SPECIAL
Hoop
‘Hoop is een boom die met zijn wortels de grond vasthoudt’ Jeroen Bakker
‘Het is voor mijn gevoel één van de twee: of genezen of dood’ Jurjen van Houwelingen
‘Hoop geeft niet op, ook niet als alle signalen op rood staan’ Bram Beute
Onder
TIE INSPIRA VOOR NOTEN REISGE
Mag ik niet verwachten de goedheid van de HEER te zien in het land van de levenden? Wacht op de HEER, wees dapper en vastberaden, ja, wacht op de HEER. (Psalm 27:13-14) www.onderwegonline.nl
REDACTIONEEL
Kiezelsteentjes van hoop
P
asgeleden keek ik twee uur lang in de
En toch leggen we ons daar niet bij neer. Martin
ogen van iemand die het leven niet meer
Luther King riep in zijn befaamde toespraak op ‘uit
ziet zitten. Ik zag hem scherp, hij zag mij
de berg van wanhoop een kiezelsteen van hoop te
slechts als grauwe, fragmentarische vlek,
houwen’. Die oproep vind je terug in de interviews,
omdat hij bijna blind is. Het was Jurjen van Houwe-
verhalen, foto’s en beschouwingen. De wanhoopsberg
lingen, een jaar geleden nog een succesvolle onder-
verhullen we niet, maar op bijna iedere pagina stuit
nemer en spreker in kerken, en in 2014 presentator
je ook op een kiezelsteentje. Omdat we geloven dat
van de EO Jongerendag. Op dit moment heeft hij geen
wanhoop niet het laatste woord heeft.
hoop meer, vertelde hij. ‘Mijn leven is verwoest.’ Ik was bij hem voor een interview voor deze special over hoop. Meer dan ik me bewust was, bedacht ik later, had ik Jurjen benaderd om woorden te geven aan een zo lastig te vatten begrip als hoop. Want wat is hoop? Is hoop eigenlijk wel te definiëren? Als iemand daar iets geloofwaardigs over zou kunnen zeggen, was het Jurjen wel, leek mij – de gelovige jonge vader die eind vorig jaar plotsklaps van een geslaagd leven verviel in grote afhankelijkheid.
De wanhoopsberg
verhullen we niet, maar op bijna iedere pagina stuit je ook op een kiezelsteentje
Maar Jurjen, zo bleek, gaf geen woorden aan hoop, maar aan wánhoop. Ik hoorde die in zijn studeerkamer aan en voelde ze vooral. Het greep me bij de keel en
Wars van het gemak waarmee Jezus als antwoord op
liet me de dagen erna niet meer los.
allerhande problemen kan worden gepresenteerd, geloven we van harte dat het kruis van Jezus Christus en
In dit nummer heeft Jurjens verhaal geen afsluiter die
zijn opstanding het ultieme tegengif zijn tegen wan-
nog een klein (gelovig) strohalmpje verbeeldt. Jurjen
hoop. Of zoals Pieter Kleingeld een paar pagina’s ver-
laat je achter met een katergevoel, en daar geven we
derop schrijft: ‘We zijn opnieuw geboren tot een leven
alle ruimte voor. Want juist de realiteit dat hoop vaak
van hoop door de opstanding van Jezus Christus uit
de grote afwezige is in het leven van mensen, bracht
de dood. (…) Met dat nieuwe perspectief, die nieuwe
ons ertoe een special over hoop te maken. Ergens
hoop, blijft wellicht veel hetzelfde, maar verandert er
zijn we eraan gewend dat dit zo is, maar het schuurt:
ook veel.’
zouden wij als christenen niet beter moeten weten? We zien om ons heen wanhoop, cynisme, pessimisme,
ESTHER DE HEK, HOOFDREDACTEUR ONDERWEG
ongenoegen, inspiratieloosheid en wantrouwen. Bewust en onbewust kleuren deze typeringen zomaar
De special is gemaakt door de redactieleden Bram
de kijk op het leven en op elkaar.
Beute, Esther de Hek, Pieter Kleingeld en Peter Strating.
