleving gesteld worden. Zeker ook om elkaar te helpen

1967 heeft plaatsgevonden. Toen de NGK-gemeente in 2010 vacant

in het zoeken van wegen om het geloof door te geven aan een

raakte, lag het contact even stil. De komst van een nieuwe NGK-

volgende generatie. In tijden van kerkelijke strijd zijn onze jon-

predikant in 2013 zwengelde de gesprekken weer aan. De GKv

geren helaas vaak de eerste en meest kwetsbare slachtoffers.

heeft aan de Loosdrechtse gemeente haar spijt uitgesproken over

Wat zal het een zegen zijn als een groeiende verbondenheid

en verontschuldigingen aangeboden voor de pijnlijke dingen in

over en door kerkmuren heen juist hen mag inspireren om be-

1967 en daarna. Dat gaf ruimte bij de NGK-kerkenraad om het ver-

wust hun plek in Christus’ kerk in te nemen.

zoeningsproces te voltooien.

De dienst op 13 december is het slotakkoord van een traject van

Met broedergroet,

drie gemeentelijke ontmoetingen. Op 4 oktober zal een aantal gemeenteleden van de CGKv Hilversum in de dienst te Loosdrecht

Johan Schaeffer

komen om kennis te maken; op 8 november is de gemeente van Loosdrecht te gast in Hilversum.

Hoe de contacten tussen beide gemeenten na 13 december voortgezet zullen worden, laten beide kerken in vertrouwen open.

27

 Jeugdwerk Jongeren: zelfbewust sociaal en reflecterend

Geloof in ontwikkeling (3) - Jongeren Goed jeugdwerk sluit aan bij de actuele (jongeren)cultuur en de specifieke ontwikkelingsfase van de deelnemers. In een aantal afleveringen brengen we enkele ontwikkelingsfases van jongeren in kaart, zodat we het jeugdwerk beter op de verschillende groepen af kunnen stemmen. De vorige aflevering was gericht op jonge tieners (12 tot 15 jaar). In deze aflevering kijken we naar jongeren, de tieners in de leeftijd van 15 tot 19 jaar.

Agenda

tekst Anko Oussoren

• Praktijkcentrum trainingsdagen

Tieners hebben een voorlopig wereldbeeld

jongeren los kunnen komen te staan van de

‘Verbeter jezelf als catecheet’, in

opgebouwd en een eigen ik ontwikkeld. Dit

kerk.

Zwolle-Berkum en Hardinxveld-

eigen ik is vooral zelfgericht. Tieners heb-

Giessendam. Zie voor meer

ben het gevoel dat iedereen een mening

Kritisch

informatie en data www.prak-

over hen heeft en hun activiteiten zijn dan

Anders dan tieners zien jongeren echte

tijkcentrum.org/project/verbeter-

ook vooral bedoeld om in de smaak te val-

personen als ze vrienden, klasgenoten

jezelf-als-catecheet.

len bij leeftijdgenoten. Op een gegeven

en docenten ontmoeten. Als tiener zagen

• 2 8 oktober, Zwolle: AKZ+ orga-

moment moet hun zelfgerichtheid overgaan

ze anderen vooral als hulpmiddel voor de

niseert met Innov8 het college

in meer naar buiten gericht zijn. Dit gebeurt

ontwikkeling van het eigen ik, nu zien ze

‘Young and connected’, over jonge-

wanneer tieners ergens tussen hun 14de en

de persoonlijkheid van de ander. Daardoor

rencultuur en de uitdagingen voor

17de de tienertijd afsluiten (meiden doen dit

worden ze ook geconfronteerd met andere

jeugdwerkers. Zie www.akzplus.nl/

overigens meestal eerder dan jongens).

gezichtspunten en met andere meningen.

akzplus-college/young-and-con-

Jongeren worden zelfbewuster en krij-

Jongeren beginnen hun eigen mening te

nected-over-jongerencultuur-en-

gen – bij een gezonde ontwikkeling – een

vormen doordat ze in staat zijn zichzelf van

de-uitdagingen-voor-jeugdwerkers.