3
INHOUD 12 OPINIE ONZE HOOP IS EEN WOORD EN HET HEEFT VIER LETTERS: LEUK DIT BLAD STAAT VOL MOOIE EN GELOVIGE PRAATJES. MAAR ALS IK DIEP IN MIJN HART KIJK, WAAR HOOP IK DAN WERKELIJK OP? LAAT DE THEOLOGISCHE VERGEZICHTEN EVEN VOOR WAT ZE ZIJN. HOOP IK ER NIET VOORAL OP DAT IETS LEUK IS?
18 INTERVIEW LYDI SCHUURMAN ZIET ALTIJD WEL LICHTPUNTJES ALS 79-JARIGE HEEFT LYDI SCHUURMAN-HUIZENGA HET GROOTSTE DEEL VAN HAAR LEVEN EROP ZITTEN. HOE BLIJF JE ALS OUDERE HOOPVOL ALS DE EINDSTREEP DICHTERBIJ KOMT? ‘IK ZIE IN ALLE SITUATIES TOCH WEL WEER EEN LICHTPUNTJE, W ER KDRU K
H EEK H Y POT VAKA N
EN DAT KOMT VOORAL OMDAT IK WEET DAT ER EEN GOD IS DIE VOOR ONS ZORGT.’
TIE
IN DEZE SPECIAL:
Fotograaf Jaco Klamer portretteert vijf mensen die in hun werk hoop uitdelen (pagina 11, 23, 41, 43 en 55).
06 EN TOCH Als alles verloren is en je kunt niet meer verder, waar haal je dan nieuwe hoop vandaan? Het lijkt wel nergens te vinden. Is hoop wel een echte kracht? 24 LEVEN NA DE DOOD Als christenen hopen we niet dat we naar de hemel gaan, maar mogen we weten dat God naar deze aarde terugkeert. 32 PSALMEN De hoop die je in de psalmen vindt, is als een boom die ook blijft staan als het drie maanden niet geregend heeft of als het stormt en de narigheid met bakken uit de lucht komt. 48 VADER EN ZOON Karel Smouter (journalist en docent journalistiek) zet zich aan tafel voor een gesprek over hoop. Gesprekspartner: zijn vader, Willem Smouter, ook journalist, maar toch vooral dominee en kerkbestuurder in de NGK. 64 WANHOOP Voor hoop moet je op dit moment niet bij Jurjen van Houwelingen (35) zijn. De succesvolle ondernemer en spreker raakte vorig jaar zijn zicht nagenoeg kwijt. ‘Ik weet nu wat wanhoop is.’
4
OnderWeg #20 > Jaargang 4 > 3 november 2018
38 OPINIE OP DE VLUCHT MET ONWRIKBARE HOOP HOOP IS EEN DIEP VERLANGEN NAAR EEN MOOIE TOEKOMST OF OP ZIJN MINST DE WENS OM DE MISÈRE TE ONTVLUCHTEN. MET DIE HOOP TREKKEN VEEL MENSEN OVER DE WERELD OP ZOEK NAAR EEN BETER BESTAAN. HUN HOOP GAAT LANG NIET ALTIJD IN VERVULLING. WAT DOET DAT MET HUN HOOP? EN WAT DOEN DE LOTGEVALLEN VAN DEZE MENSEN MET ONS?
INHOUD
17 FRANS EN TEUNY VAN HOFFEN ‘Zien hoe God in mensen werkt, dat is hoop.’ 29 CORNELIA PABST ‘Ik wil niet te veel hopen.’ 56 M ARISKA KOOLHAAS ‘De prostituees bemoedigen ons net zo goed.’ 44 INTERVIEW ‘IK WEET DAT IK TEKORTSCHIET. JUIST DAN LEG IK HET IN GODS HAND’ NEDERLAND STAAT OP DE ZESDE PLAATS VAN DE LIJST VAN
67 ELINE HOGENBIRK ‘Ik hoef niet alles in mijn eentje te doen.’
GELUKKIGSTE LANDEN TER WERELD. TOCH IS ER IN NEDERLAND EEN ONDERSTROOM VAN ONBEHAGEN DIE ZICH RICHT TEGEN DÉ POLITIEK, DÉ OVERHEID. KEES VAN DER STAAIJ IS ZO’N POLI-
73 B ERT ROOS ‘Ik geloof dat God nog een plan met mij heeft.’
TICUS, VOOR DE SGP. ‘JE MOET ERVOOR OPPASSEN OM OP ZO’N MOMENT MET MAKKELIJKE EN GOEDKOPE BELOFTES EN OPLOSSINGEN TE KOMEN.’