positiever beeld van zichzelf. Mensen in

een afstand te bekijken en door de ontmoe-

de omgeving van de jongeren zijn daarbij

tingen met anderen. Daarbij zijn jongeren

cruciaal, omdat jongeren zich steeds meer verdiepen in de levens van anderen. Tegelijkertijd weerspiegelt het eigen ik vaak nog de invloed van de ouders. Wanneer jongeren zelfstandiger worden en zich minder op het eigen gezin en meer op anderen richten, komt het ontwikkelde ik onder druk te staan. Dit is een gezonde ontwikkeling, maar ook spannend voor de ouders (en voor jeugdwerkers). Zo’n periode kan confronterend zijn, omdat er – na de tienertijd – een tweede aanpassing plaatsvindt waarin

28

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

 Terwijl tieners

vooral ergens bij willen horen, willen jongeren vooral uniek zijn 

 Jeugdwerk Tips/media • Stimuleer de verantwoordelijkheid bij jongeren in de gemeente door ze deel uit te laten maken van de vrijwilligersorganisatie voor werkzaamheden in de gemeente. Dat kan zijn helpen bij activiteiten, zaaltechniek, kostertaken enzovoort. Vooral in de kennis over digitale zaken lopen jongeren regelmatig gelijk Hun unieke persoonlijkheid moet op de een of andere manier vorm krijgen en dat kan tot gevolg hebben dat jongeren gaan shoppen bij allerlei subculturen.

op met of vooruit op volwassenen.

• In deze fase zoeken jongeren vooral naar de echtheid en de relevantie van meningen. Laat ze eens nadenken over

niet zozeer kritisch op de ideeën van de

volgen voor de langere termijn beter in-

de vraag wat hun geloof betekent voor

ander, als wel op diens persoon: is die

schatten en laten meewegen in de keuzes

bijvoorbeeld het vluchtelingenprobleem.

ander betrouwbaar of niet? Als de jongere

die ze maken. Ze zullen zich steeds meer

Zie www.nachtzonderdak.nl/najaarscam-

de ander ervaart als betrouwbaar, kan

verantwoordelijk gaan opstellen, naar

pagne-vluchtelingen.

hij de mening van die ander accepteren,

zichzelf en naar anderen.

voor zichzelf beargumenteren en mogelijk

• HOLY is een website die ‘meningsvorming met animatie’ biedt. Het is een ini-

overnemen. Jongeren leren gaandeweg

Gezien

de verschillende meningen met elkaar

Voor het jeugdwerk in de huidige ‘onder-

prikkelt jongeren om hun gedachten over

te vergelijken, waarbij ze zowel kritisch

tussenheid’ (zie OnderWeg nummer 16) be-

actuele thema’s vorm te geven in ani-

zijn op zichzelf, als op de mensen om hen

tekent dit dat we jongeren moeten helpen

maties en geeft hiervoor workshops. Zie

heen. Dit is echter een langzaam proces en

bij die reflectie op wie ze zijn in relatie tot

www.holy.nl.

jongeren zijn nog lang geneigd de dingen

zichzelf, tot de maatschappij en tot God.

vooral vanuit hun eigen perspectief te

Help hen bij het maken van keuzes, bij het

bekijken.

beoordelen van die keuzes en van de ge-

Verantwoordelijk

tiatief van een seculiere stichting. HOLY

volgen die deze keuzes kunnen hebben op de langere termijn. Help ze bij het vormen

Dit proces van het vormen van een eigen

van een eigen mening door ze op een po-

mening kan ertoe leiden dat jongeren

sitieve maar kritische manier te bevragen.

overtuigingen die ze thuis en in de kerk

Dat helpt hen om zich in te leven in de be-

hebben geleerd, niet meer als vanzelf-

leving en standpunten van anderen.

sprekend aannemen. Of sterker nog, dat

Als jeugdwerker zul je vooral betrouwbaar

ze zich daar juist tegen gaan verzetten. Dit

moeten zijn. Klopt je houding met wat

komt doordat jongeren in deze fase steeds

je zegt en wie je bent? Maar je zult als

minder gevoelig worden voor groepsdruk.

jeugdwerker ook een klik moeten hebben

Terwijl tieners vooral ergens bij willen

met de jongeren. Die komen alleen als ze

het eerst echt zien. Dit betekent dat de

horen, willen jongeren vooral uniek zijn.

de jeugdwerker van een activiteit leuk

jeugdwerker een plek moet bieden waar

Dat unieke moet op de een of andere

vinden.

de jongere zich thuis voelt en waar het

manier vorm krijgen en dat kan tot gevolg

Daarnaast vraagt deze fase ook om kwa-

veilig is, zodat hij of zij eerlijk kan zijn over

hebben dat ze gaan shoppen bij allerlei

litatief goed jeugdwerk, zeker op het

zichzelf.

subculturen (en niet alleen christelijke).

moment dat jongeren shoppen bij allerlei

Op die manier zullen ze ook hun eigen

subculturen. De activiteiten moeten van

In de volgende aflevering staan we stil bij

geloof vorm gaan geven. Jongeren leven

hoge kwaliteit zijn en op een goede ma-

de jongvolwassenen.

tegenwoordig in een supermarkt van stij-

nier worden begeleid, waarbij de jongeren

len, ieder van hen is uniek op basis van de

zelf ingeschakeld worden.

Anko Oussoren is adviseur bij het Prak-

eigen keuzes.

Ten slotte is het belangrijk dat de jeugd-

tijkcentrum. Met bijdragen van Paul Smit

Jongeren kunnen steeds beter leren te

werker de jongeren ziet. Juist omdat jon-

en Karen Scheele, jeugdwerkadviseurs bij

reflecteren op zichzelf en kunnen de ge-

geren de mensen om hen heen ook voor

het NGJ.

 Wandelen met God

Het hiernaastmaals van de camping tekst Jeannette Westerkamp

T

wintig jaar geleden kwamen

geweest was of naartoe ging. Was het

en inspiratie terug. En met het goede

we tijdens de zomervakantie

verlangen naar een hiernamaals ver-

voornemen vaker ‘eventjes helemaal

terug uit Afrika om weer in

anderd in een verlangen naar vakantie,

weg te zijn’ en dat in te plannen in mijn

Nederland te gaan wonen.

een soort hiernaastmaals?

week. Een uur per dag, een dagdeel

We gingen op bezoek bij iemand die

per week en een hele dag per maand,

op een camping stond. Onze zoon van

Inspiratie

acht keek er verbaasd rond en zei:

Inmiddels hecht ik ook erg aan het

ook Bijbels: God heiligde de zevende

‘Mam, zijn er in Nederland ook zo veel

‘eventjes helemaal weg zijn’. Dat is

dag. Maar daar zit ook het probleem: ik

vluchtelingen?’ Hij wist nog niet dat

blijkbaar nodig in onze samenleving.

moet die tijd heiligen, echt apart zet-

Nederlanders het leuk vinden om in de

Even geen informatiemist, deadlines,

ten, want lege tijd is zo gevuld met een

zomer hun van alle gemakken voor-

mail en een huis om te stofzuigen.

computer voor je neus.

ziene huizen achter te laten en te gaan

Even stilzitten en rustig om je heen

kamperen in een tent. Back to basics.

kijken. Nadenken over wat ik ook maar

Getraumatiseerd

Een week lang macaroni eten en op de

weer waarom deed en wat voor hin-

Waarom hebben we die camping nodig

grond slapen. Ik was in die tijd ook nog

derlijke gewoontes er zijn ontstaan.