60 INTERVIEW ‘INEENS WAS ER VEEL MEER OM VOOR TE LEVEN’ DAT NACHTELIJKE BERICHTJE VAN DAVID UIT AMERIKA WAS ALLESBEPALEND VOOR BAS FOLMER. ‘ANDERS WAS IK ER NU GEWOON NIET MEER GEWEEST. JEZUS HEEFT ME GERED.’ TWEE JAAR GELEDEN WERD BAS GEDOOPT. NU STUDEERT HIJ THEOLOGIE IN KAMPEN.
Fotograaf Kees de Winter zocht vijf alledaagse beelden die hoop communiceren (pagina 27, 31, 59, 63 en 69).
Stockbeelden: Stephen Walker/Unsplash (pagina 1); Priscilla du Preez/Unsplash (pagina 2); Jon Tyson/Unsplash (pagina 6-7); creatarka/iStock (pagina 12); superjoseph/iStock (pagina 15); enterphoto/iStock (pagina 32-33); EvgeniiAnd/iStock (pagina 36-37); dinosmichail/iStock (pagina 39); jozuadouglas/Pixabay (pagina 40); Diana Vargas/Unsplash (pagina 75).
5
Onze hoop is een woord en het heeft vier letters: leuk W ER KDRU K
EEK H T O P HY VAKA N
6
TIE
OnderWeg #20 > Jaargang 4 > 3 november 2018
OPINIE
Dit blad staat vol mooie en gelovige praatjes. Maar als ik diep in mijn hart kijk, waar hoop ik dan werkelijk op? Laat de theologische vergezichten even voor wat ze zijn. Hoop ik er niet vooral op dat iets leuk is?
A
ls predikant had ik een mooie, gelovige missie
taurants en musea. Amsterdam en Den Haag liggen op een
toen ik in Oegstgeest begon: bidden, wonen
steenworp afstand, het vliegveld is niet ver weg. Kortom,
en werken tot bloei van de stad. Ik was tevre-
als ik nog even terugkom op de trits bidden, wonen en
den met deze samenvatting van wat onze ge-
werken, kan ik het beter zo formuleren: we kunnen God
meente te doen stond. Drie werkwoorden: bidden, wonen
danken, omdat het prettig wonen en goed werken is in
en werken. Wonen en werken brachten het geloof in het
onze reeds bloeiende stad.
dagelijkse leven, bidden zorgde voor de verbinding met God. En één doel: de bloei van onze omgeving.
Nomadisch
De missie was geïnspireerd door het boek Vreemdelingen
Er is echter wat aan de hand in die bloeiende stad. Waar
en priesters van Stefan Paas. Het gaf ook een korte samen-
wonen en werken goed en prettig leken bij aankomst,
vatting van de brief die Jeremia aan de ballingen in Babel
blijken ze in het dagelijkse leven vaak de macht over te
moest schrijven (Jeremia 29). Net als die Judese ballingen
nemen. Hypotheekprijzen rijzen de pan uit, huizen zijn
vormen de christenen in Leiden en omgeving een kleine
moeilijk te vinden en al het moois om je heen verleidt je
minderheid.
om steeds mooier en groter te verlangen. Ook nog een
‘Maar’, wierp een gemeentelid tegen, ‘de meesten van ons
sloepje erbij?
zijn helemaal niet voor deze missie hiernaartoe gekomen. In Amsterdam, waar ik ben opgegroeid, wisten we als christenen dat we een minderheid vormden en een missie hadden. In Den Haag, waar ik later terechtkwam, woonden we bewust in de buurt van de kerk. Maar dit keer hebben we gekeken of we een prettige plek voor ons gezin konden vinden.’ Hij voegde eraan toe: ‘Dat geldt volgens mij voor veel van onze gemeenteleden. Ze zijn niet gekomen voor
En dus hopen we – voor bidden hebben we nauwelijks tijd
de missie, maar om andere redenen.’