om tot onszelf te komen? Of een ge-

niet helemaal aangepast en verbaasde

Tijd om met mijn man te praten, omdat

vangeniscel, waar mensen regelmatig

me over alle vakantieverhalen. Het

onze hoofden dan niet vol zitten met

verzuchten dat ze veel meer tijd aan

ging steeds maar over waar iedereen

iets anders. Meestal kom ik vol energie

hun vrouw en kinderen hadden moe-

30

OnderWeg #18 > Jaargang 1 > 3 oktober 2015

om te beginnen. Moet kunnen. Het is

 Column

 Ze zoeken een plek, niet om even afstand te nemen, maar om te leven 

Ware kerk

ten besteden en zullen besteden (ja zeker) als ze er weer uit

I

zijn? Wat is er te zien vanuit die tent wat zo moeilijk te zien is

vergeef me, ik ben er. Woorden die doen wat ze zeggen. Chris-

vanaf de bank thuis?

tenen zijn mensen. Het kan voor ons moeilijk anders zijn. Het

De vakanties zijn voorbij en via de media bereiken ons beelden

Woord dat de kerk schept is zo’n enkel daad-woord van Jezus: ‘Ik

van duizenden en duizenden mensen die onze kant op drij-

ben opgestaan, voor jullie.’ De kerk die erdoor geschapen wordt,

ven en lopen. Ze moesten weg. Ze zoeken een plek, niet om

krijgt al doende vorm: de vorm van doop en avondmaal, van

even afstand te nemen, maar om te overleven. Een hiernaast-

biecht en ordinatie, van lied en zalving en hulp metterdaad. Jezus

maals. Wie kan beoordelen of het terecht is dat ze hun leven

leeft. Zijn lichaam ligt niet stil. Het beweegt.

riskeerden om hun land te verlaten? Wie weet wat ze hebben meegemaakt en hoe getraumatiseerd ze zijn? Wie weet of er misschien een zieke geest tussen zit die de chaos waar hij uit komt, wil exporteren? Hoe gaan ze aan eten komen? Waar gaan deze mensen wonen? En voor hoelang?

We weten niet wat we ermee aan moeten. Het lijkt of iedereen in verbijstering zit toe te kijken. Tot er een dood kindje aanspoelt. Dan komt het gevoel: het zal mijn kind wezen! Het zal mij overkomen! Hier moeten we wat mee.

Vakantiepark Soms hoef je niet weg om afstand te nemen van je eigen situatie om te zien wat een heerlijk huis je hebt en wat een kansen

n de kerk wordt veel te veel gepraat. Wat er voor mensen werkelijk toe doet, wordt gedáán: gekust, gegeven, gedragen – of heeft aan een enkel woord genoeg: ik houd van jou,

 Hoe klein de kring ook is rond brood en beker, zo verschijnt het lichaam van Christus op aarde, uit een enkel woord en vooral uit veel daad 

we hebben. Wij leven op een eiland, een soort vakantiepark in een wereld vol geweld. Hoe gaan we dat delen? Samenleven

‘Neem, eet, gedenk, geloof, dit is mijn lichaam voor jullie.’ Een

met mensen uit een andere cultuur en geschiedenis is moeilijk.

paar woorden, maar ze dóen, ze openen de hemel. Jezus zelf is

Onze tijd gaat lijken op de tijd van het Romeinse rijk, de tijd van

hier, in brood en beker. Hij geeft totaal verschillende mensen

de eerste christenen. Die waren er voor de zwakken, de vluch-

aan elkaar als broers en zussen, als kinderen van één Vader. En

telingen. Ze leefden met de wetenschap dat ze ergens anders

al doende gaat het verder. Kijk maar: brood en beker worden

thuis waren en ze namen risico’s en vervolging op de koop toe.

doorgegeven. Jij bent mijn zus, jij bent mijn broer, wij zijn Jezus’

Is dit een nieuwe kans voor ons?

lichaam. Het hoeft er niet meer bij gezegd te worden. Het doen spreekt duidelijk genoeg. De ene Geest die het lichaam bezielt

Jeannette Westerkamp (NGK) is werkzaam als predikant in

neemt gestalte aan in wat er gedaan wordt. De zeven geesten

een gesloten jeugdinrichting.

die voor Gods troon zijn, zijn hier. En dus wordt er getoast op nieuw leven dat blijft tot in eeuwigheid, een nieuw verbond in Christus’ bloed.

(advertentie)

Dit is wat er voor christenen werkelijk toe doet. De rest is er uitwerking van, effect – of het is bijzaak. Hoe klein de kring ook is rond brood en beker, zo verschijnt het lichaam van Christus op aarde, uit een enkel woord en vooral uit veel daad. Het leeft, het zoekt verbinding met anderen om brood en beker door te geven, om completer te worden, diverser. En het blijft dóen: zichtbare verschijning van de Heer op aarde, verkondigend, genezend, vergevend, lijdend, aanwezig.

Wim van der Schee is predikant in de GKv. 31

(advertenties)

Omvergeblazen Onderweg_301-Opwekking 22-09-15 08:52 Pagina 1

[Omvergeblazen] Als je heilige huisjes instorten Wat als je heilige huisjes instorten en alles wat je geloofde op losse schroeven staat?

Katie Vlaardingerbroek is 19 jaar en studeert filosofie en godsdienstwetenschap.

Ze maakte een proces mee van diepe twijfel en ontdekte gaandeweg dat het heilige huisje dat instortte vooral haar beeld van God was en niet God zelf. Flitsend, humoristisch én diepzinnig vertelt Katie over haar zoektocht. Voor jongeren zeer herkenbaar, voor ouderen leerzaam. Een gloedvol, eigentijds en creatief pleidooi voor het geloof.

“Een boek waar je het never nooit helemaal mee eens kunt zijn, maar dat je wegblaast op een manier die je verbaast. Ik denk: zou het de Geest kunnen zijn? ‘t Zou zo maar eens kunnen.” (Henk Medema)

Buijten & Schipperheijn Motief www.buijten.nl – in de boekwinkel – 128 p., € 13,50

hellemans ENERGY CONSULTANCY

Blauw C100-M60 + groen C70-Y100 RGB: blauw R0 G93 B168 groen R89 G171 B37 HTML: #005da8 + #59ab25 Font: Neo Sans

hellemans

Bedankt voor uw deelname!

ENERGY CONSULTANCY

Voorbeeld uitvoering in zwart Font: Neo Sans

Voorbeeld huisstijlkleuren in stappen van 10% raster

Ruim 3.500 kerken en kloosters hebben zich inmiddels aangesloten bij het inkoopcollectief Energie voor Kerken.

C100-M60

C70-Y100

© 2009 Dadomoto

Dankzij uw deelname kopen we gezamenlijk voordelig groene energie in.

Greenchoice is voor 2015-2016 opnieuw gekozen als onze energieleverancier. Met Greenchoice kiest u niet alleen voor groen, maar ook voor een goede service. Greenchoice is namelijk uitgeroepen tot klantvriendelijkste energieleverancier!

Uw voordelen: • • • •

Scherpe groene energie tarieven Uitstekende contractvoorwaarden Transparante dienstverlening Optimale persoonlijke service

Ook interesse?

U kunt maandelijks instappen in het collectief.

Kijk voor meer informatie op www.energievoorkerken.nl of neem contact op met Sonja Boer van Hellemans Consultancy.  030 767 01 21  boer@hellemansconsultancy.nl Het collectief Energie voor Kerken is een initiatief van CIO-K in samenwerking met energie adviesbureau Hellemans Consultancy.

hellemans ENERGY CONSULTANCY

Blauw C100-M60 + groen C70-Y100 RGB: blauw R0 G93 B168 groen R89 G171 B37 HTML: #005da8 + #59ab25 Font: Neo Sans

Donatus verzekert hellemans vertro uwd ENERGY CONSULTANCY

Voorbeeld uitvoering in zwart Font: Neo Sans

Donatus verzekert kerkgebouwen en wat

Voorbeeld huisstijlkleuren in stappen van 10% raster

C100-M60

daar bij hoort, zoals ruimtes voor kinder­ C70-Y100

opvang, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is een betrokken specialist. © 2009 Dadomoto

Klein genoeg om u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekerings­ belangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen…

www.donatus.nl tel . 073 - 522170 0