TEKST PIETER KLEINGELD
Zijn gelijk daalde langzaam bij mij in. Natuurlijk, ik had kun-
Werk vraagt alle inzet, tijd en aandacht. Starters rommelen
nen tegenwerpen dat de Judese ballingen ook niet voor een
met jaarcontracten en onbetaalde stages. Veertigers reizen
speciale missie naar Babel waren gekomen. Integendeel, ze
door het hele land, als hun actieradius niet al over de lands-
wilden zo snel mogelijk terug naar Jeruzalem. Bidden, wer-
grenzen heen reikt. Alleenstaanden en gezinnen houden
ken en wonen tot bloei van de stad van hun vijanden was
met moeite alle ballen in de lucht. Tieners en studenten
wel het laatste wat in hun hoofd opkwam. En toch komt
leggen de lat steeds hoger, op school, op het sportveld, op
Jeremia met zijn brief. De missie hoeft dus niet vooraf in het
de muziekvereniging en in hun bijbaantjes. Mede door al
hoofd te zitten. Daar had ik op kunnen wijzen.
die druk worden vakanties – misschien ook een vorm van
En toch. Anders dan de ballingen van toen zijn mijn ge-
wonen, maar dan nomadisch – steeds frequenter, exoti-
meenteleden niet ontheemd. We hebben vrijwillig gekozen
scher en uitbundiger.
voor Leiden en omgeving. Dit is een mooie plek om te
En dus hopen we – voor bidden hebben we nauwelijks tijd.
wonen. Vlak bij de zee, de duinen en de bollenvelden, met
Maar we hopen, want hopen kan bij vlagen. We hopen op
een historisch centrum met grachten, een universiteit, res-
die eindeloze vakantie in Sri Lanka, ver weg van alle zor-
7
OPINIE
gen. Hopelijk zonder ruzies. Het is misschien wel de laatste
delingen en priesters is de eerste brief van Petrus, in het
keer dat alle kinderen meegaan. We hopen dat we de
bijzonder hoofdstuk 3:15: ‘Vraagt iemand u waarop de hoop
volgende reorganisatie zonder kleerscheuren doorkomen.
die in u leeft gebaseerd is, wees dan steeds bereid om u te
We hopen op goede scores voor onze kinderen, een goede
verantwoorden.’ Maar soms moeten we een stapje terug-
opleiding, goede vrienden. We hopen in de hectiek van al-
doen. We moeten niet alleen nadenken waarop of op wie
ledag op wat rust in de kerkdienst. We hopen op een baan
onze hoop gebaseerd is, maar ook wat onze hoop nu ei-
waarin we onze creativiteit of onze competenties kunnen
genlijk is. Want soms kun je op de verkeerde dingen hopen.
inzetten en ontplooien. We hopen dat ons nieuwe huis op
En dan verschuift ook het beeld dat je hebt van degene
tijd klaar is. We hopen dat we in een weekend én langs
die je verlangens moet vervullen. Anders gezegd: als onze
het sportveld kunnen staan én zelf kunnen ontspannen
hoop niet deugt, deugt ook ons godsbeeld niet meer – want
én boodschappen kunnen doen én een vakantie kunnen
degene die je hoop vervult, dat is je god. Verkeerde hoop
uitzoeken én geestelijk rust vinden én bij onze ouders op
betekent verkeerde god. Op welke god hopen we?
bezoek kunnen. We hopen op minder werkdruk, meer rust.
Loonslaaf Zeecontainer
Hoop is een verlangen dat je zelf niet kunt vervullen. Vol-
Misschien overdrijf ik. Misschien moet ik voor mezelf pra-
gens Augustinus draait het christelijke leven vooral om
ten en niet over ‘wij’. Maar ik denk niet dat ik ver naast de
het heroriënteren van onze verlangens. Verlangens die
waarheid zit. Wonen en werken dreigen sluipenderwijs het
wanordelijk zijn, moeten weer geordend worden. Hoop die
leven over te nemen van heel veel mensen. Tom Wright
wanordelijk is, moet ook weer geordend worden. Volgens
zei dat seks, geld en macht goede dienaren, maar slechte
mij hebben we een herordening nodig om de levende God
heersers zijn. Dat geldt ook voor wonen en werken. En in
weer in het vizier te krijgen.
de praktijk van alledag zijn ze gaan heersen, met harde en nietsontziende hand. Hun invloed is zo alomvattend dat we onze hoop bijna niet anders kunnen formuleren dan binnen het frame van deze twee afgoden. Maar het is gelukt: we hebben binnen dit frame hoop gevonden. Het is een woord en het heeft vier letters: leuk.
Verkeerde hoop betekent verkeerde god
Het viel me een tijdje geleden op hoe vaak ik het woord
Hoe? We kunnen elke keer als we ‘leuk’ willen zeggen een
zelf gebruik en hoe vaak ik het anderen hoor gebruiken.
ander woord kiezen, want dat andere woord brengt ons
Leuk. Ik hoop op een leuke baan, een leuke vakantie, een
naar waar we echt op hopen. In plaats van te preken hoe
leuke buurt om in te wonen. En ik wil het liefst leuke kerk-
je als christen succesvol kunt wonen en werken, kunnen
diensten, leuke jeugdgroepen, leuke Bijbelstudies.
we erkennen dat we iemand nodig hebben die ons daar
Maar een kind ter wereld brengen is niet leuk. Sterven op
juist van bevrijdt. En misschien moeten we onder ogen zien
Omaha Beach is niet leuk. Opgesloten zitten in een zeecon-
dat die bevrijding in dit leven nog niet volkomen is. In een
tainer in Eritrea is niet leuk. Toch is het heel betekenisvol en
variatie op Paulus: wie een loonslaaf is, moet geen moeite
soms zelfs de weg van Jezus.
doen om dat te veranderen.
Misschien is ‘leuk’ wel het ultieme wanhoopswoord. Din-
We hebben een nieuw perspectief nodig. Petrus zegt: we
gen hoeven niet meer mooi, uitdagend, zwaar, droevig,
zijn opnieuw geboren tot een leven van hoop door de op-
hartverscheurend, intrigerend, perspectiefveranderend,
standing van Jezus Christus uit de dood en we hebben een
idealistisch, mysterieus, verdiepend, verlichtend, troostend,
onvergankelijke, onbederfelijke en onaantastbare erfenis,
verblijdend, hoopgevend of hoopvol te zijn. Wonen en wer-
die voor ons is weggelegd in de hemel. Wanneer zijn we
ken hebben ons uitgeput. We zijn te moe. Leuk is genoeg.
opnieuw geboren tot dat leven van hoop? Aan het kruis
Wat een hopeloos woord...
van Jezus Christus. Met dat nieuwe perspectief, die nieuwe hoop, blijft wellicht veel hetzelfde, maar verandert er ook
Verkeerde god
veel.
Overdrijf ik? Kom ik sceptisch over? Ik schrijf dit alles om deze vraag duidelijk te maken: waar hoop ik eigenlijk op?
PIETER KLEINGELD IS PREDIKANT VAN DE NGK
Een belangrijke tekst voor Stefan Paas in zijn boek Vreem-
OEGSTGEEST EN REDACTEUR VAN ONDERWEG.
8
OnderWeg #20 > Jaargang 4 > 3 november 2018
TEKST EN BEELD KEES DE WINTER
Een brievenbus, met zijn paal vast in de grond. Langs deze weg kun je post verwachten. Misschien vandaag, misschien morgen, misschien maakt het je blij, misschien maakt het je verdrietig. Maar er valt iets te verwachten.
9